Kebikeç/Sayı 1 . 1995

Halil Erdoğan Cengiz

Aydın Sami Güneyçal

Kusa Biyografisi:

TJ alil Erdoğan Cengiz 1934 yılında -*- -*• Araç'ta doğdu. Babası başöğretmen

Hamdi Cengiz, annesi Faika Hanımdır. İlkokulu Tosya'da, liseyi Kastamonu Li­sesinde bitirdi. 1952'de Ankara Hukuk Fakültesi'nc kaydoldu. Petrol Ofisi'nde çalışmaya başladı. Ertesi yıl Hukuk Fa­kültesinden ayrıldı, DTCF Türk Dili ve Edebiyatı bölümüne kaydoldu. Fakülteyi bitirdikten sonra Askerliğini Harp Tarihi Enstitüsü'ndc yaptı. Emekli olana kadar Başbakanlıkta çalıştı. Genç yaşında iki evlât babası oldu; bugün ikisi de tıp dok­torudur. Emekliliğinden sonra Devlet Konservatuarı Müzikoloji Bölümü'nde Osmanlı Paleografyası, Osmanlıca ve Türk Edebiyatı dersleri; Hacettepe Üni­versitesinde de yine Eski Türk Edebiyatı dersleri verdi. 28 Ekim 1993'te Ankara'da vefat etti.

Eserleri:

Halil Erdoğan Cengiz'in basılı ilk ki­tabı Aralık Kapı, ilk gençlik yıllarının ürünü 48 sayfalık bir şiir kitabıdır. O yıl­larda ait şiirleri, eleştiri yazılan, makale­leri, Japon şiiri çevirileri, yazmaya başla­dığı Sepeiçioğlu Destanı'ndan parçalar ilkin 4 sayı, daha sonra yeniden 17 sayı yayımlanan Arayış adlı sanat dergisinde, daha sonraki eleştiri ve kitap tanıtma ya­zıları da 1962'de yayımlanmaya başlanan Kitaplar Âlemi adlı bibliyografya dergi­sinde çıktı. 1956'da Türk Sanatı ve Kü­çük Asya dergilerinde de şiirleri yayım­landı.

Dergilerde Yayımlanan Yazıları

"Arayış"' ve "Kitaplar Âlemf'ndc:

Japon Şiirleri: Haikular (İssa'dan çe­virme 3 haiku); Nasrullah Köprüsü Sc-

71

Kebikeç-Sayı 1 • 1995 . Halil Erdoğan Cengiz

Halil Erdoğan Cengiz'in son fotoğraflarından biri: Orhan Saik

Gökyay adına şilt alırken.

peiçioğlu Desianı'ndan); Japon Şiirinde llaiku ve Tanka'lar (Orhan Veli'nin I937'de yayımlanan Haykay çevirileri üzerine bir inceleme): Sanat Akımları ve zaman (makale); Yenilik Taassubu (ma­kale): Yeni Bir Türk Uygarlığı Özerine (makale); Edebî Ahlâk Üzerine (Necdet Sözcr'le diyalog); Bir Japon Şairi: Hori-guchi Daigakıt (araştırma); Ahlâksızın Ahlâkı Üzerine (Necdet Sözcr'le diya­log): Güften (Akın) Cankoçak'la Konuş­ma (röportaj); Prof. Kenan Akyüz île "Batı Tesirinde Türk Şiiri Antolojisi" Üzerine Bir Konuşma (röportaj); Kitap­lar: "Namık Kemal'in Şiirleri" (eleştiri): Dilsiz Acılar (Sepelçioğlu Dcstanı'ndan); Fikret Baha Berke İle Konuşma (röpor­taj); "Saygılı Yosma" İle Saygısız Çevir­men (çeviri kitap eleştirisi); "Batıya Yö­nelirken Şinasi" (kitap tanıtma); İki Şiir Kitabı (tanıtma); "Dünya Şiiri" Üzerine (eleştiri).

Tarih ve Toplum dergisinin birçok sa­yısında "Geçmiş zaman Olur ki..." üsl başlığını taşıyan, her biri inceleme ve araştırma ürünü aşağıdaki yazılan ya­yımlandı:

Yahşi Fakih (Kasım 1989, sayı 71), İstiklâl Marşımızla İlgili Bir Belge (Doç. 1. Taviloğlu ile birlikte, sayı 74, Şubat 1990), İnsan Denenmiştir Denilen Her Şeye inanmamalı (Mart 1990, sayı 75), Kaka Deyip Geçmemeli (Nisan 1990. sa-y r 76), İnsanlar Nelerle Uğraşmış... (Mayıs 1990. sayı 77), Keyifli ve Sorun­suz Kişiler için Keyfe Keder Vermeyen Sorunlar (Temmuz 1990, sayı 79). Hil­mi Yavuz ve Eski Hayvan Bilimi (Ağus­tos 1990, sayı 80). Eski Arslanları Takdîmimizdir (Eylül 1990, sayı 81). Akdeniz'in Balinaları, Yanar Ada ve Os­man Gazi'nin Pazarı (Kasım 1990. sayı 83). Nefi'nin Kirli Nigâr'ı (Eylül 1991. sayı 93). "Dün, Dündür; Bugün, Bugün­dür" Sözünün Sahibi Kimdir? (Ocak 1992. sayı 97). Eski Zamanın Aşkları ve Bâzı Aşk Devaları (Şubat 1992. sayı 98), Dizelerde Saklı Kalan... ((Eleştiri] Ni­san 1992. sayı 100), Kahvenin Kirli Ça­maşırları (Mayıs 1992, sayı 101). Eski ve Yeni Yanlışlar (Şubat 1993, sayı 110), Vak Vâk Ağacı (Mart 1993, sayı 111), Eski Çamaşırlar, Killer, Sabunlar ve Le­ke Çıkarma Yöntemleri (Nisan 1993, sa­yı 112).

Basılmış eserleri:

Eski edebiyatımızla ilgili ilk araştır­ma ve inceleme eseri Açıklamalı-Notlu Divan Şiiri Antolojisi'dir (Turhan Kitabe-vi, 1967. Yeniden gözden geçirilmiş ve düzeltilmiş 2. basım, Turhan Kitabevi, 1982).

Divan Şiiri Antolojisi (Milliyet Yayın Ltd. Şii. 1972. Genişletilmiş 2. basım Bilgi Yayınevi. 1983).

72.

Kebikeç I Sayı 1 . 1995 -GÜNEYÇAL

Ruhî Târihi (Yaşar Yücel'le birlikle. Türk Tarih Belgeleri Dergisi, Cilt XIV. sayı 18. 1992).

Enver Paşa'mn Anıları 1881-1908 (İletişim Yayınları, 1991).

Ermeni Komitelerinin A'mâl ve Ilarekât-ı İhtilâliyyesi (İlân-ı Meşruti-yet'ten Evvel ve Sonra) (Kültür Bakanlı­ğı Yayını. 1983).

Yaşanmış Olaylarla Atatürk ve Mü­zik. Riyâset-i Cumhur İnce Sa: Hey'eti Şefi Hafız Yaşar Okur'un Anıları (1924-1938). (Müzik Ansiklopedisi Yayınlan, 1993).

Divan Şiirinde Musammatlar (Türk Dili. Türk Şiiri Özel Sayısı II. Divan Şii­ri, sf. 291-427).

Basılmamış çalışmaları:

Halil Erdoğan Ccngiz'in çalışmaları çok yönlü idi. Basılmış olanların birkaç katı, baskıya hazır ve ileride kitaplaşma-ya aday çalışması bulunmaktadır. Başlı-caları şunlardır:

Cengiz, XVIII. Yüzyılın ikinci yarısı Divan şiiri şairlerinden, devrinin bir çok olayına mizah ve nükte dolu tarihler dü­şüren Adana'lı Surûrî'nin tarihlerini içe­ren Dîvân-ı Surûrî Mecmûası'nı yıllarca satır satır incelemiş, bunların tamamını notlar ve açıklamalarla yeni yazıya aktar­mıştır. Bestekâr Hâşim Bey (1815-1868)'in Hâşim Bey Mecmuası diye anı­lan edvarı. Kırşehrî'nin Der Beyân-ı Ka-vaid-i Nâm e-i Perde-i Tanbur'u, Kadızâde-i Tirevî Edvarı, Raul' Yektâ'nın Esatîr-i Elhân'ı da Ccngiz'in yeni yazıya aktardığı eserler arasında yer almaktadır. Devlet Konservatuarı Kütüp­hanesinde kayıtlı -birinci cildinin nerede olduğu bilinmeyen- 22 ciltlik Mustafa Nezihi Albayrak Koleksiyonunun tercü­mesi de Halil Erdoğan Ccngiz'in yoğun çalışmalarıyla gerçekleşmiştir. Son ça­

lışması Tosya'nın Mahalleleri ve Lâkapları adını taşımakladır.

• Cengiz'in, Halk Şiiri, Divan Şiiri. A/mî, Vîrânî. Şair Padişahlar, Fetvalar, Gevheri, Bektaşî Şairleri. Agûhî üzerine incelemeleri de bulunmakladır. Bunların ' bir kısmı tamamlanmış bir kısmı da ya­rım kalmış durumdadır.

Onu yıllar süren çalışmalarının biri­kimini ve ürünlerini ardı ardına Türk kül­tür hayatına vermeye başlayacağı bir sı­rada kaybettik.

Bir Acı İtiraf

Kırk yıllık can dostum Halil Erdoğan Cengiz'i kaybetmenin üzüntüsü aradan bir yıl geçtiği halde etkisini sürdürüyor. Ölüm herkesin başında, bir gün hepimiz o yolun yolcusu olacağız. Bana zor gelen, onun sigara lüllürmek uğruna sağlık ve hayatını kaybetmesi. Onu bu kadar erken kaybetmeyi hiç beklemiyordum. Üst üste sigara yakardı: "Yeter artık, bırak şu musibeti." deyince "Uğraşmayın şu siga­ramla." diye sinirlenirdi. Ondan sonra da pek hoşlandığı şu mu'ıâd soruyu bekler­di: "Peki ama, te'sirât-ı muhribesi ne ola­cak?" O zaman hafiften gülümser, "Me­rak etme." derdi.

Bir kısım sağlık sorunları belirmeye başladığında yine sigaraya toz kondur­muyor. "Gel bırak şu sigarayı!" diyenlere. "Hayır, sigaradan değil. Sinirlendirmeyin beni!" diye çıkışıyordu. Geçenlerde oğlu Dr. Bülent Bcy'den Cengiz'in bilgisayar­da son yazdıklarının dökümünü istemiş­tim. "Hilmi Yavuz'un Heybesinden Akan Küller" başlığını taşıyan yazının hemen üstündeki şu paragrafı okuyunca, gözle­rim doldu, kahroldum:

"Üç yıl önce ortaya çıkan kimi sağ­lık sorunları son bir yıldır iyice üzeri­me abandı; hemen hemen yürütmez, oturtmaz, yatırtmaz, uyutmaz, okut-

•73

Kebikeç I Sayı I . 1995 Ardından / Cengiz

maz, eşe dosta bir iki satırcık dahi yaz­dırmaz, sokağa çıkarıp dolaştırmaz, hattâ zaman zaman konuşturmaz du­ruma getirdi. Bunların bir kısmı yılla­rın, yaşlanmanın er geç getireceği; bir­likte yaşanılmasına, katlanılmasına alışılması gereken kaçınılmaz sonuç­lar. Fakat belâların büyükleri, kırk beş yılı aşkın bir süredir gece gündüz ya­nımdan hiç ayrılmayan, nefes darlığı, öksürük gibi külfetlerini bile benden uzak tutmaya özen gösterdiği izlenimini bırakan yâr-ı kadîmim tütünden kay­naklandı. Yıllar yılları ben onu yaktım, şimdi de o beni yakıyor, ödeşiyoruz. Bu satırları da tütünden şikâyet etmek için yazmadım. Amacım, dostları uyar­mak: Sigara içmenin bedelini ödemek tasavvur edilebildiğinden de güç bir iş. Söylemedi demesinler..."

Ah Erdoğan, ah!...

74.