Haggard Henry R - Heu-Heu czyli potwór.pdf

7/22/2019 Haggard Henry R - Heu-Heu czyli potwr.pdf

1/258


2/258

Henry

RIDER

HAGGARD

Heu-Heu

czyli potwr


3/258

Autor pragnie poinformowa, i niniejsza opo-wie w jej obecnej postaci zostaa spisana przed

odkryciem w Rodezji skamieniaych szcztkwpraczowieka, ktre mogy by zwokami jedne-

go z Kudatych, Lenych Ludzi, o ktrych opo-wiada tu ustami Allana Quatermaina.


4/258

Rozdzia I

BURZA

Ja, wydawca i redaktor, ktrego obowizkiem jako wyko-nawcy testamentu mego drogiego przyjaciela, witej pamici

Allana Quatermaina, zwanego przez mieszkacw Afryki Ma-cumazahnem, czyli Widzcym w Nocy, byo przedstawienie

historii jego przygd, doszedem oto do ostatniej z nich. Musztu wyzna od razu, e opowiedzia mi j wiele lat temu w swejposiadoci The Grange w Yorkshire. Byo to tu przed jegoostatni wypraw w gb. Afryki, ktr przedsiwzi z sir He-nry'm Curtisem i kapitanem Goodem i z ktrej ju nie powr-ci.

Sporzdziem wwczas obszerne notatki, gdy historia owawydaa mi si niezwykle dziwna i pouczajca lecz niestety nie

mogem ich pniej odnale, a nie chciaem ich odtwarza zpamici, obawiajc si, e nie przeka caej sprawy tak do-kadnie, jak yczyby sobie mj zmary przyjaciel.

Ale oto kilka dni temu, robic porzdki na strychu natrafi-em na torb, ktr uywaem dawno temu, kiedy to jeszczeprowadziem, albo raczej usiowaem prowadzi, praktyk ad-

wokack. Ze wzruszeniem, ktre ogarnia czowieka, gdy poupywie wielu lat odkrywa przedmioty zwizane z wydarze-

niami z lat modzieczych, podszedem z ni do okna i jakootworzyem zardzewiay zamek. Wewntrz znajdowaa si maakolekcja zwykych mieci - papiery dotyczce spraw ktrymizajmowaem si jako murzyn, pracujc dli swojego znakomi-tego i uczonego kolegi, ktry pnie zosta sdzi, zamanyniebieski owek i tak dalej.

5


5/258

Przejrzaem te papiery czytajc swoje wasnorczna uczy-nione notatki na ich marginesach. Odnosiy si do spraw, kt-rych zupenie nie pamitaem, aczkolwiek w owym czasie byy

one dla mnie bez wtpienia wane. Przedarem te kartki z wes-tchnieniem i rzuciem na podog. Potem odwrciem torb dogry dnem, aby wytrzsn z niej kurz i wtedy wypad z we-

wntrznej kieszeni gruby notes w czarnej, lnicej oprawie,taki, jaki mona byo niegdy kupi za sze pensw. Otwo-rzyem go i wzrok mj pad na tytu. Brzmia on:

Streszczenie niesamowitej opowieci A.Q. o Heu-Heu, po-tworze-bogu albo fetyszu, ktrego odkry on razem z Hoten-

totem Hansem w Afryce rodkowej. Natychmiast wszystkostano mi na powrt przed oczami. Zobaczyem siebiesiedzcego pn noc w swojej sypialni w The Grange irobicego pospiesznie, eby nie zapomnie szczegw,stenograficzny zapis opowieci Allana, jak rankiem nastp-nego dnia kontynuuj te notatki w pocigu zdajcym na po-udnie i jak potem, w wolnych chwilach, uzupeniam je w swo-

jej kancelarii w Elm Court.

Przypomniaem sobie rwnie, jak zmartwiem si, kiedynie mogem nigdzie odnale notesu, mimo i wiedziaem, eukryem go w jakim wyjtkowo bezpiecznym miejscu. Ujrza-em, jakby to byo dzi, jak przetrzsam dom na przedmieciuLondynu, ktry wwczas do mnie nalea, i jak w kocu, znie-chcony i przygnbiony, daj spokj poszukiwaniom. Wiele si

wydarzyo od tamtej pory i ostatecznie zapomniaem i o tychnotatkach, i o opisanej w nich historii. Teraz wyoniy si nie-

spodzianie z okrytej kurzem zapomnienia przeszoci, przed-stawiam zatem ten rozdzia obfitujcy w niezwyke przygodyycia mego ukochanego przyjaciela, Allana Quatermaina, ktry

6


6/258

ju tak dawno temu wywdrowa do Krainy Cieni, gdzie w ko-cu wszyscy kiedy si znajdziemy.

Pewnego wieczoru, po caodziennym polowaniu, siedzieli-

my - Allan, sir Henry Curtis, kapitan Good i ja - w palarnidomu Quatermaina w Yorkshire, rozmawiajc o rnych rze-czach.

W pewnej chwili powiedziaem, e czytaem urywek artyku-u przedrukowanego z jakiej amerykaskiej gazety, gdzie do-noszono, jakoby kilku myliwych widziao na bagnach w okoli-cach Zambezi jakiego ogromnego przedpotopowego gada ispytaem Allana, czy wierzy w t histori. Potrzsn gow i

odpar ostronie, e Afryka jest duym kontynentem i e jestzupenie moliwe, e w jej zakamarkach przetrway jakie pre-historyczne zwierzta.

- W kadym razie - doda pospiesznie, jakby chcia uniknzbyt oglnej rozmowy na ten temat - wiem, e na pewno odnosisi to do wy, bo zdarzyo mi si spotka tak duego, jak naj-

wiksza anakonda, ktre podobno osigaj dugo szedzie-siciu stp, a nawet wicej. Prawd mwic, zabilimy go, a

raczej zrobi to mj sucy, Hans. Przedtem jednak w chwy-ci i pokn jednego z moich ludzi. W ten by czczony jakojaki boek. By moe to wanie on da podstaw do opowiecio ogromnych gadach. Zdarzyo mi si te, pomijajc ju inneprzygody, o ktrych wol nie mwi, widzie sonia o tak po-tnych rozmiarach, e mgby pochodzi z czasw prehisto-rycznych. Sonia tego znano podobno od setek lat i nazywanogo Jana.

- Zabie go? - spyta Good, patrzc przenikliwie na Allanaprzez swoje okulary.Mimo opalenizny, wida byo, e Allan poczerwienia. Od-

powiedzia do szorstko jak na osob, ktr nieatwo byo wy-prowadzi z rwnowagi.

- Nie wiesz o tym, e nie powinno si nigdy pyta myliwego,

7


7/258

a ju szczeglnie zawodowego myliwego, czy zabi jak zwie-rzyn, czy nie, jeli on sam nie chce o tym mwi? No, ale sko-ro ju chcesz wiedzie, to nie zabiem tego sonia. Zabi go

Hans, ocalajc mi w ten sposb ycie. Chybiem go z obu luf, ito na par jardw.

- No, co takiego! - wykrzykn Good. - Chcesz nam powie-dzie, e spudowae do wyjtkowo wielkiego sonia, ktregomiae na par jardw? Musiae mie niezego stracha!

- Chyba wyranie powiedziaem, e spudowaem, prawda?A co do reszty, to pewnie masz racj. Baem si. Jak wiesz, nig-dy nie podawaem si za wielkiego miaka. Zreszt spotkanie z

takim potworem jak Jana mogoby wystraszy kadego, nawetciebie, Good. Ale jeli spojrzysz na to yczliwym okiem, to mo-e dojdziesz do wniosku, e mogy by inne powody tego ha-niebnego - tak, haniebnego - zachowania, o ktrym nie chcmyle, a tym bardziej opowiada, jako e w jego wyniku zginstary Hans, ktrego kochaem.

Good mia ju co powiedzie, ale zauwayem, e sir Henrywycign nog, kopn go w kostk i Good zamkn usta.

- Wracajc do tematu - powiedzia Allan, chcc wyranieuciec od nieprzyjemnych wspomnie - kiedy spotkaem nieprehistorycznego gada co prawda, ale lud czczcy jako bogapotwora, ktry by moe pochodzi z czasw prehistorycznych.

Wygldao na to, e nie ma zamiaru powiedzie nic wicej,wic spytaem z ciekawoci:

- Co to byo, Allan?- To duga historia, przyjacielu - odpar - a przy tym tak

dziwna, e jestem pewien, i Good nigdy by w ni nie uwierzy.Poza tym robi si pno i nie chciabym was mczy. Zreszt

8


8/258

i tak nie zdoabym dzisiaj opowiedzie jej caej.- Jest tu whisky, woda sodowa i tyto, wic bez wzgldu na

to co zrobi Curtis i Good, ja - majc takie zapasy - nie wypusz-

cz ci std, zanim mi jej nie opowiesz. Wiesz, e to nieuprzej-mie i spa przed gomi, zatem lepiej zacznij od razu - doda-em ze miechem.

Allan mrukn co, potem chrzkn i wida byo, e nie jestzadowolony z takiego obrotu spraw, ale czujc, e nie zamie-rzamy si ruszy z pokoju i czekamy w milczeniu, co wyraniedziaao mu na nerwy, w kocu zacz.

- No c, skoro nalegacie... Wiele lat temu, kiedy byem

jeszcze stosunkowo mody, obozowaem pewnego dnia u pod-na Drakensberg. Podrowaem z Pretorii z zapasem towa-rw, ktre miaem nadziej sprzeda krajowcom, a potem udasi jeszcze bardziej na pnoc, eby przez miesic czy dwa po-polowa. Kiedy znajdowalimy si na otwartej przestrzenimidzy dwoma wzgrzami, zerwaa si jedna z najwikszych

burz, jakie dane mi byo kiedykolwiek przey. Jeli dobrzepamitam, byo to w poowie czerwca, a wiesz dobrze - byo to

adresowane do mnie - jakie zdarzaj si burze w Natalu o tejporze roku. Wydawao si, e burza nadciga z dwch stronrwnoczenie. Jak si potem okazao, byy to w rzeczywistocidwie burze, ktre miay si spotka nad naszymi gowami.

Powietrze zgstniao, zacz wia lodowaty wiatr i .chociabyo dopiero wczesne popoudnie, zrobio si prawie ciemno.Nad szczytami gr wok nas wida byo byskawice, ale narazie nie syszaem adnych grzmotw i nie padao jeszcze.

9


9/258

Oprcz wonicy i voorloopera* miaem ze sob Hansa, oktrym przed chwil mwiem, maego, pomarszczonego Ho-tentota, ktry od moich chopicych lat towarzyszy mi we

wszystkich podrach i przygodach. By ze mn rwnie wtedy,kiedy udaem si z Pietem Retiefem w tej nieszczsnej misji doDingaana, krla Zulusw, w misji, z ktrej powrcilimy na

jednym koniu tylko ja i Hans. Voorlooper - czowiek prowadzcypierwsz par wow w zaprzgu (przyp. tum.)

To by oryginalny facet, o nieokrelonym wieku. W pewnymsensie by on jednym z najsprytniejszych ludzi w caej Afryce.Nigdy nie spotkaem nikogo, kto by mu dorwna pomysowo-

ci albo rwnie dobrze tropi zwierzyn jak on. Jak wszyscyHotentoci, mia pewn wad - kiedy tylko nadarzaa si spo-sobno, pi jak smok i wtedy nie nadawa si do niczego. Zdrugiej strony mia wielk zalet - by do mnie przywizany jakpies, a raczej kocha mnie jak pies swego pana, ktry go wy-chowa od szczeniaka. Zrobiby dla mnie wszystko - okama,okrad, a nawet zamordowa - i uwaaby, e to jego wityobowizek. Gotw by nawet zgin dla mnie, co si niestety w

kocu stao.Allan przerwa, eby wyprni fajk, ale myl, e by totylko pretekst, aby odwrci si do kominka, obok ktrego sta,i ukry twarz, bo zaledwie przed chwil j napeni. Potemszybko obrci si na picie i mwi dalej:

- Szedem par krokw przed wozem, sprawdzajc czy naszlaku, dumnie, ale bez uzasadnienia zwanym drog, nie madziur albo kamieni, a za mn, na zwykym miejscu - bo zawsze

towarzyszy mi niczym cie - szed Hans. Usyszaem, jak zaka-sa kilka razy, co znaczyo, e chce mi, swoim zwyczajem,zwrci na co uwag, wic spytaem, nie odwracajc si:

10


10/258

- O co chodzi, Hans?- Nic takiego, Baas - odpar - tylko e nadciga dua burza.

Dwie burze, Baas. Kiedy si spotkaj, to zaczn ze sob walczy

i po niebie bd lata oszczepy, a obydwie chmury zaczn ry-cze i paka.- Tak - powiedziaem - ale nie widz adnego miejsca, gdzie

by si mona byo schroni, wic nie moemy nic zrobi.Hans zrwna si ze mn i znowu zakasa, mnc w chudych

palcach brudny kapelusz i dajc w ten sposb do zrozumienia,e chce mi co doradzi.

- Wiele lat temu, Baas - powiedzia, wskazujc brod na

kup gazw u podna gry znajdujcej si okoo mil na lewood nas - bya tam dua jaskinia. Kiedy byem chopcem, miesz-kaem tam z paroma Buszmenami. Byo to po tym, jak Zulusispustoszyli Natal i w caym kraju nie byo jedzenia, tak e lu-dzie musieli poera jeden drugiego.

- No to czym ywili si ci Buszmeni, Hans?- Przewanie limakami i pasikonikami, Baas. Jedli te an-

tylopy, jeli udao im si jak zabi z uku. Kiedy nie ma nic

innego, to pieczone gsienice i szaracza nie s ze. Pamitam,e si niele na nich utuczyem.- Mylisz, e lepiej bdzie, jeli poszukamy tej jaskini? Na

pewno jest tam jaskinia, Hans?- Tak, Baas, jaskinia nie moe uciec. Chocia to byo dawno

temu, to nie zapomniaem miejsca, w ktrym mieszkaemprzez dwa miesice.

Patrzyem na nadcigajce chmury i zastanawiaem si. Byy

niesamowicie czarne i wida byo, e bdzie burza jak wszyscydiabli. Co wicej, sytuacja bya tym bardziej nieprzyjemna, edroga akurat wioda przez skay zawierajce rud elaza, wie-dziaem z dowiadczenia, e w takie miejsca zawsze bij pioru-ny. Przy tym wz zaprzony w woy te je przyciga.

11


11/258

Kiedy tak zastanawiaem si, nadbiega z tyu grupa Kafrw.Pdzili co si w nogach, bez wtpienia szukajc schronienia.Byli ubrani w swe najlepsze stroje, a wikszo grupy stanowili

modzi mczyni i dziewczta. Najwidoczniej wybierali si nawesele albo wracali z niego. Kiedy nas mijali, jeden z nich, kt-ry widocznie mnie zna, krzykn:

- Pospiesz si, Macumazahn! - Jak wiecie, tak mnie nazwaliZulusi. - Pioruny lubi to miejsce - i wskaza kijem najpierw nachmury, a potem na ziemi.

To mnie ostatecznie przekonao. Podbiegem do wozu i ka-zaem voorlooperowi i za Hansem, a wonicy pogoni woy.

Potem wdrapaem si na wz i skierowalimy si w stron g-ry, gdzie zdaniem Hansa bya jaskinia. Na szczcie teren byraczej paski, a ziemia do twarda. Poza tym, mimo e nie bytam od tylu lat, Hans wietnie pamita okolic. Faktycznie, tak

jak mwi, nigdy nie zapomina adnego miejsca, w ktrym bycho raz.

Zauwayem na przykad, jak w pewnej chwili kaza voorlo-operowi skrci gwatownie w prawo. Nie wiedziaem dlaczego

to robi, jako e teren nie rni si tam niczym od tego, po kt-rym akurat jechalimy. Dopiero kiedy mijalimy to miejsce,spostrzegem, e jest tam rdo otoczone mokradem, w kt-rym na pewno bymy ugrzli. To samo zdarzyo si jeszczepar razy, ale nie ma potrzeby wylicza tu wszystkich prze-szkd.

Tymczasem powietrze zupenie znieruchomiao - nie byonajlejszego powiewu - a mrok tak zgstnia, e ledwie wida

byo woy idce w pierwszej parze. Zrobio si te bardzo zim-no. Nad szczytami gr nadal taczyy byskawice i nadal niebyo sycha gosw grzmotw. W tym nienaturalnym stanieprzyrody byo co przeraajcego. Musiay to wyczuwa nawet

woy, gdy pary szybko do przodu nawet bez poganiania, jak

12


12/258

gdyby wiedziay o tym naprawd, gdy instynkt ostrzega przedniebezpieczestwem kade ywe stworzenie. Jeli o mnie cho-dzi, miaem napite nerwy i pragnem tylko tego, abymy jak

najszybciej dotarli do jaskini.Wkrtce zapragnem tego jeszcze bardziej, bo chmurywreszcie si spotkay i trysn z nich strumie ognia, ktry zoguszajcym hukiem uderzy w ziemi. Ziemia zatrzsa si, a

ja oddabym wszystko, eby znale si w jakimkolwiek innymmiejscu, bo piorun uderzy jakie pidziesit jardw za wo-zem, w miejsce gdzie bylimy jeszcze minut temu.

By to pocztek piekielnego balu, pierwszy akord muzyki. Po

niebie nad nami zaczy hula byskawice niczym tancerze poparkiecie.Trudno opisa pieko, ktre si wok nas rozptao. Ty,

przyjacielu, ktry widziae tamtejsze burze, wiesz, e nie pod-daj si opisom. Od byskawic o najrozmaitszych ksztatach -pamitam, e jedna wygldaa zupenie jak ponca korona nagowie jakiego olbrzyma - zrobio si, po poprzednich ciemno-ciach, zupenie jasno. Wydawao si, e bij, przy oguszaj-

cych grzmotach, nie tylko z nieba na ziemi, ale nawet z ziemiw niebo.- Gdzie, do diaba, jest ta twoja jaskinia? - wrzasnem do

Hansa, ktry wdrapa si na wz i usiad koo mnie.Krzykn co, czego nie zrozumiaem w ryku burzy, i wska-

za na podstaw gry, oddalon od nas o okoo dwiecie jar-dw.

Woy przeszy w galop. Wz zacz si tak chwia i koysa,

e mylaem, i zaraz si wywrci. Voorlooper stara si, jakmg kierowa zaprzgiem, ale obawiaem si, e moe siprzewrci i zosta stratowany na mier. Na szczcie jednaktak si nie stao, a woy biegy w dobrym kierunku.

13


13/258

Wonica wali je batem, aby utrzyma w szyku i o ile mo-gem wywnioskowa z ruchu jego ust, gdy nic nie syszaem,kl na czym wiat stoi po holendersku i zulusku. W kocu za-

trzymay si, gdy wyroso przed nimi strome zbocze, i krccsi ze strachu na wszystkie strony spltay zupenie uprz.

Zeskoczylimy i zaczlimy rozpltywa rzemienie i zrzucajarzma tak szybko, jak si tylko dao. Nie byo to atwe, zarw-no dlatego, e caa uprz bya spltana, jak i z tego powodu, emusielimy to robi dosownie pod ogniem, bo ze wszystkichstron biy pioruny. W pewnej chwili mylaem, e jeden z nichrbnie w wz i bdzie po nas. Prawd mwic, tak si baem, e

chciaem zostawi woy ich losowi i wskoczy do jaskini, jelitam w ogle bya, bo nigdzie jej nie widziaem. Powstrzymywamnie przed ucieczk tylko honor, bo gdybym uciek, to czymgbym liczy na to, e moi Kafrowie zostan przy mnie wnastpnej trudnej sytuacji? Choby si w rodku trzs ze stra-chu, nie moesz pokaza tubylcowi, e si boisz, bo w przeciw-nym razie stracisz zupenie szacunek. Wtedy ju nie bdziesz

wielkim Biaym Wodzem o szlachetnej krwi, ale zwykym,

rwnym mu, a nawet - jeli trafisz na odwanego tubylca, ojakiego wrd tych dzielnych ludzi nie tak trudno - stojcymniej od niego facetem.

Udawaem wic, e nie robi sobie nic z piorunw, nawetwtedy, kiedy jeden upn w drzewo nie wicej ni trzydziecikrokw ode mnie. Akurat patrzyem w tamt stron i naglezobaczyem zamiast drzewa sup ognia. Sekund potem podrzewie zosta tylko tuman kurzu. Szcztek gazi strci mi

kapelusz z gowy.Razem z innymi szarpaem i kopaem woy, rozsupujcrzemienie tak szybko, jak mogem, a w kocu odwizalimy

wszystkie zwierzta. Rozbiegy si wok, szukajc schronieniapod wystajcymi skaami czy w innych miejscach, do ktrych

14


14/258

kierowa je instynkt. Najtrudniej byo uwolni ostatni, dysz-low par, gdy rway si za swoimi krewniakami i tak zaklesz-czyy si w jarzmach, e w kocu nie mogc ich z nich wycig-

n, musiaem przeci uprz. Rzuciy si za reszt, ale nieodbiegy daleko biedaki, gdy nagle ujrzaem, e oba - biegyrazem - pady, jakby otrzymay strza prosto w serce. Powali jepiorun. Jeden natychmiast leg bez ruchu, a drugi przez kilkasekund wierzga jeszcze nogami, a wreszcie i on znierucho-mia.

- No i co na to powiedziae? - spyta Good.- A co by powiedzia - odpar ostro Allan - gdyby w taki

sposb straci najlepsz par wow i nie mia nawet szeciupensw, eby kupi inn? Zreszt wszyscy wiemy, jak potrafiszkl, wic si niepotrzebnie pytam.

- Ja bym powiedzia... - zacz Good, szykujc si do prze-mowy, ale Allan uciszy go machniciem rki i mwi dalej.

- Na pewno co o Jowiszu Gromowadnym. To, co ja po-wiedziaem, usysza tylko anio, ktry zapisuje moje czyny, alechyba Hans domyli si, co to byo takiego, bo wrzasn:

- To moglimy by my, Baas! Kiedy niebo si gniewa, musikomu przyoy. Lepiej, e przyoyo woom ni nam.- Gdzie ta jaskinia, durniu?! - ryknem. - Zamknij gb i

prowad nas do niej, bo zaczyna wali grad.Hans wyszczerzy zby i skin gow, a potem, ponaglony

wielkim jak jajo ziarnem gradu, ktre rbno go w gow, za-cz si z zadziwiajc szybkoci wspina po zboczu, kiwajcrk, abymy podyli za nim. Wreszcie doszlimy do grupy

spitrzonych ska i, przelizgujc si midzy nimi, posuwalimy

15


15/258

si prawie po omacku, bo teraz, kiedy zacz pada grad, zrobi-o si jeszcze ciemniej, ni byo przed t parad byskawic. Za

najwiksz z tych ska Hans da nurka w rosnce tam krzaki,pocigajc mnie za sob midzy dwa kamienie, ktre tworzyynaturalne obramowanie wejcia do jaskini.

- To tutaj, Baas - powiedzia, wycierajc doni krew z czoarozcitego ziarnem gradu.

W tej akurat chwili byskawica rozwietlia ciemnoci i zo-baczyem przed sob jaskini. Nie wida byo jej rozmiarw,ale nioscy si echem w jej gb odgos grzmotu wiadczy, e

musi by bardzo dua.


16/258

Rozdzia II

MALOWIDO W JASKINI

Dotarlimy do jaskini w sam por, bo zaledwie wonica ivoorlooper wliznli si za nami, grad rozpada si na dobre, awiecie, albo w kadym razie syszelicie, co to jest grad afry-kaski, szczeglnie w grach Berg. Widziaem kiedy arkuszeocynkowanej blachy podziurawione przez grad jak przez kule

karabinowe i jestem pewien, e ten, przed ktrym udao namsi uciec, poprzebijaby nawet podwjn blach, bo jego ziarna

byy due jak jaja, i do tego miay ostre krawdzie. Gdyby burzazaskoczya kogo na odkrytej przestrzeni, a nie mia on ani

wozu, ani sioda, pod ktrym mgby si skry, to wtpi, czyujrzaby jeszcze kiedy czyste niebo.

Wonica, ktry i tak prawie ju paka z alu po stracie Kap-teina i Deutchmanna, tej dyszlowej pary wow, zacz szale,

gdy obawia si, e grad zabije pozostae i chcia wyskoczy zjaskini, aby zapdzi je w jakie bezpieczne miejsce. Powiedzia-em mu, eby si uspokoi i przesta wygupia, bo nie mogli-my im pomc w aden sposb. Hans, ktry zawsze w obliczupiorunw stawa si bardzo religijny, zauway sentencjonal-nie, e Wielki-Wielki w niebiosach na pewno zatroszczy si onasze bydo, bo mj czcigodny ojciec (ktry nawrci go naosobliw mieszanin rnych wierze bdcych wedug Hansa

chrzecijastwem) powiedzia mu kiedy, e bydo pasce sina tysicach wzgrz jest przedmiotem Jego szczeglnej troski,a czy tutaj nie znajduje si ono wrd tysica wzgrz? Woni-ca, Zulus, ktry nie odnalaz wiary i by zwykym dzikusem,odpar na to, e Wielki-Wielki mg sie zatroszczy o

17


17/258

Kapteina i Deutchmanna, ale jako nie zrobi tego. A potem,zupenie jak niektre wcieke kobiety dla ulenia swym ner-

wom, zacz wyzywa Hansa. Nazwa go tym szakalem,

powiedzia, e ogon najgorszego z wow jest wicej wart nicae ciao Hansa i e chciaby, eby grad wygarbowa jegondzn skr zamiast siec nieocenione grzbiety wow.

Te uwagi na temat jego wygldu zdenerwoway Hansa.Rozwar wargi, obnaajc zby, niczym zy pies i odpowiedziaZulusowi w tym samym stylu, dodajc uwagi o jego rodzinie, zeszczeglnym uwzgldnieniem matki i jej prowadzenia si.

Wkrtce awantura przybraa taki obrt, e gdybym nie wkro-

czy, skoczyoby si pewnie walk na noe. Wskoczyem ener-gicznie midzy nich i zapowiedziaem, e jeli ktry powiejeszcze cho jedno sowo, to wykopi go z jaskini, eby otrze-wia na gradzie.

Burza trwaa jeszcze dugo. W pewnym momencie wydawa-o si, e si oddala, ale zaraz wszystko wrcio z tak samsi. Przesta co prawda pada grad, ale po nim zacza si ule-

wa. Skutek tego by taki, e kiedy areszcie ustay grzmoty, byo

ju za pno, eby jecha dalej i musielimy tam zosta na noc,tym bardziej e wonica i voorlooper, ktrzy poszli szuka wo-w, wrcili z wiadomoci, e nie mona ich nigdzie znale.Nie byo to mie, jako e w jaskini panowa straszny zib, aptno wozu byo tak przesiknite wod, e nie sposb byopod nim spa.

I tu raz jeszcze przydaa nam si wietna pami Hansa. Po-yczy ode mnie zapaki, poszed w gb jaskini i po chwili wr-

ci, cignc za sob stert zakurzonych i pogryzionych przezrobaki, ale suchych i doskonale nadajcych si na ognisko ga-zi.

- Skd to wycigne? - spytaem.- Baas - odpowiedzia kiedy mieszkaem tu z Buszmenami,

18


18/258

zanim jeszcze te czarnuchy (ta obelga odnosia si do wonicy ivoorloopera, ktrzy nazywali si Mawun i Induka) zostayspodzone przez nieznanych ojcw, zgromadziem tu zapas

drzewa na zim albo na wypadek, gdybym mia tu jeszcze wr-ci. Ley tu do tej pory. To samo robi mrwki, eby ich dziecimiay co je, kiedy one zgin. Jeli ci Kafrzy pomog mi przy-nie wicej, to bdziemy mieli dobre ognisko i nie zmarznie-my.

Podziwiajc dar przewidywania, ktry Hans odziedziczy posetkach pokole swych zmagajcych si z przeciwnociamiprzyrody przodkw, kazaem Kafrom pomc mu. Poszli za nim

w gb jaskini, patrzc na niego spode ba i w rezultacie po nie-dugim czasie siedzielimy przy poncym wesoo ognisku. Po-tem przyniosem jedzenie, bo na szczcie rankiem strzeliemantylop Duikera, i butelk ginu. Miso upieklimy na wglachi wkrtce jedlimy wyborny obiad. Wiem, e wiele osb niepochwala dawania napojw spirytusowych krajowcom, aleprzekonaem si, e kiedy s zzibnici, kropelka czego moc-niejszego wcale im nie szkodzi, za to znakomicie poprawia na-

strj. Kopot polega tylko na tym, e musiaem mie oko naHansa, eby si za bardzo nie pokrzepi, wic pooyem sispa z butelk w objciach.

Kiedy zaspokoilimy gd, zapaliem fajk i zaczem roz-mawia z Hansem, ktry po kielichu zrobi si rozmowny. Spy-ta mnie, ile lat moe mie ta jaskinia. Odparem, e pewnie

jest tak stara, jak cae gry Berg. Rzek na to, e te tak myla,a to dlatego, i na dnie w gbi jaskini s odcinite lady zwie-

rzt, jakich nigdy nie widzia ani o jakich nie sysza. Obieca,e jeli bd chcia, to rano mi je pokae. Powiedzia te, erozrzucone s tam dziwne, skamieniae koci, ktre musiaytworzy szkielety jakich olbrzymw. By pewien, e kiedy

19


19/258

rankiem do jaskini zajrzy soce, bdzie mg je odnale.Wyjaniem wtedy Hansowi i Kafrom, e tysice tysicy lat

temu, kiedy nie byo jeszcze ludzi, yy na wiecie ogromne

zwierzta, olbrzymie sonie, gady sto razy wiksze od najwik-szego krokodyla i mapy wiksze od goryli. Bardzo ich to zacie-kawio, a Hans rzek, e z tymi mapami to prawda, bo sam

widzia obraz takiej mapy albo jakiego olbrzyma podobnegodo mapy.

- Gdzie? - spytaem. - W ksice?- Nie, Baas. W tej jaskini. Namalowali go Buszmeni dzie-

si tysicy lat temu. (Dziesi tysicy lat temu oznaczao, e

byo to w jakiej bardzo odlegej przeszoci).To mi przypomniao legendy o stworzeniu zwanym Ngolo-ko, ktre miao jakoby y gdzie na bagnach Wschodniego

Wybrzea. Zwierz to, w ktrego istnienie absolutnie nie wie-rzyem, uwaajc je za wymys krajowcw, miao podobnoprzynajmniej osiem stp wysokoci, pokryte byo szar sier-ci, a zamiast palcw miao szpon. Wiadomoci o tym stworzezawdziczaem gwnie pewnemu staremu myliwemu portu-

galskiemu, ktry przysiga, e widzia lady jego stp odcini-te w bocie i twierdzi, e zabi jednego z jego ludzi i urwa mugow. Spytaem Hansa, czy kiedykolwiek sysza o tym. Odparmi, e sysza, lecz e zwano je nie Ngoloko, a Milhoy, ale e tendiabe namalowany w jaskini jest jeszcze wikszy.

Pomylaem, e nabiera mnie, jak to czsto czyni krajowcyi zadaem, eby mi zaraz pokaza to malowido.

- Lepiej zaczeka Baas, a zawieci soce odpar - bo

wtedy bdzie lepiej wida. Zreszt tego diaba nie jest przyjem-nie oglda w nocy.

20


20/258

- Poka mi to zaraz - powiedziaem ostro. - Mamy przecielatarnie z wozu.

Hans niechtnie poprowadzi mnie jakie pidziesit kro-

kw w gb jaskini. Szed przodem z latarni, ja za nim z drug,a za mn szli obaj Zulusi ze wiecami w rkach. Po drodze wi-dziaem na cianach wiele obrazw namalowanych przezBuszmenw. Spostrzegem te kilka paskorzeb wykonanychprzez ten dziwny lud. Niektre z malowide wyglday na zu-penie nowe, inne wyblaky ze staroci albo moe zuszczya sifarba, ktrej uywali ci prymitywni artyci. Wszystkie ma-lowida miay ten sam charakter. Przedstawiay antylopy eland

i inne oraz polujcych na nie ludzi z ukami, sonie, a take lwarzucajcego si na czowieka z dzid.Jedno wszake malowido, ktre dziwnym przypadkiem by-

o akurat najlepiej zachowane z nich wszystkich, rnio si odreszty i przykuo moj uwag. Przedstawiao ono mczyzn o

biaych twarzach, ktrzy zdawali si mie na sobie zbroje i dzi-waczne, stokowate nakrycia gowy przypominajce czapkizwane chyba frygijskimi, atakujcych kraal*. Wyranie wida

byo charakterystyczne, okrge chaty i trzcinowy pot otacza-jcy wiosk. Z lewej strony kilku napastnikw cigno kobietyw stron czego, co - sdzc z wielu falistych linii znajdujcychsi w tym miejscu - byo morzem.

Kraal (afrikaans) - obronne osiedle o zabudowaniach stojcych zwartym

krgiem, zazwyczaj zamykajcych plac przeznaczony dla byda (przyp. tum.)Zaparo mi dech z wraenia, bo staem oto prawdopodobnie

przed obrazem ukazujcym Fenicjan podczas jednej z ich zb-

jeckich wypraw, ktre - jak podaj staroytni autorzy - podej-mowali czsto dla zdobycia kobiet. Gdyby istotnie obraz przed-stawia takie wydarzenie, to musia zosta namalowany przez

21


21/258

Buszmena yjcego przynajmniej dwa tysice lat temu, a moei wczeniej. Fantastyczne! Jednak Hans wydawa si w oglenie interesowa tym malowidem. Poszed dalej, pragnc wi-

docznie jak najszybciej wykona przykre zadanie, a ja - niechcc si zgubi w przepastnej jaskini - musiaem i za nim.W kocu stanlimy przed szczelin w cianie jaskini. Gdy-

bym by sam, minbym j, nie zwracajc na ni w ogle uwagi,bo niczym nie rnia si od innych szczelin, ktrych byo tamsporo.

- To tutaj, Baas - powiedzia. - Teraz, Baas, id za mn ipatrz pod nogi, bo dno jest popkane.

Przecisnem si przez otwr z pewnym trudem, cho nie je-stem przecie tgi. Od otworu prowadzi wski tunel, wyo-biony przez wod albo utworzony przed setkami tysicy lat wwyniku wybuchu gazw. Myl, e powsta raczej w ten drugisposb, jako e sklepienie byo nierwne i pene ostrych zaa-ma, czego nie spotyka si w korytarzach wydronych przez

wod. Zreszt niewane, bo nie mam najmniejszego pojcia, wjaki sposb powstay te wielkie afrykaskie jaskinie. Jednak

dno tunelu byo zupenie gadkie, jak gdyby zostao wyszlifo-wane stopami wielu pokole ludzi.Po jakich dwudziestu krokach Hans kaza mi zatrzyma si

i pod adnym pozorem nie rusza si. Posuchaem go, zasta-nawiajc si, o co chodzi. Zobaczyem, e podnosi swoj latar-ni, ktra przez ucho u gry miaa przewleczony rzemie, abyatwiej mona j byo zawiesi na wozie, i zakada rzemie naszyj w taki sposb, e latarnia znalaza si na jego plecach.

Potem odwrci si twarz do ciany, przycisn do niej, jakbynie chcia patrze na to, co znajduje si z tyu, i ostronie za-cz posuwa si bokiem, chwytajc si rkami wystpw

22


22/258

skalnych. Przeszedszy jak krab okoo trzydziestu stp, odwr-ci si i powiedzia.

- Teraz, Baas, musisz zrobi to samo, co ja.

- Dlaczego? - spytaem.- Opu, Baas, latarni w d, to zobaczysz dlaczego.Zrobiem to i spostrzegem, e o krok czy dwa przede mn

znajduje si przepa. Nie mogem oceni, jak jest gboka,gdy w wietle lampy nie udao mi si dostrzec dna. Zoriento-

waem si te, e pka skalna tworzca most czcy oba brze-gi rozpadliny, po ktrym przeszed Hans, ma w najszerszymmiejscu najwyej dwanacie cali, a w paru miejscach chyba

niespena sze.- Gboka ta przepa? - spytaem.W odpowiedzi Hans podnis odamek skay i cisn w d.

Trwao dusz chwil, zanim usyszaem odgos uderzenia.- Mwiem ci, Baas - rzek Hans z wyszoci e lepiej

poczeka do rana, kiedy dotrze tu troch wiata, ale Baas niechcia mnie sucha, bo on na pewno wie lepiej. Ale moe terazBaas pjdzie spa, co chyba jest najmdrzejsze, i poczeka do

rana?Prawd mwic, niczego bardziej nie pragnem, bo miejsceto byo wyjtkowo nieprzyjemne. Ale byem taki zy na Hansaza to, i spata mi figla, e raczej narazibym si na skrceniekarku ni dabym mu powd do drwin.

- Nie - odparem spokojnie. - Pjd spa dopiero wwczas,kiedy zobacz ten obraz, o ktrym mwie.

Teraz dla odmiany Hans przerazi si i zacz mnie prosi,

ebym nie przechodzi na drug stron, co przywiodo mi namyl biblijn przypowie o Abrahamie i bogaczu, z tym tylko,e ja nie byem spragniony, a Hans w niczym nie przypomina

Abrahama.

23


23/258

- Teraz ju wszystko rozumiem - powiedziaem. - Nie matam adnego malowida. To po prostu twj kolejny dowcip. Alepjd sprawdzi i jeli okae si, e mnie okamae, to poau-

jesz tego.- Ten obraz tam jest, a przynajmniej by, kiedy byem mo-

dy - powiedzia Hans ponuro - a jeli chodzi o reszt, to Baaswie najlepiej. Jeli Baas poamie sobie wszystkie koci, to niechnie ma o to do mnie pretensji i powie w niebie ca prawdswojemu czcigodnemu ojcu, ktry zostawi mi go pod opiek.Niech mu Baas powie, e Hans baga go, eby tego nie robi,ale Baas by zy i nie chcia go sucha. A na razie niech Baas

lepiej cignie buty, bo stopy tych Buszmenw, ktrych duchyczuj tu wszdzie dookoa, wylizgay t pk.

Usiadem i w milczeniu zdjem buty, mylc sobie w du-chu, e oddabym wszystkie oszczdnoci, ktre zgromadziem

w banku w Durbanie, eby tylko nie przechodzi tej prby. Cto za dziwna rzecz - duma biaego czowieka, szczeglnie jeli

wywodzi si z rasy anglosaskiej czy innej okrelanej tym mia-nem! Nie miaem adnego powodu, eby podejmowa takie

ryzyko, a mimo to - nie chcc, eby si ze mnie namiewali zaplecami ci Zulusi i Hans - zdecydowaem si je podj. Po totylko, eby nie narazi na szwank swojej dumy! W mylachklem Hansa, jaskini, burz, ktra mnie tu zagnaa, obraz i

wszystko inne. Potem, poniewa moja latarnia nie miaa rze-mienia, wziem - cho strasznie mierdziaa - blaszane kko

w zby, zmwiem cich modlitw i zaczem przechodzi ztak min, jakby mi si to podobao.

Prawd mwic, niewiele pamitam z tej przeprawy, oprcztego, e wydawaa si trwa trzy godziny, a nie minut i e obajZulusi lamentowali wniebogosy, egnajc si ze mn na zawsze

24


24/258

i nazywajc mnie swoim ojcem i matk od czterech pokole.Udao mi si jako przele po tej przekltej pce, przyci-

skajc mocno brzuch, jakby by to organ chwytny, do ciany i

czepiajc si wystajcych kamieni, przy czym zamaem dwapaznokcie. No, ale w kocu dotarem na drugi brzeg cao izdrowo, cho pod koniec zelizna mi si stopa i otworzyemusta, aby co powiedzie, w wyniku czego latarnia spada wprzepa, wyrywajc mi przy okazji chwiejcy si zb. Hans

wycign do mnie sw kocist rk, chcc mnie zapa zakonierz, ale w ciemnociach chwyci mnie za lewe ucho i takpodtrzymywany dotarem wreszcie na drug stron klnc z

blu Hansa i jaskini. Chocia niejeden obraziby si za tezniewagi, Hans nie wzi ich sobie w ogle do serca, cieszc si,e przeszedem bezpiecznie.

- Nie martw si tym zbem, Baas - powiedzia. - Dobrze, ewypad i to wtedy, kiedy si nie spodziewae, bo teraz znowubdziesz mg je suchary i twardy biltong*. Gorsza sprawa zlatarni, ale moe uda nam si dosta now w Pretorii czygdzie indziej.

Biltong - solone i suszone na socu miso, pokrojone w paski (przyp.tum.)Doszedszy do siebie, spojrzaem w przepa. Gboko w do-

le dojrzaem ogie - przy upadku rozbi si pojemnik lampy iteraz caa nafta pona - na jakim biaym podou.

- Co to jest to biae na dole? - spytaem. - Wapno?- Nie, Baas. To poamane koci ludzkie. Kiedy spuciem

si z pomoc Buszmenw w d na linie skrconej z sitowia iskr antylop, eby si tam rozejrze. Pod t jest inna jaskinia,ale nie wszedem do niej, bo si baem.

25


25/258

- A skd si tam wziy te koci, Hans? Musz ich tam bycae setki.

- Tak, Baas, wiele setek, a dostay si tam w taki sposb:

Buszmeni mieszkali w tej jaskini od pocztku wiata, a z prze-paci zrobili puapk, podobn do dow na zwierzyn. Przy-krywali j gaziami, ktre przysypywali piaskiem, tak e wy-gldao, e jest tam taka sama skaa, jak w caej jaskini. Robilito zreszt dopty, dopki, niedawno temu, ostatnich z nich nie

wybili Burowie i Zulusi, ktrym kradli owoce i bydo. A zatem,kiedy atakowali ich wrogowie, co si czsto zdarzao, bo zabicieBuszmena byo zawsze susznym postpkiem, uciekali do ja-

skini, a potem przez ten korytarz i pk, co mogli zrobi z za-mknitymi oczami, na drug stron przepaci. Ale gupi Kafrzyczy kto inny gonic ich wbiegali na gazie, spadali w d i zabi-

jali si. Musiao si to zdarza czsto, Baas, bo jest tam kupaczaszek. Niektre z nich zupenie czarne ze staroci i zamie-nione w kamie.

- Naleaoby si spodziewa, Hans, e z czasem ci Kafrowiezmdrzeli.

- Tak, Baas, ale martwi zachowywali t mdro dla siebie,bo myl, e kiedy wszyscy napastnicy znaleli si w tym kory-tarzu, to inni Buszmeni, ktrzy byli ukryci w jaskini, zamykaliodwrt i strzelali do nich zatrutymi strzaami, tak e w kocunikt z napastnikw nie wychodzi std ywy. Buszmeni powie-dzieli mi, e ich ojcowie ju dawno obmylili ten plan. A zresztnawet jeli komu udao si std uciec, to w nastpnym po-koleniu nikt ju nie pamita o tej puapce i wszystko powta-

rzao si od nowa, bo na wiecie jest wielu durniw, Baas, adure, ktry przychodzi potem jest tak samo gupi jak ten, coby przedtem. mier leje wod mdroci na piasek, a piasekjest zawsze spragniony i, zaraz na nowo wysycha. Gdyby taknie byo, Baas, to mczyni przestaliby zakochiwa si w

26


26/258

kobietach, a przecie nawet wielcy ludzie - tacy jak ty, Baas -zakochuj si.

Wymierzywszy mi ten cios, Hans - nie chcc usysze odpo-

wiedzi - zacz gada z wonic i voorlooperem, ktrzy zostali zdrugiej strony przepaci.

- No szybciej, chodcie tu, dzielni Zulusi, bo zmuszacie doczekania waszego wodza i mnie.

Zulusi, wycigajc przed siebie wiece, zajrzeli do przepaci.- Umm! - powiedzia jeden z nich. - Czy jestemy nietope-

rze, eby przelecie nad t dziur, albo pawiany, eby przebiecpo pce nie szerszej od dzidy, albo muchy, eby przele po

cianie? Um! Nie pjdziemy. Poczekamy tutaj. To jest drogatylko dla takiej tej mapy jak ty albo dla tych, co znaj czarybiaego czowieka, jak Inkoos Macumazahn.

- No tak - powiedzia Hans z namysem. - Nie jestecieadnym z tych stworze, z ktrych kade jest na swj sposbdobre. Jestecie tylko par tchrzliwych Kafrw, czarnymi

workami, ktre kto nadmucha tak, e przypominaj ludzi. Ja,ty szakal, potrafi przej po pce i Baas potrafi przej

po pce, ale wy nadte wory, nie moecie nawet przelecie nadt dziur, bo boicie si, ebycie nie pkli, wy, nadte wory,lecie z powrotem do wozu i przyniecie tu zwj liny, bo mo-demy jej potrzebowa.

Jeden z nich odpar pokornym gosem, e nie bd sucharozkazw Hotentota, wobec czego powiedziaem:

- Idcie po t lin i natychmiast wracajcie.Poszli z przygnbionymi minami, bo ubody ich sowa Han-

sa i raz jeszcze przekonali si, e w kadej sprzeczce on osta-tecznie jest gr. W rzeczywistoci byli obaj odwanymi lud-mi, ale aden Zulus nie czuje si dobrze pod ziemi, a ju

27


27/258

szczeglnie w miejscu, gdzie jest ciemno i - jego zdaniem -straszy.

- Teraz, Baas - powiedzia Hans - pjdziemy obejrze ten

obraz... To znaczy, jeli nie uwaasz, e skamaem, bo w takimrazie lepiej sobie oszczdzi trudu, usi tu, obci poamanepaznokcie i poczeka, a Mawun i Induka przynios lin.

- Zamknij si, gadzie, i prowad dalej! - powiedziaem, ma-jc ju do jego kpin, i poparem te sowa tgim kopniakiem.

By to jednak wielki bd z mojej strony, gdy zapomniaem,e jestem bez butw, a Hans mia w tylnej kieszeni swych

brudnych portek co twardego albo te jego tyek by twardy

jak kamie. Krtko mwic, wybiem sobie palce u stopy, aHansowi nic si nie stao.- No widzisz, Baas - rzek Hans ze sodkim umiechem -

powiniene zawsze pamita to, czego uczy mnie twj czci-godny ojciec - e zanim kopniesz w ciernie, musisz woy buty.Mam w tylnej kieszeni wider i par gwodzi, ktre woyemtam rano, reperujc t twoj bud, Baas.

Powiedziawszy to, natychmiast odskoczy, na wypadek gdy-

bym chcia sprawdzi, czy na gowie te ma gwodzie, a ponie-wa zabra ze sob jedyn lamp, musiaem skoczy, a raczejpokutyka za nim.

Korytarz, ktrego dno te byo tu wygadzone tysicami stpdawno zmarych mieszkacw jaskini, bieg prosto przez osiemczy dziesi krokw, a potem skrca w prawo. Kiedy doszlimydo tego zaamania, zobaczyem nad gow wiato. Nie rozu-miaem, skd si ono bierze, dopki nie postpiem jeszcze o

krok. Stwierdziem wtedy, e znajduj si w kominie skalnymczy czym w rodzaju leja - mg mierzy jakie trzydzieci stpw poprzek - ktrego ciany wznosiy si na osiemdziesit czysto stp, koczc si otworem w boku gry, pod ktr

28


28/258

znajdowaa si jaskinia. Co go tak uformowao, nie mam poj-cia, ale - jak powiedziaem - ksztatem przypomina zupenielejek, taki, jakich uywa si do nalewania piwa do beczki czy

wina do karafki. My znajdowalimy si oczywicie w wszymkocu tego lejka. wiato, ktre mnie tak zdumiao, padao znieba, na ktrym teraz - po burzy - pojawiy si gwiazdy. Byotu po peni, ale gsta chmura, pozostajca po cofajcej si

burzy, zakrywaa akurat ksiyc. ciany, leja wznosiy si pra-wie prostopadle na wysoko moe dwudziestu piciu stp, apotem rozszerzay si i biegy ukonie a do jego wylotu. Za-uwayem jeszcze jedn osobliwo, mianowicie z zachodniej

ciany leja, do ktrej akurat stalimy zwrceni twarzami, nawysokoci, na ktrej lej zaczyna si rozszerza, wystawa bie-gncy w poprzek skay blok skalny, ktry tworzy co w rodzajuokapu.

- No, Hans - powiedziaem, kiedy obejrzaem to osobliwemiejsce - gdzie jest to twoje malowido? Nie widz go.

- Wacht een beetje (to znaczy: Zaczekaj chwil), Baas.Zza chmury wychodzi ksiyc. Kiedy wyjdzie, zobaczysz ten

obraz, chyba e kto go zdrapa.Obrciem si nieco, aby popatrzy na chmur i ujrze wi-dok, ktry nigdy mnie nie znudzi ~ wyanianie si wspaniaegoafrykaskiego ksiyca z jego siedziby ukrytej w ciemnoci.

Wida ju byo srebrn powiat rozlewajc si po firmamen-cie, w blasku ktrej blado wiato gwiazd. Potem ukaza sinagle brzeg jego tarczy, ktra szybko rosa, a w kocu z czar-nych oparw wyoni si cay glob i przez chwil zdawa si

spoczywa na krawdzi leja, cudowny, doskonay! W jednejchwili cay lej wypenio wiato tak silne, e mona by przynim czyta.

Przez par minut staem oszoomiony piknem tego widoku,

29


29/258

zapomniawszy o wszystkim innym. Z kontemplacji wyrwamnie dopiero ochrypy chichot Hansa.

- Teraz odwr si, Baas, i popatrz na ten liczny obraz.

Odwrciem si i poszedem wzrokiem za jego wycignit r-k. Wskazywa na cian z tym blokiem sterczcym w kierunku

wschodnim. W nastpnej sekundzie - wierzcie mi, przyjaciele,e nie przesadzam - mao nie przewrciem si z wraenia. Czyprzyni si kiedykolwiek komu z was koszmarny sen, w kt-rym stalicie twarz w twarz z diabem? Mnie tak. Ot wtedy,

w tej jaskini miaem przed sob diaba o wiele straszniejszegoni moe si przyni nawet przy najwikszej niestrawnoci.

Wyobracie sobie potwora dwa razy wikszego ni czowiek,to znaczy mierzcego dziesi czy dwanacie stp, znakomiciesportretowanego przy uyciu najlepszych farb, ktrych tajem-nice wytwarzania zawsze znali ci Buszmeni - bieli, czerwieni,czerni i cieni, o oczach zrobionych z wypolerowanych bryekkrysztau grskiego. Wyobracie sobie ogromn map cze-koksztatn, przy ktrej najwikszy goryl wydawaby si dziec-kiem, majc jednak co z czowieka, a waciwie nie z czowie-

ka, lecz z diaba.Potwr pokryty by sierci jak mapa, dugimi, szarymiwosami rosncymi w pczkach. Mia bujn, rud brod jakczowiek, i nienormalnie dugie rce jak goryl, ale - zwrcie nato uwag - nie mia palcw, tylko - tam, gdzie powinien bykciuk - potny szpon. Reszta doni bya zronita razem jakpetwa u kaczki, cho - jak si zaraz przekonacie - ta jej cz,gdzie powinny by palce, bya gitka i potwr potrafi ni

chwyta jak palcami.Tak przynajmniej sugerowa obraz, cho potem przyszo mido gowy, e mg przedstawia potwora w rkawiczkach, takich,

30


30/258

jakich w tym kraju uywa si przy przycinaniu ywopotw.Jednak, z drugiej strony, stopy, ktre na pewno ukazane byy

jako bose, wyglday tak samo, to znaczy nie miay palcw,

tylko szpon w miejscu, gdzie powinien by duy palec. Tuwby potny; zakadajc, e malowido przedstawiao potwora wwielkoci naturalnej, oceniem jego wag na co najmniej 200kilogramw. Potwr mia szerok klatk piersiow, wiadczco olbrzymiej sile i wypuky, pomarszczony brzuch. Ale - i to

jedna z cech upodobniajca go nieco do czowieka - na bio-drach mia przepask, a raczej skr jakiego zwierzcia zwi-zan apami, co wskazywao, e by to jaki prymitywny rodzaj

ubioru.Tyle, jeli chodzi o jego ciao. Teraz przejdmy do gowy i dotwarzy. Nie wiem, jak je opisa, ale sprbuj. Na karku, pot-nym jak u byka, osadzona bya do maa gowa. Twarz, pomi-mo tej potnej, rudej brody, o ktrej ju mwiem, szerokichust i sterczcych z grnej szczki, a zachodzcych a na doln

warg tych kw, miaa w sobie co dziwnie kobiecego.Prawd mwic, wygldaa na twarz starej diablicy o zakrzy-

wionym nosie. Czoo byo nieproporcjonalnie due, o masyw-nych ukach brwiowych, ale nie sprawiao wraenia, e jegowaciciel jest osobnikiem nieinteligentnym. Spod tych pot-nych brwi spoglday gboko osadzone i nienaturalnie szerokorozstawione, straszne, jarzce si oczy.

To nie wszystko, albowiem potwr wydawa mia siokrutnie, a rysunek wyjania powd tego miechu. Ot stopa

bestii spoczywaa na ciele mczyzny, w ktrym zatopiony by

gboko szpon. W jednej rce potwr trzyma gow tego czo-wieka, najwyraniej oderwan od ciaa. Drug trzyma za wosynag dziewczyn, ktr widocznie chcia zabra. Wida byo, e

31


31/258

jest ona ywa, cho bya ledwie naszkicowana, jakby tenszczeg nie interesowa specjalnie twrcy dziea.

- Czy to nie pikny obraz, Baas? - szydzi Hans. -Teraz Baasnie bdzie mwi, przynajmniej przez tydzie, e stary Hanskamie.


32/258

Rozdzia III

OTWIERACZ DRG

Gapiem si na rysunek i gapiem, a w kocu zrobio mi sisabo i musiaem usi na ziemi.

- Widz, e miejesz si ze mnie, modziecze (sowa tezwrcone byy do mnie, autora tych zapiskw). Bez wtpieniadoszede do wniosku, e malowido to musiao by dzieem

jakiego obdarzonego niezwyk wyobrani Buszmena, ktryoszala i utrwali na skale halucynacje swojego chorego umysu.

Oczywicie rano ja te doszedem do takiego wniosku, alewwczas, kiedy siedziaem przed tym malowidem, nie myla-em tak.

Znajdowaem si na odludziu, w niesamowitym miejscu.Tu obok bya przepa pena ludzkich koci, panowaa martwacisza, ktr przerywa z rzadka tylko odlegy gos szakala czy

hieny wyjcej do ksiyca, a miaem za sob ciki, peen wra-e dzie - choby przejcie ponad tym doem mierci, ktryprzypomina mi czytane kiedy historie o normaskich zam-kach, gdzie wtrcano winiw do przepastnych lochw na

wieczne zatracenie. Poza tym, jak moe miae okazj sam siprzekona mimo modych lat, wiato ksiyca rni si odwiata sonecznego i straszne rzeczy wywieraj na nas, a przy-najmniej na niektrych z nas, wiksze wraenie w nocy ni w

dzie. Tak czy inaczej, usiadem, bo zrobio mi si sabo i my-laem, e zwymiotuj.

- Co si stao, Baas? - spyta Hans tym samym, drwicymtonem.,- Jeli zrobio ci si niedobrze, Baas, to nie martw si,odwrc si tyem. Pamitam, e mnie te zrobio si niedo-

brze, kiedy pierwszy raz zobaczyem Heu-Heu... siedziaem,

33


33/258

o tam - doda, wskazujc palcem jakie miejsce.- Dlaczego nazywasz tego potwora Heu-Heu? - spytaem,

prbujc zapanowa nad wywrotow dziaalnoci mego uka-

du pokarmowego.- Poniewa to jego pieszczotliwe imi, ktre pewnie daa

mu mamusia, kiedy by may.(W tym momencie znowu zrobio mi si niedobrze. Dobia

mnie myl o tym, e ten potwr mia matk - zupenie jak wi-dok tustego boczku dobija szczura ldowego podczas sztormuna statku).

- Skd to wiesz? - wykrztusiem.

- Buszmeni mi powiedzieli, Baas. Powiedzieli mi, e ich oj-cowie tysic lat temu mieszkali daleko std i znali tego Heu-Heu i e to z jego powodu opucili swj kraj. Nigdy nie moglispokojnie spa, zupenie jak Bur, kiedy si dowie, e inny Bur

buduje dom o sze mil od niego. Powiedzieli mi, e ich pra-prapradziadowie syszeli z odlegoci wielu mil, jak rycza i

wali si w piersi. Ale przypuszczam, e kamali, bo nie wierz,eby naprawd wiedzieli co o Heu-Heu albo o tym, kto nama-

lowa jego portret na tej skale, Baas.- Ja te nie wierz - odparem. - No, Hans, myl, e mam

na dzisiaj dosy twego przyjaciela Heu-Heu i powinienem siprzespa.

- Tak, Baas, ja te. Ale przyjrzyj mu si jeszcze dobrze, Ba-as, zanim std pjdziemy. Takiego obrazu nie oglda si conoc. Sam wiesz, Baas, e to ty chciae tu przyj.

Miaem zamiar znowu kopn Hansa, ale na szczcie przy-

pomniaem sobie w por o tych gwodziach w jego kieszeni,wic posawszy mu tylko wdziczne spojrzenie, ruchem penymgodnoci nakazaem mu, aby prowadzi z powrotem.

Ju nigdy wicej nie widziaem tej podobizny Heu-Heu,

34


34/258

Belzebuba, czy kim tam by w potwr. Chocia zamierzaemwrci tam rankiem, aby go dokadniej obejrze przy wietledziennym, to kiedy nasta ranek, stwierdziem, e nie bd ry-

zykowa jeszcze jednej przeprawy przez t pk nad przepacii zadowol si wspomnieniem pierwszego wraenia. Podobnopierwsze wraenie jest zawsze najlepsze. Jak pierwszy pocau-nek, doda Hans, kiedy mu o tym powiedziaem.

Nie znaczy to, e mogem zapomnie o Heu-Heu. Przeciw-nie - nie przesadz, jeli powiem, e ten diabelski stwr prze-ladowa mnie. Nie mogem potraktowa obrazu jako po prostu

wytworu chorej wyobrani jakiego dzikusa. Wiele cech wska-

zywao, a przynajmniej wydawao mi si - bdnie, jak terazuwaam - e wskazuje na to, i malowido to jest dzieem Busz-menw, a byem pewien, e aden Buszmen, nawet gdyby miadelirium tremens - czego nie mona temu ludowi absolutniezarzuci, jako e nigdy nie mieli okazji, eby si z tym zapozna- nie potrafiby stworzy takiego demona we wntrzu swej du-szy - jeli Buszmeni maj dusze. Nie, bez wzgldu na to, czy byBuszmenem czy nie, ten artysta narysowa co, co widzia albo

co wydawao mu si, e widzia.Wskazywao na to wiele rzeczy. I tak, prawy okie Heu-Heuby bardzo spuchnity, jak gdyby zosta tam kiedy zraniony.Dalej, szpon na jednej rce - lewej, zdaje si - by pknity irozszczepiony na kocu. Co wicej, na czole, tu pod miejscem,gdzie jego dugie szare wosy rozdzielay si i zwisay po obustronach demonicznej twarzy, widnia guz czy narol. Niewt-pliwie malarz musia zapamita te zmiany i odtworzy je wier-

nie, zgodnie z prawdziwym czy rzekomym oryginaem. Z pew-noci - pomylaem - nie wymyli ich.Gdzie wobec tego znalaz swojego modela? Wspomniaem

ju, e syszaem opowieci o stworach zwanych Ngoloko, ktre

35


35/258

- moim zdaniem - jeli w ogle istniay, byy jakim nieznanymgatunkiem wyjtkowo straszliwych map. Jednak byo maoprawdopodobne, eby ktra z nich posuya za wzr do tego

rysunku, gdy potwr przedstawiony na nim by bardziej czo-wiekiem ni map, nawet pomimo tego, e zamiast kciukw iduych palcw u stp mia szpony. A moe raczej powinienempowiedzie, e by bardziej diabem ni map czy czowiekiem.

Potem przyszo mi do gowy, e mogo to by przedstawieniebstwa tych Buszmenw, tyle tylko, e nigdy nie syszaem,eby czcili innego boga oprcz swoich odkw. Pytaem po-tem o to Hansa, ale odpowiedzia, e nie wie, gdy Buszmeni, z

ktrymi mieszka w jaskini, nie rozmawiali z nim nigdy o ta-kich sprawach. Byo jednak faktem, e nigdy nie zapuszczali siw miejsce, gdzie byo to malowido, chyba e w ucieczce przednieprzyjacielem, a i wtedy starali si, jeli mogli, nie patrze nanie i nie rozmawia o nim. By moe -zauway, jak zawszeprzenikliwie - Heu-Heu by bstwem czczonym przez jaki in-ny lud, z ktrym Buszmeni nie mieli nic wsplnego.

Inne pytanie - kiedy zostao wykonane to dzieo? Dziki te-

mu, e znajdowao si w osonitym miejscu, kolory nie byywyblake, ale i tak musiao mie wiele lat. Hans powiedzia, eBuszmeni mwili, i nie wiedz, kto je namalowa, ale e jeststare, stare, stare!, co mogo oznacza dowoln liczb lat,

jako e dla ludzi nie znajcych pisma to, co miao miejsce piczy sze pokole wczeniej, jest zamierzch przeszoci.Jedno wszake byo pewne - e to spord pozostaych malo-

wide znajdujcych si w jaskini, ktre przedstawiao Fenicjan

napadajcych na kraal, byo bez wtpienia bardzo stare i raczejnie mogo powsta po narodzeniu Chrystusa. Jestem o tymcakowicie przekonany, gdy rankiem zbadaem je dokadnie

36


36/258

i stwierdziem, e nie jest bardziej zniszczone ni to, ktreprzedstawiao potwora. Co wicej, z malowida przedstawia-

jcego potwora odpad kawaek skay tu powyej jego lewego

kolana i zauwayem, e powierzchnia ta bya tak samo sczer-niaa, jak poza obrbem malowida.Z drugiej strony trzeba pamita, e malowido przedsta-

wiajce Fenicjan znajdowao si w miejscu zamknitym, nato-miast obraz Heu-Heu wystawiony by na dziaanie powietrza,

w wyniku czego starza si szybciej.Przez ca noc ni mi si potem ten straszliwy Heu-Heu.

nio mi si, e wyzywa mnie na pojedynek, e kto woa, abym

wyzwoli j - na pewno bya to ona, nie on - z mocy potwora, ewalcz z nim, e on zwycia i ma ju urwa mi gow, tak jaktemu mczynie na malowidle, kiedy nagle co si stao - nie

wiem co - i obudziem si zlany potem.Kiedy zaskoczya nas ta burza, znajdowaem si niedaleko

granicy kraju Zulusw, dokd udawaem si w celach handlo-wych, z wozem wyadowanym kocami, paciorkami, blaszanymigarnkami, noami, motykami i innymi artykuami tego rodza-

ju, za ktre prosty krajowiec chtnie zapaci, a przynajmniej wowych czasach paci, bydem. Przed burz zastanawiaem sijednak, czy nie omin ziemi Zulusw i nie poprbowa szcz-cia w innych kracach, na pnoc od Pretorii, ktrych miesz-kacy byli mniej dowiadczeni w tych sprawach i by moe

byliby skonni zapaci wicej za moje towary. Tak - si wszak-e zoyo, e po ujrzeniu malowida zmieniem zamiar, i to zdwu powodw. Po pierwsze piorun zabi moje dwa najlepsze

woy i mylaem, e moe uda mi si zdoby u Zulusw nowe,bez dodatkowych wydatkw, gdy miaem tam dunikw, kt-rzy mogliby spaci swe dugi w naturze.

37


37/258

Drugi powd czy si cile z tym przekltym, prze-ladujcym mnie obsesyjnie od chwili, kiedy ujrzaem jego po-dobizn, Heu-Heu. Byem przekonany, e jeli w ogle mona

si czego dowiedzie o tym potworze, to jedynym czowiekiemna wiecie, ktry moe mi co o nim powiedzie jest Zikali,czarownik z Czarnego Wwozu, Ten-Ktry-Nigdy-Nie-Powinien-si-By-Narodzi, jak nazwa go Czaka, wielki krlZulusw.

Myl, e opowiadaem wam ju o Zikalim, ale na wszelkiwypadek wyjaniam, e by on najwikszym i najstraszniej-szym czarownikiem i znachorem, jaki kiedykolwiek y w kraju

Zulusw. Nikt nie wiedzia, kiedy Zikali si urodzi, ale musiaby bardzo stary. Zulusi znali go od wielu pokole pod praw-dziwym nazwiskiem, ktre brzmiao Otwieracz Drg. Jegoziomkowie bali si go, ale ja od wielu lat, waciwie od czaswchopicych, yem z nim w przyjani, cho oczywicie od po-cztku wiadom byem, e wykorzystuje mnie do swoich celw,co stao si zupenie jasne jeszcze zanim dokona swego dziea idoprowadzi do upadku krlewskiego rodu Zulusw, ktrego

szczerze nienawidzi.Jednake Zikali, jak mdry kupiec, zawsze szczodrze paci,w ten czy inny sposb, zarwno tym, ktrzy mu wywiadczyliprzysug, jak i tym, ktrych nienawidzi. Zapat, ktrej jadaem i ktr otrzymywaem, byy informacje - albo dotycz-ce historii, albo tajemnic tego osobliwego kontynentu, jakim

jest Afryka, i ktr my, biali, tak mao rozumiemy. Jeli ktomgby mi udzieli informacji o malowidle w jaskini i o jego

pochodzeniu, to tym kim by na pewno Zikali. Dlatego posta-nowiem si do niego uda. Ciekawo w takich sprawach, jaksi pewnie domylacie, zawsze bya jednym z moich grzechwgwnych.

Mielimy wielkie problemy z pozbieraniem pozostaychczternastu wow, gdy cz z nich odbiega daleko, poszukujc

38


38/258

schronienia przed burz. W kocu jednak udao mi si je odna-le, cae i zdrowe, jeli nie liczy drobnych potucze spowo-dowanych gradem. Jest naprawd niesamowite, jak bydo -

pozostawione samo sobie - potrafi chroni si przed siaminatury. Jednak w Afryce, inaczej ni w Anglii, bydo rzadkoszuka schronienia przed burz pod drzewami. By moe dziejesi tak dlatego, e burze z piorunami zdarzaj si tam czsto izwierzta te odziedziczyy po przodkach instynktown wiedz otym, e pioruny uderzaj zawsze w drzewa i zabijaj wszystkiestworzenia, ktre si pod nimi schroniy. Takie jest przynajm-niej moje zdanie.

No wic w kocu zaprzglimy woy i zaczlimy si powolioddala od tej jaskini. Nawiasem mwic, wiele lat pniej, jupo mierci Hansa, prbowaem j odnale, ale bez rezultatu.

Wydawao mi si, e dotarem do gry, w ktrej zboczu siznajdowaa, ale musiaem si myli, gdy w tamtej okolicy jest

wiele takich gr, a w tej, ktr rozpoznaem, nie znalazem na-wet ladu adnej jaskini.

By moe nie mogem jej znale dlatego, e zbocze byo

strome i otwr, ktry - jak mwiem - by bardzo may, zostazasypany odamkami ska. A moe szukaem nie w tym zboczu,co trzeba, nie zanotowawszy w gowie dokadnie, wskutek bu-rzy i popiechu, otoczenia tego miejsca.

Poza tym, kiedy znalazem si tam po raz drugi, pragnemwybra, jeszcze przed zapadniciem zmroku, dobre miejsce napostj i nie mogem powici na poszukiwania wicej ni go-dzin. Nigdy te nie spotkaem nikogo, kto by zna t jaskini,

wic przypuszczam, ze znali j tylko ci Buszmeni i Hans, awszyscy ju nie yj. Wielka szkoda, ze wzgldu na te malowi-da, e nie mona jej odnale.

39


39/258

Pamitacie zapewne, e zanim zerwaa si burza, wy-przedzia nas grupa Kafrw wracajca z jakiej uroczystoci czyzdajca na ni. Ot po przejechaniu okoo p mili znaleli-

my trupa jednego z nich, ale czy zabi go piorun czy grad,trudno byo orzec. Najwidoczniej jego towarzysze byli tak prze-raeni, e zostawili go tam, gdzie upad, majc pewnie zamiar

wrci pniej i pogrzeba go. Jak wic widzicie, jaskinia wsam por daa nam schronienie.

Pomin szczegy dalszej podry do krainy Zulu sw, gdyniczym nie rnia si od innych, z tym tylko, e majc do dys-pozycji zaledwie czternacie wow, a za to ciki, wyadowany

po brzegi wz - poruszalimy si bardzo powoli i z trudem. Razutknlimy nawet w wodzie, podczas przeprawy przez BiaUmfolozi, tu obok skay zwanej Nongela, ktra sterczy nad.rzek. Nigdy nie zapomn tej przeprawy, z powodu okropnegozdarzenia, ktrego staem si mimowolnym wiadkiem. Kiedy

walczylimy z prdem, na skraju tej skay, odlegej od nas odwiecie pidziesit jardw, ukazaa si grupa mczyzn wlo-kcych dwie mode kobiety. Przygldajc si im przez lornetk

i widzc jak dziwnie poruszaj gowami i tocz wok bdnymspojrzeniem, doszedem do wniosku, e kobiety te s niewido-me albo e je olepiono. Kiedy tak patrzyem zastanawiajc si,co robi, mczyni chwycili je za rce i zepchnli ze skay.Krzyczc przeraliwie, biedne istoty wpady do jeziorka utwo-rzonego przez rzek u podna skay, gdzie dopady je kroko-dyle. Widziaem dokadnie przez lornetk, jak gady rzucaj siku nim. Zreszt krokodyle zawsze byy tam w pogotowiu, gdy

skaa ta bya ulubionym przez wadcw Zulusw miejscemstrace.Uporawszy si ze swym straszliwym zadaniem, zabjcy -

byo ich okoo pitnastu - zeszli ze skay i podeszli do brodu,

40


40/258

aby nas obejrze. Pocztkowo mylaem, e mog by kopoty i,prawd mwic, nie zmartwibym si, gdyby tak si stao, gdy

widok tej kani rozwcieczy mnie i gotw byem na wszystko.

Jednak gdy tylko zorientowali si, e wz naley do mnie, Ma-cumazahna, stali si bardzo mili, weszli do wody, chwycili zakoa i tak, dziki ich pomocy, dobrnlimy szczliwie do brze-gu.

Kiedy ju si tam znalelimy, zapytaem ich przywdc,kim byy te dziewczyny. Odpar, e byy to crki Pandy, ichkrla. Znajc agodne usposobienie Pandy, nie bardzo mogem

w to uwierzy, ale nie pokazaem tego po sobie. Zapytaem wic

dlaczego byy lepe i jak popeniy zbrodni. Odrzek mi, ezostay olepione na rozkaz ksicia Cetywayo, ktry by fak-tycznym wadc krainy Zulusw, poniewa patrzyy tam, gdzienie powinny patrze.

Z dalszej rozmowy dowiedziaem si, e nieszczsne dziew-czyny zakochay si w dwch modziecach i, wbrew rozkazowikrla czy Cetywayo, co na jedno wychodzio, ucieky z nimi.Zapano ich, nim dotarli do granicy Natalu, gdzie byliby bez-

pieczni. Modziecw zabito na miejscu, a dziewczyny zabrano,eby je osdzi, z wynikiem, ktry opisaem na pocztku. Taksi- skoczy ich miesic miodowy!

Poza tym, jak poinformowa mnie radonie przywdcaoprawcw, wysano wojownikw, aby zabili ojcw i matki obumczyzn i wszystkich innych, ktrzy bd w ich kraalu. Trzebapooy koniec tej wolnej mioci, mwi, bo za bardzo si roz-przestrzenia. Doda te, e nie wie, co si dzieje z modzie w

ich kraju, bo ostatnio zacza by bardzo niezalena, ale podej-rzewa, e to zy wpyw Zulusw yjcych w Natalu, ktrym bialipozwalaj robi, co im si podoba.

Potem, westchnwszy nad zepsutymi czasami, w ktrych

41


41/258

przyszo mu y, ten zapieky konserwatysta wzi szczypttabaki, poegna si serdecznie i odszed, nucc piosenk, ktrmusia sam na poczekaniu wymyli, gdy opowiadaa o mio-

ci dzieci do rodzicw. Gdybym nie obawia si o siebie i o to-war, najchtniej posabym mu na pamitk wizk rutu w ty-ek. Poza tym by on tylko dowdc wykonujcym polecenia

wadcy, produktem elaznego systemu, ktry panowa w krajuZulusw za ich krlw.

Powdrowaem dalej, handlujc po drodze i otrzymujc za-pat w krowach i jawkach, ktre odsyaem do Natalu, alenigdzie nie mogem znale wow, ktre nadawayby si do

zaprzgu czy w ogle do noszenia jarzma, jako e w owym cza-sie byo to urzdzenie prawie tam nie znane. Dowiedziaem sijednak, e jaki biay handlarz zostawi kilka wow, ktre za-choroway czy poobijay sobie nogi, biorc w zamian mode

bydo. Teraz podobno znowu wypasy si, ale nikt zdawa sinie wiedzie, gdzie dokadnie si znajduj. Pewien przyjanienastawiony wdz powiedzia mi wszake, e Otwieracz Drg, toznaczy stary Zikali, moe co wiedzie o tym, jako e wie on

wszystko, a woy zostay wymienione w jego okrgu.Akurat tu przed t rozmow, aczkolwiek nadal nie dawaami spokoju myl o Heu-Heu, zdecydowaem si porzuci za-miar odwiedzenia Zikalego, poniewa uwiadomiem sobie, ekade spotkanie z nim koczyo si wpltaniem mnie w jakiekopoty i nieprzyjemne przygody. Potrzebowaem jednak bar-dzo nowych wow, gdy - nie wspominajc ju o tych dwch,ktre zabi piorun - cay mj zaprzg zdawa si wci od-

czuwa skutki tej burzy gradowej, a jeden czy dwa zdradzayobjawy wyczerpania. Pod wpywem tej nowej wiadomoci po-wrciem wic do swego pierwotnego planu. Po konsultacji zHansem, ktry rwnie uwaa, e jest to najlepsze, co moemy

42


42/258

zrobi, skierowaem si ku Czarnemu Wwozowi, ktry byodlegy zaledwie o dwa dni drogi.

Dotarszy drugiego dnia po poudniu do tego ponurego w-

wozu, rozbiem obz przy rdle, zostawiem bydo pod opiekMawuna i Induki i poszedem dalej z Hansem.

Miejsce to wygldao oczywicie tak, jak zawsze, ale za ka-dym razem napeniao mnie na nowo zdumieniem, jakbym

widzia je po raz pierwszy, albo jakby co si tam zmienio. Nieznam w Afryce innego miejsca, ktre byoby tak niesamowite.Zwisajce po obu stronach skay, ktre - zda si - za chwilspadn na gow wdrowca, karowate, melancholijne aloesy

rosnce wrd ska, wyblake trawy, szakale i hieny uciekajcena dwik gosu lub odgos krokw, gsty cie, zawodzcyupiornie wiatr, ktry stale tam wieje, nawet kiedy wok wwo-zu powietrze jest nieruchome - skutek przecigw panujcych

w tym lebie, jak myl - wszystko to sprawia przygnbiajcewraenie. Staroytni wierzyli, e pewne miejsca maj swe ge-niusze czy duchy, ale czy uwaano, e powstaj one w tych mie-

jscach, czy te, e cigaj tam, poniewa miejsca te szczeglnie

odpowiadaj ich naturze i charakterowi -nie wiem.W Czarnym Wwozie i paru innych miejscach, w ktrychzdarzao mi si bywa, czsto mylaem o tej bajce i byem o

wos od uznania jej za szczer prawd. Ale jakiego to rodzajuduch mgby sobie obra za siedzib ten przeraajcy jar? Chy-

ba tylko jakie wcielenie - nie, to sprzeczno - jaka nie-uchwytna esencja Tragedii, jaka potpiona dusza, ktrejskrzyda przytacza ciar niewypowiedzianej, niewybaczalnej

zbrodni.No, ale po c ucieka si do bajek i wyobraa sobie jakiego

43


43/258

niewidzialnego mieszkaca, skoro ten podobny do grobu pa-rw zamieszkiwa od niepamitnych czasw Zikali, Nigdy-Ten-Ktry-Nie-Powinien-si-By-Narodzi? Z pewnoci by on

uosobieniem Tragedii, a jego sdziw gow wieczya koronaniewypowiedzianej, niewybaczalnej zbrodni. Ilu to ludzidoprowadzi ten ohydny karze do zguby i ilu jeszcze miao

wpa w sieci, ktre, rok po roku, tka na nich? A jednak tenzbrodniarz sam by ofiar zbrodni i teraz odpaca tylko za do-znane cierpienia. Jego ony i dzieci zostay zamordowane, acae plemi zmiadone okrutn stop Czaki. Od tamtej poryZikali y tylko po to, by zniszczy rd znienawidzonego wroga.

Nawet Zikalego nie mona cakowicie potpia, nie by do resz-ty zy, Zastanawiam si, czy w ogle jaki czowiek moe by doreszty zy.

Rozmylajc o tym, szedem wwozem, a za mn szed z po-nur min Hans, ktrego to miejsce zawsze przygnbiao jesz-cze bardziej ni mnie.

- Baas - powiedzia szeptem, bo w jarze nie mia mwigono - Baas, nie uwaasz, e to Otwieracz Drg by kiedy

tym Heu-Heu, a potem, z wiekiem, skurczy si do rozmiarwkara albo e, w kadym razie, yje w nim duch Heu-Heu?- Nie - odparem - bo Zikali ma, jak my wszyscy, palce u

ng i u rk, ale myl, e jeli w ogle jest gdzie jakiHeu-Heu, to wanie on potrafi nam powiedzie, gdzie mo-na go znale.

- W takim razie, Baas, mam nadziej, e o tym zapomniaalbo e Heu-Heu poszed do pieka, gdzie ogie pali si sam z

siebie, bez potrzeby dodawania drzewa. Bo ja, Baas, nie chcspotka Heu-Heu. Sama myl o tym mrozi mi krew w yach.- No pewnie, wolaby pojecha do Durbanu i spotka butel-

k ginu, ktra by rozgrzaa ci odek, a take gow i wyczya

44


44/258

na siedem dni z normalnego ycia - powiedziaem, korzystajcze sposobnoci, eby paln mu kazanie.

Potem skrcilimy i za zaomem ukaza si kraal Zikalego.

Jak zwykle, okazao si, e spodziewali si mojego przybycia,gdy czeka na mnie jeden z czonkw jego gwardii przybocz-nej. Powita mnie, podnoszc w gr dzid. Przypuszczam, eZikali musia mie umieszczonego gdzie na skaach wartowni-ka, ktry obserwowa rwnin w dole i informowa go, kiedykto si zblia. A moe mia inne sposoby zdobywania infor-macji. W kadym razie zawsze wiedzia wczeniej o moimprzybyciu, a dosy czsto rwnie o tym co i skd mnie do nie-

go sprowadza. Tak te byo i tym razem. - Ojciec Duchw ocze-kuje ci, panie - powiedzia stranik.- Kae temu temu czowiekowi, ktrego nazywaj wia-

to w Ciemnoci, eby szed z tob. Natychmiast was przyjmie.Skinem gow i stranik poprowadzi mnie do furtki w

pocie otaczajcym chat Zikalego. Zastuka w ni drzewcemdzidy. Kto, kogo nie widziaem, otworzy furtk, a kiedy we-szlimy, wynurzy si z cienia, zamkn na powrt furtk za

nami i znik. Przed drzwiami swej chaty, przy ognisku siedziaw kucki Zikali, owinity futrem, z pochylon du gow, z bo-kw ktrej zwisay, zupenie jak na malowidle przedstawiaj-cym Heu-Heu, siwe strki wosw. W jego przepastnychoczach odbijao si wiato ogniska. Przeszlimy po lnicymdziedzicu i stanlimy przed nim, ale mino dobre p minu-ty, zanim zwrci na nas uwag. W kocu, nie podnoszc go-

wy, przemwi guchym, lecz dononym gosem, jakiego nigdy

nie syszaem u adnego innego czowieka:- Dlaczego zawsze przybywasz tak pno, Macumazahnie,

45


45/258

kiedy soce schowa si ju za chat i jest zimno w cieniu?Wiesz, e jak wszyscy starzy nie znosz chodu i ju miaemzamiar nie przyj ci.

- Dlatego, Zikali, e nie mogem przyby wczeniej- odpar-em.

- A wic moge poczeka do rana, chyba e mylisz, iumr w nocy. Ale nie bj si, nie zrobi tego. Nie, jeszcze prze-yj wiele nocy. No, ale jeste tutaj, may, biay wczgo, ktryskaczesz z miejsca na miejsce, jak pcha.

- Tak, jestem tu - rzekem z irytacj - eby si zobaczy ztob, ktry nie wdrujesz, tylko siedzisz w jednym miejscu jak

ropucha na kamieniu, Zikali.- Ha! ha! ha! - rozemia si gono tym swoim niesamowi-

tym miechem, ktry odbija si echem od ska i zawsze spra-wia, e po krzyu chodziy mi ciarki.

- Ha! ha! ha! Jak atwo ci rozzoci, Macumazahnie. Pa-nuj nad swoim humorem, eby ci nie ponis, jak poniosotwoje woy podczas burzy w grach par dni temu. Czegochcesz? Przybywasz tu tylko wtedy, kiedy czego chcesz od te-

go, ktrego kiedy nazwae Starym Oszustem. A wic ja si niewcz, tylko siedz jak ropucha na kamieniu? A skd to wiesz?Czy tylko ciao moe wdrowa? Czy duch nie moe wdrowadaleko, o, daleko, czasami nawet do nieba w grze, a moenawet do tej krainy pod ziemi, do miejsca, w ktrym - jak po-

wiadaj - mona spotka zmarych? A zatem czego chcesz?Poczekaj, ja sam ci to powiem, wyraasz si tak nieudolnie.Mylisz, e mwisz po zulusku jak Zulus, ale nigdy nie nauczy-

e si tego jzyka waciwie, bo eby to zrobi, musisz mylew nim, a nie w tym swoim gupim jzyku, w ktrym nie masw na wiele rzeczy. Moje przybory!

Z chaty wybiega jaka posta, pooya przed nim torb zkoziej skry i zaraz znika. Zikali zanurzy w torbie swoj

46


46/258

szponiast do i wycign kilka wypolerowanych, pokychze staroci ludzkich kostek garstkowych. Rzuci je niedbaymruchem na ziemi i popatrzy na nie.

- Ha! - powiedzia. Widz, e co z bydem...Tak, chceszdosta woy, nie dzikie, ale uoone do zaprzgu i mylisz, e cipowiem, gdzie moesz je tanio kupi. Przy okazji, jaki prezentmi przywioze? Czy nie funt tabaki biaych ludzi? (Faktycznie,

by to funt tabaki). Mam racj z tymi woami?- Tak - odpowiedziaem, raczej zdumiony.- To ci zdumiewa. Czy to nie dziwne, e biedny Stary

Oszust wie, czego chcesz? No dobrze, powiem ci, jak si to robi.

Piorun zabi ci dwa woy, prawda? A wic naturalnie chceszinne, tym bardziej e niektre z tych, co ci zostay - tu raz jesz-cze spojrza na koci - zostay poranione przez grad, bardzoduy grad, a inne zdradzaj oznaki choroby. Dlatego nie ma nicdziwnego w tym, e biedny Stary Oszust odgad, e potrzebu-

jesz wow, prawda? Tylko gupi Zulus przypisywaby takierzeczy magii. To samo dotyczy tabaki, ktrej paczuszka wystajeci z kieszeni - bardzo maa paczuszka, nawiasem mwic.

Przywozie mi tabak ju wczeniej, prawda? Dlatego nie manic dziwnego w tym, e zgadem, i zrobie to znowu, prawda?I w tym nie ma adnych czarw.

- Tak, Zikali, ale skd dowiedziae si, e piorun zabi midwa woy i e bya burza gradowa?

- Skd dowiedziaem si, e piorun zabi te biedne woy dy-szlowe, Kapteina i Deutchmanna? No, jak to, czy nie jeste

wielkim czowiekiem, ktrym wszyscy si interesuj i czy to

dziwne, e opowiadaj mi o tym, co si zdarzyo jakie sto milstd? Tu przed burz spotkae ludzi idcych na wesele, a poburzy znalaze jednego z nich martwego, prawda? Nawiasem

47


47/258

mwic, nie zabi go ani piorun, ani deszcz. Piorun uderzyobok niego i oguszy go, ale naprawd zmar on z zimna, wnocy. Pomylaem, e moe bdziesz chcia to wiedzie, bo za-

stanawiao ci to. Oczywicie ci Kafrowie powiedzieli miwszystko, prawda? Widzisz, nie ma w tym adnych czarw. Otow jaki sposb my, biedni czarownicy, zdobywamy saw - poprostu majc szeroko otwarte oczy i uszy. Kiedy si zestarze-

jesz, Macumazahnie, bdziesz mg sam zaj si tym rzemio-sem, bo - jak mwi - robisz to samo, nawet w nocy.

Szydzc tak sobie ze mnie, zebra z ziemi kostki i nagle rzu-ci je znowu, jakim dziwnym ruchem, tak e zawiroway w

powietrzu i spady na kupk, ukadajc si jedna na drugiej.Spojrza na nie i powiedzia:- No i o czym mi mwi te gupie rzeczy? Wiesz, Macuma-

zahnie, to s narzdzia uywane w moim zawodzie. Maj wy-wiera wraenie na gupcach, ktrzy przychodz do nas, cza-rownikw, mylc, ete rzeczy wyjawiaj nam rne tajemnice,i odwraca ich uwag, podczas gdy my czytamy w ich sercach.Jako przypominaj mi o skaach spitrzonych na zboczu gry i

- spjrz! - w tym zboczu jest dziura, ktra wyglda na wejciedo jaskini.Czy przypadkiem nie schronie si przed t burz w jaskini,

Macumazahnie? O tak, schronie si. No i widzisz, jak sprytnieto odgadem? Czy nie jest prawdopodobne, ze uciekby przedtak burz do jaskini, zostawiajc swj wz na zewntrz? Po-patrz na t ko tutaj, t, ktra ley w pewnej odlegoci odreszty. To wanie dziki niej pomylaem o tym wozie na ze-

wntrz. Ale pytanie, co zobaczye w tej jaskini. Czy nie coniezwykego? Koci nie mog mi o tym powiedzie, prawda?Musz to zgadn w jaki inny sposb, prawda? No, sprbuj,po to tylko, eby ci jeszcze raz pokaza w jaki sposb my, ndzniczarownicy, robimy swoje sztuczki i nabieramy na nie gupcw.

48


48/258

Ale moe sam mi to powiesz, Macumazahnie?- Nie, nie powiem - odpowiedziaem ze zoci, widzc, e

stary karze stroi sobie ze mnie arty.

- No wic myl, e bd musia sam to zgadn, ale jak?Jak? Podejd no tu, ty ty mapoludzie, i sid midzy mn aogniem, eby wiato przenikao przez ciebie. Moe bd mgdostrzec co z tego, co si kbi, w twojej duej gowie. Nazywa-

j ci wiato w Ciemnoci, wic owie troch moj ciemno.Hans podszed niechtnie i usiad w miejscu, ktre Zikali

wskazywa swym kocistym palcem, uwaajc, aby adn cz-ci swojej anatomii nie dotkn rozsypanych obok magicz-

nych kostek, Ba si, jak myl, eby go nie zaczaroway. Poo-y na brzuchu swj postrzpiony kapelusz, jakby chcia si wten sposb osoni przed widrujcym spojrzeniem poncychoczu Zikalego.

- Ho, ho, ty czowieku - powiedzia karze po kilku se-kundach wpatrywania si, w czasie ktrych Hans wierci siniespokojnie i nawet, co byo wida, mimo zmarszczek i ta-

wej cery, zaczerwieni si, zupenie jak dziewczyna, ktr ogl-

da potencjalny kandydat na ma, zastanawiajc si, czy sinada czy nie na pit on. - Ho, ho! Zdaje mi si, e znae tjaskini jeszcze przed burz, ale oczywicie zgaduj tylko, bojak mgby j inaczej znale w takim popiechu. Zdaje mi site, e miaa co wsplnego z Buszmenami, jak wikszo ja-ski w tym kraju.

Pytanie tylko, co w niej byo? Nie, nie mw mi. Chc to samznale. To dziwne, e przychodz mi na myl malowida. Nie,

nie dziwne, bo Buszmeni czsto malowali na cianach jaski.Nie powiniene kiwa gow, tku, bo to sprawia, e zagadkastaje si zbyt atwa. Nie ruszaj si, tylko patrz na mnie i niemyl o niczym.

49


49/258

Malowida, wiele malowide, ale jedno szczeglnie wane,myl... Co, do czego trudno byo dotrze. Tak, nawet byo toniebezpieczne. Czy ten rysunek nie przedstawia przypadkiem

ciebie, kiedy bye mody i pikny, tku?No i znowu potrzsasz gow. Trzymaj j nieruchomo, eby

myli nie przeleway si jak woda w garnku. W kadym razieby to obraz czego okropnego, ale wikszego ni ty. Aha! Ro-nie i ronie. Mam ju, Macumazahnie, podejd tu i sta koomnie, a ty, tku, odwr si twarz do ognia. Ha, le si pali,a powietrze jest takie zimne, takie zimne! Musz poprawiogie.

Jeste tu, Macumazahnie? Aha, jeste. Popatrz teraz, co tumam, zobaczysz, jaki to daje pomie - mwic to, woy rkdo torby, wyj troszk jakiego proszku i posypa nim arzcesi wgle. Potem wycign kociste rce, rozprostowa nadogniskiem i wolno wznis w gr. Moe zabrzmi to niepraw-dopodobnie, ale faktem jest, e pomienie - jakby idc za ru-chem jego rk - wzbiy si na wysoko trzech czy czterechstp. Opuci rce i pomienie przygasy. Wznis je raz jeszcze

pomienie ponownie strzeliy w gr, tyle e jeszcze wyej niprzedtem. Powtrzy to przedstawienie po raz trzeci i tym ra-zem fala ognia buchna na wysoko dobrych pitnastu stp.Pozostaa tak, ponc rwno, jak pomie lampy.

- Spjrz w ogie, Macumazahnie. Ty te, tku -powiedzianiesamowitym gosem, ktry zdawa si dochodzi z oddali - ipowiedzcie mi, czy co tam widzicie, bo ja nie mog nic doj-rze. Nie mog.

Spojrzaem. Przez chwil nie widziaem nic. Potem na tlepomieni zacz si rysowa jaki ksztat. Drga i zmienia si,a w kocu znieruchomia i stal si zupenie wyrany i niemal

50


50/258

realny. Przede mn, otoczony pomieniami, sta Heu-Heu, do-kadnie taki, jakiego widziaem na malowidle naskalnym, tyle

e teraz wydawa si ywy, gdy mruy oczy. Heu-Heu wygl-dajcy jak diabe wrd pomieni piekielnych! Zaparo mi dech,ale staem spokojnie. Natomiast Hans wybuchn, krzyczcaman holenderszczyzn:

- Allemaghte! Da ist die leeliker auld deil! (To znaczy: BoeWszechmogcy, tam jest ten wstrtny, stary diabe!)

Potem przewrci si na plecy i leg nieruchomo, poraonystrachem.

- Ha! ha! ha! - rozemia si Zikali. - Ha! ha! ha! - a wwzpowtrzy zwielokrotnionym echem: - Ha! ha! ha!


51/258

Rozdzia IV

LEGENDA O HEU-HEU

W kocu Zikali przesta si mia i przyjrza si nam uwa-nie swymi gboko osadzonymi oczami.

- Kto pierwszy powiedzia, e wszyscy mczyni s dur-niami? - spyta. - Zdaje si, e jaka kobieta. Pikna kobieta,ktra z nich kpia i przekonaa si, e s gupi. Jeli naprawdtak byo, to musiaa by te mdra, jak zreszt wszystkie kobie-

ty. Chocia one te s niezbyt mdre, bo - jak powiada przyso-wie - z tego powodu zostaj same. Jest jeszcze inne przysowie:wszyscy mczyni okazuj si kiedy tchrzami, cho oglniebiorc mog by dzielni. Wicej nawet - wszyscy s tacy sami.Czy jest jaka rnica midzy tob, Macumazahnie, biaymczowiekiem, ktry setki razy ryzykowa wasn gow, a t -t map? Tu wskaza na Hansa, lecego na wznak i drcymi

wargami szepczcego mody do rnych bogw. - Boicie si

obaj, jeden tak samo jak drugi. Jedyna rnica polega na,tym,e ty starasz si ukry swj strach, a ta ta mapa, jak tomapy, skomli z przeraenia.

- No dlaczego si tak boicie? Dlatego, e za pomoc prostejsztuczki ukazaem wam obraz kryjcy si w waszych mylach?Podkrelam - nie za pomoc czarw, ale prostej sztuczki, ktrpotrafioby zrobi nawet dziecko, gdyby je kto tego nauczy.Mam nadziej, e nie zachowacie si w ten sposb, kiedy sta-

niecie twarz w twarz z prawdziwym Heu-Heu. Bardzo bym sina was zawid, a w tej waszej jaskini znalazyby si dwie noweczaszki. Ale moe w obliczu prawdziwego Heu-Heu zachowaciesi odwanie... Myl, e tak. Myl, e tak, bo pewnie nie

52


52/258

chcielibycie, ebym si z was mia.I - jak to mia w zwyczaju, kiedy chcia komu dopiec, a jed-

noczenie zyska czas do namysu - gada tak jeszcze przez pe-

wien czas, a w kocu zamilk, zay tabaki, ktr dosta odemnie, gdy podczas tej przemowy otwiera paczuszk, bacznienam si przy tym przygldajc, jak gdyby chcia przeniknnasze dusze.

Poniewa uwaaem, e musz co powiedzie, choby po to,eby pokaza, i nie przestraszy mnie tym przekltym poka-zem czy czym to tam byo, odparem:

- Masz racj, Zikali, mwic, e wszyscy mczyni s dur-

niami, bo ty sam jeste najwikszym z nich.- Sam tak czsto o sobie mylaem z powodw, ktre za-

chowam dla siebie. Ale dlaczego ty mnie tak nazywasz? Po-wiedz, niech si przekonam, czy dostrzegasz te same powodyco ja.

- Po pierwsze dlatego, e gadasz tak, jakby Heu-Heu ist-nia, podczas gdy, jak dobrze wiesz, taki stwr nie istnieje inigdy nie istnia. Po drugie dlatego, e mwisz tak, jakbymy,

Hans i ja, mieli stan z nim twarz w twarz, do czego nigdynie dojdzie. Skocz wic z tym bzdurnym gadaniem i pokalepiej jak wywouje si obrazy w ogniu. Powiedziae, e jest tosztuka, ktrej moe si nauczy kade dziecko.

- Jeli mu kto pokae, jak to si robi, Macumazahnie. Jelimu kto pokae. Gdybym to zrobi, to rzeczywicie bybymnajwikszym durniem. Mylisz moe, e chc wyksztacidwch nowych oszustw - jak sam widzisz, w rozmowie z tob

uywam swojego prawdziwego okrelenia - eby odebrali michleb? O nie, niech kady trzyma dla siebie to, czego si na-uczy, bo jeli jego wiedza stanie si powszechnie znana, to kto

53


53/258

bdzie chcia mu paci za ni? Ale dlaczego uwaasz, e nigdynie staniesz twarz w twarz z prawdziwym Heu-Heu, chyba ez tym namalowanym na skale albo z tym, ktrego zobaczye w

pomieniach?- Dlatego e on nie istnieje - odparem z irytacj - a jeli

istnieje, to przypuszczam, e jego dom znajduje si za dalekostd, ebym mg tam dotrze bez nowych wow.

- Aaa - powiedzia Zikali - to mi przypomina, e ci, ktrzymi opowiedzieli jak schronie si przed burz w jaskini, mwi-li, e potrzebujesz nowych wow. A wic, wiedzc, e bdzie cisi spieszyo do Heu-Heu jak modemu mczynie do pierw-

szej ony, przygotowaem si na twoje przybycie. Historia, kt-r syszae, jest cakowicie prawdziwa. Pewien biay handlarzzostawi w ssiedztwie znakomity zaprzg wow, ktre miaypoobijane nogi, ale teraz, po trzymiesicznym wypoczynku, sna powrt tuste i zdrowe. Jutro rano ka je tu przypdzi izaopiekuj si twoimi podczas twojej nieobecnoci.

- Nie mam pienidzy, eby za nie zapaci - powiedziaem.- Czy sowo Macumazahna nie jest lepsz gwarancj ni

jakiekolwiek pienidze, nawet angielskie czerwoce? Czy niewie o tym cay kraj? Poza tym, kiedy wrcisz z wizyty u Heu-Heu, powiniene mie kup pienidzy, a raczej diamentw, cona jedno wychodzi, a moe te koci soniowej, cho tego nie

jestem pewien. Nie jestem pewien, czy bdziesz mg przewiet ko soniow. Jeli nie sprawdzi si to, co mwi, to samzapac za woy.

Na sowo diamenty nastawiem uszu, gdy w owym czasie

zacza mwi o tych kamieniach caa Afryka. Nawet Hanspodnis si z ziemi i zacz na nowo interesowa si ziemskimisprawami.

54


54/258

- To ciekawa oferta - powiedziaem - ale przesta mydlioczy (to znaczy mwi bzdury) i powiedz mi wprost, o co cichodzi, zanim si ciemni. Nie cierpi tego wwozu w nocy. Kto

to jest Heu-Heu? A jeli yje czy kiedy y, to gdzie jest, ywyczy martwy? A take, zakadajc, e istnieje czy istnia jakiHeu-Heu, powiedz mi, dlaczego chcesz, ebym go znalaz, bo

widz, e chcesz tego, a jeli chcesz, eby kto co zrobi, tozawsze masz ku temu jaki powd.

- Najpierw odpowiem na ostatnie pytanie, Macumazahnie,bo jak mwisz - zawsze mam jaki powd, kiedy chc, eby tyczy kto inny co zrobi.

W tym miejscu przerwa i klasn w rce, na co natychmiastze znajdujcej si z tyu chaty wyoni si jeden z jego ogrom-nych sucych. Zikali wyda mu jakie polecenie. Mczyznaoddali si biegiem, a po chwili by ju z powrotem z paromaskrzanymi workami, jakich czarownicy i znachorzy uywali doprzechowywania swoich magicznych mikstur i przyrzdw. Zi-kali otworzy jeden z nich i pokaza mi. By prawie pusty, tylkona dnie zostaa jeszcze szczypta brzowego proszku.

- To jest najcudowniejszy ze wszystkich magicznych rod-kw, Macumazahnie - powiedzia. - Nawet wspanialszy nizioo taduki, ktre otwiera cieki przeszoci, a ktrego dziaa-nie kiedy poznasz. Za jego pomoc - nie mwi o taduki, ale oproszku, ktry jest w tym worku - wykonuj wikszo ze swo-ich sztuczek. To wanie dziki niemu mogem przed chwilpokaza tobie i temu temu pokurczowi obraz Heu-Heu wpomieniach.

- Przypuszczam, e chcesz przez to powiedzie, e to truci-zna.- O tak, midzy innymi. Dodajc do niego innego proszku,

mona otrzyma bardzo gron trucizn. Tak gron, e

55


55/258

wystarczy jej tyle, ile zmieci si na czubku ciernia, aby zabi,nie zostawiajc adnego ladu, najsilniejszego mczyzn. Alema on take inne waciwoci, zwizane z umysem i dusz.

Mniejsza z tym jakie, gdybym sprbowa ci to wyjani i takby nie zrozumia. Ot Drzewo Zudze, z ktrego lici spo-rzdza si ten proszek, ronie tylko w jednym miejscu w Afryce- w ogrodzie Heu-Heu, a ostatni parti tych lici dostaem

bardzo dawno temu, wiele lat przed twoimi narodzinami, Ma-cumazahnie.

Musz zdoby ich wicej, bo inaczej to, co Zulusi nazywajmoimi czarami, cho mdrzy biali ludzie, tacy jak ty, wiedz, e

to tylko sztuczki, skoczy si i wiat powie, e Otwieracz Drgstraci swoj moc i zacznie szuka mdrzejszych znachorw.- A wic dlaczego nie polesz kogo, eby ci przywiz te

listki, Zikali?- A kogo mog posa? Kto omieliby si wkroczy do kraju

Heu-Heu i okra jego ogrd? Tylko ty, Macumazahnie. Aha,czytam w twoich mylach. Zastanawiasz si, dlaczego w takimrazie nie zamwi tych lici w kraju Heu-Heu? Z tej przyczyny,

Macumazahnie, e mieszkacy tej ukrytej krainy nie mog jejopuszcza - jest to wbrew ich prawu. Mao tego - nawet gdybywolno im byo opuci kraj, to nie zabraliby ze sob ani garstkitego leku, nawet za wielk cen. Kiedy, sto lat temu (przy-puszczam, e miao to oznacza dugi okres czasu), zapaciemtak cen i kupiem pewn ilo tego proszku. Resztki widziszna dnie tego worka. Ale to stara historia i nie bd ci mczy

jej opowiadaniem. O, wielu tam wyruszyo, a powrcio tylko

dwch, a i to postradali zmysy, jak wszyscy, ktrzy widzieliHeu-Heu i powrcili stamtd ywi. Jeli kiedykolwiek spotkaszHeu-Heu, Macumazahnie, to musisz zniszczy i jego, i wszyst-ko, co do niego naley, bo inaczej jego przeklestwo bdzie ci

56


56/258

cigao do koca twoich dni. Powalony, bdzie bezsilny, aledopki stoi, jego nienawi, a przynajmniej nienawi jegokapanw, jest potna i siga daleko.

- Brednie! - rzekem na to. - Jeli jest gdzie jaki Heu-Heu, to jest tylko ogromn map, a ja nie boj si adnej ma-py - ani ywej, ani umarej.

- Ciesz si, e to sysz, Macumazahnie, i mam nadziej;e zawsze bdziesz tak myla. Nie wtpi, e przeraa ci tylko

jego obraz, czy to namalowany na skale, czy pokazany przezogie, tak jak sen jest czsto straszniejszy ni rzeczywisto.Pewnego dnia powiesz mi, co byo gorsze - obraz Heu-Heu czy

sam Heu-Heu. Ale zadae mi te inne pytania. Pierwsze z nichbrzmiao: Kto to jest ten Heu-Heu?No c, nie wiem. Legenda mwi, e kiedy, na pocztku,

byo plemi ludzi o biaej czy prawie biaej skrze, ktre yodaleko std, na pnocy. Tymi ludmi wada bardzo okrutny istraszny olbrzym, ktry by te czarownikiem albo - jak by typowiedzia - oszustem. By tak straszny i okrutny, e w kocupowsta przeciw niemu jego lud i chocia by tak potny, mu-

sia ucieka na poudnie razem z tymi, ktrzy pozostali muwierni albo nie mogli go opuci.Wdrowa wic z nimi na poudnie, tysice mil, a w kocu

znalaz ukryte miejsce, ktre mu odpowiadao, i osiad tam.Miejsce to ley w cieniu gry, ktra - jak syszaem - zionaogniem, kiedy wiat by mody, a i teraz jeszcze dymi od czasudo czasu. Tam ten lud, ktry zwie si Walu, zbudowa z czarne-go kamienia, ktry wyrzucia gra w minionych wiekach, mia-

sto w pnocnym stylu. Lecz ich krl, ten olbrzym i czarownik,nadal traktowa ich okrutnie, zmuszajc ich, by pracowalidzie i noc w jego miecie, Wielkim Domu i w jaskini, gdzie byczczony jako bg, a w kocu nie mogli ju tego duej znie

57


57/258

i zamordowali go ktrej nocy.Jednak zanim umar, co dziki jego czarom nieprdko si

stao, wymia ich, mwic, e w ten sposb si go nie pozbd,

gdy wrci w straszniejszej postaci i bdzie nimi stale wada,przez cae pokolenia. Co wicej, zapowiedzia, e czeka ich ry-cho wielka katastrofa i rzuci kltw mwic, e jeli zechcopuci ziemi, ktr on wybra, i przekrocz otaczajcy ich ze

wszystkich stron acuch gr, to wszyscy, co do jednego, umr.I rzeczywicie stao si tak, bo jeli ktry z nich spynie rzek,ktra jest jedynym poczeniem tego kraju z reszt Afryki, ipostawi stop na pustyni, gdzie koczy ona swj bieg, zaraz

umiera - albo powalony nag chorob albo rozszarpany przezlwy i inne bestie yjce na wielkim bagnie rozcigajcym sitam, gdzie rzeka wpada na pustyni i gdzie schodz si sonie iinna zwierzyna z caej okolicy, aby napi si wody.

- Moe zabija ich febra - zauwayem.- Moe febra, a moe trucizna albo kltwa. W kadym razie,

wczeniej czy pniej, gin i dlatego nikt z nich nie opuszczatego kraju.

- A co przydarzyo si Walom, kiedy wykoczyli tego swo-jego krla? - spytaem, bo zainteresowaa mnie ta legenda.Oczywicie wiedziaem, e to legenda, ale w takich opowie-ciach, przesadzonych i ubarwionych, zawsze jest ziarnkoprawdy. Zreszt Afryka jest ogromnym ldem, na ktrym s

bardzo dziwne miejsca i yj dziwni ludzie.- Stao si co bardzo zego, Macumazahnie, bo zaledwie

zmar ich krl, gra zacza bluzga ogniem i popioem. Wielu z

nich zgina, a reszta ucieka odziami przez jezioro, pordktrego na wyspie stoi ta gra, na poronity lasami ld. yjtam do dzi dnia, na brzegach rzeki, ktra przepywa przez las,tej samej, ktra przecina gry i ginie w bagnie pord piaskw

58


58/258

pustyni. Tak przynajmniej powiedzieli mi sto lat temu moi wy-sannicy, ktrzy przywieli mi proszek z lici drzewa rosncego

w ogrodzie Heu-Heu.

- Myl, e bali si wrci do swojego miasta, kiedy sko-czya si erupcj - powiedziaem.- Tak, bali si i nie bdziesz si temu dziwi, kiedy je zoba-

czysz, bo kiedy gra wybucha, gazy zabiy wielu z nich, a cowicej, zamieniy ich w kamienie. Zamienieni w kamie, siedztam, Macumazahnie, do dzi dnia, a z nimi ich psy i bydo.

Syszc to, wybuchnem miechem. Nawet Hans wyszcze-rzy zby w umiechu.

- Zauwayem, Macumazahnie - powiedzia Zikali - e zaw-sze na pocztku ty miejesz si ze mnie, a na kocu ja z ciebie iwierz, e i tym razem bdzie tak samo. Powiadam, e ci ludziesiedz tam, zamienieni w kamie, i jeli nie jest tak, to nie b-dziesz mi musia zapaci za woy, ktre kupiem od tego biae-go czowieka, nawet gdyb

Haggard Henry R - Heu-Heu czyli potwór.pdf

Documents

Transcript of Haggard Henry R - Heu-Heu czyli potwór.pdf