Haft sredniowiecznyzarys tematyki

Magdalena ‘Ziółko’ Zielińska

Stowarzyszenie HANZA

Medievalliving.pl

Haft

Metoda ozdabiania tkaniny, filcu lub skóry poprzez naszywanie na ich powierzchni wzorów za pomocą igły, nici i (czasem) różnych dodatków.

Krotka historia haftu• Prawdopodobnie stosowany już kilka tysięcy lat

p.n.e.• Najstarsze zachowane hafty pochodzą z

wykopalisk archeologicznych w Attyce (V-IV w. p.n.e.) i gór Ałtaj

• Kilka przykładów pochodzi z zachowanych strzępów odzieży z okresu „wędrówek ludów” 300-700 n.e.

• Bardzo popularny (zdobienie odzieży) we wczesnym średniowieczu, zwłaszcza w stylistyce „wikińskiej” i słowiańskiej

• Z IXw. ze Skandynawii pochodzą pierwsze przykłady ‘tapiserii’, ‘opon’, ‘wallhanging’, z nich wyewoluował styl (i jakość) hafciarstwa normańskiego i anglo-saskiego (refilsaum) -> tapiserie z Överhogdal

Överhogdal, datowane ok.800r.

• 1070 - 1077 powstaje opona z Bayeux (na zlecenie bp Odo)

• Ok.XII w. ścieg ‘refilsaum’ (‘surface-couching’) wychodzi z użycia (poza Islandią i płn. Skandynawią), wyparty przez ‘under-couching’, charakterystycznego dla hafciarstwa angielskiego

• XIII – XIV w. szczyt średniowiecznego hafciarstwa angielskiego• XIV / XVw. szczyt średniowiecznego hafciarstwa niemieckiego• XIV w. największa moda na ‘haftowane cotehardie’

– chociaż pojawiają się jeszcze w Godzinkach księcia de Berry

• 1320/1330 powstaje ‘Malterer Teppich’

• początek XVIw. – wprowadzenie haftu krzyżykowego

• XVIw. – początek popularności ‘haftu czarnego’ (tzw. ‘blackwork’)

• XVIw. – ścieg ‘klasztorny’ praktycznie wychodzi z użycia

• XVI w. – masowy powrót haftów w odzieży (Anna Boleyn, Elżbieta I, Maria Stuart)

• XVIIIw. – umasowienie ‘tamborków’

• 1828r. – pierwsze maszyny hafciarskie

Hafciarki i hafciarze• damy np. Aelgifu z Northampton

(XIw.), Aelfgyd z Buckinghamshire i Leofgyd z Wiltshire (Doomsday Book), królowa Jadwiga, Anna Boleyn, Maria Stuart, Bess of Hardwick hrabina Shrewsbury)– przedmioty osobiste– osobiste prezenty– dary wotywne

• zakonnice, np. Eustadiola z Burges (VIIw.), Anna Malterer z Freiburga (pocz. XIVw.), Hadewigis, Sophia i Lucardis z Hesse (poł. XIVw.), Anne de Felbrigge z Suffolk)– paramenty kościelne macierzystego

klasztoru– paramenty kościelne na zamówienie – dary wotywne na zamówienie

• rzemieślnicy i rzemieślniczki z cechu hafciarzy np. Mabel z Bury St. Edmunds (poł. XIIIw.), Alexander Settere (pocz. XIVw.), William i Matilda le Settere (poł. XIVw.), John Heyroun (XIVw.), Thomas Carleton (k. XIVw.), John Strousburgh (k. XIVw.), Alice Strousburgh (poc. XVw.), Klemens, Jan i Jasiek ‘haftarze (za panowania Jagiełły), Michał Zejdenhafter (Kraków 1419)

Hafciarstwo cechowe• Cechy powstają we wszystkich większych ośrodkach• Jedni z najbogatszych mieszczan (konieczność płynności

finansowej)• Ścisła kontrola jakości i liczby rzemieślników (1 mistrz – 1

czeladnik)• Praktyka trwała 7-8 lat• Najczęściej zawód przekazywany w rodzinie• Kobiety dopuszczane do przywództwa cechu (do XVw.)• Zakaz pracy przy sztucznym świetle (!)• Pracują na zlecenia dworów królewskich, a nawet papieskich

(ornaty importowane z Anglii)• Często nabywają majątki ziemskie i uzyskują szlachectwo• Uszycie sukni królowej Philippy z Hainault – 2 Ł, wyhaftowanie jej

– 9 Ł• Cena haftowanego ornatu w końcu XIVw. – 200 Ł (= ok. 6,5 tys.

świń), cena konia bojowego – do 80 Ł, koszt rocznego utrzymania ‘household’ rycerza lub kupca – do 100 Ł

Materialy do haftu sredniowiecznego

• Podkład: len, wełna, jedwab (rzadko)• Nici:

– len (rzadko, jeśli to przy odzieży oraz w haftach niemieckich)

– wełna (odzież, tapiserie)– jedwab (jałmużniczki, opaski,

paramenty kościelne, okładki, inne przedmioty zbytku)

– złoto,srebro (nie do zrekonstruowania współcześnie)

• Ewentualne dodatki: perły, bursztyn, gagat, niektóre inne kamienie szlachetne i półszlachetne

Przyrzady, narzedzia i akcesoria

• Igły• Igielniki• Naparstki

• Nożyczki• Pudełka i koszyki

• Ramy

Rodzaje (style) haftu sredniowiecznego

• Refilsaum

• Opus Anglicanum

• Opus Teutonicum

• varia

Refilsaum

• różne motywy• 3 warianty:

– haftowany wzór na gładkim tle,

– haftowane tło z pozostawionym gładkim wzorem,

– haftowany wzór i tło

• nici ściegu przyczepiane przez osobną nić (‘laid and couched work’) na powierzchni

Opus Anglicanum• hafty figuralne• sceny z romansów rycerskich

lub żywotów świętych• ornamenty roślinne i zwierzęce• szkic wzoru nanoszony na

tkaninę np. węglem• intensywne użycie złotej nici

(często jako tło)• niemal wyłącznie nici

jedwabne• bogata paleta barw, także

odcieni• niezwykle plastyczne

by Ziółko, 2011 (ścieg rozdzielny, ścieg klasztorny)

by Ziółko, 2012(ścieg rozdzielny, ścieg klasztorny)

Opus Anglicanum - ściegi

• rozdzielny (split stitch)• sznurkowy (stem stitch)• łańcuszkowy (chain stitch) –

rzadko• w przypadku złotych i srebrnych

nici – ‘underside couching’• klasztorny (klosterstitch) –

samopodtrzymujący (‘self-couching work’)

Opus Teutonicum• wzory o powtarzalnym raporcie• ornamenty geometryczne• wzór odliczany po nitkach

osnowy i wątku tkaniny podkładowej

• często motywy heraldyczne• rzadziej motywy figuralne –

zgeometryzowane• częste użycie tańszych nici (len,

wełna), łączenie lnu z jedwabiem

• najczęściej ograniczenie do 3-4 barw

• także ‘haft biały’ (‘whitework’)

Niemcy, XIV-XVw., oryginał w V&A Museum

Rekonstrukcja by Ziółko 2010,(ścieg cegiełkowy z zakładką)

Niemcy, XIVw., oryginał w V&A Museum

Rekonstrukcja by Ziółko, 2011(ścieg cegiełkowy)

Niemcy, XIV-XVw., oryginał w V&A Museum

Rekonstrukcja by Ziółko, 2012(ścieg cegiełkowy z zakładką)

Soignies, Belgia, XIII-XIVw., oryginał w Maastricht

Replika by Orka, 2011(ścieg cegiełkowy)

Niemcy, XIVw., fragment tapiserii Rekonstrukcja haftu na sakiewce by Ziółko, 2012(ścieg cegiełkowy z zakładką)

Fragment marginesu z Malterer Teppich, Niemcy, XIVw.

Rekonstrukcja by Ziółko, 2010(ścieg klasztorny, ścieg rozdzielny)

Haft o motywach heraldycznych, Niemcy, XIVw.

Rekonstrukcja (fragment) by Ziółko, 2010…(ścieg cegiełkowy)

Opus Teutonicum - sciegi• cegiełkowy (brick

stitch) – ściegi równe• wariacje cegiełkowego,

najczęściej z zakładką (satin stitch) – ściegi dłuższe i krótsze

• bloczkowy • klasztorny

(klosterstitch)

Varia• Hafty „odzieżowe”

(dziergany, stebnówkowy)

• Long-armed cross-stitch (~janina / herringbone stitch)

Bibliografia• Amt E., Women’s Lives in Medieval Europe. A sourcebook., 2009

• Coatsworth E., Stitches in Time: Establishing a History of Anglo-Saxon Embroidery, 2005

• Crossley-Holland N., Living and Dining in Medieval Paris. The Household of a Fourteenth Century Knight, 1996

• Crowfoot E., Pritchard F., Staniland ., The Museum of London’s Textile and Clothing 1150 – 1450

• Gloger Z., Encyklopedia staropolska, 1903

• Gutkowska-Rychlewska M., Historia ubiorów, 1986

• Kelly T. D., Aumônières — embellished textile purses of the French 14th century, cottesimple.com

• Kubalska-Sulkiewicz K., Bielska-Łach M., Manteuffel-Szarota A., Słownik terminologiczny sztuk pięknych, 2007

• Mitchell T., A Stitch out of Time, 14th and 15th Century German Counted Thread Embroidery, wymarc.com

• medieval-embroidery.blogspot.com (zapraszam )

• m-silkwork.blogspot.com

• racaire.com

• Scott M., Medieval Dress and Fashion, 2007

• Staniland K., Medieval Craftsmen: Embroiderers, 1997

• Zimmerman J., English Medieval Embroidery, 2008