O R A T I O

AD SALMANTICENSES! ACADEMIAM

H A B I T A

XV. K á L E N D . N O F E M B R T . S

A

^ i a y m w n c i o tJ/^iefoj d o c t o r e

S A L M A N T I C A E :

APUD JOANN. VALLEGERA , TYP. ÜNIVERS.

ÁNN. DÑI. MDGCGXXXVIII.

MIGHAELI MARCOS,

ÜNIVERSITATIS RECTORI,

MAGISTRO E T INSTITÜTORI SIBI

CARISSIMO

HOC PROPE SUÜM MÜNÜS

GRATO AC BENEVOLENTI ANIMO

0.

RAYMÜNDÜS NIETO.

m ua .

(V)

Inter multa ? et praeclara praecep-

taa quibus il le Socraticae doctrinae,

et virlutis egregias aemulator Iso-

crates Hyponici amici sui filium ad

virtutem informare conatur, i l l u d

mihi praecipua quadam considera-

tione dignum semper est visum, Cla-

rissimi Scientiarum Antistites^ coe-

terique A. O., quo statait honeslum

hominem haud decere loqui5 nisi

(vr) cam tí rerarn dicendarum probe sit

conscius 3 et ad dicendum non qua-

libet causa , sed gravi ? ac necessaria

permoveatur. Hocce sapientiae effa-

l u m , cuias spreti peracerbas poe-»

nas lam mult i saepe dederunt, ipse

jnecum repulans á dicendi nsuner^

vehementer deterrebar. Verum cnm

is (*) rogaret, cui ob eximiam in

nos 3 et perpetuara benevolentiam

quidqnam negare dumm admodum

videreturj ipsias sludio ac desiderio

( * ) Uníversitatis Rector, sub cui us discipli­na in Seminario Sti. Garoli á pueris profecimus.

(vn) paefte libenter obseculi sumus. Opns

itaque adgredior, i n quod, licet toto

pectore incumbam, prudentia lamen

mea desiderabitur; praesertim in eo

dioeudí genere, i n quo vix experi-

endi gratia sim hucttsque versatus.

Tum ea sunt témpora 9 quae param

litteris favent, ab earumque cultu

iavenes, cum aliis de causis arcen-

la r , tum praecipue i m p i i , ac liefa-*

r i i belli rumore, qui Tel solus stu-

diosiMmi cuiusque posset solertem

diligentiam sopire.

Frigent enim passim sine aemu-

latione studia^ et cujusque laborío-

sissimi etiam industria 5 ac cliligenlia

quemadmod am liébetalur solitudine,

ita audilorarn frequentia5 ac celebri-

tate acuitar j ac velud facibus admo-

tis animus verae gloriae cupidus in*

cenditur ? atque inflammatur. Quae humani ingenii vis5 ac Índoles pracs-

íantissima cum ad probos quosque,

ct honeslissimos non excitandos rao-

do^ sed inyicem devinciendos, et exi­

mia caritate inter se colligandos p lu-

rimum valeat ? hanc mihi profecto

venia ra facile dabilis ? ut de verae

laudis ^amore tamquam de quodam

lilteraram numine, ita dicam p ut s i -

muí rationem illius assequendae í n ­

dice m tutissimara.

Honorum ? et dlgnitatum ambi-»

liosa cupiditas homines interdura

miscet, ac perlurbatj propterea quod

rebus liisce potitur nemo? ni ab i is-

dem reliqiii omnes arceantur. Hinc

candidatorum odia peracerba, inimí-:

liae, moleslaq el numquam finien-

dac liles. Yerae tamcp laudis amor5

gloriaeque pon fücalae desideriumj

ni foedissiina nummi spe deluppetur^

bella forlasse ciel p sed absque l i t te-

ralorüm odio, et simultate ipsa pace

^ájeipra. Neqüe eniin doctrinae splen? 2.

( X ) ilor is est, qu i obscaritatem, qua sae-

peobraitur, desiderel: menlibus lan*

tum beas informalis praefulget, eae-

demque ipso suavissime afficianlur,

&G delectanlar. Plurimos sane ex om-

n i homlnam memoria elarissiraos pos-

sem numerare irires doctrina excul­

tos, qui eadem ? qua ipsi pollebant

facúltale cxcellentes , honoribus d i -

vinis lanlum non sunt prosequuli.

Et quamquam facilius i d cuique post

fata evenire soleat, ut admirantes

amalores sui inveníat e non semper

lamen vivís baeogratiadefuit. Quan-

ta fuisset Demosthenis i n dicendo vis.

Rhodii non tám eius perlegénda pro

Ctesiphonte oralione ? quam clarissi-

mi oratoris Aeschinis ob i l lam ipsam

exulantis verissimo praeconio cogno*

verunt. Hortensii obitum deflet etiam

Cicero, quod non, ut pleriqueputa-

bant, adversarium, aut obtrectato-

rem laudam suarum, sed socium po-

t ius , el consortem gloriosi laboris

amisserat. Ta l i nos animo, in omnes

optimis artibus perficiendis studen-

les3 aífectos esse decet.Vecors sit ©por­

tel , qui lumen accendenti snbiras-

citur, quo ipse u l i potest.

. e Qao vero in statu adbuc scientiae

forent, nisi communicatis amice con-

siliis ad exquirendam ingenii vim? et

indolem homines solerlissimi totis v i -

ribus ineubuissent , qui eodem im~

pelu ea, quac de rerum natura va­

gó, et indefinite disputata fuerant re*

tractantes, leges quibus corpora , si-

ve inanima siye animatasua sponte

obedíunt,:multas accurale, et ex ordi->

ne descripserunt ? Fatendum sane est,

non in Physicis solum scientiis 5 sed

in hisetiam 7 quae vel á ratione nómen

aecípiunt 3 vel propius ad hominum 1

vitam5 et societatem spectant haud

poenitendos á parentum aetate factos

esse progressus.

Quanla autem industria , «jiiam*

que indeííesso ólarissimorum viro-*

rum labore ingens liaec non verbo*

rum ? sed rerum ? et cognitionuin u t i -

l ium vis, et copia comparata fuerit,

non meum est apud vos modo córa­

me mora re. I l l u d potius á vobis quae-

ram: quae tanta res i l lorum animis, et

mentibus obversaretur, quae sic eos

alliciebat, u l cupiditatibus amanda--

tis ^ reique íamiliaris augendae cura

missa? a publicis quoque negoliis abs-

linuerint, vel quidquid ab his?;et ne¿

cessáriis ofíiciis supererat tem^orÍ3;i

ad súi eonteniplalíionem, el: ad̂ •ÍBH*'*

Uiendos levissimos cogitationis molas,

el subliliores quasi nulas assidue con^

tulerint ?

Ego vero sic existimo nulliasí

apimiim lantam poluisse ferre conten-

tionem, nisi iam tam in disculicnda

nalara? et disquirenda veritate qua-,

dam recrearetur dalcedine ex cánta­

le ? et amore hominum meritis l au-

dibus suum studium, ac solicitudi-

nem extollentium. A l plerique albo­

res serebant ? fructus et umbramse-

rls dontaxat nepotibus daturas. H o -

lUines erant, humanuinque nihi l á se

alienum pulabant ? posleritalisque sa-

l a l i , et felicitati consulentes eiasdemt

incorrupto iudicio quodammodo frue-

banlur. Qaa in re priscos illos Grae*

eos scienliaram párenles , invento-

resque artiam, auclores sunt sequuti,

quibus omnia prae una Integra f so-

lidaque laude sordebant.

Nec alió lum teinporis respicere

poterant, quo alacriores ad óptima

studia redderentur, vivida, atque in-*

tégra permanente ingenii v i ád ve r i -

tatem qualibet in causa perspiciea-

dam. Nam coelerl aíFectua eiusmodi

&int, ut mealem non ducant, sed fe-

rantf alieaosque ?. et adscititios rebu^

affingant colores, quí númquam ve-

ram , ac germanam earum faciera ia*

tueri sinam. Una est gloria, quae cum;

iri' optimorum. máxime consenlienle^

indicio multiludinis.vope co ra proba-

lo innitatur 5 omnium commodis Ser-

viat necesse c&t, cumdemque sibi fi-^í

uem \ qnem v i r lm proponat.. Sloicis

i p s i s q u i bellam omíiibus animi hu-

mani afíectibus indicendnm esse cen-

seljant ? gloria penitus non fiiit invisa5

qnam fortasse unam snb virtuti&? el ho-

neslalis kpecic amplexabantur. Hinc

fere bei i^ iudice TulliO j eximia yitae

agenda praecepla; praescripserunt.. i

(XVII) Nobis vero5 quibus haec de coelo

k Chríslo servatore deducía sunt,

alias bonorum ñnis est canstituen-

das; nec tamen prorsus amor gloriae

ex animo cxcludendus ? ac relegan-

das. Nominis claritas, et de virtute

cuiusquam, et meritis praeclara ho-

minum iadicia summam eidem con-

ciliant auctoritatem^ idoneumque red-

dant sapientiae magistram. Non i ta-

qae á p ída te semper aberrat laudis

amor, tot l iUeraram, bonarumqae

artiara parens, qaibas humana vita

a í i tur , regíturj perpolitur.

Atque hoc siquis alius flagraba! 3

(XVIII) o l i m , Sanctius ille noster5 dum ut

barbariei notatn a te, mater Acade­

mia, depelleret, yerae latinitatis nor-

mam philosophando tradidit. Atque

uliaam ut ille yoti compos factus

apud omnes claret, ita nos, quorum

máxime intererat, eius" párenles mo-

nitis , tanlum fructus inde percepis-

semus, quantum i l le augurabalur,

quantumque novimus exteros de-

cerpsisse. Norat Sanctius se Acade-

miae munus oiFerre, quo nemo a l i -

ud? aut maius, aut necessarium ma-

gis adhuc obtulerat: Grammalicam

nempe , quae, dum ratione, et consi-

(XIX) l i o , quod ille egit, traditur., veré

audit omnium disciplinarum funda-

mentum. Solerüam Sanctii in perqui-

rendis latinae linguae causis imitali

exteri^ dum Grammaticam? ut aiunt^

generalem quaerunt, notionum om-

niam originem 5 materiem, ac efíec-

lionem, quae una eral veritalis asse-

rendae via 5 diligenler sunt perscru-

lalí. M u l l u m sane ? qui humani i n -

genii vim? indolem5 progressus ? erro-

resque ipsos nostr is temporibus lam

dilucide explicarunt^ multum 5 i n -

quam ? debent accuratioribus Grara-

maticis. Cum vero pbilosophando eius

(XX) artis fundamenta iecisse nemo Sanc-

tio deneget¿cur non fateamur viam

ab eodem commonstratam , quae ad

secretissimum duceret ralionis domi-

cil ium, ubi&edato animo diligenti , et

sagaci observatione non modo cogi-

tationis instrumenta ? sed paene om-

ne eius artificium deprehenderetur ?

Quod si cui haec non ad veritatis re­

gula m ? sed hominis ornandi causa

dieta esse videantur, nae i l le in his-

oe litteris hospes est, ignoratque quam

arcto nexu artes loquendi, et cogi-

tandi ínter se devinciantur, quam-

que amice sibi respondeant.

(XXI) Saepe humanae indolis vítio quae

in medio posita credantur praetere-

untes , rara, et singularia quaeri-

mus ? quae minus plerumque habent

utilitatis: et i l l a , quae cum oirmibus

scire arbitramur, cum ómnibus pla-

ue nescimus. Quamquam usua et ip«

sa rerum experientia edocti plerique

omnes iam fateantur nullos in scien-

tiis futuros esse progresus, nisi M a -

themalioorum r i l u verbis ulamur,

quae et notiones ipsas, et earum ne-

xum referant accurate. Quod ipsum,

si proprietati verborum nítida acces-

serit elegantia, sic facit ad celebrita-

(XXII) tem nominis comparandam, ac ret í-

nendam ? nulla ut argumenli gravi­

tas scriptis obsoletis pretium 5 atque

auctoritatem queat conciliare. Jaceant

m pulvere blattis, tineisque corro-

tlendae chartae^ in quibus cognitio-

numut i l ium suppellex5 lum ocdine

perspicuo 5 tum styli tenore eidein

respondente non splendeat. Hinc é

maioribus nostris? quos in scientiis,

ac disciplinis excolendis plurimum

insudasse novimus p h i solum mani-

bús eraditorum lerunturj h i ubi vis

gentium in deliciis habentur^ qui vel

ut Xudovicus Legionensis in omni

(XXIII) prorsus dicendi genere, vel ut Melchi-

or Canus dum Sacrae Theologiae ar^

cem primus scite oommunivit, ver-

bis aequant argamenti gravitatem.

Quid? si praeclaris hisce, aliis-*

que quamplarimis domeslicis exem-

plis excitati ? eodemque verae gloriae

suecensi desiderio, ipsi quaecumque

postremis liisce temporibus in Scien-

tiis3 vel experiendo noviler sunt inm

venta , vel altenlius considerando

uberrime disserta ? atque explicata

eolligentes, ea omnia nostrorum mo-

rilms? et institutis accomodola publi-

ci iuris fecissemus? Qaamtutn inde

(XXIV) rei liUerariae simul et publicae acces-

siset aemolumenti ac splendoris! Pri­

mo enim non ut mercibus? sic etiam

libris uteremar alienis: eo eliam ex

•capitc non conlemnendam pecuniae

^ i m vel bostibus persaepe largiendo.

Tum a dulci insanienlis sapientiae

veneno procul avocaretur Hispana

invenías 5 quae vix ab eo cavere po-

le r i t , si dum praeclara et miranda

prosequitur recentiorum quorum-

da m inventa 5 ipsorum scriplis uta-

tur. Nul lam fere apud illos est doc-

Irinae genus, quo non pestis ista

pervaserit.

Cum vero singula percensere haud

vacet, cx reram? quas melaphysicas

vocantp tractatoribas petemus exern-

p l u m , unde reliqua liceat delira-

menta coniectari. Nam ex quo ad r i -

mandam nervorum etiam tenuissimo-

ram origiuem , propagationera 3 et

texturam? eorainqae cum masculis

nexum, artis corponim dissecando*

rain opem5 et auxilium iniplorarunt9

sibi visi sunt liquido conspexisse cau­

sas molionura corporis? tam in v i r i -

bus exterioribus exercendis^ quam ia

excitandis anitni humani affectibus,

perficiendisque inlellectionibus 7 ia 4

(XXVI) quibus n ih i l nisi motum cogitant. Ita»

que ea natura, quae tot, ac tantas iu

se res mirabiles continet, tantam me-

moriam praeteritoram, futuroram-

que prudentiam 9 artes non minus

usu5 quam ingenio praeclaras, ipsas

denique scientias 5 si novi isti sapien-

tiae magistri audiendi erunt, in cor-

porum impulsa, et attactu? ac Che-

miéis viribus omnis sita est. Non au-

dacius 5 neque insolentins his Lucre-

tius de religione pedibus subiecta glo-

riatur.Exitialissimus tamen errorj quo

pietatis, iustitiae, ac reliquarum v i r -

tutum fundamentnm subvertitur, n i -

(XXVII) h i l commune Jiabet cum exqtijsilissi-

mis observationibus 5 quartim in ar­

le medéndi j in sanitate corjioris t u -

enda ? oplimaque tenellae aelalis edü-

candae^ atque inslituendae ratione,

in omni denique vita permulli et mag-

ni possunt usus existere.

Praeclare igilur de sLudiosa i n ­

véntale mererelur il le ^ qui acriori,

el inlegro indicio praedilus, qnid-

quid n l i le j ac salubre i n hisce so-

lerdbus nalurae indagaloribns inve-

nitnr? ab omni erroris faece expur-

gatnm colligeret, sicque snis locjs

aptarel, u l Philosophia innocens^ et

(XXVIII) ab omni impietatissuspicione immu­

ñís p liberior per Academias nos-

tras incederet, sin minus ómnibus ab­

soluta numeris, saltem verarum cog-

nilionum ditior , et ad vilae commo-

ditales ulilior. Quis hoc potius esse

neget ? quam eos adire fontes, unde

veritas vix possit hauriri absque do-

lenda erroris permixlione? Periculo-

sum sane est eíusmodi exemplaria ab

adolesscentibus tractari iudicii adhuc

labilis5 et infirmi. Nescio quomodo

alacrior adolescentium aetas, si sibi,

quod non raro evenit5 sapero videa-

tur , insólita, etsi perabsurda avide

(XXIX) consectatur, et ampleclitur.

Quidquod ? V i r i acrioris , et sub-

acti iud ic i i , quibus verba daré haud

facile est? nonuumqaam impruden­

tes labuntur ? et á qua muUum ab-

horrent sentenlia , ad eamdem, dum

ex consueta lectione minus caute l o -

quuntur, verbis accederé videntur?

Nusquam auctor ero invidiae u l lum

in hominem conflandae: nonnulla

tamen de gravissimis hisce quaestio-»

nibus á v i r i s , qui easdem non del i -

basse, sed penitus hausisse credeban-

lur ? asserta memiai, quae el non su-

perstitiosorum aspernerentur aures.

(XXX) SedpraestatobducereP quam refrícare

vulnera ? quae numquam pietatis lae-

sae nomine fuissent suscepta? si tan­

tas extilisset gloriae amor, qui sua

bene meditata in communem usum5

ae lucem maluísset aíFerre, quam

aliena Iranscribere, aut commendare.

Quamobrem sinile me vos. Pa­

ires amplissirni, quorum tanta est

quolibet in liUerarum? ae seientiarum

genere doctrinae copia ? quantam in

multis saepe ostendislis et publieis,

et privatis negoliis 5 quantamque ab

bis expectari fas esl^ qui hocce li t te-

rario pulvere máxime delectati^ post-

(XXXI) habitis reliquis ómnibus muDeribus,

quae egregium solent animum solioi-

tare, in id semper toto pectore enixi

eslis, nihi l ut cogniLu dignum ^ n ih i l

utile essel, atque praeclarum, siv©

noviter inventum, sive olim iam a sa-

pientiae auctoribus, et quasi parenti-

bus recle excogitatum 5 quo non ad

testram provinciam exornandam ute-

rcmini j praestantissima iuvcnlutis

nostrae ingenia sic excolendo 3 ut

tempestive praeiacta semina suis anc­

la incremenlis ad maturitalem per-

venirent cum ipsis, tum universae

reipublicae salularem : sinile, i n -

(XXXII) quanij me lioc loco vos obsecrare,

ác deprecan 3 ne tantam hanclucem

diu tam angusto locorum 3 ac lempo-

ruin spalio circamseplam esse palia-

mini. Viva i l la vox, quae ia veritate

proponeada, ac commeiidanda lau-

lum habet virium ^ ac latenlis ener-

giae , ut ad eam ornnis aditus sine

i l l ias sonó alicpiando inlerdictus, ac

praeclusus esse videalur , fngax est,

sicque momento lemporis praeleril,

ut instar fulguris nul lum sui vestigi-

um relinquat.

E coelo Sócrates deduxisse d ic i -

;tur Pjiilosopliiam: at ni óptimos sor*

(XXXIII) lilus esset doctrinae suae haeredes,

qui eam litteris mandassent ad homi-

num memoriam sempiternanij, cla-

rissimi v l r i ingenium^ et exemplam

fcimul cum extremo eias halitu eva-

imissent. Disputationum aestu ferven-

le 5 nonnulla prudentioribus quoque

saepe excidantP quae non excidisse

vellent 3 quaeque subtiliori lima cor­

rige renl? si qnidquam ipsis de eodem

argumento edisserendum esset, atque

publicandum. Quemadmodum enim

in omnivitaegenere, sic et in re li t te-

raria : qui in communi luce ? ac om-

niam oculis versatur, consideratius

(XXXIV) se geritp nec lam aperlum? et nudum

latas oíFert invidorum calumniis et

malevoleuliae.

Qaamquam eiusmoili voces sapi-

enti non sunt valde pertimescendae.

I l l a m , i l lam podas omnes reformi-

dare debemus, qua socordiae? el iner-

tiae non obscuro insimula mar. De-

lenda itaque nobis hace nota est 3 quae

iampridem nomini nostro inhaeret.

Gloria, quam cum gravissima aucto-

ritate coniunctam maiores nostri no­

bis reliquerunt 5 non famosis eorum-

dem imaginibuSj non votis inanibus,

sed insigni virtutis ostentatione, et

(XXXV) labore praeclarum quid in commu-

nem fruclum aíFerente conservanda,

atque amplificanda est.

Quae si nos cura solícitos , atque

intentos semper habere debet? eo prae-

geitim tempore cum óptima ac dilec-

lisbima Princeps de populorum salu-

t C j deque imperii maiestale5 ac po-

tentia anxia, qualem utrique con-

gruat, instiluendam vult studiorum

nostrorum rationem. Quanta vero sa-

pientia, ac humanitate plurima eade

re sancita commendenturj ipsa nullo

exornante satis eloquuntur? ac prae-

dicant. Nostra certe vota augusta Re-

(XXXVI) gina praegressa est. Proprium id suae

innoceutiae^atqaeintegriLalis, et quod

nemini invideat, ex inlima Philoso-

pliia depromptam illarum legum no-

titiam5 ad quas propugnandas, ac de-

fendendas regnum inLer homines na-

l u m , atque iastitutum est ^ et quod de

óptima sub aequissima Gabernalrice

rei publicae adminislrandae ratione

non solum nobis liberam disserendi

potestalem reliquerit j verum etiam ad

id praestandum gravissimis suis de-

crelis paene compulerit. Parentis mo­

re m ? et animum agnoscimus liberos

non v i , et metu, sed honestalis? et

(XXXVII) proprii ipsorum commodi ralione ia

officio retiñere cupientis.

Nostram iam est summa ope eni-

ti? ut qtias óptimas scientias accolen-

das^ nedum servandas Regina ^ Se-

natus a alterque Gonventus se nobis

tradituros significarunt, sic per nos

edoceatur Hispana iavenluSj ut cuiu

ad rempablicam accesseritj egregios

omnes possit eorum conalus secun­

dare. Ita demum fiet? ut depulsis

ignorantiae tenebris ? et quibuslibet

infestis opiniónibus dissipatis , n ih i l

obstet quominus apudsummos aeque,

et imos illae obtineant? atque praeva-

(XXXVIII) leant arles 3 quae ? dum homines Ho-

nestis laboribus exercent, eosdem

virtute, moribuSj et numero anclan

omni etiam rerum afíluentia ? et co­

pia 5 unde censetur 5 et crescit maies-

tas? el dignitas imperi i : quod a rerum

omnium párenle, Deo Optimo M á ­

ximo 3 Reginae Elisabethae cum ca-

rissima sibi matre tam diulurnum^

quam felix 9 faustumque speramus

futurum.