Guy Debord - Gosteri Toplumu

8/10/2019 Guy Debord - Gosteri Toplumu

1/201

f fO*itX


2/201

g s t e r i

loplumuv EA y o r u m l a rG u y D e b o r d

o i d c e c9DC10fit CV

F r a n s z c a d a n e v ir e nl er : A y e n E k m e k i - O k a n T a k e n t


3/201


4/201

GUY DEBORDXX. yzyln ikinci yarsnn en nemli dnrlerinden. Filozof, yazar,

sinemac. 1950de ykc bir sanat akm olarak ortaya km olan Lett-

rist Entemasyonale katld. 1952de yapt deneysel Hurlements en fa-

voeur de Sade filminin ilk gsterimi srasnda kan olaylarla ve ayn ylParise gelen Charlie Chaplinin yapt basn toplantsna baskn yaparak

onu faistlikle sulayan drt kiilik grupta oynad rolle adn duyurdu.lk nemli yazlar, grubun kard Podatch adl dergide yaymland.

1957'deMemoires adl bir kitap yaymlad. Kitab kendisi yazmam, eitli kitap, dergi ve gazetelerden ald paragraflar, cmleleri, szckleri,bina ve ehir planlarm, reklam panolarn, karakterler, reprodksiyon ve

fotoraflar geliigzel bir biimde bir araya getirmi, arkada Da

nimarkalI ressam Asger Jorn da eitli leke ve renkli izgilerle kitaba

katkda bulunmutu. Ayn yl AvrupalI birka avangard ve devrimci grubun bir araya gelmesiyle oluan ve 1968 olaylar zerinde ok nemli bir

etkisi olan Sitasyonist Enternasyonal'in kurucular arasnda yer ald.

Sanat ile devrimci pratik arasndaki kopukluu ortadan kaldrmay hedefleyen grup "iiri devrimin hizmetine deil devrimi iirin lizmeine

sokmaktan yanayd. I972'de Sitasyonist hareket kendini feshetti.Debord, temel eseri Gsteri Toplumu'nun ilk basksnda kendi portresiniyle izer:

"Guy Debord. Kendine soracak olursanz sinemacdr. 1957 ylnda kurulmu olan Sitasyonist Enternasyonal'in kurucularndan ve yesidir. En-

ternasyonal'in Fransa yaynlarnn sorumluluunu uzun sre stlendi. Sitasyonist ajitasyonun yayld birok lkede, zellikle Almanya,ngiltere ve talya'da bu rgtlenmenin eitli faaliyetlerine de (Gondiveya Decayeux ad altnda) kimi zaman katld. 1967 ylnda Gsteri Top-ltmu'u yaymlad Ertesi yl, 1968 Mays karklklar srasnda en arakmn ncleri arasnda yer ald. Bu olaylarn ardndan, Avrupa ve Ame

rika'daki ar-solcular zerinde tezlerinin byk etkisi oldu. Fransz.193 l'de Paris'te dodu." ( I994'de ld.)

KTAPLARI: La socicte du speetaele (1967; Gsteri Toplumu), Com-

nentaires sur la socicte du speetaele suivie de Preface d la quatrieme edi-

tion italienne de la societe du speetaele (1988; Gsteri Toplumu zerine

Yorumlar ve 'Gsteri Toplumu'nun talyanca Drdnc Basksna nsz),

Panegyriqe (1989; vg), Considerations sur l'assasinat de Gerard Le-

bovici (1985; Gerard Lebovici'nin ldrlmesi zerine Mlhazalar),

Cette mauvaise reputation... (1993; u Kt n...), CEuvres cinemato-

graphiques completes (1978; Sinematografik Btn Eserler)FLMLER; Hurlements en favoeur de Sade (1952; Sade in Ulumalar),

Sur le passage de quetques personnes d travers une assez courte nite de

temps (1959; ok Ksa Bir An Boyunca Birka Kiinin Geip Gidii stne); Critique de la Seperation (1961; Ayrln Eletirisi) ve In girumimus noete et consumimur igni (1978).


5/201

A y r n l : 1 4 1 n c e l e m e d iz is i: 2 6

G s t e r i T o p l u m u

v e Y o r u m l a rG u y D e h o r d

e v i r e n l e rA y y e n E k m e k i - O k a n T a y k e n !

Y a y m a h a z r la y a n k E r g d e n

S o n o k u m aM u r a t K o c a d a l

A y r n t 'n n i s l e m e d e n k a l b i n i k r d i i n

i i z r b o r l u o l d u u a r k a d a ;M e l ih B a a r a n

e v i r id e k u l l a n l a n m e t i n l e rL a S o c i e l e d u S p e c la c l e E d i t i n s G a l li m a r d t 1 9 9 2

C o m m e n t a i r e s s u r la s o c i e le d u S p e c l a c le - 1 9 8 8 P e fa c e d l a p u a t i e m e e d i ti o n la l ie n n e d e

L a S o c i e le d u S p e c l a c l e " - 1 9 7 9 E d i t i n s G a l li m a r d l 1 9 9 2

S o c i e t y o f t h e s p e c l a c l e e v i r i: K o l e k t i f

B l a c k & R e d lD e l r o i l 1 1 9 7 7

C o m m e n t s on th e S o c i e t y o f t h e S p e c la c l e e v i re n : M a l c o l m I m r ie

V e r s o l 1 9 9 0

E d i t i o n s G a l l i m a r d

B u k i t a b n t m y a y m h a k l a r A y n n i Y a y n l a r ' n a a i tt ir

G s t e r i T o p l u m u n u n F r a n s a v e n g i l t e r e d e y a p la n i lk b a s m l a r " y a y n h a k l a r s e r b e s t t i r " n o t u y l a y a y m l a n m t r .

K a p a k d z e n iA r s la K a h r a m a n

D z e l t iS a i t K z l r m a k

B a s m a h a z r l kR e n k Y a p m e v i (0 2 1 2 1 5 1 6 9 4 1 5

B a s k v e c i l tM a r t M a r l b a a c l k S a n a l l a r L t d . i i . ( 0 2 1 2 ) 2 1 2 0 5 5 9 - 4 0

B i r i n c i b a s m u b a t 1 9 9 6

I S B N 9 7 5 - 5 3 9 - 0 1 6 - 3

A Y R I N T I Y A Y I N L A R IF i y e r L o t i C a d . 1 7 /2 3 4 4 0 0 e m b e r l i t a - s t a n b u l T e l : ( 0 2 1 2 ) 5 1 8 7 6 1 9 F a z : ( 0 2 1 2 ) 5 1 6 4 5 T


6/201

G u y D e b o rdM

GSTER t o p l u m uVE YORUMLAR

va uivt i


7/201

N C E L E M E D Z S ENLKL TOPLUM/I var lllich/2. basm u a f YEL POLTKA/Jonafhon Porrittll. basm u a f MARKS, FREUDVE GNLK HAYATIN ELETRS/Sruce Brownl2. basm ua f KADINLIK ARZULARI-Gnmzde Kadn Cn-sellii/Rosa//nd Coward/3. basm-


8/201


9/201

F R A N S I Z C A 3 . B A S K I N

O K U R U N D K K A T N E

Gsteri Toplumu ilk olarak, Kasm 1967de Paris'te Buchet-Chastel yaynevi tarafndan yaymland. 1968 olaylar kitabn tannmasn salad. Tek bir kelimesini bile deitirmediim kitabn, yeni basklar 1971 ylndan itibaren Champ Libre yaynevitarafndan yapld; bu yaynevi, editr Gerard Lebovicinin 1984ylnda ldrlmesinden sonra Gerard Lebovici adn ald. Yeni

basklar 1991 ylna kadar dzenli bir ekilde bu yaynevinde birbirini izledi. imdiki bask da 1967 basksnn kelimesi kelimesine ayns olarak kald. Zaten ayn kural Gallimard'dan yaymlanacak btn kitaplarmn yeni basklar iin de geerliolacaktr. Ben kendini dzelten biri deilim.

9


10/201

Byle bir eletiri teorisi deitirilmemelidir; ilk kez bu teorinindoru bir ekilde tanmlad uzun tarihsel dnemin genel koullar rtlmedii srece bu teori de deitirilmemelidir. Dnemin kaydettii gelimenin sreklilii gsteri teorisini dorulamaktan ve sergilemekten baka bir ey yapmamtr, dolaysyla burada tekrarlanan aklama pek sekin olmayan bir anlamiinde tarihsel yanyla ele alnabilir: 1968 mcadeleleri esnasndaulalan en ar konumun ne olduuna ve dolaysyla da daha1968'de neyi bilebileceimize tanklk eder. Bu dnemin en enayileri bile o gnden bugne btn yaamlarndaki d krklyla;yaamn grnr hale gelmi yadsnmasnn, meta-biiminebal nitelik kaybnn ve dnyann proleterlctirilmesinin neanlama geldiini anlayabilmilerdir.

Bununla birlikte, ayn srecin devamnda ortaya kan en belirginyeniliklerden sz eden dier gzlemleri de zaman iinde ekledim. 1979 ylnda, kitabn talyanca yeni bir evirisine yazdm

bir nsz vesilesiyle, gsteri gcnn kullanlmasnn tpk h

kmet etme tekniklerinde olduu gibi, endstriyel retimin doasnda da yol at fiil deiiklikleri ele aldm. 1988 ylndayazdm Gsteri Toplumu zerine Yorumlar,daha nceleri younlam gsteri ile yaygn gsterinin birbirine rakip saltanatlar arasnda var olan gsterinin dnya apndaki iblmnn,ortak biim olan btnlemi gsteride bu iki trn kaynamasyla sona erdiini net bir ekilde gstermitir.

1967'den nce olup bitenlerden sz ederek eski biimleri baz kart uygulamalara gre ayrt eden 105. tezdzeltilerek bu birlemeksaca zetlenebilir. Snf iktidarndaki Byk Blnme'nin uzlamayla tamamlanmas sonucunda ortaya kan btnlemi gsterinin birleik uygulamasnn, gnmzde, bir yandanalgy polisiye yntemlerle deitirirken (bu koullarda polis de tamamen

yenidir) dier yandan da ktisad yntemlerle dnyay deitirdiini sylemek gerekir.

Bu kaynama btn dnyann ktisad ve politik gereklii dahilinde zaten retilmi olduu iindir ki dnya nihayet kendiniresmen birlemi ilan edebilmektedir. Ve ayn zamanda g ay-

10


11/201


12/201

111. tez, nihai patlamasn grdmz Rus knn ilk be-lirtilerini gstererek ve bugnk tabirle bilgisayar hafzasndan silinecek bir dnya toplumunun yaklaan sonunu tasarlayarak, do-ruluu kolayca hissedilecek u stratejik saptamay dile getirmitir:

Brokratik aldatmaca ittifaknda grlen dnya apndaki bo-zulma son tahlilde kapitalist toplumun mevcut gelimesi iin enelverisiz etkendir.

Bu kitab, gsteri toplumuna bilinli bir ekilde zarar vermekamacyla yazldn gz nne alarak okumak gerekir. Bu kitapasla abartl bir ey sylemedi.

30 Haziran 1992GUY DEBORD


13/201

I. T A M A M L A N M I A Y R I L IK

amzn... tasviri nesneye, kopyay

aslna, temsili gereklie, d grn ze

tercih ettiinden kuku yoktur... amz

iin kutsalolan tek ey yanlsam a , kutsal

olmayan tek ey ise hakikatr. Dahas,

hakikat azaldka v e yanlsama oaldka

amzn gznde kutsal olann deeri

artar, yle ki bu a asndanyanlsamann

had safhas, kutsal alann da had

safhas'dr.

Fcerbacl,Hristiyanlnc/rn ikinci basksna nsz

1

Modern retim koullarnn hkim olduu toplumlarn tm ya

am devasa bir gsteri birikimi olarak grnr. Dolayszca yaanm olan her ey yerini bir temsile brakarak uzaklamtr.

2

Yaamn her bir grnmnden kopmu olan imajlar, bu yaamnbirliini yeniden kurmann artk mmkn olmad ortak bir akta kaynarlar. Ksm olarak gz nnde bulundurulan gereklik,ayrbir sahte-dnya olarak, salt seyrin nesnesi olarak, kendi genelbirliinde sergilenir. Dnyasal imajlardaki uzmanlama, aldatceyin hakikatle yz yze gelmekten kand zerklemi imajleminde kendini tamamlanm bulur. Genel anlamda gsteri, ya

13


14/201

amn somut tersyz edilii olarak, canl olmayann zerk devinimidir.

Gsteri kendini, hem bizzat toplum olarak, hem toplumun bir paras olarak ve hem de bir birletirme arac olarak sunar. Gsteri,toplumun bir paras olarak, zellikle, btn bak ve bilinleri biraraya getiren sektrdr. Bu sektr ayrolduundan, aldatlm ba

kn ve yanl bilincin yeridir; ve gerekletirdii birleme genelletirilmi ayrln resm dilinden baka bir ey deildir.

4

Gsteri bir imajlar toplam deil, kiiler arasnda var olan ve imajlarn dolaymndan geen bir toplumsal ilikidir.

5

Gsteri, ne bir grnt dnyasnn suistimal edilmesidir, ne deimajlarn kitlesel yaylma tekniklerinin rndr. Gsteri, dahaziyade somutlam ve maddi olarak ifade edilen bir Wel-tanschaang'dur [dnya grnts]. Bu, nesnellemi bir dnya

grntsdr.

6

Kendi btnl iinde ele alndnda gsteri, mevcut retim tarznn hem sonucu hem de tasarsdr. Gerek dnyaya bir eklenti,ona ilave edilen bir ss deildir. O, gerek toplumun ger-

ekdlnn can alc noktasdr. Gerek enformasyon ya da propaganda, gerekse reklam ya da dorudan elence tketimi biiminde olsun btn zel biimleriyle gsteri, toplumsal olarakhkim olan yaamn mevcut model'ini oluturmaktadr. O, retimde ncedenyaplmseimin her alanda onaylanmas ve bununsonucu olan tketimidir. Gsterinin biimi ve ierii, varolan sistemin koullarnn ve amalarnn tmyle aynen dorulanma-

14


15/201

sidir. Modern retimin dnda geirilen zamann esas blmndeki meguliyet olan gsteri, ayn zamanda da bu dorulamannsrekli mevcudiyeti'dir.

7

Ayrlk, bizzat dnyann birliinin, gereklik ve imaj halinde blnm olan global toplumsal praksisin parasdr. Toplumsal pratik -zerk gsteri bunun karsnda durur- gsteriyi kapsayan gerek btnlktr de. Ancak bu btnlkteki blnme, gsteriyi

btnln amac gibi ortaya karacak kadar btnl zedeler.Gsteri dili, hkim olan retimin iaretleri'nden oluur ki bunlarayn zamanda bu retimin nihai hedefleridir.

8

Gsteri ve fiil toplumsal etkinlik soyut bir ekilde kar karyagetirilemez; bu ikiye blnme kendi iinde de ikiye blnmtr.Gerek olan tersine eviren gsteri, fiil olarak retilmitir. Aynzamanda, yaanm gereklik de gsterinin seyri tarafndan maddolarak istila edilmitir ve gsteriyi benimseyerek gsteri dzeninikendine katar. Nesnel gereklik her iki tarafta da mevcuttur. Buekilde sabitletirilen her kavramn, aksi tarafa gemekten baka

bir temeli yoktur: Gereklik gsteri iinde birdenbire belirir; gsteri gerektir. Bu karlkl yabanclama, var olan toplumun zve dayanadr.

9

Gerek anlamda altst edilmidnyada doru, bir yanllk ndr.

10

Gsteri kavram, grnrdeki olaylarn geni eitliliini birletirir ve aklar. Olaylarn eitlilikleri ve ztlklar, kendi genelhakikati erevesinde tannmas gereken ve toplumsal olarak rgtlenmi bu grnn grnleridir. Kendine zg terimlerle

15


16/201

ele alndnda gsteri grnn ve tm insan yaamnn, yanibasit bir grn olarak toplumsal yaamn dorulanmasdr.Ancak gsterinin hakikatine isabet eden eletiri, gsterinin ya

amn gzle grlryadsnmas olduunu, yaamn gzle grlrhale gelmibir yadsnmas olduunu kefeder.

11

Gsteriyi, oluumunu, ilevlerini ve onu ortadan kaldrma amacgden gleri tanmlamak iin birbirinden ayrlamaz unsurlar

yapay olarak ayrt etmek gerekir. Gsteriyi tahlil ederkenbelli llerde yine gsteri dilinde konuulur; kendini gsteride ifadeeden bu toplumun metodolojik alanna geilir. Ama gsteri, sos-yo-ekonomik bir^oluumun btncl pratiinin a//am'ndan, onunzaman kullanm'nda.nbaka bir ey deildir. Bu, bizi iine alan tarihsel andr.

12

Gsteri, kendini tartlmaz ve eriilmez devasa bir olumluluk olarak sunar. Grnen ey iyidir, iyi olan ey grnr der, bakabir ey demez. lkesel olarak talep ettii tutum bu edilgen ka-bulenitir; ve ortaya kna karlk verenin olmamas ve grn zerindeki tekeli ile aslnda zaten bunu elde etmitir.

13

Gsterinin temelden totolojik karakteri, aralarnn ayn zamandada ama olmas gibi basit bir olgudan kaynaklanr. O, modernedilgenlik imparatorluunun asla batmayan gneidir. Dnyanntm yzeyini rter ve ihtiamm sonsuza dek korur.

14

Modern endstriye dayanan toplum, rastlantsal ya da yzeyselolarak gsterisel deil, temelde gsteri yanls'dr. Hkim ik

16


17/201

tisadn imaj olan gsteride ama hibir ey, gelime ise her eydir. Gsteri, kendinden baka hibir eye varmak istemez.

15Gsteri, gnmzde retilen nesnelerin kanlmaz ss, sisteminrasyonelliinin genel aklamas olarak ve saylar giderek artanimaj-nesneleri dorudan doruya biimlendiren ileri bir iktisadisektr olarak gncel toplumun esas iiretimi'dr.

16ktisadn yaayan insanlar btnyle boyun edirmesi lsnde,gsteri de onlar kendine tabi klar. Gsteri, bizzat kendisi iin gelien iktisattan baka bir ey deildir. O, eylerin retiminin sadkyansmas ve reticilerin aslna bal olmayan nesneletiril-mesidir.

17

ktisadn toplumsal yaam zerindeki tahakkmnn ilk aamas,btn insan gerekletirimlerinin tanmlanmasnda var olmaktansahip olmaya geen bariz bir bayalamaya yol amtr. Toplumsal yaamn, iktisadn birikmi sonular tarafndan btnyleigal edildii bugnk aama ise sahip olmak'tan gibi griinmeke

doru genel bir kaymaya neden olmutur; yleki btn fiil sahipolmaklar dolaysz itibarlarn ve nihai ilevlerini bu gibi g-riinmekten almak zorundadrlar. Ayn zamanda tm bireysel gereklikler, dorudan doruya toplumsal gce baml olan ve onuntarafndan biimlenen toplumsal gereklikler haline gelmitir. Budurumda, bireysel gerek, ancak kendisi deilse,ortaya kmasnaizin verilir.

18

Gerek dnyann basit imajlara dnt yerde basit imajlar gerek varlklar ve hipnotik bir davrann etkili motivasyonlar ha-

F2N/Gasteri Toptm 11


18/201

line gelir. Artk dorudan doruya alglanamayan dnyay uzmanlam farkl dolaymlarla gsterme eilimi olarak gsteri,grmeyi doal olarak insann ayrcalkl duyusu ki eski d

nemlerde bu ayrcalk dokunma duyusunundu- kabul eder; ensoyut ve en aldanabilir duyu olan grme gncel toplumun genelletirilmi soyutlamasna denk der. Fakat gsteri, sadece bakla zdeletirilemez; bak, duymayla birlikte olsa bile. Gsteri, insanlarn etkinliklerine tabi olmayan, insanlarn yappettikleri tarafndan yeniden ele alnamayan ve dzeltilemeyeneydir. O, diyaloun kartdr. Bamsz temsilin olduu her

yerde gsteri kendini yeniden yaratr.

^ 19

Gsteri, grme kategorilerinin hkimiyetindeki bir etkinlik anlay olan Batl felsefe projesinin tm zayfl'nn mirassdr;stelik bu dncenin sonucu olan ak seik bir teknik rasyonel

liin srekli yaylmas zerine kuruludur. Gsteri, felsefeyi gerekletirmez, gereklii felsefeletirir. Speklatifevrende deeriniyitirmi olan ey, herkesin somut yaamdr.

20

Ayrlmt dncenin gc ve ayrlm gcn dncesi olarak fel

sefe, teolojiyi asla kendi bana aamamtr. Gsteri, dinsel yanlsamann yeniden madd yaplanmasdr. Gsteri teknii insanlarn kendilerinden kopmu olan glerini yerletirdikleridinsel bulutlar datmamtr: Onlar sadece dnyev bir temeleyeniden balamtr. Bylece, en dnyev yaam donuk ve nefesalnamaz hale gelmitir. Artk yaam mutlak reddini, sahte cennetini gkyzne havale etmeyip, bunlar kendi iinde barndr

maktadr. Gsteri, insan glerinin tede bir yerlere srgn edilmesinin teknik anlamda gerekletirilmesidir; insann iinde tamamlanan bir blnmedir.

18


19/201

/

Zorunluluk toplumsal olarak dlendii lde d zorunlu hale

gelir. Gsteri sonuta uyuma arzusundan baka bir ey ifade etmeyen zincire vurulmu modern toplumun grd kt dtr.

Gsteri, bu uykunun bekisidir.

21

22

Modern toplumun pratik gcnn kendinden koparak gsteride

bamsz bir imparatorluk kurmu olmasn aklayacak tek ey,bu gl pratiin i tutarllktan yoksun olmaya devam etmesi vekendisiyle eliik kalmas olgusudur.

23

Gsterinin kkeninde yatan ey, en eski toplumsal uzmanlama,

yani iktidarn uzmanlamasdr. Dolaysyla, gsteri btn dierleri adna konuan uzmanlam bir etkinliktir. Gsteri, btndier ifadelerin yasakland hiyerarik toplumun kendisi karsndaki diplomatik temsilidir. Burada en modern olan ayn zamanda en arkaik olandr.

24

Gsteri, mevcut dzenin kendisi hakknda verdii kesintisiz sylev, onun vg dolu monoloudur. Yaam koullarnn totaliterynetimi dneminde iktidarn kendi portresidir. Gsteri ilikilerindeki fetiist katksz nesnellik grn, bu ilikinin insanlar ve snflar arasndaki iliki olma zelliini gizler: Sankiikinci bir doa kanlmaz yasalaryla evremize hkmediyormu

gibidir. Ama gsteri, doal bir gelime olarak dnlen teknikgelimenin zorunlu bir rn deildir. Tam tersine, gsteri toplumu kendi teknik ieriini seen biimdir. En ezici yzeysel tezahrleri olan kitle iletiim aralarnn snrl grnm altndaele alnan gsteri, basit bir aletler toplam olarak toplumu istilaediyormu gibi grnse bile bu aletler aslnda hi de yansz de-

19


20/201

ildir, aksine bizzat gsterinin btncl z devinimine elveriliolan aralardr. Eer byle tekniklerin gelitii an toplumsalihtiyalar sadece bu teknikler dolaymyla tatmin edilebiliyorsa,eer bu toplumun ynetimi ve insanlar arasndaki btn ba

lantlar artk sadece bu anlk iletiim gcnn araclyla uy-gulanabiliyorsa bunun nedeni bu iletiirTin temelde tek yanl olmasdr; bu iletiimin younlamas, belirlenmi bu ynetiminsrmesini salayan aralarn var olan sistemin ynetiminin elindetoplanmasna denk der. Gsterinin genellemi blnmesi modern devlet'ten, yani toplumsal iblmnn rn ve snf tahakkmnn organ olan toplumdaki genel blnme biimindenayr deildir.

' 25

Ayrlk gsterinin hem ba hem de sonudur. Toplumsal iblmnn kurumsallamas ve snflarn oluumu ilk kutsal seyirlii, her iktidar balangtan itibaren gizleyen mitsel dzenioluturmutur. Kutsal olan, efendilerin karlarna uygun denkozmik ve ontolojik buyruu dorulamtr, toplumun yapamadeyi aklam ve iirselletirmitir. Demek ki, ayrlm her iktidargsteriseldi, ama herkesin bylesine deimez bir imaj benimsemesi, hl geni lde birletirici bir koul olarak alglanangerek toplumsal etkinliin sefaletinin hayali bir biimde sr-drlnn ortak kabulnden baka bir anlam tamaz. Tersinemodern gsteri, toplumun yapabileceklerini ifade eder, ama buifadede izin verilmi olan ey mmkn olana kesinlikle kardr.Gsteri, varolu koullarndaki pratik deiiklikler dahilinde bilinsizliin korunmasdr. Gsteri, kendi kendisinin rndr vekurallarn kendisi koyar: O bir sahte-kutsaldr. Kendisinin ne olduunukendi gsterir: El kol hareketlerini kk paralara ayrpsonra da makinelerin bamsz hareketlerinin egemenlii altnasokan iblmnn aralksz bir ekilde inceltilmesi sayesindeartan retkenlikte kendi kendine gelien ve srekli genileyen bir

pazar iin alan ayr g. Birbirinden ayrlarak geliebilmi glerin henzyeniden birlemediibu hareket srasnda her trl ortaklk ve her trl eletirel duyu yok olur.

20


21/201

inin rnnden ayrlnn genellemesiyle birlikte, tamamlan-m etkinlikle ilgili btn birletirici bak alar ve reticiler

arasndaki dorudan kiisel iletiimin tamam kaybolur. Ayrlmrnlerin birikimindeki ve retim srecinin younlamasndakigelimeye uygun olarak birlik ve iletiim, sistemin ynetimininalmeti farikas haline gelir. Ayrla dayal iktisadi sistemin ba-ars, dnyannproleterletirilmesi'dir.

26

27Ayrlm retimin ayrlm olan eyin retimi olarak kaydettii

baar sayesinde, ilkel toplumlarda temel bir greve bal olanesas deneyim, sistemin gelimesinin en yksek aamasnda, a-lmamaya, yani faaliyetsizlie doru yer deitirmek zeredir.Ama bu faaliyetsizlik, hibir ekilde retici etkinlikten kur-tulamamtr: Faaliyetsizlik retici etkinlii bamldr, retimin

zorunluluk ve sonularna endieli ve hayranlk dolu bir boyuneitir; faaliyetsizlik bizzat retimin rasyonelliinin bir rndr.Etkinliin dnda bir zgrle yer yoktur ve gsteri er-evesinde btn etkinlikler yadsnmtr; tpk bu sonucun globalbir ekilde kurulmas adna gerek etkinlie tamamen el konul-mu olmas gibi. Bylece, gndemdeki almann zgrleme-si ve bo zamanlarn artmas hibir ekilde alma iinde z-

grleme veya bu emein ekillendirdii bir dnyann z-grlemesi deildir. almada yitirilen hibir etkinlik, a-lmann sonucuna boyun eerek yeniden kazanlamaz.

28

Tecrit zerine kurulu olan ekonomik sistem, dngiisel bir tecritiir eti mi'Air. Tecrit teknii yaratr ve bunun karlnda da tekniksre tecrit eder. Otomobilden televizyona kadar, gsteri sis-teminin setii btiin mallarayn zamanda yalnz kalabalklarntecrit koullarn srekli olarak glendirmek zere sistemin kul-land silahlardr. Gsteri, kendi varsaymlarn her seferindedaha somut olarak yeniden kefeder.

21


22/201

Gsterinin kayna dnyann birliinin kaybedilmesidir ve mo

dern gsterinin devasa boyutlarda yaylmas bu kaybn btnln ifade eder: Her trl zgl almann soyutlanmas veretimin btnlnn genel olarak soyutlanmas, somut olmakipi tam anlamyla soyutlama olan gsteride mkemmel bir ekilde ifade edilir. Gsteride, dnyann bir ksm kendisini dnyakarsnda temsil eder ve bu ksm dnyadan stndr. Gsteri buayrln ortak dilinden baka bir ey deildir. zleyicileri bir

birine balayan ey, bizzat kendi tecritlerini srdren merkezdekurulan geridnsz bir ilikidir. Gsteri ayr olan birletirir,ama ayr olarakbirletirir.

29

30

zleyicinin (kendi bilinsiz etkinliinin sonucu olan) seyredilen

nesneye yabanclamas yle ifade edilir: zleyici ne kadar okseyrederse o kadar az yaar; kendisini egemen ihtiya imajlarndabulmay ne kadar kabul ederse kendi varoluunu ve kendi arzularn o kadar az anlar. Gsterinin etkin insan karsndaki d-sall, kendi davranlarnn artk bu insana deil, bu davranlarona sunan bir bakasna ait olmas gereinde ortaya kar. te buyzden izleyici hibir yerde kendini evinde hissetmez, nk gs

teri her yerdedir.

31

Emeki kendisini deil, bamsz bir gc retir. Bu retimin baars, yani bolluu, reticiye mahrumiyet bolluu olarak geridner. reticinin dnyasna ait btn zaman ve mekn, ya

banclam rnlerinin birikimiyle birlikte ona yabanc halegelir. Gsteri bu yeni dnyann haritasdr, yani bu dnyann alann tam tamna kaplayan bir haritadr. Elimizde tutamadmzgler bile btn kuvvetleriyle kendilerini bize gsterirler.

22


23/201

Toplumdaki gsteri, somut bir yabanclama imaltna tekableder. ktisadi yaylma, esas olarak bu zgl endstriyel retiminyaylmasdr. Kendisi iin hareket eden ekonomiyle birlikte ge-lien ey, bu ekonominin balangtaki ekirdeinde bulunan ya-

banclamadan baka bir ey olamaz.

32

33

rettii eyden ayrlm olan insan, kendi dnyasnn btn ay-rntlarn giderek daha gl bir ekilde bizzat retir ve bylecekendini dnyasndan giderek daha fazla ayrlm hisseder. Yaamkendi rn olduu lde yaamndan ayr dmektedir.

34

Gsteri, yle bir birikim aamasndaki sermayedir ki imaj haline

gelir.

23


24/201


25/201

Duyumsal dnyann zerinde var olmasna ramen kendini enmkemmel duyumsal olarak kabul ettiren bir imajlar sekisinin

bu duyumsal dnyann yerine getii gsteride tam anlamyla gerekleen ey bu meta fetiizmi ilkesidir; hem duyumsal eylerhem de duyumst eyler tarafndan toplumun tahakkm altnaalnmasdr.

36

37

Gsterinin grnr kld hem var hem de yok olan dnya, yaanm her ey zerinde hkim olan meta dnyasdr. Ve bylecemeta dnyas olduu gibi gsterilmi olur, nk bu dnyann hareketi, insanlarn birbirlerinden ve global rnlerinden uzaklamalarylazdetir.

38Gsteri dilinin, vd nesnelerden dzenledii davranlarakadar her seviyede urad aleni nitelik kayb, gereklii dlayan gerek retimin temel zelliklerinden baka bir eyin ifadesi deildir: Meta-biimi tamamen kendisine eittir, nicelin kategorisidir. Meta-biiminin gelitirdii ey nicel olandr ve meta-biimi sadece nicel olanda geliebilir.

39

Nitel olan dlayan bu gelime, bir gelime olarak nicel geieboyun eer: Gsteri, bu gelimenin kendi bolluk eiini at anlamna gelir; bu imdilik sadece birka noktada yerel olarak doruolmasna ramen metann balang referans, yani Dnya'y uluslararas bir pazar olarak bir araya getiren pratik hareketinin dorulad referans olan evrensel lekte imdiden dorudur.

25


26/201


27/201

olarak, tandk ama yine de mehul biri gibi fark edilmemi ve an-lalmamt. Somut metann nadir ya da aznlkta olduu bir top-lumda, mehul bir g adna konuan tam yetkili arac gibi ken-

dini gsteren ey parann bariz hkimiyetidir. Sanayi devrimi,zanaattaki iblm ve dnya pazarna ynelik youn retim ilebirlikte meta, toplumsal yaam gerekten igal eden bir g ola-rak fiilen ortaya kt. Hkim bilim dal ve tahakkmn bilimiolarak ekonomi politik bu dnemde olutu.

42Gsteri, metann toplumsal yaam tmyle igal etmeyibaardandr. Grlebilir olan sadece metayla kurulan iliki olmakla kal-maz, ondan baka bir ey de grlemez: Grlen dnya metanndnyasdr. Modern iktisadi retim, diktatrln yaygn veyoun bir ekilde geniletmektedir. Sanayilemede geri kalmyerlerde, retkenliin gelimesinde ba sray eken blgelerin da-

yatt emperyalist tahakkmle ve birka gzde mal ile zaten ege-mendir. Bu gelimi blgelerde, jeolojik meta tabakalarnn s-rekli olarak st ste ylmas ile toplumsal alan istil edilmitir.kinci sanayi devriminin bu aamasnda, yabanclam tketim,kitleler iin, yabanclam retime ilave bir grev haline gelir.Bu, btn olarak toplam metahaline gelmi olan bir toplumun satlk emeinin tmdr, dngnn srmesi gerekir. Bunun ya-

plabilmesi iin, bu toplam metann, bir btn olarak ileyen re-tici glerden mutlak olarak ayrlm, paralanm bireye paralarhalinde geri gelmesi gerekir. Uzmanlam tahakkm bilimininuzmanlamas gereken nokta burasdr: Srecin btn se-viyelerinin kendi kendini dzenlemesine bekilik ederek sos-yoloji, psikoteknik, sibernetik, gstergebilim v.s. halinde par-alara ayrlr.

43

Kapitalist birikimin ilkel aamasnda, ekonomi politik kendi i-gcn korumak iin gerekli olan asgariyi elde etmek zorundaolan ii'de sadeceproleterigrr ve onu asla bo vakitleriyle

27


28/201

ve nsan ynyle ele almaz; ynetici snfn dncelerinin budurumu, metalarn retiminde varlan bolluk derecesi iinin dahafazla katksn gerektirir gerektirmez altst olmutur. Bu ii, re-timin btn rgtlenme ve denetim kipliklerinin aka ifade et-

tii topyekn aalamadan anszn temize karak, kendisini hergn retimin dnda bulur ve tketici kisvesi altnda son derecekibar davranlan bir yetikin muamelesi grr. Bu durumda, metahmanizmi iinin bo vakitlerinin ve insani ynnn so-rumluluunu zerine alr, bunun nedeni gayet aktr, nk eko-nomi politik bu alanlar ekonomi politik olarakartk ynetebilir veynetmek zorundadr. Bylece insann bu tamamlanm yad-

snmas btn insan varoluunun sorumluluunu stlenir.

44

Gsteri, srekli bir afyon savadr; mallar metalar ile, kendi ya-salarna gre giderek byyen ayakta kalma mcadelesini tatminile zdeletirmeyi insanlara kabul ettirmeyi hedefler. Fakat eer

tketilebilir ayakta kalma mcadelesi srekli byyen bir ey isebunun nedeni ayakta kalmann daima mahrumiyeti kapsyor ol-masdr. Eer giderek byyen ayakla kalma mcadelesinin te-sinde hibir ey yoksa, eer bu bymenin durabilecei hibirnokta yoksa, bunun nedeni bu bymenin mahrumiyetin tesindeolmas deil, tam tersine zenginlemi mahrumiyet olmasdr.

45

Modern endstrinin hem en gelimi sektr, hem de bu en-dstrinin uygulamasn tam anlamyla zetleyen model olan oto-masyonla birlikte meta dnyasnn u elikinin stesinden gel-mesi gerekir: Emei nesnel olarak ortadan kaldran teknikdonanm, ayn zamanda emei meta olarak ve metann yegne

kayna olarak korumak zorundadr. Otomasyonun ya da emeinretkenliini artracak her trl daha makl biimin, toplum l-einde gerekli toplumsal emek zamann fiilen azaltmamas iinyeni iler yaratmak zorunludur. nc sektr olan hizmet sek-tr, datm ordusunun saflarn sklatrr ve srmdeki metalara

2 8


29/201

methiyeler dzer; bu tr metalar iin yapay ihtiyalar yaratmakzere gereken fazladan emein rgtlenmesine uygun decek ekilde yedek gleri seferber eder.

46

Deiim deeri ancak kullanm deerinin faili olarak oluabil-miti, fakat kendi silahlaryla salad zafer kendi zerk hkimiyetinin koullarm yaratmt. Deiim deeri insann kulland her eyi seferber ederek ve nsan tatmin zerinde tekel

oluturarak sonunda kullanm ynlendirdi. Deiim sreci btnolas kullanmlarla zdelemi ve onlar kendi insafna mahkmetmiti. Deiim deeri kullanm deerinin paral askeriyken sonunda sava kendi kar iin yrtr hale gelir.

47

Kapitalist ekonominin deimez ilkesi olan kullanm deerinindme eilimi, byyen ayakta kalma savanda yeni bir mahrumiyet biimi gelitirir ki bu insanlarn byk ksmnn cretli iiler olarak bitip tkenmez bir aba srdrmeye katlmn gerektirdiinden ve herkes ya bu mcadeleye boyun emek ya dalmek gerektiini bildiinden eski dnemlerdeki ktlktan ok dauzak deildir. Genel olarak modern metalarn tketimindeki ya

nlsamann kabul grmesinin gerek temeli u antajdaki gerekliktir: En kstl biimiyle (beslenme ve barnma) kullanm, sadece giderek byyen ayakta kalma mcadelesinin aldatczenginliine hapsolduu lde var olur. Gerek tketici, yanlsamalarn tketicisi haline gelir. Meta, bu fiilen gerek yanlsamadr, gsteri ise onun genel tezahrdr.

mi

Deiim deerinde zmn olarak yer alan kullanm deeri artkgsterinin tersyz olmu gerekliinde aka belirtilmek zorundadr, nk fiil gereklii ar gelimi meta ekonomisi ta-

29


30/201

rafndan kemirilmi ve sahte yaamn sahte-dorulanmas zorunluhale gelmitir.

49

Gsteri parann teki yzdr: Btn metalarn soyut genel edeeridir. Ama eer para, genel edeerliin, yani esiz kullanml ok saydaki maln deiebilirlik zelliinin temsilcisiolarak toplumu ynettiyse, gsteri, parann gelimi modern tamamlaycsdr ve meta dnyasnn btnl btn toplumun

olabilecei ve yapabilecei eyin genel edeeri olarak hep birlikte gsteride ortaya kar. Gsteri, sadece baklanparadr, nkgsteride kullanmn btnlnn yerine zaten soyut temsil btnl gemitir. Gsteri sadece sahte-kullanm mhizmetkr deildir, bizzat kendisi yaamn sahte-kullanmdr.

50ktisadibolluk dneminde, toplumsal emein younlam sonucugrnr hale gelir ve btn gereklik, artk kendi rn olan grne boyun eer. Sermaye artk retim tarzn ynlendiren grnmez merkez deildir: Sermaye birikimi onu duyumsal nesnelerhalinde merkezin dna kadar yayar. Toplumun btn yaylmaalan sermayenin portresidir.

51

zerk ekonominin zaferi, ayn zamanda onun yenilgisi de olmaldr. Serbest brakt gler, eski toplumlarn deimez temeli olan iktisadi zorunluluu ortadan kaldrr. ktisadi zorunluluun yerini sonsuz iktisadi gelime zorunluluu aldnda,kabaca kabul edilmi olan insann temel ihtiyalarnn karlanmasnn yerine sadece kendi hkimiyetini srdrmenin sahte ihtiyacna indirgenen sahte ihtiyalarn kesintisiz imalt geer.Fakat zerk ekonomi, farknda olmadan kendisine dayanan toplumsal bil indi adan doduu lde derindeki ihtiyatan ebediyen ayr kalr. Bilinli olan her ey ypranr. Bilind olan ise

30


31/201


32/201

III. g r n t e k i b i r l i k v e b l n m e

Bir ikiye blnr ve iki birde kaynar

eklindeki dnceler zerine lkede,f elsefe cephesinde canl ve yeni bir polemiksrmektedir. Bu tartma diyalektikmateryalizmden yana ve ona kar olanlararasndaki bir mcadele, iki dnya grarasndaki, proleter ve burjuva dnyagr arasndaki bir savatr. Bir ikiye

blnrn eylerin temel yasas olduunusavunanlar diyalektik materyalizmdenyanadrlar; iki birde kaynarn eylerintemel yasas olduunu savunanlardiyalektik materyalizme kardrlar. kitaraf da aralarna belirgin bir izgiekmilerdir ve argmanlar taban tabanazttr. Bu polemik, in'de ve dnyada

srmekte olan keskin ve karmak snfmcadelesini ideolojik dzeyeyanstmaktadr.

Kzl Bayrak, Pekin, 21 Eyll 1964.

54

Gsteri, modern toplum gibi, hem birleik hem de blnmtr.Modern toplum gibi gsteri de birliini kopma zerinde kurar.Ama eliki, gsteride ortaya ktnda, anlamndaki bir altst olmayla tersine dner; yle ki gsterilmi olan blnme birletiriciolurken, gsterilmi olan birlik bler.

55Tek bir sosyo-ekonomik sistemin ynetimi iin olumu gler sava aslnda gerek birlie ait olmakla birlikte resm eliki gibiortaya kar; bu durum her ulus iin geerli olduu kadar dnyaapnda da geerlidir.

32


33/201

56

Ayrlm gcn rakip biimlerinin sahte gsteri savalar, ayn zamanda sistemin eitsiz ve almal geliimini, sistemi tanyan ve

bu sistemin iktidarna katlmlarn tanmlayan snflarn ya da altsnflarn grece elikili karlarn ifade ettikleri lde gerektir. Nasl ki en ileri ekonominin gelimesi ncelikler arasndaki bir atma meselesi ise ekonominin bir devlet brokrasisitarafndan totaliter bir ekilde ynetilmesi ve smrge ya da yar-smrge konumundaki lkelerin durumu da retim ve iktidar tarzlarndaki kayda deer zelliklerle belirlenir. Bu eitli kartlklar

gsteride, tamamen farkl ltler araclyla, kendilerini birbirinden btnyle farkl toplum biimleri olarak sunabilirler.Ama mevcut durumda btn bu zgiil sektrlerin esizliindekihakikat bu sektrleri ieren evrensel sistemde yatar: Gezegenikendi alan haline getiren yegne hareket, yani kapitalizm.

57Gsterinin taycs olan toplum, azgelimi blgeleri sadece iktisadi hegemonyas ile egemenlii altna almaz. Onlara gsteritoplumu olarak egemen olur. Madd temel henz mevcut olmasada, modern toplum, her ktann toplumsal yzeyini gsteri araclyla imdiden istil etmitir. Ynetici snfn programn belirler ve bu programn oluumunu ynlendirir. Tpk insanlara

sahip olmak iin can attklar sahle-mallar sunmas gibi, yereldevrimcilere de yanl devrim modelleri sunar. Sanayilemi lkelerin birkan elinde tutan brokratik iktidara zg gsteri,

btn gsterinin genel anlamdaki szde-yadsnmas ve desteiolarak bu gsterinin bir parasn oluturur. Blgesel dzeyde elealnan gsteri hi kukusuz, toplumsal iletiim ve ynetimde baztotaliter uzmanlama rnekleri sergilese de sistemin global i

leyii dzeyinde bu uzmanlamalar gsteriye dair grevlerindnya apnda blnmesieklinde ortaya karlar.

F3N/G()steri Tu plm 33


34/201


35/201

sonunda yer alan karar ve tketimi, iktidar ve tatilleri-taklit ederek toplumsal emein ulalmaz sonucunu temsil ederler. Kh,devlet iktidar sahte-nl kimliine brnr; kh, tketimin nl

kiisi, yaanm olann zerinde bir sahte-iktidar olarak kendinisetirir. Ancak nl kiinin bu etkinlikleri gerekten global olmadklar gibi eitli de deildir.

61

nl kii olarak sahneye karlan gsterinin faili bireyin zttdr;

bireyin hem kendi iindeki hem de dierlerindeki dmandr. zdeleme modeli olarak gsteride bulunan fail, olaylarn akndaki itaat yasasyla zdelemek iin her trl zerk niteliktenvazgeer. Tketimin nl kiisi, grnte farkl kiilik trlerinitemsil etse de tketimin btnlne eit olarak ulaabilen ve burada benzer mutluluu bulan bu insan trlerinin her birini gsterir.Kararn nl kiisi, nsan nitelik olarak kabul grm eylerin

tam stokuna sahip olmak zorundadr. Bylcce, bu insani niteliklerarasndaki resm farkllklar, her konuda mkemmel olmalar n-varsaym anlamna gelen resm benzerlik tarafndan ortadan kaldrlr. Kruev, Kursk sava hakknda karar vermek zere general olmutur; ancak sava srasnda deil, savan yirminciyldnmnde devletin efendisi olduu srada. Kennedy, kendimezarna bile methiyeler dzecek kadar hatipliini srdrmtr,

nk o srada Theodore Sorenscn, Kennedy'nin halefinin konuma metinlerini, merhumun kiiliini tantacak bir slupta yazmaya devam ediyordu. Sistemin temsilcisi olan hayranlk duyulanbu insanlar grndkleri gibi mehurdurlar; en kk bireyselyaam gerekliinin altna inerek byk adam olmulardr ve herkes bunu bilir.

62

Gsteri bolluundaki yanl seim -hem ayr hem de i ie girmirollerin (zellikle nesnelerin simgeletirdii ve tad roller) olduu gibi, rekabet ve dayanma iindeki gsterilerin de yan ya-nalnda yatan seim- nicel bayal benimsemeyi kkrtmaya

35


36/201


37/201

onun topluma geri satt ey toplumun hep birlikte verdii ayaktakalma mcadelesidir. Brokratik ekonomi diktatrl smrlenkitlelere kayda deer hibir seim pay brakamaz, nk b

rokrasi her eyi bizzat kendisi semek zorundadr ve ister beslenmeyle ister mzikle ilgili olsun dardan gelen her trl farklseim brokrasinin tamamen ykmn semek anlamna gelir. Budiktatrle, kesintisiz bir iddet elik etmek zorundadr. Dayatlan mal imaj, resm olarak var olan her eyin btnlnkendi gsterisinde toplar ve genellikle totaliter btnlnn garantisi olan tek bir insan zerinde younlar. Herkes bu mutlaknlyle ya olaanst bir ekilde zdelemeli ya da yok olmaldr. nk bu nl, tketmemenin efendisidir ve aslnda terrn hzlandrd ilkel birikim olan mutlak smrye makul biranlam veren bir kahraman imajdr. Eer her inli Mao'yu renmek ve de Mao olmak zorundaysa, bu olmas gereken bakabir ey olmad iindir. Younlam gsterinin hkm srdher yerde polis de hkm srer.

65

Yaygn biimdeki gsteri meta bolluuna, modern kapitalizminengellenmemi gelimesine elik eder. Burada tek tek ele alnanher meta, nesneler btnlnn retim bykl adna hakl karlr ve gsteri bu metalara ynelik vg listesidir. Uzlamaz iddialar, zengin ekonominin birleik gsteri sahnesinde itiip ka

krlar; farkl nl-metalar toplumun dzenlemesiyle ilgili elikilitasarlar ezamanl olarak desteklerler: kent gsterisi mze halinegetirilmi mahallelere ihtiya duyarken, otomobil gsterisi eskikentleri ykp geen mkemmel bir ulam a ister. Bu nedenlebtnn tketimine,ait diye nlenmi ve zaten sorunlu olan tatminderhal tahrif edilir, nk gerek tketici bu meta mutluluunadorudan doruya ancak blmler halinde (btne atfedilen ni

teliin her seferinde yok olduu blmler halinde) ulaabilir.

66

Belirli her meta kendisi iin savar, dierlerini tanyamaz ve heryerde kendini sanki ei benzeri yokmu gibi dayatmaya alr. Bu

37


38/201

durumda gsteri bu mcadelenin epik iiridir, Truva'nn dmesiyle asla sonulanmayacak destandr. Gsteri, insanlar ve silahlarn deil, metalar ve tutkularn ver. Bu kr dvte her

meta kendi tutkusunun peinden giderek aslnda bilinsiz bir ekilde daha yce bir eyi gerekletirir: Metann dnya haline gelmesini ki bu ayn zamanda dnyann meta haline gelmesi demektir. Bylece bir meta mant kurnazl ile, meta-biimimutlak gereklemesine doru ilerlerken, metann zgll debu mcadele iinde ypranr.

67

Bol meta kuanmndan kaynaklanmayan tatmin, metalarn deerinin meta olarak tannmasnda aranmaktadr: Metann kullanm kendi kendine yeterli hale gelir; ve tketici metann egemen zgrlne dinsel bir sevgi duyar. Btn haberlemearalar tarafndan desteklenen ve yaygnlatrlan verili bir rneynelik heyecan dalgalar byk bir hzla yaylr. Bir giyim tarzbir filmden kar; bir dergi eitli giyim alkanlklarn mehureden gece kulplerini tantr. Bu tr vr zvr'n ifade ettii ey,meta yn sapknla yneldiinde sapkn olan eyin kendisininde zel bir meta haline geldiidir. Kymetli eya satlaryla birlikte verilen ya da deiim yoluyla kendi alanlarnn dna kanve satlmayan reklam anahtarlklar rneinde olduu gibi malnaknlna kendini mistik bir biimde teslim etmeyi grebiliriz.Koleksiyon iin retilen anahtarlklarn koleksiyonunu yapan kiinin biriktirdii ey metann balaycldr, bu onun metayasadk olanlar arasndaki gerek mevcudiyetinin grkemli bir iaretidir. eylemi insan, metayla olan samimiyetinin kantn herkese duyurur. Meta fetiizmi, tpk eski dini fetiizmin banazyelerinde ve mucize rn kiilerde grlen kendinden gemedurumlarna benzeyen ateli coku anlarna ular. Hl buradaifadesini bulan tek kullanm, temel teslimiyet kullanmdr.

38


39/201

Hi phesiz, modern tketimin dayatt sahte-ihtiyaca, top

lumun ve tarihin ekillendirilmedii hibir sahici ihtiya ya da istekle kar konulamaz. Fakat meta bolluu, toplumsal ihtiyalarnorganik gelimesindeki mutlak kopu gibidir. Onun mekanik birikimi, karsnda canl arzunun aresiz kald snrsz bir ya

payl serbest brakr. Bamsz yapayln ylma gc, heryerde, toplumsal yaamn tahrif edilmesine yol aar.

69

Tketim sayesinde mutlu bir ekilde birlemi toplum imajnda,gerek blnmeye ancak bir sonraki tketim baarszlna kadarara verilmitir. Sonunda vaat edilmi toplu tketim topraklarnavaran gz alc bir kestirme yol olduuna dair umudu temsiletmek zorunda olan her zel rn, sras geldiinde, trensel bir

ekilde kesin esizlik olarak tantlr. Ama tpk ayn yataki bireylerin hemen hemen tamam tad halde grnte aristokratolan isim modasnn birdenbire yaylmas gibi, kendisinden esizbir g beklenen nesne de ancak kitlesel tketim iin yeterincefazla miktarda retildii takdirde kitlelerin tapnmasna sunu labilmitir. Bu alelade rnn byleyici zellii ancak toplumsal yaamn merkezine bir an yerletiinde ortaya kar, tpk

retimin nihai amacnn aa kan gizemi gibi. Gsteride byleyici olan nesne, tketicisinin ve btn dier tketicilerinevine girer girmez bayalar. Doal olarak retiminin sefilliinden kaynaklanan temel zavallln ok ge aa vurur.Fakat o ana kadar sistemin dorulanmasn bir baka nesne stlenmitir bile ve tannmay talep etmektedir.

68

70

Tatmin aldatmacas, yer deitirerek, rnlerin ve genel retimkoullarnn deiimini izleyerek kendini ortaya koymak zorundadr. Kendi amaz mkemmelliini byk bir yzszlkledorulam olan ey hem yaygn hem de younlam gsteride

39


40/201

yine de deiir; devam etmesi gereken sadece sistemdir: Stalininve modas gemi bir rnn geersizliini ilan edenler tam dabunlar dayatm olanlardr. Reklamn her yeni yalan ayn zamanda bir nceki yalann ikrar'Air. Totaliter iktidarn gzden

den her figr, onu oybirliiyle onaylam olan ve yanlsamaszbir yalnzlar ynndan baka bir ey olmayan aldatc cemaatiaa karr.

71

Gsterinin ebed diye sunduu ey deiim zerine kuruludur ve

temeliyle birlikte deimek zorundadr. Gsteri mutlak bir ekildedogmatiktir fakat bununla birlikte gerek anlamda hibir salamdogmaya yol amaz. Gsteriye gre, duran hibir ey yoktur; buonun doal koulu olsa da kendi eilimine en ok kar olan eydir.

72Gsterinin ilan ettii gerekd birlik, kapitalist retim tarznngerek birliinin dayand snf ayrmn gizler. reticileri dnyann kurulu-una katlmaya zorlayan ey ayn zamanda onlardnyadan ayran eydir. Yerel ve ulusal snrlarndan kurtulmuinsanlar bir araya getiren ey ayn zamanda onlar birbirlerindenuzaklatran eydir. Rasyonelliin derinletirilmesini gerektireney ayn zamanda hiyerarik smrnn ve basknn irrasyo-nelliini besleyen eydir. Toplumun soyut iktidarn yaratan eyonun somut zgrlksiizliiiiniide yaratr.

40


41/201


42/201


43/201

sarsyla, yani ne istediyse onu yapm olan, ne yapmsa onu is-temi olan ve tamamlan imdiki zamanla akan mutlak kah-ramanla zdeletirilerek gizlenebilir. Bylece, tarih dncesi

iinde len felsefe, imdi, dnyasn ancak tarihi tekrar yadsyarakyceltebilmektedir, nk sz alabilmek iin her eyi indirgediibu btnlkl tarihin artk tamamlandn ve hakikate dair ka-rarn verilebilecei tek mahkemenin kapandn varsaymak zo-rundadr.

77

Proletarya bu tarih dncesinin unutulmadn kendi eylemli va-roluu ile kantladnda, sonucun yalanlanmas ayn zamandayntemin dorulanmas anlamna gelir.

78

Tarih dncesi ancak pratik dnce haline gelerek kurtulabilir;ve devrimci snf olarak proletaryann pratii, kendi dnyasnnbtnl zerinde ileyen tarihsel bilinten baka bir ey ola-maz. Devrimci ii hareketinin btn teorik akmlar, Stirner veBakunin'den Marx'a kadar, Hegelci dnce ile giriilen eletirelbir atmadan domutur.

79

Marx'n teorisi ile Hegelci yntemin birbirinden ayrlmama zel-lii de bu teorinin devrimci zelliinden, yani hakikatinden ay-rlamaz. Bu nedenle bu ilk iliki genelde es geilmi ya da yanlanlalm ve hatta aldatc bir ekilde Marksist bir doktrinhaline

dnm olan eyin zayfl olarak gsterilmitir. Bernstein, So-cialisne theorique et Social-democratie pratique'le [Teorik Sos-yalizm ve Pratik Sosyal Demokrasi] diyalektik yntem ile tarihseltaraflk arasndaki ilikiyi, 1847 ManifestosununAlmanya'da elikulandaki proleter devrimle ilgili fazla bilimsel olmayan tah-minlerini eletirerek, mkemmel bir ekilde ortaya koyar; Si-yaset konusunda hayalperest olan herhangi birinin daha iyisini ba-

43


44/201

aramayaca kadar yanl olan bu tarihsel kendini-aldatmada,Engels kadar Marx'n da kendisini asla tamamen kurtaramadHegelci kartlk diyalektiinin kalntlarnn rnn grmesey-

dik, o dnemde ekonomiyi ciddi bir ekilde incelemi olanMarx'ta bu anlalmaz olurdu. Bu genel karklk dnemlerinde,Hegel'den kurtulmak Marx iin daha da hayati bir hal almt."

80

Burjuva dcvrimleri dncesinin "aktarm yoluyla kurtarlmas"

iin Marx'n gerekletirdii tersine evirme, nesnellemesi yabanclamasyla zde olan ve tarihsel yaralar hi iz brakmayanve zaman iinde kendisiyle karlamaya doru ilerleyen HegelciTin gzerghnn yerine kabaca retici glerin materyalist gelimesini koymak deildir. Gerek haline gelen tarihin artk sonuyoktur. Marx, Hegel'in olupbiten karsndaki ayr konumunu veherhangi bir dsal yce failin seyrini ykmtr. Bundan byle

teori artk sadece ne yaptn bilmekle ykmldr. Buna karlk, ekonominin hareketinin seyredilmesi, mevcut toplumunhkim dncesi iinde Hegel'in dngsel sistem araynn di

yalektik olmayan yannn tersine evrilmemi mirasdr: Bu, kavram boyutunu yitirmi ve dorulanmak iin artk Hegelcilie ihtiya duymayan bir onamadr, nk vd hareket mekanikgelimesi gerek anlamda her eye hkim olan dnya grsz bir

sektrden baka bir ey deildir. Marx'n tasars bilinli bir tarihtasarsdr. Sadece iktisadi olan retici glerin kr krne gelimesinde ortaya kan nicel ey, nitel bir tarihsel uygunluk iinde dntrlmelidir. Ekonomi politiin eletirisi, bu tarih ncesinin sonunun ilk edimidir: Btn retim aralar arasnda ennemli retici g, bizzat devrimci snftr.

81

Marx'n teorisini bilimsel dnceye sk skya balayan ey, toplumda gerekten faaliyette olan glerin rasyonel kavrandr.Ancak Marx'n teorisi temelde bilimsel dncenin alarak korunduu bir bilimsel dnce tesidir: Tosa'nn deil, miicade-

44


45/201

/


46/201

anlay, baz toplumsal gruplarn mevcut durumdan karlar olduu, bu durumu korumak iin glere ve bu tr durumlara uygunyanl bilin biimlerine sahip olduklar eklindeki anlay ier

mez. Bu anlay, sadece neyin kabul edilebileceini deil ayn zamanda neyin aratrlabileceini de seen ve bu tr etkenlerin sonucu olan toplumsal talep tarafndan geni lde ynlendirilmiolan bilimdeki gelimenin tarihsel gerekliine bile eriememitir. Bilimsel hakikatin sergileni tarznn mahkmlar olarakkalan topik sosyalistler, bu hakikati soyut saf imajna (oldukaeski bir toplum aamasnda dayatlm olan bir imaj) gre kav

ryorlard. Sorel'in de saptad gibi topistler toplum yasalarnastronomi modeline dayanarak kefedeceklerini ve gstereceklerini dnmlerdi. Onlarn hedefledii,-tarihe dman olanuyum, tarihe en az baml olan bilimi topluma uyarlama giriiminin sonucudur. Bu uyum, Newtonculuk ile ayn deneyselmasumlukla ne srlmtr ve srekli ortaya atlan mutlu gelecek kavram, onlarn toplum biliminde, ataletin rasyonel mekanikte oynad role benzer bir rol oynar (.Materiaux pour unetheorie du proletariat-Bir Proletarya Teorisi in Malzemeler-).

84

Marx'n dncesindeki bilimsel-determinist yn, tam da, ideolojikletirme srecinin Marx'n yaam boyunca ii hareketinekalan teorik mirasa szd boluk olmutu. Tarih konusunun gndeme gelmesi ertelenmeye devam eder ve en stn tarihsel bilimolan iktisat, kendisinin gelecekteki yadsnma zorunluluunu giderek daha fazla gvence altna alr. Ama bu ekilde teorik gralannn dna itilen, bu yadsmann tek hakikati olan devrimcipratiktir. Bylece, iktisadi gelimeyi sabrla aratrmak ve ac

ekmeyi hl Hegelci bir sakinlikle kabul etmek nemli hale gelirve sonu "iyi niyetler mezarl" olarak kalr. Bugn, devrimlerinbilimine gre, bilincin her zaman ok erken geldiive retilmesigerektii kefedilmitir. Engels, 1895'te, tarih bizi ve bizim gibidnen herkesi haksz kard. Tarih, kta zerindeki iktisadi gelime durumunun henz olgunlamadn aka gstermitir...diyecektir. Marx, tm yaam boyunca, teorisindeki birletirici

46


47/201

bak asn korumutur, ama teorisinin aklanmas hkim dnce alann konu alm ve bata burjuva toplumunun temel bilimi olan ekonomi politiin eletirisi olmak zere belli bal di

siplinlerin eletirisi biimi altnda belirgin hale gelmitir. Marksizm! oluturan ey, daha sonralar kesin olarak kabul edilen bu

bozulmadr.

85

Marx'n teorisindeki zayflk, doal olarak onun dnemindeki devrimci proletarya mcadelesinin zayfldr. i snf, sreklidevrimi 1848 Almanyas'nda balatmamt; Komn yalnzlkiinde yenilgiye uramt. Devrimci teori henz kendi btnlklvaroluuna eriememiti. Marx'n, Brilish Museum'da, dnyadanuzak bir lm almayla teoriyi savunan ve aklayan birisi halineindirgenmesi teorinin kendisinde bir kayba neden olmutu. Daha

ileri bir aamada proleter bilincin nnde engel haline gelecekolan ey, zellikle Marx'n ii snfnn gelecekteki gelimesizerine yapt bilimsel dorulamalar ve bu dorulamalara balrgtsel pratiktir.

86

Proleter devrimin bilimsel olarak savunulmasnda grlen btnteorik yetersizlikler, hem ierik hem de aklama biimi olarak,iktidarn devrimci bir ekilde ele geirilmesi asndan proletaryann burjuvazi ile zdeletirilmesine indirgenebilir.

87

Proletarya iktidarnn bilimsel meruiyetinin kantlanmasn gemiin tekrarlanan deneyimleri zerinde temellendirme eilimi

Manifesto'Aan itibaren Marx'n tarihsel dncesini bulamkla-trmtr ve her seferinde ya btn toplumun devrimci bir dnm ya da mcadele iindeki snflarn mterek bir ekildeortadan kalkmasyla sonulanacak snf mcadelelerinin yol at retim tarzlarnn dz bir hat izleyerek gelitii imajn des-

47


48/201

teklemeye zorlamtr. Ama, nasl serf ayaklanmalar hibirzaman toprak sahiplerini ve Antik adaki kle ayaklanmalarefendileri yenememise, Marx'n baka yerde gzlemledii Asya

tipi retim tarz da btn snf atmalarna ramen tarihin gzlemlenebilir gerekliinde kendi duraanln korumutur. Dzhat izleyen ema ncelikle burjuvazinin asla yenilgiye uramamtek devrimci snf olmaolgusunu gzden karmaktadr; burjuvaziayn zamanda, topluma el koymasnn hem nedeni hem de sonucuekonomideki gelime olan tek snftr. Ayn basitletirme Marx'snfl bir toplumun ynetilmesinde devletin iktisadi roln es

gemeye yneltmitir. Ykselen burjuvazi her ne kadar ekonomiyi devletten ayryornu gibi grndyse de bu sadece statikbir ekonomide eski devletin bir snf basks arac olarak grlmesi lsrrdeydi. Burjuvazi, zerk iktisadi gcn, devletinzayflad Ortaa dneminde, dengedeki glerin feodal paralanmas srasnda gelitirmitir. Ama, merkantilizm ile bur

juvazinin gelimesini desteklemeye balam ve sonuta b

raknz yapsnlar, braknz gesinler dneminde burjuvazinindevleti haline gelmi olan modern devlet, daha sonra iktisadi srecin hesaba dayal ynetiminde merkez bir gle donatlm birhalde kendini gsterecektir. Bununla birlikte Marx, Bonapartizmkavram ile modern devleti brokrasinin ald biimi, eyleriniktisadi tarihine indirgenmeyen her trl tarihsel yaam reddeden

burjuvazinin dier snflarla ayn politik hilie mahkm ol

may istedii ulusal sermayenin emek zerindeki iktidarnn,toplumsal klelik iin rgtlenmi bir kamusal gcn oluumunu, sermaye ve devletin kaynamasn tarif edebilmitir. Proletaryay tarihsel yaam tahtnn tek talibi olarak olumsuz anlamda tanmlayan modern gsterinin sosyo-politik temelleri daha

burada atlmtr.

88

Marx'n teorisine gerek anlamda uyan yegne iki snf, Ka-pital'deki btn analizlerin dnp dolap vard bu iki katkszsnf, burjuvazi ve proletarya, ayn zamanda, tamamen farkl koullarda olmak artyla tarihin de yegne iki devrimci snfdr:

48


49/201


50/201

Bilgi ve eylemin kaynamasn, bizzat tarihsel mcadelenin iin

de gerekletirmek gerekir, yle ki bu terimlerin her biri dierininhakikatinin gvencesi olmaldr. Proleter snfn bir zne olarakoluumu, devrimci mcadelelerin rgtlenmesi ve toplumun devrim annda rgtlenmesi demektir: Praksis teorisinin pratik teorihaline gelerek doruland bilincin pratik koullar ite bu andavar olmak zorundadr. Bununla birlikte, rgtlenmeye ilikin butemci sorun, ii hareketlerinin olutuu dnemde, yani bu te

orinin tarih dncesinden gelen birletirici zelliini hl koruduu (ve birletirici bir tarihsel pratik gelitirmeyi zelliklegrev edindii) srada, devrimci teorinin zerinde en az dnd sorTdu. Tersine bu, burjuva devriminden dn alnmdevleti ve hiyerarik uygulama metodlarnn yeniden canlanmasn kabul eden bu teori iin tutarszlk alandr. Teorinin bukendini ekmesi zerine gelitirilmi ii hareketinin rgtlenme

biimleri ise, karlk olarak birletirici bir teorinin korunmasn,onu eitli uzmanlam ve ksmi bilgilere blerek engellemilerdir. Teorinin bu ideolojik yabanclamas, ihanet ettii birletirici tarih dncesinin pratikteki dorulanmasn, byle birdorulanma iilerin kendiliinden mcadelesinde ortaya ktnda, artk kabul edemez; sadece bu dorulanmann ortaya kn ve ansn bastrmaya yardmc olabilir. Dahas, mcadele

iinde ortaya kan bu tarihsel biimler, tamamen teorinin doruolmak iin gerek duyduu pratik ortamlardr. Bu biimler teorininbir gerekliliidir ancak teorik olarak formle edilmemilerdir.Sovyet, teorinin bir buluu deildi. Dahas Enternasyonal i Bir-lii'nin en yce teorik hakikati onun pratikteki varlyd.

90

91

Enternasyonalin mcadelesinin ilk baarlar, Enternasyonaldevarln srdren egemen ideolojinin karmak etkilerinden kurtulmasn salamt. Ama bir sre sonra karlat yenilgi vebask, proleter devrimine ilikin iki anlay arasndaki elikiyi nplana karmtr. Her iki anlayta da ii snfnn bilinli z-

50


51/201

kurtuluu terk edilmi olduundan otoriterbir boyut vardr. Geri,Marksistlerle Bakuninciler arasnda uzlamaz bir noktaya varantartma, hem devrimci toplumdaki iktidara hem de hareketin

mevcut rgtlenmesine ynelik, ikili olarak srmekteydi ve bir ta-raftan dierine gemek rakiplerin konumlarn deitiriyordu. B-rokratik bir egemen snfn yeniden yaplann ve en bilgililerinya da byle geinenlerin diktatrln nceden gren Bakunin,devlet iktidarnn otoriter kullanm yoluyla snflarn ortadan kal-drlaca yanlsamasyla mcadele ediyordu. ilerin demokratikeitimi ile bunun ayrlmaz bir paras olan iktisadi elikilerin ol-

gunlamasnn, proleter devletin ilevini, nesnel olarak dayatlanyeni toplumsal ilikilerin merulat basit bir evreye in-dirgeyeceini uman Marx, Bakunin ve yandalarn kendilerinikastl olarak Enterasyonal'in stnde tutan ve en devrimcilerinya da kendilerini byle adladranlarn sorumsuz diktatrlntopluma dayatmak gibi deli samas niyetleri olan entrika yanlsbir elit otoriterliiyle itham ediyordu. Bakunin aslnda yan-

dalarn yle bir perspektif etrafnda topluyordu: Toplumsal fr-tnann ortasnda yol alan, grnmez pilotlar olan bizlcr, frtnayortalktaki bir iktidarla deil btn mttefikler in kolektif dik-tatrlyle denetim altna almalyz. Niansz, unvansz, resmhakk olmayan ve iktidar gstergelerinin hibirine sahip ol-mayaca iin daha da gl olan bir diktatrlk. Her biri ks-men doru eletiriler getiren ama tarih dncesinin birliini yi-

tirmi olan ve kendilerini ideolojik otoriteler olarak kurumsal-latran ii devrimine ilikin iki ideoloji de bylece birbirine ztdmtr. Alman Sosyal Demokrasisi ve ber Anarist Fe-derasyonu gibi gl rgtlenmeler bu ideolojilerin birine ya dadierine sadakatle hizmet etmilerdir; ve alnan sonu her yerdeistenilenden byk lde farkl olmutur.

92

Proleter devrim inin hedefini hemen imdi mevcut olarak grmek,gerek anarist mcadelenin hem bykl hem de zayfldr(nk bireyci varyantlarnda anarizmin iddialar her zaman g-ln olmutur). Kolektivist anarizm, modern snf mcadele-

s i


52/201

lerinin tarihsel dncesinden sadece uladan sonucu alr ve busonutaki mutlak srar, yntemi bilinli bir ekilde kmsemesinin ifadesidir. Bylece anarizmin iktisadi mcadele tercihisadece genel grev ya da ayaklanma gnnde iktisadi alana in

dirilecek tek bir hamleyle kesin bir sonuca ulalabilecei yanlsamasna bal olarak ileri srlrken, politik mcadele eletirisi soyut kalmtr. Anaristlerin gerekletirilecek bir ideallerivardr. Anarizm, devletin ve snflarn, yani ayrlm ideolojinintoplumsal koullarnn sadece ideolojik yadsnmasdr. Bu, hereyi eitleyen ve tarihsel ktlk dncesini dlayan katksz zgrlk ideolojisi'dr. Btn ksmi istekleri kaynatran bu bak

as, anarizme, var olan koullar, ayrcalkl bir eletirel uzmanlama adna deil, yaamn tamam adna reddetmeyi temsiletme onurunu vermitir; ama fiilen gereklemeden nce bireyselistee gre mutlak olarak kabul edilen bu kaynama, anarizmison derece bariz bir tutarszla mahkm etmitir. Anarizm hermcadelede ayn basit genel sonucu tekrarlamak ve yeniden ortaya koymak zorundadr, nk bu ilk sonu balangtan beri ha

reketin vard btnlkl sonu ile zdelemitir. Bylece Ba-kunin, 1873'te Jura Federasyonu'ndan ayrlrken unlar yazabil-miti: Son dokuz ylda Enternasyonal'in barnda dnyay kurtarmak iin gerekenden daha fazla dnce gelitirilmitir, kekednceler tek bana dnyay kurtarmaya yetebilseydi, ben kimolursa olsun yeni bir dnce ileri srecek olana hodri meydan diyorum. Devir dnce devri deil, olgularn ve eylemlerin dev

ridir. phesiz bu anlay tarihsel proletarya dncesinin bir unsurunu, dncelerin pratie dklmesi gerektii yolundakikesinlii korur, ancak bu pratie gemenin uygun biimlerininzaten var olduunu ve asla deimeyeceini varsayarak tarih alann terk eder.

93

deolojik inanlaryla ii hareketinin tamamndan aka ayrlananaristler, bu yetki ayrmn kendi aralarnda da yeniden reteceklerdir; propagandistlerin ve ideoloji savunucularnn, yanigenel kural olarak entelektel etkinlikleri esas olarak baz kesin

52


53/201

dorularn tekrarndan olutuka daha da sradanlaan uzmanlarnbtn anarist rgtler zerinde gayri resm bir hkimiyet kur-malar iin uygun bir ortam salanr. Oybirliiyle alman karara

duyulan ideolojik sayg, daha ziyade, zgrlk uzmanlarnn biz-zat rgt iindeki kontrol d otoritesini kolaylatrmtr; ve dev-rimci anarizm zgrlemi halktan ayn yollarla elde edilmiayn tarz oybirliini bekler. Dahas, Ispanya'daki, yerel dzeyle s-nrl kalm ve bozguna uram ok saydaki anarist ayaklanmarneinin de gsterdii gibi, mevcut mcadelede mevzilenmi biraznlkla zgr bireylerden oluan toplum arasndaki koullarn

ztln hesaba katmay reddetmek, ortak karar alma annda anar-istler arasnda srekli ayrlk kmasn beslemitir.

94

Annda gerekleerek ideolojiye ve ideolojiden treyen pratik r-gtlenme modeline doruluk kazandracak olan bir devrimin pek

yaknda gerekleecei yanlsamas otantik anarizmde az okaka srmtr. 1936 ylnda anarizm gerekten toplumsal birdevrime, tm zamanlarn en gelimi proletarya iktidar modelinenderlik etmitir. Bu balamda, bir yandan genel ayaklanma ia-retinin ordunun muhtra's tarafndan dayatlm olduunu be-lirtmek gerekir. Dier yandan ise, enternasyonal proleter hareke-tin geriye kalan zaten yenilgiye uramken dardan kuvvetli

destek alan ve lkenin yarsna hkmeden Franko iktidarnn var-l nedeniyle ve burjuva glerin veya dier devleti ii par-tilerinin Cumhuriyetiler safndaki kalntlar nedeniyle bu dev-rim daha ilk gnlerden itibaren eksik kaldka rgtl anaristhareket devrimin yarm kalm zaferlerini yaygnlatrma ve hattabunlar savunma konusunda bile yetersizlik gstermitir. Anaristhareketin tannm liderleri, i sava kaybetmek iin devrimi

mahveden burjuva devletin bakanlar ve rehineleri haline gel-milerdi.

5 3


54/201

II.Enternasyonal'in ortodoks marksizmi sosyalist devrimin bi

limsel ideolojisidir: Tm hakikatini ekonomideki nesnel srelerle ve bu zorunluluun rgt tarafndan eitilen ii snfnca tannmasnda salanan ilerleme ile zdeletirir. Bu ideoloji, topiksosyalizmin zellii olan pedagojik kantlamaya duyulan gveniyeniden kefeder, ama onu tarihin akna yaplan seyirlikbir gnderme ile birletirir. Bununla birlikte, byle bir tutum topist eletiride (en fazla Fouricr tarafndan gelitirilen eletiride) mevcut

olan duraan btnlk imajn kaybettii gibi, Hegelci btnlkltarih boyutunu da kaybetmitir. Hilferding'in, sosyalizmin zorunluluunu tanmann benimsenecek pratik tutuma dair hibirbilgi vermediini, nk bir zorunluluu tanmakla bu zorunluluun hizmetine girmenin baka baka eyler olduunu (Fi-nans Kapital) belirttii samalklar, etik seenekleri simetrik olarak yeniden ortaya atmaktan baka bir ey yapmayan bu bilimseltutumdan kaynaklanmtr. Marx ve devrimci proletarya iin birletirici tarih dncesinin benimsenecek pratik tutumdan hibir

ekilde farkl olmadn grmezlikten gelenler, annda benimsedikleri pratiin de normal olarak kurbanlar oldular.

9 5

96

Sosyal demokrat rgtlenme ideolojisi, bu rgtlenmeyi ii snfn eiten profesrlerin iktidarna brakyordu ve benimsenenrgtlenme biimi bu edilgen rakla en uygun den biimdi.II. Enternasyonal sosyalistleri politik ve iktisadi mcadelelerdekukusuz somut olarak yer alyorlard, ancak bu tamamen eletirelolmayan bir katlmd. Bu katlm aka reformist bir pratie

uygun olarak devrimci yanlsama adna srdrlmekteydi. By-lece devrimci ideoloji bizzat bu ideolojiyi tayanlarn baars tarafndan paraland. Hareketteki vekillerle gazetecilerin ayrlmas, harekete nceden kazandrlm olan burjuva entelektelleri burjuva yaam biimine doru ekiyordu. Hatta sanayi iilerinin mcadeleleri srasnda kazanlan kiiler ve zaten iiolanlar bile sendikal brokrasi tarafndan emeini makl bir fiyat

54


55/201

karlnda meta olarak satan igc simsarlar haline getirilmilerdi. Bu reformist etkinliklerin hl devrimci bir eyler ta-yormu gibi gsterilebilmesi iin, yasal ajitasyonlarna politik

olarak msamaha gsteren kapitalizmin bu reformizmi ekonomikanlamda tam zamannda desteklemekte yetersiz kalmas gerekliydi. Bilimlerinin gvencesi altnda olsa da tarih tarafndanher an yalanlanan bir uzlamazlkt bu.

97

Politik ideolojiden en uzak ve burjuva bilimin yntembilimineaka en bal sosyal demokrat olan Bernstein bu elikinin gerekliini ortaya koymak drstln gstermi, devrimci ideolojiden vazgeen ngiliz iilerinin reformist eylemi de bunu ortaya koymutur. Ancak bu eliki tarihsel gelimenin iinde kardnceye gerek olmadan kantlanmtr. Bernstein, dier hususlarda yanlsamalara dmesine ramen, kapitalist retimde g

rlecek bir bunalmn, devrimi sadece byle bir kanl merulukladevralmak isteyen sosyalistleri olaanst zorlayacan yad-smtr. Birinci Dnya Savayla ortaya kan derin toplumsalalkant dnemi bilinlenmeye uygun olsa da, Sosyal Demokrathiyerarinin Alman iilerini devrimci bir ekilde eitmediini,onlar asla teorisyen haline getirmediini iki kere ispatlamtr:lk olarak, partinin byk ounluunun emperyalist savaa ka

tlmasyla ve ardndan da bozgun srasnda Spartakist devrimcilerortadan kaldrldnda. Eski ii Ebert, devrimden gnah gibinefret ettiini itiraf ettiine gre hl gnaha inanyordu. Aynlider, ksa sre sonra Rus proletaryasnn karsna mutlak dman olarak kacak sosyalist temsilin habercisi olarak belirdi ve

bu yeni yabanclamann doru programn formle etti: Sosyalizm ok almak demektir.

98

Lenin, Marksist bir dnr olarak ortodoks Marksizmin devrimci ideolojisini, II. Enternasyonal'in bu Marksizme karlk srdrd reformist pratie elverisiz olan Rusya koullarna uy-

55


56/201

gulam sadk ve tutarl bir Kautskyciden baka bir ey deildi."Profesyonel devrimciler" haline gelmi entelektellere boyuneen disiplinli bir yeralt partisi araclyla hareket eden pro-letaryann dardan ynetilmesi, Rusya'da, kapitalist toplumunhibir ynetici meslei ile uyumak (arln politik rejimi, temeli

burjuva iktidarnn ileri bir aamas olan byle bir alm sun-maktan zaten acizdi) istemeyen bir meslek haline gelir. Bu du-rumda proletaryann ynetimi, toplumu mutlak anlamda ynetmemesleihaline gelir.

99Savala ve uluslararas Sosyal Demokrasinin sava karsnda k-mesiyle birlikle boleviklcrin otoriter ideolojik radikalizmi dnyaapnda yaygnlar. i hareketinin demokratik yanlsamalarnnkanl bir ekilde sona ermesi btn dnyay bir Rusya haline ge-tirmiti ve bu bunalm dneminde ortaya kan ilk devrimci ko-pua hkmeden bolevizm, btn lkelerin proleterlerine, yneticisnfla Rusa konumak iin kendi hiyerarik ve ideolojik mo-delini sunmutur. Lenin II. Enternasyonalin Marksizmini, dev-rimci bir ideoloji olduu iin deil, bundan vazgetii iin ele-tirmitir.

100

Bolevizmin Rusya'da kendisi iin zafere ulat ve Sosyal De-mokrasinin eski dnya iin muzaffer bir ekilde savat ayn ta-rihsel dnem, modern gsterinin hkimiyetinin merkezinde ce-reyan eden bir olaylar dzeninin doumunun tamamlandnaiaret eder: i snfnn temsili kendisini radikal bir ekilde s-nfnn karsna koymutur.

101

Rosa Luxcmburg, 21 Aralk 1918 tarihliRote Fahne 'de, bundannceki btn devrimlerde savalar aka kar karya geliyorlard: Snfn karsnda snf, programn karsnda program.

56


57/201

imdiki devrimde eski dzeni koruyan gruplar, ynetici snflarnalmeti altnda deil, bir sosyal demokrat partinin bayra altnda ortaya kyorlar. Eer devrimin temel sorunu ya kapitalizm,ya sosyalizm olarak aka ve drste ortaya konulsayd bugn

byk proletarya kitlesinde hibir phe ya da tereddt ihtimaliolmazd, diye yazmt. Bylece, Alman proletaryasnn radikalakm, ykma uramadan birka gn nce, nceki btn srecin(bu srece ii snfnn temsilinin byk lde katks olmutur)yaratt yeni koullarn srrn kefetmiti: Mevcut dzenin savunmasna ynelik gsterisel rgtlenme ve hibir temel sorununaka ve drste ortaya konulamayaca grnlerin toplumsal

egemenlii. Proletaryann devrimci temsili, bu aamada, toplumdakigenel bozulmann hem birincil etkeni hem de temel sonucuydu.

102

Rusya'nn geriliinden ve ileri lkelerdeki ii hareketinin devrimcimcadeleyi terk etmesinden domu olan bolevik tipteki pro

letarya rgtlenmesi, bu rgtlenme biiminin bilinsiz bir ekildeznde tad ve kar-devrimci yn deiikliine ynelten btnkoullar da Rusya'nn geriliinde bulacakt; ve Avrupa ii hareketi kitlesinin 1918-1920 dneminin Hic Rhodus, hic saltas'karsnda tekrarlanan gerilemesi, radikal aznln iddetle kmesini ieren bu gerileme, srecin eksiksiz gelimesini kolaylatrm ve bu sahte sonucun kendini dnyaya tek proleter zm gibi

sunmasn salamtr. i iktidarnn savunulmasnn ve temsilinindevlet tekelinde tutulmas, Bolevik Partisi'nin dorulad gibi,Bolevik Partiyi gemiten farkl klmamtr: Esas olarak ncekimlkiyet biimlerini ortadan kaldran proletaryann sahiplerinin

partisi.

103Rus sosyal demokrasisinin eitli eilimlerinin yirmi yl sren sonusuz teorik tartmalar srasnda gz nnde bulundurduu ar-*

* (Lat.) Rodos oradaysa takla burada. Ezop masallarndan birinden kay-naklanan bu deyimi, Trkede Halep oradaysa arn burada eklinde kar-lamak mmkn, (.n.)

57


58/201

ln tasfiyesinin btn koullar -burjuvazinin zayfl, kyl ounluun nfuzu, belirli blgelerde younlam ve mcadeleciancak lkede son derece aznlk olan bir proletaryann belirleyici

rol- nihayet pratikte, varsaymlarda yer almayan bir veri sayesinde zmn gstermitir: Proletaryay yneten devrimci brokrasi devlet iktidarn ele geirerek toplumu yeni bir snfn hkimiyetine sokmutur. Tam anlamyla burjuva olan bir devrim olanakszd; iilerin ve kyllerin demokratik diktatrl anlamszd; Sovyetlerin proleter iktidar, hem toprak sahibi kyllersnfna hem ulusal ve uluslararas Beyaz gericilie kar hem de

devletin, ekonominin, ifadenin ve ksa bir sre sonra da dncenin mutlak efendilerinin ii partisi biiminde dlam ve yabanclam temsilcilerine kar ayakta duramazd. 1917 Nisannda Lenininde fiilen benimsedii Troki ve Parvus'un srekli devrim teorisi,burjuvazinin toplumsal gelime asndan geri kald lkeler iindoru olacaktr, ancak bu teori brokrasinin snf iktidar denen bubilinmeyen faktrn devreye girmesiyle doruluk kazanacaktr.

Bolevik yneticiler arasndaki saysz tartmalar srasnda, diktatrln, ideolojinin yksek temsilcilerinin elinde younlamasnn en sadk savunucusu Lenin'di. Lenin, mutlak aznlk iktidarnn gemi tercihlerindeki zm destekleyerek hasmlarkarsnda her zaman hakl kyordu: Devlet araclyla kyllerden esirgenen demokrasi iilere de verilmemeliydi; bu durumdemokrasinin komnist sendika yneticilerinden, btn partiden

ve nihayet hiyerarik partinin zirvesinden de esirgenmesine yolamt. Kronstad Sovyetinin silahla yenilgiye uratld ve iftirayla hasralt edildii srada yaplan X. Kongre'de, Leninin,i Muhalefetinde rgtlenmi solcu brokratlara kar aklad u sonu Stalin tarafndan dnyay tam anlamyla blme noktasna vardracak ekilde en u yoruma tabi tutulacaktr: Neredeolursa olsun silahla, muhalefetle deil... Artk muhalefetten bktk.

104

Bir devlet kapitalizminin tek sahibi olarak kalan brokrasi ilk olarak, Kronstad'tan sonra, yeni iktisadi politika srasnda kyllkle yapt geici ittifakla lke iindeki iktidarn sa-

58


59/201

tamlatrm, darda ise III. Enternasyonal'in brokratik partilerine kaydolmu iileri Rus diplomasisinin destek gc olarakkullanmak ve bylece btn devrimci hareketi sabote ederek ve

uluslararas politikada yardmna muhta olduu burjuva hkmetleri (1925-1927 in'inde Kuo-Min-Tang iktidar, spanya veFransa'da Halk Cephesi, v.s.) destekleyerek kendini salama almtr. Ama brokratik toplum, tarihin en zorba ilkel kapitalist birikimini gerekletirmek iin kyllere uygulanan terrle tamamaermek zorundayd. Stalin dneminin bu sanayilemesi, brokrasinin son gereini ortaya karr: Bu sanayileme ekonomi iktidar

nn devam ve mcta-emei srdren pazar toplumnun znn korunmasdr. Bu, toplumu, kendisi iin gerekli snf hkimiyetinikarlar dorultusunda yeniden yaratma raddesine kadar egemenlii altna atan bamsz ekonominin kanldr: burjuvazi ylesine zerk bir g yaratmtr ki zerklii srdke bir burjuvaziolmadan da varln srdrebilecektir. Totaliter brokrasi, BrunoRizzinin kastettii anlamyla tarihin mlk sahibi son snf

deil, sadece pazar ekonomisi iin ikme bir egemen snftr.kmekte otan kapitalist zel mlkiyetin yerine geen ey sadeletirilmi, daha az eitli, brokratik snfn ortak mlkiyetiolarak younlatrlm bir alt rndr. Bu azgelimi egemensnf biimi, iktisadi azgelimiliin de ifadesidir; ve bu gelimedeki gecikmeyi dnyann baz blgelerinde yakalamaktan

baka perspektifi yoktur. Egemen snfn bu ilave basksna hi-

yerarik-devleti kadroyu salayan, burjuva ayrlk modeline grergtlenmi otan ii partisiydi. Anton Ciliga, Stalinin cezaevlerinden birinde iken rgtlenmeyle ilgili teknik sorunlartoplumsal sorunlar haline gelmitir, diye belirtiyordu (Lenin ve

Devrim).

105Leninizmin en byk iradeci abay gsterdii devrimci ideoloji,yani ayr olann bantl olmas, bu banty reddeden bir gereklii destekleyerek, Stalinizm ile birlikte bantszlk iindekikendi hakikatine geri dnecektir. Bu noktada, ideoloji artk birsilah deil, amatr. Artk kar klmayan yatan lgnlk haline

59


60/201

gelir. Gereklik ve ama totaliter ideolojinin ilanyla yok olurlar:Sylenen her ey zaten ortada olandan ibarettir. Bu, dnya apndaki gsterinin gelimesinde temel bir rol oynayan gsterinin

yerel ilkelliidir. Burada maddileen ideoloji, bolluk aamasnaulaan kapitalizm gibi dnyay iktisadi olarak deitirmemitir;sadece algpolisiye yntemlerle deitirilmitir.

106

ktidardaki totaliter-ideolojik snf, altst olmu bir dnyann ik

tidardr: Glendike varln inkr eder ve gc her eydennce var olmadn dorulamasna yarar. O, sadece bu konuda alakgnlldr, nk resmen var olmamas ayn zamanda amazynetimine borlu olunan tarihsel gelimenin nec phs ultrasnada denk dmelidir. Her yere yaylm olan brokrasi, bilin iingrlmez snf olmaldr; sonuta btn toplumsal yaam -rndan kar. Mutlak yalann toplumsal rgtlenmesi bu temel e

likiden kaynaklanr.

107

Stalinizm bizzat brokratik snf iindeki terrn hkmranldr.Bu snfn iktidar temelini oluturan terrizm bu snf da krp geirmek zorundayd zira yelerine verebilecei hibir hukuksal g

vence, mlkiyet sahibi snf olarak kabul edilmi hibir statyoktu. Gerek mlkiyeti gizliydi ve sadece yanl bilincin sayesinde mlkiyet sahibi haline gelmiti. Yanl bilincin mutlak iktidar sadece, btn doru motiflerin kaybolduu mutlak terr yoluyla srdrlr. ktidardaki brokratik snfn yeleri sadecetemel bir yalana ortak olmak suretiyle toplum zerinde kolektifbir mlkiyet hakkna sahip olurlar: Sosyalist bir toplumu yneten

proletarya roln oynamalar ve ideolojik sadakatsizlik metnininsadk oyuncular olmalar gereklidir. Ama bu aldatc varla fiilkatlm bizzat geree uygun bir katlm olarak tannmay gerektirir. ktidar hakkn bireysel olarak srdrebilecek brokratyoktur, nk sosyalist bir proleter olduunu kantlamak bir b-

* (Lat.) En st snr, (.n.)

60


61/201

rokrat gibi davranmamay gerektirir; ve bir brokrat olduunu kantlamak da olanakszdr nk brokrasinin resm hakikati varolmamasdr. Bylece her brokrat, yok etmedii biitiin brokratlarn sosyalist iktidarfna kolektif bir ekilde katlm tanyan ideolojinin salad temel bir gvenceyemutlak olarak baldr. Her ne kadar brokratlar birlikte olduklar zaman her eyekarar veriyorlarsa da, kendi snflarnn birlii ancak terrist iktidarlarnn tek bir kiide toplanmasyla salanabilir. ktidardakiyalann tek pratik hakikati bu kiide toplanr: srekli dzeltilen snrnn tartmasz sreklilii. Kimin neticede mlk sahibi brokrat olduuna; yani kimin iktidardaki proleter ya da Mikadoveya Wall Strect'in emrindeki hain olarak adlandrlmas gerektiine kesin karar Stalin verir. Brokratik atomlar sahip olduklar haklarn ortak ruhunu ancak Slalin'in kiiliinde bulurlar.Stalin, bu ekilde kendisini, daha yce bir ruhun var olmadnnbilincinde olan mutlak kii olarak gren bir dnya egemenidir.Dnya egemeni, ona ters den kullarnn Bcn'inc kar uygulad yok edici iddette kendinin nc olduunun -evrensel nfuzgcnn- somut bir ekilde bilincindedir. Bir yandan tahakkmalann belirleyen bir g iken dier yandan da bu alan ykmauratanglr.

108

Mutlak iktidara sahip olarak mutlaklam ideoloji ksmi bir bilgiden totaliter bir yalana dntnde, tarih dncesi ylesinemkemmel bir ekilde yok edilir ki tarihin kendisi en ampirikbilgi dzeyinde bile artk var olamaz. Totaliter brokratik toplumsrekli bir imdiki zamanda yaar; olupbiten her ey bu toplumiin sadece polisinin ulaabilecei bir alan olarak var olur. Na-

polyon'un daha nce formle etmi olduu anlarn enerjisini

monariyle ynetme projesi tam anlamyla somutlamasn, gemiin sadece anlamlar asndan deil, olaylar asndan da srekli maniple edilmesinde bulmutur. Ama her trl tarihsel gereklikten syrlmann bedeli kapitalizmin tarihsel toplumu iinkanlmaz olan rasyonel referansn yitirilmesi olmutur. ldrm ideolojinin bilimsel uygulamasnn Rus ekonomisinde ne

61


62/201

lere mal olabildii sadece Lysenko'nun yalanlaryle bile grlr.Sanayilemi bir toplumu yneten totaliter brokrasinin bu elikisi, yani rasyonel olana duyduu ihtiya ile rasyonel olan red

detmesi, ayn zamanda normal kapitalist gelime asndan daonun temel zayflklarndan birini oluturur. Brokrasi nasl tarmsorununu kapitalizm gibi halledemezse, ayn ekilde gerekdlkve genellemi yalanclk temelinde otoriter olarak planlanmolan sanayi retiminde de sonuta kapitalizmden geri kalr.

109

ki dnya sava arasndaki dnemde devrimci ii hareketi, rgtlenme modelini Rusya'da denenmi totaliter partiden alan faist totalitarizm ile Stalinist brokrasinin ortak marifeti sonucuyok edilmitir. Faizm, bunalmn ve proletaryann yol at ykmn tehdit ettii burjuva ekonomisinin kendini ar bir ekildesavunmasyd; sayesinde kapitalist toplumun kendini kurtard vedevleti, ynetimine youn bir ekilde mdahale ettirerek acil birrasyoalizasyo salad bir skynetim'di. Ama byle bir ras-yonalizasyon, yntemlerinin ar irrasyonellii altnda ezilmitir.Her ne kadar faizm, kk burjuvaziyi ve bunalm sonucunda saptm ya da sosyalist devrimin yetersizliiyle hayal krklnauram isizleri birletirerek tutucu hale gelen burjuva ideolojisinin temel prensiplerinin (aile, mlkiyet, ahlki dzen, ulus)savunmasn yapmaya kendini adam olsa da, bizzat kendisi ide

olojik bir kkene sahip deildir. Kendisini olduu gibi gsterir:Arkaik sahte-deerlerle (rk, kan, lider) tanmlanm bir cemaatemensup olmay gerektiren mit'middetli bir diriliidir. Faizm teknik adan donanml arkaizmdir. Onun mitinin paralanm er-satz * en modern artlandrma ve yanltma yntemlerinin gsteribalamnda yeniden canlandrlmasdr. Bylece faizm moderngsterinin oluumundaki etkenlerden biri olur ve eski ii ha

reketinin yok edilmesindeki rol onu mevcut toplumun kurucuglerinden biri haline getirir; ama faizm kapitalist dzeni korumann en pahal yolu olduu iin sahneyi, genellikle kapitalistdevletlerin oynad barollere terk etmek zorunda kalr ve bu dzenin daha gl ve daha rasyonel biimleri tarafndan dlanr.

(Alm.) ikame, (.n.)

62


63/201

110

Rus brokrasisi, ekonomi zerindeki egemenliini engelleyen

burjuva mlkiyetinin kalntlarndan nihayet kendini kurtarmay,ekonomiyi kendi kullanm iin gelitirmeyi ve lke dndakibyk gler arasnda tannmay baardnda sakin bir ekildekendi dnyasnn tadn karmak ve kendi stnde etki gsterenkeyfi unsurlar bastrmak ister: Kkenindeki Stalinizmi ihbareder. Ama byle bir ihbar da Staliisttir, keyfi ve anlalmazdr,srekli olarak dzeltilir, nk kkenindeki ideolojik yalan asla

ortaya konamaz.Bylcce brokrasi ne kltrel anlamda ne de politik anlamda zgrleebilir, nk bir snf olarak varoluu btnarlyla onun tek mlkiyet unvan olan ideolojik tekeline baldr. deoloji hi kukusuz olumlu olarak onaylanma ihtirasn yitirmitir, ancak ondaki ayrm gzetmeyen bayalk hl en ufakrekabeti bile yasaklayan, dncenin tamamm tutsak eden baskc ilevi srdrr. Bylecc brokrasi artk hi kimsenin inanmad bir ideolojiye bal olur. Daha nce terrist olan ey gln hale gelmitir, ama bu glnlk bile ancak kurtulmakistedii terrizmi arka planda korumak suretiyle srebilir. By-lece brokrasi, tam kapitalizmin alan zerindeki stnlngstermek istedii srada kapitalizmin/aA'/V bir akrabasolduunuitiraf eder. Nasl ki brokrasinin fiil tarihi hukukuyla eliki iindeyse vc kabaca srdrd cahillik bilimsel iddialaryla eliiyorsa, meta retiminin bolluu alannda burjuvazinin rakibi olmatasars da bu bolluk ikin ideolojisinikendi iinde tadndan vegenellikle gsterisel yanl tercihler konusunda snrsz bir zgrl, brokratik ideoloji ile uyumayan bir sahte-zgrlkapsadndan engellenir.

111

Gelimenin bu evresinde, brokrasinin ideolojik mlkiyet unvanuluslararas dzeyde zaten kmektedir. Tamamyla uluslararasbir model olarak ulusal dzeyde kurulmu olan iktidar, aldatcbtnln artk her trl ulusal snrn tesinde srdrme iddiasnda bulunamayacan kabul etmek zorundadr. Sosyalizm

63


64/201

lcrine tek bir lkenin dnda ulamay baaran ve karlar atanbrokrasilerin eitsiz iktisadi gelimesi, Rus yalan ile in yalanarasnda alen ve toplu bir yzlemeye yol amtr. Bu noktadan

itibaren, iktidardaki her brokrasi ya da baz ulusal ii snflarnaStalinist dnemden kalan iktidar aday her totaliter parti kendi yolunu izlemek zorunda kalr. Brokratik aldatmaca iktidarnn kresel zlnn, elik iilerinden oluan bir hkmet talebiyle brokratlara kar kan Dou Berlin ii ayaklanmas ilednya nnde kendini gstermeye balayan ve bir defasnda Macaristan ii konseyleri iktidarna kadar yol alm olan i yadsma

gsterileriyle daha da iddetlenmesi son tahlilde kapitalist toplumun gncel gelimesi iin en elverisiz etkendir. Burjuvazi, varolan dzenle ilgili tm yadsmalar yanlsamal bir ekilde birletirerek kendrsini nesnel olarak destekleyen hasmn yitirmekzeredir. Bu gsterisel iblm, neticede sahte-devrimci rol dekendi iinde blnd zaman sona erer. i hareketinin zlndeki gsteri unsuru da zlecektir.

112

Leninist yanlsamann gnmzde eitli Trokist eilimler dnda hibir temeli yoktur; bu eilimlerde, proleter tasarnn ideolojinin hiyerarik rgtlenmesiyle zdelemesi btn sonularndan elde edilen deneyime ramen sarslmaz bir ekilde var

ln srdrr. Trokizmi, mevcut toplumun devrimci eletirisinden ayran mesafe, onun gerek bir mcadelede kullanlm olduklar srada da zaten yanl olan konumlara ynelik saygl tutumunu korumasna izin verir. Troki, 1927 ylna kadar yksek

brokrasiyle tamamen dayanma iinde kalmtr; bu brokrasiyilke dnda gerekten bolevik bir etkinlik yapar hale getirmekzere ele geirmeye almtr (o dnemde, Lenin'in mehur va

siyetini saklamak iin, bu belgeyi ortaya karan yanda MaxEastman' iftira yoluyla eletirecek kadar ileri gittii bilinir).Troki temel bak as nedeniyle mahkm edilmiti, nk brokrasi sonu itibariyle lke iinde kendini kar-devrimci snfolarak kabul ettii anda, ierde olduu gibi lke dnda da, devrim adna fiilen kar-devrimci olmay semek zorundadr. Tro-

64


65/201

ki'nin daha sonralar IV. Enternasyonal iin verdii mcadele deayn tutarszl tar. Troki tm yaam boyunca, brokrasiyiayr bir snf iktidar olarak tanmay reddetti, nk ikinci Rusdevrimi srasnda bizzat kendisi bolevik rgtlenme biimininkaytsz artsz savunucusu haline gelmiti. Lukcs, 1923 ylnda,proleterlerin kendi rgtlerinde gelien olaylara artk seyircikalmad, tam tersine onlar bilinli bir ekilde setii ve yaad bir rgtlenme biiminin, teori ve pratik arasnda nihayet

bulunan dolaym olduunu gsterdiinde Bolevik Partisininsahip olmad her eyi, onun gerek faziletleri olarak tanmlamt. Lukcs, kapsaml teorik almalarnn yan sra, hl,proleter hareketin en baya ekilde dnda olan iktidar adna konuan, btn kiiliiyle, adeta kendi iktidarym gibi bu iktidardayer aldna inanan ve insanlar buna inandran bir ideologdu.Olaylarn gelimesi bu iktidarn kendi uaklarn nasl inkr ettiini ve ortadan kaldrdn gsterirken, kendini durmadan yadsyan Lukcs, zdeletii eyi karikatrvari bir aklkla gstermiti: Tarih ve Snf Bilinci'ndt savunduu eylerin ve kendininaksiyle zdelemiti. Lukcs, bu yzyln btn entelektelleriniyarglayan temel kural en iyi dorulayan kiidir: Onlarn saygduyduklarey, kendi aalkgerekliklerinin tam lsdr. Bununla birlikte, bir siyasi partinin, yelerinin felsefeleriyle partiprogram arasnda elikiler olup olmadn grmek amacyla inceleme yapamayacan varsayan Lenin, kendi etkinliiyle ilgilibu tr yanlsamalar hemen hemen hi tevik etmemiti.Lukcs'n, dsel portresini zamansz bir ekilde sunmu olduugerek parti, sadece belirli ve ksmi bir grev iin uygundu: Devlet iktidarn ele geirmek.

Bugnk Trokizmin iine dt neo-leninist yanlsama, brokratik olduu kadar burjuva da olan modern kapitalist toplumungereklii tarafndan srekli yalanland iin, devleti ve brokratik sosyalizmin herhangi bir deikeninin yaratt yanlsamann yerel ynetici snflar tarafndan, iktisadi gelimenin basitideolojisi olarak bilinli bir ekilde ynlendirildii biimsel ola

F5N/Gsteri Toplumu 65


66/201

rak bamsz azgelimi lkelerde ayrcalkl bir uygulama alann doal olarak bulur. Bu snflarn karma yaps burjuva-brok-rat tayf zerindeki yerlerine az veya ok net bir ekilde baldr.Mevcut kapitalist iktidarn bu iki kutbu arasnda uluslararas dzeyde srdrdkleri oyunlar ve de ideolojik uzlamalar (zellikle slamclkla) toplumsal temellerinin karma gerekliini ifadeederek ideolojik sosyalizmin bu son yan rnnden polis dndaki her trl ciddi eyi ekip alr. Ulusal mcadelenin ve kylisyannn kadrosu oluturularak bir brokrasi kurulur: Bu noktadan itibaren brokrasi tpk inde olduu gibi 1917 Rusya'sndan daha az gelimi bir toplumda Stalinist sanayileme modeliniuygulamaya ynelir. Ulusal sanayilemeye muktedir bir brokrasi,Msr rneinde grld gibi, iktidar elinde tutan ordu kadrolarn kk burjuvaziden yola karak oluturabilir. Cezayir bamszlk savann sonucunda olduu gibi, mcadele srasndadevletten yana bir liderlik olarak olumu brokrasi baz durumlarda zayf bir ulusal burjuvaziyle kaynamak iin dengeli biruzlama noktas arayna girer. Son olarak, aka Batl olanAmerika ve Avrupa burjuvazilerine bal kalan Siyah Afrika'nneski smrgelerinde burjuvazi (genellikle geleneksel kabile eflerinin gcne dayanmak suretiyle) devleti ele geirerek oluur:Ekonominin- gerek efendisinin yabanc emperyalizm olduu bulkelerde, kompradorlar m,yerli rnlerin satlarna karlk olarak yerel kitleler nezdinde bamsz ama emperyalizm nezdinde

baml olan yerli devletin mlkiyetini elde ettikleri bir aama

gelir. Bu durumda, birikim yapmaya muktedir olmayan yapay birburjuvazi szkonusudur. Bu burjuvazinin tek yapt, kendisinikoruyan devletlerden ya da tekellerden gelen yabanc para yardmlarn ve yerel emein salad art-deerden payna deniisraf etmektir. Bu burjuva snflarnn burjuvazinin normal iktisadiilevini yerine getirmede gsterdikleri alen yetersizlik nedeniylebu snflarn her biri, burjuvazinin mirasn ele geirmek isleyen

ve yerel zelliklere az ok uyum salam brokratik modele dayanan bir ykma maruz kalr. Fakat bir brokrasinin temel sanayileme projesinde kaydettii baar bile gelecekteki tarihselyenilgisini zorunlu olarak ierir: Brokrasi sermaye biriktirirkenproletaryay da biriktirir ve henz var olmad bir lkede kendiyadsnmasn yaratr.

6 6


67/201

114

Snf mcadeleleri an yeni koullara ulatrm olan bu kar

mak ve korkun gelimede, sanayilemi lkelerin proletaryaszerk perspektifinin onaylanmasn ve son tahlilde yanlsamalarn tamamen yitirmi ama varln korumutur; yok edilmemitir. Modern kapitalizmin younlam yabanclamasndakmsenemeyecek bir ekilde varln srdrr: Bu proletarya,yaamlarnn kullanm zerindeki btn iktidarlarn kaybetmive bunu anladklar andan itibaren kendilerini proletarya olarak,

yani bu toplumda faaliyette bulunan yadsma olarak yeniden tanmlayan emekilerin byk ounluudur. Bu proletarya kylln giderek ortadan kalkmas ve hizmet sektrne ve entelektel mesleklerin byk bir ounluuna uygulanan fabrikadaalma mantnn yaygnlamas ile nesnel olarak glenmitir.znel olarak ise bu proletarya sadece beyaz yakallar arasndadeil ayn zamanda eski politikann gszln ve aldatma

casn henz kefetmi olan iiler arasnda da pratik snf bilincinden hl uzaktr. Bununla birlikte, proletarya dsallam gcnn sadece emek biiminde deil ayn zamanda sendika, partiya da

Guy Debord - Gosteri Toplumu

Documents

Transcript of Guy Debord - Gosteri Toplumu