GÜNEŞ, DÜNYA VE AY

A- DÜNYA GÜNEŞ VE AY'IN BÜYÜKLÜKLERİ

• Her gün doğudan yükselip batıdan alçalan Güneş’in şeklinin küreye benzediğini rahatlıkla söyleyebiliriz. Yalnızca bazı geceler Ay’ın küreye benzediğini defalarca gözlemlemişizdir. Ay ‘ın dünya ve güneş arasında kaldığı zaman sanki güneşin önüne geçmiş ve aynı büyüklüktelermiş gibi görünmesi olayına güneş tutulması denir. Bu olayda da rahatlıkla ayın ve güneşin şeklinin küreye benzediğini rahatlıkla gözlemleyebiliriz.

• Dünyamıza güneşten daha yakın olan ay sanki güneşle aynı büyüklükteymiş gibi görünür. Aslında güneşin büyüklüğünü bir basketbol topu kadar varsayarsak Dünya’nın büyüklüğü nohut tanesi Ay’ın büyüklüğü ise toplu iğne başı kadar olur. Ay ve Güneş’in büyüklüklerinin bize aynı gibi gelmesinin sebebi Dünya’ya olan uzaklıklarından kaynaklanmaktadır. Cisimler bizden ne kadar uzaksa o kadar küçük, yakınlaştıkça da büyük görünür. Ay Dünya’ya çok yakın Güneş Dünya’ya çok uzak olduğu için ikisini de aynı büyüklükte görmemiz mümkün olmaktadır.

• Sonuç olarak ; Güneş, Dünya ve Ay’dan çok çok büyük olup Dünya’nın ısı ve ışık kaynağıdır. Şekli küreye benzer. Dünya’dan çok uzakta olduğundan Dünya’dan bakıldığında büyüklüğü Ay ile aynıymış gibi görünür..

• Dünya, Güneş’ten küçük Ay’dan büyüktür. Şekli küreye benzer.

• Ay, Dünya’ya en yakın gök cismi ve Dünya’nın uydusudur. Güneş’ten ve Dünya’dan küçüktür. Şekli küreye benzer

B- DÜNYA'NIN KATMANLARI

• Uzaydan bakıldığında Dünya’nın genelinin mavi bir kısmının kahverengi ve yeşil olduğu gözlemlenmektedir. Bu renkler aslında Dünya’nın katmanlarının rengidir ve görmediğimiz katmanlarda bulunmaktadır. Dünya’nın katmanlarını en dıştan içe doğru inceleyecek olursak ;

HAVA KÜRE

• Bir başka adı Atmosfer olan hava küre, Dünya’mızın etrafını saran gaz karışımından oluşmuştur. Canlıların yaşayabilmeleri için gerekli gazları barındıran hava küre aynı zamanda Dünya’yı Güneş’in zararlı ışınlarından koruyarak kalkan görevi görür. Güneş’ten gelen ısıyı tutarak Dünya’nın uygun sıcaklıkta kalmasını sağlar. Yağmur, rüzgar, kar gibi bütün meteorolojik olaylar hava kürenin yeryüzüne yakın kısımlarında gerçekleşir. Ayrıca bu bölgede canlılar için önemli olan oksijen bol miktarda bulunur. Hava kürede yerden yukarıya çıkıldıkça sıcaklık ve oksijen azalır. Bu nedenle hava kürenin üst kısımlarında yaşamak zorlaşır.

SU KÜRE

• Dünya yüzeyinin yaklaşık olarak %71’i sularla kaplıdır. Su küredeki su döngüsü suyun korunması için önemli bir doğa olayıdır. Güneş enerjisinin suyu ısıtmasıyla buharlaşan su, yağmur, kar, dolu gibi yağışlarla yeniden yeryüzüne döner. Yeryüzüne ulaşan suyun bir kısmı yer altı sularına karışırken büyük bir kısmı yer üstü su kaynaklarında birikir. Su küre, yer üstü ve yer altı sularından meydana gelir. Okyanus, deniz, göl, akarsu ve buzullar yer üstü sularını oluşturur. Göl ve akarsuların, yağmur ve kar sularının toprak tarafından emilerek birikmesiyle yer altı suları oluşur. Su kürede yer alan suların bazıları, tatlı su kaynaklarını bazıları ise tuzlu su kaynaklarını oluşturur .

TAŞ KÜRE (YER KABUĞU)

• Günlük yaşantımızı sürdürdüğümüz, üzerinde canlıların yaşadığı Dünya’nın katı yüzeyi, taş küre katmanını oluşturur. Yer kabuğu olarak adlandırılan taş küre Dünya’nın gözlemlenen üç katmanından biridir. Dağlar, ovalar, adalar, kıtalar, deniz ve okyanus tabanları Dünya’mızın bu katmanını oluşturur. Yerkabuğu, dağların olduğu yerde kalın, okyanus diplerinde ise incedir. Yerkabuğu toprak ve çeşitli kayaçlardan oluşur. Taş küre içine inildikçe sıcaklık artar.

ATEŞ KÜRE (MANTO)

• Dünya’mızın gözlemlenemeyen katmanlarından olan ateş küre yer kabuğunun hemen altında bulunur. Bu katman çok sıcak olup büyük oranda erimiş demir, magnezyum ve kalsiyum içerir. Bu maddeler magmayı oluşturur. Sürekli hareket hâlinde olan magma yer kabuğundaki çatlaklardan ve kırıklardan lav püskürterek yeryüzüne ulaşabilir. Bunun bir sonucudur.

C- AY VE HAREKETLERİ

• Bir gezegen etrafında dolanan gök cismine uydu denir. Ay’da Dünya etrafında dolanan en yakın gök cismidir. Dünya’mızdan oldukça küçük olan Ay, üç farklı hareket gerçekleştirmektedir. Bunlar;

• 1- Ay’ın kendi ekseni etrafında dönme hareketi: Ay’ın kendi ekseni etrafında dönme süresi ile Dünya’nın etrafında dolanma süresi aynı olduğundan Ay’ın hep aynı yüzünü görürüz. Ay, kendi ekseni etrafında dönme hareketini yaklaşık 29 günde tamamlar.

• 2- Ay’ın Dünya etrafında dolanma hareketi: Ay kendi ekseni etrafında dönerken aynı zamanda Dünya’nın da etrafında dolanır. Ay, Dünya etrafındaki bir tam dolanmasını yaklaşık 29 günde tamamlar.

• 3- Ay’ın Dünya ile birlikte Güneş’in etrafında dolanma hareketi: Bu dolanma hareketi Dünya’nın dolanma

• hareketi ile eş zamanlı olup 365 gün 6 saatte tamamlanır.

Ay’ın her üç hareketi de belirli yörüngelerde gerçekleşir. Yörünge, bir gök cisminin hareketi esnasında izlediği yol anlamına gelir. Ay, Güneş gibi bir ışık kaynağı olmayıp Güneş’ten gelen ışığı yansıtır. Ay’ın Dünya etrafındaki dolanımı sırasında ışık alan kısmı değişir. Bu ise Ay’ın Dünya’dan farklı biçimlerde görünmesine neden olur. Ay’ın görünümündeki bu düzenli değişimlere Ay’ın evreleri denir.

AY’IN EVRELERİ

• Yeni Ay : Ay’ın Dünya ve Güneş arasına girdiği ve Dünya’ya bakan yüzünün ışık almadığı evredir. Güneş tutulması haricinde Ay’ın bu evresi Dünya’dan görülemez.

• İlk Dördün : Ay’ın görünen yüzünün sağ tarafının aydınlandığı evredir. Yeni ay evresinden bir hafta sonra Ay, yarım daire yani “D” harfi şeklinde görülür.

• Dolunay : İlk dördün evresinden yaklaşık bir hafta sonra Ay’ın görünen yüzünün tamamının görüldüğü evredir

• Son Dördün : Ay’ın görünen yüzünün sol tarafının aydınlandığı evredir. Bu evrede Ay, ters “D” harfi gibi görülür. Dolunay evresinden bir hafta sonra gözlemlenir.