C�c gòlY cûMð\gðòKû

iìPú_Zâ

@¤ûd _âiw _éÂû

_â[c @¤ûd _eòPd 02

\ßòZúd @¤ûd @ûùc ùKCñ _âKûe ùgâYúKl iõeP^û (_âÉêZ)

KeòaûKê PûjêñQê 04

ZéZúd @¤ûd agßûi Gaõ ]ûeYû 07

PZê[ð @¤ûd ùKCñcûù^ @ûce QûZâ @U«ò-ùK÷ùgûe cû^u iµKðùe 11

_�c @¤ûd aûÉaòKZû 20

h @¤ûd cû¤còK ùgâYúKlùe @ûùc Kò_eò gòLûAaû 23

i¯c @¤ûd aòhdKê C_iÚû_^û Keòaû Xÿw 27

@Ác @¤ûd gòlY iûcMâú Z[û Zûjûe aýajûe 47

^ac @¤ûd ù~ûR^û, @ûKk^, Gaõ ùgâYú Kl _eòPûk^û aýaiÚû 51

\gc @¤ûd _â]û^ gòlKu bìcòKû 56

GKû\g @¤ûd aòKûg ù~ûR^û 60

\ßû\g @¤ûd @û_Yu ò̂R Kû~ðýûakúe @ûcôicúlû 63

Zâùdû\g @¤ûd aýqòMZ C^ÜZò ù~ûR^û 78

********

| 2 |  

_â[c @¤ûd

_eòPd gòlK eìù_ @ûùc icùÉ @aMZ @Qê ù~, cû¤còK gòlû@ûMûcú Rúa^ MXÿòaûe i¸ûa^ûe Ée @ùUö cû¤còK gòlû MâjY Keê[ôaû _òfû Rúa^e G_eò GK @aiÚûùe @ûiò _j�ô[û«ò ù~còZò, ùicûù^ ^òR @¤aiûd akùe @ù^K Kû~ðý KeòaûKê ic[ð ùjA[û«òö Gjû cû¤còK gòlû_â\û^ Keòaûùe (cû¤còK gòlY _âKâòdûùe) ijR Gaõ Ciôûj _â\ûdK ùjûA[ûGö Kò«ê cû¤còK Éee _ûVýKâc Gaõ aòhdaÉêe cûZâû GùZ ùagú ùjûA~ûA[ûG ù~, ùi _~ðý« _j� ôaû _òfû _ùl KÁiû¤ cù^jêGö ùZYê ùi _ûV _XÿòaûKê @ûMâjú jêG^ûjóö ùZYê _ûVýKâc ÉeKê _j�ôaûe aýaiÚû iað\û cêq ejòaû @ûagýKö GjûQWÿû a� ðcû^ ùicûù^ ajêZ KUKYû ij _eúlûe i¹êLú^ ùjCQ«òö _òfûcû^u aû_û, cû’, @ûcôúd aMð icùÉ _òfû KéZòZß _â\gð̂ Keò baòhýZ MV^ Keòaû \òMùe @ûgûZúZ CKôY×û _âKûg Ke«òö Gjû iùw iùw ieKûeú I iûjû~ý_âû¯ aò\ýûkde gòlKcûù^ @ù^K ùgûP^úd _eòiÚòZò, @bûa_ì‰ð _eòùag (ùgâYú Kl, _eúlûMûe, _ûVûMûe AZýû\òe @bûa) Gaõ @Zò cûZâûùe QûZâ gòlK @^ê_ûZ AZýû\ò @iêaò]ûcû^ ù\A MZò KeêQ«òö aûÉa ùlZâùe ù\LôaûKê Mùf cû¤còK gòlKcû^ue gòlû\û^ Kû~ðý Keòaû GùZUû ijR ^êùjñö

@ûce @]ôKûõg gòlK gòlû\û^ icdùe aòhdaÉê C_ùe @]ôK ¤û^ ù\A[û«òö ~ûjû\ßûeû ùicûù^ QûZâe baòhýZ @ûagýKZûKê MêeêZß ^ù\A aòhdaÉêKê icû_^ Keò Pûfò[û«òö aòMZ ùKùZ ahð ùjfû cû¤còK aò\ýûkde gòlKcû^u ijòZ Kûc Keò ÆÁeìù_ RYû_WÿêQò ù~, @]ôKûõg gòlKcû^ue aòhdmû^ _âZò ~ù[Á ]ûeYû @Qòö G_eò KòQò gòlK ù\Lû~û«ò, ~ûjûu _ûLùe gòlY iûcMâú ^ [ûA c¤ ùicûù^ aòmû^ gòlY Kû~ðý Keò[û«òò aû _òfûu @ûMâj ùjfû bkò C_ûd @af´^ Keò[û«ò Kò«ê iû]ûeYZü Gjû ù\Lû~ûAQò ù~, @]ôKûõg gòlK ùgâYúKlùe _òfûcû^uê ùKcòZò ù~ûWÿò eLôùa Gaõ Zûu ùaû]McýZû jòiûaùe gòlY Ée _~ðý« _j�ô _ûeòùa, ùi[ô_ûAñ @jej ùPÁû PùkAQ«òö G _eòù_âlúùe – cû¤còK gòlY _ûAñ ijR gòlY cûMð\gðòKûe flý ùjCQò – @û_Ycû^uê Gaõ @û_Yu _òfûcû^uê ^òRÊ Xwùe Kû~ðý Keò i`kZû jûif \òMùe ijûdK ùjaö

i`kZû \òMùe ~ûZâû GK iõKÌ_ì‰ð flý jûif Keòaûùe _âùPÁûeê @ûe¸ jêGöùKCñ _âKûee cû¤còK ùgâYúKl @ûùc ù\LôaûKê PûjêñQê? @ûc aò\ýûkdùe Gjû K’Y i¸a @ùU? @ûùc @û_Yuê @û_Yu aò\ýûkde G_eò GK “\éÁòùKûY” (flý) _ûAñ @ûcªY Keê@Qêö _â[ùc Gjû @û_Yuê KòQò aòiàd Gaõ Ê_Ü _eò fûMò_ûùeö ùi ~ûjû ùjC, ^òcÜ ùKùZûUò Pò«û]ûeûKê ù^A GK flý (\éÁòùKûY) ]û~ðý Keû~ûAQò-

- Gjò Éeùe [ôaû Kòùgûe-Kòùgûeú cû^u aòKûgö - aòbò^Ü aòhde @ûagýKZû, ù~CñMêWÿòK @¤d^ Keòaû _òfûu _ûAñ ^òjûZò \eKûeö - RûZúd _ûVýKâc @û]ûe (G^þ.iò.G`þ 2005) Gaõ eûRý _ûVýKâc @û]ûe 2007e _âcêL CùŸgý Gaõ - _òfûcû^u _âÉêZò KeY, ~ûjûKò Zûue baòhýZ Rúa^ _ûAñ C_ûù\d_ì‰ð I @ûagýK @ùUö

GZ\þ aýZúZ @ù^K aò\ýûkde gòlKcû^u @^êbìZòKê @û]ûe Keò, _âKéZùe ùicûù^ Äêfùe K’Y iaê iµû\^ Keò_ûeêQ«ò Gaõ K’Y iaê Keò _ûeòùa, Gjû C_ùe Gjò ijR gòlY cûMð\gðòKû _~ðýùaiòZö

| 3 |  

@¤ûd-3ùe @û_Y Gjò \éÁòùKûY _ûAñ @û]ûe _ûA _ûeòùaö ù~Cñ @û]ûeKê ù^A cû¤còK gòlû Gaõ ùK÷ùgûe aòKûg flýKê aêSòaû_ûAñ aòùgh iZýZû Gaõ cû^ýZû ^ò¡ðûeY Keû~ûA@Qòö Gjû ijòZ @ûc aò\ýûkd cû^uùe gòlKcûù^ i¹êLú^ ùjC[ôaû aòùgh iciýû, Keê[ôaû iõNhðe (ù~Cñiaê iµKðùe @ûc icÉuê RYû @Qòö) ZûfòKûKê ù^A gòlY _âYûkúKê C�c eìù_ _âÉêZ KeòaûKê _eûcgð \ò@û~ûAQòö GjûKê _ùe _ùe cû¤còK ùg÷lòK aòmû^ (Pedagogy) aòbûMùe _êvû ê̂_êv @ûùfûP^û Keû~ûAQòö ~ûjûe CùŸgý ùjCQò “iKâòd @õgMâjY”ö ~ûjûKò @ûùc @ù^ßhY, @ ê̂¤û^ Gaõ ò̂R aýajûeûcôK @^êbìZò cû^ueê fûb KeòQêö GjûQWÿû aýajûe ù~ûMý Z[û _òfûu _ûAñ i¸a ùjfûbkò cû^K Gaõ iìPKKê Gbkò eìù_ \ò@û~ûAQò, ~ûjûKê gòlK ^òRÊ Xwùe Keò_ûeòùaö

Gjò _éÂbìcò ijòZ, cû¤còK Éeùe _XÿûAaûKê [ôaû cêLý aòhd ~[û cûZébûhû, AõeûRú, MYòZ, aòmû^ Gaõ iûcûRòK aòmû^ C_ùe @ûùfûK_ûZ Keû~ûAQòö abò^Ü aòhdùe @ûagýKZû Gaõ ùKøgk iµKðùe iõlò¯ aòaeYú G[ôùe @Qòö cû¤còK gòlû^úZòùe [ôaû aòhde c¤ gòlY CùfäL ejòQòö _ûVý_êÉK Gaõ @^ýû^ý iûcMâú, C_KeY, Gaõ Zûjûe MêeêZß_ì‰ð aýajûe iµKðùe _ea�ðú _~ðýûdùe \ò@û~ûAQòö a�ðcû^ G[ôeê @ù^K Rò^òh @û_Yu aò\ýûkdùe còkê^[ôaûe i¸ûa^û ejòQò Kò«ê Gjûe cûù^ ^êùjñ ù~, Gjò iÚòZò @^aeZ fûMò ejò[ôaö

_ea�ðú @¤ûdùe gòLôaûe/gòLûAaûe aýaiÚû iµKðùe @ûùfûK_ûZ Keû~ûA@Qòòö Gjû @û_Yu gòlY _âYûkúe ù~ûR^û, ^òR ùgâYú Kle @ûùdûR^ Gaõ ijRùe còkê[ôaû i´ke @ù_lûKéZ C�c aýajûe I cìfýûu^ C_ùe \éÁò \ò@û~ûAQòö ù~ùZ\ìe i¸a, _òfû ^ò½òZ eìù_ gòLô _ûeòaû _~ðý« ijûdZû ù\aû_ûAñ gòlY Kû~ðýûakú _âÉêZ Keû~ûAQòö

RùY cû¤còK gòlK eìù_ @û_Yuê ajêZ KòQò a�ðcû^ KeòaûKê _WÿêQòö G iaêe iaðûwú^ aòKûgKê G_eò bûaùe Keòùa, ù~_eò _òfûcûù^ ^òR Rúa^ a� ôaû _ûAñ _âÉêZ ùjûA _ûeòùaö Zûue @«\ðéÁò Gaõ flýKê _ìeY Keòùaö G_eò bûaùe cûMð\gð^ Keòùa ù~, ù~_eò ^òR _ûAñ C_~êq flý ò̂ùR ^ò¡ðûeY Keò _ûeòùaö Gjû ijòZ aò\ýûkde @^ýû^ý iõ_éq aýqò (@bòbûaK Gaõ aò\ýûkd _eòPûk^û KcòUò) cû^u ijù~ûMKê icé¡ò Keòaû _ûAñ _eûcgð _â\û^ Keòùaö

aûÉaòKZûKê @ûLô @ûMùe eLô aòùgh iûa]û^ ejòaûKê _Wÿòaö ~\ò aò G iaê _eòa�ð^ _ûV_Xÿû _ûAñ Pûùf Z[û_ò GjûKê GKû[eKùe `k_â\ Keû~ûA ^ _ûùeö Gbkò _eòiÚòZòKê cêKûaòfû Keòaû _ûAñ Gjò cûMð\gðòKû GK _âKûe Kû~ðýKûeú ù~ûR^û bûaùe _eûcgð ù\A[ûGö ~ûjûe cû¤cùe @û_Y @ûMûcú ahð c¤ùe ^òR ùgâYúKl ijòZ iµì‰ð aò\ýûkde _eòa�ð^ Keò _ûeòùaö Gjò _âKâòdûùe aò\ýûkde _â]û^ gòlK bìcòKû @Zý« MêeêZß _ì‰ð ö ùMûUòG @¤ûdùe gòlKcû^u Gaõ ùMûÂú ijù~ûMùe aò\ýûkde iûcMâòK aòKûg _ûAñ ù~Cñ _\ùl_cû^ ù^A_ûeòùa Zû iµKðùe _â]û^ gòlKu bìcòKû K’Y ùja Zû’jû \ò@û~ûAQòö ù~ùZùaùk @û_Y @û_Yu Kû~ðý _âMZò VòKþbûaùe Keò Pûfòùa ùiùZùaùk @ûMûcú Kcð_^Úû ^òùR iÚòeKeò, _ea�ðò Kû~ðýe @ûagýKZûKê aêSò_ûeòùa Gaõ ~[û icdùe ^òR ù~ûR^ûKê iõùgû]^ Keò `k_â\ _\ùl_ ù^aû _ûAñ @ûagýK cù^ Keòùaö G[ô_ûAñ @ûagýK `Ÿð Gaõ @ûKk^ ùKøgk iµKðùe cûMð\gð̂ Keû~ûAQòö aýqòMZ ùg÷lòK Kû~ðý iµû\^ aò^û _eòa�ð^ @ûYòaû @û_Yu _ûAñ KÁiû¤ ö ùZYê ùghùe aýqòMZ aòKûg ù~ûR^û iµKðùe _eûcgð \ò@û~ûAQò, ~ûjûKò @û_Yuê ^òRe \lZû I ùaû]McýZû aé¡ò Keòaûùe ijûdK ùjaö

_âKéZùe @ûùc @ûgû Keê@Qê ù~, @û_Y cûMð\gðòKûe C�c aýajûe Keòùaö Gjû @û_Yu Gaõ @û_Yu _òfûcû^u _ûAñ iûjû~ýKûeú eìù_ _âcûYòZ ùjaö @û_Y Gjûe @ûagýKZû @^ê~ûdú _eòa� ð^, iõùgû]^ Keòaû iµKðùe @ûcKê c¤ @aMZ KeûC[ôùaö

************

| 4 |  

\ßòZúd @¤ûd

@ûùc ùKCñ _âKûe ùgâYúKl iõeP^û (_âÉêZ) KeòaûKê PûjêñQê?

ùMûUòG ùgâYúKl Kjòùf K’Y aêSû~ûGö _eòbûhûùe Gjû ùMûUòG ùKûVûNe, iêaò]û iêù~ûM Gaõ Gjûe C_KeY @Qò ùaûfò aêSû~ûGö GK iê¦e ^òcðòZ ùgâYúKlùe \d^úd ùgâYúKû~ðý Pûfê[ôaûe c¤ ~ù[Á i¸ûa^û ejòQòö KûeY ~ûjû ùgâYú _eòPûk^ûKê C�c aû Leû_ Keò[ûG, Zûjû ùjCQòò - _eÆe c¤ùe ejò[ôaû a§êZße iµKð Gaõ Zûc¤ùe ùjC[ôaû gòlY _âKâòdû ö ~\ò Gjò \êAUò VòKþ Xÿwùe Pûùf, ùZùa ùgâYúKlùe Cycû^e ùg÷lòK i`kZû ÊZü jûif Keû~ûA _ûeòa Gaõ _âùZýK _òfûu _ûAñ CyùKûUúe gòlY C_f²ò ùjûA_ûeòaö

@ûMKê aXÿòaû _ìaðeê RûYòù^aû ù~, ùMûUòG C�c ùgâYú Kle ùKCñiaê MêY ejòaû @ûagýK? Gjû iµKðùe @û_Y KòQòò icd Pò«û Keò ^òcÜùe c«aý _â\û^ Ke«êö

ùMûUòG C�c ùgâYú Kl _ûAñ K’Y @û_Y c¤ a§êZß_ì‰ð iµKð C_ùe MêeêZß ù\CQ«ò? gòlK Gaõ QûZâ c¤ùe, QûZâ QûZâ c¤ùe [ôaû iêiµKð aûÉaùe ùgâYúKl C_ùe aòùgh _âbûa _KûA[ûGö

iµKð –

@û_Y, @û_Yu Gaõ QûZâcû^u c¤ùe Kòbkò iµKð iÚû_^ KeòaûKê PûjêQ«ò?

QûZâ, QûZâ c¤ùe Kòbkò iµKð ù\LôaûKê PûjêQ«ò?

@û_Yu \ßûeû _eòPûkòZ ùjC[ôaû ùgâYúKlùe @ûC ùKCñ _âKûe iµKð _âbûa _KûA _ûeòa? ùi iaê K’Y?

ùijò iµKðKê Kò_eò ù~ûWÿòaûKê PûjêQ«ò?

| 5 |  

_âYûkú

ò̂cÜùe \ò@û~ûA[aû i¸ûa^û MêWÿòK C_ùe \éÁò \ò@«êö @û_Yu ùgâYú Klùe G[ôeê ùKCñMêWÿòKê ù\LôaûKê Pûjóùa? ~\ò KòQò QûWÿò \ò@û ~ûA[ûG, ùZùa ZûKê G[ôùe ù~ûWÿò \ò@«êö (ù~Cñ MêWÿòK @û_Y @û_Yu ùgâYú Klùe ù\LôaûKê Pûjñû«ò, Gaõ Zû’jû Keò_ûeòùa Zû C_ùe PòjÜ \ò@«êö ù~CñMêWÿòK ùjûA_ûeòa Kò ^ûjó \ßò]ûùe @Q«ò Zû C_ùe ‘√’ PòjÜ \ò@«êö ù~Cñ MêWÿòK aòhdùe @û_Y Pò«û Keò^ûjñû«ò Zû C_ùe ‘x’ PòjÜ \ò@«êö)

ùgâYúKlùe _òfûcû^u _ûAñ ùKøYiò bd ^ûjóö _òfûcûù^ aò^û \ßò]ûùe Zû’u K[û Kjò_ûeêQ«òö _òfûcûù^ aò^û \ßò]ûùe _âgÜ _PûeêQ«òö _òfûcûù^, @^ý _òfû _Pûeê[ôaû _âgÜe C�e ù\CQ«òö cêñ ùgâYúe Pûeò_ûLùe Pfû aêfû Kùeö ùcûùZ _òfûcû^u ij ùaùkùaùk Kûc Keê[ôaûe ù\LôaûKê _ûAùaö cêñ ùKak aýûLýû Kùe ^ûjó ö @ù^K _âKûee gòòlY Kû~ðý c¤ Keê@Qòö cêñ _òfûcû^uê ò̂ùR ò̂ùR Pò«û Keòaûe, ^òR _âgÜe ^òùR C�e ùLûRòaû Gaõ Zû’u c¤ùe ~\ò bò^Ü bò^Ü _âKûe

C�e @ûùi, ùZùa _eÆe c¤ùe ~êqò/ZKð Keòaû _ûAñ ù_âûiôûjòZ Keê@Qòö ùgâYú Klùe aýajûe _ûAñ ùKak _ûVý_êÉK I gòlY iûcMâú ^êùjñ, _eòùageê @ûagýK iûcMâú Pd^ Keò aòbò^Ü

aòhde KòUþ, fûAùaâeú ajò Gaõ @ûagýK @^ê~ûdú @^ýû^ý iûcMâúe aýajûe Keû~ûC@Qòö ùcûe ùgâYú Klùe _òfûu \ßûeû Keû~ûA[ôaû Kû~ðýMêWÿòKê Kû^Úùe _â\gð^ Keû~ûC@Qòö _òfûcûù^ aýqòMZ aû \kMZ Kû~ðý Keê[ôaû ù\Lô_ûeòùaö ùicûù^ ^òùR ^òR flý iû]^ _ûAñ ù~ûR^û Ke«òö

@ûagýK iÚùk ùcûe iûcû^ý ijûdZûùe Kû~ðýUòKê iµì‰ð Keò ùgâYú Klùe _â\gð^ Ke«òö ù~Cñ _òfûcûù^ @ûgû^êeì_ @ûùMAQ«ò, ùicûù^ _Qùe ejò~ûA[ôaû _òfûcû^uê iûjû~ý KeêQ«òö C_~êq icdùe aòhdaÉê i´§úd, ù\÷^¦ò^ Rúa^ iµKðòZ @ù^K C\ûjeY cêñ Gaõ ùcûe _òfûcûù^ @ûùfûP^û

Keêö _òfûuê Zûu ^òRe @^êbìZòKê ù^A gòLôaûe iêù~ûM _â\û^ Keû~ûCQòö cêñ _òfûcû^u @ûMùe G_eò CùŸgý_ì‰ð @ûjßû^ iéÁò KeêQò, ù~Cñ[ôeê ùicûù^ ò̂R Pò«û]ûeû aýq KeêQ«ò, Ciôûje

ijòZ @õgMâjY Keò flý jûif \òMùe @ûùMA _ûeêQ«òö cêñ _òfûcû^uê ^òùR ^òùR Pò«ûKeò gòLôaû _ûAñ ù_âiôûjòZ Keê@Qòö aòbò^Ü C_ûdùe gòLôaû _ûAñ ùcû _òfûcû^ue iêù~ûM ejò@Qòö icd icdùe _Xÿû ~ûA[ôaû _âiw icìje _ê^eûùfûP^û Keò iûeûõg fòL^ AZýû\ò Keû~ûC@Qòö C�c ù~ûR^û Gaõ ùgâYú _eòPûk^û \ßûeû ~[û icdùe C_f² iûcMâúe iaðû]ôK aýajûe Keû~ûA _ûeêQòö _ûV_Xÿû ijòZ ^òe«e aýû_K cìfýûd^ \ßûeû ùcûùZ _òfûu Ée RûYòaûe ijûdZû còkêQòö ~ûjû\ßûeû cêñ Zûue Ée

@ ê̂~ûdú gòlY aýaiÚû Keò_ûeêQòö

| 6 |  

`kû`k (outcomes) gòlK eìù_ icùÉ RûYòQê ù~, @ûùc _òfûcû^uê i\ûiað\û _eúlû _ûAñ _âÉêZ Keê@Qê, Kò«ê _âKéZùe @ûùc Zûue Rúa^ _ûAñ _âÉêZ Keê @Qê Kò? ùK÷ùgûeûaiÚûe Gjò _~ðýûdùe ùicûù^ gòLôaû _ûAñ aýMâ ùjûA _Xÿ«ò Gaõ @ûùc Keê[ôaû @ù^K Rò^òh _âZò @ùKägùe _âbûaòZ ùjûA~û«òö gòlY Kû~ðý Kfûùaùk ò̂cÜùe \ò@û~ûA[ôaû ZûfòKû C_ùe ¤û^ \ò@«êö

“ùcûe ùgâYúKlùe _òfûcûù^ gòLôùa”, G_eò KòQò MêeêZß_ì‰ð K[û ^òcÜùe \ò@ûMfûö

1) cêñ ùcûe _òfûcû^u Vûùe ùKùZK aýqòMZ MêYe aòKûg Keòaò, ~ûjûKò Zûuê baòhýZ Rúa^ùe iûjû~ý Keòaö

2) ùcû\ßûeû _Xÿû~ûA[ôaû aòhdeê _òfûcûù^ ù~Cñ MêeêZß_ì‰ð aòhd iaê gòLôùa ùiMêWÿòK ò̂cÜ _âKûee @ùUö

3) “aûÉaùe ~ûjû cj�ß_ì‰ð ùiMêWÿòKê ùcûe _òfûcûù^ gòL«òö” GjûKê iê^ò½òZ Keòaû _ûAñ ùcûe ùgâYú Klùe ùKùZK Lûi MêY ejòaö

C_ùe ~ûjû ùfLû~ûAQò ùi[ôeê @]ôKûõg ùMûUòG _âKûe aòùghZß Gaõ cû^ýZû/]ûeYû C_ùe @û]ûeòZ @ùUö ~ûjûe iµKðùe @ûùc @ûMûcú @¤ûd cû^uùe @ûùfûP^û Keòaûö

| 7 |  

ZéZúd @¤ûd

aògßûi Gaõ ]ûeYû

@ûce mûZ aû @mûZùe ùjC, @ûce aòPûe]ûeû @ûce Kû~ðý C_ùe Mbúe bûaùe _âbûa _KûA [ûGö icd icdùe aòhd iµKðùe ^ RûYò c¤ @ûùc GK ]ûeYû iéÁò Keò[ûCö C\ûjeY Êeì_ - ù~ùZùaùk RùY aýqò KjêQ«ò “ùi RùY, Sò@ Kò«ê Zûjûe aòmû^ ajêZ bf ùjCQò”ö aûÉaùe K’Y ùi Zûjûe _âgõiû KeêQ«òò? Gjû _Qùe Zûue K’Y ]ûeYû @Qò? @û_Y bûaêQ«ò Kò, ùi aýqò ^òRe ]ûeYû _âZò iùPZ^ I iûa]û^ @Q«ò? ajêZ ùfûKu aògßûi @Qò ù~, ~\ò ùKøYiò _òfû Meòa _eòaûee ùjûA[ûG ùZùa Zûjûe _ûV_Xÿû ^òcÜcû^e ùjaû ÊûbûaòKö @û_Y K’Y G[ôùe ijcZ @Q«ò? ~\ò RùY gòlKu ]ûeYû G_eò [ûG, ùZùa Zûe _âZòKâòdû Z[û _âbûa @ûjêeò @ù^K QûZâu C_ùe _Wÿòaö @û_Y ajêZ bf bûaùe RûYòQ«ò ù~, Gjûe _eòYûc K’Y ùjûA_ûùeö

GYêKeò aògßûi Gaõ ]ûeYûe _eòbûhû iéÁò ùjaû @ûagýKö KûeY Gjû C_ùe @ûce @ûMûcú \ò^e Kû~ðý iµì‰ð @û]ûeòZ @ùUö Gjò @¤ûdùe jó iaê Keòaû _ûAñ ùPÁû Keû~ûAQòö G[ôùe G_eò KòQò K[û Kêjû~ûA [ûA_ûùe, ù~Cñ[ôùe @û_Y ijcZ ^êj«òö G_eò iÚùk @û_Yu @ijcZò _âKûg KeòaûKê iõùKûP Ke«ê ^ûjóö @ûce AMÜi Uòcþ Gaõ @û_Yu iû[ô cû^u ij @ûùfûP^û Kùf, @û_Y ò̂ùR Gjûe ò̂Ãhðùe_j�ô _ûeòùaö Mbúe bûaùe Pò«û Keû~ûA^[ôaû ]ûeYû MêWÿòKê ZKð aû Z[ý \ßûeû @ùKägùe \ìe Keû~ûA_ûùeö @û_Yuê Pò«òZ iÚòZòùe QûWÿò \ò@û~ûA_ûùeö GYêKeò \ò@û~ûA[ôaû K[ûMêWÿòKê Pò«ûKeòaû, aòPûe Keòaû Gaõ _eLô ù^aû _ùe jó ÊòKûe Ke«êö

1. _òfûcûù^ K’Y ùKak ùgâYúKlùe gòL«ò?

_òfûcûù^ ùKak ùgâYúKlùe ^êùjñ, iaê icdùe gòL«òö iaê _âKûe gòLôaû _ûAñ @^êba Zûue Rúa^ùe be_ìe ejòQòö (K’Y @û_Y Zû c¤eê ùKùZK ^ûc Kjò_ûeòùa? aòùgh Keò ù~Cñ QûZâuê @û_Y _XÿûCQ«ò) aò\ýûkd Rúa^ @ûV ahð @ZòaûjòZ Kfû_ùe cû¤còK ùgâYúKlKê _òfûcûù^ @ûi«ò Gaõ Zûu _ûLùe [ûG - @^êbìZòe icé¡ bŠûe, aòPûe Gaõ cZûcZ Gaõ ajêZ MêWÿòG _âgÜ ù~Cñ[ô _ûAñ ùicû^uê iûjû~ý \eKûeö

Gjòiaê @ ê̂bìZò, cZûcZ Gaõ _âgÜ (~ûjû _òfû @ûYò[û«ò) @û_Yu ùgâYúKlùe gòLôaû – gòLûAaû _âKâòdû i`kZû _ûAñ @û_Yuê ~ù[Á iûjû~ý Keòaö G[ô_ûAñ _òfûcû^u ijòZ K[ûaû�ðû Keòaû Gaõ ùicû^u ^òR Rúa^e C\ûjeY ù^A Zû ijòZ ù~ûWÿò ù\aû Gaõ gòLô[ôaû K[ûaÉêKê aûÉaòK Rúa^e _eòiÚòZò MêWÿòKùe _âùdûM Keòaû _ûAñ iûjû~ý Keòaö

K’Y @û_Y @û_Yu aòhd i´§úd GK C\ûjeY G[ô_ûAñ Pò«û Keò _ûeòùa?

| 8 |  

2. _òfûcû^uê K’Y iaê iìP^û ù\aû I iaêK[û aêSûAaûe @ûagýKZû @Qò?

ùicûù^ K’Y ^òùR ^òùR KòQò gòLô _ûeòùa ^ûjó?

@û_Ycûù^ ù\Lô[ôùa ù~, Gjò adie _òfûcûù^ ajêZ Rò^h (ùcûaûAf ù`û^ Gaõ @^ýû^ý ùUùKÜûùfûRò) cû^u _âùdûMe ^ìZ^ ùKøgk Gaõ ùi \òMùe @ûagýK \lZû MêWÿòKê ò̂ùR ^òùR gòLô[û«òö aûÉaùe ù~ùZùaùk ùicûù^ ^òùR Pò«ûKeòaûe iêù~ûM _û@û«ò ùiùZùaùk ùicûù^ Lêaþ gúNâ gòLô[û«òö ~ûjû Zûu _ûAñ cj�ß_ì‰ð Gaõ ùKøZìjk_ì‰ð @^êba jêG Zû’jû ùi gúNâ gòLô[û«òö ùi iaêe aòùgähY ^òùR Keò Zûjûe ^òÃhð ^òùR Zò@ûeò Ke«òö _âûdZü Zûue aò\ýûkde @^êbìZò ùKak aýûLýû ^ gêYòaû c¤ùe iúcòZ ejêQòö Zûu ijòZ @ûùfûP^û Keòaû, ZKð Keòaû, ^òRe iù¦j Gaõ CKôY×ûKê \ìe Keòaûe ajêZ Kcþ iêù~ûM còkò[ûGö _òfûcû^u _~ðýùalY Gaõ aòPûe ]ûeûKê iûcòfKeò, G_eò aûZûaeY iéÁò Keû~ûA_ûeòùf ùicûù^ _âgÜ _Pûeò _ûeòùa, Zû _Qùe ejò[ôaû KûeY MêWÿòK C_ùe ^òRe cZûcZ c¤ ù\A _ûeòùaö G_eòò ùKùZK ùKøgk @Qò ~ûjû\ßûeû ùicûù^ C�c eìù_ gòLô _ûeòùaö aûÉaùe _òfûcû^uê G_eò Keòaû _ûAð ^òe«e ù_âûiôûjòZ Keòaûe @ûagýKZû ejòQòö

~\ò @û_Y ùgâYúKlùe G_eò @ûùfûP^ûKê ù_âûiôûjòZ Keòùa ùZùa @û_Y K’Y @û_Yu _ûVýKâcKê iµì‰ð Keò _ûeòùa ùaûfò bûaêQ«ò?

3. _òfûcûù^ ^úea aiòaû Gaõ c^¤û^ ij aýûLýû gêYòaû CPòZö

_òfûcûù^ K[ûaû�ðû ùjaû Gaõ @^ýcû^u ij cògòaûe @ûagýKZû ejòQòö Zûue Pûeò_ûgßðùe G_eò aûZûaeY iéÁò Keòaûe @ûagýKZû ejòQò, ù~Cñ[ôùe iìP^û Gaõ _âKâòdû Zûu cû^iòK Ée _~ðý« _j� ô _ûeòaö ùicûù^ GKûKú ùKøYiò K[ûKê aêSòaûaû _âKûg Keòaû _ûAñ KÁ @^êba Keò_ûe«ò Kò«ê \kMZ bûùa @]ôK ZûjûKê ijR cù^Keò K[û ùjûA_ûe«òö aòbò^Ü _âKûe c«aý Gaõ aòKÌ iµKðùe @ûùfûP^û Ke«òö Gjû iaê Zûuê gòLôaûùe iûjû~ý Keò[ûGö Gjò KûeY ù~ûMê ùgâYúKlùe \kMZ Kû~ðýKê ù_âûiôûjòZ Keòaû GK C�c cû¤c @ùUöG[ôùe MêeêZß_ì‰ð K[ûUò ùjCQò, _òfûUò ù~còZò \kùe ùKak Pê_ ùjûA aiò ^ejò \kMZ @ûùfûP^ûùe @õgMâjY Keòaö ùi[ô _âZò ¤û^ ù\aûö

@û_Y @û_Yu ùgâYúKlùe \kMZ Kû~ðý KeûCQ«ò Kò? ùKCñ _âKûeùe KeûAQ«ò? Zû’\ßûeû K’Y ùjCQò?

| 9 |  

4. _ûVý_êÉK ùjCQò gòLôaû _ûAñ iaêVê C�c Ciô!

cû¤còK Éeùe gòLôaû _ûAñ _ûVý_êÉK iaêVê cj�ß_ì‰ð iûcMâú ^êùjñö _âKéZùe Gjû GK cûMð\gðòKû @ùUö ~ûjûKò @û_Yuê ùKCñ aòhd C_ùe @ûùfûK_ûZ Keòùa Zû’jû Pd^ Keòaû _ûAñ iûjû~ý Kùeö _ûVý_êÉK aýZúZ gòlKcûù^ gòlY iûcMâú aýajûe Keòaû @ûagýK, _eúlûMûee C_KeY, PûUð, fûAùaâeúe _êÉK, LaeKûMR, @bò]û^ Gaõ @^ýû^ý aòhdaÉê @û]ûeòZ _êÉK (a�ðcû^ _âPkòZ ùjC[ôaû AùfKþùUâû^òKè iûcMâú) e c¤ aýajûe Keòaû @ûagýKZû ejòQòö ùMûÂú Gaõ _eòaûeeê _ûA[ôaû @^êbìZòKê c¤ C�c eìù_ gòlY Kû~ðýùe aýajûe Keû~ûA _ûeòaö

@ûùc RûYòQê ù~, @û_Y GK[ûùe ijcZ ùjùa ^ûjóö KûeY _ûVý_êÉK G_eò GK iûcMâú, ~ûjûKê @û]ûe Keò _eúlû ùjûA[ûGö Gjû iZý ^êùjñ Kò? Kò«ê @û_Y K’Y bûaêQ«ò, @ûMûcú\ò^e Rúa^ùe ùKak Gjû jó aýajûeùe fûMòa^û @^ý Rò ò̂h aýajûe ùja? ùZùa ùKCñ[ô _ûAñ @û_Y _XÿûCQ«ò? ùKak _eúlû _ûAñ ^û’ Rúa^ _ûAñ c¤?

5. iùaðû_eò ùicûù^ ùjCQ«ò _òfû

Gjò icdùe, ùicûù^ aûfýûaiÚû ùghKeò ùK÷ùgûeûaiÚûùe @Q«òö ùicûù^ ^òRe _eòPde aòKûg KeòaûKê Pûjû«ò Gaõ Zûue @ûcôi¹û^ _âZò @Zò Êûbòcû^ú @U«òö Zûu PZêü_ûgßð \ê̂ ò@ûùe ~ûjûiaê Zûuê Leû_ ùaû] jêG Zû C_ùe @iù«ûh aýq Ke«òö ùicûù^ Zûu iûwiû[ô cû^u _ûAñ _âZògîZòa¡ ö @^ýKêiûjû~ý Keòaû _ûAñ ^òRe Pò«û _â\gð^ Ke«òö ^ìZ^ @ûjßû^ Gaõ @^êbìZò ù^aû_ûAñ ajêZ CiôûjòZ ùjûA[û«òö

_òfûcû^u Gjò \lZûe aòKûg Keòaû \òMùe @û_Y ùKCñð bìcòKû ù^A _ûeòùa?

@û_Y Gjò adie Kòùgûe Kòùgûeú cû^u ijòZ Kûc Keòaûùe ùKCñð ùKCñ @ûjßû^e i¹êLú^ ùjûAQ«ò?

ùicû^u \ßûeû _Peû~ûA[ôaû _âgÜ C_ùe K’Y @û_Y ùKùa @ijûd cù^ KeòQ«ò Kò? (Gjûe @[ð ùjCQò @û_Y RùY C�c gòlK @U«ò, ~ûjûKò _òfûcûù^ ~ûjû PûjêQ«ò Zûjû cêqbûùa Kjòaû _ûAñ iêù~ûM ù\CQ«òö)

| 10 |  

@û_Y ùijò ^ìZ^ Gaõ ~êa gòlKcû^u _ûAñ K’Y _eûcgð ù\ùa? ù~Cñcûù^ _â[c Keò cû¤còK gòlûùe @¤û_^û KeòaûKê ~ûCQ«ò?

@û_Y ~\ò RùY ^ìZ^ gòlK @U«ò, ùZùa @û_Yu aeò gòlKuê _Pûeò _ìeY Ke«êö Gjû @û_Yuê _ea�ðú icdùe iûjû~ý Keò_ûùeö

6. gòlûùe _Qê@û[ôaû Gaõ c^Úe MZòùe gòLê[ôaû _òfûcûù^ bfbûùa gòLô_ûeòùa ùaûfò @ûgû Keû~ûA _ûeòa ^ûjóö

Gjû Gbkò GK ]ûeY, ~ûjû jêGZ ajêZ aWÿ ]eY lZòe KûeY @ùUö ~\ò aògßaò\ýûkdùe KéZòZß jûif Keò[ôaû _òfûuê aòfùe jk Keòaû _ûAñ Kêjû~ûG, ùZùa ùi ùiVûùe _Qê@û aû c^Úe jó iûaýÉ ùjaö ~\ò icÉ _âgûiK cû^uê iµì‰ððð IWÿò@ûùe Kûc KeòaûKê Kêjû~ûG, ùZùa @]ôKûõg _âgûiK c^Úe MZòùe gòLê[ôaû _òfû _eò ùjûA[û«òö _âKéZ K[ûUò ùjCQò ù~, ~\ò @ûùc aýqò _ûLùe [ôaû \lZûKê ù\Lôaû ^ûjñò Gaõ aò_eúZ _\ùl_ ù^aûùZùa, ùijò aýqòe lZòjó ùja Gaõ Zû’ C_ùe _Qê@û aû c^Úe \ûM fûMò~òaö

RùY Mâûcû�k Kòùgûe _ûLùe Pûh aû _gê_ûk^ aû _eòùage i´kKê C�c eìù_ aýajûe Keò_ûeòaûe ajêZ @^êbìZò [ûA_ûùe Gaõ ùi ~ûjû RûYòQò Zjóùe ùi aòùghm ùjûA_ûùeö Gjò mû^Kê Kò_eò bûaùe @ûùc @ûce gòlY Kû~ðý icdùe aýajûe Keò _ûeòaû ? C\ûjeY Êeì_ RùY gògê gâcòKe aýûajûeòK iûcMâú cû^ue ]ûeYû, aòmû^ aòhd _XÿûAaûùe ajêZ iêù~ûM @ûYò ù\A[ûGö

iõùl_ùe Kjòùf, Gjò _òfû c^ÚeMûcú aû _Qê@û ^êj«ò Kò«ê @ûce gòlY aýaiÚû Zûuê Gbkò Keòù\AQòö Gjò cûMð\gðòKû @û_Yuê GK c^ÚeMûcú gòlK ^ ùjaûKê iê^ò½òZ Keòaö

@û_Y @ûC ùKCñ iaê aògßûi / ]ûeYûKê ù~ûWÿòaûKê Pûjóùa Zû’jû ^òcÜùe ù~ûWÿò_ûe«òö

***********

| 11 |  

PZê[ð @¤ûd

ùKCñcûù^ @ûce QûZâ @U«ò - ùK÷ùgûe cû^u iµKðùe

@ûùc ù~Cñ _âKûe ùgâYú Kl PûjêQê Zû’e GK \éÁòùKûY Gùa @ûc _ûLùe @Qòö aògßûi Gaõ ]ûeYû iµKðùe _âûe¸òK @ûùfûP^û Keû~ûAQòö ^òRe _òfûcû^uê Gaõ Zûue _éÂbìcòKê iûùw iûùw aêSòaû _ûAñ Gjû C_ûù\d _ì‰ð ùjaö

@ûc _ûLùe ùKCñð _âKûe QûZâQûZâú @Q«ò ? Zûue _éÂbìcò K’Y? Zûue Pò«û]ûeû, Zûue @^êbìZò K’Y Gaõ Zû ijòZ Zûue \lZû ùKùZ? G aòhdùe @û_Yu cZûcZ GVûùe DùfäL Ke«ê-

ù~Cñ _òfûcû^u _ûAñ gòlY Kû~ðý KeêQê, ùicûù^ icûRe _Qê@ûaMð Z[û aòbò^Ü Éee @U«òö @ù^K aòhdùe ùicûù^ aòbò^Ü \lZû I @^êbìZò ù^A @ûiò[û«òö Zûu _âZò ^ýûd _â\û^ KeòaûKê ùjùf,@ûcKê Zûue @ûagýKZû, Zûu iûcûRòK aýaiÚûKê RûYò, Zûue aêSò_ûeòaû ÉeKê ~òaûe @Qòö Gjò @¤ûdùe Giaê aòhdaÉê C_ùe @ûùfûK_ûZ Keû~ûAQòö

1. @ûce i¦bðùe ùK÷ùgûeu iûcûRòK iÚòZò

@û_Y icûRùe ~\ò iêaò]ûaû\ú aMð c¤ùe ^ûjû«ò, ùZùa ùK÷ùgûeûaiÚû adi GùZ ijR icd ê̂ùjñö ù~Cñcû^u _ûAñ @ûùc Kûc KeêQê Gaõ ù~Cñcûù^ ieKûeú Gaõ ieKûeú iûjû~ý_âû¯ aò\ýûkdùe @¤d^ KeêQ«ò ùi iaê QûZâ / QûZâú _âûdZü aò\ýûkd _âùag Kûkeê gòlûeê a�ôZ @Q«òö

@û_Yu @^êbìZò @^êiûùe @ûce _òfûcûù^ _ûeòaûeòK, ùMûÂúMZ Gaõ iûcûRòK ùlZâùe ùKCñ bkò KÁKe _eòiÚòZòe i¹êLú^ ùjCQ«ò?

^òcÜùe \ò@û~ûA[ôaû ùKûVeúùe Kòùgûe / Kòùgûeúu iÚòZò C_ùe ùKùZK aòhd _ûAùaö @ûce aògßûi ejòQò ù~, ù~Cñ aòhdaÉê C_ùe _òfûcûù^ @ijûd cù^ KeêQ«ò ZûKê @û_Y ^ò½d PòjÜò _ûeòùaö

Gjò aòhdKê icû]û^ Keòaû iµKðùe @û_Yu cZûcZ K’Y @ùU? ùKûVeúe WÿûjûY _ûgßðùe \ò@û~ûA[ôaû iÚû^ùe ùfL«êö

1.1 _eòaûe Gaõ icûR iû]ûeYZü _~ðýû¯ Ciôûj _â\û^ Keê ^ûjóö

ù~Cñ QûZâ/QûZâú @ûc aò\ýûkdKê @ûi«ò Zûuê Nùe ijù~ûM còkê[ûA_ûùe ^ còkê[ûA_ûùe c¤ö @]ôKûõg _eòaûe @û[ðòK i´k @bûaeê ^òR _òfûcû^uê Cy gòlû MâjY Keòaûùe iûjû~ý Keò _ûe«ò ^ûjóö Z[û_ò _òfûcûù^ _ûV _Xÿòaû _ûAñ Gaõ Zûue @bòbûaK cûù^ _ûV _XÿûAaûKê Pûjû«òö cû¤còK gòlû iµì‰ð Kùf c¤ C{k baòhýZ aû PûKòeú còkòaûe ùKøYiò Mýûùe�ò ^ [ôaû

ùcûe _òfûcû^uê CiôûjòZ Keòaû _ûAñ cêñ K’Y @ûC KòQò Keò _ûeòaò?

| 12 |  

K[û Zûuê RYû [ûGö aé� òMZ gòlû (@ûA.Uò i´§úd)Kê C\ûjeY eìù_ MâjY Keû~ûA_ûùe (cû¤còK gòlûùeGjûe @aKûg KßPòZ ù\Lû~ûG)ö Pûeò@ûùWÿ PûKòeúe Pûjò\û _âûdZü ejòQòö ùfûKcûù^ Gjûe aòKÌ Pò«û Keê^ûjû«ò, ~\ò aò Zûuê PûKòeú Vûeê @]ôK bf aýaiÚû còùk, Zû’ iù�ß c¤ PûKòeúKê _i¦ Ke«òö cû¤còK gòlû_âû¯uê _âûdZü Kêjû~ûA[ûG ù~- “Zûu _ûAñ PûKòeú ^ûjó aûùicûù^ PûKòeú _ûAaûe ù~ûMý ^êj«òö” ù~Cñcûù^ \gc ùgâYú _ûiþ KeòQ«ò ùicûù^ c¤ ùaùeûRMûe @U«ò, ùjùf “ZêcKê K’Y còkòa?” 1.2 ùK÷ùgûeûaiÚû iµKðùe adÄ cû^u Pò«û]ûeû -

aòùgh Keò adÄcûù^, Kòùgûeú/Kòùgûeu iµKðùe iòcúZ Pò«û Ke«òö ùicûù^ @ ê̂ba Ke«ò ù~, Kòùgûe cû^uê iað\û Kû~ðýaýÉ eLôaû @ûagýK @ùUö (aòùghKeò CùŸgý aòjú^ Kû~ðýKkû_ cû^uùe)ö @^ý_lùe ùicûù^ @iêaò]ûùe _Wÿò~òùaö Kòùgûe/Kòùgûeú cû^ue ùKùZK aòùgh MêYùjCQò– cCR Keòaû, ak ù\LûAaû aû aò_\_ì‰ð \ûdòZß ù^aû AZýû\òö _âKéZùe Gcû^uê ^KeûcôK \éÁòùe ^ ù\Lô Zûue cj�ßßKê aêSòaû @ûagýKö @û_Y Kjò _ûeòùa Kò, KûjóKò? ~\ò adÄcûù^ Zûue aûÉaòK ù~ûMýZû, eêPò, _âZòbû MêWÿòKê aêSòùa Gaõ cû^ýZû ù\ùa, ijù~ûM Keòùa, ùZùa Gjû Kòùgûe/Kòùgûeú cû^ue gòLôaûùe @Zý« iûjû~ý Keòaö

cêñ ùcûe _òfûcû^u _ûAñ Kò_eò iù´\^gúk ùjûA_ûeòaò?

1.3 baòhýZ iµKðùe ÆÁZûe @bûa

Kòùgûe/Kòùgûeú cû^u ijòZ @ûùfûP^û Keò RYû _WÿòQò ù~, @]ôKûõg baòhýZ _Xÿû iµKðùe ÆÁ ^êj«òö _ûV_Xÿû Gaõ baòhýZ MV^ _ûAñ K’Y PûjêQ«ò Zû iµKðùe c¤ ÆÁ ^êj«òö Gjû ÊbûaòK @ùU, KûeY Zûu _ûAñ ùKøYiò _eûcgð (counseling) aýaiÚû KQò ^ûjóö ~ûjû\ßûeû ùicûù^ baòhýZ iµKðùe iù¦j bòZùe ejòQ«òö Zûue _òZûcûZû/@bòbûaK cûù^ c¤ _eûcgðùe RWÿòZ ùjaûe @ûagýKZû ejòQò, ùjùf ^òKU baòhýZùe c¤ Gjû ùjûA_ûeòaûbkò fûMê ^ûjóö Gjûe _eòYûc Êeì_, _eòùghùe _òfû @ûagýKZûKê aò^û aêSò aòhd aûQò ù^A[ûG, ù~_eò Kò Kkû (Arts) aû aòmû^ (Science)ö Gjû c¤ VòKþ ù~, ùagò ^´e eLô[ôaû _òfûuê @Mâû]ôKûe bò�òùe aQû~ûA[ûG,ùKCñ[ôùe Kò _òfûe eêPò @Qò ZûKê aòPûe Keû~ûG ^ûjóö G[ô_ûAñ @]ôKûõg cû¤còK Éee _òfû ijRùe Gjò aòhdRûfùe Q¦ò ùjûA ~û’«ò aû Pûjñê^[ôaû aòhd _XÿòaûKê aû¤ jê@«òö Gjû ijòZ GK[û c¤ iZý ù~, ùiVûùe Zûu _ûAñ _âKéZ _ûVýKâc aû C_ûù\d gòlY Kû~ðý ijòZ iûcòf ùjaû _ûAñ ~ù[Á iêù~ûM ^ûjóö

ùcûe _òfûcû^u baòhýZ C{k ùjaû _ûAñ cêñ _òfûuê Kò_eò iûjû~ý Keò _ûeòaò?

| 13 |  

1.4 aûkòKû cûù^ aòùgh KÁ\ûdK iciýûe i¹êLú^ jê@«òö

Kò_eò gòlû MâjY Keòùa? ùKCñVò gòlû MâjY Keòùa? aòhd aû ùKûið ù^aû \òMùe aûkòKûu C_ùe _eòaûee ajêZ Pû_ _Wÿò[ûGö ùKCñUû VòKþ Keò_ûeòa Zûjûe Zêk^û Keû~ûG, Äêf Vûeê \ìeZû, Nùe Kûc Keòaû, iêelòZ ejòaû \òMùe Gaõ ùKùZKûõgùe Zû’e gòlY Ée aòhdùe c¤Sò@UòKê _eòaûee ^ò‰ðdKê PìWÿû« eìù_ MâjY KeòaûKê _Wÿò[ûGö @bòbûaKcûù^ Zûu Sò@e aûjûNe K[û Gjò icdeê Pò«û Keòaû @ûe¸ Keò\ò@«òö aûkòKûcû^u aòaûj aûkK @ù_lû gúNâ ùjûA~ûGö @ù^Kûõgùe Zû’e _i¦Kê MêeêZß ^ ù\A _eòaûe aMðu _i¦ @^êiûùe iò¡û« Keû~ûA[ûGö @ûc icûRùe aûkK Gaõ _êeêh cûù^ Sò@ cû^uê KUûl Keòaû @ûC GK NUYû @ùUö Gjòiaê KûeYeê ajêZ Kcþ iõLýK aûkòKû cû¤còK gòlû MâjY Keò[û«òö Gjò _âKâòdûùe @ûùc icùÉ-@ûc icûR Gaõ ù\g aûkòKûcû^u @«^òðjòZ cjZþ MêYKê jeûA aiêQêö

RùY gòlK bûaùe cêñ aûkòKû cû^u iûjû~ý _ûAñ K’Y Keò _ûeòaò?

1.5 @]ûeê _ûV QûWÿòaû jûe iaðû]ôK @ùUö

Gjòbkò @ù^K KûeYeê cû¤còK Éeùe _òfûcûù^ @]ûeê _ûV QûWÿÿòaû jûe iaðû]ôK ùjûA~ûAQòö @û_Yu @�kùe @]ûeê _ûV QûWÿò[ôaû _òfûu iõLýûe jûe ùKùZ? @û_Yu @�kùe ùKCñ KûeYeê @]ûeê _ûV QûWÿê[ôaû _òfûu iõLýû iaêVê @]ôK?

_û�Uò Rò^òh ~ûjûe ijûdZûùe cêñ ùcûe aò\ýûkd Gaõ ùcûe @�ke cû¤còK Éeùe [ôaû _òfûcû^ue @]ûeê _ûV QûWÿòaû jûe jâûi Keò _ûeòaòö

2. Kòùgûe–Kòùgûeúu K’Y _i¦ @ùU?

@ûce icê\ûd R^iõLýûùe Kòùgûe-Kòùgûeú cû^u iõLýûe @ ê̂_ûZ iaðû]ôK @ùUö Z[û_ò c¤ Zûue ù~ùZ @ûagýKZû ejòQò, ùiZòKò ic[ð^ aû ijù~ûM Zûuê còkê ^ûjóö _ea�ðú icdùe \ò@û~ûA[ôaû aòbò^Ü K[ûaÉê C_ùe @^ê¤û^ Ke«ê, G[ôc¤eê @û_Y ùKCñ[ôùe ijcZ @U«ò? RùY gòlK bûaùe, Gjû iµKðùe @û_Yu ^òRÊ Pò«û]ûeû K’Y @ùU? @û_Yu Kû~ðý _ûAñð Gjò iaêe CùŸgý K’Y @ùU?

2.1 Kòùgûe/Kòùgûeú cûù^ Zûue _i¦ Gaõ ^û_i¦ C_ùe \éXÿ ej«ò Gaõ G[ô_ûAñ bdue/aò_\_ì‰ð _\ùl_ ù^aûKê _âÉêZ [û«òö

Gcûù^ Rúa^e bûa_âaY @aiÚûùe [û«òö @]ôKûõg Kòùgûe-Kòùgûeú \éXÿ eìù_ ^òRe _i¦ aû ^û_i¦ C_iÚû_^ Keò[û«òö ~ûjû [ùe c^ùe bûaò ^ò@«ò, ZûKê jûif Keòaû _ûAñ KVò^ _eòiÚòZòKê\éXÿZûe ij iûc^û KeòaûKê _âÉêZ [û@û«òö ùicûù^ ~ûjû Éòe Ke«ò ZûjûKê _ì‰ð Keòaû _ûAñfûMò _Xÿ«òö G[ô_ûAñ icd I Lû\ýKê LûZòe Ke«ò ^ûjóö Gjû G_eò GK adi @ùU ù~Cñ icdùe ùicûù^ ~ûjû aòKûg KeòaûKê Pûjû«ò Zûjû MêeêZß_ì‰ð I aòùgh ùKøgk_ì‰ð bûaùe Keò[û«òö

Kòùgûe/Kòùgûeú cûù^ ~ûjû [ùe c^ùe bûaò ^ò@«ò ZûKê jûif Keòaû _ûAñ _ì‰ð gqò _âùdûM Keòaûe iûc[ðý eLôaû iùw iùw aò_\_ì‰ð _eòiÚòZòe cêKûaòfû KeòaûKê _âÉêZ ùjûA~û«òö G_eòKò ùKùa ùKùa cêLðZû_ì‰ð iûji c¤ Keò ai«òö

| 14 |  

(icd icdùe _eòYûc iµKðùe Pò«û ^Keò @ûe¸eê ùgh _~ðý« Kû~ðý Ke«ò)ö GVûùe adÄcû^u aòùaK Gaõ aê¡òc�û_ì‰ð _eûcgð Zûue @Zý« iûjû~ý Keò_ûùeö

RùY gòlK bûaùe @ûc _ûAñ Kòùgûe/Kòùgûeúu Gjò MêYe cûù^ K’Y? @ûcKê ^ò½òZ eìù_ K’Y Keòaû @ûagýK Gaõ K’Y Keòaû ^ûjó, ùi aòhdùe @û_Yu cZ ùfL«êö

2.2 a§êZû Gaõ iûwiû[ô

a�ðcû^ ùicûù^ ùQûU aûkK ^êj«ò,Gjò adi KòùgûeûaiÚûKê KÁKe Keò\òGö ùicûù^ ùQûU _òfûu ijòZ iûcòf ùjûA _ûeòùa ^ûjó Gaõ adÄ cû^u _ûAñ ùicûù^ a�ðcû^ c¤ ùQûU _òfû @U«òö Gjò iaê KûeYeê ùicûù^ ò̂Re icadÄ iûwiû[ô ij ^òR \ê^ò@ñûùe ej«òö Gjò icdùe Zû’u C_ùe ^òRe iûw iû[ôcû^ue Mbúe _âbûa _Wÿò[ûG (Z´ûLê ùia^ ùjC aû _Xÿòaûùe _eògâc ùjC, _eòaûee Zêk^ûùe iûwcû^u _âbûa ùagú _Wÿò[ûGö)

Gjò icdùe i\û iað\û N^ò a§êZû aû mûZòKêUê´ bûa^û _eÆe c¤ùe iéÁò ùjaû I _eÆe \êüL iêLùe bûMò ùjaûe ù\LôaûKê còùkö ^òRe iûwiû[ôu Vûeê Gcûù^ ajêZ KQò gòLô[û«ò, ù~_eò - ^ò¿� ò ù^aû, ijù~ûM Keòaû, \kMZ bûùa Kûc Keòaû Gaõ ù^ZéZß ù^aû AZýû\òö aòKÌ Pd^ Kkû icdùe icadÄ iû[ôcû^u Pû_ iû]ûeYbûaùe _âbûa _KûA [ûGö

adÄcû^uê Gjû aêSòaû \eKûe ù~, ùicûù^ iù´\^gúk ùjaû CPòZö C_~êq _eûcgð \ò@«ê Gaõ Kòùgûe-Kòùgûeú cû^uê Zûue cûMð ^ò¡ðûeY Keòaûùe Êû]ú^Zû \ò@«êö

RùY gòlK bûaùe KòùgûeûaiÚûe Gjò MêYMêWÿòKê @ûc _ûAñ K’Y cûù^ eLêQò? Gjûe _âbûa ùKCñeìù_ _Wÿò[ûG? Kòùgûe/Kòùgûeúu gòlY _âKâòdû ijòZ GjûKê ùKCñ eì_ùe ù~ûWÿû~ûA _ûeòa G aòhdùe @û_Yu cZ K’Y? 2.3 @ûKûõlû, KÌ^û Gaõ baòhýZKê ù\Lôaû

Gjû G_eò GK adi, ~ûjûKò ùicû^uê KÌ^û aòkûiú Keò[ûGö Gjò icdùe baòhýZ iµKðùe iêù^fú Ê_Ü ù\Lôaû @Zò iû]ûeY K[û @ùUö Kòùgûe/Kòùgûeú cûù^ iað\û KûÌ^òK \ê^ò@ñû bòZùe ej«ò Gaõ ZûKê iûKûe Keòaû _ûAñ iað\û bûaê[û«òö aòùghKeò ùicûù^ ^òRKê GK @û\gðaýqòZß eìù_ eL«òö

Gjò icdùe, ùicûù^ ^òùR ùKøYiò GK bûa^ûùe iað\û c{ò ejò[û«ò, ~[û ùKcòZò ù\Lû~ûCQ«ò? Gjû iµKðùe RûYòaû _ûAñ Zûue ajêZ Azû jêGö ùicûù^ @û]ê̂ òK ùagbìhû MâjY KeòaûKê Pûjû«òö Kòùgûe/Kòùgûeú ^òRKê ù~Cñ eì_ùe aòKûg KeòaûKê Pûjû«ò aû ùjaûKê Pûjû«ò, aòùgh Keò ùijò MêY aû ùKøgkKê jûif Keòaû_ûAñ _âûY_ùY ùPÁû Ke«òö ùicûù^ ^òRe _âgõiû gêYòaûKê ajêZ @ûMâj Ke«ò Gaõ aùdûùRýÂu _ûLùe ^òRe MêY, ùMøea _â\gð^ KeòaûKê Pûjñû«òö

RùY gòlK bûaùe Zûu ijòZ Kûc Keòaûùe, Gjò K[ûe K’Y KòQòò _âbûa _Wÿòa Kò?

| 15 |  

2.5 iûcûRòKeY

@û_Ycûù^ RûY«ò ù~, a�ðcû^ icdùe fòw ùa÷hcýZû Zúaâ eì_ ]ûeY KeòQòö fòwMZ bìcòKû Kòùgûe/Kòùgûeúu C_ùe ^ýÉ Keû~ûAQòö _ê@, Sò@ bòZùe [ôaû ùb\bûaùe Sò@cû^uê aòùgh @iêaò]ûe i¹êLú^ ùjaûKê _WÿêQò Gaõ ZûuVûeê iõ~c aýajûe @gû Keû~ûCQò, (ù~_eò– Kcþ K[û Kj, ZêcKê @^ý _eòaûeKê ~òaûe @Qò, NùeûA Kû~ðý Kkû_) AZýû\òö @^ý _lùe _ê@cû^uê cêLýZü iûjiú, ù_øeêhZß _â\gð^ C_ùe ù~ûe \ò@û~ûCQò, (Kû¦òaû aû gû« bûa _â\gð^ ^ Keòaû AZýû\ò)ö

_eòaûe, _eòaûee _ûeµeòK _â[û Gaõ ùMûÂúKê aêSòaû _ûAñ c¤ Kòùgûe/Kòùgûeú cû^uê @aMZ Keû~òaû CPòZö iûcûRòK _â[û Kò_eò Kû~ðý KeêQò? G[ô_ûAñ Kò_eò aýajûe Keòaû Gaõ Kò_eòò Pkòaû? ùicû^uê _ìeû_ìeò bûaùe aòbò Ü̂ iûcûRòK iµKð _âZò iùPZ^ Keû~òaû CPòZþö Gjò _ûeÆeòK i´§ ijòZ Zûuê @ûùc Kò_eò ù~ûWÿò _ûeòaû?

Gjò icdùe Kòùgûe/Kòùgûeú cûù^ aýajûeùe (cû^aòK cìfýùaû]) @ù^K _âKûe ùa÷hcýZû ù\LûA[û«òö ùicûù^ icûRùe (aýajûeùe) ùb\bûa Gaõ _l_ûZòZûe (aMð, RûZò, fòw @û\ò) i¹êLú^ ùjûA[û«òö icûR Vûeê jó ùicûù^ iµâ\ûd Gaõ RûZòMZ, ]^ú-Meòa ùb\bûa gòLô[û«òö @ù^K icdùe aùdûùRý cû^u ijòZ Êû]ú^ bûaùe K[ûaû�ðû ùjaûKê ilc jê@«ò ^ûjóö Gjû ùicû^u Rúa^ _ûAñ \êüL\ûdK, jû^úKûeK ùjûA[ûGö

RùY gòlK Gaõ \ûdòZßiµ^Ü aùdûùRýÂ aýqò eìù_, icûRe _âPkòZ aòùeû]ûbûa _âKâòdûùe @û_Y Zûuê Kò_eò iûjû~ý Keò_ûeòùa? @û_Yu @ ê̂bìZòe NUYûKê @û_Y G[ô ij iûcòf Keò _ûeòùaö

2.6 aòKÌ Pd^ (_i¦)

Kòùgûe @aiÚûùe _âûdZü _âùZýK \ò^ @ù^K _eòiÚòZòe i¹êLú^ ùjaûKê _Wÿò[ûG, aòùgh Keò ù~ùZùaùk ùicûù^ Neê aûjûeKê _û\ KûXÿò[û«ò, ùiùZùaùk Ne ùfûKu ijòZ ~êqò ZKð @ûe¸ ùjûA~ûG, K’Y CPòZ K’Y @ ê̂PòZ? AùdûùRý cûù^ Zûu _eûcgðKê MâjY Keòaû _ûAñ ù~ûe ù\A[û«òö Kòùgûe/Kòùgûeúu aýqòMZ eêPò C_ùe icûR jÉùl_ Keò ak_ìaðK ÊúKéZò @û\ûd Keò[ûGö (ù~_eò – icùÉ aûYòRý (commerce) _XÿêQ«ò, ùZùa Zêùc c¤ aûYòRý _Xÿòaû CPòZ)ö

RùY aýqòe Rúa^ Kûkùe ùK÷ùgûeûaiÚû GK Êûbòcû^e @aiÚû eì_ùe ù\Lû~ûA[ûGö ò̂Re _òfûuê Kò_eò Gjò iõgdûKêk _eòiÚòZò ijòZ Kû~ðý ò̂aðûj Keòaû \òMùe iûjû~ý Keòùa?

@û_Yu ùgâYúKl _âKâòdû _òfûcû^u Éeùe aòKÌ Pd^ Keò ZûKê iêMVòZ Keò _ûeêQò Kò? ~ûjû aûÉaùe Zûu C_ùe _âbûa _KûAaö

2.7 Kòùgûe/Kòùgûeú @ù^K @^êbìZò ù^A @ûiò[û«òö

Kòùgûe/Kòùgûeú cû^u gqò, Kû~ðýKkû_, eêPò ^û^û _âKûee ùfûKu ijòZ còkûcògû, aòòbò^Ü _âKûe Kû~ðý ~ûjû ùicûù^ Nùe aû ùlZùe Keò[û«ò aû ù~CñVûùe Kû~ðý Ke«ò aû ù~CñiÚû^Kê ùicûù^ ~òaû @ûiòaû Ke«ò AZýû\òZûuê Mbúe @^êbìZò ù\A[ûGö GiaêKê ùicûù^ aò\ýûkdKê ù^A @ûiò[û«òö @ù^K _âKûe iciýûe i¹êLú^ ùjûAQ«ò I ^òùR Zûe icû]û^ _^Úû c¤ ùLûRòQ«òö aòbò^Ü ùfûKu ijòZ cògòQ«ò Gaõ Zûuê aêSòQ«òö @ù^K _âKûe aòhdaÉê ZKð, @ûùfûP^û, _i¦ ^û_i¦, KòG Gaõ K’Y Zûu _ûAñ bf @ùU Gaõ K’Y bf ^êùjñ Giaêe @^êbìZò ù^AQ«òö ùKùZK aòhdùe ^òùR aòPûe Keò _\ùl_ c¤ ù^AQ«òö

| 16 |  

@û_Yu _òfûu _ûAñ Pò«ûKe«ê Gaõ ùicûù^ ùKCñ iaê @ ê̂bìZò ù^A aò\ýûkdKê @ûiòQ«ò Zûjûe ZûfòKû Ke«êö

Giaê @^êbìZò ZûKê gòlY _âKâòdûùe i¹òkòZ Keòaû_ûAñ GK cRaêZ @û]ûe C_f² KeûA [ûGö ~ûjûe @býûi @ûùc @ûce ùgâYú Klùe KeûAaûKê Pûjêñ@Qêö

@û_Y @û_Yu _òfûcû^ue Gjò Mbúe @^êbìZòe ùKCñ _âKûee aýajûe Keòùa?

Kòùgûe/Kòùgûeúcûù^ Kò_eò gòLô[û«ò?

Kòùgûe/Kòùgûeú cûù^ Kò_eò gòL«ò? C_ùe ùjûA[ôaû @ûùfûP^ûe ùKùZK iûeccð Gjò bûMùe \ò@û~ûAQòö

ùQûU _òfûcûù^ ù~_eò gòLô[û«ò, ùi_eò ùK÷ùgûecûù^ c¤ C�c eìù_ gòLô_ûeòùa ~\ò Zûuê Zûue _i¦ cêZûaK gòLû~ûGö gòlYeflý Zûu eêPò ajòbðêZ ùjûA[ôùf, gòlYKê ^ò½òZ Keòaû _ûAñ gòlYKû~ðýùe @û_Yuê ÊZª C_ûd, _ýûùKR, iûcMâúe aýajûe Keòaû @ûagýK ùjaö @ûùc @ûgû Keê@Qê ù~, Gjò cûMð\gðòKû @û_Yu aêSò _ûeòaû bkò Gaõ GjûKê @býûiùe _eòYZ Keòaû _ûAñ @û_Yuê iûjû~ý Keòaö

Zûue ÊûbûaòK @ûPeYKê @û]ûe Keò KòQòUû ùKøgk Kòùgûe/Kòùgûeúuê gòLôaûùe iûjû~ý Keò[ûG ~[û – aqéZû _âZòù~ûMòZû, _âiwKê aòÉûeòZ Keòaû, @ù^ßhY Keòaû, (ùKøYiò aòhdaÉê C_ùe ù~ùZ i¸a _âgÜ _Pûeòaû, ~[û- Rò^òh_Zâ, NUYû, _âZýlbûùa ù\Lô[ôaû NUYû aû iZýZû, AZýû\ò) iûwiû[ô ijòZ gòLôaûe iêù~ûM Gaõ Zûu bòZùe [ôaû @ù^K _âKûe @^êbìZòe @û\û^ _â\û^e iêù~ûMö

_âû[còK Éeùe @ûùc gòLô_ûeòaû _ûAñ @Zò cûZâûùe @býûi KeûA[ûCñ, Kò«ê Gjò Éeùe ^òùR _Xÿòaû iùw iùw @býûi Keòaû aòùgh MêeêZß_ì‰ð @ùUö (adÄu _ûAñ @býûi Kû~ðý Kcþ Keû~ûA_ûùe Gaõ ùicûù^ gòLôaûe aòbò^Ü ùg÷kú / _âYûkú Pûjû«ò, ~ûjûKê @û]ûe Keò ùicûù^ ^òùR gòLô _ûe«ò)ö

Kòùgûe/Kòùgûeú cû^uê ùgâYúKlùe Kò_eò ù\Lôùa Gaõ Zûu ijòZ Kò_eò aýajûe Keòùa –

Zûue Zêk^û Keòaû CPòZ ^êùjñ aeõ ùicûù^ ù~_eò @Q«ò ùi_eò bûaùe ù\L«êö ù~ùZùaùk _~ðý« MYòZ gòlY Kû~ðýùe ùLk iµKðòZ C\ûjeY, _âgÜ Gaõ ùLkKê gòlY _¡Zò bûùa iõ_éqò Keû ^~ûAQò ùiùZùak _~ðý« _òfûcûù^ MYòZ _âZò @ûMâj eLô ^ _ûe«òö

ùKùZK _òfû icÉ aòhdùe bf @U«òö ùKùZK @û\gðaû\ú @U«ò, ùKùZK iéR^gúk @U«ò (ùfLôaû, PòZâ @ûuòaû AZýû\ò), ùKùZK Pê_þ Pû_ ej«ò, ùKùZK ajêZ K[û Kêj«ò, ùKùZK aêSò aòPûeò Ke«ò, ùKùZK @iû]ûeY @U«ò, ùKùZK \û\ûMòeò aû @eûRKZû Pûjû«ò) –G[ô_ûAñ icûR, Ne Gaõ aò\ýûkd \ûdú @ùUö

RùY gòlK eìù_, @ûùc @ûce _òfûcû^u _ûLùe [ôaû aýû_K aòaò]ZûKê Kò_eò _eòPûk^û Keòaû @ûagýK?

| 17 |  

3. ùK÷ùgûeûaiÚûùe ùaû] gqòe aòKûg

ùaû]gqò g±e iµKð cû^iòK aû Pò«ûKeòaû \lZû C_ùe @û]ûeòZ @ùUö ùaû]gqò \lZû Gaõ Ée adi @^êiûùe _eòa� ð̂ ùjûA Pûfò[ûGö ù~_eò ùQûU _òfû aWÿ ùjûA[ûG, ùi ^ìZ^ \lZû jûif Keò[ûGö ùi ùi_eò KòQò Keò_ûùe ~ûjûKò _â[ùc Keò _ûeê^[ôfûö Rúa^e Gjò icdùe cj�ß_ì‰ð _eòa�ð^ ùjûA[ûG – (@ûùc aògßûi KeêQê ù~, @û_Y Gjûe MêeêZß Gaõ MêXÿZß aêSò_ûeòùa)ö

ùK÷ùgûe cû^u \lZû/_ûewcZû aXÿòaû, KÌ^û aòkûiú ùjaûùe aûÉaòK/VòK iìP^û _âZò ¤û^ ù\aûö

VòK, _eòÃûe eìù_ iìP^û _â\û^e ùKøgk @af´^ Keòaûö

[eKùe ùMûUòG iciýûe @ù^K i¸ûaý icû]û^ C_ùe aòPûe Keòaûö ùK÷ùgûecûù^ GKû iùw \êAeê @]ôK _âKûe Kû~ðý cû^iòK iêiÚZû ij Keò_ûeò«òö C\ûjeY Êeì_ - ùKøYiò iÚû^Kê ~òaû _ûAñ GKû iwùe MZò, \ìeZû Gaõ icdKê @ûLô@ûMùe eLô ù~ûR^û Ke«òö

ùicûù^ ^òRe aýajûe @^êiûùe @^ýe aýajûeùe Kòbkò _âZòKâòdû ùjûA_ûùe a‰ð^û Keò _ûe«òö ùicûù^ ^òùR, @^ý aýqò Gaõ ^òRe \ê̂ ò@û iµKðùe [ôaû i´§Kê Pò«û Keòaûùe ilc @U«òö

ò̂R \ßûeû Gaõ RUòk iciýû C_ùe ~êqò~êq _eòiÚòZòe i¸ûa^û icìjKê KÌ^û Keò _ûe«òö C\ûjeY Êeì_ -

Zûu _ûAñ KùfR aû aýaiûdeKò Kò aòKÌ @Qòò Zûjû @^êcû^ Keò_ûe«òö Gjû Cy aò\ýûkdùe ùKùZ bf _Xÿê[ôaû C_ùe ^òbðe Kùeö

iìP^û C_ùe @]ôK ¤û^ ù\aû Gaõ flý_âû¯ò _ûAñ \eKûe ùjC[ôaû Pûjò\û VòKþ eìù_ MâjY Keòaûö

Pò«û gqòKê aòÉéZ eìù_ C\þRúaòZ Keòaû, iciýû icû]û^ _ûAñ @bò^a eY^úZòe ^ìZ^ @«\ðéÁò @ûYòaûö ùicûù^ ùQûU _òfûe icd Zêk^ûùe @]ôK iûa]û^Zûe ijòZ _\û[ðKê iµì‰ð _eLô ù^A[û«òö aòbò^Ü iûcMâú ijòZ Kû~ðýKeò, Zûuê _êvû ê̂_êv eìù_ gòLôaûe iûjû~ý còkò[ûGö aò\ýûkdùe C_f² iûcMâúe aýajûe ùicûù^ bfbûaùe Keò _ûe«òö

^òùR ]û~ðý Keò[ôaû ^òdcKê bf bûùa aêSò_ûe«òö C�c Z\ûeL Keò _ûe«ò, cìfýûd^ Gaõ bûa^ûKê _ê^ü cûMð\gð^ Keò_ûe«òòö

Gjò icdùe ijRùe mû^ ùKøgke aé¡ò, _âùdûM ùjûA[ûGöGaõ ùicû^ue ~êqò~êq eìù_ bûaò, ùLûRò aûjûe Keòaû cZûcZ ù\aûe aû ^ ù\aûe \lZû ejòQòö ùicûù^ ùMûUòG K[ûe iûlý_âcûY ù^A VòKþ aû bêf _eúlû Keò _ûe«òö aòùeû]ûcôK K[û _Qùe @iêaò]û @^êba Ke«ò, ù~_eòKò, “^ýûd ò̂KUùe icÉ ùfûK icû^ @U«ò” Kò«ê aûÉaZû ùjCQò ù~ Meòacû^u Zêk^ûùe ù~Cñ cû^u _ûLùe @]ôK _Aiû @Qò, ùicû^u _ûAñ bò^Ü _âKûe aýaiÚû [ôaû @^êba Ke«òö

baòhýZ _eòa�ð^ iµKðùe Pò«ûKeòaûKê ùicûù^ ilc @U«òö C\ûjeY Êeì_ a�ðcû^e a§êZß jêGZ baòhýZùe ^ejò_ûùe Zû’jû @^êcû^ Keò_ûe«òö

ùK÷ùgûe @aiÚûùe ùjC[ôaû aýû_K _eòa�ð^ RûYòaû _ûAñ, ^òcÜùe \ò@û~ûA[ôaû ZûfòKû iûjû~ý Keò_ûùeö GVûùe adi @^êiûùe Z[ý _â\û^ Keû~ûAQòö \ò@û~ûA[ôaû aòaeYúijòZ @û_Yu _òfûcû^uê cògûA ù\L«êö

| 18 |  

ùK÷ùgûeûaiÚûùe ùaû]McýZûe aòKûg

@û\ý ùK÷ùgûeûaiÚû

10-13 ahð

c¤ ùK÷ùgûeûaiÚû

13-15 ahð

@«òc ùK÷ùgûeûaiÚû

15-18 ahð

_òfûcû^ue ùaû]McýZû gqò- ~[û~[ Pò«û, Êûbòcû^ (ùKak ^òR \éÁòùKûYeêPò«ûKeòaû) Gaõ @ûùaM_ì‰ð aýajûeö

Zûu bòZùe Pò«ûe _eòie iúcòZ @ùUö ù~_eòKò, cògûAaû, ù`Wÿòaû, Kâc eLôaû, eì_û«eúZ Keòaû @û\ò Kû~ðý iµû\òZ Keò_ûe«òö ù~ùZùaùk aÉê, NUYû Qaò @û\ò [ûG, ùiùZùaùk ùicûù^ ZûKê aêSò _ûe«ò I _Xÿò_ûe«òö

cêLýZü Zûue aýqòMZ I aò\ýûkd Rúa^ C_ùe bûaûcôK Pò«ûgqòe aé¡ò _ûA[ûGö Gjû aýqòMZ aû aò\ýûkd Gaõ Nee i\iýcû^u C_ùe ùK¦âòZ ùjûA[ûGö (Gjò Pò«^gqò - _âiw PòZâ aû NUYû ^òR @ûLô@ûMùe ^[ôùf c¤ Kû~ðý Keò[ûG)ö

Rúa^ ijòZ RWÿòZ aòbò Ü̂ _âiw C_ùe ^òRe cZûcZ \ò@«òö ù~_eò – ùKCñ ùLk ùLkòaû C_~êq @ùU? ùKCñ cû^u ij cògòaû @]ôK bf @ùU? aýqòMZ gûeòeúK cû]ÿê~ðýZû _ûAñ K’Y C_~êq @ùU? cû aû_ûu \ßûeû Zò@ûeò ùKCñ ^òdccû^

Gjò adie ùK÷ùgûe cû^uVûùe RUòk Pò«ûe @býûi Gaõ KòQò @ ê̂bìZò [ûGö

Zûue _êaðû^êbìZò @]ôK \ûgð^òK Z[ý, baòhýZ Pò«ûKê i¹òkòZ Keò[ûGö

Gjò adie ùK÷ùgûecûù^ @]ôK _âgÜ Ke«ò, @]ôK aòùgähY Ke«ò, ò̂R _ûAñ ù ÷̂ZòK @ûPeY aò]ô

@ûe¸ Ke«òö

aòbò^Ü _âKûe C_ûd Pò«û Ke«ò Gaõ ò̂Re ùa÷gòÁZû _â\gð^ KeòaûKê @ûe¸ Ke«òö

ùK÷ùgûecûù^ Zûu baòhýZ flý iµKðùe Pò«û KeòaûKê @ûe¸ Keò \ò@«òö

ù~ûR^û Zò@ûeò Keòaû I G \òMùe @ù^K K[û Pò«û Ke«òö

iûwcû^u ijòZ N^òÁ iµKð, iûwe _âbûa @ûe¸ ùjûA~ûG (ùKùZK Rò^òh iµKðùe ù~ûR^û KeòaûKê fûMò~û«ò, ù~_eò- Kûjû ijòZ N ò̂ a§êZß eLôaû. . . .)

gûeòeúK cû]ê~ðýZû _â\gð^ G icdùe @]ôK aé¡ò _ûA[ûGö

aòùgh Keò iûwiû[ôue K[ûùe _âbûaòZ ùjûA[û«òö

ùK÷ùgûecû^u Pò«û gqò @]ôK MV^cìkK ùjûA[ûG ù~_eòKò ^ýûd, AZòjûi, eûR^úZò, ù\gbqò AZýû\òö

MêeêZß_ì‰ð aòhd Gaõ Pò«û C_ùe @]ôK @û\gðaû\ú Pò«û Keòaû @ûe¸ Keò\ò@«òö

aòùeû]ûcôK cZûcZ C_ùe @ijò¾êZû _âKûg Keò ~êqò Ke«òö

ùK÷ùgûe i´§úd ò̂¿� ò C_ùe cZûcZKê ùK¦âúbìZ Ke«òö

Ê iµKðKê @]ôK _i¦ Ke«ò - @^ý iû[ôKê Kcþ MêeêZß \ò@«òö

icûRùe ^òRe MêeêZß_ì‰ð bìcòKû aòhdùe Pò«û Keò[û«òö

^òR aýqòZßKê \éXÿ eìù_ _eò_âKûg KeòaûKê MêeêZß \ò@«òö

gûeòeúK cû]ê~ðýZû _â\gð^ @ù_lûKéZ Kcþ Ke«òö

a�ðcû^ ùicûù^ Keê[ôaû aýajûe iê\ìe _âiûeú ùja Zûjû aêSò_ûe«òö ÊûiÚý i´§úd aû _òfû R^à Keòaûe ù~ûR^û i´§ùe, Kc adiùe aòaûj KeòaûKê [ôaû aûkòKûcû^u _ûAñ Gjû RûYòaû Reêeú . . (Gjû aòùgh Keò bûeZúdcû^ueiciýû @ùUö @û_Y K’Y bûaêQ«ò?)

| 19 |  

_eòa�ð^ Keû~ûA_ûeòa?

aò\ýûkd Kû~ðýùe ùicûù^ iað_â[ùc ZKð _â\gð^ Ke«òö

@]ôKûe Gaõ icûRe aòbò^Ücû^K C_ùe _âgÜ Keò[û«òö

iûwiû[ôu K[ûùe aòùgh bûùa _âbûaòZ jê@«òö

@ûC K’Y iaê ùK÷ùgûeûaiÚû _ûAñ iKeûcôK Gaõ C�c ùaû]McýZûe aòKûg \òMùe iêù~ûM ù\a?

ùK÷ùgûeu aòKûg Kò_eò ùja Gaõ Kò_eò aXÿòùa? C_ùe \ò@û~ûA[ôaû ZûfòKûKê @û]ûe Keò @û_Y _eûcgð _â\û^ Keò_ûeòùaö Zûue iKûeûcôK Pò«^ \lZûKê aé¡ò Keòaû _ûAñ ùKùZK aò¦ê ò̂cÜùe iûcòf KeûMfû –

a�ðcû^e NUYû C_ùe @û]ûeòZ ^ìZ^ Pò«û]ûeû, cZûcZ @û\ò ù~Cñ[ôùe ùK÷ùgûecûù^ @ûMâj _âKûg Ke«ò ùi_eò aòhd, _âiw, _âùdûM Keòaû _ûAñ CiôûjòZ Ke«êö

Êû]ú^ bûaùe Pò«ûKeòaû Gaõ aòPûe]ûeûKê _âùdûM Keòaû _ûAñ ùK÷ùgûecû^uê ù_âûiôûjòZ Ke«êö

ùK÷ùgûecû^uê Zûu flý ^ò¡ðûeY \òMùe iûjû~ý Ke«ê (iûjû~ý Ke«ê cûZâ flý ^ò¡ðûeY Keò \ò@«ê ^ûjóö)

baòhýZùe ~ûjû Keò_ûeòaûe i¸ûa^û ejòQò ùi aòhdùe ùK÷ùgûeuê ù_âeYû \ò@«êö

aòPûe Keò MâjY Keû~ûA[ôaû ^ò‰ðd _ûAñ _âgõiû Gaõ ù_âûiôûjòZ Ke«êö (Gjò _âdûi Zûuê ^ò‰ðd ù^aû _ûAñ iêù~ûM ù\a)

ùicûù^ ù^A[ôaû ZîUò_ì‰ð ^ò‰ðdùe ùK÷ùgûeuê _ê^ü cìfýûd^ _ûAñ iûjû~ý Ke«êö

_ea�ðú icdùe Gjò ZûfòKûKê icé¡ Keòaû _ûAñ ^òcÜùe _Éûacû^ ùfL«ê-

*******

| 20 |  

_�c @¤ûd

aûÉaòKZû

@ù^K MêWÿòG aûÉa K[û ~ûjûC_ùe a�ðcû^ _~ðý« @ûùfûP^û ùjûAiûeòQò, ùi aòhdùe @û_Yu c^ùe ùKùZK _âgÜ CVê[ôaö G[ôeê ù~ùKøYiò aòhd C_ùe Kûc Keòaû K’Y i¸a @ùU? KûeY @ûùc ù~Cñ bò� òbìcò C_ùe aûÉaòKZûe i¹êLú^ ùjCùQ Zûjû _òfû Gaõ gòlK Cbdu _ûAñ KÁKe @ùUö ùi[ôc¤eê KòQòUû GVûùe \ò@û~ûAQò Gaõ GMêWÿòK aòùghKeò ieKûeú Gaõ iûjû~ý_âû¯ cû¤còK aò\ýûkd _ûAñ _â~êRý @ùUö ùbøZòK i´k

ùbøZòK iêaò]û iêù~ûM ~[û - _û^údRk, ùgøPûkd, gòlY iûcMâú, _êÉK AZýû\òe iêaò]û @ûù\ø ^ûjñò aû Kcþ ejòQòö _òfûcû^u iõLýû aXÿòQò Kò«ê Zûjûe @^ê_ûZùe @^ê\û^ aé¡ò ùjûA^ûjóö GYê aò\ýûkd Méje ceûcZò, ùLk _Wÿò@û @û\ò iêaò]û _âûdZü ^ûjòñö ùLk C_KeY ^ûjó GYê _òfûcûù^ ^û ùLkò _ûeêQ«ò ^û @û^¦ ù^A _ûeêQ«ò, gòLô _ûeêQ«ò ^û @býûi Keò_ûeêQ«òö aòmû^ _eúlûMûe ~[û~[ bûaùe ^ûjóö G[ô_ûAñ ajêZ Kcþ aùRU ejòQò, ajêZ Rò^òh bwûeêRû @aiÚûùe @Qò aû ceûcZò ùjûA ^_ûeò ùaKûe ùjûA_WÿòQòö Gjû iûwKê @]ôKûõg aò\ýûkdùe gòlK @bûa @^ý GK MêeêZe aòhd @ùUö Gjò ZûfòKûùe @ûC K’Y iaê iûcòf Keòaûe @ûagýKZû ejòQò?

G[ô c¤eê ùKùZK icû]û^ aò\ýûkd Éeùe Keòaû _ûAñ Kò Kò _\ùl_ ò̂@û~ûA _ûeòa? @ûùc RûYòQê ù~ @ù^K aò\ýûkd / gòlK / _â]û^ gòlK / _eòPûk^û KcòUò ^òR aò\ýûkdùe ùbøZòK @aiÚûKê iê]ûeò ù^aû _ûAñ ù~ûR^û Keò iûeòQ«òö

@û_Yu @^êbaeê ùKùZK @ZýûagýK aòhd ù~ûWÿ«êö

gòlK

iû]ûeYZü gòlKcû^u iµKðùe iaêVê aWÿ K[û ùjCQò @ûagýKcùZ gòlK aò\ýûkdùe C_f² ùjaûö @ù^K aò\ýûkd Gùa Gùa cû¤còK aò\ýûkd eì_ùe _¬òKéZ ùjûAQòö _âKéZ gòlK ^ò~êqò ^ ù\A ^û^û_âKûe ^ûcù]d gòlK _â\û^ Keû~ûCQòö (ùKùZKuê _ûL aò\ýûkdKê _XÿûAaû _ûAñ _Vû~ûCQò, ùjùf iciýûe icû]û^ ùjûA_ûeê^òòö) gòlKuê @^ýû^ý Kû~ðýùe ù~ûWÿòaû iµKðùe @ù^K_âKûe K[û ejòQòö @^aeZ bûùa gòlKu a\kò c¤ gòlK @bûae @^ýZc KûeYö aòhdMZ gòlK ajêZ Kcþ @Q«ò Gaõ Gjû\ßûeû gòlY _âKâòdû _âbûaòZ ùjCQòö gòlK @bûa ù~ûMê _âûdZü GKû]ôK ùgâYúe _òfûuê ù^A GKZâ gòlY Kû~ðý Keû~ûCQòö (C\ûjeY Êeì_ - ^ac ùgâYúùe \êAUò aòbûMKê GKûVò cògûA gùj aû Zû’Vûeê @]ôK _òfûuê RùY gòlK \ò@û~ûCQò)ö ~ûjû\ßûeû @^ê_ûZùe @iûc¬iý Gaõ _ûV_Xÿû KÁKe ùjûA _WÿêQòö GiaêKê QûWÿò c¤ gòlKcûù^ @ûjêeò @ù^Kiciýûe i¹êLú^ ùjCQ«òö Gjò iciýûMêWÿòKe icû]û^ Keòaû _ûAñ @û_Yu _ûLùe KòQò _eûcgð ù\aûKê [ôùf Zûjûe ZûfòKû Ke«êö

| 21 |  

aò\ýûkd ù^ZéZß Gaõ _eòPûk^û i´§úd @ûùfûPý aòhd

ieKûeú aò\ýûkdùe _â]û^ gòlKu @bûa ejòQòö KûeY icdiúcû c¤ùe @ûagýKZû @^ê~ûdú _ù\û^ÜZò Gaõ ò̂~êqò ^ò¡ðûeòZ ùjûA_ûeê ^ûjóö aò\ýûkd MêWÿòK ù^ZéZß aòjú^ ùjûA _WÿòQòö Gjûe _eòYûc Êeì_ - \d^úd _âgûi^,

_âgûi^ aòjú^ aò\ýûkd, aògévkû, Kcþ C_iÚû^ (Cbd _òfû I gòlýKue) Gaõ gòlKcû^u ^êý^cû^e gòlY Kû~ðýûakúe _â\gð^ AZýû\ò ù\Lû~ûCQòö

aòùghKeò iûjû~ý_âû¯ aò\ýûkd MêWÿòKùe _â]û^ gòlK \l ^êj«òö Zûue Kû~ðý C_ùe aò\ýûkd iµû\K jÉùl_ KeêQ«ò, _âûd iaêK[ûùe ò̂¿� ò ù^CQ«ò @[aû ùKùZK aò\ýûkdùe Gjò Kû~ðý ieKûe KeêQ«òö

\ò^Kê [ùe cûZâ C_iÚû^ ^ò@û~ûCQòö aòhdMZ gòlû\û^ Keê[ôaû gòlK C_iÚû^ ^ò@«ò ^ûjóö G[ô_ûAñ _òfûcûù^ iêù~ûM ù\Lô NeKê Pûfò ~ûA[û«òö GVûùe ùKak ùMûUòG cûZâ KûeY \gðû~ûAQò ù~, aò\ýûkdùe _âgûi^ Kò_eòò Xÿòfû?

@bòbûaK-gòlK iõMV^e MV^ _âûdZü Äêfùe ùjûA^ûjó aû QûZâe _âMZò C_ùe @ûù\ø @ûùfûP^û ^Keò ùa÷VK iµ^Ü Keû~ûCQòö

Gjò ZûfòKûùe @ûC ùKCñ cj�ß_ì‰ð K[û ù~ûWÿòaûe @ûagýKZû ejòQò?

QûZâQûZâú cû^u @^êbìZò

_òfûcûù^ ^òùR ^òRKê @aùjkòZ Gaõ ^òeêiôûjòZ cù^ KeêQ«òö KûeY Zûuê ^û' Zûue c^fûLô aûZûaeY còkêQò ^û’ Zûue Ciôûj iéÁò Keû~ûCQò?

ùfLû _Xÿû _âYûkú-

gòlKcûù^, _òfû aêSê aû ^aêSê ùKøYiò _âKûùe _ûVýKâcKê ùgh KeòaûKê _âdûi KeêQ«òö Gjò_eò bûa^û ù~ûMê gòlY @bòaé¡òe `kû`k @Zò ^êý^Ée ùjCQòö

ij-_ûVýKâc gòlY Kû~ðýûakú ùjC^ûjó aû ùKak ^ûccûZâ ùjCQòö

GVûùe Kêjû~ûA _ûùe ù~, @]ôKûõg _òfû ^êý^]eYe cû¤còK gòlû MâjY KeêQ«òö K’Y @û_Y G[ôùe GKcZ @U«ò? _òfûcû^u G iµKðùe K’Y @^êbìZò @Qò? GjûKê @ûjêeò @]ôK C�c Kò_eò Keû~ûA _ûeòa?@û_Yu cZûcZ K’Y?

| 22 |  

@bò^a @ûPeYe @ûagýKZû

G iaêe ùKøgiò ijR icû]û^ ^ûjóö aûÉaòKZûKê @^ê¤û^ Keò _\ùl_ ù^aûKê _Wÿòaö GjûKê ijRùe @ûLô\égò@û Keû~ûA _ûeòa ^ûjóö @ûce \éXÿ aògßûi ejòQò ù~, GVûùe @^ý ajêZ KòQò ejòQò ~ûjû a�ðcû^ _~ðý« Ægð Keû~ûA^ûjóö _eòùghùe @ûcKê @bò^a _\ùl_ ù^aûKê _Wÿòa Gaõ Gjò icÉ KÁKê \ìùeA ù\aûKê ùKøgk ùLûRòaûKê _Wÿòaö @û¸cû^uê Gjò cûMð\gðòKû, gòlK cû^u _ûAñ @^ýû^ý C\þba iûcMâú ~[û-TSUs Gaõ SLUs, Zûfòc I cûMð\gð^ Gjò KVò^ _eòiÚòZòe i¹êLú^ ùjaûKê iûjû~ý Keòaö

GVûùe \ò@û~ûA[ôaû K[ûaÉê _â[ùc KòQò icd ~ûG “@û\gðaû\ú” bkò fûMò_ûùeö Z[û_ò GVûùe ~ûjû KòQò \ò@û~ûAQò ZûKê aûÉa ùlZâùe gòlKcûù^ i¹êLú^ ùjC[ôaû @aiÚû ij Z^Lô _eúlû Keò ù\Lû ~ûAQòö aûÉa ùlZâùe @û_Y Gjò \éÁòùKûY Gaõ ùKøgkKê _âùdûM KeòC_KéZ ùjùa I @ûcKê Zû’e `kû`k iµKðòZ _eûcgð ù\ùa –Gaõ Gjò cûMð\gðòKûKê @]ôKeê @]ôK aýajûe Keòaû _ûAñ cZûcZ ù\ùaö

**********

| 23 |  

h @¤ûd

cû¤còK ùgâYúKlùe @ûùc Kò_eò gòLûAaû?

cû¤còK Éeùe _Xÿê[ôaû _òfûcûù^ aûfýûaiÚûe C_ùe @Q«òòö G[ô_ûAñ _âû[còK gòlY _¡Zòùe ZûKê gòLû ~ûA_ûeòa^ûjóö gòlY Kû~ðý @û]ûeòZ gòlY aû eêPò_ì‰ð gòlY (~ûjûe _âùdûM _âûe¸òK gòlYKû~ðý eìù_ Keû~ûA[ûG) e CùŸgý cû¤còK ùgâYúKlùe bò^Ü _âKûe ùjaö K’Y _û[ðKý ùja? _òfûcû^uê Gaõ gòlKuê @ûLô @ûMùe eLô cû¤còK ùgâYú Klùe Kò_eò gòlY Kû~ðý ùjaû CPòZ? Gjò @¤ûdùe Cq aòhdaÉê C_ùe @ûùkûK_ûZ Keû~ûAQò GaõGVûùe cû¤còK ùg÷lòK aòmû^ iµKðùe @ûùfûP^û Keû~ûAQòö ~ûjûe ^ûc eLû~ûAQò – “Pò«ûgúk @õgMâjY” (Reflective

Engagement)ö GjûKê aòMZ Pûeòahð ]eò bûeZe gjgj aò\ýûkd cû^ue gòlK cû^u \ßûeû MùahYûcôK _âùdûM Keòaû iùw iùw, _eúlY Keò ù\Lû~ûAQò Gaõ Zûue @^êbìZòKê i¹òkòZ Keò Gjûe aòKûg Keû~ûA@Qòö

iKâòd @õgMâjY-GK ùKøgk _ì‰ð gòlû _âYûkú

a�ðcû^ _~ðý« ùjûA[ôaû @ûùfûP^ûeê Gjû ÆÁ RYû_WÿòQò ù~ Kòùgûe Kòùgûeú ùiùZùaùk @]ôK gòL«ò ù~ùZùaùk ùicûù^ gòlûe CùŸgý jûif KeòaûKê iKâòd @õgMâjY Keò[û«òö Gjò Pò«û]ûeû i_lùe @ù^K _âcûY c¤ ejòQòö

iKâòd @õgMâjYe cûù^ K’Y? @ûùc ùKùZùaùk Kjò_ûeòaû ù~ iKâòd @õgMâjY Keû~ûA @Qòö Gjò icÉ \òMùe ^òRe bûa^û @ûe¸ Ke«êö Zû _ìaðeê RùY gòlK eìù_ @û_YuVûeê @ûgû Keû~ûC[ôaû ^òcÜ fòLôZ aòhd _âZò ¤û^ \ò@«êö

1. _òfûcû^uê iKâòd Keòaû, ùicû^ue cû^i c^Ú^ KeûA Pò«ûgúk I @[ð_ì‰ðmû^ @ûjeY \òMùe iõ_éq Keòaûö

2. C�c gòlû fûb_ûAñ, C_f² iûcMâúKê @]ôKeê @]ôK aýajûe KeòaûKê i¸a Keòaûö (ù~_eò Kò iÚû^, icd, iêaò]û, _òfûcû^u @^êbìZò Gaõ @RòðòZ mû^ AZýû\òö)

3. _òfûcû^u KÌ^û, _âKÌ MêWÿòK _âZò iù´\^gúk ùjaû Gaõ Zû’e aûÉaZû \òMùe iõ_éq ejò @ûagýK _eûcgð I _eòùag ù~ûMûAù\aûö

4. ùicû^ue _âKÌ Kû~ðýKêWÿòKê ù_âûiôûjòZ Keòaûö G[ô _ûAñ ùicû^ue c¤ùe eêPò aû @ûMâj iéÁò Keòaû _ûAñ \kMZ _âKÌ Kû~ðýùe ^òùdûRòZ Keòaû Gaõ ijù~ûMú _eòùag @ûYòù\aûö

5. iaêùaùk @^êba Keê[ôaû KÁ Gaõ _âZòa§K ijòZ iõNhð Keòaû _ûAñ @bò^a C_ûdKeòaûö

Gjû ÆÁ eìù_ CyÉeúd @ûKûõlû I @ûagýK @ùU Z[û_ò Gjû _òfûcû^ue @]ôKûe @ùUö GVûùe Gjò @ûKûõlòZ aòhdaÉê C_ùe @ûùfûP^û Keû~ûAQò Gaõ _ea�ðò icdùe ùQûU ùQûU aòbûM Keò _êvû^ê_êvaûLýû Keû~ûA@Qòòö ù~_eò ijRùe aêSòùja Gaõ jûif c¤ Keû~ûA_ûeòaö

| 24 |  

1. @ûKûõlû K’Y Gaõ Zûjûe Zû_ô~ðý K’Y?

1.1 iKâòd @õgMâjY KeûA gòLôaûKê [ôaû _ûVýKâcKê iµì‰ð Keòaûö

gòLôaû [eKùe iõ_ì‰ð ùjûA~òaû _âKâòdû ^êùjñö ùKak _òfûcû^u eêPòKê RûMâZ Keòù\ùf aû @ûùfûP^û Kò ZKð Keòaûùe iKâòd Keò ù\ùf @ûKûõlòZ Ée _~ðý« ^ò@û~ûA _ûeòa ^ûjóö Gjûe _âKâòdû GK PKâ i\ég @ùUö _âùZýK ùiû_û^e Gjûe ^òRÊ @ûagýKZû ejòQòö ^òcÜùe \ò@û~ûA[ôaû K[ûaÉêKê ù\Lô Gjû aêSû~ûA_ûùe –

K) eêPò, @ûjßû^_ì‰ð @^êbìZòeê gòLôaûKê @ûe¸

ù~ùZùaùk RùY gòlK ùKøYiò ùKøZìjk _âgÜ aû KòQò RûYòaûKê _âgÜ _Pûe«ò aû _òfûcû^u Ée _ûAñ GK C_~êq @ûjßû^ iéÁò Keò[û«ò aû ùK÷ùgûeu aòhdùe _âûiwòK Kû~ðý _âÉêZ Ke«ò – ùiùZùaùk _òfûcûù^ Ciôûje ijòZ C�e ù\A[û«ò Gaõ Kû~ðýùe c{ò ~ûA[û«òö @ûjßû^ \ßûeû ùKak aòhd gòlY Kû~ðýùe @ûMâj iéÁò Keû~ûA ^[ûG aeõ ùK÷ùgûee ÉeKê flý Keû~ûA[ûGö _òfûcûù^ flý jûife KòQò cûZâ aýa]û^ùe ejòQ«òö G[ô_ûAñ gòlK Gaõ iûcMâú ijòZ, ZûKê jûif Keòaû_ûAñ ùKak _âdûi KeòaûKê _Wÿòaö

(Gjòbkò C\ûjeY _ûAñ Uò.Giþ.dê Gaõ Giþ.Gfþ.dê ù\L«êö aòbò^Ü gòlY Kû~ðýûakú Kò_eò @ûe¸ Keû~ûA[ûGö ùKCñ _âKûee @ûjßû^ aû aýaiÚû/_âùdûM Keû~ûG? Giaêe ZûfòKû Ke«ê, ~ûjû @û_Y @û_Yu ùgâYúKlùe aýajûe Keò_ûeòùa aû aòbò^Ü ùlZâùe _âùdûM Keò_ûeòùaö)

(L) Pò«^, aòùgähY Gaõ ~[û~[ eìù_ _âùdûM Keò gòlYe flý _[ùe @ûùMA ~òaûö

a�ðcû^ Gjûe _âûe¸òK _âdûi @ûù_ @ûù_ @ûjßû^_ì‰ð Gaõ cû^i c^Ú^ @ûWÿKê @ûùMA ù^aöGjû c¤ ~ù[Á ^êùjñö ùKak @õg MâjY KeûA ù\ùf ùja ^ûjó ö @ûMûcú _âKâòdûùe aòhd / _âiw / gòLôaûe CùŸgý iùwiùw _òfûe _éÂbìcò / gòLôaûe Ée @ ê̂iûùe Pò«^-aòùgähY Gaõ ~[û~[ _âùdûM _ûAñ iêù~ûM ejòaû @ûagýKö ù~CñVò @ûagýK cù^ Keòùa, gòlK ùiVò aýûLýû Keò_ûeòùa aû _òfûu RûYòaû mû^ ùKøgkeê @]ôK KòQò _âùdûM Keò_ûeòùaö Giaê _òfûcû^ue Pûjñê^[ôaû aû gòlK ùK÷¦âòK Xÿwùe ^Keò @ûagýKZûKê Pûjó Keû~òaû CPòZö _ê̂ ½ - TSUs Gaõ SLUs ù\L«ê, ùKCñ ùKCñ iÚû^ùe aòùgähY Gaõ ~[û~[ _âùdûM _ûAñ C\ûjeY / \@û~ûAQòö)

| 25 |  

(M) icû_^ - gòlYKê \éXÿúKeY _ûAñ iûjû~ý Keòaû

_òfûcû^uê ùaùk ùaùk _ê^aðk^ Keò gòlYKê \éXÿúKeY Keòaû @ûagýKö _ê^aðk^ Keò a�ðcû^ ~ûjû gòLôQ«ò ZûKê baòhýZùe gòLôaû icdùe iµKðòZ Keò Pûfòùf gòLôaû \úNðiÚûdú ùjûA[ûGö

G_eò Keòaû _ûAñ Kò Kò ùKøgk ùjûA_ûùe? @û_Y _ê^aðk^ Kfû icdùe K’Y Kkû_Uûe aýajûe Keò _ûeòùa? PûUðe aýajûe Keò _ûeòùa? Kò´û @û_Yu ijûdZûùe _òfû ^òRÊ Xÿwùe GjûKê KeòaûKê iêù~ûM ù\ùa?

Gjò _âKâòdûùe _òfûcû^uê mû^ \ò@û~ûG ^ûjó aeõ ùi ^òR gqòùe aû ^òRe iûwiû[ô cû^u ijòZ cògò ùicû^ue ^òR _âùPÁûùe gòlû / mû^ jûif Keò[û«òö Gjò _âKâòdû \ßûeû ùicûù^ ^òÃâòdZû bûa iéÁò Keê[ôaû ùKøgk Zêk^ûùe @]ôK iKâòd @õgMâjY Keò[û«òö gòlY iûcMâú, C_KeY Gaõ _ûVý_êÉKe _âùdûM gòlK gòlY iû]^ eìù_ aýajûe Keò[û«ò ö _òfûuê Gjû\ßûeû flýiÚkúKê _j�ûA _ûeò[û«òö iû]ûeYZü Gjû _òfûu _ùl fûb\ûdK ùjûA[ûG Gaõ icùÉ cògò _ea�ðò ùiû_û^Kê ~òaû _ûAñ ijR ùjûA[ûGö GjûKê “iûcûRòK _âKâòdûùe mû^ ùKøgk ^òcðûY” Kêjû~ûA [ûGö

1.2 mû^ jûifKê ò̂½òZ Keòaû

iKâòd @õgMâjY @û]ûeòZ mû^ @ûjeYKê ^ò½òZ Keòaû _ûAñ C�c ù~ûR^û, ùgâYú iõMV^ Gaõ cìfýûd^ Keòaû @ûagýK @ùUö _òfûcû^u c¤ùe K[ûaû�ðû, @ûùfûP^û @û\òKê @ûùMAù^aû _ûAñ aòbò^Ü iûcMâúe aýajûe Gaõ iûwiû[ôu ij K[ûaû�ðû ùjaûKê iêù~ûM iéÁò KeòaûKê _Wÿòaö _òfûcû^u mû^ @ûjeY _ûAñ ùaû]McýZû Zûu \ßûeû @^êbìZ ùjC[ôaû @ûjßû^ C_ùe ùK¦âúbìZ ùjaûKê _Wÿòaö _òfûcû^u @ûagýKZûKê RûYò Zûuê iûjû~ý ù\aûKê _Wÿòa Gaõ Zûu _ûAñ mû^ @ûjeYKê ijR Z[û @ûKhðYúd KeòaûKê _Wÿòaö

(@ûùc _âûd @^êba Keêê ù~ - “@ûcKê K’Y _XÿûAaûe @Qò @ûùc _â[ceê RûYòQê, ù~ûR^û _âÉêZ Keòaû, @^ýû^ý Kû~ðý Keòaû _ûAñ K’Y @ûagýKZû @Qò?” Z[û_ò c¤ GjûKê G_eò Pò«û Ke«ê, @û_Yu _ûLùe ùKak KòQòUû \ò@û~ûA[ôaû iìP^û @Qòö ù~Cñ[ôùe ù~ùZ i¸a ùja ùiùZ _òfûcû^uê iûjû~ý ù\aûe @Qòö ù~còZòKò ~ûjûKòQò _Xÿû ~ûC@Qò, ùi iaêKê VòKþbûùa MâjY Keò _ûeòùaö icÉ i´kKê G_eò eìù_ aýajûe Keòaûe @Qò ù~, iúcòZ icd Gaõ ^òR _eòùageê ~ûjû còkò_ûeê[ôa ùi[ôeê @ûjßû^e cêKûaòfû Keòùjaö Gjû gòlYKê iê^ò½òZ Keòaûe @bò_âûd @ùU Gaõ ~ûjûKòQò KeêQ«ò ùi[ô_ûAñ VòKþ aòKÌKê PòjÜò gòlYKê `k_â\ Keò_ûeòùaö )

1.3 _âbûagûkú / @ûùaM_ì‰ð iõ_éqò

G iaêùe _òfûcû^u @ûùaMòKZû aû _âbûagûkú aýqòZßKê @]ôK MêeêZß \ò@û~òaû CPòZö _òfûcû^ue Gjò adi iù´\^gúk Gaõ gúNâ _âbûaòZ ùjC[ôaû adi @ùUö ùKøYiò GK @ijù~ûMûcôK iÚòZò _òfûe @õgMâjY Gaõ gòlYKê _âbûa _KûA [ûGö G_eò GK bûa^ûcôK aû @^êKìk _eòiÚòZò iéÁò KeòaûKê ùja, ù~Cñ[ôùe _âùZýK _òfû ^òRe i¹û^ Gaõ iµéqò (^òRe ùaûfò bûa^û) @^êba Keòùaö ù~còZòKò @^ý _âZò ùb\bûa eLôùa ^ûjó aû ò̂RKê @aùjkòZ Keû~ûCQò ùaûfò @^êba Keòùa ^ûjñòö _òfûcû^u _ûAñ ^KeûcôK cù^ûbûa iéÁò Keòaû GK Leû_ Kû~ðý @ùUö GYê Gjû ùKak ùMûUòG _âKâòdû ^êùjñ aeõ iµKð iÚû_^e _eòPûdK @ùU,~ûjû cû¤cùe iaê K[û Keû~ûA[ûGö

K’Y @û_Y Gjû cj�ß_ì‰ð @ùU ùaûfò GKcZ Kò? ~\ò jñ ùZùa KûjóKò? ~\ò ^û’ ùZùa KûjóKò? G_eò Keòaû _ûAñ ùKøgk K’Y ùja?

| 26 |  

1.4 _ûeò_ûgßðòK _eòiÚòZòKê cêKûaòfû Keòaû Gaõ _òfûcû^u cû¤còK gòlY _ÉêZòùe _eòa�ð^

iû]ûeYZü GjûKê ùg÷lòK cûMð\gðòKûe @õg eìù_ ÊúKûe Keû~ûG ^ûjóö a�ðcû^ ieKûeú I iûjû~ý_âû¯ aò\ýûkdùe cû¤còK gòlû iµKðòZ \d^úd _eòiÚòZòKê @ ê̂cû^ Keû~ûA _ûeòa ^ûjóö gòlKcû^uê _~ðýû¯ _eòcûYùe i´ke @ûagýKZû ejòQòö ~ûjû\ßûeû ùicûù^ aòbò^Ü iciýûe cêKûaòfû KeòaûKê ilc ùjùaö ùgâYúKlùe _òfûcû^ue Mjkò, ùbøZòK _eòiÚòZò, _òfûcû^u gòlYe bò^ÜZû, @ù^K QûZâ QûZâúu C_iÚû^MZ @^òdcòZZû, @^ýû^ý @ù^K aòhd @Qò ~ûjûe icû]û^ G_eòbûaùe ùLûRòaûKê _Wÿòa, ~ûjû\ßûeû _òfûu _ûV_Xÿû i¸a Keòaû _ûAñ @û_Y ic[ð ùjùaö

@^ý GK MêeêZß_ì‰ð K[û ejòQòö cû¤còK gòlY ùlZâKê _âùag Keê[ôaû _òfûu Ée @ûgû Keû~ûC[ôaû Ée Vûeê @Zò ^êý^ùe ejòQòö ~ûjû Zûu Éee gòlYùe @õgMâjY _ûAñ KÁKe ùjCQòö Gjûe icû]û^ _ûAñ, gòlKcû^uê aòbò^Ü C_ûdùe _òfûcû^uê cêLý ùiâûZKê @ûYòaû _ûAñ _âÉêZò Kû~ðý KeòaûKê _Wÿòaö G[ôùe _òfûu gòlY Ée @ûKk^ Keòaû, RûYòaû Gaõ _âZòKûecôK aýaiÚûij ~[ûgúNâ _ìað @ûagýK ÉeKê _j�ôaû \òMùe aò]ôa¡ ùPÁû KeòaûKê ùjaö _âiw @ûe¸ Keòaû _ìaðeê Kò´û gòlY ÉeKê @ûùMA ù^aû _ûAñ @]ôK CiôMðúKéZ eìù_ icdKê aýajûe Keòùaö iûcMâú, ùKøgk, gòlY Kû~ðýûakú Z[û ~ûjû _òfûu gòlYKê _âLe Keòaûùe iûjû~ý Keòa, Zûjû_ûAñ C\þbaùe GK @fMû Xÿwùe _ýûùKR _âÉêZ Keû~ûAQòö

baòhýZùe ù~ùZùaùk cû¤còK aò\ýûkde iÚòZòùe iê]ûe @ûiò~òa, ùijòicdùe Gjò aûÉaòKZû ijòZ cêKûaòfû _âKâòdûKê ùg÷lòK cûMð\gðòKûeê aû\þ \ò@û~ûA _ûùeö

2. gòlY Kû~ðýûakú cû^K

K’Y Keòaûe @ûagýKZû ejòQò, ùKak GZòKò Kjòaû ~ù[Á ^êùjñ aeõ GjûKê G_eò Kjòaû ù~, K’Y KeòaûKê @Qò? Gaõ GjûKê bf bûaùe Keòaûe aûU K’Y @ùU? gòlY Kû~ðýûakú cû^K aòbûMùe GjûKê ÆÁ eìù_ RYûAaûKê _âdûi Keû~ûAQòö a�ðcû^ c¤ Gjû _âûe¸òK ùiû_û^ùe @Qòö Gjû GùZUû ùVûiþ aû ò̂ŸðòÁ aû ÆÁ ùjûA ^ _ûùeö @ûùc GjûKê ù~ùZ Kû~ðýKûeú Keòaû, ]úùe ]úùe Gjû ùiùZ @]ôK C_ù~ûMú ùjûA_ûeòaö

gòlY Kû~ðýûakú @¤ûd ù\L«êö G[ôeê @û_Y RûYòaûKê _ûAùa ù~, MêWÿòG cû^K iû]ûeY flý jûif _ûAñ @Qòö GjûKê @û]ûe Keò iìPK _âÉêZ Keû~ûA@Qòö Gjû @ûùc ù\Lô _ûeòaû, _eLô _ûeòaû, ùfLô eLô _ûeòaûbkò Kû~ðý C_ùe @û]ûeòZö Gjû \ßûeû @ûce cû^K jûif ùjûA _ûeêQò Kò, Zû’jû c¤ RûYòò _ûeòaûö Gjò iìPK Zòù^ûUò Éeùe \ò@û~ûAQò ~ûjûKò – ijR, c¤c Gaõ KVò^ö ù~ùZùaùk @û_Yu gòlY Kû~ðýûakúùe iê]ûe ùjûA~òa, @û_Y ùiùZùaùk Cy Éee iìPK MêWÿòKê fûMêKeò _ûeòùaö

@û_Y ~\ò [ùe cû^K Gaõ iìPK aêSòMùf ùZùa @û_Y ^òRKê @ûKk^ Keò _ûeòùaö @û_Y ^òùR ^òRe iê]ûe _ûAñ ù~ûR^û _âÉêZ Keò _ûeòùaö aûÉaùe @û_Yu ùgâYúKl Kû~ðý _âKâòdûKê C^ÜZeê C^ÜZZe Keò Keò ~ûA _ûeòùaö ~\ò @û_Yuê iûjû~ýe @ûagýKZû _ùWÿ, AMÜi A.@ûeþ.Rò Uòc iû[ôcû^u ijòZ Zûfòc aû @^ý @aKûgùe K[ûaû�ðû Keò _ûeòùaö .

*********

| 27 |  

i¯c @¤ûd

aòhdKê C_iÚû_^û Keòaû Xÿw

_âûe¸òK iìP^û – aòhdKê C_iÚû_^û Keòaû Xÿw (C_ûd) Kò_eòò?

Uò.Giþ.dê (TSUs) Gaõ Giþ.Gfþ.dê (SLUs) ùe Kûc Kfûùaùk RYûA \ò@û~ûAQò ù~, bò^Ü bò^Ü aòhd _ûAñ gòlY ùKøgk c¤ bò^Ü bò^Ü ùjûA[ûGö _âùZýK aòhd _ûAñ iKâòd @õgMâjYe @ûagýKZû ejòQòö ùZYê aòhde Pûjò\û @^êiûùe ùgâYúKlùe Kû~ðý Keòaû Xÿw c¤ bò^Ü bò^Ü ùjûA[ûGö Gjû c¤ _âgÜ ùjûA_ûùe ù~, aòhdcû^u c¤ùe bò^ÜZû @Qò Kò? Gjò K[û @û_Yu ùijò aòhd _âZò [ôaû \éÁòbwú C_ùe ^òbðe KeêQòö Gjò @¤ûdùe bò^Ü bò^Ü aòhde gòlY C_ûd Gaõ ùijò aòhd cû^ue aýû_K gòlY CùŸgý iµKðùe @ûùfûP^û Keû~ûAQòö GVûùe PûùeûUò cêLý aòhd iµKðùe @ûùfûP^û Keû~ûAQòö

bûhû

MYòZ

aòmû^

iûcûRòK aòmû^

1. bûhû

@ûùc @ûce c^e bûa^ûKê Kjò, ùfLô, Vûeù~ûùM, iùuZùe aû PòZâ cû¤cùe aýq Keò[ûCö Kjòaû I ùfLôaû _ûAñ c¤ aòbò^Ü aòbûM ejòQòö ~[û- i´û\, MúZ, KaòZû, MÌ, ]¦û, eêXÿò, XÿMXÿcûkò, _âgÜ AZýû\òö Gjû cû¤cùe @ûùc @^ýe K[ûKê MâjYKeê Gaõ aêSò[ûCö bûhû \êA RYu c¤ùe bûa aò^òcde cû¤c eìù_ Kû~ðý Kùeö ^òR K[ûKê aýq Keòaû Gaõ @^ýe K[ûKê aêSòaû _ûAñ bûhû GK cû¤c @ùUö

bûhû \ßûeû K’Y @ûC ùKøYiò Kû~ðý c¤ Keû~ûA_ûeòa?

| 28 |  

bûhûe iµKð bûa Gaõ aòPûeeê ùjûA[ûGö bûhû GK cû¤c ~ûjû bûa, aòPûeKê aýq Keòaû _ûAñ aýajûe Keû~ûGö bûhû, Pò«û, @^êbêZò I @^êbaKê (experience) aûjýRMZ ij ù~ûWÿò [ûGö

^òcÜùe \ò@û~ûA[ôaû aûKý c¤eê ù\L«ê, ùKCñ aûKýeê K’Y aýq Keû~ûC@Qòö @û_Yu aò\ýûkd, ùcûe aò\ýûkd Vûeê _ûLùe @Qòö – Zêk^û Keòaûö

~\ò cêñ @ûVUûùe Ne QûùWÿ, ùZùa ùcûùZ aiþ còkò~òaö - @^êcû^ aû ù~ûR^û

@ûRò Neê aûjûeòaû _ûAñ C_~êq _ûM ^ûjóö - ^ò‰ðd ù^aûö

ùcûe ùgâYúKlùe _òfûcû^u Ée bò^Ü bò^Ü @ùUö

icúlû aû _âÉêZò _ûAñ G_eò _û�Uò aûKý @û_Y c¤ Pò«û Ke«ê ö

Ne _eòaûeùe bûhû

_òfûcûù^ bûhûKê Nee Rò^òh_Zâ ij ù~ûWÿò ù\L«ò Gaõ gòL«òö ù~_eò - _ûYò, Lû\ý, eêUò, Wÿûfò, \ê], cû’, aû_û, AZýû\ò . . . . .ö ùcûùZ aòÄêU \eKûeö @ûRò LûAaû _ûAñ _eVû ^ûjóö aýûMùe icÉ ajò eLö G bkò ajêZg± Gaõ aûKý ùicûù^ ùKøYiò CùŸgý ù^A gêY«ò Gaõ aêSò[û«òö ^òRe \eKûe @^êiûùe aýajûe c¤ Ke«òö aWÿ ùfûKuê @^êKeY Keò ^òRe bûhûKê aýq Keòaû _ûAñ ùPÁû Keò ù\L«ò ù~ K’Y VòKþ @ùU Gaõ K’Y VòKþ ^êùjñö Gjò_eò ùicûù^ Nùe-_eòaûeùe bûhû gòLô[û«òö

_òfûcûù^ ^òR iûwiû[ô ijòZ ùLk cû¤cùe @ù^K g± Gaõ Zjóeê c¤ bûhû gòLô[û«òö ]eòaû, `òwòaû, ù\øWÿòaû, _òUòaû, QêAñaû, @ûCU ùjaû G_eò @ù^K g± ejòQò, ù~Cñ[ôùe _òfûcûù^ Mbúe bûùa @[ð ijòZ iõ_éqò eLô[û«òö KûeY Giaê g± ùicû^u ù\÷^¦ò^ Rúa^ùe aòbò^Ü @^êbìZòeê còkò[ûGö KòQò ^ì@û ùLk, ^ì@û iûwiû[ô, ^ìZ^ aýajûeòK C_KeY \ßûeû _òfû @^ý bûhûcû^ue KVòò^ g±Kê c¤ Lêaþ gúNâ RûYò_ûeò[û«òö ù~_eò – iòeòGfþ, _òKþPe, ù^û afþ, ùMûfþ, CAùKUþ AZýû\òö Gjò g±e VòKþ @[ðKê _òfûcûù^ ]eò ^ò@«òö

aòaò]Zû _ì‰ð _eòùag bûhû gòLôaû _ûAñ ùagú iûjû~ýKûeú ùjûA[ûGö RùY @^ýRYu Vûeê,_ûeµeòK Ciôaùe @õgMâjY, ùckû, jûU, aRûe, aò\ýûkd, c¦òe, _ìRûNe, iaðiû]ûeY iÚû^ cû^uùe RùY ^ Pûjóùf c¤ @ù^K ^ì@û g±cû^ue @û\û^ _â\û^ Keò[ûGö

K’Y @û_Y G_eò KòQò C\ûjeY ù\A _ûeòùa, ù~CñVûùe @û_Yu _òfûcûù^ ^ì@û g± gòL«ò Gaõ Zûjûe _âùdûM c¤ gòLô[û«ò?

| 29 |  

CùŸgý_ì‰ð _âùdûM \ßûeû bûhû gòLô jêG

bûhû gòLôaû GA[ô _ûAñ KÁ ù~, Gjû ùjCQò GK ùKøgkö ~ûjûKê aûe´ûe _âùdûM Gaõ @býûi Kùf ~ûA gòLû~ûA _ûeòaö G[ô_ûAñ RùY gòlK eìù_ @ûce bìcòKû ùjCQò, @ûùc _òfûcû^uê bûhûe CùŸgý_ì‰ð aýajûe KeòaûKê iêù~ûM C_f² KeûAaûö GK[û cù^ eLôaûKê ùjùa ù~, @ûùc KûjûeòKò @^ýcû^u _eò bûhû aýajûe Ke ùaûfò Kjòaû ^ûjóö @ûc _ûLùe Zûjûe aýajûee KûeY ejòaû CPòZö G[ô_ûAñ gòlK cû^ue@^ý GK bìcòKû ùjCQò, ùicûù^ ^òR ùgâYú Klùe _òfûcû^ue bûhû _âùdûM _ûAñ KûeY iéÁò Keòaûö aò^û CùŸgýùe Gaõ ^òRe iõ_éqò ^ [ûA gòlKu K[û gêYòaû Gaõ ZûjûKê ù\ûjeûAaû \ßûeû bûhû gòlY ùjûA^[ûGö

@û_Y @û_Yu ùgâYúKlùe _òfûcû^u \ßûeû bûhûe _âùdûM Keòaû _ûAñ Kò_eò KûeY iéÁò Keòùa?

Gjû iµKðùe aêSòaû _ûAñ AõeûRúe Uò.Giþ.dê (TSUs) Gaõ Giþ.Gfþ.dê (SLUs) ùe \ò@û~ûA[ôaû C\ûjeY ù\L«êö

| 30 |  

aòhdaÉêe @[ðMâjY Keòaû

GK c{û\ûe K[û ùjfû ù~, @ûùc g± aû aûKýùe @[ð ùLûRò[ûC, ~ûjûKò Kêjû~ûC[ôaû iÚòZò aû aòhd aÉêùe [ûG ö Gjû @ûùc Zòù^ûUò aûUùe RûYò_ûeòaû-

1. aûKýùe ùKøYiò g±e @[ð Zûjûe @ûM Gaõ _Qe g± c¤ùe [ôaû iµKð C_ùe ^òbðe Kùeö

^òcÜùe \ò@û~ûA[ôaû aûKýKê ù\L«êö @û_Y “UêKêWÿûWÿêc” _eò ò̂e[ðK g±e @[ð Kò_eò MâjY Keò ù^CQ«òö

1. ùi WÿaûUò aûjûe Kùf Gaõ ù\Kû^úKê UêKêWÿûWÿêc ù\ùfö

2. Zû’ue gòlK ò̂~êqò ùjaû gêYòaû cûùZâ ùi UêKêWÿûWÿêc ù\LûMùfö

3. GVûKê @ûi ^Zêaû ZêcKê UêKêWÿûWÿêc Keò ù\aòö

Gjò aûKýùe UêKêWÿûWÿêce @[ð K’Y ùjûA_ûùe?

_â[c aûKýùe –

\ßòZúd aûKýùe-

ZéZúd aûKýùe –

Gjò aûKý cû^uùe UêKêWÿûWÿêc @[ð Kò_eò ]eò_ûeòùf? aûKýe @^ýû^ý g± aû iµì‰ð aûKýe @[ð MâjY _ûAñ Gjò Kû~ðýe bìcòKû K’Y ùjûA_ûùe?

2. bò^Ü bò^Ü aòhdaÉêùe g±e @[ð _eòa�ð^ ùjûA~ûG

ùMûUòG aûKý ùjCQò – “KaûU ùLûfû @Qò”ö

ùMûUòG ùKûVeúùe \êARY ùfûK K[ûaû�ðû ùjCQ«òö ùKjò RùY KaûUKê VKþ VKþ Kùfö \êjóu c¤eê RùY Kjòùf –

“KaûU ùLûfû @Qòö” @û_Y K’Y bûaêQ«ò, Gjûe @[ð K’Y ùjûA_ûùe? KòQò icd _ùe, Zûu\êARY c¤ùe ùKøYiò K[û C_ùe ~êqòZKð ùjfû Gaõ RùY @^ý C_ùe eûMòMùfö RùY KaûU @ûWÿKê @ûwêkò ù\LûA Kjòùf – “KaûU ùLûfû @Qò”. . . . . a�ðcû^ Gjò aûKýe @[ð K’Y ùjûA_ûùe?

3. icû^ @[ð _ûAñ bò^Ü bò^Ü aòhdùe bò^Ü bò^Ü g±e _âùdûM ùjûA[ûGö Pò«ûKe«ê, @ûùc _ûYò Kò_eò cûMò[ûC – eûÉû KWÿ Pû’ ù\ûKû^ùe, Nùe aû @^ý Kûjûe Nùeö _âùZýK iÚòZò _ûAñ @[ð (_ûYòcûMòaû) icû^ @ùU Kò«ê aûÉaùe g±e aýajûe bò^Ü bò^Ü ùjûA[ûGö ù~_eò @û_Y ù\Lôùf @[ð MâjY _ûAñ Gaõ _eò_âKûg _ûAñ aòhdaÉêe aòùgh bìcòKû ejòQòö bûhûùe aòhdaÉê ijûdZûùe @[ð RYû _Wÿò[ûGö Gjò aòhd Vûe, PòZâ, @bò^d, MúZ, MÌ, KaòZû, aûKý, g± bkò ùKøYiò ^û ùKøYiò eì_ùe @[ð Gaõ bûaKê RûYòaû _ûAñ iûjû~ý Kùeö

| 31 |  

@û_Y IWÿò@û (cûZébûhû) e gòlY Keê[û«ê aû iõÄéZ (@^ý gûÈúd bûhû) aû AõeûRú (aòù\gú bûhû)gòlY Ke«ê, Gjû _âùZýK _ûAñ ùiZòKò cj�ßß_ìYðð @ùUö CùŸgý ùjCQò ù~ _òfûcûù^ bò^Ü bò^Ü aòhdùe @[ð RûYòaûKê ilc ùjùa Gaõ bò^Ü bò^Ü aòhdùe bûhûKê VòKþ Xÿwùe aýajûe Keò_ûeòùaö @û_Y K’Y bûaêQ«ò – bûhû gòlYe icé¡ò iû]^ aòhd aÉê aêSòaû _ûAñ Kò_eò iûjû~ý Keòa? Pò«^ûcôK Kâòdû C_ùe MêeêZß _â\û^

@ûùc ~ûjû @^êba KeêQê, bûaêQê, Pò«û KeêQê ZûKê g±, aûKýùe aýq KeêQêö KûeY bûhûe \êAUò aòbûM @Qò - @û«eòK bûhû (~ûjû @ûce c^ - cû^i _Uùe ùjûA[ûG) Gaõ aûjý bûhû (~ûjû K[ôZ aû fòLôZ @ûKûeùe aýq Keò[ûC)ö @û«eòK bûhû aû Pò«^ûcôK Kâòdû-

– aòPûe, @^êbìZò, Pò«^ Gaõ aòùgähY, aòbò^Ü _âKûe Pò«û Keòaûe ùKøgk ù~_eòKò – icúlû, _âZòKâòdû, aMðúKeY, @^êcû^, c«aý, ò̂Ãhð, Zêk^û, icû^Zû Gaõ _û[ðKý. . . AZýû\ò G[ôùe i¹òkòZ @Qòö aûjýbûhû aû ~ûªòK Kâòdû

iê¦e jÉùfLû, gê¡ fòL^, CyûeY, aýûKeY...AZýû\ò Gjûe @«bðêqö ù~_eò @û_Y RûYòQ«ò ù~ bûhûe @]ôK cj�ß_ì‰ð aûÉaòK Kâòdû ùjCQò – Pò«^ûcôK iµKðö @û_Y ajêZ iê¦e Gaõ gê¡ ùfLô _ûe«ò Kò«ê @û_Yu Pò«û / aòPûe ]ûeû ~\ò ùcøkòK aû Zû�ßòK ^êùjñ Gaõ ^òRÊ ^êùjñ ùZùa @û_Y bûhûùe @]ôK icé¡gûkú ùjûA_ûeòùa ^ûjóö VòKþ Gaõ gê¡Zû _eòaù�ð @ûùc Pò«û Keòaû, aýq Keòaû, Mbúe bûùa aêSòaû, iµKðòZ Keòaû, bò^Ü bò^Ü iìP^ûKê aýajûe Keòaû, ^òÃhð aûjûe Keòaû aû Zû’ _Qùe [ôaû KûeYKê aýq Keò_ûeòaû C_ùe MêeêZß ù\aû @ûagýK ~^ôe ij Gjò ùKøgkùe gòlû ù\aû bûhû gòlY @ùUö @û_Y @û_Yu ùgâYú Klùe bûhûùe Pò«^ûcôK KâòdûKê @ûùMA ù^aû _ûAñ K’Y Keòùa?

gâaY Gaõ K[^

_òfûcûù^ ù~ùZùaùk KjòaûKê gòLô[û«ò, ùiùZùaùk ùicûù^ ò̂Re @ûL_ûL _eòùageê ù\LôaûKê còkê[ôaû Rò^òh iµKðùe, @ûL_ûLùe NUê[ôaû NUYû iµKðùe, @^ý ù~Cñ _òfûcûù^ Zûu ij còg«ò Zûu ij K[ûaû�ðû ùjaû cû¤cùe gòL«òö ùicûù^ K[ûKê a‰ð^û Ke«ò, iìP^û \ò@û^ò@û Ke«ò, ^òùŸðg \ò@«ò, aýûLýû Ke«ò, _âgÜ _Pûe«ò, ò̂Re @ ê̂bìZòKê aýq Ke«ò Gbkò @ù^K Kû~ðý Ke«òö _âKéZùe gêYòaû Gaõ Kjòaû _âKâòdû \ßûeû Zûue bûhû Gaõ Pò«ûe aòKûg ùjûA[ûGö @ûùc ù~ùZ ù~ùZ cû¤còK Ée @ûWÿKê @ûùMA [ûC, ùiùZ ùiùZ @ûce gêYòaû Gaõ Kjòaûe @býûi Kcþ ùjûA~ûG Gaõ _âûdZü gòlY _âKâòdû_Xÿòaû-ùfLôaûKâòdû C_ùe _~ðýùaiòZ ùjûA[ûGö Gjû GK jû^òKûeK _âKâòdû @ùUö ùcøLôK bûhûe _âùdûM Pò«^ Gaõ aòùgähY ùKøgke aòKûg _ûAñ @]ôK MêeêZß_ì‰ð ö C\ûjeY Êeì_ _òfûcûù^ ù~ùZùaùk iûcìjòK eìù_ iciýûe icû]û^ aûU ùLûR«ò ùiùZùaùk ajêZ Kcþ icd c¤ùe ùicûù^ @ù^K MêWÿòG aòKÌ iµKðùe Pò«û Ke«òö ùKøYiò a‰ð^ûKê ùfLôaû _ìaðeê ~\ò _òfûcûù^ Zû’ iµKðùe @ûùfûP^û Keòù^ùa ùZùa Zûue a‰ð^û @]ôK aòÉéZ Gaõ _âbûagûkú ùjûA_ûùeö ùcøLôK bûhûe _âùdûM \ßûeû Pò«^e aòKûg ùjûA[ûGö bûhûe aòKÌ _âùdûMùe \lZû

| 32 |  

aé¡ò ùjûA[ûGö ò̂R c^e bûa^ûKê @]ôK iêiõMVòZ Xÿwùe aýq Keò _ûe«òö @^ýcû^u ijòZ iµKð iÚû_^ Keò ^òRe aýqòZße aòKûg Ke«òö iõùl_ùe Kjòùf – gâaY I K[^e @býûi cû¤còK gòlû _ûAñ ùiZòKò Reêeú @ùU ù~còZòKò fòL^ _V^ ö Gjûe @býûi \ßûeû _V^ fòL^ c¤ _âbûaòZ ùjûA[ûGö AõeûRúùe Gjû @ûjêeò @]ôK ùjûA[ûGö ~\ò iKâòd gâaY \ßûeû aòhdaÉê ijòZ @[ð MâjY KeòaûKê _òfûKê iûc[ðýaû^ Keû~ûG, ùZùa gúNâ ùicûù^ ùijò bûhûùe _âûe¸òK K[ûaû�ðûKê aêSò _ûe«ò Gaõ _âùdûM c¤ Ke«òòö ]úùe ]úùe _Xÿòaû, ùfLôaû gòLôaû _ûAñ ùijò bûhû @û]ûe ùjûA Pûfò[ûGö

_V^ Gaõ fòL^

_Xÿòaû ùaùk iaêùaùk ùRûe ùRûeùe _Xÿòaû Gaõ cù^eLôaû C_ùe MêeêZß \ò@û~ûC[ôaû ù\Lû~ûGö _Xÿòaûe CùŸgý ùjCQò @«^òðjòZ @[ðKê aêSòaûö aòhdaÉêUòKê _Xÿê[ôaû icdùe _òfû Zûjûe @[ðKê aêSòaû _ûAñ ilc ùjaû Reêeú @ùUö (~\ò G_eò KòQò g± ejòQò, ~ûjûKò _òfû _ûAñ @_eòPòZ @ùU) ùZùa ZûKê ùiVûùe iûjû~ýe @ûagýK ùjaö (aýûLýû Keòaû ^ûjó, aeõ G_eò iìP^û Gaõ iùuZ ù\aû ~ûjû\ßûeû ùicûù^ ò̂ùR ^òùR @[ð ùLûRò _ûeòùa)ö _òfûcû^uê _ûVý_êÉK ij ^òùR ò̂ùR cêKûaòfû Keòaûe iêù~ûM còkòaû GK MêeêZß_ê‰ð K[ûö _òfûcû^u \ßûeû _Xÿû ~ûA[ôaû aòhdaÉê C_ùe @]ôK K[ûaû�ðû ùjaû @ûagýKö ùicûù^ Zû’ iµKðùe _eÆe c¤ùe K[ûaû�ðû jê@«êö Zûue ^òRÊ cZûcZKê ~[û~[ KûeY ijòZ C_iÚû_^ Ke«êö fòL^ iûcMâú Gaõ Zûjûe ~[û~[ aýajûe KeòaûKê gòL«êö G[ô_ûAñ _òfûu _ûAñ ùijò bkò _ûVý iûcMâúe aòKûg Keòaû @ûagýK ~ûjû Zûu _ûAñ _âûiwòK Gaõ C_ûù\d_ì‰ð ùja I ù~_eò ùicûù^ _Xÿòaû _ûAñ @ûMâjú ùjùaö @û_Y Giaê Kò_eò Keòùa ? Gjò Éeùe fòLôZ eìù_ _âKûg Keòaû MêeêZß_ì‰ð @ùUö @û_Y G_eò aûKýeê @ûe¸ Keò_ûe«ò, ù~_eò _òfûcû^uê ùfLôaû _ûAñ CiôûjòZ Keòa, Zû ijòZ _eÆe c¤ùe ijù~ûMe iêù~ûM c¤ ù\aö C\ûjeY Êeì_ -

aò\ýûkdùe ùcûe _â[c \òai – ù~ùZùaùk ùcûùZ _â[c [e _âgõiû KeûMfû – ùcûùZ Gjû _i¦ @ùU, ù~ùZùaùk – _âKéZùe ùcûùZ Gjû _i¦ ^ûjó –

cûZâ [ùe G_eò @býûi aòKgòZ ùjûAMùf, Zû_ùe _VòZ aòhdaÉê C_ùe _âgÜe C�e ùLûRò _òfûcûù^ ^òùR ^òùR ùfLôaû @býûi KeòaûKê fûMò _Wÿ«òö @û_Y ù\LôaûKê _ûAùa ù~, ùicûù^ ^òùR ^òùR Pò«û KeêQ«ò Gaõ _âgÜe C�e iûwiû[ô ij K[ûaû�ðû Keò ùfLêQ«ò? _òfûcû^ue bûhû i´§úd @býûiKê @]ôK eêPò_ì‰ð Keòaû _ûAñ @ûC K’Y K’Y ùKøgk ùjûA_ûùe?

| 33 |  

AõeûRúe Uò.Giþ.dê Gaõ Giþ.Gfþ.dêKê ù\L«êö bûhû gòLôaû iµKðùe ùKCñ gòlY Kû~ðýûakúe _âùdûM @û_Y @û_Yu bûhû gòlûKê iê]ûeòaû _ûAñ Keò _ûeòùa? cû¤còK Éee bûhû gòLôaû @^ý aòhdKê gòLôaû _ûAñ Kò_eò _âbûaòZ Keò [ûG? Gjû iµKðùe @û_Yue K’Y cZûcZ @Qò? Uòbò, ùeWÿòI, LaeKûMR, _òfûcû^u bûhûe aòKûg _ûAñ Kò bkò bûùa _âKûe _âùdûM Keû~ûA_ûùe? _òfûcû^u bûhû gòlYùe _ûe\gðòZû aé¡ò Gaõ Zûue _V^ \lZû aé¡ò _ûAñ _ûVûMûee _âùdûM Kò_eò Keòùa?

| 34 |  

2. MYòZ

@ûc PZêü_ûgßðùe _eòùag aòhdùe Pò«û Keòaû I RûYòaû ij Zû’e _eòcûY, ùi iaêe _eÆe c¤ùe [ôaû iµKð aòhdùe RûYòaû ùjCQò MYòZö MYòZ _òfûcû^uê _eòùag iµKðùe RûYòaû, ù\÷^¦ò^ Rúa^e iciýû MêWÿòKê aò^û \ßò]ûùe icû]û^ Keòaû _ûAñ iûjû~ý Keò[ûGö ~ûjû\ßûeû bêf aêSûcYûe @ûù\ø @aKûg ^ [ûGö baòhýZ MV^ _ûAñ cû¤còK MYòZ G_eò \lZûKê aòKûg Keò[ûG ù~, ù~Cñ[ôùe –

~êqò~êq Pò«^

aòùgähYûcôK Pò«^ ~ûjûKò iciýûe KûeY MêWÿòK ùLûRò _ûAaùe iûjû~ý Kùe

jòiûa Keòaûe ùKøgk

gúNâ ò̂¿� ò ù^aûe ùKøgkö

baòhýZe ù~ûR^û Keòaû AZýû\ò _ûAñ ijûdK ùjûA[ûG

MYòZ gòlû\û^ _ûAñ a� ðcû^e iÚòZò

@ù^K ùfûK MYòZKê ùMûUòòG aòeqòKe, KÁiû¤ aòhd ùaûfò Kjò[û«òö MYòòZ iµKðùe ùfûKcû^u bòZùe bde aûZûaeY iéÁòKeò Gjû ajêZ KÁiû¤ ùaûfò bdbúZ KeûA \ò@û~ûA@Qòö Gjû _Qùe [ôaû _âKéZ KûeY K’Y ùaûfò ùLûRòùf, a� ðcû^ MYòZ gòlYùe ~ûjû ù\LôaûKê còùk, Zû’jû iaê ùjfû -

aòhdaÉêKê aêSòaû @ù_lû ùNûhò ù\aû C_ùe @ûùfûK_ûZ Keû~ûCQòö

_òfû ijòZ @ûùfûP^û Keòaû @ù_lû aýûLýû C_ùe @]ôK MêeêZß \ò@û~ûCQòö

gòlK @ù^K _âKûe _¡Zò aýajûe ^ KeòùMûUòG _âKûeùe iúcòZ ejêQ«òö

_òfû @^êba Keê[ôaû bêfKê ÊûMZ ^Keò ùKak VòKþ C�e _ûAaûKê ùPÁû KeêQ«òö icùd icùd gòlK _òfûe iù¦j ùcûP^ Keò_ûeê ^ûjñû«òö

ù\÷^¦ò^ Rúa^ C_ùe gòlY _âKâòdûKê @ûùfûK_ûZ ^Keò ùKak _ûVý_êÉK C_ùe @ûùfûK_ûZ KeêQ«òö

`k Êeì_ iû]ûeY MûYòZòK K[ûaÉê C_ùe c¤ _òfûcûù^ @Zò \êaðk @Q«òö ùZYê MYòZ gòlû K[û gêYòaû cûùZâ _òfûu _âûdZü c^ cCkò ~ûCQòö ù~Cñ[ô _ûAñ @]ôKûõg _òfû MYòZKê ajêZ KÁ aòhd ùaûfò bûaò, MYòZ _ûV Vûeê \ìùeA ejòaûKê ùPÁû KeêQ«òö

| 35 |  

aòòhdMZ Kû~ðý iµû\^e _^Úû

MYòZ ùjCQò G_eò GK _ûV, ù~Cñ[ôùe @ûùc @ûc PZêü_ûgßðùe [ôaû Rò^òh_Zâ Zû’e _eòcûY Gaõ ùicû^u c¤ùe [ôaû iµKð RûYò [ûCö GjûKê UòKòG Pò«û Kùf RûYòaû ù~ –@ZòKcþùe Gjû PûùeûUò K[û iµKðùe Kêjû~ûAQòö ùijò aûKýMêWÿòKê ^òcÜùe ùfLô _ûeòùa Kò? a�ðcû^ @û_Yu c^ùe @ûC @^ý KòQò (Points) ^ì@ûK[û @ûiêQò Kò? ~\ò @ûiê[ûG ùiMêWÿòKê c¤ ùfL«êö aûÉaùe Gjû Kêjû~ûA_ûùe ù~, @ûùc @ûc PZêü_ûgßðùe, icMâ _eòùagùe, @Zò ùQûU ùQûU Kû~ðýùe Gaõ _âùZýK ùlZâùe Keê[ôaû Kû~ðýùe MYòZ RWÿòZ ùjûAejòQòö Gjû G_eò bûaùe @Qò ù~còZòKò aò^û MYòZùe @ûc Rúa^Kê KÌ^û Keò _ûeòaû ^ûjóö iû]ûeY ù\÷^¦ò^ Rúa^ Vûeê @ûe¸ Keò (G_eò Kò ùeûùhA Keòaû, _ûYò b�ðò Keòaû, Pûh Keòaû,) aWÿ ]eYe KòQò Kû~ðýKeòaû aû ùKøYiòò ùlZâùe @]ôK C^ÜZ Kû~ðý _â\gð^ \òMùe MYòZ be_ìe ùjûA ejòQòö Gjû iciýû icû]û^, @ûaòÃûe, C\þbûa^ _âKûeùb\Kê PòjÜUúKeY Keòaûùe cûMð \gð^ Keò[ûGö ~ûjû`kùe baòhýZùe Kû~ðýMêWÿòK C^ÜZ cû^e ùjûA[ûGö @û_Y ~ûjûKeêQ«ò ZûKê ZûfòKû Keò^ò@«ê Gaõ ^òRKê ^òùR _Pûe«ê, MYòZ G[ôùe _âùdûM ùjCQòò ^û ^ûjó? MûYòZòK \éÁòùKûYeê G_eò ùKøYiò Kû~ðý @Qòò ù~Cñ[ôùe Kò @ûùc ^òdcòZ bûaùe MYòZe aýajûe Keê^ûjêñ ùaûfò,@û_Y bûaêQ«ò Kò? \ò@û~ûC[ôaû MYòZ gòlYùe _òfûcû^u ù\÷^¦ò^ @^êbìZòKê @û_Y Kò_eò ù~ûWÿòù\A _ûeòùa?

| 36 |  

@ûce MYòZ _XÿûAaû _âYûkú bûeûKâû« / aòeqòKe ùfûKcûù^ @ù^K icdùe Kjò[û«ò, MYòòZ ùjCQò GK bûeûKâû« aòhd aû KVò^ aòhdö Gjû iµì‰ð eìù_ c^MXÿû, G[ôùe aûÉaZû KòQòò ^ûjóö ùKøYiò aòhd @ûù_ KVò^ jêG ^ûjóòö Gjû @ûce cù^ûaé� ò @^êiûùe KVò^ aû ijR ùjûA[ûGö ùfûKcû^u c^ùe iû]ûeYZü MYòZ iµKðùe Gbkò @ù^K c^MXÿû K[û ejòQòö ~[û- MYòZ icÉu _ûAñ ê̂ùjñ aû cêñ ~\ò a�ðcû^ _~ðý« aêSò_ûeê^ûjó Zûùjùf _é[ôaúùe @ûC KòG @Qò aêSò_ûeòa? aû MYòZ aûÉaùe KVò^ Kûc, ~\ò GjûKê @û_Y \ò^ eûZò _Xÿòùa ^ûjó ùZùa RûYòò _ûeòùa ^ûjó aû cûWÿ / \Š aò^û MYòZ _Xÿû~ûA _ûeòa ^ûjóö Gjòbkò Pò«û]ûeû MYòZKê ajêZ KÁ aû bde KûeY Keò ù\AQòö @^ý _ùU iê¯ aû RûMâZ ùjC iaê icdùe @ûù¸ ^òùR aû @^ýcû^u ij @^aeZ KòQòUû iõLýû ijòZ Kû~ðý KeêQêö _âùZýK icdùe, _âùZýK iÚû^ùe, ^úeaQò^Ü bûaùe @ûùc MYòZ ij IZü ù_âûZü bûùa RWÿòZ @Qêö ùZùa MYòZ _âZò GùZ bd @ûiêQò KûjóKò? Rúa^e ù\÷^òK @^êbìZòùe ù~ùZùaùk Gjò K[ûUò aýû_ò~ûG, ùiùZùaùk aòhdaÉêUò MêeêZe ùjûA _Wÿò[ûGö Gjò gêLôfû iõLýû Gaõ _âiw ijòZ _òfûcûù^ Kâòdû _âZòKâòdû Keò Keò bûwò_WÿêQ«òö _eòùghùe GjûKê ùNûhòaûKê _WÿêQòö _òfû\ò^eê ùicû^uê MYòZ aêSòaû _ûAñ ùKøYiò Rò^òh, aÉê, Qaò aû @^ý KòQò iûùuZòK aÉê \ßûeû aêSûA \ò@û ~ûA ^ûjóö ùZYê cìk\ê@û \êaðk ùjûA ejòQò ~ûjû cû¤còK ÉeKê KkêhòZ Keòù\AQòòö ùKøYiò cùZ ùjC _eúlûùe _ûiþ Keò~òaû C_ùe MêeêZß \ò@û~ûCQòö ùZYê @]ôKûõg _òfû MYòZ GK KÁ _ûV ùaûfò aògßûi Keò~ûAQ«ò Gaõ ùi[ôeê \ìùeA ejòQ«òö Gjû MYòZe ZîUò ^êùjñö Gjû aýajûe _âYûkúe ù\ûhö ~\ò MYòZKê Rúa^ ijòZ ù~ûWÿòù\aû Gaõ GK @û^¦ \ûdK _¡Zò/gòlY Kû~ðý aýajûe Keòaû ùZùa Gjû @ûC bûeûKâû« aòhd ùjûA ejòa ^ûjóö @ûùc ò̂½òZ bûaùe @ûce Gjò bûeûKâû« Keê[ôaû _¡Zòe _eòa� ð^ Keòaû Gaõ _òfûcû^uê MYòZ iùw @û^¦ùe ùLkòaûe iêù~ûM ù\aûö @û_Y K’Y bûaêQ«ò, MYòZ _âZò KûjóKò GùZ bd? Gjû iµKðùe @û_Y K’Y Keò _ûeòùa? Gaõ Gjû Kò_eò ijR, iek Gaõ @û^¦ \ûdK Keû~ûA _ûeòa? cû¤còK Éeùe MYòZ gòlYe flý I CùŸgý iû]ûeYZü @ûc _ûAñ MYòZ gòlYe cêLý CùŸgý _ûVýLiWÿû @^êiûùe, _ûVý_êÉKe _âiwKê iûeòù\aû ij _òfû Kò_eò ùagú ^´e eLôa Zûjû @ûce CùŸgý ùjûA~ûAQòö MYòZ Gjû Vûeê Kûjó ùKùZ @]ôK, GVûùe @ûùc KòQò MûYòZòK ùKøgk C_ùe @ûùfûP^û KeêQêö ~ûjû\ßûeû _òfûcûù^ ijRùe MYòZ Keò_ûeòùa –

1. _âiw iµKðùe \éXÿ ]ûeYû Keò_ûeòùaö 2. gòlYe ^òŸðòÁ _eòieùe _ûewcZû jûif Keòùaö 3. Zûu Ée @^ê~ûdú MYòZe iciýûMêWÿòKê icû]û^ Keòaûùe ilc ùjùaö 4. ~êqò~êq _âcûY ij C_iÚû_^ Keò _ûeòùaö 5. MûYòZòK Pò«û]ûeûe @býûi Keòùaö 6. Rúa^e ù\÷̂ ¦ò^ _eòiÚòZòùe MûYòZòK _âùdûM Keò_ûeòùaö

C_ùeûq ZûfòKû ijòZ Zêùc ijcZ Kò? ~\ò ^êjñ ùZùa KûjóKò? ~\ò ijcZ ùZùa _âùZýKUò _ûAñ ùMûUòG \êAUû C\ûjeY \ò@ö

| 37 |  

_òfûcû^ue MYòZùe @^êbìZò Gjò adie _òfûue MYòZ iµKðòùe @ù^KMêWÿòG @^êbìZò [ûGö Nùe @ù^K Kû~ðý Keò[û«òö aòbò̂ Ü Rò^òhe aýajûe Keò[û«òö Rò ò̂he KòYû aòKû Keò[û«òö icÉ _âKûe iûcMâúe aMðúKeY Ke«ò, @UKk _âÉêZ Ke«ò, Kéhò bò� òK Gaõ @^ý icÉ _âKûe PòeûPeòZ RúaòKûùe iõ_éq [û«ò Gaõ GjûKê icÉ _âKûe MûYòZòK ùKøgkùe ù~ûWÿò [û«òö ^òR bòZùe \kMV^ Ke«ò, @ûKûe _âKûeKê RûYò[û«ò, IR^ Gaõ g±, \ìeZû, icd, Zêk^û Keòaû, MYòaû, Uuû _Aiûe Kûeaûe Keòaû, _eòcûYùe Kcþ ùagúKê aûQò_ûe«òö MYòZ gòLôaû _ûAñ Gjò _âKûee ajêZ MêWÿòG @ ê̂bìZò Zûue [ûGö _òfûu Gjò @^êbìZòKê aýajûe Keòaû _eòaù�ð ùgâYúKlùe KÁ _¡Zò _âùdûMKeò G iaêeê Zûuê \ìùeA \ò@û~ûA[ûGö ~ûjûiaê MYòZ gòLôaû _ûAñ KÁKe ùjûA_ùWÿö @û_Yu _òfûcûù^ K’Y iaê MûYòZòK @ ê̂bìZò ùgâYúKlKê @ûYòò @ûiò[û«ò? cû¤còK Éeùe MYòZ Kò_eò _XÿûAaû

_òfûcû^u Ée, adi, @^êbìZò Gaõ cû^iòK aòKûg ÉeKê ù^A MYòZ gòlY _ûAñ Zòù^ûUò cêLý ùiû_û^ ejòQòö RùY gòlK bûaùe @û_Y -

1. _òfûcû^u @õg MâjYKê ^ò½òZ Keòùaö 2. aêSòaû Gaõ MêXÿ Pò«^ _ûAñ iêù~ûM iéÁò Keòùaö 3. _âùdûM \òMùe Ciôûjú KeûAùaö

C_ùe \ò@û~ûA[ôaû _âùZýKUò @û_Yu _ûAñ \êAUò ^òŸòðÁ Kû~ðýe @«bêðq @ùU-

1. @õgMâjYKê ^ò½òZ Keòaû- 1(K)-@^êbìZò _ûAñ iêù~ûM \ò@«ê Gaõ _òfûu c^ùe ùKøZìjk RûZ Keû«êö MYòZKê @û]ûe @ù^K MêWÿòG @û^¦\ûdú _âgÜ Keò _Pûe«êö _òfûcûù^ C\ûjeY ijûdZûùe C�e ùLûRò aûjûe Ke«ê ù~_eòKò 22014 – 22013 = . . .. aû _òfûuê iZýZû _eLô ù\Lôaû _ûAñ Kêj«êö ù~_eò “\êAUò iõLýûeê còkê[ôaû `k, Cq iõLýû \ßd Vûeêê aWÿ aû Gjûe icû]û^ _ûAñ PûùeûUò bò Ü̂ bò^Ü C_ûd ejòQòö GjûKê Zêùc ùLûRò aûjûe Keò _ûeòa Kò? AZýû\òö 1(L) - _òfûcû^uêGjò iciýû MêWÿòKe icû]û^ ^òùR ò̂ùR Keòaûe iêù~ûM ù\ùaö gòlK ÊZª eìù_ KòQò _âgÜ aûQò aû Zò@ûeò Keò icû]û^ _ûAñ _òfûcû^uê ù\ùaö _òfûcûù^ ZûKê icû]û^ Keòùa Gaõ ùi[ôeê K’Y aêSòùf, ^òùR Kjò_ûeòùaö ~[û- aÉêe aýajûe Keòaû, PòZâûu^ Keò aû iûùuZòK iìP^û ù\A aû RýûcòZòK @ûKéZò @u^ö

| 38 |  

2. aòhdaÉêKê aêSò _ûeòùa Gaõ MêXÿ Pò«^ Keò_ûeòùa _òfûcû^uê ^òùR ^òùR _âgÜ icû]û^ Keòaûùe iêù~ûM ù\A Zû’_ùe @û_Y aýûLýû Ke«êö _òfûu Ê ùaû]McýZû _ûAñ ò̂cÜùe \ò@û~ûA[ôaû ùiû_û^ \êAUò MêeêZß_ì‰ðö 2(K)- @ù^K _âKûee Ciôûj \ò@«ê- iciýûe icû]û^ _òfû ^òRÊ Xwùe Keò _ûeòaû \òMùe CiôûjòZ Ke«êö ùicûù^ aýajûe Keê[ôaû _âYûkúKê aêSûA \ò@«ê Gaõ Gjûe baòhýZ @ûagýKZû \òMùe @ûùfûP^û Ke«êö gòlY CùŸgýKê ù^A iciýûe icû]û^ _ûAñ @û_Y aýajûe Keò[ôaû ùKùZK C\ûjeY ò̂cÜùe ùfL«êö 2 (L) MYòZ icû]û^ _âYûkú _Qùe ejò[ôaû ~êqò~êq KûeY ùLûRò _ûAaû _ûAñ _òfûuê Pò«û KeòaûKê \ò@«êö ~[û- gòlK GK iciýûKê ^úea bûùa Keò \ò@«ê Gaõ _òfûcû^uê aêSûAaûKê Kj«êö _âùZýKUò ùiû_û^ KûjóKò ò̂@û~ûAQò Gaõ _ea�ðò ùiû_û^ K’Y ùja KjòaûKê \ò@«êö Gjûe C\ûjeY K’Y ùjûA_ûùe ^òcÜùe ùfL«ê –

3. _âùdûM Keòaû \òMùe CiôûjòZKeòaû 3(K)- gòLô[ôaû aòhdaÉêKê _òfûcûù^ _âùdûMKeò _ea� ðò Kûkùe @^ý iciýûe icû]û^ jûif Keò_ûeòùaö Gjû ùKCñ C_ûdùe _òfûcûù^ Keò_ûeòùa ? C\ûjeY _â\û^ Ke«êö 3(L)- _òfûcûù^ Zûu ù\÷̂ ¦ò^ Rúa^ùe MYòZe aýajûe Keò _ûeòùaö

ùKøYiò _âiwùe C_^úZ KeûAaû icdùe, ~ûjû ùicûù^ _Xÿòùa ZûKê ùKùZùaùk _âùdûM Keòùa ùi aòhdùe @ûùfûK_ûZ Ke«êö Gjû Zûu _ûAñ @ù^K iêù~ûM @ûYò ù\a I ùicûù^ gòlYKê ù\÷^¦ò^ Rúa^e @^êbìZòKê ijRùe ù~ûWÿò _ûeòùaö GjûKê Kò_eò Keòùa ^òcÜùe _û�Uò C\ûjeY ùfL«êö

| 39 |  

@û_Yu _ûAñ ùg÷lòK _âgûÜakú Gjû iµKðùe Pò«û Ke«ê –

_òfûu c^ùe Ròmûiû iéÁò Keò_ûeòaû _ûAñ aûUMêWÿòK K’Y ? TSUs Gaõ SLUs Kê C\ûjeY _ûAñ ù\L«ê Gaõ Gjòbkò ^òùR @«Zü _ùl @ûC \gUò C\ûjeY ^òcÜùe ùfL«ê-

ù~ùZùaùk _òfûcûù^ MYòZ _Xÿòùa, ùiùZùaùk ùKCñ _âKûe Kû~ðý \kMZ eìù_ Keòùa? C\ûjeY \ò@«ê –

MYòZ _Xÿòaû icdùe _òfûcûù^ cêqbûaùe ùKCñ iaêKûc @]ôK bf bûaùe Keò_ûeòùa? C\ûjeY \ò@«ê-

C_~êq _âYûkú, VòKþ C�e @ù_lû @]ôK MêeêZß_ì‰ð - @û_Y ^ò½òZ bûaùe Gjò CqòKê @ù^K [e _Xÿò iûeòùfYòö Gjò _âYûkúùe MYòZ _XÿûAaû I aêSòaûùe GK ÊZª iÚû^ ejòQòö ù~ùZùaùk aêSòaû C_ùe MêeêZß \ò@û~òa, ùiùZùaùk aòbò^Ü _òfû ^òRÊ C_ûdùe C�e ùLûRòaûKê Pûjóùaö jêGZ @û_Y GK ^ò¡ðòÁ _âYûkú C_iÚû_^ Keò _ûe«ò Kò«ê _òfûcû^uê iciýûe icû]û^ Zûu ò̂RÊ Xwùe Keòaûeiêù~ûM \ò@«êö

\ò@û~ûA[ôaû _âiwùe aòbò Ü̂ _¡Zò _âùdûM Keò _ûeòaûe _ûe\gðòZûKê aXÿûAaû @Zò@ûagýK @ùUö C�e _eòaù�ð _òfûUò iciýûe icû]û^ Kò_eò KeòQò _Pûeò aêSòaû @]ôK aýajûe C_ù~ûMú ùjûA_ûeòaö Zûu ^òRÊ _¡ZòKê C_iÚû_^ KeòaûKê Zûuê iêù~ûM \ò@«êö @^ýcû^u ij @ûùfûP^û Keû«êö G K[û aêS«ê ù~, C�e _ûAaû @ù_lû aêSòaû @]ôK C_ûù\d @ùUö ùNûhòù\A cù^eLôaû ^û’ @býûi Keòaû ù~ ùKøYiò aòhd aÉêKê aêSòaû _ûAñ ùi aòhdùe \lZû aé¡ò Keòaû @Zý« @ûagýKö aêSòaû \ßûeû ]ûeYû \éXÿ ùjûA[ûG Gaõ aòhdUò ijR ùjûA[ûGö Gjò ]ûeYû @]ôK \éXÿ Gaõ PòeiÚûdú Keòaû _ûAñ @býûi ^òjûZò @ûagýKö Gjò @býûiùe ^ìZ^Zß @ûYòaû \eKûe ~ûjû aûe´ûe Keòaû _ûAñ ù_âeYû ù\A[ûG Gaõ ùKøgk aé¡ò KeûA[ûGö G_eò Keòaû \ßûeû _òfû ^òe«e @býûi Kû~ðýùe c{ò ejòa I @û^¦ @ ê̂ba Keòa Gaõ aòhd _âZò Zû’e @ûMâj iéÁò ùjaö

ùNûhû _âKâòdû ùjCQò, _òfû aò^û aêSò CqòUòKê @ù^K [e Kjò ~ûªòK _âKâòdûùe cù^ eLôaûKê ùPÁûKùeö aòhdaÉêe _âKéZ K[ûUò K’Y ùi \òMùe KòQò aêùS ^ûjóö ù~ùZùaùk gòlK _âiw _ûAñ ^ŸðòÁ aÉê _â\gð^ Ke«ò (cù^Keû~ûC, RýûcòZòK _eòPd gòlû\û^ _ûAñ KûMRKê Kò_eò aýajûe Keòaû Gaõ @[ð_ìYðð bûaùe _âiwKê Gaõ @býûi Kû~ðýKê iéR^ Keòaû) ùiùZùaùk _òfûcûù^ MûYòZòK _âiwKê _âÉêZ Keòaû _ûAñ iêù~ûM _ûA[û«òö Gjò ùaû]McýZû ajêaò] gòlY Kû~ðý, @býûi Kû~ðý _ùe iêiõMVòZ ùjûA[ûG Gaõ \úNðiÚûdú jêGö _òfûcûù^ gòlY Kû~ðý Gaõ @býûi Kû~ðý cû¤cùe gòLô[û«òö G[ô_ûAñ ~ù[Á iêù~ûM ù\aû _ûAñ @û_Y K’Y Keò _ûeòùa? G MêWÿòK C_ùe MYòZe TSUs ùe Kò_eò gòlY _âùdûM Keû~ûAQò [ùe ù\Lô^ò@«êö

| 40 |  

cû^ic^Ú^ MYòZ cû^i c^Ú^ MYòZ _òfûu Pò«^e @ûùfûWÿ^ iéÁòKeò _ûe\gðòZû iéÁò KeûA [ûGö G[ô_ûAñ _òfûcû^uê \ò@û~ûC[ôaû

_âgÜ Zûu Rúa^ Gaõ _eòùag iµKðòZ ùjaû aû‚^údö ~ûjû ùicûù^ Zûu ù\÷^¦ò^ Rúa^ùe _âZýl eìù_ Keê[ôfû bkò @^êba Keê[ôùaö _òfûcûù^ Zû _Qùe ejò[ôaû KûeY iµKðùe Pò«ûKeò _ûeê[ôùa Gaõ `kû`kKê ù~ûWÿò _ûeê [ôùaö _eÆee Kû~ðýKê Zêk^û Keò _ûeê[ôùaö @ûùc ùKak MYòZ iµKðùe RWÿòZ ejò[ûC Gaõ _âgÜ MêWÿòKe _Qùe [ôaû KûeYKê Pò«û ^ Keò ùi[ô_âZò @aùjkû Keò[ûC Kò«ê cû¤còK Éee _òfûcûù^ _â[ùc aòhdaÉê _Qùe [ôaû @if K[ûUòKê Pò«û Keò[û«òö iû]ûeYZü cû^i c^Ú^ MYòZ @ûc Rúa^ùe i¹êLú^ ùjC[ôaû iciýûMêWÿòKe @býûi Gaõ icû]û^ KeûA[ûG, aRûe, _eòa�ð^, iûcûRòK aòmû^, gûeòeúK @bòaé¡ò, Kéhò AZýû\ò iµKðòZ aûÉaZûKê Gjû aêSòaû _ûAñ i¸a KeûA[ûG Gaõ @ûagýKZûKê aSòaû _ûAñ ic[ð KeûA ò̂¿� ò ù^aûùe iûjû~ý Keò[ûGö ùZYê G _âKûe _eòiÚòZò C_iÚû_^û Keòaû C_ûù\d _ì‰ð @ùU Gaõ _òfûuê cû^i c^Ú^ MYòZ _ûAñ ~ù[Á iêù~ûM ù\aû @ûagýK ö MYòZùe [ôaû Zòù^ûUò aòbûM “aúRMYòZ”ùjCQò MYòZe GK _eòbûhû ~ûjûKò, MYòZe @^ýZc _eòieKê aýû¯ ùjûAQòö ù~ûM Keòaû MYòZ _ûAñ GK ÊZª Kû~ðýö Gjû \ßûeû aòhd aÉêKê aêSòaû, iõmû ^òeì_Y Keòaû, @ù^K _eòiÚòZòùe GjûKê _eLô ù\Lôaû, `kû`kKê ~û� Keòaû Gaõ MYòZe ^ìZ^ _eòieKê aýû¯ Keòaû AZýû\ò Kû~ðý Keû~ûGö Gjû ùjCQò cû¤còK Éee MYòZ gòlY _ûAñ GK aòÉéZ _¡Zòö C_ùeûq _âKâòdûKê aúRMYòZùe _òfûu @^êbìZò ij @Zò iek I ijR eìù_ ù~ûWÿû~ûA_ûùeö _ea�ðú Éeùe _òfûcûù^ aúRMûYòZòK ùKøgk _âùdûM Keò @^ýû^ý MûYòZòK iciýû MêWÿòKe icû]û^ Keò[û«òö

“_ûUúMYòZ” ùe KVò^ aÉêKê ù^A @ù^K ]ûeYû \ò@û~ûA[ûGö gòlK _òfûcû^u Rúa^e @^êbìZòKê Gjû ij ù~ûWÿò _ûe«òö aòùghKeò _âû[còK Éeùe @ûùc _ûUúMYòZ _XÿûA [ûCñö ùZYê CyùgâYúùe _òfûcû^u G \òMùe Êzk Gaõ \éXÿ cù^ûak [ôaûe @^êba Keû~ûGö MYòZe GK ò̂¡ðòÁ Kû~ðýeê _òfûu G_eò \éXÿcù^ûak Gaõ @ûMâje aé¡ò NUò[ûGö aòMZ ahðe _ûUúMYòZ cû¤cùe iû]ûeYZü _òfûcûù^ “MYòZe cû]ê~ðý” @^êba Keò[û«òö _âKûe ùb\eê _âKûeKê ùLûRò _ûAaû \òMùe _ûUúMYòZ _òfûcû^uê iûjû~ý Keò[ûGö

“RýûcòZò”@ûKéZò iµKðùe ]ûeYû ù\A[ûGö _âZòKéZò Gaõ KûMR LŠe aýajûe Keò _òfûcû^uê _âû[còK RýûcòZòK ]ûeYû \éXÿ Keû~ûA_ûùeö _òfûu _ûLùe[ôaû PòZâûu^ ùKøgkKê aò^òù~ûM Keòaûe G[ôùe iêù~ûM còkò[ûGö @ù^K Rò^òh c¤ùe [ôaû iµKð _ea�ðú Kûkùe _òfûuê aêSòaû _ûAñ iêù~ûM iéÁò Keò[ûGö baòhýZùe RýûcòZòe aýajûe aòbò^Ü @ûKéZòe iµKð ij MYòZe @^ýû^ý ]ûeYû ù\A[ûGöö

| 41 |  

3- aòmû^

a�ðcû^e \òM – aòhdaÉê aû iìP^û

aòmû^ gòlY iµKðùe aò\ýûkdùe a�ðcû^ iû]ûeY ]ûeYû ùjCQòò ù~, G[ôùe iìP^û, Z[ý Gaõ aòhdaÉê C_ùe MêeêZß \ò@û~ûAQòö ~\ò @û_Y _ûVý_êÉKKê Mbúe bûaùe ù\Lôùa, ùZùa RûYò _ûeòùa ù~, aòmû^ bûhûe KûVò^ýZûKê aêSòaûKê _òfûcû^u Vûeê @ûgû Keû~ûCQòö cêLý Rò ò̂h MêWÿòKê cù^ eL«ê Gaõ _eúlû icdùe VòKþ ùijò _eò ùfL«êö (Gjû _ûVý_êÉK bûhûVûeê @]ôK KòQò bò^Ü Kò?) Cy _âû[còK Gaõ cû¤còK Éeùe aòmû^ gòlYe \òM, aòhd aÉêe _âPêe cûZâû Gaõ aòÉéZ eì_ C_ùe @ûùfûK _ûZ Keû~ûCQòö GjûKê @ù^K _eòcûYùe RUòk aû aêSòaû _ûAñ KÁKe Keò\ò@û~ûAQòö _eòYûc Êeì_ _òfûcûù^ @ù^K MêWÿûG Z[ý, iõmûKê @~[û ^ aêSò ^ aòPûeò ùNûhò ù\A[û«òö @û_Y K’Y bûaêQ«ò? _âKéZùe K’Y aòmû^ gòlû G_eò ùjaû CPòZ? ~\ò ^û’ ùZùa _òfûcû^uê aòmû^ùe _âKéZùe K’Y gòùLAaû CPòZ?

aòmû^ iûleZûe @ûagýKZû _âZòlYùe @ûaòÃûe, Cnûa^ aòmû^ gòlYe ùg÷kúKê a\kûA ù\AQòö ù~Cñ icd bòZùe _òfû ò̂Re gòlû iµì‰ð Keòa ùiùZùaùk G iìP^û Zûu _ûAñ @_âûiwòK / ùiùZùaùk Zû’Kê ^ìZ^ iìP^û /Z[ý RûYòaûKê _Wÿòaö iìP^û aòbò^Ü Ciôeê jûif Keû~ûA _ûeòaö _òfûcû^uê G aòhdùe RûYòaûKê _Wÿòaö GjûKê jó ùa÷mû^òK iûleZû Kêjû~ûG? Gjû GK cû^iòK _âKâòdû @ùU ~ûjû @ûcKê iìP^û _âÉêZ Keòaû, @ûagýK i´§Kê ùLûRò_ûAaû Gaõ ZZþiµKðùe mû^ iõeP^û _ûAñ iûc[ðý ù\A[ûGö Gjû -

^òRe @ûL_ûLùe [ôaû _eòùagKê RûYòaûe (Ròmûiû) Azûö cêLý @a]ûeYû (concept) MêWÿòKê RûYòaûö iò¡û«Kê aêSòaû _ûAñ aòbò^Ü _âKûe aûUö @^êbìZò I ^ìZ^ mû^Kê iõKk^ Keòaû Gaõ Zû C_ùe ^û^û _âKûe Kâòdû, _âZòKâòdû Keò_ûeòaûö ^òR _âùPÁû akùe ^òÃhð _~ðý« _j� ôaûö Aògß (_eòùag) iµKðùe iéÁò ùjC[ôaû ]ûeYûAZýû\òö

C_ùe \ò@û~ûA[ôaû aò¦êcû^uê ù\L«êö @û_Y ùi[ôeê K’Y aêSêQ«ò? _âùZýK ùeLûuòZ g±e cûù^ K’Y @ùU?

| 42 |  

ùa÷mû^òK iûleZûe aòKûg

ùgâYúKl _âKâòdû _âiwùe iûleZûe @[ð K’Y ùja? _òfûcû^u bòZùe ùa÷mû^òK iûleZûe aòKûg _ûAñ gòlKcû^uê GK ‘ùKøgk iûeYúe’ @ûagýK ùja aû Pò«ûcôK @býûie \eKûe ùja ~ûjû gòlKu _êeû gòlY icd bòZùe ùjûA[ûGö cêLý ]ûeû ~ûjû gòlK gòlY _ûAñ Keòùa, ùi iaê ùjfû- 1. eêPòKe, i¸a aû _âûiwòK ùKøgkùe _âiwKê @ûe¸ Keòaûö 2. cû^i c^Ú^ gòlY Kû~ðýûakú Keòaû – Pò«û Keòaû, aòùgähY KeòaûGaõ VòK Xÿwùe _âùdûM KeòaûGaõ 3. _òfûu _âiwMZ @^êbìZòe ]ûeYûKê ^ò½òZ Keòaû Gaõ`kû`k iµKðùe @ûùfûP^û Keòaûö

Gjò _âKòâdû iµKðùe ^òcÜùe _êvû^ê_êv eìù_ \ò@û~ûAQò – 1. ì̂Z^ _âiw @ûe¸ icdùe aòmû^ gòlK _òfûcû^u c^ bòZùe G_eò CKôY×û RûZ Keòùa ù~, Zûue c^,

cÉòÃùe ùijò _âiw iµKðùe @]ôK RûYòaû, ùLûRòaû _ûAñ Zúaâ Azû RûZ ùjaö _òfûu _ûLùe G_eò @ ê̂bìZò _âPêe cûZâûùe ejòQòö ~ûjû\ßûeû _òfûcûù^ CKôY×òZ ùjûA _âZò\ò^ gòlY Kû~ðùe bûM ù^A[û«òö K’Y ùi[ôeê KòQòUû GVûùe ùfLô _ûeòaû?

2. _ea�ðú ùiû_û^ ùjCQò @^êi§û^ö gòlK _òfûcû^uê _âgÜ _Pûeòaûùe @ûgû^êeì_ `kû`ke _eòKÌ^û Keòaû \òMùe iûjû~ý Keòùaö _òfûcû^uê aòbò^Ü Xÿwùe _âûiwòK iìP^û MêWÿòKê iõMâj Keòaûùe iûji ù\ùaö Gjû _âùZýl _~ðýùalY (ùlZâ _eòbâcY, _âùdûM _eúlY AZýû\ò) \ßûeû c¤ ùjûA _ûeòa @[aû @^ý i´k \ßûeû ùjûA_ûeòa ù~_eòKò – fòLôZ iûcMâú, Mâû þ̀ aû \égýgâûaý iûcMâú . . . AZýû\òö

3. ù~ùZùaùk _òfûcû^u iìP^û iµKðùe _â[ùc RûYòùa, ZûKê Uò_òù^ùa (ùeKWÿð Keò eLôaû)ö Gjû aòbò^Ü C_ûdùe Keû~ûA_ûeòa – g±ùe, iõLýûùe, Mâû`þùe aû PòZâ @ûKûeùe (ùcûaûAf ù`û^þùe `ùUû ù^A) aû \égý gâûaý ùeKWÿòw \ßûeû . . ..ö

4. a�ðcû^ _òfûcûù^ iìP^û ijòZ aòbò^Ü @býûi Kâòdû _âZòKâòdû Keòùa, ùckK Keòùa, Zêk^û Keòùa, iõMâj – iõKk^, aòbûMúKeY Keòùa Gaõ f² iìP^û c¤ùe [ôaû iµKðKê PòjÜò _ûeòùaö

5. ^òÃhð aûjûe ùjCQò _â[c _eòYûcö a�ðcû^ _~ðý« K’Y K’Y KeûMfû, icÉ _âKâòdû GK ZKð_ì‰ð ò̂Ãhð @ûWÿKê ù^A~òaGaõ _âûe¸òK aò¦êKê CiôêKZû ij RûYòaû _ûAñ CiôûjiéÁò Keòaö

jêGZ Gjû iµì‰ð VòK iìZâ ^êùjñ, ~ûjûKê Kò \éXÿZûe ij _ûk^ Keòùa Kò«ê ùcûUûùcûUò C_ùe \ò@û~ûA[ôaû _âKâòdû MêWÿòK aòmû^ ùgâYú Klùe _eòflòZ ùjaû aû‚^údö K’Y @û_Y aòmû^ùe Uò.Giþ.dê (TSUs) / Gi.Gfþ.dê (SLUs) c¤eê ùKøYiò C\ûjeY ù\A _ûeòùa? (_ê̂ ½ Gjû RûYòaû _ûAñ ùKøYiò ^ò¡ðûeòZ iìZâ ^ûjñò Kò«ê GVûùe \ò@û~ûA[ôaû _âKâòdûeê @ù^KUûKê ijRùe PòjÜò ùjûA~òaû CPòZ)ö ò̂cÜùe G_eò C\ûjeY ZûfòKû Ke«êö ^òÃhð aûjûe Keòaû _ûAñ NUYûe bìcòKû iµKðùe _ea�ðò icdùe \ò@û~ûAQòö Gjò _âKâòdûùe bûhûe _âùdûM (~ûjûKê iû]ûeY bûaùe @ûgû Keû~ûCQò) _òfûcû^ue ù\÷̂ ¦ò̂ bûhûVûeê ùa÷mû ò̂K bûhû @ûWÿKê ù^A ~ûA[ûGö

| 43 |  

K’Y @û_Y Gjûe ùKøYiò C\ûjeY ù\A _ûeòùa? G_eò ^òR D\ýc C_ùe ^òbðe Keòaû, aû iùw iùw bûhûe aòÉéZ aýajûe Keòaû KÁKe @ùUö G[ôùe aòaò] _\ùl_, Kû~ðý Gaõ ^òÃhð i¹òkòZ @Qòòö _òfûcûù^ ^òÃhð aûjûe Keòaû _ûAñ iìP^ûKê _âùdûM Keò[û«òö ~ûjû \ßûeû _ìað @^êbìZòKê aûe´ûe ~û� KeòaûKê _Wÿò_ûùe, Zû’_ùe ^ìZ^ ]ûeYû iéÁò jêG Gaõ aògß aòhdùe ^ìZ^ @a]ûeY iéÁò ùjûA[ûGö

_òfûcûù^ _âKéZùe K’Y gòLôùa G_eò _âKâòdû @ ê̂ieY Keò @û_Y _òfûcû^u _ûAñ ^ìZ^ @^êbìZò iéÁò Keò_ûe«òö aòKûg KeòaûKê @ûgû Keò_ûe«ò – (K) aòmû^Kê gòLôaû

ò̂R jûZùe Keû~ûA[ôaû Kû~ðý \ßûeû aòmû^ ic^ßòZ mû^Kê VòKþ eìù_ aêSò \lZû jûif Keû~ûG Gaõ Gjû \ßûeû ùKøZìjk, eêPò Gaõ ÆÁZû @ ê̂bìZ jêGö

(L) aòmû^ iµKðùe gòLôaû

aòmû^e _âKâòdû Gaõ C__âKâòdû MêWÿòK (ùKøgk aû ~êqò\ßûeû) iµKðùe mû^ Gaõ ùaû]McýZû jûif Keòaû, ù~Cñ[ôùe Z[ýe bìcòKû I iÚòZò iµKðùe ùa÷mû ò̂K mû^e ]ûeYû còkò[ûGö

(M) aòmû^Kê _eúlY Keòaû

_òfûu gòLô _ûeòaû bkò ùa÷mû^òK _ûVýKâcKê eì_ùeL ù\aû, ZûjûKê _eòPûk^û Keòaû, Keê[ôaû mû^ @ûjeYe @[ð aûjûe Keòaû Z[û ùa÷mû^òK Z\«e eòù_ûUð Keòaûö

Gjû _eµeû MZ aòmû^ gòòlY Vûeê Kò_eò @fMû @ùU? @û_Y Gjò _eòa�ð^Kê Kò_eò Kû~ðýKûeú Keòùa? Gjò cûMð\gðòKûùe \ò@û~ûA[ôaû Ê @ûKk^ `ŸðKê ù\L«ê – Gjû @û_Yuê @û_Yu ùgâYú Klùe Pûjêñ[ôaû _eòa�ð^Kê Kû~ðýKûeú Keòaû _ûAñ ù~ûR^û _âÉêZ Keòaûùe ijûdK ùjaö

| 44 |  

4. iûcûRòK aòmû^ @ûc @ûL_ûLe aûZûaeY ~ûjû ijòZ @ûùc _âZýl aû _ùeûl bûaùe _âbûaòZ ùjC@Qê aû ~ûjûKê _âbûaòZ Keê@Qê Zûjû _eòùag @ùUö _âZýl aû _ùeûl bûaùe _âbûaòZ Keê[ôaû aû _âbûaòZ ùjC[ôaû- _a^, _ûYò, MQ-fZû, Rúa-R«ê, _gê-_lú, _ûM-Rkaûdê, R^-Rúa^, eúZò-^úZò, _eµeû AZýû\ò iµKðùe RûYòaû aêSòaû jó iûcûRòK @¤d^ @ùUö

_eòùag _âZò RûMeY @ûL_ûLe ùlZ, ^\ú, _ûjûWÿ, Rwf, iWÿK, KûeLû^û, HZòjûiòK iÚû^, bìùMûk, AZòjûi AZýû\ò iµKðùe RûYòaû _ûAñ icÉue iû]ûeYZü Ròmûiû iéÁò ùjûA[ûGö _òfûcûù^ ^òùR ^òRe @ûLôùe ù\Lô gêYò, aêSòùf mû^Kê icé¡ Keò_ûe«òòö Gjû ijòZ iùwiùw Zûue Ne, _eòaûe Vûeê @ù^K mû^ @ûjeY Keò[û«òö _eòaûe aýqòMZ Gaõ iûcûRòK aûZûaeY ùicû^u C_ùe Mbúe _âbûa _KûA[ûG Gaõ ùicûù^ ùicû^ue iûcûRòK ]ûeYû / \éÁòùKûY iéÁò Keò[û«òö Gjû_ùe _òfûcûù^ ^òRe Mâûc I iûjòe iµKðùe @ûiò[û«òö ùiVòKûe iÚòZò Gaõ @^ýû^ý aòhd Zûuê iò]û ikL _âbûaòZ Keò[ûGö aõ]êcû^u ijòZ còg«ò, aò\ýûkd, aRûe, iWÿK, ùÁi^, WÿûqeLû^û AZýû\ò ij _eòPòZ ùjûA[û«òö Mâûcùe aòbò^Ü _âKûee Kûc Keê[ôaû KûeòMe, ùlZ Lkû Kûc ]¦û,@ûL_ûLe [ôaû MQ-fZû, Rúa-R«ê, ij iµKð ùjûA[ûGö Gjû\ßûeû Zû’u _eòKÌ^û _eò]ô aýû_K ùjûA[ûGö _eòùage ùKCñ bûM, _âKòâdû _âZò @û_Yu _òfûcûù^@]ôK iRûM @Q«ò?

| 45 |  

CKôY×û Gaõ Ròmûiû

_òfûcûù^ G iaê ùlZâùe ò̂R bòZùe i´§ iÚû_^ Keòaû _ûAñ ùPÁû Ke«òö Gcû^u _eòPd, iõKk^ Gaõ ùicû^u ijòZ aòbò^Ü _âKûe Kâòdû Kkû_ Zûue ^òZò \ò^ò@û Kû~ðý @ùUö Gjò KûeYeê Zû’uê @mûZ @ûWÿKê @ûKhðòZ Keû~ûA_ûùe, ù~còZò aòmû^ ùbøZòK \ê^ò@û iµKðùe aòbò^Ü Z[ý I iµKð aòhdùe mû^ \òG ùicòZò MYcû¤c iµKðùe @ûiòaû \ßûeû Zûue Gjò CKôY×û @ûjêeò @ûMKê @ûMKê aXÿòaûKê fûMò[ûG Gaõ ùicûù^ gòLô Pûfò[û«òö G_eò K’Y iûcûRòK aòhd aû \òM @Qò ~ûjû iµKðùe _òfûcûù^ iaêVûeê @]ôK CKôY×û _âKûg Keò[û«ò aû @ûùfûP^û KeòaûKê Pûjñû«ò? ~\ò @û_Y a�ðcû^ _~ðý« G_eò ùKøYiò aòhd aÉê C_ùe Zûu ijòZ @ûùfûP^û Keò ^ûjñû«ò, ùZùa Zûu ijòZ @ûùfûP^û Keòaû _ûAñ Gjû iaêVê C_~êq icd @ùUö

cû¤còK Éeùe iûcûRòK aòmû^ gòlYe CùŸgý

@ûMeê Kêjû ~ûA[ôaû icÉ K[û, cû¤còK Éeùe iûcûRòK aòmû^ _ûAñ @û]ûe @ùUö ~ûjûKê _Xÿòaû \ßûeû @ZúZe Z[ý Gaõ a�ðcû^e RUòkZû c¤ùe ic^ßd iÚû_^ ùjûA[ûGö iûcûRòK aòmû^ _òfûcû^uê Zûue aýqòMZ, _ûeòaûeòK, iûcûRòK Rúa^e _âÉêZò Gaõ Zûu c¤ùe ÊZª ^ûMeòK MêYe aòKûg _ûAñ _eòPûdK ùjûA[ûG ö @ûjêeò aWÿ flý ùjCQò ù~, Gjû GK ^ýûd Gaõ gû«ò_âòd icûR MV^e @û]ûe ùjûA[ûGö ù~CñVûùe aòaò]Zûe @û\e Keû~ûA[ûG ^òaòWÿ iµKð \ßûeû _òfûcûù^ iõiûeùe ^òRe iÚû^ ùLûRò _ûA[û«ò Gaõ ^òRe bìcòKû ^ò‰ðd Keò[û«òö

iûcûRòK aòmû^ _òfûcû^uê \ê^ò@ûe aòaò] ù~ûR^û c¤ùe ^òaòWÿ iµKðKê aêSòaû _ûAñ iûjû~ý Keò[ûGö iûcûRòK aòmû^, iûcûRòK \ê ò̂@û ij cYòhe iµKð ù~ûWÿòaûùe iûjû~ý Keò[ûGö @ZúZ Gaõ a�ðcû^, @ûL_ûL Gaõ \ìe, aýqòMZ Gaõ icìj c¤ùe iµKð ùLûRò _ûAaû Gjûe cj�ß_ì‰ð _eòYûc @ùUö G[ôùe aòhdaÉê Gaõ iìP^ûKê QûWÿò cYòhe baòhýZ Rúa^Kê iêPûeêeìù_ PùkAaû _ûAñ aòùgähYûcôK ùKøgk, iûcûRòK Gaõ iûõÄéZòK ùKøgke aòKûg C_ùe MêeêZß \ò@û~ûGö

_òfûcû^uê Zûu PZêü_ûgßðùe [ôaû _ûeòaûeòK Gaõ iûcûRòK iµKðe aòbò Ü̂ \òMKê aêSòaûGaõ ùi iµKðòZ icÉ Z[ý I _âgÜKê aêSòaû _ûAñ iêù~ûM còkòaû @ûagýKöZûuê iûcûRòK – eûRù^÷ZòK Z[ýKê aòùgähY KeòaûKê iûc[ðý KeûAùaö @ûc bkò GK ajêkZûaû\ú icûR (~jóùe @ûùc icùÉ ejêQê)ùe iûcûRòK aòmû^, cû^aúd cìfýùaû], Êû]ú^Zû, icû^Zû, aògßûi, @ûcô i¹û^ Gaõ aòaò]ZûKê @û\e Kfûbkò MêYKê aòKgòZ Keû~ûA[ûGö

ùjûA_ûùe _ûVý_êÉK ijòZ Kû~ðý Keò Keò @û_Yu @^êbìZò bò^Ü [ûA_ûùeö ù~Cñ[ôùe aòhdaÉê Gaõ iìP^û C_ùe aòùgh ¤û^ \ò@û~ûAQòö @û_Yu _ûVý_êÉKùe Gaõ _ûVýKâcùe C_ùeûq flY iaê Kòbkò iÚû ò̂Z Keû~ûA@Qò?

@û_Y Gjû Kò_eò iê^ò½òZ Keòùa ù~, Gjò flý _òfûcûù^ jûif Keò _ûeêQ«ò?

| 46 |  

iûcûRòK aòmû^ gòlY ù~ùZ i¸a ùjûA_ûùe _ûV ijòZ _òfûu iûcûRòK Rúa^Kê ù~ûWÿòaû @ûagýKö CùŸgý ùjCQò ù~, _òfûcû^uê @ù^K \òMùe ilc Keû~ûA _ûeòa ù~_eò Kò ùicûù^ iõiûeùe ^òRe @ÉòZßKê @ZúZe @^êbìZò ij cògûA baòhýZ ij ù~ûWÿò _ûeòùaö

@ûc ù\g ù~Cñbkò Gjò @ûjßû^e cêKûaòfû KeêQò, ù~còZòKò _âKéZòe iõelY, _eòùag i´§úd Pò«û bkò _âMZòcìkK aòhdMêWÿòK _âZò _òfûcû^u ùaû]McýZû iéÁò KeòaûKê _Wÿòaö ^ûMeòKZûe gòlû, i´ò]û^e cìk ^úZò I i´ò]û^Kê aêSò ^òRe ^ûMeòKZßKê Rûjòe Keòaû _ûAñ _òfûcûù^ @ûC @Ì KòQò ahð _Qùe @Q«òö

iKâòd @õgMâjY @û]ûeòZ gòlY _âKâòdû @af´^ Keòaûe @ûagýKZû ejòQò, ù~Cñ[ôeê _òfûcûù^ Zûue Pûeò_ûL icûRe aòbò^Ü \òM Gaõ ùi[ôùe ùjC[ôaû _eòa�ð^Kê PòjÜòaû _ûAñ Z[û RûYòaû _ûAñ ilc ùjùaö @bò^d, \égýgâûaý iûcMâúe aýajûe, ^Kèû, PûUð, RYûgêYû aòhd C_ùe cêq @ûùfûP^û (@ûagýKiÚùk gòlK iûjû~ý ù\ùa), _òfûcû^ue \lZû aé¡òùe ijûdK ùjaû ijòZ, ^òR aòhdùe iùPZ^Zû aé¡ò Keòa ö

@û_Yu _òfûcû^u Rúa^ùe G_eò ùKCñ \òM @Qò, ~ûjûKê ù^A @û_Y iûcûRòK aòmû^ gòlYKê ù~ûWÿò ù\A _ûeòùaö ùKùZK C\ûjeY \ò@«êö

_òfûcû^u @^êbìZò _âiw, ~ûjûijòZ cêñ ù~ûWÿò _ûeòaò gòlY Kû~ðýûakú

******

| 47 |  

@Ác @¤ûd gòlY iûcMâú Z[û Zûjûe aýajûe

_âû[còK Éeùe @ûc @ûL_ûLùe [ôaû _âùZýK Rò^òh cû¤cùe gòLû~ûA _ûeòa ö ù~CñVò KVò^ aû Zek Rò^òhKê jûZùe ]eò, ZûKê aòbò^Ü _âKûee aýajûe Keòaûe iêù~ûM @Qò, ùiVò C�c eìù_ gòLô ùjûA[ûGö _eòùage iûcMâú ùjûA[ôùf Zû’jû iaêVûeê @]ôK bf ö Gjû ijRùe còkò_ûùeGaõ \úNðiÚûdú ùjûA[ûGö aò^ûcìfýùe aû ÊÌ cìfýùe còkò_ûùeö Kò«ê cû¤còK Ée _ûAñ Gjû i\û iað\û i¸a ^êùjñö aòmû^ I MYòZ _ûAñ @ûagýK C_KeY, aòhdaÉê @«MðZ eûiûd^òK iûcMâú [ôaû Reêeú @ùUö Gjò iûcMâú MêWÿòK ùgâYúKlùe _â\gð^, aýajûe Keû~ûA_ûùeö _ûVûMûe Gaõ _eúlûMûee iûcMâú iaðùgâ Ciô @ùUö _ûVûMûe ùKak _êÉKe bŠûe, ùeKþ, @ûfcûeú \ßûeû iêi{òZ _âùKûÂe ^ûc ê̂ùjñö _ûVûMûeùe aòbò̂ Ü aòbûM, iõiÚû, aýqòcû^u \ßûeû ùfLû~ûA[ôaû aòhdaÉê iûjòZý, _ûVý_êÉK, @bò]û^, cýû_þ, PûUð, iÚû^úd iûjòZý Gaõ ùK÷ùgûe _Zâ_ZâòKû Gaõ @^ýû^ý ùfLû ejòaû aû‚^údö KòQò cûZâ ijù~ûM \ßûeû ùK÷ùgûecûù^ ^òRÊ ùfLû I _Zâ _ZâòKûeê ùfLû iõMâj Keò ^òRe cûiòK _ZâòKûe _âKûg Keò _ûeòùaö _ûVûMûe Gaõ _eúlûMûee iûcMâú aòhd gòlY ùaùk ùgâYú _âùKûÂùe, fûAùaâeú _V^ icdùe, _âKÌ Kû~ðýùe, Méj Kû~ðýùe aýajûe KeòaûKê iêù~ûM còkò[ûGö

_eúlûMûe cû¤còK Éeùe _âùZýK aòhd _ûAñ _eúlûMûe ùjaû CPòZ, cûZâ aòmû^ _ûAñGjû ^ò½òZ eìù_ \eKûe @ùUö GVûùe ùbøZòK aòmû^, eiûd^ aòmû^, Rúa aòmû^, Cnò\ aòmû^ AZýû\ò ijòZ RWÿòZ aòhd aÉêKê gòLôaû gòLûAaû _ûAñ Zûfòc \ò@û~ûGö _òfûcûù^ ^òùR Keò aûÉaZûKê RûY«ò I gòL«òö Zûuê C_KeYe aýûajûeòK Keò ù\Lôaû – aêSòaû _ûAñ iêù~ûM còkò[ûGö aòmû^ gòlY _ûAñ ùgâYú _âùKû eìù_ @ZòKcþùe @]û icd _eúlûMûeKê aýajûe Keòaû CPòZö _êÉKKê _Xÿò aû ùNûhòù\A ù~Cñ _âKâòdûKê RûYò aêSò ùja ^ûjó, ùijò Kûc _eúlûMûeùe @]ôK \éXÿbûaùe gòLô ùjaö aûÉaùe Gbkò iÚòZò aò\ýûkdcû^uùe Kcþ ù\Lû~ûCQòö _eúlûMûe c¤ _ûVûMûe bkò Cù_lòZ ùjûA ejòQòö G iaêe _eòa�ð^ ^òZû« @ûagýK @ùUö G[ôùe aòhdaÉê (aòùghKeò aòmû^) iµKðòZ @ûagýK aýûajûeòK C_KeY, ejòaû \eKûeö Gjò iûcMâú c¤ùe eûiûd^òK _\û[ð, C_KeY, ùcûùWÿf, PûUð aòbò^Ü Rò^òhe iõKk^Kê iûcòf Keòaû @Zò Reêeú @ùUö _òfûcû^u _ûAñ G iaêKê ^òùR Keò ù\Lôaû gòLôaû iKûùg ^ò¡ðûeòZ icd ejòaû \eKûeö iò¡û«e aýûajûeòK mû^ _eúlûMûeùe iµ^Ü Keòaûe iêù~ûM ejòaû \eKûeö icÉ ie¬ûc @ûiòaû _~ðý« @ù_lû Keòaû \eKûe ^ûjóö ù~ZòKò @Qò Zû’Kê ù^A ÊZª _âùKûÂKê _eúlûMûe _âùKû Keòaû _â[c K�ðaý @ùUö ]úùe ]úùe @^ý iaê Rò ò̂h @ûiòaö AùfKþùUâû ò̂Kè iµKðòZ C_KeYKê _eúlûMûeùeeLô ùijò iµKðòZ_ûV _ûAñ aýajûe Keû~ûA_ûùeö ùeWÿòI, Uò.bò, ù_âûùRKÖe, ùU_þ, KýûùiUþ, ùcûaûAfþ, @^ýû^ý \égýgâûaý iûcMâú AZýû\òKê aýajûe Keû~ûA _ûùeö

| 48 |  

@û_Yu aò\ýûkd _eúlûMûee iÚòZò K’Y @ùU? @û_Y Gjûe icé¡ò _ûAñ K’Y Keò_ûeòùa? _eúlûMûe _âùdûMûcôK _ûV_Xÿû _ûAñ @û_Y K’Y ù~ûR^û Keòùa?

_ûVûMûe ù\LôaûKê Mùf fûAùaâeú _âûKþ _âû[còK Éeeê @ûagýK ùjûA[ûG Kò«ê cû¤còK Éeùe _âùZýK aò\ýûkd _ûAñ C^ÜZ fûAùaâeú ejòaû @Zò Reêeú @ùUö Gjû @ûfcûeúùe Zûfû a¦ Keò \gð̂ úd aÉê eìù_ ejòaûCPòZ ê̂ùjñö ajò @ûYòaû, ù^A~òaû, aýajûe Keòaû _ûAñ RUòk ^òdc ejòaûc¤ CPòZ ^êùjñö cû¤còK aò\ýûkde _ûVûMûe–

icÉ aòhde _ûVý_êÉK, ijûdK_êÉK, aòhdaÉêKê @]ôK RûYòaû C_ùe @û]ûeòZ _êÉK, QûZâQûZâú Gaõ gòlK cû^u C_ûù\d_ì‰ð _êÉK ejòaû @ûagýKö

iûµâZòK aòKûg I @bò^a _¡Zò iµKðòZ _Zâ-_ZâòKû c¤ fûAùaâeúe @«bðêq ö iû¯ûjòK icd ^òNðYÖùe fûAùaâeú _ûAñ icd ^ò¡ðûeòZ ejòaö _êÉK MêWÿòKê NeKê ù^A_ûeòaûe iêaò]û c¤ ejòaû

@ûagýKö _êÉK ZûfòKûKê _òfûcûù^ ijRùe _ûA _ûeê[ôùaö ù~ùZùaùk ù~CñVò @ûagýK ùja _òfûcûù^ ajòe ijûdZû ù^A_ûeê[ôùa, ajò _Xÿòaû _ûAñ _âÉûa ù\aû Kûc gòlK Keòùaö @û_Yu aò\ýûkdùe _ûVûMûee iÚòZò Kò_eò @Qò?

| 49 |  

@û_Y @û_Yu _ûVûMûee _ûVK iõLýû Kò_eò aXÿûA _ûeòùa? @û_Y @û_Yu gòLôaû-gòLûAaû _âKâòdûùe _ûVûMûee Kò_eò aýajûe Keòùa?

@û�kòK mû^, i´k Gaõ Zû’e aýajûe @ûùc @ûc aûfýKûkeê ^òRe @ûL_ûL Ne, _eòaûe Gaõ _eòùagKê RûYòaû _ûAñ _âdûi Keò[ûCö iµKðúd, a§êaû§a c¤ùe iµKð aRûe, ùckûùe @ù^K _âKûe Kû~ðýKkû_, @ûL_ûLùe Kêjû~C[ôaû bûhû, _að_aðûYú, PûfòPkY, LûAaû _òAaû, _ò§òaû, ^ûP-MúZ- M_e iò]ûikL iµKðùe @ûiò[ûCö ùi ù~Cñ aòhd ùjC^û KûjñòKò @ûce \îZ _eòa�ð^ ùjC[ôaû icûR GjûKê ]eò eLôaû Gaõ gòLôaû _eòaù�ð GjûKê _Qê@û ùaûfò KjêQòö _òfûe Gjò iûcûRòK mû^ iaê @ûc _ûV _Xÿûe @«bðìq ùjaû \eKûeö

@û�kòK Éeùe ejò[ôaû _eµeûMZ mû^-aòmû^ @ûce @cìfý iµ\ö Gjûe aòKûg @ûce _ìað_êeêh KeòQ«òö G[ôùe icûRe _âùZýK RûZòe @iúc ù~ûM\û^ ejòQòö iµì‰ð _eòa�ðòZ iûcûRòK _eòiÚòZò iù� ß Giaêe cj�ß Gaõ @ûagýKZû Kcò~ûA ^ûjóö GjûKê @û]ûe Keò @ûc aòKûge cìk\ê@û _âZòÂòZö GYê Keò _òfûcû^uê _âûe¸òK Éeeê Gjò mû^-aòmû^e cj�ß, aýajûe, iõelY Z[û @bòa¡ð̂ , gòLôaû-gòLûAaû _âKâòdûùe MâjY KeûAaû Reêeú @ùUö

a�ðcû^e ^ìZ^ gòlû @]ôKûe @ûA^ùe GjûKê aòùgh MêeêZß \ò@û~ûAQòòö G[ô_ûAñ _òfûcû^uê gòlûe _âûe¸Kûkùe _eòaûeùe Kjê[ôaû bûhû cû¤cùe gòLûAaûKê gòlû^úZòùe aýaiÚû Keû~ûAQòö _òfûcûù^ Mâûceê @ûe¸ Keò iÚû^úd AZòjûi, bìùMûk, mû^aòmû^ _[ùe @ûùMA ^òRe @ûL_ûL \ê^ò@ûeê iê\ìe @«eúl _~ðý« ~ûZâû Keò _ûeò[û«òö @û�kòK Éeùe ejò[ôaû Gjò mû^Kê C_~êq ùKøgk _ì‰ð eìù_ C_f² KeûAaû _ûAñ _eòbâcY, iõKk^, aû�ðûkû_ _~ðýùalY _eúlû, @aùfûK^ AZýû\ò _âKâòdû ùgâYú Klùe MâjY KeòaûKê _Wÿòaö

@ûc @ûL_ûLùe Gjò _ûeµeòK mû^-aòmû^e @bòmZû, ùa÷mû ò̂K Pò«û]ûeû a�ðcû^ c¤ ejòQòö ùMûÂúe @]ôKûõg ùfûK _òfûcû^u gòlYùe iûjû~ý Keò_ûeòùaö ù~_eò – aùdûùRý aýqò, MêYú-mû^ú, Pûhú, gòÌú, KûeòMe, KkûKûe, ùa÷\ý (c^êhý Gaõ _gê PòKòiôòK) G[ôùe ijù~ûM Keò_ûeòùaö

UâK WÿâûAbecû^uê ùbøùMûkòK iÚòZò aòhdùe aòùgh RYû[ûGö ùKùZK aé� ò]ûeú @Q«ò ù~Cñcûù^ - cûUò, PcWÿû, fêjû, Z´û, _ò�k, bkò ]ûZê, aûCñg, KûV, K_û, Nûi, iê^û, eì_û MjYû Zò@ûeò Keòaûùe iò¡jÉ @U«òö @]ôKûõg KûeòMe Gjò

| 50 |  

KûcKê aõg _eµeû Kâùc ù\Lô, gòLô ~ûA[û«ò Gaõ ]ûeûaûjòK @býûi Keò ^ò_êYZû jûif Keò^ò@«òö ùlZ Lkû ij RWÿòZ Pûhú cûUòKê _âÉêZò Keòaû, _ûM RûYòaû, aòbò^Ü _âKûe `if, eûiûd^òK I ùR÷a iûe, Lû\ý, `k, `êf, _eòaû, RWÿòaêUò, KúU^ûgK iµKðòZ aòhdùe aòùgh RûYò[û«òö ùicûù^ _gê, _lú, MQ, fZûe ~^ôù^aû, ùeûM ùjùf Zû’e _âZòKûe Keòaû ij _eòPòZ @U«òö Zûue _âZòbû aòbò^Ü _ûVýaòhd ijòZ RWÿòZ @ùU, ~ûjûe CPòZþ aýajûe @ûce gòlYùe ^ûjó Kjòùf Pùkö cûZâ ùi iaêKê iaêùaùk aýajûe Keòaû aû‚^údö

@û_Yu aò\ýûkd @ûL_ûLùe @ûjêeò ùKCñ mû^ Gaõ ùKøgkcû^ MzòZ ùjûA ejòQò? Gjòbkò _òfûcûù^ ^òRe @ûL_ûLùe [ôaû ùfûKu Vûeê K’Y gòlû _ûA_ûeòùa? icûRùe Gjò cjû^ aýqòcû^u _ûLùe [ôaû mû^Kê ùgâYú Klùe @ûagýKZû @^êiûùe @ûYòaû Reêeú @ùUö aò\ýûkdùe gògêibû aû _â\gð^ú icdùe, Gjò aòùghmcû^u ij ù~ûMûù~ûM Keò @ûcªY Keû~ûA _ûeòaö `kùe _òfûcû^uê Zûu _ûùL [ôaû _ûe\gòðZû ijòZ _eòPòZ KeûA_ûeòùaö Kûc ùjC[ôaû icdùe _òfûcû^uê ù\LûAaû _ûAñ Zûue ù\ûKû^, KcðgûkûKê ù^A iûlûZKûee @ûùdûR^ Keòaû @ûagýK ö _òfûcû^uê G_eò _âKÌ Kû~ðý ò̂½òZ eìù_ ù\aûK[û, ù~Cñ[ôeê ùicûù^ iÚû^úd mû^e aýajûe Keò @ù^K K[û gòLôaûùe ò̂RKê iûcòf Keò_ûeòùaö @û_Y @ûL_ûLùe ejò[ôaû iÚû^úd mû^-i´kKê ùLûRò _ûeòaû Gaõ Zûue ò̂Re gòlY _âKâòdûùe aýajûe Keòaû _ûAñ GK ù~ûR^û Zò@ûeò Ke«êö

*********

| 51 |  

^ac @¤ûd ù~ûR^û, @ûKk^ Gaõ ùgâYúKl _eòPûk^û aýaiÚû

GVûùe \ò@û~ûA[ôaû Zòù^ûUò aòbûM-ù~ûR^û, @ûKk^ Gaõ ùgâYúKl _eòPûk^û gòlY aýaiÚû (gòlY _eòPûk^û)e @«MðZö GjûKê ~\ò C�c eìù_ @býûi Keû~ûG ùZùa gòlY iê̂ ò½òZ ùjûA[ûGö GYê gòlY _ûAñ @býûi @Zò MêeêZß_ì‰ð @ùUö @ù^K icdùe @ûùc @^êba Keê ù~, Giaê @ûùc ajêZ @ûMeê RûYòQê cûZâ GjûKê Kû~ðýKûeú Kfûùaùk iû]^ûe @bûa ù\Lûù\A[ûG Gaõ @ûgû^êeì_ Keê[ôaû `k còùk^ûjóö

1. ù~ûR^û _âùZýK gòlK Zûue aýqòMZ ù~ûR^û _âÉêZ Keòaû aò\ýûkdegòlK iõLýû @ ê̂iûùe iµì‰ð aò\ýûkd _ûAñ “aò\ýûkd aòKûg ù~ûR^û” _âÉêZ Keòaû Gaõ _ûVýKâcKê VòKþ eìù_ @ûùMA ù^aû _ûAñ ù~ûR^û Keòaû @ûagýKö G_eò gòlY ù~ûR^û _âÉêZ Keòaû ~ûjû Kò, gòLôaûe @ûagýKZûKê _ìeY Keê[ôa I ÆÁ eìù_ aêSò ùjC[ôaö

gòlYe flý Gaõ CùŸgý - Gjû _ûVý_êÉKKê ùgh Keòaû _ûAñ ^êùjñ aeõ _ûVýKâc ò̂¡ðûeòZ flý Gaõ CùŸgý Êeì_ - “ùa÷mû^òK cù^ûbûa iéÁò”e aòKûg Keòaûö _âiwe _eúlû Keò Z[ýKê aòùgähY Keò iò¡û«ùe _j�ûAaû MêeêZß_ì‰ð, aòhdaÉêKê ùgh Keòaû ^êùjñö

_âKâòdû – GVòò iKâòd @õgMâjY Keòaû, ~ûjûKò @û_Yu aòhdaÉê _ûAñ aòùgähYûcôK Pò«^e \eKûe ùjûA[ûGö Gjû @û_Yu _âKâòdûe _âKéZò iµKðùe RYûA[ûG ~ûjû ùQûU ùQûU gòlY Kû~ðý \ßûeû iµ^Ü Keû~ûA[ûGö @û_Y _ê^eûùfûP^û _ûAñ icd eLôùaö Gjò icdùe _òfûcû^u _âgÜ, iù¦j @û\òKê _Pûeò aêSòaû @ûagýKö

icd-iûeYú - @û_Y Kò_eò ^ò¿� ò ^ò@«ò Gjûe GK CùŸgý aû gòlYKû~ðý _ûAñ ùKùZ icd ù\aûKê _Wÿòa? icd iûeYú aýajûe c¤ VòKþ bûùa KeòaûCPòZö ù~Cñ[ôùe @û_Y @û_Yue icde _eòPûk^û VòKþ eìù_ Keò _ûeòùaö

aòMZ Kû~ðýûakú Éee C_f²ò- @ûMeê _VòZ aòhd aÉêeê KòQò RûYò _ûeòùf Kò ^ûjó? KûeY a�ðcû^ iê¡û jûif Keû~ûA[ôaû \lZû, @ûMûcú Ée _ûAñ @û_Yuê _âûe¸òK mû^ eìù_ iûjû~ý Keòaö

_âZòa§K – ù~_eò @ûùc @ù^K @ûùfûP^û Kùf ù~, ù~Cñ iaê @iêaò]û ejòQò Zû’e i¹êLú^ ùjaû Kò_eòö Gjû\ßûeû @û_Y Keò[ôaû ù~ûR^û @û_Yu icd iúcû c¤ùe iµì‰ð ùjûA ^ _ûùeö ~ûjû @û_Y KeòaûKê PûjêñQ«ò ^òRe _eòiÚòZò @^êiûùe @û_Yuê ùi[ôeê KòQò iõùgû]^ Keòaûe @ûagýKZû _Wÿò_ûùeö @û_Y a�ðcû^ _eòiÚòZòKê ù^A _êeû ahð _ûAñ ù~ûR^û Kò_eò Zò@ûeò Ke«ò? @û_Y @û_Yu ùgâYúKl _ûAñ ùKCñ _âKûe ù~ûR^û Ke«ò? K’Y @û_Yu ùgâYú _âKâòdû ù~ûR^ûùe KòQò C^ÜZò @ûYò_ûeòùa?

| 52 |  

Gjû @û_Yuê GK iûcMâúK ù~ûR^û _âÉêZ Keòaû ijòZ a� ðcû^ Reêeú [ôaû ù~ûR^û _ûAñ iûjû~ý Keòaö iûcMâúK ù~ûR^û-

gòlK iû[ô, _â]û^gòlK Gaõ _òkûcû^u ijòZ _eûcgð Keò iûcMâúK ù~ûR^û _âÉêZ Keòaû CPòZö G[ôùe ahðiûeû c¤ùe jûif KeòaûKê [ôaû icÉ flýKê i¹òkòZ Keû~ûA[ûGö @û_Yu _òfûcû^ue mû^e ÉeKê aòPûeKê ù^aûKê _Wÿòaö G[ô ijòZ _òfûcû^u mû^ ÉeKê aXÿûAaû _ûAñ _òfûu gòLôaûe aû @û_Yuê _XÿûAaûùe ~ûjû KVò^ fûMê@Qò, (G[ô_ûAñ cêLýZü ùKøgkKê Pd^ Keòaû, iûcMâú Gaõ icde @ûaYÖ^ _âRê~ý @ùU) Zû’jû _ûAñ ù~ûR^û Keû~òaö Gjò icÉ ù~ûR^û ahðK_ûAñ @ùUö _ûVýKâce CùŸgý, aòhde _âKéZò, Z[û @ûùfûPý aòhdKê \éÁò @ûMùe eLô GjûKê _âÉêZ Keòaû CPòZö Gjû G_eò bûaùe ùjaû CPòZ ù~, ù\Lôaû cûùZâ ijRùeRûYòaûKê _ûAaû ù~, K’Y / KûjóKò / ùKCñ _âKûee _âKâòdû / Kû~ðýûakúKê Gjû iìPûC @Qòö G_eò icÉ ù~ûR^û iû]ûeYZü @û_Yu \ßûeû @ûMeê _âÉêZ ùjûA @ûiêQòö GK @^ý ù^ûU LûZûùe ahðiûeûe icÉ ù~ûR^ûKê ùfLô^ò@«êö aûhðòK ù~ûR^û

icÉ ù~ûR^ûKê cûi, i¯ûj Gaõ \ò^ùe bûM Keòaû _ùe aûhðòK ù~ûR^û ùjûA _ûeòaö _ea�ðò icdùe GjûKê aòÉéZ Keû~òaö ù~Cñ[ôùe – gòlYKû~ðýûakú, _PûeòaûKê [ôaû _âgÜûakú, aýajûe _ûAñ ù^aûKê [ôaû iûcMâú, ùa÷VK aýaiÚû (C\ûjeY Êeì_ - iûcìjòK aû ~êMà Kû~ðý ~ûjû aýajûe _ûAñ ^ò@û~òa) AZýû\ò aòhdùe ù~ûR^û ejòa Gaõ @ûagýK iÚùk ahðe ùKCñ icdùe GjûKê iõùgû]^ Keû~òa,(_Xÿòaû, ùfLôaû aû @^ý Kû~ðýûakú, _òfûcû^u \ßûeû ùgâYú _âùKûÂ, aûjûùe, Nùe KeòaûKê [ôaû Kû~ðý _âbéZò) Zûjû aòhdùe ÆÁ CùfäL ejòaö ù~ùZùaùk gòlK iû[ôcû^u ùa÷VK aû KäÁe Éeúd ùa÷VK ùja ùiùZùaùk aûhðòK ù~ûR^û iµKðùe @ûùfûP^û Keòaû CPòZö @û_Yu ùgâYúKl ù~ûR^û _ûAñ GK _âûe¸òK Kû~ðý Keò^ò@«êö @^ý GK ù^ûU LûZûùe @ûMûcú i¯ûjùe ùgâYúKl Kû~ðý _ûAñ GK ÊZª ù~ûR^û Zò@ûeò Ke«êö ùgâYúKlKê Gjò ù~ûR^ûKê ù^A~òaû _ûAñ bêf«ê ^ûjóö

2. @ûKk^ “@ûKk^” - gòlY ù~ûR^û”e \ßòZúd bûM @ùUö Gjû @ûcKê _òfûcû^u ijòZ gòlYe i`kZû _ûAñ `k_â\ bûa aò^òcd KeêQê Kò ^ûjñò, _òfûuê Zûu _âMZò _ûAñ iKâòd Keò _ûeòùf Kò ^ûjó, @ûce ò̂Re ù~ûR^û cû¤cùe i`kZû fûb Kùf Kò ^ûjó AZýû\ò aòhdùe aêSòaûùe iûjû~ý Keò[ûGö Gjò @ûKk^ _âKâòdûKê gòlY C_KeY eìù_ ù\Lû~ûA _ûùe GaõGjû @ûce _âùPÁûKê @^aeZ bûùa iê]ûe @ûYòaûùe iûjû~ýKeòaö _eúlûKê QûWÿò, @û_Y Kò_eò RûYò _ûeòùa ù~ @û_Y ~ûjû _XÿûAQ«ò _òfûcûù^ ZûjûKê aêSò_ûeòQ«ò Kò ^ûjó? a�ðcû^ icdùe @û_Y _òfûcû^u gòLôaû Ée iµKðùe RûYòaû _ûAñ K’Y _\ùl_ ù^CQ«ò?

| 53 |  

a�ðcû^ _eúlû _âYûkú \ßûeû _âûdZü cìfýûu^ Keû~ûC@Qòö Gjò _âKâòdûùe icÉ _òfûcû^uê ùMûUòG Qû�ùe cû_òfû _eò ùjCQòò Gaõ icÉu Vûeê C^ÜZ Ée @ûgû c¤ Keû~ûCQòö ù~Cñ[ô_ûAñ _òfûcûù^ Pû_e Gaõ Cbde i¹êLú^ ùjCQ«òòö RùY gòlK bûaùe @ûùc VòKþ icdùe RûYò _ûeê^ûjêñ ù~ aûÉaùe @ûc _òfûcûù^ gòLô _ûeòQ«ò Kò ^ûjóö ù~ùZùaùk RûYò _ûeêQê, ùiùZùakKê Gjû ajêZ ùWÿeò ùjûA~ûA[ûG aû _âZòKûecôK _\ùl_ ù^aû _ûAñ ajêZ Kc icd [ûGö K’Y _eúlû _ûAñ @ûC @^ý KòQò aûU ejòQò, ~ûjûKê @ûùc Kû~ðýKûeú Keòaûe @ûagýKZû ejòQò? aýajéZ gòlY_âKâòdûKê Z^Lô ù\Lôaû _ûAñ _âKéZùe @ûKk^e @ûagýKZû ejòQòö gòlKcû^ue @^êbìZò Gaõ _ûV_Xÿû ijòZ icùd icùd @ûKk^ Keòaû \ßûeû RûYò_ûeòaû ù~, @ûùccûù^ _ûV_Xÿûùe _òfûcû^uê ùKùZ\ìe iûjû~ý Keò_ûeòùQö Gjò _eLô ù\Lôaû Kû~ðý ùKak fòLôZ eìù_ Keòaû @^òaû~ðý ^êùjñö _âÉêZ Keòaû, _â\gð^ Keòaû, _eúlû Mûee Kû~ðý, iûcêjòK bûùa Keû~ûC[ôaû ùcøLôK aû fòLôZ Kû~ðý \ßûeû _òfûcû^uê flý Keê[ôùf Zûu iµKðùe ajêZ KòQò RûYòò ùjûA~òaö ~\ò @û_Y Gjò iõLýûKê iõMâj Keò aòùgähY Keòùa ùZùa @û_Yuê iµì‰ð ùgâYú Klùe K’Y Keòaûe @Qò,ùKCñ _òfûuê ùKCñ[ôùe iûjû~ý \eKûe, ùiiaê ÆÁ eìù_ RYû_Wòÿaö K’Y Gjû @û_Yu ùgâYúKl _ûAñ i¸a @ùU? @û_Y GjûKê Kò_eò Keòùa? @û_Yu iûw iû[ú ij @ûùfûP^û Keò GVûùe ùfL«êö

| 54 |  

3. ùgâYú Kl _eòPûk^û C_f² i´ke C�c aýajûe Z[û ùjC[ôaû _âKâòdû \ßûeû _òfûcû^u iaðû]ôK gòlYKê C�c ùgâYú Kl _òePûk^û ùaûfò ]eû~ûGö

ùgâYú Klùe ùbøZòK i´k, @ûùfûK, _ûVý C_KeY, aûdêPkûPk aýaiÚû, Kkû_Uû, ùa÷VKaýaiÚû, _vû @û\ò @«bðêq @ùUö Gjò iaê Rò^òh _òfûcû^uê \ò^iûeû @ZòaûjòZ Keòaû ij iKâòd @õgMâjY _ûAñ ilc Keò[ûGö K’Y G iaê Rò^òh C_f² @Qò Kò? K’Y ùi MêWÿòKe ^òdcòZ aýajûe Keû~ûCQò? ùi MêWÿòK K’Y aýajûe C_ù~ûMú @aiÚûùe eLû~ûAQò? K’Y ùgâYúKlùe icÉ Rò^òh G_eò aýaiÚòZ Xÿwùe @Qò, ~ûjû icÉ _òfû, gòlK ù\Lô gêYò _ûeòùa Gaõ Kkû_UûKê VòKþ bûaùe ù\Lô _ûeêQ«ò Kò? K’Y G iaê gòlKuê Zûu Kû~ðý iµû\^ùe iûjû~ý KeêQò?

@û_Y @û_Yu ùgâYúKlùe ùbøZòK i´k Gaõ ùgâYú _eòPûk^û iµKðùe @ûC K’Y iaê ù~ûWÿòaûKê _i¦ Keòùa? G_eò bûaùe gòlY iûcMâúe C_f²ò - _ûVý_êÉK, gòlY iûcMâúe PûUð, @^ýû^ý C_KeY MêWÿòKe aýajûe c¤ MêeêZß_ì‰ð bìcòKû iµ^Ü Keò[ûGö Giaêe iõelY, aòZeY, ò̂dcòZ aýajûe gòlY aýaiÚûe GK MêeêZß_ì‰ð @õg @ùUö aòbò^Ü _âKûe gòlY iûcMâú ~ûjû @û_Y aýajûe KeòaûKê ù~ûR^û KeòQ«ò, Zûjûe ZûkòKû Ke«êö Gjû _ûAñ ùKCñ _âKûe _eòPûk^û Gaõ aýaiÚûe @ûagýKZû ùja? @û_Y iûcMâúe elYûùalY _ûAñ _òfûcû^uê Kò_eò iûcòf Keòùa? icdKê iûa]û^Zûe ij aýajûe Keòaû, ùgâYúKl _eòPûk^ûùe GK MêeêZß_ì‰ð @w @ùUö iûcû^ý _ìað ù~ûR^û \ßûeû ùgâYúe ^òZò\ò ò̂@û gòlY Kû~ðý ~[û – C_iÚû^ MâjY Keòaû, iûcMâú aòZeY aû Keò[ôaû Kû~ðýKê iõùgû]^ Keòaû @û\òùe gòlKu icd ùaKûe ~ûG ^ûjóö _òfûu c¤ùe \ûdòZß aYÖ^ @û_Yuê iûjû~ý Keòaö iùuZe aýajûe Keòaû (ù~_eò _òfûcû^uê gúNâ \k MV^ _ûAñ iûjû~ý Keòaû) Gaõ ÆÁ iìP^û icde i\ê_ù~ûM _ûAñ iûjû~ý Keò[ûGö

| 55 |  

@û_Yu ùgâYú Klùe icde i\ê_ù~ûM Keòaû _ûAñ @û_Y K’Y _\ùl_ ù^aûKê ù~ûR^û KeòQ«ò? icÉ _òfû @õgMâjYe ù~còZò iêù~ûM _ûAùa Gjû _âbûagûkú gòlY _âKâòdûe GK @õgö @ûagýK @^êiûùe ajêÉeúd \k MV^ Keò_ûeòùa, Keû~ûA[ôaû Kû~ðýe icúlûùe iûjû~ý, _eÆe c¤ùe ijù~ûM – iKâòd @õgMâjY iéÁò Keòaû, gòLôaû _ûAñ G_eò gòlY aûKû~ðý _âÉZ Keò eLôùa ~ûjû iûjû~ýùe icùÉ @ûMKê aXÿò _ûeòùaö @ûagýK @^êiûùe _ê^eûùfûP^û, _òfûcûù^ ò̂R flý @ ê̂iûùe gòLôaûe iûjû~ý Gaõ _òfûu \ßûeû Keû~ûC[ôaû Kû~ðýe Z\ûeL @ûagýK ö G iaêKê iê̂ ò½òZ Keòaû _ûAñ _òfûcû^uê ù_âûiôûjòZ Keòùa, ù~_eò ùicûù^ @^êieY KeòaûKê ilc ùjùaö _òfûcûù^ ^òùR ^òùR gòLôaûKê flý eLôaû _ûAñ Zûu \ßûeû cù^û^úZ ùjûA[ôaû Kû~ðý Keòaû @Zò Reêeú @ùUö ùgâYúKlùe _âbûagûkú gòlY aýaiÚûùe @û_Yu, @û_Yu _ûAñ K’Y _eûcgð ejòa? @^ýû^ý iû[ô cû^u ijòZ @ûùfûP^û Keò ùfL«êö

*************

| 56 |  

\gc @¤ûd _â]û^ gòlKu bìcòKû

RùY iKâòd _â]û^ gòlK aò\ýûkde PûaòKûVò @U«òö ùi aò\ýûkde _âbûagûkú _eòPûk^û Keòaû, gòLôaû – gòLûAaû _ûAñ C_~êq _eòùag iéÁòKeòaû, Zûu ù~ûR^ûKê Kû~ðýKûeú Keòaû Gaõ _âZò_òfûe gòlYKê ^ò½òZ Keòaû \òMùe cêLý bìcòKû ù^A[û«òö RùY @û\gð _â]û^ gòlK aò\ýûkdKê C�c eìù_ MXÿòaû _ûAñ ^òcÜfòLôZ Kû~ðý MêWÿòK Keò[û«ò –

gòlK cû^u _âZò C\ûe aýajûe aòhdcû^ue gòlY I _âiw C_ùe ùi iê\l @U«òö ù~ûR^û _âÉêZ Keòaû I Kû~ðýKûeú Keòaûùe ùi \lö _eòPûk^û KcòUú ùa÷VK Keò aò\ýûkde aòùgh iciýû C_ùe @ûùfûK_ûZ Ke«ò I icû]û^ _ Ú̂û C_ùe ù~ûR^û

Ke«òö gòlYúd aûZûaeY iéÁòKeòaû Z[û _âbûagûkú Xÿwùe Kû~ðýKûeú Keòaû _ûAñ ù~ûR^û _âÉêZ Ke«òö gòlK Gaõ @bòbûaK cû^ue cûiòK ùa÷VK Keòaû Gaõ ùa÷VKùe @bòbûaK cû^ue cZûcZ ù^aû Z[û

_òfûcû^u Kû~ðý iµKðùe @bòbûaKcû^uê aêSûA[û«òö ùLûfû ù^ZéZß

“Uâû^è`cð” (_eòa�ð^)e @[ð ùjCQò, ùMûUòG eì_eê _eòa�ð^ ùjûA @^ý eì_ ]ûeY Keòaûö ù~ùZùaùk _êý_û _âRû_Zòùe _eòa�ðòZ jêG aûahðòû _ùe Mâûce ùlZ a\kò ~ûG aû, @^aeZ @býûi _ùe RùY iû]ûeY ùLkûkò gòhðiÚû^ @]ôKûe Kùe, Gjò iaê “Uâû^è`eùci^”e C\ûjeY @ùUö Uâû^è`eùci^e flý cj�ß_ì‰ð _eòa�ð^ ö ~\ò ùKøYiò Nee ew ^ì@û Keû~ûG aû ùKøYiò cUe MûWÿòe ùjWÿfûAUKê a\kûA \ò@û~ûG aû ùKøYiò aò\ýûkdùe ^ì@û ùMU fMûA \ò@û~ûG, ùZùa ZûKê MêYûcôK _eòa� ð^ (Uâû^è`eùci^) Kêjû~ûG ^ûjóö @ûce _âù\gùe gògêe gòlû @]ôKûe (RTE) aû RûZúd _ûVýKâc ù~ûR^û (NCF), _âPk^ ùjfû _ùe, @ûjêeò aýû_K _eòa�ð^ @[ðûZþ MêYûcôK _eòa�ð^e (Uâû^è`eùci^e) @ûagýKZû @Qòö cûZâ Gjû ùiùZùaùk i¸a ùja ù~ùZùaùk aò\ýûkd Éeùe ùKjò GjûKê aêSò ù~ûR^û Keò_ûeòùaö iêZâ]e bûùa aòbò^Ü ù~ûR^û c¤ùe iûc¬iý eLôùa aû \úNð icd _~ðý« _âKâòdûKê @ZêU eLô _ûeòùa, ~ûjû`kùe _âKéZùe @ûgû Keê[ôaû _eòa�ð^ aûÉaZûùe _eòYZ ùjaö _â]û^ gòlK icÉ_âKûe _eòa�ð^ _ûAñ ù^ZéZß ù\aûKê ic[ð ùjûA_ûeê[ôùaö

_eòa�ð^ _ûAñ ù^ZéZße K’Y @ûagýKZû @Qò? @aùjkòZ _eòa�ð^Kê aêSòaû aû ZûjûKê ò̂RÊ Xÿwùe @^ýcû^u _ûLùe _j�ûA _ûeòaûö ijKcðú Gaõ (Stakeholders) iõ_éq aýqòcû^u ij cògò “@û\gð aò\ýûkd”e \éÁòùKûY (vision) _âÉêZ Keòaûö iû[ôcû^uê ùMûUòG \k Keò Kû~ðý KeòaûKê @bòù_âeúZ Keòaûö ò̂ùR Keòaû, @^ýcû^u _ûAñ Kû~ðýKê ijR I i¸a Keòaû I Zûjûe Z\ûeL Keòaûö @ûagýK _eòa�ð^ @ûYòaû _ûAñ aò\ýûkdùe Kû~ðý Keòaûö icê\ûd ijòZ cògò, iéR^gúkZû Z[û iù´\^gúkZû ùKøgkùe aò\ýûkdùe _eòflòZ ùjC[ôaû iciýûKê cêKûaòfû

Keòaûö Ciôûj @ZêU eLôaû Gaõ iê^ò½òZ Keòaû ù~, _eòa�ð^ _âKâòdû Pûfê@Qòö

| 57 |  

_â]û^ gòlK jòiûaùe C_f² cû^ai´ke i\þaò^òù~ûM Keòaû @û_Yue \ûdòZßö G[ô_ûAñ @û_Yuêê i\ûiað\û gòlK gòlòKûuê iûjû~ý KeòaûKê _Wÿò[ûGö Gjò iûjû~ý ùgâYúKl aûjûùe c¤ Keû~ûA[ûGö _â]û^ gòlKu Vûùe, icÉ Kû~ðýùe gòlKu iûjû~ý ù^aû I ù\aûe MêY ejòaû aû‚^údö _â]û^ gòlK, gòlK i´k \ßûeûjó, gòlKcû^u _ì‰ð \lZûKê aò\ýûkde C^ÜZòùe aò^òù~ûM Keò _ûeòùaö “_òfûcû^ue @]ôKûe @Qò, @ûùc Zûuê ùgh _~ðý« icÉ ijù~ûM ù\aû”ö G[ô_ûAñ c¤ gòlKue aòKûge @ûagýKZû @Qòö ù~_eò ùMûUòG _eòaûee C�c _eòPûk^û Gaõ aòKûg _ûAñ icÉ i\iýue ù~ûM\û^ ejò[ûG, ùijò_eò aò\ýûkd _eòPûk^û Gaõ aòKûg _ûAñ icÉ gòlKu ijù~ûM @ûagýK @ùUö Gjû gòlK i´ke aò^òù~ûM \ßûeû jó i¸a @ùUö

ùg÷lòK _eò\gð^ gòlK i´k _ûAñ _â]û^ gòlKu \ßûeû Zûue aò\ýûkdùe KòQò _\ùl_ ò̂@û~ûA _ûùe – K) ùgâYú Kl _eò\gð^ _ìaðeê gòlK cû^uê iûjû~ý Keòaû –

_ûVý ù~ûR^û _âÉêZò Keòaûùe

ijûdK iûcMâúKê aûQòaû Gaõ iõKkòZ Keòaûùe

gòlYKû~ðý ^ò¡ðûeYùe

icde _eòPûk^ûùe

_òfûcû^u iûcêjòK Kû~ðý ò̂¡ðûeYùe

_______________________________________ _______________________________________

(L) ùgâYú Kû~ðý _eòPûk^û icdùe -

ùgâYúKl _eò\gð^ Keò

gòlY Kû~ðýùe bûM ù^A

ùKøYiò gòlY aò¦êKê ÆÁ bûùa aêSûAaûùe

_òfûcû^uê ù_âûiôûjòZ Keòaûùe

gòlY c¤ùe ejê[ôaû aýa]û^Kê _ìeY Keòaûùe

iûcìjòK gòlYùe

iað\û ùjC[ôaû @ûKk^ùe

_________________________________ _________________________________

| 58 |  

(M) _eò\gð̂ e _ùe

ù~ûR^ûe icúlû Keò

_òfûcû^u gòLôaû ùaMKê RûYòaûùe

icd _eòPûk^ûùe

ejò ~ûA[ôaû Kû~ðýKê iµì‰ð Keòaûùe

@ûKk^e aòaeYú fòL^ùe

@ûMûcú \ò^e _âÉêZ Keòaûùe

____________________________________ ____________________________________

_â]û^ gòlKu \ßûeû gòlK cû^ue ù\÷^òK _ûVù~ûR^û Z\ûeL Keò ùicû^uê _eûcgð \ò@û~ûA[ûGö _â]û^gòlK Gaõ ij gòlK cû^u c¤ùe @^aeZ ùg÷lòK aòhdaÉê C_ùe K[ûaû�ðû ùjaû \ßûeû aò\ýûkde C^ÜZò ^ò½òZ ùjûA[ûGö

ùg÷lòK ùa÷VK _òfûcû^u ùg÷lòK aòKûg Gaõ gòlKcû^uê ùg÷lòK _eûcgð ù\aû _ûAñ ùg÷lòK ùa÷VKe MêeêZß_ì‰ð bìcòKû ejòQòö _â]û^ gòlK I ijgòlK c¤ùe ùjC[ôaû ùg÷lòK ùa÷VKeê RûYòaûKê còkò[ûG ù~, Zûuê Kû~ðý iµû\^ _ûAñ ùKCñ iaê @ûjßû^ còkê @Qò? ùKCñ _eòiÚòZòùe ùKCñVûùe iûjû~ýe @ûagýKZû ejòQò? ùi iûjû~ý ù\aûùe Kûjûe _ûe\gðòZû @Qò? aò\ýûkde ùg÷lòK ùa÷VKùe @ûùc @ûC K’Y Keò _ûeòaû? Pò«ûKe«ê Gaõ GVûùe ùfL«ê –

______________________________________________

_________________________________________________

_________________________________________________

_________________________________________________

_________________________________________________

_________________________________________________

_â]û^ gòlKu cûiKê @«Zü _ùl \êA[e ùg÷lòK ùa÷VK @ûùdûR^ Keòaû CPòZþö ùa÷VK @ûùdûR^ _ìaðeê _â]û^gòlKu _ì‰ð _âÉêZò ejòaû @ûagýKö ùa÷VK _ûAñ \ò^, icd, iÚû^ Gaõ ùa÷VKe @ûùfûP^û aòhdaÉê ^ò¡ðûeY Keû~ûA[ûGö Gjûe iìP^û icÉ gòlK gòlòKûKê @ûagýK cùZ \ò@û~òaû CPòZþö ùa÷VK aò\ýûkd Kû~ðýKâc _ùe eLû~òa, ù~Cñ[ôùe gòlYKû~ðý aû]û_âû¯ ùja ^ûjóö ùg÷lòK ùa÷VKùe ^òcÜ fòLôZ aòhdaÉêKê i¹òkòZ Keû~ûA_ûùe-

| 59 |  

gòlKcû^u \ßûeû MZ ùa÷VKeê Gjò ùa÷VK c¤ùe iµû\òZ ùjûA[ôaû Kû~ðýe aòaeYú Gaõ @^êba Keê[ôaû KûVò̂ ýZûö

_â]û^ gòlKu \ßûeû Keû~ûA[ôaû ùgâYú Kl _eò\gð̂ C_ùe @ûùfûP^û (bf K[û K’Y [ôfû, ùKCñVò @iêaò]û aû @bûa ejò[ôfû)ö

ùgâYú Kl _eò\gð^ ij gòlK cû^u cZûcZ Gaõ KûVò^ýZû _ûAñ _eûcgðö ùgâYú jòiûaùe _òfûcû^ue aòKûg C_ùe @ûùfûP^û Gaõ _âùPÁûö @ûMûcú _¦e \ò^ _ûAñ KeòaûKê [ôaû ùg÷lòK Gaõ ij ùg÷lòK Kû~ðýKkû_e ù~ûR^û _âÉêZ Keòaûö icÉue còkòZ C\ýc C_ùe @ûùfûP^ûö aò\ýûkd aòKûg C_ùe @ûùfûP^û Gaõ _âÉûaö

_________________________________________________

________________________________________________

________________________________________________ ùa÷VKe @ûùfûPý aòhdaÉêê aýZúZ c¤ @ûjêeò @ûagýK aòhd aÉêKê i¹òkòZ Keû~ûA_ûeòaö ùg÷lòK ùa÷VKùe Keò[ôaû Kû~ðýe aòaeYúKê CùfäL Keû~òaû @ùUö ùg÷lòK ùa÷VK ùKak J_PûeòKû bûùa ù~_eò ^ jêG ùi[ô_ûAñ Êdõ _â]û^gòlK Gjò ùa÷VK _eòPûk^û Keòaû CPòZö Kû~ðýiìPú @^êiûùe _âùZýK aòhd aêSòaû, aêSûAaû \ßûeû Zûu \lZû aXÿò[ûG I ZûuVûeê iûjû~ý còùkö gòlK cû^u \ßûeû ùgâYúKlùe Keû~ûA[ôaû _âdûi iµKðùe @^ýû^ý gòlKcûù^ ùa÷VKeê RûYòaûKê _ûA[û«òö

***********

| 60 |  

GKû\g @¤ûd aòKûg ù~ûR^û

ù~ ùKøYiò cj�ß_ì‰ð Kû~ðý _ûAñ GK \éXÿ ù~ûR^ûe @ûagýKZû ejòQòö ~ûjû cû¤cùe CùŸgýKê ^ò¡ðûeY Keò VòKþ eìù_ Kû~ðýKûeú Keòaû i¸a ùjûA[ûGö VòKþ ùijò_eò aò\ýûkd aòKûg KùÌ GK ù~ûR^ûe @ûagýKZû @Qò, ~ûjûKò aò\ýûkde icÉ \òMùe @ûgû^êeì_ aòKûg @ûYòaûùe ijûdK jêGö

1. aò\ýûkd aòKûge aòbûM

ùcûUûùcûUò bûaùe aò\ýûkd aòKûg ù~ûR^ûe PûùeûUò \òM ejòQòö 1.1 ùbøZòK

aò\ýûkdùe C_f² iêaò]û iêù~ûM Gjûe @«MðZ @ùUö aò\ýûkde _âùKûÂ I Gjûe elYûùalY, jZû, aMòPû, _û^údRk, ùgøPûkd Gaõ Gjûe elYûùalY, Lûfò [ôaû iÚû^e C�c aýajûe, aòbò^Ü _âKûe C_KeY Z[û iûcMâúe elYû ùalY AZýû\òö @û_Y aò\ýûkd ùbøZòK ù~ûR^ûùe @ûC K’Y i¹òkòZ KeòaûKê Pûjóùa?

1.2 ùg÷lòK Z[û gòLôaû – gòLûAaû

_òfûcû^u ^ûc ùfLû Gaõ _ûV_Xÿû ùgh Keòaû ~ûG ejòaû, gòLôaû-gòLûAaûe icÉ Kû~ðýûakú, ijgòlû Kû~ðýûakúe @ûùdûR^, _âû[ð^û ibûe aýajûe, aûk ibû, fûAùaâeúe aýajûe, gòlY gòlû\û^ iûcMâúe C_f²Zû Gaõ aýajûe, _òfûcû^u aòaeYú / icÉ _âKûe @ûKk^ AZýû\òö @û_Y aò\ýûkdùe Gjò ù~ûR^û C_ùe @ûC K’Y i¹òkòZ KeòaûKê Pûjóùa?

1.3 iûcûRòK aû _ûeÆeòK iµKð

aò\ýûkdùe iû]ûeYZü _û� _âKûe iµKð ejòQò – QûZâ-QûZâ c¤ùe, QûZâ-gòlK c¤ùe, gòlK-gòlK c¤ùe, gòlK-_â]û^gòlK c¤ùe Gaõ aò\ýûkdùe icÉu c¤ùeö gòlK Gaõ _â]û^ gòlK eìù_ @ûce \ûdòZß ejòQò ù~, @ûùc icÉ _âKûe iµKðKê N^òÂ Keò eLôaûö icÉ _âKûe iµKðKê N^òÂ Keòaû _ûAñ @û_Y @ûC K’Y Keòùa Gaõ Kò_eò Keòùa? @û_Y Gjò ù~ûR^û ij @ûC K’Y i¹òkòZ KeòaûKê Pûjóùa?

| 61 |  

1.4 iûõMV^òK

aò\ýûkd GK @ ê̂Âû^ eìù_ ùKCñ ùKCñ _âKûe aòKûg iû]ôZ ùjC@Qò Zûjûe jòiûa eLôaû @ûagýKö aò\ýûkde ^òe«e aòKûg _ûAñ iû¯ûjòK Gaõ ù\÷^òK ù~ûR^û ùa÷VK, aòbò^Ü Éebò� òK ù~ûR^û Gaõ _âùZýK Ée C_ùe ijûdZû Gaõ ijù~ûM @ûagýKö @û_Y Gjò ù~ûR^û ij K’Y i¹òkòZ KeòaûKê Pûjóùa?

2. aò\ýûkd aòKûg ù~ûR^û Zò@ûeò Keòaû Kò_eò? aòò\ýûkd aòKûg ù~ûR^û GK fòLôZ aòaeYú ~ûjû _â]û^gòlKu \ßûeû Zûu ijù~ûMúcû^u ijûdZûùe Zò@ûeò Keû~ûGö Gjû \ßûeû cûiòK, ZâdcûiòK, hûYàûiòK, aûhðòK ù~ûR^û _âÉêZ Keò i`kZû _âû ò̄ \òMùe còkòZ _âùPÁû Keû~ûA[ûGö _â]û^gòlK aò\ýûkd ù~ûR^û @«bðêq Kû~ðýKê, ^ò¡ðûeòZ icd c¤ùe iaêùlZâùe eì_ûd^ Keò[û«ò aû KeûA[û«òö Gjû ù~_eòKò c^ _i¦, @ûagýKZû^ê~ûdú PûùeûUò~ûK \òMKê \éÁò \ò@û~ûA ùjûA[ôaû @ûagýKö Giaêeê @]ôK Kû~ðý KeòaûKê ù_âûiôûj^ còkòaö 2.1 Zò^ò ahðe ù~ûR^û

Gjû aò\ýûkd Gi.Gcþ.Wÿò.iò (SMDC) ijûdZûùe _âÉêZ Keû~òaö _ìùað @û_Yu aò\ýûkdùe Gjò Kû~ðý _eòPûk^û KcòUú (SMC) \ßûeû ùjC[fûö GVûùe aò\ýûkd aòKûg ù~ûR^ûe GK _âZòeì_ _â\û^ Keû~ûCQòö Zûfòc ù^fû _ùe \ò@û~ûA[ôaû Qû�ùe ^òR aò\ýûkde aòKûg KùÌ @û_Yu ij gòlK gòlòKû cû^uê ù^A ù~ûR^û _âÉêZ Ke«êö [ùe Gjû ùjûAMfû _ùe Gjûe @û]ûeùe _âZò \êA cûiùe ù~ûR^û _âÉêZ Keò aò\ýûkde _eòa�ð^ ]ûeûKê @ûMKê @ûùMA ù^A _ûeòùaö GVûùe \ò@û~ûA[ôaû `Ÿðùe _âùZýK `kû`k (outcome) _Qùe ejò[ôaû a�ðcû^e iÚòZòKê ùfL«êö cSò Nùe a�ðcû^ iÚòZòùe Pûjêñ[ôaû ]û~ðý flý jûif _~ðý« K’Y _\ùl_ ^ò@û~òa? G[ô_ûAñ aòbò^Ü Éeùe Kò Kò _\ùl_ ^ò@û~ûA _ûeòa ùfL«êö a�ðcû^ iÚòZò ]û~ðý flý _~ðý« _j�ôaû _ûAñ K’Y

_\ùl_ ^ò@û~òa? i`kZû aû _eòYûc

a�ðcû^ GjûKê Zò^ò bûMùe aòbq Ke«êö _âùZýK bûM ùMûUòG ahð _ûAñ ù~ûR^û ùjaö G_eò bûaùe @û_Y Pûjó[ôaû flýKê Zò^ò ahð c¤ùe Keò _ûeòùaö G_eò Keòù^aû \ßûeû @û_Yuê aûhðòK ù~ûR^û _é[K bûùa Zò@ûeò Keòaûe @ûagýKZû ùja^ûjóö Gjò aòaeYú ~ù[Á ùja ~ûjûKê @û]ûe Keò @û_Y baòhýZ ù~ûR^û Keò _ûeòùaö

| 62 |  

2.2 Zâd cûiòK ù~ûR^û

\úNðKûkú^ ù~ûR^ûKê ÊÌKûkú^ Gaõ Kcþ flý ù^A _âÉêZ Keû~ûA[ôaû ù~ûR^û cû¤cùe Keòaû ijR ùjûA[ôaû ij _âMZòe @ûKk^ c¤KeòjêGö \úNðKûkú^ Kû~ðý, ù~ûR^û Keòaû icdùe aòbò Ü̂ aû]û aòNÜ @ûguû [ûG, ù~còZòKò @ûe¸ GK c^Úe MZòùe ùjûA[ûG Kò«ê ù~ùZùaùk ahðe ùgh icd @ûiò[ûG ùiùZùaùk G@ûWÿê ùi@ûWÿê Keò ùgh Keòù\aûKê ùPÁû Keû~ûGö Gjûe _eòYZò @û_Yuê RYû @Qòö ÊÌ icd bò� òK ù~ûR^ûe @ù^K fûb @Qòö Gjû iúcòZ flý C_ùe @û]ûeòZ ùjûA[ûGö Gjû\ßûeû @]ôK C^ÜZ Xÿwùe Kû~ðýKûeú Keòaû i¸a ùjûA[ûGö ùMûUòG flýKê iµì‰ð Kòeaû \ßûeû, _ea�ðú icdùe ZûKê ]ûeûaûjòK Keòaû ijR ùjûA[ûGö C_ùe _ìeY Keò[ôaû `ŸðKê a�ðcû^ ù\L«ê, ùKCñKûc G_eò @Qò, ~ûjûKê _â[c Zò^òcûiùe @Zò ijRùe Keû~ûA_ûeòaö ùi iaêKê GKûVò ùfL«ê Gaõ ^òcÜùe \ò@û~ûA[ôaû `Ÿðùe _â[c Zò^òcûi _ûAñ aò\ýûkd aòKûg ù~ûR^û _âÉêZ Ke«êö

flý K’Y Keû~òa ? ùKùa Keû~òa? KûjûVûeê iûjû~ý ò̂@û~òa

2.3 ù\÷̂ òK ù~ûR^û Gjûe iò]ûikL iµKð ùgâYúKlùe ùjaûKê [ôaû Kû~ðý ij i´§òZ @ùUö Gjû icÉ gòlKcû^u _ûAñ bò^Ü bò^Ü ùjaö ù~Cñ Kû~ðý iûcìjòK eìù_ ùjaûKê [ôa, ZûjûKê bò^Ü bò^Ü aýqò aòùghuê \ûdòZß ù\A ijù~ûM cû¤cùe Keû~ûA _ûeòaö 3. icÉu còkòZ _âùPÁûùe _eòa� ð^ i¸a ùjûA[ûG

@ûùc ù~_eò bûùa aò\ýûkdKê MXÿòaû _ûAñ Kjê@Qê Zûjû RYKe _âùPÁûùe i¸a ^êùjñöG[ô_ûAñ aòbò^Ü @bòm aýqò còkòcògò _âùPÁû KeòaûKê _Wÿòaö _òfûcûù^ @ûce @U«òö aò\ýûkd @ûce @ùUö Gjò icÉu iµKðùe @ûùc ajêZ KòQòò RûYòQêö Zûue @ûagýKZû Gaõ aûÉa iÚòZò aòhdùe @ûc @ù_lû @ûC KòG ùagú _eòPòZ [ûA_ûùe? ùKCñVò K’Y @ûagýK @Qò Gaõ KòG ZûKê @]ôK bfbûaùe iµì‰ð Keò_ûeòùa? Zûjû c¤ @ûcKê RYû @Qòö Gjò iaê \ûdòZßeê ùKjòùjùf Ijeò ~òaû ^ûjóö ù~ûR^û _âÉêZ Kfû icdùe GiaêKê bfbûùa RûYòaû Reêeú @ùUö eúZò^úZò _âÉêZ Keòaû aýqò @ù^K K[û ùfLêô[û«ò ùjùf GjûKê `k_âiì Keòaû Kû~ðý GK iûcìjòK _âKâòdû @ùUö aò\ýûkd aòKûg _ûAñ i´ke @bûa ^ûjóö ZûKê VòKþ icdùe C�c Xÿwùe, @ûagýKZû @ ê̂iûùe VòKþ ùfûKu _ûLùe _j�ûAaûKê _Wÿòaö _ûVûMûe @Qò, KâúWÿû aýaiÚû ejQò, ùjùf _òfûcû^u MV^cìkK Kû~ðý _â\gð̂ Gaõ aò\ýûkd iûRi{û ajêZ @aùjkòZ ùjûA ejòQòö ajê icdùeGjûKê J_PûeòK Gaõ KûcPkû Xÿwùe Keò\ò@û~ûCQòö Gjû Kò«ê iaê _òfû Gaõ aò\ýûkd Cbdue aòKûg _ûAñ aòùgh MêeêZß_ì‰ð ù~ûR^û @ùUö ù~ûR^ûe _âÉêZ icdùe, Kû~ðýKûeú Keòaû icdùe Gaõ cSò, cSòùe ùa÷VK I Z\ûeL icdùe Gjò aÉêMêWÿòòK C_ùe ^ò½d ¤û^ \ò@û~òaû @ûagýKö @û_Yu aò\ýûkdùe G_eò iÚòZò ^ ùjaû _ûAñ @û_Y K’Y Keò_ûeòùa? @û_Yu aò\ýûkde C�c ù~ûR^û _âÉêZ Keò _ûeòaû iµKðùe @û_Yu, @û_Yu _ûAñ K’Y _eûcgð @Qò?

**********

| 63 |  

\ßû\g @¤ûd

@û_Yu ^òR Kû~ðýûakúe @ûcôicúlû @ûcô icúlû Keòaû @ûc Rúa^e iû]eY K[û @ùUö @ûùc ~ûjû KeêQê ZûKê ^òe«e icúlû Keòaû @ûagýKö jêGZ Gjû ùeûùhA Kò´û ò̂cðûY Kû~ðý ùjûA_ûùe @aû _êYò ùfLôaû, ù~ûMûù~ûM Keòaû Kò´û icûRùe iû]ûeY iµKð eLôaûö Kò_eò @ûùc RûYòaû ù~, ~ûjû @ûùc KeêùQ Zûjû i_õì‰ð VòKþ Gaõ ùKCñVûùe C^ÜZòe @ûagýKZû cù^ ùjCQò Gaõ Gjûe _ea�ðú _~ðýûd K’Y ùjûA_ûùe? gòlû ùlZâùe gòlKcû^uê iûjû~ý Keòaû_ûAñ “IGNUS  ERG”  \ßûeû gòlK cû^ue gòlY Kû~ðýûakú cû^K Gaõ iìPK _âÉêZ Keû~ûAQòö Gjûe PûùeûUò cêLý aòbûM ejQò Gaõ GK ^ò¡ðòÁ ]ûeûùe @[ðûZ Ée-1 ijRiû¤ Vûeê Kâùc KÁKe Ée-3 _~ðý« _~ðýùaiòZ ùjûAQòö

ò̂cÜfòLôZ @ûcô icúlû `Ÿð @^êiûùe ò̂Re gòlY Kû~ðýûakúKê CùfäL Keò eLòaû CPòZö G[ô_ûAñ iþôzZû @af´^ MêeêZþô_ì‰ð @ùUö Kû~ðý ^òaðûj Keò[ôaû iÚùk c«aý Nùe ‘√’ PòjÜ \ò@ö Gjû iìPKUò VòKþ bûùa Kû~ðýKûeú ùjC[ôaûe \gðûGö Kò«ê GjûKê iùyûUZû ijòZ Keòaû \eKûeö ù~ùZ ùLûfû Z[û iùyûUZû ùja, ùiùZ ùagú cû^K I iìPK MêWÿòK Kû~ðýKûeú ùjûA_ûeòaö

\ò@û~ûA[ôaû _âgÜKê bò�ò aû @û]ûe Keò @ûcôicúlû Ke«êö GjûKê Uò_û LûZûùe ù^ûUþ Keò eL«êö @û_Y `ŸðUòKê ^Kf ^ Keò ùKak ^´eUò ùfL«êö ÉeKê iìPû«ê Gaõ @ûagýK iÚùk GK iõlò̄ Uò®Yú ùfLô eL«êö Ée-1eê @ûe¸ Keò ù\L«ê, @û_Y ùKùZ ‘√’PòjÜ jûif KeòQ«ò? _âgÜ PòjÜùe _eòa�ð^ KeòaûKê ùKùZ ilc ùjûAQ«ò? _ea�ðú _~ðýûdKê ~òaû _ìaðe ‘x’ [ôaû iìPK cû^uê ‘√’ PòjÜKê @ûiòaû \eKûeö

@û_Y RùY aòmû^ gòlK, MYòZ gòlK Kò´û AõeûRú gòlK bûaùe iû]ûeY `Ÿð ij, @û_Yu ^òŸðòÁ aòhdKê ÊZª bûùa aýajûe Ke«êö @^ý aòhd MêWÿòK _ûAñ @û_Y iû]ûeY `Ÿð aýajûe Ke«ê Gaõ @û_Y ò̂R aòhde iìPK MêWÿòKê iµì‰ð Ke«êö @«Zü 15 \ò^ùe [ùe, G_eòKò i¯ûjKê [ùe @_Yu @ûcô icúlû Ke«ê, iìPK MêWÿòþKê iµì‰ð Ke«êþêö ~\ò @û_Yuêê ùKøYiò iìPK aòhdùe iûjû~ý \eKûe @ûc ijòZ _eûcgð Ke«êö

@ûcô icúlû `Ÿð-

(iû]ûeY gòlYKû~ðýûakúe cû^K / iìPK Ée 1 eê 3 )

c«aý Nùe ùjC[ôaû Kû~ðý _ûAñ (√),ùjC^[ôaû Kû~ðý _ûAñ (x),KòQò _eòcûYùe ùjC[ôaû Kû~ðý _ûAñ (?)PòjÜ \ò@«ê û @ûagýK iÚùk Uò_þ_Yú Nùe @Zò iõùl_ùe ùfL«ê û

| 64 |  

(K) iKòâd @õgMâjY Gaõ @býûie iêù~ûM ù\aû iùw iùw gòLòaû _ûAñ [òaû _ûVýKâcKê iµû\^ Keòaû û

Kâ.iõ. gòlY Kû~ðýûakúe cû^K /iìPK Ée - 01 c«aý iõlò¯ Uò®Yú

1 cêñ K’YùgâYú Klùe _òfûcû^uêZûu ^òR ^òR bòZùe @ûùfûP^û KeòaûKê ù_âû›ûjòZ KeêQò Kò ? GcòZò KòQò _âgÜûakúe _âùdûM KeêQò ~ûjû _òfûcû^u c¤ùe K[ûaû�ðû Keò, gòLôaûe iêù~ûM iéÁò KeêQò Kò?

2 Kkû _Uû Kû~ðý Keòaû icdùe _òfûu ijòZ K[ûaû�ðû KeêQò Kò?

3 Uò.Giþ.dê. ùe \ò@û~ûA[òaû gòlY Kû~ðKÿê aýajûe KeêQò Kò?

4 cêñ ùcøLôþK Kû~ðýûakúKê G_eò aýajûe KeêQòò, ~ûjû ùgâYúùe aiòaû aýaiÚûùe _eòa�ð^ Keòaû \eKûe Keê ^ûjó Gaõ _òfûcûù^ cêq bûaùe @õg MâjY KeêQ«ò ?

gòlY Kû~ðýûakúe cû^K /iìPK Ée -2 c«aý iõlò¯ Uò®Yú

5 cêñ K’Y aòhd, _V^e flýKêù^A aòhdKê Gbkò bûùa @ûe¸ KeêQò ù~còZò _òfûcûù^ ò̂Re @^êba Gaõ _ìaðûRðòZ mû^Kê aýajûe Keò gòLô _ûeêQ«òò ?

6 Uò.Giþ.dê. ùe \ò@û~ûA[òaû KòQò KÁKe gòlY Kû~ðýeê @ûe¸ KeêQò, ù~còZòKòò fòL^ Kû~ðý, iûw iû[ôij Kû~ðý, ijR C_ûd ù^A ùKøYiò Kû~ðýKê iµì‰ð Keòaû AZýû\òö Gjû ijòZ gòlY iûcMâúe aýajûe Keò Kû~ðý icìj iµû\^ KeêQò Kò?

7 cêq _âgÜûakúe iaðû]òK _âùdûM KeêQò Kò ? ~ûjû C_ùe @ûùfûP^û ùjûA _ûeòaö aòùgh Keò KûjóKò, Kò_eò Gaõ ~\ò iµKðòZ _âgÜ û

8 cêñ K’Y PKþ-UKþ aýûLýû Gaõ ùNûhòaûe _eµeû Vûeê \ìùeA ~òaû _ûAñ ùPÁû KeêQò Kò? ùKak aûLýûKê _òfûe gòLòaû _ûAñ iùaûð�c ùKøgk aû GK cûZâ ùKøgk ùaûfò bûaê ^ûjóZ?

gòlY Kû~ðýûakúe cû^K / iìPK Ée-3 c«aý iõlò¯ Uò®Yú

9 cêñ Uò.Giþ.dêe C^ÜZ cû^iòK ùKøgk aòKûg iµKðòZ gòlY Kû~ðý ~[û: gòlY iûcMâúe aýajûe iûcêjòK Kû~ðýùe ÊZª iêù~ûM ùgâYúMéj aýaiÚûùe @ûagýK _eòa�ð^ KeêQò Kò? GcòZò KòQò KeêQò Kò ~ûjûe iµì‰ð C�e @ûKk^ Keû~ûA ^ _ûùe?

| 65 |  

10 ùcû ùgâYúùe gòlY _âKâòdûùe _òfûcûù^ cògò Keò gòLêQ«ò Kò? iûwcû^u c¤ùe @ûùfûP^û Keò gòLêQ«ò Z?

11 _âKâòdû @û]ûeòZ _âgÜûakúe @]òK _âùdûM KeêQò Kò? ù~_eòKò _Wò@ûùe [òaû Nûie _ZâiõLýû ùKùZ ? GjûKê RûYòaû _ûAñ KòQòò C_ûd @Qò Kò? C�e _ûAaû @ù_lû _òfûcû^uê Gbkò _âgÜe icû]û^ _ûAñ _âZýl Kû~ðý Keòaûe iêù~ûM ù\CQòZ?

12 Gbkò _âgÜûakú, _eòiÚòZòe iéÁò KeêQò, ~ûjû \ßûeû _òfûcûù^ Pò«^ Gaõ aòùgähY KeêQ«ò û G[òùe ùicû^uê iûjû~ý c¤ KeêQò Z?

13 ùNûhû _¡Zòeê ~[û i¸a \ìùeA ~òaû _ûAñ ùPÁû KeêQò Kò? ^òR _ûùL icÉ _âgÜe C�e @Qò, Gjò bûa^ûeê \ìùeA ejêQòZ? C\ûjeY Êeì_ - _òfûcû^u _âgÜe iò]û C�e ù\aû @ù_lû @^ý _òfûcû^u Vûeê Gjò _âgÜe C�e _ûAaû ùKøgk @ak´^ Keò @ûùfûP^ûe iêù~ûM iéÁò KeêQòZ?

(L) _âùZýK _òfûue gòlYKê ^ò½òòZ Keòaû û

gòlY Kû~ðýe cû^K / iìPK Ée -1 c«aý iõlò¯ Uò®Yú

14 cêñ ùgâYú KlKê ~òaû _ìaðeê gòlY ù~ûR^û _âÉêZ KeêQòKò? PkYúd _ûVUúKû ^êùjñ aeõ K’Y KeòaûKê @Qò, Kò_eò Keòaò Gjûaòhdùe Pò«û KeêQò Z?

15 _òfûcû^uê iÚû^úd _eòùag _â\gð^ Gaõ iÚû^úd _eòiÚòZòe _âùdûM _ûAñ iêù~ûM ù\CQòKò? @ûL _ûLeê còkê[òaû Rò^òh MêWÿòKê ù^A gòlY iûcMâú eìù_ aýajûe KeêQòKò?

gòlY Kû~ðýûakúe cû^K / iìPK Ée -2 c«aý iõlò¯ Uò®Yú

16 cêñ ùgâYú KlKê ~òaû _ìaðeê _ûVUúKû _âÉêZ KeêQòZ? (ù~_eò _âiw _ûAñ @ûagýK gòlY iûcMâú iõMâj )

^òR _ûVUúKû iµKðùe iõlò¯ ù^ûUþ c¤ KeêQò Kò?

17 ùcû ùgâYú Klùe aòbò^Ü gòlY _¡Zò _âùdûM Keû~ûCQòKò? ù~_eò - _âùdûM, iûcêjòK @ûùfûP^û, @býûi, _âKÌ Kû~ðý, aûjýRMZ iµKðúZ Kû~ðý, ù\÷^¦ò^ Rúa^ùe C_ûù\dZû, i`k _ûjûYú (Case Study) _âùdûM AZýû\ò û

| 66 |  

18 _ûVý _êÉK _â\� _gÜûakú Gaõ Uò.Giþ.dê. ùe \ò@û~ûA[òaû icû]û^e _âùdûM, Giþ.Gfþ.dê. e aýajûe iµKðùe _òfûcû^ue cZûcZKê ù^A Zûue ùaû]McýZûe @ûKk^ KeêQò Gaõ Zû’u @iêaò]ûe aòhdùe RûYò _ûeêQò Z?

gòlY Kû~ðýakúe cû^K / iìPK Ée -3 c«aý iõlò¯ Uò®Yú

19 Uò.Giþ.dê Gaõ Rò.Uò.Rò.ùe \ò@û~ûA[òaû _eûcgð @^êiûùe ^ìZ^ ù~ûR^û KeêQò Kò?

20 Giþ.Gfþ.dê. e aýajûe iµKðùe _òfûcû^ue cZûcZKê I Zûue ùaû]McýZûe ÉeKê @ûKk^ Keò _ûVý _êÉK _â\� _gÜûakú Gaõ Uò.Giþ.dê.ùe \ò@û~ûA[òaû icû]û^e _âùdûMKeêQò Z?

21 Giþ.Gfþ.dê. ùe \ò@û~ûA[òaû @ûZà icúlûe _âgÜûakú Gaõ Uò.Giþ.dêùe \ò@û~ûA[òaû _eûcgð @^êiûùe _òfûcûù^ Zûu ^òR ^òR _âMZòKê @ûKk^ Keòaû _ûAñ iûjû~ý KeêQò Kò?

(M) _òfûu ijòZ ùiøjûŸðý_ì‰ð iµKð eLòaû, ù~_eòKò Zûu gòlYùe iKeûZàK

_âbûa _Wòaö

gòlY Kû~ðýakúe cû^K / iìPK Ée -1 c«aý iõlò¯ Uò®Yú

22 cêñ _òfûcû^u _éÂbìcòKê jé\þùaû] KeòQòZ? Gaõ Zûue _ìaðû^êbìZòKê gòlY icdùe aýajûe KeêQò Kò?

23 cêñ _òfûu mû^Kê ù^A gòlY @ûe¸ KeêQò Gaõ GjûKê Zûue ù\÷̂ ¦ò̂ Kû~ðýKkû_ ijòZ ù~ûWÿêQò Z?

24 _òfûcû^u _ìaðûRðòZ mû^, @^êbìZò, ùKøgkKê @û]ûe Keò ùgâYú Klùe GK _âKûe @ûjßû^ _ì‰ð aûZûaeY iéÁò Keò _ûeêQò Kò? ~ûjû \ßûeû _òfûcûù^ ^òùR Pò«ûKeò Gaõ aòùgähY Keò gòlY Éeùe C^ÜZò @ûYò_ûeêQ«ò ö

gòlY Kû~ðýûakúe cû^K / iìPK Ée -2 c«aý iõlò¯ Uò®Yú

25 _òfûcûù^ @ûjeY Keò[òaû mû^Kê _eò_âKûg Keòaûe iêù~ûM ù\CQò Kò?

26 iZùe K’Y cêñ _òfûcû^uê iûjû~ý KeêQò Gaõ iêù~ûM iéÁò KeêQò?

| 67 |  

gòlY Kû~ðýûakúe cû^K / iìPK Ée -3 c«aý iõlò¯ Uò®Yú

27 ùgâYú Klùe _òfûcû^uê Zûu \ßûeû Pd^ Keû~ûA[òaû aòKÌ aûQòaûe iêù~ûM ù\CQò Gaõ Zû’ C_ùe ~[û[ð ~êqò \gðûAaû iêù~ûM ù\CQò Kò?

(N)iÚû^úd _eòiÚòZò MêWòKê _âùdûM Keòaû Z[û _òfûcû^uê cû¤còK gòlû _â\û^ _ûAñ _âÉêZ Keòaû û

gòlY Kû~ðýe cû^K /iìPK Ée -01 c«aý iõlò¯ Uò®Yú

28 ùKøYiò ^ìZ^ _âiwe @ûe¸ Keòaû _ìaðeê Zû iµKðòZ _ìaðûRðòZ mû^Kê aêSòaûKê ùPÁû KeêQò Kò?

29 aòbò^Ü Ée @^êiûùe gòlYKû~ðý KeêQò Kò? ^ìZ^ _âiwKê gòLòaû _ûAñ _òfûcû^uê _âÉêZ KeêQòKò?

30 icd icdùe _ê^eûùfûP^û KeêQò Kò? ~ûjû\ßûeû _âùZýK _òfûe gòlYKê iê^ò½òZ Keû~ûA _ûeòaö

gòlY Kû~ðýûakúe cû^K / iìPK Ée -2 c«aý iõlò¯ Uò®Yú

31 \kMZ Kû~ðýùe ù_âûiôûj^ ù\CQò Z? aòùgh Keò ù~CñVò aòbò̂ ÜÜ Éee _òfûcû^u _ûAñ ijù~ûM iéÁò Keû~ûC@Qò ö

32 ùbøZòK i´k ~[û _eúlûMûe aû _ûVûMûee @bûa [ûA c¤ iÚû^úd _eòùagKêI i´kKê aýajûe Keò ùi Pò«ûeê C_eKê @ûiòQò Kò?

gòlYKû~ðýûakúe cû^K / iìPK Ée -03 c«aý iõlò¯ Uò®Yú

33 _ûVýKâc I _ûVýKâce ùaûSe ^òeûKeY _ûAñ cêñ _òfûuê _âÉêZò KeêQò Kò? ùgâYú Klùe iûwiû[ú ijù~ûM _âZò MêeêZß ù\CQòI ÊZüÇê� ð @õg MâjYKê ù_âûiôûjòZ KeêQò Kò?

34 _ûVý_êÉK iÚòZ bûhû MZ KVò^ZûKê aýajûeòK C\ûjeY cû¤cùe iek I ùaû]Mcý KeûA_ûeòQò Kò?

35 ùagú _òfû[òaû ùgâYúKlKê (40 eê C¡ßð iõLýK _òfû) _òfûcû^u ijù~ûMùe _eòPûk^û Keò_ûeêQò Kò?

| 68 |  

@ûcô icúlû `¡ð

(AõeûRú gòlKu _ûAñ gòlYKû~ðýûakúe cû^K Ée 01eê 03)

c«aý Nùe ùjC[ôaû Kû~ðý _ûAñ (√) ùjC^[ôaû _û~ðý _ûAñ (x) KòQò _eòcûYùe ùjC[ôaû Kû~ðý _ûAñ (?) e PòjÜ \ò@«ê û @ûagýK iÚùk Uò®Yú Nùe @Zò iõùl_ùe ùfL«ê û

K) - iû]ûeY

Kâ.iõ. gòlY Kû~ðýûakúe cû^K /iìPK Ée - 01 c«aý iõlò¯ Uò®Yú

1 ùcû ùgâYúùe AõeûRú gòlY (aòùgh Keò ùcøLòK AõeûRúKê gêYòaû Gaõ aêSòaû _ûAñ) _âûe¸òK gòlY Kû~ðý cû¤cùe @ûe¸ Keû~ûC@Qò Kò? G[òùe iû]ûeYZü aÉê, PòZâ, NUYûakú aû @^êbêZòe aýajûe Keû~ûC@Qò Kò?

2 ùcûe ùgâYú Klùe _òfûcû^uê cûZébûhûe iKâòd gâaY Keòaûe Gaõ Kjòaûe iêù~ûM còùkaòùgh Keò @ûjßû^ _ì‰ð _eòiÚòZò ùjùf ù~CñVò _òfûcû^uê Pò«û KeòaûKê _ùWÿ, @[ð ùLûRò _ûAaû _ûAñ aû ^ìZ^ iõù~ûR^û Keòaû _ûAñ _ùWÿ û AõeûRúùe Keû~ûC[òaû @býûi Kû~ðýKêIWò@ûùe C�e ù\aû _ûAñ iêù~ûM \ò@û~ûGö ~ûjû`kùe _òfû ]úùe ]úùe AõeûRú _âZò @ûMâj _âKûg Keòaö iaêVê MêeêZß_ì‰ð K[û ùjCQò, _òfû ^òRe c^, cû^iòK Pò«^e _âùdûM KeêQò I bûhûùe _âKûg Keòaûe ùg÷kúe aýajûe Keò_ûeêQò ö Gjò cù^ûbûa Gaõ @býûi AõeûRú _âZò _òfûcû^uê @ûKhðòZ Keê@Qò Kò?

gâaY - K[^

gòlY Kû~ðýûakúe cû^K / iìPK Ée -01

c«aý

iõlò¯ Uò®Yú

3 ùcûe ùgâYú Klùe gâaY _ûAñ G_eò gòlY Kû~ðý Keû~ûG, ~ûjû\ßûeû _òfû AõeûRú gêYò[û«ò GaõGjû Zûu _ûAñ eêPòKe ùjûA[ûGö Gjû\ßûeû ò̂@û~ûA[ôaû Z[ýe @[ðKê ùi[ôùe [ôaû iÚòZò, iûcMâú aû Z[ýe [ôaû icýK iìP^û \ßûeû _òfûcûù^ RûYò_ûe«òö

4 cêñ _òfûcû^uê ùcøLòK AõeûRú _ûAñ G_eò iêù~ûM ù\CQò, ~ûjûKò ùicûù^ @ûMeê RûYòQ«ò aû Gjò _âKâòdûùe gòLêQ«òö aòhd aÉêùe Gjûe aýajûe Gbkò Keû~ûCQò ~ûjû _òfûu _ûAñ eêPòKe Gaõ ~[û[ð @ùUö

5 _òfûcû^uê IWÿò@û KjòaûKê iêù~ûM ù\A Zûue K[ûKê AõeûRúùe _êYò[ùe ù\ûjeû ~ûCQò Kò? Gbkò bûaùe AõeûRú Kêjû~ûCQò ù~, ~ûjûe @[ð ùicûù^ @ûMeê _âûdZü RûYò[û«ò û Gjû ùicû^u \ßûeû Zò@ûeò @ùU ùZYê Zûu

| 69 |  

_ûAñ eêPòKe ùjaû ÊûbûaòK û ~\ò Gjòbkò @^aeZ _òfûuê ùcøLòK AõeûRúe @[ð aêSòaû \òMùe ijûdZû \ò@û~ûG, ùZùa ùi AõeûRúe ]ß^ú, fd Z[û CyûeY ij _eòPòZ ùjûA~òùa Gaõ gêYò gêYò ùaû]McýZû jûif Keò g± bŠûeKê icé¡ Keò _ûeòùaö

gòlY Kû~ðýûakúe cû^K / iìPK Ée -2 c«aý iõlò¯ Uò®Yú

6 a�ðcû^ cêñ ùaû]McýZû ij gêYòaû _eòaù�ð _òfû ^òùR ò̂R K[ûKê @[ð _ì‰ðbûaùe _âKûg Keòaû _ûAñ @]ôK MêeêZß ù\C@Qò Kòò?

7 cêñ GcòZò @^êKêk _eòiÚòZò, _eòùag iéÁò KeêQò ù~Cñ[ôùe _òfûuê Kjòaû _ûAñ iêù~ûM còkêQò Gaõ ùicûù^ ò̂bðdùe Kjò_ûeêQ«òö

_V^ fòL^

gòlYKû~ðýûakúe cû^K / iìPK Ée -01

c«aý

iõlò¯ Uò®Yú

_âû[còK Éeùe _V^ Gaõ fòL^ _âZò MêeêZß \ò@û~ûA^ûjó ~\òI Uò.Giþ.dê Gaõ Giþ.Gfþ.dêùe KòQòò gòlY Kû~ðý @Qò Gaõ _ûVý_êÉK ijòZ Zûjûe iµKð iÚû_^ Keû~ûAQò û

8 AõeûRúùe _V^e @ûe¸, g±û[ð, LŠ aûKý aû ùQûU ùQûU aûKýeê Keû~ûCQò Kò? (g±, aûKý aû @^êùz\) ~ûjûKò _òfû ijRùe aêSò _ûeòa? _â[ùc _â[ùc ùQûU ùQûU eêPòKe Gaõ RYû gêYû K[ûeê@ûe¸ Keò ]úùe ]úùe RUòk I @_eòPòZ aòhdaÉêe aýajûe Keû~ûCQòö

9 _òfûu aòKûg _ûAñ cêñ- - _eòPòZ Gaõ eêPòKe M\ýûõg aû _\ýûõg _XÿêQò Kò? - ò̂bðêf bûaùe aòeûc ijòZ, _ì‰ðùz\, Kcû _âZò ¤û^ ù\A _XÿêQò Kò? - _âiwiÚòZ g± cû^ue @[ðKê aûjûe KeêQò Kò? - ZûfòKû, PòZâ, ^Kèû, PûUð AZýû\òKê ù~ûWÿò aêSûCQò Kò? - fòLòZ ^òùŸðgKê aêSûCQò Kò? - aòhd aÉêe aòùgähY Keò aêSûCQò Kò? - \ò@û~ûA[ôaû ^òùŸðg I _âiwe aûLýû KeêQòò Kò?

10 _âûe¸òK fòL^ @býûi c¤ @ûe¸ KeòQò û (ù~_eòKò, PòZâe a‰ð^û, ijR _âgÜ C_ùe iõlò¯ C�e ùfLòaû Kò´û _eòPòZ g±Kê ù^A gîZfòL^ ùfLòaû) G[ô_ûAñ _ûVý_êÉKe iKâòd aýajûe KeêQòKò?

| 70 |  

gòlY Kû~ðýûakúe cû^K / iìPK Ée -03 c«aý iõlò¯ Uò®YúGjò Éeùe gâaY, K[^, _V^ Gaõ fòL^ iµKðòZ Kû~ðýKkû_ _é[Kþ _é[Kþ eìù_ Keòaû @ûagýK ùja^ûjó û

11 cêñ ùgâYú Klùe _òfûcû^ue _V^ Gaõ fòL^ gòlY Kû~ðýKê @]ôK MêeêZßij KeêQò Kò?

12 a�ðcû^ _~ðý« iµû\òZ Kû~ðýûakúKê @û]ûe Keò _ûVý_êÉKùe \ò@û~ûA[òaû _âiwMêWÿòKê aòùgh _âbûagûkú Xwùe Keò_ûeêQòKò?

13 _òfûcû^uê AõeûRúe CùŸgý_ì‰ð aýajûe Keòaûe iêù~ûM ù\CQòKò? ù~_eòKò - _òfûcû^u ^òR @ ê̂bìZò C_ùe @û]ûeòZ K[ûaû�ðûùe ijcZ aû @ijcZ aýq Keòaûe iêù~ûM - - aòbò^Ü _âKûee ùKøgk, Kû~ðýakúe _âùdûM ù~_eò - @bò^d, lê\â^ûUòKû, cêK @bò^d, ~êqò ZKð, @ûùfûP^û AZýû\ò û - \êA aû @]òK aÉê, aòmû_^, ùiaû iµKðùe _eÆe ij Zêk^û Keòaû Z[û Zûjûe C_ûù\dZû iµKðùe ^òRÊ cZ _â\û^ Keòaû û - ^òRe aòbò^Ü @ ê̂ba @û]ûeòZ iûeccð aû cZûcZ _â\û^Keòaû - KûeY Gaõ C\ûjeY ijòZ ^òRÊ c«aý _â\û^ Keòaûö AZýû\òe iêù~ûM ù\CQò Kò?

| 71 |  

@ûcô icúlû `¡ð

aòmû^ _XÿûAaû _ûAñ gòlY Kû~ðýûakú cû^K Gaõ iìPK Ée 1 eê 3

c«aý Nùe ùjC[ôaû Kû~ðý _ûAñ (√), ùjC^[ôaû Kû~ðý _ûAñ (x), KòQò _eòcûYùe ùjC[ôaû

Kû~ðý _ûAñ (?) e PòjÜ \ò@«ê û @ûagýK iÚùk Uò®YúNùe @Zò iõùl_ùe ùfL«ê û

@ûcô^ò‰ðd iûeYú

(K) aòhdaÉêKê _âùag (@ûMâj, i¸a Gaõ ~êqò~êq)

KâcòK ^õ

gòlY Kû~ðýûakú iìPK – Ée-01 c«aý Uò®Yú

1 cêñ _òfûcû^u c¤ùe @ûMâj I CKôY×û aXÿûAaû _ûAñ Zûue _ìaðû^êbìZòKê aýajûe Kùe Kò?

2 cêñ Gbkò C\ûjeY \òG Kò, ~ûjû\ßûeû _òfûcûù^ @Zý« @ûMâje ij @[ð_ì‰ð eìù_ aêSò @õgMâjY Keò[û«ò?

3 CKôY×û aXÿûAaû _ûAñ cêñ _òfûcû^u _ìað @^êbìZò, @ûMâj, ùKøZêK / ùLk iaêe aýajûe KeêQò Kò?

gòlY Kû~ðýûakú iìPK – Ée-02 c«aý Uò®Yú

4 cêñ aòhdùe _âùag Keòaû _ûAñ ùKøgk @ ê̂iûùe aû aû�ðûC_ùe @ûùfûK_ûZ Keòaû _ûAñ C_~êq _¡Zò Pd^ KeêQò Kò?

5 cêñ mûZeê @mûZKê MZò Kùe Kò?

6 iìP^û @^êgûùe cêñ C_~êq ùKøgkKê MêeêZßij Pd^ KeêQò Kò?

gòlY Kû~ðýûakú iìPK – Ée-03 c«aý Uò®Yú

7 RYû @RYûKê ~òaû _ûAñ cêñ _âiw bò� òK _¡Zò Pd^ KeêQò Kò?

8 cêñ aòhd aÉêKê bf eìù_ aêSòaû _ûAñ VòKþ _âYûkú / _¡Zò Pd^ KeêQò Kò?

| 72 |  

(L) cû^i c Ú̂^ gòlY Kû~ðý Z\^ê~ûdú Pd^ KeêQò Kò?

gòlY Kû~ðýûakú iìPK – Ée-01 c«aý Uò®Yú

9 cìk Z[ý RûYòaû _ûAñ cêñ Zêk^û Keòaû, _âZòù~ûMòZû, @ûjßû^, ùLûRò aûjûe Keòaû Kò´û ~êqò ~êq KûeY _â\û^ Keòaû, @bûa \gðûAaû, cìfýûd^ Keòaû AZýû\ò _âYûkúe aýajûe KeêQòò Kò?

gòlY Kû~ðýûakú iìPK – Ée-02

10 _òfûcû^uê KûeY aêSòaû, iµKð aêSòaû, aòùgähY Keòaû AZýû\òùe ic[ð Keê@Qòò Kò?

gòlY Kû~ðýûakú iìPK – Ée-03

11 cêñ _òfûcû^uê ^ì@û C_ûd Pò«û Keòaûùe ic[ð Keòaû _ûAñ iûjû~ý Keêé@Qò Kò?

(M) iò¡û«, \éXÿúKeY

gòlY Kû~ðýûakú iìPK – Ée-01

12 _òfûcû^uê ùKCñ _eòieùe @]ôK RûYòaûe @Qò Gaõ gòlY aýa]û^Kê _ìeY Keòaûe @Qò (Zûu ^òRe Kû~ðý \lZûùe) ùiiaêKê Keòaû _ûAñ cêñ Zûuê ijûdZû ù\CQò Kò?

gòlY Kû~ðýûakú iìPK – Ée-02

13 cêñ _òfûcû^uê ùMûUòG _eòiÚòZò ij @^ý _eòiÚòZòKê ù~ûWÿò ù\Lôaû _ûAñ Gaõ ùKCñ _eòiÚòZòUò iaêVê ~êqò ~êq ùjûA_ûùe Zûjû RûYòaûùe iûjû~ý Kùe Kò?

gòlY Kû~ðýûakú iìPK – Ée-03

14 cêñ RYûgêYû Z[ý C_ùe _eòKÌ^û, Z^Lô ù\Lôaû, @^êi§û^ Keòaû AZýû\ò Kû~ðý \ßûeû ì̂@û Z[ý _eò_âKûg Keòaûe iûjû~ý Kùe Kò?

15 ^ìZ^ _eòiÚòZòùe _òfûcû^u @RðòZ mû^Kê aýajûe KeûA _ûeòaûùe ic[ð ùjCQò Kò?

| 73 |  

MYòZ gòlû\û^ _ûAñ @ûcô icúlû `¡ð

gòlY Kû~ðýûakú cû^K Gaõ iìPK Ée 1 eê 3

c«aý Nùe ùjC[ôaû Kû~ðý _ûAñ (√), ùjC^[ôaû Kû~ðý_ûAñ (x), KòQò _eòcûYùe ùjC[ôaû Kû~ðý _ûAñ (?) PòjÜ \ò@«ê û @ûagýK iÚùk Uò®Yú Nùe @Zò iõùl_ùe ùfL«ê û 1- cêñ Keê[ôaû Kû~ðýûakúe @ûcôicúlû Kùe Kò? 1(K)- cêñ _~ðýùalY / _eò\gð^e iêù~ûM Gaõ _òfûu c^ùe Ròmûiû / ùKøZìjk iéÁò KeêQò Kò?

Kâ:iõ gòlY Kû~ðýûakú iìPK, Ée-01 c«aý iõlò̄ Uò®Yú

01 KêjêK MYòZ, _âû[còK K[ûaÉê @û]ûeòZ MYòZ, ùQûU ùQûU @ûùcû\ \ûdK _âgÜ @û\ò _Pûeò cêñ _òfûu c^ùe Ròmûiû / ùKøZìjk I @ûMâj iéÁò KeêQòò Kò?

02 cêñ _òfûu _ìaðû ê̂bìZòKê MYòZe ^ìZ^ _âiw ij ù~ûWÿò _ûeêQò Kò? ~[û- aýûu Kò_eò Kû~ðý Kùe? _é[ôaú Gaõ iì~ðý c¤ùe [ôaû \ìeZûKê @ûùc Kò_eò cû_ò _ûeòaû AZýû\òö

03 aò\ýûkd aûjûùe [ôaû i´kKê cêñ aýajûe KeêQò Kò? (~[û- aýûu iêaò]û iêù~ûM, aòbò^Ü Rò^òh_Zâ AZýû\òKê ù^A ùgâYúKlùe @ûùfûP^û KeêQò Kò?)

gòlY Kû~ðýûakú iìPK Ée-02 c«aý iõlò̄ Uò®Yú

04 cêñ cêq C�e cìkK _âgÜ aýajûe KeêQò Kò? C\ûjeY Êeì_- C�eKê Kjòù\A ùijò C�e _ûAñ aòbò Ü̂ _âgÜ Zò@ûeò KeòaûKê Kjòaûö

05 cêñ ùMûUòG _âiw _ûAñ @ù^K _âKûe @û^¦\ûdú _âKâòdû aýajûe KeêQò Kò? (~[û - _âgÜcû¤cùe, MÌ Kjò, MûYòZòK Z[ý ù\A, gòlY Kû~ðý Keò AZýû\ò)

06 cêñ _òfûu c¤ùe @ûjßû^ iéÁò KeêQò Z? (~[û- ùMûUòG @ue aòbò^Ü iÚû^ùe aýajûee ZûfòKû Keòaû ù~øMòK, ùcøkòK iõLýûe ZûfòKû Keòaû AZýû\ò)

gòlY Kû~ðýûakú iìPK Ée-03 c«aý iõlò̄ Uò®Yú

07 @]ôK ^ò¡ðòÁ @ûjßû^ _eòiÚòZòKò cêñ C_iÚû_^û Kùe Kò? (~[û- Gjò iciýûe Zòù^ûUò icû]û^ _^Úû @Qòö Gjò Zòù^ûUò ~ûK _^Úû ùLûRò _ûeòa Kò?

08 cêñ _âùZýK gòlY Kû~ðý _Qùe GK aû�ðû iéÁò Keò _ûeêQò Kò? (~[û- “eòjûZò ù\aû” _Qùe Mê¯ ejiý K’Y @Qò?)

| 74 |  

01 (L) cêñ _òfûcû^uê iciýû MêWÿòKe icû]û^ KeòaûKê iêù~ûM ù\CQò Kò? Kâ:iõ gòlY Kû~ðýûakú iìPK, iìPK - Ée-01 c«aý iõlò̄ Uò®Yú

09 ù~ùZùaùk ì̂Z^ _âiw C_ùe gòlY Kû~ðý KeêQò ùiùZùaùk _âiw @«bðêq _ìaðûRðòZmû^Kê cêñ _ê^eûùfûP^û KeêQò Kò?

10 cêñ _âùZýK _òfûuê iêù~ûM ù\CQò ùaûfò Kjò_ûeòaò Z? 11 ù~ùZùaùk _òfû ijûdZû _ûAñ Kùj cêñ ZûKê KòQò iûùuZòK iìP^û

(clue) ù\A CiôûjòZ KeêQò Kò?

gòlY Kû~ðýûakú iìPK Ée-02 c«aý iõlò̄ Uò®Yú

12 ùKøYiò GK iciýû ù\A _òfûu ò̂RÊ Xÿwùe icû]û^ KeòaûKê KjêQò Kò? cêñ iµì‰ð eìù_ iciýûe icû]û^ Keòaû @ù_lû _òfûu \ßûeû KeûCQò Kò?

13 ~\ò _òfûcûù^ ijûdZû cûM«ò, ùZùa cêñ _âgÜ Qkùe ijûdZû \òG Kò? ù~_eò Kò – K’Y aûjûe Keòaûe @Qò ? ùi[ô_ûAñ ùicûù^ K’Y RûYòaûKê PûjêñQ«ò? K’Y RûYòaû @Zò Reêeú cù^ KeêQ«ò? G iµKðùe ùicûù^ K’Y RûYòQ«ò? ùicûù^ RûYò[ôaû K[ûKê ù^A @^ýû^ý @ûagýK K[û iaêKê Kò_eò RûYò _ûeòùa AZýû\ò?

14 cñê _òfûu bêfKê ÊûMZ Kùe, @ûùfûP^û Kùe Gaõ _òfûu @ic[ð iÚùk KòQò iùuZ ù\A[ûG ùaûfò cêñ \éXÿZûe ijòZ Kjò _ûeòaò Kò?

15 GK ^òŸðòÁ C�e iµKðùe MêeêZß ^ ù\A, _òfûcûù^ ùLûRò[ôaû iciýûe icû]û^ _âYûkú C_ùe cêñ _Pûeò [ûG Kò?

2- K[û aÉêKê aêSòaû _ûAñ, Gaõ _eò_âKûg _ûAñ KòQò Keò[ûG Kò? 2(K) aêSòaû _ûAñ @ù^K _âKûe gòlY Kû~ðý I _âdûi \òMùe cêñ CiôûjòZ Keò[ûG Kò? Kâ:iõ gòlY Kû~ðýûakú iìPK - Ée-01 c«aý iõlò¯ Uò®Yú

16 _âZòKéZò (ùcûùWÿf) Qaò, bòWÿòI, @û\ò _òfûuê ì̂Z^ mû^ ù\aû icùd aýajûe Keò[ûG Kò? iciýûe icû]û^ _ûAñ KòQò iùuZ I iìP^û ù\A [ûG Kò ?

17 _òfû Kjò[ôaû K[ûKê C\ûjeY ij MâjY aû @Mâûjý Keòaûe iêù~ûM _òfûcû^uê ù\C @Qò Kò?

gòlY Kû~ðýûakú iìPK – Ée-02 c«aý iõlò¯ Uò®Yú

18 _òfûcûù^ iciýûe icû]û^ Kò_eò Keò_ûeòùa G[ô_ûAñ ÊZª eìù_ Pd^ Keû~ûA[ôaû ejiý @û]ûe @u, ùKøZìjk @u @û\òe cêñ aýajûe Keê@Qò Kò?

19 Gjò _âiwUò Kò_eò fûMòfû? @]ôK @býûi Keòaûe @ûagýK cù^ KeêQ Kò? ùKCñ @õgUò KÁ iû¤ cù^ KeêQ? _âiwe ùKCñ @õg _ûAñ @]ôK

| 75 |  

aûLýû PûjêñQ? GjûKê KòG aûLýû Keòaû _ûAñ _âÉêZ @Q? AZýû\ò _âgÜ _òfûuê _Pûeê @Qò Kò?

20 _âiwUòKê ÆÁ eìù_ iõùl_ùe aêSûAaû_ûAñ _òfûu c¤ùe cêñ @ûjßû^ iéÁò Keê@Qò Kò?

gòlY Kû~ðýûakú iìPK – Ée-03 c«aý iõlò¯ Uò®Yú

21 _òfûcû^u ijûdZû _ûAñ aòbò Ü̂ ò̂dc, _âKâòdû, _âiw @û\òKê @û]ûe Keò ÊZª eìù_ GK _âgÜûakú _âÉêZ KeòQòKò?

22 iõmû aû ^òdcKê bò^Ü _âKûùe Kjòaû _ûAñ cêñ _òfûcû^uê _PûeêQò Kò? ~[û – ùMûUòG ZâòbêRe Zò^òùKûYe icÁò 1800ö bò^Ü eì_ùe _Pûeû~ûA _ûùe – Zûjû GK ZâòbêR ~ûjûe . . . . . . .

23 Zûue ^òRÊ MYòòZe ]ûeYû _âÉêZò _ûAñ cêñ _òfûcû^uê iûjû~ý Keê@Qò Kò? ù~còZòKò - ~\ò aò ùi imû iaê @Qò Z[û_ò _òfûcûù^ @^êba Keòùa ù~, ùicûù^ ^òùR ZûKê ùLûRò _ûAQ«òö

2.(L) MYòZ icû]û^ _âYûkú _Qùe ejò[ôaû ~êqò ~êq KûeY ùLûRò _ûAaû Pò«û Keê[ôaû _òfû @Q«ò Kò? Kâ:iõ gòlY Kû~ðýûakú iìPK, iìPK - Ée-01 c«aý iõlò̄ Uò®Yú

24 cêñ ùKùa ùKùa ùKøYiò iciýûe icû]û^ Kkû_Uûùe ^úeaùe Keòù\CQò Kòò, Gaõ _âùZýKUò ùiû_û^ _Qùe ejò[ôaû KûeY _òfûcû^uê _PûeêQò Kò?

25 _ìað_âiwùe [ôaû ]ûeYû / aû�ðû MêWÿòK ZûfòKû KeòaûKê KjêQò Kò? ~ûjû ^ìZ^ _âiwKê aêSòaû _ûAñ ijû~ý Keòaö

26 ~ûjû _âgÜ Zò@ûeò _ûAñ ùK¦âaò¦ê ùi iaêKê cêñ _âiweê _òfûuê ùLûRòaû _ûAñ KjêQò Kò?

gòlY Kû~ðýûakú iìPK – Ée-02 c«aý iõlò¯ Uò®Yú

27 iciýûe icû]û^ _òfûcû^uê Zûu ^òRÊ Xÿwùe KeòaûKê Z[û Zû _Qùe ejò[ôaû ~[û[ðZû @û\òKê C_iÚû_^û KeòaûKê cêñ iêù~ûM ù\CQò Kò?

28 _ûVý_êÉKùe \ò@û~ûA[ôaû @býûi Kû~ðý, _âgÜûakú @û\òKê aMðúKeY Keòaû Gaõ ùKCñ @û]ûeùe aMðúKeY KeòQ«ò ZûKê aêSûAaû _ûAñ cêñ _òfûcû^uê KjêQò Kò?

gòlY Kû~ðýûakú iìPK – Ée-03 c«aý iõlò̄ Uò®Yú

29 _òfûcûù^ Keò[ôaû bêf MêWÿòKê (Zûu ^ûc ^ ùfLô) ZûfòKû KeêQò Kò? _òfûcû^uê Zûjû aMðúKeY KeòaûKê KjêQò Kò? G bkò _âùZýK bêf _Qùe ejò[ôaû KûeY ùLûRò aûjûe KeòaûKê _òfûcû^uê KjêQò Kò?

30 GK ^òŸðòÁ _âKûe iciýûe icû]û^ _^Úû @]ôK ùaMùe VòKþ eìù_ Keòaû Gaõ Zû _Qùe [ôaû KûeY iµKðùe cêñ _òfûcû^uê _PûeêQò Kò?

| 76 |  

3. _âùdûM \òMùe cêñ CiôûjòZ KeêQòò Kò? 3.(K) gòLô[ôaû aòhd aÉêKê _âùdûM Keò _ea�ðòKûkùe @^ý iciýû ij ~[û~[ iõ_éqò cêñ _òfûcû^uê KeûA _ûeêQò Kò? Kâ:iõ gòlY Kû~ðýûakú iìPK - Ée-01 c«aý iõlò¯ Uò®Yú

31 cêñ ejiý @û]ûe @u / ùKøZêjk @u C_iÚû_^û Kfû_ùe G bkò ^ì@û ^ì@û @u _âÉêZ Keòaû _ûAñ (Gjò bkò @^ýû^ý iêù~ûM) _òfûuê KjêQò Kò?

gòlY Kû~ðýûakú iìPK – Ée-02 c«aý iõlò¯ Uò®Yú

32 cêñ _òfûcû^uê ùKùa ùKùa ^ìZ^ _âiwKê Zûu eêPò_ì‰ð Pò«û]ûeûùe C_iÚû_^û KeòaûKê KjêQò Kò?

33 _òfûuê iûjû~ý Kfû bkò cêñ ÊZª eìù_ KòQò iciýû akú, _âÉêZ KeòQò Kò ù~còZòKò ^òdc I _âKâòdûKê @û]ûe Keò ^ìZ^ _âgÜûakúe icû]û^ Keòaûö

gòlY Kû~ðýûakú iìPK – Ée-03 c«aý iõlò¯ Uò®Yú

34 _òfûcûù^ Keê[ôaû bêfKê iû\ùe MâjY KeêQò Kò? GjûKê gòlY _âKâòdûe GK @õg Êeì_ cû^ýZû ù\CQò Kò? Gjò bêfKê _eÆe c¤ùe iõùgû]^ Keòaû \òMùe CiôûjòZ KeêQò Kò?

35 ùgâYú _eúlY, GKK _eúlY _ûAñ _âgÜ Zò@ûeò Keòaûe iêù~ûM cêñ _òfûcû^uê ù\CQò Kò?

36 _ìað _ûVe _ê^eûùfûP^û _ûAñ cêñ _òfûcû^uê iêù~ûM ù\CQò Kò? 3.(L) cêñ ù\÷̂ ¦ò^ Rúa^ ij MYòZe iõ_éqò KeûA _ûeêQò Kò? Kâ:iõ gòlY Kû~ðýûakú iìPK - Ée-01 c«aý iõlò¯ Uò®Yú

37 ù~ùZùaùk ^ìZ^ _âiw C_^úZ ùjCQò ùiùZùaùk _eòiÚòZòKê Rúa« eìù_ C_iÚû_^ Keò_ûeêQò Kò?

38 _òfûu aýqòMZ Rúa^ùe ^ò¿�ò ^ò¡ðûeY _ûAñ MYòZKê aýajûe \òMùe cêñ _òfûcû^uê CiôûjòZ Keê@Qò Kò? ~[û- ùKCñVûeê KòYòùa Zû’jû \ìeZû, \e, icd AZýû\ò C_ùe _~ðýùaiòZ ùjaû \eKûe AZýû\òö

gòlY Kû~ðýûakú iìPK – Ée-02 c«aý iõlò¯ Uò®Yú

39 aûÉa Rúa^ùe MYòZKê aýajûe Keòaû_ûAñ _òfûcû^uê cêñ iêù~ûM ù\CQò Kò? Gjû ijòZ _eòaûe c¤ùe ^ò¿� ò ^ò¡ðûeY Gaõ iûcûRòK aýaiÚû, ù~còZò –

Kò_eò bûùa aò\ýûkd @^ê\û^ _ûY×ò Lyð ùja Gaõ aò\ýûkd _ûAñ _ûY×ò MéjúZ ùja Gaõ _ûY×ò _â\û^ _ûAñ KûeY @û\òKê ù^A GK _âKÌ _ûAñ _âÉûa @ûMZ Keò_ûeòùaö

| 77 |  

_eòcòZò gòlû ù\aû icdùe aò\ýûkd ò̂cðûY _ûAñ ù~ûR^û, Ne ^òcðûY _ûAñ ùcûU _eòie, ùcûU AUû iõLýû, aûfò, iòùcYÖ @û\òe @ûagýKZû @UKk Keòaû-

AzêK _òfûcûù^ _eòaûee @ûdaýd @UKk C_iÚû_^û Keò_ûeòùaö

GK @û\gð _eòaûee @ûdaýd @UKk Keòaûö gòlY Kû~ðýûakú iìPK – Ée-03 c«aý iõlò¯ Uò®Yú

40 @�ke aòbò Ü̂ aýqòaòùghuêê @ûcªY Keò Zûu Kû~ðýùlZâùe MYòZKê Kò_eò aýajûe KeêQ«ò, _òfûcû^u _ûLùe aýûLýû KeòaûKê KjêQò Kò?

41 LaeKûMR, aýûu iêaò]û iêù~ûM @UKk iµKðòZ Z[ý, iûeYú Z[ýûakú AZýû\ò ~ûjûKò aûÉaRúa^ ùlZâùe aýajéZ ùjûA[ûG ùiiaêKê ù^A MYòZ iµKðòZ @ûùfûP^ûe aòhd eìù_ MâjY KeêQò Kò? ZZþiùw MYòZe aýû_K aýajûe iµKðòZ @ûùfûP^û c¤ Keê@Qò ö

********

| 78 |  

Zâùdû\g @¤ûd

aýqòMZ C^ÜZò ù~ûR^û

RùY aé� ò ]ûeò eìù_ @û_Y, @û_Yu C^ÜZò _ûAñ \ûdú @U«òö @ûcôicúlû `Ÿð aýajûe Keòaû iùw iùw _ìað _ûVùe \ò@û~ûA[ôaû @býûi Kû~ðýe @ûjêeò @]ôK @ûagýKZû ejòQòö GjûKê bò� ò Keò aýqòMZ _âMZò ù~ûR^û Keòaû @ûjêeò `k_â\ ùjaö

@û_Yu ^òR aòKûg ^òùR Ke«ê –

_âùZýKu _eò @û_Yue c¤ GK i`k aé� òMZ Rúa^e @]ôKûe ejQòö ù~ùZùaùk @û_Y aòbò^Ü ijûdZû _ûAùa @û_Yue KòQòUû i`kZû aòKgòZ ùjaö gòlYe aýÉajêk Rúa^ùe @û_Yu _ûLùe Gjò Kû~ðý _ûAñ ~ù[Á icd ^[ûA_ûùeö ùZYê Keò @û_Yu C_f² icd @^êiûùe GK ù~ûR^û Keòaûe @ûagýKZû @Qòö ~ûjû aýqòMZ ù~ûR^ûùe _eûcgð \ò@û~ûAQòö Gjû @û_Yu aýqòMZ ÊZª aýajûe _ûAñ, GYê @û_Y GjûKê @^ýKê _â\gð^ Keòaûe @ûagýKZû ^ûjóö

ùMûUòG aýqòMZ _âMZò ù~ûR^ûùe K’Y @«bðêq ùjaû CPòZ – ùi \òMùe ùKùZK _eûcgðö

(1) _~ðýùalY -

@û_Yu Pûeò_ùU K’Y ùjCQò _~ðýùalY Ke«êö QûZâ QûZâú I ùicû^u Kû~ðýKkû_ö ùicûù^ K’Y Keòaûùe @û^¦ C_ùbûM Ke«òö _òZû cûZû cûù^ @^êba Keê[ôaû _âbûa ^òeúlY Ke«êö Giaê aêSòaû _ûAñ Gjûe ùeKWÿð eL«êö Gjò ùeKWÿðKê @^ê¤û^ Ke«êö ùi MêWÿòK C_ùe Pò«û Ke«ê Gaõ baòhýZùe _\ùl_ ù^aû _ûAñ ù~ûR^û Ke«êö

(2) @û_Yu @ ê̂bìZò MêWÿòKe ùeKWÿð eL«ê

@û_Y GK Uò_ûLûZû eL«êö ùi[ôùe MêeêZß_ì‰ð NUYûakú MêWÿòKe ZûfòKû Ke«êö icd icdùe GjûKê @^ê¤û^ Keê[û«êö

(3) _eúlY Gaõ @býûi Ke«ê –

ù~ûMûù~ûM ùKøgk, Kò´û _âZò`k^ Kò´û ùgâYú _eòPûk^û Kò´û ibûe C�c _eòPûk^û G icÉ ùKøgk ùKak @býûi \ßûeû i¸a ùjûA[ûGö @û_Y @û_Yu C^ÜZò _ûAñ C_~êq ùKøgkKê aûQ«ê Gaõ ZûKê ù~ûR^û bò� òùe gòL«êêö aò\ýûkdùe, @ù^K iêù~ûM @Qòò ~ûjûKò @û_Y @býûi Keò_ûeòùaö Gjò cûMð\gðòKûùe \ò@û~ûA[ôaû _eûcgð @û_Yu _eòù_âlòùe ^òjûZò ù~ Kûc Keòa Gjû Reêeú ^êùjñö ùZYê @û_Yu _ûAñ ~ûjû \eKûe @û_Y ^òùR Pò«û Keòùa Gaõ ùiMêWÿòK @û_Yu _eòiÚZò @^êiûùe aýajûe Keòùa? @û_Y jêGZ ùMûUòG C^ÜZ C_ûd _ûAùa ~ûjû @^ý gòlKcû^u ijbûM (share) Keò_ûeòùaö

(4) _V^

@û_Y jêGZ bûaê[ôùa ù~ G adiùe Kûjûe _XÿòaûKê icd @Qòö Kò«ê Pò«ûKeò ù\L«ê Z? ~\ò @û_Y RùY Wÿûqeu _ûLKê ~òùa Gaõ ùi Zû’u aé�ò aòhdùe ^ìZ^ K[û (mû^) RûYò ^ [ôùa, Zû ùjùf ùi K’Y @û_Yu ^Reùe ZkKê Liò ~òùa^ò Kò? RùY Wÿûqeu Vûeê @û_Y Kcþ aýÉ ^êj«òö gòlKZû @û_Yu aé�ò ùjZê @û_Yuê ùKak _Xÿòaûe @ûagýZû ^ûjó Zû ijòZ a�ðcû^ iÚòZòKê jé\ùaû] Keò aýajûe Keòaûe @Qòö (Gjû GK i¹û^e aòhd-)

| 79 |  

(5) Uò_òeLôaû

g÷lòK aû�ðû GK C_^ýûi ^êùjñ ùZYê GjûKê ~^ôe ij _Xÿòaû Gaõ aêSò ùfLôaûe @ûagýK @Qòö Kcðgûkûùe Zûfòc ù^aûùaùk, @û_Yu _âgòlû[ðúuê Gjò ùKøgk baòhýZùe iûjû~ý Keòa Kjò ù^ûU Ke«êö Gjû aýZúZ ùgâYú _~ðýùalY icdùe @û_Yu c^ùe @ûiò[ôaû Pò«û, aõ]êcû^u ij ùjûA[ôaû MêeêZß_ì‰ð @ûùfûP^û, @ûMKê Keòaûe [ôaû Kû~ðýûakú aû @û_Yu \ßûeû Keû~ûA[ôaû ù~ ùKøYiò _eúlY iaêKê @û_Y ù^ûU / ùfLôeLòaû ò̂jûZò @ûagýKö Gjò iaêKê @ûùc ù\÷^¦ò^ Uò_û LûZû (Journal) Kjò[ûC Gaõ icd icdùe GjûKê _eLô ù^aû @ûagýKö Gjûe _â[c KQò _éÂûùe @û_Y @û_Yu aýqòMZ _âMZò ù~ûR^û ùfL«ê ~ûjû `kùe GjûKê icd icdùe ~û�Keò _ûeòùa Gaõ @ûagýK cùZ @ûMKê aXÿò _ûeòùaö @û_Yu aýqòMZ _âMZò ù~ûR^û ù_^iòfþùe ùfLôaû @]ôK aýajûe C_ù~ûMú ùja KûeY ZûKê @ûagýK cùZ ù~ ùKøYiò icùd _eòa�ð^ Keò _ûeòùaö

6. @ûùfûP^û-

Kjòaû @Zò ijR Kò«ê @ûùfûP^û Keòaû KÁKeö @ûùc @ûc iûwiû[ô ij aòbò^Ü aòhdùe N�û N�û K[û ùjûA[ûC Kò«ê ù~ùZùaùk K[û CVòa ù~ @ûù¸ Kò_eò C�c eìù_ gòlû ù\A _ûeòaû aû Kò_eò ùMûÂú ijòZ iõ_éqò KeûAaû aû ùKøYiò KûeYeê _òfûcûù^ _ùQA ~ûAQ«ò @ûùc Zûu _ûAñ K’Y Keò_ûeòaû AZýû\òö ùiùZùaùk jVûZþ @ûc _ûLùe ^úeaZû ù\Lû~ûCQòö @ûùc Gjò ^úeaZûKê bûwòaûö KûeY Gjò iaê aòhdaÉê @ûc aé� ò Gaõ \ûdòZß ùaû] ij RWÿòZ ö

_òfûcû^uê gòlòZ Keòaûe \ûdòZßeê @ûùc Liò~ûA _ûeòaû ^ûjóö Gjò K[û ~\ò @û_Y @û_Yu iûwiû[úu _ûLùe CVû«ò ùZùa ùicûù^ _â[ùc aòeq _âKûg Keòùa aû @LûWÿê@û @^êba Keòùa, aû G_eò bûaòùa ù~ Gjûe K’Y ùjûAQò? ùi Kû~ðý iµKðòZ aòhdKê @ûùfûP^û KeòaûKê PûjêñQòö GjûKê @ûe¸ Keòaû _ûAñ iûji \eKûe Gaõ GjûKê ]ûeûaûjòK bûaùe Pûfê eLôaûe @Qòö @ûùfûP^û _ûAñ ùMûùU ùMûùU ùQûU KûMRùe 4-5Uò cêLý aò¦êKê @ûMeê ùfLô ù^aû aòù]dö @^ýcûù^ _âZòùeû] Keòaû @ûMeê ùMûUòG icd ]û~ðý Keòù^aû VòKþ ùjaö ù~còZòKò _âùZýK ùiûcaûe 2Uûeê 4Uû icdöùg÷lòK @ûùfûP^û Keòaû _ûAñ _ì‰ð _âÉêZò ejòaû @ûagýKö

7. ijRùe i«êÁ jê@«ê ^ûjó

iùyûUZûe ij ò̂R Kû~ðýKê @^ê¤û^ Ke«ê Gaõ aõ]ê cû^uVûeê cZûcZ ^ò@«êö ~\ò iKeûcôK cZûcZ/ijù~ûM ^ còkêQò, _âZòùeû] _eûdY jê@«ê ^ûjó aeõ @]ôK Kjòaû _ûAñ aû cZûcZ _ûAñ Kj«êö ùijòbkò, ij gòlK cû^uê VòKþ aû C_~êq cZûcZ ù\aûe KêY×ûùaû] Ke«ê ^ûjóö

@û_Yu aýqòMZ aòKûg ù~ûR^û _âÉêZò

@û_Yu aýqòMZ aòKûg ù~ûR^û GK @fMû LûZûùe Ke«êö ^òcÜùe \ò@û~ûA[ôaû `ŸðKê iað_â[ùc ù_^þiòf \ßûeû _ìeY Ke«êö @ûagýK @^ê~ûdú iÚû^ QûWÿ«ê, cù^ eL«ê ù~, @û_Y @û_Yu ^òR _ûAñ ùfLêQ«ò – @û_Y GjûKê @^ý KûjûeòKò ù\LûAaûe @ûagýKZû ^ûjó (ù~ùZùaùk _~ðý« Zûue c«aýKê @ûKk^ Keò̂ ûjñû«ò aû aûÉaùe @û_Yuê ijûdK ùja ùaûfò @^êba Keò^ûjû«ò)ö ù~Cñ aòbûM MêWÿòK @û_Yu aýajûeùe @ûiòa ^ûjó ùaûfò bûaêQ«ò ZûKê _ìeY Keòaûe @ûagýKZû ^ûjóö G_eòKò ^òRÊ ùg÷kúùe Z[û ^òR @ ê̂iûùe KeòaûKê Pûjêñ[ôùf Gjò aýqòMZ aòKûg ù~ûR^û `ŸðKê aRð^ Keò_ûe«òö

| 80 |  

ùcûe aýqòMZ aòKûg ù~ûR^û ^ûc : _\aú : VòKYû : ùcû iµKðùe : cêñ K’Y bf Keò_ûeòaò : ùcû _ûAñ K’Y KÁ ùja : cêñ ùKCñiaê @ûjßû^e i¹êLú^ ùjaûe @ûguû @Qò: flý: cêñ ùKCñ_âKûe gòlK ùjaûKê Pûjóaò? ùcûe iµKðùe ùcûe _òfûcûù^ @bòbûaK ùMûÂú, iûwiû[ú gòlK, _â]û^gòlK Gaõ @]ôKûeú icìj K’Y bûaêQ«ò?

_âMZò ùcû’e K’Y _âMZò ùjaûe ù\LôaûKê Pûjóaò?

ùKCñ aòhd C_ùe @]ôK RûYòaûKê cêñ @ûagýK cù^ Keòaò? Gjû_ûAñ Ciô K’Y ùja?

cêñ ùKCñ iaê ùKøgk icé¡ KeòaûKê Pûjóòaò? Zû’ _ûAñ cêñ K’Y Keòaò?

ùKCñcû^u ijòZ iê iµKð eLôaûKê Pûjóòaò?

@¤ûde _â[c bûMùe \ò@û~ûA[ôaû _âÉûaKê @û]ûe Keò cêñ K’Y iaê _\ùl_ ù^aûKê Pûjóaò?

Gjò _\ùl_ icìjKê aòÉéZ ù~ûR^ûùe eì_û«eòZ Keòaû _ûAñ cêñ ùKùZùaùk K’Y Keòaò?

Gjû Ke«ê Gaõ @ûùMA Pûf«êö