Gratë - Women's Network...Konventa Ndërkombë - tare CEDAW, e cila rregullon shumë aspekte të...

CyanMagentaYellowBlack


Gratëpër

e enjte • 8 mars 2012KOHA për gratë



2 • KOHA Ditore

Diplomacia në Kosovë, duket tëjetë e destinuar vetëm për burrat.Së paku kështu flasin statistikat.Nga 18 vende në të cilat Kosova kahapur ambasada, vetëm ambasadanë Hungari dhe ajo në Bullgari,drejtohen nga ambasadore gra.

Nga nëntë kandidate sa kanëkonkurruar në konkursin e parëpër ambasadore, vetëm ArianaZherka-Hoxha është emëruar am-basadore në Bullgari e më pas nëtë njëjtën pozitë në Hungari ështëvendosur edhe Shkëndije Geci-Sherifi.

Por, as procesi i emërimit tëgrupit të dytë të ambasadorëvekosovarë nëpër botë nuk sollishenjë optimiste për gratë. No-minimet për gjashtë shtete sollënemra burrash. U dashtë të reagojëGrupi i grave deputete në Ku-vendin e Kosovës në nëntor të vitit2011 për t`u ndryshuar kjogjendje.

“Kjo listë e ambasadorëve tëpropozuar përfshinë vetëmmeshkuj. Madje, përveç faktit qënumri i femrave në listën e am-basadorëve të propozuar ështëzero, tani po shkohet me një poli-tikë minus një, ku edhe një am-basadore femër që ka shërbyerderi tani, po zëvendësohet me njëmashkull”, thuhet në reagimin eGrupit të Grave Deputete. Sipaskëtij propozimi, ambasadorja ak-tuale në Bullgari, Ariana Zherka-Hoxha, pritet të zëvendësohet ngai nominuari Shpend Kallaba.

Për këtë shkak, gratë deputete,veprimin e tillë e cilësuan an-tikushtetues.

“Kjo është shkelje flagrante eKushtetutës së Republikës sëKosovës (neni 24 (2)) dhe Ligjitpër Barazi Gjinore (neni 3). Nëveçanti neni 3.4 I Ligjit për BaraziGjinore parasheh që “Organetkompetente gjatë emërimittë…anëtarëve të organeve për-faqësuese brenda dhe jashtëKosovës duhet të përfillin për-faqësimin e barabartë të femravedhe meshkujve në këta këshilla,komisione dhe organe përfaqë-suese”, patëm thënë gratë de-putete në reagimin e tyre.

Por, reagimi i GDD-së për zëd-hënësin e MPJ-së, Artan Behramiështë i parakohshëm dheparagjykues. Madje, sipas tijKosova aktualisht ka femra nëpozita shumë të rëndësishmediplomatike.

“Shërbimi Diplomatik i Repub-likës së Kosovës asnjëherë nuk kaqenë më i përfaqësuar se sot ngafemrat. Në shumicën e ambasa-dave dhe misionet konsullore tëRepublikës së Kosovës punojnëfemra që kanë poste të ndryshmevendimmarrëse”, ka thënëBehrami.

Sido që të jetë, i ndodhur për-ballë presionit të grave deputete,ekzekutivit kosovar propozoi edhetri gra për postin e ambasadorit.Ndonëse procesi i emërimit zyrtarnuk është përmbyllur, në listën e tëpropozuarave janë: Vjosa Dobruna(Kolumbi), Mimoza Ahmetaj(Slloveni) dhe Bukurie Gjonbalaj(Itali).

Diplomacia - e rezervuar vetëm për burra!

E qasja e tillë e burrave të Qev-erisë duket të jetë konformmendimeve që kanë disa prejnjerëzve që e bëjnë politikën ejashtme. Zv.ministri i jashtëmIbrahim Gashi në një prezantimmedia nuk ka hezituar të thotë sekjo sferë është e rezervuar përburra.

“Diplomacia është sikurse ush-tria, një profesion sipas të cilitgratë për shkak të pozitës së tyrespecifike s`kanë interesim”, kadeklaruar Gashi. Sipas tij, në rastse ndonjë grua emërohet am-basadore, duhet me vete ta marrëedhe familjen.

Qasja kësisoj e numrit dy tëdiplomacisë kosovare ilustron mësë miri, dominimin mashkullor nësferën e politikës së jashtme. Përkëtë shkak edhe qëndrimet e de-putetëve të Parlamentit të Kosovëstë përmbledhur në një botim sh-përfaqin mendimin real për gruankosovare, thjesht duke e vendosuratë në pozitën e mëkatares, prej sëcilës shteti nuk ka dobi.

Madje, një mendim i tillë ironikpër gruan nuk haset as në kohëratantike. Teksa kishte parë një gruahipur majë ullirit, Diogjeni kishtethënë: “Sikur të kishin të gjithapemët të tilla fruta”. Ky mendimtanimë është shndërruar në parimnë një pjesë të madhe të botës.Përpjekja për të vërë barazinë gji-nore është bërë një nga sfidat seri-oze të pushtete demokratike nëpërpjekje për ta përshtatur for-mulën qeverisëse me gjendjen fak-tike, sipas së cilës relacioni nënumra ndërmjet gjinive është afër-sisht i barabartë.

Në këtë kontekst, prijnë në listëne vendeve ku gratë radhitenpërkrah burrave në bërjen e poli-tikës Suedia, Holanda, Estonia,Danimarka, Gjermania, Belgjika,Austria etj.

Për më tepër, për ta garantuarpërfaqësimin gjinor ekziston edheKonventa Ndërkombë -tare CEDAW, e cila rregullonshumë aspekte të përfaqësimit gji-nor. Ndonëse Kosova nuk ështëratifikuese e kësaj konvente, përshkak se nuk është anëtare eOKB-së, megjithatë, është përp-

jekur të vërë rregull nëpërmjet lig-jeve të harmonizuara me stan-dardet e BE-së. Aktualisht është 30për qind e Parlamentit të Kosovësqë përbëhet nga grat deputete, porvazhdon të mbetet çështje seriozemospërfshirja e grave në struktu-rat vendimmarrëse.

Megjithatë, në realitetin kosovar,pjesëmarrja e grave në politikën ejashtme vazhdon të dominohetnga burrat, dhe është larg arritjessë dëshirueshmes. Sipasstudimeve të ndryshme, shërbimi ijashtëm ka të bëjë edhe me reflek-timin dhe investimin e vet shtetitpër fuqizimin e kësaj kategorie tërëndësishme shoqërore.

Politika për gruan - mision i (pa) mundshëm

Në punimin “Perspektiva gjinorenë politikën e jashtme të Kosovës”,autorja Violeta Kurti- Islami vë rese për gruan karriera nuk ka am-bient të përshtatshëm ligjor.

“Në mungesë të veçantë të lig-jeve për lejen prindërore / babaitka ndikuar që gruaja të haset nëpengesë për të harmonizuar famil-jen dhe jetën profesionale, prandajedhe gratë kanë vështirësi nëzhvillimin e karrierës së tyre.

Pra në grafikonin 1, ështëprezantuar struktura aktuale epërfaqësive diplomatike tëKosovës, në të cilën shihet se ka

një dominim të theksuar të bur-rave në udhëheqjen e misioneve tëhuaja. Ndërkaq në grafikonin 2,shifrat i nxjerrin misionet diplo-matike në Kosovës të shteteve tëtjera, kryesisht të udhëhequr ngaburrat dhe atë me një shifër prejmbi 85 për qind, kundrejt pak mëshumë se 14 për qind që drejtohennga gratë. Në këtë kontekst,Kosova nuk duket keq nëse bëhetnjë analogji e tillë, por a duhet tëjetë ky modeli që duhet ta ndjekëpolitika kosovare. Natyrisht se jo,

duke pas parasysh faktin se gruajakosovare, po bie pre e stereotipevetë krijuara që prej kohësh se poli-tika është vetëm për burra. Një sit-uatë të tillë më së miri epërshkruan në punimin e saj Vio-leta Kurti- Islami, e cila duke folurpër aspekte zakonore të traditësshqiptare e nxjerrë odën si institu-cion që ka qenë në shërbim të bur-rave dhe e cila e ka përjashtuargruan nga prezenca në këtëhapësirë ku krijohej njëlloj kulturëe debatit.

GRATË DHE POLITIKA E JASHTME

Diplomaci burrashAktualisht Kosova ka vetëm 2 gra ambasadore nga 18 vende ku ka përfaqësi diplomatike

Misionet diplomatike të Kosovës jashtë Struktura gjinore e misioneve të huaja në Kosovë

KOHA Ditore • 3KOHA për gratë



e enjte • 8 mars 2012

Atifete Jahjaga

Përpjekjet e shoqërisë kosovarepër të arritur barazi gjinore nëdekadën e fundit kanë shënuarsuksese të pamohueshme. Gruajakosovare, e cila ka njohur vuajtjete luftës dhe situatat dramatike tëjetës me mungesa të mëdha, kaqenë pjesë qenësore e të gjithaproceseve nëpër të cilat ka kaluarKosova, që nga periudha e rezis-tencës e deri te lufta çlirimtare,përfshirë këtu edhe periudhën etransitore, rimëkëmbjen moraletë pasluftës dhe ruajtjen e famil-jes dhe të vlerave të saj, por mbitë gjitha të qenit pjesë esenciale endërtimit të shtetit demokratik, icili i ofron mundësi të barabartasecilit qytetar. Me praninë dhe meangazhimin e vet qenësor dhe tëqëndrueshëm përgjatë këtyrezhvillimeve që kërkuan shumësakrificë, Kosova është bërë njëvend më i mirë dhe vend që fry-mon më lirshëm.

Roli i gruas në Kosovë ështëbere rol prijës në procese tëshumta nëpër të cilat po kalonvendi, përfshirë edhe kurajën esaj për të kapërcyer problemet esë kaluarës dhe për të adresuarsfidat e së ardhmes. Gruaja nëKosovë është bërë simbol i paqesdhe pajtimit, forcë shtytëse endryshimeve dhe e zhvillimit nëshoqërinë tonë dhe ndërmarrësee suksesshme në fusha tëndryshme.

Pjesëmarrja e gruas kosovare nëtë gjitha aspektet e jetës publikeka shënuar ngritje viteve të fundit,falë një sërë hapash të ndërmarrënga institucionet e Kosovës për tëzbatuar praktikat më të miraEvropiane dhe për të adoptuarfrymën e Rezolutës 1325 tëKëshillit të Sigurimit të Kombevetë Bashkuara për Gratë, Paqendhe Sigurinë, e cila inkurajon dhepromovon pjesëmarrjen e gruasnë vendimmarrje. Kjo është bërëedhe përmes kuotave që sigurojnëpjesëmarrjen më aktive të saj nëprofesionet dhe organizatat qëtradicionalisht kanë qenë të rez-ervuara për meshkuj dhe sidomospërmes përgjegjësisë institu-cionale në ofrimin e ndihmës dhepërkrahjes shoqërore për to. Sirezultat i gërshetimit të punës sëpalodhshme të shumë organi-zatave joqeveritare që e kanëpasur për mision përmirësimin epozitës së gruas dhe dispozitaveligjore të parapara dhe në Kushte-tutën dhe ligjet e Republikës sëKosovës, në Kosovë tashmë ështësiguruar një e ardhme më me per-spektivë për gruan kosovare.

Ky transformim shoqëror, nëbazë të të cilit gruaja po zë vendinqë i takon në shoqëri dhe në jetënpublike, është reflektuar sidomosnë politikëbërje në Kuvendin eRepublikës së Kosovës, ku gratëpërbëjnë mbi 30 për qind të de-putetëve, e deri te pjesëmarrja edrejtpërdrejtë vendimmarrëse në

kabinetin qeveritar në nivel min-istror, në shoqëri civile dhe ud-hëheqjen e bizneseve tësuksesshme. Përpos që zëri igruas nga këto pozita ka kon-tribuar dukshëm në krijimin e njëbaraspeshe dhe politike më tëpërgjegjshme, krahas mësuesevetë zellshme, mjekeve humanistedhe gardianeve të sigurisë sëpërgjithshme që garanton për-parimin tonë shoqëror, janëshndërruar në ikona që memençuri, guxim dhe vendosmëripo krijojnë një të ardhme mëndryshe për gjeneratat e reja.

Këto të arritura historike tëshoqërisë kosovare dhe institu-cioneve në rritjen e nivelit të për-faqësimit të gruas dhepërmirësimit të përgjithshëm tëpozitës së saj, më lejoni që nëditën kur ndihemi krenarë për tëarriturat tona dhe festojmë frytete kësaj pune kolosale, të përkush-tohemi rishtas që të bëjmë çdo gjëqë është në fuqinë tonë që edhemë tej ta përmirësojmë pozitën egruas kosovare në shoqëri.

Përkundër të arriturave të prek-shme që i ofron realiteti i sotëm,puna jonë dhe përgjegjësia jonë sishoqëri ndaj gruas është larg tëqenit e përfunduar. Gruaja nëKosovë vazhdon të jetë në pozitëtë vështirë dhe të pafavorshme, egoditur në vazhdimësi nga var-fëria dhe dhimbjet e një jete memungesa të mëdha. Për të për-mirësuar gjendjen dhe ngushtuarhapësirën për diskriminimin e saj,ndërmarrjet e deritashme fisnike,por edhe të domosdoshme ligjoreduhet patjetër t’i plotësojmë menjë shtytje më të madhe përemancipimin dhe arsimimin egruas kosovare, si e drejtë epamohueshme njerëzore.Studimet statistikore të zhvilluaranë Kosovë gjatë kësaj dekadedëshmojnë se gruaja kosovarevazhdon të jetë viktima kryesoregjate transicionit; numri i femraveanalfabete vazhdon të jetë 10 përqind më i lartë se i meshkujve tësë njëjtës grupmoshë dhe prejard-hjes së përafërt socio-ekonomike.Kjo është e padenjë dhe e pa-pranueshme për një shoqëri e cilaështë përkushtuar t’i ofrojëmundësi të barabarta çdo pjesë-tari të saj. Në këtë fazë, kjoçështje duhet të adresohet dhe tërregullohet me forcën e ligjit,sepse vetëm kështu mund ta për-mirësojmë pozitën e gruas koso-vare në shekullin 21, këtë epokëtë integrimeve, të drejtave njerë-zore kundër pabarazive dhe tëgjitha formave të tjera të diskrim-inimit.

Si shoqëri duhet ta dimë sepërkushtimi ynë për ta bërë gruantë barabartë dhe pjesë të vendim-marrjes dhe për ta bërë tëfuqishme praninë e saj, arrihetpërmes krijimit të politikave tëbalancuara që garantojnë sigurinëdhe mirëqenien e çdo qytetari.Pesha dhe përgjegjësia për tandryshuar këtë trend dhe për tëtriumfuar ndaj praktikavediskriminuese të një kohe tëshkuar, bie mbi çdonjërin prejnesh pa dallim, si në familje poashtu në jetën publike, e nëveçanti bie mbi supet e grave lid-ere.

Autorja është Presidentee Republikës së Kosovës

Nga Presidenca

Ikonat e triumfitGruaja në Kosovë është bërë simbol i paqes dhepajtimit, forcë shtytëse e ndryshimeve dhe ezhvillimit në shoqërinë tonë dhe ndërmarrëse

e suksesshme në fusha të ndryshme

Luljeta Vuniqi

Ka disa vite që diskursi rreth përke-qësimit të imazhit të Kosovës, sibrenda ashtu edhe jashtë saj, sa vjene bëhet më i theksuar. Kjo ndodhsidomos në rastet kur publikohen ra-porte ndërkombëtare, të cilat anali-zojnë dhe faktojnë çështje nga fushatë ndryshme të jetës në Kosovë, dukeia sjellë kështu në vëmendjen e opin-ionit publik problemet të cilat e dëm-tojnë rëndë imazhin e Kosovës sishtet. Brengosëse janë edhe vërejtjete shpeshta dhe kërkesat e vazh-dueshme të institucioneve të bashkë-sisë ndërkombëtare në Kosovë përpërmirësimin e imazhit.

Mirëpo, përpjekjet e institucionevetona për t’u kundërpërgjigjur dhepërmirësuar këtë imazh të dëmtuarjanë stihike dhe joproporcionale. Atoshpesh përcillen me mungesë të pro-fesionalizmit dhe përkushtimit, që letë kuptohet se nuk merren seriozishtme të. Ndryshe nuk ka si të kuptohenreagimet e lidershipit tonë ndaj anal-izave kritike që janë të pafavorshmepër vendin, duke i cilësuar ato si “per-ceptime”, apo në rastin më të keq si“dashakeqësi”, respektivisht, “pasojëe dëmtimit të qëllimshëm të imazhittë vendit tonë nga shoqëria civile nëKosovë”.

Nevoja për përmirësimin e imazhittë Kosovës potencohet atëherë kurdiskutohet tërheqja e investimeve tëhuaja dhe privatizimi i aseteve pub-like si PTK dhe KEK, si dhe kuradresohet nevoja e luftimit të korrup-sionit dhe zhvillimi i mëtejshëmdemokratik, ekonomik, etj.

Një aspekt që nuk zë shumëhapësirë në diskursin publik dhe in-stitucional sa i përket imazhit tëKosovës është pozita e grave nëshoqërinë e Kosovës në përgjithësi,dhe i grave në vendimmarrje, nëveçanti. Ciniku kujdestar do tethoshte: “Çka po doni më shumë jugratë, tash e keni një grua Presidente,30 për qind të grave në Parlament, dyzëvendëskryeministre, ministre, etj”.Gjithsesi kjo është arritje dhe për-parim, ndonëse i kufizuar, siç thuhetedhe në Raportin e Progresit të BE-sëpër Kosovën për vitin 2011. Këto suk-sese kanë kontribuar në për-mirësimin real të imazhit të Kosovësnë rajon dhe botë (mund vetëm të

paramendojmë se çfarë imazhi do tëkishim pa to), por ky numër i gravenë vendimmarrje nuk mjafton që tëthemi se kemi bërë shumë për për-mirësimin e pozitës së grave nëKosovë dhe kështu kemi arriturshkallë të lartë të barazisë gjinore.

Vetë habia e konsiderueshme ekolegeve tona nga rajoni me faktin seKosova - një vend i vogël, i varfër, dheme pak traditë demokratike, por metraditë të gjatë patriarkale krahasuarme shumë vende në rajon dhe botë -zgjodhi një grua për Presidente, tre-gon se ky vend megjithatë ka pësuarndryshime dhe ka shënuar zhvillimepozitive për sa i përket pjesëmarrjessë grave në jetën publike dhe politike.Por, vështirë se mund t’i bindim, aqmë pak t’i impresionojmë, vendet nërajon dhe botë, se gratë në Kosovëjanë pjesë përbërëse dhe e barabartëe dinamikave më të rëndësishme nëprocesin e demokratizimit dhe zhvil-limit të brendshëm të vendit.

Formulimi i përmendur shpesh,sipas të cilit, për ta ndërtuar njëimazh pozitiv për Kosovën duhet tëjapim prova se jemi në rrugë tëmbarë drejt demokratizimit të vendit,mbetet vetëm një floskulë e cila ështëbërë një fjalë parazite dhe xhokerpër t’u nxjerrë nga pozitat e vështiranë retorikën ditore. Për fat të keq,jemi bindur se me fjalë të mëdha e tëbukura, të cilat zakonisht e kanëefektin e mjegullimit të realitetit, nukmund ta injorojmë, apo maskojmë,realitetin, i cili pasqyron deficitindemokratik në shumë fusha të jetës,ku gratë mungojnë dhe janë tëpadukshme.

Duhet kuptuar se imazhin eKosovës e dëmton rëndë mungesa efuqizimit dhe vëmendjes për gratë nëpushtetin lokal, në institucionet dheadministratën lokale, asamble, si dhepër gratë në zona të thella të cilat nuke ndjejnë realisht se janë bërëndryshime të cilat në mënyrë tëprekshme e përmirësojnë jetën etyre.

Përderisa gratë në Kosovë endenuk kanë qasje të barabartë nëarsim, shërbime dhe përkujdesjekualitative shëndetësore; vazhdojnëtë jenë kategoria më e varfër dhe mëe papunësuar; janë viktimat më tëshpeshta të dhunës në familje dhetrafikimit; nëse gratë e veja të cilat ikanë humbur burrat e tyre në luftëdhe janë kryefamiljare, së bashkume gratë e dhunuara gjatë luftës,ende s’janë kategori juridike dhe nuknjihen nga legjislacioni aktual -Kosova ende mbetet një vend meshkëlqim të përkohshëm dhe nuk ereflekton gjithë realitetin e tij, i ciliduket i zymtë dhe me shumë pakperspektivë, jo vetëm për gratë.

Për imazhin e dëmtuar të Kosovës,përpos institucioneve tona, lider-shipit aktual dhe atij të kaluar,

përgjegjësi kanë edhe misionet dheinstitucionet ndërkombëtare nëKosovë. Ato bartin një pjesë tëpërgjegjësisë, së paku për faktin senë asnjë rast nuk kanë dhënë shem-buj konkretë në institucionet e tyresesi gratë duhet të jenë pjesë e insti-tucioneve të tyre - jo si numra, poredhe si udhëheqëse dhe vendimmar-rëse.

Nëse nisemi që nga misioni parë, aii UNMIK-ut, i cili për shume vite qev-erisi Kosovën, e pastaj mbërrijmë tei fundit, EULEX-i, me keqardhjekonstatohet se nuk pati asnjë grua nëkrye të këtyre misioneve. Me shem-bullin e dominimit të burrave në poz-itat vendimmarrëse të misioneve dheinstitucioneve të tyre, ato treguan seedhe në rrafshin global subordinimii grave është praktikë e zakonshme.Prandaj, krahas kërkesës që Kosovatë përkujdeset më shumë për për-mirësimin e imazhit, këto misione dotë kishin dhënë ndihmë shumë tëmadhe sikur vetë të shndërroheshinnë shembuj pozitivë në këtë aspekt.

Është më se e qartë se institucionetkosovare duhet të merren më seri-ozisht me përmirësimin e imazhit tëKosovës, duke hartuar strategji dhepolitika të cilat janë gjithëpërfshirëse,integruese, me perspektivë të qartëgjinore, si dhe duke i funksionalizuarmekanizmat institucionalë të cilëtsigurojnë zbatimin e tyre në prak-tikë. Jam e sigurt se imazhi i Kosovësdo të përmirësohej dukshëm nësegrave do t’iu njihej kontributi dhesakrifica e tyre madhore në krijimindhe zhvillimin e këtij shteti. Rrjed-himisht, në të ardhmen ato patjetërduhet të jenë pjesëmarrëse krucialetë të gjitha proceseve të rëndësishmepër zhvillimin e Kosovës, jo në rolin enumrave, por si bashkëkrijuese tëpolitikave dhe vendimeve të rëndë-sishme për vendin. Vetëm kjo do tamundësonte trajtimin dhepasqyrimin e tyre korrekt, të denjë,pa paragjykime dhe pa stereotipa.

Imazhi ndërkombëtar i Kosovës dotë përmirësohet nëse institucionetdhe shoqëria në të ardhmen do tëkujdesen për promovimin dhembështetjen e grave artiste si BlertaZeqiri, Rona Nishliu, Rina Bilurdagu,apo sportisteve si Majlinda Kel-mendi, dhe plot grave dhe vajzave tëreja me shumë potencial në të gjithafushat e jetës.

Këto kosovare me forcat e veta ikanë tejkaluar kufijtë kombëtarë,duke e prezantuar shtetin tonë nëskenat më të rëndësishme botërore.Sukseset e tyre na bëjnë të lumtur, najapin shpresë dhe i tregojnë botës përne.

Ato janë imazhi ynë ideal.

(Autorja është drejtoreshë ekzeku-tive e Qendrës Kosovare për

Studime Gjinore)

Numrat nuk mjaftojnëNjë gjeneratë e re e artisteve dhe sportisteve kosovare është duke e prezan-

tuar shtetin e Kosovës në mënyrë të mrekullueshme - sukseset e tyre janëpjesë e skenave globale, na bëjnë të lumtur, na japin shpresë dhe

i tregojnë botës për ne. Ato janë imazhi ynë ideal




4 • KOHA Ditore

Hasnije Ilazi

Që një kohë mjaftë të gjatë, studiojfilozofinë empirike të George Berke-ley, dhe vetëm tani, para do kohe,fillova ta kuptoj më ndryshe thënien etij të famshme “Esse est percipi” (Tëjesh, do të thotë të jesh i perceptuar).Shkas për rimeditim mbi filozofinë eBerkeleyt ka qenë botimi i fundit iAkademisë së Shkencave dhe tëArteve të Kosovës titulluar “Kosova:vështrim monografik” (2011).

Filluar nga filozofia e Berkeleyt per-ceptimi është një proces mjaftë kom-pleks për disa arsye: 1. njohja jonëfillon me perceptime dhe është e de-terminuar nga të njëjtat; 2. ekzistencae gjërave që perceptohen është e lid-hur ngushtë me vetëdijen, respek-tivisht gjërat ekzistojnë për ata qëkanë aftësinë e të perceptuarit dhe 3.vet perceptimi është i determinuar nganatyra e gjërave që perceptohen. Ngakjo del se, mos perceptimi, ose per-ceptimi i gabuar ndodhë në raste kuraftësia e të perceptuarit, respektivishtvetëdija nuk është në nivel të duhurpër të kuptuar ekzistencën, natyrën egjërave të perceptuara. Paraqitja egruas, bazuar, pa dyshim, në aftësinë ekufizuar të perceptimit të natyrës sëvërtetë të saj, në vështrimin mono-grafik të ASHAK-ut është shembullreprezentativ jo vetëm i një gabimisubjektiv, por edhe i shndërrimit tëkëtij gabimi në një doktrinë stereotipatë paraqitjes së gruas, të legjitimuar,kësaj here, me mjete “shkencore”.

Monografia “burrërore”

Nuk është e rastësishme dhe nukbefason fare se si perceptohet gruajabrenda botimit të ASHAK– ut të titul-luar “Kosova: Vështrim Monografik”.Nuk është befasi për dy arsye: e para,sepse nuk mund të pritet njohja eshkruar për kontributin e gruas nganjë institucion, i cili gjatë tërë his-torikut të tij ka refuzuar “burrnisht” tëketë grua në strukturat e tij. Asnjëgrua….Për gjatë tridhjeteshtatëviteve… Së dyti, po ashtu nuk duhethabitur për përbërje të monografisënga aspekti gjinor duke pasurparasysh kryeredaktorët, redaktorët,redaksinë dhe këshillin bashkëren-dues të monografisë në fjalë. Asnjëgrua….

Nga gjashtëdhjetë e gjashtë titujbrenda monografisë vetëm tre titujjanë shkrime nga gratë (madje dy ngatre shkrime janë nga e njëjta autore).Bibliografia e monografisë e përbërënga 644 tituj, ka gjithsej 22 tituj të au-toreve gra, ndërsa nuk përfshinë asnjëstudim të mirëfilltë të çështjes gjinore(ekziston një numër i kon-siderueshëm i hulumtimeve në këtëfushë), në cilëndo fushë të jetësshoqërore në Kosovë.

Kjo bibliografi pastaj, në mënyrë të“denjë” reflektohet brenda faqeve tëmonografisë, dhe jo vetëm në tekstepor edhe në fotografitë e bashkangji-tura. Gratë janë prezente në fotografivetëm si anonimuse (p.sh “Hasjanja”,ose “Femrat debatojnë për pozitën etyre”), ndërsa fotografitë të cilat trego-jnë kontribuuesit e mëdhenj përgjatëhistorisë dhe në shumë fusha të jetësnë Kosovë, dhe kanë pronësi me emërdhe mbiemër, janë pothuajse të gjithatë burrave. Kështu në kapitullin “Ar-simi dhe shkenca” është fotografia nëtë cilën është paraqitur një grup tëgrave që vijojnë kursin e analfabet-izmit. Në të njëjtin kapitull, vetëm disafaqe më tutje dalin fotografitë e prof.Selman Rizas, Akademikut MusaHaxhiu, Ali Hadrit, Esad Mekulit etj.ndërsa në mesin e tyre asnjë fotografitë gruas intelektuale.

Në “Shëndetësi”, një nga fusha që(padrejtësisht) konsiderohet fushë mëe preferuar dhe njëkohësisht e domin-uar (së bashku me arsimin) nga gra,janë fotografitë e Dr. Ali Sokolit, Dr.Xheladin Deda, Osman Imami dheasnjë Dr. grua. Gratë janë në një fo-tografi me nëntitull “Shërbime spi-talore”.

Te “Kultura” e vetmja grua ështëMbretëresha në fron, madje edhe ajopa emër! Njësoj vazhdon edhe në ka-

pitullin e “Gjuhës” dhe të “Letërsisë”ku janë fotografitë e Hivzi Sulejmanit,Din Mehmetit, Enver Gjerqekut,Rrahman Dedajt etj. I vetmi kapitullnë të cilin janë edhe fotografitë (meemër dhe mbiemër) të grave është ka-pitulli “Teatri”, ku në mesin e dhjetëfotografive të burrave gjenden edhedy fotografi të grave: Katarina Josipidhe Melihate Ajeti. “Kinematografia”nuk ka asnjë! Dhe krejt në fund ështëedhe fotografia e Nënës Terezë, por sëbashku me Gjon Palin e II.

Nga tërë përmbajtja tekstuale emonografisë, e cila si tërësi reflektondhe vlerëson në mënyrë jo tëbarabartë kontributin e gruas dhe bur-rit, më e pa arsyetueshme ështëparaqitja e gruas në artikullin e 15. tëkapitullit të parë, “Gjeografia”.

Artikulli i pesëmbëdhjetë

Nëse për diçka ekziston një konsen-sus brenda teorive antropologjike, pamarrë parasysh dallime në mes tyrenë studimin e esencës së njeriut (kul-tura, vendbanimi, shoqëria, tradita,puna, gjinia etj.), ai konsiston në atë senjeriu është në rend të parë qenieshoqërore, racionale, dhe çfarë ështëmë e rëndësishme, qenie shumëdi-mensionale. Tendenca që njeriu të re-duktohet në vetëm një dimension (sip.sh. biologjik, racor, etj.) gjatë his-torisë së njerëzimit ka qenë burim ipashtershëm i konflikteve, luftërave,shkatërrimeve, ndërsa gjatë historisësë gruas ka qenë, bazament i palëkundur i pozitës së saj tëpabarabartë në shoqëri. Biopolitikapërmes të së cilës është nënçmuarpozita shoqërore e gruas potencondallime në mes burrit dhe gruas, dukeu bazuar në cilësitë biologjike dheduke hiperbolizuar dallimin biologjik,

në favor të mashkullit. Vet fakti se artikulli 15 quhet

“Femra” dhe gjendet brenda kapitullitqë quhet “Gjeografia”, ndërsa flet përgruan, në mënyrë më të paturpshmepërfshin gruan në të njëjtën kategorime florën dhe faunën. Natyrisht,njeriu është edhe qenie natyrore dheaskush nuk tenton të mohojë këtë di-mension, të një strukture më të gjerë.Madje identifikimi me natyrën mundtë ketë rol pozitiv në ruajtjen e sënjëjtës. Por, reduktimi i gruas në bi-ologji, gjë që konfirmohet jo vetëm meemrin e artikullit, por edhe me përm-bajtjen e tij, brenda së cilës hapësiramë domethënëse jepet rolit reproduk-tues të gruas, dhe rolit të saj tradi-cional si nënë dhe amvise, është diçkatërësisht e papranueshme. Aq më paksi dokument zyrtar të një institucioni“elitar” të shkencës, dhe aq më pakkur dihet se ky artikull është shkruarnga një grua “intelektuale”.

Brenda të njëjtit artikull përmendetshkurtë edhe “pjesëmarrja e femrësnë punësim”, “përfshirja e femrës nëshkollim”, “inkuadrimi i femrës në in-stitucionet politike”. Paradoksi më imadh që bie në sy është mosnjohja el-ementare e kuptimit të nocione“femër” dhe “grua”, të cilat përdorenvend pa vend, varësisht nga konteksti.

Të jetosh sot në shoqëri moderne,dhe të mos njohësh koncepte baziketë kësaj shoqërie, reflekton një tradi-cionalizëm intelektual në kuptimin mënegativ të fjalës. Ndërsa kur është fjalapër dallimin në mes të seksit dhe gjin-isë, ai mësohet edhe në lëndën eedukatës qytetare në shkollat fillore:seksi (F/M) paraqet dallimin biologjiknë mes të femrës dhe mashkullit (i cilinuk karakterizon vetëm llojin njerë-zor por, edhe botën shtazore), ndërsagjinia është koncept shoqëror, i cili më

tepër ka të bëjë me rolet shoqërore qëi imponohen grave dhe burravebrenda kontekstit shoqëror. Prandajkur flitet për shkollim, punësim, poli-tikë mendohet në role shoqërore tëgrave dhe burrave brenda fushave tëndryshme të jetës shoqërore. Dhe,prandaj është paradoksale se si këtonocione mund të vendosen brendakapitullit “Gjeografia”, e jo brenda ka-pitujve “Arsimi”, “Kultura” “Ekono-mia”, respektivisht brenda kategorivepërkatëse shoqërore.

Artikulli 15 po ashtu, në mënyrëreprezentative ilustron bibliografinë emangët dhe jo adekuate të përdorurnga autorja, e cila është kufizuar ek-skluzivisht në librat e shkruara ngaana e saj, e që ofrojnë një perspektivëtë kufizuar të çështjes së gruas. Por, ar-tikulli reflekton edhe problemin thel-bësor që ka të bëjë me çështjen nëfjalë: mos mundësinë e distancimit tëvet gruas nga ndikimi socio-kulturortë një shoqërie ende tradicionale, e cilakarakterizohet nga mënyra stereotipae të menduarit mbi pozitën e gruas. Sirezultat të kësaj mbesin të pa trajtuaraçështjet shumë esenciale: paraqitja egruas në media, gruaja dhe burimeekonomike, çështja e trashëgimisë,gruaja dhe pushteti etj.

Në librin “Kur qau Niçja”, thuhet seinterpretuesit e çështjeve “kurrë nukjanë të ndershëm, jo me qëllim, sigur-isht” pasi që “nuk mund të dalin ngakorniza e tyre historike. Dhe as ngakorniza e tyre autobiografike”. Por kjonuk mjafton si arsyetim në botënakademike!

(Mos) Njohja e kontributit

Duke u nisur nga parimi bazë të njëshoqërie demokratike, e që ështëdrejtësia, çdo lloj pabarazie dhe diskri-

minimi është një hap më larg vlerave,zhvillimit dhe progresit. Nësedemokracia liberale deri më sot nuk kagjetur zgjidhje të plotë për çështjen gji-nore, duke pasur parasysh pozitën epafavorshme të gruas në sferën privatetë jetës, sfera publike ofron garanciligjore dhe politika publike të cilat sig-urojnë pozitën e barabartë të gruas dheburrit në shoqëri. Pse atëherë, as-njëherë deri më tani, dhe pothuajse nëasnjë shoqëri nuk ka ndodhë baraziagjinore? Përgjigja është, sepse asnjësistem, nuk ka krijuar mekanizmatadekuat për të njohur, në mënyrë tëbarabartë, kontributin e secilit anëtarëtë shoqërisë.

Institucione, në veçanti ato që kanëpër mision udhëheqjen e ndryshimevenë drejtim të progresit të përgjithshëmshoqëror, duhet të kenë për qëllimpikërisht njohjen e kontributit dhevlerës të secilit individ, përmes së cilësnjohje, në mënyrë të natyrshme do tëpërfshihen individët në hierarkinëshoqërore.

Zhvillimi i përgjithshëm shoqërornuk matet vetëm përmes ekonomisë,bujqësisë, fondit pensional, dhe sig-urimit shëndetësor, por përmes të përf-shirjes së barabartë të dy gjinive nëkrijimin, shpërndarjen dhe shfrytëz-imin e të mirave të përgjithshmeshoqërore. Nëse kthehemi edhe njëherë në fillim të tekstit, do të kuptojmëse sa ndikim domethënës në këtë drej-tim ka mënyra se si paraqiten, respek-tivisht perceptohen rolet gjinorebrenda shoqërisë.

Ndërsa roli i gruas intelektuale ështëi pazëvendësueshëm. Sepse“përgjegjësia jonë ndaj jetës është qëtë krijojmë më të lartën, jo të riprod-hojmë më të ulëtën.” (Kur qau Niçja,faqe 215)

VËSHTRIM MBI ASPEKTIN GJINOR TË KOSOVËS: VËSHTRIM MONOGRAFIK (ASHAK, 2011)

Flora, fauna dhe femra





Resmije Kryeziu

Në këtë vepër autorja paraqet kuj-timet për jetën e saj që nga rinia , njo-hja me Kadarenë, reagimet efamiljeve të tyre, martesa, lindja e va-jzave, peripecitë nga pushteti, ar-ratisja në Francë, jeta në mërgim,shkrimi i veprave të Kadaresë, fshe-hja e tyre nga pushteti, elementet bi-ografike në veprën e tij, ashtu si dheaspekti i paraqitjes së Ismail Kadaresënga ana saj si shkrimtar edhe si njeri,deri në ditët e sotme. Fati e deshi qëajo të jetë bashkëshorte e IsmailKadaresë dhe në të njëjtën kohë, tëjetë edhe grua e devotshme edheshkrimtare e mirënjohur, me një nd-jeshmëri femërore dhe thellësi tëmendimit prej eruditi dhe jo vetëmkaq. Helena në të njëjtën kohë duhejta ndiqte Kadarenë, hap pas hapiduke qenë edhe bashkëpunëtore e tije përkushtuar edhe “kronikane”, jovetëm e sukseseve të tij por edhe estuhive politike të kohës, kur dikta-tori, në çdo çast do të mund ta qël-lonte me rrufetë e tij vrastare. Me tëgjitha këto cilësi ajo ishte edhebashkëpunëtore e krijuesit, dukeditur t’i kuptojë dhe t’i përballojë teketqë i kanë krijuesit e mëdhenj, pran-daj, kush më mirë se ajo do t’i shkru-ante kujtimet për këtë jetë tëpërbashkët , kush më mirë se ajo dota njihte Ismail Kadarenë, kush mëmirë se ajo – Helena Gusho, gjim-nazistja biondine bukuroshe, që e kaadhuruar poetin e ri, Ismail Kadare,që i ka ditur përmendësh vjershat e tij,dhe e cila, që nga mosha adoleshente,kishte filluar të shkruante tregime eromane, e të merrte dhe çmime kom-bëtare? Veten Helena Kadare kamundur ta shkruaj këtë vepër dhe ajokëtë e ka bërë në mënyrën me të mirëqë është e mundur!

Libri Kohë e pamjaftueshme i ka683 faqe dhe është i ndarë në nëntëpjesë: Letra nga viset e ftohta; Jeta nëçift; Ngrirje dhe shkrirje; I mundur;Shkëputja; Nibelle. Shkaba e thyer;Midis Tiranës dhe Parisit; Një tjetërstil jete; Një sfinks në dimër. Në këtanëntë kapituj Helena Kadare rrëfenjetën e saj me shkrimtarin e mirënjo-hur me përmasa botërore, IsmailKadare.

Titulli, i huazuar nga një poezi e Is-mail Kadaresë, Kohë e pam-jaftueshme thuajse na bënë tëmendojmë se, që në titull Helena dotë thotë se ende ka shumë për tëthënë për jetën e përbashkët prejpesëdhjetë vjetësh, me të shoqin e sekoha është e pamjaftueshme përgjithë atë histori e për gjitha ato ng-jarje, për të gjitha ato njohje dukenisur nga elita e mendjes botërore qëe përcollën jetën e tyre të në Shqipëridhe Francë.

Në revistën “La Revue” të ParisitJean- Luis Gouraud shkruan se libri iHelenes është një deklaratë dashurienjë shkrimtari të zymtë. Unë do tështoja se libri i Helenes është edhe njëdeklaratë dhe testament, përveç se injë dashurie, është edhe deklaratë përnjë jetë të tërë të kaluar në një vend tëzymtë nën diktaturën më të egër nëEvropë, ku pos dhunës, vuajtjes dhemjerimit, zor se kishte gjë tjetër. Ku,në atë vend, në ato rrethana, IsmailKadare, me talentin e tij prej gjeniukishte arritur të krijonte një vepër menënshtresat që bartnin në vete përm-bajtje me të cilat stigmatizohej dheqëllohej me parabolë kohore pushtetii kohës në Shqipëri. Vepra e IsmailKadaresë u përkthye në shumë gjuhëtë botës, ai u krahasua me Gogolin,Orvellin, Kafken dhe u vlerësua meçmimet më prestigjioze të dhëna përletërsi. Për shpërblimin “Bookerprise” katër shkrimtar novelist i kapasur konkurrent.

Ai, veprën e vet, siç thotë Helena nëlibrin e saj e shkroi në një atmosferë :

“ të helmuar, midis përgjimit dhe spi-unimit, intrigave, për fat të keq edhenga një pjesë e shkrimtarëve”. Helename ndjeshmërinë krijuese i ka ndiertë gjitha baticat dhe zbaticat, frikët ekrijuesit i cili tërë kohës ka qenë i vro-jtuar nga syri i ”vëllait të madh” dheështë munduar që edhe sibashkëshorte dhe si krijuese tambështes dhe kjo mbështetje shpre-het dhe lexuesi e ndien këtë ndjesh-mëri të saj edhe në veprën Kohë epamjaftueshme. Kur të mendoshedhe një herë dhe i tejkalon caqet errafshit të parë kuptimor, pse ështëquajtur vepra Kohë e pamjaftueshme,kohë e pamjaftueshme ka qenë frikaqë u ka qëndruar mbi kokë, të gjithëkrijuesve në Shqipëri, si shpatë eDamakleut që nuk është ditur se kurdhe kë do ta qëllojnë. Kurrë nuk ështëditur edhe sa kohë ka ngelur për takryer poezinë, tregimin, romanin,dramën apo esenë. Mbi krijuesit dhembi njerëzit, që kanë pasur mendimtë vetin, kurrë nuk është ditur edhe sakohë u ka ngelur të jetojnë memendimet e tyre, qofshin ato edhe tëfshehura thellë në ta e lëre më kurmendimet kanë kërkuar hapësirë përtë komunikuar me të tjerët.

Helena në një prononcim për mediaka deklaruar se: “gjithmonë kampasur frikë se nuk do të arrij ta për-fundoj librin”. Ajo asnjëherë nuk e kashpjeguar pse ka menduar se nuk dotë arrij ta përfundojë librin, pse nukka pasur kohë të mjaftueshme për tapërfunduar atë? Sa libra nga krijuesit,në kohën e diktaturës, nuk kanë ar-ritur të përfundohen, dhe sa libra nukkanë pasur kohë as të nisen? Inkuiz-itorët partiak në kërkim të shtrigavedhe djajve e kanë “pastruar”hapësirën nga të menduarit ndryshe.

Shënimet për librin e kujtimeve,Kohë e pamjaftueshme, ishin skeduarnga Helena që nga koha e diktaturëskomuniste në Shqipëri por, po të ishteende gjallë komunizmi, ky libër nukdo të mund të botohej. Jo pse nuk dota çmonin për vlerat që ka por, pikër-isht vlerat e këtij libri do të ishinpengesë për botim. Kjo vlerë bazohetfund e krye në shikimin ndryshe tëshkrimtarit të madh Kadare, i cili mëshumë se në Shqipëri, u bë i njohurnë botë. Pushteti diktatorial iShqipërisë i përdori këto vlerat përqëllime të veta propagandistike dhepikërisht shikimi i Kadaresë nga He-lena që ishte ndryshe se që pre-tendonte ta shikojë politika ediktaturës do të ishte pengesë përbotim. Shikimi ndryshe i Kadaresënga Helena do ta rrezikonte

Kadarenë ngase me këtë zbërthim tëjetës së tij ishte rrezik të zbulohejparabola historike mbi të cilën ngritëtvepra madhore e tij.

Atmosfera orvelliane, kafkiane qëkritika letrare e ka vënë në pah nëveprën e Kadaresë, ka qenë refleks ijetës shoqërore në Shqipërinë e kohëssë diktaturës. Nëpërmjet të veprës sëkujtimeve të Helenes e shohim fatinjo vetëm të shkrimtarit Ismail Kadare,por edhe të intelektualëve e krijuesvetë arteve në sistemin totalitar , nëpërgjithësi. Sa ka qenë ai dhe vepra etij e varur nga pushteti dhe si ia kadalë të mbijetoi ai dhe vepra e tij janëgjëra që Helena i rrëfen në Kujtimet esaj.

Rreth njerëzve të mëdhenj, person-aliteteve të fushave të ndryshme kri-johen mite dhe mbulohen me njëaureolë të padepërtueshme. Njerëzitata i identifikojnë gati me perëndi. Nëlibrin e Kujtimeve Helena e demitizonpersonalitetin e Ismail Kadaresë. Atëe paraqet si njeri që di edhe të kërkojëfalje për ndonjë gabim, të shajë mefjalët më banale nëse dikush e meri-ton, të flirtojë me ndonjë bukuroshe,nëse i pëlqen, dhe pastaj të thotë: nukështë e vërtetë një gjë e tillë, të shohfilxhan të kafes me ndihmësen eshtëpisë, të jetë i lodhur apo i mërzi-tur, të jetë i gëzuar apo hidhëruar, tëjetë i dashur apo indiferent, të jetë iafërt me dike sot e nesër jo, thjesht njënjeri me të gjitha të mirat e tekat.

Prezantimi i tillë Kadarenë e ofronmë shumë me lexuesit e thjeshtë dheHelenën na paraqet si shkrimtare tëmirëfilltë që ngjarjeve dhe njerëzve tëmëdhenj iu qaset në mënyrë njerë-zore me plot detaje, ngjyra dhe nd-jeshmëri. Kjo qasje krijuese ngjalliinteres te mediat shqiptare dhe jovetëm shqiptare. Ata duke dashur tademitizojnë Kadarenë, Kadaresë iadhanë një dimension që lexuesit ibëhet më i afërt. Në këtë mënyrë He-lena bëhet guidë për veprën eKadaresë.

Për fund vlen të theksohet se kjovepër ndonëse është përmbledhje ekujtimeve nga kritika është cilësuar siroman dhe njëmend është roman,dhe pse të mos jetë, ku dallojnë ro-manet nga kjo vepër. Thellësia eveprimit të karaktereve, analiza dheshikimi i ngjarjeve dhe person-aliteteve sa nga distanca, sa bren-dapërbrenda realiteteve të tyre, këtëvepër e bënë me njëmend një stisje tëveçantë autoriale që i tejkalon kufijtëe kujtimeve duke u bërë vepër epavarur nga materiali burimor, dhe,kryevepër e Helena Kadaresë!

Testament i një dashurie të pafundKohët e fundit Helena Kadare botoi veprën e kujtimeve Kohë e pam-jaftueshme, së pari në Paris e pastaj në Tiranë.

Luljeta Demolli

Shkalla e prezencës dhe roli i gruasnë shkencë, kanë qenë dhe mbetençështje me rëndësi fundamentale përrrugëtimin e përbashkët zhvillimortë gruas dhe shkencës.

Historikisht, qasja ndaj shkencëska ndikuar në margjinalizimin e rolittë gruas në të. Mirëpo, ndryshimethistorike dhe kulturore kanë bërë qëky raport gradualisht të përmirëso-het në favor të gruas, ndonëse endeështë larg nga parimi i barabarësisë.

Gratë në shkencë përballen mepengesa të ndryshme të natyrësspecifike gjinore. Përveç mungesëssë qasjeve afirmative, suksesi i tyreshpesh ngadalësohet nga pa-mundësia e pasjes së pushtetit politikdhe institucional. Prandaj, sfidimi iqasjeve tradicionale duhet të jetëfokusi kryesor për ndryshimin pozi-tiv të këtij relacioni.

Si bazë për rivlerësimin e pozitëssë gruas në shkencë shtrohen çësht-jet thelbësore: cili është roli i gravenë shkencë? Cili është kontributi ityre në punën shkencore, dukemarrë parasysh kufizimet me të cilatballafaqohen? Si mund të ndërtohetnjë traditë shkencore, e cila synon tëjetë e respektuar nga gratë dhe tëndikojë në mirëkuptimin e dygjinive, nëse gruaja nuk ka qenë ak-tere e krijimit të saj? Sa ka ndikuaraspekti tradicional i të kuptuarit tëçështjeve gjinore në krijimin e njo-hurive shkencore? Çfarë metodashjanë përdorur në shkencë dhe si janëpërcaktuar prioritetet? Cila ështëprezenca dhe ndikimi i gratë në in-stitucionet shkencore? Në një kon-tekst të caktuar, në ç’mënyrëpozicionohet lëvizja e grave ndajpushtetit, kulturës dhe shkencës?

Diskutimi i këtyre çështjeve është idomosdoshëm, sepse mund tëndikojë drejtpërdrejt në ndryshimine agjendave të institucioneve shken-core.

Në Kosovë temat e tilla parashtro-hen kryesisht nga feministet,ndonëse numri i grave shkencëtaredhe studiuese është rritur me kohën.Por, është e pamjaftueshme që vetëmfeministet t’i sjellin në debat këtoçështje. Gratë shkencëtare duhet tëkërkojnë shpjegime nga udhëheqësite institucioneve shkencore përmungesën e trajtimit të shkencës ngaperspektiva gjinore.

Analiza feministe për shkencëndhe praktikat e sferave të aktivitetitintelektual shihet si e kushtëzuar ngarrethanat historike dhe shoqërore, sidhe nga besimet dhe normat e pran-uara nga shoqëria. Pra, është logjikeqë vlerat dhe konceptet që lidhen megjininë të jenë të lidhura ngushtë mekohën dhe vendin. Por, është obligimi intelektualëve, elitës dhe feminis-teve që praktikat e veprimtarisë in-telektuale ta përfshinë edhe këtëaspekt. Kjo do të ndihmonte edhepër ta përmirësuar raportin me tradi-cionalen në shkencë dhe mund tëkontribuonte edhe në ndryshimetthelbësore, si në kulturë ashtu edhenë përmbajtjen e praktikës shken-core dhe akademike.

Analizat statistikore në Kosovë tre-gojnë se përqindja e pjesëmarrjes sëgrave në institucione shkencore, ato

letrare dhe hulumtuese, është shumëe ulët.

Nëse i analizojmë të dhënat në in-stitucionet e rëndësishme shkencoredhe akademike, mund të shohim senë kryesinë e Akademisë së Shken-cave dhe Arteve të Kosovës të gjithapozitat udhëheqëse iu takojnë bur-rave. Po ashtu, të gjithë anëtarët eASHAK-ut janë burra. Akademia kaedhe anëtarë me korrespodencë -asnjë grua.

Rektorati i Universitetit të Prisht-inës udhëhiqet prej burrave - nga 5anëtarët e përbërjes së qeverisjes,nuk ka asnjë grua. Këshilli Drejtues iUniversitetit të Prishtinës përbëhetnga dhjetë anëtar dhe vetëm njëanëtare është grua. Universiteti i Pr-ishtinës ka 17 fakultete dhe prej tyrevetëm Fakulteti i Inxhinierisë Elek-trike dhe Kompjuterike udhëhiqetnga një grua. Tre prorektorët janëburra. Edhe Senati i Universitetit tëPrishtinës përbëhet gati i tëri ngaburrat. Nga 40 anëtarët e Senatit,vetëm dy janë gra. Sa i përket stafitakademik të ligjëruesve në fakultete,numri i grave është shumë më i vogëlsesa ai i burrave.

Nëse ndalemi në përmbajtjen eteksteve shkollore, edhe vështrimimë sipërfaqësor i këtyre teksteve nx-jerr në pah dallimet e mëdha gjinoredhe stereotipizimin e roleve gjinore.Kjo praktikë në vendet europiane kafilluar të ndryshojë. Në shumë vendetë tilla është kërkesë që në leksikun epërgjithshëm të vendoset edhe gjiniafemërore, gjë që tash duhet tëndodhë edhe në Kosovë.

Infrastruktura ligjore, ku mund tëpërfshihen masat afirmative, ndikonnë krijimin e balancës gjinore në in-stitucionet shkencore, ashtu siç kandikuar edhe në politikë. Kjo gjëofron mundësi të barabarta dhemund të ketë efekte të rëndësishmepër pjesëmarrjen e grave në shkencëdhe në parandalimin e diskriminimitgjinor në përgjithësi.

Në legjislacionin kosovar, prania epolitikave të caktuara gjinore sikuota, apo ndonjë masë afirmative,ekziston vetëm tek Ligji për Arsimine Lartë - kur është fjala përpunësimin e asistentëve të rinj, për-parësi kanë gratë që aplikojnë nërast se një burrë dhe një grua kanëkredenciale akademike dhe përvojëtë njëjtë.

Analizat tregojnë se financimi iveçantë i grave në shkencë është ilidhur ngushtë me përqindjen egrave në pozita akademike. Po ashtu,nëse e krahasojmë Akademinë dheinstitucionet tjera shkencore meQeverinë dhe sektorët tjerë që kon-siderohen si promotorë të ndryshimittë këtyre vlerave shoqërore, shohimse mungesa e grave në këto institu-cione është më e madhe.

Nga kjo shihet qartë se gratë studi-uese janë në sistemet e ulëta dhe kjodëshmon se infrastruktura përshkencën nuk është miqësore ndajgrave.

Nuk ka asnjë dyshim se statusi igrave në shkencë është i lidhurngushtë me statusin që gëzon gruajanë shoqëri, por a duhet të jenë insti-tucionet shkencore ato që duhet tëpromovojnë vlera të reja dhe t’indryshojnë disa vlera retrograde, kurato janë prezente?

Një qasje e tillë kërkon që hapësirae shkencës në Kosovë të kuptohet re-alisht dhe në lidhje të ngushtë meforcat politike, ekonomike dhe so-ciale - si fushë që është e dominuarnga burrat.

Vetëdijesimi për këtë gjendje ështëhapi esencial i fillimit të ndryshimevepozitive.

OPINION

Raporti i institucioneveshkencore me gratë

Akademinë e Shkencave dhe Arteve të Kosovës, tëgjithë anëtarët e rregullt dhe ata me korrespon-

dencë janë burra. Rektorati i Universitetit të Prishtinës udhëhiqet prej burrave - 5 anëtarë,

asnjë grua...




6 • KOHA Ditore

Edita Tahiri -

zv. kryeministre Gratë kanë bërë më shumë për

shtetin dhe shoqërinë sesa këta tëfundit për gratë

Roli i grave në ndërtimin e shtetitdhe të demokracisë ka shënuar për-parime të konsiderueshme, pormbeten edhe shumë punë për tu bërë.Edhe gjatë vitit 2011, gratë kanë bërëmë shumë për shtetin dhe shoqërinëse sa këta të fundit për gratë. Duhetgjetur rrugët për një përkrahje tëndërsjellë.

Mendoj se duhet të krijojmë njëparadigmë të re për fuqizimin e gravenë Kosovë duke investuar në lider-shipin e gruas dhe sigurimin ekushteve adekuate për këtë qëllim.Shteti dhe politika duhet të ud-hëhiqen nga të dy gjinitë në mënyrëtë natyrshme siç është krijuar edhevet njerëzimi.

Mimoza Kusari Lila -

zv.kryeministre

Në aspektin femëror ndihemi tëprivilegjuara që kreun e shtetit e keminjë grua

Vitin 2011 mund ta konsiderojmë sinjë vit i cili i ka krijuar një hapësirë mëtë madhe rolit të gruas në vendim-marrje. Në aspektin femëror ndihemitë privilegjuar që kreun e shtetit ekemi një grua, çfarë na bën shtetin eparë në rajon me një grua në këtëpozitë. Po kështu konsiderojmë segratë në Kosovë, kryesisht ato në poli-tikë, janë pjesë e proceseve shumë tërëndësishme për Kosovën si lëvizja elirë e mallrave, qytetarëve si dhe pro-ceseve integruese drejt BashkimitEvropian. Natyrisht që në këto as-pekte mbetet ende shumë punë përt’u bërë dhe finalizimi i tyre do të ishtenjë fitore e madhe e punës, përkush-timit të gruas, e cila ka rolin kyç nëavancimin e tyre. Pavarësisht faktit qënë vitin 2011 është zbutur në një farëmënyre raporti në udhëheqjen e in-stitucioneve të rëndësishme ngagratë, jemi të vetëdijshëm që nëfushën e të drejtave të grave nukështë bërë mjaftueshëm. Na nevojitetnjë përfaqësim më i madh në të gjithafushat e aktiviteteve tona: politikë,ekonomi, shëndetësi, sistemin juridiketj. Po kështu na nevojitet një punëmë e madhe sa i përket parandalimittë dhunës dhe diskriminimit ndajgrave. Shpresojmë që në vitin 2012 tëkemi një bashkëpunim edhe më të

frytshëm të të gjitha institucioneve nëvend qoftë shtetërore ashtu edhe pri-vate, në përmirësimin e rolit të gruasnë shoqërinë tonë.

Vlora Çitaku – ministre e

Integrimeve Evropiane

Gratë nuk duhen përjashtuar ngaproceset e rëndësishme

Padyshim që viti 2011 do hyjë nëkujtesën tonë kolektive si viti kurbashkërisht zgjodhëm Presidenten eparë grua në Kosovë. Megjithatë, mefare pak përjashtime, gratë në Kosovëndonëse është e përfaqësuar, fuqia esaje vendimmarrëse nuk është emjaftueshme.

Për tu bërë anëtare te BE-së, Kosovaduhet të ndërmarrë shumë reformadhe të tejkaloj shumë sfida. E këtomund te bëhen me shpejt e më lehtënëse angazhojmë tërë potencialintonë njerëzor, e assesi duke e për-jashtuar nga proceset e rëndësishmegruan.

Igballe Rogova - aktiviste

Nuk duam lule, duam drejtësi përgratë e dhunuara gjatë luftës

Me gjithë faktin që në gjithë botën,por edhe në Kosovë, sot e kësaj ditegratë dalin në rrugë dhe kërkojnë tëdrejtat e tyre, akoma shumë njerëz eshohin këtë ditë feste për të uruarnënat, motrat, bashkëshortet e tyre,thuajse gratë gëzojnë të drejtat e tyre.

Edhe 100 vjet mbas ditës kur përherë të parë, gratë dolën në rrugë përtë kërkuar të drejtat e tyre, akoma atonuk i gëzojnë këto të drejta.

Tash disa vjet Rrjeti i Grupeve tëGrave të Kosovës, më 8 Mars, del nërrugë për të kërkuar të drejtat e grave.Çdo vjet, merret një çështje përavokim. Vitin e kaluar ngritëm zërinpër të drejtat në fushën e shëndetë-sisë. Sivjet, u menduam gjatë se përcilën çështje të ngrihet zërin tonë nërrugë, sepse ka shumë çështje që nashqetësojnë sot e kësaj dite.

Nëse shikojmë konceptin e sigurisënjerëzore, na bëhet e qartë se ende kashumë çështje që kontribuojnë nëpasigurinë e popullatës së Kosovës,megjithëse ka kaluar më shumë senjë dekadë nga fundi i luftës.

Nënat dhe familjet e personave tëpagjetur që nga lufta, edhe trembëd-hjetë vite më pas, ende nuk ndihen tësigurta nga aspekti ekonomik,shoqëror apo emocional ngase famil-jarët e tyre mbesin të pagjetur; shtetidhe institucionet ndërkombëtarekanë ndërmarrë pak hapa për tëadresuar këtë çështje përkundër

protestave dhe grevave të urisë qënënat shpesh i organizojnë;

Edhe përkundër interesimit fillestartë mediave mbi çështjen e dhunimevetë grave gjatë luftës, ato nuk kanëgëzuar mbrojtje adekuate dhe nukkanë parë drejtësi për atë që u kandodhur. Miratimi i Rezolutave 1325,1820 dhe së fundmi 1888 të Këshillittë Sigurimit të Organizatës sëKombeve të Bashkuara nuk ështëpërcjellë me zhvillimin e programeveafatgjata të cilat do t’u garantoningrave siguri, fizike dhe emocionale,pas pësimit nga ushtrimi i dhunës apogjatë procedurave gjyqësore. Gratë edhunuara ende nuk kanë marrëdrejtësinë e merituar dhe ndërkohëpresin mbështetje nga institucionetqeveritare dhe shoqëria civile nëKosovë.

Kjo e fundit është çështja për tëcilën Rrjeti i Grupeve të Grave tëKosovës do të ngrejë zërin, duke or-ganizuar protestë, me moton: “Nukduam lule por duam drejtësi për gratëe dhunuara gjatë luftës”.

Përmes kësaj proteste ne dëshiro-jmë të përkrahim moralisht gratë edhunuara gjatë luftës; tu themi pub-likisht se ato nuk kanë faj për atë që juka ndodhë por kanë faj institucionetqë i kanë harru gjithë këto vite; kanëfaj qytetarët që i kanë nënçmuar dhekanë bërë me gisht. Po ashtu kërko-jmë mbrojtje ligjore për to.

Ua kemi borxh.

Veprore Shehu - aktiviste

Mospërballja me të kaluarën pen-gon drejtësinë transicionale të gravenë Kosovë

Pas 13 vitesh të përfundimit të luftësnë Kosovë trauma psikologjike dhegjurmët fizike të dhunës kanë ngelurakoma të freskëta. Përballja me tëkaluarën, përndjekja e krimeve tëluftës, rehabilitimi psiko-social dhe in-stitucional i viktimave e mbi te gjithakërkim falja dhe njohja publike edhimbjeve të këtyre grave janë as-pektet kryesore të arritjes së drejtësisëtransicionale në vendet e pas luftës.

Por sa janë prekur këto elemente tëdrejtësisë gjatë periudhës së transi-cionit në Kosovë? Përderisa rehabil-itimi psiko-social i femrave tëtraumatizuara nga lufta është ofruarvetëm nga OJQ-të e grave, për de-noncimin e këtyre krimeve as qëbëhet fjalë. Dosjet e krimeve seksualekanë ngelur të mbyllura në sirtarët ekëshillimeve për mbrojtjen e të drej-tave të njeriut dhe OJQ-të që merrenme përkrahjen e këtyre grave përshkak të heshtjes së krimit si nga anae këtyre grave por edhe injorimit të in-stitucioneve për tu marrë me këtëtemë.

U deshën 12 vite pas luftës që përherë të parë dhuna seksuale ndajgrave në Kosovë të përmendët nëParlamentin e Kosovës pa ndonjëplan të veprimit të përkujdesjes ndajkëtyre grave. Përderisa gratë eabuzuara gjatë luftës në Bosnjë traj-tohen si viktima të luftës duke u inte-gruar në Ligjin për Viktima Civile tëLuftës që u ofron mirëqenie socialedhe beneficione në të gjithë sektorëtinstitucional, gratë në Kosovë, vazh-dojnë të përballen me ndjenjën eturpit dhe kushte të rënda sociale.

Mungesa e arritjes së drejtësisëtransicionale për viktimat e luftës i

përshkruhet mungesës së vullnetitpolitik për tu përballur me të kaluarëndhe implementuar reforma institu-cionale si përgjigje e shkeljes sistem-atike të të drejtave të njeriut në tëkaluarën dhe parandalimin e përsërit-jes së këtyre shkeljeve në të ardhmen.

Nevojitet një mobilizim i institu-cioneve dhe shoqërisë civile që tëndërpritet praktika e mos-ndëshkimit, e mbi të gjitha mobilizimi vet viktimave që të thyejnë heshtjendhe të dokumentojnë krimet e përje-tuara.

Sevdije Ahmeti - aktiviste

Problemi më i madh për gruankosovare është vartësia

Nuk mendoj se viti 2011 do të mundtë veçohej si ndonjë vit i veçantë sa ipërket fushës së të drejtave të gravenë Kosovë. Edhe viti që shkoi për-shkohet me ngecje e përparime nëkëtë aspekt. Të drejtat njerëzore tëgruas janë siguruar përmes mekaniz-mave, filluar nga Kushtetuta eKosovës, Ligji për Barazi Gjinore, lig-jet të tjera nga të cilat mund të shko-qiten format e realizimit të të drejtavenjerëzore. Është individi ai që siguronse këto të drejta mund ose nuk mundtë realizohen. Pra, institucionalisht tëdrejtat janë të realizueshme edhe meRezolutës 1325 të KS të KB bashkëme rezolutat që pasuan ju është kri-juar hapësira e bërjes realitet nëKosovë. Këto janë të arriturat. Kambetur përkthimi e këtyre mekaniz-mave në jetën normale për gruan, eqë e gjithë kjo varet nga vullneti indi-vidual.

Ngecja, sipas mendimit tim është nëmungesën e artikulimit të përparësisësë kërkesave dhe të bashkimit për re-alizimin e tyre.

Gratë edhe më tutje vazhduan tëngelin të shkapërderdhura dhe tëqara në gratë e administratës, gratëinstitucionale, të lëvizjeve civile dhenë ato që nuk dinë kah t’ia mbajnë.Secili grup ruan pashallëkun e vet,edhe pse gratë e lëvizjes civile janëtreguar më solidare dhe më luftarakenë nxitjen dhe zgjidhjen e disa prob-lemeve. Brengos fakti se punën qënisin gratë, pra misionin që kanë parae lënë në gjysmë, solidariteti bëhet mëshumë retorikë se realitet.

Problemi më i madh për gruanështë vartësia. Ka ardhur koha kurduhet menduar se ne gratë duhet tëshkurorëzohemi nga interesi individ-ual vetëm e vetëm që të arrijmësynimet për të drejtat tona, nga të cilatdo të përfitojmë të gjithë.

Donika Kada – deputete

Barazia mund të arrihet atëherë kurtë arrijmë barazinë ekonomike

Do dëshiroja që të arriturat nëfushën e avancimit të drejtave tëgruas të mund të numëroheshin çdovit apo të kemi rezultate sinjifikativenë baza vjetore. Por fatkeqësisht ngapërvoja e dimë që rezultatet konkretearrihen shumë ngadalë hap pas hapipas përpjekjeve shpeshherë mbin-jerëzore shohim lëvizje të vogla pozi-tive. Kështu ndodhi edhe në vitin2011, u bë shumë punë mirëpo rezul-tatet edhe më tutje janë modeste. Njëe arritur gjatë këtij viti ështëpadyshim zgjedhja e gruas së parëPresidente e Kosovës që vendin eportretizoi si shembull në Rajon, kjou përcoll edhe me fuqizim dhebashkëpunim të grave në politikë.Ndërsa ngecjet me te mëdha vazhdo-jnë të lidhen me aspektet ekonomiketë gruas kë ende ka shumë pabarazi.Vazhdoi të konsideroi që baraziamund të arrihet atëherë kur të arrijmëbarazi ekonomike ndërmjet gravedhe burrave.

Valbona Salihu - aktiviste

Sundimi i ligjit është një nga sfidatmë të rëndësishme të shoqërisë koso-vare

Kosova ka një kornizë ligjore tëkonsoliduar sa i përket garantimit dhembrojtjes së të drejtave të grave, dukefilluar nga Kushtetuta, e cila i përm-ban parimet e përgjithshme tëbarazisë dhe mos diskriminimit.

Shumica e ligjeve përmbajnë dis-pozita të veçanta që i referohenbarazisë gjinore. Komponenti krye-sor përbërës i kësaj kornize është, padyshim, Ligji mbi Barazinë Gjinore.

Sundimi i ligjit është një nga sfidatmë të rëndësishme të shoqërisëkosovare e posaçërisht i ligjeve me tëcilat garantohet barazia gjinore. Megjithë garantimin e barazisë gjinoreme dispozita ligjore, niveli i zbatimittë tyre është i pakënaqshëm.

Në Kosovë femrat “de jure” janë tëbarabarta para ligjit, por “de facto”një numër i madh prej tyre ende janëtë diskriminuara. Kjo shihet në prak-tikat që zbatohen në shoqërinë tonëlidhur me masën trashëgimore, e cilanuk ndahet ashtu siç përcaktohet meligj, sepse gruaja, në të shumtën erasteve, nuk e realizon këtë të drejtë;për më tepër, as pasuria e krijuargjatë martesës nuk evidencohet sipronë e përbashkët e bashkëshort-ëve, ashtu siç e parashikon ligji.

Sakibe Doli - aktiviste

Çfarë thonë gratë nga politika dhe shoqëria civile për të arriturat dhe ngecjet, gjatë vitit 2011





U promovua Koalicioni i Strehi-moreve të Kosovës

Viti 2011 solli themelimin dhe pro-movimin e Koalicionit të Strehi-moreve të Kosovës dhe Programin eKosovës kundër dhunës në familje.

Por këtu nuk përfundon çdo gjë.Këtu duhet të filloje jetësimi i doku-menteve si të obligueshme për peri-udhat e ardhshme me të cilat burrate qytetarët do të jetojnë të lirë dhe tëbarabartë. 8 Marsi është dita kurduhet te reflektojmë për të këto tëarritura por edhe për të ngriturzërin për ndryshime.

Lumnije Hashani -

ekonomiste

Gratë janë më pak pranishme nëfushën e biznesit

Në Kosovë ekzistojnë parakushtetthemelore/baza juridike që pro-movon barazinë gjinore në të gjithafushat e jetës e me theks të veçantënë ekonomi. Shikuar në praktikë,gratë janë më pak të pranishme nëfushën e biznesit për arsye se bal-lafaqohen me disa sfida më tëmëdha krahasuar me burrat njëndër to është edhe “pafuqia” për in-vestime për arsye të barrierave qëshfaqen gjatë marrjes së kredive nëbanka. Gruas i mungon akcesi ndajkredisë kaq i domosdoshëm përmundësimin e barabartë të saj nëburimet financiare. Kjo sigurishtndodhë për shkak të zvarritjeve tëoperacioneve bankare, garancisë sëpronësisë, praktikave të gabuara tëndjekura shpesh në regjistrimin epasurive të paluajtshme dhe të lua-jtshme, konkurrencës së ashpërdhe të pabarabartë etj. Edhepërkundër këtyre sfidave qëparaqiten në praktikë, jemi dëshmi-tarë se në raste të caktuara gratëmund të jenë të suksesshme nëbiznes falë vendosmërisë së tyre përtë arritur progres, ndihmës dhepërkrahjes së institucioneve qever-itare përmes subvencionimit sido-mos në sferën e bujqësisë. Po ashtujanë aktive edhe disa OJQ që ofro-jnë programe për aftësim profe-sional dhe ndihmë të drejtpërdrejtë.

Albulena Haxhiu, deputete

Shumë pak progres sa i përketavancimit të të drejtave të grave nëKosovë

Ashtu si edhe vitet që lamë pasdhe jo vetëm 2011 mund të themiështë shënuar shumë pak progressa i përket avancimit të të drejtavetë grave. Meqë të drejtat e gruas sitë drejta elementare e të patjetër-sueshme janë në një stad të rifillimittë shkuarjes apo rishkruarjes sëmekanizmave ligjor dhe ratifikimit

të shumë rezolutave e rregullorevendërkombëtare. Si për çdo shtetashtu edhe për Kosovën janë oblig-ative dhe në bazë të këtyre oblig-imeve duhet nxjerr politikaavancimi që siguron dhe mbron tëdrejtat e grave. Përveç tjerash janëedhe dy probleme të drejtpërdrejtaqë atakojnë gruan në Kosovë ajo etrafikimit me qenie njerëzore dhedhuna në familje. Raporte tëndryshme vendore e ndërkom-bëtare shprehin shqetësimin përkëto probleme të shoqërisë dhefatkeqësisht kemi rritje statistikashdhe assesi zvogëlim të tyre. Mbetetsfidë implementim i të gjithëmekanizmave ligjor të vendit e qëkanë për fokus, parandalimin,mbrojtjen dhe avancimin e rolevegjinore.

Flora Macula - aktiviste

Pjesëmarrja e gruas në politikëdhe vendimmarrje është reflektim ipozitës së tyre në partitë politike

Përfaqësimi i grave në vendim-marrje sigurohet me kuotë për vitetë tëra, ky veprim afirmativë filloi tëjap rezultate, në vitet e fundit sëpaku në nivelin qendror. Në vitin2011 numri i grave në poste kyçe nenivelin qendror u rrit. Ndikimi ikësaj iniciative është signifikant sinë vend ashtu edhe në rajon dhebotë. Së pari zgjedhja e një gruaje siPresidente të Kosovës përmirësonimazhin e vendit tonë në tërë botën,zhduk paragjykimet për shoqërinëkosovare që ndikon në politikat ejashtme pozitivisht, e njëkohësishtsensibilizon audiencën kosovare nëaspektin e përfaqësimit gjinor

Iniciativa tjetër që një grua të ud-hëheq bisedimet teknike ndërmjetKosovës dhe Serbisë është për t’upërshëndetur, sidomos përzgjedhjae një gruaje me një bagazh të madhnë politikë dhe diplomaci, e cilanjëherit është edhe zëvendëskryem-inistre. Për më tepër kemi edhe njëzëvendëskryeministre, që njëherëshdrejton ministrinë e tregtisë dhe in-dustrisë, e cila ishte mjaft e vendo-sur në hapat që i ndërmori në lidhjeme masat e reciprocitetit. Së fundiprocesi i integrimit në BE drejtohetnga një ministre dhe shpresojmë seangazhimi i saj do rezultojë pozi-tivisht në të ardhmen e afërt tëKosovës.

Mirëpo pa marrë parasysh këtyrearritjeve ende vazhdojnë të jenë tëulëta treguesit e pjesëmarrjes sëgruas në politikë dhe vendimmarrje,sidomos kur flasim për nivelinlokal/komunal. Pjesëmarrja e gruasnë politikë dhe vendimmarrje ështëreflektim i pozitës së tyre në partitëpolitike, të cilat përsëri duhet thënëse janë domene burrash dhe kapadyshim ndikim negativ dhe për-caktues për afirmimin e gruas nëpolitikë dhe vendimmarrje, pasi par-titë janë qendrat ku bëhen politikate angazhimit dhe ndarjes sëpërgjegjësive.

Duhet rikujtuar se institucionetqeveritare janë përgjegjësit kryesorpër mbrojtjen e të drejtave të njeriutdhe e kanë obligim që të sigurojnëçdo gruaje dhe burri jetë kualitativepa dhunë, kërcënime dhe të krijojnëmundësi të barabarta për të gjithë.Institucionet e Kosovës kanëmundësi të bëjnë aleat shoqërinëcivile/organizatat e grave, duke endihmuar punën e tyre tëpalodhshme drejtë barazisë gjinoredhe të drejtave njerëzore të grave.

Pavarësisht nga e kaluara kurnjerëzit në përgjithësi e gratë mëveçanti kanë përtuar të punojnë nësistemin e drejtësisë duke e cilësuaratë si punë për të tjerët,zëvendëskryeministri njëheraziministri i Drejtësisë së Kosovës, Ha-jredin Kuçi inkurajon gratë që tëjenë pjesë e këtij sistemi madjethotë se për arsye të ndryshme atojanë më të drejta në marrjen evendimeve.

“E para, gratë janë më pak tëndikuara nga ambienti kulturor dhepolitik dhe e dyta në vendimmarrjejanë më të ndjeshme në kuptiminpozitiv pra vijnë tek një vendim mëi drejtë. Ajo që mund të them ështëse sistemi i drejtësisë nuk reflektonnegativitet në raport me barazinëgjinore. Përkundrazi ka një pozi-tivitet dhe ka një ambient propor-cional jo ndoshta qind për qindashtu siç duhet por jashtëzakonishttë prezantuar”, thotë ministri Kuçi

Ai thotë se nuk kanë të dhëna tësakta se cili është përfaqësimi gji-nor nëpër institucionet e drejtësisëduke përfshirë edhe administratëne MD-së, gjykatat e prokuroritë porthotë se janë munduar që të kenënjë përfaqësim adekuat. Ai shton senuk kanë punësuar në punë gravetëm sa për sy e faqe, që vetëm tëjenë pjesë e ndonjë institucioni, porshton se të punësuarat nëpër këtoinstitucione, japin këshilla e bëjnëpunë në shërbim të vendit.

“Në menaxhimin e MD-së, nëpërbërjen e kabineteve së MD, poredhe në sistemin në tërësi kemiqenë jashtëzakonisht të ku-jdesshëm që të bëjmë një prezantimtë tillë. Nëse marrim po ashtu për-bërjen e gjyqësorit apo të prokuror-ive, do të marr shembull vetëmgjykatën Supreme në të cilën ka mëshumë të gjinisë femërore sesamashkullore”, thotë Kuçi.

Edhe në gjykatat e niveleve tjeraai ka besim të plotë në përfaqësiminadekuat por thotë se kulmi për tëparë shembullin e përfaqësimit gji-nor, është gjykata Supreme.

Ai inkurajon gratë që të jenë mëtë përkushtuara, më të angazhuaradhe mbi të gjitha tì besojnë pjesë-marrjes në drejtësi.

“Drejtësia nuk është punë e rëndëpër askënd dhe në veçanti mbi tëgjitha drejtësia nuk është punë ecila nuk bën me u marrë me të.Përkundrazi është punë e cila istimulon njerëzit të merren. Gratëmadje mund ta ushtrojnë mëshumë drejt, pa ndikime të ambien-tit kulturor, politik apo të tjerat kujetojmë dhe me një sensitivitet përvendimet”, vlerëson i pari i drejtë-sisë në vend.

Për 8 Mars, festë për gratë e dënuara

Ministri Hajredin Kuçi thotë sepërfaqësimin e gjinisë femëroreështë munduar që ta paraqes qyshnga kabineti i tij prej ministri dukeangazhuar kështu përveç asisten-teve, jo të gjitha femra, edhekëshilltare të cilat sipas ministribëjnë punë të shkëlqyeshme.

“Jam munduar që edhe në për-faqësim të niveleve të larta, po emarrim shembull shërbimisprovues udhëhiqet nga një femërpastaj kemi në pozita të drejtorëveapo zëvendësdrejtorëve të gjinisëfemërore, të shërbimit korrektuesdhe në pranimin në punë unë e kamrespektuar në vazhdimësi atë dhegjinia femërore ka pasur përparësi”,thotë Kuçi.

Bashkë me stafin e tij sikurse vitin

e kaluar por edhe këtë vit, ministriHajredin Kuçi pritet që ditënNdërkombëtare të Gruas 8 Marsinta kaloj e të festoj me nënat, gratë egratë që janë duke vuajtur dëniminpër arsye të ndryshme.

“Unë them se ato kanë obligimeligjore por edhe ne kem obligim qëtì respektojmë liritë dhe të drejtat etyre dhe për këtë, për një momentato ta ndiejnë vetëm si nëna, sifemra, si gra apo diçka tjetër tëbarabarta në shoqërinë tonë. Do tabëj të njëjtën gjë edhe këtë vit dhekam tentuar që ato ta ndiejnë vetënedhe me angazhim në punë, me ku-jdes, me kushte të veçanta dhe unëbesoj që kushtet janë të përafërtame sistemet perëndimore por që iaruajnë intimitetin dhe cilësinë e sajedhe si femër”, thotë Kuçi.

Ndonëse me ardhjen e tij prejministri, Kuçi ka bërë ndarjen e ad-ministratës dhe nuk ka kompetencëqë të përzihet në atë të prokurorisëe gjykatave, ministri beson së për-faqësimi gjinor është në nivel tëduhur por thotë se administrata eMD-së është shembulli më i mirëështë për të tjerët

“Në administratën tonë, ne kemikrijuar ambient dhe unë po themshembulli më i mirë është kurpunonjësit e MD-së e shohin min-istrin që ka këshilltare gra, të cilatjo vetëm që janë sa për sy e faqe,bile mund të them se janë në njëambient shumë të barabartë e bilendoshta të privilegjuara në kupti-min pozitiv por gjithnjë si rezultat ikapaciteteve të tyre”, thotë Kuçi.

Rriten ndëshkimet e ngacmimeveseksuale

Në kuadër të punës që ka bërëMD-ja në përmirësimin e infra-strukturës ligjore për mosdiskrim-inim të gjinisë femërore e nëçështjet e përafërta me të, HajredinKuçi përmend Kodin e ri Penal, i cilisipas tij ka rritur politikën ndëshki-more për kryesit e këtyre vepravepenale.

“Në Kodin e ri penal e kemi bërënjë avancim që femrat të cilat janëviktima të trafikimit, mund dhenëse bashkëpunojnë me prokuror-inë, nuk do të jenë pjesë e inkrim-inimit. Ka qenë më herët mundësiaqë të jenë pjesë e inkriminimit. Plus

me kodin e ri penal, politikatndëshkimore janë rritur për inces-tet, për ngacmimet seksuale, prakodi i ri penal ngacmimet seksualei ka rritur në nivel të jashtëzakon-shëm dhe atë gati në nivel të traj-timit si në SHBA dhe shumë të tërëndë se në Evropë”, thotë Kuçi.

Kuçi fton njerëzit në Kosovë qëviktimat e trafikimit të mos i vlerë-soj si viktima e si njerëz me turppara shoqërisë por si njerëz aksi-dental. Këtë, Kuçi thotë se e kathënë në shumë trajnime por edheme rastin e shënimit të ditës kundërdhunës në familje që është orga-nizuar në bashkëpunim meProkurorinë e Shtetit.

“Përkundrazi ne duhet tì ndih-mojmë ata njerëz që të kthehen nëpunën e tyre, familje e jetë si njerëztë barabartë. Ne kemi edhe shtëpitëqë tani kemi bartur në kompetencëtë Prokurorisë së Shtetit për mbro-jtjen e viktimave të trafikimit. Ku ikemi krijuar kushtet adekuate embi të gjitha kemi ruajtur sekretinmaksimal”, thotë më tej Kuçi.

Në Kosovë sipas tij është miratuaredhe ligji për mbrojtjen juridikefalas i cili ndihmon pos gratë, tëgjithë qytetarët e Kosovës që nukkanë kushte materiale për të proce-duar një rast në gjykatë, që tu ndih-mohet në këtë drejtim.

Edhe Ligji për Ndalimin e Dhunësnë Familje, Kuçi thotë se ka nisurimplementimin. Ministri përmendfaktin që viteve të fundit kemi mëshumë raste të raportuara. Dhunasipas tij nuk është rritur por falë lig-jeve, njerëzit kanë marrë guximinqë të paraqesin rastet në gjykatë.

“Unë jam i bindur që veprime tëtilla merren dhe ligji garanton tëdrejta edhe për luftimin e dhunësnë familje por mbi të gjitha për re-habilitimin e raporteve të tilla. MDndërton politikat e drejtësisë së këtijvendi. Me miratimin e këtij ligji nepërfundojmë punën tonë por jo qël-limin e punës sonë. Qëllimi i punëssonë është fillimi i implementimit tëligjeve dhe në këtë drejtim ka edheinstitucione të tjera që duhet të mer-ren, ka edhe mekanizma të tjerë, kanevojë buxhetore, ka nevojë përpërgatitje të njerëzve por ka nevojëedhe për mentalitet. Unë i ftojnjerëzit që ti besojnë më shumëdrejtësisë”, thotë Kuçi.

INTERVISTË E MINISTRIT TË DREJTËSISË, HAJREDIN KUÇI

Kuçi inkurajon gratë që të punojnë në drejtësi

I pari i drejtësisë në vend fton gratë në Kosovë që të jenë pjesë e sistemit tëdrejtësisë dhe të mos i frikësohen punës në këtë segment. Pavarësisht nga ekaluara, Kuçi thotë se tashmë ekzistojnë ligje, të cilat kanë kontribuuar në

avancimin e gjinisë femërore në pjesëmarrje e vendimmarrje

Femrat të drejtë në pronë Duke u bazuar nga e kaluara, ministri i drejtësisë thotë se çështje të

ndryshme pronësore janë zgjedhur vetëm brenda për brenda familjesdhe si rezultat shumicën e herëve, gratë nuk kanë kërkuar të drejtë nëpronë. Ligji për Trashëgimi, i miratuar së fundi, sipas ministrit Kuçi erregullon një çështje të tillë dhe asnjë ndarje e pronës nuk mund të bëhetnë shtëpi por duhet të bëhet në gjykatë.

“Tash nuk shkon si më herët kur pala këto çështje i zgjidh në shtëpi,tani duhet përmes gjyqit. Kjo do të thotë se derisa shkon në gjyq do tëmendon më shumë dhe kjo është avancim”, thotë Kuçi.




8 • KOHA Ditore

Halil Matoshi

Gjithnjë më ka impresionuar shen-jëzimi i rrugëve me numra e jo emranjerëzish realë, sidomos jo të poli-tikanëve dhe asnjëherë nuk më kanëimpresionuar emrat e heronjve dhemonumentet mesjetare me kuaj,shtiza e shyta, me shpata e kurorambi krye.

Gjithnjë dhe gjithandej pos nëgjeografinë shqiptare më kanë im-presionuar gratë e fuqishme nëpërhistori si dhe monumentet e tyre.

Kosovarët vazhdojnë të jenë robërtë historisë dhe miteve, nga të cilatburojnë edhe tabu që janë kodifikuarnë Kanunin e Maleve, por edhe asofetare, fetishe për gratë, tështresëzuara me rrënjë të thella nëtraditën shqiptare. Sipas Dr. NicolaMai, këto tabu çojnë në një rend sim-bolik fallocentrik dhe heteropatri-arkal në të cilin, po t’i referohemiLacanit nuk ekzistojnë dy sekse, pornjë i vetëm: Njëri dhe Të Tjerët rrethtij. Sipas këtij rendi autoritar dhe ho-mogjen, vetëm burrat e vërtetë, aposikurse thotë Herzfeld, vetëm burratqë “dinë të tregohen burra”, janë ru-ajtësit dhe mbajtësit e nderit dhe re-spektit dhe vetëm ata kanë të drejtëntë administrojnë pushtetin duke afir-muar mbizotërimin dhe dominimin etyre mbi “të tjerë” me më pak nderdhe kryesisht jopatriotik, pra me mëpak mashkulloritet, sipas mendësisëtipike shqiptare: “Po vjen një njeri menjë grue!”, dhe nëse “ajo” është efuqishme, këto tipare nuk i ka të sek-sit femëror”, por veti të panatyr-shme!?

Pra, gruaja në traditën shqiptarekanunore zihet “rob” dhe kur ajoshfaqë cilësi jo të rëndomta femërore,shndërrohet në “grue burrneshë”!

Studiuesi Mai vlerëson se gruajashqiptare (por edhe grupet tjeramargjinale shoqërore) meqë nuk upërgjigjet këtyre standardeve norma-tive të mashkullorizuara dhe hegeje-monizuara me respektueshmëri dhender, ndajnë funksionet e përbërësvetjerë, duke i shërbyer kësisoj, nëpër-mjet ndërveprimeve socio-kulturore,dallimit të subjekteve të privilegjuarhegjemonë.

“Pozicioni i tyre në fushën diskur-sive është ai i nënshtrimit të heshturdhe të pafuqishëm ndaj subjektit fal-locentrik, mashkullor që sundonskenën simbolike dhe po ashtu edhepeizazhin socio-kulturor shqiptar”,thotë Mai.

Në anën tjetër Michel Foucault te“Vullneti për dije” mendon sepushteti e detyron në mosekzistencëseksin.

“Pushteti vepron duke shpallurrregullën: Sundimi i pushtetit mbiseksin sigurohet përmes gjuhës, osemë saktë nëpërmjet aktit gjuhësor icili, duke qenë se artikulohet dhethjesht nga fakti i artikulimit, prod-hon gjendje ligjore.”

Pushteti flet, thotë Foucault, dhefjala vlen si rregull. Kësisoj, forma ekulluar e pushtetit mishërohet tefunksioni i legjislatorit dhe, në lidhjeme seksin, mënyra e tij e veprimitështë e tipit juridiko-ligjërimor. Kjologjikë pushteti mbi seksin, sipas këtijautori, së këndejmi shfaqet si logjikaparadoksale e një ligji të trefishtë: de-tyrim në mosekzistencë, mosshfaqje(mbulim) dhe heshtje. Në këtë kon-tekst, vitin e kaluar në një pllakat nëPrishtinë u mbulua me fashë tëbardhë gjiri i një nëne, nga një fo-tografi e “The Times” që ishteshndërruar në ikonë të përbotshmetë vuajtjes së civilëve kosovarë gjatë

përndjekjes nga fashizmi serb.Para do kohësh shkrova për një fle-

tore shënimesh që u ishte shpërndarëdeputetëve në Kuvendin e Kosovësku shquheshin disa proverba tradi-cionale që fyenin gruan si qenie jo edenjë për pushtet, madje as nëfushën e dijes.

Dhe njëri nga komentuesitmashkullor me cinizëm më shkru-ante: “I paskan fyer gratë, e ani pse jeprekur ti”?

Ky është vendi që burri nuk ështëvetëm Zot, Profet dhe Pushtet, poredhe ai që vlerëson burrërinë edhe tëburrave tjerë, që janë ose mendojnëndryshe, njëjtë sikur ai vendos përnderin dhe “burrërinë” e gruas, sepsetiparet si trimëria, atdhetaria,mençuria, guximi etj, janë ek-skluzivisht në pronësi të mashkul-loritetit.

Në Evropën Perëndimore domino-jnë emrat e rrugëve që janë shkrim-tarë e filozofë, dhe, po ashtu shumëgra. Emërtimi i shesheve dhe rrugëvesipas grave të zonja por të brishta sh-prehin qytetërimin e akëcilës shoqëri.

Po ku është shoqëria kosovare nëkëtë kontekst?

Të hedhim një vështrim të shpejtëtek emërtimi i rrugëve në Prishtinë,sa për të parë që edhe kur burrat e

hapin zemrën ndaj përfshirjes së samë shumë grave në këto emërtime,ata ngelin pa ide, nuk u bien ndër-mend asnjë grua e merituar, por nëkokat e tyre vlojnë Azemat, Ademat,Bajramat, Longarat... e kështu deri nëpre-histori...

Natyrisht tek gjyshërit e supozuarpellazgo-iliro-dardano-albano-kosovarë...

Një komision i ngrehur nga Asam-bleja komunale e Prishtinës, kapropozuar rishtas emërtimin e 171rrugëve, kurse katër janë lënë “rez-ervë”, pra nuk janë pagëzuar.

Dhe nga ato 171 emra, dominojnëburrat e dheut, kurse anëtarëve tëkomisionit i kanë ra ndërmend vetëm7 emra grash!?

Nganjëherë ishte thirrur në ndihmëedhe folklori popullor ose kujtesa epopullit, për personazhe rapsodish,që nuk janë historikë, ose së paku jotë mbështetur në faktin shkencor dhenë këtë kontekst, thjeshtë ka mundqë ndonjë rrugë në kryeqytetin koso-var të pagëzohet edhe “Kanga egjarpnit”, ose “Qika patureshë”!???

Nëse nuk vlente ndonjë kriter mëserioz, për propozim dhe arsyetim,pse të mos ketë Prishtina edhendonjë rrugë të bazuar në legjendatdhe besëtytnitë popullore, si këto që

theksova më parë!? Më këtë listën e fundit, ndër emrat

e propozuar dhe të miratuar me shu-micë të madhe votash, kanë zënëvend vetëm 101 njerëz të kulturës,artit, arsimit si mjekë, arkitektë,muzikantë, aktorë, profesorë, kun-druall 552 heronjve, luftëtarëve eveprimtarëve politikë, antiosmanë eballistë antikomunist, pastaj kuis-lingë (Xhafer Deva e Rexhep Mitro-vica) e partizanë komunistë që ngaGanimete Tërbeshi e Qemal Stafa ederi te Fadil Hoxha, si dhe politikanëkomunistë Mahmut Bakalli, NebiGashi e Nazmi Mustafa...

Por jo edhe Drita Dobroshi(veprimtare politike, kryetare eDhomës për Edukim dhe Kulturë nëParlamentin federal të ish- Jugosllav-isë dhe bartëse e funksioneve politikenë Kosovë.)

Ndërkohë që harrohen njerëz që ekanë bërë këtë Kosovë edhe ngafusha e mësuesisë, sportit etj; pse joedhe Lah Nimani e Mentaz Alla-jabegu...

Dihet, popujt e vegjël dhe të von-shëm në histori vuajnë nga kom-pleksi i madhështisë së projektuardhe në këtë mësymje përvetësojnëfigura të mëdha, duke i shpallur“tanët” pa ndonjë mbulesë fak-

tografike.Në këtë vazhdë, Prishtina aktual-

isht i ka tre Perandorë, Dioklecianin,Justinianin dhe Lekën e Madh (Alek-sandri i Maqedonisë); Gjashtëmbretër (Agron, Bardhyl, Genc, Lon-gar (ky madje dy herë), Pirro, Zogu I;e një mbretëreshë, Teutën, po jo edheemrin Nana Mbretëreshë, Geraldine,si dhe një Prince (Wilhelm Wied) porasnjë princeshë!?

Po ashtu ka plot emra hoxhallarëshe priftërinjsh e shenjtorësh, që ngaPapa Gjon Pali II, At Zef Pllumi eImzot Nik Prela, por jo edhe ZojaRruzare!

Katër pashallarë otomanë figurojnënë adresat e rrugëve prishtinase, AliPashë Gucia, Mehmet Pashë Deralla,Ali Pashë Tepelena, Maliq Pashë Gji-nolli (po jo Muhamed Aliu –Themeluesi i Egjiptit modern) dhe kyfakt të çon pikërisht në mendësinëotomane, ku asnjëherë asnjë grua s’ubë Pashë, por të gjitha robëresha dhendonjëra më me fat sulltaneshë. “Nx-jerrjen” e gruas nga historiashqiptare, Mai e sheh edhe sitrashëgimi pesëshekullore osmane.

Në këto lista, ka boll shkrimtarë, pojo edhe Anton Pashku e AzemShkreli!?

Dhe sidomos jo ndonjë shkrimtarekosovare si Hida Halimi p.sh. osendonjë mendimtare a poete e për-masave botërore si Hannah Arendtapo Wislava Szimborska!?

Ka shumë muzikantë, por jo edheRexho Mulliqi; e posaçërisht joNexhmije Pagarusha, NazmijeHoxha e Fitnete Rexha...

Shumë aktorë prej AleksanderMoisut deri te Bekim Fehmiu e FarukBegolli, por jo edhe piktorët MuslimMulliqi e Nysret Salihamigjiqi; dheposaçërisht jo Melihate Ajeti, AdrianaAbdullahu, Naxhije Deva, MeribaneShala dhe Lajde Sopi...

Pra Prishtina i ka dy Longara, dyBajram Curra, dy Xheladin Kur-balia... dhe asnjë dëshmore tëJasharëve të Prekazit, si Nana Zahëdhe Adilja, gruaja e Ademit (dësh-more), po edhe të Nurie Zekajt dheNanës Ajshe (atdhetare.)

Do të lexoni tabelat me nëntë Rex-hepa (një nga ta kryeministër nazist),nëntë Mehmeta, tetë Ahmeta, gjashtëSaliha, po jo Sali Berisha; pesë Syla eSylejmana, pesë Abdyla, pesë Alia,pesë Bajrama, pesë Bedria, katërTahira, katër Azema, katër Hasana(po jo Hasan Prishtina); gjashtëIbrahima (po jo Ibrahim Rugova,thonë se do të ngrihet Sheshi meemrin e tij), pesë Uka e Ukshina;gjashtë Ismeta, gjashtë Afrima, doAgima e kështu më radhë, sipashartës tradicionale të homonimeveshqiptare-kosovare.

Nëse kriteri i mosemërtimit tërrugëve me emra njerëzish të gjallëështë thyer me mbështetësit epadyshimtë të kauzës së Kosovës siBill Clinton, Madeline Albright, JamyShea dhe me Bob Dolle atëherë psetë mos emërtoheshin rrugë edhe meemrat e Nexhmije Pagarushës(këngëtare), Sahadete Mekulit(mjeke), Natasha Kandiqit (human-iste).

Nëse aq shumë u pëlqen koso-varëve Miss Edith Durham pse tëmos u pëlqejë edhe Christine VonKohl, që ishte avokatja më e zëshmee Kosovës në Helsinki Watch dhe nëmedat austriake, që influencoi sëkëndejmi edhe Qeverinë austriakenë krah të çështjes së Kosovës.

Së këndejmi nga tre bulevardet pr-ishtinase vetëm një mban emrin e njëgruaje (Nëna Terezë), kurse ngadhjetë sheshet e kryeqytetit katërmbajnë emra grash, si: Miss EditDurham, Xhevë Lladrovci, MedlinOlbrajt dhe Shote Galica.

Rrugët e Prishtinës i kanë shën-jëzuar 20 gra, prej të cilave vetëmkatra vijnë nga fusha e artit dhe kul-turës, Tefta Tashko, Marije Kraja,Katarina Josipi dhe Musine Kokalari.

Të tjerat vijnë nga lufta dheveprimtaria politike…

QYTETI PA DASHURI

652 burrat dhe 20 gratë e PrishtinësGruaja kosovare është nxjerrë nga historia dhunshëm duke e tërhequr për flokësh, për ta përligjur imoralitetin dhe agresionin

e (pu)shtetit mashkullor.Në traditën kosovare është instaluar një moral fals dhe i dyfishtë, për ta justifikuar diskriminimin e shpesh edhe dhunën fizike ndaj gruas, duke u bazuar herë në norma kanunore (tribale) e herë në parime fetare,

por shpesh edhe në postulate patriotike?





Lindita Tahiri

Përgjithësisht besohet se femi-nizmi i ka arritur qëllimet e veta,madje ka dhe mendime se këtoqëllime janë tejkaluar. DorisLessing, , fituese e çmimit“Nobel” dhe autore e romanitikonë për feminizmin Fletorja eartë thotë: “ Nuk kam asgjë tëpërbashkët me feministet, atojanë shumë të ngurta dhe tëvrazhda, të lënë përshtypje senuk mund të pajtohesh e as të kë-naqesh me meshkujt ..... shoqëriae jonë ka krijuar pavetëdijshëmnjë paragjykim se vajzat janë tëkëndshme dhe djemtë janë tëkëqij” (Lessing: 2001). Por,përkundër mendimit mjaft tëpopullarizuar se feminizmi kashkaktuar ndryshime marra-mendëse kulturore në dobi tëfemrës, megjithatë lëvizja e gruasvazhdon të jetë një nga lëvizjetmë efikase dhe më të dobishmepër barazinë shoqërore duke tra-jtuar çështje të rëndësisë thelbë-sore siç është shndërrimi ifemrës në objekt apo konsumi indërlidhur me ‘industrinë e sek-sit’.

“Ku shkuan gjithë ato femra in-teresante?” pyet autorja NinaPower, në librin e saj Gruajanjëdimensionale (2009) (qëaludon në titullin e MarcuseBurri njëdimensional (1964)),dhe vazhdon më tej: “A thua kaqlehtë u plotësuan dëshirat e fem-inisteve, me vetëkënaqësinë nëparajsën e shopping-ut , metringëllimën e byzylykëve lepu-rushash të playboy –it dhe me de-pilimin e vijave të bikinit?”.

Për rrezikun nga ideali i uni-formizuar dhe i standardizuar ibukurisë femërore mund të de-batohet gjatë, por gjithsesi sotmbizotëron bindja se bukuria efemrës në radhë të parë gjendettek pamja e saj, prandaj dhe ‘re-cetat’ për bukurinë femërorejanë përhapur dhe shpeshtuar aqshumë sa madje janë shndërruaredhe në një “ kundërveprim tëfuqishëm ndaj feminizmit,kundërveprim që e shfrytëzonstandardin e bukurisë femëroresi armë politike për ndalimin epërparimit të gruas” (Kat Ban-hyard. 2010). Madje dhe në rastetkur femra arrin fuqi supremevendimmarrëse politike siç ështërasti me Presidenten në Kosovë,mediat manifestojnë një diskursparagjykues gjinor dhe eangazhojnë publikun më shumëme tema lidhur me dukjen dheveshjen e saj, madje edhe medukjen e gjuhës dhe tingëllimine të folurit të saj, se sa me përm-bajtjen dhe domethënien e asajqë flet Presidentja. Për mëshumë, edhe në mjedise që kon-siderohen ndër më të avancuaratnga aspekti i barazisë gjinore, siçjanë SHBA-të, fushata e kandi-dates femër për presidente dësh-moi po këtë imazhstereotipikisht të automatizuarpër gruan si kategori e shoqërisëqë i takon sferës së amvisërisëdhe që nuk përket në mjedisinpolitik dhe nuk meriton të jetëpjesë e procesit vendimmarrës.

Natyrisht se raportet gjinore

janë ngushtë të lidhura me ra-portet e fuqisë dhe pushtetit, dheato nuk transmetohen vetëmpërmes vendimeve të mëdha, sipër shembull përcaktimi përkuotën e deputeteve femra nëParlamentin e Kosovës. Raporti ipabarabartë i pushtetit mes dygjinive transmetohet me gjëra nëdukje të vogla, siç janë përqasjete përditshme mediatike dheimazhet e reklamave, që ndiko-jnë drejtpërsëdrejti në krijimin eparagjykimeve dhe stereotipavepër femrën, në konstruktiminshoqëror të femrës si një qenie edukjes, dhe jo e përmbajtjes. Njëdiskurs i tillë me paragjykimegjinore, nuk kursen asnjë sferëtë hapësirës publike, që ngareklamat e çamçakëzëve, këngëte popullarizuara, editorialet hi-jerënda ,deri te fletëpalosjet përregjistrim në universitetet eshumta të trevave shqiptare. Përmë shumë, kjo ideologji rozëështë befasisht e pranishme edhenë prodhimet mediatike që pre-tendojnë të jenë avangarde dhetë kenë marrë pikërisht rolin kri-tik dhe korrigjues të shoqërisë.Për shembull, parodia kritike“The Pimpsons” në Kosovë, megjithë fuqinë e ironizimit dheorigjinalitetit në trajtimin e re-alitetit të Kosovës , megjithatëshpërfaq seksizëm të skajshëmnë portretizimin e femrës. Pokështu bën nga ana tjetër e ku-firit emisioni “Fiks fare” ku, megjithë ironinë e mprehtë qëpothuaj nuk lë pa prekur asnjëdukuri të rëndësishme për re-alitetin shqiptar, shndërrimi ifemrës në objekt arrin përmasavulgare. Madje, edhe njëmendësi e re dhe premtuese, mefrymë të shëndoshë rinore dheardhmërie, që po mëton ta rik-thejë komunikimin brenda kom-bit, komunikimin e dëmtuar derinë kufi të anormales- AleancaKuqezi, në një nga manifestimetpublike e shfaq patriotizminpërmes flamurit kombëtar tëqepur si fustan me dekolte përvajzat e reja aktiviste, roli ivetëm i të cilave është që t’i ofro-jnë vijat e gjymtyrëve të trupitpër flamurin (edhe pse cinikëtpas-feministë do të thoshin semë mirë na del me shqiponjëndekolte se sa me flamurin megjashtë asteriksa).

Sidoqoftë, kjo ideologji epabarazisë gjinore dhe kypushtet “i padukshëm” i gjinisë“së fortë” është më i fuqishëm,pikërisht sepse duke qenëgjithandej rëndomësohet, dhenuk vërehet lehtë. Ai për nganatyra është pushtet kognitiv, imbështetur në internacionaliz-imin e automatizuar të normavetë caktuara gjinore, dhe mani-festohet në veprimet tona tëpërditshme dhe në rutinën eprodhimeve gjuhësore qëgabimisht perceptohen si tënatyrshme dhe legjitime.

A mund ta përmirësojë femi-nizmi këtë perceptim? Mund tapërmirësojë vetëm pasqyramagjike, atëherë kur gruaja do tapyesë: “Pasqyrë moj pasqyrë,kush është më e mençura nëbotë?”

OPINION

Feminizmi sot: nevojëapo ekstravagancë?Por, përkundër mendimit mjaft të popullarizuar sefeminizmi ka shkaktuar ndryshime marramendësekulturore në dobi të femrës, megjithatë lëvizja egruas vazhdon të jetë një nga lëvizjet më efikasedhe më të dobishme për barazinë shoqërore...

Ulrike Lunacek

Disa gjëra të imëta bëjnë ndryshimetë mëdha në jetën personale tënjerëzve. Kur kam folur për herë tëfundit me Rrjetin e Grave të Kosovës,shpalosa një pjesë të rrëfimit tim, dheluftën e vazhdueshme pretenduesedhe konfirmuese të vendit tuaj, si njëgrua në një botë të dominuar endenga burrat - në Kosovë, në BallkaninPerëndimor, në Evropë dhe në botënanembanë. U rrëfeva pjesëmarrësevesesi u mësova të isha në ballë tëtakimeve dhe të kërkoja ta merrjafjalën ndër të parat në një debat - dhejo në fund, kur mund të ishte tepërvonë që të më dëgjohej fjala.

Dhe isha shumë e befasuar kur njëgrua e moshuar kërkoi fjalën dhe thase ajo e kishte marrë fort afër zemrëskomentin tim dhe se në të ardhmendo t’i mbante mend fjalët e mia. DitaNdërkombëtare e Gruas është njëprej atyre ditëve kur ne duhet t’i kuj-tojmë gratë që ishin para nesh, dhe tëpërdorim shembujt e tyre për tafuqizuar veten dhe të tjerat, me qëllimqë t’i sfidojmë dhe ndryshojmë struk-turat patriarkale që mbizotërojnë, kumë pak e ku më shumë, në të gjithapjesët e botës. Kur isha rioshe, nukkishte femra në botën e politikës dheekonomisë - së paku asnjë prej atyreqë mund të shiheshin në lajme tele-vizive ose nëpër gazeta. Kjo kandryshuar, por jo mjaftueshëm. Eshtëteoria e “masës kritike”, që argumen-ton se neve na duhet dhënë hapësirëprej tridhjetë për qind në çdo fushë,me qëllim të shënojmë ndryshim realdhe të qëndrueshëm.

Në këtë sens, gratë e Kosovëstashmë kanë shënuar një hap përparadrejt arritjes të qenët një masë kritike:Në parlamentin tuaj, një e treta e de-putetëve duhet të jenë femra, dhe kjoduhet të sigurohet edhe në lista zg-jedhore. Dhe ju e keni një grua presi-dente, e vetmja në EvropënJuglindore (të tjera nuk ka shumë as

në Bashkimin Evropian).Natyrisht se nuk mjaftojnë vetëm

shifrat: ‘Të qenët grua nuk ështëvetëm një shifër sa për sy e faqe të njëprogrami’, por është një fakt se nëpërgjithësi gratë janë më pak tëvetëshfaqura, sesa burrat, dhe kësisojshpeshherë mendojnë se dinë saduhet, se nuk kanë studiuar sa duhet,se nuk janë mjaft të përgatitura, nukduan të presin dhe të shohin, e kështume radhë - ndërkaq burrat nëpërgjithësi kanë mësuar fort taprezantojnë veten, madje edhe nëqoftë se dija dhe përvoja e tyre nukështë e mjaftueshme për një post.Studimet gjithashtu tregojnë se bur-rat kërkojnë paga më të majme kuraplikojnë për një vend pune, sesafemrat - ne jemi shumë modeste!Prandaj, transparenca për të ardhuratduhet të jetë një detyrim për çdo kom-pani dhe institucion publik, sikurndodh në Shtetet e Bashkuara tëAmerikës, apo në shtetet skandinave.Jam fort e bindur se grave iu duhendy aspekte për të ardhur më shumënë shprehje, si dhe për të marrë dheruajtur pozitën tonë të drejtë nëshoqëri: Pavarësia ekonomike dheemocionale. E para është goxha eqartë: duhet t’i keni të ardhurat tuajamateriale - e për këtë arsye ështëthemelor një edukim i mirë! E dyta ureferohet grave që duhet t’ia dinëvlerën vetes: nëse nuk u shkoqet ngamendja se vlera juaj si një qenie njerë-zore në thelb përkufizohet thjesht nëtë qenët një grua dhe një nënë, nëshërbim të të tjerëve, duke përçuarvlerën dhe identitetin tuaj nëpërmjetnjë burri - bashkëshortit dhe babait tëfëmijës tuaj - atëherë e huqni aspektinfillestar të identitetit, që ka për qëllimgjetjen e vlerës brenda unit tuaj si njëkrijesë njerëzore. Kjo është themeloredhe kjo duhet të jetë pjesë e edukimitfillestar të fëmijërisë, kopshtit të fëmi-jëve dhe edukimit fillor, në familje dhenë shkollë: Djemtë, ende, si një rreg-ull, mësohen ta shfaqin veten nëqendër të vëmendjes, derisa vajzatmësohen të kujdesen sesi të tjerëtbëjnë dhe thonë, dhe të kujdesen përtë tjerët, e jo në radhë të parë përvetveten. Tani të dyja gjërat janë tëdomosdoshme për një qenie të kom-pletuar njerëzore: shpërfaqja e vetesnë qendër të vëmendjes, dhe në tënjëjtën kohë, të tregoni kujdes për tëtjerët. Problemi në shoqëritë tona, të

strukturuara në mënyrë patriarkale,është se ende këto vlera i atribuohenkësaj, apo asaj gjinie. Dhe nëse njëgrua vendos të mos martohet dhe/osetë mos ketë fëmijë, ose madje të jetojëme një grua tjetër, ajo konsiderohet senuk qenka një ‘grua e njëmendtë’? Nëanën tjetër, burrat që kanë bërë bajagivjet dhe nuk janë martuar, quhen be-qarë, me një konotacion shumë pozi-tiv. Femrat e pamartuara që kanë bërëgoxha vjet konsiderohen ‘virgjëreshatë plakura’, një atribut shumë nënç-mues.

Fuqizimi gjithashtu nënkupton njëluftë të fortë kundër dhunës ndajgrave. Është një prej krimeve më tëtmerrshme. Nëse marrim parasysh senjë në tri gra do të dhunohet ose rrihetnë jetën e saj, dhe se shfuqizimi dhenënvlerësimi i grave është njëzhvlerësim i vetë jetës - atëherë pse nehumbim kohë kot dhe përsëri nashfaqet pyetja se pse lufta kundërdhunës ndaj grave nuk është një pri-oritet numër 1 në mbarë botën. Kjo imban gratë peng të frikës dhezemërimit - të dyja baza shumë tëkëqija për prirje drejt një jete të suk-sesshme dhe të plotësuar.

Dhe ta merr mendja se na duhenligje dhe rregulla për të arritur, njëditë, barazinë dhe të drejtat ebarabarta: Kuota (si 33-përqindëshi iKuvendit të Kosovës), transparencanë të ardhura: tregoni çfarë paguani(për biznesit), ‘tregoni çfarë përfitoni’para punëtorëve dhe të punësuarve.ligjet për të siguruar paga të barabartapër punën e njëjtë - kontrollojnë këtë.Dhe ligje e veprim qeveritar për taluftuar varfërinë e grave, sidomos nëmesin e grave të pamartuara dhe tëatyre të moshuara.

Veprim afirmativ do të thotë se nësenjë burrë dhe një grua janë barabartëtë kualifikuar për një vend pune,atëherë të zgjidhet një femër për atëvend pune - derisa pesëdhjetë përqind e grave dhe pesëdhjetë për qinde burrave janë të përfaqësuar në çdofushë dhe në çdo nivel hierarkie tëjetës publike dhe të kompanive pri-vate. Gjithashtu është shumë merëndësi që të merren femra “që mundta mësojnë punën” derisa do tëshoqërohen me një kujdes të shtuar.Kjo gjithashtu do të krijonte mundësitë mira për gratë dhe femrat e reja, sidhe për fuqizimin e tyre.

Dhe natyrisht se i rëndësishëmështë edukimi, edukimi, edukimi -sepse pa të, asnjë grua(as burrë) nëbotën e sotme nuk ka mundësi të ketënjë vend pune dhe të ardhura me tëcilat do të mbijetojë dhe jetojë, dhe qëi japin bazë për t’i shkuar fjala të thotëJO, kur ju nuk dëshironi të zieni, pas-troni, bëni dashuri, ose çfarëdo qoftë,dhe ju fuqinë madje për ta braktisurbashkëshortin tuaj kur ai ju rrah dheabuzon, ose madje ju dhunon judhe/ose fëmijët tuaj.Ne porsa patëm një performansëjashtëzakonisht të suksesshme të“Monologët e vaginës” të Eve Ensleritnë Parlamentin Evropian, ku nëntëeurodeputete nga nëntë vendeanëtare të Bashkimit Evropian, përf-shirë dhe mua, lexuam nëntë rrëfimetë grave të ndryshme të botës; njëushtrim mbresëlënës dhe fuqizues, qëqel sytë për ashpërsinë, dhe gratë ebukura që e përjetojnë atë. Kishim mëshumë se pesëqind njerëz në audi-encë, një mbështetje frymëzuese përvazhdimin e luftës për të drejtat egrave.

A jemi ‘virgjëresha të plakura’,shtëpiake të moshës mesatare, gra tëzëna pas karrierës, nëpunëse tëangazhuara, apo bukuroshe të reja:nuk varemi nga atributet e burravepër ne, jemi gra të njëmendta, dhe kjoështë ajo çfarë duam të jemi - dhembajeni në mend këtë, festojmë DitënNdërkombëtare të Gruas qe 101 vjet!

Editorial për botimin e veçantë -Koha për Gratë

(Autorja është anëtare e ParlamentitEvropian për të Gjelbrit/EFA-s nga

Austria dhe raportuese për Kosovën)

EDITORIAL

Gra të njëmendtaGrave u duhen dy aspekte për t’u shpërfaqur, si dhe për të marrë dhe për të ruajtur pozitën tonë të drejtë në shoqëri: Pavarësia ekonomike

dhe emocionale

KOHA për gratë



10 • KOHA Ditore e enjte • 8 mars 2012

Sibel Halimi

Shoqëritë moderne po e rikthejnëdebatin për krijimin e kuptimit të ritë femërores, duke shtruar pyetjenesenciale për subjektin e saj, nësetrupi është vetja apo ai ka pavarës-inë autonome dhe mbetet i pa kon-trolluar nga shoqëria. Vetja, përshkak të pozitës sociale i është lënënë duar trupit dhe në këtë rast trupi,veçanërisht ai femëror po bëhetmjet i përdorimit për qëllime të cak-tuara nga formacione të ndryshmeshoqërore. Prandaj, jo rastësishtçështja e trupit femëror u teoritizua,ngaqë trupi u bë vend i shtypjes, de-tyrimit dhe viktimizimit për gratë,me të cilat ato janë pozicionuar egjykuar tì kushtojnë më shumërëndësi dhe tì shërbejnë ̀ ”tjetrit`”.

Në kërkim të kuptimit të subjektitgrua, gjuha që përdoret në zhar-gonin kosovar nuk është maskulin-iste, nuk është tipike as për sistemintradicional, por i kthen gratë dheburrat në tipea të shoqërive paratradicionales.

Leksiku maskulinist i deputetëve

Mendimet në formë proverbialezakonisht shpërfaqin aftësinë dhekreativitetin përkufizues të njëfenomeni, individi a situate. Njëgrumbull fjalësh të tilla, të përm-bledhura në një botim kalendarik tëKuvendit të Kosovës, u bënëpasqyrë reale e asaj se çfarë në tëvërtetë mendojnë burrat nga godinae legjislativit të vendit tonë, jo vetëmpër gratë e ulura përkrah tyre.

As më shumë e as më pak semendimi që ekziston i skalitur prejkohësh në kokat mashkullore koso-vare për gruan si mjet riprodhues endihmës në të gjitha rastet. Asgjë, ere,, përpos, retushim i një mental-iteti patriarkal.

Në fjalitë e shkruara nga de-putetët, të cilat me një analizë tëthjeshtë vërehen se shumica janëplagjiat i zvetënuar i proverbave tënjohura për gruan, vizatohet qartëportreti i një pjese të burrave koso-varë, në sytë e të cilëve gruaja del tëjetë madje edhe para përcaktimit tësistemit tradicional të vlerave.

“Heshtja dhe modestia janë stoliamë e bukur e gruas”. E çè do kurnë institucionin që dominohet ngaburrat më së shumti heshtin ata. Enjë burrë tjetër, nuk ka hezituar tathotë se “FFemrat dashurojnë fitim-tarët, andaj i lejojnë edhe t’i push-tojnë”. Prandaj burrat shndërrohennë ‘speleologë’, por asnjëherë nukarrijnë ta dëshifrojnë në të vërtetëqenien grua.

Ama, prapë së prapë leksikumaskulinist zor të hiqet nga për-dorimi, madje edhe nga ata, të cilatkanë arritur njëfarë prestigji nëshoqëri, duke përfshirë këtu edhedeputetët, një pjesë e të cilëve ar-ritën nëpërmjet ‘kuotës’ së fo-tokopjuar.

Heshtja, amësia, dashuria, mis-teri, dobësia, xhelozia, bukuria janëatribuime më tipike që iu dediko-hen grave në vendet patriarkale qëasnjëherë nuk arrijnë ta shohingruan përtej skemës së tyre men-tale maskuliniste.

Gruaja, asnjëherë nuk u kuptuapërtej dashurisë dhe mundësisë që

ofron ajo. Ajo u konceptua siqenie e heshtur, prandaj për njëdeputet “Heshtja është ari i vetëmqë kanë femrat”. Pra, një kërkesëkjo për ta shndërruar gruan nëenigmë/mister, qëllim i fundit i tëcilës është përtëritja e racës.“Gruaja është enigmë, qëllimi i sajështë fëmija”. Praktikisht, njëpamje tipike kosovare, ku gruajanëse nuk del e pëlleshme, merrnjë dënim moral, duke i shkak-tuar krizë në jetën e saj. Kësisoj,ajo përjeton një stigmatizim, fos-ilet e të cilit edhe sot e kësaj ditenë vende malore nëpër fshatrakosovare mund të jenë prezente.

Ky proverb qartazi, rikthenidenë e mitizimit të plleshmërisësë saj. Pra, gruaja nëse nuk ka af-tësi riprodhuese, potencialishtmbetet e rrezikuar, ngase si e tillënuk i sjell stabilitet familjes,rrezikon mirëqenien e saj.

Gruaja sipas shkruesve të kë-tyre proverbave qenka gjithçkaçfarë i ka dhënë kuptim mendimidhe gjuha maskuliniste. Pse de-putetët burra kanë nevojë nërrethanat e reja shoqërore tìkthehen dhe tì bluajnë idetë ngalashtësia prapanike e shoqërisënë përgjithësi. Kjo ta kujton mak-simën e njohur “Si është vendi,bëhet kuvendi”.

Ridimensionimi i qenies gruaështë një proces dinamik dhe nëasnjë mënyrë ajo nuk mund tëshihet e ndarë nga shoqëria, poras si një prodhim ‘”sui generis’”kundrejt burrave. Thjesht ështëaksiomatike se gruaja ështëimazh i burrit dhe anasjelltas,ndaj çdo tendencë për ta linçuargruan si në proverbat e kuven-darëve është rikthim në debatin kugjinitë zakonisht hyjnë me konsta-time përfundimtare.

Çlirimi i gruas sado pezhorativ nëkuptimin e përdorimit të konceptit,si fuqi bëri përpjekje të emancipo-het vetëm nëpërmjet paraqitjes sësaj në relacion me trupin dheparaqitjen e saj kundrejt mashkul-lit. Kjo tendencë nuk i ka mundë-suar një zhvillim autentik dhethelbësor të saj, ngase ajo nuk arrititë çlirohet nga përpjekja dhe fuqia edëshirës së pushtetit të burrave përta parë atë si trup e asnjëherë përtejsaj.

Subjekti grua kundruar nga as-pekti tradicional identifikohet me tëkaluarën - me gruan në margjina,ndërkaq nga këndi modern, ajovihet në qendër si një aks i rëndë-sishëm shoqëror. Megjithatë,përkundër fuqisë së dëshiruar qësubjekti grua të shihet vetëm nëkonceptimin e dukjes, ajo sot ështëmë shumë sesa një vlerësim em-pirik, ajo është dhe si e tillë mbetetpjesë e pakontestueshme e zhvil-limit shoqëror qoftë si rezultat i këtijzhvillimi apo si bartëse e tij.

Kuvendi i Kosovës u renovua nënjë pjesë të madhe të tij, porsemendësia e një pjese të njerëzve qëulen aty, përjetoi zhvillim retrograd.Ky institucion miratoi shumë ligje eqë në parim janë demokratike,zgjodhi presidenten e parë në Bal-lkan, jo me propozimin e vet, pornuk arriti asnjëherë të ofrojë qasjemoderne sa i përket trajtimit dhe re-spektimit të gruas. Tendenca për tagozhduar gruan në rolin e saj tradi-cional, i kapërcen kufijtë e institu-cionit më të lartë në vend.

Proverbat- interaksion social

Outi Lauhakangas në studimin etij mbi proverbat vë në pah se nukka proverb pa mesazhin e tijshoqëror. Sipas tij edhe arti ështëkrijuar për hir të burrit, prandaj ai

thotë se arti nuk mund të shihet indarë nga shoqëria, ngaqë ajo ështëpasqyrë e jetës reale midis njerëzve.Lauhakangas, ofron shtatëparadokse në intereaksionin socialnëpërmjet të cilave funksionojnëproverbat në një kulturë të caktuar.Ato luajnë rolin e “parashikuesh-mërisë” dhe shpeshherë përdorennë formë të sugjerimit në interak-sion më të tjerët. “Burri nuk fol dyherë” është njëra nga proverbat, nëtë cilën vihet në spikamë autoriteti indërtuar prej kohësh i burrit. Dukeqenë i rritur në një mjedis patri-arkal, ky burrë është shndërruar nëpersonifikim të një autoriteti tëpakontestueshëm. Kjo gjithashtulidhet edhe me një ves që ndërkohëështë shndërruar në njëfarë kodimoral, ku burri zakonisht paraqitet“mendja” dhe ku fjala e tij kon-siderohet të jetë vendimtare.Megjithatë, rastet kësisoj, të ndër-timit të një autoriteti të pakon-testueshëm, nuk i referohen gruas.Të shumtën e rasteve, ajo paraqitetsi mbajtëse e ekonomisë familjare.

Në këtë kontekst, “Familjariteti”është ndarja tjetër që bënëLauhakangas për të përshkruar sesi në familje shpeshherë përdorenfigurat e ndryshme të rëndësishmepër tì rikujtuar gjyshërit, derisa“Mirëmbajtja e hierarkisë dhe kon-trollit”, rangohet në ndarjen e pestë.Sipas saj, përdorimi i proverbave,përkrah stratifikimin dhe kontrollinsocial dhe në të njëjtën kohë për-forcojnë edhe autoritetin dhe fuqinëe një personi. “Lehtësimi i situatave”tregon përdorimin e proverbave nëkontekste të ndryshme siç është hu-mori për të relativizuar situata të ten-sionuara.

“Rruga e të menduarit uniform”është çështja tjetër, e cila i karakter-izon proverbat dhe të cilat sipasLauhakangas në shumicën e rastevepërdoren në situatat sociale apobëhen mjet i mendimit tradicional tënjë komuniteti të caktuar. Mirëpo,me përdorimin e tyre mund të sh-prehen edhe mendime të kundërta.Ndarjen e fundit të funksionimit tëproverbave, Outi Lauhakangas e vë

në të ashtuquajturin “Identiteti i njëkomuniteti – ndërkombëtar”. Kë-sisoj, proverbat në shumë subkul-tura njihen si fjalime të këndshmedhe nëpërmjet të cilave shprehenrelacione të ngushta brenda një sub-kulture të caktuar.

Gruaja dhe burri nga proverbat edala nga vargjet, novelat apo ro-manet e shkrimtarëve nuk mund tìikë rolit tradicional, i cili përshkruhetnë këto vepra. Madje, personazhi“grua” fillon të përshkruhet në njësfond tjetër socio-kulturor. Nëpërm-jet metaforës dhe alegorisë, këtoproverba nxjerrin në pah mendimintipik të kohës për qasjen ndaj qeniesgrua “Gruaja është si puna e brumit,pos sè shtype e po sè ngjeshe, nukvjen”.

Produktiviteti i gruas shihej edhesi përcaktues i statusit të saj nëfamilje. Për më tepër, një grua ster-ile ishte e gjykuar të përjetonte fatine legalizimit të dhunshëm tëpoligamisë, ose në rastin tjetër edhetë merrte udhët, e gjykuar shkaku i“paaftësisë” së saj biologjike për tëriprodhuar racën. Ajo mohohej nëtërësi, nëse nuk arrinte ta trashë-gonte familjen, ndaj krahasimet nëproverba shprehen me një stil gjuhë-sor tejet subordinues “Gruaja pafëmijë sè njeh lumturinë mesashkretëtira lulen”.

Formulimi gjuhësor i proverbaveka bërë që gjinitë të mbeten peng injë rrafshi tradicional të formimitsocio-kulturor. Mbase e gjithë kjomënyrë e artit në mënyrë të paduk-shme ka ngjizur rolin tonë socialedhe sot.

Të gjitha këto proverba, janë njëthesar kulturor i krijuar në rrethanatë caktuara shoqërore. Në formë tëzhargonit popullor, ato krijuanshtratin e vet shoqëror edhe nëkohën e sotme, duke përfshirëshumë sfera jetësore.

Mesazhet proverbiale- orientim i gjinive në rolet sociale

Margaret Hasluck në veprën e saj“Kanuni” (Ligji i pashkruar shqip-tar) shkruan se në shoqërinë

shqiptare, Kanuni i Lekë Duk-agjinit vazhdon të jetë e pan-dashme nga mënyra e orientimittë vlerave socio-kulturore. “Ligji ipashkruar theksonte se burriështë koka e gruas, kështu aimund të ndëshkonte për mos-bindje dhe për sjellje të keqe” ven-dosjen e rregullit në familje ipërkiste burrit, andaj “Një lloj au-toriteti koordinues është patjetër inevojshëm kur shumë punëtorëqë jetojnë nën një çati, merren medetyra të ndryshme. Kështu Ligji iPashkruar parashikon që çdofamilje tì nënshtrohet një sistemipatriarkal qeverisjeje në një zotshtëpie dhe të tjerët tì bindenatij”.

Ligjet e pashkruara janë zhvil-luar për tì siguruar njerëzit, nëmënyrë që të krijohet një ndarje edrejtë. Kjo mënyrë e ruajtjes sërendit shoqëror u bë më pas pjesëe sistemit ligjor, të cilin e zhvilluanpër çdo aspekt të jetës së tyre.Prandaj, kjo mendësi tradicionaleu bë e depërtueshme në të gjithaformat e jetës shoqërore dukeprekur edhe proverbat, si sen-tencë, fjalë e urtë apo maksimë eshprehur me pak fjalë dhe u bëpopullore.

Ligjet e pashkruara janë tëshkurtuara në mesazhet prover-biale që orientojnë gjinitë në rolete tyre sociale. Prandaj, “Burri kagjak e gruaja gjini” identiteti gji-nor është i krijuar dhe i skaliturmirë nga ky ligj i pashkruar që mëpastaj bëhet pjesë e mentalitet.

Ndonëse, edhe në ditët e sotmekur ekzistojnë ligjet kushtetuese,

ligjet e pashkruara mbeten në fuqisidomos në rregullimin e marrëd-hënieve familjare. Përcaktimi i poz-itave të anëtarëve të familjes,ceremonitë e ndryshme (dasmat eritualet) etj. vazhdojnë të udhëhiqennë mënyrë arkaike dhe rezistuesenga rrjedhat e reja bashkëkohoredhe që krijojnë mundësinë ejetësimit të skemave gjinore. Teoriae Sandra Bemit mbi skemën gjinorepërshkruan rolin dhe rëndësinënegative që del nga tipizimi seksual.

“Tipizimi seksual, rezulton pjesër-isht nga asimilimi i konceptimitbrenda skemës gjinore. P.sh. një lex-ues mundë të vërë re se burrat za-konisht përshkruhen si “të fortë”,“të mëdhenj”, “trima”, ndërkaqgratë zakonisht përshkruhen si të“mira” , “të ëmbla” dhe “të kënd-shme” e “të ndjeshme”.

Roli shoqëror i gruas dhe burritmë pas kuptohet si normë që për-cakton se si duhet të sillet njeriu nëmomente të caktuara dhe nëmjedise të caktuara, prandaj ligjet epashkruara bëhen subjekt i analizëspër të treguar se si roli social supe-rior dhe inferior brendësohet dheorienton sjelljet e ardhshme të vetëindividit, ndërkaq procesi i arsimitdhe relacioni i fëmijëve me sisteminshkollor ndihmojnë në formimin eidentitetit gjinor si dhe në percepti-min e roleve gjinore.

Në këtë kontekst, del qartazi seedhe përkundër ekzistimit të ligjeveqë janë në fuqi, roli i ligjeve tëpashkruara ndikojnë fuqishëm nëpërcaktimin e roleve sociale përburrat dhe gratë në Kosovë .

Kësisoj ligji i pashkruarparashikon që çdo familje tì nën-shtrohet një sistemi patriarkal, qev-erisje prej një zoti shtëpie, të cilit ibinden të tjerët.

Andaj, paraqitja e imazhit të gruasnë këto proverba, në esencë ështënjë relacion midis kulturës patri-arkale dhe mitizimit të kulturës falo-centrike Kjo kulturë falocentrike pokrijon formula misogine, të cilatbarten tek shoqëria, atë se çfarëjemi në esencë.

UNISEX

Vendi si KuvendiNë kërkim të kuptimit të subjektit grua, gjuha që përdoret në zhargonin kosovar nuk është maskuliniste, nuk është tipike as për

sistemin tradicional, por i kthen gratë dhe burrat në tipea të shoqërive para tradicionales..





EglantinaGjermeni

Në momentinqë diskutohej

vendosja e kuotës gjinore për pjesëmarrjen e gjin-isë më pak të përfaqësuar në një ligj, ka pasuredhe vazhdon të ketë argumente pro edhe kundërsaj, të cilat deri diku janë të kuptueshme. Ajo çfarëtë bën përshtypje, është se në diskutimet që bëhenharrohet me/ose pa dashje që pjesëmarrja e graveedhe vajzave në vendimmarrje, në politikë apopërfaqësimi i tyre, nuk është edhe nuk mund tëjetë “dhuratë” apo “lëshim” që i bëhet grave. Për-faqësimi dhe pjesëmarrja është e drejtë njerëzore,e drejtë e secilit individ. E drejta e përfaqësimitështë një e drejtë e barabartë për të gjithë, por nërealitet kanë ekzistuar dhe ekzistojnë një sërë fak-torësh me karakter social, kulturorë, ekonomik,historik etj., që kanë penguar një përfaqësim tëbarabartë të grave dhe burrave në organet e zg-jedhura, si dhe pjesëmarrjen e barabartë të gravesi votuese. Pikërisht, për të kontribuar në zbatiminnë praktikë të kësaj të drejte, përdoret mekaniz-imi i kuotimit, i cili është i përkohshëm edhekërkon përmirësimin e përfaqësimit të dy gjinivenë të gjitha nivelet e vendimmarrjes. Në thelbin etyre, kuotat janë masa të përkohshme për rritjene pjesëmarrjes së gjinisë më pak të përfaqësuar(të grave në rastin e Shqipërisë dhe Kosovës) nëvendimmarrje. Natyrisht, ato nuk janë masat evetme, por përbëjnë njërën prej masave efikasenë tërësinë e politikave dhe strategjive që ndiqenpër këtë qëllim. Edhe pse në përgjithësi, në legjis-lacione nuk parashikohet një kohë e kufizuar nëtë cilën duhet të vendosen e të zbatohen këtokuota, ato duhet të konsiderohen si masa tëpërkohshme derisa të zhduken barrierat përpjesëmarrjen e grave në fusha dhe nivele tëndryshme.

Nisur edhe nga përvoja e vendeve më të zhvil-luara, prania e grave dhe vajzave në nivelet më tëlarta të vendimmarrjes i shërben rritjes së cilësisësë kontributit të gjysmës së shoqërisë në bërjen epolitikave. Nga ana tjetër, përfshirja e grave nëkëto nivele, nxit inkurajon, apo krijon klimën nx-itëse për gra dhe vajza të tjera, të cilat kanë dëshirëtë kontribuojnë në këto nivele.

Përvoja e vendeve që kanë arritur standarde tëlarta në balancën gjinore në vendimmarrje, kaprovuar faktin se nuk është vetëm zhvillimiekonomik që influencon zbatimin si duhet të sis-temit të kuotave, por ai lidhet ngushtësisht mevullnetin e partive politike për ta zbatuar atë. Për-voja e zbatimit të kuotës gjinore në Kosovë, rezul-ton e suksesshme për të dytën legjislaturë radhazi.

Konsiderohet e suksesshme, jo thjesht për zba-timin real dhe të plotë të kuotës gjinore, jo vetëmpër ndërmarrjen e nismave ligjore në ndihmë tëgrave në Kosovë, por edhe se bashkëpunimi mesgrave deputete në Parlamentin e Kosovës ikapërcen kufijtë e partive politike. Grupi i gravedeputete në Kosovë është proaktiv dhe zhvillonnjë sërë aktivitetesh, të cilat i japin një fizionomitjetër parlamentit të Kosovës, padyshim edhe vetëgrave deputete.

Ndërsa në Shqipëri, përvoja në zgjedhjet parla-mentare të vitit 2009, ashtu edhe në zgjedhjet ven-dore të vitit 2011, tregoi mungesën e vullnetit tëpartive politike për ta zbatuar plotësisht kuotëngjinore, si pjesë e ligjit për barazi gjinore.Padyshim, përvoja e grave deputete në Kosovë(dhe jo vetëm) na nxit të reflektojmë edhe tëshikojmë se si mund të bashkëpunojmë dukesynuar një përfaqësim të denjë të gruas shqiptarenë të gjitha nivelet vendimmarrëse.

Një filozof i madh thotë “Një udhëtim i gjatëprej 1000 miljesh fillon me një hap të parë”. Zba-timi pjesshëm i Ligjit për Barazi Gjinore nëShqipëri në zgjedhjet parlamentare të vitit 2009,solli ne parlament 23 gra, nga 10 që ishin legjis-laturën e kaluar. Nuk ishte ajo që dëshironim apoprisnim, por ishte vetëm një fillim. Padyshim derikëtu u arrit, pas një sërë përpjekjesh të shoqërisëcivile, organizmave ndërkombëtare, grave parla-mentare, institucioneve shtetërore, të gjithë ak-torëve të shoqërisë shqiptare që e konsiderojnëpjesëmarrjen e grave në vendimmarrje si njëtregues i një shoqërie demokratike. Edhe gjatë zg-jedhjet vendore të viti 2011 sërish nuk u realizuaplotësisht kuota gjinore. Deri diku u përmirësuapjesëmarrja e grave në këshillat e bashkive apokomunave, por numri i grave si kryetare bashkishapo komunash mbetet sërish shumë i vogël. Përhir të së vërtetës, Partia Socialiste ka nivel më tëlartë të përfaqësimit të grave krahasuar me tëgjitha partitë e tjera, si në zgjedhjet parlamentareashtu edhe ato vendore. I gjithë ky proces qëndodh është një proces rritjeje, emancipimi edhetransformimi i politikës, por edhe vetë shoqërisëshqiptare.

Shqetësimi (përtej përkatësisë partiake) kon-siston në faktin se në varësi të performancës sëgrave deputete në këtë legjislaturë (për shkak tëzbatimit për herë të parë të kuotës gjinore), do tëvaret përzgjedhja edhe caktimi i grave në listat ekandidatëve për zgjedhjet e ardhshme parla-mentare. Kam menduar që në fillimet e përfshir-jes sime në politikë (edhe nuk besoj se jamgabuar) që gratë deputete dhe performanca e tyredo të monitoroheshin, vëzhgoheshin edhe ko-mentoheshin më shumë se sa deputetët burra,nga aktorë të ndryshëm të shoqërisë shqiptare, sidhe nga i gjithë opinioni publik. Kjo edhe për ar-syen e thjeshtë se do të merrnin përgjigje, pyetjeapo shqetësime të shumëkujt “A e meritojnë gratëtë jenë në politikë?” “A bëjnë dot politikë gratë” “Ado të përfaqësojnë gratë deputete nevojat edhe in-teresat e grave dhe vajzave” “A do të zgjedhin këtogra modelin e gruas së fortë, agresive apo të butëdhe femërore? “ A kanë bërë zgjedhjen e duhurkryetarët e partive duke i caktuar në lista këto gra?“A do ta menaxhojnë dot këto gra balancën mes

jetës personale edhe asaj profesionale”. Nga gratë deputete pritej që të ishin vetja e tyre,

të performonin shumë mirë (si në komunikiminpublik ashtu edhe në paraqitjen e jashtme), tëdinin të bënin politikë (sa mirë do të ishte ta dininedhe të gjithë burrat e angazhuar në politikë këtëgjë), të ndërmerrnin nisma ligjore edhe të disku-tonin për çështje sociale, dhunën në familje, tëdrejtat e fëmijëve, etj. Pse presim dhe të kërkojmëqë vetëm gratë të diskutojnë dhe ndërmarrinnisma ligjore për çështjet sociale, dhunën nëfamilje apo të drejtat e fëmijëve? Këto janë çështjeqë prekin familjet shqiptare dhe të gjithëshoqërinë, kështu që secili prej nesh në sallën eParlamentit apo jashtë saj mund edhe duhet tëbëjë diçka për to. Padyshim parlamenti kapërgjegjësi shumë të madhe për të gjitha këtoçështje që na prekin të gjithëve. Roli i grave mundtë jetë më i rëndësishëm në këto fusha, për shkaktë përvojave apo profesioneve të cilat mund t’indihmojnë të jenë më të përgatitura, më të nd-jeshme edhe më eksperte në trajtimin e tyre, porjam e sigurt që për shkak të larmisë së profesion-eve, ekspertizës, njohurive që kanë gratë deputetesi në Kosovë, ashtu edhe në Shqipëri, kanë disku-tuar, sugjeruar komentuar, analizuar projektligjetë ndryshme (që trajtojnë jo vetëm çështje speci-fike të grave dhe fëmijëve) duke dhënë mendimeprofesionistesh, ekspertesh si dhe duke shprehuredhe qëndrime politike.

Ajo çka vihet re në shoqëritë tona në kërkim tënjë demokracie funksionale është se përdorimstandardeve të dyfishta në vlerësimin e grave dheburrave. Standardet e përdorura në (mos)vlerësimin e performancës së grave në parlament,janë të ndryshme krahasuar me performancën eburrave. Në momentin që një grua angazhohetnë politikë pritshmëritë ndaj saj performancës sësaj janë të ndryshme. Jo pak presin që një gruanë politikë duhet të jetë një grua e “fortë” (pse joburrneshë) që t’i mbijetojë politikës shqiptare,ndërsa të tjerë presin që gruaja deputete të luajënjë rol “femëror” “të butë” dhe “paqësor”. Gjetjae një të mesme të pranueshme mbetet një sfidë emadhe për gratë deputete apo vendimmarrëse.Nuk besoj se burrat deputetë përballen me këtëproblem. Nuk është e lehtë që mentaliteti ynëtradicional të ndryshojë, po aq shpejt sa ndrysho-jnë ligjet. Standardet e dyfishta edhe në vlerësimine performancës, janë në fakt një nga treguesit ediskriminimit gjinor që duam apo nuk duam nena shoqëron edhe në sallën e parlamentit.Ndërkohë që edhe në rast se mes grave deputeteka prej nesh që kanë zgjedhur këtë apo atë model,apo edhe thjesht po krijojnë një model të tyrin,sërish mesazhet edhe feedbacku që marrin qoftënga kolegë, qytetarë, apo analistë të medias ështëshumë herë kritik. Cili është realisht standardiedhe modeli që një grua në politikë apo jetën pub-like të marrë vlerësime pozitive? Nuk duhet tëharrojmë faktin se jeta e asnjërës prej grave de-putete në parlamentin e Shqipërisë apo Kosovës,nuk fillon ditën që u bë deputete. Secila ka njëprofesion, ka një karrierë, ka dhënë një kontributtë rëndësishëm në fushën e saj profesionale dhepërfshirja në politikë është një sfidë, por edhe

dëshirë për të kontribuar në këto nivele.Diçka tjetër që pritet nga gratë deputete apo të

angazhuara në politikë, është zbutja e politikësshqiptare, e cila karakterizohet nga agresiviteti,konfliktualiteti edhe është një politikë e cila nuki ka dhënë qytetarit akoma marrëveshjen, kom-promisin apo dialogun. Padyshim që është mi-sion i vështirë, është edhe ai i duhuri, por që nukmund edhe nuk duhet ta bëjnë vetëm gratë. Nërast se duam të integrohemi në Evropë, në radhëtë parë duhet të sillemi si evropianë, të gjithëbashkë, vetë klasa politike duhet ta reflektojë këtëqëndrim apo sjellje.

Ndërsa flasim për kuotën gjinore apo përfshir-jen e grave në nivelet vendimmarrëse duhet tëkemi parasysh se çështja nuk qëndron vetëm “sesi të shtojmë numrin e grave” nëpër procese tëndryshme, por si të ri-formatojmë këto procesepër të krijuar hapësirën e duhur për përfshirjen ebarabartë të grave dhe burrave. Krijimi i hapësir-ave duhet të jetë ajo çka duhet bërë në familje, nëshoqëri, në komunitet, në qeveri, patjetër edhe nëparlament. Në radhë të parë kjo kërkon vullnetdhe angazhim politik të të gjithë aktorëve të përf-shirë në politikëbërje dhe në ekzekutiv, dukekonsideruar përfitimet që vijnë si respektim të tëdrejtave të njeriut, demokraci më e plotë edhe mepërfshirëse, qeverisje më e mirë dhe një zhvillimmë efecient të shoqërisë.

Gjithsesi, me realizimin de jure apo/edhe defacto partitë politike nuk mund të konsiderojnë sekontribuuan mjaftueshëm për arritjen e njëshoqërie të mundësive të barabarta. Kjo shoqërimund të bëhet realitet vetëm atëherë kur per-spektiva gjinore do të përfshihet në çdo aspekt tëbërjes së politikave; kur vlerësimi i nevojave, har-timi i ligjeve, programeve dhe politikave, përcak-timi i buxheteve dhe vlerësimi i ndikimit të tëgjitha këtyre proceseve politike do të sigurontemarrjen parasysh dhe adresimin e barabartë tënevojave, interesave dhe ideve të burrave dhegrave. Mendoj se si në Shqipëri, ashtu edhe nëKosovë, jemi ende shumë larg këtij realiteti.

Jam e bindur që edhe në Shqipëri edhe nëKosovë ka shumë gra dhe burra të mençur, tëzotë, të respektuar, që kanë dhënë edhe japinkontribute shumë të vlefshme edhe nuk janëangazhuar në politikë për arsye të ndryshme.Sigurisht, është zgjedhja e tyre edhe si e tillëduhet respektuar. Por, në kushtet që ne shqip-tarët në Shqipëri edhe në Kosovë jemi të lodhuredhe disgustuar nga politika, duhet që secili/secilanë mënyrën apo përqasjen e vet të kontribuojëpër ndryshimin e kësaj politike.

Ky proces transformimi të kryhet në drejtimine duhur edhe të jetë i qëndrueshëm, duhet jovetëm kontributi i grave, duhet një masë kritike egjithë shoqërisë në Shqipëri e Kosovë. Kjo masëkritike siguron mbështetje, bashkëpunim, kritikë,si pjesë të një përqasjeje edhe dëshire për tëndryshuar shoqërinë shqiptare dhe transformuaratë në një shoqëri demokratike dhe të mundësivetë barabarta.

(Autorja është deputete e Partisë Socialiste -Shqipëri)

OPINION

Kuota, mundësi reale e arritjes së barazisë gjinore

Zëri i saj i veçantëka bërë shumë pro-fesionistë të këngëstë rrëqethen. Lidhjae saj me këngën fil-loi në vitin 2004,kur mori pjesë në“Ethet e së PremtesMbrëma” në TopChannel. Në këtëgarë Rona doli epesta për të vazhd-uar majat e karri-erës deri sot kur ajopret t’i përfaqësojëshqiptarët në Euro-vision.

Në festivalin ekëngës në RadioTelevizionin Shqip-tar, Rona mori pikëtmaksimale nga pesë anëtarë e jurisë, të cilëtnjëmendshëm vendosën që kënga “Suus” tëjetë kënga konkurruese në Eurovision.

“Suus”, që në latinisht domethënë “person-ale”, përcjell tek publiku një përjetim të veçantëtë tekstit dhe melodisë nga ana e këngëtares.

Rona do të jetë shqiptarja e parë nga Kosovaqë merr pjesë në Festivalin Evropian të Këngës,me këngën e kompozuar nga Florent Boshn-jaku. Kjo është padyshim arritja e saj më e lartëderi më sot, ndonëse ajo ka marrë çmime tëshumta dhe ka realizuar këngë që kanë qenëhite të mëdha për kohë të gjatë.

Hitet e saj jo rrallë kanë përcjellë mesazhe

tek dëgjuesi. Njënga këto këngë etitulluar “A ka arsy”,të cilën Rona ekishte realizuar nëbashkëpunim meBim Bimma thërretpër ndalimin edhunës në familje.

24-vjeçarja mestilin e saj teveçante dhe flokëtdreadlocks të cilat imban prej që embajmë mend,është vajzë komu-nikatave, e thjeshtë,euforike në natyrëne saj të butë dhe pandonjë make-up tëtepruar.

Nga pak artistë në Kosovë, performon live nëbaret e vendit. Të gjithë i ka mahnitur me per-formancën e saj të këngës “Baresha” dhekëngëve të Michael Jackson.

Muzikantët profesionalë e krahasojnë atë meartistë të njohur botërorë si Aretha Franklin eChaka Khan.

Kjo artiste e cila filloi me “Flakareshat”,shumë shpejt u shndërrua në ikonën e muzikësurbane të trojeve shqiptare.

Derisa vetë thuri vargjet e këngës “Suus”, nënjë moment të këngës Rona shkruan “Koha mëpër ne s’ka kohë”, ndërsa në fakt, të gjithë edinë se koha për të veç sa ka filluar.

Koha e saj sapo ka filluarNuk i mjaftonte që në muzikë të kufizohej

vetëm me instrumentin e pianos, për të cilin pondiqte mësimet për disa vjet. Ndonëse nukkishte kënduar asnjëherë, pos për qejf, ajo kagoditur me herën e parë. Rina Bilurdagu ka fi-tuar në edicionin e parë të spektaklit televiziv“The Voice of Albania”. Kjo i ka hapur dyertprizrenases, që të prekë majat e famës botërore.

Një kontratë dyvjeçare me shtëpinë e njohurdiskografike “Universal Music” është shpër-blimi për Bilurdagun. Ajo kishte vendosur që tëparaqitej në audicionet e spektaklit televiziv“The Voice of Albania”, për të ndryshuar jetën esaj. Ndërsa do të ishte Alma Bektashi, po ashtukëngëtarja dhe profesoresha nga Kosova që dotë merrte në ekipin e saj, Bilurdagun. Përshtatëmbëdhjetë javë, shtatëmbëdhjetëvjeçarjanga Prizreni ka shkëlqyer në skenë, për tëbindur publikun nga Shqipëria e Kosova që ajoduhet të jetë fituesja. Me zërin e saj ajo ka fituarsimpatinë e publikut që në netët e para të spek-taklit. Por ka ngjallur edhe debat. E Bilurdagupo e jeton ëndrrën e saj. Menjëherë kur ka për-funduar spektakli i “The Voice...” Rina kishtedeklaruar se ndjehej shumë e lumtur që puna esaj dhe mësueses së saj u kurorëzua me sukses.

Kur kishte mbetur vetëm me Marselën në fi-nale, në raundin e dytë të votimeve, ka thënë senuk e ka pritur se do të jetë fituese.

“Secili prej nesh e kemi pritur që mund të jemifitues, për vetë faktin që kemi shkuar deri në fi-nale. Por kur mbeta me Marselën nuk sh-presova shumë. Ajo është këngëtare shumë emirë dhe ka qenë një konkurrente shumë e

fortë”, ka thënë ajo. Bilurdagu është e vetëdijshme që e pret punë

e madhe. Kontrata dyvjeçare që do të nën-shkruajë me “Universal Music” do të mund t’ihapë asaj rrugë në tregun e muzikës botërore.Në kompaninë prestigjioze “Universal Music”kanë kaluar emra të mëdhenj të muzikës. “Kjoka ndryshuar jetën time”, kishte thënë Bil-urdagu.

Me zërin e parë drejt skenës botërore

Rona Nishliu

Rina Bilurdagu




12 • KOHA Ditore

Diana Sartori

Po të shohim fushën e mendimitdhe studimit, që në përgjithësi quhet‘gjinia dhe shkenca’, gjëja më e duk-shme që vërejmë është se në dhjetëa pesëmbëdhjetë vitet e fundit,posaçërisht në punën anglo-amerikane, ka pas një zhvillim mjafttë rëndësishëm në këtë fushë, sëpaku kur shohim biografitë gjithnjëe më të gjata që duhen cituar. Këtobëhen edhe më të gjata prej përp-jekjeve të fundit, dhe shpesh mjaftkontraktuese, për të organizuar ma-terialin ekzistues, dhe për të defin-uar saktësisht gjendjen e fushës.Përgjatë këtyre viteve, kam reflek-tuar mbi gjininë dhe shkencën, dukeu munduar t’i lidh ato që kanë lindurnë diskutimet anglofone me termete debatit italian, që e kam më afërshtëpisë, dhe mënyra e sjelljes më kakaluar nëpër disa faza. Fillimisht,ndjeva një kureshtje optimiste, që ukthye në distancë e mosbesim, dhe,tash rishtazi, prapë kam filluar të in-teresohem. Këto faza, për mua, janëshënuar nga dy ‘shenja’ , që do tëmundohem t’i shpjegoj.

Shenjën e parë e pash në 1988,duke lexuar nga përmbledhja epikave që kishin dalë në BarbaraImber dhe Nancy Tuana’s në Hypa-tia, të ribotuara në përmbledhjenFeminizmi dhe Shkenca (Tuana1989).

Imber dhe Tuana nisin duke thënëse ‘ka konsensus …se shkenca nukështë neutrale kundrejt vlerave, seshqetësimet kulturore/politike hynënë epistemologjinë, metodologjinëdhe përfundimet e teorisë dhe prak-tikës shkencore (Imber e Tuana1988:139). Më bëri shumë për-shtypje një pohim aq i hapur përrëndësinë e politikës në shkencë dhenë të menduarit mbi shkencën. Mëdukej se ishte e kundërta, se kjo ref-erencë në politikën dhe mënyra se sihyn ajo dhe si ndikon në aktivitetinshkencor më shumë bëhej, në de-batin aktual, për shkak të një refer-ence joreflektive traditës marksistedhe teorisë kritike në një anë, ndërsanë anën tjetër, një tradite më të re tëkritikës epistemologjike të pozi-tivizmit, e jo që ishte me të vërtetënjë vetëshqyrtim i lidhur me kupti-min, drejtimin dhe efektivitetin epolitikave të grave. Si pasojë,mundësitë politike të feminizmitpërfunduan si të varura në këto dytradita kritike, përderisa çështja epolitikës së grave mbeti krejtësisht eshkatërruar nga koncepti tradicionali politikës. Kam menduar se ishte evështirë që të paramendohet një di-alog mes kësaj lloj tradite dhe asajme të cilën jam e lidhur, për faktin seisha rritur në Itali në atë kohë dhe qërrënjën më të thellë e kisha lidhjenme reflektimin dhe praktikat politiketë lëvizjes së grave. Si rrjedhojë,sjellja ime kundrejt debateve anglo-amerikane mbi gjininë dheshkencën është shënuar nga ideja semes nesh kishte një largësi pothua-jse të pakapërcyeshme.

Shenja e dytë që e përmend vetëmse ma forcoi besimin, por po ashtuma ndryshoi sjelljen. Në të vërtetë,disa prej pozicioneve që janë marrëtash së voni brenda këtij debati mëduket se po i japin diskutimit njëndryshim të mirëfilltë në drejtimin edebatit, kështu që largësia nuk duketaq e madhe. Kjo ma bën më të lehtëqë ta paramendoj mundësinë, e qebesa edhe vlerën, e asaj se çfarë tëpërbashkëtash mund të kenë de-batet tona. Ky ndryshim fitimprurësu promovua nga gruaja që ndoshtaka kontribuar më së shumti në zhvil-limin e debatit mbi shkencën, Eve-lyn Fox Keller, dhe që ka mundësuardiskutimin e gjithëpërhapur, nëmesin e feministëve amerikane, tëçështjes së konfliktit mes grave.

Libri i saj i bashkëredaktuar, Kon-fliktet në feminizëm, përfshin,bashkë me diskutimin e konflikteve

politike, një artikull të shkëlqyeshëmpër konfliktet në shkencë, shkruarnga Helen Longino dhe EvelynHammonds. Bash në këtë artikull,dhe në kontekstin e konfliktit shken-cor, gjeta ‘shenjën’ më të saktë se tëdy traditat që i përmenda mund tëkonvergjojnë.

Helen Longino niset nga intuita sekonfliktet që po ndodhin përbrendadebatit për gjininë dhe shkencënmëshefin terrenin e mirëfilltë të ar-gumentit. Përderisa në sipërfaqe kamospajtim mes mundësive episte-mologjike ose filozofike, në realitetçështja ka të bëjë me mospajtime tënatyrës politike, sidomos mbi atë senëse dikush do ta ndërroj shkencënnga ‘brenda’ ose nga ‘jashtë’.Megjithatë, këto dallime nuk kon-frontohen si të tilla, më e mira do tëishte sikur të mos përmenden. Psekjo? Të gjitha hipotezat e Longino’ssugjerojnë të njëjtin shpjegim: kon-fliktet ‘thyhen përmes syve të babës’.(Hirsch e Keller 1990:176) kështu qëgratë ndahen mes vete me ndarjettradicionale të burrave, dhe luftojnëpër një dhe të vetmin vend afërmashkullit. Ftesa që bën në para-grafin e saj të fundit na fton që tëshohim se sa të reja i kemi argu-mentet, të lirohemi nga kufijtë engushtë që na janë caktuar nga kat-egoritë tradicionale- duke njohurfaktin se kjo nuk do të thotë elim-inim i mospajtimeve mes grave –dhe është baras me një ftesë për t’iikë nënshtrimit ndaj imazhit ‘tëthyer përmes syve të babës tonë’. Mee lënë anash Helen Longinon, dheduke përdorë gjuhën e traditës tëcilën e di shumë mirë, do të thosha,nënshtrim rendit simbolik atëror.

Ndërhyrja nga Helen Longino (siajo e të tjerëve si Fox Keller, Ham-monds, Teresa de Lauretis oseJacquelyn Zita) tregon një vetëdijepër domosdonë e lidhjes së perspek-tivave të hulumtimit të grave, që nëkëtë rast janë hulumtimi episte-mologjik dhe shkencor, me një di-mension politik më të mirëfilltë tëreflektimit feminist të disa viteve tëfundit. Një qasje e tillë ekarakterizon stiline femi-n i z m i ti t a l i a n(sikur ekanë vërej-tur mirë.P.sh, në Kon-f e r e n c ë nN d ë r k o m -bëtare tëteorisë femi-niste në Glasgounë korrik të vitit1991), që gjith-monë ka synuarmbajtjen e lidhjessë fortë me ela-borimit teorike dhepraktikës politike,për dallim prej asaj qëi ka ndodhë lëvizjevefeministe në vendettjera, ku debati politikdhe hulumtimi‘akademik’, nën tutelën estudimeve të grave, ngan-jëherë janë larguar (edhepse ky i fundit pashmang-shëm nxjerr fuqinë e vet prejpërkushtimit që ka për t’undihmuar grave).

Lidhur me këtë çështje besojse disa prej debateve italiane,posaçërisht puna e Kolektivit tëLibrarisë së Grave në Milan dhe‘mendimi i dallimit’ teorizuar ngakomuniteti filozofik i grave, Dio-tima, do të mund të ishte i do-bishëm. Në veçanti, problemi qëpërfaqësohet me pushtetin e graveduhet pa në relacion me fushën kyçetë shkencës. Mendoj në fakt se prob-lemi i pushtetit përfaqëson nyjënqendrore të elementeve komplekse

të ndërthurura që krijojnë situatën etanishme të konfliktit (dhe, në disaraste, të qorrsokakut) në sferën e re-flektimeve teorike e politike të gravenë shkencë. Do të mundohem ta sh-pjegoj këtë më qartë.

Shkenca, së paku ajo moderne, katë bëjë, në një mënyrë shumë tëveçantë, me pushtetin. Gjatë proce-sit (si është përshkruar nga HannahArendt) të dobësimit progresiv, nëepokën moderne, të pushtetit në for-mat e tija klasike, e vetmja formëpushteti që ende ruan fuqinë e saj ebile edhe përfunduar duke i përfshidhe zëvendësuar të tjerat, është ajo eshkencës,

Kjo mbetet e vërtetë, edhe nëse qemë shumë se një shekull flitet përkrizën e shkencës, edhe nëse ka për-shpejtim më të madh të tendencëspër të ikë nga pushteti në të ash-tuquajturën shoqëri postmoderne.Kjo nuk duket ta ketë ndryshuar in-vestimin shoqëror në njohurinëshkencore si burim pushteti:përkundër asaj se është demitizuardhe shpesh nuk vlen shumë,shkenca ruan aurën (që mbase veç eka rritë) e diçkajës që ka fjalën e fun-dit. Kështu, shkenca ka pushtet.Bile, ajo është pushteti. Mendoj seështë me rëndësi të shohim se sindodh kjo dhe çfarë pasojash ka.Historikisht, nëse shohim kohën kurshkenca, në kuptimin e saj modern,merr formë, pra kohën e ‘revolu-cionit shkencor’, është lehtë me pase si, në fillet e shkencës moderne,lind problemi i pushtetit. Në njërënanë, është çështje parimi, është ‘ar-gumenti nga pushteti’ që e synonGalileo. Në anën tjetër, është çështjee ridefinimit të pushtetit de facto, gjëqë Kisha e kishte kuptuar mirë. Mo-himi i famshëm nga Galileo nukmjaftonte për ta ndreqë thyerjen qëiu shkaktua rendit të vjetër tëpushtetit; ai pruri në fuqi nën-shtrimin e shkencëtarit si individkundrejt pushtetit të institucional-izuar politik e fetar, porpushteti i shkencësnuk ishte

më në duart e Galileos ose i lidhurme fatin e tij; ai shtrihej në pushtetinjopersonal të metodës shkencore.Prej atëherë, thuhet të ketë qenëmetoda ajo që legjitimizon pushtetine shkencëtarëve; ata gëzojnë pushtetkognitiv qe del nga metoda shken-core që ka pushtet, dhe është vetëmmetoda ajo të cilës i referohen kurvlerësojnë vlefshmërinë dhe kupti-min e aktivitetit të tyre. Kështu, eli-minimi i faktorëve të tjerë njerëzor,si marrëdhëniet shoqërore, idealet,bindjet fetare dhe politike, bëhet jovetëm i pranueshëm, po në faktkërkohet me themelimin e shkencësdhe të lëndës së shkencës. Përveçkësaj çështjeje të metodës, ka shumëaspekte që shoqërojnë origjinën dhezhvillimin e shkencës moderneashtu si e njohim ne, që përcaktojnëkriteret e pushtetit: mbi të gjitha,universaliteti i saj dhe lidhja që kame të vërtetën. Është mu për shkaktë idesë se shkencëtarët, falëmetodës, kanë qasje speciale në njo-hurinë universale dhe në të vërtetën,pse jemi të gatshëm t’u atribuojmëatyre aq shumë pushtet. Të dy këtafaktorë i vejnë në pozita të largësisë,superioritetit, dhe në të njëjtën kohë,papërgjegjësisë kundrejt botës dhenjerëzisë, ku ata vërtetojnë mi-tologjinë e autonomisë së shkencësdhe të lirisë së hulumtimit, sigaranci të nënkuptuara të ar-syetueshmërisë së ndërmarrjesshkencore si dhe të lirisë sëgjithkujt. Konceptet e objektivitetit,neutralitetit dhe realizmit shkencori takojnë edhe një qarku të tillë mespushtetit të gjërave dhe pushtetit tëshkencës, përmes metodës, dhesynimit të së vërtetës. Evelyn FoxKeller vëren:

Çështja e asaj nëse njohuriashkencore është objektive ose rela-tive, së paku pjesërisht është pyetjembi pohimin e shkencëtarit për

pushtet absolut.Nëse ka vetëm njëtë vërtetë, dheajo është në duartë shkencë-tarëve (me fjalëtjera, nëse

shkenca dhe natyra janë një),atëherë pushteti i shkencës është ipandryshueshëm. Por nëse e vërtetaështë relative, nëse shkenca është endarë prej natyrës, dhe e martuarme kulturën (ose ‘interesat), atëherëstatusi i privilegjuar I këtij pushtetirrezikohet për vdekje. (Tuana1989:40)

Tash vij në pikën e dytë, që ështëshkalla e madhe e pasojave të këtijpushteti, sidomos aty ku kemi tëbëjmë me relacionin e grave (qenëato shkencëtare apo jo) meshkencën. Mes elementeve që duhetpasur parasysh lidhur me madhës-inë dhe rëndësinë e efekteve tëpushtetit shkencor, më i rëndë-sishmi është se edhe pse e paraqetveten si të pavarur nga kushtëzimisocial dhe intelektual, shkenca nëvete është ndërmarrje shoqërore qëndikohet nga, po edhe përcakton,strukturën diskursive dhe marrëd-hënëse të formës sociale pjesë e tëcilës është. Figura e autonomisë sëshkencës është modalitet i veçantësipas të cilit rendi shoqëror-simbo-lik prodhon pushtet me efektivitetshoqëror. Sikur e përmendatashmë, shumica e akademikevefeministe i kanë drejtuar kritikatkah neutraliteti i supozuar ishkencës, dhe pohimeve të saja qëështë e liruar vlerash, ashtu që kjokritikë tash duket me qenë e pran-uar gjithandej. Ka disa merita tëpandryshueshme, mes tyre demitiz-imi i shkencës dhe vënia në pah eseksizmit që ka brenda, duketreguar kështu se paragjykimetzënë rrënjë dhe riprodhohen nënivelin e epsitemologjisë sëshkencës dhe imazheve të kësajepistemologjie. Sido që të jetë, kjokritikë rrezikon të mbetet brendakufijve të një pozite reaktive, meshumë pak efekt substantiv.

Tashmë kam bërë me dije se, sipasmeje, ky kufizim lidhet me dësh-timin për t’u marrë me problemin epushtetit. Jo se analiza është epavetëdijshme për rëndësinë e ele-mentit të pushtetit përbrendashkencës, por shpesh kritika femi-niste e sheh pushtetin prej një kënd-vështrimi krejtësisht antagonist, meqëllimin pak a shumë eksplicit që tëkalojë në sfidimin thjesht tëlegjitimitetit të saj. Kritika mandejrrezikon të tingëllojë, thënë shkurtantishkencore, dhe tëhuajsuese egrave që e duan dhe e praktikojnëshkencën. Kritika e arsyeshme epushtetit shkencor si është tash (rre-jshëm i natyrshëm, seksist, autorita-tiv dhe i papërgjegjshëm) duhet tëlidhet me një shqyrtim të pavarur tëproblemit të pushtetit, që mund tëketë parasysh, në njërën anë, faktinse gratë edhe përfshihen në shkencëpor janë edhe jashtë saj, dhe nëtjetrën, vështirësinë e të menduarittë pushtetit të grave përbrendashkencës. Këtu mundet me qenë edobishme t’i referohemi punësteoriko-politike që e kanë bërëgratë për problemin kyç të pushtetittë grave.

Në fakt, një prej kontributeve mëtë rëndësishëm të debatit feministitalian në disa vitet e fundit ka qenëlokalizimi i pengesës kryesore tëlirisë e grave për të pasur pushtet,tek mungesa e pushtetit simbolike jo te shtypja nga burrat. Përvojapolitike e lëvizjes feministeekziston si problem në lidhje mepushtetin, kështu që, për shem-bull, gruaja ka vështirësi tëveçantë si në ushtrimin epushtetit në emrin e saj dhenë njohjen e pushtetit të njëgruaje tjetër. Në nivelin sim-bolik, pushteti mbetet i lid-hur me emrin e babës,duke iu nënshtruar rendit

simbolik mashkullor, dhekur pushtetin e ka trupi i femrës,ajo e paraqet veten si ‘zëvendësim’,duke vazhduar t’i referohet renditpaternal.

Autoriteti i grave në shkencëShkenca, së paku ajo moderne, ka të bëjë, në një mënyrë shumë të veçantë, me pushtetin. Gjatë procesit (si është përshkruar nga

Hannah Arendt) të dobësimit progresiv, në epokën moderne, të pushtetit në format e tija klasike, e vetmja formë pushteti qëende ruan fuqinë e saj e bile edhe përfunduar duke i përfshi dhe zëvendësuar të tjerat, është ajo e shkencës,





Lumir Abdixhiku

Të shumta janë rastet kur një gruakosovare sot bën shembullin e njëkontributi esencial në një institucionprivat apo publik, madje në rastespecifike ajo tregohet shumë herëmë kreative, shumë herë mëvizionare e shumë herë më inovativese meshkujt. Një ecje e tillë të bën tëkuptosh se potencialet e gruas koso-vare janë po aq të njëjta sa tëmeshkujve dhe në një ambient tëbarabartë konkurrues suksesi i tyredo të ishte lehtësisht evident.Megjithatë në stadin e tanishëm tëzhvillimit ekonomik, ku anomalitëbiznesore bëjnë përditshmërinë, joshpesh mund të mburremi mehapësirën, trajtimin apo dhe besiminqë shoqëria kosovare ka ndaj rrolit tëgruas në ekonomi. Ndoshta normattona shoqërore dhe sjelljet patri-arkale në familje, shoqëri e punëbëjnë pengesat e gruas kosovare sot,apo dhe ndoshta hezitimi i vetë gruaspër të marrë iniciativë hendikepondhe më shumë pjesëmarrjen e saj nëfushë konkurruese. Por, në parim,pavarësisht barrierave suksesivegruaja kosovare po mori mbështet-jen dhe barazinë mund lehtësisht tëecë drejt një participimi më thelbësornë ekonominë e nesërme të Kosovës.

Gratë kosovare janë konsideruarnë vazhdimësi si potenciale të pash-frytëzuara të talentit biznesor nga njënumër i konsiderueshëm i organi-zatave vendore e ndërkombëtare.Megjithatë, shfrytëzimi i këtij poten-ciali ka mbetur larg niveleve të prit-shmërisë. Të dhënat tona zyrtarembi strukturën e bizneseve tregojnëse dallimet mes pronësisë në gjinijanë signifikante dhe evidente.Femra kosovare sot në përgjithësi katendencë që të jetë pronare e bizne-seve më të vogla në madhësi, të oper-ojë me kapital shumë herë më të ulëtse meshkujt, të themelojë e funk-sionalizojë biznese në sektorë mevlerë kryesisht të vogël dhe të kenëbarriera më të mëdha sociale, kul-turore dhe ambientale.

Të dhënat nga regjistri i Ministrisësë Tregtisë dhe Industrisë japinpasqyrën e qartë të këtyre karakter-istikave. Këto të dhëna tregojnë senga gjithsej 65 mijë biznese aktive nëvend, vetëm 11% janë nën pronësinëe gjinisë femërore. Ky 11 përqindëshflet shumë po u vë në një krahasimregjional dhe më gjerë. Sipas ra-porteve të OECD-së, mesatarja evendeve në zhvillim dhe atyre tëzhvilluara është rreth 20%; pra një epesta e bizneseve në vendet në zhvil-lim dhe atyre të zhvilluara është nënpronësinë e grave. Kosova dukshëmka arritur pak më shumë se gjysmëne objektivit të një vendi në zhvillim.Për më tepër, rreth 99.9% e biznesevenën pronësi të grave kosovare janëbiznese mikro, apo me 1 deri në 9punëtorë. Vetëm 0.01% të tjera kanëmadhësi të vogël e të mesme; asnjëtë madhe. Diferencat gjinore nëkarakteristikat e bizneseve vërehenedhe nga numri mesatar i të punë-suarve. Përderisa një biznes nënpronësi të meshkujve punëson nëmesatare 5.27 punëtorë, një biznesnë pronësinë e femrës punëson jomë shumë se 3.07 punëtorë. Njëstrukturë e tillë në madhësi tregon sendërmarrja e grave ballafaqohet mepengesa e barriera serioze në rritjene tyre dhe për më tepër këto barrierajanë dukshëm më evidente kur bëhetfjalë për gratë. Pothuajse të gjithakëto biznese nuk arrijnë dot të rritennë madhësi, në punësim apo dhe

qarkullim dhe kjo në vete ështëhendikepuese për perspektivën afat-gjate të tyre.

Të dhënat e fundit në “Riinvest”japin një qartësim më të thuktë nëbarrierat e rritjes dhe zhvillimit të kë-tyre bizneseve. Për dallim ngameshkujt, qasja në financa ështëpengesë që vlerësohet dukshëm mëlart nga gratë ndërmarrëse. E njëjtarrezikohet kryesisht nga restrik-cionet e bankave që kanë ndaj be-sueshmërisë së grave për të bërëbiznes. Për më tepër, mbajtja epatundshmërive kryesisht nënpronësinë e meshkujve dëmton duk-shëm mundësinë e gruas kosovarepër të pasur një qasje dhe garanci mëtë lehtë financiare. Aspak më lehtë-suese nuk bëhet trashëgimia epabarabartë gjinore në Kosovë, dukee lënë kështu femrën kosovare qyshnë fillim në disavantazh dhe pashumë kapital e mundësi për të bërëbiznes. Një ndihmesë e lehtë në zbut-jen e kësaj barriere është treguar ngakreditë e institucioneve mikrofinan-ciare, të cilat për shkak të shumës sëulët financiare që bartin në vete kanëqenë më të prekshme edhe për ndër-marrëset femra. Barrierë po aq erëndësishme bëhet dhe konkur-renca jo fer e prodhuar kryesisht nganivelet e informalitetit, korrupsionitdhe forcimit të kontratave, madjepër gratë prezenca e trajtimit të jo-barabartë bëhet dhe më e rëndë. Atonë përgjithësi kanë tendencë të jenëmë të mbyllura dhe më refuzuesendaj burokracisë dhe rregullave tëndyta të tregut informal.

Diferencat gjinore bëhen të duk-shme edhe në sektorët ekonomik.Femrat kosovare kryesisht janë tëorientuara në sektorët e patregtuar,pa potencial të madh rritës dhe pashumë vlerë të shtuar.Për shembull, deri sa10% e bizneseve nënpronësinë e meshku-jve bëjnë pjesë në sek-torin e prodhimit,femrat janë të për-faqësuara me vetëm3.1% nga totali i tyrenë këtë sektor. Numërimpresiv i pjesëmar-rjes së tyre shihet nësektorët lidhur mepunë sociale, shënde-tësi apo dhe shitje. Nësektorët si ndërtim-taria, miniera, en-ergjetika, institucionefinanciare apo dhetransport, pra në sek-torë me vlerë më tëlartë, pjesëmarrja endërmarrësve femraështë zero. Një ndarjee tillë lë shumë venddhe nevojë përndryshime struktur-ore në të ardhmen.

Pavarësisht barrier-ave, rezultate inkura-juese vijnë nga moshae bizneseve nënpronësinë e gravekosovare. Për t’iukthyer sërish të dhë-nave zyrtare, rreth50% e bizneseve tëtanishme nën pronës-inë e gruas kosovarekanë filluar aktivitetete tyre në periudhën2007-2012, përkund34% në periudhën2000-2006. Pjesa embetur prej 16%daton që nga par-alufta. Për më tepër,mosha mesatare endërmarrësve femranë Kosovë është duk-shëm më e ulët se eatyre meshkuj. Kjostrukturë e moshës sëbizneseve në pronësitë grave kosovarenënvizon trendin poz-itiv të tyre dhe jep një

lloj shprese se pjesëmarrja e gruasnë kontributin ekonomik do tëvazhdojë të jetë në rritje. Padyshimse hapja e shoqërisë kosovare dherritja e tolerancës ndaj gruas kangritur pjesëmarrjen saj në biznes.Në të njëjtën frymë, aftësitë menax-heriale dhe operative të femrëskanë prodhuar shpeshherë shem-buj suksesi. Kontributi i gruas nukkufizohet asnjëherë vetëm nëpronësi. Ky kontribut nëpërmjetpunësimit dhe zotërimit të nivelevemenaxheriale e operacionale kabërë kontributin e vet biznesit dhekrijimin e vendeve të reja të punësnë Kosovë.

Për të rritur pjesëmarrjen e gruasnë biznes, për të ndryshuar nomen-klaturën e tanishme gjinore të biz-neseve them se një qasjeshumëdimensioanle është domos-doshmëri e sodit. Kjo qasjeshumëdimensionale kërkon përf-shirjen intensive të institucioneve,agjencie e asociacioneve biznesore.Një qasje e tillë kërkon një ambientmë të favorshëm dhe miqësor biz-nesor, një qasje më të lehtë në kap-ital dhe një trajtim më fer shoqëror.Për më tepër, ndryshimi i sjelljevetona ndaj gruas nëpërmjet rritjes sëbesimit, dhënies së mundësisëmadje dhe mbrojtjes së iniciativësfemërore për ndërmarrësi ështëparakusht për një ambient që krijonvlerë. Femra kosovare ka shumëpër ti dhënë ekonomisë së Kosovës.Të shumtë janë sektorët (nga kudalloj tekstilin dhe procedimin eushqimit) ku femra kosovare i jepvendit jo vetëm potencial të brend-shëm, por dhe përparësi kraha-suese në rajon. Kosova ka nevojë tëndërtojë mbi këto përparësi. Femrakosovare ka shumë për t’i dhënëKosovës.

Roli i gruas në ekonominë kosovareFemra kosovare mund t’i japë vendit jo vetëm potencial të brendshëm zhvil-limor, por dhe përparësi krahasuese në rajon, po pati mundësi të barabartënë zhvillim e krijim

Përfaqësimi i gruas në pushtetinlokal në Kosovë është mjaft i ku-fizuar. Përveç që nuk kemi asnjëkryetare komune, grave u janë be-suar shumë pak poste udhëheqësenë qeveritë komunale.

Në 37 komuna janë mbi 320 drej-torë drejtorie, ndërsa prej tyre rreth300 janë meshkuj. Në kuvendet ko-munale të Republikës së Kosovës,një e treta e këshilltarëve janë gra,por kjo është siguruar me detyrimligjor.

”Po të mos ekzistonte kuota, nëkuvendet komunale nuk do tëkishte asnjë femër. Po ju garantoj”,thotë Igballe Rogova, drejtoreshëekzekutive e Rrjetit të Grupit tëGrave të Kosovës. Pavarësisht seLigji për Barazinë Gjinore speci-fikon se pjesëmarrja e barabartë gji-nore në institucione është arritur nërastet kur pjesëmarrja në nivelin epushtetit është 40 për qind, nuk kakomuna që e kanë zbatuar këtë.

Në tetë komuna të Kosovës, Viti,Novobërdë, Ranillug, Hani i Elezit,Kamenicë, Kaçanik, Kllokot dheShtërpce, numri i stafit femra arrinderi në 15 për qind, në total.

Igballe Rogova, e cila mbi dydekada është e angazhuar përavancimin e të drejtave dhe pozitëssë gruas në shoqërinë kosovare, sh-prehet e dëshpëruar për këtëgjendje.

“Në Kosovë jo vetëm që nuk im-plementohet ligji, por as vullneti iqytetarëve”, tha Rogova.

Që nga zgjedhjet e fundit lokale,zyrtaret më të larta në komunattona janë tri gra, që mbajnë postet ekryesueseve të kuvendeve komu-nale në Novobërdë, Pejë dhe Ma-mushë.

E para nga to që ka fituar këtëpost me votat e kolegëve të saj ështëShefkije Mehmeti. Ajo drejton mesukses Kuvendin Komunal tëNovobërdës. Ajo është nënë e pesëfëmijëve, por e ka përkrahjen e bur-rit për t’u marrë me politikë.

“Është vështirë për një femër tëudhëheqë një Kuvend Komunal”,thotë ajo. Megjithëkëtë, ajo ka am-bicie që edhe në të ardhmen të mer-ret me politikë dhe nuk epërjashton mundësinë që të kandi-dohet edhe për kryetare të ko-munës. Praktika disavjeçare ekomunave për mosrespektim tëLigjit për barazi gjinore sa i përketpunësimit, është ndjekur edhe nëprocesin e krijimit të komunave tëreja – edhe pse me monitorim tërreptë ndërkombëtar.

Kryetari i Komunës së re të Hanittë Elezit, Rufki Suma, ka treguar senuk ka të emëruar asnjë drejtore-shë. Ai ka thënë se kur është zgjed-hur në pozitën e kryetarit, nëkomunë i ka gjetur vetëm dypunonjëse femra, ndërsa gjendjavazhdon të jetë e njëjtë.

Edona Hajrullahu, kryeshefeekzekutive në Agjencinë për BaraziGjinore në Zyrën e Kryeministritthotë se për këtë vit, Agjencia ka

paraparë mbështetjen egrave të cilat janë shër-byese civile përmes ofrimitte 10 bursave për studimemaster, si dhe do të japkontributin e saj rrethplotësim-ndryshimit tëLigjit Zgjedhor dhe harmo-nizimit të tij me Ligjin përBarazi Gjinore.

Fajin për gjendjen ak-tuale të pozitës së gruas nëinstitucione e kanë partitëpolitike.

Nexhmije Kallaba kishtekonkurruar për kryetare tëKamenicës, në zgjedhjet efundit, por nuk kishtembështetje as nga fshatiku jeton – Rogaçicë. “Ngakjo kam mësuar shumë.Tek ne, femra nuk shihet edenjë për të udhëhequr mekomunën apo institucionetjera me rëndësi”, thotëajo. Me strategjinë e re,Rrjeti i Grupit të Grave tëKosovës ka planifikuar tëpunojë me gratë votuesenëpër komuna gjatë triviteve të ardhshme.

Edhe projekti “Zvicër-Kosovë, përkrahje qeveris-jes lokale dheDecentralizim LOGOS”, icili financohet nga QeveriaZvicerane dhe zbatohetnga HELVETAS Swiss In-tercooepertaion përveçpunës së madhe që bën nëndihmë komunave (tëregjionit të Gjilanit) që atotë jenë sa më afër qyte-tarëve dhe të japin atyreshërbim sa më të mirëkontribuon edhe në fushëtë barazisë gjinore që siqëllim ka ngritjen e vetëdi-jes së shoqërisë kosovarepër rëndësinë e barazisëgjinore përmes kampan-jave, trajnimeve, fondevedhe dhënies së eksperti-zave të ndryshme në këtëfushë.

(KosovaTimes)

PËRFAQËSIMI I GRUAS NË PUSHTETIN KOMUNAL

Vetëm prej zorit Në 37 komuna të Republikës së Kosovës, asnjë

grua nuk është kryetare komune. Po të mos ishtedetyrimi ligjor, gruaja nuk do të ishte e përfaqë-

suar as në kuvende komunale. Faji për këtëgjendje u adresohet partive politike, por edhe

grave që nuk votojnë për gratë




14 • KOHA Ditore

Artan Muhaxhiri

Nëse do t’ju kërkohej që Hida Hal-imin ta përshkruanit me pak fjalë,cilat do të ishin ato? Si do t’i flisnitpër Hidën dikujt që nuk e ka njo-hur?

Musa Ramadani: Po të më pyestendokush për kolegen e shoqen le-trare, do t’i thosha s’para ta lexontendonjë libër të saj. Do ta përshkru-aja si autore serioze, ndonëse uparaqit vonë në opinion me botime.Do t’i sugjeroja që është fjala përnjë poete, eseiste dhe prozatore tëveçantë.

Cilat janë kujtimet tuaja më tëveçanta për Hida Halimin? Fillimete njohjes dhe shoqërimit, zhvillimi ikarrierave tuaja letrare, botimet eveprave, pikat e pajtimeve dhe mo-spajtimeve artistike, etj...

Musa Ramadani: Kujtimet nukjanë të pakta. Jemi njohur përmesdorëshkrimit (“Ai që nuk ishteFidia”), të cilin me patën dhënëmiku im i ndjerë, Beqir Musliu dhebashkëshorti i Hidës, profesori ifrëngjishtes, Halit Halimi. Diku nëvitin 1996, pak para botimit të ro-

manit të saj të parë. E kam lexuardy herë dhe e kam rekomanduar:“Ja një Marguerite Durasshqiptare”, me bindjen se ishte njëzbulim artistik.

Sipas jush, cilat janë cilësitë artis-tike që e veçojnë krijimtarinë e saj?

Musa Ramadani: Si në poezi,ashtu edhe në prozë, ajo është Hidavetë. Ironia, alegoria dhe groteskushprehin modernitetin e krijimevetë saj, madje edhe në shkrime es-eistike.

Në çfarë mënyre e spikatë krijim-taria e saj rolin e gruas krijuese nëshoqëri? A ishte ajo model i gruasmoderne intelektuale shqiptare?

Musa Ramadani: Shkrimtarja enjohur, në një mënyrë, mund tëishte edhe model i gruas moderne(ka lënë pas vetës veprat letrare,por edhe fëmijët Fisnikun eZgjimin). Ani pse me profesion ju-riste, kultura e saj letrare, pamore eteatrore ishin të një shkalle të atillëqë e shquanin si intelektuale.

Cila është vepra e saj më e prefer-uar nga ju? Dhe anasjelltas: a ju kathënë ndonjëherë se cila ka qenëvepra juaj që asaj i ka pëlqyer më sëshumti?

Musa Ramadani: Për mendimintim, përveç vëllimit poetik“Vendlindjen ma zgjodhe ti”, nga li-brat me tregime, ese dhe romanevendin qendror e zë “Ai që nukishte Fidia”.

Nga veprat e mia, Hida më sëshumti e pëlqente “Antiproce-sionin”, për të cilin ka pasë shkruarnjë pasthënie të shkurtë.

Ajo kishte një sens të madh hu-mori, i cili shpesh reflektohej edhenë poezinë e saj. Por, kishte edhepoezi trishtimi... A mund të njihetHida e vërtetë përmes poezive dheromaneve së saja?

Musa Ramadani: Si person, indi-vid, krijuese, Hida jo vetëm qëkishte sens për humor, por ishteedhe një tip i veçantë. Pak rebele,pak kryengritëse, pak hazardere nëjetën e përditshme, por edhe në kri-jimtarinë artistike. Sharmi i sajgjatë bisedave, spirituoziteti i lin-dur, një lloj optimizmi (jetësor) gër-shetuar me pesimizmin(intelektual), mpleksnin në veteqëndrimin kritik - e pse jo edhevetëkritik - për shumë probleme,çështje e ide.

Si u ndjetë kur morët lajmin përvdekjen e saj?

Musa Ramadani: Lajmin për

humbjen (nuk them vdekjen) emora në rrugë, diku nga ora 16:30.Isha në pritje të autobusit urban përtë shkuar në shtëpi. Me informoinjë gazetare, e cila më telefonoi përt’ma kërkuar një deklaratë përHidën. Fola me dhimbje, pikëllim ebefasi të thellë. Ato ditë ne duhej tëpinim espresso te “Edi 2” dhe tëbisedonim (pas një muaj mungesetë saj). Ajo iku si meteor.

Hida Halimi vdiq në të njëjtën ditëme poeteshën nobeliste WislawaSzymborska, krijimtarinë e së cilëse pëlqente. Koincidencë kozmike?Fatum?

Musa Ramadani: E di se e ka lex-uar Szymborska’n. Megjithatë, ajomë së shumti kishte nëpër duar dhemerrej me autorë të regjionit gjuhë-sor francez. E fliste, lexonte dhe eshkruante për mrekullifrëngjishten. Shumë kemi disku-tuar për autorët e romanit të rifrancez (Nathalie Sarraute, A. R.Grillet dhe Michel Butor), përsenuk përkthehen edhe në gjuhënshqipe. Por edhe për poetë surreal-istë, romancierë avangardë dhefilozofë ekzistencialistë (Sartre,Camus, Cioran)...

Konstatimi juaj përkitazi me no-belisten polake është metafizik.Unë dhe Hida ishim në pritje tëdatës 23 dhjetor 2012.

INTERVISTË ME MUSA RAMADANI

Ajo që ishte HidaNë shoqërinë e ngulfatur nga konvencionalizmi, kishte mision për të thyer norma dhe dogma. Si grua, sfidoi letërsinë

e dominuar nga burrat. Të tjerët nguteshin për të botuar, ajo i priti të katërdhjetat. Me roman, reagoi ndaj pushtetit absolutist tëpoezisë. Stili i saj jetësor ishte negacion i artificialitetit publik, klisheve pseudointelektuale dhe perfiditetit kulturor. Prej 1 shkurtit2012, Hida Halimi do të flasë përmes trashëgimisë së saj letrare. Dhe miqve. Njëri prej tyre është letrari i njohur Musa Ramadani

Bekim Lumi

Si ta bëjmë film rrëfimin tonë tëluftës? Kjo është një pyetje, tëcilën, me të drejtë, vazhdojmë t’iaparashtrojmë vetes tani e sa vjet,por në të cilën ende nuk kemidhënë përgjigje. E, pra, përkundërluftës së saj të tmerrshme, mecopëza, tablo e imazhe nga më tëmnershmet, më ngjethëset e mëtragjiket, Kosova, krejt paradok-salisht, vazhdon të mos e ketëende, në kuptimin e vërtetë tëfjalës, filmin e saj të luftës.Përderisa, bie fjala, boshnjakëttashmë luftën e tyre e kanë për-jetësuar, madje me shumë fisnikëriartistike, në një mori filmash, medisa nga të cilët ata i kanë prekuredhe majat e kinematografisëbotërore, kineastët kosovarë vazh-dojnë të bëjnë sehir, duke pritur qëidetë për filmin e tyre të luftës tëpikojnë nga qielli.

Në të vërtetë, filma për luftën nëKosovë janë bërë. Këta filma janëbërë edhe nga kineastët kosovarë.Për fat të keq, me formatin dhefakturën e tyre përmbajtësore e es-tetike, këto krijime filmike nuk ikanë tejkaluar dot limitet e mendë-sisë provinciale ‘artistike’. Me rrë-fimet kryesisht jokreative, poredhe me mënyrën e realizimit tëtyre thellësisht konvencional, këtokrijime kanë filluar dhe kanë për-funduar kryesisht si projekte tëdështuara kinematografike.Ndërkaq, kur jemi te dështimi ityre, duhet thënë shkoqur se, parase për shkaqe të natyrës bux-hetore, ato kanë dështuar përshkak të mungesës së kreativitetitartistik.

Një përjashtim në krejt storien emërzitshme filmike kosovare tëmbasluftës shënon filmi i me-trazhit të shkurtër ‘Kthimi’ iregjisores Blerta Zeqiri, i cili, kohëmë parë, krejt befshëm e mrekull-isht, nga Sundance Film Festival,një nga tri – katër festivalet më tërëndësishme botërore, u kthye meçmimin e parë e më të rëndë-

sishëm në krejt historinë 43-vjeçare të kinematografisë koso-vare. Në të vërtetë, ‘Kthimi’ ështëvazhdimësi e suksesit të mëher-shëm të Blertës me filmin ‘Exit’, icili, po me temën e luftës, nga fes-tivale të tjera ndërkombëtare,është kthyer me disa çmime tëtjera jashtëzakonisht të rëndë-sishme.

Ndryshe nga çfarë ka ndodhurderi tani në ata pak filma kosovarëme temën e luftës, në të cilët,përmes rrëfimeve jashtëzakonishtkonvencionale, më shumë secopëzat e dhembjes së vërtetëtragjike të njerëzve të këtij nën-qielli, janë paraqitur disa ngatablotë e përgjithësuara ‘epike’ tëkësaj lufte, filmi ‘Kthimi’ i BlertaZeqirit, përmes temës së të zh-dukurve e të dhunimit të femraveshqiptare nga ushtarët, paramili-tarët dhe policët serbë, është mëshumë se vetëm një rrëfimrrëqethës, i cili pa zhurmë, pasforcim dhe pa as më të voglin in-tonim patetik, në një mënyrë të‘lehtë’ dhe jashtëzakonisht spon-tane, na e sjell mbase copëzën mëintime e më të prekshme të dhem-bjes nga rrëfimi ynë i luftës.

E qartë, ‘Kthimi’ nuk vjen mepretendimin për të na e shfaqur nëplotninë e saj krejt temën tonë tëluftës. Në të vërtetë, duke ufokusuar në një apo dy nga tablotëmë prekëse të kësaj lufte, jo aq përtemën e këtij rrëfimi sa për mini-malizmin dhe mënyrën e trajtimittë saj regjisorial, filmi ‘Kthimi’ nukpërkon në asnjë kontekst meklishetë kosovare për filmimin eluftës. Në vend se me imazhet eshtëpive të djegura, në vend se mëtablotë e përgjakura të njerëzve tëvrarë, të masakruar ose të përd-hunuar, 20 minutat e këtij rrëfimifilmik janë të mbushur me pamjenga më të zakonshmet, gati deri nëdokumentaritet, të jetës së përdit-shme të një çifti bashkëshortor, njëburri (Lulzim Bucolli) dhe një gru-aje (Adriana Matoshi), të cilët,duke mos ditur gjë për fatin e njëri

tjetrit, apo duke e pandehur njërinapo tjetrin për të zhdukur, rib-ashkohen disa vjet mbas mbarimittë luftës.

Krejt ajo që, në shikim të parë,mund të duket si një happy end ikëtij çifti përmbyset shumë shpejtme të kuptuar se, përveç djalit (Bo-jken Matoshi) nga bashkëshort-ësia e tyre, ata tashmë kanë edhenjë vajzë (Nina Govori) të ngjizurnga përdhunimi që paramilitarëtserbë kanë bërë me gruan gjatëditëve të luftës. Për ironi, këtë gjëi shoqi, i sapokthyer nga burgu, ekupton gjatë një bashkëbisedimispontan me të shoqen në shtratinbashkëshortor. Pa ndonjëngarkesë të theksuar dramatike,pa asnjë sforcim emotiv, siç ndodhrëndom në filmat tanë, ky episod irëndë i këtij çifti shfaqet me krejtbarrën e tij të vërtetë përmes njësituate të rastësishme. Dhe, çu-

ditërisht, kjo, bashkë me sekuen-cat e fundit filmike, në vend se tazvogëlojë apo ta amortizojë, eshton dhe e zmadhon edhe mëshumë suspansin dramatik të këtijfilmi.

Gjithsesi, filmi ‘Kthimi’ nuk do tëishte ky që është pa praninë aq të‘padukshme’, të ‘pandjeshme’ dheaq joimponuese sidomos të ak-tores Adriana Matoshi. E thjeshtë,e saktë, spontane dhe pafundë-sisht magjike, me pamjen e saj tëpafajshme dhe me lojën e saj ek-spresive, ajo, në këtë film, jo vetëmkur qan, por edhe kur qesh, ngjannë një ikonë të gjallë njerëzore tëpikturuar me ngjyrat e dhembjes,të lotit, të trishtimit e të pikëllimit.Në të vërtetë, falë lojës ekspresivetë Adriana Matoshit, ‘Kthimi’ poaq sa kreacion regjisorial, është,gjithashtu, edhe një kreacion ifuqishëm aktorial.

Në njëfarë mënyre, edhe pse nëformë fragmentare, me filmat esaj, në qendër të të cilëve vazhdontë jetë drama ngjethëse e njerëzvetanë në ditët e zezonës tonë kolek-tive, regjisorja Blerta Zeqiri,ngadalë, por sigurt dhe kreativishtbindshëm, larg çdo sforcimi ‘epik’apo patetik, po e krijon filmikishtrrëfimin tonë të luftës. Mund tëthuhet, prandaj, se filmat e saj‘Kthimi’ dhe ‘Exit’ janë prolog ikëtij rrëfimi, të cilin ajo, me shumëelegancë, delikatesë dhe mjeshtriartistike, përmes dorëshkrimit tësaj regjisorial, tashmë e ka plasuardhe përjetësuar në poezinë e sajfilmike. Me të drejtë, mbas Sun-dance Film Festival dhe suksesit tësaj me filmin ‘Kthimi’, mund tapresim pjesëmarrjen e saj nëpërfestivale të tjera botërore dhekthimin e saj të bujshëm nëKosovë jo vetëm me ‘Kthimin’.

Poezia filmike e Blerta Zeqirit

Hida Halimi - poete, romanciere, dramaturge, eseiste, laureate e disaçmimeve kombëtare dhe ndërkombëtare për letërsi, vdiq më 1 shkurt2012, në Prishtinë. Pjesë nga vepra e saj janë përkthyer në disa gjuhë tëhuaja. U lind në Radac të Pejës më 20 shtator 1948. Kreu Fakultetin Ju-ridik në Prishtinë. Ka botuar veprat: “Vendlindjen ma zgjodhe ti” (poezi),Plejada, Prishtinë, 1993; “Ai që nuk ishte Fidia” (roman), Buzuku, Pr-ishtinë, 1995; “Njeriu im” (roman), Rilindja, Prishtinë, 1997; “Bijtë enjeriut” (dramë), Faik Konica, Prishtinë, 2003; “Ato letra i shkrova vetë”(novela e tregime), Ars, Tiranë, 2005.





Sportistët e Kosovës janë dukeu përpjekur që t’i kalojnë penge-sat politike, të cilat i mbajtënlarg për afër dy dekada ngapjesëmarrja në arenën ndërkom-bëtare. Dhe kështu larg edhenga ëndrrat. Kosova shpallipavarësinë e saj më 17 shkurt2008, pas një konflikti të gjatëdhe përpjekjeve për një mar-rëveshje paqësore. Por edhe paskatër vjet pavarësimi, aplikimete Kosovës bllokohen ose refuzo-hen nga shumë organizatasportive ndërkombëtare.Pengesa kryesore vjen nga argu-mentet politike.

Por nuk është e tëra zi. Kemidiçka edhe nga e bardha. Edhepse Serbia po bën gjithçka qëështë e mundur për t’i ndalurnjohjet e shtetit të Kosovës dhepër të penguar sportistët koso-var nga prezantimi ndërkombë-tar, Kosova dy vjet më parë e kabërë një fitore simbolike. Dhekëtë falë një vajze simpatike Ma-jlinda Kelmendit. 18-vjeçarjaMajlinda Kelmendi fitoi medal-jen e parë të artë në xhudo, nënivelin ndërkombëtar në Kupëne Botës.

Në fund të tetorit të vitit 2009,në stadiumin Pierre de Cou-bertin të Parisit, himni i Kosovësu intonua për herë të parë gjatëceremonisë së ndarjes së shpër-blimeve në Kupën e Botës. “Nuke prisja se do ta dëgjoja himnintim”, kujton Majlinda, ende eekzaltuar nga ai moment. Kel-mendit i ishte mundësuar pjesë-marrja nën flamurin e FederatësNdërkombëtare të Xhudos nëpritje të njohjes së Kosovës ngaorganizatat ndërkombëtaresportive.

“Ishte një moment historik. Pamarrë parasysh numrin e turn-eve në të cilët kam marrë pjesë,mendoj se atë moment do ta ku-jtoj gjatë tërë jetës”, shton Ma-jlinda, e cila ushtron 4-5 orë nëditë në ekipin e saj Ippon ngaPeja.

Vitin e kaluar pasi fitoi medal-jen e artë në Kupën botërore nëkategorinë A që është mbajturnë Romë dhe medaljen tjetër tëartë në Kupën Botërore, që u

mbajt në Bjellorusi, me pikët efituara Majlinda Kelmendi sig-uroi edhe matematikisht pjesë-marrjen në Olimpiadën ‘Londra2012’.

Por ende nuk është e sigurt ado të përfaqësojë Kosovën përshkak se nuk është e pranuar nëKomitetin Olimpik Ndërkombë-tar. Një alternativë ështëShqipëria, kurse mund të garojëedhe nën flamurin e KomitetiOlimpik Ndërkombëtar (IOC).

“Sigurisht se dëshira ime ështëqë të marrë pjesë me Kosovën.Ndoshta nuk do të jem nëgjendje të prezantohem me fla-mur të Kosovës, por të gjithë edinë se jam nga Kosova. Edhepse ndoshta do të garoj përndonjë shtet tjetër , të gjithë dota dinë se kjo ka ndodhur jo medëshirën time, por për shkak të

pamundësisë për të marrë pjesëpër Kosovën. Shpresoj që mos t’izhgënjej të gjithë këta njerëzdhe do të jap maksimumin dhetë ndodhë ajo që të gjithë shpre-sojmë “, Majlinda për Reuters.

Ekipi i 21-vjeçares tashmë kanxjerrë edhe sloganin - “Ma-jlinda në tri Olimpiada”.

“Majlinda do të jetë vetëm 21vjeç kur do të marrë pjesë në‘Londra 2012’. Më 2016, ajo dotë jetë 25 vjeçe, ndërsa më 2020do të jetë 29 vjeçe, moshë epreferuar e xhudistëve”, sqaro-het në uebsajtin zyrtar të sajdomethënia e këtij slogani, i cilimbi të gjitha për qëllim ka t’ivetëdijesojë bizneset e sektoritprivat që Majlinda ka nevojë tëmbështetet akoma më shumë fi-nanciarisht për ta prezantuar samë mirë Kosovën në ‘Londra

2012’.Përkrahja e Majlindës në arrit-

jen e këtij qëllimi do të jetë njëshembull i mirë për të gjithëKosovarët me ëndrra të mëdha.Ato mund të arrihen.

Xhudo më shumë se hobi

Nëna e Majlindës, Fikretja, nëtë 50-at, ishte e para në këtëfamilje që kishte veshur kimono.Fikretja kishe ushtruar karate përdisa muaj në vitet e 70-ta, por kjopërvojë ishte jetëshkurtër pasi qëprindërit e saj nuk ia miratuankëtë hobi.

“Gjërat janë ndryshe për Ma-jlindën”, ka thënë Fikretja për re-vistën “Kosovo 2.0”.

Së bashku me burrin e saj, Is-metin, i cili kishte luajtur futbollprofesional, ata gjithmonë kanë

nxitur fëmijët e tyre që të kenëndonjë hobi.

“Por, për Majlindën xhudoështë më shumë se sa një hobi”,thotë Fikretja.

“Ajo ka mbështetjen tonë tëplotë pasi që dëshira e saj ështëtë merret me xhudo”.

Prindërit e saj nuk e patënproblem që vajza e tyre e vogëlstërviste për orë të tëra në njëpalestër të dominuar ngameshkujt.

Për dallim nga Majlinda, vajzate tjera përshtaten me mental-itetin e shumicës në qytet. Peja,një qytet në perëndim tëKosovës, ka rreth 100.000banorë. Barrierat sociale endejanë prezent në këtë ambient, kumendimi i të tjerëve qon peshë.

Edhe pse prindërit ia kanëlejuar që të merret me sportpërkundër vështirësive, Majlindaduhet që të përfundojë shkollënpatjetër.

“Është me rëndësi që ajo të ketënjë diplomë pasi që atë do ta ketëpërgjithmonë”, thotë Fikretjapasi pranon se qanë kurdo që esheh bijën e saj duke fituarndeshjet.

Majlinda ia ka arritur që të jetëe shkëlqyeshme edhe në shkollë.Përkushtimi ndaj çdo gjëje qëbënë është çelësi i suksesit të saj.

“JO” Azerbajxhanit

Me angazhimin e Ministrisë tëKulturës, Rinisë dhe Sportit tëRepublikës së Kosovës, MajlindaKelmendi do të vazhdojë ta për-faqësojë Republikën e Kosovësnë çdo garë të ndërkombëtare.Në këtë mënyrë ajo ka refuzuarnjë ofertë joshëse të Azerbajx-hanit. Kelmendit dhe trajnerit tësaj Driton Kukës, autoritetet eshtetit të Azerbajxhanit i patënofruar secilit paga mujore nëvlerë pesë mijë euro dhe shumëpërfitime të tjera. Por, pasmbështetjes që i ka dhënë Min-istri i Sportit, Memli Krasniqi sidhe ndihmës nga sektori privatështë arritur që të sigurohen tëgjitha kushtet që Majlinda tëgarojë me flamurin e Kosovës nëtë gjitha garat ndërkombëtare.

Ambasadorja jonëPër vajzën që nuk di për barriera. Për ëndrrën olimpike dhe ambasadoren e vërtetë të këtij vendi

Enver Robelli

Tani një vit në faqet e “Kohës Di-tore”, çdo të mërkure, personalitetetë ndryshme përgjigjen në 40 pyetje,të cilat shpesh ofrojnë një pasqyrëmbi godinën e mendimeve të se-cilit/secilës. Në një shoqëri tëdominuar nga meshkujt, siç ështëkjo e Kosovës, gjithsesi është e prit-shme që ata të pretendojnë se i dinëtë gjitha përgjigjet, sidomos kurështë fjala për punët e pushtetit,këtu ata vërtet mendojnë se janë nëmajë të kajmakut të mençurisë. Porsi do të ishte Kosova sikur pushtetitë ishte vetëm në duart e femrave?Një pyetje që nxit fantazinë. Pyetja e20-të e rubrikës 40 pyetje – 40

përgjigje është kjo: Sikur të kishitpushtetin politik çfarë do tëndryshonit së pari? Ja si janëpërgjigjur personalitetet femra në12 muaj e fundit në faqet e “KohësDitore”:

Alberta Troni, pianiste“Sigurinë dhe mirëqenien e pop-

ullatës, shëndetësinë, sigurimetshëndetësore, cilësinë e arsimit,ekonominë - decentralizimin e sajnë komuna dhe fshatra të Kosovës,higjienën dhe mirëmbajtjen eqytetit, stimulimin për decentralizimtë popullatës në tërë Kosovën. Pr-ishtina nuk ka kapacitet ta përpijëtërë Kosovën, si duket, nuk po i vjenradha kulturës edhe pse unë vij ngasfera e kulturës, por ka aq shumëpër t’u bërë në këtë vend, dhe pakode dhe etikë urbane zhvillimi kul-turor është edhe më tutje i largët”.

Anamari Repi , gazetare,zëvendësdrejtoreshë e RTK-së

“Të gjithë ministrat, menaxherët,

shefat dhe këshilltarët e tyre”.

Ardita Statovci, pianiste“Muzika është pakrahasimisht më

e bukur se politika. Emocioni që sh-preh ajo, është i drejtpërdrejt, i sin-qertë dhe e arrin automatikishtthelbin në qenien e njeriut. Nuk do endërroja kurrë me politikën”.

Eliza Hoxha, arkitekte“Idenë që nga shteti vetëm duhet

të marrësh apo të presësh”.

Sanije Matoshi, mexosoprane“Ngritjen e vetëdijes që shteti

është i yni. Që ligji është mbi tëgjitha. Pa ligj dhe respektim të tij –s’ka shtet dhe mirëqenie”.

Shkëndije Geci, ambasadore në Budapest

“Arsimimi i mirëfilltë është shtyllae një shoqërie të shëndoshë dhe për-parimtare. Por, krahas kësaj edheedukata, e cila fillon në familje dhedepërton në shoqëri. Këtu duhet tëpunojmë më shumë si shoqëri dhe

si vend”.

Shpëtime Kamberi, arkitekte në Zvicër

“Bindjen që pushteti është zgjidhjae vetme për ndryshim. Çdo individduhet të vetëdijesohet dhe të kon-tribuojë aktivisht në zhvillimin evendit”.

Violeta Rexhepagiq, gazetare dhemuzikante

“Çdo gjë! Duke filluar ngahigjiena, pastaj dënimet për hedhjetë letrës në rrugë, burgosje tënjerëzve të korruptuar e deri te rritjae rrogës së vogël të atyre që puno-jnë në arsim”.

Vjosa Osmani, deputete e LidhjesDemokratike të Kosovës

“Ka shumë gjëra që duhenndryshuar si pasojë e keqqeverisjessë tanishme. Ndër kryesoret ështëpërmirësimi i imazhit të Kosovës,dhe krahas saj thithja e investimevetë huaja, hapja e vendeve të reja tëpunës dhe dhënia e hapësirës më të

madhe për të rinjtë në vendimmar-rje”.

Vlora Çitaku, ministre e integrimeve evropiane

“Unë kam sadopak pushtet poli-tik, dhe po mundohem ta bëj punëntime. Ajo që më pengon më sëshumti tek ne në Kosove është af-tësia për t’i besuar më parë një lajmitë keq sesa një lajmi të mirë dheparagjykimet. Po e qartë, këto nukndryshohen me pushtet politik, porme ndryshimin e referencave kul-turore”.

Yllka Gashi, aktore“Edhe pse kurrsesi nuk e shoh

veten si personalitet që do të “politi-zohesha” ndonjëherë, nëse do ekisha atë mundësi do të ndryshojashumëçka. E para dhe kryesorja dotë ndërroja formën e zgjedhjes sëpresidentit. E dyta dhe jo më pak erëndësishme do ta bëja të oblig-ueshme përdorimin e fjalëve “të/julutem”, “më falni”, “faleminderit” nëinstitucione e pastaj edhe në fjalorindhe komunikimin e përditshëm!”

PERISKOPI

Një pyetje që nxit fantazinëPyetje për 8 mars: Sikur të kishit pushtetin politik çfarë do të ndryshonit së pari? Ja si përgjigjen disa nga personalitetet femra

të Kosovës në rubrikën 40 pyetje - 40 përgjigje

Gratë - Women's Network...Konventa Ndërkombë - tare CEDAW, e cila rregullon shumë aspekte të...

Documents

Transcript of Gratë - Women's Network...Konventa Ndërkombë - tare CEDAW, e cila rregullon shumë aspekte të...