Cwiczenia, gry i zabawy jezykowedla klasy szkoly podstawowej

Gramatykai ortografia

4

3www.wsip.pl

Spis treści Komuni kacja językowaZofia Stanecka „Gdy chcesz być uprzejmy...” . . . . . . . . . . . . . . . 5

1. Językowy savoir-vivre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62. Jak się przedstawić? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

Najmniejsze cząstki mowy i pismaJan Brzechwa „Chrząszcz” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

1. Głoski a litery . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122. Samogłoski i spółgłoski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163. Spółgłoski twarde i miękkie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194. Głoski ustne i nosowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225. Polski alfabet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256. Sylaba, akcent wyrazowy i przenoszenie wyrazów . . . . . . . 29

SłownictwoEwa Ryst „Lekcja słowotwórstwa” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

1. Rodzina wyrazów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332. Synonimy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 353. Antonimy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38

Części mowyMałgorzata Strzałkowska „Wiosna” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

1. Rzeczowniki i ich odmiana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 402. Przymiotniki i ich odmiana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 453. Czasowniki i ich odmiana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 494. Przysłówki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56

Ortografia Witold Gawdzik „Pomysłowy chłopiec” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59

1. Pisownia wyrazów z ó i u . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 602. Pisownia wyrazów z rz i ż . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 643. Pisownia wyrazów z ch i h . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 694. Używanie wielkiej litery na początku wyrazu . . . . . . . . . . . . . . 715. Pisownia łączna i rozłączna wyrazu nie z różnymi częściami mowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74

SkładniaRoman Pisarski „Przyjemna lekcja” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76

1. Zdanie i równoważnik zdania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 772. Zdania oznajmujące, pytające i rozkazujące . . . . . . . . . . . . . 803. Podmiot i orzeczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 834. Określenia występujące w zdaniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 855. Zdania rozwinięte i nierozwinięte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87

6

1. Językowy savoir-vivre1

Językowy savoir-vivre (czytaj: sawuar wiwr) to zbiór różnych formuł grzecznościowych, które trzeba wypowiedzieć w określonych sytuacjach, bo inaczej zostanie się uznanym za człowieka źle wychowanego, np. w sytuacjach oficjalnych:• kiedy się witamy, powinniśmy powiedzieć: Dzień dobry! lub Dobry wieczór!• kiedy się żegnamy, mówimy: Do widzenia! lub Dobranoc!• kiedy ktoś daje nam prezent, zawsze należy powiedzieć: Dziękuję!

Zwrotów grzecznościowych nie należy traktować tak, jakby znaczyły coś więcej, niż: Wiem, że w takiej sytuacji trzeba to powiedzieć, np. Dzień dobry! nie znaczy wcale, że życzymy komuś dobrego dnia, a Do widzenia! wcale nie znaczy, że chcemy się z osobą żegnaną widzieć po raz kolejny. Zawsze jednak wypowiadamy je grzecznie, nie okazując niechęci ani zniecierpliwienia, ale wyłącznie pozytywne uczucia.

1 Uzupełnij scenki zwrotami z ramki.

– Gratuluję zwycięstwa!– . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

– Dziękuję za pomoc.– . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

– Czy mogę zadać pytanie?– . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

– Stanąłeś mi na nogę.– . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Dziękuję bardzo! • Ależ to drobiazg. • Słucham. • Przepraszam.

1 savoir-vivre – zasady dobrego wychowania.

7www.wsip.pl

2 Przeczytaj tekst i odpowiedz na pytania.

– Dzień dobry – powiedział Bilbo i powiedział to z całym przekonaniem, bo słońce świeciło, a trawa zieleniła się pięknie. Gandalf jednak spojrzał na niego spod bujnych, krzaczastych brwi, które sterczały aż poza szerokie rondo kapelusza.

– Co chcesz przez to powiedzieć? – spytał. – Czy życzysz mi dobrego dnia, czy oznaj-miasz, że dzień jest dobry, niezależnie od tego, co ja o nim myślę; czy sam dobrze się tego ranka czujesz, czy może uważasz, że dzisiaj należy być dobrym?

– Wszystko naraz – rzekł Bilbo. – A na dodatek, że w taki piękny dzień dobrze jest wypalić fajkę na świeżym powietrzu.

J.R.R. Tolkien Hobbit, czyli tam i z powrotem. Przełożyła Maria Skibniewska

Jakiego zwrotu grzecznościowego użył Bilbo, witając Gandalfa?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Jak powinien odpowiedzieć Gandalf na powitanie Bilba zgodnie z zasadami savoir-vivre’u językowego?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Dlaczego Gandalf nietypowo zareagował na powitanie Bilba?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3 Uzupełnij poniższe zdania wyrazami i wyrażeniami z ramki.

Za życzenia, gratulacje, kondolencje należy …………………, mówiąc: ………………. .Za popełnioną gafę należy ……….………………, mówiąc: …………………………… .Zwycięzcy należy …………………………………, mówiąc: ……………….………..…… .Odwiedzającego nas gościa należy …………….…………, mówiąc: ………….………… lub ………………………… .Wychodzącego gościa należy ……………………… , mówiąc: ………………………… .

„Przepraszam” • pogratulować • „Dziękuję” • przeprosić • powitać • pożegnać • „Gratuluję” • „Dzień dobry” • „Dobry wieczór” • „Do widzenia” • podziękować

Oprócz oficjalnych formuł grzecznościowych można w gronie bliskich, przyjaciół i dobrych znajomych stosować formuły mniej oficjalne, np. Cześć! Serwus! Siema! Pa! lub nietypowe i czasami nie dla wszystkich zrozumiałe, jak np. Dzieńdoberek! Siemaszko! No to graba!

4 Jakimi słowami można nieoficjalnie przeprosić, a jakimi podziękować za coś?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

14

9 Pomóż dostać się członkom ekspedycji polarnej na statek, wiedząc, że bezpieczne są tylko kry z wyrazami, w których każda głoska jest zapisywana jedną literą. Zamaluj na niebiesko najkrótszą drogę prowadzącą badaczy do celu.

kot

rzeka

czapka

tęcza

mak

czas

dziura

czajnik

wieczór

góral

dzieci

dobry

morze

zorza

mus

zka

klej

szron

krzak

daszek

schron

podr

óż

burza

harcerzlato

Niektóre głoski są zapisywane w dwojaki sposób, np.

u ó ż rz h ch

10 Podkreśl wyrazy, w których wystąpiła dwa razy ta sama głoska, zapisana w różny sposób.

Wielu bohaterskich żołnierzy przeżyło atak i dotarło do budynków na obrzeżach miasta.

11 Uzupełnij wyrazy brakującymi literami. Następnie połącz wyrazy tak, aby powstały pary słów zawierających tę samą głoskę zapisywaną w dwojaki sposób.

k. . . .ra dzi. . . .b . . . .ołędzie ko. . . .yść. . . . istoria g. . . .ra . . . .erbata . . . .yżydzi. . . .pla . . . .emia

Każdy wyraz ma swój stały skład głosek. Zmiana jakiejkolwiek głoski na inną może całkowicie zmienić znaczenie wyrazu.

12 Z poniższych wyrazów wypisz pary głosek, którymi się te wyrazy różnią.

pal – bal p – b • bosy – nosy …... • kasa – kara …... • mama – tama …...

15www.wsip.pl

13 Dopisz do każdego wyrazu inne wyrazy, różniące się od niego tylko pierwszą głoską. Postaraj się znaleźć ich jak najwięcej.

bory – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .siada – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .kara – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . szok – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

14 Dopisz z prawej strony nazwy przedmiotów z kufra, różniące się od poniższych wyrazów tylko jedną głoską.

piasek – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .wada – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .rana – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .niosło – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .dziś – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .nogi – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

15 Przeczytaj bardzo szybko poniższe połączenia wyrazów na głos. Poproś kogoś (koleżankę, kolegę, siostrę, brata lub jednego z rodziców), żeby zapisał na kartce to, co usłyszał. Sprawdź, czy zostały zapisane te same wyrazy, które czytałeś. Jeśli nie, to wyjaśnij, skąd wzięła się różnica.

a) zmywacz części kadłubab) stos słoikówc) dom moich synów d) list tam przyszedłe) kup pośle gazetę

16 Uzupełnij poniższe zdania.

a) Jeśli ktoś nie wymówi jakiejś …………………… w wyrazie, wyraz może zmienić swoje ……………………, np. czart � ………………… .

b) Jeśli ktoś zamieni jakąś …………………… na inną, wyraz też może …………………… swoje ……………………, np. czapka � ……………… .

c) Nawet wtedy, kiedy do wyrazu doda się jakąś ……………………, może on zmienić swoje znaczenie, np. mam � ………………… .

Nie zjadaj ostatniej głoski

w wyrazie!

Nie zjadaj ostatniej głoski

w wyrazie!

32

Słownictwo

Ewa Ryst

Lekcja słowotwórstwaW kwiaciarni mo�esz kupi� kwiaty,w herbaciarni napi� si� herbaty,p�ywa� mo�esz na p�ywalni,czeka� na poci�g mo�esz w poczekalni. A co mo�esz robi� w brodziku? Co na jezdni? Co na chodniku?Co na zje�d�alni? Co w pijalni? Co w sypialni, a co w przymierzalni?

Pytam ci� o to, cho� us�ysze� wol�,co mo�na robi� w czasie przerwy w szkole.

1 Odpowiedz na wszystkie pytania zawarte w wierszu.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Odpowiadaj pełnym zdaniem.

Odpowiadaj pełnym zdaniem.

33www.wsip.pl

1. Rodzina wyrazów

Rodzina wyrazów to grupa słów utworzona od tego samego wyrazu podstawowego, np. od wyrazu ręka można utworzyć wyrazy: rączka, ręcznik, ręczniczek, ręczny, podręczny, podręcznik, wręczyć, poręczyć, poręczenie, naręcze, wyręczyć. Wszystkie one tworzą rodzinę wyrazów i dlatego nazywa się je wyrazami pokrewnymi.

1 Podkreśl wyrazy należące do tej samej rodziny wyrazów.

ptakpapugaptaszek ptasi

pudełkoptactwoptaszyskobudka

ptasznikpatykwróbelpelikan

pytaćsowapotyczkaptaszyna

2 Jakie słowa można utworzyć od wyrazu robić? Wpisz ich jak najwięcej.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3 Umieść na drzewie inne słowa należące do tej samej rodziny wyrazów.

król

Napisz, jak rozumiesz zdanie: Te wyrazy wywodzą się z jednego pnia.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

34

4 Przeczytaj rymowankę i wypisz z niej pary wyrazów należących do tej samej rodziny wyrazowej, zmieniając liczbę mnogą na liczbę pojedynczą. Podkreśl w każdej parze ten wyraz, który jest zdrobnieniem. Na końcu dopisz dwa własne przykłady podobnych par wyrazów. A jeśli uda ci się znaleźć takie, które będą się rymowały, ułóż z nich dodatkowe 2 wersy rymowanki.

Małe drzewa to są drzewka. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Mała marchew to marchewka. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Małe okna to okienka. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Mała wanna to wanienka. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Mały sweter to sweterek. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Mały rower to rowerek. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Małe konie to koniki. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Mali ludzie to ludziki. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5 Dopisz do każdego czasownika rzeczownik, nazywający tę samą czynność, zakończony na -anie, -enie lub -cie.

odpytywać – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .malować – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .powtarzać – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .myć – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .liczyć – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

mówić – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .szyć – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .podróżować – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .kichać – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .mnożyć – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6 Przeczytaj wiersz ze s. 32 i wypisz z niego pary wyrazów należących do tej samej rodziny.

………………………… …………………………………………………… …………………………………………………… …………………………………………………… …………………………

RODZINA WYRAZÓW Wybieramy dowolny wyraz, który zostaje zapisany na tablicy. W ciągu 5 minut każdy uczeń stara się zapisać w zeszycie lub na kartce jak najwięcej wyrazów należących do tej samej rodziny, co wyraz zapisany na tablicy. Wygrywa ten, który ma najwięcej wyrazów. W nagrodę wymyśla następny wyraz, od którego wszyscy pozostali uczestnicy zabawy tworzą kolejną rodzinę. Można taką zabawę urządzić nie tylko w klasie, ale także w domu lub w świetlicy. Wtedy tablicę musi zastąpić kartka.

Zabawmy s ię razem

35www.wsip.pl

2. Synonimy

Synonimy to wyrazy o takim samym lub bardzo bliskim znaczeniu, np. dobrobyt – bogactwo – dostatek, kartofel – ziemniak,żona – małżonka,ubranie – strój.Synonimy nazywa się też wyrazami równoznacznymi lub bliskoznacznymi.

1 Dopisz synonim do każdej nazwy przedmiotu.

helikopter – ………………samochód – ………………statek – ………………

2 Dopisz synonim do każdego z poniższych wyrazów.

gadać – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . król – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . duży – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . barwny – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

W tych słownikach znajdziesz synonimy.

48

9 Utwórz przymiotniki od poniższych nazw geograficznych.

Polska – polski

Europa – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Śląsk – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Mazowsze – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Warszawa – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Kraków – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

10 Uzupełnij znane powiedzonka brakującymi przymiotnikami.

Ktoś jest głodny jak wilk.Ktoś jest . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . jak osioł.Ktoś jest . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . jak mrówka.Ktoś jest . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . jak ściana.Ktoś jest . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . jak lis.

Przymiotniki można stopniować. Występują w stopniu równym, wyższym i najwyższym.

Stopień równy przymiotnika jest jego formą neutralną, np. mały, szybki, wesoły.

Stopień wyższy oznacza większe nasilenie cechy. Tworzymy go przez dodanie na końcu przymiotnika cząstki -szy, np. mniejszy, szybszy, weselszy.

Stopień najwyższy oznacza największe nasilenie cechy. Tworzymy go przez dodanie do formy stopnia wyższego cząstki naj-, np. najmniejszy, najszybszy, najweselszy.

11 Dopisz do każdego przymiotnika formy stopnia wyższego i najwyższego.

piękny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .brzydki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .wąski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .krótki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .lekki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .zadziorny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Stopniowanie przymiotników może być: proste i opisowe, regularne i nieregularne.

W stopniowaniu opisowym formy stopnia wyższego i najwyższego tworzy się przez dodanie do przymiotnika w stopniu równym wyrazów bardziej i najbardziej, np. chory – bardziej chory – najbardziej chory.

W stopniowaniu nieregularnym brzmienie przymiotnika zmienia się całkowicie, np. zły – gorszy – najgorszy, dobry – lepszy – najlepszy.

Przymiotniki piszemy zwykle małą literą.

Przymiotniki piszemy zwykle małą literą.

49www.wsip.pl

12 Zamaluj pomarańczowym kolorem pola z przymiotnikami, które stopniują się opisowo, a na zielono pola z przymiotnikami, które stopniują się nieregularnie. Dowiesz się, co zające lubią zjadać na śniadanie.

kolorowy

krótki

słodki

jasny

odległy

daleki

ładny

maływysoki

zły

barwny

szeroki

ciemny

gruby

głośny

biały

win

ny

wąs

kisł

ony

nauk

owy

bezt

rosk

i

gorz

ki

ostry

dobry

dużygranatowy

lazurowy

żółty

męski

chorystromy

długi

mądry

biedny

wygodny

miłypąsow

y

chud

yuc

zciw

ywes

oły

głupi

bogaty

smutny

3. Czasowniki i ich odmiana

Czasowniki nazywają czynności, procesy lub stany. Odpowiadają na pytania:• Co robi?, np. czyta, pisze, idzie, pakuje, rozmawia;• Co się z kimś lub czymś dzieje?, np. choruje, śpi, bieleje, powiększa się.

W skład niektórych czasowników wchodzi wyraz się, np. bać się, śmiać się.

1 Dopisz czasowniki pasujące do poniższych rzeczowników.

WZÓR: Wiatr wieje.

Pies . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Śnieg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Nauczyciel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Samochód . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

72

2 Nadaj imiona osobom na rysunku i wpisz je do tekstu poniżej.

Oto uczestnicy planowanej na przyszły rok wyprawy międzyplanetarnej. Znamy tylko ich imiona: W pierwszym rzędzie stoją: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . , . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . , . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . , . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . , . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . jest Hindusem, a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . to Afrykanin, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . jest Japonką. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . pochodzi z Chin. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . jest znanym bokserem, a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . uprawia . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . pracuje jako murarz, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . jest lekarzem, a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . kelnerką.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . lubi kwiaty, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . kocha zwierzęta, za to . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . każdą chwilę poświęca lekturze. Najmłodsza uczestniczka wyprawy to . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . , uczennica czwartej klasy. Jej kolega . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . to również uczeń. Jest nieco starszy, bo ma już 15 lat. W wyprawie weźmie też udział . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . , który niedawno skończył 100 lat. Wszystkim życzymy wielu wrażeń.

Małą literą są pisane: • nazwy pospolite, np. państwo, góra, dom, urząd;• nazwy mieszkańców miast, np. gdańszczanin, łodzianin, warszawiak;• nazwy wyznawców różnych wyznań, np. chrześcijanin, katolik, żyd, buddysta;• nazwy zwyczajów, np. śmigus dyngus, mikołajki, andrzejki;• przymiotniki utworzone od nazw geograficznych, np. polski, europejski, alpejski,

warszawski, mazowiecki;• pierwszy wyraz w nazwie geograficznej, jeśli może występować jako nazwa

pospolita, i jeśli drugi wyraz w tej nazwie jest rzeczownikiem używanym samodzielnie, np. morze Bałtyk, jezioro Śniardwy, miasto Warszawa.

73www.wsip.pl

3 Do każdej nazwy państwa, kontynentu lub regionu dopisz nazwę jego mieszkańców.

• Europa – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Polska – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Hiszpania – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Pomorze – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Ma�opolska – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4 W wykropkowane miejsca wpisz wielką lub małą literę.

W małej miejscowości nad …eziorem …niardwy odbyło się spotkanie przedstawicieli różnych wyznań: …atolików, …ydów , …uddystów. Uczestnikom spotkania podobał się …azurski krajobraz, ale odbyli też wycieczki do …arszawy, …rakowa i …atowic. Najciekawsze były dla nich jednak dyskusje z ludźmi: z …arszawiakami, z …rakowia-nami, … lązakami i …azurami.

5 Napisz nazwy mieszkańców swojej miejscowości i swojego regionu.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6 Pewien program komputerowy ma tylko litery drukowane. Przepisz literami pisanymi nazwy geograficzne, które znalazły się w tekście stworzonym przez ten program.

STANY ZJEDNOCZONE – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .GÓRY SUDETY – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .MORZE PÓŁNOCNE – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .JEZIORO HAŃCZA – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . JEZIORO DRWĘCKIE – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .BABIA GÓRA – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .MORZE CZARNE – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .OCEAN ATLANTYCKI – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .GÓRA GIEWONT – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .MORZE MARMARA – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .GÓRY SOWIE – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7 Dopisz przymiotniki utworzone od podanych nazw geograficznych.

Mazowsze – …………………… krajobraz, ……………………… Park KrajobrazowyKujawy – …………………… kuchnia, ……………………… Związek RajdowyWarszawa – …………………… teatry, Uniwersytet …………….………Polska – …………………… wyroby, ……………………… Związek Motorowy

84

4 Podkreśl orzeczenia w poniższych zdaniach. Z jakim podmiotem mamy w nich do czynienia?

a) Nie odrobiliście pracy domowej.b) Spojrzała wyczekująco.c) Nagle poczułem strach. d) Widać dopatrzyła się czegoś niepożądanego w twarzach uczniów.e) Maszerowali tak bez słowa po asfaltowym podjeździe przed główną portiernią

szpitala.f) Tylko się nie obraź, dobrze?g) Muszę się bardzo starać.

W zdaniach występuje podmiot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5 Tylko te jabłka można zerwać, nad którymi są rzeczowniki, nadające się na podmiot. Zamaluj te jabłka na żółto.

komputer

ludzi mapa

chustka

człowieku

rajem

wróbel

cygara dłoni

ławeczkę

nodze

osiedle

kosza ra

diokubka

łapie

czap

kichłopczebiedronkęsp

odniekrze

sła

kury