Gramatica de la lengua latina - Archive
Transcript of Gramatica de la lengua latina - Archive
HA
2077M38
rURCIIASED FOR THE
UNIVERSITY OF TORONTO LIBRARY
FROM THE
CANADÁ COUNCIL SPECIAL GRANT
FOR
LINGÜISTICS
GRAMÁTICADE LA '
LENGUA LATINA,su AUTOR,
WN GREGORIO MATANS I SISCAR^\
del Confejo del Rei Nueflro Señor^
i Alcalde Honorario de fu Real
/ Cafa 3 ; Corte* ^^ ct ^
CON LICENCIA: EN VALENCIA:
POR LA VIUDA DE JOSEF DE ORGA,
Añ o M.DCC.LXVIII.
* ( 3 ) *
GRAMÁTICADE LA LENGUA LATINA-
LIBRO PRIMERO
VE LOS RUDIMENTOS DE LALengua Latina.
PARTES DE LA GRAMÁTICA.
EN nombre de Dios cantemos
Reglas de Lengua Latina.
La Gramática es un' Arte,
que enfeña a bien concordar
las Partes de la Oración
en qualquiera lengua pura.
Ella cieñe quatro Partes»
La primera Analogía.
Sintaxis es la fegunda.
Es Profodia la tercera.
En fin la quarta , Orthopeya^
La Analogía por Cafos
va declinando los Nombres-,
i los Verbos , por PerfonaSi
Cafos y i Perfonas llaman
A a a
^ LIBRO PRIMEROlas Terminaciones
de los Nombres , i los Verbos,
Por la Sintaxis fe aprende
el orden , que han de tener
eníre si todas las Partes,
La Profodia en feña bien
la Brevedad y o Largueza,
que cada Silaba tiene.
La Orthopeya dá las Reglas
de buena Pronunciación:
i, íi éfta bien fe efcriviere,
fe llamará Orthografia,
que trata de unir las letras
en la devida manera,
i fepararlas de modo,que entre si no fe confundan:
DE LA analogía.
ANalogia es lo mifmo,
que Proporción t que Unas hace
las cofas , que fon diftintas.
Se vé en las Declinaciones.
Los Nombres de la Primera,
comparados entre sí,
fe conforman en los Gafos.
También los de la Segunda:
i afsimifmo en las demás.
En los Verbos fe diftinguen
los
DE LA GRAMÁTICA. ^los Modos de terminar,
fegun hs Perlbnas fon:
i cada Perfona tiene
terminación uniforme,
que obfervada facilita
conjugar uno, como otro.
En los Nombres , i en los Verbosai también conformidad,
en los Números , total;
refpediva en las finales
de los unos, i los otros,
para que afsi fe unan bien.
También cada Partecilla
tiene cierta aplicación:
i éfta certeza uniforme
es la caufa de que en breve
qualquiera Lengua fe aprenda:
i mas prefto fe fabria,
figuiendo la Analogía
en todo , fin Excepciones,
que fon hijas del A bufo,
aprovadas por Coftumbre,
que es común confentimiento
en la manera de hablar.
La Analogía fin \Jfo
iTo da Reglas a las Lenguas, (i)
De
( 1 )Qulnftillanus Oratoriarum Infiimionum Lib,
i«
6 LIBRO PRIMERO
De las Partes de la Oración Gramática.
DOs Partes fon efenciales
de la Oración , Nombre , í Verbo,.
El Nombre nota al que es,
o al que egercita la acción,
aéíiva, o paCsivamente.
Los que hablamos , fomos dos,
To ^ i Tu y exprefsiones , que
propiamente fon Pronombresy
efto es, Nombres primitivos,
deftinados a notar
las dos primeras Finales
de los Verbos en fus Tiempos,
To , i Tu y PerfoYids fomos,
o Supue/ios Racionales.
Será Tercera Perfona
qualquiera, de quien hablamos;
i , íi es Cofa , por extenfion
Perfona también fe llama.
La voz que íe dice Nombrecon accepcion íingular,
diftinguida del Pronombre
^
es
1. cap, 5. hablando de la Analogía. JJotattim in fer^
fi2ont,qit'd quo modo caderet : traque non ratione niti-
tur,¡ed exempío : nec lex eft loqutndi ; fed ob/ervatio\
ttt ipfatn Analogtatn nulla res aliafecerit ,quam con-
Juttudo,
PEÍ LA GRAMÁTICA.
es aquella , que feñala
éfta Tercera Perfona.
Nombres ai , que particrpan
el Ser, i los Accidentes
de los Nombres , í los F'ti bos
i Participios fe Tlaman.
Afsi el Nombre , como el f'^erbo
fus Circunftancias tienen,
que al uno, i otro aplicadas,
mui bien jidverbios fe llaman.
Las Acciones declaradas
por los Gerbos con Tus Tiempos,
i aplicadas a las Cofas
explicadas por los Nombres,
han menefter unas Voces
^
que noten la Aplicación,
i fon las Prepoficiones.
Las Partes de la Oración,
i aun las mifmas Oraciones,
necefsítan muchas veces
de Ataduras, o de Enlaces,
de vocablos, o fentencias.
Tales fon las Conjunciones.
Si a la Oración fe añadiere
alguna Af¿ccioii del Alma,
exprelíada con viveza
con una voz folamente;
los Gramáticos le dieron
el
8 LIBRO PRIMEROel nombre de hnergecion.
Ocho pues las Partes fon
de la Oración , eílo es,
JSlornbre , Pronombre , i Verhoy
Partíafio (en que incluidos
eílán Gerundio , i Supino^
Partecilla Cafual
(o fea Prepojicion;
o fea Pofpoficlon)
Conjunción a fin de unir;
i por fin , Interneción.
El Nombre , Pronombre , i Verboy
i afsímiTrao el Participio,
dos Números admitieron,
el Singular ^ í el de AíuchoSj
a que llamamos. Plural:
i cada Numero tiene
fu modo de variar,
a que folemos llamar,
en los Nombres, Declinan
en los Verbos , Conjugar.
Las demás Partes, que fon,
Prepoficion , uidverbio.
Conjunción , Intergecion',
el Supino en X?^, o en X>,
de anibos Números carecen,
i de Declinación:
pero el Gerundio adquirió,
C4-
DE LA GRAMÁTICA.
Cafos fi; Números no.
Las Partes de la Oración,
o fon Simples , o CompueJlaSy
íegun la Pronunciación.
Las Simples un Elemento:
las Compuejias muchos tienen.
S'm Elemento fio ai voces,
que fean articuladas.
S'i fe cfcrive el Elemento,
L&trít fe deve llamar.
Simple Elemento es aquel,
que folo, puede Tonar,
dicho por ello, Vocal.
Confonante , el que fin otro
no íe puede pronunciar.
Liamarfe deven Vocales,
A , E , I , O , Vi i no mas.
Los otros fon ConfonameSy
es a faber , Be y Ce ^ De,
cF, Ge , Fcy Qu, Te, eL, eM,
cN , eR , eS , eX , en fin Zeta,
Las Letras ion otras tantas,
quantos fon los Elementos.
Entre ellas algunas ai
coníervadas de los Griegos;
afsi como K , por C,
en Kalenddt. , i tal qual nombre.Y pfilon en vez de U,
co-
lo tIBRO PRIMEROcomo lo vemos en Sullay
que con U pfilon fe efcrive.
H , es nota de afpirar.
Dos Letras ai , que ion Dobles
en fu valor, o exprefsion,
es a faber , X , i Z,
X a C, i S; o G, i S,
equivale , fegun vemosen Lux , Lucís , i i?í.v , RegtSf
li I fe quita a Z/«m , Regís,
Por D , i S , Z fe efcrive:
por Dfethus , fe pone Zethus,
Cada P<ír/ff de Oración
una , o mas Silabas tiene.
Una Silaba Contiene
una , dos , tres , o mas letras?
como en a-ma-mus ,gfyps.
Los fonidos Confonantes
con los Vocales fe juntan.
También fe pueden unir
los fulamente Vocaley,
i entonces fe llamarán
Diftongos , que cinco fon,
una filaba formandocada uno de los cinco.
A , E , como vés en j£tas'.
0,E, afsi como Poena^
A , \J , en Audis , Audire,
E,
DE LA GRAMÁTICA. .1»
E , U , como ves en Euge^
E, I, como en Hei fentimos.
Admítiófe de los Griegos
otro Diftongo , a faber,
U pfilon , con I , efto es , VI,
Harpyi-a fea el egemplo.
Del Nombre , i su División.
NOmbre es la voz variable
en Singular , o Plural;
o en uno, i en otro Numero,por Gafos, o Diferencias
de muchas Terminaciones,
fegun fu declinación.
Es feñal , con que fe llama
afsi el no fer , como el fer;
como Nlhll , Hom9 , Deus:
efto es , ISÍACÍa , Hombre , Tfios,
El Ser ^ i fus Atributos^
Inquieren Nombres diverfos,
Sukflantivo es el que Subjiat,
cño es, como fundamentofoftiene al P^erbo , o Adjunto,
que fe le quiere aplicar;
i una Cofa fignifica,
como , Homo , Firtus , Colory
Hombre , Virtud ,{' Color:
i en la Oración puede eftár
fo-
ri' LIBRO PRIM-ERO
folo , cílo es , lin adjunto.
Adgeñvoy el que fe añade,
i íe aplica al Sufiamivoy
o a la Parte de Oración,que tiene veces de tal:
pues folo no puede eftár
íin que con otro concierte
en tres Cofas , que fon éftas.
Genero , Nurnert , i Cafo.
Significa el Adgetivo
'Accidente , o Qualidady
o Propiedad de la Cofa:
como , Albus , Beatus , Le'uisx,
Blanco , Dichofo , Ligeroy
qual Marmol , Ángel , i Aire.
El Nombre , que es Sufiantivo,
es Propio y o Apelativo.
Propio es el que conviene
a una cofa fingular
de una efpecie , qual fe quiera:
como Plato y nombre de Hombre:Penelope , de Muger:Valentía , de una Ciudad:
i Suero y de cierto Rio.
Suftantivo ApeUtivoy
es el común a la efpecie
de las Cofas , como , rlr,
que es común a qualquicr Hombre:Fe-
DE LA GRAMÁTICA.-. {1¿"
Femln4y a qiialquier Muger:
Urhs , a qualquiera Ciudad:
Flumen , a qualquiera Rio.
Si el Propio a muchos fe aplica^
Apelativo fe hace,
como , Duodecim C&fares.
De los Numeroj.
EL Nombre puede tener
un folo Numero , o dos:
el Singular , o ¿/^ Uno:
el de Aíuchos y o Plural,
De los Casos de los Nombres.
SEis fon los Cafos llamados.
Nominativo , Genitivo^
Dativo , i Acufativoy
Vocativo , i Ablativo,
Recio fe dice el primero:
Todos los otros , Obliquos»
El Romance defechó
los Cafos de los Latinos,
o Finales de los Nombres,que diftintas fuelen fer,
fegun es el Regimiento,
Paríecillas admitió,
por las quales fe diftinguen_,
i fe acomodan los N$mbres
Í4 LIBRO PRIMEROde diferentes manetas,
que a feis Cafos equivalen.
Siendo el Nombre Apelativo^
Zl i La i Lo , Nominativos:
Del , De la j dan Genitivos.
Dativos, Al , A ln^ A lo:
Para el , Para la , Para lo^
no feñalando algún fin.
Acufatívo , Él i La , Lo:
Para el , Para la , Para lo¡
íi algiin fin fe feñaláre.
También Al ^ A U ^ A lo,
juntandofe a Apelativoy
que a Nombre Propio precedan
Leo AL APÓSTOL Santiago,
O , feñala al Vocativo.
De y Por y Con y Sin ^ Ablativo.
Mas fi el Nombre , Propio es^
Artículo no requiere.
Siendo Agente , en ReElo eñá.
De , íeñala al Genitivo^
quando el Nombre Suflantlvo
a otro nombre fe refiere.
A denota , que es D^ti-vo^
A demueftra Acufativo,
fiendo termino de Acción»
Nada quiere el Vocativ»
para fu demonftracion.
De^
TK LA GRAMÁTICA. k^^
De, Por, Con, Sin, Sexto cafo.
Defte modo conocido,
el Reginniento Efpañol,
fácilmente fe acomoda
a los feis Cafof Latinos.
Conocimiento , i Numero de las
Declinaciones.
EL Genitivo diítingue
las cinco Declinaciones.
La Primera en Al Diftongo
termina Tu Genitivo^ bíi el nombre fuere Latino,, .¿b
que íiempre fenece en A:
i también , íi fuere Griego
en ^s , o Es , a*cabado,
como Tiaras , Aíonarches,
Mas íi el Griego en E feniscc, ^
en Es tendrá el Genitivo,
como Epitome , Epitomes.
Sí es el nombre peregrino,
en ^m puede fenecer,
Egemplo en Adam tenemos. TLa Segunda acaba en /,
afsi como Servus , Servi.
La Tercera en Js fenece,
como Enfts , Enfis ', Dos , Dotis.
J-a Quartn en XV, o en V,Jr^
'l'6 LIBRO Pi^IMERO
uircus , Arci*s j Vertí , Veri^^
Termina la Quinta en EhDies , Diei ; Res , Rei.
Siempre que fenece en Ael Nombre de la Primera,
tiene cafos uniformes
en Genitivo , i Dativo
del Numero Singular;
en Plural Nominativo,
í afsimifmo en Vocativo.
También uniformes fon
el Dativo, i Ablativo
del Numero, que es de Muchos;
ADVERTENCIA.Ett ejia impr'efsion fe omiten las Declinado-
nes de hs Nombres , i todo lo Perteneciente
a ellas, para cjiíe la larguez^a , cjue por s\
mlfmas tienen y no fe atrwuya a proUgidad
de efta Gramática.
Anticipación de Dotrin!\ para la
INTELIGENCIA DE LOS GeNEROS.
EL Sufiantlvo Efpañol
un Genero tiene foloí
t/\íafcullno , o Femlnino.
El Adiretlvo una fola,
o dos Terminaciones:
para dos Géneros , unas
DE LA GRAMÁTICA. jt^
O para dos, otras dos.
Sean eftos los cgemplos.
Hombre fuerte : Aíuger fuerte^
Hombre bueno : Muger buena^
El Adget'ivo ^ que tiene
folamente una finali
o , fi tiene dos , la que es
la primera de las dos;
Neutro fe hace , Lo antepueítoí
Lo apetecible ; Lo bueno.
Tres Géneros pues fe cuentan
en la Lengua Caftellana:
los dos de los Suflantivos,
Aíafculino , i Feminirio:
otro Neutro de Adgetivo
en Numero Singular,
que nunca paíía al Pluralj
i por rodeo fe explica:
Lo bueno : Las cofas buenaU
El Genero del Suftantivo
es fijo fegun los Sexos;
o Firil ^ o Femlntno:
es Fario por las finales.
El Neutro fiempre es conftante^
En Latin íos Suflantivos
tres Géneros admitieron.
Aíafcidino es el primero^
Feminino es el fegundo.
B Ss
l8 LIBRO PRIMEROSe llama Neutro el tercero.
Ai Genero Coinim a dos,
a faber , al Méncho , i Hembra,Parens , el Padre , o la Madre.Saceraos , el Sacerdote.
Sacerdos , SacerdotiTa.
Bos j el Buei ; i Bos , la Vaca.
El Nombre, que es Sujianilvo,
es Propio , o Apelativo.
Propio es c! que conviene
a una Cofa Singular
de una efpecíe, qual fe quiera:
como Platón , un Varón;
Lucretia , una Muger;
Valentía , cierra Ciudad;
i Turia , cierto Rio.
S uflantivo Apelativo
es el Común a la Efpecie
de las cofas , como , F?V,
que es Común a qualquier Hombre;Femina , a qualquier Muger:
Urbs , a qualquiera Ciudad:
Fluviusy a qualquier Rio.
Si el 7'r^/?/í' , Numero aumenta;
Apelativo fe hace:
como : Duodecim Ct&fares.
Quando hablamos en Romance,precede al Apelativo,
£/,
Di LA GRAMÁTICA, 1
3
El , o Xrn , fi es Mafculino;
La , o Una , fi Feminíno:
Zo, fi fe junta a Adgecivo
en Numero Singular.
En el Plural , Los , í Las,
Unos j i Unas f requieren
Mafculino , i Feminíno,
un Genero cada qual.
El j La , Lo ', Los , i L^/ , fon
Artículos, que no tiene
el Lenguage , que es Latino.
Los Artículos ya dichos
a los Propios no fe ajuftan:
porque por si fe demueftran:
Ni tampoco al Vocativopor eíFa mifma razón.
De los Géneros de los NombresSustantivos.
G Enero es cierta Aptitud
del Nombre , que es Sujiantivo,
a la qual deve juntarfe
la Final del Ad^retivo.
quando éfte tiene mas de una:
¡ fiempre que es una fola,
a todo Genero quadra.
Tres Géneros fe diftinguen.
Mafculino es el primero.
B 2 Fí-
20 -LIBRO PRIMERO»
Femlnlno es el fegundo:
I Neutro es el poftriinero.
Por qualidad natural
ai Genero común a dos,
a faber , al Macho , i Hembra:Parens , al Padre , i la Madre;Bos , al Buei , o a la Vaca.
El que dos Géneros tiene
íe llama Ambiguo , o Dndofo:
ya es del uno, ya es del otrOí
Por tal D'ies fe tendrá.
Mas eftando en la oración,
uno folo deve fer,
el que fe quiera elegir.
Artículos no conoce
el Latin para notar
los Géneros de los Nombres.Hic , Hdc , Hec
, por ellos íirve¿
como feñal de los tres.
El , La i Lo y en el Romance.
Conocimiento de los Géneros^
LOs Géneros fe conocen,
por la Slffnificacion'y
o por la Terminación.
Conocida la primera,
en muchos Nombres fe fabe,
qual es el Genero cierto;
íienr
BE LA GRAMÁTICA, $|í
ííendo ociofo efcudriñar
las Reglas por fus Finales.
Reglas de la Significación.
ES ñn duda AíifcuUno
el Nombr¿ de qnalqaier Macho^Racional , o Irracional,
como Pompeius , Biiccphalus:
el de Dios , aunque ñngído:
comojHpiter, ApAloi
1 el que es aplicado al Hombre',
i fu egercicio léñala,
como, Lmlíi't. Aísimlfaio
el Verbal , que en A fenece,
como de Advenía , Advena, ^
Feminino ha íido fiempre
el nombre de la Miiaer^
como Jufiínay Piotina:
el de D'iofa , aunque Hngída,
como Dian4 y -Minerva:
i el Verbal , que acaba en Trlx^
como , Servatrix , Obfletrlx.
Voz que feríala dos Sexos,
es de Ge-fiero co7nnn\
i admite aquel Adgetlvoy
que un Sexo de otro diftingue.
Pero muchos Nombres ai,
que por la Significación
fo.
ti i LIBRO PRIMEROfolamente , fon Comunes;inas no por la Conjiruccion.
Tales fon los A'íafcttlims
figiiientes , Advena , Agrícola^
con Alienígena , Ajj'ecla^
Aurirra , Cllens , Colleira^
Cacles y Eíjues , Exfiil ^ Fiir,
Heredipeta , Foemfeca,
Hi'mo , Homicida con HofptSy
Jnterpres , Lanijia, JnvemSy
Latro , Llberi , Llxa , Obfes,
Opifex y Pedes , Pincerna,
Paricida , Aíatricida,
Fratricida , i femejantes,
Frdtful , Princeps , /'//^í/ , Rábula,
Senex , Scurra , i otros mas.
Femininos eftos dos,
Troles , Sobóles ; i Neutros,
Animal , i Aiancipium,
Jumentum , Scortum : pues vemoS,que bien fe puede decir;
/:/íe<: rnulier cji certe fur:
mas no , Aíagna fur , diremos;
Furacifsima , mui bien.
Diremos , Femina eji Homo;
i Mifera , fo'amenre:
pero no , Mifera efl Horno,
Adjetivos fon los Nombresde
DE LA GRAMÁTICA. Z]
de Mefes\ i afsi concuertian
con Mcnfis , que es Mafcuiíno,
i cafi íiempre fe fupie.
Los Nombres de ciemos fon
Suflantivos , o yídaetlvos.
Los Adgetlv^s conciertan
con l^entus, que es Maículino;
i los Suflantivos liguen
a fu Nombre General.
Flnviiis (Río) i ^i/j«j (Monte)fon MafcLilinos comunes
a fus Propios inferiores;
i en el Genero los guian.
^ri^or (Árbol) Navis (Nave)Urbs , ínfula , i Provincia,
todos ellos Femininos,
i de fus Propios feguidos.
Mas fucede muchas veces,
que los que fon Inferiores,
fu Genero mantuvieron
fegun lu Terminación.
Reglas independentes de la Signífica-
cioN , I DE LA Terminación.
LOs que tienen uniformes,
Nominativo , Acufativo,
i el Vocativo también;
i fe variaii por fegunda,
O
i4 LIBRO PRIMER©O tercera Declinación,
como Delubrurn , Dilrma',
fon Neutros fin exxepcion.
Neutro^ el que no fe declina;
i el Nominal Ádgetivo
por eftar Cuílantivado
en Singular, o Plural (i).
También el Infinitivo,
íi fe hace Nominal,
i es Supuefto (2), o Atributo (3);
o Termino de la Acción
del verbo, que es tranfitivo (4).
Afsimifino la Oración,
que de Nombre la vez hace (5).
Ego j Nos ; Th , FbJ , i Sur,
i
(1') Oi/id. Ltb, 3. Amor, Elfg. 4. v. 17.
Nitimur ¡n vetiium fetnptr cupittiu'que negata.
(2) Livius /i¿. 8. Cíí/). I 3. Vefi'-um e/i dectrnet-S
euod opt'tmum vobis , reique pubiíc¿e fit.
(3) Horatlus Epifiolar. llb. \. Epiji. i. v.^l,
V'trtus eji vitium fugtre : tíT fapientia prima
StuUuia caru'iffe.
{¿¡> Horatius Epi/íolar. lib, 5. Epift, i. v. 27.
"Rédeles dulce locjui , reddei videre decorum,
^ S) Horatlus Eps/iolar.lib. ^. Epi/i. I. v. II»
£H:id verum atque decens curo , iS" rogo.
Ovidius Lib. 3. Tr'iji. Elegía 3. v, 87.
Accifie fíípremo d'élnm mibi forftan nre,
^uod tibí qui mutit , non babet ipfe , Vale,
DE lA GRAMÁTICA. 2.jr
i Animans (i) del mifmo modo,los tres Géneros admiten.
(I; Cicero in Tim^o^cap. \ i . Orientur animante/^
Oyos ^ vivos alatis ,^3" confuwtos fnii recipiatis.
El milmo Cicerón Lih. x. de Natura Deorum, cap,
^j , Anitnantium vero quanía varietas eji \ Quinta
ad eam rem vi: , ut in fuo qu<£qu» genere permaneant ?
^uarum ali.-e coriis coníeíl-<e funt , aVue villis vefiita,
ait-t Jpinis hirfuíce : pluma aliits , a^ias fquctmk vide-
tnus obduiUas : alias ejfe cornibus armatas ,aiias habe^
re effugia pennarum.
Piinius , lih» 2. cap. 63. ?t(lífe)-a anitnantia.
Reglas de las Terminaciones,
LOs Nombres en -/^, i en £,
de primera, Femininosi
de tercera Neutros fon.
De los que acaban en ^,por Mafculinos tendrás
Hadria , Cometa , Planeta^
i añadirás los Verbales
Advena , Convena , i OtroS.
Los acabados en Ocontarás por Mafculinos.
Los en Do ^ i Go , Fcmininos,
íi de dos filabas palian,
i hacen Inis Genitivo,
como Dulcedo , Firago:
i los Verbales en loy
2<í LIBRO PRIMEROcomo LcSllo y DilctHo,
con otros , que no fon tales,
como Alluvio , Communio:
también Concia , Contagio^
con Legio , Ditio , Optioy
{íi fígnifíca elección;
mas no íi oficio denota)Pcrduellio , Rebellioy
Potlo y Tallo y Seditlo,
También Caro y Argo , i Ecchoi
pero no Temió, Qjiaternio:
ni Unióy piedra íina.
Pondo acá no pertenece
por eílar en Ablativo.
Siempre el pefo íigniíica
con aliiíion a la libra, (i)
CI) Ff ftus. Centenas pondo dicehant aníiqui refe-
rentes ad libras.
Neutros, C, L, r, i UM,como Hcdec , Mcl , C.iput , f^elurn.
Mafculinos , Sal y Sol y Mugí/
y
An y En y /«, ON y Mafculinos.
Femininos , Icón , Sindon:
Aédon el Ruifeñor:
con ellos Alcyon fe junta.
Neutros , Gluten , fnguen , Unguen,
por tercera declinados,
i los en Aíen , como Flumen:
DE LA GRAMÁTICA. Z7
í los de fegunda en On.
como , Idolon , Bolón , Syon.
En Ar Neutros, como Calcar,
Añade Lader , i Nar^
aunque fon nombres de Rios,
Htc Salar , Salaris , Pez.
Mafculínos los en Er.
Femínino Linter es.
Ufa Neutros los íiguientes:
Iter y líiner y Cadáver,
Piper , Papaver , i Súber,
Tuber , Uber, Ver, i Verber,
Mafculínos los en Or.
Mas Arbor , es Feminíno.
Neutros , j€.ciuor , Cor , í Marmsr.En Ur Neutros , como Jécur.
Machos , Fu'-fur , Turtur , Vultur,
Los en As , como Tiaras,
Mafculínos en primera:
Feminínos en tercera:
menos Adamas, i Elephas.
Contarás por MafculínosAs , Afsls , i fus Compueftos,bien que fenecen en Is,
como Centufsis y Decufiis,
Semifsis , Trefsls , f^i^efsis.
Si los en As fignífícan
los que foa de alguna tierra,
co-
'i8 ' LIBRO PRIMEROcomo arpiñas , el de ArpinoiPrivernas , ei de Piperno;
de los tres Géneros fon,
por fer nombres Adgetivos.Nos, i ros, pueden tambiénde qualqufer Genero fer,
fegun fuere el Suftantívo,
a quien ellos fe aplicaren.
Los en Es fon Femininos,
como Sedes , Species , ]^es.
Hic ^ries j Pes , Mer'idieSy
Parles , Fres , Vepres , í Verres\
i Griego acabado en Es,
como , Mcignes , i Sor'ires.
Ten también por Mafculino,
Es y Itis , en Genitivo:
como Limes, Palmes, Termes.
Mafculinos los en //.
Son egemplos , Angms , Ax¡s,
Callis , Cauits , Ccnchrls , Collis,
Cucurms , Enfis , i Follis,
Glts , Lap'is , Alenfis , con Orbis,
P'ifcis , Pofiis , Sangms , Tor^uis,
Torris , Feflls , Vermis , Vomis,
Ufiguis. Mas fon Femininos,
Cafsis , Cufpis , Refils , Reñs;
pues del Retícula viene.
Los en Nis , íí fon Latinos,
fe
DE lA GRAMAtlCAri iS>
fe tienen por F-cminínos/i^^»^¿t^'>^^ •
como Cinís , Funis , -P^^7/V.
Los en Oí fon Mafculinos:
Femininos , Dos , i Cos.
Mafculinos los en Vsde la fegunda , o tercera,
o quarta declinación:
como Servas , Mus , i Senfas,
Mas fi fueren de tercera,
no han de ir por la de Neutros:
pues íi van , Neutros ferán,
como Corpus, Latus j TempHSj
jicus , u4ceris , la Paja:
lino , como Grus , i Lepus,
i compueftos de Pus , Podos,
Apus , Chyíropus , i Dafypus,
Polypus : mas no Lagopus,
Hierba, o Ave, Feminino:
pues íigue íu general.
Femininos , AIvhs , CoUs^
Anus , Carhafus , i Grojfusj
Humus , Phafelus , con -^f«/
de la quarta ; no Achs , Acl;
Acus, Acer'is , tampoco.
Anus , Aritís i no Anus , -/4«í,
f/V/íJ , Ficus , fíVwí , fk/,O bien la Higuera ; o el HigOí
( no F'icus , Fía i dolencia
)
30 LIBRO PRIMEROIdus y Porticus , i Aíanus,
Specus : añádele Tribus.
Penus , Peni , o Penus , Pems,que es mas veces Feminíno,
fegun fe vé en las Pandeftas
tn \o de Penu legata'.
i, íi en Oris t neutro es Penus,
Qtñncjuatruus j fienipre Plural
de la qiiarta , es Feminíno.
Son Femininos los Griegos,
Atomus , Diphthcngus , Pharus,
i otros de Os bueltos en Usycomo j4r^HS y Biblus y o Byblns^
con Pythagorica; Bolus^
B'\jfus , Cojius y i Diameter,
Diarnetrus y o DiametroSy
Exodus y Nardus , PapyruSy
Perimeter , i PerimetruSy
Periodus , Pharus , Synodus,
i el Eclcííaftico, Abyjfus.
También los que lignificaa
alguna Piedra preciofa,
Amethyjius y i Chryfolitus,
Chryfoprafius , ChryjialluSy
1 Siipphyrus y i Topaz,itiSy
que a Gemma quieren feguír;
afsi como a L^^/j otros
de diferente final:
./£ti'
DE LA GRAMÁTICA'. $1
j£nt€s y AUbaJiriteSy
con Achates; i Gagates,
Ojiracites y i Pyrites,
con otra gran muchedumbre.
Son Femininos también
los en Us , Udis , o Utls.
Egemplos , Palus , i Virtus,
Femínino , Tellus , tierra.
Pero Neutros han de fer
los dech'nados por Temfus,
como Corpus , Vulnus , Pecus,
añade Pelagus , Virus,
aunque van por la fegunda.
Si precede Confonante
a \2l S y fon Femininos.
Egemplo deftos es hyems,
Dens y Fons , Aíons , Pons , Marculin09«
Griego en /*, 5 , como Sepsi
pero no Fórceps , Latino.
Femininos los en X,
como Bjrnbyx por la feda:
mas no íi fuere el gufano,
que en si la encierra, con Grexy
Calx el talón; mas no el calculo;
Calix y o Calyx , i ForniXy
Lynx y i Sardonyx , i Phoenix:
i los que en Ax y o Ex , acaban,
íi muchas filabas tienen:
af-
13* ÍIBRO PRIMERAafsí como Thorax , u4pex.
Vibex cafi íiempre es macho.
Femíninos , Carex , Fornax,
Forfex , Alex , í Supellex.
^triplex j que es una hierba,
en Plinio fe lee neutro (i).
Declinado por Palladlo (2)
como nombre no neutralj
fe tendrá por Femininoj
pues Herba fe fuplirá.
(i) L'tb, 20. cap, zo. Atriplex , CíT filvejire , ÍT.
fattvum eji.
(2) Palladius , L\h. 5. tu. i. tn ApriU , cíI/). 3,
en donde dijo : Hoc men/e atripticem feremus , firi-
gare poferimus : I en el 11b. 8. tic. i. cap. i. Hoc et~
iatn menfe cepulas fnimus , irrlguis ac frigidis locis , ií",
radicem , ü^ atripUcemy/i rlgare pojfumus.
De los Géneros Ambiguos , o Dudosos.
L nombre de Ambiguo Genera
L podemos dar un AdjuntoMafculino, o Femínino.
Diremos pues , Hic , o Hac,
yúdeps y Clunis , Cortex ^ DieSy
Finís, Crojfiis y Imbrex y Alargoy
Onyx y Fulvis , Pumex , Rubus,
Sandix y Scrobs , Silex , i Specas,
Stlrps y por el tronco del árbol.
DE LA GRAMÁTICA, %}
I Torquis : i muchos mas,
que en 'Vs tienen la final,
i de Griegos en Os vienen.
En los Ambiguos devenios
el Genero mas frequente
elegir para ufar del.
A(ú Torquis las mas veces
es del Genero viril.
De los Nombres Epicenos.
SUpnefto que ai Macho , í Hembra,
en cada Efpecie deviera
aver Nombres diferentes
para mejor diftinguir,
qual es Macho , i qual es Hembre^
La Leijgua en fu origen pobremuchas veces inventó
Nombres propios de la Efpecfe,
no del Macho, ni de la Hembra:
pero que unas veces fueirea
del Genero Mafculino,
fegun fu Terminación,
como Pavo , Lepus , ^per;
mas otras , del Feminino:
como , Hirundo , Dama , Piea^^
Si fe avia de expreííar
el Sexo del animal,
que catccia de Nombre,C fe
34 LIBRO PRIMEn.0
fe añadía al Maículino
Fernina ', al Feminino. Aias,Defte modo declaravan
u4gnus Fcwiria ; Aquila Adas.
Bien que defpues fe inventaron
Agna , CoÍH?nba , con Lupa^
Tardus , macho de Tanthcrai
i otros muchos , que faltavan,
Eftos fon los Epicenos,
Nombres llamados afsi
por notar Sexo común,
en que el uno prevalece,
íi no fe quiere añadir,
Afi^s , o Fernina , fegun
lo que fe intenta decii;
o dar al Nombre , AdgetivOs
que declare, fi fe habló
de la Efpecie , o del Sexo.
á(s{ Pavo es Mafculino,
fegun la Terminación.
Si quieres del Sexo hablarj
Pavo A'lafculus y dirás:
Pavo Fernina , también,
íegun hablo Columela (i).
^fsimifmo , Pavo Foeta (2),
( I ) Lib. 8. de Re rvft'íca , cap. \ i,
( z) El oiifmo Columela en dicho Capitulo,.
como , Grávida Ejephamns^
fe-
df la gramática, ^Jfegun en Planto leemos (5),
i en Caro (4) yíccipures v'ifA.
En Marón (5) RnucA palumbes,
(3) InSt'ícbo ,Aíit i,Sc.-i,.v»\4^
(4) L/T'. 4. verfu 1003. 6^ I004«
(5) Virgl!. ¿"c/í^. \,v, 58.
El Genero pues principal
fuele a veces confervarfe
fin que en el Nombre fe atienda
qual es fu Significado.
LepHS folíis j dijo Plinio (ó)
de la Liebre , que paria.
Polypi occifi y es del mifmo (7)de los Pulpos , que fon hembras.
Llamó el mifmo , Mus Marlnus (8)
al Ratón , que en el mar pare.
(6) Lib. 8. H'ifior, N.ít. cap. 55.
(7 ) Lib, 9. cap. 51,
(8) Lib. 9. cap, 19,
Si tú quieres acerrar,
por Mafculinos tendrás
cali liempre ios íiguientes:
a f^efpertuio , Scorpui^ ,. ^ ' -.
MugU , Attagen , i Salary
Elephas y o EUphantuSy
Turtur , l^ultur , i PalurnheSy - ,«1^^
6"/// , Verm'is , yI/«^ , Delphis , Exfos,Aíormceros y i CameluSy
C 2 itf-t
3 5 LIBRO PRIMEROLepttS , Áicrofs , «ambicn Coraxy
J<IyclíCorax , Bofnblx , Coccyx¡
Oryx , Sorex , í otros mas.
Por Femininos le tienen
^JlíeruU , Aquila , Panthera,
Alcedo , A'édon , Alción,
Ands , Grus , Fulpes , i Halexy
Perd'ix , Cormx , en fin Lynx,
Genero cierto no tienen
Anguls y Buba , L'imax , Talpa,
Dama , i otros , que fe ufan
ya con uno , ya con otrxj.
Efcogerás el frequente.
Dñ LOS Géneros Aparentes en los
Nombres Adgetivos.
PRopiamente el Adgetlvo
no tiene Genero alguno:
pero si Terminaciones,
que a los Géneros fe ajuñan.
Si fon tres , en X^.c , yí , Um-,
Us fe aplica al Mafculino (i)j
A fe ajufta al Feminino (2);
Vm(1) Phiitus ¡n CurcuUone , A¿íu ^,Sc, x.-v, 4^
,
MALVS cland(/i¡nU5 e/i amor , damnum efi mtrum.
z) Cicero de OffitiijL'ib, i,cap,iQ, Pecunia
fUGIENDA cu¡>idi(ajt
DE LA GRAMÁTICA, J/
Urn al Neutro fe acomoda (3).
(3 ¡ Séneca in 0¿?.tv':a , -u. 4;2.
Magnutn thnoris remediiim Cletnenfin ejí»
Sí el Adgctívo acabare
en Er, Is y E, en el Redo;
Er darás al Mafciiiino (4);
Is va tras el Feminino (5),
E al Neutro pertenece (6).
^4 Cicero ds Oratore Lib. t. cap. lo, An'tmüs
ACER ^ pyuefens , ÜT acutus ídem , atqus verfutusy
inv'íios viros tfficit.
H jcatius Sirmo^íum Lib, z, Sat, 4, v. 46«Acer ípir'uus , dc t///
Nec verhis , nfcrebus inej'i.
5 ) Horaclus , Cannlnnm Lib. i, Oií 4.
Solvitur aCRIS biem! grata vice veris ifT Favoni,
(6 Ei miímo Horacio Sermonum Lib, z, S.tt, 3.
V, 116.
Acre ^lore/ acetum,
Qiiando tiene el ^dgetlvo
folaaiente dos hlnalesj
la primera al Mafculíno (7),
o al Feminino fe aplica (8):
la
(7") SeneC3 inTroade , t;. 171,Cafíi! báCc rapitt brevis.
{ 8 ) Hor^itius Epi/íolar. Lib, i. EpiJ}. 14, v. 3j".
Ctxna BKLY isjuvat , tr frop? rivumfomnus in berba.
58 LIBRO PRIMEROla fegunda al Neutro va (9).
^9) Séneca inTroade , x/. 248.
JUVENILE vit'ium efi , regere non pojfe impetunit
Si" Tolo ai una ñna.\;
dale Genero qualquíera (10).
(10) Ovxá'ius'^etamoi-phofeon Lih. 1 1. v. i6?,Félix ^ nato , Félix ^ conjuge Peleus,
Séneca in OEdipo , v. 515.
INERS malorum remedium ¡gnorantia ejié
El mlfmn in Hippolyto , v. 7 5 8.
Anceps .forma , bonum mortaUbus^
Ex'tgui donum BREVE temporis^
Vt VELOX celeri pede laheñs !
Tiene pues el Adgetlvo
para el Genero yúpthtidy
que , íi Cerbero fe llama,
es mas fácil la enfenanza
para decir , que los NombresSujianñvo , i jldaeñvo.
en los Géneros concuerdan.
De los Nombres Irregulares,
I Nombres Irregulares^
que fon de diverfas Gafes:
como fon los Dcfeclivos^
y^riables , Redundantes.
Los Defetlwns ., O fon
^ufiamivos y o u'idgetlvos,
Suf.
DE LA GRAMÁTICA, ^9
Sujlantivos Defecllvjs
fon aquellos que carecen
del Numero Singular.
Egemplos fon , A'-ma , Llber'r.
o del Numero Plural:
como Acr , Humus , i Neclar.
Los que fon faltos de Gafos
del Numero Singular:
Afsi Dltlonls no tiene
primero , ni fexto Cafo,
Genitivo falta a Chaos.
Plus carece de Dativo.
Ego eftá fin Vocativo.
Faltas ai en el Plural
MeI no tiene Genitivo,
ni Dativo, ni Ablativo.
Otros tienen folamente
de los feis folos tres Gafos:
como Dlca , D'icam , D'ica:
o dos , Suppetia , Suppet'ias:
O uno , afsi como Dlcisy
con Infidas , i Nauct.
Defectivos Adgetivos
fon los que vemos fer faltos,
o bien de Genero alguno,
o de Numero, o de Gafo.
De Genero Mafculino,
i tal es , C<£tera, Cxíerum:
4<5 LIBRO PRIMEROde Genero Feminino,
afsi como , Quifcjuis , Qulcíjmd;
de Neutro , afsí como , Compos^
Flus no ha querido admitir
Mafculino , i Feminino»
Sicciis también carece
de Mafculino j i de Neutro:
Tros ^ de Neutro, i Feminino.
En Numero, que es de Muchos,'
no quiere entrar UyuifcjulfqHe,
Singular no tiene Centum.
De Cafo carecen otros.
Sin Vocativo eftá Nullus.
pe Dativo, í Ablativo
fe obferva falto , Tantundem.
En Aíade , o Maíll , fe ven
fulamente Vocativos.
K\ Variables , que fon
en el Genero cllremados.
En Singular , Mafadinos^
eílos 5 Adaenalus , i Aíaenalai
Aíafculino en Singular,
l también en el Pluralí
i en éíle , Neutro también,
file Locus , m Loci , Hdíc Locdi
En Singular , Mafculino',
pero Neutro en el Plural
Te cuenta Carbafus , Carbafa.
DE tA GRAMÁTICA» 4^
Cdum, Cdi y en Singular;
en Plural , C^U , Cdorum.
Es Neutro en el Singular,
es Mafculino en Plural.
Epulum , Epuli , por Neutro
en Singular fe reputa:
mas EpiíU es Feminino.
Neutro tiene el Singular;
Plural , Mafculino , i Neutro,
Frenum , Fre?n , Fye?7a dura.
Son mui poco Variables' '•
los que fon Indeclinables
en Singular , como , Cornu.
Redundantes folamente
en la Final ai no pocos.
Helena , Helene , uno dellos.
En Terminación y i Genero^
afsi como Tiffnus y Tiarjum^
En la Terminacióny
i en la Dedlnaelony
como Materia , A^ateries.
En la Terrrúnaciony
Genero , i Declinaciony
y£ther , yEthra , fea egemplo.
En Genero folamente. ^
Hic y & Hoc Vulgus y tal es.
En la Declinación
folamente es Redundante
'4?> LIBRO PRIMEROFames , Famls , de Tercera:
fu Ablativo , Fame vapor la Qi-iinta : porque fiempre
fu Final ha íido larga
entre los buenos Poetas.
Del Verbo.
ES el Verbo cierta voz,
que con Tiempo íignifíca
Ser y Hacer , o Padecer
j
que es lo mifmo , que decir,
recibir alguna cofa,
fígnifícandola el Verbo:
como , Doleo , yo tengo
una feníible moleftia.
En el Ser fe incluye Hacerfe,
Di pues , Sum , Exíflo , Fio.
To Soi y Fxijio y Sol hecho.
División de los Verbos por razónDE su Significación.
AI voz Acllva y i Pafsivay
la yícliva expreíía el Sugeto,
que Es algoy que Hace y o Padece^
i fiempre precede al Verboen el orden natural.
To foi : To leo ; To fufi'o.
JEgo fum : Ego Lego : Toler o.»
Voz
DE LA GRAMÁTICA. 43
Voz Pitfslva es la que exprelía
el Termino immediato,
que fe vé que fignihca
d Verbo , a quien precede
en la Colocación,
que no es Arcihcial,
como Sugeto ^ llamado
Perfona , o Coja P<.i.c¡entey
que determina qual deve
fer la Perfona del Verbo:
como , Effo Fleor , 7« Amarls.
De las Personas de los Verbos.
PErfona quiere decir
Mafcara , o Cara ', porque
por fu Termnacion,
que es la Silaba final,
claramente reprefenta
a M'i^ a T/, a C^ialfequiera,
(que fe exprelíe , o que fe entienda)
a Nos , Vos , i Quale[quieray
en Singular , i Plural.
De las Personas de los Verbos.
LA Perfona , que es Primera^habla de sí: (i) la Segunda
de
O) Terentius »« Heautontimerumeno ,A¿}u 6. Se,
Ego dicam,quod mibi in menttm : Tu dijudica*
4<V LIBRO PRIMEROde Aqud , con quien el tal habla
:
en drechura (2) ; no en obliquo
la Tercera es qualquier otra (3).
(z) Terencius in Eunuchi , Aflu \, Sc.6. v.l^í
iTu ¿^uod cavere poísis . /iuhum admitiere e/i,
(;) Ovidius m Kermdiis /imoris , i;. 691.
Aríibus innumtr'tí MpNS oppugnatur amandim.
Para que fean Perfonas
que concuerden con los Verbos,Supuejios deverán fer;
efto es, deven preceder
a la Acción , que el Verbo tiene,
o bien Acftiva (4) , o Pafsiva (5).
(^4) Ovidios Epijldl. ex Ponfo , Sleg. 7, v, 7f,Omnia deficiunt : ANIMU> tamen omnia vincit»
(5) Ovidius, Lih. 3. Tri/í. Eifgí-t 7. V. 33.¡Jia decens Facies longis vitiabitur annis,
Ego {6) y i Tu (7) fuelen caUarfe:
afsimifino , Nos (8), i f^os (p),
co-(6) Ovidius Epi/iol. ex Ponto Lib, l , Epi/¿,
^f.
f. ? 2.
Confíteor mifero molle cor ejfi mih't,
(7) Ovidius Epi/iol, ex Ponto Lib.i, Epi/i. i.
f. 147.Nec faíium defende m:um : mtla caufa /¡linda e/i,
í'8) Ov^idlas Fa/iif. Lib. 6. v. 771.
Témpora labuntur , tacitifque SENESCIMUS annii,
(9j H^ratius de Arte Pc'ética , v. 38.
Su-
DE LA GRAMÁTICA. '4y¡
SvMTTE matsriam vjlr'is,qm Jcribilii <eqiiam
Vinhus : er VÉRSATE diu,qiúd fcrre recufent^
^id valeaní humeri.
conocíendofe qual falta
por las Finales del Verbo,
que diftinguen las Perfonas,
que fon Primera , i Segundan
lo que no fucede afsi
en las Finales ^rfreras
diverfamente aplicables^
i que deven aplicarfe
a fenalada Perfuna,
que fe exprelfe (lo), o eflé Expreííada (iij
en la Oración precedente.
(i o) Floratius de Arte Pc'ética , v.'^t,,
R(s geftdí Kezumque , Ducumque , S5^ tri/iía bella,
^0 fcr'tbi pojfent numero, MONSTRAVIT HoMERVS,íii) Horatius £fí/?o/^r. L\b.\. Epi/i, io^v.^o^
^em res plus nimio deleíiavere fecundiSy
Mutat<€ QUATIENT.
EPartición de los Verbos,;
N Finito , ohfinito
todo Verbo fe reparte
Finito el participante
de Nít7neros , i Perfonas,
efto es , TerminacioneSy
por las quales fe variaq
ílg-
'4^ LIBRO PRIMEROíigniíícando la Acción
en tiempo determinado.
Infinito , el que carece
de ISumeros , i Perfonasi
pero fe puede ajuftar
a los unos, i las otras,
íigniíicando con Tiempo.
División de los Tiempo^.
EL Tiempo fe íigníííca
por alguno de los Modos^
que fon Maneras de hablar
entre si mui diferentes,
como Indicar las Acciones,
quiero decir, feñalarlas,
i Mandar ^ i Defear.
Tres Tiempos ai principales,
Trefente^que es verdadero:
Pajfado , el que ya pafsó:
í Futuro , o f^enidero.
Mas por diftinguir mejorlas Diferencias del Tiempo;
eftas fe pueden contar
en el Modo que es Finito:
Prefente de Indicativo^
i también de hnpcrativot
Afsi mifmo , Subjuntivo,
PaJJado , que ya pafsó.
P4/-
DE LA GRAMÁTICA, 47
Pafado mas que pallado.
Futuro de Indicativo y
de Imperativo y Optativo.
ADVERTENCIA.Se omiten en efla imprefsion las Conjugaciones
de los Veri os Regulares ^ Irregulares ^i De-
feüivos y i todo lo perteneciente aellas ^pa^
ra (jue efta Gramática no fe tenga por lar-
va en fus Reglas , como no lo es , fi fs
confidera , que deve fer cah al y i cumplida^
De los Participios.
LOs Nombres y o Caft Nombres^
que participan del Verbo
la manera de regir,
i la de íígnifícár;
fon llamados Participios.
Tales fon los que fe dicen
de Prefente y de PreterltOy
de Futuro , en Rus , o en Dus',
i algunos deílos llamados
Gerundios : a que fe añade
el Supino en IJm ', porque
el en "V deve contarfe
como una efpecie de Nombre,Regido , no Regidor,
que folo eñá en Ab]ativo>
o parece que lo eftá:
'4t LIBRO PRIMEROi del Verbo folo tiene
Pafsivo íigniíicado.
De las Preposiciones.
PRepofícion , o Preverbio^
fegun Varron la llamó (i),
es la voz invariable,
que por sí eftá deftinada
para regir algún Cafo.(I) Lib, 5 . de Lingua Latina»
Por ella fe junta al Verboel Nombre para notar
la Caufa, Lugar , o Tiempo,
Conjunción , o Privación.
La Canfa , como , Pro , Pr£,
Ob , Propter , también Secundurn.
El Lugar , como , /w ( en donde )j¡
A ( de donde ) Ad , /;? ( adonde ):
i Per( por donde fe va ).
El Tiempo , como , ^nte , Pí»/Í;
i fegun algunos , drciter.
La Conjunción , como, Cum.
La Privación, como , PrAter,
Abf^ue , 5'/«r : añade C/^w:
íi no quieres que fe entienda,
Quoad en Acufativo;
A, figuiendofe Ablativo,
como , CUm patrern , CUm p^fre;
Clam
DE LA GRAMÁTICA. 49
Clam QUOAD PATREM. : Clam a patre.
Acufativo darás
a las que voi a nombrar.
yídjA (2) Para (3) , Junto a (4) o , Hafta (5),
En (é) , Acia (7) , Refpeto de (8).
D Ad'
(2) CorneliusNepos in Attlco , c^/'. 6, Ad ¿íí-
y?íjw publicam nunquam acce/ñt. Nunca fe acerco 2
Ja almoneda publica. La lanza era la íeñal de ella.
(3) Suetonius in Oflavto , cap, 87. At> Kalendai,
Gruecas, Para las Calendas Griegas.
Piautus in Mercatore , Aciu 3. Se, 4. v. 45
.
Ad mandata claudus , Cífcw/ , mutus , mancas, debr.iím
Para los mandados es cojo , ciego , mudo , manco,
feble.
(4) Terentius in Adelphls , A&us 2. Se» i. v. 44.
Ad ipfum laciim efi piJiriUa. Junto a la mífma baifa
ai una panadctia.
(5 ) Cicero de Seneíiute , cap. 9. Vfque AD extre-
mum fpirítum. H .fta ei ultimo aliento,
(6) Piautus in imphitruom, A{i. i. Se. ^.f. 6»
XJbifummus hnper.itor non ade/i ad Exerdfum,
Citius,quod mon faóio tji uju¡ fit ,
quam quod f^{Í9e/i opus.
Quando el G neralifsimo no eftá en el Egercito,
mas prtftü ie hace lo que no es de fervicio para el
cafo,qup lo que es mcnefter h cer,
(7) V>irro . lib. 4. de Lingua Latina. Afta fnim
jacet ad Meridi tn . CT Aufirim , Europa A O Sep-
tenírioms ^ Hquilontm. Porque el A(ia *.fta íitu-ída
acia el Medio dia , i al Auílto \ Europa acia el Svp-
temiion , i Ac^uilon»
50 LIERÜ PRIMERO(8) T^rem''ii, ir. Eítnucbo ^ A¿l,i,Sc, %.v.6<^,
hablando de cierta hermofura, Nihil ad ncfiramhanc. Es nada refpeto de éfta nueftra.Publlus Syrus,
Cajia AD v'trum matrona parendo imperat.
La matrona cafta , refpeto de fu marido , obede-ciendo manda. El mifmo:
Bonum ad virum cito moritur iracundia.
La iracunüia,refpeto del buen matido,prefto muere»
Adverfus , o Adverfum , Contra (p).
Enfrente de alguna cofa (lo),
Pa-
fp) Cajus, Ltge 4, ad Ltgtm AquiUiam. Adver-SVS periculum naturaUs ratio permittitfe defenderé. Larazón natural permite defendeife contra el peligro.
Séneca , de Bentficñs Lib, z. cap. 6. Excepta Mace-donum gente non e/i in uUa data AWEKSVS impium
aíiio. Exceptuada la Nación de los Macedonios , en
ninguna fe ha eftablecido acción contra los in-
gratos.
Cornelius Nepos m Attico, cap, 4. Noli , oro te, in-
quit Pomponius , ADVERSUM eos me velle ducere, cum
quihus , ne contra te arma ferrem , Italiam reliquia
Te ruego ,que no quieras , dijo Pcmponio ,
que-
rerme llevar contra aquellos , con quienes degé a
Italia,por no llevar las armas contra ti.
(10) Livius , Lib. 44. cap. 10. JEniam inde pe-
tunt,quindecim midia pajfuum ea urbs abeft AD-
VERSVM Pfdnam pcfita. De alli fe encaminan a
Enia : aquella Ciudad , íituada enfrente de Pldna,
difta quince mil pafos.
Teremius in Andria , Aff* i,Se, i,v,ij» Id gra-
fum
DE LA GRAMÁTICA. 51
Para con (n) , o. Acia alguno (12).
tmn fuijfe ADVERSUM te , babeo gratiam. Que efto
aya íído agradable para contigo , lo agradezco.
(11) Séneca , in Excerpús Centroverfiarum , Lih»
1. ex Conf'7- Ptrat matrona oculos jacentes in terram'.
Í5" ADVERSUS officiofum falutatorem inhumana potius
(¡udm verecunda /¡t. Lleve la matrona los ojos bajos
acia tierra ; i para con el ofíclofo faladador , antes
fea defcortes ,que vergonzofa.
(12) Horatius Epijiol. Lib. i. Epi/f. i. v. 74.Me ve/l'tgia terrent
Omnta te adversUíM fpeílantia , nulla retrorfum»
Me amedrentan las piladas,que todas miran acia
ti , ningunas acia atrás.
uinte,Av\zts de (13), o. Delante de (14).
(13) Séneca , Ep'ifl. 64. Mu'tum egtrtint qui
ANTE nos fuerunt \fed nonperegerunt, Losque obra-
ron antes de nofotros , hicieron muchas cofas ; pe-
ro no acabaron de obrarlas.
(t4 Cicero ad Fatnil. Lib. 14. Epi^, z. M'thi
ANTE oculos dics noíie/queverfaris. Te me prefentas
delante de mis ojos de día , i de noche.
yíplid j En (15), o en Cafa de(i<5).
D 2 Jun-(15-") Cicero, Lib. t . de Legibus, cap, 1 . Et apud
Herodotum ,patrem hljiortje , ^ APUD Theopompum
junt innumerahíles Fahul<ie. No folamentc en Hsto-
doio,padre de la Hlftoria ; fino cambien en Theo-
pompo , ai innumerables Fábulas.
Cicero de Offxi'is , Lib. i. cap, 20. Melius APUDionos
,quam a^ud fortúnales beneficium coUocart futo.
51 LIBRO PRIMEROJunto a (17) j O , Delante de ('18).
Entre (ip). Con (20), En juicio de (21).( 16) Cicero ad ^ fratrem , Lib. i. Epi/i. 5. Eo
die APUD Pcmfcnh'.m in (jus rmptus eram coenaturus.
Aquel día avia yo de cenar en cafa de Pomponio,en íus bodas.
< 17) Gneyo Magno , Lib. 8. Epiji. Ciceronis adAtt'icum pofl Epi/iol. I 2. Scnbis Caefarem APUD Corfi-
nium cafira pofuiffe, Efcrives que Cefar afentb los
reales junco a Pcncini.i.
(18) Plautus in Pcenulo , A¿?, i. Se. j, v. 24,
Cw ego APUD te mentiar ? Por qué he de mentir yodelante de ti ?
(19) Minucius Félix í« Oíf7<3fíí). Ay>\jd nos reli-
giojjor tft Ule,qui jv/ii-cr. Entre nofoitos aquel es
mas religiofo, que es mas jufto.
(20 \ Cicero ad Atticttm , Lib. 3. Epift. i. Pluri-
hus verbis tecum agerem , nifi pro me apud te res ipfa
loquereíw» Trataría yo contigo con mas palabras
( o , mas largamente ) fi la miíma cofa nohablaíTe
contigo por mi,
(21) PubliusSyrus.
Loco ignomtniíe tji apud indignum dignitas. La digni-
dad eftá en lugar de ignominia en juicio del indigno»
Cis y Aquende , o , De eíla parte (22).
C/-(21") Gelllus , Lib. 12. cap. i 3. Quod dicebatur
Cis Tiberim , y ULs Tiberim , dici cceptum e/i , citra
Tiberim.ü^ ultra Tibetim. Lo que fe dccia,cis Tibe-
rim , aquende del Tibre^ i uls Tiberim , allende del
Tibre ; fe empezó a decir , citra Tiberim , defta parte
idel Tibre; I ultra Tibtrim: de la otra parte del Tibre»
DE LA GRAMÁTICA. J J
Cltra j Aquende, o Defta parte (23),
Mas acá (24) ; i también, Sin (25).
(13; HorÁilus, Satir-, Lib. i.Saí. 10. v. 31.
Atqui ego cüm Gr^ecos facerem , natus mare ciTRAVerficulos, "vetuit me tali voce §¿utñnus. I haciendo
verfitos Ge Tegos Yo,que naci aquende , o deftotra
parte del mar, Romulo me !n vedo con eftas voces»
(241 Horatius, Sadr. Lib. i. Sat. i. v. 106,
Bfi modus in rehus • funt certi den'tque fines^
S¿ios w//>'¿z,ciTRAQy£ nequ'u confjiere virtus. Ai mo-do en las cotas : fin límente al ciertos limites , mas
allá de los qualef, I mas acá, no puede eftar lo r-do.
(25) Colum-jlla , L'b. i. car>, z. Sed CITRA hoc
experimtntum multa funt,qa.t ^ dulcem terram , ^
frumentis habilem fignificant. Pero fin efta experien-
cia al muchas ,que feñalan no (olamente la tierra
dulce , fino también la a propofico para los ttigos,
Circa , Cerca de (26) ; o , Tocante a (27).
(i6) S:neC2L , Controverfianim Lib. r. in princ»
^uicquid Romana facundia habair^quod ¡njolenti Grce-
ci<£, aut opponaí, aut pi-^efraí, ciRCA Ctceronem effis-
rw/^Qualquier cofa, que tuvo la facundia Romana,que oponga , o prefiera a la inrolence Gcecla , flore-
ció cerca de Cicerón.
(z-j) PHnius , Lib, 8. cap. 16. Varia ciRCA boc
opinio. Tocante a efto es varia la opinión.
C'ircum , como , Clrcum forum (28):
uil derredor de la plazca,
(iZ) Ovldlus , £pi/?oi. 14. f. 3?.
CiRCUM we gemitus morientum audire "vidtbar,
Parecia,que oía al derredor de mi gemidos de los
que morían.
54 LIBRO PRIMEROCWdter (fi no queremos
por Adverbio reputarle,
ad fuplicndo por Elípfis)
Cerca, o. Poco mas, o menos (29).
(^19) C->n Relación al Tiempo. Plautus in Mili-
te gloriofo, Aíl. r.Sc. 4.V. 79.C1RCITER triennium,
Ccrcí de tres años con poca diferencia.
Con Relación al Numero. Csefar de Bello Gillico^
Lib.\,cap,\ 5. Dífs CIRCITER quindecem iter fecerunt.
Hicieron c .mino quince días poco mas , o menos.Cu R lacion al Lugar. Plautus in Ci/íeltaria^AÜ,
4.5c. i.v. 8.
Loca híBc CIRCITER excidit mihi.
Cerca deft(,s lugues con poca diferencia me cayo.
Sin E'ipfis , o Suplimiento de la Prepoficicn , /id.
Cicero ad Attkum . Lib. 2. Epifl. 17. Verum. ut fcri-
his , lií£c in Arpinati ad fextum CIRCITER idms Majas
non d-fieamus, Pero fegun eícrivcs, en la granja
de Arpiño no lloremos éftas cofas día diez de Ma-yo , poco mas , o menos.
Plautus , in Mnfidlaria , Aíí. 3. íc. i. t/. 5 2. Di-
jo en Ablativo. Rédito hiic ciRClTER meridie. Bol-
verás acá a medio dia poco mas o menos. En don-de en meridie falta in.
Contra , Contra (30) ; o Enfrente de (31},
Er-(^\o) Plinlus , Lih. 7. cap. 30. Auguftus carmina
T'^irgüii cremari cO'ST KA te/iamenti ejus verecundiam
'vetuií, Au^uño vedo, que los verfos de Virgilio fe
qutmaíTen contra la verguenxa de fu teílamento.
(31) Plautus , in Per/a , A¿í. i. Se, i.v, 13.
,@Ka hfc tft ,q»i CONTRA mí aftat ?
Quien es éíle , que cílá enfrente de mi ?
DC LA GRAMÁTICA. f/Erg¿ty Para con alguno (52).
(32) Cicero , in Catilinim . Orat. 4. ¡n principio.
E/i mibi jucundi in ma'is y ilT gran in dolare , vjirs
EKGA me voluntaf. Ue.^ri voluntad paca con;ii¡go
es guftofaen los mal^s , I ag:adablc en ei dolor,
Extra, Fuera de (53): ínter y Entre (34).
(3 3) Publius Syrus.
Homo EXTRA corpas eft jw.m^ cüm irafcitur. El hom-bre eftá fuere; de fu cuerpo (o de si"*, qu ndo fe enoja.
( 34) Terentius , in Andria , A£i. 4, 5c. z. v. 13,
Valeant,
^ui ÍNTER njs di/iidium voIunt.Viy^n en hora ma-la los que entre noíotros quieren dllcordla.
Intra arcam , Dentro del arca (35).
(351 Horatius , Epiftol. Lib. \, Bpi/l. z. v. i j,
Seditione , delis ,/célere , atque ¡ibidine ,
5?* ira.
Iliacos iNTRA muros peccaíur , ÜT extra. Dentro,
1 fuera de los muros d¿ Trova fe peca con fe-
diclon , engaños , maldad , i liviandad , i Ira,
Infra arcurn , Debajo del arco {^6).
{f,6) TerenciuS , in Eunucho, A¿I. $. Se. i.v.7.6.
Tace tu,quim ego t/fe infra Ínfimos omnes puto Ho-
mines. Calla tu, que pienfo yo, que eftás masaba].-) que todos los hombres mas bajos.
Quinélilianus , Lib, 8. cap, i. Sunt autem humUia
iNFRA dignitatem rerum , aut ordinis. Lis colas ba-
jas eílán debajo de la dignidad de las cofas , o del
orden.
Juxta y Cerca de (3 7) , o Defpues de (3 8).
Ob(37) Nepos , de Regibus , cap, i , Pbilippus /£gi$
a
>^6 LIBRO PRIMEROa Pau^ania ,
quumjpe¿iatum ludus tret, JUXTA Thea-i
frum occi/us eft. Felipe en EgiS,yendo a ver los jue-
gos , fue muerto por Paufanias , cerca del Theatro,
o junto a él.
(381 Gsillus , f^f.El. Attícar.. Lib. 4 cap, 9. TJigi-
dhts Flgzilus , homo ut ego arbilror, JVXTA Varro^
nern doílifsimus. Nigldio Figulo , hombre , cotuo
yo pit nío , delpues de Varron el mas dudo,
0¿, Por (3p), o Por caufa de (40):
i también , í3elante de (41).
(39) Piaucus , in Poenulo , Aíi. i. Se. i. v. 14,
Stne te vefherem,
ítem ut tu mihi feci/ii , OB nullam noxiam. Deja queyo te azote , afsi como tu lo hiclfte conmigo , fin
aver yo hecho daño.
(40) Cicero , Lib. i.de Officiis , cap, \ r. Sufci-
prenda quidem bella funt OB eam caufam , ut fine inju'
ria inpace vivamus. Las guerras ciertamente fe hande emprender por tal caufa
,que fin Injuria fe viva
en paz.
(41) Flautas , in Milite gloriofo , Aíl» i,Sc» i,
V. 69.
Ei nosfacetis fabricis , CT doBis dolis
Glaucrmam ob oculos ohjicicmus. Nofotros con gra-
ciolas fdbrlcas , i dcélos engaños, le pondremos de-
lante de los ojos una catarata.
Pevesy En quien (42),o,En poder de quien (43).
Per,
CA-z) Nrpos , in Themifiocle , cap, 7. Ad Ephoros
Laced^emcnioj accefsit PENES quos [ummum imperium
frat. Liegüfe a los Eforos de los Lacedemonios , en
guien eftava el fupremo mando.
DE LA GRAMÁTICA. f7
(4.1,') Ulpianus, Le^í 6^. de Verborum fígnlficatio-
ne. Penes te ampl'ms eji,quam apud te : n:im
APUD te eft, quod qualiter qualiter a te teneaturwE'íiES
te ejl,qmd quodammodo pofjldetitr. Penes te es mas,
que , apud te : porque , apud te ( efto es , en ti )eftá lo que de qualquier manera tienes: Penes te,
efto es , en poder de ti , lo que eftá en tu poder.
Per , Por (44) , o Por medio de (45).
(44) Papinianus , Lege 74,. de dlverf. Regul. fur.
Non debet alteri pER alterum in'tqua conditio inferrt.
A un otro no deve cautaríc por otro una iniqua fa-
cultad de pedir lo que es fuyo.
''45 ) Plautus in Capteiveis , Aíi. 3. 5f. ;. -ü, 31.^i PER virtiítem peritat , non interit.
El que perece por medio del valor , no muere,
Pr&ter , Fuera de (46) , o , Sino (47).
(46 ) Varro , Lib. z. de Re rujiíca , cap. 38. Ster^
cus optimum fcribit Cafslus (¡fe volucr-um , PR^tTERpítlu/iñum y ac nantium. Cafsio dice
,que el mejor
cftlercol es el de las aves , fuera el de las que fe
crian en lagunas , i de las que nadan.
''47) Cicero, ad Att'tcum, Lib. i 6. hpi/l. 7. Sluid
debet,qui confilium dat ^pr^eflare VKA.1Í.K fid'.mi El
que da confejo ,qué deve hacer , fino fer leal ?
Pone , Detrás de (48). Poft , Deípues de (49).
Pro-
(48^ Tacitus , Annali 2. cap, ^6. Po-NE ie^gtim
infurgebat filva edítis in altum ram'u , & pitra humoÍnter arborum truncos. A las clpaldas fe levancava unbofque con las ramas elevadas , i la tierra defem-
barazada entre los troncos de los arboles.
5* LIBRO PRIMERO(49) Séneca, ¡n Excerptis Controver/Jarum , Lih,
r. Declamrtt. 8 Senator poST fexage/imum iy quin-
tum annutn ¡n Cuñam venire non cogitur , nec vetatur.
El Senador defpues de los fefenta I cinco años , ni
eftá obligado a ir a la Cutía , ni fe le prohibe, que
yaya.
Prope i Cerca de (50), o, Cafi (51),fi no dices fer Adverbio,
a quien Ad fuele jiintarfe,
o algún' otra Partecilla (52),
como a Propius (55), i Proxlmé (54).PrO'
(50) Plmtus , in St'icho , Aílu i,Sc» i. v. 6,
^ifnam htc loquitur tam PROPE nos ?
Quiíin habla aqui tan cerca de nofotros ?
Pacuvius , in Periboea apud Va^ronem , Ltb^ 6, de
Lingua Latina,
Scrupea faxA Bacchi templa prope aigreditur^
Cicero , in Eruto , cap.\¿\.. Cüm plebes prope ripam
Anienis ad tertium milliarium confedijfet,
Llvius , Lib. I . cap, 1 5 . Romant ovantes ac gratU"
lantes H^fatiurn accipiunt ; eo majare cum gandió,quo
prope metum res fuerat,
Ulpianus , Lege 19. Mandati. Dijfoluta negligentia
PROPE dolum efi. Un deícuido demaíiado eftá cerca
del dolo.
(fi) Nepo s , m P¿oc/oKe , C¿í;>. X. Cum propeai annum oElogtfimum fecunda pervenijfet fortuna,
Aviendo llegado caíi a los ochenta años con fortu-
na favorable.
(51) Plinius , Lib.i^.cap.^, Tam vkove abori-
DE LA GRAMÁTICA. ^9«yigirte rerum fumus. Tan cerca cftamos del origen
de lascoías.
El mifmo Plinio , Lib. 5. cap, 18. Tam prepe a
fnuris babemus hofiem» Tan cerca de los raurss tene-
mos al enemigo.
C5 3 ) Cicero , PhUip. 6. cap. 5. Dum ne pcoplus
urbem Romam CC. mil. admoveret,
'5-4) Cicc^ro , in Lucullo , c^/>. 15. ProxiMEAD vtrum. Muí cerca de la verdad.
Propter , Por caufa (5 5) , o Cerca de (5 6),
(5 f) Plautus , in Mercatore , Afi. 4. Se. 4. v,3l«
Nunc ego vtrum illud verbum fffe experior vetus:
Aliquid tnali ejfe PROPTER vicinum malum.
Ahora experimento yo , que es verdadero aquel an-
tiguo adagio : que ai algún mal por cauía del malcercano.
(56) Ovldius, Mftamorph. Lib. 8. t/. 15.
PROPTER bumwn volitat,poniíque infepibus ova»
Anda bolateando cerca de la tierra , i pone íus hue-
vos en los fetos.
Secundum y Según, o Conforme (57),
Cerca de (58), o Defpues de (59).
Se-
(57) Cicero , Tuículan. <^^y?. Lib. 4. cap. 37.
An quijquam ejfe pote/i SECUNDUM naturam, quod Jit
repugnante ratione ? Por ventura alguna cofa puede
fer fcgun la naturaleza , la qual íea repugnándola
la raxon ?
P¿u\us,Leg.-io,de Diverf.RegulisyuriíSECUYiDVM.
ftaturam e/l , cnmmoda cujit/que rei eum fequi ^quem
fequuntur incommoda. Es conforme a la naturaleza,
que
So LIBRO PRIMEPvOque las comodidades de alguna cofa fígan a aquel,
a quien figuen las incomndiddd''S.
(58) Varro , de Re rúnica . Lib. i. cap, 38. Ster-
qwUnium SECUNDUM villam faceré oportet , ut quampauci/j'im'ts optris egeralur. Conviene hacer el tllcr-
colero cerca de la granja,para que fe faque con
mas pocos jornaleros.
(f 9) Plautus , /« Captetveis , A&. i. Se. i . v, 41,Jíam SECUNDUM pairan tu es pater proxumus.
Porque defpuís de mi padre tü eres el padre mascercano.
SecHs i Junto a (60), O Cerca de (61)./6o) Piinius, L/^». 2.4. Cíj/7. 1 f.hablando del Farfaro.
Nafci.'ur SECUS fiuv'ios folio popul i, fed ampliore,
Náce junco a los rios con hoja femejance a la del
álamo ;pero mas ancha,
(6r) Q.ilndil. Infi.Oi-at. Lih. 8. cap. z. CondU'
&US e/i c.e.us si.c\jsvia7n fi^re. Sí alquiló el ciego
para que eíluviv-ífe cerca dí-l camino.
Supra y Sobre {62) ; Tr^ns , Allende,
o, ^ la otra parte de (6j).
Ai(6z) Ovldius , 7V//?/?f>« , Lih. ^, Eleg. \,v, ^j»
Nil itafuhlime eft , supraque pericula tendtty
Nonfit ut tnfsrius^¡uppojitumque Dea,
Ndda es tan fublime , ni va tan fobre los peligros,
que no fea inferior , i fugeto a Dios.
Terentius Clcmens , Lege s\- de Legatis z. S.epe
entm confines fundos etiam SUPRA jufia.m dejiím^tio-
nsm intere/i w/lra adquirere. Porque muchas veces
nos importa adquirir las heredades confi^iances
aun fobre fu iufta eftimacion.
DE tA GRAMÁTICA. 6l
(61,) Hora tíos , Epi/iol. Lib. i,Ef!/íol. 1 1.
Coelum non animum mutant,qui trans more currunf»
Mudan el cielo , no el animo, los que corren aliena-
de del mar , o a la otra parte del mar.
Ai otras Prepoíiciones,
que rigen cafo Ablativo.
Jí , De , (64) , o Por , feñalando
el origen de la cofa (^5).
Defpues de , notando el Tiempo {66)1
De/de , notando el Lugar, (dy).
(64) Vlrgiiius , Eclcga 7. V. 6.
Teñeras defendo A frigore myrtos.
Defiendo del frío los tiernos arrayanes.
(65) Pompcnius,Z-f¿f i. deOrig.fur.^.i.Omnia-
que rnanu a Reg'tbus gubernabantur. Tedas las co-
fas fe governaván por los Reyes con fu poderío.
(66) Ov\á\vs,Epi//ol exPcnto,Lib.-!,.Epi^.^,v,y'¡,
Scripta placent a inorte ffre ; quia líederevivoi
Livor ,EÍT ¡nju/io carpore dente foltt.
Los elcrltos ordinatiamente agradan defpues de la
muerte : porque la embidia fuele dañar a los vivos,
í morderlos con injufto diente*
(67) Valerius '^\^xnx\\x%^Lib,i,cap.6,Extmplo j,
A condita urbe gladius e/i ibi,
quo noxii juguíaníur,
Defde que la Ciudad de Roma fue edificada , cftá
alli la efpada , con que los que hacen el daño, fon
degollados.M , De (6^) , Defde (69) , Defpues de (70).
(68; Plautus , in Menítcb, Aíl» 5, Se, 7. v. 22,
Eri'
ét LIBRO PRIMEROEripe Dculum íJI'i^KY, humero qui te tenetybíre^ te ohfecro.
Quita el ojo a éfte , que te tiene del hombro, Señor,
te lo fup'ico.
Ovidios , Metamorph, Lib. 3, v, 709.Purus AB arborihus ^fpeíiabílis undique campus.
Un campo limpio de arboles , de todas partes
>r¡ftoío.
( 69) Cicero , Libro 1 , de Nat, Deor. cap, 9. Fuit
quáedam AB infinito tempere eetemitas,quam nulla
temporis circumjcriptio mttiebatur, Huvo cierta eter-
nidad defde tiempo infinito , a la qual ninguna de-
terminación de tiempo media.
(70) Florus , Lib, 1. cap. i. Ab bis AmuUusjambisfeptimafoholes regnabat. Defpues de eftos AmuÜoya hijo catorceno , reinava.
Abs ,T)t (71), O, Por (72) , poco ufada (75).
(71) Plautus, in Mil. gloriólo, Afí.i, Se, 4., v.S^.
Age jam mine inffie in dolos-.ego ABS te prociil recedam,
Ea , ahora aplicare ya a los engaños. Yo me retíra-
te lejos de ri.
(71) Ttttnúvi^Jn Heautontim. A¿í,/\.,Sc,^.v,i^,
¿luid nunc remmtietn ABS te re/ponjum i
Ahora qué diré,que fe ha reípondido por ti ?
(73) Cicero , de Oratore , cap. 47, Una prttpofitio
eft , ABS , eaque nunc tantum in accepti tahulis manet^
ne bis quidem omniurn : in reliquo jermone mutata e/i,
Nam AMOVIT dicimus , eíT ABegit , iS" ABStiitlif,
utjam nejcias , AB ne verum fit , an ABS,
u4bfc¡ue ^ Sino (74), de que ufan
los Cómicos , no Proíiftas.
Cnnfy
DE LA GRAMÁTICA. 65
(74) Trrentius, in Hecjra, A¿i. 4, íf. 2. f . 2 f.
^ám forfvnatu^ ceterij fum rebUs ABSQVE unñ
hac fortt,
Soi muí dichofo en las demás cofas , íino fuera
por efta.
Cum j Con (75), Ciar/tj A efcondídas de (76).
(75) Quinftilianus , Lib. 4»cap, i, SupervacuA
CUM t^d'ío dkuntur \ necejfariít CVM per¡culo ¡uhdu-
cuntur» Las Cüfás fupcifiuas le dicen con hañio:
las neceflarias fe fofacan con peligro.
(76) Cxfar , de Bel. Civ. Lib, 1. cap, 31. Sibi
CLAM vobis faJutem fuga petivit. Con la huida procu-
ro fu vida a efcone*idas de vofocros.
C¿am , mas veces es Adverbio (77),que Prepofitiva voz.
Coftumbre de Plauto fue,
arrimarla al quarto Cafo (78),i Terencio le íiguió (75>).
Si-
(77) Prlfclan , Lib. 14. col, 988. Clam enim
magis adverbium e/i , cum nec localem babeat aliquam
fignificationtm,quam pltrumque Prtepo/itiones pof¡t-
dent : er qual'ttatem demonfiret,
qu<ie in advtrbiis in-
venirifolet : t^ diminuatur,quod nulla pnepojfíio ha-
het, ut clanculum: ^ pofsit etiam abfque cafu proferri,
»' , Bona aperte facit ; mala autem clam. ^ quod
apud Gríteos abfque ulla dubitathone adverbium tJi^^Cm
Pldurus , in Mercaíore , A^. 2. Se. 3. v. 26.
Mufca efi mtus patcr , nihil fot^/i CLAM illum haberi,
lA'i Padre es raofca , nada fe puede tener a efcondí-
das déU
44 tlBRO PRIMERO
(78) PlautUS , in Mercal. Aíius ^,Se, 4,V,7^¿
Clam patrern patria hac tffugiam , aut aliquid ca-
piam confín,
A efccndidas de mi padre huiré defta patria , o to--
maté alguna refclucion.
El roifmo , in Casina , Aéí. 1. Se, 8. v, 3 2,
CLAM mtam uxorem. A eícondidas de mi muger.
(79 iTerciMiu^, in Hecyra , A¿I. 5. íc. 3 . -y. 3^.
Doque operam ut clam partus eveniat patrem , at'
que adeo OMNES.I procuro que el parto Tuceda a efccndidas del pa-
dre , i aun de todos.
Muchas veces no fe fabe,
uno, i otro, qué Sintaxis
.quifieron en Cl¿im feguir,
aplicándola a Me (80), TV (81),
que fon quarto Cafo , i fexto.
( 80; Plautus , in Pcenulo , Aíi. 5. Se. 4. v. 69»
^ia annos muUos filias meas cdaviftis CLAM ME.£1 milmo , in Kudente , A¿í, i. Se, 2. v, 44,
Ñeque potefi
Clam me effe,
Tercntíus , in Heautontimorum, A£i.\. Se, \,v.66i,
Clam me profefíus , menfes iréis abef.
(Si) Tetcnáus ,in 4r.dria , A¿?. 1. Se, j v. $t,
Nec CLAM TE efi , quarn il:i utrteque res nune útiles,
E! milmo , in Eunucbo , AB. 4. Se. 7, v. 25".
Et cum eo cLAM te fuhduxti rnihi,
£ , De (82) : £;c , De (83) : también , Por»
es decir. Por caufa de (84).
De,
DE LA GRAMÁTICA. ^J(8i) Plautus, in Curculion. , A¿f, I« Sc.i.v»^^»
'^i E nuce nucleum ejfe -volt,frangit nuam.
El que quiere comer el meollo de la nuez , rompe
la nuez.
Varro in Parmenont,
Toéjis tfi perpetuurn argumeritum e rhythmu , ut Utas
Homeri , CT Afínales Ennti, Poetice eji ars earum re~
rum. La Poefia es un afunro Icguido,(compuefto)
de rimas , como la Iliada de Homero , i los Anales
de Ennlo. Poética es el arte de eftas cofas.
Plinius , Lib. I o. cap» 40. M -mmas homo folus E
maribus habet : c<£ttra animalia mammarum netas
tantum» De los machos folo el hombre tiene tetas:
los demás animales folamcnte las léñales de las
tetas.
(83) Terentius , in Andrite Prologo , t. 13.
'^une convenere in Andriam , ex Perintbia
Fatetur tranJiuUJfe , atque ufum,pro fuis.
Todas las cofas,que de la Comedia Perinthia ( de
Mcnandro ) vinieron bien a la Andria , confieíía,
que las traslado ; i que usó de ellas , como fuyas.
(84 Ulpianus , Lege 1-^4.. de Diver/ii Rtgulis
Jttris Antiqui. Nemo EX fuo deliiio debet me liorem fa-
ceré conditionem fuam. Ninguno por fu delito (o por
caufa de fu delito) deve hacer mejor fu condición.
De, De (85), Pr£ , Delante de si (86).
En comparación de (87).
•j-Que \ , fiempre que fe compara (88),
expreiro Pra (89) , o entendido (90);
^viendo algún Ablativo
E de
lS6 LIBRO PRIMEROde la cofa comparada.
Mas no , íi falta Ablativo (pi),
i a Pr£ fe añadiere Quam (92).
Prx y también , Por caufa de (pj).
Pro,
(85) Ulpíanus , Lege 29. Pandeíi'ts MandatLSon<£ fide't non competit de apicihus Juris difputare.
No compete a la buena fe difputar de los ápices
del Derecho.
El mirmo Ulpiano , Lege 2. §, 2, de Vulgart ^Papular i Subfi'ttutione : Improbum effejulianus ex't/l't-
mat eum,qui folUcitus eji de viví beredítate. Tulla-
no Juzga , que es malvado el que eílá follcito de la
herencia de un vivo.
(86) Séneca , Epifiol, 96. ALquifslma vox efi&Jus gentíum VKA. 'í.'L ferens : Redde qucd debes. Es vozmuí Jufta , I que delante de si lleva el Derecho delas Gentes : Reftituye lo que deves.
Plautus , in Curculione , Aii. i. Se, l, v, 5,
Omnium unguentum odor pR^ TUO , nautea efl.
Todo el buen olor de los ungüentos en compara-clon del tuyo es fcntina.
Terentius , in Hecyra , Ail, ?. Se. 5^. v, 3 5.
Te po/iputajfe omnesres VKA. PÁRENTE INTELLIGO.
Entiendo,que todo lo has pofpuefto en compara-
clon de tu madre.
(87; Terentius , m Aáelphts, Ali, 1, Se, 3. v, 8«
Feftivotn caput !
Omnta fibi qui po/iputavit efe VKA MEO ccmmodo,
Donofa cabeza ! ( hombre placentero ¡)que fe ha
propuefto pofponer todas las cofas en comparación
de mi comodidad»
DE LA GRAMÁTICA, 67
(88) Plautus, in Trinummo, A(t, j. Se, 2. t;.3o.
Túnica propior palito e/í, Efto es , PR>£ PALLIO.
la túnica eftá mas cerca , que la capa.
Í89) Terentius , in Heautontimorumeno , Aíi, z,
íc, 3. V. 66.
PrvE gaudio «^» fim , we/c/'o.
Por caula del gozo , no sé donde eftoi : Et Aü» f
.
Se, i,v, 47.
Pr^E iracundia.
Monédeme , nonfum apud me. Por la fuerza de la ira,
o Mcnedemo , no cílol en mi.
(po^i Cicero, Tufculanar, ^(¡ejl, Ltb. 2. cap. ij,
Nullum theatrum virtuti CONSCIENTIA majus efi.
Para la virtud ningún theatro es mayor , que la
conciencia.
Plautus , in Mereatore , Afí, 3. Se. i. v. i 5,
Oratio edepol pluris ej} hvjus,quam quanti hi^c em-
la tji. El habla de éfta por cierto vale mas ,que lo
que ha coílado.
(91) Cicero , apud SanBum Augufiinum de Vita
Beata, Null£ funt cccultiores in/idia, quam qu<e latent
in Jímulaticne efficii , aut in aliquo necefsitudinis no-
mine. Ningunas aííechanzas Ion mas ocultas, que
las que eílan efcondldas en la íimulacion de la
obligación , o en algún nombre de amiílad.
(9 i) Plautus , in Aíojhllar.Ali. 5. Se, 1. v, 25,.
Jam minoris crnnia fació , PR^ QVAM quibus mcdis
Me ludificatus tji. Ya eftim.o en menos todas las
colas, exceptuando aquello, que de varias manerasfe ha burlado de mi.
(93^ Terentius jf» Ueautcr)timQr,ASi,\,Sc,\,v.je>,
E 2 Di»-
fes LIBRO PRIMERODemum revortor moe/ius , atque animo fers
pertúrbalo , arque incerío , vikJE agritudlne,
Buelvo a cafa triftc , í con animo caíí perturbado,
i alterado , por caula de la palslon.
Pro , Por (94), o, En defenfa de (95).En vez de (96), Por caufa de (97),Delante de (98) , En lugar de (99),aveces, En (100), o. Según (loi).
St-
f94) Terentius , in Hecyra, AB. 3. íc. i. x». 30.
futrí Ínter [efe quám PRO levibus noxiis iras geruní !
Los niños entre si por quan leves daños fe enojan !
julianus , Lege 104. §. \. de Legatis i. Impofsibi-
lis condítio PRO non /cripta babetur. La condición
Impofsiblc fe tiene por no efcrita.
(95) Ulpianus , If^í 24. §. 10. de Fideicom-
mlffariis libertatibus. Multa contraJuris rigorem prolibértate funt con/iituta» Muchas cofas fe han eíla-
blccldo en defenla de la libertad contra el rigor del
Derecho.
Varro , de Lingua Latina , Lib, 8. Dicam protiniverfa analogia» Hablaré en defenfa de toda la
analogía.
(96) Laberius. Comes facundas in via vko ve-
hículo e/f. Un compañero facundo en el camino
hace las veces de carro.
(97) Caefir , de Eíllo Gallico, Lib. i. cap^y. Promultitudine autem hominum , ^ PRO gloria belii , at-
que fortitudinis , angufios Je fines haber e arbitrabantur.
Por caufa de la muchedumbre de los hombres , i
de la gloria de la guerra ,juzgavan que tenían
territorio eftrecho.
DE lA GRAMÁTICA. 6^f^S) ¥cñus,inpro, Vko ofiio. Delante de la
puerta.
(99) Livius , Lib, 34. cap» iz. Scepe vana PROvfr-is , m<jx/mí /"« bello valué re. Muchas veces , ef-
pecialmentc en la guerra , valieron las cofas vanas
en limar de las verdaderas.
Qin'níWIanus , L/í». z. cap. tz. E/i pr.fterea quct-
dam virtutum v'it'torumque vicinia^qita maledicus prolibero-y temerar'tus pro forti\ tjfufus pro copiofo accipi-
tm. Ai también cierta vecindad de virtudes, i de vi-*
cios,por la qual el maldiciente fe toma por libre; el
temerario por fuerte; el derramado por abundante.
( 100) Feftus ^five Paulas ¡n Pro. Vv^O fign'tficat
IN , Mf , PRO ROSTRIS, PRO yEDE, PRO TRIBUNA-Li. Pro íignlfíca En, como, En la plaza de los cfpo-
lones, o proas de las naves. En cafa, En el tribunal.
(loi) Séneca , <¿if /»•(*, cap.\, Conflium pro
moribus cujufque capiendum tfi. El confejo fe ha de
tomar fegun las coílumbres de cada qual.
Sine , fígnifíca j Sin (102).
Al-
(102) Senec:i,Epi^ola 98. Nihil relie sine exem-
fio docetur , aut difcttur. Nada fe enfeña bien , o fe
aprende , fin egcmplo.
Qiiinftilianus, Ub, z.cap. 19. Natura etiam siNE
dofírina rnultum valebií : doBrint nulla e/fe siNE na-
tura poterit. La naturaleza también valdrá muchoíin la dotrina
;pero ninguna dotrina podrá aver fin
ayuda de la naturaleza. I poco defpues : Nihil anSINE materia : materi<e etiam siNE arte pretium tji.
El arte es nada fin la naturaleza : la materia tam-.
bien fin arte tiene fu precio.
^Ó LIBRO PRIMEROAlgunas Prepofidones
dos Gafos pueden regir.
AcLifativo In (i), A, o En (2),
notando algún movimiento:
o , íi quieres , Contra alguno (3).
(t^ Qiiindilianus , Lib, i. cap, ir, Frequtn$
imitatio tranfit in MORES. La frequente imitación
paíTa a las coftumbres.
Lucanus , L'ib^ " , v. 104.
Multas IN SUMMA PERICULA mt/jt
Venturi thnor ipfe malí, A muchos arrojo a los ma^yores peligros el mifmo temor del mal venidero.
(z) Quinflillanus , Lib, i. cap, í. Frangas enim
(ttius,quam corrigas
,qu¡e in pravum Induruefunt,
Sucederá,que mas prcílo rompas
,que endereces
las coías , que fe endurecieron torcidamente.
(3 ) Ovídius , Amor. Lib. 3, Eleg, 4. v, 17,
Nítimur iN VETlTVM fetnper , cupimufque negata.
Siempre forcejamos contra lo vedado , i codicia^
mos las coías negadas.
Ovid. Metatnorph, Lib, 10» f. 544.In audaces nrm ejl audacia tuta.
Contra los atrevidos no es feguro el atrevimiento.
In , En , quietud , Ablativo (4).
Suby
C4> Plautus in Pfeudolo , A¿T. i,Sc, $,v, j?.
Bornes animus IN MALA re dimidium f[i malí.
El buen animo en un mal negocio es la mitad
del mal.
Phíedrus , Lib, 4. Fab, 1 1
.
DE LA GRAMÁTICA. 71)
Homo dolius in se femper divitias babet.
El hombre dodo fíempre tiene en si las riquezas.
Sub y Debajo (5), Acufativo,
fenalando movimiento.
(5) Claudianus , i« Profe/ ^ Olybrii Confulatu,
Hic ligat axe rotas : hic SUB JUgA férrea mltt'tt
Carnipedes , rigidi/que docet fervire Inpatis,
Efte ata las ruedas con el ege : eíle otro fugeta los
cavallos debajo de los yugos de hierro , i les enfe-
ña a obedecer a los frenos rigurofos.
Stib , quietud , Ablativo (6).
(6) Cxcllius , apud Ciceronem Tufcul, Lib. 3,
tap, 2, 3. S<£pe e[i etiam SVB FALLIÓLO SÓRDIDO fa^
pient'ta. Muchas veces también debajp de una capi-
ta pobre efta la fabidurla.
Publius Syrus. Heredufietm <,\j-& PERSONA ^(/i^/
tft. El lloro del heredero debajo de la mafcarilU
es rifa.
Sufer , Sobre , Acufativo
para el movimiento pide (7):
para (juietud , Ablativo (8).
(7) Virgil, Lib. 6. /Eneid. v. 79 f.
SuPER ^ Garamantas erlNDosTroferet imperium. I cftenderá íu imperio fobre los
Gar amantas , i los Indios,
Ovldíus , Lib, 8. Metamorpb, v, 6y6,SWPER OMNIA vultut
Acctjfere boni. Sobre todo íe arrimaron los buenosfemblantes.
yí LIBRO PRIMERO
(8) Vlrgilius ,Écloga \,v. 8o.
Hic 'amen h ¿c mecum potaras requiefcere noíie
Fronde svper viridi. Con todo eíío podrías
efta noche dcfcanfar aquí conmigo fobrc las ver-
des hojas.
Suhter , Debajo fin medio,
en la profa quarto Cafo
cOrfi fiempre requiere (9);
en el verfo , también Sexto (10).
(9) Cicero , in Setnnio Scipionis , cap, 4- Deinde
SUBTER MEDIAM/f'-í reginn(m Sol obíinet , dux , ÜT
princeps ,£5" tnoderator lum'mum reliquorum, Defpucs
caíi fobrc el medio de la región ocupa lu lugar el
Sol , caudillo , i principe , 1 moderador de las de-
mas lumbreras.
Cicero , Tu/culanarum ^/efl, Lib. i. cap, to. ha-
blando de Platón : Iram in peBore , cupiditatem su-
BTER PR^CORDIA locavit. Platón coloco la Ira
en el pecho , la codicia debajo de las telas del
corazón.
(10) Vlrgilius ^Mneid, Lib, 9.V, 513.
Cum tatnen omnes
Ferrt Ubet svbter densa testudine cafus. Bien
que ellos quieren ílifrlr todas las Incomodidades
debajo de la tortuga , o manta militar.
Tal vez la Prepoficion
fe hace Pofpojhlon:
pero deve diíl'nguirfe
el ufo de los Poetas
del que tienen los Profiftas.
Aquel
DE LA GRAMATICAL f J]
[Aquel es mui licenciofo:
Efte, raro, i limitado.
Aun-i4Z), Plautus , in Bacchtd'ibut , A¿?. z»Sc, i,v.jt
QyEM AD Epi/iolam
'Mnefílccum rnift, Efto es , ad quem»
Tcrcntius , in Pbormione , Afl, 5. Sc.t. x'. 38»
Certe bercle ego, fi fat'is comm:mini , tibi quidem e/i
clirn d'tes
QUAM AD dares huk,
pr<efiituta,
ADl'ERSUS, Plautus , m Bacchidibus, AB, 1.
Se, 2 o f, 19,
Eíiam ME ADVORSUS txord'ire argut'tas ?
Nepos , in Timotheo , cap.^, HuNC ADVERSUStamen Timothtits pcflea popiiU juffu hellmn gej'jit.
ADVEKSUM. Plautus , in Amphitrmne , Aíi, 3.
Se, 2. f. 5 5.
líam jusjurandum verum te ADVORSUM dtdi.
Terentius , in Phormione , AB, t, Se. 2. v, 80.
Itane es paratus faceré ME ADVORSUM oinnia,
Infelix ?
ANTE. Cicero, ad Atticum , Lih, 6, Epijl. i.
Diem ftatuo fatis laxam;quam ANTE fi fslverint-y
dico tne centesimas duBurum : ¡i non [olverint , ex
fa&ione,
APUD, Tacitus , Annali 4, Cap, 5. MiSENUMAPUD , iSf Ravennam,
CITR.4, Horatíus , i. Sennonum , Sat, i. v,\o6*E/i mcdus in rehus
,/unt certi denique fines
^os ultra ciTB-AQUE nequit conft/hre reBum,CIKCA, Cicero , Verrina 4. cap, 48. ^am (
pla-
ñí-
74 LIBRO PRIMEROnítiem ) circa la.us lucique junt plwim't ,
£?* /<«•.
tifsimi flores , omni tempore ann't.
Séneca , in Hercule Furente , v. 719.H'^c porta regni : Campus harte ciRCA jacet,
CIRCUM. yIrgilhis , Lib. i. JEneid, v, 32.Marta omnia ClRCUM
Lib, j. V, 15. áltaria ciRCUM.Lib. 6. V, J06.
Ilunc ClRCUM innumene gentes popuUque volahant,
CONTRA, Tacitus , Annali t,. Cap, i, Nibil in-
iermijfa navigatione h'ihernt mar'ts Agrippina Corcy^
ram infulam advthitur , liíora Calabri¿e CONTRA fi~tam,
EKGA, Plautus , in Afmar'm , AEi.\» Se, 7. v,^.
Si quid med erga tu hodie falfum dixeris,
Aíl, 5, Se, 2. V, 4.
S/ quid amieum ERGA benefeei , aut confuhü fideliter^
Non videor merui/fe laudem : culpa caruijfe arbitrar.
El mllmo , in Epidico , A¿I. 1,. Se. t,, v. 8.
Ego tne exeruciare animi,quaji quid filius
Meus deliquiffet med ERGA.ínter. Plautus, >« Truculento, A¿í,^, Se, 4., v,ii,
^oj itiTEKJudex datus,
CíBÍar , Lib.^. de Bello GaUieo , Cap. 2,-:,,Sena~
tufnqu; cmnem , ^ quos ÍNTER controverfa ejfcty
etiam ad fe vocavit.
Cicero , d^ Amicitia , Cap, 22. ihiie ¡i qtios ínterfocietas aut eji , aut fuit , aut futura e/i , torum
e/i habtnius ad fummum naturae bonum optimus beor
tifsimufque cornitatus,
Virgillus , Lib, i, /Entid, v, 218.Spem-
DE IA GRAMÁTICA. 7fSpemque metumque ínter dubii,
Ovidius , in Heroidibus , Ep'ift, 5. i», 15,
Sape greges ínter requievlmus arbore teíli»
Coniello Tácito frequcntb efta tranfpoficion,
Annali^, cap. $9. Annali 6. cap, 33. Annali 11,
cap, 10. H'tftoriarum , Lib, i, cap, 78. Lib, 4, Cti/?.
74, í./¿'. 5. C^/'. I.
INFR.4, Cicero , in Lucullo , cap, 40. Sw/Tií , IN-
TRA , dextrá, fimftra , a«/e
,/joy?.
Columclla , Lib,\x, ccip, \%, H<iec vafa tS" oper-.
cula extrinfecus eíT intRA d'tligenter picata ejfe de~
bebunt,
Tacítus , Annali 3. cap, 75. //// quod Pr-^(¡4~
ram intra fietit , commendatio ex injuria.
jft/XT/í, Vir2;illus , Lib. i, /Eneid. v, 506.Trovekimur pelago vicina Ceraunia JUXTA.
PENES, Plautus , in Amphitrmne , A61, i. Se, 2.
V, 18.
Omnia affunt bona,quem penes efl virtm.
El miímo Planto , in Foenulo , Aíi, 5 . Se, 4,
V, 14,
Juppiter ,qui genus calis alifque hominum
,per quem
vivimus vitalem <evmn^
S^em penes fpes vita fuat hominum omnium,da dieat
hunc /ofpilem, qu^fo^
Rebus meis agundis,
Plautus , in Trinummo , A¿I. f. Se, i, v, ii,
Neu qut rem ipfam pojpt intelUgere , ےr thefaurum
tuum
Af<f e/e penes , atque eum a me lege populi patrium
pofceret,
Ho-
yS LIBRO PRIMEROHoratius , in Arte Poética , v. yz, hablando del
ufo.
^em PENES arbltrium eji^ ^jus, ^S norma Icquendt,
Sabinas , in Epi/iola Paridis ad Oenonen , x». 27,Te PENES arbitñum nojír^ v¡t£que necifque,
Qiunftilianus , Lib. 9. In/iitutionum Oratoriarum^
cap, 5, Neminem po(fe alteri daré matrimonium , nifi
quem PENEsyí/" patrimonium.
PER. Plautí Prologas in Pcenulo , x/, i 3. hablan-
do con el pregonero.Exerce vocem
,quam PER vivis ^ colis,
Virgiiíus , Ltb, So Aíneid, v. 6€z,
Furit imm'tfsis Vulcanus hab^nis
Tranftra per ^ remos , ^ piRis abjete puppes,
Ovidius, Epi/íolarum ex Ponto, Lib.^ . Bp!^,z,v,2l»
^u<£que ali.-e gentes , ubi frigore conjiitit Ifier
Durz meant celeri terga per amnis equo.
El mlTmo Ovidio, Lí¿,i. Trijlium, Elegía. 9. v. 1 1,
Vtque cnmes radios PEK /olis euntibus wnhi'a,
Ctim latet hic pre/jfus nubibus , illa fugit,
PROPTER. Plautus , in Aulularia , Aa. 4. Se, 10.
f. 56.
^uem PROPTER h&iie auri taníum ptrdidi , infeliXy
mifer,
ElmlfiTiD Planto , in Rudenfe, ABu 2. Sc.6.v,\i,
^uem PROPTER hoc mihi ohtigit mifero mali.
El miímo Pocra,ín Bacchid!bus,An,^,Sc,c,,v, 109.
^am PROPTER tantum damni feci í^ Ji.igiti'i,
Cicero , in Pifonem , cap. 7. Incendere illa conjura^
torum manus voluit urhem : vos ejus domum,qusm
PROPTER urbs incenfa non e/i,
Vír-
BI LA GRAMÁTICA. -Jf^
Virgilius , /Eneid. Lib, 4. v. 3 20.
Te pROPTER L'thyc^ gentes , Ncmadurnque Tjirartni
Odere ; ¡nf¿nfiTyrit : te PROPTER (urdem
txíinííus fudcr , ^ qtta folafidera adibam
Fama prior,
Tlbullus , LJb. T»E!eg, 6.v.6$,
Tefemper ,gnatamque tuam te propteR amaho,
Sabinus , '« Epi/íola Paridis ad Oenonen ,v. 67*
Anchifen PROPTER voluit formo/a videri.
Tacltus , Annali 4, caf, 48. Translata dehinc cajirA
hoftem PROPTER.El m!ímo , Hnnali 1 5. cap. 47, In agre Placentlae
viam PROPTER naíus vitulus^ cui capv.t in crure tffet^
Valcrius Flaccus , Lib, 8* Argonauticm , v, 46.
Linquo domos patrias te propter , opejque meorum»
Claudianus ,Carmine 7. v» 93.
Te VKOVTíK gelidis Aquilo de monte prccellis
Obruit adverfas acies , revohitaque tela.
El mlímo , Carmine ij,v, 192, hablando cenia
Jufticla.
Te PROPTER colimus legts , ammofqueferarumExuimus,
ULTRA, Horatius, Lib, i, Saiirar, Sat, i,v, loj,
^uos ULTRA citraque nequit conflftere reBum,
Floras , inito Libri i. Tantv.m operum pace belloque
gefsit, ( Populus Romanas ) ut /i quis magnitudinem
imperii cum annis conferat , cefatem ULTRA puter,
AB. Plaatus , in Afnaria , Aft, i. 5c, i,v, 105.Nrm ejf: fervus pejor htc quifquam pote/l,
Nec magis ver/utus, nec quo ab cavejs >egrius,
Oyldlus,Epi/ÍQ Iarum ex Fonto,Lib,i,Elegiai.v,^6*
Di~
jS LIBRO PRIMERODifc'ipulo ptrii folus AB ipfe meo,
COKAM, Sueronlus, in Nzrone , cap, 33, Co'égitquñ
fe CORAM in cubículo,qudm pojfet velocifí'tmum
{ vcnenum ) ac pntpntaneum coqutre,
Tíicltus yAnnali i^.CAp.6\, Poppcea dT Tigilino
CORAM.Ulpianus , Leg, t. §. 36. D'igeftis Depofiti, ^ibus
COKAU /fgnacula remota funt,
CUM, Plautus , in Gaiina , A¿í, 2, 5c. i,v, 13.
Nec qua cuM plut-a funt mihi,qud ego vetim.
El mifmo Plauto , in Bacchidibus , A¿}, 4. Se, 4,
V. 5.
líunc amanti hero filio fenis ,qvi cum ego bibo
, qyiCUM edo ^ amo.
Regias copias áurea/que obtuli , ut domofumeret , neu-
feris quíCreret,
El mirmo Cómico , in Sticho, A{í, 4. Se. i. v, 47,Qyi CUMVIS depugno multo facilius ,
quam cumfame.
Aunque de quicumvis puede decirfe, que es com-
puefto , como , mecum , tecum,fecum , nobi/cum,
vobifcum,quibufcum,
DE, Cicero,pro Lege Manilia , cap. 16. De hujus
autem hominis felicitate,QVO D£ ni'.nc agimus , hac
uíar moder atiene dicendi.
El mifmo Cicerón , de Natura Deorum , Lib, r,
cap. 7. ^0 Dli LlCRO , Balbe , velim feire quid
fenties,
F.l mifmo Cicerón, de Pato , cap, ^,H<fc dijJerenSf
qva DE re agatur , tíT i»j uno caufa confíjiere , mnvidet.
El
Di LA GRAMÁTICA. 79
El mifmo Cicerón dice frequentemente : ^<ide caufa,
E, Ovldlus , in Herord. Epl/i, zo*v, 121.
Hofiibus ^fi quis , ne fias ncftra , repugnat,
EX, Plautus , ¡n Epidico , Aíi. z. Se, J,v, 3,
B/i,quod perdendum fiet ,
genere natam bono,paupe-
rem domumVucere uxortm ? prteferthn eam , qua ex tihi comme"
mores
Hanc,qu<x de mi ejl ,filiamprognatam ?
Pro. Plautus , in Afinaria , A¿}, z,Sc, 3, f . 17.
S¿.f PRO ')?«£ ?
IN, Lucúhis , in Satj/ris , citado porLadancIo,Divinarum Irrftitutionum , Ltb, 6, cap, 5,
Virtu 5 ( Albine ) eji,pretium perfolvere verum
^ueis IK verfamur ,queisvivimu^ relu" ^potejje,
SINE, Virgilius , Lib, i, Georgkm , r. 161. ha-blando de los inílrumentos de la Agricultura.
^eis SIME Míc potuere feri , nec ¡urgere mejfes,
Horatius , Satirar, Lib, i. Sai, 3. v. 68,
iSTjm vzVí// «emo siNE najcitur, Optimus Ule í/?,
^«i minimis urgetur,
SVPER, Plautus in Bacchidibuj , Aíí. z. Se, t.
Sed tu quid faBiiajii mandatis svPER ?
Salluftius , Hi/ioriarum Lib, 3. apud Nonium in
vitabundus. Dúos quam maxumos utres levi tabul<£
fuhjecit : quam SUPER omni corpore quietus , invicem
traíiu pedis quaji gubernatcr exijlertt : ea inter wo-iem
, atque infulam mari vitabundus clajffem ho^ium,
ad oppidum ptrvenif,
Ovi-
<B0 LIBRO PRIMEROOvldius , Ltb, I. Metamorpb, v, 68.
fí'jec suPER tmpofuit liquidum , ^gravitáis carenttru,
^/Eíheraé
Aunque la Prepoficion
defpues del Cafo , que rige,
fe coloque , no por elíb
pierde fu naturaleza.
Se coloca raramente
feparada de fu Cafo (i).
(i) Cornellus Nepos ,/'« /í/f/co , cap, 6. Hone-í
reinorj petíit ,cum eipaterent , propter , vel gra^
tiam , vei dignitatem,
Vírgilius , Lib, 12. Mne'td, v. 638.Vidí oculos ANTE ípfe mtos.
Lívius , Lth. z?. cap,9. Per eg» te , tnquit, fiU,
qu<£cumque jura liberas jungunt parentibus,precor,
quic/oque , ne ante oculos patris faceré €5" pati omnia
infanda velis,
Ovldius , in Híroidibus , Ep'jjl. %\»v, T41,
Sedji nil dedimus , PR^TERyínf peBore VOCEM;Verba mt'is fruflra viribus orba tenes»
El mirmo Ovidio , Ltb. 4, Tri/io Eleg. 9. -v, 23.
Trans ego tellurem , trans latas audiar undas»
Colocación , que a las veces
00 admite que la imitemos (2),
'i) Plantas , in Bacchidibus^ Aíi, i,Sc, l,v, 17.
ClS , hercle,paucas íempffiates,
íi no es que una negación
al Adgetivo preceda (5).
O
DE LA GRAMÁTICA. 8l
Í3) Livius , Lib, z I. cap. i i. Saguntini murumínteñortm ab nondum capta URBE ducunt,
O fe ponga Genitivo
antes del Cafo regido (4).
(4) Plautus, in Amphitruone y Aíi, i. Se, z»
V» 201.
Pek íupr-nni Regis keguvm. juro.
Tal vez la Prepoficion
íe vé que eílá colocada
entre el Adjunto , i el Nombre (i)í
o antes de alguna palabra
diftinta de la que rige (2).
Ti) Tacítus , Annalt 4. cap, 4?. Ten(hr£ in-
fuper deleíl-x augendam AD FORTITUDINEM.Vlrgilius /Eneid, Lib. 5. i;. 73 1.
Infernas accede domos , iS" averna p£R alta
Congrrjfus pete , nate , tneos,
(%) Plautus , in Cafina , A¿i. 4. Se, 4. v. t,
Senjim SUPER attolle LIMEN pedes , nova nupta.
Algunas Prepoftciones
Adverbial mente fe tomaníiempre que Cafo no rigen.
F DeANTE, Cíefar , de Bello Galltco , Lib, t, cap, 3 t.
Eo concilio dimijfo , iidem principes civitatum,qui
AtiTE fuerant , ad Coefarem reverterunt.
CIR.CA, Ovidius , Lib, 3, Metamorph, v, 411,Gramen erat ciRCA ,
quod proximus humor ahbat,
CITKA, Pilnius , Lib, 10. cap, 13. hablando delas Cigüeñas. ^íífwx»// ultra citrave pervolent,
nutrí'
C£ LIBRO PRIMEROnumquam tamen advtn\(fe ujquam , nljt nc^u , ext'
flimantur^
CLAM, Prifciamis , Uh. 14. Col, 988.CONTR í. Cicero , de Officiis , Lib. z. cap, 7, Ma-
ÍUí enirn rujies dlutumitatií metus : CONTRAQVE bc~
nevoleniia ^fidelis tfi , vd ad perpetuitatem,
Ph^drus , Lib, \, Fábula z, v, 19,Tune CONTRA Deus,
^uta noiui/iis vejirum ferré , inquit , bonum,Malum perferte,
CORAM. Vlrgilius , j£netd, Lib. 1. x», 595,Coraní
,quem quderitis , adfttm,
JNFKA, Ciclar , de Bello Civili , Lib, i, cap, 64,Keliquas legiones expeditas educit , magnoqu? numero
jumenínrum infiumine fupra , atque iNFRA con/iitutOy
traducit exercitum,
JVXTA, Salluftius , de Bellojugürtb, cap, 100. ha-
blando de Slla. Lifteris Gr^cis, atque Latinis juxTA,atque doólifsime eruditus,
Livius , Lib, I. cap, ^ 4, Abfentiumque bona ]uKta
atque iñtereuntium divifui fuere.
PAL4M, Terentius , in Heaut, AU, 5. Se, t,
f. 41.Kem profer palam.
PR0P4L4M, Suetonius , in Auguro , cap, 64, Ft-
liam £5r neptes ita in/iituit , uí etiam lanificio affue-
faceret \ vetaretque loqui , aut agere quidquam , nifi
PROPALAM.PONB, Terentius , in Phormione , Alí, i . Se, ^«
V, 24.
Pone apprehendit palito , refupinat , refpicio,
POST,
DE lA GRAMÁTICA. 83FOST, PlautUS , in Afinaría , ^éi, i, Sc, 2. «.58.
Forrittr rnaium qui paiitw^ idem POST patitur bonum«
In Píeudolo , ^éí, :, 5c. 4. 'í'. 3 1.
H' iciunt,qui hic affluerunt , v h'ís PosT narravero,
In Trlniímmo , /4íf?. i. Se, 4. x». i f
.
fojiquam ci.m<:dit rem , PO T ratiomm putAt,
FKJE, PlautUS , in Cifie'i, aEí» 4, Vc. z. r. 107.
/ , i PR^ jÍ-'»? f^o te fequar,
Terentius , in Andria , A¿1, 1 , 5c, i , v. «//,
/ PR^ ,fequar,
FKJETER, Ovldius , in Hcroidihus , Epi/i, 19.
«. 16.
^uodfaciam , fuperefi , PR^TER dí/«¿i»'e , w;A//,
Gellius , ¿í^. I. Cíí/'. 23- Senatus fidtm atque i^ge-
nium pueri deofíulatus ,con[ultumfaíit , Kr/' pfihac
pueri cum patr'tbus in curiam ne introíant , PR^TERUle unuí Papiriut,
PROCUL. Vírgil. j€n'id. lib, 5. v.i 24.
£/? PROCUL m pelago iaxi'.m,
PROPTER, Cicero ,Furrina 4. cát/-. 48. Propter
ej} fpelunca qucedam , converja ad aquilonetn , /w/í-
«//í» altitudine.
SECUNDUM. PlautUS , in Amph. A¿I. 2. Sc. i.
V. I.
jíge i tu SECUNDUM. Ea anda tu fegundariamente,
o , defpucs.
SECUS. PlautUS , in Prolozo Cafiri<e , •0.45.
Educavit magna indufiria
^tfifi effet ex Je nata , non multo SECUS.
SUBTE R, Cicero , de Orat. Lib. 3. cap. 5. ^iemnia h^c
, ^«<« ftipra (^ suéter , unum ejf tS"
una
84 LIBRO trímerouna vi , atque una conjenfione natura conJinBA eñe
dixtrunt,
SUPSR, Ovidlus. Metamorph, Llb. 15.0;. 307,Plurima cuín fubeant , audita , aut cognita vobis^
Pauca SUPER referam.
SUPR 4, Nepos , in Attlco , cap. 4. Idtm poématapronunt'tabat ÜT Gr^ce ^ Latine Jic ut SUPRA nihil
fofet.
ULTRA. C'ic.ad Atticum , Lib. 15, Epi/i. i. E/i
aiitfm oratio [cripta degantifsime fententiis , verbis , ut
nihil pofsit ULTRA.De las Posposiciones.
TEnus ( hafta ) fe pofpone,
i Caib quiere Ablativo (1).
Marón dijo , Pttl^e temts^
fuera de compoficion (2).
En ella también fe dice,
Haüenus (3) {^hac fine tentis^
Quatenus (4) ( qua fine tenus)
pidiendo íiempre Ablativo.
Ver-
(i> Cicero , de Legihus , Lib. 3, cap. 6. Veteret
VERBO T'm'US , acute illi íjuidem ,fed non ad hunc
vfum popularem atque civilem , de república di/fere-
haní. Los antiguos dirputavan de las cofas publicas
fegun la corteza de las palabras , agudamente por
cierto ,pero no para éíle ufo popular , I civil.
Virgillus , Lib, 10. Aíneid. v. 536.Capulo tenus abdidit in/em.
Le metió la efpada hafta el puño.
Va-:
DE LA GRAMÁTICA. gjValerio Flaco, A'-gcnauticon, Lib. i,v, 538, dijo:
Et TANAIN TENVS intnenio d fcsndit ab turo,
I baja del ímmenro Euro haíla Tañáis : pero dijo
Tar,ain por razón d^i movImlcnLO.
Como Floro, Lib,T,.cap.^. Curit Daciam tenusvemt, Curlon llego hafta Dacla : fi feguimos dicha
letura.
(x) Virgil. Lib, 3. /Eneid. v. 416, h.tblando de
Scila.
Prima hominls facies , ^ pulcbro pe¿íore virgo
PUBE TENUS.El primer Temblante es humano , i es una virgen
con hermofo pecho hafta la cintura.
\ 3) Virgllius , Georgicon , Lib, i,v. \,
HactENUS arvorum cultus , ^ /idera cceli,
Hafta aquí he cantado las labranzas de los campos,I las conftelaciones del cielo.
C4) Qlctro ,di Officiís ^ Libo 3. c.ip, 17. Alitef
¡eges, aliter philofopb: tollunt a/iuíias \ leges
, QUATE-NUS tnanu tenere pojfunt ; pbiloíophi
,quatenus ratio-
ne ^ inteUigenti^, De una manera quitan las le-
yes las aftucias ; de otra , los fílofofos : las leyes,
en quanto pueden contenerlas con fu poder : los fi-
lofofos , en quanto con la razón , i la inteligencia.
Cic. in Or.tt»re , cap, zz, In omnibufque rebus vi~
dendum e/i quatenvs. Btfi enim j'uus cuique modus
eji ; íamen magis offendit nimium , quam parum, I en
todas las colas fe ha de ver hafta qué termino. Por-
que aunque cada qual tiene fu modo ; íín embargomas ofende la demasía , que la poquedad.
Ferft*s , i Ferfum ( acia },
fotj
86 LIBRO PRIMEROfon también Pofpoficiones (i).
Pero no fon Caluales:
pues fe rige el quaito Cafo
de ^d , (2) , o ín (3) expreííados,'
o , íi quieres , entendidos (4).
Del'
^i) Ser 'ius Sulpicius , m Familiar'thus Ciceronh^
L'tb, 4. Epi/}„ 11, /« Italiam VER US navigatmut
era', A.via de navegar acia Italia.
PilUtUS.
Ego p'.rtum vorfus p'rgam , C^ ferqu'tram,
¿l^em fi non 'nven-ro , dnnum vetjus revertar,
Cíelar , d Bel'o Gal 'co, Lib, 6, cap, 3 x , Ti'uin La-
hienum cum leglonibus tribus AD OcEANUM VER'USin eas parfni
,qucc Men-íplm at'ingunt
^prr^c'fci jubef.
Manda que Tico L iblono parta con tres legiones
acia el O.-eano, a aquellas partes, que confinan con
los Mcnapios.(z) Livlüs , r.'b, u cap. t8. /« U^-Jdf ad meri-
dícm verfus confedit. Se fento en una piedra acia el
medio dii.
Pünius , Lib, 10, cap. ig. Nuper , £5^ adhuc tamert
tara , ah 4' enn'mo ad uRBEM VERSUS cerni ccepere
ficarum genera,qu£ longa infignes cauda , Varice ap^
pellanfur, Defde el Apeiihio acia la Ciudad de Ro-ma fe dejaron ver poco ha unos géneros de pica-
zas , I hafla hoi muí raros , las quales íícndo Infig-
nes por fu larga cola , fe llaman Varias.
("3) Varro , áif Lingtta Lafini , Lib. 4., Conmnquod coguur in cacumen Y£RíUS. Conum , el cono
(fe
DE LA GRAMÁTICA. 87
( fe dice)porque fe achica acia la cumbre,
Salluftius, de Bello Catil, cap. ^9, Catiima per mon-
tes íier faceré ; modo ad Urbem ; modo in Gailiam
VERSUS ca/íra moveré, Catilina empezó a hacer fu
vlage por los montes ; unas veces movía los reales
acia la Ciudad de Roma , otras acia la Galia.
(4.) Cicero , ad Familiares , Lib, 1 1. Epi/i, 27,
Initio belli civilfs cum BrvNDUSIUM VERSUS iref
ad C^farem , v:ni/ii ad me in Pormianum^, Al prin-
cipio de la guerra civil, yendo tu a ver a Cefir
hacia Brindis , vcniíle a verme en la Granja For-
mlana.
Del Adverbio.
EL Adverbio es una voz,
que no puede declinarfe;
i junta al Nombre (i), o al Verbo (2),
i también a otro Adverbio (3),
feñala la Circunftancia
de la íígnifícacíon
de la voz , a que fe aplica.
Aá-(i) Suílantlvo, como en el Adagio, Bis pueri
fenes , tomado del titulo de una Sátira de Varron.
Adgctivo , como quando dijo Planto in Epidico,
Áli, 3. Sco z. V, 42.
NlMls DOCTUS Ule ejí ad malefaciendum.
(2j Horatius , Sermonum , Lib, 2. Sat, z, v. 8,
Male rem examinat omnis
Corruptas Judex,
Participio ,.Plautus, in P(£nulo,A¿í.^, Scí. v.iz»
Ma-
g8 LIBRO PRIMEROMale partum ma.e difperit.
{l) Tcrcntíus, tn t.unucho^ Aíi. 5. 5f. 9, v, y 5»
SaTI') DIU hicjam Jaxum volvo»
Adverbios fon propiamente,
en que fe expreíía , o fe entiende
alguna Prepoficion:
Circlter (i), Prjpe (2), Proplus(^),
Proxíme (4) , Pridie (5) , Pojirldle (6),
Prccní {j) , Subter (8) , Vfcjue (9) , ^er«j (10).
Tamoíen lo íbn Ferfns (11), Ferfam (12),
Pofpojicion una , i otra.
DeCi) CIKCITER, Suele entcnderfe /íi
, que ex-
prefs^ Cicerón, ¿í¿'. i. Ep':fi'iL ad Att'tcum, Epiji,\j,
Ha >n Arpiñan AD^\»ciKCiTLK idus Majas non
dfjl'blfnus.
PLuuus , in Ci/íellana, .4¿}. 4., Se. %,v. 8. ha-
blan io de una cr^ftílla.
Loca H/Ec ciRCiTER fxcldit mihi, Efto es , ad haec
loca,
Oppius, de Bello Alexandrin^, Lib. 4, cap.^g. Caf-r
pus !0 biduo CIRCITER QUATUOR MILLIA paffuum
a Corduha cifra fiutnen B^tin in oppidi confpe¿iu loco
excelfo facit cajíra,
Salluftius , de Bello Cadlinario, cap. ^9. Ex omni
copia CIRCITER pars quarta erat militaribus armis
in/iruBa, Aquí no ai Regimiento alguno de pre-
poíicion tacita : porque no es meneíler.
Pliucus , in Mofiellaria , ASI, 3. Se, \,v, 5 z.
Redi f o huc CIRCITER tneridie,
Aqui tampoco ib tom.i Circitír-j como Prepoficion,
DE LA GRAMÁTICA. 8^(z) PROPE, Advcrhialmcnte. Cíe. de SeneBute^
cap, 14. Ad lefcenüa , volupt.ites PROPE intuens, ma~
gis fortajfe l^etatuf : fed deleíl.itur etiam pneóius ,pfo~
cul eas fptíians tantum,quantum jat efl, Prope , efto
es , cerca.
Con ^reponcio'i , como en cftos egcmolos.
Nepos , in Phocíone , cap. z, ídem ejU'mi PROPE ADannxm :éii>gtj¡,fíum profpera tnanfilfet fortuna , ex~
tremis temporibus magnum in odium pervenlt fuorumcivium,
Piínius, Llh, 1 5. cap, 18. Prope a muris babe^
mus hojiem.
El miímo , Lih, 14. cap, 4. Prope ab originererum fumus,
Caíi ílcmpre fin Prepoficion.
Cicero y ad Pamil, Lib,y, Epi/i, 14. Valde jamlautus es
,qui gravere literas ad me daré , homini pr<t^
fertim prope domejiico, Prope , efto es , Cafi,
Ulpianus , Leg^e 29. Mandati , in principio, Diffo-
luía enim negUgentia prope dolum e/i,
3) PROPIUS. Adverbialmente. Tcrentius , in
Adelrhis , AB, 4, Se, 2. v. 41.
Sane hac multo PROPIV- ibis ,íí" mimr tfl erratio.
Cicero , ad Atticum , Lih, 1 1 . cap, zo. ^uod ftfa^
ciet , ego,quod antea mallem , aliqub propius ac^
cedam.
Viroilius ^/Eneid. Lib, i. v, 526.Parce pin g^ntri
, ifT PROPIUS res afpice no/iras.
Con Prejoíiclon,
Cicero , de Nat, Deor, Lib, 1, cap, 3 1. finqueñute.njiel.íf , eundem orbtm tentntes , alije propius
A
9^0 LIBRO PRIMEROA TERRIS , a¡''£ retnodujy ab iifdem principits , diffA'
ribus temporibus ,ead:m fpat'ta conficiunt.
Cicero, de Finibus , Lib. ^» cap. lo, PropiusAD EA , Cato , accedam
,quie a ti áiíia funt. Pero, íi
bien fe obferva ,propius carga íobre accedam , i
AD EA es el termino final del verbo. I eílo mifmoíliccde en otros muchos egemplos , en los quales
fe entiende la Prepoficion.
LIvÍLis , Lib. 1. cap. r-j, Hi 13" in acit PROPE FLU-MEN (enuere dextfttm cornu : in finíjiro Fidcnates pro-pius MONTES conftjiunt.
I en el Lib. 23. cap. 28. Tum refeíia tándem fpe^
tajlra PROPIUS HOSTEM movit.
(4) PR0XIM8. Advc-rbialmentc. Cicero , adFamiliares , Lib. i ! . Epi/í. 1 1 . Sed velim tibi perfua-
deas, cum fe confiet excelUre hoc genere virtutis
, ut
nunquam extimefcas , nunquam perturbere , me buic
íu<£ virtutt PROXIME accederé.
Cicero,pro Cluentio , cap. 31. Sapientifsimum effe
dicunt eum , ciú quod opus fit , ip/i venial in tnentem:
PROXIME accederé illumyqui alterius bene inventis
obtemperat.
Con Prepoficion. Cicero, in Lucullo ^ cap.i^,
ProxiME ad verum accedant. Pero fi bien lo obfer-
vamos ; ad verum es el termino del movimiento deaccedant.
Donde Saluftio de Bello fugurthino , cap. rt. dijo
Proxume Hispaniam Maurifunt , fe entiende ad
rigiendo a Hifpaniam.
I quando Giddenemo en el Penulo de Plauto,
A¿i. j- . 5c. 3 . V. I . dice : ^is pultat ? i refponde
Mil-
DE LA GRAMÁTICA. 91'
Mllfío , ^í TE PROXiMus ey? , la conftruccioii
puede fer,^' n ^f
,proximus 17? ; o ,
Qyi ad Te»
O'/Idío , Artis Amat, Lib, i^v, 139,
Proxímus a dimina nullo prnhtbent!,fedeto.
Cíe. de Officiis, Lib, 2. cap. i i, Sócrates hanc viam
ad glonam proximam ,£?* qua/t comptndiariam dice^
bat effe,
Tacítus , Amn ^li » 5 . ctp, t 5- , Proximus quifque Kf^
gem vi equoyt'.m nerrumpere, I por eíTo en Cicerón,
Lib. T, ad Atíicum, Epifl. 14, fe duda , fi deve leer-
fe , Proximus Pomoejum fedeham , o Proxime. Pero
Julio Ob'^'^u'nre c^^». 56. di;o : Proxime Pom-PEJO inc(i/i'-is ffdenti accio¡fe>- fuper caput acceferat.
5 ;PRIDIE. Advcrhiaimente di¡o Cicrron,
Lih. \%,ad itticum , Epiji^ 20. De Terentia autem
fcripfí ad te iis literis,quas dederam pRiDIE.
Nominalmcnte el miímo Cicerón , Lib, i, adFamil, Et>i(i^ 4. llltm fententiam Bibuli de tribus lega*
tis pridie rjííi diei fregeramus,
Adverbialmente , I con Acufativo regido de Ad^
Lib, 2 o ad Atticum , Epi/i, 8. Ad pridie nonas Maji:
Como fi digera , Ad nonas Maji pridie. I femejante-
mente en el !-/&. 3. Epifi. 17. Ad pridie Kalendas^
efto es , 4d Kalendas pridie, I qumio Plinio , Lih,
1 1, cap. 1 5. dijo : Ex ante pridie idus, la conftruc-
cion es : Ex pridie ante idus. I afsl quando pridie fe
junta al Acufativo , fe entiende ante.
Cicero , ad Atticum ,Lib. 1 t,. Epift. 20. A Cxfxre
literas accepi confolatorias , datas pridie Kal. Maji^
Hifpalt,
(6; POSTRIDIE, Adverbialmente. Terentíus,
m
pz LIBRO PRIMEROin Andria , 41}, i. Se. i. v. 117. Venit Cbremei pos-
TRIDIE ad me,
Nominalmcnte , Cicero , ad Familiar, Lib, 4.
E^iji. 12. PosTRlDlE ejus diei.
Cato , de Re ruftica , cav. i, Pai (> familias ubi ad
xilll irn venit ^ ubi Larem f-miliarem f-lutavit,fuyidum
eodem die, fi poteji , circuweat : fi nn eo die , at po-
STRIDIE , cfto es,pOj^ero , o ,
po/íeiori die,
Qiiando fe le junta Aculativo , fe entiende po^.
Cicero , ad itticum , Lib, \6. Epijl, 4. PoSTRl-DIE LUDOS APOLLINARES.
Suctonlus ,-•« OBavío. Postridie nundinas,
(7 1 PKO : UL, Adverbialmcnte. Lucrctius , Lib,
4»f. 854.Procul e/i , ut credere pofsis,
Vir<yil. Lib. 6. /Eneid. v, 25 S.
PROCUL , o PROCUL (fie profani.
Con Prepoficion.
Plaunis , in Curcvtl. AEl, 2. Se, i, v, 10,
Jíac no&e in fomnis vifus fum v:derier,
PROCVL federe Unge a me JEfculavium,
Ten-ntius , in Adelphis , AÜ, 3. Se. 2. v. 50.
Bgo confcia mifum , a me culpam hanc PROCUI. ejfe,
tnnius , in Medea apad Ciceronem , Lib, 7, ad
Famil. Epift, 7.
Nam muUi fuamRem bene g?!fere . ^ puhücam
,patria pROCULt
Vírgilius , Écloga 10. V. 46.
Tu PROCUL A patria.
Qinnftll. in Princ, Lib.:, Procvl ah oflentationi*
Sin Prcpoficlon ; pero cntendicndofe.
Li-
DE LA GRAMÁTICA. ^JLivius , lib. 38. cap, 16. Procul navi.
I defta fuerte fe dice Prrcul dubio, Suctonius ,i>i
Claudio, CJtp. 3. Procul vero^ Columella in Prdf. Lib,i,
(8) 6I7¿T£ R. Qiiando fe opone a Supe>-,oSupra,
Arato , traducido por Cicerón , Lib, x. de Natuo
ra Deorum , cap, 42.
7ort;M' Draco ,firru SUBTER ,fupraque revolvens,
Sefe , conficienfq^ue jírtus e corpore fiexos,
(9 , USSUE, Adverbialmente. Plautus ,m Pfeu^
dolo , Afi, i. Se, 3. x^. 73,
í^o» <y? jujium quifquam amatar , «/^ ^«j perpe'.
tuat data,
Datque vsQUE , efto es , Siempre.
El mifmo , in Mofiellaria , A{1. <j.Sc, i,v, r 1,
Ter^unt turbare vsQy E ut ne quid prfijt conquiefcere.
Cicero, ad Familiares, Lib.i 2. Epi/i. 19, Mihi qui-
dem VSQUE cur^e erit quid agaí,dum,quid egeris, fciífOt
Con Prepoficion.
Plautus , inAulul. 4íl. 3. 5f. 5. V, l, USQUE A
principio. Defde el principio.
In Epidico , /ífí. 5. 5c. I, r, 17.
UsQUE AB UNGUicuLO ad capillum fummum efi^
fejiivifsima,
Defde la uñita hafta la coronilla es feftivifsima.
Terentius , in Adelphis, Aíi. 5. Se, 9. x». 5.
Ego tftos vobis USQUE A PUERIS curavi ambos fedulo,
Ulpianus , Lege 31. §. 3. de Dnnat. inter vir, £7*
uxor. Voluntas hominis ambulatoria e/i USQVE AD vi-
tafupremum exitum.
Junco a Adverbio , Plautus , in Mil, glorio/o^
dü, i,Sc, í, V, 113,
Sí
94 LIBRO PRIMEROSi ita non rereno , ibo cd rans quafi canis venaticus
ÜSQUE done: perfecutus volpem ero ve/iigiis.
Tácito , Atmali \ , cap, ; 5 . le anadio Dativo, Ag^gerehatur nihilcminus ce/fes
,jamque peíiori VSQUE
adcreverat,
( I o ) SECUS, Sofipatcr Chariíius, In/litut.Gram"
tnat¡car,Lib, i . coi,6 ' . Fit SECUS ^ adverbium (avia
dicho antes ,que era nombre
)quod jign'ificat aliter^
fínde nafcituf fecus íwoiorífiai?, (.cetei-un, id qurd vul-
gus ufwpat^ fecus il um fedi , hic ejl ^fetundum illum,
C novum ,EÍT fovdidum eji,
(11) VERüUS, Advcrblalmente con Prepofi-
clon añadida al Acufatlvo. Livius , Lib. \ , cap, 1 8.
Deduílui in arcem in lapide AD MERIDIEM verfus
tonfedir,
Cafi íiempre fe pofpone al cafo a que fe junta:
pero algunas veces Te antepone.
Livius , Ltb, 8. cap, zo. ^udque etrts ex tit
^ -^dibus ) redaííum eft , ex eo tenei orbes fadi , pofiti
in facello Sanci verfus cedem ^irini,
(iz) VERSUM, o FORSUM, Adverblalmente
^n Acufativo expreíTamente regido de la Prepo-
ficion Ad, Plautus , m Epldico , A¿?. i. Se, i, v, 61,
Egomet poji ubi illas audivi loqui,
Coepi rurfum voRSUM ad illas pauxillatim ac^
cederé.
De las Intergeciones.
INtergeclon es la voz,
que brevemente feñala
algún Afedo del alm^.^ No
DE LA GRAMÁTICA. 95,
No fe declina, i a veces
en la Oración fe entremete.
Otras veces por si fola
forma un fentido perfeto,
de la Oración feparado,
i a Sentencia equivalente^
Los Afedos fe declaran
de diferentes maneras.
Heus , Eho , Ehodurn , dice
el que a otro quiere llamar.
El que defea fe explica,
diciendo , Utlnarn , O ft.
Eja dice aquel que halaga»
Evax , Fah j Oh , el alegre.
Efíge profiere el que aprueva;
ylpage aquel que evita,
PapA \ fíei ! el que fe admira,
El Faftidiofo hace , Phy:
aquel que regüelda. Fue.
Ba , Ha y He j Ho , c\ que ríe.
Huí el que fe burla de otro.
F<e, el que quiere amenazar.
Hei , Heu , Eheu ; Ah , el doliente
Hei y Hoi , Huí , dice el que Hora;
o gime fentidamente.
Proh , Fah , el exclamador,
\Atat , el que de improvifo
a otro coge , o tiene miedo,
que
^6 LIBRO PRIMEROque también con fíui , o yíh,
fe puede manifeftar.
^H , fax , y? , el acallante.
También ai Nombres , que firverí
en lugar de Intergeciones.
Es propio de quien reprueva
con enfado , decir , Malum !
Nefas , o Infandum , de aquel,
que maldice, o abomina:
donde, Sit ei , fe^ entiende.
De la Conjunción.
Conjunción es una voz,
que Tiendo en si invariable;
fe deftina para unir
las partes de la Oración,
Nombres (i). Verbos (2), i Adverbios, (5),
los Gafos de un Regimiento (4),
i también las Oraciones (5).
Re-(1) Los Nombres Suftantivos , como quando
diio Cicerón Lib. i . de Officiis , cap, 7. Malus enim
cu/ios diuiurnitatis METVS : contraque , BENEVOLEN-TIA ,fidelis efi , vel ad perpetuitatem.
Los Nombres Adgctlvos , Catullus, Carmine 21.
Jíomo f/? VENVSTUS , er DICAX .. ^ URBANUS.Cicero, de Sene&ute, cap. 19. Libidinosa etenim^
ET INTEMPERANS adolefcentia effbetum corpus tradip
feneííuti.
DE LA GRAMÁTICA. $,y
El Suílantivo , i Adgctívo. Cicero , de Officiis^
L'tb, i.cap. 14. Nondum enim Aquillius collega,
ET FAMILIARIS meus,protulírat de dolo malo for-
mulas,
(z) Los Verbos. Cicero , dt Amicitia , cap, 3,
Keque enim ajfenv.or iis ,qui htec nuper differere ccepe-
runt , cum corpoñbus Jimul ánimos INTERIRE , AT-QUE omnia marte deleri.
(3 ) Los Adverbios. Ennius , apud Ciceronem de
Seneéiute , cap. 4,
Ergo MAGISQy E MA CISQUE viri nunc gloria claret,
Pldutus , in M'^ftellaria , AB. \, Se, \,v, 37.
QyAM confideníer loquitUt- !
Vlrgilius , JEneid, Lib. 4. v, 584,Et JAM prima nove SPARGEBAT lumine térras
Tithoni croceum Unquens Aurora cubile.
(4) Los Calos , &c. Cicero , de República , Lib,
3. apud Nonium in Mercatura, Phcei^iices primi mer-caturis £?* mercibus fuis avaritiam , ^ MAGNIFI-CENTlAM,er INEXPLEBILES CUPIDITATES omniumrerum exportaverunt in Gr<3eciam.
(5 ) Oraciones. Ovldiiis , Mttamorpbofeon , Lib,
%.v, 81.
Curarum máxima nutrix,
Nox INTERVENIT , (enebrifque audacia CREVIT.
Revista de las Partes de la Oración.
O Ración, es qualfequíera
Penfamiento , que fe efpreíla
con dos , o mas voces juntas,
que Partes della fe llaman.
G Las
^S LIBRO PRIMEROLas dos, Nombre y i J'^erbo y foní
como , Ego lego : To leo.
Las otras Partes fe añaden,
íéguti queremos Nofotros,
que los demás nos entiendan;
¿go Lego , Tolo dice,
que yo me empleo en leer.
Bgo lego Clceronemj
eiprelía lo que yo leo.
Lo que la Acción de leer
(que es la Significación)
efpreífa immediatamente,
como Termino , que es fuyo;
éfte es el Cafo regido
^
como lo es , Ciceronem,
Termino de la Lección.
Si éfta a algún fin fe endereza^
aquel enderezamiento
por Partecllla fe efpreíía,
llamada , Prepoficion:
Para faber : Ad fclendmn.
Si quiero decir la Caufay
porque leo a Clcerony
el Lugar y o Tiempo en que
le leo , con Qttien , fin Quienj
o el Modo y con que leoj
es necelíario valerme
también de Prepofuion^
Por.
DE LA GRAMÁTICA, ^5^
Por amor de la dotrinai
en mi retiro , de nochcy
con Juan , fin el , co7i cuidado,
con ejiudio , i mucho fruto^
Propter arnorem do£lrin£y
in fecejjuy atcjue de no¿}e,
cum Joanne , veI, fine eo,
cnm cura , Jiudio , fruciu.
Si quiero de otra maneranotar , i efprelfar el Aíodoy
como leo a Cicerón-,
ufando entonces de Adverbio,
Atentamente , diré:
Lego atiente Clceronem,
Si quiero añadir fu Empleé
fin alguna afirmación^
Orador le nombraré:Clceronem Oratorem;
ufando de Apofidon,
nombre de cierta Figura
declaradora de Cofas.
Si quiero decir, Qual fue\
de Adgetlvo me valdré:
A Cicerón eloquente\
Clceronem elocjuentem,
I qualificando masel Adgetlvo , diré:
Efpecialmente eloqnentíX
iOo LIBRO PRIMEROInfignlter eloejuemem.
Si leo también a Planto;
de Conjunción me valdré.
Leo a Cicerón , i Plautoi
Ciceronem lego, & Plautum,
Si quiero manifeftar
el AfeElo , con que leo;
diré con Intergecion:
Vitor , leo a Cicerón.
Evax , lego Ciceronem.
Que es manera de efpreííar,
el AfeElo Ulterior.
LICENCIA.EN conformidad de la Carra Acordada del
Confejo de veinte y quatro de Marzo deefte año , en que fe le concede al Señor D. Gre-gorio Mayáns , y Siícár la licencia necelfaria
para que pueda imprimir fus Libros , vién-
dolo Yo , y pareciendome dignos de la Luzpublica ; he leído éfte intitulado : Grama ti^
ca de la Lengua Latina : compuefto por di-
cho Señor Mayáns , y me parece digno de
la Luz publica , y que no contiene cofa al-
guna contra las Regalías, y Pragmáticas de
fu Mageftad. Valencia , y Junio veinte y cin-
co de mil fetecientos fefenta y ocho años.
Don Francifco Pérez, Mesta.
(PÁ Mayans y Sisear, Gregorio2077 Gramática de la lenguaM38 latinav.l
PLEASE DO NOT REMOVE
CARDS OR 5;ilP5; FDOU Tuic D^Nz-i^cT
UNlVERSilY ÜF TC:^ONTO LiBRARY
--4