Graduation research report

Hoofdmentor: dr. G.J. de Bruin - HordijkOntwerpmentor: ir. E.J.G.C. van DoorenGecommiteerde: ir. A.T.M. Westgeest

Afdeling: Building Technology Studio: Climate Design

Aantalpagina’s: 206

Datum: januari 2010

Auteur: Y.H. SchuuringStudienummer: 1330756

Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht

v verbetering van de visuele kwaliteit in onderwijsruimten door het optimaal benutten van daglichtin

D


pagina 1


pagina 2

januari 2010 Y. H. Schuuring


pagina 3

Voorwoord

Vooruligtdescriptievoormijnafstudeerproject:daglicht in onderwijsgebouwen onderbelicht.Detitelgeeftumisschienaleenideeoverderelevantie,deinhoudenhetonderzoek.

Erwordtmetdezescriptienaargestreefdomdematevandaglichtinonderwijsruimtenkwalitatiefteverbeteren.Ditkanopvelemanieren.Inditonderzoekiservoorgekozenommetdebasisparametersalsdegeometrievanhetlokaal,degrootteendepositievandaglicht-openingen,tekomentoteengoedevisuelekwaliteitinonderwijsruimten.Uiteindelijkwordenopbasisvanvariatieindeparametersontwerpvariantengemaaktenbeoordeeldaandegesteldeeisen.Ditlijktvrijeenvoudigennietheelerg vernieuwend.Tochblijktuitdepraktijkdatdevisuelekwaliteitinonderwijsruimtenvaakonderdemaatis.Metdeaanbevelingenwordteropeenrelatiefeenvoudigmanierdearchitectenenontwerpersaantezettentothetverbeterenvandevisuelekwaliteitinonderwijsruimten.

Ditafstudeeronderzoekwasnietmogelijkgeweestzonderdebegeleidingvande onderstaandepersonen:- TruusdeBruin-Hordijk,hoofdmentor- ElisevanDooren,ontwerpmentor

Ookwilikdepersonenbedankendiemijtoestemminghebbengegevenomhunscholenteonderzoeken.Inbijzonderbedankikdhr.P.ElemansvoorhethelpenvandeveldmetingenbijbasischooldeBolderik.

Alslaatstewilikmijnoudersenmijnvriendinbedankendiemijindezeafstudeertijdbijzonderhebbenondersteundengeadviseerd.

YdoSchuuring


pagina 4

Samenvatting

Ditonderzoekrichtzichopdaglichtinonderwijsruimten.Debijbehorendeonderzoeksvraagis:Hoe kan daglicht in onderwijsruimten worden verbeterd ten behoeve van het visueel comfort?

Omdezeonderzoeksvraagtebeantwoorden,wordenerverschillendeonderzoekengedaan.Ingrotelijnenbestaatdezeuit:- Onderzoeknaardevisuelekwaliteit inhedendaagseonderwijsruimten;- onderzoeknaardegrootteen positioneringvandaglichtopeningen;- onderzoeknaardegeometrievan onderwijsruimten.Omeengoedestructuurtewaarborgeninditonderzoek,wordtdevolgendeonderverdelinggemaakt:

- I Verkenning- II Onderzoek- III Ontwerp- IV Evaluatie

VerkenningTijdensdeverkenningiseenliteratuurstudiegemaakt.Erisonderzoekgedaannaarrelevanteonderzoeksstudiesennaardehuidigeregelsenwetgevinginzakedaglichtvooronderwijs-gebouwen.Hieruitblijkt,datdecriteriavoorhetbeoordelenvandevisuelekwaliteit,veelverdergaatdandeNederlandsenormenvoorschrijven.

Onderwijsruimten door de jaren heenInditdeelwordtereenbeeldgeschetstoverdeontwikkelingvanhetschoolhuisnaarhet schoolgebouwvandeafgelopen200jaar.

Hetschoolgebouwisindeafgelopentweeeeuwenergveranderd.Inde18ewerddeveranderingvanhetschoolhuisnaarhetschoolvertrekvoornamelijkbepaalddoordeinvoeringvanhetklassikaleonderwijs.Degeometrieendepositievandedaglicht-openingenwerdenbepaalddoordevisieophygiëneengezondheid.Aanheteindevande18eeeuwontwikkeldehetschoolvertrek,doorvernieuwdepedagogischeinzichten,zichnaareenschoolgebouw.Doordeuitvindingvanhetkunstlichtindeindustriëlerevolutie,werdenveelgebouwenniet

meerontworpenopgezondheid.Dezevernieuwdemaniervanverlichtinghaddekomende100jaarveelinvloedopdevormingvanonderwijsruimten,namelijkhetkunstlichtwassuperieuraandaglicht.Hierdooronstondindejaren80hetSickBuildingSyndrome.Hierbijzijnerinhetgebouwveelgezondheidsklachten,dienegatieveinvloedhebbenopdegezondheid,deconcentratieendewerkprestaties.

Omstreeks1990werdermeeraandachtgeschonkenaanleefbaarheid,gezondheidenduurzaambouwen.Hierdoorwerddaglichtweergebruiktalsontwerpparameter.

Daglicht in onderwijsruimtenDaglichtisessentieelvoordemens.Hetheefteengroteinvloedopdedagelijkseprocessenvandemens.Bovendienbeïnvloedthetdefysiologische,psychologische-enbiologischeaspecten,zoalsdeslaap–enwaakcyclus,hormoonfunctiesendecognitievefunctiesalsconcentratieenalertheid.

Ookinhetonderwijsspeeltdaglichteencrucialerol.Eengoedevisuelekwaliteitkandegroei,deprestatiesenverdereontwikkelingvanhetkindpositiefbeïnvloeden.Helaaszijnertegenwoordigveelonderwijs-gebouwen,dieeenslechtevisuelekwaliteithebben.Vaakwordtditbepaalddoortegroteenslechtgepositioneerdedaglichtvoorzieningen.Ditleidttevenstottemperatuuroverschrijdingindezomer,voor-ennajaar.Vaakisdeoorzaakdatertijdenshetontwerpgeengoededaglichtstrategieënzijngebruikt.Omgoedgebruiktemakenvandaglichtinonderwijsruimtenisenigebasiskennisoverdevisuelekwaliteitnodig.

TheorieInhethoofdstuktheoriewordtdecomplexiteitvanbeterdaglichtzichtbaar.Wantvoordebeoordelingvandaglichtisergrofwegeentweedelingtemakeninhetaspectvisuelekwaliteit.Devisuelekwaliteitmaaktonderscheidttussendevisueleprestatieenhetvisueelcomfort.Tabel1toontdecriteriavoorhetbepalenvandevisueleprestatieenhetvisueelcomfort.


pagina 5

OnderzoekTabel3tot5gevenderandvoorwaardenvoordebeoordelingvandemeetbareaspecten.

verlichtingssterkte op het horizontale vlak

opletten min. 300 lux.

schrijven, lezen etc. min. 300 lux.

beeldschermgebruik min. 300 lux.

verlichtingssterkte op het verticale vlak

algemeen min. 1000 lux.

op het bord min. 500 lux.

uniformiteit van de verlichtingssterkte

ratio algemeen Emin / Emax>0,5

luminantie aanbevolen (cd/m2)

minimale luminantie 40

maximale luminantie <1000

luminanties op de wanden 40-157

lezen schrijven en praten 40-60

gebieden voor taken 45-105

beeldscherm gebruik 40-65


papier:werkplek 3:1/1:3

maximale luminantie 1:10/10:1

luminanties op de wanden 1:40/40:1

daglichtfactor

te onderzoeken scholen 3-5 %

simulaties 4 - 6 %

Omdedaglichtkwaliteitinscholentekunnenbeoordelen,zijnerdiversescholenbekekenenonderzocht(figuur01totenmet04).Dezeprojectenzijngekozen,omdatertijdenshetontwerpdaglichtstudieszijnverricht,hetgebouweenscholenprijsheeftontvangenofhetgebouw

visuele kwaliteit

visuele prestatie visueel comfort

verlichtingssterkte voorkomen van verblinding


uitzicht

luminantie het geven van oriëntatie

luminantieverhouding

daglichtfactor

reflectiecoëfficiënt

Hetaspectvoorkomenvanverblinding,wordtbepaaldaandehandvanhetoverschrijdenvandeluminantieverhoudingen.

Devisuelekwaliteitiseenfysiologisch-enobjectiefaspect,datwordtbepaaldaandehandvanveldmetingen.Hetvisueelcomfortiseen(gedeeltelijk)psychologischensubjectiefaspectenwordtgetoetstaandehandeengebruikersonderzoek.

Omeenruimtetekunnenbeoordelenoftekomentoteengoedverlichtingsplan,ishetnodigkennistehebbenvandetakendieplaatsvindeninhetlokaal.Wantelketaakvereisteeneigenlichtbehoefte.Alsrandvoorwaardenvoordevisuelekwaliteitwordttabel2gebruikt.

taak voor de docent

voor de leerling

standaard (verlichtingssterkte)

voor de klas algemeen

1 schrijvenophetschoolbord

lezenenovernemenwatophetbordgeschrevenwordt

500lux(verticaal)

200lux

2 sprekenvoordeklas

oplettenwatdedocentvertelt

300lux 300lux

3 tonenvaneenpresentatie

kijkennaarprojectieoftvscherm

300/10lux 10lux

4 oplettenwanneerdeklaseentaakuitvoert

schrijven,lezen,tekenen,etc.

300lux 300lux

5 beeldschermwerkbegeleiden

kijkennaareenbeeldschermenoppapier

50lux 300luxbovendepc’s

6 voorbereidenofuitwerkenvanlessen

nietaanwezig 300lux 50lux

tabel 1: de beoordelingsaspecten voor de visuele kwaliteit

tabel 3: de beoordelingsaspecten voor de verlichtingssterkte op het horizontale vlak [11]

tabel 4: de beoordelingsaspecten voor de verlichtingssterkte op het verticale vlak

tabel 5: de beoordelingsaspecten voor de uniformiteit van de verlichtingssterkte [18]

tabel 6: de beoordelingsaspecten luminanties [18]

tabel 7: de beoordelingsaspecten luminantiesverhoudingen [30]

tabel 8: de beoordelingsaspecten daglichtfactor [21]

tabel 2: de beoordelingsaspecten voor de visuele kwaliteit [11]


pagina 6

O l ht h l 2 04 O l ht h l 2 03 B ld ik 1 04 B ld ik 1 05 V t h l 1 03 Cl 1 11 Cl 1 07openluchtschool voor het gezonde kind bolderik claercamp

Openluchtschool, 2.04 Openluchtschool, 2.03 Bolderik, 1.04 Bolderik, 1.05 Vensterschool, 1.03 Claercamp, 1.11 Claercamp, 1.07.rij 1 15,3 15,8 9,9 2,3 1,8 12,9 18,5rij 2 10,3 10,7 6 1 1 5,8 5,7rij 2 10,3 10,7 6 1 1 5,8 5,7rij 3 3,2 6 7,2 4 0,8 2,8 3,3rij 4 3,2 6 5,2 1,8 0,8 2,8 2,8

D li htf t d d ht l k l20

Daglichtfactor voor de onderzochte lokalen

18

20


16

18

20


15,314

16

18

20


15,3

10 712

14

16

18

20


Openluchtschool, 2.04

15,3

10,7

10

12

14

16

18

20

DF




B ld ik 1 04

15,3

10,3

10,7

9,97,28

10

12

14

16

18

20

DF




Bolderik, 1.04

Bolderik, 1.05

Vensterschool, 1.03

15,3

10,3

10,7

9,9

6

7,2

6

8

10

12

14

16

18

20

DF




Bolderik, 1.04

Bolderik, 1.05

Vensterschool, 1.03

Claercamp, 1.11

Cl 1 0

15,3

10,3

3,2

10,7

9,9

6

7,2

5,244

6

8

10

12

14

16

18

20

DF




Bolderik, 1.04

Bolderik, 1.05

Vensterschool, 1.03

Claercamp, 1.11

Claercamp, 1.07.

15,3

10,3

3,2

3,2

10,7

9,9

6

7,2

5,2

2,3

1

4

1,82

4

6

8

10

12

14

16

18

20

DF




Bolderik, 1.04

Bolderik, 1.05

Vensterschool, 1.03

Claercamp, 1.11

Claercamp, 1.07.

15,3

10,3

3,2

3,2

10,7

9,9

6

7,2

5,2

2,3

1

4

1,8

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

DF




Bolderik, 1.04

Bolderik, 1.05

Vensterschool, 1.03

Claercamp, 1.11

Claercamp, 1.07.

15,3

10,3

3,2

3,2

10,7

9,9

6

7,2

5,2

2,3

1

4

1,8

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

1 2 3 4

DF

meetpunten




Bolderik, 1.04

Bolderik, 1.05

Vensterschool, 1.03

Claercamp, 1.11

Claercamp, 1.07.

15,3

10,3

3,2

3,2

10,7

9,9

6

7,2

5,2

2,3

1

4

1,8

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

1 2 3 4

DF

meetpunten




Bolderik, 1.04

Bolderik, 1.05

Vensterschool, 1.03

Claercamp, 1.11

Claercamp, 1.07.

figuur 01: Openluchtschool lokaal 2.04 en 2.03

figuur 02: de Bolderik lokaal 1.04 en 1.05

figuur 03: de Vensterschool lokaal 1.03

figuur 04: de Claercamp lokaal 1.11 en 1.07

Noord

Y-richting

X-richting

Noord

Y-richting

X-richting

79007900

79007900

Noord

Y-richting

X-richting

Noord

Y-richting

X-richting

79007900

79007900

Noord

Y-richting

X-richting

Noord

Y-richting

X-richting

79007900

79007900

Noord

Y-richting

X-richting

Noord

Y-richting

X-richting

79007900

79007900

diepte

Y-richtin

g

X-richting breedte

Y-richtin

g

X-richting 7150

7150

7050

Y-richtin

g

X-richting 8000

7050

Y-richtin

g

X-richting 8000

7050

Y-richtin

g

X-richting 8000

7050

Y-richtin

g

X-richting 8000

7150

Y-richtin

g

X-richting 7150

Noord

Y-richting

X-richting

Noord

Y-richting

X-richting

79007900

79007900

Noord

Y-richting

X-richting

Noord

Y-richting

X-richting

79007900

79007900

Noord

Y-richting

X-richting

Noord

Y-richting

X-richting

7900

7900

7900

7900

Noord

Y-richting

X-richting

Noord

Y-richting

X-richting

7900

7900

7900

7900

eenhistorischeschooltypeis.

Detheoretischecriteriazijnvertaaldnaarpractischemeetmethoden.Zoisdehorizontaleverlichtingssterkteaandehandvaneen16puntsrastergemeten,opeenhoogtevan600mm.Ditrastergeefteenrealistischbeeldvandeverlichtingssterkteophetwerkvlak.Dit,omdatdeleerlingenvrijwelnooiteenpermanentewerkplekhebben.

Integrale resultatenHetislastigdescholenonderlingenintegraaltebeoordelen.Ditheefttemakenmetdeverschillendemeettijdstippen.Hierdoorishelderheidvandehemelkoepelnietgelijk.

Bovendienzijnveellokalenvoorzienvangroteplantenvoorderamenentekeningenopderamen.Tercontrole,isdatavanSatel-light[31]gebruikt.Satel-lightgeeftnamelijkdegemiddeldehoeveelheidverlichtingssterkteinhetvrijeveldbuiten,vooreenbepaaldejaar-endagperiodeoverdejaren1995tot2000.

Grafiek1en2tonendeverlichtingssterkteophethorizontalevlakvoordeonderzochtelokalenindewinterendezomer.Allelokalenvoldoeninwinteraandegesteldecriteria,metuitzonderingvandeBolderik(lokaal1.05)endeVensterschool(lokaal1.03).Indezomervoldoenallelokalen.Deuniformiteitvandeverlichtingssterktevarieertsterk.Dithangtprimairafvandehoeveeloriëntaties,diehetlokaalverlichtenendeverhoudingenvandedaglichtopeningen.

DelokalenvandeBolderik(1.04+1.05),deVensterschool(1.03)endeClaercamp(1.11)tonenonvoldoendeuniformiteitinhorizontaleverlichtingssterkte.

Grafiek3toontdedaglichtfactorenvoordeonderzochtescholen.Debolderik(lokaal1.05)endeVensterschool(1.03)toneneentelagedaglichtfactor.

Integrale besprekingAlleonderzochtelokalenhebbenverschillendegeometrieën,zijngelegenaanverschillendeoriëntatiesenhebbenvoordedaglichtopeningenanderegroottenenposities.Voordezescholenzijnovereenkomstigeuitgangs-punten,dievooreengoededaglichtkwaliteitin

grafiek 1: meetresultaten voor de daglichtfactor voor de onderzochte scholen


pagina 06

lokaal: positie luminantie luminantie verhouding

Openluchtschool voor het Gezonde kind

2.04 glasvlak 1170 cd/m2 1:30

vloer 38 cd/m2

2.03 glasvlak 611 cd/m2 1:38

vloer 16 cd/m2

de Bolderik 1.04 vloer 3 cd/m2 1:10

glasvlak 29 cd/m2

1.05 vloer 1 cd/m2 1:12

glasvlak 12 cd/m2

Venster-school

1.03 vloer 3 cd/m2 1:42

glasvlak 126 cd/m2

Claercamp 1.11 plafond 74 cd/m2 1:21

glasvlak 1554 cd/m2

1.07 vloer 22 cd/m2 1:55

glasvlak 1220 cd/m2

O l ht h l 2 04 O l ht h l 2 03 B ld ik 1 04 B ld ik 1 05 V t h l 1 03 Cl 1 11 Cl 1 07openluchtschool voor het gezonde kind bolderik claercamp

Openluchtschool, 2.04 Openluchtschool, 2.03 Bolderik, 1.04 Bolderik, 1.05 Vensterschool, 1.03 Claercamp, 1.11 Claercamp, 1.07.rij 1 390 1027 640 76 242 1830 2002rij 2 623 677 290 30 63 676 738rij 2 623 677 290 30 63 676 738rij 3 480 630 275 46 35 441 473rij 4 722 606 183 92 16 338 440

V li hti t kt h t h i t l l k d d ht l k l2500

Verlichtingssterkte op het horizontale vlak voor de onderzochte lokalen2500

Verlichtingssterkte op het horizontale vlak voor de onderzochte lokalen

2000

2500


2000

2500


1500

2000

2500



2000

2500

DF




B ld ik 1 04

1000

1500

2000

2500

DF




Bolderik, 1.04

Bolderik, 1.05

Vensterschool, 1.03

722677

1000

1500

2000

2500

DF




Bolderik, 1.04

Bolderik, 1.05

Vensterschool, 1.03

Claercamp, 1.11

Cl 1 0

623480

722677

640500

1000

1500

2000

2500

DF




Bolderik, 1.04

Bolderik, 1.05

Vensterschool, 1.03

Claercamp, 1.11

Claercamp, 1.07.

390

623480

722677

640290 275

18376 46

500

1000

1500

2000

2500

DF




Bolderik, 1.04

Bolderik, 1.05

Vensterschool, 1.03

Claercamp, 1.11

Claercamp, 1.07.

390

623480

722677

640290 275

18376 30 4692

0

500

1000

1500

2000

2500

DF




Bolderik, 1.04

Bolderik, 1.05

Vensterschool, 1.03

Claercamp, 1.11

Claercamp, 1.07.

390

623480

722677

640290 275

18376 30 4692

0

500

1000

1500

2000

2500

1 2 3 4

DF

meetpunten




Bolderik, 1.04

Bolderik, 1.05

Vensterschool, 1.03

Claercamp, 1.11

Claercamp, 1.07.

390

623480

722677

640290 275

18376 30 4692

0

500

1000

1500

2000

2500

1 2 3 4

DF

meetpunten




Bolderik, 1.04

Bolderik, 1.05

Vensterschool, 1.03

Claercamp, 1.11

Claercamp, 1.07.O l ht h l 2 04 O l ht h l 2 03 B ld ik 1 04 B ld ik 1 05 V t h l 1 03 Cl 1 11 Cl 1 07

openluchtschool voor het gezonde kind bolderik claercamp Openluchtschool, 2.04 Openluchtschool, 2.03 Bolderik, 1.04 Bolderik, 1.05 Vensterschool, 1.03 Claercamp, 1.11 Claercamp, 1.07.rij 1 3445 9082 6908 1270 2644 7416 8205rij 2 5481 5950 3098 508 696 2735 3945rij 2 5481 5950 3098 508 696 2735 3945rij 3 4228 5533 2946 762 371 1841 1893rij 4 6368 5324 1981 1574 185 1376 1788

V li hti t kt h t h i t l l k d d ht l k l10000


9000

10000


8000

9000

10000


7000

8000

9000

10000


6368595069086000

7000

8000

9000

10000



5481

636859506908

5000

6000

7000

8000

9000

10000

DF




B ld ik 1 0454814228

636859506908

4000

5000

6000

7000

8000

9000

10000

DF




Bolderik, 1.04

Bolderik, 1.05

Vensterschool, 1.03

3445

54814228

636859506908

3098 29463000

4000

5000

6000

7000

8000

9000

10000

DF




Bolderik, 1.04

Bolderik, 1.05

Vensterschool, 1.03

Claercamp, 1.11

Cl 1 03445

54814228

636859506908

3098 2946

19812000

3000

4000

5000

6000

7000

8000

9000

10000

DF




Bolderik, 1.04

Bolderik, 1.05

Vensterschool, 1.03

Claercamp, 1.11

Claercamp, 1.07.3445

54814228

636859506908

3098 2946

19811270

508762

1574

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

8000

9000

10000

DF




Bolderik, 1.04

Bolderik, 1.05

Vensterschool, 1.03

Claercamp, 1.11


54814228

636859506908

3098 2946

19811270

508762

1574

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

8000

9000

10000

DF




Bolderik, 1.04

Bolderik, 1.05

Vensterschool, 1.03

Claercamp, 1.11


54814228

636859506908

3098 2946

19811270

508762

1574

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

8000

9000

10000

1 2 3 4

DF

meetpunten




Bolderik, 1.04

Bolderik, 1.05

Vensterschool, 1.03

Claercamp, 1.11


54814228

636859506908

3098 2946

19811270

508762

1574

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

8000

9000

10000

1 2 3 4

DF

meetpunten




Bolderik, 1.04

Bolderik, 1.05

Vensterschool, 1.03

Claercamp, 1.11

Claercamp, 1.07.

grafiek 2: meetresultaten voor de verlichtingssterkte op het horizontale vlak voor de onderzochte scholen in de winter (meting)

grafiek 3: meetresultaten voor de verlichtingssterkte op het horizontale vlak voor de onderzochte scholen in de zomer, aan de hand van data (Satel-light )

tabel 9: meetresultaten voor de luminanties en de maximale luminantie verhoudingen, positie gekeken vanuit de leerkracht

onderwijslokalenzorgen,dezezijn:dedaglichtopeningen,daglichtvanuitmeerdereoriëntatiesendegeometrie.Degrootteenpositievandedaglichtopeningenbepaleninprincipedehoeveelheiddaglichtinhetlokaal.Groteenbrededaglichtopeningen,vanuitéénoriëntatie,zorgenvoorveelverlichtingssterkteinhetlokaal,maargevendaarentegeneenmindergoedeuniformiteit.DeBolderik(1.03)toonteenhooggeplaatste,gevelbrededaglichtopening.Hiermeekomthetdaglichtdiepenbreedinhetlokaal.DeVensterschooltoontrelatiefsmalleverdiepingshogedaglichtopeningen,welkehetlokaalslechtsplaatselijkvandaglichtvoorzien.Ditresulteertinslechteuniformiteit.

Daglichtvanuitmeerdereoriëntatieszorgtdathetlokaalalshelderwordtervaren.Hierbijisdeuniformiteitvandeverlichtings-sterkteisgoed,zoalsbijdeOpenluchtschoolvoorhetGezondekind.Bijlokalen,waarbijdedaglichtopeningenaanelkaargrenzen,wordteenmindergoedeuniformiteitverkregen.


pagina 07

Hetheeftdevoorkeurdedaglichtopeningenintegengestelderichtingteplaatsen.Daglichtopeningendiedaglichtindirectinhetlokaalbrengen,zorgenvrijwelnietvoorverhogingvandeverlichtingssterkte.

Degeometrievanlokalenkanhetdaglichtinderuimtevergroten.Hetlokaal1.04vandeBolderikheefteenschuinoplopendplafond,ditzorgtvooreenprettigerervaring.Ditnietalleen.Hetverbeterddedaglichtreflectieinhetlokaal.Ditkomtomdathetreflecterendoppervlaktewordtvergroot.

Integrale conclusie

- De hoogte van de daglichtopeningen bepaalt de reikdiepte van het daglicht in lokalen;

- daglicht vanuit meerdere oriëntaties doen het lokaal als helder ervaren;

- daglicht vanuit twee tegenover gestelde richtingen (twee zijden) geeft een betere uniformiteit, dan lokalen waarbij daglicht komt uit aansluitende oriëntaties;

- daglicht indirect verkregen in het lokaal, door bijvoorbeeld een transparante gang, geeft vrijwel geen verhoging van de horizontale verlichtingssterkte

- het heeft de voorkeur geen overbodig grote daglichtopeningen te gebruiken;

- door onderscheid te maken in openingen voor daglicht en openingen voor uitzicht wordt er bewust en strategisch omgegaan met daglicht;

- raamstroken zorgen voor een betere verdeling van daglicht in het lokaal;

- raamblokken zorgen voor plaatselijk daglicht in het lokaal;

- lokalen met een schuin aflopend plafond richting de daglichtopeningen geven minder mogelijkheid tot reflectie van daglicht in het lokaal;

- lokalen met een schuin oplopend plafond richting de daglichtopeningen voorzien het lokaal beter en dieper van daglicht.

OntwerpDeconclusiesvandeveldstudiesenhetliteratuuronderzoekvormendebasisvoordedaglichtstrategie.Dezeisopgedeeldinvijfthema’s:- gebruikersfactoren- oriëntatie- positie- ruimtelijkegeometrie- materialen.Perthemawordenervuistregelsgegeven.Dezevuistregelsdienenalsleidraadtijdenshetontwerpen.

Gebruikersfactoren- Stem de hoeveelheid daglicht op de gebruikerstaken af

- Let op het onderscheid tussen daglichtopeningen en ramen

Oriëntatie- Zorg voor een uniforme daglichtverdeling (figuur 05)

- daglichtopeningen, geplaatst op tegenovergestelde oriëntaties geven de beste uniformiteit in verlichtingssterkte (figuur 06).

x

x

figuur 05: Daglicht vanuit twee oriëntaties.Het lokaal wordt als helder ervaren.Dit geeft een goede uniformiteit in verlichtingssterkte.

figuur 06: Daglicht vanuit twee oriëntaties, waarvan één indirect. Het lokaal wordt als redelijk helder ervaren. Dit geeft een redelijke uniformiteit in verlichtingssterkte.


pagina 08

0 6 8 10 12 14 16

870 W/m²

630 W/m²

tijd in uren

6

8 10

12 14

16 18 20 22

700 W/m

²

450 W/m

²

tijd in uren

6

8

10

12

14

1

6

1

8

2

0

2

2tij

d in

ure

n

280

W/m

²29

0 W

/m²

8 10 12 14 16 18 20 22

900 W/m²

650 W/m²

tijd in uren

6

8 10

12 14

16 18 20 22

900 W/m

²

tijd in uren

6

8

10

12

14

1

6

1

8

2

0

2

2tij

d in

ure

n

280

W/m

²29

0 W

/m²

8 10 12 14 16 18 20 22

720 W/m²

tijd in uren

720 W/m²

tijd in uren 0 6 8 10 12 14 16

O

W

ZO

Z

ZW

Ndaglicht vanuit één oriëntatie:winter situatie 21 december

15˚

winter

12:3015˚

15:45

5˚

09:305˚

O

W

ZO

Z

ZW

N

35˚

voorjaar/najaar900 W/m²

daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septembermet totale straling door zonlicht op het verticale vlak

daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte

daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen, bovenkant op 3,4 meter hoogte

daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september1 raamstrook, bovenkant op 3,4 meter hoogte

12:3035˚

Z

12:3035˚

ZO 10:00

Z 12:30

Z 12:30

Z 12:30

10:0020˚

15:0020˚

07:0010˚

18:0010˚

NO

O

NWW

ZO

Z

ZW

N

N

N N N

daglicht vanuit één oriëntatie:zomer situatie 21 junimet totale straling door zonlicht op het verticale vlak

60˚

zomer700 W/m²

minder dan 2xh

2,3 m. [h]

35˚


Z 12:30

35˚

3,5

0,2

2,1

2,3

m. [

h][h

]

1,2

minder dan 2xh

35˚


3,5

1,9

1,5

3,4

m. [

h]

0,1

minder dan 2xh

35˚


β β

3,5

1,9

1,5

4 m

. [h]

0,1

13:0060˚

Z 13:00

Z 12:30

Z 12:30

10:4535˚

14:45

35˚

05:30 15˚

20:1515˚

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.0,

33 m

.0,

33 m

.0,

75 m

.1

m.

daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte

20˚

3,4m. [h]

7 m

. [b]

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.0,

33 m

.0,

33 m

.0,

75 m

.1

m.

3,4m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.


2,3m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.

daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septemberLokaal met schuin aopend plafond richting de daglichtopening1 raamstrook, bovenkant op 4 meter hoogte

4m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.

6 m. [h

]

8 m. [h]

0,33 m

.5,3

3 m.

0,33 m

.

α

Z 12:30

35˚


3,5

α

ZW

Z 12:30

N

35˚

15:00

20˚

Z

12:3035˚

ZO 10:00

N


20˚

ZO 10:00

20˚

ZW15:00

20˚

Z

12:3035˚

daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september met bewolkte hemelkoepel4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte

N N N N N N N N

Computer Werk Plekken300 lux

Studie Plekken300 lux

1 m

.

1 m

.1

m.

1 m

.

0.83m.

0.75

m.

0.75

m.

0.75

m.

0,83 m

.

O

W

ZO

Z

ZW

12:3035˚

10:0020˚

15:0020˚

07:0010˚

18:0010˚

1variant pl

atte

gron

d

dagl

icht

van

uit

één

orië

ntat

ieda

glic

ht v

anui

t tw

ee o

riënt

atie

sda

glic

ht v

anui

t vi

er o

riënt

atie

s

voorgevel (zuid)

door

sned

eis

omet

rie

2 3 4 5 6 7 8

1.1 6.1

1.2 2.1 4.2

4.1

5.1 6.2 7.1 8.1

1.3

2.2 4.3 5.2 6.3 7.2 8.2

1.4 6.4

1.5 2.3 4.5

4.4

5.3 6.5 7.3 8.3

1.6

2.4 3.2

3.1

4.6 5.4 6.6 7.4 8.4

1.7 2.5 3.3 4.7 5.5 6.7 7.5 8.5

1.8 2.6 3.4 4.8 5.6 6.8 7.6 8.6

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dagl

ichtz

one

Ove

rgan

gszo

ne

Gang

zone

Doc

ent W

erk

Plek

500

lux

0 6 8 10 12 14 16

870 W/m²

630 W/m²

tijd in uren

6

8 10

12 14

16 18 20 22

700 W/m

²

450 W/m

²

tijd in uren

6

8

10

12

14

1

6

1

8

2

0

2

2tij

d in

ure

n

280

W/m

²29

0 W

/m²

8 10 12 14 16 18 20 22

900 W/m²

650 W/m²

tijd in uren

6

8 10

12 14

16 18 20 22

900 W/m

²

tijd in uren

6

8

10

12

14

1

6

1

8

2

0

2

2tij

d in

ure

n

280

W/m

²29

0 W

/m²

8 10 12 14 16 18 20 22

720 W/m²

tijd in uren

720 W/m²

tijd in uren 0 6 8 10 12 14 16

O

W

ZO

Z

ZW


15˚

winter

12:3015˚

15:45

5˚

09:305˚

O

W

ZO

Z

ZW

N

35˚






12:3035˚

Z

12:3035˚

ZO 10:00

Z 12:30

Z 12:30

Z 12:30

10:0020˚

15:0020˚

07:0010˚

18:0010˚

NO

O

NWW

ZO

Z

ZW

N

N

N N N


60˚

zomer700 W/m²

minder dan 2xh

2,3 m. [h]

35˚


Z 12:30

35˚

3,5

0,2

2,1

2,3

m. [

h][h

]

1,2

minder dan 2xh

35˚


3,5

1,9

1,5

3,4

m. [

h]

0,1

minder dan 2xh

35˚


β β

3,5

1,9

1,5

4 m

. [h]

0,1

13:0060˚

Z 13:00

Z 12:30

Z 12:30

10:4535˚

14:45

35˚

05:30 15˚

20:1515˚

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.0,

33 m

.0,

33 m

.0,

75 m

.1

m.


20˚

3,4m. [h]

7 m

. [b]

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.0,

33 m

.0,

33 m

.0,

75 m

.1

m.

3,4m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.


2,3m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.


4m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.

6 m. [h

]

8 m. [h]

0,33 m

.5,3

3 m.

0,33 m

.

α

Z 12:30

35˚


3,5

α

ZW

Z 12:30

N

35˚

15:00

20˚

Z

12:3035˚

ZO 10:00

N


20˚

ZO 10:00

20˚

ZW15:00

20˚

Z

12:3035˚


N N N N N N N N



1 m

.

1 m

.1

m.

1 m

.

0.83m.

0.75

m.

0.75

m.

0.75

m.

0,83 m

.

O

W

ZO

Z

ZW

12:3035˚

10:0020˚

15:0020˚

07:0010˚

18:0010˚

1variant pl

atte

gron

d

dagl

icht

van

uit

één

orië

ntat

ieda

glic

ht v

anui

t tw

ee o

riënt

atie

sda

glic

ht v

anui

t vi

er o

riënt

atie

s

voorgevel (zuid)

door

sned

eis

omet

rie

2 3 4 5 6 7 8

1.1 6.1

1.2 2.1 4.2

4.1

5.1 6.2 7.1 8.1

1.3

2.2 4.3 5.2 6.3 7.2 8.2

1.4 6.4

1.5 2.3 4.5

4.4

5.3 6.5 7.3 8.3

1.6

2.4 3.2

3.1

4.6 5.4 6.6 7.4 8.4

1.7 2.5 3.3 4.7 5.5 6.7 7.5 8.5

1.8 2.6 3.4 4.8 5.6 6.8 7.6 8.6

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dagl

ichtz

one

Ove

rgan

gszo

ne

Gang

zone

Doc

ent W

erk

Plek

500

lux

- Voorkom verblinding Plaatsdedaglichtopeningenophetoostenen westenhoogindegevel(figuur07). Hetzuidengeeftvanwegedestandvandezon geenverblinding.

- Oriënteer het grootste oppervlak op het zuiden Hiermeewordtverblindingvoorkomen. Bovendienvermindertditdehoeveelheid warmtestralingophetoostenenzuiden, deorientatiemetdehoogstewarmtestraling indezomer.Indewinterheefthetzuidende hoogstewarmtestralingenwordthierdoorhet lokaalverwarmd(figuur08).

Positie- positioneer geen daglichtopeningen waar het niet nodig is

- positioneer de daglichtopening hoog in gevel (figuur 09)

- vermijd onnodig grote daglichtopeningen

- geef horizontale daglichtopeningen de voorkeur boven verticale daglichtopeningen

figuur 07: voorkomen van verblinding

figuur 08: voorkom het overproportioneren van daglichtopeningen op het oosten en westen

figuur 09: plaats de daglichtopeningen hoog in de gevel

0 6 8 10 12 14 16

870 W/m²

630 W/m²

tijd in uren

6

8 10

12 14

16 18 20 22

700 W/m

²

450 W/m

²

tijd in uren

6

8

10

12

14

1

6

1

8

2

0

2

2tij

d in

ure

n

280

W/m

²29

0 W

/m²

8 10 12 14 16 18 20 22

900 W/m²

650 W/m²

tijd in uren

6

8 10

12 14

16 18 20 22

900 W/m

²

tijd in uren

6

8

10

12

14

1

6

1

8

2

0

2

2tij

d in

ure

n

280

W/m

²29

0 W

/m²

8 10 12 14 16 18 20 22

720 W/m²

tijd in uren

720 W/m²

tijd in uren 0 6 8 10 12 14 16

O

W

ZO

Z

ZW


15˚

winter

12:3015˚

15:45

5˚

09:305˚

O

W

ZO

Z

ZW

N

35˚






12:3035˚

Z

12:3035˚

ZO 10:00

Z 12:30

Z 12:30

Z 12:30

10:0020˚

15:0020˚

07:0010˚

18:0010˚

NO

O

NWW

ZO

Z

ZW

N

N

N N N


60˚

zomer700 W/m²

minder dan 2xh

2,3 m. [h]

35˚


Z 12:30

35˚

3,5

0,2

2,1

2,3

m. [

h][h

]

1,2

minder dan 2xh

35˚


3,5

1,9

1,5

3,4

m. [

h]

0,1

minder dan 2xh

35˚


β β

3,5

1,9

1,5

4 m

. [h]

0,1

13:0060˚

Z 13:00

Z 12:30

Z 12:30

10:4535˚

14:45

35˚

05:30 15˚

20:1515˚

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.0,

33 m

.0,

33 m

.0,

75 m

.1

m.


20˚

3,4m. [h]

7 m

. [b]

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.0,

33 m

.0,

33 m

.0,

75 m

.1

m.

3,4m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.


2,3m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.


4m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.

6 m. [h

]

8 m. [h]

0,33 m

.5,3

3 m.

0,33 m

.

α

Z 12:30

35˚


3,5

α

ZW

Z 12:30

N

35˚

15:00

20˚

Z

12:3035˚

ZO 10:00

N


20˚

ZO 10:00

20˚

ZW15:00

20˚

Z

12:3035˚


N N N N N N N N



1 m

.

1 m

.1

m.

1 m

.

0.83m.

0.75

m.

0.75

m.

0.75

m.

0,83 m

.

O

W

ZO

Z

ZW

12:3035˚

10:0020˚

15:0020˚

07:0010˚

18:0010˚

1variant pl

atte

gron

d

dagl

icht

van

uit

één

orië

ntat

ieda

glic

ht v

anui

t tw

ee o

riënt

atie

sda

glic

ht v

anui

t vi

er o

riënt

atie

s

voorgevel (zuid)

door

sned

eis

omet

rie

2 3 4 5 6 7 8

1.1 6.1

1.2 2.1 4.2

4.1

5.1 6.2 7.1 8.1

1.3

2.2 4.3 5.2 6.3 7.2 8.2

1.4 6.4

1.5 2.3 4.5

4.4

5.3 6.5 7.3 8.3

1.6

2.4 3.2

3.1

4.6 5.4 6.6 7.4 8.4

1.7 2.5 3.3 4.7 5.5 6.7 7.5 8.5

1.8 2.6 3.4 4.8 5.6 6.8 7.6 8.6

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dagl

ichtz

one

Ove

rgan

gszo

ne

Gang

zone

Doc

ent W

erk

Plek

500

lux

0 6 8 10 12 14 16

870 W/m²

630 W/m²

tijd in uren

6

8 10

12 14

16 18 20 22

700 W/m

²

450 W/m

²

tijd in uren

6

8

10

12

14

1

6

1

8

2

0

2

2tij

d in

ure

n

280

W/m

²29

0 W

/m²

8 10 12 14 16 18 20 22

900 W/m²

650 W/m²

tijd in uren

6

8 10

12 14

16 18 20 22

900 W/m

²

tijd in uren

6

8

10

12

14

1

6

1

8

2

0

2

2tij

d in

ure

n

280

W/m

²29

0 W

/m²

8 10 12 14 16 18 20 22

720 W/m²

tijd in uren

720 W/m²

tijd in uren 0 6 8 10 12 14 16

O

W

ZO

Z

ZW


15˚

winter

12:3015˚

15:45

5˚

09:305˚

O

W

ZO

Z

ZW

N

35˚






12:3035˚

Z

12:3035˚

ZO 10:00

Z 12:30

Z 12:30

Z 12:30

10:0020˚

15:0020˚

07:0010˚

18:0010˚

NO

O

NWW

ZO

Z

ZW

N

N

N N N


60˚

zomer700 W/m²

minder dan 2xh

2,3 m. [h]

35˚


Z 12:30

35˚

3,5

0,2

2,1

2,3

m. [

h][h

]

1,2

minder dan 2xh

35˚


3,5

1,9

1,5

3,4

m. [

h]

0,1

minder dan 2xh

35˚


β β

3,5

1,9

1,5

4 m

. [h]

0,1

13:0060˚

Z 13:00

Z 12:30

Z 12:30

10:4535˚

14:45

35˚

05:30 15˚

20:1515˚

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.0,

33 m

.0,

33 m

.0,

75 m

.1

m.


20˚

3,4m. [h]

7 m

. [b]

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.0,

33 m

.0,

33 m

.0,

75 m

.1

m.

3,4m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.


2,3m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.


4m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.

6 m. [h

]

8 m. [h]

0,33 m

.5,3

3 m.

0,33 m

.

α

Z 12:30

35˚


3,5

α

ZW

Z 12:30

N

35˚

15:00

20˚

Z

12:3035˚

ZO 10:00

N


20˚

ZO 10:00

20˚

ZW15:00

20˚

Z

12:3035˚


N N N N N N N N



1 m

.

1 m

.1

m.

1 m

.

0.83m.

0.75

m.

0.75

m.

0.75

m.

0,83 m

.

O

W

ZO

Z

ZW

12:3035˚

10:0020˚

15:0020˚

07:0010˚

18:0010˚

1variant pl

atte

gron

d

dagl

icht

van

uit

één

orië

ntat

ieda

glic

ht v

anui

t tw

ee o

riënt

atie

sda

glic

ht v

anui

t vi

er o

riënt

atie

s

voorgevel (zuid)

door

sned

eis

omet

rie

2 3 4 5 6 7 8

1.1 6.1

1.2 2.1 4.2

4.1

5.1 6.2 7.1 8.1

1.3

2.2 4.3 5.2 6.3 7.2 8.2

1.4 6.4

1.5 2.3 4.5

4.4

5.3 6.5 7.3 8.3

1.6

2.4 3.2

3.1

4.6 5.4 6.6 7.4 8.4

1.7 2.5 3.3 4.7 5.5 6.7 7.5 8.5

1.8 2.6 3.4 4.8 5.6 6.8 7.6 8.6

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dagl

ichtz

one

Ove

rgan

gszo

ne

Gang

zone

Doc

ent W

erk

Plek

500

lux

0 6 8 10 12 14 16

870 W/m²

630 W/m²

tijd in uren

6

8 10

12 14

16 18 20 22

700 W/m

²

450 W/m

²

tijd in uren

6

8

10

12

14

1

6

1

8

2

0

2

2tij

d in

ure

n

280

W/m

²29

0 W

/m²

8 10 12 14 16 18 20 22

900 W/m²

650 W/m²

tijd in uren

6

8 10

12 14

16 18 20 22

900 W/m

²

tijd in uren

6

8

10

12

14

1

6

1

8

2

0

2

2tij

d in

ure

n

280

W/m

²29

0 W

/m²

8 10 12 14 16 18 20 22

720 W/m²

tijd in uren

720 W/m²

tijd in uren 0 6 8 10 12 14 16

O

W

ZO

Z

ZW


15˚

winter

12:3015˚

15:45

5˚

09:305˚

O

W

ZO

Z

ZW

N

35˚






12:3035˚

Z

12:3035˚

ZO 10:00

Z 12:30

Z 12:30

Z 12:30

10:0020˚15:00

20˚

07:0010˚

18:0010˚

NO

O

NWW

ZO

Z

ZW

N

N

N N N


60˚

zomer700 W/m²

minder dan 2xh

2,3 m. [h]

35˚


Z 12:30

35˚

3,5

0,2

2,1

2,3

m. [

h][h

]

1,2

minder dan 2xh

35˚


3,5

1,9

1,5

3,4

m. [

h]

0,1

minder dan 2xh

35˚


β β

3,5

1,9

1,5

4 m

. [h]

0,1

13:0060˚

Z 13:00

Z 12:30

Z 12:30

10:4535˚

14:45

35˚

05:30 15˚

20:1515˚

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.0,

33 m

.0,

33 m

.0,

75 m

.1

m.


20˚

3,4m. [h]

7 m

. [b]

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.0,

33 m

.0,

33 m

.0,

75 m

.1

m.

3,4m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.


2,3m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.


4m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.

6 m. [h

]

8 m. [h]

0,33 m

.5,3

3 m.

0,33 m

.

α

Z 12:30

35˚


3,5

α

ZW

Z 12:30

N

35˚

15:00

20˚

Z

12:3035˚

ZO 10:00

N


20˚

ZO 10:00

20˚

ZW15:00

20˚

Z

12:3035˚


N N N N N N N N



1 m

.

1 m

.1

m.

1 m

.

0.83m.

0.75

m.

0.75

m.

0.75

m.

0,83 m

.

O

W

ZO

Z

ZW

12:3035˚

10:0020˚

15:0020˚

07:0010˚

18:0010˚

1variant pl

atte

gron

d

dagl

icht

van

uit

één

orië

ntat

ieda

glic

ht v

anui

t tw

ee o

riënt

atie

sda

glic

ht v

anui

t vi

er o

riënt

atie

s

voorgevel (zuid)

door

sned

eis

omet

rie

2 3 4 5 6 7 8

1.1 6.1

1.2 2.1 4.2

4.1

5.1 6.2 7.1 8.1

1.3

2.2 4.3 5.2 6.3 7.2 8.2

1.4 6.4

1.5 2.3 4.5

4.4

5.3 6.5 7.3 8.3

1.6

2.4 3.2

3.1

4.6 5.4 6.6 7.4 8.4

1.7 2.5 3.3 4.7 5.5 6.7 7.5 8.5

1.8 2.6 3.4 4.8 5.6 6.8 7.6 8.6

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dagl

ichtz

one

Ove

rgan

gszo

ne

Gang

zone

Doc

ent W

erk

Plek

500

lux

0 6 8 10 12 14 16

870 W/m²

630 W/m²

tijd in uren

6

8 10

12 14

16 18 20 22

700 W/m

²

450 W/m

²

tijd in uren

6

8

10

12

14

1

6

1

8

2

0

2

2tij

d in

ure

n

280

W/m

²29

0 W

/m²

8 10 12 14 16 18 20 22

900 W/m²

650 W/m²

tijd in uren

6

8 10

12 14

16 18 20 22

900 W/m

²

tijd in uren

6

8

10

12

14

1

6

1

8

2

0

2

2tij

d in

ure

n

280

W/m

²29

0 W

/m²

8 10 12 14 16 18 20 22

720 W/m²

tijd in uren

720 W/m²

tijd in uren 0 6 8 10 12 14 16

O

W

ZO

Z

ZW


15˚

winter

12:3015˚

15:45

5˚

09:305˚

O

W

ZO

Z

ZW

N

35˚






12:3035˚

Z

12:3035˚

ZO 10:00

Z 12:30

Z 12:30

Z 12:30

10:0020˚

15:0020˚

07:0010˚

18:0010˚

NO

O

NWW

ZO

Z

ZW

N

N

N N N


60˚

zomer700 W/m²

minder dan 2xh

2,3 m. [h]

35˚


Z 12:30

35˚

3,5

0,2

2,1

2,3

m. [

h][h

]

1,2

minder dan 2xh

35˚


3,5

1,9

1,5

3,4

m. [

h]

0,1

minder dan 2xh

35˚


β β

3,5

1,9

1,5

4 m

. [h]

0,1

13:0060˚

Z 13:00

Z 12:30

Z 12:30

10:4535˚

14:45

35˚

05:30 15˚

20:1515˚

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.0,

33 m

.0,

33 m

.0,

75 m

.1

m.


20˚

3,4m. [h]

7 m

. [b]

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.0,

33 m

.0,

33 m

.0,

75 m

.1

m.

3,4m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.


2,3m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.


4m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.

6 m. [h

]

8 m. [h]

0,33 m

.5,3

3 m.

0,33 m

.

α

Z 12:30

35˚


3,5

α

ZW

Z 12:30

N

35˚

15:00

20˚

Z

12:3035˚

ZO 10:00

N


20˚

ZO 10:00

20˚

ZW15:00

20˚

Z

12:3035˚


N N N N N N N N



1 m

.

1 m

.1

m.

1 m

.

0.83m.

0.75

m.

0.75

m.

0.75

m.

0,83 m

.

O

W

ZO

Z

ZW

12:3035˚

10:0020˚

15:0020˚

07:0010˚

18:0010˚

1variant pl

atte

gron

d

dagl

icht

van

uit

één

orië

ntat

ieda

glic

ht v

anui

t tw

ee o

riënt

atie

sda

glic

ht v

anui

t vi

er o

riënt

atie

s

voorgevel (zuid)

door

sned

eis

omet

rie

2 3 4 5 6 7 8

1.1 6.1

1.2 2.1 4.2

4.1

5.1 6.2 7.1 8.1

1.3

2.2 4.3 5.2 6.3 7.2 8.2

1.4 6.4

1.5 2.3 4.5

4.4

5.3 6.5 7.3 8.3

1.6

2.4 3.2

3.1

4.6 5.4 6.6 7.4 8.4

1.7 2.5 3.3 4.7 5.5 6.7 7.5 8.5

1.8 2.6 3.4 4.8 5.6 6.8 7.6 8.6

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dagl

ichtz

one

Ove

rgan

gszo

ne

Gang

zone

Doc

ent W

erk

Plek

500

lux


pagina 09

Ruimtelijke geometrie- zorg dat het daglicht gereflecteerd wordt

- vergroot het reflecterend oppervlak

- Volg de baan van de zon

- Vermijd horizontale daklichten (figuur 10)

- Gebruik verticale daklichten (figuur 11)

Materialen- gebruik lichte diffuus gekleurde materialen

OntwerpstudiesOmdedaglichtstratietetoetsen,zijner29ontwerpstudiesgemaakt.Debasisvoordezeontwerpstudieszijndevuistregels.Desimulatieszijngemaaktopdevolgendedata:Winter: 21decemberom14:30uurmet eenbewolktehemelkoepelNajaar: 21juniom14:30uurmeteen bewolktehemelkoepelDezetijdsperiodengeveneenindicatieoverdevisuelekwaliteitineenonderwijsruimte.

Voordeontwerpstudieswordtuitgegaanvaneenstandaardlokaalvan50m2.

Detoetsingscriteriavoordeontwerpstudieszijn:- Daglichtfactor;- uniformiteitvanverlichtingssterkte;- luminantieenluminantieverhoudingen.

Deontwerpstudieszijnalsvolgtgecategoriseerd:- daglichtvanuitéénoriëntatie;- daglichtvanuittweeoriëntaties;- daglichtvanuitmeerdereoriëntaties.

Conclusies ontwerpDebestestudiesvoordaglichtvanuitéénoriëntatiezijn:- onderzoeksstudie5.1- onderzoeksstudie8.1Debestestudiesvoordaglichtvanuittweeoriëntatieszijn:- onderzoeksstudie2.2- onderzoeksstudie3.1- onderzoeksstudie4.4- onderzoeksstudie5.2- onderzoeksstudie6.4- onderzoeksstudie8.2Debestestudiesvoordaglichtvanuitmeerdereoriëntatieszijn:- onderzoeksstudie2.3- onderzoeksstudie3.2- onderzoeksstudie5.3- onderzoeksstudie6.5- onderzoeksstudie7.3- onderzoeksstudie8.3

figuur 12: voorkom het overproportioneren van daglichtopeningen op het oosten en westen

figuur 11: gebruik verticale daklichten

figuur 10: vermijd horizontale daklichten

ßß

L LL

L

L

LLL

L

L

E

E

LL

ßß

L LL

L

L

LLL

L

L

E

E

LL

15˚

35˚

60˚

Z 12:30

35˚

6 m. [h

]

8 m. [h]

0,33 m

.5,3

3 m.

0,33 m

.

Z 12:30

35˚

15˚

35˚

60˚

Dagl

ichtz

one

Ove

rgan

gszo

ne

Gang

zone

15˚

35˚

60˚

Z 12:30

35˚

6 m. [h

]

8 m. [h]

0,33 m

.5,3

3 m.

0,33 m

.

Z 12:30

35˚

15˚

35˚

60˚

Dagl

ichtz

one

Ove

rgan

gszo

ne

Gang

zone

0 6 8 10 12 14 16

870 W/m²

630 W/m²

tijd in uren

6

8 10

12 14

16 18 20 22

700 W/m

²

450 W/m

²

tijd in uren

6

8

10

12

14

1

6

1

8

2

0

2

2tij

d in

ure

n

280

W/m

²29

0 W

/m²

8 10 12 14 16 18 20 22

900 W/m²

650 W/m²

tijd in uren

6

8 10

12 14

16 18 20 22

900 W/m

²

tijd in uren

6

8

10

12

14

1

6

1

8

2

0

2

2tij

d in

ure

n

280

W/m

²29

0 W

/m²

8 10 12 14 16 18 20 22

720 W/m²

tijd in uren

720 W/m²

tijd in uren 0 6 8 10 12 14 16

O

W

ZO

Z

ZW


15˚

winter

12:3015˚

15:45

5˚

09:305˚

O

W

ZO

Z

ZW

N

35˚






12:3035˚

Z

12:3035˚

ZO 10:00

Z 12:30

Z 12:30

Z 12:30

10:0020˚

15:0020˚

07:0010˚

18:0010˚

NO

O

NWW

ZO

Z

ZW

N

N

N N N


60˚

zomer700 W/m²

minder dan 2xh

2,3 m. [h]

35˚


Z 12:30

35˚

3,5

0,2

2,1

2,3

m. [

h][h

]

1,2

minder dan 2xh

35˚


3,5

1,9

1,5

3,4

m. [

h]

0,1

minder dan 2xh

35˚


β β

3,5

1,9

1,5

4 m

. [h]

0,1

13:0060˚

Z 13:00

Z 12:30

Z 12:30

10:4535˚

14:45

35˚

05:30 15˚

20:1515˚

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.0,

33 m

.0,

33 m

.0,

75 m

.1

m.


20˚

3,4m. [h]

7 m

. [b]

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.0,

33 m

.0,

33 m

.0,

75 m

.1

m.

3,4m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.


2,3m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.


4m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.

6 m. [h

]

8 m. [h]

0,33 m

.5,3

3 m.

0,33 m

.

α

Z 12:30

35˚


3,5

α

ZW

Z 12:30

N

35˚

15:00

20˚

Z

12:3035˚

ZO 10:00

N


20˚

ZO 10:00

20˚

ZW15:00

20˚

Z

12:3035˚


N N N N N N N N



1 m

.

1 m

.1

m.

1 m

.

0.83m.

0.75

m.

0.75

m.

0.75

m.

0,83 m

.

O

W

ZO

Z

ZW

12:3035˚

10:0020˚

15:0020˚

07:0010˚

18:0010˚

1variant pl

atte

gron

d

dagl

icht

van

uit

één

orië

ntat

ieda

glic

ht v

anui

t tw

ee o

riënt

atie

sda

glic

ht v

anui

t vi

er o

riënt

atie

s

voorgevel (zuid)

door

sned

eis

omet

rie

2 3 4 5 6 7 8

1.1 6.1

1.2 2.1 4.2

4.1

5.1 6.2 7.1 8.1

1.3

2.2 4.3 5.2 6.3 7.2 8.2

1.4 6.4

1.5 2.3 4.5

4.4

5.3 6.5 7.3 8.3

1.6

2.4 3.2

3.1

4.6 5.4 6.6 7.4 8.4

1.7 2.5 3.3 4.7 5.5 6.7 7.5 8.5

1.8 2.6 3.4 4.8 5.6 6.8 7.6 8.6

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dagl

ichtz

one

Ove

rgan

gszo

ne

Gang

zone

Doc

ent W

erk

Plek

500

lux


pagina 10

Inhoudsopgave

Voorwoord............................................................ 3

Samenvatting....................................................... 4

Symbolenlijst........................................................ 13

DEEL I: VERKENNING

1. Inleiding............................................................... 15 1.1 Aanleiding 15 1.2 Probleemstelling 15 1.3 Afbakening 15 1.4 Doelstelling 15 1.5 Opzet 16 1.6 Opbouw 16

2. Daglicht en onderwijsgebouwen.......................... 17 2.1 Schoolgebouwenvan1800totheden 17 2.2 Daglichtenonderwijsruimten 25 2.3 Daglichtstrategie 25

3. Daglicht............................................................... 26 3.1 Watisdaglicht? 26 3.2 Hetvisuelesysteemvandemens 27 3.3 Hemelkoepel 27

4. Theorie................................................................. 28 4.1 Visuelekwaliteit 28 4.2 Visueleprestatie 28 4.3 Visueelcomfort 33 4.4 Randvoorwaarden 44


pagina 11

DEEL II: ONDERZOEK

5. Methode............................................................... 37 5.1 Verlichtingssterkte 37 5.2 Luminantieenluminantieverhoudingen 40 5.3 Reflectiecoëfficient 41 5.4 Verblinding 41 5.5 Daglichtfactor 42 5.6 Instrumententerbeoordelingvandevisuelekwaliteit 42

6. Veldmetingen.............................................................. 44 6.1 Teonderzoekenonderwijsgebouwen 44 6.2 EersteOpenluchtschoolvoorhetGezondeKind 45 Algemeen Resultaten Bespreking Conclusies Aanbevelingen 6.3 OpenbareBasisschooldeBolderik 70 Algemeen Resultaten Bespreking Conclusies Aanbevelingen 6.4 Vensterschool Oosterpark 89 Algemeen Resultaten Bespreking Conclusies Aanbevelingen 6.5 ProtestantChristelijkeBasischooldeClaercamp 105 Algemeen Resultaten Bespreking Conclusies Aanbevelingen

6.6 Integralebespreking 128 6.7 Integraleconclusies 129


pagina 12

DEEL III: ONTWERP

7. Ontwerp 131 7.1 Ontwerpuitgangspunten 131 7.2 Randvoorwaarden 131 7.3 Simulatiestudies 131 7.4 Daglichtstrategie 131 7.5 Ontwerpstudies 131

DEEL IV: EVALUATIE8. Conclusies en aanbevelingen...................................... 159 8.1 Conclusiesonderzoek 159 8.2 Conclusiesontwerp 159 8.3 Aanbevelingen 159 8.4 Evaluatie 159

9. Literatuurlijst....................................................... 161 9.1 Literatuur 161 9.2 Rapporten 161

BIJLAGEN..................................................................... 162 BIJLAGEI: ResultatenEersteOpenluchtschoolvoorhetGezondeKind 167 BIJLAGEII: ResultatenOBSdeBolderik 167 BIJLAGEIII: ResultatenVensterschoolOosterpark 173 BIJLAGEIV:ResultatenPCBSdeClaercamp 177 BIJLAGEV: Vragenlijstgebruikersonderzoek 183 BIJLAGEVI: Antwoordenlijstgebruikersonderzoek 189 BIJLAGEVII: Resultatenontwerpstudies 191 BIJLAGEVIII:Eisenvoordaglichtinonderwijsgebouwen 206


pagina 13

Symbolenlijst

A Oppervlakte [m²]

Ag Oppervlaktevanhetglas [m²]

DFgem Gemiddelde daglichtfactor [%]

DF Daglichtfactor [%]

DGI DaylightGlareIndex

E Verlichtingssterkte [lux]

Egem Gemiddeldeverlichtingssterkte [lux]

Emax Maximaleverlichtingssterkte [lux]

Emin Minimaleverlichtingssterkte [lux]

Ei Interneverlichtingssterkte [lux]

Ev Verticaleverlichtingssterkteophetoog [lux]

Evv Verticaleverlichtingssterkteinhetvrijeveld [lux]

L Luminantie [cd/m²]

Lb Luminantievandeachtergrondnaardebron [cd/m²]

Ls Luminantievandebrondatschittert [cd/m²]

Lw Luminantiebinnenhetraamvlak [cd/m²]

n Aantalmeetpunten

PGSV PredictedGlareSensationVote

Y Breedte [m]

X Lengte [m] α Hellingshoekvandekijkrichtingtenopzichtevanhet [°] Horizontalevlak

Ф Hoekvandezichtbarehemel [°]Фw Factordieweergeefthoedeopbouwvande daglichtopening is

ρ Gemiddeldereflectiefactorvandeomringende [%] oppervlakken

ω Ruimtehoek [°]

100, , · Ω, 0,0, ·

0,25ΣLω

·

,2 0, 0, 0,1 ,2

· Φ1 Φ

∑ 100%

100%

,2 52,2 10100%

12


pagina 14

DEE

L I:

VER

KEN

NIN

G


pagina 15

1. Inleiding

1.1 AanleidingDeafgelopenjarenisveelonderzoekgedaannaardaglichtinonderwijsgebouwen.Dit,omdatdaglichteengroteinvloedheeftophetwelzijn,destemmingendegezondheidvandegebruikers.Daglichtheefteengroteinvloedopdedagelijkseprocessenvandemens.Hetbeïnvloedtdefysiologische,psychologische-enbiologischeaspectenvandemens,zoalsdeslaap–enwaak-cyclus,dehormoonfunctiesencognitievefunctiesalsconcentratieenalertheid.Daglichtisdusvanessentieelbelangvoorhetpresterenengoedfunctionerenvanhetmenselijklichaam.Doordebiologischekloktebeïnvloeden:dooropjuistewijzeentijdvoldoendedaglichttoetedienen,kunnendeprestatiesenhetwelzijnvandegebruikersvangebouwenwordenverbeterd.

Voldoendedaglichtineenonderwijsruimtekangedurendehetjaarresultereninverminderingvankunstlicht.Ditheefttevensverminderingvandeinternewarmtelasttotgevolg.Vanuitenergetischoogpuntisditaantrekkelijkenbovendienleidthettotverminderingvandekoellastindezomer.

1.2 ProbleemstellingTegenwoordigblijktdatveelbasisscholenkampenmeteenslechtbinnenklimaat.Ditkomt,omdatscholenwordenontworpenmetbeperktbudget.Dehogeplafondszijnverdwenenendehoeveelheiddaglicht,doordegroteramenzijningewisseldvoorgemeenschappelijkeschoenen-dozen.Delokalenzijnvaakvoorzienvangrotedaglichtoppervlakken,wordenvoorzienvanmechanischeventilatieenvoldoendekunstlichtwateen‘gezond’binnenklimaatoplevert.[1]Vaakwordtditbepaalddoortegroteenslechtegepositioneerdedaglichtvoorzieningen.Ditleidttevenstottemperatuuroverschrijdingindezomer,voor-ennajaar.

Tegenwoordigwordtdenadrukveelalgelegdopgoedkoopbouwenengoedisoleren.Waardoordegevelsvanscholensteedsdichterworden.Vanuitditoogpuntishetinteressantomteonderzoekenhoedevisuelekwaliteitinonderwijs-ruimtenkanwordenverbeterd.

Kinderenindeleeftijdvan5tot18jaar spenderenomgeveer20%vanhunleveninonderwijsgebouwen.Methetfeitdatkinderenerg

gevoeligzijnvooreenslechtbinnenklimaat,ishetergbelangrijkdathierveranderinginkomt.

Hetdoetblijkendaterteweinigaandachtwordtbesteedaandaglichtstrategieën.Hierdoorwordendeprestatiesnietoptimaalbenut.Metaldezefeitenoverdaglichtinonderwijslokalenishetinteressantomhetvolgendeteonderzoeken:

Hoe kan daglicht in onderwijsruimten worden verbeterd ter behoeve van het visueel comfort?

1.3 AfbakeningDitonderzoekbeperktzichtothettoetsenvandetheorieruimteninhetbasisonderwijs.Onderwijsruimtenwaarpraktijkgerichtonderwijswordtgevolgd,komenvoorditonderzoeknietinaanmerking.Ookzalalleenwordengekekennaardeinvloedenvandaglichtopdevisuelekwaliteitinstandaardlokalen.

Hetvisueelcomfortineenlokaalismoeilijkteonderzoeken.Ditkomt,omdatditgedeeltelijkeensubjectiefaspectis.Omtochinzichttekrijgeninhetvisueelcomfortvandeonderzochtelokalen,isgevraagdofdedocentenbereidzijneenvragen-lijstintevullenoverhetvisuelecomfortvanhetlokaal,waarinzijdoceren.Omdatperlokaalmaximaaltweeleerkrachtendocerenkunnenderesultatennietalssignificantworden beschouwd.

Voordeontwerpvariantenzullengeen temperatuuroverschrijdingberekeningenwordengemaakt.Alsindicatievoordetemperatuuroverschrijdingengeldtderatiotussenhetoppervlakvandegevelendedaglichtvoorzieningen(WWR).Metdezemaatregelwordterduidelijkonderscheidgemaakttussendekwaliteitendekwantiteitvandaglichtinhetlokaal.

1.4 DoelstellingDedoelstellingvanditonderzoekisombijarchitectenenontwerperseenbewustzijntedoenlatenontstaanoverdeinvloedenvandaglichtinonderwijsgebouwen.Alseindproductzullendiverseontwerpvariantenwordenverwerktineendaglichtstrategievoordevisuelekwaliteitinonderwijsruimten.


pagina 16

1.5 OpzetHetonderzoekisgestartmeteengrondigeliteratuurstudie.Vanuitdezestudiewordendedefinitiesvandevisuelekwaliteitgedefinieerdenwordendehuidigenormentenaanzienvanderegelgevingbestudeerdenvastgelegd.Voordaterbegonnenwordtmethetontwerpenvanonderwijsruimten,zalereenintensiefdaglichtonderzoekenanalyseplaatsvinden.Ditonderzoekzalzichrichtenopdevisueleprestatieenbestaatvoornamelijkuitveldmetingeninvierbestaandeonderwijsgebouwen.Daarnaastvolgteronderzoeknaarhetvisueelcomfort.Ditbestaatuithetenquêterenvandeervaringenvanleerkrachteninonderwijsruimten.Voordezeonderzoekenwordenprojectengekozenwaarvanbekendstaatdatertijdenshetontwerpeengedegendaglichtonderzoekisverricht,deschooleenscholenbouwprijsheeftontvangenofeenpraktijkvoorbeeldisvanhistorische typologieënvanscholen.

VervolgenszalermiddelshetsimulatieprogrammaAutodesk®Ecotect™v5.60metRadianceplug-indiversepositiesengroottenvandaglicht-openingenwordenonderzocht.Indeconclusieszalervoornamelijkwordengekekennaarderelatietussenderuimtelijkeproporties,degrootteenpositievandedaglichtopeningenendeoriëntaties.Uiteindelijkzullenercriteriawordengesteldaanwateenruimtevisueelaantrekkelijkmaakt.Vanuitditonderzoekwordenparametersvoordeontwerpstudiesgedefinieerd.Hierinisinbeginselhetdaglichtsuperieuraankunstlicht.Voordeontwerpvariantenzullendeconclusiesvandeveldmetingenendeliteratuurstudiestengrondslagliggen.Allecriteriavoordeontwerpstudieswordenvertaaldnaareenvuistregels.Dezevuistregelswordengebundeldineendaglichtstrategie.

Dezedaglichtstrategieisopgedeeldinvijfthema’s:gebruikersfactoren,oriëntatie,positie,ruimtelijkegeometrieenmaterialen.Dezezijntotstandgekomendoorliteratuur-studiesenonderzoeknaardevisuelekwaliteitinvijfonderwijsruimten.Perthemawordenervuistregelsgegeven.Dezevuistregelsdienenalsdaglichtstrategietijdenshetontwerpen.

1.6 OpbouwDeopbouwvanhetverslagwordtverdeeldinvierdelen,verkenning,onderzoek,ontwerpentenslottedeevaluatie.

IndeelI,deverkenning,wordenliteratuurstudiesverrichtnaardenormeneneisendietengrond-slagliggenaandaglichtinonderwijsgebouwen.Bovendienzaldehistorievanhetklaslokaalwordenonderzochtenzalerwordenbepaald,waaromdelokalenzijnzoalszetegenwoordigzijn.Alssluitstukkomendedefinitiesvandevisuelekwaliteitaandeorde.Watbepaaltdevisuelekwaliteitenhoegaatmenhiermeeom.

DeelIIgaatinophetveldonderzoek.Hierinwordendeverschillendeteonderzoekenscholenonderzocht.Alseerstewordendemethodenbeschreven.Hierinstaathoedetheoretischeaspecten,diedevisuelekwaliteitbepalen,zijnvertaaldinpraktischemeetverrichtingen.Vervolgenswordenderesultatenvanvieronderwijsruimtenvanhedendaagsescholenbeschreven.Peronderwijsruimtenwordenconclusiesgetrokkenaandehandvandegesteldecriteriavoordevisuelekwaliteit.Voordeonderwijsruimtenzijnerdiverse aanbevelingengemaaktomdevisuelekwaliteitinhetlokaalteverbeteren.Tenslottewordendeconclusiesintegraal besprokenenzalereenuitspraakgedaanwordenoverdevisuelekwaliteitinhedendaagse onderwijsgebouwen.

DeelIIIgaatinophetontwerpaspectvanditonderzoek.Deontwerpparameterswordengedefinieerduitdeconclusiesvanhetliteratu-uronderzoekendeveldmetingen.Dezevormendebasisvoordedaglichtstrategie.Dedaglichtstrat-egiebevatrichtlijnenvoorontwerpersenarchitectendiedaglichtalsessentieelonderdeelwillengebruikenvoorhetontwerpenvanbasis-scholen.Vanuithierwordendiverseontwerpvari-antengemaakt.VervolgenswordendezegetoetstaangedefinieerdecriteriavoordevisuelekwaliteitmethetprogrammaAutodesk®Ecotect™v5.60metRadianceplug-in.Uitdezevariantenzulleneentientalbestestudieswordenverwerktineendaglichtstrategie.

Tenslottewordeninhetlaatstedeeldeconclusies,evaluatieenaanbevelingengedaan.


pagina 17

2. Daglicht en onderwijs gebouwen

2.1 Schoolgebouwen van 1800 tot hedenInde18eeeuwoverheerstehethoofdelijkeonderwijs,bekendalshetschoolhuis.Hierbijkregendeleerlingenindividueelonderwijsbijdekatheder;eenzitplaatsvandeonderwijzer(figuur13).Deleerlingkreegopeenonderwijsdaggedeeltelijkprivé-onderwijsenmoestderesterendedagvaak

hardoplezendzelfstandigwerken.In1800werdhetklassikaleonderwijsingevoerd,bekendalshetschoolvertrektype.MetdezeeerstenationaleonderwijswetgevingwerddeoverheidsbemoeienismethetschoolvertrekinNederlandingeluid.Ditmaaktehetmogelijkdriegroepenvantotaal70leerlingenteonderwijzeninéénleslokaal.Dezenieuweregelgevingbrachtweiniginhoudelijkeveranderingenvoorhetschool-vertrek.Maarerwerdwelgewezenopvoldoendelucht,lichtenruimteinhetschoolvertrek.

In1811verscheenerinhetsemi-officiëlepedagogischetijdschrift‘Bijdrage ter bevordering van het Onderwijs en de Opvoeding’hetmodelontwerpvooreenlagereschoolmet honderdkinderen.Inditontwerpzatenallekinderenvandedrieklassengerichtnaardeonderwijzerendeblinde

figuur 13: hoofdelijk onderwijs in 1781 door Matthias de Sallieth [2]

figuur 14: modelontwerp uit 1811, ontwerper onbekend [2]

muur,waaraandeschoolbordenbevestigdwaren.Deruimtevanhetmodelontwerphadeenrechthoekigenlangwerpigevorm.Zonderuitstekken.Hetlokaalwerdzoingedeelddatereenoptimaleverdelingvanleerplekkenencontinuzichtdoordeleerkrachtopdedrieklassenwas.

Invakliteratuurwerdveelgeschrevenoverhetverbeterenvandegezondheidvandeleerlingenindeklaslokalen.Hierinvormdejuistelichtinvaleenbelangrijkeopgavebijdebouwvanscholen.Ramenopdezuidzijdevandeschoolwerdenafgewezen.Ditzouzorgenvoorteveellichtinvalendaarmeealshinderlijkwordenervaren.Zelfs,zowerderbeschreven,zouditkunnenleidentotgezichtsafwijkingen.Hetmodelontwerphaddevoorgevelophetnoordenendezijgevelsinhetoostenenhetwesten(ziefiguur14).


pagina 18

Inhetmodelontwerpwerdendeluchttoevoerendaglichtinhetlokaalvoorziendoortweeramenindevoorgevelendoordedubbeleramenindezijgevel.Omhetlokaalgoedteverlichtenwashetnodigomderameninjuistegrootteenhoogteuittevoeren.Inditlokaalzatendeleerlingenrichtingdeblindemuur,hierdoorkwamhetlichtvandezij-enachterkant.

In1821belasttekoningWillemIdegouverneursmetpersoonlijktoezichtophetlagereonderwijs,bovendienwerdendezebenoemdtotpresidentenvandeprovincialeonderwijs-commissie.Ditallesgebeurdeomdeuitvoeringvandewetophetlagereonderwijsteversnellen.Degouverneurszorgendatnieuwescholenwerdengebouwdvolgenshetmodelontwerp.In1825ontstondereenspeciaalfondsvoorhetonderhoudenhetverbeterenvanhetschool-vertrek.Voordatdezeregelinginwerkingtrad,werdendekostenveelalbetaalddoordekerkenofdooranderebijzonderefondsen.

In1825werddoordegemeenteGelderlandeennieuwmodelontwerpvoorlagereschool-vertrekkenvanvijftigenhonderdleerlingengemaakt(figuur15).Ditontwerptoondegroteovereenkomstighedenmethetmodelontwerpuit1811.Alleenkwamhetdaglichthierviazeergroteramenindezijgeveldeschoolbinnen.Dezij-gevelsmetdegroteramenlageninhetoostenenwesten.Ditomtevoorkomendaterschaduwopdetafelsvandeleerlingenenervalslichtopdeschoolbordenkwam.Eenandereredenwashetvoorkomenvanhetoplopenvandetemperatuurindezomer,voor-ennajaar.

In1828verzochtdeoverheiddegouverneursomiederzestekeningenvanhetbestingerichteschoolvertrekuithunprovinciesoptesturen(plattegrond,doorsnede,bouwjaaren bouwkosten).Eenselectieuitdezeinzendingenzouwordengelithografeerd.Zodatdezekunnendienenalsvoorbeeldbijdebouwvanscholenenalsaanvullingopdebestaandeliteratuuroverscholenvertrekken.Bijdetekeningenwerdvooralgeletopdepositievanderamen,want:‘veelal wordt gezondigd door het bijbrengen van te veel licht’.Deramenmoestenzoveelmogelijk geplaatstwordeninhetnoorden,eenblindemuurwasvereistendescholenmoestenbreedenondiepvanvormzijn.In1830werdener,vandeintotaal127inzendingen,10gelithografeerdenverstuurdnaardeverschillendegemeenten.De‘sPrincenhagetoondedegrootste overeenkomstmethetmodelontwerpuit1811.EenandereschooldieveelovereenkomstenhadwasCoolkerkeinWest-Vlaanderen.Ondanksdeveleinzendingenwerderveelbezwaargeuitopdewensvoorhetplaatsenvanramenophetnoorden.Hethadnamelijkdevoorkeurvoorhetplaatsenvanramenopdelangskantvanhetgebouw;hetoostenenzuiden.DeprovencialebouwmeestervanCaneghemwasvanmeningdatdegebruikersuitzichtmoetenhebben,dithetbestelichtinhetlokaalzoubrengenenderamenhetgebouwopdezichtzijdezoudensieren.VanuithetGeldersekwamendevolgendebezwarentegenrameninhetnoorden:- Tijdenswinterdagenzouerteweinig daglichtindescholenkomen;- deleerlingenzoudenmetderugnaarhet invallendelichtzitten,waardoorzewerkenfiguur 15: modelontwerp voor een lagere school van vijftig

en honderd leerlingen, 1825 [2]


pagina 19

ineigenschaduw;- wildemendaglichtviahetnoorden krijgendanmoestendegebouwentehoog gebouwdworden.InGelderlandgingdevoorkeuruitnaarhetplaatsenvanrameninhetoostenenwesten.Zoalsdatgebeurdeinhetmodelontwerpuit1825.

Hetwaseenlastigeopgaveomeenmeerklassigeschoolvertrektevormenmeteengoedelichtinvalmetdezichtzijdenrichtingdeblindemuur.Eenschetsin1841vanWijnbeek,deinspecteurvanhetlagereonderwijs,voldeedwelaandebovenstaandecriteria,maarwerdnooit gepubliceerd.

InGroningenwerdeenonderverdelinggemaaktinhetschoolvertrek.Eenscheidingwerdgemaakt‘indekorteweg’;haaksopdelengterichtingvanderuimte.Hierdoorontstondenertweeklassen.Waarschijnlijkdeedmenditomeenscheidingtecreërentussenjongensenmeisjes.Indemodellenvoordeschoolvertrekkendiedeoverheidverspreidde,warenerdrieklassen’indelangeweg’geplaatst,parallelmetdelengterichtingvanderuimte.Dezewijzevanplaatsingkreeggeleidelijkdeoverhand.

Determschoolgebouwkwammenvoorheteersttegenin1807.DitkwamvoorbijeenopgeleverdeschoolinWinschoten,metvoorelkeklaseenlokaal.Indeperiode1800-1830groeidedelagereschoolinNederlandvaneengebouwzonder kenmerkendeeigenschappen(schoolhuis)toteenherkenbaarbouwtype(schoolvertrek, schoolgebouw).VaneendoorgaanssobergebouwwerddeschooleenplaatswaardeVerlichtingletterlijkenfiguurlijkdesamenlevingbinnentrad.Kenmerkendvoorhetnieuweschoolgebouwvoorhetlagereonderwijswasdelangwerpigegrond-vorm,deraampartijenmetschuif-entuimelramenendehogeverdiepingmettongewelf.

Dewetophetlagereonderwijsvan1857isdeeersteonderwijswetnadegrondwetherzieningvan1848.Dithadweinigconsequentiesvoordeschoolgebouwen.In1859luiddedevraagofhetvanuiteenpedagogischoogpuntverantwoordwasomeengrootaantalleerlingenvanverschillendeleeftijdenenniveausinéénklastehebben.

ErwarendiverseaanbevelingentotovernamevanhetDuitsteonderwijssysteem,waarbijleerlingenvandezelfdeleeftijdineenaparteonderwijs-ruimteleskregen.Nadezeaanbevelingwerdenerdiversescholengebouwddievergelijkbaarwarenmetdittypeschool.Dezeschoolgebouwenwarenruim20meterlang,20meterbreeden5meterhoog.Deruimtewerddoortweehoutenschottenindrielokalenverdeeldvanieder10meterbij7meter.Deramenbevondenzichopdelangemurenvanhetgebouw,zodathetdaglichtvanlinksenvanrechtshetgebouwbinnenkwam.

In1863verplichttedewetopmiddelbaaronderwijsdeoverheidtotstimuleringsbeleid.HetvoortgezetonderwijskreeghierdoorimpulsenDezemaatregelverplichttedeoverheidvijftiennieuwehbs’entestichten.Indezewetwerdenvierschooltypengenoemddietotmiddelbareschoolwerdengerekend:deBurgerschool,deHogereBurgerschool(HBS),deLandbouwschoolendePolytechnischeschool.

DecommissieSalverdawerdin1878benoemdenvloeidevoortuitdeherzieningvandeWetophetLagereOnderwijs.HetrapportvandecommissieSalverdawerdin1879bijdeministeringediend.Hierinwerdenin22paragrafenalleaspectenvanhetschoolgebouwbehandeld:vandeliggingvanhetgebouwendeterreingesteldheidtotenmethetmeubilairindelokalen.Erwerdgepleitvoorvoldoendeafstandtotaanpalendebebouwingomtevoorkomendathetdaglichtindelokalenwerdverhinderd.Decommissiegeeftinhetoostengelegenvertrekkendevoorkeur.Dezewordenverwarmddoordeverkwikkendemorgenzonenzijnindenamiddagnietaangrotehitteblootgesteld.Erwerdookgepleitvoorhetverbannenvanhogebomenuitdedirectenabijheidvandeschool.Deredenhiervoorwasdebelemmeringvandelichtinvalindelokalen,doortedichteschaduw.Bovendienzoudebeweeglijkheidvande bladschaduwennadeligzijnvoordeogen.SlechteverlichtingindelokalenzouvolgensDuitsonderzoekderedenvanbijziendheidzijn.Ookkwamdecommissiemetnieuwenormenvoordegroottevanlokalen:hetaantalleerlingenperlokaal,deoppervlakteperleerlingendekubiekeluchtinhoudvooriedereleerlingwerdvastgesteld


pagina 20

Demogelijkheidomtoezichttehebbenopdebewegingenvandeleerlingeniséénvandeoverwegingendiebijderuimtelijkeopzetvandescholeneenrolheeftgespeeld.Vaakwerderarchitectonischonderscheidgemaaktingoedkopeenduurderescholen.Waarbijdegoedkoperevaakeensober classicistischkarakterhaddenendeduurderevaakteherkennenwarenaandeplasticiteitvandegevel,waarbijpilastersenspekstenenwerdentoegepast.Aanheteindevande19eeeuwwerdenersteedsmeerhoekscholengebouwd,waarbijdescholeninhetmiddeneenknikhebben.Vaakwarendezescholenquaruimtelijkeindelingenidentiek.Deruimtelijkecompositievanschoolgebouwenindelaatstedecenniavandenegentiendeeeuw

oprespectievelijk48,1m2en4,5m3.Tussendeachtersteschoolbanktothetschoolbordwerdeenmaximaleafstandgesteld.Ditwerd beargumenteerdmethet‘gezichtvermogen der leerlingen’.Namelijkhetvoordurendaccomoderenvandeogen,inverbandmetdekorteafstandtothetwerkbladendegroteafstandtothetbord,zouvermoeidheidteweegbrengen.Devastgesteldehoogtevan4,5-5meterinhetlokaalwaseencomprimistussenvoldoendelichtinvalenhetreducerenvannagalm.

Hetwerdaanbevolenomdegroottevanhetglasoppervlakgelijkaan1/6vanhetgrondvlakvanhetlokaaltehouden.

In1880werdhetscholenbouwbesluitingevoerd.DitwasveelminderuitgebreiddanhetrapportvancommissieSalverda.Sterkernog,hetscholenbouwbesluitnammetminderstrengereregelsgenoegen.Hetaanbevolenaantalvierkantemeterperleerlingwerdverminderdenerwerdgeenaandachtgeschonkenaandeoriëntatievanhetnieuweonderwijsgebouw.

Eennieuwkadergafdefinanciëleruimteaangemeenteommeerscholentebouwen.Waar-doorerinhoogtempoveelnieuwelagerescholenwerdengebouwd.EenhiervanisdeUtrechtseschoolaandeVlijtstraat(1880),figuur17.Voordezescholentypeerdehetgang-lokaalmodel.

figuur 16: Commissie Salverda, 1879, plaat XI:plattegrond [2] figuur 17: School te Utrecht, Vlijtstraat, 1879, voorgevel [3]

werdendoorverschillendeelementenbepaald,namelijk:hygiëne,toezichtopdekinderenenvanuiteenarchitectonischoogpuntmoestenallescholensymmetrischzijn.Indezeperiodebegondearchitectuurzichsterktebemoeienmethetbouwenvanrijks-scholen.Ditlietdebemoeienisdoordemediciencivielingenieurssteedsmeerachterwege.Aanheteindevandenegentiendeeeuwraaktedestijlkwestieondergeschiktaandeoverwegingenalsdoelmatigheidenrationeelontwerpen.

Nadeeeuwwisseling;inhetjaar1900werddealgemeneleerplichtgeïntroduceerd.Dithadtotgevolgdatiederkindverplichtwastoteenleeftijdvan18jaarnaarschooltegaan.In1904werdde‘Nederlandse Vereeniging tot Bevordering van het schoonheidbeginsel in het Onderwijs’opgericht.


pagina 21

figuur 19: School te Amsterdam, Nieuwendam, 1826, voorgevel [3]

figuur 18: Rotterdams zeehospitium, W.Molenbroek, 1922 [4]

DoordezebezuinigingenwerdhetklassikaleschoolsysteeminNederlandstevigerverankerd.Tegenditklassikaleonderwijssysteemwasveelverzet.Ditkwamomdatmenvonddatereentesterkeeenzijdigverhoudingtussenonderwijsgevendeenleerlingwas.Tevensboodhetstelselweinigruimtevoorinitiatiefenzelfwerkzaamheidvoordeleerlingen.Deschoolwaseenluisterschool.

Inhetbouwbesluitwerdnietgesprokenoverdeesthetischeaardvandeschoolgebouwen,omdatditvolgensdeministervanOnderwijsvanalgemeneaardis.Veelscholenwarendaarom‘lelijkescholen’.Omdittevoorkomenwerdin1924hetboekScholenbouwuitgegeven.Ditboekdiendearchitecteneenhouvasttegeven.

Hetboodzoweloverzichtvandenieuweregel-gevingalsvandescholenproductietotopdatmoment.Erwerdbewustnietingegaanopesthetischeverschijningsvormen,maarweloverhetontwerpenvanscholenmeteengangaanéénzijde.Ditdiendevermedenteworden,alsalternatiefwerdenvoorbeeldenoverscholenmeteenI-,L-ofV-plattegrondgetoond.Bijhetbepalenvandeplattegrondwerdervooralgewezenophetbelangvandeoriëntatievandezon.Eénvandestandpuntenwas,datergeenenkelschoolokaalvanzonlichtverstokenzoumogenblijven.Eenliggingnaarzuid-zuidoostofwest-zuidwestzoudaaromhetgunstigstzijn.Tijdensdewederopbouwveranderdegeleidelijkhetkaraktervandeopenluchtscholen.Ditalsgevolgvandealgeheleverbeterendewelvaarten

ingevoerd.Ditleiddenietalleentoteengelijk-stellingvanopenbaarenbijzonderonderwijs,maarooktoteenwareschoolbouwwoede.Schoolverenigingenkregendekansommetrijks-engemeentesubsidienieuwegebouwentelatenbouwen.Hierdoorhadmen,totgroteergenisvanvanrijkinspecteurs,invelegevallenvaakmeteenveelminderkostbaargebouwkunnenvolstaan.Teveelruimtewerdgebruiktdoorportalen,gangen,trappenhuizen,bergingenenwasgelegenheden.

Hetbouwbesluitwerdherzienin1921.Indezeherzieningtrofdeoverheidmaatregelen,diebezuinigingenopdeuitgavenvanscholenmoestenbewerkstellingen.Onnodigeschoolbouwmoestwordenvoorkomenenhetgebruikvankostbarebouwmateriaalwerdverboden.

Hetdoelvandezeverenigingwasbetereesthetischeverzorgingvanzowelschoolalsschoollokaal.Hetwasbelangrijk,omdeleerlingenopdelagereschoolbegrippenalsschoonheidenharmoniebijtebrengen.

DeeersteopenluchtschoolinNederlandopendein1908,vooraantuberculoselijdendekinderen,indeduinenbijDenHaag.Openluchtscholenontstondenalsgevolgvannieuweinzichtenophetgebiedvanmaatschappelijkegezondheidszorg.Zwakkekinderenwerdenvooreenkuurvanfrisseluchtenzonlichtnaareenopenluchtschoolofeenbuiten-schoolbuitendestadgestuurd.[4].Dewetophetlageronderwijswerdin1920


pagina 22

hygiëne,beterevoedingennieuwemedicijnenophetgebiedvantuberculosebestrijding.Indezeperiodekwamdebouwvandeopen-luchtscholenvoorgezondekinderenvandegrond.HetbureauvanarchitectJ.Duikerwerktevanaf1926aanhetontwerpvooreensemi-openluchtschool.Dezeschoolwasjuistnietvoorziekekinderenbedoeld,maarwasmetzijnovervloedaanluchtenlichteengezonde verblijfsplaatsvoornormalekinderen.Deschoolisgebouwdophetbinnenterreinvaneenwoningbouwblokenishierdoorafgeschermdvanverkeerslawaai.Deleslokalenbeschiktenovereeningenieusverwarmingsysteemenwandendiebijnageheelvanglaswaren.Terrassennaastdelokalenendakklassenbodenveelmogelijkheidtotonderwijsindeopenlucht.

figuur 20: eerste openluchtschool voor het gezonde kind, 1879, J. Duiker [3]

Doordezearchitectonischeopzetwasopenluchtonderwijsmogelijkbijvrijweliedereweersgesteldheid,windrichting,zonnestandenjaargetijde.Later,indejarenvijftigbleekuitartikelendathetgebouwvanuiteenonderwijskundigekantverrevanoptimaalwas.Ookdoorhetveleglaswaserhinderlijklichtenslechtseenbeperktewerkwandmogelijk:dewandgrenzendaaneenlawaaiigenoverbelasttrappenhuis.Openluchtscholenvoorzwakkeenziekekinderentransformeerdenalsgevolgvannieuwemedisch-pedagogischeopvattingen,watleiddetotverbouw,afbraakofnieuwbouw[4].

In1937deeddeLeidraad-bewegingpogingenomhetklassikaleonderwijsaantepassen.Ineersteinstantiedoorhetverminderenvande hoeveelheidlesstof.Deleidraadzetteeeneerstestapopdewegnaareennieuwleerplanvoorhetbasisonderwijs.

DoordathetaantalgeboortenafnamnadeEersteWereldoorlog,werdenerindejarendertigminderscholengebouwd.Dezetendensgafvoordeontwerperseenmomentvanbezinningoverhethuidigescholenbeleid.Erwerdintijdschriftenalsde8 en Opbouw aandachtgeschonkenaanhygiënischelevensopvattingenenaanscholen,dieeenoverdaadaanlichtenluchtvertoondenPasnadeTweedeWereldoorlogkregendescholenbouwnieuweimpulsenvanuitde praktijkentheorie.

Hoeweldeopenluchtscholennogsteedsgoldenalsideaal,zoudenerindejarenvijftignieuwetypescholenwordenontwikkeld:hetpaviljoenendehalschool.Dezetypenonstondenuitdegedachtegangdatzoveelmogelijkruimtemoestwordenbenut.Waardoor,bijvoorbeelddehalalsoverblijfruimtewerdgebruikt.Maarookgebruiktzoukunnenwordenvoorlichamelijkeopvoedinglessen.Daarnaastspeeldenookideologischefactoreneenbetekenis:deschoolmoestweereencultureelcentrumworden.

Invijftigjaartijdzijndeklasenhetklaslokaalvandelagereschoolveranderdindegroependethuisbasisvandebasisschool.Helaaswerddezeschoolmeteenrijtjelokalenaaneengang,nadeoorloghetruimtelijksymboolvaneenpassiefzit-luister-onderwijs.Ondanksdenieuweonderwijsopvattingen:meerbewegings-vrijheidindeklaslokalenenaanvullenderuimteerbuitenvoorwisselendeactiviteiten,veranderdeernietveel.Echterderegelgevingwastot1985nog afgestemdophetklassikaleonderwijs.

Indejarenzeventigwerdenideeënvandejarenvijftiginpraktijkgebracht.Ditgoldmetnamevoorhetideedatdeschoolmoestzijnalseengemeenschapendatdeschooldoorveranderingeninhetonderwijssysteemflexibelmoestzijn.Hetideevaneenschoolalsorganische gemeenschapwerdkortnadeoorloguithetbuitenlandovergenomen.Ditresulteerdeinhetpaviljoen-enhethaltype.Bijhetpaviljoentypezijnverschillendefunctiesinverschillendekleinere,losstaandepaviljoensondergebracht.Ditpaviljoentypekreegeenimpulsdoorhygiënischeoverwegingenendoordekomstvanhetprefabricerenvanbeton.Vaakwerddittypevollediginlaagbouwuitgevoerden


pagina 23

Hethaltypebleefindejaren90eenbelangrijkreferentiepuntenwerdgehanteerd.Alishetontwerpteruggebrachttotsimpeleeneenvoudigevormenzoals,detrommel,devlinderofdewaaier(figuur22).Jongearchitectenbrakenmethethaltype.Dit,omdatzijgeenbindinghaddenmethethaltype.EenvoorbeeldhiervanisdebasisschoolinRotterdam-Delfshaven(1984)vanbureaudeNijl.Ookdoordestroomvanimmigrantenineindjarentachtigendebehoefteaanspeciaalonderwijs,zettehetgebruikvandehaltypeonderdruk.Erwasmeerbehoefteaanspecifiekeruimten.EengoedvoorbeeldhiervanisdedoorFritsvanDongenontworpenbasisschoolindeHaagseRegentessebuurt.In1992werddoorhetICSeenScholenbouwprijs

georganiseerdomcreativiteiteninventiviteitindearchitectuurtestimuleren.Dezeprijswerdomdetweejaarbeurtelingsgehoudenvooropdrachtgeversinhetbasis-onderwijs/speciaalonderwijsenhetvoortgezetonderwijs/middelbaaronderwijs.

Indejarennegentigkwamereennieuweontwikkelingophetonderwijsgebied,het studiehuis.Hetstudiehuisinhetvoortgezetonderwijsrichtzichopzelfredzaamheid.Dithadvoorgebouwendeconsequentiedaterinhetgebouwdiversezelfstudieruimten georganiseerddiendenteworden.Indepraktijkblijktdatditgebeurtdoorhetverwijderenvaneenaantalwanden.Nuisdevraagofdevolgendeonderwijskundigeveranderingwordtgeleverddoordeonderwijskundigenofdatdearchitectenmetinnovatievecreatievevernieuwingkomen.

figuur 21: Montessorischool, Herman Hertzberger, Delft 1968 [5]

tekst uit paragraaf 2.1 komt uit [2] met uitzondering van tekst over openluchtscholen [4]

figuur 22: Basisschool, Wiek Röling,Haarlem 1990

leekhetdathiërarchietussendefunctiesenruimtenverdwenenwas.Daaromwerdditookookwelhet‘koeievlaaitype’genoemd.Hetontwikkeldehalschooltypewasinveelopzichteneengebouwdorganisatieschemageworden.Dezeopmerkelijkearchitectuurontstondomdatditvaakgoedpastebijdievormenwaarbijdegemeenschapgedachtevooropstond,zoalsbijhetJena-planonderwijs.BijdeMontessorischolen,dieontworpenwarendoorHermanHertzberger,werderbijnanaadloosaangeslotenaandearchitectonischevisiebijdeonderwijskundigeopvattingen(figuur21).Deontwerperswarenhelaasbeperktinarchitectonischecreativiteiteninventiviteitinhetvindenvandejuistebalanstussendeeisenvan

flexibiliteitentweezijdigedaglichttoetreding.Ditleiddetoteenwildgroeivansheddaken,lichtkoepelsenbovenlichten.Debehoefteaanflexibiliteitwaszosterkdathetonderwijskundigcomforthiervoorwerdopgeofferd.Bovenlichtenwerdennamelijkdooronderwijskrachtenalshinderlijkervaren.

PasmetdeinvoeringvandeWetopBasis-onderwijs(WBO)in1985eneenherzieningvanhetBouwbesluitindatzelfdejaar,werdenveelknellenderegelsafgeschaft.Regelsalsdevrijeruimteindelingendeeisvantweezijdigdaglicht-toetredingwerdenafgeschaft.Dezewerdenvervangendoornormenwaarmenopeigenwijzeaankonvoldoen,deprestatie-eisen.Ditgafopdrachtgeversinprincipedevrijheidominsamenspraakmetontwerpersdeschooltebouwendieaanslootbijhunonderwijsvisie.


pagina 24

benoeming commissie Salverda

1800

1825

1796

1900

2000

ontstaan van het modelontwerp voor een klassikale lagere school

ontstaan van het Gelders modelontwerp voor een klassikale lagere school voor 50 en 100 leerlingen

1857ontstaan van de eerste Wet op het Lagere Onderwijs

1863

1883

1920

1930

1940

1950

1970

1985

1900

eerste ontwikkeling van school schoolgebouwen in Groningen

ontstaan van het Scholenbouwbesluit

ontstaan van deLeerplichtwet

ontstaan van de Wet op het LagerOnderwijs en aanvullingen op het Scholenbouwbesluit

ontstaan van Openluchtschool visie

nieuwe pedagogische visies ontstaan

flexibeler onderwijs wordt gestimuleerd

ontstaan van gemeenschapvisie

ontstaan van Wet op Basisonderwijs

ontwikkeling ‘Algemeene Denkbeelden over het Nationaal Onderwijs’

scho

olhu

is t

ypol

ogie

scho

olve

rtre

k m

et r

amen

één

scho

olru

imte

ont

slot

en a

an d

e ga

ngga

ngty

peha

l/pa

viljo

en t

ype

func

tion

eel

scho

olve

rtre

k ty

polo

gie

Mat

thia

s de

Sal

ieth

De

stre

nge

scho

olm

eest

er,

1789

Mod

elon

twer

p vo

or e

en k

lass

ikal

e la

gere

sch

ool,

1811

Lage

re s

choo

l te

Bov

en L

eeuw

en,

1828

, si

tuat

ie 1

996

Sch

ool t

e U

trec

ht,

Vlij

tstr

aat

1879

, si

tuat

ie 1

992

Ope

nluc

ht v

oor

het

Gez

onde

Kin

d, C

liost

raat

19

30,

arch

itec

t J.

Dui

ker

basi

ssch

ool t

e H

aarlem

, 19

90,

arch

itec

t W

. Röl

ing

basi

ssch

ool h

et K

ompa

s te

Den

Haa

g19

94,

arch

itec

t Bra

sser

, Te

euw

isse

, Pa

uw,

Will

ems

scho

olge

bouw

typ

olog

ie

1811

1878

tabel 10: de ontwikkeling van het onderwijs in Nederland vanaf 1800 tot heden


pagina 25

2.2 Daglicht en onderwijsruimtenSindsdekomstvankunstlichtindeindustriëlerevolutie,verblijftdemensmeerbinnenshuisdanbuitenshuis.Dezeverandering:hetlevenvanhetdynamischebuitennaarhetwerkeninhetstatischebinnen,heeftgroteinvloedenopdebiologischeklokendepsychologischebelevingvandemens.Daglichtstuurtdebiologischeklokeninhetbijzonderhethetfysiologischproces.Hetfysiologischprocesheefteensterkeinvloedopdeprestatiesvandemens. Debiologischeklokisnietgebondenaaneenreguliereklok.Hierdoorverandertdezevandagopnacht.[6]

AfgelopenjareniserveelonderzoekgedaandoorBoyce[14],HeschongMahoneGroup[28]enLightingResearchCentre[10],naardeprestatiesvanmensenbijeengoedeenmindergoedevisuelekwaliteitinruimten.MaarooknaarhetverbeterenvandevisuelekwaliteitinonderwijsruimtendoorBetterBricks[1],DaylightDividents[7],InnovativeDesign[10]enTNO[29].Datdaglichtvangrootbelangisvoordegezondheidendeprestatiesvandeleerlingenendeleerkrachtenkanhieruitgeconcludeerdworden.

Eengoedevisuelekwaliteitinonderwijslokalenhoeftnietmeertekosten.Hetkanzelfseenbesparingopleverenvan40tot60%,ophetovermatigenergiegebruik.Hierdoorwordtdekoellastindezomeraanzienlijkverminderdenkunnentemperatuur-overschrijdingenwordenvoorkomen[7].

Dematevanvisuelekwaliteitwordtvoornamelijkbepaalddoorderamen:dedaglichtopeningen.Ondanksdatramenthermischverliesgevenenvaakextrakostenmetzichmeebrengen,wordenrameningebouwendoorgebruikerserggewaar-deerd.Ditomdatramenuitzichten oriën-tatiegeven.Studiestonenaan,datdegebruikerszichbetrokkenvoelenmethetgeenzichbuitenafspeelt.Bovenalbrengendaglichtopeningenverlichtinginderuimte,bepalenderichtingendesterktehiervanenkunnenzorgenvooreenuniformeverdelingvandaglicht.Doorhettoelatenvandaglichtkaneenruimteopeenanderemanierwordenbeleefd,daninhetgevalwanneerderuimtegeheelafgeslotenzouzijnvandaglicht.Ruimtenzonderramenzorgenvoorconcentratie

stoornisenhebbennegatieveeffectenopdegezondheid[8].Tevenshebbenruimtenmetramenmeteenmooiuitzichtmeereconomischewaardedanruimtenmeteenmindermooiuitzicht.Ramenbiedennietalleenvoordelen.Tegroteramenleidentotthermischeproblemenindezomereninwinter.Ooktegroteramenkunnenzorgenvoorvisueleproblemen,alsverblindingentehogeluminanties[9].

Hetplaatsenvandaglichtopeningenenramenvanuiteenesthetischoogpuntleidtvaaktotongecontroleerddaglichtinhetlokaal.Hierdoorgaangebruikersalgauwgebruikmakenvanzonwerendevoorzieningenenwordtergeengebruikgemaaktvandekwaliteitvandaglicht.Hetisdaaromvanbelangzorvuldigomtegaanmethetontwerpenmetdaglicht.Zodatereenbalansgevondenwordttussenderamenvoordaglichtvoorzieningenenramenvooruitzicht.Hetmakenvaneendaglichtstrategiewordtaanbevolen.

2.3 DaglichtstrategieAlsuitgangspuntmoethetdaglichtaltijdsuperieurzijnaankunstlicht[10].Daglichtisdynamisch.Daaromkangeenenkelgebouwalleendoordaglichtwordenverlicht.De‘onbetrouwbaarheid’vandaglichtendestrengereeisendieaan(taak)verlichtingwordengesteld,leidentothetgebruikvandecombinatievandaglichtenkunstverlichting.Desalnieteminkanergestreefdwordennaareensituatiewaarbij70%vanhetjaargewerktkanwordenmetdaglicht.

Dedaglichtstrategieisinbeginselinsamenspraakmethetarchitectonischeontwerp,deconstructieenanderebouwtechnischevoorzieningen.Hetisdaarombelangrijkvroeginhetontwerp-procesdedaglichtstrategieteintegreren.Hetonderzoekvoordedaglichtstrategiebegintbijaspectenals:hetbepalenvandeoriëntatiesvanderuimteninsamenhangmetdeduurendevisuelemoeilijkheidvandetakendieplaatsvindeninhetlokaalentenslottehetbepalenvandegebruikerstijden.Doordezedriecriteriaintegraaltegebruikeninhetontwerpiseraleenbelangrijkestapgezetnaarhetgoedtoepassenvandaglichtinruimten.Voorhettoepassenvandevolledigedaglichtstrategiewordtverwezennaarparagraaf8.1.


pagina 26

tabel 11: de diverse kleurtemperaturen van daglicht [13]

figuur 23: spectrum van zichtbaar licht [12]

3. Daglicht

Daglichtbeheersthetlevenvandemens,floraenfauna.Zonderdaglichtislevenonmogelijk.Daglichtzorgtvoorlevenopaarde.Hetzorgtbijplantenvoorfotosynthesewaardoorzuurstofontstaat,datnodigisvoormensendier.

Daglichtisessentieelvoordemens.Hetheefteengroteinvloedopdedagelijkseprocessenvandemens.Ditzijndefysiologische,psychologische-enbiologischeaspecten,zoalsdeslaap–enwaak-cyclus,hormoonfunctiesendecognitievefunctiesalsconcentratieenalertheid[06].LichtiséénvandebelangrijkstestimulivoordebiologischeklokvandeSupraChiasmaticNuclei(SCN)indehersenen.DeSCNbepaalthet24-uursritme:decircadiane.Doordebiologischekloktebeïnvloeden:dooropdejuistewijzeentijdvoldoendedaglichttoetedienen,kunnendeprestatiesenhetwelzijnvandegebruikersingebouwenwordenverbeterd.

Daglichtisdusvanessentieelbelangvoorhetpresterenengoedfunctionerenvanhetmenselijklichaam.

3.1 Wat is daglicht? Wekunnenonderscheidmakentussendaglichtenzonlicht.Onderzonlichtwordtdelichtstroomverstaan,diedoordirectezonnestralingwordtgeleverd.

Daglichtiseendeelvandoordezonuitgestraaldeenergiedievaltophetaardoppervlak.Voorde

Defrequentiesvandegolvenvandeelectromagnetischestralingvormeneendeelvanhettotalespectrum.Hetoogisgevoeliginhetgebiedvanongeveer0,4tot0,8μm(vanvioletoverblauwnaaroranje,rood).Meteenmaximalegevoeligheidinhetgeel-groenmetdegolflengtevan550μm.Infiguur23wordthetzichbaarlichtweergegeveninhettotalespectrumenhetgedeeltewatgevoeligisvoorhetmenselijkoog.

Daglichtiseengoedelichtbron.Ditkomtdoordegoedespectraleverdelingenhethogerendement[10].Daglichtisintegenstellingtotkunstlichtdynamisch.Ditkomtdoordestandvandezonendemetrologischeomstandigheden.Ditbetekent,dathetverandertinsterkte,oriëntatie,verhoudingtussendiffuusendirectlichtenkleurtemperatuur.

Dezewisselendeomstandighedenbrengendoordeveranderingvandekleurverschillendeatmosferen.Dekleurtemperatuurvanhetdaglichtvarieert,bijvoorbeeldvanzonsopkomsttotophetmiddenvandedag(figuur24entabel11).

DekleurtemperatuurvanlichtwordtuitgedruktinKelvin(K).

3200 K zonsopgang/zonsondergang

5500 K gemiddelde daglicht op een zonnige dag rond 12 uur

6500-7500 K bewolkte hemelkoepel

8000 K mistige hemelkoepel

9000-12000K blauwe hemel

20000K diep blauwe hemel

figuur 24: de diverse kleurtemperaturen van daglicht

mensisalleenhetdeelzichtbaardatvaltbinnenhetelectromagnetischespectrum.Ditbetekentdatlichtdeelektromagnetischestralingisdatzichtbaarisvoorhetmenselijkoog.

Electromagnetischestralingkanwordenonderverdeeldingolflengteenintensiteit.


pagina 27

1 2 3

retina(netvlies)

hoornvlies(cornea)

voorste oogkamerooglens

oogzenuw

gele vlek(macula)

regenboogvlies(iris)

figuur 26: de CIE hemelkoepels met de luminantie in kcd/m2 [13]figuur 25: het menselijk oog [15]

Verlichtingwordt‘gezondeverlichting’genoemd,alshetvoldoetaanzoweldevisuelealsdeniet-visueleeisenvandemensenwaarbijergeenvisueeldiscomfortontstaat[6].

3.3 HemelkoepelHetaanbodvandaglichtisafhankelijkvandiversefactoren.Teneerstedegeografischepositieopaarde,vervolgenshetklimaat,deoriëntatieendeatmosferischevervuiling.Nederlandligttussendebreedtegraden51oNBen53,5oNBentussendelengtegraden4oOLen7oOL.VolgensSatel-Light[31]heeftNederland29-36%vanhetgehelejaartemakenmetfrequentezonnigehemelkoepel(figuur26.2).InNederlandkunnenwevooreengrootdeelvandedaguitgaanvaneenbewolktehemelkoepel(figuur26.3).

Alspuntbronproduceertdezongerichtlichtmeteensteedsveranderenderichting.Alserwolkenaandehemelzijn,wordthetdirectezonlichtverstrooidenontstaateenlichtbrondieindirect,diffuuslichtovereengrootoppervlakteverspreidt.Daarmeemakenwebijdaglichtonderscheidtussen:- Dedirectecomponent (hetdirectezonlicht);- dediffusecomponent (hetdeelvanhetdoordezonuitgestraalde lichtdatmiddelsverstrooiingenreflecties indeatmosfeeropdeaardekomt).

DeCIE(Commission Internationale de l’Eclairage),deinternationalecommissievoor verlichtingskunde,heeftdezehemelconditiesgestandaardiseerd.Dezevastgelegdehemelconditiesbiedendemogelijkheidondergestandaardiseerdeconditiessituatiesdoorterekenenenoftevergelijken.

3.2 Het visuele systeem van de mens Lichtdatdoorhetnetvliesinhetoogkomt,wordtgeabsorbeerddoorfotoreceptoren.Fotoreceptorenwordendefinieerdalsdebiologischereactievanorganismendoorstimulatievanlicht.Bijmensenzijnertweetypenfotoreceptoren:visuele-enhetrecentelijkondekteniet-visueletype.Beidetypenvereisenoculaire,viadeooglensverkregen,lichtperceptie.

Hetoogheeftvisueleennietvisuelefoto-receptoren,gesitueerdinderetina(netvlies)vanhetoog.Deniet-visuelefotoreceptiebeïnvloedtdirectdecircadianeendelenvandehersenen,decognitievefuncties,dehartslagendeproductievanhormonenencortisol[14].Bijmensenmakendevisuelefotoreceptorenhetmogelijkomtezien.Dezebestaanuitstaafjesenkegels.Destaafjesgevenbeeldindimlicht(scotopicvisie).Ditgeeftdemogelijkheidopzijeninhetdonkertekijken.Dekegelsgevenhetbeeldvandehogeresolutiekleurvan(dag)licht(photopicvisie)engeeftonsdemogelijkheidomdetailstekunnen onderscheiden[6].

Hetoogheefttweelenzen,dehoornvlies (decornea)endeeigenlijkelens(ooglens).Hethoornvlieszorgtvoorbrekingvanhetlichtendeooglenszorgtvoorhetaccomoderen.Ditgebeurtdoordatdeciliairespierendeooglensbolofminderbolzetten.Deooglensvanjongemensenisinstaatomhetoogtelaten accomoderen,waardoorerbeeldenopelkeafstand(verafendichtbij)scherpwaarwordengenomen.Ouderdomgaatgepaardmetcontinuverliesvanvisualiteit,ookwelpresbyopiagenoemd.Ditvindtplaatsopeenleeftijdvan20tot65jaar.Deogenhebbentot45jaargoedemogelijkheidomzichscherptestellenopobjecten.Ditkomt,omdatdehoornlensindezeleeftijdflexibelgenoegisomteaccomoderen.

1 2 3

CIE overcast sky (Diffuuslicht)

CIE semi overcastsky

(halfbewolktehemelkoepel)

CIE clear Sky (helderehemelkoepel)


pagina 28

tothetnietgoeduitvoerenvandetaken.Devereisteverlichtingssterktemoetwordenverhoogdwanneerdevisueletaakkritischis,hetvisuelevermogenvandegebruikersminderisdannormaalendetaakgedurendeeen ongebruikelijkelangetijdwordtverricht.Devereisteverlichtingssterktemagwordenverlaagdwanneerdedetailsvandetaak ongebruikelijkgrootzijnofwanneerdetaakineenongebruikelijkekortetijdwordtverricht[17].

Dehorizontaleverlichtingssterktevaltonderdevisueleeisen.Voornormaletaakverlichtinginonderwijsruimtenwordeneisengesteldvan200tot700lux.DehoeveelheidverlichtingssterkteophethorizontalevlakwordtinNederlandvastgelegdindeNEN-EN12464-1.Tabel12geeftdeminimaleverlichtingssterktenophethorizontalevlakvoorhetverrichtenvantakenindeonderwijsruimten.Voortakenalsoplettenenlezenenschrijvenwordt,volgenstabel2eenwaardevan300luxaangehouden.

4. Theorie

Indithoofdstukzaleringegaanwordenopdetheorievandaglichtenwatvisueelaantrekkelijkdaglichtis.

4.1 Visuele kwaliteitDevisuelekwaliteitwordtgedefinieerdalshetvermogenvaneendaglichtontwerpomtevoldoenaandeverlichtingseisendievooreenbepaaldesituatiegeldenofaaneenbepaaldesituatiezijngesteld[16].Devisuelekwaliteitisteverdelenintweeaspecten:- Visueleprestatie;- visueelcomfort.

4.2 Visuele prestatieDevisueleprestatieiseenfysiologischenobjectiefaspect,datbetrekkingheeftophet vermogenomeenbepaaldetaakuittevoeren.Onderdevisueleprestatiewordendevolgendeaspectenverstaan:- Verlichtingssterkteophethorizontalevlak;- verlichtingssterkteophetverticalevlak;- uniformiteitinverlichtingssterkte;- luminantie;- luminantieverhouding.

De horizontale verlichtingssterkteDehorizontaleverlichtingssterkte[E]definieertdehoeveelheidverlichtingssterkteophethorizontalevlak.Onderhethorizontalevlakwordtdebovenzijdevanhetwerkvlak(bureau)verstaan.

Degroottevandeverlichtingssterktewordtbepaalddoordemoeilijkheidendeduurvandetaak.Wantteweinigverlichtingssterktekanleiden

tabel 12: taken van de gebruikers met de gewenste hoeveelheid horizontale verlichtingssterkte [11]

taak voor de docent voor de leerling standaard (verlichtingssterkte)

voor de klas in de klas

1 schrijvenophetschoolbord lezenenovernemenwatophetbordgeschrevenwordt

500lux(verticaal) 200lux

2 sprekenvoordeklas oplettenwatdedocentvertelt 300lux 300lux

3 tonenvaneenpresentatie kijkennaarprojectieoftv-scherm 300/10lux 10lux


schrijven,lezen,tekenen,etc. 300lux 300lux

5 beeldschermwerkbegeleiden kijkennaareenbeeldschermenoppapier 50lux 300luxbovendepc’s

6 voorbereidenofuitwerkenvanlessen nietaanwezig 300lux 50lux

figuur 27: invloed van de verticale verlichtingssterkte op het oog [6]


pagina 29

De verticale verlichtingssterkteDeverticaleverlichtingssterktewordtgedefinieerddoordehoeveelheidverlichtingssterkteophetverticalevlak.Deverticaleverlichtingssterkteisvanbelangvoordelichttoetredinginhetoog(figuur27).Deverticaleverlichtingssterkte beïnvloedtnamelijkeengrootaantalbiologischeprocessen.Hetlichtstimuleertdereceptoreninhetoogwaardoordebiologischeklokwordt beïnvloed.Bovendiengeeftdeverticaleverlichtingssterktediepteaanderuimte[18].

Onderzoekinveldstudieslatensamenhangzientussendeverticaleverlichtingssterkteophetoogendeparameters‘vermoeidheid’en‘slaapkwaliteit’.Hogeverticaleverlichtingssterktewordtdaaromgeassocieerdmetmindervermoeidheideneenbetereslaapkwaliteit[6].Eendynamischhoeveelheidverlichtingisindeochtendaantebevelen.Ditstimuleertnamelijkhetbeginnenaandedag.Nadeochtendiseenverlagingnodignaardestandaardhoeveelheidverlichtingssterkte.Eenhogeverlichtingssterkteisnodignadelunch,omdepost-lunch-dipteverminderen.Na15:00uurmoetdeverlichtingssterktewordenverhoogdomvermoeidheidtegentegaan,voornamelijkindewinter,ziefiguur28[6].

Omdatrecentelijkonderzoekditaangetoondheeft,iseropditmomentgeenspecifiekeregelgevingoverdeminimaleverticaleverlichtingssterkte.Hierdoorisdehorizontaleverlichtingssterktemomenteeldebelangrijksteparametervoorhetlichtontwerp.Erwordenechteraanbevelingengedaanvoordezeniet-visueleeisen.

figuur 28: benodigde hoeveelheid verticale verlichtingssterkte op de dag [6]

DeNederlandseStichtingvoorVerlichtingskunde(NSVV)endeNEN-EN12464-1doen aanbevelingenvoordeverticaleverlichtings-sterkteineengroottevan1000tot1500lux.Letwel,dezeverlichtingssterktenwordennietdeheledagaanbevolen.

InhetZwiterse‘HandbuchfürBeleuchtung’vandeSweizerischeLichttechnischeGesellschaft(SLG)wordtvoorhetbordeenverticale verlichtingssterktevereistvanminimaaldevereistehorizontaleverlichtingssterkte.Tabel3schrijftvoorhetbordindeklaseenverticaleverlichtingssterktevan500luxvoor.

LuminantieLuminanties(L)bepalensterkdematevanvisueleprestatie.Uitonderzoekblijktdatvooraldedistributievanlumantiesdoorverticale-enhorizontalevlakken(wandenenplafonds)eengoedebijdragegeeftopdevisueleprestatie.Dedistributievanluminantiesopdewandenbepaaltofmeneenruimtealshelderofdonkerervaart.Erwordtopooghoogteminimaaleenluminatieopdewandenvan60cd/m2geadviseerd[18].Tabel13toontdeaanbevolenluminantiesvoordeverschillendetaken,wandeneninhetvrijeveld.Dezewaardenwordenaangehoudenomdateropditmomentregelgevingbestaatvoordeminimaleluminantie.Vooreenonderwijsruimte,dievoornamelijkgeschiktisvoorkinderen,zoueenminderhogewaardegebruiktmogenworden.Ditomdatdeogenvandeleerlingenzichbeteraanpassennaardeveranderingenvanlicht,dandeogenvanvolwassenen.

Deaanbevolenverhoudingendienenalsrichtlijntewordengehanteerd.

figuur 29: invloed verticale verlichtingssterkte [19]

1

24

3

1.lichtstroom2.verlichtingssterkte3.luminantie4.reflectie

9 13 18 hours

afternooncompensation(winter)

postlunchdipmorningboostlightlevel&

colortemperature


pagina 30

tabel 14: aanbevolen luminantieverhouding [17]

tabel 13: aanbevolen luminanties [18]

bron lezen schrijven en praten(cd/m2)

beeldscherm gebruik(cd/m2)

luminanties op wanden (cd/m2)

minimale luminantie in het normale veld (cd/m2)

maximale luminantie in het normale veld (cd/m2)

NUTEK - voorkeur <500

ISO Standard 9241-6 - <1000

ANSI/IESNA RP-1 VDT 85 - <850

Lighting Standard 255 <500 - <850

CIBSE - <1500

Loe, Mansfield & Rowlands (1994)

40

Collins (1994) 100 800

Carter (1994) 58-157 *

Van Ooyen, van de Weijgert & Begemann (1986, 1987)

45-105** 40-65 * 30-60 **

Berrutto, Fontoynont & Avouac-Bastie (1997)

60

K.U. Leuven, afdeling Bouwfysica

100-250

* Niet betrouwbaar door onjuiste resulaten

** onderzoek gedaan naar kunstlicht

Onderzoektoontaandatdeminimale luminantie>40cd/m²moetenzijnendemaximaleluminantie<1000cd/m²[18].Hetwordtaanbevolensterkehelderebronnen,dieinhetgezichtsveldzijngesitueerd,tevermijden.Hierdoorvoorkomtmenhinderlijkeverblinding,opwindingenstress[18].

Figuur29toontderelatietussende verlichtingssterkteendeluminantie.

LuminantieverhoudingDeluminantieverhoudingwordtgedefinieerdalsderatiotussenverschillendeluminantie-sterktendiegereflecteerdwordendoor verschillendeoppervlakten.Ditaspectisvangrootbelangvoorhetvisueelcomfort.DeluminantieverdelingisvastgelegddoordeCIEenwordtbepaalddoordehellingshoek(ρ)vandekijkrichtingtenopzichtevanhethorizontalevlak(α).

Tegroteluminantieverhoudingeninhetgezichtsveld:groterdan10,kunnenleidentotdirecteenindirectehinderlijkereflectie.Hierdoorzullendeogenzichcontinuaanmoetenpassennaardeverschillendehelderheden.Tekleineluminantieverschillenleidentotruimtendiealssaaienmonotoonwordenervaren.

Ditkanuiteindelijkleidentotvermoeidheideneenslechteproductiviteit.Eengoedeluminantieverhouding:vanongeveer3,werktrustgevend.

Tabel14geeftinzichtindesubjectieveindrukkendiehorenbijdeverschillendeluminantie-verhoudingeninkantoren.

Striktenalevingvandezeaanbevelingenisuitsluitendbijkritischewaarnemingenveelvuldigeblikwisselingennoodzakelijk.Inalleoverigesituatiesheeftoverschrijdingvandezepraktijkregelgeenernstigeconsequenties.

onderwijsinstelling

luminantie bij taken verhouding

papier : werkplek 3:1 / 3:1

papier : omgeving 1:10 / 10:1

tussen punten in het gezichtsveld 1:40 / 40:1


pagina 31

Uniformiteit in verlichtingssterkteOnderdeuniformiteitinverlichtingssterktewordtdeverhoudingtussendeminimaleverlichtings-sterkte(Emin)endegemiddeldeverlichtingssterkte(Egem)verstaan.Deverhoudingbijkunstlichtmoethogerzijndan0,7ophetwerkvlakenhogerdan0,5opdeonmiddellijkeaangrenzendezone[20].

Tabel15geeftdeluminantieverhoudingaandehandvannationaleeninternationalewetgevingvoorkunstlicht.WanneerdetakenzichvrijwelcentraalophetwerkvlakbevindenwordterbijhetgebruikvandaglichteenratiovanEmin/Emax>0,5gebruikt[18].Tegrootverschiltussendeverlichtings-sterktenkanleidentotadaptatieproblemen.Ditresulteertinvermoeidheidenafnamevandeproductiviteit.

ReflectiecoëfficientOmeenruimtealsgoedenhelderteervarenishetbelangrijkdatdewandenendeplafondsveeldaglichtreflecteren,zodaterhogeluminantiesontstaan[6].Debelangrijksteaspectenzijnde reflectiecoëfficiëntendeafwerkingsruwheidvanhetmateriaal.Namelijkeendiffuseafwerkingzorgtvooreenuniformeverdelingvanverlichtinginhetlokaal.Eenspiegeldeafwerkingzorgtvooreendirecteweerkaatsingvanhetlicht,waardoorhetzeerwaarschijnlijkkanleidentotverblinding(figuur30).

tabel 15: aanbevolen uniformiteit van verlichtingssterkte bij kunstlicht [18]

onderwijsinstelling

Aanbevolen uniformiteit in verlichtingssterkte

norm verhouding

CIBSE: Code for Interior Lighting (1984)

Emin/Eav>0.8

CIE: Guide on Interior Lighting (1986)

Emin/Eav>0.8

Britisch Standard InstitutionBS 8206: pt (1985)

Emin/Emax>0.7 Emin/Eav>0.8

Deutche Institut für Normung DIN 5035 (1979)

Emin/Eav>0.67

Standard Association of AustraliaAS 1680 (1976)

Emin/Eav>0.67

NSVV:Nederlande Stichting van VerlichtingskundeAanbevelingen voor binnenverlichting (1981)

Emin/Eav>0.7

Eenkwaliteitsvolleverlichtingzalkleurenzogetrouwmogelijkweergeven.Dematewaarinditgebeurt,wordtaangegevendoorde kleurweergave-index[Ra]vandelichtbron,eengetaltussen0en100.Hetweerkaatsendvermogenvandemurenzorgtdatdaglichtenkunstlichtteruginhetklaslokaalwordtgestuurd.Daardoorkandeverlichtings-sterkteophettaakoppervlaktoenemen.Hetisdusaantebevelenomtewerkenmethelderevloer,muur-enplafondkleuren.Dezehebbennamelijkeenhogerelichtreflectiedandedonkeretinten.Eenwitplafondeneen(matig)helderemuurkleurvoldoenhieraan.Vooreengoedereflectievandaglichtwordtgewerktmetdevolgendepercentages[17]: - Wanden30-80%;- vloer10-50%;- plafond60-90%;- werkvlaktafels:20-60%.

DaglichtfactorDeverlichtingssterkteinhetinterieuris afhankelijkvandehelderheidvandelucht.Dedaglichtfactor[DF]wordtgebruiktomopeenpuntineenruimtedematevandaglichttevoorspellen.Dezewaardekaneensignificantefactorvormenvoordehoeveelheiddaglichtineenruimte.Degrootheidvandedaglichtfactorhangtprimairafvandeverhoudingtussendegemetenhorizontaleverlichtingssterkteopeenvlakinhetlokaaleneengemetenhorizontaleverlichtings-sterkteinhetvrijeveldbuiten.Voorhetbepalenvandedaglichtfactorgeldtdeformule1.Devuistregelvandedaglichtfactorwordttoegepastbijeenbewolktehemelkoepel(figuur26.3).

αα

figuur 30: afwerkingsruwheid van de materialen

diffuse afwerking gladde afwerking


pagina 32

Grafiek4toontdatwanneerbij70%vandetijdgewerktwordtmetkunstlicht,bijeentijdvan08:00tot16:00,er10.500luxnodigisinhetvrijevlakbuiten.Metbehulpvandeminimaleverlichtingssterkteophetwerkvlakisdebenodigedagllichtfactorteberekenen.Bij300luxophetwerkvlaken10.500luxinhetvrijvlakbuiten,iseendaglichtfactorvan3,3%minimaalbenodigdvoorhetgoeduitvoerenvantakenineenonderwijsruimte.

(1)

Waarin:’ DF ’de daglichtfactor is [%], ‘Ep’isde interne verlichtingssterkte in één punt in het lokaal[lux] ‘ Eh;vv ’ is de verlichtingssterkte van een punt in het vrije veld [lux].

Dezevuistregelkanindeontwerpfasewordengebruiktomhetminimaalbenodigdeglasoppervlakvaneenruimtetebepalen.Degemiddeldedaglichtfactorresulteertineendaglichtfactorophethorizontalewerkvlak.Omeengoedeindruktekrijgenvande daglichtfactorinhetlokaalwordtereenverdelinggemaaktwaaraaneengemiddeldedaglichtfactorwordtgekoppeld[21].Ookhierwordtdeverlichtingssterkteophethorizontalevlakgebruiktvoorhetbepalenvandegemiddeldedaglichtfactor.Hiervoorwordtformule(2)gebruikt[21]: (2)

Waarin:’ DFgem’de gemiddelde daglichtfactor [%], ‘ Ei ’ de interne verlichtingssterkte in één punt, ‘ Evv ’ is de verlichtingssterkte in het horizontale vrije veld [lux]

tabel 16: gemiddelde daglichtfactor [21]

grafiek 4: verlichtingssterkte in het horizontale veld [25]

Tabel16geeftdegeadviseerdeminimaleenmaximaledaglichtfactoren.

onderwijsinstelling

Gemiddelde daglichtfactor

>10% Helderheidswering nodig

5% of meer kunstlicht is overdag niet noodzakelijkDe hoge verlichtingssterkte kan leiden tot verblindingen temperatuuroverschrijdingen

3-5% Kunstlicht wordt aanbevolen om de luminantie contrasten te verminderen

onder 2% Bij deze waarde is kunstlicht noodzakelijk voor hetjuist verrichten van taken.Kunstlicht zal als overheersend worden ervaren.

100, , · Ω, 0,0, ·

0,25ΣLω

·

,2 0, 0, 0,1 ,2

· Φ1 Φ

∑ 100%

100%

,2 52,2 10100%

12

100, , · Ω, 0,0, ·

0,25ΣLω

·

,2 0, 0, 0,1 ,2

· Φ1 Φ

∑ 100%

100%

,2 52,2 10100%

12


pagina 33

4.3 Visueel comfortHetvisueelcomfortisgedeeltijkeen psychologischensubjectiefaspect[16].Onderhetvisueelcomfortwordende volgendeaspectenverstaan:- Uitzicht;- psychologischeoriëntatie;- ruimtelijkeenvisueleduidelijkheid;- dekleurweergave;- geenverblinding.

Geziendeperiodedievoorditonderzoekisgegeven,iservoorgekozenhetonderzoekterichtenopdeobjectieveaspectenvandevisuelekwaliteit.Welwordthetaspectverblindingenkleurweergaveonderzocht.Erwordtmeteenenquêteinzichtgegevenhoedeleerkrachtendeteonderzoekenonderwijsruimtenervarenopgrondvanhetvisueelcomfort.

VerblindingWanneermengeconcentreerdmeteentaakbezigis,kanhetstorendzijnwanneerereenbronmeteenzeerhogehelderheidinhetgezichtveldis.Ditbetekentdatereenhelderheidinhet gezichtsveldvoorkomt,diemeerderemalengroterisdanhetoogaankan.Ditkangebeurendoordirecteverblindingvandaglichtofdoorindirecteverblinding,waardoorhetdaglichtdoorreflectieopeenmateriaalhogeluminantiesveroorzaken.Erzalopkortetermijngeenhindervanwordenondervonden.Opdelangeduurtreedtdoorspanningendiscomfortvermoeidheidop.Ditkomtomdatdespierenzichcontinumoetenaanpassenaandeverschillendeluminanties.Naverloopvantijdwordenhierdoordewerkprestatiesmindergoed.ErzijninNederlandgeenspecifiekenormenvoorhetbepalenvanverblindingdoordaglicht.Welzijnermaatregelenomverblindingtevoorkomen:- Dedaglichtvoorzieningnietdirectinhet gezichtveldvandegebruikerteplaatsen;- Hetvermijdenvangladdemateriaal/ afwerkingen;- hettoepassenvanmaterialenmeteen diffuseafwerking;- hetvermijdenvaneengrote luminantieverhouding.

onderwijsinstelling

Mate van verblinding DGI

Net waarneembaar 16

Net acceptabel 20

Net oncomfortabel 24

Niet meer te tolereren 28

WaarbijdeberekendeDGI-waardealsintabel17wordengeïnterpreteerd.

tabel 17: aanbevolen luminantieverhouding [21]

Verblindingismoeilijktemeten.Tochwordenerformulesgebruiktvoorhetbepalenvanverblinding.Ominzichttekrijgenindecriteriavoordeanalytischebepalingwordendetwee betrouwbaarsteberekeningenvermeld.Deeersteverblindingwordtheteffect ‘Discomfort Glare’genoemdenhierbijwordtdegrootheidDaylightGlareIndex(DGI)gebruikt.DeDGIwordtbepaaldmetbehulpvanformule(4)[21].

(4)

Waarin de grootheid DGI primair afhankelijk van vier factoren: - ‘ Ls ’ is de luminantie van de bron die schittert (hemelkoepel en / of omgeving), gezien door de daglichtopeningen [cd/m²]; - ‘ Lb ’ de luminantie van de achtergrond naar de bron (Lb) [cd/m²]; - ‘ Lw ’ de gemiddelde luminantie van het raamvlak (bepaald door de luminantie van de hemelkoepel en van de omgeving) [cd/m²]; - ‘ ω ’ ruimtehoek van de lichtbron [sr]; - ‘ Ω ’ ruimtehoek van de lichtbron, aangepast voor de positie in het blikveld met behulp van een positie-index P [sr].

100, , · Ω, 0,0, ·

0,25ΣLω

·

,2 0, 0, 0,1 ,2

· Φ1 Φ

∑ 100%

100%

,2 52,2 10100%

12


pagina 34

Detweedeberekeningwordttevens‘Discomfort Glare’genoemdenhierbijwordtdegrootheidPredictedGlareSensationVote(PGSV)gebruikt.DePGSVwordtbepaaldmetbehulpvanformule(5)[21].

(5)

waarin:

(6)

Waarin de grootheid primair afhankelijk is van vier factoren: - ‘ Ev ’ verticale verlichtingssterkte op het oog [lux]; - ‘ Lw ‘ luminantie binnen het raamvlak [cd/m²]; - ‘ Lb ‘ de gemiddelde luminantie van de vlakken binnen het gezichtsveld[cd/m²]; - ‘ ω’ de hoek van raam [sr]; - ‘ Φw ’ factor die weergeeft hoe de opbouw van de daglichtopening is.

Tabel18geeftdetolerantiesvandePGSVweer.

onderwijsinstelling

Mate van verblinding Predicted GSV

Net waarneembaar -0,5

Net waarneembaar 0,0

Waarneembaar 0,5

Net acceptabel 1,0

Acceptabel 1,5

Net oncomfortabel 2,0

oncomfortabel 2,5

Net niet meer te tolereren 3,0

Niet meer te tolereren 3,5

tabel 18: mate van verblinding [21]

100, , · Ω, 0,0, ·

0,25ΣLω

·

,2 0, 0, 0,1 ,2

· Φ1 Φ

∑ 100%

100%

,2 52,2 10100%

12

100, , · Ω, 0,0, ·

0,25ΣLω

·

,2 0, 0, 0,1 ,2

· Φ1 Φ

∑ 100%

100%

,2 52,2 10100%

12

100, , · Ω, 0,0, ·

0,25ΣLω

·

,2 0, 0, 0,1 ,2

· Φ1 Φ

∑ 100%

100%

,2 52,2 10100%

12

4.4 RandvoorwaardenDemeetbarekwaliteitenwordenonderverdeeldinverschillendecriteria,namelijk:-Verlichtingssterkteophethorizontalevlak;-verlichtingssterkteophetverticalevlak;-uniformiteitvandeverlichtingssterkte;-luminantie;-luminantieverhouding;-daglichtfactor;-verblinding.

Verlichtingssterkte op het horizontale vlakVoordehorizontaleverlichtingssterktewordtergestreefdnaardevolgendewaardenophetwerkvlakvandeleerling[11].- opletten min. 300 lux- schrijven, lezen etc. min. 300 lux- beeldschermgebruik min. 300 lux

Uitdewaardenblijktdaterinhetalgemeengestreefdkanwordennaareenhorizontaleverlichtingssterktevan300lux.

Verlichtingssterkte op het verticale vlakVoordeverticaleverlichtingssterkteisgeenregel-geving.Derandvoorwaardenwordengebaseerdopaanbevelingen.- algemeen min. 1000 lux- op het bord min. 500 lux

Uniformiteit van de verlichtingssterkte op het horizontale vlakVoordeuniformiteitinverlichtingssterkteophethorizontalevlak,wordtdevolgenderatioaangehouden[18].- ratio algemeen Emin / Emax>0,5

ReflectiecoëfficientVoordeveldmetingenendesimulatieswordendevolgendepercentagesgehanteerd[17]: - Wanden30-80%;- vloer10-50%;- plafond60-90%;- werkvlaktafels:20-60%.


pagina 35

LuminantieHetisduidelijkdattelageluminanties onacceptabelzijn.Helaasiser(nog)geenduidelijkewaardevoordeminimaleluminantie.Alserwordtgekekennaartabel19,danzijndevolgendewaardenacceptabel:

LuminantieverhoudingVoordeluminantieverhoudingwordtgestreefdnaardevolgenderatio[30].- papier:werkplek 3:1 / 1:3- papier: omgeving 1:10 / 10:1- punten in het gezichtsveld 1:40 / 40:1

DaglichtfactorVoordescholendieonderzochtzijn,wordtgestreefdnaardevolgendepercentages[21]:- 3 - 5%

Voorontwerpstudiewordtergestreefdnaarpercentagesindelokalenvan[21]:- 4 - 6%

In de ontwerpstudies wordt er gestreefd naar een hoger percentage. Dit komt omdat er wordt gewerkt met een lage - wand - daglichtopening percentage (WWR) waardoor de waarschijnlijke temperatuuroverschrijding wordt vermeden.

VerblindingVerblindingkanwordenbepaaldaandehandvandeDGIendePGSV.Naastdezemethodekandeverblindingookwordenbepaalddoortehogeluminantieenverkeerdeluminantieverhoudingen.Deverblindinginditonderzoekisbepaaldaandehandvanhogeluminantie(indirecte-endirecteverblinding)endoordeluminantie-contrasten(indirecteverblinding)inhetlokaal.

onderwijsinstelling


minimale luminantie 40

maximale luminantie <1000

luminanties op de wanden 40-157

lezen schrijven en praten 40-60

gebieden voor taken 45-105

beeldscherm gebruik 40-65

tabel 19 aanbevolen luminanties [18]


pagina 36

DEE

L II

: O

ND

ERZ

OEK


pagina 37

figuur 33: doorsnede van het lokaal

5. Methode

5.1 Verlichtingssterkte Voorhetbepalenvandeverlichtingssterkteinruimtenwordteenluxmetergebruikt(figuur31).Metdeluxmeterkunnendevolgende metingenwordenverricht: - Hetbepalenvandeverticale verlichtingssterkte; - hetbepalenvandehorizontale verlichtingssterkteophetwerkvlak; - deverticaleverlichtingssterkteop dewanden/daglichtopeningen.

Verlichtingssterkte op het horizontale vlakFiguur32toonteensituatievaneenlokaalwaarbijhetdaglichtvantweekantenkomt.Inhetlokaaliseenrastergemaaktvanzestienhorizontalepunten.Vierrijenindebreedterichting(X)envierrijenindediepterichting(Y).Opdezepuntenwordensensorengeplaatstopdehoogtevanhetwerkvlakvandeleerling;600mm.Doorhetplaatsenvandesensorenopdezemeet-puntenkandehorizontaleverlichtingssterktedoordaglichtopdepuntenwordenbepaald.Deverlichtingssterktewordtweergegevenindegrootheid(Lux).

Vooreendergelijkedichtheidvanhet rasterisgekozen,omdatbijhedendaagseonderwijsgebouwendegevelzijdevandelokalennietaltijdvolledigisvoorzienvandaglicht-openingen.Depuntengelegenopdediepterichting(X)bepalendeverlichtingssterkteenverlichtings-distributieindebreedtevanderuimten.Hetrasteropdelengterichting(Y)legtdereikdieptevanhetdaglichtindelokalenvast.Doorhetverrichtenvandezemetingenwordenreflectiesvandewandenzichtbaaropmeetpunten

gesitueerdaandewandzijde.Werkpositiesgelegenaandezeplaatsen,wordenvoorzienvangereflecteerddaglicht.Ditkandeverlichtings-sterkteophetwerkvlakverhogen.

Demetingenvoordeverlichtingssterktewordengedaanbijeenbewolktehemelkoepel.

Bepaling van de positie voor de meetcellen ten behoeve van de horizontale verlichtingssterkte- Totaal16meetpunten,waarvan4rijen indebreedterichting(X)en4rijeninde diepterichting(Y);- Demeetpuntenmoetenparallel(X)en haaks(Y)opdegevelsworden aangebracht;- De4meetpuntenmoetenwordenverdeeld overdebreedte(X)endiepte(Y)vanhet lokaal.Zodatertussendemeetpunteneen gelijkeafstandis;- Afstandxtussenallesensoren,½x vandewand,½xvandegevel;- demeetpuntenwordenopeen bureauhoogtevandeleerlinggeplaatst; 600mm.

figuur 31: luxmeter

1a

1b

1c

1d 2d 3d 4d

2c 3c 4c

2b 3b 4b

2a 3a 4a 1a

1b

1c

1d 2d 3d 4d

2c 3c 4c

2b 3b 4b

2a 3a 4a

Klaslokaal

[x][½x]

[y]

[½y]

diep

te

X-richting

Y-ric

htin

g

breedte

[x][½x]

[y]

[½y]

bree

dte

breedte

hoog

te

figuur 32: raster voor het meten van de verlichtingssterkte in het horizontale vlak


pagina 38

figuur 34: gemiddelde dagelijkse horizontale verlichtingssterkte in de zomer

Bepaling van de horizontale verlichtingssterkte voor de zomersituatie.Omeenlokaaltekunnenbeoordelenopdevisuelekwaliteitishetnodigomdeverlichtingssterkteophethorizontalevlakindezomerendewinterteweten.Deverlichtingssterkteindezomerwordtverkregendoorterekenenmetdeverkregengemiddeldedaglichtfactorendeverlichtings-sterktebuiteninhethorizontalevrijevlak.

Dewaardenvoordeverlichtingssterkteindewinterophethorizontalevlakwordenverkregenaandehandvanveldmetingen.Degemiddeldedaglichtfactorwordtberekendaandehandvanformule2.Degemiddeldedaglichtfactorgeldtvoorhethelejaarenwordtgebruiktvoorhetbepalenvandehorizontaleverlichtingssterkteindezomer.Voordezomerwordtdehorizontaleverlichtingssterkteinhetvrijevlakbuitenbepaaldaandehandvandata.DezedatawordtverkregendoorSatel-Light[31]enditwordtweergevenintabel20.

Metbehulpvanformule2wordtdegemiddeldeverlichtingssterktebepaald:

(2)

Deformulewordtgeherformuleerd,omdatdeverlichtingssterkteophethorizontalevlakeenonbekendeis.(Ei;gem.)

AlsdeverkregengemiddeldeDFinhetlokaal3,2%isendeglobaleverlichtingssterkteinmaandjuliinAmsterdam52,2kluxis,danwordtdegemiddeldeverlichtingssterkteinhetlokaal:

100, , · Ω, 0,0, ·

0,25ΣLω

·

,2 0, 0, 0,1 ,2

· Φ1 Φ

∑ 100%

100%

,2 52,2 10100%

12

100, , · Ω, 0,0, ·

0,25ΣLω

·

,2 0, 0, 0,1 ,2

· Φ1 Φ

∑ 100%

100%

,2 52,2 10100%

12

100, , · Ω, 0,0, ·

0,25ΣLω

·

,2 0, 0, 0,1 ,2

· Φ1 Φ

∑ 100%

100%

,2 52,2 10100%

12

locatie globale horizontale verlichtinssterkte (klux)

juni december

Amsterdam 30,4 9,7

Heeswijk-Dinther

31,2 9,9

Groningen 32,3 9,3

Gerkesklooster 32,2 9,4

tabel 20: de gemiddelde globale horizontale verlichtingssterkte in de maand juni en januari van 12:00 tot 14:00 in [31]

Deuitkomstenvoorde(gemiddelde)horizontaleverlichtingssterkteindezomerenindewintervoordeverschillendeonderwijslokalenwordenweergeveninbijlageItotenmetIV.


pagina 39

figuur 35: voorbeeld lokaal voor het meten van de verlichtingssterkte in het verticale vlak

Verlichtingssterkte op het verticale vlakVoorhetbepalenvandeverticaleverlichtingssterktewordteenanderrastergebruikt.Namelijkeenrastermetviermeetpunteninhetgevelvlak.Voordeafstandtussendepuntenwordtdezelfdeonderlingerastermaatgebruiktalsfiguur32.Vooreendergelijkedichtheidvanhet rasterisgekozen,omdatbijhedendaagseonderwijsgebouwendegevelzijdevandelokalennietaltijdvolledigvoorzienisvan daglichtopeningen.

Figuur35toontdesensorenopooghoogte(1,7m.),geplaatstopdedaglichtlichtopening.Doorhetplaatsenvandesensorenopdezemeetpuntenkandeverticaleverlichtingssterktedoordaglichtopdepuntenwordenbepaald.Deverlichtingssterktewordtweergegevenindegrootheid(Lux).

Bepaling van de positie voor de meetcellen ten behoeve de verticale verlichtingssterkte- Peroriëntatie,waarindaglicht voorzieningenzijngeplaatst,wordenvier meetpuntengeplaatst;- demeetpuntenwordengepositioneerdop dedaglichtvoorzieningen;- demeetpuntenmoetenparallel(X)en haaks(Y)opdegevelsworden aangebracht;- deviermeetpuntenmoetenworden verdeeldoverdebreedte(X)endiepte(Y) vanhetlokaal,zodatertussendemeet punteneengelijkeafstandis;- afstandxtussenallesensoren,½x vandewand,vlakopdegevel;- demeetpuntenwordenopeen ooghoogtevandeleerlinggeplaatst; 1700mm.

1a;v’ 1a;v 2a;v 3a;v 4a;v

1b;v

1c;v[y]

[½y] [x] [½x]

diepte

Y-richtin

g

X-richting breedte

1700

mm

.

Uniformiteit van de verlichtingssterkteVoorhetbepalenvandeuniformiteitvandehorizontaleverlichtingssterkteinhetlokaalwordenfiguren38en39gebruikt.Voordeafstandtussendepuntenwordtdezelfdeonderlingerastermaatgebruiktalsvanhethorizontalerastervanfiguur32.Omdatdewerkplekkenvandeleerlingenineenklaslokaalnietpermanentzijn,isergekozenomdeuniformiteitvandeverlichtingssterktetetoetsenindebreedterichting(x)endediepte-richting(y).Ditwordtaangegevendoormiddelvaneenrodezone.Gemakshalvemagervanuitwordengegaandatdewerkplekkenvandeleerlingenopderoodgestippeldezoneliggen.Vanuitdezepositieswordtdeuniformiteitgetoetstaandewaardenvanderondomgelegenpunten(dezemethodeisgebaseerdop[20]).Doorhetmetenvandeverlichtingssterkteopdepuntendieinderodezoneliggenenvandepuntenmeteenrodecirkel,wordenwaardenverkregen.Zowordtvoorhetbepalenvandeuniformiteitvandeverlichtingssterkteoppunt2c,depunten1b,1c,1d,2d,3d,3c,3ben2bgebruikt,ziefiguur26.Degemetenwaarden,vandeomringendepunten,wordenvergelekenmetdewerkplekvandeleerling(punt2cfiguur36)doordewaardetedelen.


pagina 40

IndebijlagenItotenmetIVwordende verhoudingswaardenvermeld.Degemetenverhoudingswaardeopdepositievandegebruikerkandoordenaastepuntenwordenoverschredendooreentehogeverhoudingofeentelageverhoudingtehebben.Daaromwordthetvolgendeuitgangspuntgehanteerd:De verhoudingwaarden van de naast gelegen punten moeten voldoen aan: 0,5x < x <1,5x. Waarbij x de waarde van het punt is dat in de rode zone ligt. Dit betekent dat de verhouding van de naast gelegen punten (1c en 3c ) niet kleiner mag zijn dan 0,5x en niet groter dan 1,5 x de waarde van de werkpositie (2c).

Voorhetbepalenvandeuniformiteitvandeverticaleverlichtingssterkteterplaatsevanhetbordwordtfiguur37gebruikt.Deverticaleverlichtingssterktewordtgemetenopdepunten1,2en3.Volgensparagraaf4.3moeterophetbordeenminimaleverlichtingssterktevan500luxwordenbereikt.BijdaglichtwordtvoordeverhoudingvandeuniformiteitvandeverlichtingssterkteEmin/Emax>0,5gebruikt[18].

5.2 Luminantie en luminantie verhoudingenMetbehulpvandeluminantiecamera,deLMKMobileAdvancedcamera,wordendeluminantieafbeeldingengenomen(figuur40)[22].Indezeluminantieafbeeldingenwordtdehelderheidvandetaak,dedirecteomgevingendeachtergrondvastgelegd.

Omluminantiestekunnenontlenenaandeafbeeldingen,moetendeafbeeldingengenomeninwordenin.RAWextentie.DeluminantiesvandeRAWbestandenwordenverkregenmethetprogrammaTechnoteamLMK2000versie3.7.4.0.

figuur 36: positie leerling figuur 37: positie leerkracht

1c 3

1

2

3c2c1c 3

1

2

3c2c

figuur 38: uniformiteit van de verlichtingssterkte, lokaal op het zuiden georiënteerd

figuur 39: het bepalen van de uniformiteit van de verlichting-sterkten voor de punten in de rode zone1a

1b

1c

1d 2d 3d 4d

2c 3c 4c

2b 3b 4b

2a 3a 4a

[x][½x]

[y]

[½y]

diep

te

X-richting

Y-ric

htin

g

breedte

1a

1b

1c

1d 2d 3d 4d

2c 3c 4c

2b 3b 4b

2a 3a 4a

[x][½x]

[y]

[½y]

diep

te

X-richting

Y-ric

htin

g

breedte

2c

2b

2d

3b1b

3d1d

3c1c

1a

1b

1c

1d 2d 3d 4d

2c 3c 4c

2b 3b 4b

2a 3a 4a

[x][½x] [y

] [½

y]

diep

teX-richting

Y-ric

htin

g

breedte

1a

1b

1c

1d 2d 3d 4d

2c 3c 4c

2b 3b 4b

2a 3a 4a

[x][½x]

[y]

[½y]

diep

te

X-richting

Y-ric

htin

g

breedte

2c

2b

2d

3b1b

3d1d

3c1c

1a

1b

1c

1d 2d 3d 4d

2c 3c 4c

2b 3b 4b

2a 3a 4a

[x][½x]

[y]

[½y]

diep

te

X-richting

Y-ric

htin

g

breedte

1a

1b

1c

1d 2d 3d 4d

2c 3c 4c

2b 3b 4b

2a 3a 4a

[x][½x]

[y]

[½y]

diep

te

X-richting

Y-ric

htin

g

breedte

2c

2b

2d

3b1b

3d1d

3c1c

figuur 40: luminantiecamera (LMK mobile advanced) [22]


pagina 41

Sensor: CMOSCanonASP-CResolution:3456(H)x2304(V)(effective pixel)Video signal: 12BitrawdatawithBayerformat filestructureuncompressedLum. resolution: 1728(H)x1152(V)Dynamic: singlemeasurement:1:4000high dynamic1:32000(1/1250sec)Measurement:≤ti≤8sec)Measurement: brightnessandbrightness valuesuniformity.RGBcolorvaluesoftheCCDmatrix

Omeengoedebeschouwingtekrijgenvandelu-minantiesinhetlokaal,moetenervanuitdiversepositiesafbeeldingenwordengenomen.Omdeinvloedvandaglichtendecombinatievandaglichtenkunstlichtteondervinden,wordenerafzonderlijkeluminantieafbeeldingengemaakt.Metdeluminantiecamerawordendevolgendepositiesgehanteerd:

- Positie1:vanuitdelinkerachterzijdevan deklas,gerichtnaarhetbordmet hetgebruikvankunstlicht(hoogte1,7m.);

- positie1:vanuitdelinker achterzijdevandeklas,gerichtnaar hetbordzonderhetgebruikvankunstlicht (hoogte1,7m.);

- positie2:vanuitderechterachterzijde vandeklas,gerichtnaarhetbordmethet gebruikvankunstlicht(hoogte1,7m.);

- positie2:vanuitderechterachterzijde vandeklas,gerichtnaarhetbordzonder hetgebruikvankunstlicht(hoogte1,7m.);

- positie3:vanuitdepositievande leerkracht;voorinhetlokaal,gericht opdeklasmethetgebruikvankunstlicht (hoogte1,7m.);

- positie3:vanuitdepositievande leerkracht;voorinhetlokaal,gericht opdeklaszonderhetgebruikvan kunstlicht(hoogte1,7m.).

5.3 ReflectiecoëfficientDekleurweergavevandewanden,vloerenenplafondwordengemetenaandehandvaneengeijktreferentiemodel(figuur41).Dooreenafbeeldingtenemenmetde luminantiecamera,kanmendigitaalde reflectiecoëfficientvandewanden,plafondsendevloerbepalen.Ditopvoorwaardedatde oppervlaktendiffuusreflecteren.

Formule6toonteenvergelijkingvaneengeijktdiffuusreferentiemodel,meteenreflectiefactorvan95,2%,metdemuur.Dezemethodewordtgebruiktvoorhetbepalenvandereflectiefactorvoordewanden,vloerenenhetplafond:

luminantieopreferentieluminantieopvlak (6) 95,2 X

figuur 41: vergelijking van de reflectiecoëfficiënt van het referentieobject met de muur

WaarbijXdereflectiecoëfficientvanhetmateriaalis

=

5.4 VerblindingErwordengeenberekeningengemaaktvoorhetbepalenofaantonenvanverblinding.Deverblindinginditonderzoekisbepaalddoortegroteluminantieverhoudingeninhetlokaal.Deluminantie,diedeeventueleverblindingveroorzaakt,isafhankelijkvandekijkhoek,dereflectiecoëfficientvanhetmateriaalendehoeveelheidverlichtingssterktedieophetoppervlakvalt.


pagina 42

5.5 DaglichtfactorErzijntweewaardennodigomtekomentotdedaglichtfactoropdemeetpunteninhetlokaal.Ditzijndehorizontaleverlichtingssterkteopeenmeetpuntinhetlokaalendehorizontaleverlichtingssterktebuitenhetgebouwinhetvrijeveld.Deverlichtingssterkteopdepuntenwordtverkregenmetbehulpvandeluxmeter (zieparagraaf5.1).Dehorizontaleverlichtingssterkteinhetvrijeveldwordtverkregendoormetdesensorbuitenineenvrijvlakdehorizontaleverlichtingssterktetemeten.Hetisbelangrijkdatditplaatsvindtopdezelfdetijdsperiodealsdeanderemetingen.

Deberekeningvandedaglichtfactorkomttotstandaandehandvanformule1,pagina32.Hierbijwordtdehorizontaleverlichtingssterkteineenpuntgedeelddoordehorizontale verlichtingssterkteinhetvrijeveldbuiten.Vervolgenswordtdeuitkomstvermenigvuldigdmethonderdprocent.

Omdegemiddeldedaglichtfactortebepalenwordtformule2oppagina32gebruikt.Dewaardenvandehorizontaleverlichtingssterktevormendebasisvoordegemiddeldedaglichtfactor.Metdegemiddeldedaglichtfactorkanhetpercentagedaglichtwordenberekendvoorbepaalde(daglicht)zones.Infiguur42geefteenaannamevoordeverdelingvandaglichtzonesinhetlokaal.

Erwordtonderscheidgemaaktinde:- Raamzone;- overgangszone;- gangzone.Dezezonesvertegenwoordigendematevaninvloedvandaglichtinhetlokaal.

Eenuitgangspuntvooreendergelijkezoneringisdehoogte,afstandxinfiguur42enpositioneringvandedaglichtopeningen.Degemiddeldedaglichtfactorwordtverkregendoordesomvanwaarden;vanhetaantalmeet-puntenindedaglichtzone,tedelendoordehoeveelheidpunten(n)entevermenigvuldigingmetdewaardenvandehorizontaleverlichtingssterkteinhetvrijeveldbuiten.Vervolgenswordtdeuitkomstvermenigvuldigdmethonderdprocent.

Tabel16geeftdeaanbevolendaglichtfactorenvoorde(gemiddelde)daglichtfactor.

5.6 Instrumenten ter beoordeling van de visuele kwaliteitErwordteenvuistregelgebruiktomsnelinzichttekrijgenindejuistehoeveelheiddaglichtineenlokaal.Ditisafhankelijkvandeverhoudingtussendegeometrievanhetlokaalenhoogtevandedaglichtopeningen.Hetwordtaanbevolenhetlokaalnietdiepertemakendantweekeerdehoogtevandedaglichtvoorziening[7].Hiermeereikt,volgensfiguur42theoretisch,hetdaglichttotdegang-zone.

De visuele prestatieDevisueleprestatieiseenobjectiefaspect.Ditbetekentdathetmeetbaarentetoetsenisaandegesteldecriteria(paragraaf4.4).Inparagraaf4.2isuitgelegddatdevisueleprestatieuitverschillendemeetbareaspectenbestaat.Erzijnverschillendemanierenomdevisueleprestatieteonderzoeken.Paragraaf5.1en5.2toneneenzorgvuldigemanieromdevisuelekwaliteitinbestaandegebouwenteonderzoeken.

Y-richtin

g

X-richting

raamzone overgangszone gangzone

afstand x afstand x

afst

and

x

figuur 42: de daglichtzones


pagina 43

Hierbijwordtgebruiktgemaaktvandeluxmeterendeluminantiecamera.Voorhetgoedonderzoekenvanderuimten,metbehulpvanbovenstaandeinstrumenten,ishetmakenvaneenmeetprotocolnodig.Deinhoudrichtzichopdegedefinieerdecriteriavoorvisueelcomfortenwelkemethodenvantoepassingzullenzijnvoorhetmetenvandezecriteria.

Erzijnverschillendemanierenomdevisueleprestatietetoetseninhetontwerpproces.Eenmanierishetwerkenmetschaalmodellen.Dezewordengeplaatstindedaglichtkamerengetoetstopdaglichtinvalondereenhemelkoepel.Ookkunnendemodellenwordengetoetstdoordezeindebuitenluchtofondereendaglichtsimulatorteplaatsen.Bijdezemethodeishetbelangrijkdatergewerktwordtmetdecorrecteschaalenjuistemateriaalafwerkingen.Voorhettoetsenvandeverlichtingssterkteen lichtverdelingisdezemethoderelatiefgoedkoop.

Eenanderemanieromdevisuelekwaliteitinhetontwerpprocestetoetsenisdoorgebruiktemakenvandaglichtdiagrammen.Daglicht-diagrammenwordengebruiktomdedaglicht-toetredingbijeenuniformeofCIEbewolktehemelkoepelineenpuntvanderuimtetebepalen.Hiervoorwordtdelichtopeningmetbehulpvanzichtlijnen(hoeken)uitgezetinhetradiaal-diagram.Doorhetradiaaldiagrammethethemel-factordiagramtecombinerenkunnenhetaantal‘vakjes’geteldwordenomdehemelcomponentvandedaglichtfactortebepalen[10].Eenbeperkingvandezemethodeisdathetalleengebruiktkanwordenvooreenvoudigeruimten.

Hetgebruikvansimulatieprogrammatuurisdelaatstemanieromruimteninhetontwerpprocesrelatiefzorgvuldigtetoetsenopvisuelekwaliteit.Eengrootvoordeelisdatereenvoudigverschillendeklimatologische-engeografischeveranderingenvoorhetmodelgetoetstkunnenworden.Eennadeelisdatdeprogramma’snietaltijdgebruiksvriendelijkzijnendeberekeningstijdvaaklangis.

Deafgelopenjarenzijnermeersimulatie-programma’sontwikkeldomdaglichtin architectuurtestimuleren.Opditmomentzijnerdiverseprogramma’sopdemarktzoals: - DIAlux; - Daysim - Radiance; - Ecotect; - Lightscape.

Voorditonderzoekwordtergewerktmet Autodesk®Ecotect™v5.5.metRadianceplug-in.Ecotectiseenprogrammavoorontwerpenomgevingsanalyse.Radianceissoftware;gebaseerdopray-tracing,ontwikkelddoorLawrenceBerkeleyLaboratory,teCalifornië.ErisgekozenvoorEcotectomdatdemodellenrelatiefeenvoudigtesimulerenzijnenRadiancebetrouwbaredatageeft.

De visuele prestatie Hetvisuelecomfortismoelijkertebeoordelen.Ditomdatditveelaleensubjectiefaspectis.Inparagraaf4.3isuitgelegddathetvisuelecomfortwordtbepaalddoorverschillendeaspecten.

Omeenbeeldtekrijgenvanhetvisuelecomfortwordtereensystematischeenquêtegehoudenonderdegebruikersvanhetlokaal.Hierdoorkunnendewaardenenproblemenvandaglichtinruimtenwordeningeschat.Hetuitenvanontevredenheidoverhetvisueelcomfortkaninzichtgevenoverdeontstaanwijzevanproblemenenwaardezezichvoordoen.Omdatpersonenverschillendewensenhebben,ishetnodigomdeenquêtesteverspreidenonderverschillendegebruikers.Deenquêterichtzichopvolwassengebruikers,deleerkrachten.Omdatervaak1of2leerkrachtendocereninhetonderwijslokaalwordthetonderzoekkleinschaliguitgevoerd.

Deresultatenkunnenhierdoornietalssignificantwordenbeschouwd.DevragenlijstwordtgetoondinbijlageV.DeresultatenvanditkleinschaligonderzoekwordengetoondinbijlageVI.


pagina 44

6. Veldmetingen

6.1 OnderwijsgebouwenVoordaterontwerpvariantenwordengemaaktzalereenintensiefdaglichtonderzoekenanalysewordengedaan.Ditbestaatuitmetingenenhettoetsenvanbestaandeonderwijs-gebouwen.Daarnaastvolgteenenquêtewaarindeervaringenvandegebruikersinonderwijsruimtenwordtonderzocht.Tenslottewordendeconclusiesenaanbevelingengemaaktvoordeverschillendescholen.Deaanbevelingenwordengetoetstmetbehulpvanlichtsimulatieprogrammatuur.

Voorhetveldonderzoekwordenprojectengekozenwaarvanbekendstaatdatertijdenshetontwerpeengedegendaglichtonderzoekisverricht,deschooleenscholenbouwprijsheeftontvangenofeenpraktijkvoorbeeldisvanhistorischetypologieënvanscholen.Erzijnprojectengekozenwelkequaarchitectuur,bouwperiodeendaglichtvoorzieningenuiteenlopen.Deonderwijsgebouwenzijn:

Project: Eerste Openluchtschool voor het Gezonde Kind (Clioschool)Architect: J.DuikerPlaats: AmsterdamJaar: 1929-1930Opmerking: Eerstesemi-openluchtschoolvoor hetgezondekindAdres: Cliostraat401077KJ

Project: Basisschool De BolderikArchitect: ElemansPostmaenvandenHorkPlaats: Heeswijk-DintherJaar: 1998-2001Opmerking: oriëntatiegarandeertoptimale benuttingvandaglichten warmtelokalenvoorzienvan tweeledigdaglichtinvalAdres: HetGeleer335473PG Project: Vensterschool OosterparkArchitect: OnixArchitectenPlaats: GroningenJaar: 1998Opmerking: voormaligeopenluchtschool verbouwdtotbredeschool Scholenbouwprijs1997Adres: Oliemuldersweg479701ED Project: Basisschool de ClaercampArchitect: HinkElderinkPlaats: GerkeskloosterJaar: 1960Opmerking: gangtypeschoolAdres: Hoogstraten169873PE

figuur 43: Eerste Openluchtschool

figuur 44: de Bolderik [23]

figuur 45: de Vensterschool

figuur 46: de Claercamp [24]


pagina 45

6.2 Eerste Openluchtschool voor het Gezonde KindDeEersteOpenluchtschoolvoorhetGezondeKindinAmsterdamisontworpendoordearchitectenDuikerenBijvoetenopendehaardeurenindezomervan1930.Dezeschoolhanteerdeeennieuwemedische-enpedagogischevisieophetonderwijsenhierdoorwashetdeeersteschoolwaaralleengezondekinderenwerdentoegelaten.Omstreeks1900wijzigdedevisieopde openluchtscholeninNederland.Binnenhetconceptopenluchtscholenkwamdevisiedatnietalleenzwakkeofziekekinderen,maarookgezondekinderenbaathaddenbijopenluchtscholen.Dezeopvattingwasafkomstiguithetbuitenlandenhaddiepewortelsindesocialegeneeskunde[4].

Bijdezeopenluchtschoolstondentijdensdelessenderamenindedoorgaandevensterstroken,dedeurennaardebalkonsenhetdakterrasopen,zodatdekinderennagenoegbuitenzaten.Ditwerdgedaanomvoldoendefrisseluchtendaglichtinhetlokaaltekrijgen,voorhet stimulerenvanconcentratieenprestatie.

IndeschoolgidsvandeEersteOpenluchtschoolvoorhetGezondekindwordtdeschoolalsvolgtomschrevenengekarakteriseerd:

- Bijzonder: deOpenluchtscholenzijn kleinschaligebuurtscholen, waarbijbetrokkenheiden verantwoordelijkheidhooginhet vaandelstaan.- Neutraal: deOpenluchtscholengaanuitvan degelijkwaardigheidvanalle levensbeschouwingen.- Open: bijdeOpenluchtscholenstaat integriteitvooropineen inspirerendeenlerendeomgeving. Eristransparantieinregels encommunicatieineenveiligeen plezierigesfeer.- Lucht: waarwenselijkenmogelijkworden activiteitenbuitengedaan. Ditgebeurtmetnameophet gebiedvansportennatuur- onderwijs,creativiteitenexpressie.- Gezond: deOpenluchtscholenvormeneen gezondeomgeving.Dezestreven naareengezondegeestin eengezondlichaam,onderandere doorhetstimulerenvaneen gezondevoeding.

Deschoolheeftongeveer225leerlingenverdeeldovernegengroepen.

Hetgebouwisopgetrokkenuiteenbetonnenconstructie,waarbijdeverdiepingenopvierzijdenvrijwelgeheelgevuldzijnmetenkelebeglazing,ziefiguur53.

OriëntatieDeEersteOpenluchtschoolvoorhetGezondeKindisgesitueerdinAmsterdamOud-Zuidenwordtomslotendoorvierverdiepingshogewoningen.(figuur49).

Cliostraat

Anthony van Dyckstraat

EuterpeQ

uinten Matsysstraat

Rubensstraat

Noord

figuur 47: Situatie van de Eerste Openluchtschool voor het Gezonde Kind


pagina 46

figuur 50: bewolkte hemelkoepel van 4 maart

figuur 48: de ingang van de Eerste Openluchtschool voor het Gezonde Kind

figuur 49: pleinpositie, gekeken naar de zuidgevel

DegeografischepositievandeEerste OpenluchtschoolvoorhetGezondeKindis52,3°NB,4,8°OL.Delokalenvanhetgebouwstaanblootaanvrijwelalleoriëntaties.Doorditendoordepositieengeometrievanderamenwordendelokalenaanvierzijdenvoorzienvandaglicht.Metnamewanneerdezonzichverplaatstvanhetoostennaarhetzuiden(12:00-16:00)wordendebuitenruimtenvolledigvoorzienvanzon.Degroteoverstekvoorkomtdetemperatuur- overschrijdingindelokalen.

ToetsingenDeveldmetingenzijngedaanindewintersituatiebijeenbewolktehemelkoepel (4maart12:00-15:30).

Dedaglichtsimulatieszijngemaaktindezomersituatiebijeenbewolktehemelkoepel (21juniom14:30).

GebruikerstijdenDitonderzoekbeperktzichtothettoetsenvandetheorieruimteninhetbasisonderwijs.Onderwijsruimtenwaarpraktijkgerichtonderwijswordtgevolgd,komennietinaanmerking.Voordebeoordelingvandevisuelekwaliteitinruimten,ishetvanbelangomdetakenvandegebruikerteweten.DeEersteOpenluchtschoolvoorhetGezondeKindwordtvijfdagenperweekgebruikt. Deschooltijdenzijn:- Ochtend08.30uurtot11.45uur;

- middag12.45uurtot15.00uur;

- woensdag08.30uurtot12.15uur.

Deopeningstijdenvandeschoolzijn zodanigdaterveelurenmetdaglichtgewerktkanworden.


pagina 47

figuur 51: Zuid-oost gevel met zicht op de lokalen 2.04 en 3.04

figuur 53: Fragment van de zuid-west gevel (2.03 en 3.03) met de interne zonwering op een bewolkte dag

figuur 54: hal 1.02, gekeken naar de gymnastiekruimtefiguur 52: de gymnastiekruimte 1.01


pagina 48

1.01

1.01

1.02

1.031.04

1.07

1.061.05

1.08

RENVOOI RUIMTECODERINGEERSTE OPENLUCHT VOOR HET GEZONDE KIND

Leerkrachten ruimte

Verkeersruimte

Onderwijsruimte

Trappen en hellingen

RUIMTENUMMER

1.011.021.031.041.05

RUIMTEBENAMING

ENTREE RUIMTEHALVOORRUIMTE TEAMRUIMTETEAMRUIMTETOILETTEN

1.06 HANDVAARDIGHEID LOKAAL1.07 BESTUURSRUIMTE1.08 DIRECTIERUIMTE

figuur 55: plattegrond van de beganegrond

Noord

135o

2.03 2.042.01

2.02

2.05


Leerkrachten ruimte

Verkeersruimte

Onderwijsruimte


RUIMTENUMMER

2.012.022.032.042.05

RUIMTEBENAMING

HALTOILETTENONDERWIJSRUIMTE GROEP 5/6ONDERWIJSRUIMTE GROEP 3/4BUITENRUIMTE

3.033.043.01

3.02

3.05


Leerkrachten ruimte

Verkeersruimte

Onderwijsruimte


RUIMTENUMMER

3.013.023.033.043.05

RUIMTEBENAMING


2.032.042.01

2.02

2.05


Leerkrachten ruimte

Verkeersruimte

Onderwijsruimte


RUIMTENUMMER

2.012.022.032.042.05

RUIMTEBENAMING


3.03 3.043.01

3.02

3.05


Leerkrachten ruimte

Verkeersruimte

Onderwijsruimte


RUIMTENUMMER

3.013.023.033.043.05

RUIMTEBENAMING


figuur 56: plattegrond van de eerste verdieping figuur 57: plattegrond van de tweede verdieping


pagina 49

3.03 3.043.01

3.02

3.05


Leerkrachten ruimte

Verkeersruimte

Onderwijsruimte


RUIMTENUMMER

3.013.023.033.043.05

RUIMTEBENAMING


OnderwijsruimtenNahetbestuderenvandebasisschooliservanuithetoogpuntvandewerkzaamhedenenoriëntatiegekozenomdeonderwijsruimten2.03en2.04opdeeersteverdiepingteonderzoeken.

Delokalenopdebeganegrondwordendoordeomringendebebouwinghetminstevoorzienvandaglicht.Voorhetlokaal(1.04)isnietgekozenomdatdezedoorveranderingeninhetonderwijsgewijzigdistoteenteamruimtevoorhet personeel.

Onderwijsruimte2.04ligtopdeeersteverdiepingenisgeoriënteerdopdenoord-oostzijde.Ditlokaaliseenvierkanteruimtevan7,9x7,9m.enhierwordtlesgegevenaandegroep3-4.Dewestzijdeisafgeschuind.Dezeruimtewordtge-bruiktvoorhetpositionerenvanhetbord.Hetonderwijslokaalwordtaanvierzijdenvoorzienvandaglicht.Degevelsbestaanuiteenborstweringvanéénmeterentothetplafondisdegevelgevuldmetglas.Gekekenvanuitderamenvalthetzichtopdeomringendebebouwing,ditzorgtvooreenbelemmeringvanhetdaglicht(figuur59tot64).

Bijeenhelderehemelkoepelwordthetlokaalvooralvoorzienvanzonlichtuithetnoorden,oostenenzuiden.Ditbetekentdathetlokaalblootstaataanvanafdeochtendtotomstreeks16:00uurindemiddag.

Doordelichtemateriaalafwerkingenendoordaglichtvanuitvierzijdenwordthetlokaalervarenalshelder.Inditlokaalkandoorzonlichtvanuithetoostendirecteverblindingoptreden.Doordathetlokaalvanuitvierzijdendaglichtkrijgtishetwaarschijnlijkdatditlokaalzeergoedvoorzienwordtvanlicht.

Onderwijsruimte2.04ligtopdeeersteverdiepingenisgeoriënteerdopdezuid-westzijde.Inditlokaalwordtlesgegevenaandegroepen5-6.Ookditonderwijslokaaliseenvierkanteruimtevan7,9x7,9meter.Deoostzijdeisafgeschuind.Dezewandwordtgebruiktvoorhetbord.

Hetonderwijslokaalwordtvanuitvierzijdenvoorzienvandaglicht.Deverdiepingshogetransparantegevelsbestaanuiteenborstweringvanéénmeter.Netalsruimte2.04valthetuitzichtvoornamelijkopdeomringendewoningen.Bijeenhelderehemelkoepelkrijgthetlokaalvooralzonlichtuithetzuidenenwesten.Ditbetekentdathetlokaalblootstaataanzonlichtvanafomstreeks13:30totzonsondergang.

Ookditlokaalwordtdoor,dezelfdefactorenalslokaal2.04,alshelderervaren.Ookkanditlokaal,doordegrotehoeveelheidglas,lastkrijgenvantemperatuur-overschrijdingenenhogeverlichtingssterkten.Ookbestaatereenkansopverblindingdoortehogeluminantie(indirect)ofdoordestandvandezonopwesten(direct).

figuur 58: plattegrond van de eerste verdieping met de te onderzoeken onderwijsruimten 2.03 en 2.04

2.032.042.01

2.02

2.05

RENVOOI RUIMTECODERING

RUIMTENUMMER

2.012.022.032.042.05

EERSTE OPENLUCHT VOOR HET GEZONDE KIND

RUIMTEBENAMING


Leerkrachten ruimte

Verkeersruimte

Onderwijsruimte


whi

tebo

ard

groe

n kr

ijtbo

rd

Noord


pagina 50

figuur 59: onderwijsruimte 2.04, met de kijkrichting naar het noorden

figuur 60: onderwijsruimte 2.04, met de kijkrichting naar het zuiden

figuur 61: onderwijsruimte 2.04, met de kijkrichting naar het westen

figuur 62: onderwijsruimte 2.03, met de kijkrichting naar het noorden

figuur 64: onderwijsruimte 2.03, met de kijkrichting naar het oosten

figuur 63: onderwijsruimte 2.03, met de kijkrichting naar het zuiden


pagina 51

1d

1a

1b

1c

2d

2a

2b

2c

3d

3a

3b

3c

4a

4b

4c

987,5

987,5

1975

1975

1975 987,5

987,5

1975

1975

1975

buitenklasplatdak

Noordgroen krijtbord

1d

1a

1b

1c

2d

2a

2b

2c

3d

3a

3b

3c

4a

4b

4c

987,5

987,5

1975

1975

1975 987,5

987,5

1975

1975

1975

buitenklasplatdak

Noordgroen krijtbord

figuur 66: doorsnede van het lokaal 2.04

figuur 67: positie van de punten voor het meten van de verticale verlichtingssterkte voor het lokaal 2.04

figuur 65: raster voor het meten van de verlichtingssterkte in het horizontale vlak voor het lokaal 2.04 Met de rode zonering voor het meten van de uniformiteit van de verlichtingssterkte

Klaslokaal

3400+ vl.pl.

0+ vl.pl.

3400+ vl.pl.

0+ vl.pl.

2100+ vl.pl.2100+ vl.pl.

7900

Noord

Y-richting

X-richting

Noord

Y-richting

X-richting

2a

1a

1a

1b1c 2d

3d

4d

4c

4d

1d 1d

1700

mm

.

2d

1d

1d

1c1b 2a

3a

4a

4b

4a

1a 1a

1700

mm

.


pagina 52

7900 7900

buitenklas

whiteboard

platdak

3700

37003700

3700

3b

1a

4b

2a

3a

1b

2b 3c

2c

1c

1d

2d

3d

4d

4c

987,5

987,5

1975

1975

1975987,5

987,5

1975

1975

1975

Noord

7900 7900

buitenklas

whiteboard

platdak

3700

37003700

3700

3b

1a

4b

2a

3a

1b

2b 3c

2c

1c

1d

2d

3d

4d

4c

987,5

987,5

1975

1975

1975987,5

987,5

1975

1975

1975

Noord

figuur 69: doorsnede van het lokaal 2.03


figuur 68: raster voor het meten van de verlichtingssterkte in het horizontale vlak voor het lokaal 2.03 Met de rode zonering voor het meten van de uniformiteit van de verlichtingssterkte

Klaslokaal

3400+ vl.pl.

0+ vl.pl.

3400+ vl.pl.

0+ vl.pl.

2100+ vl.pl.2100+ vl.pl.

7900

Noord

Y-richting

X-richting

Noord

Y-richting

X-richting

2a

1a

1a

1b1c 2d

3d

4d

4c

4d

1d 1d

1700

mm

.

2d

1d

1d

1c1b 2a

3a

4a

4b

4a

1a 1a

1700

mm

.


pagina 53

ResultatenVerlichtingssterkte op het horizontale vlakDenumeriekeresultatenzijnbijgevoegdindebijlageI,tabel44,pagina162.DeresultatenvoordeuniformiteitvandehorizontaleverlichtingssterkezijnbijgevoegdinbijlageI,tabel46en47oppagina163en164.

Resultatenvoorhetonderwijslokaal2.04.

figuur 72: meetresultaten voor de verlichtingssterkte op het horizontale vlak voor het lokaal 2.04 met kunstlicht

figuur 71: meetresultaten voor de verlichtingssterkte op het horizontale vlak voor het lokaal 2.04 zonder kunstlicht


pagina 54

Resultatenvoorhetonderwijslokaallokaal2.03.

figuur 73: meetresultaten voor de verlichtingssterkte op het horizontale vlak (lokaal 2.03) zonder kunstlicht

figuur 74: meetresultaten voor de verlichtingssterkte op het horizontale vlak (lokaal 2.03) met kunstlicht


pagina 55

Verticale verlichtingssterkteResultatenvoorhetonderwijslokaal2.04DenumeriekeresultatenzijnbijgevoegdindebijlageI,tabel45pagina162.

Resultatenvoorhetonderwijslokaal2.03

figuur 75: meetresultaten voor uniformiteit in verlichtingssterkte ter plaatse van het bord (lokaal 2.04)


tabel 21: meetresultaten voor uniformiteit in verlichtingssterkte ter plaatse van het bord (lokaal 2.04)


verlichtingssterkte in de punten (lux) verhoudingen

positie bord links boven (a) positie bord rechts onder (b) positie centraal op het bord (c) a/c b/c

320 360 345 0.9 1.0



322 350 380 0.8 0.92

a

a

c

c

b

b


pagina 56

LuminantieResultatenvoorhetonderwijslokaal2.04.

Positiegekekenvanuitdeleerkrachtinderichtingvandeklas(hoogte1,7m.)

Positiegekekenvanuitdeleerlinginderichtingvanhetbord(hoogte1,7m.)


figuur 77: luminanties voor het het lokaal 2.04 met kunstlicht figuur 78: luminanties voor het het lokaal 2.04 zonder kunstlicht

figuur 79: luminanties voor het lokaal 2.04 met kunstlicht figuur 80: luminanties voor het lokaal 2.04 zonder kunstlicht



pagina 57






figuur 85: luminanties voor het lokaal 2.03 met kunstlicht

figuur 87: luminanties voor het lokaal 2.03 zonder kunstlicht

figuur 86: luminanties voor het lokaal 2.03 met kunstlicht



pagina 58

Luminantieverhoudingen Positiegekekenvanuitdeleerkrachtinderichtingvandeklas(hoogte1,7m.)

Onderwijslokaal2.04.metdepositiealsfiguur77en78

Onderwijslokaal2.04metdepositiealsfiguur81en82

143.8102.6

382.1

1170

51.677.3

15.6

328.9

37.8

152.2

177.6 110.1

375

248.2

62.4

10.8216.4

498.1

70.9

176.3

1055

330.3

410

54.5

23.4

343.4

figuur 89: vergelijking van de luminantie, zonder kunstlicht

figuur 90: vergelijking van de luminantie, zonder kunstlicht


pagina 59


Onderwijslokaal2.03metdepositiealsfiguur83en84.

Onderwijslokaal2.03metdepositiealsfiguur87en88.

186.2180.1

630.7

83.9

38.4

37.8

99.6

30.6

611.8

15.9

86.8

81.1

132.2

23.4191.1

340.233.8

48.4

648.6

131.5

36.8

49.5

113.4

63.4

372.1

78.3

34.781.1 254.3

184.5114.9

216.4

figuur 91: vergelijking van de luminanties, zonder kunstlicht

figuur 92: vergelijking van de luminanties, zonder kunstlicht


pagina 60

figuur 94: daglichtfactoren in de rijen, lokaal 2.03

buitenklas

platdak

3b

1a

4b

2a

3a

1b

2b 3c

2c

1c

1d

2d

3d

4d

4c

Noord

daglichtzone

overgangszone

gangzone

overgangszo

ne

gangzone

daglichtzo

ne

DFgem = 14.3%

DFgem = 8.8%

DFgem = 6.0%

DFgem = 10.7%DFgem = 6.0%

DFgem = 15.8%

buitenklas

platdak

3b

1a

4b

2a

3a

1b

2b 3c

2c

1c

1d

2d

3d

4d

4c

Noord

daglichtzone

overgangszone

gangzone

overgangszo

ne

gangzone

daglichtzo

ne

DFgem = 14.3%

DFgem = 8.8%

DFgem = 6.0%


DFgem = 15.8%

De reflectiecoëffiënten voor de lokalen 2.03 en 2.04Reflectiecoëfficientvoorhetbordis26,0%.Reflectiecoëfficientvoordevloeris36,4%.Reflectiecoëfficientvoordewandis76,0%.

(Aan de reflectiepercentages mag geen waarde worden gehecht omdat voor de bepaling hiervan de verkeerde methode is gebruikt.)

De daglichtfactorDe(gemiddelde)daglichtfactorisbepaaldaandehandvanformule1en2,pagina32.DeresultatenvandedaglichtfactorenwordtgetoondinbijlageI,tabel48en49oppagina165.

figuur 93: daglichtfactoren in de rijen, lokaal 2.04

1d

1a

1b

1c

2d

2a

2b

2c

3d

3a

3b

3c

4a

4b

4c

daglichtzo

ne

gangzone

overgangszo

ne

daglichtzo

ne

overgangszo

ne

gangzone

Noo

rd


DFgem = 15.3%DFgem = 11.3%DFgem = 8.2%DFgem = 3.2%

1d

1a

1b

1c

2d

2a

2b

2c

3d

3a

3b

3c

4a

4b

4c

daglichtzo

ne

gangzone

overgangszo

ne

daglichtzo

ne

overgangszo

ne

gangzone

Noo

rd


DFgem = 15.3%DFgem = 11.3%DFgem = 8.2%DFgem = 3.2%


pagina 61

BesprekingHet onderwijslokaal 2.04Ditlokaalisaandenoord,oost-enzuidzijdegeoriënteerd.Hetheefteenrechthoekigegeometrieenmeet8m.bij8m.Vooreengoededaglichtvoorzieninginhetlokaalmoetmengebruikmakenvandedaglicht-vuistregel.Dedaglichtopeningenvanditlokaalzijnverdiepingshoogenzijnlokaalbreed.

Ditlokaalheeftinhetnoordeneenverdiepingshogedaglichtopening.Ditbetekentdatdebreedtevanhetlokaal2,5keerzogrootmagzijnalsdeverdiepingshoogte.Inditgevalmagdebreedtevanhetlokaalmaximaal8m.zijn.Hetlokaalis7,9m.breedenvoldoetaandezevuistregel.Hetlokaalheeftookinhetoostenverdiepingshogedaglichtopening.Dedieptevanhetlokaalmagmaximaal8m.zijn.Hetlokaalisbijna7,9m.diepenvoldoetookaandevuistregel.

Deluminantieafbeeldingen(figuur77totenmet82)geveneenindrukvanhetdaglichtinhetlokaal.Hetisduidelijkteziendathetlokaaldoordedaglichtopeningengoedwordtvoorzienvandaglicht.Dekansbestaatdat,doordegrootteendebreedtevandedaglichtopeningenhetlokaalwordtoverbelicht.

Hetplafondvanhetlokaalishorizontaalenwordtonderbrokendooreengebrokenwittekleurbetonnenbalkenconstructie.Dezeonderbrekingblokeerthetdaglichtenhierdoorwordtreflectieinhetlokaalenigzinsbeperkt.Dekijkrichtingvandeleerlingenisnaardeblindewand,richtinghetbord.Vanuitdeachter-enzijkantwordthetlokaalvandaglichtvoorzien.Doorhetdaglichtvanuitdeachterzijdeinhetlokaaltoetelatentreden,wordtdekansopverblindingverkleind.Welkunnendeleerlingenvanuitdezepositielastkrijgenvanhetwerkenineigenschaduw.

Het onderwijslokaal 2.03Hetlokaal2.03isquaafmetingenenmaterialenafwerkingenidentiekaanlokaal2.04.Daaromwordenalleendegroteverschillendoorinvloedvandaglichtbesproken.

Ditlokaalisaandezuid,west-ennoordzijdegeoriënteerd.

Verlichtingssterkte op het horizontale vlak Indewinterstaatdezonbijeenheldere hemelkoepellaag.Bijeenbewolktehemelkoepelwordthetdaglichtdiffuusinhetlokaalgebracht.Bijeenbewolktehemelkoepelisdeoriëntatie,vandegevelsnietvanbelang.Degemetenverlichtingssterkteophethorizontalevrijvlakbuitenis5900lux.VolgensSatel-light[31]isditgemiddeldindecember9700lux.Grafiek4toontdaterminimaal10500luxnodigomvoor70%vanhetjaartekunnenwerkenmetdaglicht.

Rechthoekigelokalenhebbenvaakdevoorkeurbovenvierkantelokalen.Ditheefttemakenmethetgevenvandemogelijkheidomhetdaglichtdieperinhetlokaaltekrijgen.Hierdoorheefthetdevoorkeurdelokalenniettedieptemaken.Inditgeval,waarbijdaglichtvanuitvierzijdeninhetlokaalkomt,maakthetnietnietveeluitofderuimtevierkantis.Hetdaglichtreiktvoldoendediepinhetlokaal.

Resultaten voor het onderwijslokaal 2.04 Figuur71geeftdehorizontaleverlichtingssterkteindewinter.Deruimtewordtinjanuariomstreeks14:30uurruimvoldoendevoorzienvandaglicht.Dehorizontaleverlichtingssterkteiszonderhetgebruikvankunstlichthoog.Allemeetpuntenvoldoenvrijwelallemaalaandeminimaleverlichtingssterktevan300lux.Dehorizontaleverlichtingssterkteterplaatsevanderamenishoog.Denoordzijdegeeftzelfsverlichtingssterktenvan1100lux.2erijtoontongeveer20%verminderingisvandehorizontaleverlichtingssterkteDemeetpuntenvoorinhetlokaaltonen50%verminderinginvergelijkingmetdemeetpuntenbijhetraam.

Zonderkunstlichtisterplaatsevanhetbordonvoldoendeverlichtingssterkte(punten3c,3den4c,150-220lux).Tabel50,pagina166toontdehorizontaleverlichtingssterkteindezomer.Dezepuntenwor-denindezomerruimschootsvoorzienvandaglicht.Erwordenhorziontaleverlichtings-sterktenvan1200tot2000luxgehaald.


pagina 62

Indewinterwordteenextrakunstlichtvoorzieningaanbevolen.Eriseenlagereverlichtingssterkteterplaatsevandezuid-westgevel.Ditkomtomdatdegevelstrooktaandeoverdektebuitenruimte.Figuur72toontdehorizontaleverlichtingssterkteindewintermetkunstlicht.Deverlichtingssterkteinhetlokaalwordtverhoogd,hetgeenindezesituatienietnodigis.Terplaatsevanhetbordvindteenverhogingplaatstotrespectievelijk400lux.Punt4cblijftookindezesituatieonvoldoende.

Dehorizontaleverlichtingssterktevoorditlokaalishoog.Hetgebruikvankunstlichtisalleenindewinternodigterplaatsevanhetbord.Erwordtgestelddatervoor70%vanhetjaargewerktwordtmetdaglicht.

Uitdeervaringenvandegebruikersblijktdathetvelezonlichtalshinderlijkwordtervaren(bijlageVI).Dekansopverblinding,dooronjuisteluminantieverhoudingisindezesituatieaanwezig.Ditzalvoornamelijkindezomerwordenervaren.Volgenstabel50,pagina166wordenallepuntenindezomervoorzienvanvoldoendehorizontaleverlichtingssterkte.

Resultaten voor het onderwijslokaal 2.03 Lokaal2.03isgeoriënteerdaandezuid-westzijde.Deruimtewordtvoldoendevoorzienvandaglicht.Dehorizontaleverlichtingssterkteiszonderhetgebruikvankunstlichthoog.Allemeetpuntenvoldoenvrijwelallemaalaandeminimaleverlichtingssterktevan300lux.

Figuur73,toontmeetpunten,gelegenaandedaglichtopeningen,methogeverlichtingssterkten.Denoord-oostzijdegeeftzelfsverlichtingssterktenvan1350lux.Hetvaltopdaterhogeverlichtingssterktenwordenbereiktindehoekenvanhetlokaal.Waarschijnlijkkomtditomdatdezepuntenvanuittweekantenwordenverlicht.Datmaaktdezepositie,metnamenindewinter,gevoeligvoorcontrasten.Hetkanalsonprettigwordenbeschouwdwanneerdeverlichtingssterktewordtgereflecteerddooroppervlaktenmeteenhogereflectiefactor.De2erijlaatziendathorizontaleverlichtingssterkteongeveermet20%wordtverminderd.Demeetpuntenvoorindeklastonen50%

verminderinginvergelijkingmetdemeetpuntenbijhetraam.Hetvaltopdatdeverlichtingsster-ktebijdeblindewandnietvoldoendeis.Indezesituatieeninditseizoenkomt,doordegeometrievanderuimte,hetdaglichtnietdiepgenoeghetlokaal.

Volgenstabel50,pagina166voldoenallepuntenindezomeraandeeisvoordehorizontaleverlichtingssterkte.Dekijkrichtingvandeleerlingenisnaardeblindewand,inderichtingvanhetbord.Vanuitdeachter-enzijkantwordthetlokaalvandaglichtvoorzien,mitsdetafelsvandeleerlingengerichtstaanopdeschuinewandwaarhetbordhangt(deblindewand).Doorhetdaglichtvanuitdeachterzijdeinhetlokaaltoetelatentreden,wordtdekansopverblindingverkleind.Omdathetzonlichtindemiddagopdeachterzijdevandeleerlingenvalt,isdekansgrootdatmenwerktindeeigenschaduw.

Figuur74toontdehorizontaleverlichtingssterkteindewintermetkunstlicht.Demeetpuntenwordenmeervoorzienvankicht.Ditisnietnodig.Bijpunt3a,terplaatsevanhetbord,wordtdoorhetgebruikvankunstlichtvoldoendeverlichtings-sterktegehaald.

Dehorizontaleverlichtingssterktevoorditlokaalishoog.Tabel50toontdehorizontaleverlichtingssterkteindezomer.Allepuntenwordengoedvoorzienvandaglicht.Hetgebruikvankunstlichtisindezesituatienietnodig.Volgensgrafiek4isergemiddeldeenhorizontaleverlichtingssterkteinhetvrijevlakbuitennodigvan10500lux.Eris5900luxgemeten.VolgensSatel-lightmoetditgemiddeld9700luxzijn[31].Hierdoorisnietmogelijk70%vandedagentewerkenzonderhetgebruikvankunstlicht.

De uniformiteit van de horizontale verlichtingssterkteBijlageIgeeftdedeuniformiteitvandeverlichtingssterktevoordelokalen2.03en2.04intabel46en47oppagina163en164.

Resultaten voor het onderwijslokaal 2.04Figuur65geefthetrastervoorhetmetenvandeverlichtingssterkteinhethorizontalevlakvoorhetlokaal2.04Derodezoneringgeeftdepuntenvoorhetmetenvandeuniformiteitvande


pagina 63

verlichtingssterkte.Erwordtinderodezone,parallelaandenoord-oostgevel,onvoldoendeuniformiteitindehorizon-taleverlichtingssterkteverkregen.Datpunt2bvoor62%voldoet,komtdoordathetpuntcentraalinhetlokaalligt.Deomringendepuntenwordengoedverlicht,omdathetlokaalvanuittweeoriëntatieswordtverlicht.

Inderodezone,parallelaandezuid-oostgevel,wordtvoldoendeuniformiteitindehorizontaleverlichtingssterkteverkregen.Datpunt3bvoor37%voldoet,komtdoordathetpuntnietcentraalinhetlokaalligt.Deomringendepuntengevenonregelmatigewaarden.Ditkomtomdateendeelvandepuntendoortweeoriëntatieswordtverlicht.Voorditlokaalwordtgestelddatdepuntengelegenophetzuidoosteneenbetereuniformiteitvandehorizontaleverlichtingssterktehebben.

Resultaten voor het onderwijslokaal 2.03Figuur68geefthetrastervoorhetmetenvandeverlichtingssterkteinhethorizontalevlakvoorhetlokaal2.03Derodezoneringgeeftdepuntenvoorhetmetenvandeuniformiteitvande verlichtingssterkte.

Inderodezone,parallelaandenoord-westgevel,iseengoedeuniformiteitindehorizontaleverlichtingssterkte.Datdepunten2c,3cen4cnietvoor100%voldoenheefttemakendehogeverlichtingssterktenterplaatsevandedag-lichtopeningen(punten1b,1cen1)endelageverlichtingssterktenterplaatsevandeblindewand(depunten4den3b).

Parallelaandezuid-westgevelwordtonvoldoendeuniformiteitvandeverlichtingssterkteverkregen.Ditgeldtvoornamelijkvoordepuntenterplaatsevandedaglichtopeningenendeblindewand.

Hierwordtgesteld,datdepuntengelegenophetnoordwesteneenbetereuniformiteitvandehorizontaleverlichtingssterktehebben.

Verlichtingssterkte op het verticale vlakDeverticaleverlichtingssterktewordtbepaalddoordeklimatologischeomstandigheidendoordematevanbelemmering.BijdeEerste

OpenluchtschoolvoorhetGezondekindwordtdeschoolomringddoorbouwblokken,dezezorgenvoorbelemmeringvoorhetdaglicht.Eenverticaleverlichtingssterktevan1000tot1500luxwordtaanbevolen.

Resultaten voor het onderwijslokaal 2.04Tabel45oppagina162toontdeverticaleverlichtingssterkten.Deverticaleverlichtingssterkteinhetlokaal2.04varieërtvan1500tot2500lux.Hierdoorvoldoenvrijwelalledaglichtopeningenaandeaanbevolenwaarden.Meetpunten4aen4btonenbijzonderlagewaardeninvergelijkingmetdeanderepunten.Ditkomtdoordeaangelegenoverdektebuitenruimte.Depuntentoneneenverticaleverlichtingssterkteineenschaduw-situatie.Deverticaleverlichtingssterkteterplaatsevanhetbordistelaag(figuur75entabel21).Erwordteenminimaalwaardevan500luxvereist.Naarverwachtingzullenallepuntenindezomervoldoendeverticaleverlichtingssterktehebben.

Resultaten voor het onderwijslokaal 2.03Deverticaleverlichtingssterkteinhetlokaal2.03varieërtvan300tot2000lux.

Hierdoorvoldoenvrijwelalledaglichtopeningenaandeaanbevolenwaarden.Meetpunten1aen2atonenbijzonderlagewaardeninvergelijkingmetdeanderepunten.Ditiszeerwaarschijnlijktewijtenaandeaangelegenoverdektebuitenruimte.Depuntentoneneenverticaleverlichtingssterkteineenschaduwsituatie.

Deverticaleverlichtingssterkteterplaatsevanhetbordistelaag(figuur76entabel22).Naarverwachtingzullenallepuntenindezomervoldoendeverticaleverlichtingssterktehebben.

Opmerkelijkisverhogingvandeverticaleverlichtingssterkteopdezuid-oostkantvanbeidelokalen.Bijeenbewolktediffusehemelkoepelwordttheoretischgeenonderscheidgemaaktmogenwordenindeverlichtingssterktebijverschillendeoriëntaties.Degemetenwaardentonenweleenverhogingopdezuid-oostkantinvergelijkingmetdeandereoriëntaties.Hieruitwordtgestelddat,ophetmomentvanmeten,ernieteenvolledigdiffusehemelkoepelis.


pagina 64

LuminantieverhoudingDeluminantiefoto’szijngenomenmetdeluminantiecamera(figuur40,pagina40).Erwordenverschillendeeisengesteldaandeluminantieverhoudingvoorwerkplekken.Tabel12,pagina28,geeftdeverhoudingenperactiviteitweer,zoals:schrijvenenlezen,opletten.Voordeactiviteitendieineenklaslokaal plaatsvindenwordenluminantiesvan45tot105cd/m²alscomfortabelervaren.

Resultaten voor het onderwijslokaal 2.04Figuur89en90gevendeluminantiesinhetlokaalaandenoordzijdeineenwintersituatie.Deverhoudingentussendewerkplekken,dewandenenhetplafondvanuitdepositievandeleerkrachtzijnopheteerstegezichtnietgroot.

Tabel23geeftnumeriekdeluminantiesvandeoppervlakkeninhetlokaalvanuitdepositievandeleerkracht.Bijhetgebruikvandaglichtwordtdeminimaleluminantiebijnaoveralgehaald.Eenuitzonderinghierbijisdevloerterplaatsevanhetbord.Voorhetbehalenvan40cd/m²iskunstlichtaantebevelen.Figuur89toontdeinvloedvandeomringendebebouwing.Hierdoorwordenerluminantiesopdedaglichtopeningenvan1170cd/m²(indevrijehemel-koepel)en382,1cd/m²(terplaatsevandebebouwing)gemeten.Debebouwingbeperktdehoeveelheidluminantie.

Ditlokaalheeftgeenwandenomhetdaglichtdieperinhetlokaaltereflecteren.Alsprimairreflectievlakgeldthetplafond.Omdathetdaglichtvanuitmeerdereoriëntatiesinhetlokaalwordtgebracht,isdekansopverblindinggroter.Vanuitdepositievandeleerkrachtiseenverhoudingkleinerdan1:40of40:1tussende

tabel 23: luminanties vanuit de positie van de leerkracht

positie luminantie

glasvlak 143,8 cd/m2

linkerglasvlak 328,9 cd/m2

vloer 37,8 cd/m2

plafond 51,6 cd/m2

werkvlak 375,0 cd/m2

daglichtopeningen 1170 cd/m2

punteninhetgezichtsveldvereist.Dezeverhoudingwordtoverschredenterplaatsevandedaglichtopeningenendepositievandecomputerwerkplekken.

Wanneerervanuitdepositievandeleerlingeenluminantieafbeeldingwordtgenomen,danwordtdeluminantieverhoudingvan1:3/3:1of1:10/10:1overschreden.Ditkomtdoordereflectiecoëfficiëntvandewerktafels.Tabel24geeftnumeriekdeluminantiesvandeoppervlakkeninhetlokaalvanuitdepositievandeleerling.Bijhetgebruikvandaglichtwordtdeminimaleluminantiebijnaoveralgehaald.Eenuitzonderinghierbijisdevloerterplaatsevan

hetbord.Voorhetbehalenvandeminimaleluminantiewaardevan40cd/m²isvanuitdezepositieenindezesituatiekunstlichtaantebevelen.

Erwordtvoldoendeluminantiegehaaldvoorhetverrichtenvantakenalslezen,schrijvenenpraten(30-60cd/m²).Indezomerworden,naarverwachting,deluminantiesaanzienlijkverhoogd.Zodatergesteldkanwordendatditlokaalhetgehelejaargoedeluminantiesheeft.

Vanuitdepositievandeleerlingiseenluminantieverhoudingkleinerdan1:3/3:1tussenhetpapierenwerkvlakvereist.Dezeverhoudingwordtnietovergeschreden(330,3cd/m²:410cd/m²=1:1,3).Deverhoudingtussendepuntenophetwerkvlakendeomgevingwordtvanuitdezepositieoverschreden(1:10/10:1).Hetbordendevloerhebbeninverhoudingmethetwerkvlaktelage

tabel 24: luminanties vanuit de positie van de leerling

positie luminantie

bord 10,8 cd/m2

wand 62,4 cd/m2

glasvlak aan de linkerzijde 1053 cd/m2

vloer 54,5 cd/m2

plafond 70,9 cd/m2


daglichtopeningen 498,1 cd/m2


pagina 65

Dewandenhebbeneenredelijkeluminantiesvan35tot65cd/m².Deverhoudingentussendepunteninhetgezichtsveldvanuitdezepositiewordennietoverschreden. ReflectiecoëfficientOmdatereenverkeerdemeetmethodeisgebruiktmageraandeberekendewaardegeenwaardewordengehecht.Daaromkanhierovergeenoordeelwordengedaan.

VerblindingErwordtgekekennaarverblindingdoorverschillentevergelijkenindeluminantiegrootte-enverhoudingen(indirect-endirecte

positie luminantie

bord 49,5 cd/m2

wand 33,8 cd/m2

glasvlak aan de linkerzijde -

vloer 78,3 cd/m2

plafond 48,4 cd/m2



luminantie.Hierwordteenverhoudingvan1:30en1:14verkregenDeluminantieopdewerkplekendeomgevinghebbeneengrotereverhoudingdan1:40/40:1.Deluminantietussendeglasvlakkenenhetbordistegroot(1:50).

Geziendehogeluminantiesopdewerkvlakkenvandeleerlingenishetaannemelijkdaterindezomerverblindingoptreedt.Ditkomtdoordehogereflectiecoëfficiëntvandetafels.

Resultaten voor het onderwijslokaal 2.03Figuur91en92gevendeluminantieinhetlokaal

aandezuidzijdeineenwintersituatie.Voorhetbehalenvandeminimaleluminantievan40cd/m²isindezesituatiekunstlichtplaatselijkaantebevelen.Metnameopdevloerterplaatsevanhetbord.Devereisteluminantievoordetakenineenonderwijslokaalwordengehaald.Deverhoudingentussendewerkplekken,dewandenenhetplafondzijnvanuitdepositievandeleerkrachtopheteerstegezichtgroot.Tabel25geeftnumeriekdeluminantiesvandeoppervlakkeninhetlokaalvanuitdepositievandeleerkracht.

Deluminantieverhoudingenwordentussendepunteninderuimtenoverschreden.Devloertoonteenlageluminantievan15,9cd/m².Ditgeeftmetdedaglichtopeningen(630,7cd/m²)eenverhoudingvan1:39.Anderetoetsingenzijnvanuitdezepositienietmogelijk.Vanuitdepositievandeleerling(tabel26)wordendeminimaleluminantiesgehaald.


positie luminantie

glasvlak 186,2 cd/m2

linkerglasvlak 110,8 cd/m2

vloer 15,9 cd/m2

plafond 38,4 cd/m2



verblinding).Zieuitlegparagraaf5.4,pagina41.

Resultaten voor het onderwijslokaal 2.04Naaraanleidingvandeonderzoeksresultatenvoordeluminantieskunnendemogelijkeverblindingenwordengeconstateerd.Doordeoverschrijdingvandeluminantie verhoudingenwordenerverblindingenvanuitdepositievandeleerkrachtverwacht.Vanuitdepositievandeleerlingwordtdeverhoudingtussenhetwerkvlakendepunteninhetvrijeveldoverschreden.Meteendergelijkoverschrijding(1:30)isdekanserggrootdaterverblindingoptreedt.Tevenszijndeverhoudingentussendepunteninderuimtentegroot(1:50).Ookhierkanverblindingoptreden.

Storendeverblinding(fysiologischeverblinding)treedtwaarschijnlijkmindervaakop.Ditomdatdeschoolomringdwordtdoorvier-laagsebebouwing.



pagina 66grafiek 5: meetresultaten voor de daglichtfactoren voor de lokalen 2.03 en 2.04

tot15%gehaald.Wanneererhogepercentagesalsdezewordenbereiktisdekansgrootdatertemperatuursoverschrijdingontstaat.Inditlokaalisookeenhelderheidsweringnodig.Opdezuid-oostgeveliseentendenszichtbaar.Waardeverticaleverlichtingssterktenhoogzijn,zijndedaglichtfactorenminderhoog.Metdezedaglichtfactoreniskunstlichtnietnodig.

ConclusiesOnderwijslokaal 2.03:- het daglicht vanuit het zuiden wordt belemmerd door het ruime overstek (buitenruimte);

- daglicht van de zij- en achterkant en zichtzijde naar de blinde wand voorkomt dat leerlingen tegen het daglicht in kijken;

- de ruimte kan door het daglicht van vier zijden als helder worden ervaren;

- omdat daglicht vanuit vrijwel elke oriëntatie komt, kunnen leerlingen last hebben van het werken in eigen schaduw;

- daglicht van vier zijden, met een ruimtelijke verhouding als het lokaal onderzocht, geeft een hoge verlichtingssterkte in vrijwel de hele ruimte;

- lokalen met daglicht uit meerdere oriëntaties,vergrootdekansop verblinding;

Resultaten voor het onderwijslokaal 2.03Deluminantiesinhetlokaal2.03zijnminderhoogdanbijhetlokaal2.04.Vanuitdepositievandeleerkrachtkaneenlichteverblindingoptredentussendepunteninhetgezichtsveld.

Lokalenmetdaglichtuitmeerdereoriëntatieswordtdeluminantieverhoudingsneloverschreden,watdekansopverblindingvergroot.

De daglichtfactorFiguur93en94gevendedaglichtfactorenvoordelokalen2.04en2.03.DedaglichtfactorenpermeetpuntwordengegeveninbijlageI,tabel48en49,pagina165.Grafiek5toonteenvergelijkingvanbeidelokalen.

Resultaten voor het onderwijslokaal 2.04Erwordenerghogedaglichtfactorenbereikt.Metnamebijdenoord-oostkantwordenfactorenvan10tot15%gehaald.Wanneererdergelijkehogepercentageswordenbereikt,kanditalsnietprettigwordenervaren.Ookisdekansgrootdatertemperatuuroverschrijdingontstaat.Hieriseenhelderheidsweringnodig.

Terplaatsevanhetbordwordtdegemiddeldedaglichtfactorverlaagdnaareenacceptabele6%.Metdezedaglichtfactoreniskunstlichtnietnodig.

Resultaten voor het onderwijslokaal 2.03Figuur94geeftdedaglichtfactorvoorlokaal2.03.Erwordenerghogedaglichtfactorenbereikt.Metnamebijdenoord-westkantwordenfactoren


pagina 67

- daglicht van vier zijden, met een ruimtelijke verhouding als het onderzocht lokaal, geeft een hoge verlichtingssterkte in vrijwel de hele ruimte;

- lokalen met daglicht uit meerdere oriëntaties,vergrootdekansop verblinding;

- er is voldoende horizontale verlichtings sterkte op het werkvlak;

- de punten op het noord-westen hebben een betere uniformiteit van de horizontale verlichtingssterkte dan de punten gelegen op het zuid-westen;

- de luminanties zijn voldoende;

- de luminantieverhoudingen zijn niet altijd voldoende.

- door onjuiste luminantieverhoudingen de bestaat een kans dat er verblinding optreedt;

- uit de enquêtes blijkt dat de grootte van de daglichtopeningen soms als hinderlijk worden ervaren;

- in deze situatie is het is nodig om de verlichtingssterkte ter plaatse van het bord te verhogen naar 500 lux.

- voor de daglichtopeningen is een helderheidswering nodig.

- Naar verwachting kan 70% van de tijd gewerkt worden zonder het gebruik van kunstlicht.

- er worden hoge daglichtfactoren bereikt;

- er wordt hoge horizontale verlichtingssterkte op het werkvlak verkregen;

- de punten op het zuid-oosten hebben een betere uniformiteit van de horizontale verlichtingssterkte dan de punten gelegen op het noord-oosten;

- er is voldoende luminantie;

- de luminantieverhoudingen zijn vaak niet altijd voldoende; - door onjuiste luminantieverhoudingen bestaat een kans, dat er verblinding optreedt;

- uit de enquêtes blijkt dat de grootte van de daglichtopeningen soms als hinderlijk worden ervaren;

- in de wintersituatie is het nodig om de verlichtingssterkte terplaatse van het bord te verhogen naar 500 lux.

- voor de daglichtopeningen is een helderheidswering nodig.

- Naar verwachting kan 70% van de tijd gewerkt worden zonder het gebruik van kunstlicht.

Onderwijslokaal 2.04:

- De grote ramen op het zuid-westen bieden veel daglicht en warmte in de middag;

- het daglicht vanuit het zuiden wordt belemmerd door het ruime overstek (buitenruimte);

- daglicht van de zij- en achterkant en zichtzijde naar de blinde wand voorkomt tegen het daglicht in kijken;

- de ruimte kan door het daglicht van vier zijden als helder worden ervaren;


pagina 68

AanbevelingenOnderwijsruimten 2.03 en 2.04Erkanindezelokaleneengrootdeelvandedagzonderkunstlichtgewerktworden.Deverticaleverlichtingssterkteterplaatsevanhetbordisonvoldoende.Hetwordtaanbevolenomeenkunstlichtbronaantebrengen.Aangeziendeverlichtingssterktealleenonvoldoendeisindewinterperiode,ishetaanbrengenvaneenkunstlichtbronwaarschijnlijkdeeenvoudigsteaanbeveling.Bijvoorkeurisdezekunstlichtbronregelbaardoordaglichtsensoren.

Verblindingwordtvoorkomendoorhetdaglichtefficiënterinhetlokaaltekrijgen.Degrotedaglichtopeningenbrengen,naastdehoeveelheidlicht,warmteinhetlokaal.Hetisaantebevelentezoekennaaridealedaglichtopeningen,waarbijderesultateneenlageredaglichtfactoraangeven,zodateenwaarschijnlijketemperatuuroverschrijdingindezomervoorkomenkanworden.

Erwordentweeaanbevelingengedaan.Delokalenwordengetoetstomdedaglichtfactorendeverhoudingvandeluminanties.Delokalenzijnvrijwelidentiek.Daaromisergekozenomaanbevelingentedoenvoorhetlokaal2.03.

Desimulatieszijngedaanbijeenbewolktehemelkoepelop21juniom14:30.Defiguren95,96en97tonendehuidigesituatieenkunnenalsreferentiewordengebruikt.Figuur96geeftdeluminantieendeluminantie-verhoudingen.Indezomer,bijeenbewolktehemelkoepelwordenhogeluminantiesgehaald.Ooktoontdeafbeeldingdatdeluminantie-verhoudingen,van1:40/40:1nietwordenoverschreden.

Aanbeveling 1: het verkleinen van de daglichtopeningen.Bijditlokaalzijndeoorspronkelijkeramenverkleindtottweeraamstroken(figuur98,99en100).Voordegeslotenstrook1kanergedachtwordenaaneenregelbarezonwering,eenverticaalverplaatsbaarzonweringspaneelofzonlouvres(luxaflex.).Dezestrookdientniettehoogtezijn,ditinverbandmethetvermijdenvancontrasten.Figuur99geeftdeluminantieendeluminantie-verhoudingen.Deluminantieszijnhoogendeluminantieverhoudingen(1:40/40:1)wordennietoverschreden.

figuur 97: render van de huidige situatie

figuur 96: luminanties bij een bewolkte hemelkoepel in juni

figuur 95: daglichtfactor van het lokaal in het zuiden, gesimuleerd in Ecotect met Radiance

135 cd/m2

692cd/m 2

220 cd/m2

170 cd/m2 125 cd/m2

135 cd/m2465 cd/m2

Noord

4a

1a

2a

3a

4b

1b

2b

3b

1c

2c

3c

4c

1d

2d

3d

4d

speelhoek

DFgem = 1.8%

DFgem = 1.6%

DFgem = 0.7%

DFgem = 0.8%

DFgem = 1.0%

DFgem = 0.8%

Aanbeveling 2: Terplaatsevanderaamzonetoontaanbeveling1eenverlagingvandedaglichtfactorentotacceptabelerewaarden.Doordezetoepassingzijndeverlichtingssterktengelijkmatigerverdeeld.Doordatderuimtevrijwelvierkantisenhetbordzichindegangzonebevindt,ishetmoeilijkomhetdaglichtdiepinhetlokaaltekrijgen.


pagina 69

figuur 99: luminanties bij een bewolkte hemelkoepel in juni figuur 102: luminanties bij een bewolkte hemelkoepel in juni

90 cd/m

940 cd/m

2

140 cd/m2

2

150 cd/m2

136 cd/m2 92 cd/m 2

150 cd/m2293 cd/m2

70 cd/m

360 cd/m

1030 cd/m

2

120 cd/m2

2

145 cd/m2

80 cd/m 2 75 cd/m 2

110 cd/m2206 cd/m2

figuur 100: render van de situatie voor de eerste aanbeveling

figuur 98: Aanbeveling 1, het verkleinen van de raampartij.

Aanbeveling2richtzichophettoepassingvandaglichtsystemenvoorhetregulerenen manipulerenvanhetdaglichtinhetlokaal.Voordezeaanbevelingisergekozenom zonweringgebruikenvoorderamen,diedienenvooruitzicht.Dezeluifelkanookgebruiktwordenalsdaglichtplank,zodathetdaglichtdieperinhetlokaalkomt(figuur101,102en103).

Figuur102geeftdeluminantieendeluminantie-verhoudingen.Deluminantieszijnhoogendeluminantieverhoudingen(1:40/40:1)wordennietoverschreden.

figuur 103: render van de situatie voor de tweede aanbeveling

figuur 101: Aanbeveling 2, het toepassen van daglichtsystemen.

Noord

4a

1a

2a

3a

4b

1b

2b

3b

1c

2c

3c

4c

1d

2d

3d

4d

speelhoek

DFgem = 1.8%

DFgem = 1.6%

DFgem = 0.7%

DFgem = 0.8%

DFgem = 1.0%

DFgem = 0.8%

Noord

4a

1a

2a

3a

4b

1b

2b

3b

1c

2c

3c

4c

1d

2d

3d

4d

speelhoek

DFgem = 1.8%

DFgem = 1.6%

DFgem = 0.7%

DFgem = 0.8%

DFgem = 1.0%

DFgem = 0.8%


pagina 70

300-P

Peil=0,0

300+P

1.11

1.05

1.16

1.15

1.17

1.211.18

1.19

1.021.39

1.30

1.01

1.121.13

1.10

1.40

1.31

1.09

1.19a

1.14

1.07

1.06

1.33

1.34

1.03

1.04

1.48

1.22

1.20

1.25

1.24

1.23

1.08

2.05 2.06

2.06

2.08

2.07


RUIMTENUMMER1.011.021.031.041.051.061.071.081.091.101.111.121.131.141.151.161.171.181.191.19a1.201.211.22

SCHOOL (BOLDERIK)

RUIMTEBENAMINGGROEP 1GROEP 1-2GROEP 2-3GROEP 5-6GROEP 4-5BIJRUIMTE GROEP 3-4/4-5GROEP 3-4TEAMHANDVAARDIGHEIDGEMEENSCHAPPELIJKE RUIMTESPEELLOKAALVOORRUIMTE ONDERBOUWBIJRUIMTEBIJRUIMTEVOORRUIMTEVOORRUIMTEDIRECTIEKAMERDIRECTIEKAMERRT-RUIMTECONCIERGE/ADMINISTRATIEPORTAALPORTAAL HOOFDENTREEPORTAAL

1.301.311.331.34

TOILETTEN ONDERBOUWINVALIDETOILETTOILET MEISJESTOILET JONGENS

1.40 BERGING HANDVAARDIGHEID1.39 LEERMIDDELENBERGING

PORTAAL1.231.241.25

LOKAALVOORRUIMTE

DAGVERBLIJF (KLEIN DRAKENSTEIN)PORTAAL2.01SPEELHALGROEPSRUIMTESLAAPKAMERSLAAPKAMER

2.052.062.072.08

NOORD

6.3 Openbare Basisschool de BolderikOBSdeBolderikisontworpendoorarchitectenbureauElemansPostmaenvandenHork(EPHA)enopendehaardeurenin1999.Hetbestaatuitnegenlokalen,eenspeelzaaleneengezamenlijkeruimte.DeBolderikheeftongeveer200leerlingeneniseenschoolmet8groepen.

OriëntatieDeBolderikligttegeneennieuwbouwwijkaan,aanderandvandekernenHeeswijkenDinther.Ditiseenovergangsgebiedmeteen landschapspark,degrondenvandeAbdijvanBerneenhetbuitengebied.

Deschooliszogepositioneerd,dathetgeen belemmeringondervindtvanbomen,gebouwenofandereobjecten.

DegeografischepositievandeBolderikisongeveer51°39NB5°28OL.

figuur 104: de lay-out van de Bolderik

300-P

Peil=0,0

300+P

1.11

1.05

1.16

1.15

1.17

1.211.18

1.19

1.021.39

1.30

1.01

1.121.13

1.10

1.40

1.31

1.09

1.19a

1.14

1.07

1.06

1.33

1.34

1.03

1.04

1.48

1.22

1.20

1.25

1.24

1.23

1.08

2.05 2.06

2.06

2.08

2.07


RUIMTENUMMER1.011.021.031.041.051.061.071.081.091.101.111.121.131.141.151.161.171.181.191.19a1.201.211.22

SCHOOL (BOLDERIK)


1.301.311.331.34



PORTAAL1.231.241.25

LOKAALVOORRUIMTE


2.052.062.072.08

NOORD

ToetsingenDeveldmetingenzijngedaanindewinter-situatiebijeenbewolktehemelkoepel(7januari14:00-16:30uur).


GebruikerstijdenDitonderzoekbeperktzichtothettoetsenvandetheorieruimteninhetbasisonderwijs.Onderwijsruimtenwaarpraktijkgerichtonderwijswordtgevolgdkomennietinaanmerking.DeBolderikwordtvijfdagenperweekgebruikt.Deschooltijdenzijn:

- ochtend08.30uurtot11.45uur- middag12.45uurtot15.00uur- woensdag08.30uurtot12.15uur


pagina 71

figuur 105: bewolkte hemelkoepel van 7 januari

figuur 106: de noordgevel van de Bolderik

figuur 107: de zuidgevel van de Bolderik

Deopeningstijdenvandeschoolzijnzodanigdaterveelurenmetdaglichtgewerktkanworden.

OnderwijsruimtenNahetbestuderenvandebasisschooliservanuithetoogpuntvandewerkzaamhedenenoriëntatiegekozenomdeonderwijsruimten1.04en1.05teonderzoeken.Indezelokalenwordtlesgegevenaandegroepen5-6(1.04)en3-4(1.05).

Deonderwijsruimte1.04isgeoriënteerdopdenoordzijde.Hetlokaalheefteenafmetingvan7m.x8m.eneenafschuinenddakrichtinghetnoorden.Hetwordtvandaglichtvoorziendoortweegroteramen(2,2m.x1,8m.)eneenbovenlichtvan0,7m.Hetbovenlichtlooptoverdevolledigebreedtevanhetlokaal,waarnaheteenhalvemeterdoorgetrokkenwordtopdeaanliggendegevel(figuur97).Achterinhetlokaalwordtdaglichtverkregendoortweedaklichten(1m.x1m.).

Hetdoetvoorkomendatervoldoendeverlichtingssterkteinhetlokaalis.Indehoekenachterindeklaswordenlageverlichtingssterktenverwacht.Desalnieteminwordtditlokaalalshelderervaren.Deonderwijsruimte1.05isgeoriënteerdopdezuidzijde.Hetlokaalheefteenafmetingvan7m.x8m.enhetdakloopafrichtinghetzuiden.Hetdaklooptdoorenzorgtvooreenluifelvan1,5m.Hetdaglichtwordtvoorziendoorgroteramen(3,39m.x1,92m.)inhetzuideneneenbovenlichtinhetnoordendatoverdevolledigebreedtevanhetlokaalloopt.Hetbovenlichtstrooktnietdirectmetbuiten.Hetstaatindirectinverbindingmeteenbovenlichtopdegangzijde,ziedoorsnedeA-A(figuur115).Achterinhetlokaaliseendaklichtgeplaatst.

Ditlokaalwordtalsdonkerervaren.Het afschuinenddakmaaktdathetlokaalals geslotenenkleinwordtervaren.Bovendienwekthetdeindrukdatdehelderheidende verlichtingssterkteinditlokaalnietvoldoendezijn.


pagina 72

figuur 108: de Bolderik, pleinzijde

figuur 110: voorruimte 1.16, gekeken richting zuid-oost

figuur 109: onderwijsruimte 1.05

figuur 111: onderwijsruimte 1.04

300-P

Peil=0,0

300+P

1.11

1.05

1.16

1.15

1.17

1.211.18

1.19

1.021.39

1.30

1.01

1.121.13

1.10

1.40

1.31

1.09

1.19a

1.14

1.07

1.06

1.33

1.34

1.03

1.04

1.48

1.22

1.20

1.25

1.24

1.23

1.08

2.05 2.06

2.06

2.08

2.07


RUIMTENUMMER1.011.021.031.041.051.061.071.081.091.101.111.121.131.141.151.161.171.181.191.19a1.201.211.22

SCHOOL (BOLDERIK)


1.301.311.331.34



PORTAAL1.231.241.25

LOKAALVOORRUIMTE


NOORD 2.052.062.072.08

figuur 112: de lay-out van de Bolderik met de onderzoeken lokalen

8000

2450+ vl.pl.

3100+ vl.pl.

3895+ vl.pl.

650+ vl.pl.

3789+ vl.pl.

Lokaal 1.04lokaal op het noorden georiënteerd lokaal op het zuiden georiënteerd

3510

x 68

9mm

.

1000x1000mm.

2450+ vl.pl.

8000 8000

A2

585+ vl.pl.

2118+ vl.pl.2508+ vl.pl.

2508+ vl.pl.

3390

x 1

923m

m.

Lokaal 1.05

2950

x 68

9mm

.

1000x1000mm.


pagina 73

2000

10

00

1a1b1c1d

2d

3d

4d

2c

3c

4c

2b

3b

4b

2a

3a

4a

8000

6560

540 2210 120022101200

7050

1850875

1000x1000mm.1000x1000mm.

2210 x 1800mm.2210 x 1800mm.

3510 x 689mm.

300 x 689mm

.

300 x 689mm

.

3510 x 689mm.

bovenlichten op 3100+.

ramen op 650+

Lokaal 1.04lokaal op het noorden georiënteerd

Drsn. A-A

whi

tebo

ard

2000

10

00

1a 1b 1c 1d

2d

3d

4d

2c

3c

4c

2b

3b

4b

2a

3a

4a

8000

33902103390

7045

1850 875

1000

x100

0mm

.

3390x 1923mm.3390 x 1923mm.Lokaal 1.05lokaal op het zuiden georiënteerd

ramen op 558+

2950x 1465mm.2950 x 1465mm.


Drsn. A-A

groe

n kr

ijtbo

rd

figuur 115: doorsnede A-A over de onderwijsruimten 1.05 en 1.04

7900 7900

buitenklas

whiteboard

platdak

3700

37003700

3700

3b

1a

4b

2a

3a

1b

2b 3c

2c

1c

1d

2d

3d

4d

4c

987,5

987,5

1975

1975

1975987,5

987,5

1975

1975

1975

Noord

figuur 114: raster voor het meten van de verlichtingssterkte in het horizontale vlak voor het lokaal 1.05, met de rode zonering voor het meten van de uniformiteit van de verlichtingssterkte

figuur 113: raster voor het meten van de verlichtingssterkte in het horizontale vlak voor het lokaal 1.04, met de rode zonering voor het meten van de uniformiteit van de verlichtingssterkte

2000

10

00

1a 1b 1c 1d

2d

3d

4d

2c

3c

4c

2b

3b

4b

2a

3a

4a

8000

33902103390

7045

1850 875

1000

x100

0mm

.


ramen op 558+

2950x 1465mm.2950 x 1465mm.


Drsn. A-A

groe

n kr

ijtbo

rd

2000

10

00

1a 1b 1c 1d

2d

3d

4d

2c

3c

4c

2b

3b

4b

2a

3a

4a

8000

33902103390

7045

1850 875

1000

x100

0mm

.


ramen op 558+

2950x 1465mm.2950 x 1465mm.


Drsn. A-A

groe

n kr

ijtbo

rd

8000

2450+ vl.pl.

3100+ vl.pl.

3895+ vl.pl.

650+ vl.pl.

3789+ vl.pl.


3510

x 68

9mm

.

1000x1000mm.

2450+ vl.pl.

8000 8000

A2

585+ vl.pl.

2118+ vl.pl.2508+ vl.pl.

2508+ vl.pl.

3390

x 1

923m

m.

Lokaal 1.05

2950

x 68

9mm

.

1000x1000mm.

8000

2450+ vl.pl.

3100+ vl.pl.

3895+ vl.pl.

650+ vl.pl.

3789+ vl.pl.


3510

x 68

9mm

.

1000x1000mm.

2450+ vl.pl.

8000 8000

A2

585+ vl.pl.

2118+ vl.pl.2508+ vl.pl.

2508+ vl.pl.

3390

x 1

923m

m.

Lokaal 1.05

2950

x 68

9mm

.

1000x1000mm.

8000

2450+ vl.pl.

3100+ vl.pl.

3895+ vl.pl.

650+ vl.pl.

3789+ vl.pl.


3510

x 68

9mm

.

1000x1000mm.

2450+ vl.pl.

8000 8000

A2

585+ vl.pl.

2118+ vl.pl.2508+ vl.pl.

2508+ vl.pl.

3390

x 1

923m

m.

Lokaal 1.05

2950

x 68

9mm

.

1000x1000mm.

Noord

4a1a 2a 3a

4b1b 2b 3b

1c 2c 3c 4c

1d 2d 3d 4d

speelhoek

DF

gem = 1.8%

DFgem = 1.6%

DFgem = 0.7%

DFgem = 0.8%

DF

gem = 1.0%

DF

gem = 0.8%

Noord

4a1a 2a 3a

4b1b 2b 3b

1c 2c 3c 4c

1d 2d 3d 4d

speelhoek

DF

gem = 1.8%

DFgem = 1.6%

DFgem = 0.7%

DFgem = 0.8%

DF

gem = 1.0%

DF

gem = 0.8%


pagina 74

ResultatenHorizontale verlichtingssterkte voor het lokaal 1.04.DenumeriekeresultatenzijnbijgevoegdindebijlageII,tabel51oppagina167.DeresultatenvoordeuniformiteitvandehorizontaleverlichtingssterkezijnbijgevoegdinbijlageII,tabel53oppagina168.

figuur 116: meetresultaten voor de verlichtingssterkte op het horizontale vlak zonder kunstlicht (1.04).

figuur 117: meetresultaten voor de verlichtingssterkte op het horizontale vlak met kunstlicht (1.04).

Noord

4a

1a

2a

3a

4b

1b

2b

3b

1c

2c

3c

4c

1d

2d

3d

4d

speelhoek

DFgem = 1.8%

DF

gem = 1.6%

DF

gem = 0.7%

DF

gem = 0.8%

DFgem = 1.0%

DFgem = 0.8%

Noord

4a

1a

2a

3a

4b

1b

2b

3b

1c

2c

3c

4c

1d

2d

3d

4d

speelhoek

DFgem = 1.8%

DF

gem = 1.6%

DF

gem = 0.7%

DF

gem = 0.8%

DFgem = 1.0%

DFgem = 0.8%


pagina 75

Horizontale verlichtingssterkte voor het lokaal 1.05.DenumeriekeresultatenzijnbijgevoegdindebijlageII,tabel51pagina167.DeresultatenvoordeuniformiteitvandehorizontaleverlichtingssterkezijnbijgevoegdinbijlageII,tabel54oppagina169.

figuur 118: meetresultaten voor de verlichtingssterkte op het horizontale vlak zonder kunstlicht (1.05).

figuur 119: meetresultaten voor de verlichtingssterkte op het horizontale vlak met kunstlicht (1.05).

Noo

rd

4a

1a

2a

3a

4b

1b

2b

3b

1c

2c

3c

4c

1d

2d

3d

4d

spee

lhoe

k

DFgem = 1.8%

DFg

em =

1.6

%

DFg

em =

0.7

%

DFg

em =

0.8

%

DFgem = 1.0%

DFgem = 0.8%

Noo

rd

4a

1a

2a

3a

4b

1b

2b

3b

1c

2c

3c

4c

1d

2d

3d

4d

spee

lhoe

k

DFgem = 1.8%

DFg

em =

1.6

%

DFg

em =

0.7

%

DFg

em =

0.8

%

DFgem = 1.0%

DFgem = 0.8%


pagina 76

Verticale verlichtingssterkteDenumeriekeresultatenzijnbijgevoegdindebijlageII,tabel52,pagina167.Resultatenvoorhetonderwijslokaal1.04.








24 26 31 0.7 0.8



104 138 156 0.6 0.88

a

a

c

c

b

b


pagina 77

LuminantieLuminantiesindewintersituatievoorhetonderwijslokaal1.04.

PositiegekekenvanuitdeleerkrachtinderichtingPositiegekekenvanuitdeleerlinginderichtingvandeklas(hoogte1,7m.) vanhetbord(hoogte1,0m.)

Luminantiesindewintersituatievoorhetonderwijslokaal1.05.

PositiegekekenvanuitdeleerkrachtinderichtingPositiegekekenvanuitdeleerlinginderichtingvandeklas(hoogte1,7m.) vanhetbord(hoogte1,0m.)

figuur 122: luminanties voor het lokaal 1.04 zonder kunstlicht figuur 123 luminanties voor het lokaal 1.04 zonder kunstlicht

L(cd/m²)

figuur 124: luminanties voor het lokaal 1.05 zonder kunstlicht figuur 125: luminanties voor het lokaal 1.05 met kunstlicht


pagina 78

luminantieverhoudingen

Positiegekekenvanuitdeleerkrachtinderichtingvandeklas(hoogte1,7m.),positiealsfiguur122.

Positiegekekenvanuitdeleerkrachtinderichtingvandeklas(hoogte1,7m.),positiealsfiguur124.

figuur 126: vergelijking van de luminanties voor het lokaal 1.04, zonder kunstlicht

figuur 127:vergelijking van de luminanties voor het lokaal 1.05, zonder kunstlicht


pagina 79

ReflectiecoëfficientVoordelokalenzijngeenmateriaalreflectiecoëfficientenbepaald.

Daglichtfactor De(gemiddelde)daglichtfactorisbepaaldaandehandvanformule1en2,pagina32.DeberekeningvandedaglichtfactorenwordtgetoondinbijlageII,tabel55en56pagina170.

1a 1b 1c 1d2d

3d4d

2c3c

4c

2b3b

4b

2a3a

4a3390x 1923mm.3390 x 1923mm.

DFgem = 2.3%

DFgem = 1.0%

DFgem = 4.0%

DFgem = 1.8%

1a

1b1c

1d2d

3d4d

2c3c

4c

2b3b

4b

2a3a

4a

1000x1000mm

.

1000x1000mm

.

2210 x 1800mm.2210 x 1800mm.

DFgem = 5.2%

DFgem = 7.2%

DFgem = 6.0%

DFgem = 9.9%

figuur 128: daglichtfactoren in de rijen, lokaal 1.04 figuur 129: daglichtfactoren in de rijen, lokaal 1.05

Noord

4a1a 2a 3a

4b1b 2b 3b

1c 2c 3c 4c

1d 2d 3d 4d

speelhoek

DF

gem = 1.8%

DFgem = 1.6%

DFgem = 0.7%

DFgem = 0.8%

DF

gem = 1.0%

DF

gem = 0.8%

Noord

4a1a 2a 3a

4b1b 2b 3b

1c 2c 3c 4c

1d 2d 3d 4d

speelhoek

DF

gem = 1.8%

DFgem = 1.6%

DFgem = 0.7%

DFgem = 0.8%

DF

gem = 1.0%

DF

gem = 0.8%


pagina 80

BesprekingHet onderwijslokaal 1.04Ditlokaalisaandenoordzijdegelegenenheefteenrechthoekigeafmeting.Vooreengoededaglichtvoorzieninginhetlokaal,bepaaltdehoogtevandedaglichtopeningengrofwegdedieptevanhetlokaal.Bijdezevuistregelmagdedieptevanhetlokaal2,5keerzogrootzijnalsdehoogtevandedaglichtopeningen.Dedaglichtopeningeninhetlokaal1.04zijnopeenhoogtevan3,79m.geplaatst.Vooreengoededaglichtvoorzieningmoethetlokaaltheoretischeenmaximaledieptehebbenvan9,5m.Hetlokaalis8m.,daarmeevoldoethetruimschootsaandevuistregel.Degeometrievanderuimteisbuitengewoon.Hetplafondloopnamelijkschuinondereenhoekvan7,5°omhoogrichtingdenoordzijde.Deafschuiningzorgtvoormeerreflecterendoppervlak.Hierdoorisereenbeterereflectieendistributievanhetdaglichtinhetlokaal.

Hetlokaalwordtalsprettigervaren.Doorhetplafonddoethetlokaalruimtelijkenhelderaan.

Het onderwijslokaal 1.05Lokaal1.05isaandezuidzijdegeoriënteerdenheefteenrechthoekigeafmeting.Debovenzijdevandedaglichtopeningenligtop2,5m.Volgensdevuistregelmoethetlokaaleenmaximaledieptehebbenvan6,25m.Hetlokaalheefteendieptevan8m.Hieruitblijktdathet moeilijkwordtomhetlokaalgoedtevoorzienvandaglicht.

Lokaal1.05isgeoriënteerdaandezuidzijde.Integenstellingtotlokaal1.04loopthetplafondschuinondereenhoekvan7,5°omlaagrichtingdezuidzijde.Ditbetekent,datermindergeveloppervlakis,waarindaglichtopeningengesitueerdkunnenworden.Hierdoorkomthetdaglichtminderdiepinhetlokaal.Hetlokaalisvoorzienvan1,5m.overstek,hierdoorwordthetdaglichtgrotendeelsgeweerd.Hetdaglichtwordtverkregendoorgroteramenaandezuidzijde,hetdecentraalgeplaatstedaklichtendoorbovenlichtendiestrokenmetdevoorruimte(gang).

Verlichtingssterkte op het horizontale vlak Indewintersituatiestaatdezonbijeenhelderehemelkoepellaag.Ineenbewolktetoestandwordthetdaglichtdiffuusinhetlokaalgebracht.Bijdezesituatieisdeoriëntatievande daglichtopeningennietvanbelang.Degemetenverlichtingssterkteophethorizontalevrijvlakbuitenis4681lux.VolgensSatel-light[31]isditindecembergemiddeldin9900lux(tabel20,pagina38).

Resultaten voor het onderwijslokaal 1.04 Figuur116geeftdeinvloedenvande daglichtopeningeninhetlokaal.Debovenlichtenzorgendathetdaglichtdieperinhetlokaalkomt.Degroteramenbiedenvoornamelijkdaglichtvoorderijen1en2.Dedaklichtengevendaglichtaandeachterzijdevanhetlokaal,derijen3en4.

Deinvloedenvandepositiesvandedaklichtenzijnplaatselijkzichtbaar.Punt4aen4bgeveneen50tot70%verhogingvandehorizontale verlichtingssterkte.Hetdaglichtreiktnietdiepgenoeginhetlokaal.Depuntengelegenaanderandentoneneenhogereverlichtingssterktedandepuntengelegeninhetmidden.Ditkomtdoorhetreflecterendvermogenvandewanden.Deverlichtingssterkteophettaakoppervlakwordthierdoorverhoogd.

Dehorizontaleverlichtingssterkteinhetlokaalisvoldoendevoorhetverrichtenvandewerkzaamheden.Ditvoldoetookwanneerdegemiddeldehorizontaleverlichtingssterkteinhetvrijevlak,van9900luxwordtgehanteerd[31].Figuur117laatdesituatiezienmetkunstlicht.Hetkunstlichtgeefteenverhogingvan50tot250luxindemeetpunten.Allepuntenvoldoenruimaandegesteldeeisvan300luxophetwerkvlak.Eengrootdeelvandedagkanergewerktwordenzonderkunstlicht.Tabel57,pagina171toontdehorizontaleverlichtingssterkteindezomer.Allepunteninlokaal1.04voldoenruimschootsaandegesteldeeisen.

Resultaten voor het onderwijslokaal 1.05Figuur118geeftdehorizontaleverlichtingssterktedoordaglichtophetwerkvlak.Dewaardenvandeverlichtingssterkteophet


pagina 81

horizontalevlakzijnbijzonderlaag.Degroteramenhebbenenigszinsinvloedopdeeersterij.Hierwordendeverlichtingssterktenverdubbeldteraanzienvanrij2en3.Hetdaklichtgeefteenkleineverhogingvandeverlichtingssterkteoppunt3ben4b.Debovenlichtendiestrokenaandevoorruimte,hebbeneenzeerkleineinvloedopde verlichtingssterkte(verhogingvan30lux).Inditgevalishetnietmogelijktewerkenzonderkunstlicht.

Figuur119geeftdehorizontaleverlichtingssterktedoordaglichtenkunstlichtophetwerkvlak.Inditlokaalzijnidentiekearmaturenenopstellinggebruiktalslokaal1.04.Deinvloedvanhetkunstlichtisnietvoldoende.Zelfsrij1toonteenverminderingvan20tot30%inverlichtingssterkte.Deoverigerijengevenongeveereenwaardevan250lux.

Indewinterisdeverlichtingssterkteonvoldoendeopdepunten.Ookmetkunstlichtwordtnietvoldaanaandegesteldeeisen.Wanneerindewinterdegemiddeldehorizontaleverlichtingssterkteophetvrijevlakbuiten,volgensSatel-lightwordtaangehouden,wordendepuntenaanzienlijkverhoogdTabel58,pagina172toontdegemiddeldeverlichtingssterkteophethorizontalevrijevlakbuitenvan9900lux[31].Hierbijvoldoetindewinteralleenpunt3caandegesteldeeisvan300lux.

Tabel57,pagina171toontdehorizontaleverlichtingssterkteindezomer.Allepuntenvoldoenaandegesteldeeismetuitzonderingvanpunt3a(254lux).Voorditlokaalhadeenbeterlichtplanontworpenmoetenworden,terbevorderingvanhetvisueelcomfort.

De uniformiteit van de horizontale verlichtingssterkteBijlageIIgeeftdedeuniformiteitvandeverlichtingssterktevoordelokalen1.04en1.05intabel53en54,pagina168en169.

Resultaten voor het onderwijslokaal 1.04 Figuur116geefthetrastervoorhetmetenvandeverlichtingssterkteinhethorizontalevlakvoorhet

lokaal1.04.Derodezoneringgeeftdepuntenvoorhetmetenvandeuniformiteitvande verlichtingssterkte.

Depuntenparallelaandegevelzone(rij2)voldoenmatigaandeeisvoordeuniformiteitvandehorizontaleverlichtingssterkte.Doordehogeverlichtingssterkteterplaatsevandegevel(punten1cen1b)zijndeverdelingenmindergoed.

Inderodezone,parallelaandezuid-oostgevel,wordtvoldoendeuniformiteitindehorizontaleverlichtingssterkteverkregen.Datpunt3bvoor37%voldoet,komtomdathetpuntnietcentraalinhetlokaalligt.Deomringendepuntengevenonregelmatigewaarden.Ditkomtomdateendeelvandepuntendoortweeoriëntatieswordtverlicht.Dezonediedereikdieptevanhetdaglichtaangeeft,laatvariabelepercentageszien.Terplaatsevandegevelwordtdooreenhogeverlichtingssterkteeenslechteuniformiteitverkregen.Detweepunteninhetmiddenvanhetlokaalgevenacceptabele(2c)engoede(3c)percentages.Achterinhetlokaalwordtnietalleenonvoldoendeverlichtingssterktebereikt;ookisdeverdelinghiervanslecht.Ditkomtdoordatdedaklichtenplaatselijkdaglichtgeven.

Hetmiddenvanhetlokaalheeftengoedeuniformiteitinhorizontaleverlichtingssterkte.Depositiesparallelaandedaglichtopeningenenachterinhetlokaalhebbenslechteverhoudingen.

Resultaten voor het onderwijslokaal 1.05 figuur117geefthetrastervoorhetmetenvandeverlichtingssterkteinhethorizontalevlakvoorhetlokaal1.03Derodezoneringgeeftdepuntenvoorhetmetenvandeuniformiteitvande verlichtingssterkte.

Depuntenparallelaandegevelzone(rij2)voldoennietaandeeisvoordeuniformiteitvandehorizontaleverlichtingssterkte.

Depuntendiederodezoneliggen,gevenonvoldoendeuniformiteitindehorizontaleverlichtingssterkte.Omdaterinhetalgemeenin


pagina 82

hetdevoorkeureenminimaleluminantievan40cd/m²opdewandentekrijgen.Dezelagewaardekomtdoordereflectiecoëfficientvandewandenofdoordatdedaglichtopeningennietvoldoendedaglichtopdewandenvoorzien.Dedaglichtopeningentoneneenluminantievan29,0cd/m².Deminimaleluminantievoorhetverrichtenvantakenineenonderwijslokaalwordtniet

positie luminantie

wand 4,0 cd/m2

linkerwand 5,2 cd/m2

vloer 2,5 cd/m2

vloer ter plaatse van de openingen 1,5 cd/m2

plafond 3,3 cd/m2

werkvlak van de leerling 3,7 cd/m2


gehaald.Dekansbestaatdaterinzomersituatievoldoendeluminantiesterktebereiktwordt.Hetisvoordezewintersituatieaantebevelenomkunstlichttegebruiken.

Figuur126entabel29gevenvanuitdepositievandeleerkrachtnumeriekdeluminantiesvandeoppervlakkeninhetlokaal.Opheteerstegezichtlijkendeverhoudingnietgroot.Omdatditnietdebureaupositievandeleerkrachtis,isalleendebeoordelingvandeverhoudingentussendepuntenmogelijk.Deluminantieverhoudingvandewerkplek(omgeving)endeomgevingheeftgeengrotereverhoudingdan1:40of40:1.

Dewaardenzijnnaarverwachtingvoldoendewanneerdehemelkoepel(29,0cd/m²)sterkeris,bijvoorbeeldindezomer.

Indezesituatieisvoorhetbehalenvandeminimaleluminantie(40cd/m²)kunstlichtnodig.

hetlokaalzeerlageverlichtingssterktewordenbereikt;zijndeverhoudingenalsneloverschreden.Rij1,terplaatsevandedaglichtopeningen,geeftdehoogsteverlichtingssterkten.Hierdoorwordendeverhoudingenverstoord.

Dezone,diegelegenisindedieptevanhetlokaal,laatvariabelepercentageszien.Ookhiergeldtdatdezeerlageverlichtingssterktewaardensneleenoverschrijdingvandeuniformiteitvormen.Punt1cisgepositioneerdtegendedaglichtopeningenengeefthierdooreenrelatiefhogeverlichtingssterkte.Deverhoudingvandeverlichtingssterkteoppunt2cwordtverstoorddoorderij1.Punt3copde3erijheeftvoldoendeverhouding(88%).Omdatpunt4ceenrelatiefhogeverlichtings-sterkteheeft,wordtdeverhoudingverstoord.Ditkomtdoordeinvloedvanhetbovenlicht.

Erwordenzeerlagewaardenbereiktinhetlokaal.Hierdoorwordenalsneldegewensteverhoudingenoverschreden.Hetmiddenvanhetlokaalgeeftacceptabeleverhoudingen.

Verlichtingssterkte op het verticale vlak Voorditprojectisdeverticaleverlichtingssterktenietgemeten.

LuminantieverhoudingDeluminantiefoto’szijngenomenmetdeluminantiecamera(figuur40,pagina40)Vanuitdepositievandeleerkrachtwordteenverhoudingvan1:40of40:1tussendepunteninhetgezichtsveldvereist.Ditbetekentdatdemaximaleverhoudingtussendeluminantiesvanhetwerkvlakendeluminantiesvandeomliggendevlakkeninhetgezichtsveldmaximaaleenverschilvan1:40of40:1maghebben.

Resultaten voor het onderwijslokaal 1.04Defiguren122en123gevendeluminantiesinhetlokaalaandenoordzijdeineenwintersituatie.Deluminantiesinditlokaalzijnlaag.Deminimaleluminantievan40cd/m²wordtnietgehaald.Dewandentonenlageluminanties(<10cd/m²).Vooreenheldereervaringvanderuimte,heeft



pagina 83

Resultaten voor het onderwijslokaal aan de 1.05Figuur124en125gevendeluminantiesinhetlokaal1.05indewinter.Ookinditlokaalwordtdeminimaleluminantie

positie luminantie

wand 2,0 cd/m2


vloer 0,6 cd/m2

daklicht 11,7 cd/m2

plafond 0,7 cd/m2

werkvlak 0,8 cd/m2


papier op het werkvlak 2,6 cd/m2


deur 10,8 cd/m2

nietgehaald.

Vanuitdepositievandeleerkrachtzijndeverhoudingentussendewerkplekken,dewandenenhetplafondgroterdanbijhetlokaal1.04.Figuur127entabel30gevennumeriekdeluminantiesvandeoppervlakkeninhetlokaal.Vanuitdezepositieisdeluminantieophetpapier2,6cd/m²enophetwerkvlak0,8(1:3,2).Deverhoudingtussendezepuntenisgroterdan1:3/3:1.


grafiek 6: meetresultaten voor de daglichtfactoren voor de lokalen 1.04 en 1.05

Hiermeewordtdeminimaleverhoudingoverschreden.Ookdeverhoudingvan1:10/10:1;devereisteverhoudingtussendehetwerkvlakenpuntenvandedaglichtopeningen,(11,7cd/m²)wordtoverschreden(1:14).Indezesituatiezijndeluminantiesopdedaglichtopeningenniethoog(11,7cd/m²).Ditkomtdoordeslechtemogelijkheidvantoetredingvandaglichtinhetlokaalendoordehelderheidvandehemelkoepel.

Voorhethalenvandeminimaleluminantievan40cd/m²iskunstlichtaantebevelen.

Figuur125toonthetlokaalbijhetgebruikvankunstlicht.Indezesituatiewordenervoldoendeluminantiesverkregen.

ReflectiecoëfficientOmdatereenverkeerdemeetmethodeisgebruiktmageraandeberekendewaardegeenwaardewordengehecht.Daaromkanhierovergeenoordeelwordengedaan.

VerblindingDeverblindingwordtbepaaldaandehandvandeluminantieendeluminantieverhoudingen(direct-enindirecteverblinding).Zieuitlegparagraaf5.4,pagina41.


pagina 84

1,5meter.Rij2laateendaglichtfactorvan1%zien.Deverlagingkomtdoorhetgroteoverstek.Hetdaglichtkrijgtnietdekansrijéénentweevoldoendeteverlichten.Rijdrietoonteendaglichtfactorvan4%.Doordeophetnoordengeoriënteerdebovenlichtenwordtdezerijverlicht.Bijdevierderijwordtdefactorverlaagdtot1,8%.Deophetnoordengeoriënteerdebovenlichten,kunnendoordehogepositienietgoedrijvierverlichten.Hetdaklichtverhoogtslechtsplaatselijkdedaglichtfactor.Indezesituatieswordenfactorenvanminimaal1,0totmaximaal2,4verkregen.

Deverkregenpercentagesvoldoennauwelijksaandegeadviseerdewaarden.Deruimteheefteenconstantelagedaglichtfactor.Kunstlichtisoverdagnoodzakelijkomdewerkzaamhedencorrectteverrichten.Bijvoorkeurdienthetkunstlichtafzonderlijkgeschakeldtezijn,ombijvoorbeelddezonebijhetraamtekunnenuitschakelen.Hetwordtaanbevolentewerkenmetdaglichtsensoren.

Resultaten voor het onderwijslokaal 1.04Figuur126toontdeluminantieverhoudingenvoorhetlokaal1.04.Bijdebesprekingvandeluminantieverhoudingisgeconstateerddatergeengroteverschillenzijntussendeluminanties.Indesituatieisdekanskleindaterverblindingoptreedt.

Resultaten voor het onderwijslokaal aan de 1.05Figuur127toontdeluminantieverhoudingenvoorhetlokaal1.05.Deluminantiesvoorditlokaalzijnlagerdanlokaal1.04.Vanuitdepositievandeleerkrachtzijneroverschrijdingenvandeluminantieverhoudingen.Vanuitdezepositiekanerverblindingoptreden.

De gemiddelde daglichtfactorTabel57oppagina171geeftdegemiddeldedaglichtfactor.Resultaten voor het onderwijslokaal 1.04Figuur128toontdedaglichtfactorzonderkunstlichtvoorhetlokaal1.04.Grafiek6toontdedaglichtfactorenvoorlokaal1.04en1.05.Inhetlokaalwordenhogedaglichtfactorenbereikt.Doordehogeramentoontrij1percentagesvanongeveer10%.Debovenlichtenzorgendathetpercentageverlooptoprijtweenaareenfactorvan6%.Dedaklichtenverlichtendeachterzijdevanhetlokaal.Hierdoorwordtdedaglichtfactorverhoogdnaar7,2%.Rij4laatweereenverlagingzienvan5,2%.

Indezesituatieswordenfactorenvanmaximaal10%tot5,3%verkregen.Dezepercentagesvoldoenruimaandegeadviseerdewaarden.Deruimteheeft,metuitzonderingvanrij1,eenconstantehogedaglichtfactor.Geziendepercentagesvandedaglicht-factorenkanereengrootdeelvanhetjaarwordengewerktmetdaglicht.

Resultaten voor het onderwijslokaal 1.05Figuur129geefthetverloopvandedaglicht-factorzonderkunstlichtinhetlokaal1.05.Rijééntoonteendaglichtfactorvan2,3%.Dezedaglichtfactorkomtdoorhetgroteoverstekvan


pagina 85

Conclusies

Onderwijslokaal 1.04- Het lokaal heeft een goede verhouding tussen de hoogte van de daglichtopeningen en de diepte van het lokaal;

- de verlichtingssterkte op het horizontaal vlak is voldoende voor het uitvoeren van de werkzaamheden die plaatsvinden in een onderwijslokaal;

- de ramen op ooghoogte geven vooral hoge verlichtingssterkte in de raamzone;

- door de bovenlichten wordt de verlichtingssterkte dieper in het lokaal gebracht;

- schuin oplopend dak richting de daglichtopening reflecteert het daglicht dieper in het lokaal;

- de lichtkoepels voorzien de ruimte van daglicht in de achterzijde van het lokaal;

- de verticale verlichtingssterkte ter plaatse van het bord is onvoldoende;

- de luminanties zijn niet voldoende voor het uitvoeren van de werkzaamheden in een onderwijslokaal, kunstlicht wordt aanbevolen.

- de luminantieverhoudingen worden bij het uitvoeren van de werkzaamheden in een onderwijslokaal gedeeltelijk overschreden;

- de uniformiteit in verlichtingssterkte is in het midden van het lokaal voldoende voor het uitvoeren van werkzaamheden in het onderwijslokaal. De punten, gelegen aan de de daglichtopeningen en achterin het lokaal, tonen slechte verhoudingen;

- er treedt geen verblinding op bij gebruik van daglicht;

- de daglichtfactoren zijn hoog.

Onderwijslokaal 1.05- Het lokaal heeft geen goede verhouding tussen de hoogte van de daglichtopeningen en de diepte van het lokaal;

- de verlichtingssterkte op het horizontale vlak is in de winter onvoldoende voor het uitvoeren van de werkzaamheden die plaatsvinden in een onderwijslokaal;

- de verlichtingssterkte op het horizontale vlak is in de zomer voldoende voor het uitvoeren van de werkzaamheden die plaatsvinden in een onderwijslokaal;

- het grote overstek belemmert de toetreding van daglicht in het lokaal;

- het schuin aflopend dak richting de daglichtopening geeft minder mogelijkheid tot reflectie van het daglicht in het lokaal;

- de lichtkoepel geeft vrijwel geen verhoging van de verlichtingssterkte op het horizontale vlak;

- de op het noorden georiënteerde bovenlichten, die voor indirect daglicht in het lokaal zorgen, geven vrijwel geen verhoging van de horizontale verlichtingssterkte;

- de verticale verlichtingssterkte ter plaatse van het bord is onvoldoende; - de luminanties zijn niet voldoende voor het uitvoeren van de werkzaamheden in een onderwijslokaal, kunstlicht wordt aanbevolen;

- de luminantieverhoudingen worden bij het uitvoeren van de werkzaamheden in een onderwijslokaal overschreden;

- de uniformiteit in verlichtingssterkte is alleen in het midden van het lokaal acceptabel voor het uitvoeren van werkzaamheden in het onderwijslokaal. - er treedt geen verblinding op bij gebruik van daglicht;

- de daglichtfactoren zijn onvoldoende, kunstlicht is in deze situatie nodig.


pagina 86

AanbevelingenOnderwijslokaal 1.04Dedaglichtfactoreninhetlokaaltonendatereengrootdeelvanhetjaargewerktkanwordenzonderkunstlicht.Deverticaleverlichtingssterkteterplaatsevanhetbordisonvoldoende.Hetwordtaanbevolenomeenkunstlichtbronaantebrengenofviaeendaklichtdezezoneoverdagteverlichten.Aangeziendeverlichtingssterktealleenonvoldoendeisindewinter,ishetaanbrengenvaneenkunstlichtbronwaarschijnlijkdeeenvoudigsteaanbeveling.

Onderwijslokaal 1.05Hetgroteoverstekistervoorkomingvan temperatuuroverschrijdingindezomersituatie.Opditmomentishetoverstekzogroot,datdaglichtinbijeenbewolktehemelkoepelslechthetlokaalbinnenkomt.

Figuur130,131en132tonendehuidigesituatie.

Desimulatieszijngedaanbijeenbewolktehemelkoepelop21juniom14:30.

Aanbeveling 1: Het verkleinen van het overstekDoordezeaanbevelingkandedaglichtfactor,deverlichtingssterkteophetverticalevlakendeluminantieinhetlokaalwordenverhoogd.Figuur130geeftdedaglichtfactorenindesituatiemethetoverstekvan1,6meter.Figuur133geeftdeaanbevolensituatiewaarbijhetoverstekteruggebrachtisnaar0,25meter.Hierbijverspreidtdedaglichtfactorzichnietzoalsverwacht.Hetgeeftterplaatsevandegevelhogedaglichtfactoren.Hetdaglichtreiktweldieperinhetlokaal,maarwelergplaatselijke.

Hetisduidelijkzichtbaardatdedaglicht-openingennietvoldoendehoogzijnomeenwenselijkedaglichtfactorinhetmiddenvanhetlokaaltekrijgen.Hetreflecterenvandaglichtsamenmethetplafond.Erwasalgeconcludeerddatschuinaflopenddakreflectieinhetlokaalnietbevordert.Deluminantieszijndoordezeaanpassingverhoogd,maardeverhoudingenzijnnogsteedstegroot.


figuur 130: daglichtfactor van het lokaal 1.05, gesimuleerd in Ecotect met Radiance

Noord

4a1a 2a 3a

4b1b 2b 3b

1c 2c 3c 4c

1d 2d 3d 4d

speelhoek

DF

gem = 1.8%

DFgem = 1.6%

DFgem = 0.7%

DFgem = 0.8%

DF

gem = 1.0%

DF

gem = 0.8%


28 cd/m

875 cd/m

58 cd/m

65 cd/m

2

2

1100 cd/m2

2

2

64 cd/m 2

4 cd/m 2

38 cd/m2

63 cd/m

63 cd/m

2108 cd/m2

2


pagina 87

figuur 135: render van de situatie voor de eerste aanbeveling

figuur 133: Aanbeveling 1, het verkleinen van het overstek.

Noord

4a1a 2a 3a

4b1b 2b 3b

1c 2c 3c 4c

1d 2d 3d 4d

speelhoek

DF

gem = 1.8%

DFgem = 1.6%

DFgem = 0.7%

DFgem = 0.8%

DF

gem = 1.0%

DF

gem = 0.8%


56 cd/m

875 cd/m

103 cd/m

122 cd/m

2

2

1100 cd/m2

2

2

14 cd/m 2

6 cd/m 2

56 cd/m2

72 cd/m

78 cd/m

2131 cd/m2

2

Aanbeveling 2: De op het noorden georiënteerde bovenlichten, direct met buiten te laten strokenFiguur136geeftdedaglichtfactorindesituatievandetweedeaanbeveling.Doordebovenlichtendirectmetdebuitentelatenstroken,wordtdedaglichtfactorverhoogd.

Dedaglichtfactorinhetlokaalwordtaanzienlijkverhoogd.Dedaglichtfactorterplaatsevandegevelishoog(>10%).Opanderepositieserinhetlokaalwordengoededaglichtfactorenbereikt.

Figuur137toontdatdeluminantiesaanzien-lijkzijnverhoogd.Deluminantieverhoudingen,tussenhetwerkvlakendepunteninhetlokaal(1:10/10:1)wordennietmeeroverschreden.Welblijvendeverhoudingentussendevloer(15cd/m2)dedaglichtopeningen(1058cd/m2)nietgoed.

Aanbeveling 3: Het toevoegen van een shed-dakDederdeaanbevelingishetplaatsenvaneenshed-dakop4m.vangevel.Hethuidigeoverstekblijftendebovenlichten,georiënteerdophetnoordenstrokendirectmetbuiten.Dezeaanbevelingkanalleenwordentoegepastwanneerhetarchitectonischverantwoordis.

Figuur139geeftdedaglichtfactorindesituatievandederdeaanbeveling.Deshed-dakzorgtdathetdaglichtdieperinhetlokaalkomt.Dehogeverlichtingssterktenwordenvoorkomen,doorhethanterenvandegroteluifel.

Figuur140toontdeluminantiesendeluminantieverhoudingen.Deluminantieszijnhoog.Deluminantieverhoudingenwordenalleenoverschredenbijdevloerendedaglicht-openingen.


pagina 88

figuur 138: render van de situatie voor de tweede aanbeveling figuur 141: render van de situatie voor de derde aanbeveling

figuur 136: Aanbeveling 2, bovenlichten in het noorden direct met buiten laten stroken.

figuur 139: Aanbeveling 3, plaatsen van een shed-roof en het bovenlicht op het noorden direct met buiten laten stroken

Noord

4a1a 2a 3a

4b1b 2b 3b

1c 2c 3c 4c

1d 2d 3d 4d

speelhoek

DF

gem = 1.8%

DFgem = 1.6%

DFgem = 0.7%

DFgem = 0.8%

DF

gem = 1.0%

DF

gem = 0.8%

Noord

4a1a 2a 3a

4b1b 2b 3b

1c 2c 3c 4c

1d 2d 3d 4d

speelhoek

DF

gem = 1.8%

DFgem = 1.6%

DFgem = 0.7%

DFgem = 0.8%

DF

gem = 1.0%

DF

gem = 0.8%


73 cd/m

856 cd/m

114 cd/m

113 cd/m

2

2

1058 cd/m2

2

2

165 cd/m2

15cd/m2

212 cd/m2

213cd/m

78 cd/m

2270cd/m 2

2

2324 cd/m

110 cd/m

71 cd/m

108 cd/m

2

2

1156 cd/m2

2

2

146 cd/m2

14 cd/m2

265cd/m 2

252 cd/m

178cd/m140 cd/m

2272 cd/m2

22


pagina 89

6.4 de Vensterschool OosterparkDeVensterschoolinGroningenisontworpendoorOnixarchitecten.DezevoormaligeopenluchtschoolinhetGroningseOosterparkisin1998verbouwdtotbredeschool.

Naasthetbestaandeschoolgebouw,ontworpendoorarchitectBoumain1933,vormtdenieuwevleugeleenmarkantcontrast.

Hetgebouwwordtgevormddoorhetvolgenvandriebomen,waardoorereengeometrievaneenspiraalontstaat(figuur143).Opdezemanierontstaanerverschillendeverdiepingen.Deverdiepingenwordengebruiktdoorverschillendegebruikers,iedermeteigenwensenenprivacy.

OriëntatieDeVensterschoolinhetOosterparkisgesitueerdineenparkachtigeomgeving.

DeVensterschoolwordtnietbelemmerddooranderegebouwen.Debomenbelemmerendetoetredingvandaglichtvoordedaglichtopeninginhetoostenenzuiden(figuren144,149,151en152).

DegeografischepositievandeVensterschoolis53,13°NB,6,58°OL.

GE

ME

TS

TE

LDE

‘KA

NT

ELE

N’ A

AN

DE

GR

OE

NE

OP

EN

BA

RE

RU

IMT

E

ST

ED

EB

OU

WK

UN

DIG

UIT

GA

NG

SP

UN

T V

AN

GE

ME

EN

TE

GR

ON

ING

EN

ST

ED

EB

OU

WK

UN

DIG

E IN

TE

RP

RE

TA

TIE

(ontsluiting vanaf Oliem

uldersweg via opnieuw

gebruikte monum

entale route langs vijver) Oliem

uldersweg

Resedastraat

Pioenstraat

figuur 143: de architectonische visiefiguur 142: stedebouwkundige situatie


pagina 90

figuur 146: Hemelkoepel 25 februari, omstreeks 12:00 uur

ToetsingenDeveldmetingenzijngedaanindewintersituatiebijeenbewolktehemelkoepel (25februari12:00-14:30).


GebruikerstijdenDitonderzoekbeperktzichtothettoetsenvandetheorieruimteninhetbasisonderwijs.Onderwijsruimtenwaarpraktijkgerichtonderwijswordtgevolgd,komenvoorditonderzoeknietinaanmerking.Voordebeoordelingvandevisuelekwaliteitinruimtenishetvanbelangomdetakenvandegebruikerteweten.DeVensterschoolwordtvijfdagenperweekgebruikt.Deschooltijdenzijn:

- Ochtend08.30uurtot11.45uur- middag12.45uurtot15.00uur- woensdag08.30uurtot12.15uur

Deopeningstijdenvandeschoolzijn zodanigdaterveelurenmetdaglichtgewerktkanworden.

OnderwijsruimteNahetbestuderenvandebasisschool,iservanuithetoogpuntvandewerkzaamhedenenoriëntatiegekozenomdeonderwijsruimte1.03te onderzoeken.Inditlokaalwordteraandegroepen1en2lesgegeven.Deonderwijsruimte1.03isopdehoekvanhetgebouwgesitueerd.Ditbiedtdemogelijkheidominhetlokaalvantweekantendaglichttekrijgen.Inditlokaalzijntweeramendiedirectstrokenmetbuitenendrieramennaarandereruimteninhetgebouw,waarvantweeramengeoriënteerdzijnnaarhetzuidenendeanderenaarhetoosten.Dezeramenzijnongeveer1,2meterbreedenzijnverdiepingshoog.

Hetvaltopdaterinhetlokaalvoornamelijkdonkerematerialenzijngebruikt.Hierdoorvoeltderuimtenietruimtelijkenhelderaan(figuur131en132).Ditwordtwaarschijnlijkveroorzaaktdoordeakoestischepanelendiebevestigdzijnophetplafond.

Dedaglichtopeningeninhetlokaalzijnvoorzienvangordijnenomdezonteweren.

figuur 144: vensterschool gezien vanuit het noorden

figuur 145: Vensterschool gezien vanuit het westen


pagina 91

figuur 148: fragment van de spiraal figuur 149: gevel aan de zuidzijde

1450+p

Peil=0,0

550+P

NOORD


RUIMTENUMMER1.01

1.01

1.02

1.02

1.03

1.03

1.04

1.04

1.05

1.05

1.06

1.06

1.071.08

1.08

1.09 1.091.10

1.10

1.11

1.11

1.12

1.12

1.131.141.151.16

1.16

VENSTERSCHOOL

RUIMTEBENAMINGENTREEKLEUTERLOKAALKLEUTERLOKAALSPEELLOKAALGROEPSRUIMTEMULTIFUNCTIONELE RUIMTEOUDERHOEKBERGINGLEIDSTERKAMERDOUCHEKEUKENSPEELHOEKBUITENBERGINGTECHNISCHE RUIMTETOILETTENGANG

figuur 147: plattegrond van de Vensterschool


pagina 92

figuur 151: onderwijsruimte 1.03, gezien vanuit de deur figuur 152: onderwijsruimte 1.03, gezien vanuit de speelruimte

1450+p

Peil=0,0

550+P

NOORD


RUIMTENUMMER1.01

1.01

1.02

1.02

1.03

1.03

1.04

1.04

1.05

1.05

1.06

1.06

1.071.08

1.08

1.09 1.091.10

1.10

1.11

1.11

1.12

1.12

1.131.141.151.16

1.16

VENSTERSCHOOL

RUIMTEBENAMINGENTREEKLEUTERLOKAALKLEUTERLOKAALSPEELLOKAALGROEPSRUIMTEMULTIFUNCTIONELE RUIMTEOUDERHOEKBERGINGLEIDSTERKAMERDOUCHEKEUKENSPEELHOEKBUITENBERGINGTECHNISCHE RUIMTETOILETTENGANG

figuur 150: de te onderzoeken onderwijsruimte 1.03


pagina 93

Klaslokaal beganegrond

Noord

whiteboard

4a 1a2a3a

4b 1b2b3b

1c2c3c4c

1d2d3d4d

750 1500 1500 1500 750

1075

2150

2150

1075

2150

6000

8800

speelhoek

berging

toiletten

gang

figuur 153 : raster voor het meten van de verlichtingssterkte in het horizontale vlak Met de rode zonering voor het meten van de uniformiteit van de verlichtingssterkte

figuur 154 : punten voor het meten van de verlichtingssterkte in het verticale vlak

diepte

Y-richtin

g

X-richting breedte

5

4 32

1


pagina 94

ResultatenDenumeriekeresultatenzijnbijgevoegdinbijlageIII,tabel59oppagina173.DeresultatenvoordeuniformiteitvandehorizontaleverlichtingssterkezijnbijgevoegdinbijlageIII,tabel61oppagina174.

Resultaten voor het onderwijslokaal 1.03

figuur 155: meetresultaten voor de verlichtingssterkte op het horizontale vlak zonder kunstlicht

figuur 156: meetresultaten voor de verlichtingssterkte op het horizontale vlak met kunstlicht


pagina 95



Positiegekekenvanuitdeleerlinginderichtingvandeklas(hoogte1,7m.)


figuur 157: luminanties voor het lokaal met kunstlicht figuur 158: luminanties voor het lokaal zonder kunstlicht




pagina 96

LuminantieverhoudingPositiegekekenvanuitdeleerkrachtinderichtingvandeklas(hoogte1,7m.)

AfbeeldinggenomenVanuitdekijkrichtingvandeleerlingen,richtinghetbord

2.2

2.4

2.5

19.8

50.3122.23.0

6.55.6

15.1

19.4

125.612.8

24.6

68.4

13.9

8.217.6

44.8

4.1

6.2

2.8

7.0

figuur 163: vergelijking van de luminanties, zonder kunstlicht (positie als figuur 157 en 158)



pagina 97

Vanuitdekijkrichtingvandeleerlingenrichtingdepositievandeonderwijzer.

2.2

3.4

1.9

6.3

50.3

3.634.2

5.577.6

6.6

5.0



pagina 98

figuur 166: daglichtfactoren in het lokaal 1.03

Noord

4a 1a2a3a

4b 1b2b3b

1c2c3c4c

1d2d3d4d

speelhoek

DFg

em =

1.8

%

DFgem = 1.6%

DFgem = 0.7%

DFgem = 0.8%

DFg

em =

1.0

%

DF g

em =

0.8

%

ReflectiecoëffiëntReflectiecoëfficientvoorhetplafondis58,7%.Reflectiecoëfficientvoordevloeris18,2%.Reflectiecoëfficientvoordewandis98%.


De daglichtfactor De(gemiddelde)daglichtfactorisbepaaldaandehandvanformule1en2,pagina32.DeberekeningvandedaglichtfactorenwordtgetoondinbijlageIII,tabel62oppagina175.


pagina 99

BesprekingHet onderwijslokaal 1.03Ditlokaalheefteenrechthoekigegeometrieenismetdedaglichtopeningenopdeoost-enzuidzijdegeoriënteerd.Vooreengoededaglichtvoorzieningwordthetlokaalgetoetstaandedaglichtvuistregel.Ditlokaalheeftophetoostenéénverdiepingshogedaglichtopening.Ditbetekentdatdebreedtevanhetlokaal2,5keerzogrootmoetzijnalsdeverdiepingshoogte.Inditgevalmoetdebreedtevanhetlokaalmaximaal8m.zijn.Hetlokaalis6m.breedenvoldoetaandeze vuistregel.Hetlokaalheeftophetzuidenéénverdiepingshogedaglichtopening.Dedieptevanhet lokaalmoetmaximaal8m.zijn.Hetlokaalisbijna9m.diepenvoldoethierdoornietaandevuistregel.

Dedaglichtopeningenvanditlokaalzijnverdiepingshoogenhebbeneenbreedtevanongeveer1,2m.(figuur151en152).Dezefigurengeveneenindrukvanhetdaglichtinhetlokaal.Hetisduidelijkteziendaterslechtseenplaatselijkedaglichtvoorzieningis.Waarschijnlijkkomtditomdatdeverhoudingenvandedaglichtopeningennietgoedzijn.

Voorhetplafondiservoormateriaalafwerkinghoutwolcementplaatgekozen.Dereflectie-coëfficientvoorditmateriaalisnaarverwachtingniethooggenoegenditkandistributievandaglichtdoorreflectievoorkomen(figuur152).

Verlichtingssterkte op het horizontale vlakIndewinterstaatdezonbijeenheldere hemelkoepellaag.Bijeenbewolktehemelkoepelwordthetdaglichtdiffuusinhetlokaalgebracht.Bijeenbewolktehemelkoepelisdeoriëntatie,waardegevelsaangelegenliggen,nietvanbelang.Degemetenverlichtingssterkteophethorizontalevrijvlakbuitenis4200lux.VolgensSatel-light[31]isditindecembergemiddelddecember9300lux.Grafiek4toontdaterminimaal10500luxnodigomvoor70%vanhetjaartekunnenwerkenmetdaglicht.

Rechthoekigelokalenhebbenvaakdevoorkeurbovenvierkantelokalen.Ditheefttemakenmethetgevenvandemogelijkheidomhetdaglichtdieperinhetlokaaltekrijgen.

Hierdoorverdienthetdevoorkeurdelokalenniettedieptemaken.

Resultaten voor het onderwijslokaal 1.03Figuur155en156tonenderesultatenvoordehorizontaleverlichtingssterkte.Deinvloedvandedaglichtopeningenophetoostenenzuidenisslechtsplaatselijkzichtbaar.Opdeoostzijde,isoppunt1beenhorizontaleverlichtingssterktevan282lux.Punt2b,gelegenachterpunt1b,toonteenverminderingvanverlichtingssterktevan80%.Over4m.breedtetoontpunt3btoontzelfseenverminderingvan90%.Dezedaglichtopeningdraagtvrijwelnietbijaanhetverlichtenvanhetlokaal.Ditvalttewijtenaandebelemmering.Figuur159en151tonendathetdaglichtdoorbomenwordtgeblokkeerd.

Deinvloedvandedaglichtopeninginhetzuidenzichtbaaropdepunten3den2d,erwordenverlichtingssterktenvan115en245bereikt.Tweemeteropdeplattegrondverdergekeken,wordeneropdepunten2cen3cslechtsverlichtingssterktenvan46en38luxwordengehaald.Ookdezedaglichtopeningdraagtnietbijaanhetgoedverlichtenvanhetlokaal.Figuur152toontdathierookhetdaglichtdoorbomenwordtgeblokkeerd.Deoverigepunteninhetlokaalgeven onvoldoendeverlichtingssterkte.Erwordenslechtswaardenbereiktvan12tot35lux.

Bijhetgebruikvankunstlichtvoldoenvrijwelallepuntenaandegesteldeminimumeis.Uitzonderingenzijndepuntenindehoekenenaanderandvanhetlokaal.Inditgevalzijnveelspecifieketaken gepositioneerdindehoekenvanhetlokaal.Bijvoorbeeldpunt4cen4dliggenopdepositievandeleerkrachtenzijnonvoldoendeverlicht.Depunten4ben4cliggenoppositiewaarhetbordstaatenzijnonvoldoendeverlicht.Ookpositie1cisonvoldoendeverlicht.Ditisterplaatsevandespeelplekvoordekinderen.

Wanneerdeverlichtingssterktevoorditlokaalwordtbeoordeeld,danwordtergestelddatmetdaglichtgeenvandepuntenvoldoetaandeminimalegesteldeeisvan300lux.


pagina 100

WanneerdegemiddeldehorizontaleverlichtingssterkteophetvrijevlakbuitenvolgensSatel-lightwordtaangehouden,wordendepuntenaanzienlijkverhoogd.Tabel20,pagina38toontdegemiddeldeverlichtingssterkteophethorizontalevrijevlakbuitenvan9300lux[31].Indewintervoldoenalleendepunten1d(530lux)en2d(335)aandegesteldeeisvan300lux.

Tabel63,pagina175toontdehorizontaleverlichtingssterkteindezomer.Veelpuntenvoldoenaandegesteldeeis.Metuitzonderingvandepunten1a,1d,3c,4ben4d.Dezepuntenzijngelegenaanderandenenindehoekenvanhetlokaal.Ookindezomerwordt(plaatselijk)kunstlichtaanbevolen.

Ditlokaalheeftgeengoedeverlichtingssterkte.Ditkomtdoordatdeverhoudingenvandedaglichtopeningennietjuistzijnenergeengoedereflectiecoëfficientvoorhetplafondis.

De uniformiteit van de horizontale verlichtingssterkteBijlageIII,tabel61,pagina174geeftdeuniformiteitvandeverlichtingssterktevoorhetlokaal1.03.

Resultaten voor het onderwijslokaal 1.03 figuur153toonthetrastervoorhetmetenvandeverlichtingssterkteinhethorizontalevlakvoorhetlokaal1.03Derodezoneringgeeftdepuntenvoorhetmetenvandeuniformiteitvande verlichtingssterkte.

Inditlokaalwordenerglagehorizontaleverlichtingssterktenbereikt.Hierdoorwordendeverhoudingentussendepuntenalsneltegroot.Derodezone,parallelaandeoostgevel,toontdereikdieptevanhetdaglichtinhetlokaal.

Punt3disgelegenaandedaglichtopeningengeefthierdooreenrelatiefhogeverlichtingssterkte.Hierdoorwordtereenuniformiteits-verhoudingvan40%bereikt.Deuniformiteitsverhoudingvandeverlichtings-sterkteoppunt3cwordtbeïnvloeddoordepunten2d,3den2b,gelegenaandaglicht-openingeninhetoostenenzuiden.Punt3bgeeftalsenigeeengoedeluminantie-verhouding.

Deuniformiteitvandeverlichtingssterkteoppunt3awordthoofdzakelijkbeïnvloeddoordepuntengelegenaandedaglichtopeningen(2b)endoorpuntengelegenaandegang(4a).

Inhetoosten,terplaatsevandedaglicht-openingen(punt1b),zijngeenpuntendieeengoedeuniformiteitvandehorizontaleverlichtingssterktehebben.Inhetmiddenvanhetlokaalwordenmatigeverhoudingbereiktvan63en75%.

Punt4bvoldoetslechts20%aandegesteldeuniformiteitsverhoudingvoordaglicht.Ditkomtomdatpunt4beenerglageverlichtingssterktegeeft.

Erwordteenslechteuniformiteitinverlichtingssterkteverkregen.Ditkomtdoordeplaatselijkehogeverlichtingsterkte.Ofweldoordeverhoudingenvandedaglichtopeningen.

Verlichtingssterkte op het verticale vlakFiguur154toontdepuntenvoordeverticaleverlichtingssterkteopdedaglichtopeningen.Tabel60,bijlageIIIpagina173,toontdegemetenwaardenvoordepuntenopdedaglichtopeningen.

Dedaglichtopeningeninhetoostengeveneenverticaleverlichtingssterktetussen630en700lux.Dezewaardeisonvoldoende.Erwordtgeadviseerdtewerkenmeteenminimaleverticaleverlichtingssterktevan1000lux.Dezewaardewordtbeïnvloeddoorde belemmeringen(bomen).

Dewaardenvoordeverticaleverlichtingssterkteinhetzuidenzijnhogerdaninhetoosten.Opdedaglichtopeningenwordenwaardenvan750tot800luxbereikt,dezeisonvoldoende.Dezewaardewordtsterkbeïnvloeddoordebelemmeringen.

Dedaglichtopeningophetnoordentoonteenverlichtingssterktevan56lux.Dezelagewaardeiszolaag,omdathetdirectstrooktmetdespeelruimte.

Deverticaleverlichtingssterkteterplaatsevanhetbordis205lux.Ditisonvoldoende.Hetwordtaanbevolendittot500luxteverhogen.


pagina 101

positie luminantie

wand 6,2 cd/m2


vloer 17,6 cd/m2


plafond 4,1 cd/m2



positie luminantie

wand 6,5 cd/m2


vloer 2,5 cd/m2


plafond 2,4 cd/m2



ReflectiecoëfficientDoordatereenverkeerdemeetmethodeisgebruiktmageraandeberekendewaardegeenwaardewordengehecht.Daaromkanhierovergeenoordeelwordengedaan.

VerblindingDeverblindingwordtbepaaldaandehandvandeluminantieendeluminantieverhoudingen(direct-enindirecteverblinding).Zieuitlegparagraaf5.4,pagina41.

Resultaten voor het onderwijslokaal aan de 1.03Bijdebesprekingvandeluminantiesendeluminantieverhoudingenisaandeordegekomendatergeenhogeluminantieszijninhetlokaal.Welzijnerdiverseratiooverschrijdingentussenpunteninhetgezichtsveldwaardoor vermoeidheidvandeogenkanoptreden.Defiguren157,159en161gevende luminantiesbijkunstlicht.Opdewerkvlakvandetafelszijnhogeluminantiestot230cd/m2zichtbaar.Dezewaardenzijnniettehoog,maarzekunnenvoordeogenadaptatieproblemengeven.

LuminantieverhoudingenFiguur157totenmet162tonendeluminantiesinhetonderwijslokaal1.03.Vanuitdepositievandeleerkracht(figuur158)isteziendatdeluminantiesterplaatsevandevloergoedzijn.Inhetlokaalwordenplaatselijkluminantiesvan50cd/m2bereikt.Ditkomtdeelsdoordereflectiecoëfficientvandevloer.Derand,waardeplafondpanelenbeginnen,isinfiguur160goedzichtbaar.Doordereflectiecoëfficientvanhetbetonwordterophetplafondeenluminantievan20cd/m2bereikt.Doordeplafondpanelenwordterslechts5cd/m2

bereikt.

Plaatselijkwordtdeminimaleluminantiewaardevan40cd/m2gehaald.Dewandengevenonvoldoendeluminanties(<8cd/m.)

Metkunstlicht(figuur157,159en161)wordtinhetlokaal(redelijk)goedeluminantiesgehaald.Naarverwachtingwordendeluminantiesaanzienlijkverhoogdindezomer.Ditlokaalheeftbijdaglichtonvoldoendeluminantieomdeonderwijstakenteverrichten.Kunstlichtwordtindewinteraanbevolen.

Tabel31en32gevendeluminantiesvanuitdepositievandeleerlingendeleerkracht.

Figuur164geeftdeluminantieverhoudingvanuitdepositievandeleerling.Erwordtgestreefdnaareenluminantieratiovan1:10/10:1tussenpapierenwerkplek.Ophetbureauwordteenluminantievan24,6cd/m2gehaald.Detekeningdieopdedaglicht-openingisgeplaktheefteenluminantievan2,8cd/m2.Dezeverhoudingvoldoetaandeeisvan1:10/10:1.Hetzelfdepuntoverschrijdtdeverhoudingvan1:40/40:1metdeluminantievandedaglichtopening(125,6cd/m2)voordepuntengelegeninhetgezichtsveld.Hierwordteenwaardevan1:45verkregen.Figuur163toontdepositievanuitdeleerkracht.

Vanuitdezepositiezijnverschillendepunteninhetgezichtsvelddiedeverhoudingvan1:40/40:1overschrijden.Deluminantiesopdevloer(122,2cd/m2),terplaatsevandedaglicht-openingenoverschrijdendeverhoudingenmetdepuntenopdevloer(2,5cd/m2)enhetplafond(2,4cd/m2).Hierwordteenwaardevan1:49verkregen.




pagina 102

grafiek 7: meetresultaten voor de daglichtfactoren voor de lokaal 1.03

De gemiddelde daglichtfactorResultaten voor het onderwijslokaal 1.03Figuur166entabel62gevendedaglichtfactorvoorhetlokaal1.03zonderhetgebruikvankunstlicht.Grafiek7geeftdedaglichtfactorvanuithetoostenenzuiden.

Inhetlokaalwordenlagedaglichtfactorenbereikt.Bijdemeetpunten(1atot1den1d,2d,3den4d)terplaatsevandegevelwordenwaardenvan1,6%en1,8%bereikt.Opdemeetpunten2atot2cen2c,3cen4c wordenwaardenvan0,7%en1,0%bereikt.Bijdeingangvanhetlokaal(depunten3a+3ben4a+4b)wordenwaardenvan0,8%bereikt.

Dedaglichtfactorenzijnerglaag.Vooreenonderwijslokaalwordteendaglichtfactorvanminimaal3%geëist.Inditgevalzalkunstlichtgebruiktmoetenwordenomdeminimaleeistehalen.

ConclusieOnderwijslokaal 1.03- De verhouding tussen de daglichtopeningen en de diepte van het lokaal zijn niet goed;

- de proporties en de positie van de daglichtopeningen zorgen een slechte uniformiteit van verlichtingssterkte ;

- de daglichtopeningen geven plaatselijk verlichtingssterkte;

- de daglichtopeningen worden belemmerd door bomen, zodat daglicht slechts minimaal wordt doorgelaten;

- de verlichtingssterkte op het horizontaal vlak door daglicht is in de winter onvoldoende. Kunstlicht wordt aanbevolen;

- de verlichtingssterkte op het horizontale vlak is in de zomer gedeeltelijk onvoldoende voor het uitvoeren van de werkzaamheden die plaatsvinden in een onderwijslokaal;

- de verticale verlichtingssterkte ter plaatse van de daglichtopeningen is onvoldoende;

- de verticale verlichtingssterkte ter plaatse van het bord is onvoldoende; - de luminanties zijn niet voldoende voor het goed uitvoeren van de taken in het onderwijslokaal. Kunstlicht wordt aanbevolen;

- de luminantieverhoudingen zijn niet voldoende voor het goed uitvoeren van de taken in het onderwijslokaal;

- er kan verblinding optreden in het lokaal;

- de daglichtfactoren zijn bijzonder laag. Kunstlicht wordt aanbevolen.;

- er wordt onvoldoende uniformiteit van verlichtingssterkte verkregen.


pagina 103

AanbevelingenOnderwijslokaal 1.03Inditlokaalkannietgewerktwordenzonderhetgebruikvankunstlicht.Dooraanbevelingenwordtergeprobeerdeenbeterevisuelekwaliteitinditlokaaltekrijgen.Deaanbevelingenwordengetoetstmet simulatieprogrammatuur.Desimulatieszijngedaanbijeenbewolktehemelkoepelop21juniom14:30.

Naastdeaanbevelingenwordenadviezengegevendievrijeenvoudigkunnenwordengerealiseerd.Zowordtergeadviseerddebomenteverwijderendievoordedaglichtvoorzieningenstaan.Ookwordtergeadviseerddehoutwolcementplaten,diealsplafondplatenwordengebruikttevervangendoorplafondplatenmetvrijweldezelfdeeigenschappen(akoestiek),maarmeteenbeterereflectiecoëfficient.Figuur167,168en169tonendehuidigesituatie.

Figuur168toontdeluminantieendeluminantie-verhoudingen.Hetlokaalheeftgoedeluminanties.Metuitzonderingvandevloer,terplaatsevandeingang.Deafbeeldingisgenomenvanuitdepositievandeleerkracht.Hierdoorkunnenalleendeverhoudingenvandepunteninderuimtenmetelkaarwordenvergeleken(1:40/40:1).Dezeverhoudingwordtnietoverschreden

Aanbeveling 1: Het plaatsen van een bovenlicht op de oostzijde.Hierdoorwordthetlokaalindeochtendeninhetbeginvandemiddagvoorzienvandaglicht.Erwordtgekozenvooreenbovenlichtomdeveblindingvanuithetoostentevoorkomen.Dezonstaatnamelijkinhetoostenlaagenkanopooghoogte,bijhetgebruikvangrotedaglichtopeningen,verblindinggeven.Figuur170,171en172tonendesituatienadeeersteaanbeveling.Het daglicht komt dieper het lokaal in en zorgt voor een betere uniformiteit.

Figuur 171 toont dat de luminanties zijn verhoogd. De luminantieverhoudingen worden niet overschreden.Aanbeveling 2: Het verplaatsen van de daglichtopeningen op de noordzijde, zodat het licht indirect in het lokaal



60 cd/m

780 cd/m

34 cd/m

35 cd/m

2

2

48 cd/m 2

2

2

87cd/m 2

90 cd/m 2265cd/m 2

17 cd/m

65 cd/m51 cd/m

2340 cd/m2

22

figuur 167: daglichtfactor van het lokaal gesimuleerd in Ecotect met Radiance

Noord

4a1a

2a3a

4b1b

2b3b

1c2c

3c4c

1d2d

3d4d

speelhoek

DFgem = 1.8%

DF

gem = 1.6%

DF

gem = 0.7%

DF

gem = 0.8%

DFgem = 1.0%

DFgem = 0.8%

komt. Dedaglichtopeningopdenoordzijdestrooktindehuidigesituatiemetdespeelhoek.Indespeel-hoekziteendaglichtopeningopdeoostzijde,identiekalsinhetlokaal.Wanneerdedaglichtopeningopdenoordzijdewordt


pagina 104

figuur 170: Aanbeveling 1, het aanbrengen van bovenlichten op de oostzijde

figuur 173: Aanbeveling 2, het verplaatsen van de daglichtopening aan de noordzijde

figuur 172: render van de situatie voor de eerste aanbeveling figuur 175: render van de situatie voor de tweede aanbeveling

Noord

4a1a

2a3a

4b1b

2b3b

1c2c

3c4c

1d2d

3d4d

speelhoek

DFgem = 1.8%

DF

gem = 1.6%

DF

gem = 0.7%

DF

gem = 0.8%

DFgem = 1.0%

DFgem = 0.8%

Noord

4a1a

2a3a

4b1b

2b3b

1c2c

3c4c

1d2d

3d4d

speelhoek

DFgem = 1.8%

DF

gem = 1.6%

DF

gem = 0.7%

DF

gem = 0.8%

DFgem = 1.0%

DFgem = 0.8%


80 cd/m 755 cd/m

42 cd/m

35 cd/m

2 2

67 cd/m 2

2

2

125cd/m2

92 cd/m 2265cd/m 2

208 cd/m

75 cd/m60 cd/m

2298 cd/m2

22

125 cd/m 775 cd/m

70 cd/m

81 cd/m

2 2

95 cd/m 2

2

2

125cd/m2

133 cd/m2265cd/m 2

240 cd/m

103 cd/m85 cd/m

2338 cd/m2

22

verplaatstinderichtingvandedaglichtopeningvandespeelhoek,kanhetdaglichtindirectinhetlokaalkomen.Figuur173,174en175tonendesituatienadetweedeaanbeveling.

Doordezeaanbevelingwordtdeuniformiteitvandeverlichtingssterkteverhoogd.Deluminantieswordenaanzienlijkverhoogd.Deluminantieverhoudingtussenverschillendepunteninderuimtenwordthierdoornietoverschreden.


pagina 105

6.5 Basisschool de ClaercampBasisschooldeClaercampwordtsinds1960gebruiktvoorhetgevenvanchristelijkonderwijs.Hetisgebouwdin1960,ontworpendoorarchitectHinkElderinkuitLeeuwarden.

BasisschooldeClaercampisgekozenomeenvergelijkingtekunnenmakentussenoudereenhedendaagsescholen.Hetisinteressantomscholenteonderzoekenwaarbijdelokalenstrokenaandegangzijde.Ditiseenontwerpdatveelindejaren30tot70werdgebruikt.

BasisschooldeClaercampiseentypischeschoolwaarbijdelokalenaandegangzijngelegen.Ditconceptisontwikkeldinhetbeginvande20eeeuw.Delokalenwerdenalshetwaregeregenaandegangenhierdoorontstaatereen langwerpigeplattegrond.Deramenzijnvaakgepositioneerdaande

linkerzijdevandegebruikers.Ditwerdgedaanomeenhinderlijkeschaduwvormingvoor(rechthandige)schrijverstevoorkomen.

Debasisschoolheeftzevenlokalen.Hiervanwordenertweelokalengebruiktvoordeonderbouwenderesterendevierlokalenvoordebovenbouw.

Deplattegrondvanhetgebouwontsluithetplein.Hierdoorontstaatereenkniktussendebovenbouwendeonderbouw(figuur176).

Debovenbouwbestaat uitvierlokalen,waarvanerdrieidentiekzijn.Deanderetweelokalenzijngelegenaanheteindevandegang(figuur177).

OriëntatieBasisschooldeClaercampDeClaercampisgrotendeelsgelegenaandezuidkant.Degroteramenvandelokalenzijnookaanhetzuidengeoriënteerd.Deschoolwordtbelemmerddoorobjectenalsbomen.DegeografischepositievandeClaercampis53,23°NB,6,62°OL.

ToetsingenDeveldmetingenzijngedaanindewintersituatiebijeenbewolktehemelkoepel(28februari10:00-14:30).

Dedaglichtsimulatieszijngemaaktindezomersituatiebijeenbewolktehemelkoepel (21juniom14:30).GebruikerstijdenDitonderzoekbeperktzichtothettoetsenvandetheorieruimteninhetbasisonderwijs.Onderwijsruimtenwaarpraktijkgerichtonderwijswordtgevolgd,komenvoorditonderzoeknietinaanmerking.Voordebeoordelingvandevisuelekwaliteitinruimtenishetvanbelangomdetakenvandegebruikerteweten.DeClaercampwordtvijfda-genperweekgebruikt.Deschooltijdenzijn:

- ochtend08.30uurtot11.45uur- middag12.45uurtot15.00uur- woensdag08.30uurtot12.15uur

Verlaatsterweg

Scho

olw

eg

Hoo

gstr

aten

Zw. Kooistraat

Noord

Noord

figuur 176: stedebouwkundige situatie


pagina 106

figuur 178: bewolkte hemelconditie van 28 februari

Deopeningstijdenvandeschoolzijn zodanigdater70%vanhetjaarzonderhetgeruikvankunstlichtgewerktkanworden.

OnderwijsruimtenNahetbestuderenvandebasisschooliservanuithetoogpuntvandewerkzaamhedenenoriëntatiegekozenomdeonderwijsruimte1.11en1.07te onderzoeken(figuur177).

Lokaal1.11iseenvierkantlokaalenmeeteenafstandvan7,15m.bij7,15m.(figuur185).Hetishetenigelokaalindebovenbouwdatafwijktquapositievandedaglichtopeningenenoriëntatie.Ditlokaalisnamelijkgepositioneerdopdezuid-oostkantvanhetgebouw.Hetisbijzonderdatditlokaalvantweeaaneengeslotenoriëntatiesdaglichtkrijgt,vanuithetoostenenhetzuiden.Figuur183en184tonendezij-envoorgevelvanlokaal1.11.Hetdaglichtinhetlokaalwordtvoorzienvanverdiepingshogedaglichtopeningen.Dezezijnvoorzienvaneenborstweringvan0,6m.Dedaglichtopeningenopdeoostzijdehebbeneenbreedtevan5m.enopdezuidzijdezijndezelokaalbreed.Inhetlokaalzijndematerialenafgewerktmetlichteenhelderekleuren.Tezamenmethetdaglichtvanuittweezijdenwordthetlokaalalshelderervaren.

Lokaal1.07iséénvandedrielokalenindebovenbouwdieidentiekaanelkaarzijn.Hetlokaalisvierkantenmeeteenafstandvan7,15m.bij7,15m.(figuur189).Hetdaglichtwordtvoornamelijkvoorziendoorinhetzuidengeoriënteerdeverdiepingshogeenlokaalbrededaglichtopeningen(figuur183).Ookzijndezevoorzienvaneenborstweringvan0,6m.Opdenoordzijdezijnbovenlichtengeplaatstdiestrokenaandegangzijde.DegangzijdeheeftoverdelengteopdenoordzijdedaglichtopeningenHetlokaalkanindirectdaglichtkrijgenvanuitdegang.

Inditlokaalzijndezelfdemateriaalafwerkingengebruiktalsinlokaal1.11.Hetlokaalwordtminderhelderervarenals1.07,maargeefteenprettigeheldereimpressie.

figuur 177: plattegrond van de Claercamp met de te onderzoeken ruimten 1.07 en 1.11


pagina 107

figuur 179: kleuterlokalen gezien vanaf de entree figuur 180: voorgevel (zuid) met de kopgevel (oost)

figuur 183: zuidgevel van lokaal 1.07 en 1.11 figuur 184: oostgevel van lokaal 1.11

figuur 181: de Claercamp gezien vanaf de voorgevel [24] figuur 182: De Claercamp gezien vanaf het plein


pagina 108

4a1a 2a 3a

4b1b 2b 3b

1c 2c 3c 4c

1d 2d 3d 4d

446

1789

1789

446

1789

7150

446 1789 1789 4461789

7150

figuur 185: raster voor het meten van de verlichtingssterkte in het horizontale vlak (lokaal 1.11)


figuur 186: onderwijsruimte 1.11 met de kijkrichting naar zuid-oost

figuur 187: onderwijsruimte 1.11 met de kijkrichting naar het westen

5 6 7 8 9 10

23

4

1

diepte

Y-richtin

g

X-richting breedte

1700

mm

. 4d

4b

4c

3d

3a

3b

3c

2a

2b

2c

2d

1a

1b

1c

1d

44617891789446 1789

7150

4461789

1789446

1789

7150

4a

4d

4b

4c

3d

3a

3b

3c

2a

2b

2c

2d

1a

1b

1c

1d

44617891789446 1789

7150

4461789

1789446

1789

7150

4a


pagina 109

4d

4b

4c

3d

3a

3b

3c

2a

2b

2c

2d

1a

1b

1c

1d

44617891789446 1789

7150

4461789

1789446

1789

7150

4a

figuur 189: raster voor het meten van de verlichtingssterkte in het horizontale vlak (lokaal 1.07)

figuur 190: onderwijsruimte 1.07 met de kijkrichting naar zuid-oost

figuur 191: onderwijsruimte 1.07 met de kijkrichting naar het noorden

4d

4b

4c

3d

3a

3b

3c

2a

2b

2c

2d

1a

1b

1c

1d

446 1789 1789 4461789

7150

446

1789

1789

446

1789

7150

4a

4d4b 4c

3d3a

3b 3c

2a 2b

2c 2d

1a 1b 1c 1d

4461789

1789446

1789

7150

446 1789 1789 4461789

7150

4a


6 78

910

11

34

5

21

diepte

Y-richtin

g

X-richting breedte

1700

mm

.


pagina 110

figuur 193: meetresultaten voor de verlichtingssterkte op het horizontale vlak zonder kunstlicht (1.11)

figuur 194: meetresultaten voor de verlichtingssterkte op het horizontale vlak met kunstlicht (1.11)

ResultatenDenumeriekeresultatenzijnbijgevoegdindebijlageIV,tabel65oppagina177.DeresultatenvoordeuniformiteitvandehorizontaleverlichtingssterkezijnbijgevoegdinbijlageIV,tabel67en68oppagina178en179.

Horizontale verlichtingssterkte op het horizontale vlakResultatenvoorhetonderwijslokaal1.11


pagina 111

figuur 195: meetresultaten voor de verlichtingssterkte op het horizontale vlak zonder kunstlicht (1.07)

figuur 196: meetresultaten voor de verlichtingssterkte op het horizontale vlak (1.07) met kunstlicht



pagina 112

Verticale verlichtingssterkteDenumeriekeresultatenzijnbijgevoegdindebijlageIV,tabel66oppagina177.



figuur 198 meetresultaten voor uniformiteit in verlichtingssterkte ter plaatse van het bord (lokaal 1.07)


tabel 34: meetresultaten voor uniformiteit in verlichtingssterkte ter plaatse van het bord (lokaal 1.07




745 442 590 0.8 1.3



677 585 570 0.8 1.3

a

a

c

c

b

b


pagina 113









pagina 114









pagina 115


LuminantierhoudingenVergelijkingvandeluminantiesindewintersituatievoorhetlokaal1.11.

Positiegekekenvanuitdeleerkrachtinderichtingvandeklas,positiealsfiguur199(hoogte1,7m.)

Vanuitdedekijkrichtingvandeleerlingenrichtinghetbord,positiealsfiguur202en203(hoogte1,7m.)

127.6

562.2

252.2

252.2

213.2

734.1

17.6174.5

1554

94.3

74.4

152.3

61.7

824.1

498.2

596

89.3

68.4

44.6

1010

42.252.2

222.2

58.193.3

18.4

56.450.1

50.8

73.8

13.1

158.5

59.6

87.6

57.7

246.1

figuur 210: vergelijking van de luminanties, zonder kunstlicht.



pagina 116

Vergelijkingvandeluminantiesindewintersituatievoorhetlokaal1.07.

Positiegekekenvanuitdeleerkrachtinderichtingvandeklas,positiealsfiguur204en205(hoogte1,7m.)

Vanuitdedekijkrichtingvandeleerlingenrichtinghetbord,positiealsfiguur206en207(hoogte1,7m.)




pagina 117

De reflectiecoëffiënten in het lokaalReflectiecoëfficientvoordewandis80,0%.Reflectiecoëfficientvoorhetbordis19,1%.Reflectiecoëfficientvoordevloeris62,1%.


DaglichtfactorenDe(gemiddelde)daglichtfactorisbepaaldaandehandvanformule1en2,pagina32.DeberekeningvandedaglichtfactorenwordtgetoondinbijlageIV,tabel69en70oppagina180.

4a1a 2a 3a

4b1b 2b 3b

1c 2c 3c 4c

1d 2d 3d 4d

DFgem = 12.9%

DFgem = 6.7%

DFgem = 2.8%

DFg

em =

11.

6%

DF g

em =

8.6

%

DF g

em =

2.8

%

4a

4d

4b

4c

3d

3a

3b

3c

2a

2b

2c

2d

1a

1b

1c

1d

DFg

em =

2.8

%

DFg

em =

3.3%

DF g

em =

5.7

%

DFg

em =

18.

5%

figuur 214: daglichtfactoren in de rijen, lokaal 1.11 figuur 215: daglichtfactoren in de rijen, lokaal 1.07

4d4b 4c

3d3a

3b 3c

2a 2b

2c 2d

1a 1b 1c 1d

4461789

1789446

1789

7150

446 1789 1789 4461789

7150

4a

4d

4b

4c

3d

3a

3b

3c

2a

2b

2c

2d

1a

1b

1c

1d

44617891789446 1789

7150

4461789

1789446

1789

7150

4a


pagina 118

BesprekingDelokalenvandeClaercampzijnvierkant.Vooreengoedevisuelekwaliteithebbenrechthoekigelokalendevoorkeur.Ditheefttemakenmethetgevenvandemogelijkheid,omhetdaglichtdieperinhetlokaaltekrijgen.

Het onderwijslokaal 1.11Daglichtwordtvoorzienvanuithetoostenenhetzuiden.Debovenzijdevandedaglichtopeningenligtop3,1m.Ditbetekentdathetlokaalmaximaal7,75m.breedendiepmoetzijn.Hetlokaalis7,15m.breedenvoldoetdusaandezevuistregel.

Theoretischzullendedaglichtopeningen hetlokaalvoldoendemoetenvoorzienvandaglicht.Geziendegrootteendepositiezouditgeenprobleemmoetenzijn.Eenanderepuntisdemogelijkheidtot overbelichtingentegroteluminantie-verhoudingen.Waarschijnlijkzijndedaglichtopeningentegroot.Ookzalerinhetlokaal,metnameinhetvoor-ennajaarenindezomerdetemperatuurtehoogoplopen.

Het onderwijslokaal 1.07Inditlokaalkomthetdaglichtvoornamelijkuithetzuidenendeels,indirectvanuithetnoorden.Dedaglichtopeningreikttothetplafond.Volgensdevuistregelmoethetlokaaldanmaximaal7,75m.diepzijn.Hetlokaalis7,15m.envoldoetaandevuistregel.

Ookvoorditlokaalgeldtdatdedaglichtopeningenvoldoendehetlokaalvoorzienvandaglicht.Waarschijnlijkwordthetlokaalookoverbelicht.

Verlichtingssterkte op het horizontale vlakIndewinterstaatdezonbijeenheldere hemelkoepellaag.Bijeenbewolktehemelkoepelwordthetdaglichtdiffuusinhetlokaalgebracht.Bijeenbewolktehemelkoepelisdeoriëntatie,waardegevelsaangelegenliggen,nietvanbelang.

Degemetenverlichtingssterkteophethorizontalevrijvlakbuitenis12800lux.

VolgensSatel-light[31]isditindecembergemiddeld9400lux.Grafiek4toontdaterminimaal10500luxnodigomvoor70%vanhetjaartekunnenwerkenmetdaglicht.

Resultaten voor het onderwijslokaal 1.11Figuur193toontderesultatenvoordehorizontaleverlichtingssterktedoordaglicht.Dedaglichtopeningenvoorzienhethelelokaalvoldoendevandaglicht.Naarverwachtingzijnerinhetlokaalhogeverlichtingssterktenophethorizontalevlak.Metnamedemeetpuntendiestrokenaandedaglichtopeningen,gevenzeerhogewaarden.Inditgevalwordenerverlichtingssterktengemetentotoverde2000lux.Detweederijen,(punten4c,3cen2c)gekekenvanuitdedaglichtopeningengevenacceptabelerewaarden.

Deverlichtingssterktenterplaatsevandeingangenhetbord(punten4aen4c)zijnnetnietvoldoende.Deverlichtingssterkteinhetlokaalishoogendeonderlingenverlichtingssterkenverschillensterk.Wanneererwordtgeprobeerddeverlichtings-sterktetegelijkmatigen,zaleraangenamerwordengewerkt.

Figuur193toontderesultatenvoordehorizontaleverlichtingssterktemetkunstlicht.Deverlichtingssterktenophethorizontalevlakwordendoorkunstlichtbehoorlijkverhoogd.Metkunstlichtwordenerverlichtingssterktengemetentotbijna2800lux.Voordepunten1atotenmet1d,2atotenmet2den3c,3den4dhoeftgeenextrakunstlichttewordengebruikt.

Tabel72oppagina182,toontdehorizontaleverlichtingssterkteindewinteraandehandvandatavanSatel-light.VolgensSatel-lightisdegemiddeldehorizontaleverlichtingssterkteinhetvrijeveldbuiten9400lux.Omdatditminderisdangemeteninhetvrijeveld,wordtoverdehorizontaleverlichtingssterkteaandehandvandezewaardeeenuitspraakgedaan.Punt3d(244lux),4c(277lux)en4d(188lux)tonenverlichtingssterktenonderde300lux.Dezepuntenzijngesitueerdbijdeingang.


pagina 119

Tabel71oppagina181,toontdehorizontaleverlichtingssterkteindezomer.Allepuntenwordenaanzienlijkverhoogdenvoldoenaandegesteldecriteria.

Inditlokaalkanindezesituatieeenbehoorlijktijdvandedaggewerktwordenzonderhetgebruiktvankunstlicht.Vooreengoedeverlichtingiszoneafhankelijkeverlichtingmetdaglichtsensorenisaantebevelen.

Resultaten voor het onderwijslokaal 1.07Figuur195toontderesultatenvoordehorizontaleverlichtingssterktedoordaglicht.Dedaglichtopeningenvoorzienhetlokaalgoedvandaglicht.Allepuntenwordenvoldoendevoorzienvandaglicht.Demeetpuntenterplaatsevandedaglicht-openingen(punten4atotenmet4d)gevenhogeverlichtingssterkten.Erwordenverlichtingssterktenbereikttot2900lux.Eriserveelonregelmatigheidtussendewaardenvandeverlichtingssterkteninhetlokaal.Dedaglichtopeningenopdenoordzijdehebbeninvloedopderijen1at/m1den2at/m2d.Hierwordteenconstanteverlichtingssterkteverkregenvan300tot400lux.

Terplaatsevandedaglichtopeningenisdeverlichtingssterktehoog.Wanneererwordtgeprobeerddeverlichtingssterktetegelijkmatigen,zaleraangenamerwordengewerkt.

Figuur196toontderesultatenvoordehorizontaleverlichtingssterktemetkunstlicht.Deverlichtingssterktenophethorizontalevlakwordendoorkunstlichtbehoorlijkverhoogd.Metkunstlichtwordenerverlichtingssterktengemetentotbijna3000lux.

Tabel72oppagina182,toontdehorizontaleverlichtingssterkteindewinteraandehandvandatavanSatel-light.Punt3a(282lux),3d(272lux),4a(216lux)en4d(225lux)tonenverlichtingssterktenonderde300lux.Dezepuntenzijngesitueerdaanderandenvandeachterzijdevanhetlokaal

Tabel71oppagina181,toontdehorizontaleverlichtingssterkteindezomer.Allepunten

wordenaanzienlijkverhoogdenvoldoenaandegesteldecriteria.

Inditlokaalkanindezesituatieeenbehoorlijktijdvandedaggewerktwordenzonderhetgebruiktvankunstlicht.Vooreengoedeverlichtinginhetlokaaliszoneafhankelijkeverlichtingmetdaglichtsensorenisaantebevelen.

De uniformiteit van de horizontale verlichtingssterkteBijlageIVgeeftdedeuniformiteitvandeverlichtingssterktevoordelokalen1.11en1.07intabel67en68,pagina178en179.

Resultaten voor het onderwijslokaal 111 Figuur193geefthetrastervoorhetmetenvandeverlichtingssterkteinhethorizontalevlakvoorhetlokaal1.11Derodezoneringtoontdedepuntenparallelaandeoostgevel.Deverlichtingssterkteterplaatsevande daglichtopeningeniserghoog.Hierdooriserveelonregelmatigheidtussendewaardenvande verlichtingssterkteninhetlokaal.Eriseentelageverhoudinginuniformiteit.Integenstellingtotdevorigeonderzochtelokalenzijndeverhoudingeninditlokaalterplaatsevandedaglichtopeningenenachterinhetlokaalhethoogste.Ditkomtdoordegroottevandedaglichtopeningen.

Vandeomringendemeetpuntenvoldoet40%aandegesteldeeis.Alleenpunt3bgeefteengoedeverhouding.Derestvandepuntengevenonvoldoendewaarden.

Deuniformiteitvandeverlichtingssterktemetdaglichtvoorditlokaalisnietgoed.Methetgebruikvankunstlichtwordtdeuniformiteitopbepaaldeplekkenalleengroter.Omdeuniformiteittevergroten,wordthetaangeradentewerkenmetzoneafhankelijkkunstlicht,datwordtgeregeldmetdaglicht-sensoren.

Resultaten voor het onderwijslokaal 1.07 Figuur195geefthetrastervoorhetmetenvandeverlichtingssterkteinhethorizontalevlakvoorhetlokaal1.11.Derodezoneringgeeftdepunten


pagina 120

voorhetmetenvandeuniformiteitvande verlichtingssterkte.Overdebreedtevanhetlokaalwordteenredelijkegoeduniformiteitvandeverlichtings-sterkteverkregen.Vandeomringendemeetpuntenvoldoet60%aandegesteldeeis.

Tabel68oppagina179,geeftdepercentagesvoordeuniformiteitvandeverlichtingssterkteoverdedieptevanhetlokaal.Terplaatsevandedaglichtopeningen(punt4b)wordteenzeergoedeuniformiteitgehaaldvan100%.Ditkomt,omdatveeldaglichtdiephetlokaalinkomt.Punt3bgeefteenacceptabelewaardevan63%.Duidelijkisdeverstrooiingvanhetdaglichtmerkbaar.Datbevestigtpunt2bindetweederij.Hierwordtonvoldoendeuniformiteitvan50%verkregen.Punt1bgeefthetdaglichteenuniformeverdeling.Deinvloedvandedaglichtopeningenisopdezepositiemindergroot.Hierdoortreedterminderverstrooiingop.

Overdezoneindebreedtevanhetlokaalismoeilijkereenberedeneringtemaken.Hetiswelduidelijkdatereenredelijkeuniformiteitinverlichtingssterkteis.

Wanneerdetweelokalenvergelekenworden,blijktdatdaglichtvanuittegengestelderichtingen(tweezijden)eenbetereuniformiteitgeeft.Bijlokalenmetdaglichtuittweeaaneensluitendeoriëntatiesiserwaarschijnlijkeengroteoverlapinverlichtingssterkte.Hierdoorwordenbepaaldezonesinhetlokaalzeersterkverlicht.

Verlichtingssterkte op het verticale vlakFiguur197en198tonendepositievandepuntenvoordeverticaleverlichtingssterkteophetbord.Tabel66,bijlageIVpagina177,toontdegemetenwaardenvoordepuntenopdedaglichtopeningen.

Resultaten voor het onderwijslokaal 1.11Dedaglichtopeninginhetoostengeeftverticaleverlichtingssterktenrond4300lux.Dedaglichtopeninginhetzuidengeeftverticaleverlichtingssterktevan4200tot4900lux.Vooreengoedeverticaleverlichtingssterktewordt1000luxgeëist.Ditlokaalvoldoet,zelfsindewinter,ruimaandegesteldeeis.Doordegrotedaglichtopeningenisdeverticaleverlichtingssterkteophetbordis570lux.Dewaardeisvoldoendevoorverrichtenvantakenvoorhetbord.

Deverticaleverlichtingssterktevoorhetonderwijslokaal1.11isgoed.

Resultaten voor het onderwijslokaal 1.07Dedaglichtopeninginhetzuidengeeftverticaleverlichtingssterktenvan5100tot5900lux.Dedaglichtopeninginhetnoordengeeftverticaleverlichtingssterktevan1100tot1500lux.Vooreengoedeverticaleverlichtingssterktewordt1000luxgeëist.Ditlokaalvoldoet,zelfsindewinter,ruimaandegesteldeeis.Doordegrotedaglichtopeningenisdeverticaleverlichtingssterkteophetbordis590lux.Dewaardeisvoldoendevoorverrichtenvantakenvoorhetbord.

Deverticaleverlichtingssterktevoorhetonderwijslokaal1.07isgoed.


pagina 121

Resultaten voor het onderwijslokaal 1.07Defiguren204totenmet209en212+213tonendeluminantiesendeluminantie-verhoudingeninonderwijslokaal1.07.Vanuitdepositievandeleerkrachtvoldoenallepuntenaandeminimaleluminantie.Metuitzonderingvandeluminantiesopdevloerterplaatsevandewerkplekvandeleerkracht.Dewandentonenluminantievan65tot750cd/m2.Dezewaardenzijngoedomeenruimtealshelderteervaren.

positie luminantie

wand 92,2 cd/m2

rechterwand 246,1 cd/m2

vloer 42,8 cd/m2

vloer ter plaatse van de openingen 50,8cd/m2

plafond 57,6 cd/m2



Hetisinteressantteziendatdenoordwandhogeluminantiesgeeft.Doordegrotedaglicht-openingenreikthetdaglichtdermatediepinhetlokaal.Hierdoorwordthetdaglichtviadenoord-wandhetlokaalingereflecteerd.

Hetlokaalheeftgoedeluminantiesvoorhetverrichtenvantaken.Deluminantiesophettaakvlakzijnbeperkttot120cd/m2.Decomputerplekkenwordenafgeschermddooreengrootbordopdedaglichtopeningeninhetnoorden.Hiermeewordengroteverhoudingentussendeluminantiesvermeden.Gekekenvanuitdepositievandeleerkracht(figuur212entabel37)wordendeverhoudingen(1:3/3:1)tussenhetpapierendewerkpleknietoverschreden.Deverhoudingtussenhetpapierendeomgeving(1:10/10:1)wordtweloverschreden,wanneerergekekenwordtnaardeluminantiesvandedaglichtopening.Deverhoudingentussendeverschillendepunteninhetlokaalwordennietoverschreden(1:40/40:1).

tabel 36: luminanties voor het onderwijslokaal 1.11. Positie vanuit de leerling

LuminantieverhoudingenResultaten voor het onderwijslokaal 1.11Defiguren199totenmet203en210+211tonendeluminantiesendeluminantie-verhoudingeninonderwijslokaal1.11.

Vanuitdepositievandeleerkracht(figuur210entabel28)voldoenallepuntenaandeminimaalgesteldeeisvan40cd/m2.Dewandentoneneengoedeluminantie.Erwordenluminantiesgehaaldvan95tot112cd/m2.

Dezewaardenzorgenvooreengoedehelderheidinhetlokaal.

positie luminantie

wand 94,3 cd/m2


vloer 252,2 cd/m2


plafond 74,4 cd/m2



Deluminantieszijnredelijkaandehogekantalshetgaatomhetgoedverrichtenvantakenals:lezenenschrijven(30-60cd/m2.)engebiedenvooranderetaken(45-105cd/m2.).Hetisalleenmogelijkomdeluminantie- verhoudingentussendepunteninhetgezichtveldtebeoordelen.Ditkomt,omdatdeluminantie afbeeldinggenomenisvanuitdebordpositie.Hierbijwordendeluminantieverhoudingenvan1:40/40:1nietoverschreden.

Gekekenvanuitdepositievandeleerling(figuur211entabel29)voldoenvrijwelallepuntenaandeminimaleluminantievan40cd/m2.Terplaatsevanhetbordzijndeluminantie-waardenomgeveer15cd/m2.Deluminantiesvandewandenvariërenvan50tot146cd/m2.Dezewaardenzijngoedomeenruimtealshelderteervaren.Vanuitdezepositieishetalleenmogelijkomdeluminantieverhoudingvoordeverschillendepunteninhetlokaaltebeoordelen.Deverhoudingenhiervoorwordenniet overgeschreden.

tabel 35: luminanties voor het onderwijslokaal 1.11. Positie vanuit de leerkracht


pagina 122

ReflectiecoëfficientDoordatereenverkeerdemeetmethodeisgebruiktmageraandeberekendewaardegeenwaardewordengehecht.Daaromkanhierovergeenoordeelwordengedaan.

VerblindingVerblindingwordtbepaaldaandehandvandeluminantiesendeluminantieverhoudingen(direct-enindirect).Zieuitlegparagraaf5.4,pagina41.

positie luminantie

wand 118,1 cd/m2

rechterwand 198,8 cd/m2

vloer 42,5 cd/m2

computerplekken 60,3 cd/m2

plafond 91,8 cd/m2

werkvlak van de leerling 158,4cd/m2

daglichtopeningen in het noorden 1910 cd/m2

daglichtopeningen in het zuiden 1940 cd/m2

Resultaten voor het onderwijslokaal 1.07Deluminantieafbeeldingenfiguren189totenmet213tonenhogeluminantiesopdewerkvlakkenvandeleeringen.Vanuitdepositievandeleerkrachtwordtdemaximaleluminantiebereiktvan734cd/m2.Deverhoudingenvan1:40/40:1wordenhiernietoverschreden.

Vanuitdezepositiekanwordenaangenomendatdeluminantieverhoudingtussenhettaakvlakenpapieren/oftaakvlakenomgevingwordenoverschreden.Ditwordtvoornamelijkbepaalddoordehogereflectiecoëfficientvanhettaakvlak.Uithetervaringsonderzoekblijktdatdegebruikers(deleraren)dereflectievandewerkvlakkenalshinderlijkervaren.

tabel 38: luminanties voor het onderwijslokaal 1.07. Positie vanuit de leerling

Gekekenvanuitdepositievandeleerling(figuur213entabel38)voldoenvrijwelallepuntenaandeminimaalvastgesteldeluminantie.Dewandenhebbenvoldoendeluminantiesomderuimtealshelderteervaren.Ookvanuitdezepositieisdereflectievandaglichtopdenoordwandzichtbaar.

Hetlokaalgeeftgoedeluminantiesvoorhetverrichtenvantaken.Deafwerkingvandetafelszorgtterplaatsevandedaglichtopeningenvoorhogeluminanties(>300cd/m2).Dithoeftnietalshinderlijktewordenervaren.

positie luminantie

wand 64,3 cd/m2


vloer 22,3 cd/m2

werkvlak van de leerkracht 70,5 cd/m2

plafond 56,0 cd/m2


papier op werkvlak van de leer-kracht

117 cd/m2


Deluminantiesterplaatsevandecomputer-plekkenbeperkenzichttot60cd/m2.Dezewaardeisvoldoende.Omdatereenbordisgeplaatstopdedaglichtopeningenwordendeluminantiesopdezeplekkenbeperkt.Vanuitdepositievanleerlingwordtdeverhouding(1:10/10:1)nietoverschreden.

Deluminantieswordenoverschredenopdewerk-plekkenterplaatsevandedaglichtopeningen(1940cd/m2)inverhoudingmetdeluminantiesvanhetbord(22,4cd/m2).Demaximaleverhoudingvan1:40/40:1wordtoverschreden.Erwordthiernamelijkeenverhoudingverkregenvan1:87.Ditkanleidentotverblinding.

Deverhoudingentussendeverschillendepunteninhetlokaalwordennietoverschreden.

tabel 37: luminanties voor het onderwijslokaal 1.07. Positie vanuit de leerkracht.


pagina 123

Resultaten voor het onderwijslokaal 1.11Deluminantieafbeeldingvanuitdepositievandeleerling(figuur213)toontredelijkhogeluminantiesopdewerkvlakken.Dewaarden(303cd/m2)zijnaanzienlijklagerdanbijlokaal1.07,maarkunnenleidentotverblinding.

Tevensinhetgebruikersonderzoekisdehogereflectiewaardevandewerkvlakkenalshinderlijkervaren.

De gemiddelde daglichtfactorTabel69en70oppagina180tonendegemiddeldedaglichtfactor.Grafiek8toontdedaglichtfactorenvoorlokaal1.11en1.07vanuitdeverschillendeoriëntaties:oostenzuid.

Resultaten voor het onderwijslokaal 1.07Figuur214geeftdedaglichtfactorvoorhetlokaal1.07zonderhetgebruikvankunstlicht.Demeetpuntenterplaatsevandedaglicht-openingeninhetoostenenzuidenlatenerghogedaglichtfactorenzien.Erwordenpercentagesvanrondde12%bereikt.

l k l 1 11 t l k l 1 11 id l k l 1 07 lokaal 1.11._oost lokaal 1.11._zuid lokaal 1.07.rij 1 11,6 12,9 18,5rij 2 8,6 5,8 5,7rij 2 8,6 5,8 5,7rij 3 2,8 2,8 3,3rij 4 2,8 2,8 2,8

20

Daglichtfactor voor de lokalen 1.11 en 1.07 van de Claercamp

18,518

20


18,5

16

18

20


18,5

14

16

18

20


18,5

12

14

16

18

20


11,6

18,5

10

12

14

16

18

20

DF


lokaal 1.11. oost11,6

8,6

18,5

8

10

12

14

16

18

20

DF


lokaal 1.11._oost

lokaal 1.11._zuid

lokaal 1 07

11,6

8,6

5,8

18,5

6

8

10

12

14

16

18

20

DF


lokaal 1.11._oost

lokaal 1.11._zuid

lokaal 1.07.

11,6

8,6

5,8

18,5

5,7 3,34

6

8

10

12

14

16

18

20

DF


lokaal 1.11._oost

lokaal 1.11._zuid

lokaal 1.07.

11,6

8,6

2,8

2,8

5,8

18,5

5,7 3,3

2,82

4

6

8

10

12

14

16

18

20

DF


lokaal 1.11._oost

lokaal 1.11._zuid

lokaal 1.07.

11,6

8,6

2,8

2,8

5,8

18,5

5,7 3,3

2,8

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

DF


lokaal 1.11._oost

lokaal 1.11._zuid

lokaal 1.07.

11,6

8,6

2,8

2,8

5,8

18,5

5,7 3,3

2,8

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

1 2 3 4

DF

meetpunten


lokaal 1.11._oost

lokaal 1.11._zuid

lokaal 1.07.

11,6

8,6

2,8

2,8

5,8

18,5

5,7 3,3

2,8

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

1 2 3 4

DF

meetpunten


lokaal 1.11._oost

lokaal 1.11._zuid

lokaal 1.07.

grafiek 8: meetresultaten voor de daglichtfactoren voor de lokalen 1.11 en 1.07

Dedaglichtfactoreninhetmiddenvandelokalengevengoedepercentages.Depercentagesterplaatsevandeinganggevenacceptabelerewaarden.

Kunstlichtisindezesituatienietnodig.

Resultaten voor het onderwijslokaal 1.11Figuur 215 geeftdedaglichtfactorvoorhetlokaal1.1zonderhetgebruikvankunstlicht.Demeetpunten(1atotenmet1d)terplaatsevandedaglichtopeningentoneneengemiddeldedaglichtfactorvan18,5.Depunten2atotenmet2dtoneneen goededaglichtfactorvan5,7%.Deresterendepuntengeveneenacceptabeledaglichtfactorvan3,3%en2,8%.Hetisaantebevelenomdedaglichtfactoropdeeersterijteverminderentotmax.8%.Ditkandoormiddelvaneenhelderheidsweringofanderevoorzieningen.

Kunstlichtisindezesituatienietnodig.


pagina 124

ConclusiesOnderwijslokaal 1.11- De verhouding tussen de daglichtopeningen en de diepte van het lokaal zijn goed;

- daglicht vanuit twee zijden (oost en zuid) voorziet dat het lokaal als helder wordt ervaren;

- het daglicht reikt diep genoeg in het lokaal;

- de grote daglichtopeningen vergroten de kans, door onjuiste luminantieverhoudingen op verblindingen;

- grote daglichtopeningen voorzien het lokaal goed van daglicht;

- de verlichtingssterkte ter plaatse van de daglichtopeningen is hoog;

- de verticale verlichtingssterkte ter plaatse van de daglichtopeningen is voldoende;

- de verticale verlichtingssterkte ter plaatse van het bord is voldoende;

- op de werkvlakken kan er verblinding optreden in het lokaal;

- de luminanties zijn voldoende voor het goed uitvoeren van de taken in het onderwijslokaal;

- de daglichtfactoren zijn ter plaatse van de daglichtopeningen te hoog;

- er wordt onvoldoende uniforme horizontale verlichtingssterkte verkregen in dit lokaal, zone afhankelijk kunstlicht met daglichtsensoren worden aanbevolen;

- daglicht vanuit twee aan een strokende zijden (oost en zuid), zorgt dat de uniformiteit in verlichtingssterkte plaatselijk wordt verhoogd;

- zone afhankelijke verlichting met daglichtsensoren is aan te bevelen.

Onderwijslokaal 1.07- De verhouding tussen de daglichtopeningen en de diepte van het lokaal is goed;

- daglicht vanuit twee zijden (noord en zuid) voorziet dat het lokaal als helder wordt ervaren;

- het (indirecte) daglicht vanuit het noorden geeft vrijwel geen verhoging van de horizontale verlichtingssterkte in het lokaal;

- door de daglichtopeningen op het zuiden wordt het daglicht diep genoeg in het lokaal gebracht;

- de daglichtopeningen voorzien het lokaal goed van daglicht;

- de grote daglichtopeningen vergroten de kans, door onjuiste luminantieverhoudingen op verblindingen;

- de verlichtingssterkte ter plaatse van de daglichtopeningen is hoog;

- de verticale verlichtingssterkte ter plaatse van de daglichtopeningen is voldoende;

- de verticale verlichtingssterkte ter plaatse van het bord is voldoende;

- op de werkvlakken kan er verblinding optreden in het lokaal;

- de luminanties zijn voldoende voor het goed uitvoeren van de taken in het onderwijslokaal;

- de daglichtfactoren zijn ter plaatse van de daglichtopeningen te hoog.

- er wordt een redelijk goede uniforme horizontale verlichtingssterkte verkregen in dit lokaal.

- daglicht vanuit twee tegengestelde richtingen noord en zuid) geeft een betere uniformiteit;

- zone afhankelijke verlichting met daglichtsensoren is aan te bevelen.


pagina 125

AanbevelingenIndewinter-enzomersituatiekanvoorbeidelokalengoedgewerktwordenzonderhetgebruikvankunstlicht.Deaanbevelingendiewordengedaan,hebbenbetrekkingophetverminderenvandehoeveelheidhorizontaleverlichtingssterkte,zo-datergewerktkanwordenmetacceptabelerewaarden.

Deaanbevelingenwordengetoetstmet simulatieprogrammatuur.

Desimulatieszijngedaanbijeenbewolktehemelkoepelop21juniom14:30.

Figuur216,217en218toneneensimulatievandehuidigesituatie.Figuur217toontdeluminantieendeluminantie-verhoudingen.Deafbeeldingisgenomenvanuitdepositievandeleerkrachtenhierdoorkunnendeluminantiesalleengetoetstwordenopdepunteninderuimte(1:40/40:1).Deluminantieszijngoedendeluminantieverhoudingenwordennietoverschreden.

Onderwijslokaal 1.11Deverlichtingisinditlokaalgoed.Tochwordtereenaanbevelinggedaan.

Aanbeveling 1: Het verkleinen van de daglichtopeningenDeverlichtingssterktenterplaatsevandedaglichtopeningeninhetoostenenzuidenzijnhoog.Omtezorgenvooreenbetereuniformiteitvandeverlichtingssterktewordendedaglichtopeningenverkleind.Hierkanwordengedachtaaneendynamischezonwering.Zodatdedaglichtopeningenwordenverkleindwanneerdeverlichtingssterktetehoogis,doormiddelvandaglichtsensoren.

Degrotedaglichtopeningenwordenopgesplitstineenbovenlichteneendaglichtopeningopoog-hoogte.Dezezonweringstrookdientniettehoogtezijn,ditinverbandmethetvermijdenvancontrasten.Figuur219,220en221tonenderesultaten.Dedaglichtfactorenzijnverlaagdnaaracceptabelerwaarden.Deluminantieszijnnogsteedshoogendeverhoudingenwordennietoverschreden.



Noord

4a1a 2a 3a

4b1b 2b 3b

1c 2c 3c 4c

1d 2d 3d 4d

speelhoek

DF

gem = 1.8%

DFgem = 1.6%

DFgem = 0.7%

DFgem = 0.8%

DF

gem = 1.0%

DF

gem = 0.8%


153 cd/m

210 cd/m

96 cd/m

200 cd/m

147 cd/m

900 cd/m

2

2

2

2

2

2

475 cd/m2

133 cd/m 2 51 cd/m 2

140 cd/m

865 cd/m

2

490 cd/m 2

2


pagina 126

Onderwijslokaal 1.07Deverlichtingisinditlokaalgoed.Figuur222,223en224toneneensimulatievandehuidigesituatie.Dedaglichtfactorterplaatsevandedaglichtopeningenishoog.

Figuur222toontdeluminantieendeluminantie-verhoudingen.Deafbeeldingisgenomenvanuitdepositievandeleerkrachtenhierdoorkunnendeluminantiesalleengetoetstwordenopdepunteninderuimte(1:40/40:1).Deluminantieszijngoedendeluminantieverhoudingenwordennietoverschreden.

Aanbeveling 1: Het verkleinen van de daglichtopeningenDeverlichtingssterktenterplaatsevandedaglichtopeningeninhetzuidenzijnerghoog.Ookhierwordtereendynamischezonweringmetdaglichtsensorenaanbevolen.Zodatdedaglichtopeningenverkleindworden,wanneerdeverlichtingssterktetegrootis.

Figuur222toontdehogedaglichtfactoreninhetlokaal,metnameterplaatsevande daglichtopeningen.Deaanliggendgangisnietbreedgenoeg,omtezorgendatvoldoendedaglicht(indirect)inhetlokaalkomt.

Omtezorgenvooreenbeterevisuelekwaliteit,moetendedaglichtopeningenophetzuidenwordenverkleind.Degrotedaglichtopeningenwordenopgesplitstineenbovenlichteneendaglichtopeningopoog-hoogte.Dezezonweringstrookdientniettehoogtezijn,ditinverbandmethetvermijdenvancon-trasten.Debovenlichtendienenomdaglichtdiepinhetlokaaltekrijgen.Dedaglichtopeningenopooghoogtegevendegebruikersuitzichtenoriën-tatie.

Figuur225,226en227tonenderesultaten.Dedaglichtfactorenzijnverlaagdnaaracceptabelerwaarden.Deluminantieszijnnogsteedsgoedendeluminantieverhoudingenwordennietoverschreden.

figuur 219: Aanbeveling 1, het verkleinen van de daglichtopeningen op de oost -en zuidzijde

figuur 221: render van de eerste aanbeveling

Noord

4a1a 2a 3a

4b1b 2b 3b

1c 2c 3c 4c

1d 2d 3d 4d

speelhoek

DF

gem = 1.8%

DFgem = 1.6%

DFgem = 0.7%

DFgem = 0.8%

DF

gem = 1.0%

DF

gem = 0.8%


90 cd/m

140 cd/m

56 cd/m

125 cd/m

121 cd/m

970 cd/m

2

2

2

2

2

2

211 cd/m2

58 cd/m 2 41 cd/m 2

95 cd/m

920 cd/m

2

340 cd/m 2

2


pagina 127


figuur 225: Aanbeveling 1, het verkleinen van de daglichtopeningen op de zuidzijde

figuur 224: render van de huidige situatie figuur 227: render van de eerste aanbeveling

Noord

4a1a 2a 3a

4b1b 2b 3b

1c 2c 3c 4c

1d 2d 3d 4d

speelhoek

DF

gem = 1.8%

DFgem = 1.6%

DFgem = 0.7%

DFgem = 0.8%

DF

gem = 1.0%

DF

gem = 0.8%

Noord

4a1a 2a 3a

4b1b 2b 3b

1c 2c 3c 4c

1d 2d 3d 4d

speelhoek

DF

gem = 1.8%

DFgem = 1.6%

DFgem = 0.7%

DFgem = 0.8%

DF

gem = 1.0%

DF

gem = 0.8%


51 cd/m

63 cd/m

61 cd/m115 cd/m

40 cd/m

450 cd/m

805 cd/m 2

2

22

2

2

2

122 cd/m2

58 cd/m2

54 cd/m 2

66 cd/m

46 cd/m

2

95 cd/m2

2

45 cd/m

55 cd/m

32 cd/m58 cd/m

41 cd/m

288 cd/m

780 cd/m2

2

22

2

2

2

91cd/m 2

164 cd/m2

44 cd/m 2

62 cd/m

42 cd/m

2

94 cd/m2

2


pagina 128

figuur 229: Openluchtschool lokaal 2.03 geometrie, oriëntatie en de daglichtopeningen

figuur 228: Openluchtschool lokaal 2.04 geometrie, oriëntatie en de daglichtopeningen

figuur 230: de Bolderik lokaal 1.04 geometrie, oriëntatie en de daglichtopeningen

figuur 231: de Bolderik lokaal 1.03 geometrie, oriëntatie en de daglichtopeningen

figuur 232: de Vensterschool lokaal 1.03 geometrie, oriëntatie en de daglichtopeningen

figuur 233: Claercamp lokaal 1.11 geometrie, oriëntatie en de daglichtopeningen

figuur 234: de Claercamp lokaal 1.07 geometrie, oriëntatie en de daglichtopeningen

6.6 Integrale besprekingDezevenonderzochtelokalenhebbenverschillendegeometrieën,zijngelegenaanverschillendeoriëntatiesenhebbenanderegroottenenpositiesvandedaglichtopeningen.Tabel39geefteenonderzoeksvergelijkingvoordeonderzochtescholenFiguur228totenmetfiguur234tonende onderzochtelokalen.

daglichtopeningenInbeginselbepalendegrootteenpositievandedaglichtopeningendehoeveelheiddaglichtinhetlokaal.BijdeOpenluchtschoolenbijdeClaercampzijndezevrijwelevengrootalsdegevel.Hierdoorwordendelokalengoedvoorzienvandaglicht,maargeefthogeverlichtingssterktesterplaatsevandedaglichtopeningen.

Debreedtevandedaglichtopeningenzorgtdathetdaglichtbreedoverhetlokaalwordtverdeeld.Bijhetlokaal1.04vandeBolderikwordtdegevelonderverdeeldintweedaglichtopeningen.Hierdoorwordtonderscheidgemaaktindaglichtopeningenvooruitzichtenvoordaglicht.

Noord

Y-richting

X-richting

Noord

Y-richting

X-richting

79007900

79007900

Noord

Y-richting

X-richting

Noord

Y-richting

X-richting

79007900

79007900

Noord

Y-richting

X-richting

Noord

Y-richting

X-richting

79007900

79007900

Noord

Y-richtingX-richting

Noord

Y-richtingX-richting

7900

7900

7900

7900

Noord

Y-richting

X-richting

Noord

Y-richting

X-richting

79007900

79007900

Noord

Y-richting

X-richting

Noord

Y-richting

X-richting

79007900

79007900

Noord

Y-richting

X-richting

Noord

Y-richting

X-richting

79007900

79007900

diepte

Y-richtin

g

X-richting breedte

Y-richtin

g

X-richting 7150

7150

7050

Y-richtin

g

X-richting 8000

7050

Y-richtin

g

X-richting 8000

7050

Y-richtin

g

X-richting 8000

7050

Y-richtin

g

X-richting 8000

7150

Y-richtin

g

X-richting 7150

Ditzorgtvooreengoededaglichtvoorziening.

BijdeVensterschoolzijnertweeverdiepingshogeraamblokkenvan1,5m.Hetblijktdatrelatiefsmalleramenhetlokaalslechtsplaatselijkvoorzienvandaglicht.Inditgevalkomthetdaglichtdiepenplaatselijkinhetlokaal.

BijdeBolderik(lokaal1.05)endeClaercamp(1.11)kwamhetdaglichtonderandereindirectvanuithetnoorden.Uitdemetingenblijktdatditvrijwelgeenverhoginggeeftvandehorizontaleverlichtingssterkte.

daglicht vanuit meerdere oriëntatiesDelokalenvandeOpenluchtschooltonendaglichtvanuitvieroriëntaties.Hiermeewordthetlokaalalshelderervaren.Bijdejuisteverhoudingenpositievandeda-glichtopeningenlevertditeengoededaglicht-voorzieninginhetlokaal.Ookkunnener,zoalsbijdeOpenluchtschoolenbijdeClaercamptegroteverlichtingssterktenoptreden.Watkanleidentottegroteuniformiteitverschilleninde


pagina 129

project Openluchtschoollokaal 2.04

Openluchtschoollokaal 2.03

de Bolderiklokaal 1.03

de Bolderiklokaal 1.04

Vensterschoollokaal 1.03

de Claercamplokaal 1.11

de Claercamplokaal 1.07

breedte 7,9m. 7,9m. 8,0m. 8,0m. 6,0m. 7,1m. 7,1m.

diepte 7,9m. 7,9m. 7,0m. 7,0m. 8,0m. 7,1m. 7,1m.

hoogte 3,2m. 3,2m. 3,0m. 3,0m. 3,0m. 3,0m. 3,0m.

daglichtoriëntaties vierzijden vierzijden noord zuid oostenzuid oostenzuid noordenzuid

bijzonderheden - - schuinplafond schuinplafond - - -

- positie verdiepingshooggevelbreed

verdiepingshooggevelbreed

tweeraamblokken+raamstrook

tweeraamblokken+bovenlicht

tweeraamblokken verdiepingshooggevelbreed

verdiepingshooggevelbreed

- grootte 1,8m.x7,9m. 1,8m.x7,9m. 2,2m.x1,8m.7m.x0,6m.

3,4m.x1,9m.6m.x1,5m.

1,5x3,0m. 7m.x2,2m.5,2m.x2,2m.

7m.x2,2m.7m.x1,5m.

verhouding R/D * goed goed goed goed slecht goed goed

Gem.daglichtfactor

- rij één 15,3% 14,3% 9,9% 2,3% 1,8% 11,6% 18,5%

- rij twee 9,3%* 9,1%* 6,0% 1,0% 1,6%* 9.6%* 5.7%

- rij drie 6,8%* 6,1%* 7,2% 4,0% 1,3%* 6,4%* 3,3%

- rij vier 7,7%* 12,0%* 5,2% 1,8% 0,6%* 5,2%* 2,8%


voldoende voldoende accceptabel onvoldoende onvoldoende onvoldoende acceptabel

verticale verlichtingssterkte

voldoende voldoende onvoldoende onvoldoende onvoldoende voldoende voldoende

verblinding ja ja waarschijnlijk waarschijnlijk ja ja ja

verlichtingssterkte.Daglichtvanuitmeerdereoriëntaties,metgrotedaglichtoppervlakken,tonenookgroteluminantieverhoudingen,watleidttotverblinding.Lokalenmetdaglichtvanuittweeoriëntaties,waarbijdedaglichtopeningengrenzen,wordteenmindergoedeuniformiteitverkregen.Hetheeftdevoorkeurdedaglichtopeningenintegengestelderichtingteplaatsen.

geometrie Lokaal1.05vandeBolderikheefteenschuinaflopendplafondrichtingdedaglichtopeningen.Ditzorgtnietvooreenruimtelijkeervaringvanhetlokaal.Tevensdraagthetnietbijaanhet reflecterenvandaglichtinhetlokaal.Lokaal1.06vandeBolderiktoonteenschuinoplopendplafondrichtingdedaglichtopeningen.Ditlokaalwordtnietalleenprettigerervaren,maarzorgtookvooreenbeteredaglichtreflectieinhetlokaal.Ditkomtdoorhetvergrotenvanhetreflecterendoppervlak.

6.7 Integrale conclusie- De hoogte van de daglichtopeningen bepaalt de reikdiepte van het daglicht in lokalen;


- lokalen met daglicht uit meerdere oriëntaties,metgrotedaglichtopeningen vergrotendekansopverblinding;

- daglicht vanuit twee tegenover gestelde richtingen (twee zijden) geeft een betere uniformiteit, dan lokalen waarbij daglicht komt uit aansluitende oriëntaties;

- daglicht indirect verkregen in het lokaal, door bijvoorbeeld een transparante gang, geeft vrijwel geen verhoging van de horizontale verlichtingssterkte


- door onderscheid te maken in openingen voor daglicht en openingen voor uitzicht wordt er bewust en strategisch omgegaan met daglicht;

- raamstroken zorgen voor een betere verdeling van daglicht in het lokaal;

- raamblokken zorgen voor plaatselijk daglicht in het lokaal;


- lokalen met een schuin oplopend plafond richting de daglichtopeningen voorzien het lokaal beter en dieper van daglicht.

tabel 39: vergelijkingstabel van de onderzochte onderwijsruimten


pagina 130

DEE

L II

I: o

ntw

erp


pagina 131

Aandehandvandeconclusiesvandeveld-onderzoekenenliteratuuronderzoekwordenercriteriavoordeontwerpvariantengemaakt.Uitdeintegraleconclusiekomtnaarvorendatdegeometrievanhetlokaal,deverhoudingenpositievandedaglichtopeningeninzeersterkematedevisuelekwaliteitinhetlokaalbepalen.

7.1 OntwerpuitgangspuntenDeonderzoeksstudieswordengetoetstopdevisuelekwaliteit.Detoetsingscriteriazijn: -Dedaglichtfactor; (gemetenopeenwerkhoogte0,6m.) -deluminanties; -deluminantieverhouding; -deuniformiteitvandeverlichtingssterkte.

7.2 RandvoorwaardenVoordeonderzoeksstudiezullengeenhelderheidswering,zonweringofdaglicht- bevorderendeconstructieswordengebruiktomdevisueelkwaliteitteverbetereninonderwijs-lokalen.Ookzalergeentoepassingwordengemaaktvanspeciale(zonwerende)glassoorten.Ditzaltenhoogsteinbepaaldesituatieswordengeadviseerd.

7.3 SimulatiestudiesDeonderzoeksstudiewordtgetoetstaandehandvansimulatiestudies.NetalsbijdeaanbevelingenvanhetveldonderzoekwordtditgedaanmethetprogrammaAutodesk®Ecotect™v5.5.metRadianceplug-in.

7.4 DaglichtstrategieHetisduidelijkdateendaglichtstrategie essentieelisvoorhetontwerpenvan onderwijsruimten.Indevolgendepagina’swordendecriteriavoordedaglichtstrategievertaaldnaarontwerpvuistregels.Dezevuistregelswordenverduidelijktmetkortebondigetekstenillustraties.

Deopbouwvoordedaglichtstrategiezaleralsvolgtuitzien.Hetbegintbijhetonderzoekenvandegebruikerscriteria.Ditbestaatuithetonderzoekenvande:- Takendieplaatsvindeninhetlokaal;- doelgroep;- periodewanneerhetlokaalwordtgebruikt.Tentweedewordtergekekennaardeoriëntatievanhetgebouwenvanhetlokaal.

Tenderdebepalendegrootteenpositievandedaglichtopeningendehoeveelheiddaglichtinhetlokaal.Vervolgenswordenervuistregelsgegevenoverdegeometrievanontwerpruimten.Hiernazalingegaanwordenopdegebruikvandaglichtopeningenophetdak,de5egevel.Tenslottewordtermetdelaatstevuistregelsingegaanophetaspectmateriaalafwerking.

7.5 OntwerpstudiesOmtoteengoedvisueelcomfortinlokalentekomenzijner29ontwerpstudiesgemaakt.Debasisvoordezeontwerpstudieszijndeontwerpparameters.Deontwerpparameterszijntotstandgekomendoorliteratuurstudiesenonderzoeknaardevisuelekwaliteitinvijfonderwijsruimten.

Desimulatieszijngemaaktopdevolgendedata:Winter: 21decemberom14:30uurmet eenbewolktehemelkoepelNajaar: 21juniom14:30uurmeteen bewolktehemelkoepelDezetijdsperiodengeveneenindicatieoverdevisuelekwaliteitineenonderwijsruimte.

Desimulatieszijngebaseerdopdeklimatolo-gischeomstandighedenvanDeBilt.Decoördinatevandesimulatieszijnlatitude52,1longitude5,2(positieDeBilt).

Deafmetingenvandelokalenzijngebaseerdopstandaardafmetingenvan50m2(7m.x7m.).Degeometrieënvandevariantenzijneropgebaseerdomzovisueelaantrekkelijkmogelijkeruimtentecreëren.Watvanuiteenonderwijskun-digevisieaantrekkelijkeris,wordtbuitenbeschouwinggelaten.Voordeafwerkingenzijndevolgendereflectiecoëfficiëntengebruikt:Wanden 70%Vloer 30%Plafond 80%Werkvlaktafels: 60%Glas: 75%transparantie

Aandehandvandegesteldeeisenzijnerintotaal18ontwerpstudiesalsbesteverkozenenalsvolgtgecategoriseerd:-Daglichtvanuitéénoriëntatie;-daglichtvanuittweeoriëntaties;-daglichtvanuitvieroriëntaties.

7. Ontwerp


pagina 132


Stud

ie P

lekk

en30

0 lu

x

Doc

ent W

erk

Plek

500

lux

0 6 8 10 12 14 16

870 W/m²

630 W/m²

tijd in uren

6

8 10

12 14

16 18 20 22

700 W/m

²

450 W/m

²

tijd in uren

6

8

10

12

14

1

6

1

8

2

0

2

2tij

d in

ure

n

280

W/m

²29

0 W

/m²

8 10 12 14 16 18 20 22

900 W/m²

650 W/m²

tijd in uren

6

8 10

12 14

16 18 20 22

900 W/m

²

tijd in uren

6

8

10

12

14

1

6

1

8

2

0

2

2tij

d in

ure

n

280

W/m

²29

0 W

/m²

8 10 12 14 16 18 20 22

720 W/m²

tijd in uren

720 W/m²

tijd in uren 0 6 8 10 12 14 16

O

W

ZO

Z

ZW


15˚

winter

12:3015˚

15:45

5˚

09:305˚

O

W

ZO

Z

ZW

N

35˚






12:3035˚

Z

12:3035˚

ZO 10:00

Z 12:30

Z 12:30

Z 12:30

10:0020˚

15:0020˚

07:0010˚

18:0010˚

NO

O

NWW

ZO

Z

ZW

N

N

N N N


60˚

zomer700 W/m²

minder dan 2xh

2,3 m. [h]

35˚


Z 12:30

35˚

3,5

0,2

2,1

2,3

m. [

h][h

]

1,2

minder dan 2xh

35˚


3,5

1,9

1,5

3,4

m. [

h]

0,1

minder dan 2xh

35˚


β β

3,5

1,9

1,5

4 m

. [h]

0,1

13:0060˚

Z 13:00

Z 12:30

Z 12:30

10:4535˚

14:45

35˚

05:30 15˚

20:1515˚

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.0,

33 m

.0,

33 m

.0,

75 m

.1

m.


20˚

3,4m. [h]

7 m

. [b]

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.0,

33 m

.0,

33 m

.0,

75 m

.1

m.

3,4m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.


2,3m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.


4m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.

6 m. [h

]

8 m. [h]

0,33 m

.5,3

3 m.

0,33 m

.

α

Z 12:30

35˚


3,5

α

ZW

Z 12:30

N

35˚

15:00

20˚

Z

12:3035˚

ZO 10:00

N


20˚

ZO 10:00

20˚

ZW15:00

20˚

Z

12:3035˚


N N N N N N N N



1 m

.

1 m

.1

m.

1 m

.

0.83m.

0.75

m.

0.75

m.

0.75

m.

0,83 m

.

O

W

ZO

Z

ZW

12:3035˚

10:0020˚

15:0020˚

07:0010˚

18:0010˚

1variant pl

atte

gron

d

dagl

icht

van

uit

één

orië

ntat

ieda

glic

ht v

anui

t tw

ee o

riënt

atie

sda

glic

ht v

anui

t vi

er o

riënt

atie

s

voorgevel (zuid)

door

sned

eis

omet

rie

2 3 4 5 6 7 8

1.1 6.1

1.2 2.1 4.2

4.1

5.1 6.2 7.1 8.1

1.3

2.2 4.3 5.2 6.3 7.2 8.2

1.4 6.4

1.5 2.3 4.5

4.4

5.3 6.5 7.3 8.3

1.6

2.4 3.2

3.1

4.6 5.4 6.6 7.4 8.4

1.7 2.5 3.3 4.7 5.5 6.7 7.5 8.5

1.8 2.6 3.4 4.8 5.6 6.8 7.6 8.6

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dagl

ichtz

one

Ove

rgan

gszo

ne

Gang

zone

Doc

ent W

erk

Plek

500

lux

Plattegrondmetdiversewerkzaamheden;perwerkzaamheidwordenerverschillendeverlichtingssterktenvereist.

Maakonderscheidtussenramenvooruitzichtendaglichtopening.

Stem de hoeveelheid daglicht op de gebruikerstaken afEen slechte visuele prestatie brengt vermoeidheid teweeg en levert slechte prestaties.

De hoeveelheid verlichtingssterkte wordt bepaald aan de hand van de moeilijkheid en de tijdsduur voor de betreffende werkzaamheden (figuur 235). Gebruik hiervoor tabel 40.

Voorzie het midden van het lokaal van de benodigde hoeveelheid daglicht.Op deze manier blijft er ruimte voor taken waarbij minder strenge verlichtingssterkte eisen worden gesteld.Zeker in het onderwijs is een mate van flexibiliteit belangrijk.

Let op het onderscheid tussen daglichtopeningen en ramenDit voorkomt ongecontroleerd daglicht, overbodige temperatuuroverschrijding en zorgt voor een betere visuele kwaliteit.

Door onderscheid te maken kunnen de daglicht-openingen specifiek dienen voor de visuele prestatie en ramen voor het visueel comfort (figuur 236).

figuur235

figuur236

figuur237

pre

sen

tere

n o

p h

et

bor

d/

sch

rijv

en o

p h

et

sch

oolb

ord

ople

tten

wat

de

leer

krac

ht

vert

elt

kijk

en n

aar

het

bee

ld-

sch

erm

en

op

pap

ier

sch

rijv

en,

leze

n,

teke

nen

ople

tten

wat

de

leer

krac

ht

ver

telt

4.3. 5.

e b r u i k e r s f a c t o r e nG

voor de docent voor de leerling standaard(verlichtingssterkte)



lezenenovernemenwatophetbordge-schrevenwordt

500lux(verticaal)

200lux

2 sprekenvoordeklas oplettenwatdedocentvertelt

300lux 300lux


kijkennaarprojectieoftv-scherm

300/10lux 10lux



300lux 300lux






tabel 40: benodigde verlichtingssterkte voor taken


pagina 133

voor de docent voor de leerling standaard(verlichtingssterkte)



lezenenovernemenwatophetbordge-schrevenwordt

500lux(verticaal)

200lux

2 sprekenvoordeklas oplettenwatdedocentvertelt

300lux 300lux


kijkennaarprojectieoftv-scherm

300/10lux 10lux



300lux 300lux






r i ë n t a t i eOx x

x

x x

figuur238Daglichtvanuitéénoriëntatie.Doordaglichtvanuiteenoriëntatieonstaatereenslechteuniformiteitvanverlichtingssterkte.

figuur241Daglichtvanuittweeaaneengeslotenoriëntaties.Hetlokaalwordtalshelderervaren.Maargeefteenmindergoedeuniformiteitdoorverhogingvandeverlichtingssterkteindezoneoverlap.Ookwordtdekansop,dooronjuisteluminantieverhoudingen,verblindingvergroot.

figuur239Daglichtvanuittweeoriëntaties.Hetlokaalwordtalshelderervaren.Ditgeefteengoedeuniformiteitinverlichtingssterkte.

figuur242Daglichtvanuitmeerdereoriëntaties.Hetlokaalwordtalshelderervaren.Indehoekentreedteenzoneoverlapop,waardoordegelijkmatigheidwordtverstoord.Ookwordtdekansop,dooronjuisteluminantieverhoudingen,verblindingvergroot.

figuur240Daglichtvanuittweeoriëntaties,waarvanéénindirect.Hetlokaalwordtalsredelijkhelderervaren.Ditgeefteenredelijkeuniformiteitinverlichtingssterkte.

Zorg voor een uniforme daglichtverdelingTe groot verschil tussen de verlichtingssterkten kan leiden tot adaptatie problemen voor de ogen, dit resulteert in vermoeidheid en afname van de productiviteit.

De uniformiteit van de verlichtingssterkte wordt bepaald door de oriëntatie van de daglichtopenin-gen. Daglicht vanuit meerdere oriëntaties leidt tot een uniformere verdeling van de verlichtings-sterkte.

daglichtopeningen, geplaatst op tegenover-gestelde oriëntaties geven de beste uniformiteit in verlichtingssterkte.Figuur 239 toont daglicht vanuit tegenovergestelde oriëntaties. In deze situatie wordt (vrijwel) het hele lokaal verlicht, waardoor de verschillen in de grootte van de verlichtingssterkte wordt beperkt.Figuur 11 toont daglicht vanuit een oriëntatie. Hierbij ontstaan grote verschillen in verlichtingssterkte.

Daglichtopeningen die aaneengesloten zijn, zoals bij figuur 241 en 242, zorgen voor hoge verlichtings-sterkten bij de overlappende gedeelten. Vaak komt het daglicht niet diep genoeg in het lokaal en wordt er een slechte uniformiteit verkregen.

daglichtopeningen, die voor indirect daglicht zorgen, leveren vrijwel geen verlichtingssterkte in het lokaal.Figuur 240 toont een situatie waarbij daglicht vanuit een andere ruimte in het lokaal moet komen. Vaak is de overgangszone te groot en reikt het daglicht niet ver genoeg.

Voorkom verblindingDaglicht, door grote daglichtopeningen, vanuit meerdere oriëntaties leidt tot grote verschillen in luminantieverhouding. Dit leidt tot verblinding.

Zorg voor een goed verhouding tussen daglicht vanuit meerdere oriëntaties en de grootte van de daglichtopeningen


pagina 134

Doorsnedevanhetlokaalmetrameninhetoosten,zuidenenwesten,metmogelijkeverblindingdoordelagestandvandezon.

0 6 8 10 12 14 16

870 W/m²

630 W/m²

tijd in uren

6

8 10

12 14

16 18 20 22

700 W/m

²

450 W/m

²

tijd in uren

6

8

10

12

14

1

6

1

8

2

0

2

2tij

d in

ure

n

280

W/m

²29

0 W

/m²

8 10 12 14 16 18 20 22

900 W/m²

650 W/m²

tijd in uren

6

8 10

12 14

16 18 20 22

900 W/m

²

tijd in uren

6

8

10

12

14

1

6

1

8

2

0

2

2tij

d in

ure

n

280

W/m

²29

0 W

/m²

8 10 12 14 16 18 20 22

720 W/m²

tijd in uren

720 W/m²

tijd in uren 0 6 8 10 12 14 16

O

W

ZO

Z

ZW


15˚

winter

12:3015˚

15:45

5˚

09:305˚

O

W

ZO

Z

ZW

N

35˚






12:3035˚

Z

12:3035˚

ZO 10:00

Z 12:30

Z 12:30

Z 12:30

10:0020˚

15:0020˚

07:0010˚

18:0010˚

NO

O

NWW

ZO

Z

ZW

N

N

N N N


60˚

zomer700 W/m²

minder dan 2xh

2,3 m. [h]

35˚


Z 12:30

35˚

3,5

0,2

2,1

2,3

m. [

h][h

]

1,2

minder dan 2xh

35˚


3,5

1,9

1,5

3,4

m. [

h]

0,1

minder dan 2xh

35˚


β β

3,5

1,9

1,5

4 m

. [h]

0,1

13:0060˚

Z 13:00

Z 12:30

Z 12:30

10:4535˚

14:45

35˚

05:30 15˚

20:1515˚

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.0,

33 m

.0,

33 m

.0,

75 m

.1

m.


20˚

3,4m. [h]

7 m

. [b]

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.0,

33 m

.0,

33 m

.0,

75 m

.1

m.

3,4m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.


2,3m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.


4m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.

6 m. [h

]

8 m. [h]

0,33 m

.5,3

3 m.

0,33 m

.

α

Z 12:30

35˚


3,5

α

ZW

Z 12:30

N

35˚

15:00

20˚

Z

12:3035˚

ZO 10:00

N


20˚

ZO 10:00

20˚

ZW15:00

20˚

Z

12:3035˚


N N N N N N N N



1 m

.

1 m

.1

m.

1 m

.

0.83m.

0.75

m.

0.75

m.

0.75

m.

0,83 m

.

O

W

ZO

Z

ZW

12:3035˚

10:0020˚

15:0020˚

07:0010˚

18:0010˚

1variant pl

atte

gron

d

dagl

icht

van

uit

één

orië

ntat

ieda

glic

ht v

anui

t tw

ee o

riënt

atie

sda

glic

ht v

anui

t vi

er o

riënt

atie

s

voorgevel (zuid)

door

sned

eis

omet

rie

2 3 4 5 6 7 8

1.1 6.1

1.2 2.1 4.2

4.1

5.1 6.2 7.1 8.1

1.3

2.2 4.3 5.2 6.3 7.2 8.2

1.4 6.4

1.5 2.3 4.5

4.4

5.3 6.5 7.3 8.3

1.6

2.4 3.2

3.1

4.6 5.4 6.6 7.4 8.4

1.7 2.5 3.3 4.7 5.5 6.7 7.5 8.5

1.8 2.6 3.4 4.8 5.6 6.8 7.6 8.6

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dagl

ichtz

one

Ove

rgan

gszo

ne

Gang

zone

Doc

ent W

erk

Plek

500

lux

0 6 8 10 12 14 16

870 W/m²

630 W/m²

tijd in uren

6

8 10

12 14

16 18 20 22

700 W/m

²

450 W/m

²

tijd in uren

6

8

10

12

14

1

6

1

8

2

0

2

2tij

d in

ure

n

280

W/m

²29

0 W

/m²

8 10 12 14 16 18 20 22

900 W/m²

650 W/m²

tijd in uren

6

8 10

12 14

16 18 20 22

900 W/m

²

tijd in uren

6

8

10

12

14

1

6

1

8

2

0

2

2tij

d in

ure

n

280

W/m

²29

0 W

/m²

8 10 12 14 16 18 20 22

720 W/m²

tijd in uren

720 W/m²

tijd in uren 0 6 8 10 12 14 16

O

W

ZO

Z

ZW


15˚

winter

12:3015˚

15:45

5˚

09:305˚

O

W

ZO

Z

ZW

N

35˚






12:3035˚

Z

12:3035˚

ZO 10:00

Z 12:30

Z 12:30

Z 12:30

10:0020˚

15:0020˚

07:0010˚

18:0010˚

NO

O

NWW

ZO

Z

ZW

N

N

N N N


60˚

zomer700 W/m²

minder dan 2xh

2,3 m. [h]

35˚


Z 12:30

35˚

3,5

0,2

2,1

2,3

m. [

h][h

]

1,2

minder dan 2xh

35˚


3,5

1,9

1,5

3,4

m. [

h]

0,1

minder dan 2xh

35˚


β β

3,5

1,9

1,5

4 m

. [h]

0,1

13:0060˚

Z 13:00

Z 12:30

Z 12:30

10:4535˚

14:45

35˚

05:30 15˚

20:1515˚

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.0,

33 m

.0,

33 m

.0,

75 m

.1

m.


20˚

3,4m. [h]

7 m

. [b]

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.0,

33 m

.0,

33 m

.0,

75 m

.1

m.

3,4m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.


2,3m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.


4m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.

6 m. [h

]

8 m. [h]

0,33 m

.5,3

3 m.

0,33 m

.

α

Z 12:30

35˚


3,5

α

ZW

Z 12:30

N

35˚

15:00

20˚

Z

12:3035˚

ZO 10:00

N


20˚

ZO 10:00

20˚

ZW15:00

20˚

Z

12:3035˚


N N N N N N N N



1 m

.

1 m

.1

m.

1 m

.

0.83m.

0.75

m.

0.75

m.

0.75

m.

0,83 m

.

O

W

ZO

Z

ZW

12:3035˚

10:0020˚

15:0020˚

07:0010˚

18:0010˚

1variant pl

atte

gron

d

dagl

icht

van

uit

één

orië

ntat

ieda

glic

ht v

anui

t tw

ee o

riënt

atie

sda

glic

ht v

anui

t vi

er o

riënt

atie

s

voorgevel (zuid)

door

sned

eis

omet

rie

2 3 4 5 6 7 8

1.1 6.1

1.2 2.1 4.2

4.1

5.1 6.2 7.1 8.1

1.3

2.2 4.3 5.2 6.3 7.2 8.2

1.4 6.4

1.5 2.3 4.5

4.4

5.3 6.5 7.3 8.3

1.6

2.4 3.2

3.1

4.6 5.4 6.6 7.4 8.4

1.7 2.5 3.3 4.7 5.5 6.7 7.5 8.5

1.8 2.6 3.4 4.8 5.6 6.8 7.6 8.6

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dagl

ichtz

one

Ove

rgan

gszo

ne

Gang

zone

Doc

ent W

erk

Plek

500

lux

0 6 8 10 12 14 16

870 W/m²

630 W/m²

tijd in uren

6

8 10

12 14

16 18 20 22

700 W/m

²

450 W/m

²

tijd in uren

6

8

10

12

14

1

6

1

8

2

0

2

2tij

d in

ure

n

280

W/m

²29

0 W

/m²

8 10 12 14 16 18 20 22

900 W/m²

650 W/m²

tijd in uren

6

8 10

12 14

16 18 20 22

900 W/m

²

tijd in uren

6

8

10

12

14

1

6

1

8

2

0

2

2tij

d in

ure

n

280

W/m

²29

0 W

/m²

8 10 12 14 16 18 20 22

720 W/m²

tijd in uren

720 W/m²

tijd in uren 0 6 8 10 12 14 16

O

W

ZO

Z

ZW


15˚

winter

12:3015˚

15:45

5˚

09:305˚

O

W

ZO

Z

ZW

N

35˚






12:3035˚

Z

12:3035˚

ZO 10:00

Z 12:30

Z 12:30

Z 12:30

10:0020˚

15:0020˚

07:0010˚

18:0010˚

NO

O

NWW

ZO

Z

ZW

N

N

N N N


60˚

zomer700 W/m²

minder dan 2xh

2,3 m. [h]

35˚


Z 12:30

35˚

3,5

0,2

2,1

2,3

m. [

h][h

]

1,2

minder dan 2xh

35˚


3,5

1,9

1,5

3,4

m. [

h]

0,1

minder dan 2xh

35˚


β β

3,5

1,9

1,5

4 m

. [h]

0,1

13:0060˚

Z 13:00

Z 12:30

Z 12:30

10:4535˚

14:45

35˚

05:30 15˚

20:1515˚

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.0,

33 m

.0,

33 m

.0,

75 m

.1

m.


20˚

3,4m. [h]

7 m

. [b]

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.0,

33 m

.0,

33 m

.0,

75 m

.1

m.

3,4m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.


2,3m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.


4m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.

6 m. [h

]

8 m. [h]

0,33 m

.5,3

3 m.

0,33 m

.

α

Z 12:30

35˚


3,5

α

ZW

Z 12:30

N

35˚

15:00

20˚

Z

12:3035˚

ZO 10:00

N


20˚

ZO 10:00

20˚

ZW15:00

20˚

Z

12:3035˚


N N N N N N N N



1 m

.

1 m

.1

m.

1 m

.

0.83m.

0.75

m.

0.75

m.

0.75

m.

0,83 m

.

O

W

ZO

Z

ZW

12:3035˚

10:0020˚

15:0020˚

07:0010˚

18:0010˚

1variant pl

atte

gron

d

dagl

icht

van

uit

één

orië

ntat

ieda

glic

ht v

anui

t tw

ee o

riënt

atie

sda

glic

ht v

anui

t vi

er o

riënt

atie

s

voorgevel (zuid)

door

sned

eis

omet

rie

2 3 4 5 6 7 8

1.1 6.1

1.2 2.1 4.2

4.1

5.1 6.2 7.1 8.1

1.3

2.2 4.3 5.2 6.3 7.2 8.2

1.4 6.4

1.5 2.3 4.5

4.4

5.3 6.5 7.3 8.3

1.6

2.4 3.2

3.1

4.6 5.4 6.6 7.4 8.4

1.7 2.5 3.3 4.7 5.5 6.7 7.5 8.5

1.8 2.6 3.4 4.8 5.6 6.8 7.6 8.6

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dagl

ichtz

one

Ove

rgan

gszo

ne

Gang

zone

Doc

ent W

erk

Plek

500

lux

0 6 8 10 12 14 16

870 W/m²

630 W/m²

tijd in uren

6

8 10

12 14

16 18 20 22

700 W/m

²

450 W/m

²

tijd in uren

6 8

1

0

12

1

4

16

18

20

22

tijd

in u

ren

280

W/m

²29

0 W

/m²

8 10 12 14 16 18 20 22

900 W/m²

650 W/m²

tijd in uren

6

8 10

12 14

16 18 20 22

900 W/m

²

tijd in uren

6

8

10

12

14

1

6

1

8

2

0

2

2tij

d in

ure

n

280

W/m

²29

0 W

/m²

8 10 12 14 16 18 20 22

720 W/m²

tijd in uren

720 W/m²

tijd in uren 0 6 8 10 12 14 16

O

W

ZO

Z

ZW


15˚

winter

12:3015˚

15:45

5˚

09:305˚

O

W

ZO

Z

ZW

N

35˚






12:3035˚

Z

12:3035˚

ZO 10:00

Z 12:30

Z 12:30

Z 12:30

10:0020˚

15:0020˚

07:0010˚

18:0010˚

NO

O

NWW

ZO

Z

ZW

N

N

N N N


60˚

zomer700 W/m²

minder dan 2xh

2,3 m. [h]

35˚


Z 12:30

35˚

3,5

0,2

2,1

2,3

m. [

h][h

]

1,2

minder dan 2xh

35˚


3,5

1,9

1,5

3,4

m. [

h]

0,1

minder dan 2xh

35˚


β β

3,5

1,9

1,5

4 m

. [h]

0,1

13:0060˚

Z 13:00

Z 12:30

Z 12:30

10:4535˚

14:45

35˚

05:30 15˚

20:1515˚

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.0,

33 m

.0,

33 m

.0,

75 m

.1

m.


20˚

3,4m. [h]

7 m

. [b]

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.0,

33 m

.0,

33 m

.0,

75 m

.1

m.

3,4m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.


2,3m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.


4m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.

6 m. [h

]

8 m. [h]

0,33 m

.5,3

3 m.

0,33 m

.

α

Z 12:30

35˚


3,5

α

ZW

Z 12:30

N

35˚

15:00

20˚

Z

12:3035˚

ZO 10:00

N


20˚

ZO 10:00

20˚

ZW15:00

20˚

Z

12:3035˚


N N N N N N N N



1 m

.

1 m

.1

m.

1 m

.

0.83m.

0.75

m.

0.75

m.

0.75

m.

0,83 m

.

O

W

ZO

Z

ZW

12:3035˚

10:0020˚

15:0020˚

07:0010˚

18:0010˚

1variant pl

atte

gron

d

dagl

icht

van

uit

één

orië

ntat

ieda

glic

ht v

anui

t tw

ee o

riënt

atie

sda

glic

ht v

anui

t vi

er o

riënt

atie

s

voorgevel (zuid)

door

sned

eis

omet

rie

2 3 4 5 6 7 8

1.1 6.1

1.2 2.1 4.2

4.1

5.1 6.2 7.1 8.1

1.3

2.2 4.3 5.2 6.3 7.2 8.2

1.4 6.4

1.5 2.3 4.5

4.4

5.3 6.5 7.3 8.3

1.6

2.4 3.2

3.1

4.6 5.4 6.6 7.4 8.4

1.7 2.5 3.3 4.7 5.5 6.7 7.5 8.5

1.8 2.6 3.4 4.8 5.6 6.8 7.6 8.6

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dagl

ichtz

one

Ove

rgan

gszo

ne

Gang

zone

Doc

ent W

erk

Plek

500

lux

figuur243

Doorsnedevanhetlokaalmetbovenli-chteninhetoosten,zuidenenwesten.Hierdoorwordtmogelijkeverblindingaanzienlijkverminderd.

figuur244

Daglicht vanuit drie oriëntaties: voorjaar/najaar 21 september4 vier ramen met de bovenzijden op 2,3m. hoogte

Daglicht vanuit drie oriëntaties: voorjaar/najaar 21 september4 vier ramen met de bovenzijden op3 m.hoogte

Voorkom verblindingDirecte verblinding beïnvloedt het visueel comfort.

De zon staat in de ochtend in het oosten bijna horizontaal, waardoor controle over de warmtebelasting en de daglichttoetreding erg moeilijk is. In het westen gaat de zon in de namiddag/avond onder. Op deze momenten staat de zon bijna horizontaal, waardoor reflectie en verblinding kunnen optreden (figuur 243).Dit is moeilijk te voorkomen. Let daarom op de specifieke eigenschappen van de zonnestand, horende bij de verschillende geveloriëntaties:

noord-zuidoriëntaties Daglicht vanuit het noorden geeft bij een diffuse hemel-koepel gelijkmatig daglicht. Door de stand van de zon treedt er in het noorden bij een zonnige hemelkoepel geen verblinding op.Daglicht vanuit het zuiden geeft overdag een goede verlichting, omdat de zon hoog staat, is regelbaarheid van daglicht relatief eenvoudig [25].

oost-westoriëntaties hoog in de gevelDoor de daglichtopeningen hoog in de gevel te plaatsen wordt de verwachte verblinding in de ochtend en aan het einde van de dag vermeden (figuur 244).

r i ë n t a t i eO


pagina 135

0 6 8 10 12 14 16

870 W/m²

630 W/m²

tijd in uren

6

8 10

12 14

16 18 20 22

700 W/m

²

450 W/m

²

tijd in uren

6

8

10

12

14

1

6

1

8

2

0

2

2tij

d in

ure

n

280

W/m

²29

0 W

/m²

8 10 12 14 16 18 20 22

900 W/m²

650 W/m²

tijd in uren

6

8 10

12 14

16 18 20 22

900 W/m

²

tijd in uren

6

8

10

12

14

1

6

1

8

2

0

2

2tij

d in

ure

n

280

W/m

²29

0 W

/m²

8 10 12 14 16 18 20 22

720 W/m²

tijd in uren

720 W/m²

tijd in uren 0 6 8 10 12 14 16

O

W

ZO

Z

ZW


15˚

winter

12:3015˚

15:45

5˚

09:305˚

O

W

ZO

Z

ZW

N

35˚






12:3035˚

Z

12:3035˚

ZO 10:00

Z 12:30

Z 12:30

Z 12:30

10:0020˚

15:0020˚

07:0010˚

18:0010˚

NO

O

NWW

ZO

Z

ZW

N

N

N N N


60˚

zomer700 W/m²

minder dan 2xh

2,3 m. [h]

35˚


Z 12:30

35˚

3,5

0,2

2,1

2,3

m. [

h][h

]

1,2

minder dan 2xh

35˚


3,5

1,9

1,5

3,4

m. [

h]

0,1

minder dan 2xh

35˚


β β

3,5

1,9

1,5

4 m

. [h]

0,1

13:0060˚

Z 13:00

Z 12:30

Z 12:30

10:4535˚

14:45

35˚

05:30 15˚

20:1515˚

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.0,

33 m

.0,

33 m

.0,

75 m

.1

m.


20˚

3,4m. [h]

7 m

. [b]

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.0,

33 m

.0,

33 m

.0,

75 m

.1

m.

3,4m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.


2,3m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.


4m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.

6 m. [h

]

8 m. [h]

0,33 m

.5,3

3 m.

0,33 m

.

α

Z 12:30

35˚


3,5

α

ZW

Z 12:30

N

35˚

15:00

20˚

Z

12:3035˚

ZO 10:00

N


20˚

ZO 10:00

20˚

ZW15:00

20˚

Z

12:3035˚


N N N N N N N N



1 m

.

1 m

.1

m.

1 m

.

0.83m.

0.75

m.

0.75

m.

0.75

m.

0,83 m

.

O

W

ZO

Z

ZW

12:3035˚

10:0020˚

15:0020˚

07:0010˚

18:0010˚

1variant pl

atte

gron

d

dagl

icht

van

uit

één

orië

ntat

ieda

glic

ht v

anui

t tw

ee o

riënt

atie

sda

glic

ht v

anui

t vi

er o

riënt

atie

s

voorgevel (zuid)

door

sned

eis

omet

rie

2 3 4 5 6 7 8

1.1 6.1

1.2 2.1 4.2

4.1

5.1 6.2 7.1 8.1

1.3

2.2 4.3 5.2 6.3 7.2 8.2

1.4 6.4

1.5 2.3 4.5

4.4

5.3 6.5 7.3 8.3

1.6

2.4 3.2

3.1

4.6 5.4 6.6 7.4 8.4

1.7 2.5 3.3 4.7 5.5 6.7 7.5 8.5

1.8 2.6 3.4 4.8 5.6 6.8 7.6 8.6

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dagl

ichtz

one

Ove

rgan

gszo

ne

Gang

zone

Doc

ent W

erk

Plek

500

lux

0 6 8 10 12 14 16

870 W/m²

630 W/m²

tijd in uren

6

8 10

12 14

16 18 20 22

700 W/m

²

450 W/m

²

tijd in uren

6

8

10

12

14

1

6

1

8

2

0

2

2tij

d in

ure

n

280

W/m

²29

0 W

/m²

8 10 12 14 16 18 20 22

900 W/m²

650 W/m²

tijd in uren

6

8 10

12 14

16 18 20 22

900 W/m

²

tijd in uren

6

8

10

12

14

1

6

1

8

2

0

2

2tij

d in

ure

n

280

W/m

²29

0 W

/m²

8 10 12 14 16 18 20 22

720 W/m²

tijd in uren

720 W/m²

tijd in uren 0 6 8 10 12 14 16

O

W

ZO

Z

ZW


15˚

winter

12:3015˚

15:45

5˚

09:305˚

O

W

ZO

Z

ZW

N

35˚






12:3035˚

Z

12:3035˚

ZO 10:00

Z 12:30

Z 12:30

Z 12:30

10:0020˚

15:0020˚

07:0010˚

18:0010˚

NO

O

NWW

ZO

Z

ZW

N

N

N N N


60˚

zomer700 W/m²

minder dan 2xh

2,3 m. [h]

35˚


Z 12:30

35˚

3,5

0,2

2,1

2,3

m. [

h][h

]

1,2

minder dan 2xh

35˚


3,5

1,9

1,5

3,4

m. [

h]

0,1

minder dan 2xh

35˚


β β

3,5

1,9

1,5

4 m

. [h]

0,1

13:0060˚

Z 13:00

Z 12:30

Z 12:30

10:4535˚

14:45

35˚

05:30 15˚

20:1515˚

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.0,

33 m

.0,

33 m

.0,

75 m

.1

m.


20˚

3,4m. [h]

7 m

. [b]

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.0,

33 m

.0,

33 m

.0,

75 m

.1

m.

3,4m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.


2,3m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.


4m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.

6 m. [h

]

8 m. [h]

0,33 m

.5,3

3 m.

0,33 m

.

α

Z 12:30

35˚


3,5

α

ZW

Z 12:30

N

35˚

15:00

20˚

Z

12:3035˚

ZO 10:00

N


20˚

ZO 10:00

20˚

ZW15:00

20˚

Z

12:3035˚


N N N N N N N N



1 m

.

1 m

.1

m.

1 m

.

0.83m.

0.75

m.

0.75

m.

0.75

m.

0,83 m

.

O

W

ZO

Z

ZW

12:3035˚

10:0020˚

15:0020˚

07:0010˚

18:0010˚

1variant pl

atte

gron

d

dagl

icht

van

uit

één

orië

ntat

ieda

glic

ht v

anui

t tw

ee o

riënt

atie

sda

glic

ht v

anui

t vi

er o

riënt

atie

s

voorgevel (zuid)

door

sned

eis

omet

rie

2 3 4 5 6 7 8

1.1 6.1

1.2 2.1 4.2

4.1

5.1 6.2 7.1 8.1

1.3

2.2 4.3 5.2 6.3 7.2 8.2

1.4 6.4

1.5 2.3 4.5

4.4

5.3 6.5 7.3 8.3

1.6

2.4 3.2

3.1

4.6 5.4 6.6 7.4 8.4

1.7 2.5 3.3 4.7 5.5 6.7 7.5 8.5

1.8 2.6 3.4 4.8 5.6 6.8 7.6 8.6

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dagl

ichtz

one

Ove

rgan

gszo

ne

Gang

zone

Doc

ent W

erk

Plek

500

lux

Oriënteer het grootste daglichtoppervlak op het zuiden De oriëntatie van de gevel, het tijdstip en de grootte van de daglichtopeningen bepalen de hoeveelheid straling door daglicht in het lokaal.Het lokaal wordt opgewarmd door de straling die valt op de wanden, vloeren en interieur objecten.

Destandvandezonisdoordehoeveelheidwarmteindezomerinhetoostenenwestengroterdanhetzuiden(figuur245).Inhetnajaarisdehoeveelheidwarmteinhetzuidengroterdaninhetoostenenwesten(figuur246)[25].

voorkom het overproportionerenvan daglichtopeningen op het oosten en westenIn de zomer moet de warmtebelasting op dedaglichtopeningen laag wordengehouden.In de winter kan het lokaal worden verwarmd door zonnestraling.Houd daarom de daglichtopeningen in hetoosten en westen klein en pas grotere daglichtopeningen in het zuiden toe.

0 6 8 10 12 14 16

870 W/m²

630 W/m²

tijd in uren

6

8 10

12 14

16 18 20 22

700 W/m

²

450 W/m

²

tijd in uren

6

8

10

12

14

1

6

1

8

2

0

2

2tij

d in

ure

n

280

W/m

²29

0 W

/m²

8 10 12 14 16 18 20 22

900 W/m²

650 W/m²

tijd in uren

6

8 10

12 14

16 18 20 22

900 W/m

²

tijd in uren

6

8

10

12

14

1

6

1

8

2

0

2

2tij

d in

ure

n

280

W/m

²29

0 W

/m²

8 10 12 14 16 18 20 22

720 W/m²

tijd in uren

720 W/m²

tijd in uren 0 6 8 10 12 14 16

O

W

ZO

Z

ZW


15˚

winter

12:3015˚

15:45

5˚

09:305˚

O

W

ZO

Z

ZW

N

35˚






12:3035˚

Z

12:3035˚

ZO 10:00

Z 12:30

Z 12:30

Z 12:30

10:0020˚

15:0020˚

07:0010˚

18:0010˚

NO

O

NWW

ZO

Z

ZW

N

N

N N N


60˚

zomer700 W/m²

minder dan 2xh

2,3 m. [h]

35˚


Z 12:30

35˚

3,5

0,2

2,1

2,3

m. [

h][h

]

1,2

minder dan 2xh

35˚


3,5

1,9

1,5

3,4

m. [

h]

0,1

minder dan 2xh

35˚


β β

3,5

1,9

1,5

4 m

. [h]

0,1

13:0060˚

Z 13:00

Z 12:30

Z 12:30

10:4535˚

14:45

35˚

05:30 15˚

20:1515˚

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.0,

33 m

.0,

33 m

.0,

75 m

.1

m.


20˚

3,4m. [h]

7 m

. [b]

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.0,

33 m

.0,

33 m

.0,

75 m

.1

m.

3,4m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.


2,3m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.


4m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.

6 m. [h

]

8 m. [h]

0,33 m

.5,3

3 m.

0,33 m

.

α

Z 12:30

35˚


3,5

α

ZW

Z 12:30

N

35˚

15:00

20˚

Z

12:3035˚

ZO 10:00

N


20˚

ZO 10:00

20˚

ZW15:00

20˚

Z

12:3035˚


N N N N N N N N



1 m

.

1 m

.1

m.

1 m

.

0.83m.

0.75

m.

0.75

m.

0.75

m.

0,83 m

.

O

W

ZO

Z

ZW

12:3035˚

10:0020˚

15:0020˚

07:0010˚

18:0010˚

1variant pl

atte

gron

d

dagl

icht

van

uit

één

orië

ntat

ieda

glic

ht v

anui

t tw

ee o

riënt

atie

sda

glic

ht v

anui

t vi

er o

riënt

atie

s

voorgevel (zuid)

door

sned

eis

omet

rie

2 3 4 5 6 7 8

1.1 6.1

1.2 2.1 4.2

4.1

5.1 6.2 7.1 8.1

1.3

2.2 4.3 5.2 6.3 7.2 8.2

1.4 6.4

1.5 2.3 4.5

4.4

5.3 6.5 7.3 8.3

1.6

2.4 3.2

3.1

4.6 5.4 6.6 7.4 8.4

1.7 2.5 3.3 4.7 5.5 6.7 7.5 8.5

1.8 2.6 3.4 4.8 5.6 6.8 7.6 8.6

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dagl

ichtz

one

Ove

rgan

gszo

ne

Gang

zone

Doc

ent W

erk

Plek

500

lux

0 6 8 10 12 14 16

870 W/m²

630 W/m²

tijd in uren

6

8 10

12 14

16 18 20 22

700 W/m

²

450 W/m

²

tijd in uren

6

8

10

12

14

1

6

1

8

2

0

2

2tij

d in

ure

n

280

W/m

²29

0 W

/m²

8 10 12 14 16 18 20 22

900 W/m²

650 W/m²

tijd in uren

6

8 10

12 14

16 18 20 22

900 W/m

²

tijd in uren

6

8

10

12

14

1

6

1

8

2

0

2

2tij

d in

ure

n

280

W/m

²29

0 W

/m²

8 10 12 14 16 18 20 22

720 W/m²

tijd in uren

720 W/m²

tijd in uren 0 6 8 10 12 14 16

O

W

ZO

Z

ZW


15˚

winter

12:3015˚

15:45

5˚

09:305˚

O

W

ZO

Z

ZW

N

35˚






12:3035˚

Z

12:3035˚

ZO 10:00

Z 12:30

Z 12:30

Z 12:30

10:0020˚

15:0020˚

07:0010˚

18:0010˚

NO

O

NWW

ZO

Z

ZW

N

N

N N N


60˚

zomer700 W/m²

minder dan 2xh

2,3 m. [h]

35˚


Z 12:30

35˚

3,5

0,2

2,1

2,3

m. [

h][h

]

1,2

minder dan 2xh

35˚


3,5

1,9

1,5

3,4

m. [

h]

0,1

minder dan 2xh

35˚


β β

3,5

1,9

1,5

4 m

. [h]

0,1

13:0060˚

Z 13:00

Z 12:30

Z 12:30

10:4535˚

14:45

35˚

05:30 15˚

20:1515˚

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.0,

33 m

.0,

33 m

.0,

75 m

.1

m.


20˚

3,4m. [h]

7 m

. [b]

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.0,

33 m

.0,

33 m

.0,

75 m

.1

m.

3,4m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.


2,3m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.


4m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.

6 m. [h

]

8 m. [h]

0,33 m

.5,3

3 m.

0,33 m

.

α

Z 12:30

35˚


3,5

α

ZW

Z 12:30

N

35˚

15:00

20˚

Z

12:3035˚

ZO 10:00

N


20˚

ZO 10:00

20˚

ZW15:00

20˚

Z

12:3035˚


N N N N N N N N



1 m

.

1 m

.1

m.

1 m

.

0.83m.

0.75

m.

0.75

m.

0.75

m.

0,83 m

.

O

W

ZO

Z

ZW

12:3035˚

10:0020˚

15:0020˚

07:0010˚

18:0010˚

1variant pl

atte

gron

d

dagl

icht

van

uit

één

orië

ntat

ieda

glic

ht v

anui

t tw

ee o

riënt

atie

sda

glic

ht v

anui

t vi

er o

riënt

atie

s

voorgevel (zuid)

door

sned

eis

omet

rie

2 3 4 5 6 7 8

1.1 6.1

1.2 2.1 4.2

4.1

5.1 6.2 7.1 8.1

1.3

2.2 4.3 5.2 6.3 7.2 8.2

1.4 6.4

1.5 2.3 4.5

4.4

5.3 6.5 7.3 8.3

1.6

2.4 3.2

3.1

4.6 5.4 6.6 7.4 8.4

1.7 2.5 3.3 4.7 5.5 6.7 7.5 8.5

1.8 2.6 3.4 4.8 5.6 6.8 7.6 8.6

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dagl

ichtz

one

Ove

rgan

gszo

ne

Gang

zone

Doc

ent W

erk

Plek

500

lux

0 6 8 10 12 14 16

870 W/m²

630 W/m²

tijd in uren

6

8 10

12 14

16 18 20 22

700 W/m

²

450 W/m

²

tijd in uren

6

8

10

12

14

1

6

1

8

2

0

2

2tij

d in

ure

n

280

W/m

²29

0 W

/m²

8 10 12 14 16 18 20 22

900 W/m²

650 W/m²

tijd in uren

6

8 10

12 14

16 18 20 22

900 W/m

²

tijd in uren

6

8

10

12

14

1

6

1

8

2

0

2

2tij

d in

ure

n

280

W/m

²29

0 W

/m²

8 10 12 14 16 18 20 22

720 W/m²

tijd in uren

720 W/m²

tijd in uren 0 6 8 10 12 14 16

O

W

ZO

Z

ZW


15˚

winter

12:3015˚

15:45

5˚

09:305˚

O

W

ZO

Z

ZW

N

35˚






12:3035˚

Z

12:3035˚

ZO 10:00

Z 12:30

Z 12:30

Z 12:30

10:0020˚

15:0020˚

07:0010˚

18:0010˚

NO

O

NWW

ZO

Z

ZW

N

N

N N N


60˚

zomer700 W/m²

minder dan 2xh

2,3 m. [h]

35˚


Z 12:30

35˚

3,5

0,2

2,1

2,3

m. [

h][h

]

1,2

minder dan 2xh

35˚


3,5

1,9

1,5

3,4

m. [

h]

0,1

minder dan 2xh

35˚


β β

3,5

1,9

1,5

4 m

. [h]

0,1

13:0060˚

Z 13:00

Z 12:30

Z 12:30

10:4535˚

14:45

35˚

05:30 15˚

20:1515˚

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.0,

33 m

.0,

33 m

.0,

75 m

.1

m.


20˚

3,4m. [h]

7 m

. [b]

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.0,

33 m

.0,

33 m

.0,

75 m

.1

m.

3,4m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.


2,3m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.


4m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.

6 m. [h

]

8 m. [h]

0,33 m

.5,3

3 m.

0,33 m

.

α

Z 12:30

35˚


3,5

α

ZW

Z 12:30

N

35˚

15:00

20˚

Z

12:3035˚

ZO 10:00

N


20˚

ZO 10:00

20˚

ZW15:00

20˚

Z

12:3035˚


N N N N N N N N



1 m

.

1 m

.1

m.

1 m

.

0.83m.

0.75

m.

0.75

m.

0.75

m.

0,83 m

.

O

W

ZO

Z

ZW

12:3035˚

10:0020˚

15:0020˚

07:0010˚

18:0010˚

1variant pl

atte

gron

d

dagl

icht

van

uit

één

orië

ntat

ieda

glic

ht v

anui

t tw

ee o

riënt

atie

sda

glic

ht v

anui

t vi

er o

riënt

atie

s

voorgevel (zuid)

door

sned

eis

omet

rie

2 3 4 5 6 7 8

1.1 6.1

1.2 2.1 4.2

4.1

5.1 6.2 7.1 8.1

1.3

2.2 4.3 5.2 6.3 7.2 8.2

1.4 6.4

1.5 2.3 4.5

4.4

5.3 6.5 7.3 8.3

1.6

2.4 3.2

3.1

4.6 5.4 6.6 7.4 8.4

1.7 2.5 3.3 4.7 5.5 6.7 7.5 8.5

1.8 2.6 3.4 4.8 5.6 6.8 7.6 8.6

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dagl

ichtz

one

Ove

rgan

gszo

ne

Gang

zone

Doc

ent W

erk

Plek

500

lux

0 6 8 10 12 14 16

870 W/m²

630 W/m²

tijd in uren

6

8 10

12 14

16 18 20 22

700 W/m

²

450 W/m

²

tijd in uren

6

8

10

12

14

1

6

1

8

2

0

2

2tij

d in

ure

n

280

W/m

²29

0 W

/m²

8 10 12 14 16 18 20 22

900 W/m²

650 W/m²

tijd in uren

6

8 10

12 14

16 18 20 22

900 W/m

²

tijd in uren

6

8

10

12

14

1

6

1

8

2

0

2

2tij

d in

ure

n

280

W/m

²29

0 W

/m²

8 10 12 14 16 18 20 22

720 W/m²

tijd in uren

720 W/m²

tijd in uren 0 6 8 10 12 14 16

O

W

ZO

Z

ZW


15˚

winter

12:3015˚

15:45

5˚

09:305˚

O

W

ZO

Z

ZW

N

35˚






12:3035˚

Z

12:3035˚

ZO 10:00

Z 12:30

Z 12:30

Z 12:30

10:0020˚

15:0020˚

07:0010˚

18:0010˚

NO

O

NWW

ZO

Z

ZW

N

N

N N N


60˚

zomer700 W/m²

minder dan 2xh

2,3 m. [h]

35˚


Z 12:30

35˚

3,5

0,2

2,1

2,3

m. [

h][h

]

1,2

minder dan 2xh

35˚


3,5

1,9

1,5

3,4

m. [

h]

0,1

minder dan 2xh

35˚


β β

3,5

1,9

1,5

4 m

. [h]

0,1

13:0060˚

Z 13:00

Z 12:30

Z 12:30

10:4535˚

14:45

35˚

05:30 15˚

20:1515˚

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.0,

33 m

.0,

33 m

.0,

75 m

.1

m.


20˚

3,4m. [h]

7 m

. [b]

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.0,

33 m

.0,

33 m

.0,

75 m

.1

m.

3,4m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.


2,3m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.


4m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.

6 m. [h

]

8 m. [h]

0,33 m

.5,3

3 m.

0,33 m

.

α

Z 12:30

35˚


3,5

α

ZW

Z 12:30

N

35˚

15:00

20˚

Z

12:3035˚

ZO 10:00

N


20˚

ZO 10:00

20˚

ZW15:00

20˚

Z

12:3035˚


N N N N N N N N



1 m

.

1 m

.1

m.

1 m

.

0.83m.

0.75

m.

0.75

m.

0.75

m.

0,83 m

.

O

W

ZO

Z

ZW

12:3035˚

10:0020˚

15:0020˚

07:0010˚

18:0010˚

1variant pl

atte

gron

d

dagl

icht

van

uit

één

orië

ntat

ieda

glic

ht v

anui

t tw

ee o

riënt

atie

sda

glic

ht v

anui

t vi

er o

riënt

atie

s

voorgevel (zuid)

door

sned

eis

omet

rie

2 3 4 5 6 7 8

1.1 6.1

1.2 2.1 4.2

4.1

5.1 6.2 7.1 8.1

1.3

2.2 4.3 5.2 6.3 7.2 8.2

1.4 6.4

1.5 2.3 4.5

4.4

5.3 6.5 7.3 8.3

1.6

2.4 3.2

3.1

4.6 5.4 6.6 7.4 8.4

1.7 2.5 3.3 4.7 5.5 6.7 7.5 8.5

1.8 2.6 3.4 4.8 5.6 6.8 7.6 8.6

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dagl

ichtz

one

Ove

rgan

gszo

ne

Gang

zone

Doc

ent W

erk

Plek

500

lux

0

6 8

1

0

12

14

16

870

W/m

²

630

W/m

²

tijd

in u

ren

6 8 10 12 14 16 18 20 22

700 W/m²

450 W/m²

tijd in uren

6 8 10 12 14 16 18 20 22 tijd in uren

280 W/m²290 W/m²

8

10

1

2

1

4

1

6

1

8

2

0

2

2

900

W/m

²

650

W/m

²

tijd

in u

ren

6 8 10 12 14 16 18 20 22

900 W/m²

tijd in uren

6 8 10 12 14 16 18 20 22 tijd in uren

280 W/m²290 W/m²

8

10

1

2

1

4

1

6

1

8

2

0

2

2

720

W/m

²

tijd

in u

ren

720

W/m

²

tijd

in u

ren

0

6 8

1

0

12

14

16

OW

ZO

Z

ZW

Nda

glic

ht v

anui

t één

ori

ënta

tie:

win

ter s

ituat

ie 2

1 de

cem

ber

15˚

win

ter

12:3

015

˚

15:45 5˚

09:305˚

OW

ZO

Z

ZW

N

35˚

voor

jaar

/naj

aar

900

W/m

²

dagl

icht

van

uit é

én o

riën

tatie

:vo

orja

ar/n

ajaa

r situ

atie

21

sept

embe

rm

et to

tale

str

alin

g do

or z

onlic

ht o

p he

t ver

tical

e vl

ak

dagl

icht

van

uit é

én o

riën

tatie

:vo

orja

ar/n

ajaa

r situ

atie

21

sept

embe

r4

ram

en b

oven

kant

op

2,3

met

er h

oogt

e

dagl

icht

van

uit é

én o

riën

tatie

:vo

orja

ar/n

ajaa

r situ

atie

21

sept

embe

r4

ram

en, b

oven

kant

op

3,4

met

er h

oogt

e

dagl

icht

van

uit é

én o

riën

tatie

:vo

orja

ar/n

ajaa

r situ

atie

21

sept

embe

r1

raam

stro

ok, b

oven

kant

op

3,4

met

er h

oogt

e

12:3

035

˚

Z 12:3

035

˚

ZO10

:00

Z12

:30

Z12

:30

Z12

:30

10:0020˚15:00 20˚

07:0

010

˚

18:0

010

˚

NO

O

NW

W

ZO

Z

ZW

N

N

NN

N

dagl

icht

van

uit é

én o

riën

tatie

:zo

mer

situ

atie

21

juni

met

tota

le s

tral

ing

door

zon

licht

op

het v

ertic

ale

vlak

60˚

zom

er70

0 W

/m²

min

der d

an 2

xh

2,3

m. [

h]

35˚

voor

jaar

/naj

aar

900

W/m

²

Z12

:30

35˚

3,5

0,22,1

2,3 m. [h] [h]

1,2

min

der d

an 2

xh

35˚

voor

jaar

/naj

aar

900

W/m

²

3,5

1,91,5

3,4 m. [h]

0,1

min

der d

an 2

xh

35˚

voor

jaar

/naj

aar

900

W/m

²

ββ

3,5

1,91,5

4 m. [h]

0,1

13:0

060

˚

Z13

:00

Z12

:30

Z12

:30

10:4535˚

14:45 35˚

05:3

0 15

˚20:1

515

˚

1 m. 1 m. 1 m.0,75 m. 0,75 m. 0,33 m.0,33 m. 0,75 m. 1 m.

dagl

icht

van

uit t

wee

ori

ënta

ties:

voor

jaar

/naj

aar s

ituat

ie 2

1 se

ptem

ber

4 ra

men

bov

enka

nt o

p 2

,3 m

eter

hoo

gte

20˚

3,4m

. [h]

7 m. [b]

1 m. 1 m. 1 m.0,75 m. 0,75 m. 0,33 m.0,33 m. 0,75 m. 1 m.

3,4m

. [h]

7 m. [h]

0,33 m.6,33 m.0,33 m.

dagl

icht

van

uit é

én o

riën

tatie

:vo

orja

ar/n

ajaa

r situ

atie

21

sept

embe

r1

raam

stro

ok, b

oven

kant

op

2,3

met

er h

oogt

e

2,3m

. [h]

7 m. [h]

0,33 m.6,33 m.0,33 m.

dagl

icht

van

uit é

én o

riën

tatie

:vo

orja

ar/n

ajaa

r situ

atie

21

sept

embe

rLo

kaal

met

schu

in a

ope

nd p

lafo

nd ri

chtin

g de

dag

licht

open

ing

1 ra

amst

rook

, bov

enka

nt o

p 4

met

er h

oogt

e

4m. [

h]

7 m. [h]

0,33 m.6,33 m.0,33 m.

6 m. [h]

8 m. [h

]

0,33 m.5,33 m.0,33 m.

α

Z12

:30

35˚

voor

jaar

/naj

aar

900

W/m

²

3,5

α

ZW

Z12

:30

N

35˚

15:0

0

20˚

Z 12:3

035

˚

ZO10

:00

N

dagl

icht

van

uit t

wee

ori

ënta

ties:

voor

jaar

/naj

aar s

ituat

ie 2

1 se

ptem

ber

4 ra

men

bov

enka

nt o

p 2

,3 m

eter

hoo

gte

20˚

ZO10

:00

20˚

ZW15

:00

20˚

Z 12:3

035

˚

dagl

icht

van

uit t

wee

ori

ënta

ties:

voor

jaar

/naj

aar s

ituat

ie 2

1 se

ptem

ber m

et b

ewol

kte

hem

elko

epel

4 ra

men

bov

enka

nt o

p 2

,3 m

eter

hoo

gte

NN

NN

NN

NN

Com

pute

r Wer

k Pl

ekke

n30

0 lu

x

Stud

ie P

lekk

en30

0 lu

x

1 m.

1 m. 1 m.

1 m.

0.83m.

0.75m.0.75m.

0.75 m.

0,83 m.

OW

ZO

Z

ZW

12:3

035

˚

10:0020˚

15:00 20˚

07:0

010

˚

18:0

010

˚

1va

riant

plattegrond

daglicht vanuit één oriëntatie daglicht vanuit twee oriëntaties daglicht vanuit vier oriëntaties

voor

geve

l (zu

id)

doorsnedeisometrie

23

4 5

6 7

8

1.1

6.1

1.2

2.1

4.2

4.1

5.1

6.2

7.1

8.1

1.3

2.2

4.3

5.2

6.3

7.2

8.2

1.4

6.4

1.5

2.3

4.5

4.4

5.3

6.5

7.3

8.3

1.6

2.4

3.2

3.1

4.6

5.4

6.6

7.4

8.4

1.7

2.5

3.3

4.7

5.5

6.7

7.5

8.5

1.8

2.6

3.4

4.8

5.6

6.8

7.6

8.6

Daglichtzone

Overgangszone

Gangzone

Daglichtzone

Overgangszone

Gangzone

Daglichtzone

Overgangszone

Gangzone

Daglichtzone

Overgangszone

Gangzone

Daglichtzone

Overgangszone

Gangzone

Daglichtzone

Overgangszone

Gangzone

Docent Werk Plek500 lux

0

6 8

1

0

12

14

16

870

W/m

²

630

W/m

²

tijd

in u

ren

6 8 10 12 14 16 18 20 22

700 W/m²

450 W/m²

tijd in uren

6 8 10 12 14 16 18 20 22 tijd in uren

280 W/m²290 W/m²

8

10

1

2

1

4

1

6

1

8

2

0

2

2

900

W/m

²

650

W/m

²

tijd

in u

ren

6 8 10 12 14 16 18 20 22

900 W/m²

tijd in uren

6 8 10 12 14 16 18 20 22 tijd in uren

280 W/m²290 W/m²

8

10

1

2

1

4

1

6

1

8

2

0

2

2

720

W/m

²

tijd

in u

ren

720

W/m

²

tijd

in u

ren

0

6 8

1

0

12

14

16

OW

ZO

Z

ZW

Nda

glic

ht v

anui

t één

ori

ënta

tie:

win

ter s

ituat

ie 2

1 de

cem

ber

15˚

win

ter

12:3

015

˚

15:45 5˚

09:305˚

OW

ZO

Z

ZW

N

35˚

voor

jaar

/naj

aar

900

W/m

²

dagl

icht

van

uit é

én o

riën

tatie

:vo

orja

ar/n

ajaa

r situ

atie

21

sept

embe

rm

et to

tale

str

alin

g do

or z

onlic

ht o

p he

t ver

tical

e vl

ak

dagl

icht

van

uit é

én o

riën

tatie

:vo

orja

ar/n

ajaa

r situ

atie

21

sept

embe

r4

ram

en b

oven

kant

op

2,3

met

er h

oogt

e

dagl

icht

van

uit é

én o

riën

tatie

:vo

orja

ar/n

ajaa

r situ

atie

21

sept

embe

r4

ram

en, b

oven

kant

op

3,4

met

er h

oogt

e

dagl

icht

van

uit é

én o

riën

tatie

:vo

orja

ar/n

ajaa

r situ

atie

21

sept

embe

r1

raam

stro

ok, b

oven

kant

op

3,4

met

er h

oogt

e

12:3

035

˚

Z 12:3

035

˚

ZO10

:00

Z12

:30

Z12

:30

Z12

:30

10:0020˚15:00 20˚

07:0

010

˚

18:0

010

˚

NO

O

NW

W

ZO

Z

ZW

N

N

NN

N

dagl

icht

van

uit é

én o

riën

tatie

:zo

mer

situ

atie

21

juni

met

tota

le s

tral

ing

door

zon

licht

op

het v

ertic

ale

vlak

60˚

zom

er70

0 W

/m²

min

der d

an 2

xh

2,3

m. [

h]

35˚

voor

jaar

/naj

aar

900

W/m

²

Z12

:30

35˚

3,5

0,22,1

2,3 m. [h] [h]

1,2

min

der d

an 2

xh

35˚

voor

jaar

/naj

aar

900

W/m

²

3,5

1,91,5

3,4 m. [h]

0,1

min

der d

an 2

xh

35˚

voor

jaar

/naj

aar

900

W/m

²

ββ

3,5

1,91,5

4 m. [h]

0,1

13:0

060

˚

Z13

:00

Z12

:30

Z12

:30

10:4535˚

14:45 35˚

05:3

0 15

˚20:1

515

˚

1 m. 1 m. 1 m.0,75 m. 0,75 m. 0,33 m.0,33 m. 0,75 m. 1 m.

dagl

icht

van

uit t

wee

ori

ënta

ties:

voor

jaar

/naj

aar s

ituat

ie 2

1 se

ptem

ber

4 ra

men

bov

enka

nt o

p 2

,3 m

eter

hoo

gte

20˚

3,4m

. [h]

7 m. [b]

1 m. 1 m. 1 m.0,75 m. 0,75 m. 0,33 m.0,33 m. 0,75 m. 1 m.3,

4m. [

h]7 m. [h]

0,33 m.6,33 m.0,33 m.

dagl

icht

van

uit é

én o

riën

tatie

:vo

orja

ar/n

ajaa

r situ

atie

21

sept

embe

r1

raam

stro

ok, b

oven

kant

op

2,3

met

er h

oogt

e

2,3m

. [h]

7 m. [h]

0,33 m.6,33 m.0,33 m.

dagl

icht

van

uit é

én o

riën

tatie

:vo

orja

ar/n

ajaa

r situ

atie

21

sept

embe

rLo

kaal

met

schu

in a

ope

nd p

lafo

nd ri

chtin

g de

dag

licht

open

ing

1 ra

amst

rook

, bov

enka

nt o

p 4

met

er h

oogt

e

4m. [

h]

7 m. [h]

0,33 m.6,33 m.0,33 m.

6 m. [h]

8 m. [h

]

0,33 m.5,33 m.0,33 m.

α

Z12

:30

35˚

voor

jaar

/naj

aar

900

W/m

²

3,5

α

ZW

Z12

:30

N

35˚

15:0

0

20˚

Z 12:3

035

˚

ZO10

:00

N

dagl

icht

van

uit t

wee

ori

ënta

ties:

voor

jaar

/naj

aar s

ituat

ie 2

1 se

ptem

ber

4 ra

men

bov

enka

nt o

p 2

,3 m

eter

hoo

gte

20˚

ZO10

:00

20˚

ZW15

:00

20˚

Z 12:3

035

˚

dagl

icht

van

uit t

wee

ori

ënta

ties:

voor

jaar

/naj

aar s

ituat

ie 2

1 se

ptem

ber m

et b

ewol

kte

hem

elko

epel

4 ra

men

bov

enka

nt o

p 2

,3 m

eter

hoo

gte

NN

NN

NN

NN

Com

pute

r Wer

k Pl

ekke

n30

0 lu

x

Stud

ie P

lekk

en30

0 lu

x

1 m.

1 m. 1 m.

1 m.

0.83m.

0.75m.0.75m.

0.75 m.

0,83 m.

OW

ZO

Z

ZW

12:3

035

˚

10:0020˚

15:00 20˚

07:0

010

˚

18:0

010

˚

1va

riant

plattegrond


voor

geve

l (zu

id)

doorsnedeisometrie

23

4 5

6 7

8

1.1

6.1

1.2

2.1

4.2

4.1

5.1

6.2

7.1

8.1

1.3

2.2

4.3

5.2

6.3

7.2

8.2

1.4

6.4

1.5

2.3

4.5

4.4

5.3

6.5

7.3

8.3

1.6

2.4

3.2

3.1

4.6

5.4

6.6

7.4

8.4

1.7

2.5

3.3

4.7

5.5

6.7

7.5

8.5

1.8

2.6

3.4

4.8

5.6

6.8

7.6

8.6

Daglichtzone

Overgangszone

Gangzone

Daglichtzone

Overgangszone

Gangzone

Daglichtzone

Overgangszone

Gangzone

Daglichtzone

Overgangszone

Gangzone

Daglichtzone

Overgangszone

Gangzone

Daglichtzone

Overgangszone

Gangzone


0

6 8

1

0

12

14

16

870

W/m

²

630

W/m

²

tijd

in u

ren

6 8 10 12 14 16 18 20 22

700 W/m²

450 W/m²

tijd in uren

6 8 10 12 14 16 18 20 22 tijd in uren

280 W/m²290 W/m²

8

10

1

2

1

4

1

6

1

8

2

0

2

2

900

W/m

²

650

W/m

²

tijd

in u

ren

6 8 10 12 14 16 18 20 22

900 W/m²

tijd in uren

6 8 10 12 14 16 18 20 22 tijd in uren

280 W/m²290 W/m²

8

10

1

2

1

4

1

6

1

8

2

0

2

2

720

W/m

²

tijd

in u

ren

720

W/m

²

tijd

in u

ren

0

6 8

1

0

12

14

16

OW

ZO

Z

ZW

Nda

glic

ht v

anui

t één

ori

ënta

tie:

win

ter s

ituat

ie 2

1 de

cem

ber

15˚

win

ter

12:3

015

˚

15:45 5˚

09:305˚

OW

ZO

Z

ZW

N

35˚

voor

jaar

/naj

aar

900

W/m

²

dagl

icht

van

uit é

én o

riën

tatie

:vo

orja

ar/n

ajaa

r situ

atie

21

sept

embe

rm

et to

tale

str

alin

g do

or z

onlic

ht o

p he

t ver

tical

e vl

ak

dagl

icht

van

uit é

én o

riën

tatie

:vo

orja

ar/n

ajaa

r situ

atie

21

sept

embe

r4

ram

en b

oven

kant

op

2,3

met

er h

oogt

e

dagl

icht

van

uit é

én o

riën

tatie

:vo

orja

ar/n

ajaa

r situ

atie

21

sept

embe

r4

ram

en, b

oven

kant

op

3,4

met

er h

oogt

e

dagl

icht

van

uit é

én o

riën

tatie

:vo

orja

ar/n

ajaa

r situ

atie

21

sept

embe

r1

raam

stro

ok, b

oven

kant

op

3,4

met

er h

oogt

e

12:3

035

˚

Z 12:3

035

˚

ZO10

:00

Z12

:30

Z12

:30

Z12

:30

10:0020˚15:00 20˚

07:0

010

˚

18:0

010

˚

NO

O

NW

W

ZO

Z

ZW

N

N

NN

N

dagl

icht

van

uit é

én o

riën

tatie

:zo

mer

situ

atie

21

juni

met

tota

le s

tral

ing

door

zon

licht

op

het v

ertic

ale

vlak

60˚

zom

er70

0 W

/m²

min

der d

an 2

xh

2,3

m. [

h]

35˚

voor

jaar

/naj

aar

900

W/m

²

Z12

:30

35˚

3,5

0,22,1

2,3 m. [h] [h]

1,2

min

der d

an 2

xh

35˚

voor

jaar

/naj

aar

900

W/m

²

3,5

1,91,5

3,4 m. [h]

0,1

min

der d

an 2

xh

35˚

voor

jaar

/naj

aar

900

W/m

²

ββ

3,5

1,91,5

4 m. [h]

0,1

13:0

060

˚

Z13

:00

Z12

:30

Z12

:30

10:4535˚

14:45 35˚

05:3

0 15

˚20:1

515

˚

1 m. 1 m. 1 m.0,75 m. 0,75 m. 0,33 m.0,33 m. 0,75 m. 1 m.

dagl

icht

van

uit t

wee

ori

ënta

ties:

voor

jaar

/naj

aar s

ituat

ie 2

1 se

ptem

ber

4 ra

men

bov

enka

nt o

p 2

,3 m

eter

hoo

gte

20˚

3,4m

. [h]

7 m. [b]

1 m. 1 m. 1 m.0,75 m. 0,75 m. 0,33 m.0,33 m. 0,75 m. 1 m.

3,4m

. [h]

7 m. [h]

0,33 m.6,33 m.0,33 m.

dagl

icht

van

uit é

én o

riën

tatie

:vo

orja

ar/n

ajaa

r situ

atie

21

sept

embe

r1

raam

stro

ok, b

oven

kant

op

2,3

met

er h

oogt

e

2,3m

. [h]

7 m. [h]

0,33 m.6,33 m.0,33 m.

dagl

icht

van

uit é

én o

riën

tatie

:vo

orja

ar/n

ajaa

r situ

atie

21

sept

embe

rLo

kaal

met

schu

in a

ope

nd p

lafo

nd ri

chtin

g de

dag

licht

open

ing

1 ra

amst

rook

, bov

enka

nt o

p 4

met

er h

oogt

e

4m. [

h]

7 m. [h]

0,33 m.6,33 m.0,33 m.

6 m. [h]

8 m. [h

]

0,33 m.5,33 m.0,33 m.

α

Z12

:30

35˚

voor

jaar

/naj

aar

900

W/m

²

3,5

α

ZW

Z12

:30

N

35˚

15:0

0

20˚

Z 12:3

035

˚

ZO10

:00

N

dagl

icht

van

uit t

wee

ori

ënta

ties:

voor

jaar

/naj

aar s

ituat

ie 2

1 se

ptem

ber

4 ra

men

bov

enka

nt o

p 2

,3 m

eter

hoo

gte

20˚

ZO10

:00

20˚

ZW15

:00

20˚

Z 12:3

035

˚

dagl

icht

van

uit t

wee

ori

ënta

ties:

voor

jaar

/naj

aar s

ituat

ie 2

1 se

ptem

ber m

et b

ewol

kte

hem

elko

epel

4 ra

men

bov

enka

nt o

p 2

,3 m

eter

hoo

gte

NN

NN

NN

NN

Com

pute

r Wer

k Pl

ekke

n30

0 lu

x

Stud

ie P

lekk

en30

0 lu

x

1 m.

1 m. 1 m.

1 m.

0.83m.

0.75m.0.75m.

0.75 m.

0,83 m.

OW

ZO

Z

ZW

12:3

035

˚

10:0020˚

15:00 20˚

07:0

010

˚

18:0

010

˚

1va

riant

plattegrond


voor

geve

l (zu

id)

doorsnedeisometrie

23

4 5

6 7

8

1.1

6.1

1.2

2.1

4.2

4.1

5.1

6.2

7.1

8.1

1.3

2.2

4.3

5.2

6.3

7.2

8.2

1.4

6.4

1.5

2.3

4.5

4.4

5.3

6.5

7.3

8.3

1.6

2.4

3.2

3.1

4.6

5.4

6.6

7.4

8.4

1.7

2.5

3.3

4.7

5.5

6.7

7.5

8.5

1.8

2.6

3.4

4.8

5.6

6.8

7.6

8.6

Daglichtzone

Overgangszone

Gangzone

Daglichtzone

Overgangszone

Gangzone

Daglichtzone

Overgangszone

Gangzone

Daglichtzone

Overgangszone

Gangzone

Daglichtzone

Overgangszone

Gangzone

Daglichtzone

Overgangszone

Gangzone


figuur245

Daglicht vanuit één oriëntatie: zomersituatie 21 junimet de totale straling van zonlicht op het verticale vlak

figuur246

Daglicht vanuit één oriëntatie: voorjaar/najaar 21 septembermet de totale straling van zonlicht op het verticale vlak

figuur247Daglicht vanuit één oriëntatie: winter 21 december

r i ë n t a t i eO


pagina 136

0 6 8 10 12 14 16

870 W/m²

630 W/m²

tijd in uren

6

8 10

12 14

16 18 20 22

700 W/m

²

450 W/m

²

tijd in uren

6

8

10

12

14

1

6

1

8

2

0

2

2tij

d in

ure

n

280

W/m

²29

0 W

/m²

8 10 12 14 16 18 20 22

900 W/m²

650 W/m²

tijd in uren

6

8 10

12 14

16 18 20 22

900 W/m

²

tijd in uren

6

8

10

12

14

1

6

1

8

2

0

2

2tij

d in

ure

n

280

W/m

²29

0 W

/m²

8 10 12 14 16 18 20 22

720 W/m²

tijd in uren

720 W/m²

tijd in uren 0 6 8 10 12 14 16

O

W

ZO

Z

ZW


15˚

winter

12:3015˚

15:45

5˚

09:305˚

O

W

ZO

Z

ZW

N

35˚






12:3035˚

Z

12:3035˚

ZO 10:00

Z 12:30

Z 12:30

Z 12:30

10:0020˚

15:0020˚

07:0010˚

18:0010˚

NO

O

NWW

ZO

Z

ZW

N

N

N N N


60˚

zomer700 W/m²

minder dan 2xh

2,3 m. [h]

35˚


Z 12:30

35˚

3,5

0,2

2,1

2,3

m. [

h][h

]

1,2

minder dan 2xh

35˚


3,5

1,9

1,5

3,4

m. [

h]

0,1

minder dan 2xh

35˚


β β

3,5

1,9

1,5

4 m

. [h]

0,1

13:0060˚

Z 13:00

Z 12:30

Z 12:30

10:4535˚

14:45

35˚

05:30 15˚

20:1515˚

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.0,

33 m

.0,

33 m

.0,

75 m

.1

m.


20˚

3,4m. [h]

7 m

. [b]

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.0,

33 m

.0,

33 m

.0,

75 m

.1

m.

3,4m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.


2,3m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.


4m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.

6 m. [h

]

8 m. [h]

0,33 m

.5,3

3 m.

0,33 m

.

α

Z 12:30

35˚


3,5

α

ZW

Z 12:30

N

35˚

15:00

20˚

Z

12:3035˚

ZO 10:00

N


20˚

ZO 10:00

20˚

ZW15:00

20˚

Z

12:3035˚


N N N N N N N N



1 m

.

1 m

.1

m.

1 m

.

0.83m.

0.75

m.

0.75

m.

0.75

m.

0,83 m

.

O

W

ZO

Z

ZW

12:3035˚

10:0020˚

15:0020˚

07:0010˚

18:0010˚

1variant pl

atte

gron

d

dagl

icht

van

uit

één

orië

ntat

ieda

glic

ht v

anui

t tw

ee o

riënt

atie

sda

glic

ht v

anui

t vi

er o

riënt

atie

s

voorgevel (zuid)

door

sned

eis

omet

rie

2 3 4 5 6 7 8

1.1 6.1

1.2 2.1 4.2

4.1

5.1 6.2 7.1 8.1

1.3

2.2 4.3 5.2 6.3 7.2 8.2

1.4 6.4

1.5 2.3 4.5

4.4

5.3 6.5 7.3 8.3

1.6

2.4 3.2

3.1

4.6 5.4 6.6 7.4 8.4

1.7 2.5 3.3 4.7 5.5 6.7 7.5 8.5

1.8 2.6 3.4 4.8 5.6 6.8 7.6 8.6

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dagl

ichtz

one

Ove

rgan

gszo

ne

Gang

zone

Doc

ent W

erk

Plek

500

lux

o s i t i eP

Daglichtvanuitéénoriëntatie:voorjaar/najaar21september,vierramen,bovenkantop3,4m.hoogte

Daglichtvanuitéénoriëntatie:voorjaar/najaar21september,vierramen,bovenkantop2,3m.hoogte

Daglichtvanuitéénoriëntatie:voorjaar/najaar21september,éénraam,bovenkantop2,3m.hoogte

0 6 8 10 12 14 16

870 W/m²

630 W/m²

tijd in uren

6

8 10

12 14

16 18 20 22

700 W/m

²

450 W/m

²

tijd in uren

6

8

10

12

14

1

6

1

8

2

0

2

2tij

d in

ure

n

280

W/m

²29

0 W

/m²

8 10 12 14 16 18 20 22

900 W/m²

650 W/m²

tijd in uren

6

8 10

12 14

16 18 20 22

900 W/m

²

tijd in uren

6

8

10

12

14

1

6

1

8

2

0

2

2tij

d in

ure

n

280

W/m

²29

0 W

/m²

8 10 12 14 16 18 20 22

720 W/m²

tijd in uren

720 W/m²

tijd in uren 0 6 8 10 12 14 16

O

W

ZO

Z

ZW


15˚

winter

12:3015˚

15:45

5˚

09:305˚

O

W

ZO

Z

ZW

N

35˚






12:3035˚

Z

12:3035˚

ZO 10:00

Z 12:30

Z 12:30

Z 12:30

10:0020˚

15:0020˚

07:0010˚

18:0010˚

NO

O

NWW

ZO

Z

ZW

N

N

N N N


60˚

zomer700 W/m²

minder dan 2xh

2,3 m. [h]

35˚


Z 12:30

35˚

3,5

0,2

2,1

2,3

m. [

h][h

]

1,2

minder dan 2xh

35˚


3,5

1,9

1,5

3,4

m. [

h]

0,1

minder dan 2xh

35˚


β β

3,5

1,9

1,5

4 m

. [h]

0,1

13:0060˚

Z 13:00

Z 12:30

Z 12:30

10:4535˚

14:45

35˚

05:30 15˚

20:1515˚

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.0,

33 m

.0,

33 m

.0,

75 m

.1

m.


20˚

3,4m. [h]

7 m

. [b]

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.0,

33 m

.0,

33 m

.0,

75 m

.1

m.

3,4m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.


2,3m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.


4m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.

6 m. [h

]

8 m. [h]

0,33 m

.5,3

3 m.

0,33 m

.

α

Z 12:30

35˚


3,5

α

ZW

Z 12:30

N

35˚

15:00

20˚

Z

12:3035˚

ZO 10:00

N


20˚

ZO 10:00

20˚

ZW15:00

20˚

Z

12:3035˚


N N N N N N N N



1 m

.

1 m

.1

m.

1 m

.

0.83m.

0.75

m.

0.75

m.

0.75

m.

0,83 m

.

O

W

ZO

Z

ZW

12:3035˚

10:0020˚

15:0020˚

07:0010˚

18:0010˚

1variant pl

atte

gron

d

dagl

icht

van

uit

één

orië

ntat

ieda

glic

ht v

anui

t tw

ee o

riënt

atie

sda

glic

ht v

anui

t vi

er o

riënt

atie

s

voorgevel (zuid)

door

sned

eis

omet

rie

2 3 4 5 6 7 8

1.1 6.1

1.2 2.1 4.2

4.1

5.1 6.2 7.1 8.1

1.3

2.2 4.3 5.2 6.3 7.2 8.2

1.4 6.4

1.5 2.3 4.5

4.4

5.3 6.5 7.3 8.3

1.6

2.4 3.2

3.1

4.6 5.4 6.6 7.4 8.4

1.7 2.5 3.3 4.7 5.5 6.7 7.5 8.5

1.8 2.6 3.4 4.8 5.6 6.8 7.6 8.6

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dagl

ichtz

one

Ove

rgan

gszo

ne

Gang

zone

Doc

ent W

erk

Plek

500

lux

0 6 8 10 12 14 16

870 W/m²

630 W/m²

tijd in uren

6

8 10

12 14

16 18 20 22

700 W/m

²

450 W/m

²

tijd in uren

6

8

10

12

14

1

6

1

8

2

0

2

2tij

d in

ure

n

280

W/m

²29

0 W

/m²

8 10 12 14 16 18 20 22

900 W/m²

650 W/m²

tijd in uren

6

8 10

12 14

16 18 20 22

900 W/m

²

tijd in uren

6

8

10

12

14

1

6

1

8

2

0

2

2tij

d in

ure

n

280

W/m

²29

0 W

/m²

8 10 12 14 16 18 20 22

720 W/m²

tijd in uren

720 W/m²

tijd in uren 0 6 8 10 12 14 16

O

W

ZO

Z

ZW


15˚

winter

12:3015˚

15:45

5˚

09:305˚

O

W

ZO

Z

ZW

N

35˚






12:3035˚

Z

12:3035˚

ZO 10:00

Z 12:30

Z 12:30

Z 12:30

10:0020˚

15:0020˚

07:0010˚

18:0010˚

NO

O

NWW

ZO

Z

ZW

N

N

N N N


60˚

zomer700 W/m²

minder dan 2xh

2,3 m. [h]

35˚


Z 12:30

35˚

3,5

0,2

2,1

2,3

m. [

h][h

]

1,2

minder dan 2xh

35˚


3,5

1,9

1,5

3,4

m. [

h]

0,1

minder dan 2xh

35˚


β β

3,5

1,9

1,5

4 m

. [h]

0,1

13:0060˚

Z 13:00

Z 12:30

Z 12:30

10:4535˚

14:45

35˚

05:30 15˚

20:1515˚

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.0,

33 m

.0,

33 m

.0,

75 m

.1

m.


20˚

3,4m. [h]

7 m

. [b]

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.0,

33 m

.0,

33 m

.0,

75 m

.1

m.

3,4m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.


2,3m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.


4m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.

6 m. [h

]

8 m. [h]

0,33 m

.5,3

3 m.

0,33 m

.

α

Z 12:30

35˚


3,5

α

ZW

Z 12:30

N

35˚

15:00

20˚

Z

12:3035˚

ZO 10:00

N


20˚

ZO 10:00

20˚

ZW15:00

20˚

Z

12:3035˚


N N N N N N N N



1 m

.

1 m

.1

m.

1 m

.

0.83m.

0.75

m.

0.75

m.

0.75

m.

0,83 m

.

O

W

ZO

Z

ZW

12:3035˚

10:0020˚

15:0020˚

07:0010˚

18:0010˚

1variant pl

atte

gron

d

dagl

icht

van

uit

één

orië

ntat

ieda

glic

ht v

anui

t tw

ee o

riënt

atie

sda

glic

ht v

anui

t vi

er o

riënt

atie

s

voorgevel (zuid)

door

sned

eis

omet

rie

2 3 4 5 6 7 8

1.1 6.1

1.2 2.1 4.2

4.1

5.1 6.2 7.1 8.1

1.3

2.2 4.3 5.2 6.3 7.2 8.2

1.4 6.4

1.5 2.3 4.5

4.4

5.3 6.5 7.3 8.3

1.6

2.4 3.2

3.1

4.6 5.4 6.6 7.4 8.4

1.7 2.5 3.3 4.7 5.5 6.7 7.5 8.5

1.8 2.6 3.4 4.8 5.6 6.8 7.6 8.6

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dagl

ichtz

one

Ove

rgan

gszo

ne

Gang

zone

Doc

ent W

erk

Plek

500

lux

0 6 8 10 12 14 16

870 W/m²

630 W/m²

tijd in uren

6

8 10

12 14

16 18 20 22

700 W/m

²

450 W/m

²

tijd in uren

6

8

10

12

14

1

6

1

8

2

0

2

2tij

d in

ure

n

280

W/m

²29

0 W

/m²

8 10 12 14 16 18 20 22

900 W/m²

650 W/m²

tijd in uren

6

8 10

12 14

16 18 20 22

900 W/m

²

tijd in uren

6

8

10

12

14

1

6

1

8

2

0

2

2tij

d in

ure

n

280

W/m

²29

0 W

/m²

8 10 12 14 16 18 20 22

720 W/m²

tijd in uren

720 W/m²

tijd in uren 0 6 8 10 12 14 16

O

W

ZO

Z

ZW


15˚

winter

12:3015˚

15:45

5˚

09:305˚

O

W

ZO

Z

ZW

N

35˚






12:3035˚

Z

12:3035˚

ZO 10:00

Z 12:30

Z 12:30

Z 12:30

10:0020˚

15:0020˚

07:0010˚

18:0010˚

NO

O

NWW

ZO

Z

ZW

N

N

N N N


60˚

zomer700 W/m²

minder dan 2xh

2,3 m. [h]

35˚


Z 12:30

35˚

3,5

0,2

2,1

2,3

m. [

h][h

]

1,2

minder dan 2xh

35˚


3,5

1,9

1,5

3,4

m. [

h]

0,1

minder dan 2xh

35˚


β β

3,5

1,9

1,5

4 m

. [h]

0,1

13:0060˚

Z 13:00

Z 12:30

Z 12:30

10:4535˚

14:45

35˚

05:30 15˚

20:1515˚

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.0,

33 m

.0,

33 m

.0,

75 m

.1

m.


20˚

3,4m. [h]

7 m

. [b]

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.0,

33 m

.0,

33 m

.0,

75 m

.1

m.

3,4m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.


2,3m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.


4m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.

6 m. [h

]

8 m. [h]

0,33 m

.5,3

3 m.

0,33 m

.

α

Z 12:30

35˚


3,5

α

ZW

Z 12:30

N

35˚

15:00

20˚

Z

12:3035˚

ZO 10:00

N


20˚

ZO 10:00

20˚

ZW15:00

20˚

Z

12:3035˚


N N N N N N N N



1 m

.

1 m

.1

m.

1 m

.

0.83m.

0.75

m.

0.75

m.

0.75

m.

0,83 m

.

O

W

ZO

Z

ZW

12:3035˚

10:0020˚

15:0020˚

07:0010˚

18:0010˚

1variant pl

atte

gron

d

dagl

icht

van

uit

één

orië

ntat

ieda

glic

ht v

anui

t tw

ee o

riënt

atie

sda

glic

ht v

anui

t vi

er o

riënt

atie

s

voorgevel (zuid)

door

sned

eis

omet

rie

2 3 4 5 6 7 8

1.1 6.1

1.2 2.1 4.2

4.1

5.1 6.2 7.1 8.1

1.3

2.2 4.3 5.2 6.3 7.2 8.2

1.4 6.4

1.5 2.3 4.5

4.4

5.3 6.5 7.3 8.3

1.6

2.4 3.2

3.1

4.6 5.4 6.6 7.4 8.4

1.7 2.5 3.3 4.7 5.5 6.7 7.5 8.5

1.8 2.6 3.4 4.8 5.6 6.8 7.6 8.6

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dagl

ichtz

one

Ove

rgan

gszo

ne

Gang

zone

Doc

ent W

erk

Plek

500

lux

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e


2,3 m. [h]

7 m

. [b]

1,33

m.

1 m

.1

m.

0,75

m.

0,75

m.

0,75

m.

1,33

m.

ZW

0 6 8 10 12 14 16

870 W/m²

630 W/m²

tijd in uren

6

8 10

12 14

16 18 20 22

700 W/m

²

450 W/m

²

tijd in uren

6

8

10

12

14

1

6

1

8

2

0

2

2tij

d in

ure

n

280

W/m

²29

0 W

/m²

8 10 12 14 16 18 20 22

900 W/m²

650 W/m²

tijd in uren

6

8 10

12 14

16 18 20 22

900 W/m

²

tijd in uren

6

8

10

12

14

1

6

1

8

2

0

2

2tij

d in

ure

n

280

W/m

²29

0 W

/m²

8 10 12 14 16 18 20 22

720 W/m²

tijd in uren

720 W/m²

tijd in uren 0 6 8 10 12 14 16

O

W

ZO

Z

ZW


15˚

winter

12:3015˚

15:45

5˚

09:305˚

O

W

ZO

Z

ZW

N

35˚






12:3035˚

Z

12:3035˚

ZO 10:00

Z 12:30

Z 12:30

Z 12:30

10:0020˚

15:0020˚

07:0010˚

18:0010˚

NO

O

NWW

ZO

Z

ZW

N

N

N N N


60˚

zomer700 W/m²

minder dan 2xh

2,3 m. [h]

35˚


Z 12:30

35˚

3,5

0,2

2,1

2,3

m. [

h][h

]

1,2

minder dan 2xh

35˚


3,5

1,9

1,5

3,4

m. [

h]

0,1

minder dan 2xh

35˚


β β

3,5

1,9

1,5

4 m

. [h]

0,1

13:0060˚

Z 13:00

Z 12:30

Z 12:30

10:4535˚

14:45

35˚

05:30 15˚

20:1515˚

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.0,

33 m

.0,

33 m

.0,

75 m

.1

m.


20˚

3,4m. [h]

7 m

. [b]

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.0,

33 m

.0,

33 m

.0,

75 m

.1

m.

3,4m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.


2,3m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.


4m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.

6 m. [h

]

8 m. [h]

0,33 m

.5,3

3 m.

0,33 m

.

α

Z 12:30

35˚


3,5

α

ZW

Z 12:30

N

35˚

15:00

20˚

Z

12:3035˚

ZO 10:00

N


20˚

ZO 10:00

20˚

ZW15:00

20˚

Z

12:3035˚


N N N N N N N N



1 m

.

1 m

.1

m.

1 m

.

0.83m.

0.75

m.

0.75

m.

0.75

m.

0,83 m

.

O

W

ZO

Z

ZW

12:3035˚

10:0020˚

15:0020˚

07:0010˚

18:0010˚

1variant pl

atte

gron

d

dagl

icht

van

uit

één

orië

ntat

ieda

glic

ht v

anui

t tw

ee o

riënt

atie

sda

glic

ht v

anui

t vi

er o

riënt

atie

s

voorgevel (zuid)

door

sned

eis

omet

rie

2 3 4 5 6 7 8

1.1 6.1

1.2 2.1 4.2

4.1

5.1 6.2 7.1 8.1

1.3

2.2 4.3 5.2 6.3 7.2 8.2

1.4 6.4

1.5 2.3 4.5

4.4

5.3 6.5 7.3 8.3

1.6

2.4 3.2

3.1

4.6 5.4 6.6 7.4 8.4

1.7 2.5 3.3 4.7 5.5 6.7 7.5 8.5

1.8 2.6 3.4 4.8 5.6 6.8 7.6 8.6

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dagl

ichtz

one

Ove

rgan

gszo

ne

Gang

zone

Doc

ent W

erk

Plek

500

lux


figuur251

figuur250

figuur249

figuur248


pagina 137


o s i t i ePDe positie en grootte van de daglichtopeningen bepalen de richting, de reikdiepte en hoeveelheid van het daglichtOnvoldoende gelijkmatigheid van verlichtingssterkte leidt tot vermoeidheid. Let op bij het ontwerpen van daglichtopeningen.

positioneer geen daglichtopeningen waar het niet nodig isOnnodig gebruik van ramen, zoals beneden het werk-blad, draagt niet bij aan de visuele kwaliteit noch geeft het uitzicht. positioneer de daglichtopening hoog in gevelLaag gepositioneerde daglichtopeningen verlichten het lokaal slechts plaatselijk (figuur 250 + 251). Onafhankelijk van de stand van de zon of de tijdsperiode tonen hoog geplaatste daglichtopeningen in figuur 248 + 249 betere daglichtvoorzieningen in het lokaal.

vermijd onnodig grote daglichtopeningen Grote daglichtopeningen geven te veel plaatselijkeluminantie, te hoge verlichtingssterkten en teveel warmtebelasting.Hierdoor is de uniformiteit van de verlichtingssterkte in het lokaal vaak onvoldoende (figuur 249).

geef horizontale daglichtopeningen de voorkeur boven verticale daglichtopeningenHet daglicht door verticale daglicht-openingen reikt wel diep in het lokaal, maar verlicht het lokaal slechts plaatselijk (figuur 250).Door horizontale daglichtopeningen wordt het daglicht beter verdeeld over de breedte van het lokaal (figuur 251).


pagina 138

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Z 12:30

N

minder dan 2xh

35˚


β β

3,5

1,9

1,5

4 m

. [h]

0,1

daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september

daglichtopening1 raamstrook, bovenkant op 3,2 meter hoogte

α

4m. [h]

8 m

. [h

]

0,33

m.

7,33

m.

0,33

m.

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Z 12:30

N

minder dan 2xh

35˚


β β

3,5

1,9

1,5

4 m

. [h]

0,1

daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septemberLokaal met schuin aopend plafond richting de daglichtopening1 raamstrook, bovenkant op 3,2 meter hoogte

3,2m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.

α

0 6 8 10 12 14 16

870 W/m²

630 W/m²

tijd in uren

6

8 10

12 14

16 18 20 22

700 W/m

²

450 W/m

²

tijd in uren

6

8

10

12

14

1

6

1

8

2

0

2

2tij

d in

ure

n

280

W/m

²29

0 W

/m²

8 10 12 14 16 18 20 22

900 W/m²

650 W/m²

tijd in uren

6

8 10

12 14

16 18 20 22

900 W/m

²

tijd in uren

6

8

10

12

14

1

6

1

8

2

0

2

2tij

d in

ure

n

280

W/m

²29

0 W

/m²

8 10 12 14 16 18 20 22

720 W/m²

tijd in uren

720 W/m²

tijd in uren 0 6 8 10 12 14 16

O

W

ZO

Z

ZW


15˚

winter

12:3015˚

15:45

5˚

09:305˚

O

W

ZO

Z

ZW

N

35˚






12:3035˚

Z

12:3035˚

ZO 10:00

Z 12:30

Z 12:30

Z 12:30

10:0020˚

15:0020˚

07:0010˚

18:0010˚

NO

O

NWW

ZO

Z

ZW

N

N

N N N


60˚

zomer700 W/m²

minder dan 2xh

2,3 m. [h]

35˚


Z 12:30

35˚

3,5

0,2

2,1

2,3

m. [

h][h

]

1,2

minder dan 2xh

35˚


3,5

1,9

1,5

3,4

m. [

h]

0,1

minder dan 2xh

35˚


β β

3,5

1,9

1,5

4 m

. [h]

0,1

13:0060˚

Z 13:00

Z 12:30

Z 12:30

10:4535˚

14:45

35˚

05:30 15˚

20:1515˚

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.0,

33 m

.0,

33 m

.0,

75 m

.1

m.


20˚

3,4m. [h]

7 m

. [b]

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.0,

33 m

.0,

33 m

.0,

75 m

.1

m.

3,4m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.


2,3m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.


4m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.

6 m. [h

]

8 m. [h]

0,33 m

.5,3

3 m.

0,33 m

.

α

Z 12:30

35˚


3,5

α

ZW

Z 12:30

N

35˚

15:00

20˚

Z

12:3035˚

ZO 10:00

N


20˚

ZO 10:00

20˚

ZW15:00

20˚

Z

12:3035˚


N N N N N N N N



1 m

.

1 m

.1

m.

1 m

.

0.83m.

0.75

m.

0.75

m.

0.75

m.

0,83 m

.

O

W

ZO

Z

ZW

12:3035˚

10:0020˚

15:0020˚

07:0010˚

18:0010˚

1variant pl

atte

gron

d

dagl

icht

van

uit

één

orië

ntat

ieda

glic

ht v

anui

t tw

ee o

riënt

atie

sda

glic

ht v

anui

t vi

er o

riënt

atie

s

voorgevel (zuid)

door

sned

eis

omet

rie

2 3 4 5 6 7 8

1.1 6.1

1.2 2.1 4.2

4.1

5.1 6.2 7.1 8.1

1.3

2.2 4.3 5.2 6.3 7.2 8.2

1.4 6.4

1.5 2.3 4.5

4.4

5.3 6.5 7.3 8.3

1.6

2.4 3.2

3.1

4.6 5.4 6.6 7.4 8.4

1.7 2.5 3.3 4.7 5.5 6.7 7.5 8.5

1.8 2.6 3.4 4.8 5.6 6.8 7.6 8.6

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dagl

ichtz

one

Ove

rgan

gszo

ne

Gang

zone

Doc

ent W

erk

Plek

500

lux

0 6 8 10 12 14 16

870 W/m²

630 W/m²

tijd in uren

6

8 10

12 14

16 18 20 22

700 W/m

²

450 W/m

²

tijd in uren

6

8

10

12

14

1

6

1

8

2

0

2

2tij

d in

ure

n

280

W/m

²29

0 W

/m²

8 10 12 14 16 18 20 22

900 W/m²

650 W/m²

tijd in uren

6

8 10

12 14

16 18 20 22

900 W/m

²

tijd in uren

6

8

10

12

14

1

6

1

8

2

0

2

2tij

d in

ure

n

280

W/m

²29

0 W

/m²

8 10 12 14 16 18 20 22

720 W/m²

tijd in uren

720 W/m²

tijd in uren 0 6 8 10 12 14 16

O

W

ZO

Z

ZW


15˚

winter

12:3015˚

15:45

5˚

09:305˚

O

W

ZO

Z

ZW

N

35˚






12:3035˚

Z

12:3035˚

ZO 10:00

Z 12:30

Z 12:30

Z 12:30

10:0020˚

15:0020˚

07:0010˚

18:0010˚

NO

O

NWW

ZO

Z

ZW

N

N

N N N


60˚

zomer700 W/m²

minder dan 2xh

2,3 m. [h]

35˚


Z 12:30

35˚

3,5

0,2

2,1

2,3

m. [

h][h

]

1,2

minder dan 2xh

35˚


3,5

1,9

1,5

3,4

m. [

h]

0,1

minder dan 2xh

35˚


β β

3,5

1,9

1,5

4 m

. [h]

0,1

13:0060˚

Z 13:00

Z 12:30

Z 12:30

10:4535˚

14:45

35˚

05:30 15˚

20:1515˚

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.0,

33 m

.0,

33 m

.0,

75 m

.1

m.


20˚

3,4m. [h]

7 m

. [b]

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.0,

33 m

.0,

33 m

.0,

75 m

.1

m.

3,4m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.


2,3m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.


4m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.

6 m. [h

]

8 m. [h]

0,33 m

.5,3

3 m.

0,33 m

.

α

Z 12:30

35˚


3,5

α

ZW

Z 12:30

N

35˚

15:00

20˚

Z

12:3035˚

ZO 10:00

N


20˚

ZO 10:00

20˚

ZW15:00

20˚

Z

12:3035˚


N N N N N N N N



1 m

.

1 m

.1

m.

1 m

.

0.83m.

0.75

m.

0.75

m.

0.75

m.

0,83 m

.

O

W

ZO

Z

ZW

12:3035˚

10:0020˚

15:0020˚

07:0010˚

18:0010˚

1variant pl

atte

gron

d

dagl

icht

van

uit

één

orië

ntat

ieda

glic

ht v

anui

t tw

ee o

riënt

atie

sda

glic

ht v

anui

t vi

er o

riënt

atie

s

voorgevel (zuid)

door

sned

eis

omet

rie

2 3 4 5 6 7 8

1.1 6.1

1.2 2.1 4.2

4.1

5.1 6.2 7.1 8.1

1.3

2.2 4.3 5.2 6.3 7.2 8.2

1.4 6.4

1.5 2.3 4.5

4.4

5.3 6.5 7.3 8.3

1.6

2.4 3.2

3.1

4.6 5.4 6.6 7.4 8.4

1.7 2.5 3.3 4.7 5.5 6.7 7.5 8.5

1.8 2.6 3.4 4.8 5.6 6.8 7.6 8.6

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dagl

ichtz

one

Ove

rgan

gszo

ne

Gang

zone

Doc

ent W

erk

Plek

500

lux

0 6 8 10 12 14 16

870 W/m²

630 W/m²

tijd in uren

6

8 10

12 14

16 18 20 22

700 W/m

²

450 W/m

²

tijd in uren

6

8

10

12

14

1

6

1

8

2

0

2

2tij

d in

ure

n

280

W/m

²29

0 W

/m²

8 10 12 14 16 18 20 22

900 W/m²

650 W/m²

tijd in uren

6

8 10

12 14

16 18 20 22

900 W/m

²

tijd in uren

6

8

10

12

14

1

6

1

8

2

0

2

2tij

d in

ure

n

280

W/m

²29

0 W

/m²

8 10 12 14 16 18 20 22

720 W/m²

tijd in uren

720 W/m²

tijd in uren 0 6 8 10 12 14 16

O

W

ZO

Z

ZW


15˚

winter

12:3015˚

15:45

5˚

09:305˚

O

W

ZO

Z

ZW

N

35˚






12:3035˚

Z

12:3035˚

ZO 10:00

Z 12:30

Z 12:30

Z 12:30

10:0020˚15:00

20˚

07:0010˚

18:0010˚

NO

O

NWW

ZO

Z

ZW

N

N

N N N


60˚

zomer700 W/m²

minder dan 2xh

2,3 m. [h]

35˚


Z 12:30

35˚

3,5

0,2

2,1

2,3

m. [

h][h

]

1,2

minder dan 2xh

35˚


3,5

1,9

1,5

3,4

m. [

h]

0,1

minder dan 2xh

35˚


β β

3,5

1,9

1,5

4 m

. [h]

0,1

13:0060˚

Z 13:00

Z 12:30

Z 12:30

10:4535˚

14:45

35˚

05:30 15˚

20:1515˚

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.0,

33 m

.0,

33 m

.0,

75 m

.1

m.


20˚

3,4m. [h]

7 m

. [b]

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.0,

33 m

.0,

33 m

.0,

75 m

.1

m.

3,4m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.


2,3m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.


4m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.

6 m. [h

]

8 m. [h]

0,33 m

.5,3

3 m.

0,33 m

.

α

Z 12:30

35˚


3,5

α

ZW

Z 12:30

N

35˚

15:00

20˚

Z

12:3035˚

ZO 10:00

N


20˚

ZO 10:00

20˚

ZW15:00

20˚

Z

12:3035˚


N N N N N N N N



1 m

.

1 m

.1

m.

1 m

.

0.83m.

0.75

m.

0.75

m.

0.75

m.

0,83 m

.

O

W

ZO

Z

ZW

12:3035˚

10:0020˚

15:0020˚

07:0010˚

18:0010˚

1variant pl

atte

gron

d

dagl

icht

van

uit

één

orië

ntat

ieda

glic

ht v

anui

t tw

ee o

riënt

atie

sda

glic

ht v

anui

t vi

er o

riënt

atie

s

voorgevel (zuid)

door

sned

eis

omet

rie

2 3 4 5 6 7 8

1.1 6.1

1.2 2.1 4.2

4.1

5.1 6.2 7.1 8.1

1.3

2.2 4.3 5.2 6.3 7.2 8.2

1.4 6.4

1.5 2.3 4.5

4.4

5.3 6.5 7.3 8.3

1.6

2.4 3.2

3.1

4.6 5.4 6.6 7.4 8.4

1.7 2.5 3.3 4.7 5.5 6.7 7.5 8.5

1.8 2.6 3.4 4.8 5.6 6.8 7.6 8.6

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dagl

ichtz

one

Ove

rgan

gszo

ne

Gang

zone

Doc

ent W

erk

Plek

500

lux

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Z 12:30

N

minder dan 2xh

35˚


β β

3,5

1,9

1,5

4 m

. [h]

0,1

daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september

daglichtopening1 raamstrook, bovenkant op 3,2 meter hoogte

α

4m. [h]

8 m

. [h

]

0,33

m.

7,33

m.

0,33

m.

0 6 8 10 12 14 16

870 W/m²

630 W/m²

tijd in uren

6

8 10

12 14

16 18 20 22

700 W/m

²

450 W/m

²

tijd in uren

6

8

10

12

14

1

6

1

8

2

0

2

2tij

d in

ure

n

280

W/m

²29

0 W

/m²

8 10 12 14 16 18 20 22

900 W/m²

650 W/m²

tijd in uren

6

8 10

12 14

16 18 20 22

900 W/m

²

tijd in uren

6

8

10

12

14

1

6

1

8

2

0

2

2tij

d in

ure

n

280

W/m

²29

0 W

/m²

8 10 12 14 16 18 20 22

720 W/m²

tijd in uren

720 W/m²

tijd in uren 0 6 8 10 12 14 16

O

W

ZO

Z

ZW


15˚

winter

12:3015˚

15:45

5˚

09:305˚

O

W

ZO

Z

ZW

N

35˚






12:3035˚

Z

12:3035˚

ZO 10:00

Z 12:30

Z 12:30

Z 12:30

10:0020˚

15:0020˚

07:0010˚

18:0010˚

NO

O

NWW

ZO

Z

ZW

N

N

N N N


60˚

zomer700 W/m²

minder dan 2xh

2,3 m. [h]

35˚


Z 12:30

35˚

3,5

0,2

2,1

2,3

m. [

h][h

]

1,2

minder dan 2xh

35˚


3,5

1,9

1,5

3,4

m. [

h]

0,1

minder dan 2xh

35˚


β β

3,5

1,9

1,5

4 m

. [h]

0,1

13:0060˚

Z 13:00

Z 12:30

Z 12:30

10:4535˚

14:45

35˚

05:30 15˚

20:1515˚

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.0,

33 m

.0,

33 m

.0,

75 m

.1

m.


20˚

3,4m. [h]

7 m

. [b]

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.0,

33 m

.0,

33 m

.0,

75 m

.1

m.

3,4m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.


2,3m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.


4m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.

6 m. [h

]

8 m. [h]

0,33 m

.5,3

3 m.

0,33 m

.

α

Z 12:30

35˚


3,5

α

ZW

Z 12:30

N

35˚

15:00

20˚

Z

12:3035˚

ZO 10:00

N


20˚

ZO 10:00

20˚

ZW15:00

20˚

Z

12:3035˚


N N N N N N N N



1 m

.

1 m

.1

m.

1 m

.

0.83m.

0.75

m.

0.75

m.

0.75

m.

0,83 m

.

O

W

ZO

Z

ZW

12:3035˚

10:0020˚

15:0020˚

07:0010˚

18:0010˚

1variant pl

atte

gron

d

dagl

icht

van

uit

één

orië

ntat

ieda

glic

ht v

anui

t tw

ee o

riënt

atie

sda

glic

ht v

anui

t vi

er o

riënt

atie

s

voorgevel (zuid)

door

sned

eis

omet

rie

2 3 4 5 6 7 8

1.1 6.1

1.2 2.1 4.2

4.1

5.1 6.2 7.1 8.1

1.3

2.2 4.3 5.2 6.3 7.2 8.2

1.4 6.4

1.5 2.3 4.5

4.4

5.3 6.5 7.3 8.3

1.6

2.4 3.2

3.1

4.6 5.4 6.6 7.4 8.4

1.7 2.5 3.3 4.7 5.5 6.7 7.5 8.5

1.8 2.6 3.4 4.8 5.6 6.8 7.6 8.6

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dagl

ichtz

one

Ove

rgan

gszo

ne

Gang

zone

Doc

ent W

erk

Plek

500

lux

0 6 8 10 12 14 16

870 W/m²

630 W/m²

tijd in uren

6

8 10

12 14

16 18 20 22

700 W/m

²

450 W/m

²

tijd in uren

6

8

10

12

14

1

6

1

8

2

0

2

2tij

d in

ure

n

280

W/m

²29

0 W

/m²

8 10 12 14 16 18 20 22

900 W/m²

650 W/m²

tijd in uren

6

8 10

12 14

16 18 20 22

900 W/m

²

tijd in uren

6

8

10

12

14

1

6

1

8

2

0

2

2tij

d in

ure

n

280

W/m

²29

0 W

/m²

8 10 12 14 16 18 20 22

720 W/m²

tijd in uren

720 W/m²

tijd in uren 0 6 8 10 12 14 16

O

W

ZO

Z

ZW


15˚

winter

12:3015˚

15:45

5˚

09:305˚

O

W

ZO

Z

ZW

N

35˚






12:3035˚

Z

12:3035˚

ZO 10:00

Z 12:30

Z 12:30

Z 12:30

10:0020˚

15:0020˚

07:0010˚

18:0010˚

NO

O

NWW

ZO

Z

ZW

N

N

N N N


60˚

zomer700 W/m²

minder dan 2xh

2,3 m. [h]

35˚


Z 12:30

35˚

3,5

0,2

2,1

2,3

m. [

h][h

]

1,2

minder dan 2xh

35˚


3,5

1,9

1,5

3,4

m. [

h]

0,1

minder dan 2xh

35˚


β β3,

5

1,9

1,5

4 m

. [h]

0,1

13:0060˚

Z 13:00

Z 12:30

Z 12:30

10:4535˚

14:45

35˚

05:30 15˚

20:1515˚

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.0,

33 m

.0,

33 m

.0,

75 m

.1

m.


20˚

3,4m. [h]

7 m

. [b]

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.0,

33 m

.0,

33 m

.0,

75 m

.1

m.

3,4m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.


2,3m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.


4m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.

6 m. [h

]

8 m. [h]

0,33 m

.5,3

3 m.

0,33 m

.

α

Z 12:30

35˚


3,5

α

ZW

Z 12:30

N

35˚

15:00

20˚

Z

12:3035˚

ZO 10:00

N


20˚

ZO 10:00

20˚

ZW15:00

20˚

Z

12:3035˚


N N N N N N N N



1 m

.

1 m

.1

m.

1 m

.

0.83m.

0.75

m.

0.75

m.

0.75

m.

0,83 m

.

O

W

ZO

Z

ZW

12:3035˚

10:0020˚

15:0020˚

07:0010˚

18:0010˚

1variant pl

atte

gron

d

dagl

icht

van

uit

één

orië

ntat

ieda

glic

ht v

anui

t tw

ee o

riënt

atie

sda

glic

ht v

anui

t vi

er o

riënt

atie

s

voorgevel (zuid)

door

sned

eis

omet

rie

2 3 4 5 6 7 8

1.1 6.1

1.2 2.1 4.2

4.1

5.1 6.2 7.1 8.1

1.3

2.2 4.3 5.2 6.3 7.2 8.2

1.4 6.4

1.5 2.3 4.5

4.4

5.3 6.5 7.3 8.3

1.6

2.4 3.2

3.1

4.6 5.4 6.6 7.4 8.4

1.7 2.5 3.3 4.7 5.5 6.7 7.5 8.5

1.8 2.6 3.4 4.8 5.6 6.8 7.6 8.6

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dagl

ichtz

one

Ove

rgan

gszo

ne

Gang

zone

Doc

ent W

erk

Plek

500

lux

0 6 8 10 12 14 16

870 W/m²

630 W/m²

tijd in uren

6

8 10

12 14

16 18 20 22

700 W/m

²

450 W/m

²

tijd in uren

6

8

10

12

14

1

6

1

8

2

0

2

2tij

d in

ure

n

280

W/m

²29

0 W

/m²

8 10 12 14 16 18 20 22

900 W/m²

650 W/m²

tijd in uren

6

8 10

12 14

16 18 20 22

900 W/m

²

tijd in uren

6

8

10

12

14

1

6

1

8

2

0

2

2tij

d in

ure

n

280

W/m

²29

0 W

/m²

8 10 12 14 16 18 20 22

720 W/m²

tijd in uren

720 W/m²

tijd in uren 0 6 8 10 12 14 16

O

W

ZO

Z

ZW


15˚

winter

12:3015˚

15:45

5˚

09:305˚

O

W

ZO

Z

ZW

N

35˚






12:3035˚

Z

12:3035˚

ZO 10:00

Z 12:30

Z 12:30

Z 12:30

10:0020˚

15:0020˚

07:0010˚

18:0010˚

NO

O

NWW

ZO

Z

ZW

N

N

N N N


60˚

zomer700 W/m²

minder dan 2xh

2,3 m. [h]

35˚


Z 12:30

35˚3,

5

0,2

2,1

2,3

m. [

h][h

]

1,2

minder dan 2xh

35˚


3,5

1,9

1,5

3,4

m. [

h]

0,1

minder dan 2xh

35˚


β β

3,5

1,9

1,5

4 m

. [h]

0,1

13:0060˚

Z 13:00

Z 12:30

Z 12:30

10:4535˚

14:45

35˚

05:30 15˚

20:1515˚

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.0,

33 m

.0,

33 m

.0,

75 m

.1

m.


20˚

3,4m. [h]

7 m

. [b]

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.0,

33 m

.0,

33 m

.0,

75 m

.1

m.

3,4m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.


2,3m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.


4m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.

6 m. [h

]

8 m. [h]

0,33 m

.5,3

3 m.

0,33 m

.

α

Z 12:30

35˚


3,5

α

ZW

Z 12:30

N

35˚

15:00

20˚

Z

12:3035˚

ZO 10:00

N


20˚

ZO 10:00

20˚

ZW15:00

20˚

Z

12:3035˚


N N N N N N N N



1 m

.

1 m

.1

m.

1 m

.

0.83m.

0.75

m.

0.75

m.

0.75

m.

0,83 m

.

O

W

ZO

Z

ZW

12:3035˚

10:0020˚

15:0020˚

07:0010˚

18:0010˚

1variant pl

atte

gron

d

dagl

icht

van

uit

één

orië

ntat

ieda

glic

ht v

anui

t tw

ee o

riënt

atie

sda

glic

ht v

anui

t vi

er o

riënt

atie

s

voorgevel (zuid)

door

sned

eis

omet

rie

2 3 4 5 6 7 8

1.1 6.1

1.2 2.1 4.2

4.1

5.1 6.2 7.1 8.1

1.3

2.2 4.3 5.2 6.3 7.2 8.2

1.4 6.4

1.5 2.3 4.5

4.4

5.3 6.5 7.3 8.3

1.6

2.4 3.2

3.1

4.6 5.4 6.6 7.4 8.4

1.7 2.5 3.3 4.7 5.5 6.7 7.5 8.5

1.8 2.6 3.4 4.8 5.6 6.8 7.6 8.6

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dagl

ichtz

one

Ove

rgan

gszo

ne

Gang

zone

Doc

ent W

erk

Plek

500

lux

0 6 8 10 12 14 16

870 W/m²

630 W/m²

tijd in uren

6

8 10

12 14

16 18 20 22

700 W/m

²

450 W/m

²

tijd in uren

6

8

10

12

14

1

6

1

8

2

0

2

2tij

d in

ure

n

280

W/m

²29

0 W

/m²

8 10 12 14 16 18 20 22

900 W/m²

650 W/m²

tijd in uren

6

8 10

12 14

16 18 20 22

900 W/m

²

tijd in uren

6

8

10

12

14

1

6

1

8

2

0

2

2tij

d in

ure

n

280

W/m

²29

0 W

/m²

8 10 12 14 16 18 20 22

720 W/m²

tijd in uren

720 W/m²

tijd in uren 0 6 8 10 12 14 16

O

W

ZO

Z

ZW


15˚

winter

12:3015˚

15:45

5˚

09:305˚

O

W

ZO

Z

ZW

N

35˚






12:3035˚

Z

12:3035˚

ZO 10:00

Z 12:30

Z 12:30

Z 12:30

10:0020˚

15:0020˚

07:0010˚

18:0010˚

NO

O

NWW

ZO

Z

ZW

N

N

N N N


60˚

zomer700 W/m²

minder dan 2xh

2,3 m. [h]

35˚


Z 12:30

35˚

3,5

0,2

2,1

2,3

m. [

h][h

]

1,2

minder dan 2xh

35˚


3,5

1,9

1,5

3,4

m. [

h]

0,1

minder dan 2xh

35˚


β β

3,5

1,9

1,5

4 m

. [h]

0,1

13:0060˚

Z 13:00

Z 12:30

Z 12:30

10:4535˚

14:45

35˚

05:30 15˚

20:1515˚

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.0,

33 m

.0,

33 m

.0,

75 m

.1

m.


20˚

3,4m. [h]

7 m

. [b]

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.0,

33 m

.0,

33 m

.0,

75 m

.1

m.

3,4m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.


2,3m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.


4m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.

6 m. [h

]

8 m. [h]

0,33 m

.5,3

3 m.

0,33 m

.

α

Z 12:30

35˚


3,5

α

ZW

Z 12:30

N

35˚

15:00

20˚

Z

12:3035˚

ZO 10:00

N


20˚

ZO 10:00

20˚

ZW15:00

20˚

Z

12:3035˚


N N N N N N N N



1 m

.

1 m

.1

m.

1 m

.

0.83m.

0.75

m.

0.75

m.

0.75

m.

0,83 m

.

O

W

ZO

Z

ZW

12:3035˚

10:0020˚

15:0020˚

07:0010˚

18:0010˚

1variant pl

atte

gron

d

dagl

icht

van

uit

één

orië

ntat

ieda

glic

ht v

anui

t tw

ee o

riënt

atie

sda

glic

ht v

anui

t vi

er o

riënt

atie

s

voorgevel (zuid)

door

sned

eis

omet

rie

2 3 4 5 6 7 8

1.1 6.1

1.2 2.1 4.2

4.1

5.1 6.2 7.1 8.1

1.3

2.2 4.3 5.2 6.3 7.2 8.2

1.4 6.4

1.5 2.3 4.5

4.4

5.3 6.5 7.3 8.3

1.6

2.4 3.2

3.1

4.6 5.4 6.6 7.4 8.4

1.7 2.5 3.3 4.7 5.5 6.7 7.5 8.5

1.8 2.6 3.4 4.8 5.6 6.8 7.6 8.6

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dagl

ichtz

one

Ove

rgan

gszo

ne

Gang

zone

Doc

ent W

erk

Plek

500

lux

figuur253figuur252 figuur254

Daglichtvanuitéénoriëntatie:voorjaar/najaar21september,vierramen,bovenkantop4m.hoogte

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Z 12:30

N

minder dan 2xh

35˚


β β

3,5

1,9

1,5

4 m

. [h]

0,1

daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septemberLokaal met schuin aopend plafond richting de daglichtopening1 raamstrook, bovenkant op 3,2 meter hoogte

3,2m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.

α

Daglichtvanuitéénoriëntatie:voor-jaar/najaar21september,vierramen,bovenkantop3,4m.hoogte

Daglichtvanuitéénoriëntatie:voor-jaar/najaar21september,vierramen,bovenkantop4m.hoogte

0 6 8 10 12 14 16

870 W/m²

630 W/m²

tijd in uren

6

8 10

12 14

16 18 20 22

700 W/m

²

450 W/m

²

tijd in uren

6

8

10

12

14

1

6

1

8

2

0

2

2tij

d in

ure

n

280

W/m

²29

0 W

/m²

8 10 12 14 16 18 20 22

900 W/m²

650 W/m²

tijd in uren

6

8 10

12 14

16 18 20 22

900 W/m

²

tijd in uren

6

8

10

12

14

1

6

1

8

2

0

2

2tij

d in

ure

n

280

W/m

²29

0 W

/m²

8 10 12 14 16 18 20 22

720 W/m²

tijd in uren

720 W/m²

tijd in uren 0 6 8 10 12 14 16

O

W

ZO

Z

ZW


15˚

winter

12:3015˚

15:45

5˚

09:305˚

O

W

ZO

Z

ZW

N

35˚






12:3035˚

Z

12:3035˚

ZO 10:00

Z 12:30

Z 12:30

Z 12:30

10:0020˚

15:0020˚

07:0010˚

18:0010˚

NO

O

NWW

ZO

Z

ZW

N

N

N N N


60˚

zomer700 W/m²

minder dan 2xh

2,3 m. [h]

35˚


Z 12:30

35˚

3,5

0,2

2,1

2,3

m. [

h][h

]

1,2

minder dan 2xh

35˚


3,5

1,9

1,5

3,4

m. [

h]

0,1

minder dan 2xh

35˚


β β

3,5

1,9

1,5

4 m

. [h]

0,1

13:0060˚

Z 13:00

Z 12:30

Z 12:30

10:4535˚

14:45

35˚

05:30 15˚

20:1515˚

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.0,

33 m

.0,

33 m

.0,

75 m

.1

m.


20˚

3,4m. [h]

7 m

. [b]

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.0,

33 m

.0,

33 m

.0,

75 m

.1

m.

3,4m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.


2,3m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.


4m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.

6 m. [h

]

8 m. [h]

0,33 m

.5,3

3 m.

0,33 m

.

α

Z 12:30

35˚


3,5

α

ZW

Z 12:30

N

35˚

15:00

20˚

Z

12:3035˚

ZO 10:00

N


20˚

ZO 10:00

20˚

ZW15:00

20˚

Z

12:3035˚


N N N N N N N N



1 m

.

1 m

.1

m.

1 m

.

0.83m.

0.75

m.

0.75

m.

0.75

m.

0,83 m

.

O

W

ZO

Z

ZW

12:3035˚

10:0020˚

15:0020˚

07:0010˚

18:0010˚

1variant pl

atte

gron

d

dagl

icht

van

uit

één

orië

ntat

ieda

glic

ht v

anui

t tw

ee o

riënt

atie

sda

glic

ht v

anui

t vi

er o

riënt

atie

s

voorgevel (zuid)

door

sned

eis

omet

rie

2 3 4 5 6 7 8

1.1 6.1

1.2 2.1 4.2

4.1

5.1 6.2 7.1 8.1

1.3

2.2 4.3 5.2 6.3 7.2 8.2

1.4 6.4

1.5 2.3 4.5

4.4

5.3 6.5 7.3 8.3

1.6

2.4 3.2

3.1

4.6 5.4 6.6 7.4 8.4

1.7 2.5 3.3 4.7 5.5 6.7 7.5 8.5

1.8 2.6 3.4 4.8 5.6 6.8 7.6 8.6

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dagl

ichtz

one

Ove

rgan

gszo

ne

Gang

zone

Doc

ent W

erk

Plek

500

lux

Zorg voor een goede verhoudingen tussen de positie van de daglichtopening en de lokaaldiepte Vermijd diepe lokalen en een lage positie van de daglichtopeningen in de gevel (figuur 250). Het daglicht reikt hierdoor niet voldoende diep in het lokaal.

Voor een goede visuele kwaliteit is een juiste verhouding nodig tussen de hoogte van de daglichtopeningen en de diepte van de lokaal (figuur 252). Het wordt aanbevolen het lokaal niet dieper te maken dan twee keer de hoogte van de daglichtvoorziening [7].

Zorg dat het daglicht wordt gereflecteerdSlecht gereflecteerd daglicht verlicht het lokaal alleen ter plaatse van de daglichtopening.

vergroot het reflecterend oppervlakBij een lokaal met een vlak plafond of rechte wand reikt het daglicht vaak niet diep genoeg in het lokaal. De afschuining zorgt voor meer reflecterend oppervlak. Hierdoor wordt de verdeling van daglicht en distributie verbeterd (figuur 253 en 254).

u i m t e l i j k e g e o m e t r i eR


pagina 139

Stem de façade af op daglichtBij rechte gevels en wanden komt het daglicht niet altijd efficiënt in het lokaal. Hierdoor wordt er niet optimaal gebruik gemaakt van daglicht.

volg de baan van de zonDoor de gevel de ronding van de baan van de zon te geven wordt het lokaal langer voorzien van daglicht.Hierbij moet wel rekening gehouden worden met de grootte en plaatsing van de daglichtvoorzieningen in relatie met de baan van de zon (figuur 255 en 256). Deze is afhankelijk van de plaats op aarde,de datum en de tijd.

0 6 8 10 12 14 16

870 W/m²

630 W/m²

tijd in uren

6

8 10

12 14

16 18 20 22

700 W/m

²

450 W/m

²

tijd in uren

6

8

10

12

14

1

6

1

8

2

0

2

2tij

d in

ure

n

280

W/m

²29

0 W

/m²

8 10 12 14 16 18 20 22

900 W/m²

650 W/m²

tijd in uren

6

8 10

12 14

16 18 20 22

900 W/m

²

tijd in uren

6

8

10

12

14

1

6

1

8

2

0

2

2tij

d in

ure

n

280

W/m

²29

0 W

/m²

8 10 12 14 16 18 20 22

720 W/m²

tijd in uren

720 W/m²

tijd in uren 0 6 8 10 12 14 16

O

W

ZO

Z

ZW


15˚

winter

12:3015˚

15:45

5˚

09:305˚

O

W

ZO

Z

ZW

N

35˚






12:3035˚

Z

12:3035˚

ZO 10:00

Z 12:30

Z 12:30

Z 12:30

10:0020˚

15:0020˚

07:0010˚

18:0010˚

NO

O

NWW

ZO

Z

ZW

N

N

N N N


60˚

zomer700 W/m²

minder dan 2xh

2,3 m. [h]

35˚


Z 12:30

35˚

3,5

0,2

2,1

2,3

m. [

h][h

]

1,2

minder dan 2xh

35˚


3,5

1,9

1,5

3,4

m. [

h]

0,1

minder dan 2xh

35˚


β β

3,5

1,9

1,5

4 m

. [h]

0,1

13:0060˚

Z 13:00

Z 12:30

Z 12:30

10:4535˚

14:45

35˚

05:30 15˚

20:1515˚

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.0,

33 m

.0,

33 m

.0,

75 m

.1

m.


20˚

3,4m. [h]

7 m

. [b]

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.0,

33 m

.0,

33 m

.0,

75 m

.1

m.

3,4m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.


2,3m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.


4m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.

6 m. [h

]

8 m. [h]

0,33 m

.5,3

3 m.

0,33 m

.

α

Z 12:30

35˚


3,5

α

ZW

Z 12:30

N

35˚

15:00

20˚

Z

12:3035˚

ZO 10:00

N


20˚

ZO 10:00

20˚

ZW15:00

20˚

Z

12:3035˚


N N N N N N N N



1 m

.

1 m

.1

m.

1 m

.

0.83m.

0.75

m.

0.75

m.

0.75

m.

0,83 m

.

O

W

ZO

Z

ZW

12:3035˚

10:0020˚

15:0020˚

07:0010˚

18:0010˚

1variant pl

atte

gron

d

dagl

icht

van

uit

één

orië

ntat

ieda

glic

ht v

anui

t tw

ee o

riënt

atie

sda

glic

ht v

anui

t vi

er o

riënt

atie

s

voorgevel (zuid)

door

sned

eis

omet

rie

2 3 4 5 6 7 8

1.1 6.1

1.2 2.1 4.2

4.1

5.1 6.2 7.1 8.1

1.3

2.2 4.3 5.2 6.3 7.2 8.2

1.4 6.4

1.5 2.3 4.5

4.4

5.3 6.5 7.3 8.3

1.6

2.4 3.2

3.1

4.6 5.4 6.6 7.4 8.4

1.7 2.5 3.3 4.7 5.5 6.7 7.5 8.5

1.8 2.6 3.4 4.8 5.6 6.8 7.6 8.6

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dagl

ichtz

one

Ove

rgan

gszo

ne

Gang

zone

Doc

ent W

erk

Plek

500

lux

60o

35o

15o

oost

westnoord

zuid

juni

/maart

december

september

figuur256figuur255[25]



pagina 140

15˚

35˚

60˚

Z 12:30

35˚

6 m. [h

]

8 m. [h]

0,33 m

.5,3

3 m.

0,33 m

.

Z 12:30

35˚

15˚

35˚

60˚

Dagl

ichtz

one

Ove

rgan

gszo

ne

Gang

zone

Voorkom verblindingDirecte verblinding beïnvloedt het visueel comfort.

Daklichten worden gebruikt om daglicht te voorzien in moeilijk te bereiken zones van een onderwijsruimte.Ondanks dat daglicht door daklichten een uniforme daglicht distributie geeft, wordt het zonlicht bij een heldere hemelkoepel vaak als hinderlijk ervaren.

Vermijd horizontale daklichtenVerblinding ontstaat omdat de zon in de middag hoog aan de hemelkoepel staat. Hierdoor komt het daglicht direct in het lokaal en kan er verblinding optreden (figuur 260).

Gebruik verticale daglichtlichtenDoor de geometrie van ruimte of de positie van de daglichtopeningen wordt het onderwijslokaal niet altijd voldoende voorzien van daglicht.Hierbij is een extra daglichtvoorziening nodig om te zorgen voor een goede uniformiteit van de verlichtingssterkte. Door een verticale daglichtvoorziening, als een shed-dak toe te passen, wordt het daglicht zelfs in de gang-zone van het lokaal gebracht (figuur 257). De positie hiervan is afhankelijk van de daglicht-opbrengst door de daglichtvoorziening in de gevel. Samen met andere daglichtvoorzieningen kan erzo een uniforme verdeling en voldoende daglichtsterkte worden verkregen. Om een betere verdeling te krijgen van de luminanties en de kans op verblindingen te verkleinen kunnen verticale lamellen worden toegepast [10] (figuur 258 en 259).

0 6 8 10 12 14 16

870 W/m²

630 W/m²

tijd in uren

6

8 10

12 14

16 18 20 22

700 W/m

²

450 W/m

²

tijd in uren

6

8

10

12

14

1

6

1

8

2

0

2

2tij

d in

ure

n

280

W/m

²29

0 W

/m²

8 10 12 14 16 18 20 22

900 W/m²

650 W/m²

tijd in uren

6

8 10

12 14

16 18 20 22

900 W/m

²

tijd in uren

6

8

10

12

14

1

6

1

8

2

0

2

2tij

d in

ure

n

280

W/m

²29

0 W

/m²

8 10 12 14 16 18 20 22

720 W/m²

tijd in uren

720 W/m²

tijd in uren 0 6 8 10 12 14 16

O

W

ZO

Z

ZW


15˚

winter

12:3015˚

15:45

5˚

09:305˚

O

W

ZO

Z

ZW

N

35˚






12:3035˚

Z

12:3035˚

ZO 10:00

Z 12:30

Z 12:30

Z 12:30

10:0020˚

15:0020˚

07:0010˚

18:0010˚

NO

O

NWW

ZO

Z

ZW

N

N

N N N


60˚

zomer700 W/m²

minder dan 2xh

2,3 m. [h]

35˚


Z 12:30

35˚

3,5

0,2

2,1

2,3

m. [

h][h

]

1,2

minder dan 2xh

35˚


3,5

1,9

1,5

3,4

m. [

h]

0,1

minder dan 2xh

35˚


β β

3,5

1,9

1,5

4 m

. [h]

0,1

13:0060˚

Z 13:00

Z 12:30

Z 12:30

10:4535˚

14:45

35˚

05:30 15˚

20:1515˚

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.0,

33 m

.0,

33 m

.0,

75 m

.1

m.


20˚

3,4m. [h]

7 m

. [b]

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.0,

33 m

.0,

33 m

.0,

75 m

.1

m.

3,4m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.


2,3m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.


4m. [h]

7 m

. [h]

0,33

m.

6,33

m.

0,33

m.

6 m. [h

]

8 m. [h]

0,33 m

.5,3

3 m.

0,33 m

.

α

Z 12:30

35˚


3,5

α

ZW

Z 12:30

N

35˚

15:00

20˚

Z

12:3035˚

ZO 10:00

N


20˚

ZO 10:00

20˚

ZW15:00

20˚

Z

12:3035˚


N N N N N N N N



1 m

.

1 m

.1

m.

1 m

.

0.83m.

0.75

m.

0.75

m.

0.75

m.

0,83 m

.

O

W

ZO

Z

ZW

12:3035˚

10:0020˚

15:0020˚

07:0010˚

18:0010˚

1variant pl

atte

gron

d

dagl

icht

van

uit

één

orië

ntat

ieda

glic

ht v

anui

t tw

ee o

riënt

atie

sda

glic

ht v

anui

t vi

er o

riënt

atie

s

voorgevel (zuid)

door

sned

eis

omet

rie

2 3 4 5 6 7 8

1.1 6.1

1.2 2.1 4.2

4.1

5.1 6.2 7.1 8.1

1.3

2.2 4.3 5.2 6.3 7.2 8.2

1.4 6.4

1.5 2.3 4.5

4.4

5.3 6.5 7.3 8.3

1.6

2.4 3.2

3.1

4.6 5.4 6.6 7.4 8.4

1.7 2.5 3.3 4.7 5.5 6.7 7.5 8.5

1.8 2.6 3.4 4.8 5.6 6.8 7.6 8.6

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dag

licht

zone

Ove

rgan

gszo

ne

Gan

gzon

e

Dagl

ichtz

one

Ove

rgan

gszo

ne

Gang

zone

Doc

ent W

erk

Plek

500

lux

figuur257

figuur258

figuur259

figuur260Daglichtvanuitéénoriëntatie:voorjaar/najaar21september,ééndaklicht

Daglichtvanuitmeerdereoriëntaties:vanuitmeerdereoriëntaties,éénshed-roofmetdaglichtopeningen



pagina 141

Daglichtvanuitéénoriëntatie:voorjaar/najaar21september,ééndaklicht

Daglichtvanuitmeerdereoriëntaties:vanuitmeerdereoriëntaties,éénshed-roofmetdaglichtopeningen

a t e r i a l e nMGebruik lichte diffuus gekleurde materiaal-afwerkingen Om een ruimte als goed en hel-der te ervaren is het belangrijk dat de wanden en plafonds veel daglicht diffuus reflecteren, zodat er hoge luminanties ontstaan [7] (figuur 261-267).

Een oppervlakte reflecteert diffuus als de luminantie (L) op ieder punt van het oppervlak in alle richtingen gelijk is (figuur 261).Figuur 268 toont een materiaal met een glanzende afwerking. Hierbij is de hoek (ß) van het invallende licht (E) dezelfde als de hoek van uittreding (ß). Bij een glanzende afwerking treedt vaak verblinding op.

Het weerkaatsend vermogen van de muren kan ervoor zorgen dat dag- en kunstlicht het onderwijslokaal in worden gestuurd. Hierdoor kan de verlichtingssterkte op het taakoppervlak en in het lokaal toenemen.Het wordt aanbevolen te werken met de volgende percentages:- plafond >80 %,- wanden 50-70 %, - vloeren 20-40 %. - interieurinrichting 25-45 %.

De kleurweergaven van de wanden, plafond, vloer en meubilair zijn belangrijk voor de reflectie en distributie van licht. Heldere kleuren hebben een hogere lichtreflectie dan donkere kleuren (tabel 41).Het is aan te bevelen om te werken met diffuse heldere kleuren voor muur, plafond en vloer .

ßß

L LL

L

L

LLL

L

L

E

E

LL

ßß

L LL

L

L

LLL

L

L

E

E

LL

Diffuse afwerking Glanzende afwerkingfiguur261

tabel41[26]

figuur262stucwerk(nieuw)r=0,70-0,80

figuur264schrijfpapierr=0,70-0,80

figuur266metselwerk(nieuw)r=0,70-0,80

figuur263gips(nieuw)r=0,70-0,80

figuur265beton(nieuw)r=0,40-0,50

figuur267lichtehoutsoortenr=0,30-0,50

figuur269metaalhoogglansr=0,80-0,85

figuur271tegelwitgeglazuurdr=0,85

figuur273lichtgelaktehout-soortenr=0,40-0,50

figuur270glas(afhankelijkvandoorlaatenreflectie)r=0,04

figuur272spiegel(zilver)r=0,80-0,88

figuur274koperr=0,48-0,50

figuur268

reflectiefactor van diffuus reflecterende vlakken

reflectiefactor

licht middel donker

wit 0,80 0,70 -

grijs 0,60 0,35 0,20

zwart - - <0,04

geel 0,70 0,50 0,30

beige 0,65 0,45 0,25

bruin 0,40 0,20 0,07

rood 0,35 0,20 0,10

groen 0,50 0,25 0,12

blauw 0,55 0,25 0,08


pagina 142


N N N N N N N N

1

variant

plat

tegr

ond

dagl

icht

van

uit

één

orië

ntat

ieda

glic

ht v

anui

t tw

ee o

riënt

atie

sda

glic

ht v

anui

t vi

er o

riënt

atie

s

voorgevel (zuid)

door

sned

eis

omet

rie

2 3 4 5 6 7 8

1.1 6.1

1.2 2.1 4.2

4.1

5.1 6.2 7.1 8.1

1.3 6.3

1.4 2.2 4.4

4.3

5.2 6.4 7.2 8.23.1

15 2.3 3.2 4.5 5.3 6.5 7.3 8.3

tabel 42: de onderzoeksvarianten

tabel 43: beoordelingstabel voor de onderzoeksvarianten

n t w e r p s t u d i e sO

daglichtfactor 1 - 3 redelijk3 - <10 goed> 10 onvoldoende

luminantie< 40 cd/m2 onvoldoende25-45 cd/m2 matig45-105 cd/m2 goed

luminantieverhoudingpunten in het gezichtsveld 1:40/40:1 goed

Variant daglichtfactor uniformiteit luminantie luminantieverhoudingen *

winter zomer

1.1 redelijk redelijk redelijk goed onvoldoende

1.2 onvoldoende onvoldoende onvoldoende goed redelijk

1.3 onvoldoende onvoldoende redelijk goed onvoldoende

1.4 onvoldoende onvoldoende onvoldoende goed goed

1.5 onvoldoende onvoldoende onvoldoende goed onvoldoende


2.2 goed redelijk onvoldoende goed goed

2.3 goed goed goed goed goed



4.1 onvoldoende onvoldoende redelijk goed onvoldoende

4.2 redelijk redelijk onvoldoende goed redelijk

4.3 redelijk goed goed goed onvoldoende

4.4 goed goed redelijk goed redelijk

4.5 goed goed redelijk goed goed

5.1 goed redelijk onvoldoende goed goed

5.2 redelijk redelijk onvoldoende goed goed



6.1 onvoldoende onvoldoende onvoldoende goed redelijk


6.3 goed goed onvoldoende goed redelijk

6.4 goed goed onvoldoende goed goed

6.5 goed goed redelijk goed redelijk


7.2 redelijk goed onvoldoende goed goed

7.3 redelijk goed goed goed redelijk

8.1 goed redelijk redelijk goed goed

8.2 redelijk goed redelijk goed goed

8.3 redelijk goed goed goed goed

X = onderzoeksvarianten die niet zijn uitgewerkt

= onderzoeksvarianten met wenselijke resultaten


pagina 143

Ond

erzo

ekss

tudi

es d

aglic

htop

enin

gen:

dagl

icht

van

uit é

én o

riën

tatie

[b] 8

met

er

[b] 7

met

er

CWR

8 meter

minder dan 2xh

3 m

eter

α

kijkrichting

Variant 5.1: Lokaal met schuin aopend plafond en wanden richting de daglichtopening met 4 ramen op het zuiden (schaduwvorming op het werkvlak)opp. gevel: 32 m²opp. daglichtvoorziening: 7,95 m²WWR: 25%

4 m

eter

[h]

1 m

.1,

2 m

.0,

8m.

1m.

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.0,

83 m

.0,

83m

.0,

75 m

.1

m.

15˚

35˚

60˚

Nfiguur277:rendervanhetlokaal

figuur276:daglichtfactor

figuur275:degeometrievanhetlokaalmetpositieen dimensievandedaglichtopeningen

figuur279:deluminantiesop21juniom14:30bijeen helderehemelkoepel

figuur280:deluminantiesop21juniom14:30bijeen bewolktehemelkoepel

figuur278:deluminantiesop21decemberom14:30 bijeenbewolktehemelkoepel

n t w e r p s t u d i e s

d a g l i c h t v a n u i t o r i ë n t a t i eé é nO

Variant5.1:lokaalmetschuinoplopendwandenenplafondrichtingdedaglichtopeningen.4rameneneenbovenlichtophetzuidenopp.gevelzuid:32m2

opp.daglichtvoorzieningzuid:7,9m2

WWRzuid:25%


pagina 144

Ond

erzo

ekss

tudi

es d

aglic

htop

enin

gen:

dagl

icht

van

uit é

én o

riën

tatie

3 m

eter

Variant 8.1: Onderwijslokaal met een convex façade met afschuinende wanden richting de daglich-topening met 4 ramen en 2 bovenlichten op het zuiden. opp. gevel: 43 m²opp. daglichtvoorziening: 13,5m²WWR: 31% (schaduwvorming op het werkvlak)

4 m

eter

CWR

6 meter3 meter

6 m

eter

7 m

eter

kijkrichting

9 meter

N

1 m

.1,

2 m

.0,

8m.

1m.

15˚

35˚

60˚

zomer voorjaar/najaar winter

15˚

35˚

60˚


1m.

1m.

1m.

1m.

0,75m.

1,8m.

0,75

m.

0,75m

.

1,8m.

figuur283:rendervanhetlokaal


figuur284:deluminantiesop21decemberom14:30bijeen bewolktehemelkoepel





Variant8.1:lokaalmetconvexefaçadeenschuinoplopendwandenrichtingdedaglichtopeningen.4ramen,eenbovenlichteneenshed-roofophetzuidenopp.gevelzuid:43m2

opp.daglichtvoorzieningzuid:14m2

WWRzuid:31%



pagina 145

Ond

erzo

ekss

tudi

es d

aglic

htop

enin

gen:

dagl

icht

van

uit t

wee

ori

ënta

ties

4 m

eter

[h]

1 m

.1,

2 m

.1,

3 m

.1m

.1

m.

1 m

.1

m.

0,75

m.

0,75

m.

0,33

m.

0,33

m.

0,75

m.

1 m

.

CWR

minder dan 2xh

α

8 meter

[b] 7

met

er

kijkrichting

Variant 2.3: Lokaal met schuin aopend plafond richting de daglicht opening met 4 ramen op het zuiden en een bovenlicht op het noordenopp. gevel zuid : 28 m²opp. gevel noord: 21 m²opp. daglichtvoorziening zuid: 7,95 m²opp. daglichtvoorziening noord: 6,3 m²WWR zuid: 28%WWR noord: 30%

15˚

35˚

60˚

0,5

m.

3 m

eter

2,5

m.

N







figuur287:degeometrievanhetlokaalmetpositieendimensievandedaglichtopeningen

Variant2.2:lokaalmetschuinoplopendplafondrichtingdedaglichtopeningen.4ramenophetzuideneneenbovenlichtophetnoordenopp.gevelzuid:28m2

opp.gevelnoord:21m2


opp.daglichtvoorzieningnoord:6,3m2

WWRzuid:28%WWRnoord30%



pagina 146

Ond

erzo

ekss

tudi

es d

aglic

htop

enin

gen:

dagl

icht

van

uit t

wee

ori

ënta

ties

4 m

eter

[h]

1 m

.1,

2 m

.0,

8m.

1m.

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.

0,33

m.

0,33

m.

0,75

m.

1 m

.

1 m

.

minder dan 2xh

3 m

eter

1

8 meter

[b] 7

met

er

Variant 3.1: Lokaal met schuin aopend plafond richting de daglichtopening en richting het noorden met 4 ramen op het zuiden en een bovenlicht op het noorden.opp. gevel zuid : 28 m²opp. gevel noord: 28 m²opp. daglichtvoorziening zuid: 7,95 m²opp. daglichtvoorziening noord: 6,3 m²WWR zuid: 28%WWR noord: 23%

15˚

35˚

60˚

kijkrichting

2.7

m.

N

Ond

erzo

ekss

tudi

es d

aglic

htop

enin

gen:

dagl

icht

van

uit t

wee

ori

ënta

ties

4 m

eter

[h]

1 m

.1,

2 m

.0,

8m.

1m.

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.

0,33

m.

0,33

m.

0,75

m.

1 m

.

1 m

.

minder dan 2xh

3 m

eter

1

8 meter

[b] 7

met

er

Variant 3.1: Lokaal met schuin aopend plafond richting de daglichtopening en richting het noorden met 4 ramen op het zuiden en een bovenlicht op het noorden.opp. gevel zuid : 28 m²opp. gevel noord: 28 m²opp. daglichtvoorziening zuid: 7,95 m²opp. daglichtvoorziening noord: 6,3 m²WWR zuid: 28%WWR noord: 23%

15˚

35˚

60˚

kijkrichting

2.7

m.

N

n t w e r p s t u d i e sd a g l i c h t v a n u i t o r i ë n t a t i e st w e eO






Variant3.1:lokaalmetschuinoplopendplafondrichtingdedaglichtopeningenophetnoordenenzuiden.4ramenophetzuideneneenbovenlichtophetnoordenenzuidenopp.gevelzuid:28m2

opp.gevelnoord:28m2






pagina 147

15˚

35˚

60˚


3,5

met

er [h

]

1 m

.1

m.

1 m

.1

m.

0,75

m.

0,75

m.

0,33

m.

0,33

m.

0,75

m.

1 m

.1,

2 m

.0,

8m.

0,5m

.

[b] 8

met

er

CWR

7 meter

[b] 7

met

er

kijkrichting

minder dan 2xh

Variant 4.5: Lokaal met schuin aopend wanden richting de daglichtopening met 4 ramen op het zuiden en een boven licht op het noorden.opp. gevel zuid : 28 m²opp. gevel noord: 21 m²opp. daglichtvoorziening zuid: 7,95 m²opp. daglichtvoorziening noord: 6,3 m²WWR zuid: 28%WWR noord: 30%

1 m

.2,

5 m

.

N

15˚

35˚

60˚


3,5

met

er [h

]

1 m

.1

m.

1 m

.1

m.

0,75

m.

0,75

m.

0,33

m.

0,33

m.

0,75

m.

1 m

.1,

2 m

.0,

8m.

0,5m

.

[b] 8

met

er

CWR

7 meter

[b] 7

met

er

kijkrichting

minder dan 2xh

Variant 4.5: Lokaal met schuin aopend wanden richting de daglichtopening met 4 ramen op het zuiden en een boven licht op het noorden.opp. gevel zuid : 28 m²opp. gevel noord: 21 m²opp. daglichtvoorziening zuid: 7,95 m²opp. daglichtvoorziening noord: 6,3 m²WWR zuid: 28%WWR noord: 30%

1 m

.2,

5 m

.N







Variant4.4:lokaalmetschuinoplopendwandenrichtingdedaglichtopeningen.4ramenophetzuidenmeteenbovenlichtophetnoordenopp.gevelzuid:28m2

opp.gevelnoord:21m2






pagina 148

Ond

erzo

ekss

tudi

es d

aglic

htop

enin

gen:

dagl

icht

van

uit é

én o

riën

tatie

[b] 8

met

er

[b] 7

met

er

CWR

8 meter

minder dan 2xh

3 m

eter

α

kijkrichting


4 m

eter

[h]

1 m

.1,

2 m

.0,

8m.

1m.

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.0,

83 m

.0,

83m

.0,

75 m

.1

m.

15˚

35˚

60˚

N

Ond

erzo

ekss

tudi

es d

aglic

htop

enin

gen:

dagl

icht

van

uit é

én o

riën

tatie

[b] 8

met

er

[b] 7

met

er

CWR

8 meter

minder dan 2xh

3 m

eter

α

kijkrichting


4 m

eter

[h]

1 m

.1,

2 m

.0,

8m.

1m.

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.0,

83 m

.0,

83m

.0,

75 m

.1

m.

15˚

35˚

60˚

N

Ond

erzo

ekss

tudi

es d

aglic

htop

enin

gen:

dagl

icht

van

uit é

én o

riën

tatie

[b] 8

met

er

[b] 7

met

er

CWR

8 meter

minder dan 2xh

3 m

eter

α

kijkrichting


4 m

eter

[h]

1 m

.1,

2 m

.0,

8m.

1m.

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.0,

83 m

.0,

83m

.0,

75 m

.1

m.

15˚

35˚

60˚

N







Variant5.2:lokaalmetschuinoplopendplafondenwandenrichtingdedaglichtopeningen.4ramenophetzuidenmeteenbovenlichtophetnoordenenhetzuidenopp.gevelzuid:32m2

opp.gevelnoord:21m2






pagina 149

Variant 6.5: Onderwijslokaal met een convex façade met afschuinende wanden richting de daglichtopening met 4 ramen op het zuiden en een bovenlicht op het noordenopp. noordgevel: 21 m²opp. zuidgevel: 38 m²opp. daglichtvoorziening noord: 5,3 m²opp. daglichtvoorziening zuid: 9,5 m²WWR noord: 25% WWR zuid: 25% (schaduwvorming op het werkvlak)

15˚

35˚

60˚


3,5

met

er

CWR

6 meter3 meter

6 m

eter

7 m

eter

kijkrichting

9 meter

N

1 m

.1,

2 m

.0,

8m.

0,5m

.

1 m

.2,

5 m

.

1m.

1m.

1m.

1m.

0,75m.

1,8m.

0,75

m.

0,75m

.

1,8m.






figuur311dimensievandedaglichtopeningen

Variant6.4:lokaalmetconvexefaçademetschuinoplopendewandenrichtingdedaglichtopeningen.4ramenophetzuidenmeteenbovenlichtophetnoorden.opp.gevelzuid:21m2

opp.gevelnoord:38m2






pagina 150

N

7 meter

7 m

eter

kijkrichting

minder dan 2xh

15˚

35˚

60˚


1 m

.0,

75 m

.1

m.

1 m

.2,

5 m

.

3,5

met

er [h

]

1 m

.1

m.

0,5

m.

2,2

m.

2,2

m.

0,75

m.

Variant 1.8: 2 ramen op het zuiden en een bovenlicht op het noordenopp. gevel: 24,5 m²opp. daglichtvoorziening noord: 6,3 m²opp. daglichtvoorziening oost: 1 m²opp. daglichtvoorziening zuid: 4,65 m²opp. daglichtvoorziening west: 1m²WWR noord: 26%WWR oost: 4%WWR zuid: 19%WWR west: 4%

CWR

CWR

4 m

eter

[h]

1 m

.1,

2 m

.0,

8 m

.1,

0m.

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.

0,33

m.

0,33

m.

0,75

m.

1 m

.

0,5

m.

CWR

minder dan 2xh

3 m

eter

α

8 meter

[b] 7

met

er

kijkrichting

Variant 2.5: Lokaal met schuin aopend plafond richting de daglich-topening met 4 ramen op het zuiden en een bovenlicht op het noorden, oosten en westenopp. gevel noord: 21 m²opp. gevel oost: 28 m²opp. gevel zuid: 28 m²opp. gevel west: 28 m²opp. daglichtvoorziening noord: 6,3 m²opp. daglichtvoorziening oost: 1 m²opp. daglichtvoorziening zuid: 7,95 m²opp. daglichtvoorziening west: 1 m²WWR noord: 30%WWR oost: 4%WWR zuid: 28%WWR west: 4%

2,5

m.

N

15˚

35˚

60˚

2 m.

4 m

eter

[h]

1 m

.1,

2 m

.0,

8 m

.1,

0m.

1 m

.1

m.

1 m

.0,

75 m

.0,

75 m

.

0,33

m.

0,33

m.

0,75

m.

1 m

.

0,5

m.

CWR

minder dan 2xh

3 m

eter

α

8 meter

[b] 7

met

er

kijkrichting

Variant 2.5: Lokaal met schuin aopend plafond richting de daglich-topening met 4 ramen op het zuiden en een bovenlicht op het noorden, oosten en westenopp. gevel noord: 21 m²opp. gevel oost: 28 m²opp. gevel zuid: 28 m²opp. gevel west: 28 m²opp. daglichtvoorziening noord: 6,3 m²opp. daglichtvoorziening oost: 1 m²opp. daglichtvoorziening zuid: 7,95 m²opp. daglichtvoorziening west: 1 m²WWR noord: 30%WWR oost: 4%WWR zuid: 28%WWR west: 4%

2,5

m.

N

15˚

35˚

60˚

2 m.






Variant2.3:lokaalmetschuinaflopendeplafondrichtingdedaglichtopeningen.4ramenophetzuidenmeteenbovenlichtophetnoorden,oosten,zuidenenwesten.opp.gevelnoord:21m2

opp.geveloost:28m2

opp.gevelzuid:28m2

opp.gevelwest:28m2


opp.daglichtvoorzieningoost:1,5m2



WWRnoord30%WWRoost:4%WWRzuid28%WWRwest4%


n t w e r p s t u d i e sd a g l i c h t vanuit o r i ë n t a t i e smeerdereO


pagina 151







Variant3.2:lokaalmetschuinoplopendplafondrichtingdedaglichtopeningenophetnoordenenzuiden,metvierramenophetzuidenenbovenlichtophetnoordenoosten,zuidenenwestenopp.gevelnoord:21m2

opp.geveloost:28m2

opp.gevelzuid:28m2

opp.gevelwest:21m2

opp.daglichtvoorzieningnoord:6m2

opp.daglichtvoorzieningoost:1m2



WWRnoord:30%WWRoost:4%WWRzuid:28%WWRwest:4%



pagina 152







Variant4.5:lokaalmetschuinoplopendwandenrichtingdedaglichtopeningen,metvierramenophetzuidenenbovenlichtophetnoordenoosten,zuidenenwestenopp.gevelnoord:21m2

opp.geveloost:25m2

opp.gevelzuid:28m2

opp.gevelwest:25m2








pagina 153







Variant5.3:lokaalmetschuinoplopendplafondrichtingdedaglichtopeningen,metvierramenophetzuidenenbovenlichtophetnoordenoosten,zuidenenwestenopp.gevelnoord:21m2

opp.geveloost:29m2

opp.gevelzuid:32m2

opp.gevelwest:29m2








pagina 154


Variant 6.7: Onderwijslokaal met een convex façade met afschuinende wanden richting de daglichtopening met 4 ramen op het zuiden en een bovenlicht op het noorden, oosten en westenopp. noordgevel: 21 m²opp. oostgevel: 1 m²opp. zuidgevel: 38 m²opp. westgevel: 1 m²opp. daglichtvoorziening noord: 5,3 m²opp. daglichtvoorziening oost: 21 m²opp. daglichtvoorziening zuid: 9,5 m²opp. daglichtvoorziening west: 21 m²WWR noord: 25% WWR oost: 5% WWR zuid: 25% WWR oost: 5%(schaduwvorming op het werkvlak)

15˚

35˚

60˚


3,5

met

er

CWR

6 meter3 meter

6 m

eter

7 m

eter

kijkrichting

9 meter

N

1 m

.1,

2 m

.0,

8m.

0,5m

.

1 m

.2,

5 m

.

1m.

1m.

1m.

1m.

0,75m.

1,8m.

0,75

m.

0,75m

.

1,8m.

2 m.

2 m.






Variant6.5:lokaalmetconvexefaçademetschuinoplopendewandenrichtingdedaglichtopeningen.4ramenophetzuidenmeteenbovenlichtophetnoorden,oosten,zuidenenwesten.opp.gevelnoord:21m2

opp.geveloost:21m2

opp.gevelzuid:28m2

opp.gevelwest:21m2








pagina 155


Variant 7.5:Onderwijslokaal met een convex façade met afschuinende wanden richting de daglich-topening met 4 ramen en een bovenlicht op het zuiden en het noorden. opp. gevel noord: 18m²opp.gevel oost: 1m²opp. gevel zuid: 38 m²opp.gevel west: 1m²opp. daglichtvoorziening noord: 2,6 m²opp. daglichtvoorziening oost: 21m²opp. daglichtvoorziening zuid: 10,3 m²opp. daglichtvoorziening west: 21m²WWR noord: 14%WWR oost: 5%WWR zuid: 27% WWR west: 5%(schaduwvorming op het werkvlak)

3 m

eter

4 m

eter

CWR

6 meter3 meter

6 m

eter

7 m

eter

kijkrichting

9 meter

N

1 m

.1,

2 m

.0,

8m.

1m.

0,5

m.

2,5

m.

15˚

35˚

60˚


1m.

1m.

1m.

1m.

0,75m.

1,8m.

0,75

m.

0,75m

.

1,8m.

2 m.

2 m.






Variant7.3:lokaalmetconvexefaçademetschuinoplopendewandenrichtingdedaglichtopeningen.4ramenophetzuidenmeteenbovenlichtophetnoorden,oosten,zuidenenwesten.opp.gevelnoord:18m2

opp.geveloost:21m2

opp.gevelzuid:38m2

opp.gevelwest:21m2








pagina 156







Variant8.2:lokaalmetconvexefaçadeenschuinoplopendwandenenplafondrichtingdedaglichtopeningenmetvierramen,bovenlichtophetnoordenenzuideneneenshed-roofophetzuidenopp.gevelnoord:18m2

opp.gevelzuid:43m2



WWRnoord:14%WWRzuid:31%



pagina 157


Variant 8.5: Onderwijslokaal met een convex façade met afschuinende wanden richting de daglich-topening met 4 ramen en 2 bovenlichten op het zuiden en 1 op het noorden. opp. gevel noord: 18 m²opp.gevel oost: 0,5 m²opp. gevel zuid: 43 m²opp.gevel west: 0,5 m²opp. daglichtvoorziening noord: 2,6 m²opp. daglichtvoorziening oost: 21 m²opp. daglichtvoorziening zuid: 13,5m²opp. daglichtvoorziening west: 21 m²WWR noord: 14% WWR oost: 2,5%WWR zuid: 31%WWR west: 2,5% (schaduwvorming op het werkvlak))

Ond

erzo

ekss

tudi

es d

aglic

htop

enin

gen:

dagl

icht

van

uit v

ier o

riën

tatie

s

4 m

eter

CWR

6 meter3 meter

6 m

eter

7 m

eter

kijkrichting

9 meter

N

1 m

.1,

2 m

.0,

8m.

1m.

3 m

eter

0,5

m.

2,5

m.

15˚

35˚

60˚


15˚

35˚

60˚


1m.

1m.

1m.

1m.

0,75m.

1,8m.

0,75

m.

0,75m

.

1,8m.

1,0 m.

1,0 m.






Variant8.3:lokaalmetconvexefaçademetschuinoplopendewandenrichtingdedaglichtopeningen.4ramenophetzuidenmeteenbovenlichtophetnoorden,oosten,zuidenenwesten.Ophetzuideniseenshed-roofgeplaatst.opp.gevelnoord:18m2

opp.geveloost:21m2

opp.gevelzuid:38m2

opp.gevelwest:21m2





WWRnoord14%WWRoost:2,5%WWRzuid31%WWRwest2,5%



pagina 158

DEE

L IV

: E

valu

atie


pagina 159

Indithoofdstukwordtergekekennaarhetgeeneerderbeschrevenis.Ditwordtgetoetstaandeonderzoeksvraag,diewas:

Hoe kan daglicht in onderwijsruimten worden verbeterd ter behoeve van het visueel comfort?

Alseerstezullendeconclusiesvandeonderzoek-enpuntsgewijswordenbeschreven.tertweedezullendeconclusiesvanhetontwerpgedeeltewordenvermeld.Vervolgenswordenereenaantalaanbevelingenbesprokenbetreffendehetuiteindelijkeresultaatvanditonderzoek:dedaglichtstrategie.

Tenslottezaleringegaanwordenoppuntenvooreventueelvervolgonderzoek.

8.1 Conclusies onderzoekInhetveldonderzoekzijnvieronderwijsgebouwenuitgekozenenzevenonderwijsruimten onderzocht.Decriteriavoorditonderzoekwarendeaspectendiedevisuelekwaliteitenhetvisuelecomfortbepalen.

- door daglichtopeningen hoger in de gevel te plaatsen wordt het daglicht in het lokaal voorzien.

- lokalen met een schuin oplopend plafond richting de daglichtopeningen voorzien het lokaal beter en dieper van daglicht;



- door onderscheid te maken in daglicht openingen voor daglicht en daglicht openingen voor uitzicht wordt er bewust en strategisch omgegaan met daglicht;

- daglichtraamstroken zorgen voor een betere verdeling van daglicht in het lokaal;

- daglichtraamblokken zorgen voor plaatselijk daglicht in het lokaal;

8. Conclusies en aanbevelingen


- lokalen met daglichtopeningen in tegen overgestelde richtingen geven een betere uniformiteit in verlichtingssterkte dan daglichtopeningen die aaneengesloten zijn.

Deconclusiesuitditonderzoekvormendeelsdebasisvoordedaglichtstrategie.

8.2 Conclusie ontwerpIndedaglichtstrategiewerdendeconclusiesvanhetveld-endeliteratuurstudiesvermeld.Dezedaglichtstrategieisopgedeeldinvijfthema’s:- gebruikersfactoren- oriëntatie- positie- ruimtelijkegeometrie- materialenDezedaglichtstrategiegeeftinongeveertienpagina’sweerwelkestappenessentieelzijnbijhetontwerpenmetdaglichtinonderwijsruimten.

Uiteindelijkvormdededaglichtstrategiedebasis,dievoorde29verschillendeontwerpstudies(tabel42)zijngemaakt.Deontwerpstudieszijngecategoriseerdindriedelen:- Daglichtvanuitéénoriëntatie;- daglichtvanuittweeoriëntaties;- daglichtvanuitvieroriëntaties.Decriteriavoordeontwerpstudieswarenhetverkrijgenvan:eenvoldoendedaglichtfactor,eengoedeverdelingvandeverlichtingssterkteendejuistehoeveelheidluminantieindezomerenwinter.

Tabel43toonteenvergelijkingvandeonderzoeksstudies.Uitdezeontwerpstudiesiseentientalstudiestotbestegekozenenverwerktinparagraaf7.5.Debestestudiesvoordaglichtvanuitéénoriëntatiezijn:- onderzoeksstudie5.1- onderzoeksstudie8.1


pagina 160

Debestestudiesvoordaglichtvanuittweeoriëntatieszijn:- onderzoeksstudie2.2- onderzoeksstudie3.1- onderzoeksstudie4.4- onderzoeksstudie5.2- onderzoeksstudie6.4- onderzoeksstudie8.2

Debestestudiesvoordaglichtvanuitmeerdereoriëntatieszijn:- onderzoeksstudie2.3- onderzoeksstudie3.2- onderzoeksstudie5.3- onderzoeksstudie6.5- onderzoeksstudie7.3- onderzoeksstudie8.3

8.3 Aanbevelingen Indezeparagraafwordendeaanbevelingenbesprokenenwordeneraanbevelingenbetreffendeeeneventueelvervolgonderzoekgedaan.

aanbevelingenDeprobleemstellingvanditonderzoekheeftgeresulteerdineendaglichtstrategiemeteentientalontwerpstudieswaarindevisuele kwaliteitgoedis.Ditdientdearchitectenontwerperbewusttemakenvanhetgebruikvandaglichtinonderwijsruimten.Hetismetnamebelangrijkdaterbegrepenwordtwelkebasisregelstengrondslagliggenaandevisuelekwaliteitzodatergripisopdeconsequentiesvandaglichtineenonderwijslokaal.Erisbewustgekozenvoorrelatiefeenvoudigeontwerpparameters.Hierdoorwordtdearchitectminimaalbeperktinzijnontwerpvrijheid.

Hopelijkzettenonderzoekenals,architectenertoeaantotaaloplossingentebedenkenvoorallebouwkundigeontwerpenmetvisuelekwaliteit.Dedaglichtstrategiekaneenvoudigwordengebruiktenkanhetleidentoteensnelle verspreidingvankennisindearchitectuur.

vervolgonderzoekHetverbeterenvandevisuelekwaliteitinonderwijsruimtenkanbreedwordenopgevat.Erkanbijvoorbeeldookgekekenwordennaardeeffectenophetgebruikvanenergiedoorverminderingvankunstlicht.Tijdenshetdefiniërenvandeonderzoeksvraagisergekekennaardeeventueletijdsduurvanhetonderzoekinrelatiemetgroottevanhetonderzoek.Ineersteinstantiewaseendergelijkonderzoeksvraagmetdebeschrevenafbakeningreeëlvoordegegevenonderzoeksperiode.

Tijdenshetontwerpwerdduidelijkdatereenbelangrijkeparameteronbrak.Erwordtinhetonderzoekgesprokenoverhetstrevennaareenlaagratiotussendeoppervlaktevandedaglichtopeningendeoppervlaktevandegevel(WWR).Ditvoorhetoptimaliserenvandevisuelekwaliteitinrelatiemetdemogelijktemperatuuroverschrijdinginhetlokaal.NuisermetdeontwerpstudieseengoedevisuelekwaliteitbereiktaandehandvaneenlaagWWR.Dezestudieszijnietdoorberekendvooreeneventueletemperatuuroverschreiding.Wanneerer,bijvoorbeeldmetsimulatiestudies,eenaannamekanwordengedaanoverjuisteWWRendemogelijketemperatureninhetlokaalisereenvanuiteenbouwfysischeoogpunteengoederuimtegecreëerd.

8.4 EvaluatieMethetbovenstaandeonderzoekisergeprobeerdmiddelseenvoudigeveranderingenineenstandaardlokaaldeonderzoeksvraagtebeantwoorden.Deaanbevelingengeveneenbeeldvanhoedaglichthetbestegebruiktkanwordeninhetlokaal.


pagina 161

9. LiteratuurlijstBronvermelding tekst

[1] Loveland,J. “Northwest Public Health” Spring/Summer2005

[2] Boersma,T.,Verstegen,T.“ Nederland naar school” NAIuitgevers,Rotterdam1996

[4] Broekhuizen,D.,“Openluchtscholen in Nederland”010Uitgevers,Rotterdam2006

[6] Aries,M.B.C.,“Human Lighting Demands” 2006

[7] Loveland,J. “Designing for Delight,3D/IResearch&Development.

[8] BoyceP.R“Human Factors in Lighting “ 2ndEdition,LightingResearchCentre,2003

[9] Kim,J.J.,WinemanJ.”Are windows and views really better?” TaubmencollegeofArchitectureandUrbanPlanning, UniversityofMichigan

[10] InnovativeDesign “Guide for Daylighting Schools” LightingResearchCentreRensselaerPolytechnicInstitute

[11] Veldhuizen,E.“Licht-zinnig onderwijs” afstudeerrapport Bouwtechnologie Technische Universiteit Delft 2006

[13] “Daglicht en scheidingsconstructies; tijdelijk dictaat voor ‘licht’ “bouwfysischontwerpen2,november2008,TU/e

[14] BoyceP.R., ‘Daylight & Architecture’ Autumn2006Issue4

[16] Velds.M.“Daglichtsystemen en visueel comfort” SBR,TUDelft2000

[17] NederlandseNormNEN-EN12464-1.‘ Licht en verlichting Werkverlichting- Deel 1 Werkplekken binnen’,maart2003

[18] Dubois,M.C.,“Impact of Shading Devices on Daylight Quality in Offices”LundUniversity,LundInstituteofTechnology, Lund2001.”

[19] MeletE.“Living Daylights 01: Daglicht in Architectuur”AeneasBoxtel2006

[20] Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf, Deel 3 Verlichting in Scholen

[21] Tregenza,P.Loe,D.“The Design of Lighting”E&FNSpon,UK,1998.

[25] vanderLinden,A.C.“Bouwfysica” ThiemeMeulenhoffUtrechtZutphen2000

[26] Bouwfysischtabellarium,TU,Delft

[27] A.E.vandenBremer:Technische Leidraad Scholenbouw,VNG Uitgeverij,DenHaag2005

[28] HeschongMahoneGroup:Daylighting in Schools,FairOaks1999

[29] TNO-GezondeGebouwenenInstallaties(E.H.deGroot,L.Zonneveldt,J.S.C.vanPutten): Monitoring renovatie verlichting in school, Delft2002

[30] NederlandseNormNEN-EN3087-1997.‘ Ergonomie - Visuele ergonomie in relatie tot verlichting - Principes en toepassingen’,september1997

Bronvermelding data

[31] www.Satel-Light.com.DeEuropesedatabankvoordaglichtenzonneradiatie.

Bronvermelding figuren

[3] Figuur5,7en8 BeeldbankStadsarchiefAmsterdam[5] Figuur9 ArchitectuurstudioHertzberger,http://www.hertzberger.nl[12] Figuur10 http://www.eduspace.esa.int/subtopic/default.asp?document=295&language=nl[15] Figuur12 http://www.eduvip.nl/cms/faceted_search/results/-/-/extract/relevance/ taxonomy:71,36?page=6[22] Figuur25 http://www.technoteam.de[23] Figuur29 http://www.de-bolderik.nl/[24] Figuur31,163 http://www.noventa.nl/pages/pagina.aspx?pid=70bec7f1-880d-4eab-bd4c-cb06c 25ca9f4

De resterende figuren zijn gemaakt door auteur van deze scriptie.


pagina 162

BIJLAGE I: Openluchtschool voor het Gezonde Kind

Verlichtingssterkte op het horizontale vlak (winter)Resultatenvoorhetonderwijsruimten2.03en2.04aandehandvanveldmetingen.

Demetroodgemarkeerdewaardenvoldoennietaandegesteldeeisen.Voordepositioneringvandepuntenwordtverwezennaarfiguur65en58,pagina51en52.

Verlichtingssterkte op het verticale vlak (winter)Resultatenvoorhetonderwijsruimten2.03en2.04aandehandvanmeetverrichtingen.Voordepositioneringvandepuntenwordtverwezennaarfiguur67en69,pagina51en52.

tabel 44: meetresultaten voor de horizontale verlichtingssterkte op het horizontale vlak voor het lokaal 2.03 en 2.04

tabel 45: meetresultaten voor de verticale verlichtingssterkte op het horizontale vlak voor het lokaal 2.03 en 2.04

meetpunt verlichtingssterkte lokaal 2.04 verlichtingssterkte lokaal 2.03

zonder kunstlicht (lux) met kunstlicht (lux) zonder kunstlicht lux) met kunstlicht (lux)

1a 722 795 585 665

1b 883 990 620 713

1c 905 975 1027 1196

1d 1120 1357 1137 1282

2a 390 515 370 615

2b 623 870 515 867

2c 480 757 677 1022

2d 722 980 606 807

3a 850 960 211 458

3b 341 590 315 695

3c 220 441 630 941

3d 213 398 810 626

4a 722 795 341 628

4b 497 322 555 700

4c 150 290 606 807

4d - - 1360 1518

verlichtingssterkte lokaal 2.04 verlichtingssterkte lokaal 2.03

meetpunt verlichtingssterkte (lux) meetpunt verlichtingssterkte (lux)

noord-west oriëntatie zuid-oost oriëntatie

1d 1830 2a 299

2d 1490 1a 712

noord-oost oriëntatie zuid-west oriëntatie

1d 1600 1a 1964

1c 1930 1b 1740

1b 1810 1c 1845

1a 1960 1d 1722

zuid-oost oriëntatie noord-west oriëntatie

1a 2230 1d 1720

1b 2350 2d 1517

1c 2510 3d 1610

1d 2517 4d 1420

zuid-west oriëntatie noord-oost oriëntatie

4a 940 4d 1430

4b 370 4c 1310

centraal op het bord centraal op het bord

345 380


pagina 163

Uniformiteit van de verlichtingssterkteResultatenzonderkunstlichtvoorhetonderwijsruimten2.04aandehandvanveldmetingen.

Demetroodgemarkeerdewaardenvoldoennietaandegesteldeeisen.Voordepositioneringvandepuntenwordtverwezennaarfiguur65pagina51.

tabel 46: meetresultaten voor uniformiteit in verlichtingssterkte voor het lokaal 2.04

uniformiteit van de verlichtingssterkte lokaal 2.04

verlichtingssterkte in de meetpunten (lux)

verhouding

1b

883

1c 905 1.02

2c 480 0.54

2b 623 0.70

2a 390 0.44

1a 722 0.81

2b

623

1b 883 1.41

1c 905 1.45

2c 480 0.77

3c 220 0.35

3b 341 0.54

3a 850 1.36

2a 390 0.62

1a 722 1.15

3b

341

2c 480 1.40

2d 722 2.11

4c 150 0.43

4b 497 1.45

4a 722 2.11

3a 850 2.49

2a 390 1.14

2b 722 2.11

4b

213

3c 220 1.03

3b 341 1.60

3a 850 3.67

4a 722 3.12

4c 150 0.70



verhouding

2d

722

1d 1120 1.55

1c 905 1.25

2c 480 0.66

3c 220 0.30

3d 213 0.29

2c

480

1c 905 1.88

1d 1120 2.33

2d 722 1.50

3d 213 0.47

3c 220 0.45

3b 213 0.44

2b 623 1.29

1b 883 1.83

2b

623

1c 905 1.45

2c 480 0.77

3c 220 0.35

3b 341 0.54

3a 850 1.36

2a 390 0.62

1a 722 1.15

1b 883 1.41

2a

390

1a 722 1.85

1b 883 2.26

2b 623 1.59

3b 341 0.84

3a 850 2.17


pagina 164

Resultatenzonderkunstlichtvoorhetonderwijsruimten2.03aandehandvanveldmetingen.

Demetroodgemarkeerdewaardenvoldoennietaandegesteldeeisen.Voordepositioneringvandepuntenwordtverwezennaarfiguur68,pagina52.




verhouding

1c

1027

1d 1137 0.90

2d 606 0.59

2c 677 0.65

2b 515 0.50

1b 620 0.60

2c

677

1c 1027 1.51

1d 1137 1.67

2d 606 0.89

3d 810 1.19

3c 630 0.93

3b 315 0.46

2b 515 0.76

1b 1137 1.67

3c

630

2c 677 1.07

2d 606 0.91

3d 810 1.28

4d 1360 2.15

4c 606 0.96

4b 555 0.88

3b 810 1.28

2b 606 0.96

4c

606

3c 630 1.03

3d 810 1.33

4d 1360 2.24

4b 555 0.91

3b 315 0.51



verhouding

2d

606

1d 1137 1.87

1c 1027 1.69

2c 677 1.11

3c 630 1.03

3d 810 1.33

2c

677

1c 1027 1.51

1d 1137 1.67

2d 606 0.89

3d 810 1.19

3c 630 0.93

3b 315 0.46

2b 515 0.76

1b 620 0.91

2b

515

1c 1027 1.99

2c 677 1.31

3c 630 1.22

3b 315 0.61

3a 211 0.40

2a 370 0.71

1a 585 1.13

1b 620 1.20

2a

370

1a 585 1.58

1b 620 1.76

2b 515 1.39

3b 315 0.85

3a 211 0.56


pagina 165



verhouding

1c

1027

1d 1137 0.90

2d 606 0.59

2c 677 0.65

2b 515 0.50

1b 620 0.60

2c

677

1c 1027 1.51

1d 1137 1.67

2d 606 0.89

3d 810 1.19

3c 630 0.93

3b 315 0.46

2b 515 0.76

1b 1137 1.67

3c

630

2c 677 1.07

2d 606 0.91

3d 810 1.28

4d 1360 2.15

4c 606 0.96

4b 555 0.88

3b 810 1.28

2b 606 0.96

4c

606

3c 630 1.03

3d 810 1.33

4d 1360 2.24

4b 555 0.91

3b 315 0.51

De gemiddelde daglichtfactorResultatenzonderkunstlichtvoorhetonderwijsruimten2.03en2.04aandehandvanveldmetingen.

Demetroodgemarkeerdewaardenvoldoennietaandegesteldeeisen.Voordepositioneringvandepuntenwordtverwezennaarfiguur93en94,pagina160.Deberekeningisgedaanaandehandvanformule1en2pagina32.

daglichtfactor per rij, lokaal 2.04


factor per punt (%)

factor per rij(%)

rij 1

1a 722 12.2

15.31b 883 14.9

1c 905 15.3

1d 1120 18.9

rij 1

1a 722 12.2

11.32a 390 6.6

3a 850 14.4

4a 722 12.2

rij 24b 497 8.4

8.23b 341 5.7

2b 623 10.5

rij 22b 623 10.5

10.22c 480 8.1

2d 722 12.2

rij 3

3d 213 3.6

3.23c 220 3.7

3c 220 3.7

4c 150 2.5

E;vrijeveldbuiten5900 lux



factor per punt (%)

factor per rij(%)

rij 1

1a 585 9.9

14.31b 620 10.5

1c 1027 17.4

1d 1137 19.2

rij 1

1d 1137 19.2

15.82d 606 10.2

3d 626 10.6

4d 1360 23.0

rij 22a 370 6.2

8.82b 515 8.7

2c 677 11.4

rij 22c 677 11.4

10.73c 630 10.6

4c 606 10.2

rij 3

3a 211 3.5

5.83b 315 5.3

3b 315 5.3

4b 555 9.4


tabel 48: meetresultaten voor de (gemiddelde) daglichtfactor voor het lokaal 2.04



pagina 166

De gemiddelde horizontale verlichtingssterkte in de zomer (juni) tussen 12:00 en 14:00 uur.Resultatenzonderkunstlichtvoordeonderwijsruimten2.03en2.04aandehandvanberekeningen.

lokaal 2.04 lokaal 2.03

meetpunten DF (%) E;hor. (lux) meetpunten DF (%) E;hor. (lux)

winter zomer winter zomer

1a 12.2 6368 1a 9.9 5167

1b 14.9 7777 1b 10.5 5481

1c 15.3 7986 1c 17.4 9082

1d 18.9 9865 1d 19.2 10022

2a 6.6 3445 2a 6.2 3236

2b 10.5 5481 2b 8.7 4541

2c 8.1 4228 2c 11.4 5950

2d 12.2 6368 2d 10.2 5324

3a 14.4 7516 3a 3.5 1827

3b 5.7 2975 3b 5.3 2766

3c 3.7 1930 3c 10.6 5533

3d 3.6 1890 3d 10.6 5533

4a 12.2 6368 4a 0 0

4b 8.4 4385 4b 9.4 4906

4c 2.5 1305 4c 10.2 5324

4d 0 0 4d 23 12006

DFgem. 9.9 % DFgem. 11.1 %

E;hor.gem. 5192 lux E;hor.gem. 5780 lux

E;vrijeveldbuiten 52200 lux

Voordepositioneringvandepuntenwordtverwezenfiguur65en58,pagina51en52.Deberekeningisgedaanaandehandvanformule2pagina32.

VoorditlokaalzijngeenberekeningengemaaktvoordewinteraandehandvandatavanSatel-light.DitomdatdehorizontaleverlichtingssterkteinhetvrijeveldvoordemetingenlagerwasdanvolgensdedatavanSatel-lightenhierdoordehorizontaleverlichtingssterktealleenwordtverhoogd.

tabel 50: resultaten voor de horizontale verlichtingssterkte in de zomer aan de hand van data van Satel-light [31]


pagina 167

BIJLAGE II: Openbare basisschool de Bolderik

Verlichtingssterkte op het horizontale vlak (winter)Resultatenvoordeonderwijsruimten1.04en1.05aandehandvanveldmetingen.

Demetroodgemarkeerdewaardenvoldoennietaandegesteldeeisen.Voordepositioneringvandepuntenwordtverwezennaarfiguur113en114,pagina73.

Verlichtingssterkte op het verticale vlak (winter)Resultatenvoordeonderwijsruimten1.04en1.05,aandehandvansimulaties.

Demetroodgemarkeerdewaardenvoldoennietaandegesteldeeisen.


zonder kunstlicht (lux) met kunstlicht (lux) zonder kunstlicht (lux) met kunstlicht (lux)

1a 267 348 72 157

1b 625 740 65 184

1c 640 705 76 166

1d 328 430 72 182

2a 232 407 24 227

2b 280 534 28 259

2c 290 540 30 245

2d 245 485 30 230

3a 393 520 15 215

3b 300 650 27 277

3c 275 648 46 280

3d 400 537 33 278

4a 290 344 27 205

4b 205 469 40 247

4c 183 443 92 248

4d 318 385 65 285

verlichtingssterkte lokaal 1.04 verlichtingssterkte lokaal 1.05

meetpunt verlichtingssterkte (lux) meetpunt verlichtingssterkte (lux)

zuid-oost oriëntatie

1a 207 1a 30

1b 324 1b 35

1c 354 1c 32

1d 345 1d 29

centraal op het bord centraal op het bord

177 31

tabel 51: meetresultaten voor de verticale verlichtingssterkte op het horizontale vlak voor het lokaal 1.04 en 1.05

tabel 52: meetresultaten voor de verticale verlichtingssterkte op het horizontale vlak voor het lokalen 1.04 en 1.05.


pagina 168

Uniformiteit van de verlichtingssterkteResultatenzonderkunstlichtvoorhetonderwijslokaal1.04aandehandvanveldmetingen.





verhouding

2a

232

1a 267 1.1

1b 625 2.7

2b 280 1.20

3b 400 1.7

3a 393 1.7

2b

280

2a 232 0.8

1a 267 0.9

1b 625 2.3

1c 640 2.3

2c 290 1.0

3c 275 1.0

3b 300 1.0

3a 393 1.4

2c

290

2b 280 1.0

1b 625 2.1

1c 640 2.2

1d 328 1.1

2d 245 0.8

3d 400 1.4

3c 275 0.9

3b 300 1.0

2d

245

3d 400 1.6

3c 275 1.1

2c 290 1.2

1c 640 2.6

1d 328 1.3



verhouding

1c

640

1d 328 0.5

2d 245 0.4

2c 290 2.20

2b 280 0.4

1b 625 1.0

2c

290

1c 640 2.2

1d 328 1.1

2d 245 0.8

3d 400 1.4

3c 275 0.9

3b 300 1.0

2b 280 1.0

1b 625 2.1

3c

275

2c 290 1.0

2d 245 0.9

3d 400 1.4

4d 318 1.1

4c 183 0.7

4b 318 1.1

3b 400 1.4

2b 245 0.9

4c

183

4d 318 1.7

3d 400 2.2

3c 275 1.50

3b 300 1.6

4b 318 1.7


pagina 169

Resultatenzonderkunstlichtvoorhetonderwijslokaal1.05aandehandvanveldmetingen.


tabel 54: meetresultaten voor uniformiteit in verlichtingssterkte voor het lokaal 1.05.



verhouding

2a

24

1a 72 3.0

1b 65 2.70

2b 28 1.16

3b 27 1.12

3a 15 0.62

2b

28

2a 24 0.85

1a 72 2.57

1b 65 2.32

1c 76 2.71

2c 30 1.07

3c 46 1.64

3b 27 0.96

3a 15 0.53

2c

30

2b 28 0.93

1b 65 2.53

1c 76 2.53

1d 72 2.4

2d 30 1.0

3d 33 1.1

3c 46 1.53

3b 27 0.9

2d

30

3d 33 1.1

3c 46 1.53

2c 30 1.0

1c 76 2.53

1d 72 2.4



verhouding

1c

76

1d 72 0.94

2d 30 0.39

2c 30 0.39

2b 28 0.36

1b 65 0.85

2c

30

1c 76 2.53

1d 72 2.4

2d 30 1.0

3d 33 1.1

3c 46 1.53

3b 27 0.9

2b 30 1.0

1b 65 2.16

3c

46

2c 30 0.65

2d 30 0.65

3d 33 0.71

4d 65 1.41

4c 92 2.0

4b 40 0.86

3b 27 0.58

2b 28 0.60

4c

92

4d 65 1.41

3d 33 0.35

3c 46 0.5

3b 27 0.29

4b 65 0.70


pagina 170

De gemiddelde daglichtfactorResultatenzonderkunstlichtvoordeonderwijsruimten1.04en1.05aandehandvanveldmetingen.

Demetroodgemarkeerdewaardenvoldoennietaandegesteldeeisen.Voordepositioneringvandepuntenwordtverwezennaarfiguur128en129,pagina79.Deberekeningisgedaanaandehandvanformule1en2pagina32.



factor per punt (%)

factor per rij (%)

rij 1

1a 267 5.7

9.91b 625 13.5

1c 640 13.6

1d 328 7.0

rij 2

2a 323 6.9

6.02b 280 5.9

2c 290 6.1

2d 245 5.2

rij 3

3a 393 8.37.2

3b 300 6.4

3c 275 5.8

3d 400 8.5

rij 4

4a 290 6.1

5.24b 205 4.3

4c 183 3.9

4d 318 6.7




factor per punt (%)

factor per rij (%)

rij 1

1a 72 2.4

2.31b 65 2.2

1c 76 2.5

1d 72 2.4

rij 2

2a 24 0.8

1.02b 28 0.9

2c 30 1.0

2d 30 1.0

rij 3

3a 15 0.54.0

3b 27 0.9

3c 46 1.5

3d 33 1.1

rij 4

4a 27 0.9

1.84b 40 1.3

4c 92 3.1

4d 65 2.2





pagina 171

De gemiddelde horizontale verlichtingssterkte in de zomer (juni) tussen 12:00 en 14:00Resultatenvoordeonderwijsruimten1.04en1.05zonderkunstlichtaandehandvanberekeningen.


meetpunten DF (%) E;hor. (lux) meetpunten DF (%) E;hor. (lux)


1a 5.7 2895 1a 2.4 1219

1b 13.5 6858 1b 2.2 1117

1c 13.7 6908 1c 2.5 1270

1d 7 3556 1d 2.4 1219

2a 6.9 3505 2a 0.8 406

2b 5.9 2997 2b 0.9 457

2c 6.1 3098 2c 1 508

2d 5.2 2641 2d 1 508

3a 8.3 4216 3a 0.5 254

3b 6.4 3251 3b 0.9 457

3c 5.8 2946 3c 1.5 762

3d 8.5 4318 3d 1.1 558

4a 6.1 3098 4a 0.9 457

4b 1.3 2184 4b 1.3 660

4c 3.9 1981 4c 3.1 1574

4d 6.7 3403 4d 2.2 1117

DFgem. 7.1 % DFgem. 1.5 %



Voordepositioneringvandepuntenwordtverwezennaarfiguur113en114,pagina73.Deberekeningisgedaanaandehandvanformule2pagina32.




pagina 172

De gemiddelde horizontale verlichtingssterkte in de winter (december) tussen 12:00 en 14:00Resultatenvoordeonderwijsruimten1.05zonderkunstlichtaandehandvandegemiddeldehorizontaleverlichtingssterkteophetvrijevlakbuiten(9900lux)volgensSatel-light[31].

lokaal 1.05

meetpunten DF (%) E;hor. (lux)

winter winter

1a 2.4 238

1b 2.2 218

1c 2.5 248

1d 2.4 238

2a 0.8 80

2b 0.9 90

2c 1 99

2d 1 99

3a 0.5 50

3b 0.9 90

3c 1.5 148

3d 1.1 109

4a 0.9 90

4b 1.3 129

4c 3.1 307

4d 2.2 218

DFgem. 1.5 %

E;hor.gem. 163 lux


Voordepositioneringvandepuntenwordtverwezennaarfiguur113,pagina73.Deberekeningisgedaanaandehandvanformule2pagina32.


Voorhetlokaal1.04zijngeenberekeningengemaaktvoordewinteraandehandvandatavanSatel-light.DitomdatdehorizontaleverlichtingssterkteinhetvrijeveldvoordemetingenlagerwasdanvolgensdedatavanSatel-lightenhierdoordehorizontaleverlichtingssterktealleenwordtverhoogd.

tabel 58: resultaten voor de horizontale verlichtingssterkte in de winter aan de hand van data van Satel-light [31]


pagina 173

BIJLAGE III: Vensterschool Oosterpark

Verlichtingssterkte op het horizontale vlak (winter)Resultatenaandehandvanveldmetingen.


Verlichtingssterkte op het verticale vlak (winter)Resultatenaandehandvanmeetverrichtingen.


meetpunt verlichtingssterkte lokaal

zonder kunstlicht (lux) met kunstlicht (lux)

1a 12.8 230

1b 242 415

1c 34.7 333

1d 18.8 330

2a 24.5 360

2b 62.2 635

2c 46.0 540

2d 151 722

3a 34.0 360

3b 35.0 490

3c 36.0 454

3d 115 520

4a 55.0 215

4b 15.8 160

4c 21.0 164

4d 12.6 258

verlichtingssterkte lokaal noord

meetpunt verlichtingssterkte (lux)

verdiepingshoograam zuid

1 750

2 805

verdiepingshoograam oost

3 695

4 630

raam op noord (speellokaal)

5 56

centraal op het bord 205

tabel 59: meetresultaten voor de verticale verlichtingssterkte op het horizontale vlak voor het lokaal

tabel 60: meetresultaten voor de verticale verlichtingssterkte op het horizontale vlak voor het lokaal


pagina 174

Uniformiteit van de verlichtingssterkteResultatenzonderkunstlichtaandehandvanveldmetingen.


uniformiteit van de verlichtingssterkte lokaal


verhouding

3a

34

4a 55 1.6

4b 15.8 0.4

3b 35 1.0

2b 62.2 1.8

2a 24.5 0.7

3b

35

4a 55 1.5

4b 15.8 0.4

4c 21 0.6

3c 36 1.0

2c 46 1.3

2b 62.2 1.8

2a 24.5 0.7

3a 34 0.9

3c

36

4b 15.8 0.4

4c 21 0.5

4d 12.6 0.3

3d 115 3.2

2d 151 4.2

2c 46 1.3

2b 62.2 1.7

3b 35 0.9

3d

115

4d 12.6 0.1

4c 21 0.1

3c 36 0.3

2c 46 0.4

2d 151 1.3

uniformiteit van de verlichtingssterkte lokaal


verhouding

4b

15.8

4a 55 3.5

3a 34 2.1

3b 35 2.2

3c 36 2.2

4c 21 1.3

3b

35

4a 55 1.5

4b 15.8 0.4

4c 21 0.6

3c 36 1.0

2c 46 1.3

2b 62.2 1.7

2a 24.5 0.7

3a 34 0.9

2b

63

3b 35 0.6

3a 34 0.5

2a 24.5 0.4

1a 12.8 0.2

1b 242 3.9

1c 34.7 0.6

2c 46 0.7

3c 36 0.6

1b

242

1a 12.8 0.0

2a 24.5 0.1

2b 62.2 0.3

2c 46 0.2

1c 34.7 0.1

tabel 61: meetresultaten voor uniformiteit in verlichtingssterkte voor het lokaal


pagina 175

De gemiddelde daglichtfactorResultatenzonderkunstlichtaandehandvanveldmetingen.

Demetroodgemarkeerdewaardenvoldoennietaandegesteldeeisen.Voordepositioneringvandepuntenwordtverwezennaarfiguur166,pagina98.Deberekeningisgedaanaandehandvanformule1en2pagina32.

daglichtfactor per rij


factor per punt (%)

factor per rij (%)

rij 1

1a 12.8 0.3

1.81b 242 5.7

1c 34.7 0.8

1d 18.8 0.4

rij 1

1d 18.8 0.4

1.62d 151 3.6

3d 115 2.7

4d 12.6 0.3

rij 22a 24.5 0.6

1.02b 62 1.5

2c 46.0 1.0

rij 22c 46.0 1.0

0.73c 36 0.4

4c 21 0.8

rij 3

3a 34 0.8

0.83b 35 0.8

4b 15.8 0.4

4a 55 1.3


tabel 62: meetresultaten voor de (gemiddelde) daglichtfactor voor het lokaal

De gemiddelde horizontale verlichtings-sterkte in de zomer (juni) tussen 12:00-14:00.Resultatenvoordeonderwijsruimtezonderkunstlichtaandehandvanberekeningen.

lokaal


winter zomer

1a 0.3 139

1b 5.7 2644

1c 0.8 371

1d 0.4 185

2a 0.6 278

2b 1.5 696

2c 1 464

2d 3.6 1670

3a 0.8 371

3b 0.8 371

3c 0.4 185

3d 2.7 1252

4a 1.3 603

4b 0.4 185

4c 0.8 371

4d 0.3 139

DFgem. 1.3 %

E;hor.gem. 662 lux






pagina 176

De gemiddelde horizontale verlichtingssterkte in de winter (december) tussen 12:00 en 14:00Resultatenvoordeonderwijsruimtezonderkunstlicht,aandehandvandegemiddeldehorizontaleverlichtingssterkteophetvrijevlakbuiten(9300lux)volgensSatel-light[31].

lokaal


winter winter

1a 0.3 28

1b 5.7 530

1c 0.8 75

1d 0.4 38

2a 0.6 56

2b 1.5 140

2c 1 39

2d 3.6 335

3a 0.8 75

3b 0.8 75

3c 0.4 37

3d 2.7 251

4a 1.3 121

4b 0.4 37

4c 0.8 74

4d 0.3 28

DFgem. 1.3 %

E;hor.gem. 133 lux






pagina 177

BIJLAGE IV: PCBS de Claercamp

Verlichtingssterkte op het horizontale vlak (winter)Resultatenzonderkunstlichtvoordeonderwijsruimten1.11en1.07aandehandvanveldmetingen.


Verlichtingssterkte op het verticale vlak (winter)Resultatenvoordeonderwijsruimten1.11en1.07,aandehandvanveldmetingen.


tabel 65: meetresultaten voor de horizontale verlichtingssterkte op het horizontale vlak voor het lokaal 1.11 en 1.07


zonder kunstlicht (lux) met kunstlicht (lux) zonder kunstlicht (lux) met kunstlicht (lux)

1a 1285 1460 1950 2145

1b 1137 1449 2002 2194

1c 2252 2250 2892 2950

1d 1725 1915 2670 2903

2a 1574 2026 480 780

2b 1294 1832 957 1279

2c 1095 1632 753 125

2d 897 1355 738 1020

3a 1830 2775 393 608

3b 676 1185 473 927

3c 441 940 484 905

3d 338 775 379 673

4a 1844 2044 300 503

4b 618 864 440 815

4c 341 647 442 788

4d 261 485 313 443

verlichtingssterkte lokaal 1.11


raam op de oostzijde

1 4310

2 4340

3 4300

4 4360

raam op de zuidzijde

5 4900

6 4650

7 4830

8 4600

9 4690

10 4220


verlichtingssterkte lokaal 1.07


raam op de zuidzijde

1 5180

2 5820

3 5890

4 5820

5 5610

6 5670

raam op de ganzijde (noord)

7 1435

8 1450

9 1299

9 1180

10 1122


tabel 66: meetresultaten voor de verticale verlichtingssterkte op het horizontale vlak voor het lokalen 1.11 en 10.7


pagina 178

Uniformiteit van de verlichtingssterkteResultatenzonderkunstlichtvoorhetonderwijslokaal1.11aandehandvanveldmetingen.





verhouding

3a

1830

4a 1844 1.0

4b 618 0.3

3b 676 0.4

2b 1294 0.7

2a 1574 0.9

3b

676

4a 1844 2.7

4b 618 0.9

4c 341 0.5

3c 441 0.6

2c 1095 1.6

2b 1294 1.9

2a 1574 2.3

3a 1830 2.7

3c

441

4b 618 1.4

4c 341 0.8

4d 261 0.6

3d 338 0.8

2d 897 2.0

2c 1095 2.5

2b 1294 2.9

3b 676 1.5

3d

338

4d 261 0.8

4c 341 1.0

3c 441 1.3

2c 1095 3.2

2d 897 2.6



verhouding

4b

261

4a 300 1.1

3a 393 1.5

3b 473 1.8

3c 484 1.8

4c 442 1.7

3b

676

4a 300 0.4

4b 440 0.6

4c 442 0.6

3c 484 0.7

2c 753 1.1

2b 957 1.4

2a 480 0.7

3a 393 0.6

2b

1294

3b 473 0.4

3a 393 0.3

2a 480 0.4

1a 1950 1.5

1b 2002 1.6

1c 2892 2.2

2c 753 0.6

3c 484 0.4

1b

1137

1a 1950 1.7

2a 480 0.4

2b 738 0.6

2c 753 0.7

1c 2892 2.5


pagina 179

Resultatenzonderkunstlichtvoorhetonderwijslokaal1.07aandehandvanveldmetingen.


Voordepositioneringvandepuntenwordtverwezennaarfiguur189,pagina109.



verhouding

3a

393

4a 300 1.0

4b 440 1.1

3b 473 1.2

2b 957 2.4

2a 480 1.2

3b

473

4a 300 0.6

4b 440 0.9

4c 442 0.9

3c 484 1.0

2c 753 1.6

2b 957 2.0

2a 480 1.0

3a 393 0.8

3c

484

4b 440 0.9

4c 442 0.9

4d 313 0.6

3d 379 0.8

2d 738 1.5

2c 753 1.5

2b 957 2.0

3b 473 1.0

3d

379

4d 313 0.8

4c 442 1.2

3c 484 1.3

2c 753 2.0

2d 738 1.9



verhouding

4b

440

4c 442 1.0

3c 484 1.1

3b 473 1.0

3a 393 0.9

4a 300 0.7

3b

473

3a 393 0.8

4a 300 0.6

4b 440 0.9

4c 442 0.9

3c 484 1.0

2c 753 1.6

2b 957 2.0

2a 480 1.0

2b

957

2a 480 0.5

1a 1950 2.0

1b 2002 2.0

1c 2892 3.0

2c 753 0.8

3c 484 0.5

3b 473 0.5

3a 393 0.4

1b

2002

1a 1950 1.0

2a 480 0.2

2b 957 0.5

2c 753 0.4

1c 2892 1.4



pagina 180

De gemiddelde daglichtfactorResultatenzonderkunstlichtvoordeonderwijsruimten1.11en1.07aandehandvanveldmetingen.


Voordepositioneringvandepuntenwordtverwezennaarfiguur214en215,pagina117Deberekeningisgedaanaandehandvanformule1en2pagina32.


verlichtingssterkte in de meetpunten

factor per punt (%)

factor per rij(%)

rij 1oost

1d 1725 13.4

11.61c 2252 17.5

1b 1137 8.8

1s 1285 10.5

rij 1zuid

1a 1285 10.5

12.92a 1584 12.4

3a 1830 14.4

4a 1844 14.4

rij 2zuid

4b 618 4.86.7

3b 676 5.2

2b 1294 10.2

rij 2oost

2d 897 7.18.6

2c 1095 8.7

2b 1294 10.2

rij 3

4c 341 2.7

2.83c 441 3.5

3d 338 2.6

3c 441 3.5

4d 261 2.0





verlichtingssterkte in de meetpunten

factor per punt (%)

factor per rij (%)

rij 1

1a 1950 15.2

18.51b 2002 15.6

1c 2892 22.6

1d 2670 20.8

rij 2

2a 480 3.7

5.72b 957 7.5

2c 753 5.8

2d 738 5.7

rij 3

3a 393 3.03.3

3b 473 3.6

3c 484 3.7

3d 379 2.9

rij 4

4a 300 2.3

2.84b 440 3.4

4c 442 3.4

4d 313 2.4



pagina 181

De gemiddelde horizontale verlichtingssterkte in de zomer (juni) tussen 12:00 en 14:00Resultatenvoordeonderwijsruimten1.07en1.11zonderkunstlichtaandehandvanberekeningen.


meetpunten DF (%) E;hor. (lux) meetpunten DF (%) E;hor. (%)


1a 10.5 5523 1a 15.2 7995

1b 8.8 4628 1b 15.6 8205

1c 17.5 9205 1c 22.6 11887

1d 13.4 7048 1d 20.6 10835

2a 12.4 6522 2a 3.7 1946

2b 10.2 5365 2b 7.5 3945

2c 8.0 4577 2c 5.8 3050

2d 7.1 3724 2d 5.7 2998

3a 14.1 7416 3a 3 1578

3b 5.2 2735 3b 3.6 1893

3c 3.5 1841 3c 3.7 1946

3d 2.6 1376 3d 2.9 1525

4a 14.4 7574 4a 2.3 1209

4b 4.8 2524 4b 3.4 1788

4c 2.7 1420 4c 3.4 1788

4d 2 1052 4d 2.4 1262

DFgem. 8.6 % DFgem. 7.6 %



Voordepositioneringvandepuntenwordtverwezennaarfiguur185en189,pagina108en109.Deberekeningisgedaanaandehandvanformule2pagina32.



pagina 182

De gemiddelde horizontale verlichtingssterkte in de winter (december) tussen 12:00 en 14:00Resultatenvoordeonderwijsruimten1.11en1.07zonderkunstlicht,aandehandvandegemiddeldehorizontaleverlichtingssterkteophetvrijevlakbuiten(9400lux)volgensSatel-light[31].

lokaal 1.11


winter winter

1a 10.5 987

1b 8.8 827

1c 17.5 1645

1d 13.4 1260

2a 12.4 1165

2b 10.2 959

2c 8.0 818

2d 7.1 667

3a 14.1 1325

3b 5.2 489

3c 3.5 329

3d 2.6 244

4a 14.4 1353

4b 4.8 451

4c 2.7 254

4d 2 188

DFgem. 8.6 %

E;hor.gem. 864 lux


Voordepositioneringvandepuntenwordtverwezennaarfiguur185en189,pagina108en109.Deberekeningisgedaanaandehandvanformule2pagina32.



lokaal 1.07


winter winter

1a 15.2 1428

1b 15.6 1467

1c 22.6 2125

1d 20.6 1936

2a 3.7 348

2b 7.5 705

2c 5.8 545

2d 5.7 538

3a 3 228

3b 3.6 338

3c 3.7 347

3d 2.9 273

4a 2.3 216

4b 3.4 320

4c 3.4 320

4d 2.4 226

DFgem. 7.6 %

E;hor.gem. 760 lux


pagina 183

BIJLAGE V: Vragenlijst gebruikersonderzoek

Enquête naar daglicht in onderwijsruimten

Mijn afstudeeronderzoek van de opleiding Bouwtechnologie aan de TU Delft richt zich op visuele kwaliteit in onderwijsruimten.Er is voor gekozen om deze onderwijsruimten te onderzoeken naar het visuele comfort.Met deze enquête wordt er geprobeerd inzicht te krijgen in de positieve en negatieve invloeden van daglicht door de gebruikers in een onderwijsruimte.

Hopelijk ben u bereid de vragen zo eerlijk en compleet mogelijk in te vullen.Wanneer u de vragen hebt ingevuld, kunt u de ingevulde enquête retourneren aan de contactpersoon.

De antwoorden worden alleen gebruikt als onderdeel voor het onderzoek naar daglicht in onderwijs-ruimten. De gegevens worden niet gebruikt voor andere doeleinden.

Alvast bedankt voor uw tijd en medewerking.

- Slaat u a.u.b. de pagina om -

Ydo SchuuringStudent TU DelftAfdeling: BouwtechnologieLeerstoel: Climate Design


pagina 184

Enquête naar daglicht in onderwijsruimten

Datum: ……………………………… Naam:………………………………

Inleidende vragen:

1: Bent u man of vrouw? Man Vrouw

2: Wat is uw leeftijd? Jonger dan 30 jaar Tussen 30 en 45 jaar Ouder dan 45 jaar

3. Bent u links of rechtshandig? Rechts Links

4. Sinds wanneer werkt u in het huidige gebouw? Korter dan 6 maanden Tussen 6 tot 12 maanden Langer dan 12 maanden

De volgende vragen hebben betrekking op het comfort in het lokaal

5. Wat maakt volgens u een prettige ruimte?

Comfortabele temperatuur Goede verlichting Goede ventilatie Uitzicht Geluidsoverlastvrij

6: Wat vindt u prettig aan dit lokaal? …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………7: Wat vindt u minder prettig aan dit lokaal? …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

8. Hoe ervaart u dit lokaal?

Helder Donker Goede kleuren Onjuist verlicht Anders(specificeera.u.b.) ………………………………………………………………………………......................................................

Enquête naar daglicht in onderwijsruimten p.2


pagina 185

De volgende vragen hebben betrekking op het licht op uw werkplek

9. Gaat uw voorkeur uit naar het werken in daglicht, kunstlicht of een combinatie hiervan?

Mijn voorkeur gaat uit naar het werken in kunstlicht Mijn voorkeur gaat uit naar het werken in daglicht Mijn voorkeur gaat uit naar het werken in daglicht en kunstlicht

10. Maakt u gebruik van de (extra) kunstlicht bij het bord?

Nee Ja Er is geen extra kunstlicht voorziening bij het bord

11. Heeft u vaak de volgende klachten over (dag)licht op uw werkplek?

Te veel kunstlicht Te weinig kunstlicht Het kunstlicht is onregelmatig Hinderlijkereflectiesdoorkunstlicht Zoja,waarbevindenzichdereflecties ………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Te veel daglicht Te weinig daglicht Het daglicht is onregelmatig Hinderlijkereflectiesdoordaglicht Zoja,waarbevindenzichdereflecties …………………………………………………………………………………………………………………………………………………

12. Alles bijeen, hoe tevreden bent u over het daglicht op uw werkplek? Zeer ontevreden

Zeer tevreden



pagina 186

De volgende vragen hebben betrekking op het licht op uw werkplek

9. Gaat uw voorkeur uit naar het werken in daglicht, kunstlicht of een combinatie hiervan?

Mijn voorkeur gaat uit naar het werken in kunstlicht Mijn voorkeur gaat uit naar het werken in daglicht Mijn voorkeur gaat uit naar het werken in daglicht en kunstlicht

10. Maakt u gebruik van de (extra) kunstlicht bij het bord?

Nee Ja Er is geen extra kunstlicht voorziening bij het bord

11. Heeft u vaak de volgende klachten over (dag)licht op uw werkplek?

Te veel kunstlicht Te weinig kunstlicht Het kunstlicht is onregelmatig Hinderlijkereflectiesdoorkunstlicht Zoja,waarbevindenzichdereflecties ………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Te veel daglicht Te weinig daglicht Het daglicht is onregelmatig Hinderlijkereflectiesdoordaglicht Zoja,waarbevindenzichdereflecties …………………………………………………………………………………………………………………………………………………

12. Alles bijeen, hoe tevreden bent u over het daglicht op uw werkplek? Zeer ontevreden

Zeer tevreden



pagina 187

De volgende vragen hebben betrekking over de ramen in het lokaal

13. Hoe belangrijk zijn ramen in uw lokaal?

Zeer belangrijk Minder belangrijk Niet belangrijk

14. Wat ervaart u als voordeel van ramen?

Geeft het tijdstip van de dag aan Laten zien wat er buiten gebeurt Laten zonlicht binnen Geven uitzicht Toont het klimaat

15. Wat ervaart u als nadeel van ramen?

Laten teveel warmte binnen in de zomer Laten teveel koude binnen in de winter Laten teveel zonlicht binnen Verminderen privacy Vergrotendekansophinderlijkereflectie

16. Kunt u vanuit uw werkpositie voldoende naar buiten kijken als u dat zou willen?

Ja Nee

17. Bent u tevreden over de afmeting van de ramen?

Te groot Goed Te klein

18. Hoe tevreden bent u over het uitzicht op uw werkplek? Zeer ontevreden

Zeer tevreden



pagina 188

19. Heeft u nog aanvullende op- of aanmerkingen betreft daglicht over dit lokaal?

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Bedankt voor uw medewerking aan dit onderzoek



pagina 189

BIJLAGE VI: Antwoordenlijst gebruikersonderzoek


pagina 190

OpenluchtschoolvoorhetGezondeKind

BasisschooldeBolderik

vragen lokaal2.04

lokaal2.03 lokaal1.04

lokaal1.05

bentueenmanofvrouw

man vrouw - - -

watisuwleeftijd?

ouder dan 45 jaar

jonger dan 30 jaar

- - - -

bentulinksofrechtshandig

links rechts - - -

sindswanneerwerktuinhetgebouw?

langer dan 12 maanden


- - - -

watmaaktvolgensueenprettigeruimte?

geluids-overlastvrij

goede verlichting

- - - -

watvindtuprettigaandit

lokaal?

lekker licht (veel ramen)

het is lekker licht

- - - -

watvindtuminderprettigaanditlokaal?

temperatuur moeilijk te regelen (enkel glas)

het is tochtig en koud soms (in de winter)

- - - -

hoeervaartuditlokaal?

helder helder - - - -

gaatuwvoorkeuruit

naarhetwerkenin

daglicht,kunstlichtofeencombinatie

hiervan?

mijn voorkeur gaat uit naar werken met daglicht

mijn voorkeur gaat uit naar werken met kunstlicht en daglicht

- - - -

maatugebruikvan(extra)

kunstlichtbijhetbord?

er is geen extra kun-stlicht-voorziening bij het bord

ja - - - -

heeftuvaakdevolgende

klachtenover(dag)lichtopuwwerkplek?

nee nee soms te zonnig in het lokaal (zomer)

- - - -

allesbijeen,hoetevredenbentuoverhetdaglichtopuwwerkplek?

matig tevre-den

matig tevreden tot ontevreden

- - - -

hoebelangrijkzijn

rameninuwlokaal?

zeer belan-grijk

zeer belangrijk - - - -

watervaartualsvoordeelvan

ramen?

laten zonli-cht binnen

laten zien van er buiten gebeurt

- - - -

watervaartualsnadeelvan

ramen?

aten teveel warmte binnen in de zomer en laten teveel koude binnen in de winter

laten teveel koude binnen in de winterlaten teveel zonlicht binnen

- - - -

kuntuvanuituwwerkpositievoldoendenaarbuitenkijkenalsudatzouwillen?

ja ja - - - -

bentutevredenoverdeafmetingvanderamen?

goed goed - - - -

hoetevredenbentuoverhetuitzichtopuwwerkplek?

zeer tevreden

ontevreden - - - -

BasisschooldeVensterschool

BasisschooldeClaercamp

lokaal1.03 lokaal1.11 lokaal1.07

- - man vrouw man man

- - ouder dan 45 jaar

ouder dan 45 jaar

ouder dan 45 jaar

tussen de 30 en 45 jaar

- - rechts rechts rechts rechts

- - langer dan 12 maanden



korter dan 6 maanden

- - goede verlichting,geluids-overlastvrij

comfortabeletemperatuurgoede verlichting,goede ventilatie,uitzicht

comfortabeletemperatuurgoede verlichting,goede ventilatie,uitzicht,geluids-overlastvrij

comfortabeletemperatuurgoede verlichting,goede ventilatie,geluids-overlastvrij

- - grote wastafel op goede hoogte

veel licht en kleuren

uitzichtgoede verlichting

lichtinval van buiten

- - grote tem-peratuurschommelin-gen

zomers vaak te warmte fel licht, relflectie en geluidsoverlast door verkeer

geluidsoverlastventilatie

lawaai van buiten en de deuren in het gebouw

- - helder helder en goede kleuren

helder engoede kleuren

helder,rumoerig en oud

- - voorkeur gaat uit naar werken in daglicht


voorkeur gaat uit naar werken in daglicht


- - er is geen extra kun-stlicht-voorziening bij het bord

nee ja nee

- - te weinig kunstlichtHinderlijke reflecties door daglicht op de tafeltjes

te veel daglicht en hindelijke reflecties door reflecties op de werkvlak-ken van de leerkracht en de leerlingen

- -

matig tevreden

matig tevreden

zeer tevreden tevreden

zeer belangrijk

zeer belangrijk

zeer belangrijk zeer belangrijk

laatzonlicht binnen

laat zonlicht binnen geven uitzichttoont klimaat

laten zien wat er buiten gebeurtlaten zonlicht binnengeven uitzicht

laten zien wat er buiten gebeurtlaten zonlicht binnengeven uitzicht

laten teveel warmte binnen in de zomer en laten teveel koude binnen in de winter

laten teveel zonlicht binnenvergroten de kans op hinderlijke reflecties

laten teveel warmte binnen in de zomer

laten teveel warmte binnen in de zomer

ja ja ja ja

goed goed goed goed

- goed tevreden

goed tevreden zeer tevreden zeer ontevreden

- = onderzoeksresultaten niet ontvangen

tabel 73: resultaten gebruikersonderzoek


pagina 191

BIJLAGE VII: Resultaten ontwerpstudies


pagina 192








Variant1.1:lokaalmeteenraamophetzuidenopp.gevelzuid:25m2


WWRzuid:64%



pagina 193








Variant1.2:lokaalmeteen4rameneneenbovenlichtophetzuidenopp.gevelzuid:25m2


WWRzuid:32%



pagina 194








Variant2.1:lokaalmetschuinoplopendplafondrichtingdeda-glichtopeningenmet4rameneneenbovenlichtophetzuidenopp.gevelzuid:28m2


WWRzuid:28%



pagina 195








Variant4.1:lokaalmetschuinoplopendwandenrichtingdedaglichtopeningenmeteenraamophetzuidenopp.gevelzuid:28m2


WWRzuid:56%



pagina 196








Variant4.2:lokaalmetschuinoplopendwandenrichtingdeda-glichtopeningenmetvierrameneneenbovenlichtophetzuidenopp.gevelzuid:28m2


WWRzuid:28%



pagina 197








Variant6.1:lokaalmetconvexefaçadeenschuinoplopendwan-denrichtingdedaglichtopeningenmettweeramenophetzuidenopp.gevelzuid:38m2


WWRzuid:39%



pagina 198








Variant6.2:lokaalmetconvexefaçadeenschuinoplopendwandenrichtingdedaglichtopeningenmetvierramenenbovenlichtophetzuidenopp.gevelzuid:38m2


WWRzuid:25%



pagina 199








Variant7.1:lokaalmetconvexefaçadeenschuinoplopendwandenenplafondrichtingdedaglichtopeningenmetvierramenenbovenlichtophetzuidenopp.gevelzuid:38m2


WWRzuid:27%



pagina 200







Variant1.3:lokaalmeteenraamophetzuideneneenbovenlichtophetnoordenopp.gevelzuid:25m2



WWRzuid:65%WWRzuid:26%



pagina 201







Variant1.4:lokaalmetvierramenophetzuideneneenbovenlichtophetnoordenenzuidenopp.gevelzuid:25m2






pagina 202







Variant4.3:lokaalmetschuinoplopendewandenrichtingdedaglichtopeningenmeteenraamophetzuideneneenbovenlichtophetnoordenopp.gevelzuid:25m2

opp.gevelzuid:28m2






pagina 203







Variant6.3:lokaalmetconvexefaçadeenschuinoplopendwandenrichtingdedaglichtopeningenmettweeramenenbovenlichtophetnoordenopp.gevelnoord:21m2

opp.gevelzuid:38m2






pagina 204







Variant7.2:lokaalmetconvexefaçadeenschuinoplopendwandenrichtingdedaglichtopeningenmetvierramenenbovenlichtophetnoordenenzuidenopp.gevelnoord:18m2

opp.gevelzuid:38m2






pagina 205







Variant1.5:lokaalmetvierramenenbovenlichtophetoosten,zuidenenwestenopp.gevelnoord:25m2

opp.geveloost:25m2

opp.gevelzuid:25m2

opp.gevelwest:25m2








pagina 206

BIJLAGE VIII: Eisen voor daglicht in onderwijsgebouwen

Eisen voor daglicht in onderwijsgebouwen

-BB art 3.3134lid 1, 2;-Arbobesluit art.6.4;-Arbomeester p.90

Arbomeester p.90 -Arbobesluit art.6.5;-Arbomeester p.90

Theorielokaal EenVGheefteenDLOnietkleinerdan5%vanVO,meteenmin.van0,5m²

Breedtevandaglichtopeningisnietminderdan10%vanderuimteomtrek

Demogelijkheidmoeterzijnrechtstreekszonlichtteweren.Ditmagaandebinnen-enaandebuitenzijde

Vaklokaal EenVGheefteenDLOnietkleinerdan5%vanVO,meteenmin.van0,5m²



Werkplaats EenVGheefteenDLOnietkleinerdan5%vanVO,meteenmin.van0,5m²



Gymnastiek- en Speel-lokalen

EenVGheefteenDLOnietkleinerdan5%vanVO,meteenmin.van0,5m²

- Demogelijkheidmoeterzijnrechtstreekszonlichtteweren.Ditmagaandebinnen-enaandebuitenzijde

Aula c.q. overblijfrui-mte

- - Demogelijkheidmoeterzijnrechtstreekszonlichtteweren.Ditmagaandebinnen-enaandebuitenzijde

Directie –en nevenrui-mten




Toilet-, bad-en kleedruimten



-

Verkeersgangen EenVGheefteenDLOnietkleinerdan5%vanVO,meteenmin.van0,5m²


-

Afkortingen:BB: BouwbesluitVG: VerblijfsgebiedDLO: DaglichtoppervlakVO: Vloeroppervlak

tabel 74: minimaal vereiste daglichtoppervlakten in onderwijsruimte [27]

Graduation research report

Documents

Transcript of Graduation research report