İÇİNDEKİLER

İÇİNDEKİLER................................................................................................................1ŞEKİLLER.......................................................................................................................3TABLOLAR.....................................................................................................................41.GİRİŞ.............................................................................................................................5 1.1.Çayırhan Linyit İşletmesinin Tanıtımı................................................................62.REZERVLER VE JEOLOJİK DURUM...................................................................8 2.1. Faylar, Rezerv Durumu ve Damar Şartları......................................................8 2.2. Bölgenin Jeolojisi..................................................................................................93.HAZIRLIK..................................................................................................................114.YERALTINDAN KÖMÜR ÜRETİMİ.....................................................................15 4.1 Çayırhan Linyit İşletmesi Üretim Yöntemi......................................................15 4.2. Üretim Çalışmaları.............................................................................................17 4.2.1. B Sektörü Üretim Çalışmaları....................................................................19 4.2.2 C Sektörü Üretim Çalışmaları....................................................................21 4.2.3. G Sektörü Üretim Çalışmaları...................................................................225.GALERİ TAHKİMATI.............................................................................................236.NAKLİYAT.................................................................................................................26 6.1. B Sektörü Nakliyat.............................................................................................26 6.2. C Sektörü Nakliyat.............................................................................................26 6.3. G Sektörü Nakliyat.............................................................................................26 6.4. Personel ve Malzeme Nakliyatı.........................................................................267.HAVALANDIRMA....................................................................................................29 7.1. B Sektörü Havalandırma...................................................................................29 7.2. C Sektörü Havalandırma...................................................................................30 7.3. G Sektörü Havalandırma..................................................................................318.İŞLETMEDE KULLANILAN MAKİNE VE EKİPMANLAR.............................33 8.1. B Sektöründe Kullanılan Makine ve Teçhizatların Teknik Özellikleri........33 8.1.1.Kesici – Yükleyici.........................................................................................33 8.1.2.Ayak İçi Konveyör........................................................................................33 8.1.3.Aktarma Konveyörü....................................................................................33 8.1.4.Çekiçli Kırıcı.................................................................................................34 8.1.5.Tavan Ayakta Yürüyen Hidrolik Tahkimat..............................................34 8.1.6.Taban Ayakta Yürüyen Hidrolik Tahkimat..............................................34 8.2. C Sektöründe Kullanılan Makine ve Teçhizatların Teknik Özellikleri........35 8.2.1. Tamburlu Kesici..........................................................................................35 8.2.2. Ayak İçi Konveyör.......................................................................................35 8.2.3. Çekiçli Kırıcı................................................................................................35 8.2.4. Yürüyen Hidrolik Tahkimat......................................................................36 8.3. G Sektöründe Kullanılan Makine ve Teçhizatların Teknik Özellikleri........36 8.3.1.Kesici – Yükleyici.........................................................................................36 8.3.2.Çekiçli Kırıcı.................................................................................................36 8.3.3.Yürüyen Tahkimat.......................................................................................379.DOLGU.......................................................................................................................3710.POMPA İSTASYONLARI ve BASINÇLI HAVA................................................38 10.1. Hidrolik.............................................................................................................38 10.2. Atık Su...............................................................................................................38 10.3. Temiz Su............................................................................................................39

1

10.4. Basınçlı hava.....................................................................................................3911.ELEKTRİFİKASYON.............................................................................................3912.OCAK HAVASINDAKİ GAZLAR........................................................................41 12.1. Temiz Hava.......................................................................................................41 12.2. Kirli Hava..........................................................................................................41 12.2.1. Pis Hava......................................................................................................41 12.2.2. Zehirli Hava...............................................................................................41 12.2.3. Patlayıcı Hava............................................................................................41 12.2.4. Tozlu Hava.................................................................................................41 12.2.5. Karbonmonoksit (CO)..............................................................................41 12.2.6. Karbondioksit (CO2)................................................................................42 12.2.7. Metan ( CH4).............................................................................................4213.İŞÇİ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİ......................................................................43 13.1. İş Sağlığı Güvenliği Faaliyetleri......................................................................43 13.2. Ferdi CO maskesi.............................................................................................4314.KONTROL – KUMANDA MERKEZİ..................................................................4515.SONUÇLAR..............................................................................................................4616.KAYNAKÇA.............................................................................................................47

2

3

TABLOLAR

Tablo 1 Eickhoff SL 300 Teknik Özellikleri...................................................................31Tablo 2 Long Airdox Teknik Özellikleri.........................................................................31Tablo 3 Aktarma Konveyörü Teknik Özellikleri............................................................31Tablo 4 SK 11 11 Teknik Özellikleri..............................................................................32Tablo 5 KB 8/20.5 Teknik Özellikleri.............................................................................32Tablo 6 KB 13/25.5 Teknik Özellikleri...........................................................................32Tablo 7 Eickhoff SL 500 Teknik Özellikleri...................................................................33Tablo 8 DBT Teknik Özellikleri.....................................................................................33Tablo 9 Çekiçli Kırıcı SK 11 11 Teknik Özellikleri.......................................................33Tablo 10 SaarTech ST Teknik Özellikleri.......................................................................34Tablo 11 Eickhoff SL 500 Teknik Özellikleri.................................................................34Tablo 12 Çekiçli Kırıcı SK 11 11 Teknik Özellikleri.....................................................34Tablo 13 Kopex/Glinik Yürüyen Tahkimat Teknik Özellikleri......................................35

4

1.GİRİŞ

Malatya İnönü Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Maden Mühendisliği Bölümü

4.sınıf öğrencisiyim. Bu yıl yaz stajımı Ankara ilinin Nallıhan ilçesinin Çayırhan

beldesinde bulunan ve Park Termik Elektrik Sanayi ve Ticaret A.Ş. tarafından işletilen

linyit ocaklarında yaptım. Bu raporda, işletmeye ait genel bilgiler ile linyit üretiminin

yapıldığı B, C ve G panolarına ait üretim, nakliyat, havalandırma ve kullanılan makine

ve donanım hakkında bilgiler yer almaktadır.

Park Termik de staj yapan bir mühendis adayı olarak böyle bir işletmede stajımı

yapmış olmam benim için bir avantaj olduğunu düşünüyorum. Her ne kadar okulda

teorik bilgileri gördüysem de akıl da kalıcı olmasının en büyük etkeni teorik olarak

gördüğümü görsel ve işlevsel olarak da görmem oldu. Ayrıca böylesine sistemli ve

disiplinli bir yerde staj yapmak bir mühendisin işinde ciddi ve disiplinli olması için

büyük bir etki yaratıyor.

İşletme iyi bir mühendisin yetişmesi açısından kendi üzerine düşen gerekli her

türlü imkânı gerek mühendisler gerekse teknolojiyle biz mühendis adaylarının önüne

sunuyor.

5

1.1. Çayırhan Linyit İşletmesinin Tanıtımı

Kömür havzası, Ankara ilinin Nallıhan ve Beypazarı ilçeleri arasında, Ankara

şehir merkezine 125 km. uzaklıktaki Çayırhan beldesinde bulunmaktadır (Şekil 1).

Bölgedeki kömür ocakları, 1966 yılında Türkiye Kömür İşletmeleri (TKİ) tarafından

devralınmış, 1977 yılında Orta Anadolu İşletmesi Müessesi Müdürlüğü kurulmuş, 1985

yılında işletme müdürlüğü, bölge müdürlüğüne dönüştürülmüş ve tam mekanize üretime

geçilmiştir. 1987 yılında 2 x 150 MW gücüyle iki üniteden oluşan termik santral

faaliyete geçmiştir. 1996 yılında TKİ tarafından açılan ihale ile 2000 yılında 620 MW

gücüyle dört üniteden oluşan Çayırhan Termik Santrali (Şekil 2) ve bu santrale kömür

veren maden sahasının 20 yıllığına işletme hakkı 3096 Sayılı Yap İşlet Devret

Yasası’na göre, Park Teknik Elektrik Madencilik Sanayi Anonim Şirketi’ne

devredilmiştir.

Ülkemizde, Orta Anadolu Linyit Projesi ile yeraltı “Tam Mekanize” linyit

üretimi, ilk defa Çayırhan kömür havzasında gerçekleştirilmiştir. Bu projenin mali

kaynaklarını, Avrupa Ekonomik Topluluğu'ndan (AET) sağlanan 22 milyon ECU'lük

(Europe Coin Union) hibe yardımı, Büyük Britanya Birleşik Krallığı ve Kuzey İrlanda

Hükümeti'nden (İngiliz Hükümeti) sağlanan 17.2 milyon Sterlin'lik kredi ve öz

kaynaklar oluşturmuş, bu kaynaklardan yararlanılarak ocak için gerekli olan makine ve

ekipmanlar ithal edilmiştir. Ekipmanların uyum içinde çalışması ve üretimin en yüksek

seviyede tutulması için gerekli kontrol, sinyalizasyon ve ağı kurularak, sistemin tek

merkezden idaresi sağlanmıştır.

6

Şekil 1.1 Çayırhan Termik Santrali Yerbulduru Haritası

Şekil 1.1 Çayırhan Termik Santrali

7

2. REZERVLER VE JEOLOJİK DURUM

2.1. Faylar, Rezerv Durumu ve Damar Şartları

Bölgedeki kömürün yaşı alt miosen olarak tespit edilmiştir. Tektonik bakımdan

sakin olan bu bölgede genel olarak kuzeydoğu – güneybatı yönlü Davutoğlan ve kuzey

fayları ile bunlara dik küçük faylar bulunmaktadır Kömür damarı düzgün kalınlıkta

olup, mekanize panoların oluşumunu etkileyecek faylanmalar mevcut değildir. Kömür

damarlarını da kapsayan tabakalar kuzeydoğudan güneybatıya doğru 6° ile 30° arasında

değişen bir yatım göstermektedir.

80 km² kömür havzası bulunan sahada, yapılan jeolojik etüt ve sondaj

çalışmaları sonucu kömür rezervi 400.000.000 ton olarak saptanmıştır. Bölgedeki

görünür rezerv ise 291.000.000 ton olarak belirlenmiştir. Çayırhan bölgesinde engebeli

yüzey şartlarına sahip bir alanda bulunan kömür yatakları, 3 tabaka halinde oluşmuştur.

Marn tabakaları arasında yer alan iki ayrı kömür damarının üzerindeki örtü tabakasının

kalınlığı 150 – 200 metredir. Bu damarların ortalama kalınlıkları tavan damarı için 1.5

m ve taban damarı için ise 1.7 m'dir. Bu iki damarı birbirinden kalınlığı 0.7 – 1.5 m.

arasında değişen bir marn tabakası (ara kesme) ayırmaktadır. Ayrıca bu iki damarın

yaklaşık 150 m altında, 2 – 11 m. kalınlığında değişen üçüncü bir kömür damarı daha

bulunmaktadır.

Yapılan sondajların teknik analizleri sonucu bölgede üretilen linyit, % 22,06 su,

% 30.17 kül, % 23.25 uçucu madde, % 23.94 sabit karbon ve % 4.2 (% 3 – 5 arasında)

kükürt içeren ve alt kalori değeri 2700 – 3200 kcal/kg olan, orta kaliteli bir kömürdür.

8

2.2. Bölgenin Jeolojisi

Bölgenin jeolojik yapısı şekil 2.1’de Stratigrafik Kesitte gösterilmiştir.

M1 Serisi: Kömür formasyonu, bu tabakada bulunmaktadır. Üst kısımlarda yer alan ve

kalınlığı yaklaşık olarak 5 – 6 metre olan silis kalker tabakasından sonra, ara kesme ile

birbirinden ayrılan iki adet kömür damarı bulunmaktadır.

M2 Serisi: Kil ve marnlardan oluşan tabakanın kalınlığı 80 – 120 m.’dir. Alt ve üst

seviyelerde 20 şer metre kalınlığında iki adet bitümlü şist tabakası yer almaktadır.

9

Şekil 2.2 Genelleştirilmiş Stratigrafik Kesit

M3 Serisi: Silis kalkerlerinden oluşan en sert formasyon M3 serisidir. Kalınlığı 30 – 35

m. arasında değişmektedir. Alt seviyelerde yer alan çok sayıdaki çatlakta su

depolanmıştır.

M4 Serisi: Büyük bölümü bu formasyonla kaplı olan saha gri, yeşil, kırmızı ve bej

renkli tüfitlerden meydana gelmektedir. İstifin kalınlığı yaklaşık olarak 80 m.dir.

Beypazarı Neojen havzası yaklaşık 600 milyon, tona ulaşan linyit rezervi le Orta

Anadolu'nun önemli kömür havzalarından biridir. Yöredeki linyit yatakları, havzanın

Gayırhanı ve Koyunağılı bölümlerinde yer almaktadır. Çayırhan kömür sahası alt ve üst

linyit düzeylerinin her ikisini içermesine karşın, Koyunağılı yöresinde yalnızca üst linyit

düzeyi bulunmaktadır. Bölgedeki linyitler akarsu tortullarından oluşan Orta-Üst

Miyosen yaşlı Çoraklar Formasyonu içinde yer alır ve başlıca gölsel tortullardan oluşan

Hırka Formasyonu tarafından üstlenir. Yüzeyde mostra vermeyen alt linyit düzeyi,

yanal yöndeki süreksizliği, düşük kükürt içeriği ve eşlik eden tortulların,, stratigrafik ve

sedimantolojik özellikleri ile akarsu ortamında oluşmuş bir kömür yatağını simgeler. Alt

linyit yatağının yayılımı ve geometrisi, akarsu sistemini oluşturan kanal ve iyi drene

olmuş bataklıklarla denetlenmiştir. Üst linyit düzeyinin bir örnek stratigrafi ve

sedimantoloji özellikleri, geniş yayılımı ve yüksek kükürt içeriği, bunların plaka tipi sığ

göl kıyısı çamur düzlüğü ortamında oluştuğunu yansıtır

10

3. HAZIRLIK

Yer altı mühendisliğinde hazırlık çalışmaları cevhere ulaşmak için gerekli

yolların açılması olarak tanımlanabilir.

Hazırlık çalışmalarında, her sektörde bir ana nakliye galerisi yardımıyla üretim

panoları oluşturulmaktadır. Ana nakliye galerileri taşta ve kömürde sürülmektedir.

Üretim panolarını birbirinden ayıran galerilere “taban yolu” adı verilmektedir. Taban

yolları (baca), kömür damarının yüksekliğine eşit olarak kömür içerisinde yapılan

hazırlık çalışmalarıdır. Ayak kurulması amacı ile, alt taban yolunu üst taban yolu ile

birleştiren ayak montaj kılavuzları açılmaktadır.

Taban yollarının boyutları ve taban yolu açılması sırasında kesilen kayaç

birimleri tipik olarak G-310 taban yolu için Şekil 3.1’de sunulmuştur. Taban taşı yeşil

marndan (kiltaşı) oluşmaktadır. Ara kesme adı verilen yapı tüfitik kumtaşından

oluşmaktadır. Tavan taşı ise ince kumtaşı, kalker bantları ve kiltaşından (linyit boyamalı

açık kahve kiltaşı) oluşmaktadır.

Şekil 3.3 G-310 Taban Yolunun En-Kesit Görünümü

11

İşletmede taban yollarının kazısı kısmi kesit açabilen, kollu galeri açma

makineleri (GAM) ile yapılmaktadır. Ayak montaj kılavuzlarının açılmasında hem

GAM ile kazı hem de klasik (delme-patlatma yöntemi) kazı yapılmaktadır. Ayak montaj

kılavuzlarının açılması iki veya üç kademeli olarak gerçekleştirilmektedir. Kılavuzlar

GAM ile taban yolu kesitinde açılmakta daha sonra delme-patlatma kazısı ile ayağın

kurulabileceği genişliğe getirilmektedir (Kılavuz genişletmesi). Delme-patlatma ile

yapılan kazılarda antigrizu özellikli patlayıcı maddeler kullanılmaktadır. Patlayıcı işlemi

manyeto yardımıyla elektrikli kapsül kullanılarak gerçekleştirilmektedir. Patlatma

işleminde kullanılan su dolu kartuşlar sıkılama görevini yapmakla beraber, toz

oluşumunun kaynağında bastırılmasına katkıda bulunmaktadır. Şekil 3.2 ve 3.3 de

GAM ile ilgili resimler gösterilmiştir.

Şekil 3.4 Kollu Galeri Açma Makineleri Genel Görünüm ve Kısımları

12

Şekil 3.5 Ocakta Çalışan Kazıcılara Örnekler, Dosco Mk2A

İşletmede gerçekleştirilen hazırlık çalışmalarında üç farklı tipte, 8 adet GAM

(2 adet Dosco Mk2A, 5 adet Dosco Mk2B ve 1 adet Dosco Pk9r) kullanılmaktadır. Bu

makineler kömürde ve basınç dayanımı düşük olan (50 MPa’ dan küçük) kayaçlarda

verimli çalışabilecek şekilde tasarlanmıştır.

Taban yolları açılmasında ilk 100 m’ de kazı nakliyatı zincirli konveyörlerle

yapılmaktadır. 100 m ilerlemeden sonra kazı nakliyatı bant konveyörlerle

gerçekleştirilmektedir. Nakliyat ekipmanlarında kömürün yüklenmesi GAM ile

sağlanılmaktadır. Kılavuz genişletme kazılarında patlatma sonrası kazı malzemesinin

zincirli konveyöre yüklenmesinde yandan boşaltmalı elektrikli hidrolik yükleyici

(Eimco) kullanılmaktadır.

Kazı çalışmalarında yaklaşık 1,2 m’ lik ilerlemeden sonra maksimum 1 m

aralıklarla tahkimat çalışması yapılmaktadır. Ana yolların tahkimatı kavisli geçmeli

(TH) şeklinde gerçekleştirilmektedir. Taban yolları açıklık kesitleri damar ve tabaka

uyumuna uygun olarak açılmakta ve trapez çelik tahkimat ile desteklenmektedir. Bu

tahkimat, tavanda GI-120 profiller (boyunduruk), yan direk olarak da geçmeli (TH)

bağlar şeklinde uygulanmaktadır. Yardımcı tahkimat elemanı olarak, tavandan ve yan

duvarlardan akmaların önlenmesi amacıyla, tavana ve yan duvarlara 0,5*1 m

boyutlarında çelik hasır yerleştirilmektedir. Ayrıca, çelik fırça ve sıkılama takozları da

tahkimat işinde yardımcı tahkimat olarak kullanılmaktadır.

13

Hazırlık amacıyla açılan galerilere insan ve malzeme nakliyatı tekkars sistemi

(elektrikli monaray)ile yapılmaktadır. Elektrikli monorayın bitimi ile kazı arını arasında

kalan mesafede malzeme nakliyatı basınçlı hava ile çalışan monoraylar ile

yapılmaktadır. Elektrikli monoraylar ile 12 tona kadar malzeme nakliyatı

yapılabilmektedir. Halat hızı 2 m/s, halat çapı 16/19 mm’ dir. Kullanılan raylar I 140E

profilde ve 3m uzunluğundadır. Basınçlı hava ile çalışan monoraylar da 12 ton taşıma

kapasitesine sahip olup kısa mesafelerde taşıma amacıyla kullanılmaktadır.

Açılan hazırlık galerisinin havalandırılması, tali vantilatörlerle üfleyici sistem

şeklinde yapılmaktadır. Ayrıca, tozu kaynağında bastırmak amacıyla toz bastırma

ekipmanı kullanılmaktadır. Toz bastırma ekipmanları arından tozlu havayı 60 cm’ lik

spiral çelik takviyeli antistatik kendiliğinden sönmeli vantüpler vasıtasıyla 200 m3/dak

debiyle, 680 m/dak hızla emmektedir .

14

4. YERALTINDAN KÖMÜR ÜRETİMİ

4.1 Çayırhan Linyit İşletmesi Üretim Yöntemiİşletmemizin yer altı kömür ocaklarında uzuna kazı arınlı yöntemlerden olan

“geri dönümlü göçertmeli tam mekanize uzun ayak yöntemi” uygulanmaktadır.

Yaklaşık 420 milyon ton linyit rezervinin bulunduğu Çayırhan havzasında

kömürün yapısı Şekil 4.1 ve 4.2’ de gösterilmiştir. Çayırhan Havzasında bulunan ana

faylar (Kuzey Fayı, Davutoğulları Fayı ve Doğan Dede Fayı) ve arazinin senklinal

yapısı dikkate alınarak havza sektörlere ayrılmıştır (Şekil 4.3). Çayırhan Linyit

İşletmesi tarafından işletilmekte olan sahalarda (B, C ve G sektörü) tam mekanize

sistem üretim gerçekleştirilmektedir.

Şekil 4.6 Çayırhan Havzasında Kömürün Yapısı

15

Şekil 4.7 Kömür Damarı ve Ara Kesme Görünümü (G sahası)

Şekil 4.8 Çayırhan Linyit İşletmesi Üretim Planı

16

4.2. Üretim Çalışmaları

Tam mekanize olarak üretim yapılan ocaklardaki uzunayak teçhizatları kesici-

yükleyici makine, yürüyen tahkimat üniteleri, ayak zincirli konveyörü, aktarma zincirli

konveyörü, bant konveyör, güç üniteleri, nakliyat üniteleri vb. gibi donanımlardan

oluşmaktadır. Kesici yükleyicinin kömürü kazımasıyla başlayan üretim işleminde

kömür nakliyatı, ayak içi zincirli konveyör, aktarma konveyörü ve bant nakliyat

sistemlerinin de devreye girmesiyle gerçekleşmektedir.

Tamburlu kesici-yükleyici makine ile kazı sırasında, yeni bir kazı havesine

geçebilmek amacıyla işletmede “ayak başı yöntemi” uygulanmaktadır. Bu yöntemde,

yaklaşık 220 m uzunluğundaki pano arınında her iki ayak başında yaklaşık 20 birim

yürüyen tahkimat boyunca (yaklaşık 30 m) tamburlu kesici-yükleyici özel bir manevra

yaparak yeni kazı arınında kazıya hazır olmaktadır.

Tamburlu kesici-yükleyici makinenin 220-240 m uzunluğundaki uzun ayak

arınındaki bir kesimi, ayak başındaki hazırlık hariç yaklaşık 60-90 dakika da

tamamlanabilmektedir. Vardiya sistemi ile çalışan işletmede, bir vardiyada normal

şartlar altında 2-4 kesim yapılabilmektedir. Ancak üretim miktarı ile ilgili özel

durumlarda (ayakta baskı olması, vb. ) daha hızlı üretim gerçekleştirilmektedir. Arında

gerçekleştirilen her kesim ile, tambur dalma derinliğine bağlı olarak 60-90 cm arın

ilerlemesi (have) sağlanmaktadır.

Kazı çalışmalarına başlamadan önce ve ayak başı tahkimatları sırasında

makinede uç bakımı yapılmaktadır.

Üretim kısımlarının (ayak) havalandırması, ocak ana havalandırma sistemi olan

emici tip cebri havalandırma ile gerçekleştirilmektedir.

Ayaklara insan ve malzeme nakliyatı sonsuz halat sistemi ile tahrik edilen raylı

sistemlerle sağlanmaktadır. Özellikle 30 tona kadar ulaşabilen ağır yük nakliyeleri

yerden döşenmiş raylar üzerinde (Yerkars/Coolie-car) yapılır. 250 kW elektrik motoru

ile tahrik edilen hidrolik sistemden elde edilen 140 kN’ luk çekme kuvveti 28 mm’ lik

çelik halata uygulanmak sureti ile nakliyat yapılır. Özellikle pano taşınmalarında

yürüyen tahkimatların nakliyesinde kullanılan yerkars sistemi üretimin devam ettiği

süreçte de üst taban yolundaki nakliyatlarda esastır. Alt taban yollarında malzeme ve

insan nakliyeleri, kapasitesi özel kirişler ile 12 tona kadar arttırılabilen ve rayları galeri

tahkimatına askılı olan tekkars (monoray) sistemi ile yapılır. Tekkars (monoray) sistemi

de yerkars sistemine benzer şekilde sosuz halat sistemi ile çalışır. Kullanılan halat 18

17

mm’ lik çelik halattır. Her iki nakliye sistemini de destekleyen ve genellikle bu

sistemlerin bittiği noktadan arına kadar kullanılan havalı monoraylar nakliyat

sistemindeki diğer bileşenlerdir. Havalı monoraylar, 6 bar basınçlı hava ile tahrik edilir

6 kW veya 9 kW’ lık tahrik gücüne sahip hava motorları ile donatılmıştır.

Ocaklarda, çift tamburlu kesici yükleyici makine ile ayaktan kömürün üretim

kazısında yapılan kazı çalışmaları Şekil 4.4’ te şematik olarak sunulmuştur.

Şekil 4.4 Ayakbaşı Yöntemi ile Kazının Gerçekleştirilme Aşamaları

18

4.2.1. B Sektörü Üretim Çalışmaları

B sektörünün bulunduğu sahada, damarlar arasında bulunan ara kesme kalınlığı

1.3 – 2 m. olduğu için taban ve tavan ayak oluşturulmakta ve üretime tavan ayaktan

başlanmaktadır. Üretim işlemi devam ettikçe tavan ayak, taban ayağın önüne

geçmektedir. Ayak yüksekliği tavan ayakta 1.60 m. taban ayakta ise 1.90 m.dir. Üretilen

kömürün alt kalori değeri 2700 – 3200 kcal/kg ve kükürt içeriği ise % 2 – 5 arasında

değişmektedir.

Tavan ve taban ayağa gelen basıncı dengelemek ve yangın riskinin en aza

indirmek amacıyla tavan ve taban ayaklar arasında 25 – 35 m. mesafe bırakılmasının

gerekliliği saptanmıştır ve Şekil 4.5 ila 4.6’ da gösterilmiştir.

Şekil 4.5 B sahasının kullanılan ekipmanlarla birlikte şematik olarak gösterilişi

19

Şekil 4.6 B sahası üretim yöntemi

B sahasında tavan ve taban ayaklarda Eickhoff SL-300 çift tamburlu kesici

yükleyici makine kullanılmaktadır. Ayak içi ve aktarma konveyörü olarak ortadan çift

zincirli konveyörler kullanılmaktadır. Ayak içi ve aktarma konveyörlerine zincir

gerdirme üniteleri montelidir. Gerdirme ünitesi sayesinde zincir gerginliği otomatik

olarak ayarlanabildiği gibi zincir sıkışmaları ünitenin düşük hızda ürettiği yüksek tork

ile giderilebilmektedir.

Gerek ayak içi ve gerekse aktarma konveyörünün oluklarının altlarının kapalı

olması zincir sıkışmalarını azaltan ikinci önemli faktördür. Ayak içi ve aktarma

konveyöründe günlük olarak zincir gerginliği ölçümleri yapılarak konveyörlerdeki

aşınmalar en az düzeylerde tutulmaktadır. Aktarma konveyörünün döküş noktasındaki

taban yolu bant konveyörü kuyruğunun ayarlanması hidrolik silindirler vasıtasıyla

yapılmaktadır. Böylece taban yolu bant konveyörünün kısaltılmasını takiben kuyruk

ayarlanmasının kolaylıkla yapılmasını sağlamaktadır. Aktarma konveyörü üzerine kırıcı

monte edilmiştir.

B sektöründe, söküm ve montaj çalışmaları devam etmektedir. B 08 panosundan

sökülen ekipman (yürüyen tahkimat, konveyör, kesici – yükleyici makine) B 11

panosuna taşınarak montajları yapılmaktadır. B 910 baca ilerlemesi devam etmektedir.

B sahasında kullanılan kesici – yükleyici makinelerde su püskürtme sistemi oluşan tozu

bastırmakta yeterli olmamaktadır.

20

4.2.2 C Sektörü Üretim Çalışmaları

Ara kesme kalınlığının 0.5 – 0.8 m. arasında değişmesinden dolayı C sahasında

iki damar ve ara kesmenin tek ayak olarak çalışılması projelendirilmiştir. Makine ve

teçhizat buna göre seçilmiştir. Pano boylan 1750 m. seçilmiş ve ayak boyu B sahası ile

aynı olarak 220 m., ayak yüksekliği ise 4.5 m’dir (Şekil 4.7). Üretim panolarını

oluşturmak üzere alt ve üst taban yollan ile ana nakliyat galerileri galeri açma

makineleriyle açılmıştır. C sahası üretim ayağında Eickhoff tipi çift tamburlu kesici

yükleyici makine kullanılmaktadır. Ayak içi ve aktarma konveyörü olarak ortadan çift

zincirli konveyörler kullanılmaktadır. Çift tamburlu kesici – yükleyicilerle kazılan

kömür arındaki zincirli konveyörlerle taban yoluna taşınmaktadır.

Şekil 4.7 C sahasında üretim ve yürüyen tahkimat görünümü

21

4.2.3. G Sektörü Üretim Çalışmaları

4007 ana nakil galerisi kuzeyden güneye 2180 metredir. Ana galeri yolunda rijit

bağ olarak adlandırılan kavisli geçmeli (TH) direklerle, üretim yapılacak bacalarda ise

yanlarda geçmeli (TH) direkler boyunduruk olarak da tırtıklı direkler kullanılmaktadır.

G sektöründe ilerleme yönünde tavan yüksekliği sağdan 4 m , soldan 3 m ve galeri

genişliği de 5 m olarak alınmıştır.

Üretimde, Eickhoff SL 500 çift tamburlu kesici – yükleyici kullanılmaktadır. Bir

kesimde 0.8 m kömür kesilmektedir. İlerleme sırasında kuyruk tahkimatı sökülerek,

kurtarılabilen tahkimat yeniden kurulur. Geri kalan kısım göçüğün altında bırakılır.

Göçme kendiliğinden meydana gelmektedir. G sektöründe kullanılan SL500 tipi kesici

yükleyici şekil 4.8’de gösterilmiştir.

22

Şekil 4.8 Eickhoff (Çift Tamburlu Kesici Yükleyici)

5. GALERİ TAHKİMATIBölgede kömür içerisinde açılan tüm yollarda trapez çelik tahkimat

kullanılmaktadır. Yardımcı tahkimat elemanı olarak çelik fırçalar ve çelik hasır

kullanılmaktadır. Kömür içerisinde açılan yollarda uygulanan tahkimat şekil 5.1’de

verilmiştir.

Şekil 5.9 Kömür içerisinde açılan yollarda uygulanan tahkimat

Bu çalışmaların ışığında kaya saplamaları ile tahkimat tasarımında kullanılan

tasarım yönteminin geçerliliği ve yeraltı uygulamalarında kullanılabilirliği

kanıtlanmıştır. Tüm kaya saplamalarının kaya kütlesi ile etkileşimi, demir bağlara göre

daha erken olmuştur.

Bu durum, kaya saplamaları ile tahkimatın kullanılan koşullardaki (galen

açılırken) teknik üstünlüğünün bir göstergesidir; Halen devam etmekte olan çalışmaların

ilk sonuçlarına göre uzun ayağın etkisinde kalan tahkimatın kaya saplamaları ve 3 m

aralıklı demir bağlarla yapılması durumunda taban yolunda oluşan konverjans,

değerlerinin 1metre aralıklı geleneksel demir bağ tahkimat kullanılarak desteklenen

taban yollarına göre çok daha düşük olacağı anlaşılmaktadır.

Aşağıdaki şekil 5.2, şekil 5.3, şekil 5.4’te işletmede uygulanan tahkimat çeşitleri

gösterilmiştir.

23

Şekil 5.10 Üst Taban Yolunda Trapez Tahkimat Çalışmalar

24

Şekil 5.11 Ayak İçi Yürüyen Tahkimatları

Şekil 5.12 Rijit Bağlı Tahkimat Sistemleri

25

6. NAKLİYAT

6.1. B Sektörü Nakliyat

Kömür nakliyatında 1200 mm genişliğinde bant konveyörler kullanılmaktadır.

Kullanılan kayış tek katlı, nitril kaplı ve 1250 N/mm dayanıma sahiptir. Tüm bant

tesislerinde gerdirme ve depolama ünitesi mevcut olup sistem havalı silindirlerle

kumanda edilmektedir. Bant tesislerinde kullanılan tüm tamburlar lastik kaplamadır.

B sahası güney çıkışında 200 ton kapasiteli silolara dökülen kömür kamyonlarla kömür

teslim noktasına taşınmaktadır.

6.2. C Sektörü Nakliyat

Ayakta kazılan kömür, arın konveyörü ile taban yoluna taşınmakta ve burada

taban yolu konveyörüne yüklenmektedir. Taban yolu zincirli konveyöründen pano

sonuna kadar kömür nakli, 1000 m. genişliğindeki askılı tip bantlı konveyörlerle

yapılmaktadır. Ana nakil bantları SI 1000 çelik bant kayışlı olup, eğim ve uzunluklarına

göre 160 kW.lik motorlarla tahrik edilmektedir. Ana konveyörler askılı tip olup 50 m.

ara ile ayaklara da sahiptir. Kullanılan kayış tek katlı, nitril kaplı ve 1250 N/mm

dayanıma sahiptir. C sahası güney çıkışında 300 ton kapasiteli silolara dökülen kömür

kamyonlarla kömür teslim noktasına taşınmaktadır.

6.3. G Sektörü Nakliyat

Ocakta üretilen kömürün ocak dışına nakliyatı zincirli konveyör ve bant

konveyörler kullanılarak gerçekleştirilmektedir. Hazırlık ve ayak kazısından gelen

kömür irtibat galerisinden bant konveyörler aracılığıyla ocak dışarısına çıkarılmakta ve

kömür teslim noktasına (lavvar tesisine) kadar nakledilmektedir.

Ocakta yeraltına insan ve malzeme nakliyatında monoray ve kulikar

kullanılmaktadır.

6.4. Personel ve Malzeme Nakliyatı

Malzeme ve İnsan Nakliyatı Personel ve malzeme nakliyatı sonsuz halat sistemi

ile çalışan tavana askılı ray sistemi(monoray) ve tabana döşeli ray sistemi (coolie-car)

ile yapılmaktadır. Monoray ekipmanları Scharf firması üretimi, coolie-car sistemleri

26

Walter Becker firması üretimleridir. Monoray ile 3 t, 5 t, 10 t, 20 t ağırlığındaki yükler

taşınabilmekte olup halat çapı 18 mm' dir.

B sahasında ayak ekipmanlarının taşınması taban yollarında monoray

kullanılarak, ayak içerisinde ise havalı vinçler yardımıyla yapılmaktadır. Coolie-car

taşıma sistemi ile 100 kN ve 220 kN'luk taşıma arabaları kullanılabilmektedir.

C sahasında ayak ekipmanlarının taşınması taban yollarında coolie-car ile, ayak

içerisinde hidrolik vinçlerle yapılmaktadır. Hidrolik vinçlerin hidrolik ünitesi Ecker

firmasının E III tipi, vinçler ise Göller firmasının GT 10000 tipidir. Hidrolik vinç

tarafından taşınan malzeme ayak içinde tabana döşeli ray sistemi üzerinde hareket eder.

Gerek coolie-car sisteminde gerekse hidrolik vinçlerde 26 mm çapında halatlar

kullanılmaktadır. Şekil 6.1 ve 6.2’de cooli-car ve monoray resimleri gösterilmiştir.

Şekil 6.13 Monoray

27

Şekil 6.14 Kulikar

28

7. HAVALANDIRMA

7.1. B Sektörü Havalandırma

Ocak içerisindeki hava pnömatik kapılarla yönlendirilmekte ve çalışılan ayaktan

dakikada 700 – 800 m3 hava geçmektedir. Çalışılan yerdeki nem %80 olup, işçi başına

düşen hava miktarı 15 m3/dk olarak hesaplanmıştır.

Tozu bastırmak için galeri arının 2 – 3 m. gerisinde 200 m³/dak kapasiteli toz emen, 2

adet toz bastırıcı bulundurulmaktadır. Ocak içerisindeki hava pnömatik kapılar

vasıtasıyla yönlendirilmekte ve çalışan ayaktan 700 – 800 m³/dak hava geçmektedir.

B sektörünün havalandırma planı Şekil 7.1’ de verilmiştir. Ocağa güneyden giren hava

ocak yollarından geçerek, alt taban yolunda kirlenir ve kirli hava kuzey yönünden ocak

dışına emilmektedir.

Şekil 7.15 B Sektörü Ocak Havalandırma Diyagramı

29

7.2. C Sektörü Havalandırma

C sektörünün havalandırılması, 75 kW. motor gücüne sahip ve 15 m³/sn debiye

sahip emici vantilatör ile yapılmaktadır. Temiz hava ocağa güney yönünden girip, ocak

yollarında kirlendikten sonra kuzey yönünde bulunan vantilatör tarafından dışarıya

emilmektedir. Hazırlık bacaları ve bir ucu kapalı olan yerlerde havalandırma 400 m³/dk

debili ek vantilatörle ve uygun çaptaki antistatik ve kendiliğinden sönmeli vantüplerle

yapılmaktadır. Çalışan ayaklardan 700 – 800 m³/dk hava geçmektedir. C sektörü

havalandırma diyagramı şekil 7.2 de gösterilmiştir.

Şekil 7.2 C Sektörü Havalandırma Diyagramı

30

7.3. G Sektörü HavalandırmaOcak ana havalandırması “emici tip cebri havalandırma” şeklinde

gerçekleştirilmektedir. Hazırlık galerileri ile söküm ayaklarda tali havalandırma üfleyici

sistem şeklinde uygulanmaktadır. Ocak içerisinde havanın yönlendirilmesinde pnömatik

hava kapıları kullanılmaktadır (Şekil 7.3).

Şekil 7.3 G Sektörü Ocak Havalandırma Planı

31

8. İŞLETMEDE KULLANILAN MAKİNE VE EKİPMANLAR

8.1. B Sektöründe Kullanılan Makine ve Teçhizatların Teknik Özellikleri

8.1.1.Kesici – Yükleyici

Tablo 1 Eickhoff SL 300 Teknik ÖzellikleriMarka – Model Eickhoff SL 300

Kesici Motor Gücü 2 x 300 kW

Çekme Gücü 650 kW

Hidrolik Pompa Motor Gücü 7.5 kW

Tambursuz Ağırlığı 30 ton

Tambur Genişliği 1.6 m.

Boy 11 m.

8.1.2.Ayak İçi Konveyör

Tablo 2 Long Airdox Teknik ÖzellikleriMarka Long Airdox

Zincir Ebadı 30 mm. x 108 mm.

Motor Gücü 2 x 250 kW

Oluk Sayısı 140 adet

Oluk Ağırlığı 1800 kg

Kapasite 1500 ton/saat

Zincir Hızı 1.11 m/s

8.1.3.Aktarma Konveyörü

Tablo 3 Aktarma Konveyörü Teknik ÖzellikleriTahrik Motoru 250 kW

Kapasite 2000 ton/saat

Zincir Hızı 1.31 m/s

32

8.1.4.Çekiçli Kırıcı

Tablo 4 SK 11 11 Teknik ÖzellikleriModel SK 11 11

Uzunluğu 2.5 m.

Eni 2.3 m.

Yükseklik 1.8 m

Ağırlığı 1800 kg

Nominal Güç 250 kW

8.1.5.Tavan Ayakta Yürüyen Hidrolik Tahkimat (140 adet)

Tablo 5 KB 8/20.5 Teknik ÖzellikleriMarka – Model KB 8/20.5

Kapalı Yükseklik 0.80 m.

Açık Yükseklik 2.05 m.

Ağırlık 10.5 ton

Direk Sayısı 2 adet

8.1.6.Taban Ayakta Yürüyen Hidrolik Tahkimat (141 adet)

Tablo 6 KB 13/25.5 Teknik ÖzellikleriMarka KB 13/25.5

Kapalı Yükseklik 1.30 m.

Açık Yükseklik 2.55 m.

Ağırlık 16 ton

Direk Sayısı 2 adet

33

8.2. C Sektöründe Kullanılan Makine ve Teçhizatların Teknik Özellikleri

8.2.1. Tamburlu Kesici

Tablo 7 Eickhoff SL 500 Teknik ÖzellikleriMarka – Model Eickhoff SL 500

Tambur Çapı 2.3 m.

Tambur Genişliği 0.85 m.

Kesici Motor Gücü 2 x 500 kW.

Tahrik Motor Gücü 35 kW.

Çekme Gücü 93.8 kW.

Boy 12 m.

Yükseklik 2 m.

8.2.2. Ayak İçi Konveyör

Tablo 8 DBT Teknik ÖzellikleriMarka DBT

Zincir Ebadı 94 mm. x 126 mm.

Motor Gücü 3 x 400 kW

Oluk Sayısı 127 adet

Oluk Ağırlığı 2210 kg

Kapasite 2000 ton/saat

Zincir Hızı 3 m/s

8.2.3. Çekiçli Kırıcı

Tablo 9 Çekiçli Kırıcı SK 11 11 Teknik ÖzellikleriModel SK 11 11

Uzunluğu 2.5 m.

Eni 2.3 m.

Yükseklik 1.8 m

Ağırlığı 1800 kg

Nominal Güç 250 kW

34

8.2.4. Yürüyen Hidrolik Tahkimat (127 Adet)

Tablo 10 SaarTech ST Teknik ÖzellikleriMarka – Model SaarTech ST 25/50

Kapalı Yükseklik 2.50 m.

Açık Yükseklik 5 m.

Ağırlık 25.6 ton

Genişlik 1.75 m.

8.3. G Sektöründe Kullanılan Makine ve Teçhizatların Teknik Özellikleri

8.3.1.Kesici – YükleyiciTablo 11 Eickhoff SL 500 Teknik ÖzellikleriMarka – Model Eickhoff SL 300

Kesici Motor Gücü 2 x 500 kW

Çekme Gücü 93.8 kW

Tahrik Motor Gücü 35 kW

Tambursuz Ağırlığı 65.5 ton

Tambur Genişliği 0.85

8.3.2.Çekiçli Kırıcı

Tablo 12 Çekiçli Kırıcı SK 11 11 Teknik ÖzellikleriModel SK 11 11

Uzunluğu 2.5 m

Eni 2.3 m

Yükseklik 1.8 m

Ağırlığı 1800 kg

Nominal Güç 250 kW

35

8.3.3.Yürüyen Tahkimat (128 Adet)

Tablo 13 Kopex/Glinik Yürüyen Tahkimat Teknik ÖzellikleriMarka – Model Kopex/Glinik

Kapalı Yükseklik 2.50 m

Açık Yükseklik 5 m

Ağırlık 16 ton

Genişlik 6.4 m

Tahkimat Direnci 300 – 480 kN/m²

Kumanda Sistemi 6 fonksiyonlu multimatik sistem

9. DOLGU

Dolgu üniteleri, çimento, kül ve karışım silolarından oluşmaktadır. Dolgu

malzemesi olarak termik santral elektrofilitre külü, çimento ile karıştırılarak

kullanılmaktadır(Şekil 9.1). Alt taban yolu, bir sonraki panonun üst taban yolu

olacağından 3 m genişliğinde ve kazılan kömür yüksekliğinde Şekil 9.2’de gösterildiği

gibi ramble yapılmaktadır.

Karışım silolarındaki kuru malzeme basınçlı hava ile borular içerisinden

yeraltındaki ara siloya gönderilmekte, bu ara silolarda su ile karıştırılarak beton

pompası tarafından dolgunun yapılacağı bölgeye basılmaktadır. Piriz hızlandırıcı olarak

% 1.5 – 2 oranında cam suyu (sodyum silikat nötral) kullanılmaktadır.

Şekil 9.16 Yer altı Ramble İşleyiş Şemesı

36

Şekil 9.17 Ramblenin pano içinde yapıldığı yer

10. POMPA İSTASYONLARI ve BASINÇLI HAVA

İşletmede sıvı ihtiyacı içi pompa istasyonları bulunmaktadır.

37

10.1. Hidrolik

Gerek yürüyen tahkimatlar için ve gerekse hidrolik direkler için gerekli olan

yüksek basınçlı sıvı, hidrolik pompalar vasıtasıyla sağlanmaktadır. Korozyonu önlemek

için % 0.5 – 1 oranında madeni yağ kullanılmaktadır.

10.2. Atık Su

Yeraltı sulan havalı ve elektrikli pompalarla sahanın en derin noktasında

bulunan atık su havuzlarında toplanmakta, buradan ocak dışına atılmaktadır. Atık su

havuzlarında 150 kW gücünde, 70 – 110 m³/saat debide, 16 – 22 bar basma gücüne

sahip pompalar kullanılmaktadır

10.3. Temiz Su

Su ihtiyacı Aladağ Çayı'ndan 60 ton/saat kapasiteli su pompaları ile

karşılanmakta ve bunun için su depoları ve basınç istasyonu tesis edilmiştir. Çalışan

makinelere sağlanan su içerisindeki kirecin etkisini yok etmek için yumuşatıcı

kullanılmaktadır.

10.4. Basınçlı hava

Dolgu ünitelerinin, bant konveyörlerin, gerilme istasyonlarının, hava ile çalışan

atık su pompalarının, ana tahriklerin ve diğer araçlar için gerekli olan basınçlı hava,

işletme basıncından ve kompresörlerden yararlanılarak sağlanmaktadır.

11. ELEKTRİFİKASYON

Her iki ocağın elektrik enerjisi Çayırhan Termik Santrali'ndeki 154/34,5 kW 50

MVA'lık transformatör merkezinin 3 nolu besleyicisinden karşılanmaktadır. Buradan

alınan enerji nakil hattı ile önce B sahasına oradan da C sahasına gitmekte ve ocak

ağızlarındaki 8 MVA gücündeki 34,5/5 kW'lik transformatör merkezleri beslemektedir.

Her iki transformatör merkezinden çıkan 2 adet besleme kablosu ile yeraltı ocaklarının

38

ortalarında bulunan 2 giriş 12 çıkışlı yeraltı salt istasyonlarına gitmektedir. Bu arada her

yeraltı trafosu.^çeşitli güçlerde 500,630,1000 kVA) özel bir hatla beslenmekte olup, bu

trafolarda 5 kV, 1 kV'a indirgenerek motor yolvericilere girmekte ve istenilen motorlar

beslenmektedir, uçaklardaki kesici makinalar 3300 voltla çalıştığından 5 kV 3,3 kV

trafo kullanılmaktadır. Yerüstü trafo merkezleri Simens ve AEG tarafından yapılmıştır.

Yeraltı salt istasyonundaki devre kesiciler Simens marka, trafolar kablo koruma şalteri

ve motor yol vericiler SAİT markadır. Tüm elektrik ekipmanlar Alman DIN VDE 0118

ile uyumludur. Şekil 11.1’de elektrik akım şeması ve şekil 11.2’de yer altı güç ünitesi

gösterilmiştir.

Şekil 11.18 B ve C sahalarının elektrik sistem şeması

39

Şekil 11.2 Yer altı Güç Üniteleri

40

12. OCAK HAVASINDAKİ GAZLAR

Ocak havasından söz edildiğinde, ocakta bulunan gazlar ve bunların karışımı

anlaşılır. Ocağa girip iş yerlerine ulaşan havaya “giriş havası”, imalattan itibaren

kirlenerek ocağı terk eden havaya ise “dönüş havası” denir. Ocak havası Temiz ve Kirli

olmak üzere ikiye ayrılır.

12.1. Temiz Hava %20.93 O2

%79.04 N2

% 0.03- 0.04 CO2

12.2. Kirli Havaİçerdiği kirleticiler ve taşıdığı özelliklere göre aşağıdaki gibi sınıflandırılırlar.

12.2.1. Pis HavaOksijen içeriği % 20 den az olan havadır. Boğucu özelliğe sahiptir.

12.2.2. Zehirli HavaOrganizmayı bozan ve hayat için çok tehlikeli olan gazları içeren havadır.Zehirli

gazlar CO, H2S, NO, SO2 vb. dir.

12.2.3. Patlayıcı HavaCnH2n+2 genel formülü ile belirtilen CH4 ,C2H6 gibi gaz elemanlarını

hidrojen,CO vs yanıcı gazları içeren havadır. En önemlisi metan (CH4) olup , hava ile

karışımı “ GRİZU” olarak adlandırılır.

12.2.4. Tozlu Havaİçinde taş ve kömür tozunun bulunduğu havadır. Patlayıcı ve sağlığa zararlı

özelliğe sahip olabilir. Kömür tozu . her iki özelliğe sahiptir. Taş tozu daha çok sağlık

açısından zararlıdır.

12.2.5. Karbonmonoksit (CO)Renksiz ve kokusuz bir gaz olup , havadan daha hafiftir. Yanmanın olduğu her

ortamda mutlaka CO oluşur. Canlı dokuları oksijensiz bırakarak zehirlenmeye neden

olur. Ocak havası içinde CO gazının emniyet sınırı 50 ppm olarak kabul edilir.

41

12.2.6. Karbondioksit (CO2)Renksiz ve kokusuz bir gaz olup , boğucu etkiye sahiptir. Havadan ağır

olduğundan taban kısmında bulunur.emniyet sınırı % 0.5’ dir.

12.2.7. Metan ( CH4)Renksiz ve kokusuz bir gazdır. Havadan hafiftir ve tavanda bulunur. Patlama

sınırı %4.5 - %14 ‘dür. %9.5 en şiddetli patlama noktasıdır. Emniyet sınırı üretim

bölgelerinde % 2 , hava dönüşü yolunda %1 ‘ dir.

42

13. İŞÇİ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİ

13.1. İş Sağlığı Güvenliği Faaliyetleri

Yeraltı ocaklarındaki işçi sağlığı ve iş güvenliği tedbirlerinde, Alman

nizamnameleri esas alınarak düzenlemeler yapılmıştır. Kişisel koruyucu

malzemelerinden ihtiyaç duyulanlar Almanya'dan satın alınmaktadır. Tüm çalışanlar

hizmet içi eğitim kurslarından ve sağlık muayenelerinden geçirilmektedir. Çalışanların

bir kısmı, teorik ve pratik eğitimlerini Almanya'da yapmışlardır. İşletmenin Tahlisiye ve

İlk Yardım Ekibi oluşturulmuş, periyodik eğitimleri düzenli olarak yapılmaktadırlar.

Ocaklarda, metan gazı yayılımı yok denecek kadar azdır, bu nedenle grizu

tehlikesi yoktur. Göçüklerden gaz sızmaları havalandırma sayesinde risksiz hale

getirilmektir. Taşıma sırasında konveyörlerden düşen kömürün üstünün pasa ile

örtülmesi sonucu, kömürün kendiliğinden kızışması “endojen ocak yangınlarına” neden

olabilmektedir. Yangınlara ve karşılaşılabilecek diğer tehlikeli durumlara tahlisiye

ekipleri tarafından derhal müdahale edilmektedir. Tahlisiye Görevlilerinin Kıyafeti ve

Teçhizatları Şekil 13.1’de gösterilmiştir.

13.2. Ferdi CO maskesi

Ferdi CO kaçış maskesi, yeraltına girecek olanların olası yangınlara karşı

taşımak ve gereğinde kullanmakla yükümlü olduğu, CO gazına karşı koruyan bir

donanımdır.

Ferdi CO maskesinin kullanılmasını gerektiren durumda, kişi kemerindeki

kılıfta bulunan CO maskesini kılıfından çıkarır ve maskenin emniyet kilidini kırarak

maskenin muhafaza mandallarını açar. Bu işlemlerden sonra üst muhafaza kapağından

ve maskenin üzerine monte edilmiş baş bantlarından tutulur ve yukarı doğru çekilir.

Ağızlık ısırılıp dudaklar kapatılarak sıkı bir sızdırmazlık sağlanır. Burun kıskacı burun

deliklerinden hava almayacak şekilde sıkıştırılır ve akabinde bantlar başın üzerinden

geçirilerek takılır. Baş bantları ferdi kullanıcının ağırlığını askıda tutmak için gerekli

dengeleyici sistemi oluşturmaktadır.

Park Teknik Çayırhan Kömür İşletmesi’nde “Drager” firmasının ürettiği CO

maskesi ve diğer ekipmanlar kullanılmaktadır. Ferdi CO kaçış maskesinin kullanım

süresi 120 dakika olup tek kullanımlıktır. Açılıp açılmadığının veya kaçak olup

43

olmadığının kontrolü maskenin tartılması şeklinde belirlenir. Şekil 13.2 te ferdi CO

maskesi gösterilmiştir.

Şekil 13.19 Tahlisiye Görevlilerinin Kıyafeti ve Teçhizatları

Şekil 13.20 Ferdi CO Maskesi

44

14. KONTROL – KUMANDA MERKEZİ

Bütün makine ekipman kendi içinde ve aralarında tam otomasyon sistemine

sahiptir. Yerüstü ile ocak içi bağlantılarının kurulması için bas – konuş megafonlar ve

telefon sistemi mevcuttur. Tüm ocakları kapsayan bir haberleşme, kontrol ve

sinyalizasyon sistemi kurulmuştur. Ocak Gözlem Sistemi (OGS) olarak adlandırılan bu

sistem temel olarak üç genel amaca yöneliktir;

1. Sürekli Ölçüm Yapmak,

2. Sürekli Konum Gözlemek,

3. Birim ya da Ekipmanı Tek Merkezden Kumanda etmek.

Yerüstündeki kontrol merkezinde kurulu bulunan izleme sistemi ile yeraltında ve

yerüstünde çalışan veya çalışmayan bütün teçhizat, izlenmekte ve bunların çektiği

elektrik akımları kaydedilmektedir. Otomasyon kontrol sistemi Walter Becker markadır.

Yine kontrol merkezinde ocağın havalandırma ağındaki CO ve hava miktarları sürekli

ölçülerek kaydedilmektedir.

45

15. SONUÇLARYeraltından kömür üretmek üzere kullanılan modem teknoloji ile işyeri çalışma

emniyeti ve yüksek düzeyde verimlilik sağlamaktadır. Ülkemizin enerji ihtiyacının

karşılanması ve orta kaliteli linyit rezervlerinden yararlanılmasında gelecek için güven

veren, örnek teşkil edecek bir fayda sağlanılmaktadır.

Uygulamadan uzak bir öğrenim gören maden mühendisi üretim sürecinde

karşılaştığı sorunlar karşısında bocalamakta ve doğru çözüm getirmekte güçlük

çekmektedir. Gerçekte üretimde çalışan mühendis, bulunduğu üretim birimine yenilikler

getirmekten uzaktır. Kendinden önce var olan üretim biçimini ve düzeni sürdürmekten

öte bir şey yapamamaktadır. Bu durumun en belirleyici etkeni ülkedeki sosyo-

ekonomik koşulların sonucu olarak biçimlenen kurumların bağlayıcı niteliğidir. Ama

var olan koşullarla bir bütün içerisinde düşünülmesi gereken yetersiz eğitimin etkisini

de göz ardı etmemek gerekir. Çarpık bir öğrenimden geçerek mezun olan maden

mühendisi, öğrenim sonrasında da belli bir eğitim görmemektedir. Pek çok üretim

kurumunda meslek içi eğitim tümüyle unutulmuş görünmektedir. Bu durumda

mühendis yapacağı işlerde kendi çabasını ortaya koyacaktır. Tek seçeneği kişisel

çabasıyla kendini eğitmektir

Bu stajda;

Üniversitelerimizde Maden Mühendisliğinin teorik bilgilerini öğrensek de

uygulama alanında pek bir şey görmediğimiz için bir mühendisin bilmesi gereken

bilgilerin ancak 3te 1i hakkında bilgi sahibi olmuşuzdur. Mühendislik, teorikteki

bilgileri uygulamaya dökmek olarak nitelendirilse de üniversitelerde verilen eğitim

sadece teoriktir. Biz mühendisler hayata adım atarken büyük sorumluluklar alarak

başlıyoruz. Benim görüşüm üniversiteyi bitiren mühendislerin en az 2 yıl stajyer

mühendislik yapmasıdır. Tabi günümüz Türkiye’sinde bu dediklerimiz ne kadar geçerli

olacaktır bilinmez.

Son olarakta hocalarımızın bu zamana kadar bizlere öğretmeye çalıştıklarını; bu

stajda gözlemlemeye, sorgulamaya ve anlatılanlar hakkında bilgi sahibi olmaya

çalıştım.

46

16. KAYNAKÇA

ÇAYIRHAN (1996-2006), Park Teknik Çayırhan Kömür İşletmesi mühendis

notları

AYDIN, Y. ve KAYGUSUZ, Y. 2000. “Modern Teknolojiyle Donatılan Park

Teknik Çayırhan Kömür İşletmesinin Tanıtılması”, Türkiye 12. Kömür Kongresi

Bildiriler Kitabı, 23 – 26 Mayıs 2000, Zonguldak-Kdz.Ereğli, Türkiye, s. 118 – 128

ERSEN, A. ve ÜNVER, Ö. Beypazarı Tam Mekanize Yeraltı Linyit Projesi

ÇETİN, O. ve EYYUBOĞLU, E. M. 1994. Tam Mekanize Galeri Açma

Çalışmalarının CPM ile Planlanması. MADENCİLİK CİLT-VOLUME XXXIII SAYI –

NO 4, s.25 şekil 1. s. 23 – 30

Internal documents of Park Teknik ,2000

WALKER ,S.1999 Çayırhan challenge ,in:World Mining Equipment ,December

1999,pp. 12_13

POULS,M.J & HESİDENZ. L. (1999) : World Minning Equipment

Anon ,1992; “Dust Control Systems” ,Senior Conflow Mining Equipment

Limited

EYÜBOĞLU ,E.M ,ARICAN ,R. BÖLÜKBAŞI, 1994;” OAL ‘de Klavuz Açma

makinesi Uygulaması” ,Türkiye 9. Kömür Kongresi ,Mayıs , Zonguldak.

Stajyer Eğitim Kitapçığı 2011, Park Termik A.Ş. Çayırhan Linyit İşletmeleri,

Ankara

47