gqôBgqôB- ---p?Aepp??AAeep?Ae ftôk L noEôk;so ftôk L noEôk ...

88
1 gqôB gqôB gqôB gqôB-p?Ae p?Ae p?Ae p?Ae ftôk L ftôk L ftôk L ftôk L noEôk;so noEôk;so noEôk;so noEôk;so fgnko/ ftfdnkoEhT[! fJ; gqôB p?Ae okjhA 10+1, 10+2 iwksK d/ ftfdnkoEhnK bJh noEôk;so d/ 1 nze, 4 nze s/ 7 nzeK d/ gqôB pDkJ/ rJ/ jB. fJj gqôB fiZE/ s[jkv/ frnkB ftZu tkXk eoBr/, T[ZE/ s[jkB{z w[ekpbk gqhfynktK bJh th fsnko eoB bJh ;jkfJe j'Dr/. s[jkvhnK nfGnk; g[;seK ftZu th nfij/ gqôB fdZs/ rJ/ jB go fJjBK ftu'A ekch gqôB T[BQK s'A fJbktk th jB ;kB{z T[whd j? fe s[;h fJjBK gqôBK dk g{ok bkG gqkgs eo'r/ s/ GftZy ftZu soZeh d/ okj s/ ikT[r/. ;qhwsh ;qhwsh ;qhwsh ;qhwsh r[oftzdoghqs e"o r[oftzdoghqs e"o r[oftzdoghqs e"o r[oftzdoghqs e"o b?euoko noEôk;so ;a;a;a ;e{b nwbkbk fibQk nihsrVQ w'L 7508317632 ;qhwsh ;qhwsh ;qhwsh ;qhwsh sfizdogkb e"o sfizdogkb e"o sfizdogkb e"o sfizdogkb e"o b?euoko noEôk;so ;awkvb ;a;a ;e{b 3B – I - w[jkbh nihsrVQ w'L 9872515111 ;qhwsh ;qhwsh ;qhwsh ;qhwsh rhsk d/th rhsk d/th rhsk d/th rhsk d/th b?euoko noEôk;so ;a;a;a;a ;wr"bh fibQk nihsrVQ w'L 9876454411

Transcript of gqôBgqôB- ---p?Aepp??AAeep?Ae ftôk L noEôk;so ftôk L noEôk ...

1

gqôBgqôBgqôBgqôB----p?Aep?Aep?Aep?Ae

ftôk L ftôk L ftôk L ftôk L noEôk;sonoEôk;sonoEôk;sonoEôk;so

fgnko/ ftfdnkoEhT[! fJ; gqôB p?Ae okjhA 10+1, 10+2 iwksK d/ ftfdnkoEhnK bJh

noEôk;so d/ 1 nze, 4 nze s/ 7 nzeK d/ gqôB pDkJ/ rJ/ jB. fJj gqôB fiZE/ s[jkv/ frnkB ftZu

tkXk eoBr/, T[ZE/ s[jkB{z w[ekpbk gqhfynktK bJh th fsnko eoB bJh ;jkfJe j'Dr/. s[jkvhnK

nfGnk; g[;seK ftZu th nfij/ gqôB fdZs/ rJ/ jB go fJjBK ftu'A ekch gqôB T[BQK s'A fJbktk th

jB ;kB{z T[whd j? fe s[;h fJjBK gqôBK dk g{ok bkG gqkgs eo'r/ s/ GftZy ftZu soZeh d/ okj s/

ikT[r/.

;qhwsh ;qhwsh ;qhwsh ;qhwsh r[oftzdoghqs e"or[oftzdoghqs e"or[oftzdoghqs e"or[oftzdoghqs e"o b?euoko noEôk;so ;a;a;a ;e{b nwbkbk

fibQk nihsrVQ w'L 7508317632

;qhwsh ;qhwsh ;qhwsh ;qhwsh sfizdogkb e"osfizdogkb e"osfizdogkb e"osfizdogkb e"o b?euoko noEôk;so ;awkvb ;a;a ;e{b

3B – I - w[jkbh nihsrVQ w'L 9872515111

;qhwsh ;qhwsh ;qhwsh ;qhwsh rhsk d/thrhsk d/thrhsk d/thrhsk d/th b?euoko noEôk;so ;a;a;a;a ;wr"bh

fibQk nihsrVQ w'L 9876454411

2

10+1 noE ôk;so fJnoE ôk;so fJnoE ôk;so fJnoE ôk;so fJZZZZe ikD gfjukDe ikD gfjukDe ikD gfjukDe ikD gfjukD

fJZe nzeK tkb/ gqôB

gkmgkmgkmgkm----1 noEôk;so fJZe ikD gfjukD 1 noEôk;so fJZe ikD gfjukD 1 noEôk;so fJZe ikD gfjukD 1 noEôk;so fJZe ikD gfjukD

gqôBk d/ ;jh T[Zso u[D' gqôBk d/ ;jh T[Zso u[D' gqôBk d/ ;jh T[Zso u[D' gqôBk d/ ;jh T[Zso u[D' ---- 1 ) noEP k; so eh j?< 2) noEP k; so dh XzB ;zp z Xh g foGkPk e h j?< 3) noEP k; so dh G "f se e fb nkD ; zpzXh g f oG kP k eh j?< 4) noEP k; so dh d[ob G sk ; zpzXh g f oG kPk eh j?< 5) nk of Ee f eqnk s'A eh G kt j?< 6) ftnP Nh noE P k; so eh j?< 7) ;w PNh noEP k; so d h g foG kP k dZ;' . 8) eh noE Pk; so fJZe f tf rnkB j? i K eb k< 9) tk; sfte noEP k; so s'A eh G kt j?< 1 0) nkdoP k sw e n oEP k; so s'A eh Gkt j?< 11 ) T[sg kdB e h j?< 1 2) T[g G'r eh j?< 1 3) fBt/P p k o/ dZ; '. 1 4) tNKdo k eh j?<

;jh u[D' L;jh u[D' L;jh u[D' L;jh u[D' L

15) noE ôk;so d/ fgsk e'D wzB/ rJ/ jB<

(a) gq'L o'fpz; (c) gq'L wkoôb

(b) gq'L i/apha;/a (d) gq'L n?vw ;fwE

16) G"fse efbnkD ;pzXh gfoGkôk fe; B/ fdZsh

(a) gq'L n?vw ;fwE (c) gq'L wkoôb

(b) gq'L ghr{ (d) gq'L ;?fwT{b;B

gkmgkmgkmgkm----2 2 2 2 ;zfyneh ;zfyneh ;zfyneh ;zfyneh ---- noE ôk;so ftu noE, y/so ns/ wjZstnoE ôk;so ftu noE, y/so ns/ wjZstnoE ôk;so ftu noE, y/so ns/ wjZstnoE ôk;so ftu noE, y/so ns/ wjZst

1) fijBK nzefVnK dh s[bBk ehsh ik ;edh j? T[j aaaaaaaaaaaaaaaejkT[Ad/ jB (;zfyneh$wdK)

2) i/eo ;kv/ ;e{b ftu 2000 ftfdnkoEh jB sK fJj nzeV/ ;zfyneh j? (rbs$;jh) 3) ;Kfy neh e b k j?, i K ftfrn kB< 4) fJ Ze tuB d/ o{g f tZu ; Kf yne h dk toDB e o' .

3

5) p j[tuB d / o{g ftZu ;Kfy neh d k toDB e o' . 6) ;Kfy neh f JZe ;w Zr o dh XkoD k d k toDB eo' . 7) ;Kfy neh T [g eoD eh j?<

gkmgkmgkmgkm----3 nzefVnk dk ;zebB3 nzefVnk dk ;zebB3 nzefVnk dk ;zebB3 nzefVnk dk ;zebB 1 ) ;Kfy neh n zefV nK dh g foG kP k fdT [. 2) g qkEf we nze fVn K p ko/ d Z;'. 3) r "D n zeV/ eh jB< 4) o[Zu h^no[Zuh i kBD b J h nzeV / f JeZm/ eoB b Jh fejVh f tXh ;jh j't/rh < 5) wkg e s o[Nhn K eh jB< 6) g qsZy ftne shr s y'I e h j?< 7) ng qsZy w "fy e y'I p ko/ dZ;'. 8) vke g qP Bk tb h ftXh eh j?< 9) uzr h g qPBktb h d k fJZe r [D dZ; '. 1 0) r kje K d[n ko k n B[;{uh nK fe ; ftXh ftZu fJ eZmhnK e hshnK i Kd hnK jB . 11 ) foek of vzr so[ Nh nK e h jB< 1 2) ng qsZy w "fy e y'I d k fJZe n "r [D dZ; '. 1 3) r "D n zefV nK b Jh e'Jh f JZe ;kt XkBh d Z;'.

;jh u[D' L;jh u[D' L;jh u[D' L;jh u[D' L

14) Gkos ftu iB rDBk fezB/ ;kbK pkd ehsh iKdh j?.

(a) 5 ;kb (c) 10 ;kb

(b) 4 ;kb (d) 12 ;kb

15) fJe p'oh eDe dh goyD bJh fejVh ftXh mhe j?

(a) ;?Agb ftXh (c) iBrDBk ftXh

(b) fBnkdoô ftXh (d) T[d/ôg{oB ftXh

16) T[j seBhe fi; ftu ;kohnK fJekJhnK pokpo u[D/ ikD dh ;zGktBk j[zdh j?aaaaaaaaaaaaaaaaa ejkT[Adh j?. (o?Avw ;?Agfbzr ftXh$fwôos ftXh)

17) ;kb 2011 nB[;ko Gkos dh ;kyosk do fezBh ;h<

(a) 70% (c) 65%

(b) 72% (d) 90%

gk m 4 gk m 4 gk m 4 gk m 4 ;zr DB K ns / Bw{B k f tX hnK;zr DB K ns / Bw{B k f tX hnK;zr DB K ns / Bw{B k f tX hnK;zr DB K ns / Bw{B k f tX hnK

1 ) ‘;zr DBK’ e h j?<

4

2) ‘Bw{B k’ dh X koD k eh j?< 3) ;Kfy neh f tu 'A i B; zfy nk p ko/ dZ;'. 4) ‘w d’ fe; Bz{ efjzd/ jB< 5) ;zr DBk ftXh d h fJZe T [g:[es k dZ; ' . 6) ;zr DBk ftXh d k fJ Ze r [D dZ; '. 7) ;zr DBk ftXh d k fJ Ze n"r [D d Z;'. 8) Bw{Bk ftXh eh j?< 9) Bw{Bk ftXh d k fJZe r [D dZ;'. 1 0) Bw{Bk ftXh d k fJZe n "r [D dZ; '. 11 ) ;?Ag b dk fJZe I o{oh sZ s f ejVk j?< 1 2) d?t Bw {Bk f tXh eh j?< 1 3) d?t Bw {Bk f tXh dk w [Zy r [ D d Z;'. 1 4) d?t Bw {Bk f tXh dk w [Zy n" r [D eh j?< 1 5) T[d/Pg {oD Bw{B k ftXh eh j?< 1 6) T[d/Pg {oD Bw{B k ftXh dk f J Ze r [D dZ; '. 1 7) T[d/Pg {oD Bw{B k ftXh dk f J Ze n"r [D d Z;'. 1 8) ;sfo s i K fwP os Bw { Bk f tXh eh j?< 1 9) ;sfo s ft Xh d k fJ Ze r [D dZ; '. 20) ;sfo s ft Xh d k fJ Ze n"r [D d Z;'. 21 ) Bw{B/ d h e 'Nk f tXh eh j?< 22) E'V / r De K dh b 'V f ejVh ftXh ftZu j[zd h j?< 23) ;f tu ko ; ?Ag fb zr dh n tXkoD k dk t oDB e o' . 24) d?t ;?Ag fb zr dh n tXkoD k dk toDB eo' . 25) T[; ; zf yn eh ftXh dk toDB e o' i' xZN y ouh b h j't/ ns/ f i; f tZu ;w /A dh th pu s j't/ . 26) fBnKdo; eh j?<

gkm 5 gkm 5 gkm 5 gkm 5 ---- nefVnK dk ftt;fEsheoDnefVnK dk ftt;fEsheoDnefVnK dk ftt;fEsheoDnefVnK dk ftt;fEsheoD 1 ) tor h eoD dk noE dZ;' . 2) nzef Vn K d/ ;zr mB s'A eh Gkt j?< 3) G {r 'fb e tor heoD fe t/A ehsk iKd k j?< 4) ;w /A nB[; ko tor he oD eh j?< 5) r [Dksfw e t or heoD e h j?< 6) uo dh XkoDk p ko/ dZ; ' . 7) yzf vs i K ftfG zB uo eh j? < 8) ny zfvs uo p ko/ dZ;' . 9) P[ZX n zeV/ fe jV / jB. 1 0) ftneshr s b Vh e h j?<

5

11 ) nf tqsh tzv b Vh p ko/ d Z;' . 1 2) nf tqsh eh j?< 1 3) tor nf tqsh dk T [dkj oD dZ; '. 1 4) fw b kB o/y kt K eh jB . 1 5) yzf vs b Vh eh j?< 1 6) tor ;h wk d k T[d kjoD fdU . 1 7) wZX w[Zb eh j?< 1 8) ng toih b Vh eh j?< 1 9) ;w kt/Ph b V h eh j?< 20) ;zu kJh n ftqsh eh j?< 21 ) y[b / f ;o/ tkb h b Vh f ejVh b V h j?<

;jh u[D' L;jh u[D' L;jh u[D' L;jh u[D' L

22) T[j gqfeqnk fi; okjh ;zefbs ;wzeK B{z T[jBK d/ w{b d/ nkXko s/ tZy-tZy torK ftu

oZfynk iKdk j?aaaaaaaaaaaaaaaaaaa ejkT[Adh j?.

(a) torheoD (c) ;koDheoD

(b) ;?gfbzr (d) gq;s[sheoD

23) wksok d/ nkXko s/ torheoD fezBh gqeko dk j[zdk j?.

(a) 2 (c) 5

(b) 3 (d) 4

24) nkftqsh dk fejVk fuzB 5 do;kT[Adk j? ( |||||, |||| )

gkm gkm gkm gkm ---- 6 6 6 6 nzefVnk dk ;koDhnB g/ôheoBnzefVnk dk ;koDhnB g/ôheoBnzefVnk dk ;koDhnB g/ôheoBnzefVnk dk ;koDhnB g/ôheoB 1 ) ;k oDhn B eh j?< 2) nzef Vn K d/ g q;s[sheoD s'A e h Gkt j?< 3) ;k oDh dh nK f ezBh nK f e;w K jB. 4) ;k XkoD ; k oDh dk T[dkjo D f dU.

5) if Nb ; koDh d k T[d kj oD fdU .

6) fJ Ze ; koDh d/ fszB w[Zy G kr f ejV / jB.

;jh u[D' L;jh u[D' L;jh u[D' L;jh u[D' L

7) ;koDhnB fezBh gqeko d/ j[zd/ jB (d'$fszB)

8) torheoD eoB Bkb ;wzeK B{z ;zy/g o{g ftu oZfynk iKdk j? (rbs$;jh)

6

gkm gkm gkm gkm ---- 7 7 7 7 nzefVnk dk fuZso g/ôeoD, dzv fuZso ns/ ftqs fuZsonzefVnk dk fuZso g/ôeoD, dzv fuZso ns/ ftqs fuZsonzefVnk dk fuZso g/ôeoD, dzv fuZso ns/ ftqs fuZsonzefVnk dk fuZso g/ôeoD, dzv fuZso ns/ ftqs fuZso 1 ) dzv f uZso eh j?< 2) dzv f uZso dh fJ Ze ftP/Ps k d Z; ' . 3) p j[^r [Dh dzv f uZso eh j?<

4) ftqs fu Zso e h j?<

5) T[g ftGkis d zv fuZso e h f dy kT [A dk j?.

;jh u[D' L;jh u[D' L;jh u[D' L;jh u[D' L

6) ;kXkoD dzv fuZsoaaaaaaaaaaaaaaaaaauo$uoK B{z gq;s{s eoB bJh tofsnk iKdk j? (fJZe$d')

7) d' ft;sko tkb/ fuZso fezBh fe;wK d/ j[zd/ jB.

(a) 2 (c) 3

(b) 4 (d) 5

8)

;?ezvoh y/so

C b

a

;/tktK gqkfJwoh y/so

fuZso ftu

a = 400

b = 900

c = gsk eo'

gkm gkm gkm gkm 8 8 8 8 ---- nkftqnkftqnkftqnkftqsh fuZso L nsh fuZso L nsh fuZso L nsh fuZso L nkfJkfJkfJkfJs fuZso, pj[G[i ns/ s'oD teos fuZso, pj[G[i ns/ s'oD teos fuZso, pj[G[i ns/ s'oD teos fuZso, pj[G[i ns/ s'oD teo 1 ) nf tqsh fuZso dh n tX koD k eh j?< 2) nf tqsh tZeo fe; Bz{ ef jzd / jB. 3) nf tsfuZs o eh j?< 4) ;zu Jh nf tqsh tZeo eh j?< 5) p j[G [Zi eh j?<

;jh u[D' L;jh u[D' L;jh u[D' L;jh u[D' L

6) s'oD teo (T[iht) dh Ykbaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaj[zdh j? (XBkswe$foDkswe)

7) o/yk fuZso w{b o{g s'A fezBh gqeko d/ j[zd/ jB.

(a) 2 (c) 5

7

(b) 4 (d) 1

8) x, y dk fejVk w[b gfjbh u"EkJh ftu ;fEs j?<

(a) ( )yx,− (c) ( )yx,

(b) ( )yx −− , (d) ( )yx −,

gk m gk m gk m gk m 9 H o /yk Jh ro kc i K ;9 H o /yk Jh ro kc i K ;9 H o /yk Jh ro kc i K ;9 H o /yk Jh ro kc i K ; wK bV hn K ro kcwK bV hn K ro kcwK bV hn K ro kcwK bV hn K ro kc 1 ) w{b f pzd { eh j?< 2) f; ob /y feT [A io{oh j?< 3) fu Zso p D kT[A D dk fJZe fB:w d Z; '. 4) o/yh r qkc eh j?< 5) ekfb e b Vh r qkca fezBh soQ K d/ j[zd/ jB . 6) fp zd{ o/y kJ h (r qkc a ) g /P heoB d k fJ Ze r [D dZ; '.

gkm 10 gkm 10 gkm 10 gkm 10 ---- e/Adoh gqftosh d/ wkg e/Adoh gqftosh d/ wkg e/Adoh gqftosh d/ wkg e/Adoh gqftosh d/ wkg ---- nze rfDs, wkfXnknze rfDs, wkfXnknze rfDs, wkfXnknze rfDs, wkfXnk 1 ) e/Ad oh g qhf tosh e h j?< 2) ;zf yne h n";sK d k fJZe T[d /P dZ; '. 3) ;zf yne h n";s dhn K fe; wK d Z;' . 4) ;w Ks o wZX eh j?< 5) G kfo s ; w kBz so dh g foGk Pk f dU. 6) ;w Ks o wZX d k ; { so f b y '.

;jh T[Zso Go' L;jh T[Zso Go' L;jh T[Zso Go' L;jh T[Zso Go' L

7) gqsZy ftXh nB[;ko n";s ............

............X =

8) i/eo nzefVnK dh frDsh fJe NKe ;zfynk j? sK wfXnek gsk eoB dk ckow{bk fby'.

(a)

+

2

1n

(c)

+

2

1nthA wd dk nkeko

(b)

2

n

(d)

2

n th wd dk nkeko

9) nyzfvs ô/Dh ftu i

fc

l ×

+=?

.?

?

Median 1

(a) f

n,

4

(c) 4,

2

n

(b) f

n,

2

(d) 4,

4

n

8

gkm gkm gkm gkm 1 1 H e/A do h g qfto s h d/ wkg ^wf X n ek ns / pj [ be1 1 H e/A do h g qfto s h d/ wkg ^wf X n ek ns / pj [ be1 1 H e/A do h g qfto s h d/ wkg ^wf X n ek ns / pj [ be1 1 H e/A do h g qfto s h d/ wkg ^wf X n ek ns / pj [ be 1 ) ; fE sh n"; s eh j? . 2) w fXnek e h j?. 3) w fXnek Bz{ fe; P pd o kj hA d o; kf Jnk iKd k j?< 4) f tG ki B w [Zb e h j?. 5) u s[oZEe d k fJZE r [D dZ; '. 6) P sw e eh j?. 7) p j[b e Bz{ gf oG kfPs e o' . 8) p j[b e dk e h g q:'r j?.

gkmgkmgkmgkm 1 2 ng f eoD d/ wk g1 2 ng f eoD d/ wk g1 2 ng f eoD d/ wk g1 2 ng f eoD d/ wk g 1 ) w kf Xn k ftub B s'A eh G kt j?. 2) ‘n g f eoD’ g Zd dk T[d kjo D fd T[. 3) f t; Eko r [D Ke d k ;{ s o dZ; '. 4) u s[oEe f tu b B dk ;{ so dZ;'. 5) w kf Xn k ftub B d / r [D dZ; '.

gkm gkm gkm gkm 1 3 ; fj^; zpz X1 3 ; fj^; zpz X1 3 ; fj^; zpz X1 3 ; fj^; zpz X 1 ) ; fj^;zp zX eh j?. 2) ; fj^;zp zX dhn K fe ;wK fb y '. 3) ; fj^;zp zX dk g sk b r kT [D dh nK f tXhnK fb y '. 4) f py o/ fp zd{ fu Zso s'A eh G kt j?. 5) ; fj^;zp zX dk f JZe wjZst dZ;'.

gkm gkm gkm gkm 1 4 ; {u e nze iK fBod /P B^n ze1 4 ; {u e nze iK fBod /P B^n ze1 4 ; {u e nze iK fBod /P B^n ze1 4 ; {u e nze iK fBod /P B^n ze 1 ) ; {ue nze eh j?. 2) ; {ue nze p DkT[D d h fJ Ze ; wZf ;nk d Z;'. 3) ; {ue nze dk fJZe b kG f by '. 4) ; {ue nze dh f JZe ;h wk f b y '. 5) ; kX koD ; {ue nze eh j?. 6) G kf os ;{ue n ze e h j?. 7) b k;g hn o ftXh d k ;{s o dZ; '. 8) g k; u/ ftXh dk ;{s o dZ; '. 9) f cPo ftXh d k ;{ so dZ; ' . 1 0) E 'e ehw s ;{u e nze eh j?. 11 ) T [g G 'r sk ; {ue nze s'A eh G kt j?<

9

gkm gkm gkm gkm 1 5H noE P k;s o f tZu g q'i ?eN d h ou Bk.1 5H noE P k;s o f tZu g q'i ?eN d h ou Bk.1 5H noE P k;s o f tZu g q'i ?eN d h ou Bk.1 5H noE P k;s o f tZu g q'i ?eN d h ou Bk. 1 ) ; Kf yne h d/ fttjko K d h to s'A f et/A e o'r /. 2) g q'i?eN dh ouBk b Jh f ejVh ;Kfy neh f tXhn K dk n fXn?B eo'r /. 3) f ejV/ nzefV nK d k g q:'r n fXn ?B B kb ;zp zX s f;ZN/ f Be kb ; edk j?.

PART – B

Gkosh noE ftt;EkGkosh noE ftt;EkGkosh noE ftt;EkGkosh noE ftt;Ek

fJZe nze tkb/ gqôB

gkm gkm gkm gkm 1 ;[sz1 ;[sz1 ;[sz1 ;[szssssosk ;w/A Gkosh noE ftt;Ek dh ;fEshosk ;w/A Gkosh noE ftt;Ek dh ;fEshosk ;w/A Gkosh noE ftt;Ek dh ;fEshosk ;w/A Gkosh noE ftt;Ek dh ;fEsh 1 ) g qsh f tne sh n kw dB e h j?. 2) y /sh g qXk B noE ftt; E k e h j[zdh j?. 3) r shjhD noEftt;E k p k o/ d Z; '. 4) f x;h j'J h noEf tt;E k s'A e h Gkt j? . 5) ; [sz s os k ;w /A Gkosh T[d:' r K dh eh ; fE sh ;h <

;jh u[D' L;jh u[D' L;jh u[D' L;jh u[D' L

6) d/; s'A pkjo G'fink ikD tkbk wkb iK t;skaaaaaaaaaaaaejKT[dk j? (nk:ks$fBo:ks)

7) nk÷kdh ;w/A Gkosh noE ftt;Ekaaaaaaaaaaaaaaa;h (;fEo$n;fEo)

8) nkikdh ;w/AaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaiB;zfynk y/shpkVh ftu bZrh j'Jh ;h.

(a) 70% (c) 65%

(b) 90% (d) 80%

gkmgkmgkmgkm 2 2 2 2 ---- Gkos ftu nkofEe fB:'iBGkos ftu nkofEe fB:'iBGkos ftu nkofEe fB:'iBGkos ftu nkofEe fB:'iB----gzi ;kbk :'iBktK d/ ;kXkoD Nhu/gzi ;kbk :'iBktK d/ ;kXkoD Nhu/gzi ;kbk :'iBktK d/ ;kXkoD Nhu/gzi ;kbk :'iBktK d/ ;kXkoD Nhu/ 1 ) n kofE e fB: 'i B eh j?. 2) g zi ;kb k :'i Bk tK d k ezw e d'A P[o{ j'fJ nk. 3) j[D f ejV h g zi ;kb k :'i Bk u Zb ojh j?. 4) f r nkothA g zi;kb k :'i Bk d/ T[d/P d Z; '. 5) G ko sh :'iB kt K dk e 'Jh fJ Ze w[Zy Nhuk d Z;'.

;jh u[D' L;jh u[D' L;jh u[D' L;jh u[D' L

6) ;G s'A gfjbh gzi ;kbk :'iBk ;kbaaaaaaaaaaaaa ftZu pDh ;h.

(a) 1947 (c) 1951

(b) 1901

(d) 1956

10

7) :'iBk nk:'r dk gqXkB e'D j?<

(a) gqXkB wzsoh (c) ftZs wzsoh

(b) :'iBk nfXekoh (d) u/now?B

8) 1947-48 ftu Gkos ftu gqsh ftnesh nkwdB fezBh ;h

(a) 500 o[L (c) 1000 o[L

(b) 230 o[L (d) 300 o[L

9) toswkB ;w/A d"okB fezBthA gzi ;kbk :'iBk ub ojh j?<

(a) 10thA (c) 12thA

(b) 11thA (d) 9thA

gkmgkmgkmgkm 3 gzikp d/ G'fse ;kXB3 gzikp d/ G'fse ;kXB3 gzikp d/ G'fse ;kXB3 gzikp d/ G'fse ;kXB

1 ) G zikp Bz{ i b tk:{ d/ n k Xko s/ fe jV / G kr K ftZu tzf vnk fr nk j? . 2) g jkVh y /so ftZu n kT [D t kb / fI b Q/ dZ;'. 3) g zikp dk e[Zb y/soc b dk f ezBQk g qsh P s G kr tD K j/m nkT[Adk j? . 4) tDK dhn K fe ;w K dZ;'. 5) P esh d k eh w jZs t j? . 6) g zikp ftZu Pesh d/ tZy^tZy ;q's d Z;' .

;jh T[Zso dh u'D eo'.;jh T[Zso dh u'D eo'.;jh T[Zso dh u'D eo'.;jh T[Zso dh u'D eo'.

7) j/m fbfynK c;bK ftZu'A fejVh c;b yohc dh BjhA j?<

(a) uktb (c) uBk

(b) itko (d) rzBk

8) gzikp d/ fe; fibQ/ dh ;kyosk ;ZG s'A tZX j?<

(a) pfmzvk (c) r[odk;g[o

(b) gfNnkbk (d) j[fônkog[o

9) 2001 ftZu Gkos dh iBrDBk

(a) 21a5 gqsh j÷ko (c) 31a5 gqsh j÷ko

(b) 20a5 gqsh j÷ko (d) 19a5 gqsh j÷ko

11

gkm 4 gkm 4 gkm 4 gkm 4 ---- gzikp dh wB[Zyh ôesh ;kXBgzikp dh wB[Zyh ôesh ;kXBgzikp dh wB[Zyh ôesh ;kXBgzikp dh wB[Zyh ôesh ;kXB 1 ) i B; zf yn k tkX/ d k e'Jh f JZe w[Zy e koD d Z;' . 2) i Bw d o eh j?. 3) w "s do e h j? . 4) ;ky os k nB[g k s p k o/ d Z;'. 5) i B; zf yn k dh xDsk s'A eh G kt j? . 6) g zi kp ftZu ;kyo sk n B[g ks e h j?. 7) g zi kp ftZu iB;zfy nk d k fb zr n B[g ks e h j? .

;jh u[D' L;jh u[D' L;jh u[D' L;jh u[D' L

8) gzikp d/ e[Zb fezB/ f÷bQ/ jB<

(a) 18 (c) 20

(b) 21 (d) 19

9) gzikp dk y/socb fezB/ tor fea wha j?<

(a) 50,000 tafeawha (c) 50,357 feawha

(b) 50,350 tafeawha (d) 50,319 feawha

10) gzikp ftZu izrbks ;ZG s'A f÷nkdk feZE/ jB.

(a) eg{oEbk (c) o'gV

(b) r[odk;g[o (d) j[fônkog[o

gkmgkmgkmgkm----5 gzikp ftZu y/shpkVh dk ftek;5 gzikp ftZu y/shpkVh dk ftek;5 gzikp ftZu y/shpkVh dk ftek;5 gzikp ftZu y/shpkVh dk ftek; 1 ) nk ofEe f te k; d k n k Xko eh j?. 2) g zi kp dk y /sh n Xh B y/ soc b fb y '. 3) f; zukJh eh j?. 4) y kD tkb hn K c; b K fb y'. 5) tg kfoe c;b K dZ; '. 6) joh e qKsh eh j?. 7) joh e qKsh dk e 'J h fJZe e koD d Z;'. 8) y /sh T[g i dh f tZeoh d/ d 'PK Bz{ d { o eoB d k fJZe ; [Mkn dZ;'. 9) g zi kp ftZu f;zu kJ h d/ w[Zy ; kXB fejV / jB. 1 0) g zi kp Bz{ y/sh g qXkB oki f eT [A fejk i Kdk j? .

;jh u[D' L;jh u[D' L;jh u[D' L;jh u[D' L

11) gzikp ftZu joh eqKsh ed'A nkJh ;h.

(a) 1947 (c) 1950

12

(b) 1966 (d) 1964

12) y/sh pkVh fejV/ y/so ftZu nkT[Adk j?<

(a) gqkEfwe y/so (c) Noôoh y/so

(b) r"D y/so (d) a ns/ b d'B/

13) G{wh d/ N[efVnk B{z fJZemk eoB B{z eh efjzd/ jB.

(a) w[oZp/ pzdh (c) i'V pzdh

(b) tNKdok (d) e'Jh th BjhA

14) gzikp y/shpkVh :{Bhtof;Nh feZE/ j?.

(a) b[fXnkDk (c) gfNnkbk

(b) ;zro{o (d) ibzXo

gkmgkmgkmgkm----6 gzikp ftZu T[d:'fre ftek;6 gzikp ftZu T[d:'fre ftek;6 gzikp ftZu T[d:'fre ftek;6 gzikp ftZu T[d:'fre ftek; 1 ) T[d :'r heoD d h b 'V f eT[A j?. 2) g zi kp ftZu tZv / T[d :'r K d h ;zfy nk f ezBQh j?. 3) g zi kp ftZu b x{ g ZXo d/ T[d:'r K dh ; fEsh eh j?. 4) g zi kp d/ w[Zy b x{ T[d :'r fejV/ jB.

5) g zi kp d/ tZv / g ?wkB/ d/ T[d:'r K d/ BK dZ;'.

6) g zi kp d/ S 'N/ g ?wkB/ d/ T[d:'r K d/ BK dZ;'.

;jh T[Zso u[D'.;jh T[Zso u[D'.;jh T[Zso u[D'.;jh T[Zso u[D'.

7) T[d:'r fejV/ y/so ftZu nkT[Ad/ jB<

(a) gqkEfwe y/so (c) shik y/so

(b) r"D y/so (d) e'Jh th BjhA

8) T[j T[d:'r fizBk ftZu xZN ôesh, g{zih ns/ feos dh ÷o{oh g?dh j? T[BK B{zaaaaaaaaaaa fejk iKdk j?.

(a) T[d:'r (c) tZv/ T[d:'r

(b) S'N/ T[d:'r (d) nDr'b/ T[d:'r

9) y/vK dk ;wkB pDkT[D tkbk T[d:'r fejV/ y/so ftZu ;fEs j?.

(a) ibzXo (c) pNkbk

(b) j[fônkog[o (d) w[es;o

13

gkmgkmgkmgkm----7 7 7 7 gzikp ;oeko d/ ;otigzikp ;oeko d/ ;otigzikp ;oeko d/ ;otigzikp ;oeko d/ ;otiffffBeBeBeBe fffftZstZstZstZs 1 ) g zikp ;oek o dh n kw dB d / ; kX B d Z; '. 2) g zikp ;oek o dh n kw dB d / w [Zy eo^;k XB fejV/ jB< 3) g zikp ;oek o d/ y of unK Bz{ fejV/ fjZf; nK ftZu tzf vn k fr n k j? . 4) g zikp ;oek o dh n kw dB d / r a?o^eo ;k XB K p k o/ f b y'. 5) 2009^1 0 ftZu g zi kp Bz{ e/Ado s'A f ezBQk n B[d kB f wf bnk< 6) ; op iBe ftZs d k ;zp zX f ejVh nK ; wZf; nktK s'A j? .

;jh T[Zso dh u'D eo' L;jh T[Zso dh u'D eo' L;jh T[Zso dh u'D eo' L;jh T[Zso dh u'D eo' L

7) g[bh;, fBnk, i/bQK, ;EkfBe gqôk;B T[Zs/ you/ eh ejkT[Ad/ jB. (ftek;nksw$ r?o

ftek;nkswe)

8) gzikp ;oeko dh nkwdB d/ ;'w/ fejV/ jB.

(a) eo (c) T[gG'r

(b) you/ (d) pus

9) f;Zfynk, ;VeK, g[Zb, f;js ;[ftXktk, ;w[dkfJ ftek;, rotiBe GbkJh nkfd s/ ehsk ikD tkbk you fejV/ y/so ftZu nkT[Adk j?. (ftek;nkswe$ r?oftek;nkswe)

gkm 8 Gkosh noEftt;Ek ftZu y/shgkm 8 Gkosh noEftt;Ek ftZu y/shgkm 8 Gkosh noEftt;Ek ftZu y/shgkm 8 Gkosh noEftt;Ek ftZu y/sh 1 ) n kofE e fB: 'i B eh j?. 2) ; zs[fb s ftek; s'A s[; hA eh ; wMd/ j'< 3) n kofE e fB: 'i B d h b 'V fe T[A j?. 4) to sw kB g zikp dh T [; koh ed 'A j'Jh ;h< 5) 1 0thA :'i Bk ftZu g zikp ftZu nkoEe y /s o f tZu ; G s'A tZX fe ; y/ so s/ y ou k ehsk fr nk<

;jh T[soK dh u'D eo'.;jh T[soK dh u'D eo'.;jh T[soK dh u'D eo'.;jh T[soK dh u'D eo'.

6) eDe, uktb, dkbk, uB/ fejVh c;b ftZu nkT[Ad/ jB.

(a) uko/ tkbh c;b (c) tgkoe c;b

(b) ykD tkbh c;b (d) fJBQK ftZu'A e'Jh BjhA

7) gzikp dhnK w[Zy c;bK fejVhnK jB.

(a) eDe (c) eDe, uktb

(b) uktb (d) uB/

14

8) gzikp dh y/shpkVh d/ fgSV/gB d/ eh ekoB jB.

(a) nBgVQsk (c) y/sk dk S'Nk nkeko

(b) nfXe ikro{sk (d) a ns/ c d'B/

ggggkmkmkmkm---- 9 G{wh 9 G{wh 9 G{wh 9 G{wh ;[Xk;[Xk;[Xk;[Xkoooo

;jh T[soK dh u'D eo'.;jh T[soK dh u'D eo'.;jh T[soK dh u'D eo'.;jh T[soK dh u'D eo'.

1a y/sh dk ftek; feBQK d' sZsK s/ fBoGo eodk j?<

(a) G{wh ;[Xko (c) ;z;Ekrs

(b) seBhe (d) a,b ns/ C

2a G{wh B{[z tZv/ fe;kBk s'A b? e/ G{wh ofjs fe;kBk B{z tzvD tkb/ nzd'bB B{zaaaaaaaaaaaaaaaafejk

iKdk j?. (G{whdkB$G{wh ;[Xko)

gkmgkmgkmgkm----10 T[d:'r ftô/ôsktK ns/ ;wZf;nktK10 T[d:'r ftô/ôsktK ns/ ;wZf;nktK10 T[d:'r ftô/ôsktK ns/ ;wZf;nktK10 T[d:'r ftô/ôsktK ns/ ;wZf;nktK

;jh T[Zso dh u'D Go'

1a T[d:'fre y/so dhnK d' ;wf;nktK fejVhnk jB

(a) fpibh dh xkN (c) ikro{esk dh xkN

(b) BthnK seBhek dh xkN (d) T[Zgo tkb/ ;ko/

2a d;th gzi ;kbk :'iBk T[d:'fre ftek; dk Nhuk eh j?

(a) 8% (c) 12%

(b) 10% (d) fJBQK u'A e'Jh BjhA

gkmgkmgkmgkm----11 ftd/ôh t11 ftd/ôh t11 ftd/ôh t11 ftd/ôh tgko ;wZf;nk ns/ BhshnKgko ;wZf;nk ns/ BhshnKgko ;wZf;nk ns/ BhshnKgko ;wZf;nk ns/ BhshnK

;jh T[Zso dh u'D eo'.

1a nk:ks dk fBo:ksk s'A tZX j'D dh jkbs ftZu G[rskB ;zs[bB fe; soQK dk j't/rk (nB[e{b$gqshe{b)

2a nk:ks dh EK b?D tkbhnK t;s{nk d/ô ftZu g?dk ehsh rJhnK B{z eh efjzd/ jB. (nk:ks

gqsh;EkgB$nk:ks tXkT[Dk)

3a fBo:ksk B{z tXkT[Dk tgko ;zs[bB d/ bJh bkj/tzd j? iK BjhA.

15

gkmgkmgkmgkm----12 1991 s'A nkofEe ;[Xko12 1991 s'A nkofEe ;[Xko12 1991 s'A nkofEe ;[Xko12 1991 s'A nkofEe ;[Xko

;jh u'D eo'.;jh u'D eo'.;jh u'D eo'.;jh u'D eo'.

1a id'A fe;/ d/ô ftZu fBZih y/so s/ fBt/ô ns/ ezNo'b B{z ysw ehsk iKdk j? fJ; B{z eh efjzd/ jB. (T[dkoheoB$ftôtheoB)

2a WTO fe;B{z fejk iKdk j?.

(a) ftôt tgko ;zrmB (c) ftôt nzd'bB

(b) ftôt p?e (d) fJBQK ftZu'A e'Jh BjhA

3a nkofEe ;[Xko ed' bkr{ j'J/<

(a) 1990 (c) 2001

(b) 1991 (d) 2010

gkmgkmgkmgkm----13 Gkos ftZu rohph dh ;wZf;nktK13 Gkos ftZu rohph dh ;wZf;nktK13 Gkos ftZu rohph dh ;wZf;nktK13 Gkos ftZu rohph dh ;wZf;nktK

;jh T[Zso dh u'D eo'.

1a rohph fezBh soQK dh j[zdh j?.

(a) ;kg/y (c) a ns/ b d't/

(b) fBog/y (d) fJBQK ftZu'A e'Jh BjhA

2a itkjo o'÷rko :'iBk ed' bkr{ j'Jh.

(a) 1990 (c) 1989

(b) 1991 (d) 1985

gkmgkmgkmgkm----14 g/Av{ ftek;, ftZs ns/ ôky ;[ftXk14 g/Av{ ftek;, ftZs ns/ ôky ;[ftXk14 g/Av{ ftek;, ftZs ns/ ôky ;[ftXk14 g/Av{ ftek;, ftZs ns/ ôky ;[ftXk

;jh T[Zso dh u'D eo'.

1a g/Av{ ôky dk torheoB fezB/ Gkrk ftZu ehsk ik ;edk j?.

(a) 2 (c) 6

(b) 4 (d) 8

2a RBI dk gzikph ftZu g{ok BK fby'.

gkmgkmgkmgkm----15 g/Av{ t15 g/Av{ t15 g/Av{ t15 g/Av{ tgkogkogkogko

;jh T[Zso dh u'D eo'.

1a t;s{ s/ n?rwkoe fBôkB dk noE j?.

16

(a) tXhnk t;s{nk (c) rq/fvv

(b) xNhnk t;s{nk (d) BkB rq/fvv

2a FCI dk g{ok BK fby'.

gkmgkmgkmgkm----16 f;Zfynk ns/ f;js ;fEsh16 f;Zfynk ns/ f;js ;fEsh16 f;Zfynk ns/ f;js ;fEsh16 f;Zfynk ns/ f;js ;fEsh

;jh T[Zso dh u'D eo'.

1a T[j y/so fiE/ b'V s'A finkdk b'e ezw eod/ jB.

(a) S[Zgh p/o[÷rkoh (c) T[d:'fre p/o[÷rkoh

(b) w';wh p/o[÷rkoh (d) nbg p/o[irkoh

2a p/ekoh d/ w[Zy ekoB

(a) iB;zfynk ftZu tkXk (c) Bhth ftek; do

(b) nBgVQsk (d) T[goZb/ ;ko/

gkmgkmgkmgkm----17 gfonktoD ns/ gfonktoD froktN17 gfonktoD ns/ gfonktoD froktN17 gfonktoD ns/ gfonktoD froktN17 gfonktoD ns/ gfonktoD froktN

;jh T[Zso dh u'D eo'.

1a u[frod/ d/ w[Zy ekoB

(a) s/÷ ocsko Bkb tZXdh iB;zfynk (c) nktkikJh ;kXkBk dh tXZdh frDsh

(b) izrbK dk eZNDk (d) T[goZb/ ;ko/

gko N gko N gko N gko N - JJJJ // // uk o nze tkb / g aq;aBuk o nze tkb / g aq;aBuk o nze tkb / g aq;aBuk o nze tkb / g aq;aB

1 1 1 1 a a a a n oE ;ak ;so fJZe i kD g fjuk Dn oE ;ak ;so fJZe i kD g fjuk Dn oE ;ak ;so fJZe i kD g fjuk Dn oE ;ak ;so fJZe i kD g fjuk D 1 ) noE ; ak; s o dh g foG k;a k fdU< ;jh g foGkP k f dU. 2) noE ; k; so d h XzB ; pz X h gf oG k; a k fd U. 3) noE ; k; so d h G"fse ef b nkD ;p zXh g foG k; ak fdU . 4) noE ; k; so d h d[ob Gs k ; pzXh g foG k; a k fdU . 5) ftneshr s noE ; a k; so s' eh G kt j?< 6) ;w [fje noE; k; s o s' e h Gkt j?< 7) nkdo; a ftfr nkB f e;B{z e fjzd/ jB< 8) nk of Ee f eqnk e h j?, fJ; d/ wjZstg {oD g fjb { fejV/ jB< 9) tk; sfte noE ; k; s o s' eh G kt j?< 1 0) T[sg kdB d / ; kXB n s/ ; kXB eh ws s' eh G kt j?< 11 ) eh noE ; k; so ; w kfi e f tf r nkB j?< ftnkfy n k eo'<

17

1 2) fBt/; a n s/ T[g G 'r dk n oE dZ;'< 2 2 2 2 a a a a ;K fy n;K fy n;K fy n;K fy n eh L n oE P k;s o f tZu n oE , y /so ns/ wjZs teh L n oE P k;s o f tZu n oE , y /so ns/ wjZs teh L n oE P k;s o f tZu n oE , y /so ns/ wjZs teh L n oE P k;s o f tZu n oE , y /so ns/ wjZs t

1 ) ;Kfy neh e h j?< fJ; d hn K wjZ stg {oD n t; E ktK d k toD B eo' . 2) ;Kfy neh d h pj[stuB d/ o{g f tZu g foGk;a k d Z;'. 3) ;Kfy neh d h fJZe tuB d / o{g f tZu g foGk;a k f dU. 4) ;Kfy neh n fXn?B dh nK n t; EktK d Z;'< 5) ;Kfy neh T [g eoB eh j?< toDB e o' . 6) ;Kfy neh e b K j? i K ftfrn kB< to BD eo' . 7) fttoDpZX ; Kfyn eh dk n oE dZ;'. 8) f; ZNK p Z X ; Kfy neh p ko/ dZ ;'. 9) ;Kfy neh d / T [g oeB d Z;'. 1 0) i/e o fJ j fe jk i kt/ fe ;kv/ ;e{b f tZu 1 000 ftfdnk oE h jB sK f Jj ; Kf yn e h ejkJ /r h

iK Bjh< 3 3 3 3 a a a a n ze fV Qn K dk ; zeb Bn ze fV Qn K dk ; zeb Bn ze fV Qn K dk ; zeb Bn ze fV Qn K dk ; zeb B

1 ) nzef Vn K d/ d' ;'w/ dZ; '. 2) g qkEf we ;o's n s/ r "D ; o' s d k eh noE j? . 3) w[Y b / nzefV nK d k noE T[d kjoD ;f js fdU . 4) r "D n zefV nK d k toD B eo' . 5) nzef Vn K B{z fJ eZfmnk e oB d hn K ftXh n K dk toDB eo'. 6) g qsZy ftne shr s y'I p ko/ ft;E kog {oD f b y'. 7) ng qsZy w "fy e g q/oeK y 'ia s' eh G kt j?< 8) g Zso g q/oeK s' g aq kg s ; {uBK p k o/ dZ; '. 9) y'i eosk s' eh Gk t j?< T [j fet/A y 'I eodk j? . 1 0) r DBke ko s'A e h Gkt j?< 11 ) T[soe os k fe; B{z ef jzd / jB< T[s o d/D dhn K ftfXnK d Z;' . 1 2) g q; aBktb h fe; B{z efjzd/ jB< T[dkjoD fdT [. 1 3) nB[;{uh s' eh Gkt j?< 1 4) fejV / n ze fVn K B{z f JeZmk eoB f tZu tZX ;w K n s/ tZ X Xz B you j[zdk j?< 1 5) r "D n zefV nK d / ; o's d Z;' . 1 6) e[M T [j g ?okwhN o sZE fby ' fiBQK T[Zs/ G ko s d h iBr DBk ; pzXh ; Kfy neh ; {uBK g qekf; as

j[zd h j?< 4444 aa aa ; zr DBk n s/ Bw {Bk ftXhn K; zr DBk n s/ Bw {Bk ftXhn K; zr DBk n s/ Bw {Bk ftXhn K; zr DBk n s/ Bw {Bk ftXhn K

1 ) ;w Zr o s' e h Gk t j?< T[d kjoD ; kfjs fb y'. 2) ;Kfy neh y 'ia dh nK ftXhnK d / B K d Z;' . 3) ;zr DBk ftXh s'A eh G kt j? < T [dkjoD f dT[.

18

4) ;?Ag b ftXh s' eh G kt j? .T [dkjoD f dT[. 5) Bw{B/ d hnK f tXhn K d/ BK d Z;'. 6) d?t Bw {Bk f e; B{z ef jzd / jB< T[d kjoD fd T[. 7) e'Nk Bw {B/ d k noE dZ; '. 8) T[d/; ag {oD Bw{Bk fe ;B{z ef jzd / jB. 9) fw ;ao s Bw {B/ d k n oE dZ;'. 1 0) b kNoh eZY D b J h fejVh ^2 f tXh to s'A f tZu fb nKdh i Kd h j?< 11 ) feBQK j kb sK f tZu i Br DBk ftXh f inkdk nB{e{b j[zd h j?< 1 2) feBQK j kb sK f tZu f Bnkd o ;a ftXh f in kdk Y[Zeth j?<

5 5 5 5 a a a a nzefV nK d k ft t; fE Zshe oDnzefV nK d k ft t; fE Zshe oDnzefV nK d k ft t; fE Zshe oDnzefV nK d k ft t; fE Zshe oD

1 ) tor h eoD s'A e h Gkt j?< 2) nzef Vn K d/ tor he oD dk w [Zy T[d/; a e h j?< 3) tor h eoD d/ nkXk o d Z;' < 4) uo dh XkoDk p ko/ dZ; '< 5) uo ns/ r [D d/ f tu eko nzs o dZ; '. 6) yzf vs u o n s/ n yzf vs u o ftZu nzs o dZ; '. 7) P[ZX n zeV/ fe ;B{z ef jzd / jB< 8) ;Kfy neh b Vhn K eh jB< 9) ;Kfy neh b Vhn K dh nK fe;w K dZ;'< 1 0) ftneshr s b Vh s'A eh G kt j?< 11 ) yzf vs n s/ ny zfvs b Vh f tZu n zso d Z;'< 1 2) tor d/ nke ko s'A e h Gkt j?< 1 3) nkftq sh tzv n s/ n kftqsh f tf Bn k; ftZu nz so d Z; '< 1 4) ;w kt/; ah b V h dk n oE dZ;'< 1 5) y[Zb / f ;o/ tkb h b Vh e h j?< 1 6) ;zu Jh nkftqsh b V h dk n oE dZ;'< 1 7) ;zu Jh nkftqsh b V h d/ g q; as[ sheoD d hnK ftXhn K dZ ;'.

6 6 6 6 a a a a n zefV QnK d k ;k oDhn B g /P heoBn zefV QnK d k ;k oDhn B g /P heoBn zefV QnK d k ;k oDhn B g /P heoBn zefV QnK d k ;k oDhn B g /P heoB

1 ) ;k oDh dk noE dZ; ' .w [Zy o{g d Z;'. 2) ;k oDh dk eh T[d /; a j?.to DB eo' . 3) ;k oDhn B s'A e h Gkt j?.f J; d/ w[Zy T [d/P fe jV / jB. 4) ;k oDh dh nK f e;w K dZ; '. 5) nzef Vn K d/ g q;as[sh eoD s'A e h Gkt j? . 6) p j[r [Dh ;koDh s' e h G kt j?< 7) if Nb ; koDh d k noE d Z;' .T [dkjoD o kjhA ; g ZPN eo'. 8) ouBk nB[; ko ; koDh s' e h G kt j?<

19

7777 aa aa n zefVn zefVn zefVn zefV QQ QQ nknknknk d k fuZs oh g /;ah eoB L^ d zv fuZs o ns / ftq s fuZs od k fuZs oh g /;ah eoB L^ d zv fuZs o ns / ftq s fuZs od k fuZs oh g /;ah eoB L^ d zv fuZs o ns / ftq s fuZs od k fuZs oh g /;ah eoB L^ d zv fuZs o ns / ftq s fuZs o

1 ) fu Zsoh g qdo; aB dhn K fe ;wK dZ;' . 2) dzv f uZso s'A eh G kt j?< ;w MkU. 3) dzv f uZso dh nK fe ;wK dZ ;' 4) ;ob dzv f uZso dk n oE dZ;'. 5) ftqs fu Zso s'A eh G kt j?< ftnkf yn k e o' . 6) T[g f tG ki s dzv f uZso eh d Z; dk j?< 7) g qsh; as dzv fu Zso d k n o E d Z;'< 8) T[g tzv fu Zso e h j[zd k j? ns/ eh fdy kT[Adk j?. 9) p j[r [Dh dzv f uZso pk o/ d Z; '. 1 0) ;X ko B d zv fuZso d k g q:'r ed 'A e oBk u kjhdk j?<

8 8 8 8 a a a a nk ftqsh f uZso ^nk fJ s fuZs o, p j[G [Zi ns / T ikJ htnk ftqsh f uZso ^nk fJ s fuZs o, p j[G [Zi ns / T ikJ htnk ftqsh f uZso ^nk fJ s fuZs o, p j[G [Zi ns / T ikJ htnk ftqsh f uZso ^nk fJ s fuZs o, p j[G [Zi ns / T ikJ ht

1 ) nkfJs fuZ so d k noE dZ ; ' ns/ toDB e o' . 2) nkftq sh p j[G [i p ko/ f t; Ek og {ote dZ; '. 3) nkftq sh tZeo d k noE dZ ; '.T[d kj oD th fdT [. 4) ;zu Jh nkftqsh tZeo d k n oE dZ; ' n s/ toDB e o' . 5) nkfJs fuZ so p DkT[D d h g qfe qfonk d k to BD eo', i d' tor nzso p okp o j'D,Bk p o kp o

j'D. 9 9 9 9 aa aa o/y kJh r ok c L ; wk b Vhn K r okco/y kJh r ok c L ; wk b Vhn K r okco/y kJh r ok c L ; wk b Vhn K r okco/y kJh r ok c L ; wk b Vhn K r okc

1 ) ekb ;q/Dh r okc dk n oE dZ;' ns/ T[dkjoD f dT[. 2) p DktNh nk Xk o o/y k e h j? .fuZs o ; kfjs f tn kfy n k e o'. 3) ekfb e b Vh r okc f ezB/ g aqeko d/ jzd / jB< 4) r okc g /;ahe oB d/ e'Jh u ko r [D dZ; '. 5) fu Zso K d[n ko k g qd o; aB dh nK u ko ; hw ktK dZ;'< 6) fJ Ze sZE B kb ; pzfXs n ze fV nK d/ o/y k f uZso s' eh G kt j?< 7) d' iK d' s'A tX/ o/ sZE K B kb ;p zf Xs nzefV n K d / o/y k fuZso s' e h G kt j?<

1 0 1 0 1 0 1 0 a a a a e/Adoh g qf tosh d / w kg n ze r fDs wk fXnke/Adoh g qf tosh d / w kg n ze r fDs wk fXnke/Adoh g qf tosh d / w kg n ze r fDs wk fXnke/Adoh g qf tosh d / w kg n ze r fDs wk fXnk 1 ) e/adoh g qf tosh eh j?.fJ ; dhn K ;k XK dk T[b /y eo' . 2) e/adoh g qf tosh dh g qh Gk;ak f dU ns/ f tn kf ynk e o'. 3) ;zf yne h n";s dk eh T [d/a; j?. 4) ;Kfy neh n ";s d hnK f e; w K dZ; ' . 5) ;w Ks o wZX s' eh G kt j?< g qhG k; ak th f dT. 6) nze r f Dsh wkfXn k d hnK f e;w K dZ; '. 7) ;ob nze r f Dsh wkfXnk d k noE dZ; '/

20

8) G kfo s n ze r fDsh w kfXn k p ko/ dZ;'. 9) ;ob nze fr Dsh wkfXnk d hnK f tXhn K dZ;' . 1 0) ftneshr s b Vh y zfv s ns/ n yzfv s b V h ftZu n";s d/ c kow {b / d Z;'.

1 11 11 11 1 aa aa e/Ad oh g qftos h de/Ad oh g qftos h de/Ad oh g qftos h de/Ad oh g qftos h d / wk g wf Xn ek, p j[b e/ wk g wf Xn ek, p j[b e/ wk g wf Xn ek, p j[b e/ wk g wf Xn ek, p j[b e

1 ) wkfXne k s' eh G kt j?< f J; d / d ' r [DK n s/ d' n"r [DK d k toDB eo'. 2) ;f Esh n";s s' eh G kt j? < e 'Jh d' w[Zy ftP /Ps kt K dZ; '. 3) ;FfE sh n"; s d hnK fe; wK d Z;'<

4) wf Xn ek (median) dh r DBk fet/A ehsh iKdh j?< 5) ftneshr s b Vh , y zf vs b Vh ns/ ny zf vs b Vh ftZu wkfXne k d/ ck ow {b / dZ;'. 6) wkfXne k d/ uko r [D d Z; '. 7) wkfXne k d/ uko d';a dZ; '. 8) p j[b e d k noE d Z; '.f J; d/ r [DK dk toD B eo' . 9) ftneshr s b Vh f tZu p j[b e dh r DBk fejVh nK f tXhnK okjh e hsh iKdh j?< 1 0) p j[b e n s/ wkfXne k f tZu n zso d Z;'.

1 2 a ng f eoD d/ wk g1 2 a ng f eoD d/ wk g1 2 a ng f eoD d/ wk g1 2 a ng f eoD d/ wk g

1 ) ng feoD dh g foG k; a k fdU < f J; d/ ;zp zfXs T[d /P dZ;'. 2) ng feoD d / w [y wkg fe jV / jB< 3) ng feoD fr nkB eoB d h nK f tXhn K d/ BK f b y '< 4) ft;E ko s'A eh G kt j?< fJ ; dk c kow{b k fb y '. 5) ft;E ko r [DKe dh g foGk;ak f dU ns/ f J; d k c kow { b k fb y'< 6) us[oE e ftub D r [Dke dh g foGk;a k f dU< 7) wX ftub D s'A s[; hA eh ;wMd/ j'< ck ow {b k f b y'. 8) wZX ftu b D d k r [DKe f et/ g sk e h sk i k ; ed k j?< 9) g qw kg f tub D p ko/ s[; hA eh i kDd/ j'< 1 0) ftub D r [DKe dh g foG k;a k n s/ c kow{b k f b y '<

1 3 a1 3 a1 3 a1 3 a ;fj ;p zX;fj ;p zX;fj ;p zX;fj ;p zX

1 ) ;f j ;p zX d h gfoG k; ak fdU < fJ ; Bz{ fr n ks eoB d/ w[Zy Y zr d Z;'. 2) ;f j ;p zX fe zBh soQK d k j[z dk j? . toD B eo'< 3) ;f j ;p zX g sk e oB dhn K fejVh nK f ejVhn K ftXh nK t oshn K i kdhn K j B< 4) ;f j; pzX d / g fowkD (Degree) pko/ fb y'< 5) ;g hnow?B dh ;q/Dh nzso ftXh eh j?< 6) ekob g hno;B ;fj ;p zX r [DKe p ko/ fb y '< 7) ;g hnow?B ftXh d / eh r [D jB< 8) ekob g hn o; B ftXh, ;g hnow?B f tXh Bkb ' fet/A fG zB j?<

21

1 4 a1 4 a1 4 a1 4 a ;{ue nze i K fB od /PB^ nze;{ue nze i K fB od /PB^ nze;{ue nze i K fB od /PB^ nze;{ue nze i K fB od /PB^ nze

1 ) ;{u e n ze dh g foGkP k f dU< 2) nk Xko ; w K eh j[zdk j? .f J; dh u 'D fe t/A eh sh i Kd h j?< 3) ;ob ;w [jh eoD ftXh d [nk ok ; {ue nze f et/A f sn ko e hs/ i Kd/ jB< 4) ;ob ;w {jh eoB ftXh d / r [D ns/ n "r [D fb y'< 5) ;k XkoD n s/ G kf os ;{ue nze e h jz[d/ jB< 6) w[b n B[g ks e h j?< 7) G kfo s n "; s w[b n B[g ks f tXh eh j?< 8) T[g G'r sk w [Zb ; {ue nze iK ih tB f Bo t kj b kr s ;{u e n ze s'A eh G kt j?< 9) E'e e hws ; {ue nze s'A e h Gkt j?< 1 0) T[d: 'f re T[sg kdB w kg d / ; {ue nze s'A fe; d k nB[wk B b r kfJ nk i Kd k j?< 11 ) j/m fb y / nzef VnK s' ;{ue n ze g sk eo'( 1 994 nk Xk o ; kb wzB e /)

1 994 dhn K ehw sK J / p h ;h vh Jh

2005 dh nK e hws K 80 60 20 1 0 6

1 5 a1 5 a1 5 a1 5 a n oE Pk ;s o ftZu g q'i ?eN d h ouB kn oE Pk ;s o ftZu g q'i ?eN d h ouB kn oE Pk ;s o ftZu g q'i ?eN d h ouB kn oE Pk ;s o ftZu g q'i ?eN d h ouB k

1 ) g q'i?eN f sn ko e o'< J/) f tf dne ; z;Ek dk i B^n ze Vk f sn ko e oB k. ph) fg zvK f tZu ofjD tkb / g fotkoK ftu ' T [g G 'r sk u/sB K.

2) PfjoK ftZu of jD tkb / g fot ko K ftZu' T[g G 'r sk ikr o{esk ;p z Xh nze V/ fJe Zmk e oB k. 3) ;ko k ; kb ofjD tkb h nK;a p ihn K dk ; api h wzv h ftZu ' i k e/ T[jBK d/ w[Zb K d k ; ot/yD

eoB . 4) t; s{n K y ohd d/ ;w / f pZb g qkg s ns/ t? N ; pz Xh ;o t/y D eoB k. 5) ;fjekoh d [ZX ;G k ftZu ik e/ g q'i?eN fog 'oN fsn k o eoB. 6) e[b 50 g fotkoK d/ g fotkoe YKu/ ,T[wo czv n s/ o[ i ar ko ;p zXh fog 'oN f sn k o eoB . 7) Xzd/ dh u 'D ;p zXh g q'i?e N fog 'oN f sn ko e oB . 8) fg zv K d/ c;b h YKu/ ;p zXh g q'i?eN fog 'oN fsn k o eo Bk. 9) T[dw hnK f tZu T [sg kdB ftXh i kr o{e s k d/ pk o/ ; ot/ yD eoBk n s/ g qki?eN fo g 'oN fsn ko

eoBh. 1 0) nw ho f e;kBK n s/ r ohp f e;kBK p ko/ nze V/ fJe Zm/ eoe/ g qki ?eN fog 'oN f sn ko e oBh . 11 ) nk X[f Be ; j{b s k fi t/A f e w'p kfJ b ns/ N?b hc 'B tor / ;zu ko ; kXB K dh tos' ; p zXh fog 'oN

fsn ko e oBk. 1 2) nkg D/ nKY r [n KY d/ 25 g f otkoK f tZu ' 6^1 4 ; kb d/ g V QB s/ B k g V QB tkb / p Zfun k dh

fog 'oN fsn k o eo Bh. fJ; soQK n kg D/ nf Xn kg e dh ;jkfJsK B kb e'J h th g qki ?eN fog 'oN f sn k o eh sh i k

;ed h j?.

22

gko N ^ phgko N ^ phgko N ^ phgko N ^ ph Gkosh no Eftt ; Ek d k ft ek;Gkosh no Eftt ; Ek d k ft ek;Gkosh no Eftt ; Ek d k ft ek;Gkosh no Eftt ; Ek d k ft ek;

( gzikp n oEftt ; Ek Bkb )( gzikp n oEftt ; Ek Bkb )( gzikp n oEftt ; Ek Bkb )( gzikp n oEftt ; Ek Bkb )

1111 H y /sh L ftP/Ps ktK, ; wZf; nk tK n s/ Bhs hn KH y /sh L ftP/Ps ktK, ; wZf; nk tK n s/ Bhs hn KH y /sh L ftP/Ps ktK, ; wZf; nk tK n s/ Bhs hn KH y /sh L ftP/Ps ktK, ; wZf; nk tK n s/ Bhs hn K 1 ) y /sh s'A eh G kt j?. 2) G ko sh y/sh d/ wjZst d h fJZe r Zb fb y '. 3) G ko sh y/sh d/ fgS V/g B bJ h fizw /tko fJ Ze se Bhe f b y '. 4) S [g h p /o[I r koh eh j?. 5) BthA y/shp kV h oD Bhsh e h j?. 6) :zs oh eoD s'A e h Gkt j? . 7) G ko s f tZu ;e b xo/b { T[sg kd ftZu y/sh dk :'r dkB fezBQk j? . 8) G ko s d k w[Zy y / sh T [sg kd eh j?. 9) g zikp ftZu y/shp kV h d/ fg S V/g B d/ ;z; Ekr s e ko B eh jB< 1 0) y /sh y / so Bz{ ;z;E kr s ftZ s ftZu tg koe p ?Aek d k fezBQk :'r d kB j?<

2222 H T[d :'r L ftP/P sk tK n s/ ; wZf ;nk tKH T[d :'r L ftP/P sk tK n s/ ; wZf ;nk tKH T[d :'r L ftP/P sk tK n s/ ; wZf ;nk tKH T[d :'r L ftP/P sk tK n s/ ; wZf ;nk tK

1 ) T [d :'fre f tek; eh j?. 2) T [d :'fre f tek; o kP Noh nkwdB ftZu tkXk f et/A eod k j?< 3) G ko s f tZu T[d :'fre ftek; dh w [Zy ;w Zf;n k fb y '. 4) ; zs[fb s ftek; s'A eh G kt j?< 5) G ko s ; oe k o d [nko k f pw ko e g V k T[d:'r K dh d[p kok ; E kg B k b J h fejVh ; z;E k p DkJh r J h

j?. 6) f pw ko T[d:'r K d / ; zdoG f tZu fejV h ;z;E k T[Zu sw ; z;Ek j?< 7) G ko sh wkBe fp T{o' d h ;Ekg Bk fe; b J h ehsh r Jh<

3333 H T[d :'fr e Bhsh n s/ T[d:'f r e b k fJ; ?AH T[d :'fr e Bhsh n s/ T[d:'f r e b k fJ; ?AH T[d :'fr e Bhsh n s/ T[d:'f r e b k fJ; ?AH T[d :'fr e Bhsh n s/ T[d:'f r e b k fJ; ?A f; zrf; zrf; zrf; zr

1 ) T [d :'fre Bhsh eh j?. 2) T [d :'fre Bhsh dh b 'V f eT[A j?. 3) T [d :'fre b kfJ ;?Af ;zr eh j?. 4) BthA T[d:'fr e Bh sh d h fJZe w [Zy ftP/Psk f b y'. 5) 1 956 dh T [d:'fr e Bhsh ftZu g f jb / tor f tZu f ezB/ T[d :'r K Bz{ oZfy n k fr nk< 6) G ko s ; oe k o B/ T[d:'fr e Bhsh nf Xf B:w f e; B kb p DkfJ nk<

4444 H ftd/P h tg ko L ftP/P s k tK , ; wZf; nk tK n s/ Bh shn KH ftd/P h tg ko L ftP/P s k tK , ; wZf; nk tK n s/ Bh shn KH ftd/P h tg ko L ftP/P s k tK , ; wZf; nk tK n s/ Bh shn KH ftd/P h tg ko L ftP/P s k tK , ; wZf; nk tK n s/ Bh shn K

1 ) f td /Ph tg ko eh j?< 2) f td /Ph tg ko d k e h wjZst j?<

23

3) f Bo: ks K n s/ n k: k sK s'A s[; hA eh ;w Md/ j'< 4) f td /Ph tg ko d/ g f ow kg s' A eh ;w Md / j'. 5) f td /Ph tg ko dh ; zou Bk e h j?. 6) G ko s d / w [Zy fBo: k s n s/ n k: k s fe jV / jB< 7) f td /Ph tg ko dh f JZe w[Zy f tP /Ps k dZ; '. 8) 1 947^48 ftZu G ko s d k ftd /Ph tg ko dk g fow kD e h ;h<

5555 H nk of E e ; [Xk o 1 991 s'A i K BthA n kofE e Bh shH nk of E e ; [Xk o 1 991 s'A i K BthA n kofE e Bh shH nk of E e ; [Xk o 1 991 s'A i K BthA n kofE e Bh shH nk of E e ; [Xk o 1 991 s'A i K BthA n kofE e Bh sh

1 ) n kofE e ;[Xko K p k o/ d Z; '. 2) BthA nkof Ee Bh sh d h b 'V f b y'. 3) T [d kohe oD eh j?. 4) f BZi heoD eh j?. 5) f tP th eoD eh j?. 6) o ki e'Ph ; [Xk oK s'A eh G kt j?. 7) f tP t tg ko ;zr mB e h j?< 8) BthA nkof Ee Bh sh d / f szB xNe fejV / jB< 9) o ki e'Ph ; [Xk oK dk w [Zy T[ d/P e h j?<

6666 H r ohp hH r ohp hH r ohp hH r ohp h

1 ) r ohp h eh j?. 2) r ohp h dk tor he oD fb y '. 3) ; kg /y r ohp h eh j?. 4) f Bog /y r oh ph eh j?. 5) r ohp h o/yk d h g foG kP k f d T[. 6) f tn esh r s r DBk n B[g ks eh j?. 7) r ohp h o/yk s'A EZb / ofjD tkb / ftne sh n K dh ; zfy nk fe ; oki ftZu ;ZG s'A tZX j?<

7777 H g /A v{ ftek; L g /A v{ ftZs ns / ; ky ; [ftXkH g /A v{ ftek; L g /A v{ ftZs ns / ; ky ; [ftXkH g /A v{ ftek; L g /A v{ ftZs ns / ; ky ; [ftXkH g /A v{ ftek; L g /A v{ ftZs ns / ; ky ; [ftXk

1 ) G ko s f tZu y /sh ; ky d / r a?o^;z; E kr s ; k XB fejV/ jB< 2) G {wh f tek; p ?Ae eh j?< 3) g /Av{ ;ky eh j?< 4) Bkp kov ; E kfg s eo B dk e h T[d/P ;h< 5) y /sh p kVh ; ky d h ;wZf ;nk eh j?< 6) f e;kB eq/f vN e kov :'iB k eh j?< 7) n bg e kb h B eofi nK d h fwn kd f ezB/Q fd BK b Jh j[zdh j?< 8) g /Av{ ftZs d/ fszB g qw[Zy ; z; Ekr s ; q' s fejV/ jB< 9) y /soh g /A v{ dh ;E kg Bk ed'A j'Jh ; h<

24

8888 H g /A v{ tg koH g /A v{ tg koH g /A v{ tg koH g /A v{ tg ko 1 ) y /sh p kVh T[g i dh f te oh d k noE fb y'. 2) f teoh :'r nf Xeko e h j? . 3) n fB:fws wzvh n K eh j?. 4) f B:f ws w zvhn K dh eh G {fw ek j? . 5) ; fjekoh ftg BD e h j?. 6) s'b ns/ w kg d / w kBehe oD s'A s[;hA eh ; wMd/ j'< 7) o ki y/sh fteoh w zvb K dh ;E kg B k feBQK o ki K ftZu ehsh r Jh j?< 8) y /sh T [g i d/ ;zf r qj b Jh fg zvK n s/ Pf jo K ftZu r 'dk w p DkT[D b Jh fe jVh ;z;E k d h ;E kg B k

e hsh r Jh j?< 9999 H f; Zfy n k ns / f ;js dh ; fE s hH f; Zfy n k ns / f ;js dh ; fE s hH f; Zfy n k ns / f ;js dh ; fE s hH f; Zfy n k ns / f ;js dh ; fE s h

1 ) ; wkfie n kX koG {s ;z ouBk ftZu f szB wjZstg {oB xN e f ejV/ jB< 2) 2001 dh i Br DBk nB[;k o d /P ftZu f ezB/Q g qshP s b 'e g V/^fb y/ jB< 3) w [ZYb h f ;Zfy nk e h j?< 4) f ;js dk e h wjZ st j? . 5) w "s doQ ftZu e whA f eT[A nkJh . 6) w B[Zy h g z{ih fBow kD d k eh n oE j?< 7) G ko s f tZu w fjb k ih tB^ntXh e h j?< 8) T [d :'r he oD ;oti fBe f;js b J h fJ Ze n kc s fe T[A j?< 9) f ufes;k dh G ko sh g qDkb h ftZu fe jVh^fe jVh fuf es; k g qDkb hn K P kfw b jB<

1111 0000 H G kos ftZu o[Ir k oH G kos ftZu o[Ir k oH G kos ftZu o[Ir k oH G kos ftZu o[Ir k o

1 ) p /o[I r koh s'A s[;h A eh ;wMd / j'< 2) G ko s f tZu o[Ir ko d h ;wZf ;nk d/ w[Zy g fjb { f ejV/ jB< 3) G ko s f tZu p /o[I r koh dk tor he oD fet/A ehsk fr n k j?. 4) S [g h p /o[I r koh dh g foGkPk fdT [. 5) w ";wh p /o[Ir koh e h j?< 6) T [d :'fre p /o[I r koh e h j?. 7) ; ozu Bk sw e p/o[Ir k oh e h j?. 8) u Zeoh p /o[Ir koh e h j?. 9) ‘; fjGkr s k dh d oQ’ dh g foG kP k fdT [. 1 0) ; kX koD g ZXo s'A s[; hA eh ; wMd/ j'<

1111 1111 H Xk oDh ftek ; H Xk oDh ftek ; H Xk oDh ftek ; H Xk oDh ftek ;

1 ) n kofE e T[BZsh dh g foGkPk f dT[. 2) n kofE e fte k; d h g foG kP k fd T[. 3) X koDh ftek; d h g f oG kP k fd T[.

25

4) i htB dh r [DtZsk s'A eh G kt j?< 5) jfos b /y Ke B dk eh wz st j?< 6) X koDh ftek; d hn K fszB w[Zy ftP/P sktK fb y '.

1111 2222 H g fonk toD ns / g fonk toD f r ok tNH g fonk toD ns / g fonk toD f r ok tNH g fonk toD ns / g fonk toD f r ok tNH g fonk toD ns / g fonk toD f r ok tN

1 ) g fonktoD eh j? . 2) g fonktoD d / w [Zy nzr fby '. 3) g qd{PD eh j?. 4) g fonktoD g sB e h j?. 5) G {wh d / g sB j'D dk eh e koD j?< 6) P [ZX g f on kt oD dk e h wjZ st j?< 7) g fonktoD g sB d / jZb bJ h fJZe T [g kn dZ;'. 8) g qd{PD d/ fszB o{g fejV/ jB<

1 3 a ;[szs os k d / ;w /A Gk osh n oE ftt;E k dh ;fEs1 3 a ;[szs os k d / ;w /A Gk osh n oE ftt;E k dh ;fEs1 3 a ;[szs os k d / ;w /A Gk osh n oE ftt;E k dh ;fEs1 3 a ;[szs os k d / ;w /A Gk osh n oE ftt;E k dh ;fEs hhhh

1 ) nzr o/ih ; ak; B d/ G ko s ftZ u nkT[D d/ w[Zy T[d/; a d Z; '< 2) nb g ftef; s noEf tt;E k d k noE dZ; '< 3) r shjhD n oE f tt;E k s'A e h Gkt j?< 4) noE ; kwz sh noE ftt;E k d k n oE d Z;'< 5) fx; h j'Jh n oE ftt; Ek s' eh Gk t j?< 6) yzf vs n oE ftt; E k d k noE dZ; '< 7) ;kwz stkd n s/ g {zihtkd ftZu n zso dZ;'< 8) g {zih nkXk o T[d :'r n s/ g z{i h w{b e y /sh d k noE T[ d kjoD ;f js d Z;'< 9) g qp zX J /i z;h g qDkb h s' e h Gkt j?< 1 0) N?f oc Bh sh dk n oE dZ;' ns/ T [dkjoD f dT[. 11 ) w[d ok ;cah sh s'A e h Gkt j?< f J; dh r [D dh # d Z;'. 1 2) w[Y b / y/so, r "D y /so n s/ No; aoh y / so d k n oE d Z;'<

1 4 a1 4 a1 4 a1 4 a Gk os Gk os Gk os Gk os f tZu n k ofE e f B:'i B L g zi ;kb k :'iBk tK d/ ;k Xk oD Nh u/f tZu n k ofE e f B:'i B L g zi ;kb k :'iBk tK d/ ;k Xk oD Nh u/f tZu n k ofE e f B:'i B L g zi ;kb k :'iBk tK d/ ;k Xk oD Nh u/f tZu n k ofE e f B:'i B L g zi ;kb k :'iBk tK d/ ;k Xk oD Nh u/

1 ) G ko s ftZu :'iBk n k :'r d h ;E kg Bk fe; T[d /;a b Jh e hsh r Jh ;h < 2) G ko s ftZu j[D sZe fe zBh nK :'iB k tK g {oh nK j' u [Zehn K jB n s/ f ejV h :'iB k uZb ojh j?< 3) g zi th g zi ;kb k :'i BK dk ;w k^e kb fe jV k ;h < eh fJj g {o/ g zi ;kb uZb h ;h< 4) ;otiBe y/ so s'A e h Gkt j?< 5) G ko sh :'i BktK B{z pD kT [D ns/ b kr { eoB d k ezw e"D eod k j?< 6) ;w ki tkdh ; wki s'A eh G kt j?< T[dkjoD fdT [. 7) nk sw f BoG os k d k noE d Z;'< 8) ;zs[fb s y/ soh fte k; fe; B{z ef jzd / jB< 9) noE ftt;E k dh T[d kotk dh Bhsh s' eh G kt j?<

26

1 0) fB:'iB d/ T[d/;aK n s/ :'i Bkt K d / T [d /;ak f tZu n zs o d Z;'< 1 5 a g zik p d/ G"f se ; kXB1 5 a g zik p d/ G"f se ; kXB1 5 a g zik p d/ G"f se ; kXB1 5 a g zik p d/ G"f se ; kXB

1 ) g zi kp ftZu f ezB/ fib Q/ jB < T [BQK d / B K fb y'< 2) g zi kp dk y /socb f ezBk j? ns/ f tfG zB y / socb K dh f tn kfy n k e o' . 3) g zi kp d/ uko ;ae sh d/ ;k XB fb y '< 4) g zi kp d/ e[b y/soc b dk f ezBk fjZ; k y / sh n XhB j?< 5) g zi kp dk g [Bor mB ed 'A j'fJ nk< 6) g zi kp ftZu ; aesh ;'fw nk p ko/ dZ;'. 7) g zi kp d/ g "D g kDh s/ B'N f b y '. 8) tDK d hnK fe; w K d Z;'< 9) g zi kp ftZu g /Av { f pib he oD pk o/ dZ; '<

1 6 a g zik p d / w B[Zy h ;aes h ;k XB1 6 a g zik p d / w B[Zy h ;aes h ;k XB1 6 a g zik p d / w B[Zy h ;aes h ;k XB1 6 a g zik p d / w B[Zy h ;aes h ;k XB

1 ) 1 991 ns/ 2001 dh iBrDBk n B[; ko g zikp d h e[Zb iB;zfy nk f tZu e [b w odK n s/ n" o sK dh fr Dsh dZ; '<

2) iB;zf ynk dh xDsk s'A eh G kt j?< g zikp d h iB;zfy nk xD sk dZ;' . 3) fJ ;soh ^g [oy nB{g k s s' eh G kt j?< g zi kp d k fJ j nB{g k s dZ; '. 4) g zi kp ftZu ; ayosk nB[g ks G k os d/ ;ky o sk n B[g ks B kb ' tZX j? i K xZ N n s/ f ezBh j?< 5) g zi kp ftZu i zB; zfy nk d / tkX/ d h do Gk os f tZu tkX/ dh do Bkb 'A xZN j? i K tZX n s/ f ezBh

j?< 6) ;aky o sk nB[g ks s' eh G kt j?< g zikp dk ; kyo sk n B[g ks f b y '. 7) g zi kp ftZu i B; zfy nk xDsk ftZu e h g fotosB j'J/ < 8) g zi kp ftZu i zB; zfy nk d k ftt; kf Je tzv f e; s oQ K d k j?<

1 7 a g zi kp ftZu y /sh d k fte1 7 a g zi kp ftZu y /sh d k fte1 7 a g zi kp ftZu y /sh d k fte1 7 a g zi kp ftZu y /sh d k fte k ;k ;k ;k ;

1 ) g zi kp B{z y/sh g qXkB oki f eT [ fe jk iKdk j?< 2) g zi kp dhn K w[Zy c ;b K dZ;'< 3) g zi kp ftZu y /sh y /so dh T[sg kde sk d h eh ;f Esh j?< 4) g zi kp dh ykX c ;b K d/ Bk w dZ;'< 5) g zi kp dh nK tg koe c ;b K d/ BK d Z;'< 6) g zi kp ftZu y ohc ns/ jkV h d hnK c ;b K dZ;'< 7) g zi kp ftZu f ;zukJh d / tZy^tZy ; kXB dZZ; '< 8) tg koe y / sh s'A e h Gkt j? < T [d kjoD ;f js ftn kf y n k eo' . 9) joh eqK sh s' eh Gkt j?< f Jj e d'A ns/ f et/ g zikp ftZu nkJh< 1 0) y/sh T[g i fteoh s' eh G kt j?< T[dkjoD f dT[. 11 ) g zi kp ftZu f ;zukJh d / n zsor s y / socb f tZu tkX/ d / e h ekoD jB<

27

1 8 a1 8 a1 8 a1 8 a g zik p ftZu T[d :'frg zik p ftZu T[d :'frg zik p ftZu T[d :'frg zik p ftZu T[d :'fr e ftek ;e ftek ;e ftek ;e ftek ; 1 ) g zi kp ftZu T [d:'fr e f te k; d h b 'V T[s/ B'N fb y'< 2) g zi kp ftZu d ' w [Zy tZv/ T[d:'r e/d oh ; oe ko B/ feZE / b r kJ / < 3) b [fXnkDk fi b Qk fe jV / T [d:'r K b Jh w; aj{o j?< 4) g zi kp d/ w[Zy S 'N/ T[d:'r fe jV /^2 jB< ftnkfy n k eo'. 5) g zi kp d/ w[Zy tZv/ T[d:'r fejV / jB< f tn kfy n k e o' . 6) g zi kp ftZu T [d:'r K d k e/Ad oh eoB fe jV / f ifb QnK f tZu j'fJn k< 7) g zi kp ftZu tZv/ T[d :'r K d/ ftek; d/ xZN j'D d/ uk o ekoD dZ;'< 8) S 'N/ n s/ xo/b { T [d:'r K s'A eh Gkt j?< n z so ;fj s ftnkfy n k eo' .

1 9 a1 9 a1 9 a1 9 a ; opi Be ^ftZs; opi Be ^ftZs; opi Be ^ftZs; opi Be ^ftZs

1 ) g zi kp ;oeko dh nkwd B d/ w[Zy ;kX B d Z;'< 2) g zi kp ;oeko dh nkwd B d/ w[Zy N?e; n s/ r ?o^ N?e; a ; kXB fe jV / jB< 3) g zi kp ;oeko d/ yofu nK B{z f ezB/ fjZf; nK ftZu tzfvn k i Kdk j?< 4) g zi kp ;oeko d/ ftek; sw e yofun k ftZu fejV hnK w ZdK n kT[ad hnk jB< 5) g zi kp ;oeko d/ r ?o ftek ;swe y ou / f ejV/ jB<

20 a20 a20 a20 a g zik p ftZu nk of E e f B:'iBg zik p ftZu nk of E e f B:'iBg zik p ftZu nk of E e f B:'iBg zik p ftZu nk of E e f B:'iB

1 ) nk of Ee f B:'i B s' s[j kv k eh G kt j?< fJ ; dh eh b 'V j?. 2) nk of Ee f B:'i B dh g foGk;a k f dU< fJ; d/ T[d/PK dh ftnkfy nk e o' . 3) nk of Ee f B:'i B dh oD^Bhsh dk n oE dZ;'< 4) u"E h g zi ; kb K :'iB K ftZu y/sh, f;zu kJ h ns/ y fDi T[Zs/ fe zBh o k; ah you ehsh r Jh <

;Zs nze;Zs nze;Zs nze;Zs nze tkb / g q;aBtkb / g q;aBtkb / g q;aBtkb / g q;aB

1 a1 a1 a1 a nnnn oE Pk ;s o ^ fJZe i kD g fjuk DoE Pk ;s o ^ fJZe i kD g fjuk DoE Pk ;s o ^ fJZe i kD g fjuk DoE Pk ;s o ^ fJZe i kD g fjuk D 1 ) ftnP Nh ns/ ;wP Nh n oE Pk; s o ftZu nzso dZ; '< 2) n?v w ;fw E dh g qhG k; a k dh n kb 'u Bk sw e ftn kf yn k eo'< 3) g f otko K n s/ T[ sg kd eK b Jh noE ; k; s o d / w jZst dh f tn kf ynk eo'< 4) eh noE ; k; so f JZe ftfr n kB j?< ftn kfyn k e o' < 5) eh noE ; ak; so f JZe eb k j?< ftn kfy nk e o'< 6) b kov o'fp Bia dh g qh Gk;ak d h nkb 'uBkswe f tn kfy nk e o' . 7) noE ; ak; s o fJ Ze g qfe qfse f tf r nkB Bjh A j?< ftnkfyn k eo'<

2222 aa aa ;Kf y n eh L n oE Pk ;s o ftZu n oE, y /s o n s/ wjZst;Kf y n eh L n oE Pk ;s o ftZu n oE, y /s o n s/ wjZst;Kf y n eh L n oE Pk ;s o ftZu n oE, y /s o n s/ wjZst;Kf y n eh L n oE Pk ;s o ftZu n oE, y /s o n s/ wjZst

1 ) ;Kfy neh d h g qfe sh p ko/ dZ;'. 2) ;Kfy neh d h ft;a/ ; wZr oh p ko/ d Z;'. 3) ;Kfy neh d hnK ;hw kt K dZ ; '. 4) ‘‘n k:'r ftnesh d/ jZE ftZu ;Kfyn eh ftXhnK y soB ke jfE nko jB . @ ; g Z;aN eo' .

28

5) wk so kswe n s/ ;zfy n k sw e nzef VnK ftZu n zso dZ ;'< 6) ;Kfy neh n fXn?B dh nK n t; EktK n s/ T[BQ K Bkb ;p zfXs ; Kfy neh T[g eoB p ko/ d Z;'<

3333 aa aa nzefV nK d k ;zeb BnzefV nK d k ;zeb BnzefV nK d k ;zeb BnzefV nK d k ;zeb B

1 ) w[ZY b / ns/ r "D n zefV QnK f tZu nzso d Z;' . 2) g qsZy ftne shr s y'i a n s/ ng qsZy y 'ia ftZu nzso dZ ;'. 3) g qP Bktb h ns/ n B[;{u h ftZu nzso dZ;' . 4) fJ Ze u zr h g qP Bktb h d/ r [D d Z;'. 5) nzeV / f JeZm/ eoB fZtZu so[ZNh n K d / w [Zy ;'w/ dZ; '. 6) G ko s dh i Br DBk n s/ o k; Noh ;?A gb ;ot/ f og 'oN k ftZu g qaekfP s j'D tkb / nz eV / f ejV/^2

jB< 4 4 4 4 a a a a ;zr DBK n s/ Bw {Bk ftXhn K;zr DBK n s/ Bw {Bk ftXhn K;zr DBK n s/ Bw {Bk ftXhn K;zr DBK n s/ Bw {Bk ftXhn K

1 ) d?t fBn kd o; a f tXh ns/ e qw p ZX fBnKd o; ftXh ftZu eh c oe j?< T [dkjoD k fdU . 2) Bw{B/ d / i o{oh sZ s K dh f tn kfy n k e o' . 3) d?t ;?Ag fb zr ns/ ;sf os ;?ag fb zr ftZu nzso dZ;'. 4) Bw{Bk nzef VnK dh ftPtk; :'r s k p ko/ dZ;' . 5) d?t Bw {Bk n s/ T[d/; a g {oB Bw {Bk d / r [D ns/ d ';a dZ;'. 6) fw ;ao s Bw {Bk n s/ so shp tko Bw { B/ d/ noE, r [D n s/ d'; a d Z;' .

5555 aa aa nzefV nK d k ftt; fE Zshe oDnzefV nK d k ftt; fE Zshe oDnzefV nK d k ftt; fE Zshe oDnzefV nK d k ftt; fE Zshe oD

1 ) tor h eoD d/ T[d /; a d Z;'. 2) tXhn k tor h eoD dh nK w [Zy ft;a/;s kt K fb y'. 3) ng toih n s/ ;w kt/Ph b V hn K ftZu nzso dZ;'. 4) y[Zb / f ;o/ tkb hnK b Vhn Kd h T[dkjoB ; fjs ftn kfy nk eo' . 5) tor nzs o, ftne shr s b V h, n kf tqsh b Vh n s/ nkftq sh tzv Xk oD ktK d h ftnkfyn k eo' .

6 6 6 6 aa aa nzefV nK d k ;k oDhn B g /P heo BnzefV nK d k ;k oDhn B g /P heo BnzefV nK d k ;k oDhn B g /P heo BnzefV nK d k ;k oDhn B g /P heo B

1 ) ;k oDh ns/ ; koDhnB ftZu nzso dZ;'. 2) fJ Ze u zr h ;koDh d hnK f t; a/;sk t K dZ;'. 3) tor h eoB n s/ ; koDhnB f tZu n zso d Z;' . 4) ;k oDhn B d/ T[d /;a fb y '. 5) T[d/; a n B[; ko, w "fb e sk n B[; ko n s/ ouBk nB[; ko ;k oDh dh f tnkfy nk e o' .

7 7 7 7 a a a a nzefV nK d k fuZs oh g /Ph eo B L d zv fuZs o n s/ ftq s fuZs onzefV nK d k fuZs oh g /Ph eo B L d zv fuZs o n s/ ftq s fuZs onzefV nK d k fuZs oh g /Ph eo B L d zv fuZs o n s/ ftq s fuZs onzefV nK d k fuZs oh g /Ph eo B L d zv fuZs o n s/ ftq s fuZs o

1 ) dzv f uZso dk n oE dZ;'< fJ; d hn K ft;a/;s kt K dZ; ' < 2) fu Zso K d/ b kG K d h ftnkfyn k eo' .

29

3) G ko s dh i zB; zfyn k fd Zsh j?. fu Zso o kjh g q;s[ s e o'.

;kb 1951 1961 1971 1981 1991 2001

iB;zfy nk (e o'V )

36.1 43.8 54.8 68.4 84.4 98.6

4) o k;N oh nkw dB ftZu tZy^2 y /so K dk f jZ; k fd Zsk f r nk j? . g kJh u koN p DkT[ < y/s o o k; Noh nkwdB # fjZ;k g qkf Jw oh 37 a 41 ;?ezv oh 23 a48 ;/tkt K 39 a1 1 1 00 a00

8 a8 a8 a8 a nftqsh f uZso L n kfJ s fuZs o, p j[G [ Zi ns / s ' oD tZe o (T[ik Jh t)nftqsh f uZso L n kfJ s fuZs o, p j[G [ Zi ns / s ' oD tZe o (T[ik Jh t)nftqsh f uZso L n kfJ s fuZs o, p j[G [ Zi ns / s ' oD tZe o (T[ik Jh t)nftqsh f uZso L n kfJ s fuZs o, p j[G [ Zi ns / s ' oD tZe o (T[ik Jh t)

1 ) nkftq sh nkfJ s fuZs o n s/ nkftq sh pj[G [i ftZu nzso dZ; '. 2) nkftq sh p j[G [i ns/ n kf tq sh tZe o ftZu nz so dZ; '. 3) j/m fb y / n zefV QnK s' n kf tqsh n kf Js n s/ n kf tq sh te o p DkU.

d?fBe t/sB (o[L )

50-60 60-70 70-80 80-90 90-100 100-110

ekf wnK dh fr Dsh

8 12 55 60 46 20

9999 aa aa o/y kJh r ok c iK ; wQK b Vhn K r okco/y kJh r ok c iK ; wQK b Vhn K r okco/y kJh r ok c iK ; wQK b Vhn K r okco/y kJh r ok c iK ; wQK b Vhn K r okc 1 ) o/y k f uZso d/ b kG n s/ ez w d Z;'. 2) fu ZsowJ h ns/ fp zd{ o/y k g qdo;B d h s[b BK e o' . 3) o/y k f uZso pD kT [d/ ;w /A to s/ iKd/ fB:w dZ; '. 4) fp zd{ o/y k t kb / g qdo;aB d / r [D ns/ d'; a d Z;'.

1 01 01 01 0 aa aa e/Adoh g qf tosh d / w kg ^nze^r fDs wk fXnke/Adoh g qf tosh d / w kg ^nze^r fDs wk fXnke/Adoh g qf tosh d / w kg ^nze^r fDs wk fXnke/Adoh g qf tosh d / w kg ^nze^r fDs wk fXnk 1 ) n"; s s'A eh G kt j?< fJ ; d/ r [D ns/ d';a dZ;'. 2) e/Ad oh g qftosh wkg dh wjZss k dZ;' . 3) e/Ad oh g ftosh d/ wkg dh noE ; k; so ftZu wjZ ss k dZ; '< fJ ; dh nK ;h wktK th dZ; '. 4) ;kfy neh w kf Xn k B{z e/Ad oh g qftqsh d k ;G s' tX/ o/ g q:'r j'D tkb k w kg dzv feT[ fejk

iKdk j?< 5) ;w Ks o wZX g s k e o'<

b Vh BzL 1 2 3 4 5 6

I'sK G{w h dhn K

5 10 15 20 25 30

30

1 11 11 11 1 aa aa e /A doh g qf tosh d / w kg ^wfXne k ns / p j[b ee /A doh g qf tosh d / w kg ^wfXne k ns / p j[b ee /A doh g qf tosh d / w kg ^wfXne k ns / p j[b ee /A doh g qf tosh d / w kg ^wfXne k ns / p j[b e 1 ) p j[b e s' eh Gkt j?< f J; d/ b kG ,jkBhn K n s/ T[g :'r K d k toD B eo'< 2) yzf vs n s/ ny zfvs b Vh f tZu w fXnek f et/A g sk ehs k i k ; ed h j?. e kb f g e nze fVQn k dh

;jkfJs k Bkb ;w MkU< 3) nkwd B dh w fXnek g sk eo'<

n kw dB 0-500 500-1000 1000-1500 1500-2000 2000-2500

gfot ko K dh ;zfyn k 4 6 10 5 3

4) ;Zs e kf wnk d h T[w o dh w fXnek g sk e o'<

1 2 3 4 5 6 7

40 42 38 45 50 52 55

1 2 a 1 2 a 1 2 a 1 2 a ng f eoD d/ wk gng f eoD d/ wk gng f eoD d/ wk gng f eoD d/ wk g

1 ) ng feoD s' e h Gkt j?< n g fe oD fr nks e oB d hnK ftXhn K dZ; '< 2) g q; kg f tub B eh j?. f J; d/ r [D n s/ d'; a d Z;'< 3) us[oE e ftub B g sk e o'

X 0^1 0 1 0^20 20^30 30^40 40^50 50^60

Y 4 8 5 4 9 1 0

4) wkfXn k s' w Z X ftub B ns/ T [;dk r [DKe g s k eo'/

X 5 1 0 1 5 20 25 30 35 40

Y 1 6 32 36 44 28 1 8 1 2 1 4

5) wkfXne k s/ wZ X f tu b B ns/ T[; dk r [Dke g s k eo'<

X 5 6 7 8 9 1 0 11 1 2 1 3

Y 4 5 6 7 8 9 1 0 11 1 2

6 g qsZy ftXh o kjh, g qw kg f tu b B g sk e o'(n; b ;w Ks o wZX b ? e /)

nze 40 44 54 60 62 64 70 80 90 96

1 3 a ;fj;p zX1 3 a ;fj;p zX1 3 a ;fj;p zX1 3 a ;fj;p zX

1 ) ;f j; pzX d h gf oG k; a k fd U. fJ ; B{z g sk eo B d / w [Zy Yzr d Z; '< 2) ;f j; pzX d / g fowkg p ko/ s[;h eh i kDd/ j'<

31

3) ;g hnow?B d/ eqw ;f j ;p zX r [DKe dh r DBk eo'<

n "os X 2 1 4 3 5 7 6

n "os Y 1 3 2 4 5 6 7

4) nzr o/ih n s/ noE ;a k; s o d/ nze K ftueko ; g hn ow ?B ftXh o kjh ; fj ; pzX r [DKe g sk

eo'<

o'b BzL 1 2 3 4 5 6 7 8

nzr o/ih dh nze 46 56 39 45 59 58 36 40

noE; a k; s o d / n ze 30 60 40 50 70 65 39 52

1 4 a1 4 a1 4 a1 4 a ;{ue nze i K fB od /PB^ nze;{ue nze i K fB od /PB^ nze;{ue nze i K fB od /PB^ nze;{ue nze i K fB od /PB^ nze

1 ) ;{u e n ze s'A eh G kt j?< fJ ; dhn K ft;a/;s ktK f b y'< 2) ;{u e n ze d/ b kG ns/ T [g :'r fejV/^2 jB< 3) ;{u e n ze pDkT[D b Zr / fejV hnK fejVh nK ; wZf; nk tK g /;a n kT[Adh nk jB< 4) j/m fb y / n zefV QnK s' 1 996 d/ nkXk o s/ 1 997 b J h ehw s nB[g k sK d/ n"; s f tXh dh tos'A

eoe/ ;{ue n ze g sk eo'<

t; s{ A B C D E

1 996 f tZu e hws 60 50 1 00 1 05 25

1 997 ftZu ehw s 80 70 90 11 5 20

5) 1 994 B{z nkX k o ; kb wzB e / 2009 b Jh G kf os ; {ue nze g sk e o'<

t;s{n K e De u"b d [ZX fxU y zv

G ko 40 30 1 5 1 0 5

1 994 d/ w [Zb (o[L) 1 00 e[f Jz 200 o[Le[fJ zL 2o[Lb hL 8o[Lf e 1 o[ fe L

2004 d/ w[Zb (o[L) 200 o[L e[fJ L 800 o[Le[fJ zL 1 6o[Lb h 40o[Lf eL 6o[LfeL

gkoN ^ phgkoN ^ phgkoN ^ phgkoN ^ ph

1 a 1 a 1 a 1 a y /sh L ft;a/; sk tK , ;w Zf;n k tK ns / Bhs hnKy /sh L ft;a/; sk tK , ;w Zf;n k tK ns / Bhs hnKy /sh L ft;a/; sk tK , ;w Zf;n k tK ns / Bhs hnKy /sh L ft;a/; sk tK , ;w Zf;n k tK ns / Bhs hnK 1 ) y/sh s' eh G kt j?< G k o sh noE f tt;E k ftZu fJ; dk eh w jZst j?< 2) G ko s d/ y/sh T[sg kdB B{z f ezB/ fjZf; nK f tZu tzfvn k iKdk j? . t oBD e o'< 3) yshp kV h d/ fg S V/g D d / w [Zy ekoD fejV/ ^2 jB< 4) G ko s ftZu y/sh d/ fg S V/g D B{z d {o eoB d / ; [ Mkn fdU < 5) y/sh ftek; b Jh Bth y/sh Bhsh s/ fNZg Dh fdU< 6) BthA ok;a Noh y /sh Bh sh d k toDB e o'<

32

2 a 2 a 2 a 2 a T[d:'r L ftP /Ps k tK ns / ; wZf; nk tKT[d:'r L ftP /Ps k tK ns / ; wZf; nk tKT[d:'r L ftP /Ps k tK ns / ; wZf; nk tKT[d:'r L ftP /Ps k tK ns / ; wZf; nk tK

1 ) G ko s dh xZN f tef ;s n oE ftt; Ek dh nk of Ee T [BZsh ftZu T [d:'r he oD dk e h wjZst j?< 2) T[d: 'f re ftek; dhn K w[Zy ; wZf ;nktK dk toBD e o'< 3) G ko s ftZu T[d:'f re fg SV/g B B{z d {o eoB b J h ;[Mkn f dU< 4) G ko s ;oe k o B/ T[d :'r K d/ ftek; b Jh eh eh edw u[Ze/ jB< 5) fg S V / y /so K d/ T[d :'r heoD ; pzXh ;oe ko B/ e h e h ;j{b sk fd Zshn k jB< 6) G ko sh noE f tt;E k ftZu T[d: 'r heoD d h feT[ b 'V g Jh .

3 a 3 a 3 a 3 a T[T[T[T[ d:'fr e Bhs h ns / T [d:'fr e b kfJ ;?Af ;zrd:'fr e Bhs h ns / T [d:'fr e b kfJ ;?Af ;zrd:'fr e Bhs h ns / T [d:'fr e b kfJ ;?Af ;zrd:'fr e Bhs h ns / T [d:'fr e b kfJ ;?Af ;zr

1 ) T[d: 'f re Bhsh s' eh Gk t j?< f J; nb gftef ;s d /;a b Jh T[d :'fre Bhsh dk e h wjZst j?< 2) g f jb h T[d:'fr e Bh sh d hnK w [Zy ft;a/; sktK d k to BD eo'< 3) 1 950 dh T[d :'fr e Bhsh d/ eh T[d /; a jB< 4) Bth T[d :'fr e Bhsh 1 991 Bz{ fe jV / g zi fjZf;n k ftZu tzf vnk fr nk j?< to BD eo'. 5) T[d: 'f re b kfJ; ?f;zr Bhsh eh j?, f J; d/ T[d /;ak eh jB<

4 a4 a4 a4 a ftd /Ph tg k o L ftP /Ps ktK, ;w Zf;n k tK ns / Bhs hnKftd /Ph tg k o L ftP /Ps ktK, ;w Zf;n k tK ns / Bhs hnKftd /Ph tg k o L ftP /Ps ktK, ;w Zf;n k tK ns / Bhs hnKftd /Ph tg k o L ftP /Ps ktK, ;w Zf;n k tK ns / Bhs hnK

1 ) ftd/; ah tg ko n kofE e ftek; d k fJ ziD f J; T[Zs/ nkg D/ ftuko g /;a eo'< 2) G ko s d/ ftd/Ph tg ko d h ou Bk n s/ fd Pk s/ ; zy/g B'N fb y'. 3) ftd/P h tg ko dhn K w[Zy f tP /P sktK fejVh nK f ejV hn K jB . 4) G ko s d/ w[Zy n k: k sK d k t oDB eo' . 5) G ko s d/ w[Zy f Bo: ks fej V/ jB ns/ T [BQ K d h fdP k eh j?. 6) ftd/P h tg ko s/ ; oekoh ezNo'b f eT[A i o{oh j?.

5 a5 a5 a5 a nk ofE e ;[Xko 1 991 s'A iK BthA nk of E e Bhs hnk ofE e ;[Xko 1 991 s'A iK BthA nk of E e Bhs hnk ofE e ;[Xko 1 991 s'A iK BthA nk of E e Bhs hnk ofE e ;[Xko 1 991 s'A iK BthA nk of E e Bhs h

1) ; B 1 991 s/ G ko s ; oe ko B/ d/P Bz{ n k ofEe ; zeN f tZu'A e YZD b Jh eh n kofE e Bh sh ng DkJh . 2) n kof Ee ;[X ko K d h b 'V feT[A gJ h< 3) n k of Ee ;[X ko K f tZu T[d kohe oD dh eh G {fwe k j?< 4) fBih eoB dh i o{o s fe T[A g J h< n kofE e ;[Xko K ftZu fBih eoB b Jh fejV/ fejV / T[g kn eh s/ r J/< 5) fBihe oB n s/ ft;at heoB f tZu n zso f b y '< 6) n kof Ee ;[X ko K f tZu ft;athe oB d k eh o'b j?. 7) okie ';ah ;[X ko K d k w[Z y T[d /;a eh j?< 8) ftPt tg ko ; zr mB (W.T.O) s/ B' N fb y'<

6 a6 a6 a6 a r oh phr oh phr oh phr oh ph

1 ) r ohp h s'A eh G kt j?. fJ; d k tor h eoD eo'<

33

2) G ko s ftZu r ohph d / w [Zy ekoD fejV / jB< 3) G ko s ftZu' r oh ph o/y k B{z fB;afu s eod/ ;w / n g BkJ h r Jh ekoi ftXh d k to BD eo'< 4) ;kg /y n s/ fB og /y r ohp h ftZu eh nzso j?< 5) G ko sh noE f tt;E k s/ n b g ftef ;s j'D f tZu r ohp h fJ Ze w [y ekoD j?< ;g Z;aN e o'< 6) thj ; {soh e koi eqw s/ fNZ g Dh fd U ns/ fJ ; d/ sZs K p ko/ f b y'< 7) nkwd B dh n ;wk B tzv ns/ r ohp h dk eh ;p zX j? <

7 a 7 a 7 a 7 a g /Av { f tek ; L g /Av { f tZs n s/ ; k y ;[ftXkg /Av { f tek ; L g /Av { f tZs n s/ ; k y ;[ftXkg /Av { f tek ; L g /Av { f tZs n s/ ; k y ;[ftXkg /Av { f tek ; L g /Av { f tZs n s/ ; k y ;[ftXk

1 ) G ko s ftZu y/sh ; ky d/ ;z; Ekr s ; k XB fejV/ jB< 2) wjkiB k dhn K n B[fus r sh ftXh nK eh jB< 3) g /A v{ eofian K dh nK ;w Zf; nkt K d / uk o e ko B dZ; '< 4) g /A v{ eofin aK d/ g qG kt pk o/ fb y'< 5) tg koe p ?Ae s' s[; h eh ;w Md / j'< 6) g /v { e of ianK dh ;w Zf;n ktK d/ ;w kf ie g qG kt eh jB< 7) y/sh wzv heoB d h ;wZf ;nk tK p k o/ fb y'< 8) y/sh wzv heoB d h fef on ktK p k o/ fb y'< 9) g /A v{ eofian k ;p zXh ; wZf; nk B{z fet/ jZb ehs k i k ; ed k j?<

8 a8 a8 a8 a g /Av { tg k og /Av { tg k og /Av { tg k og /Av { tg k o

1 ) y/sh T[g i dh fteoh s' s[ ;h eh ; wMd/ j'< 2) fB:fw s n s/ n fB:fw s w z vh nK ftZu eh n zso j?< 3) y/sh T[g i d/ Gzv ko dh eh ; wZf; nk j?< 4) ;f je koh ftg BD ;w hfsnk dhn K uko T[g b p Xhn K dZ; '< 5) S 'N/ f e;kB n kg Dh T[g i fg zvK f tZu jh feT[ t/Au d/ jB< 6) y/sh ftg BD ; pzXh ;[X ko K dk to BD eo'< 7) y/sh T[g i dh fteoh ftt;Ek dhn K w[Zy ft; a/; s kt K fejVh nk jB< 8) y/sh wZ[b Bhsh eh j?. fJ; d / T [d/;a fb y'<

9 a9 a9 a9 a f;Zfy nk n s/ f; js d h ;fE s hf;Zfy nk n s/ f; js d h ;fE s hf;Zfy nk n s/ f; js d h ;fE s hf;Zfy nk n s/ f; js d h ;fE s h

1 ) nkia kdh ;w / f tZu G ko s f tZ u f; js ;/tkt K dh ; fEsh p ko/ f b y '. 2) nkia kdh fg S ' Gko sh ;ot iBe f;js g qDkb h d / ftek; p ko/ f b y'< 3) G ko s ftZu ;oti Be y / so ;tk; E ; /tk tK s/ B' N f by '< 4) G ko s ftZu ;oek o okjh f;js ; /tktK d / t kX/ b Jh e hs/ : sBK d h ftnkfyn k eo'< 5) d; th :'i Bk ftZu f ;js ;/ tkt K p ko/ f b y '< 6) G ko s ftZu f;js ; pzXh w[Z y ; wZf; nktK p ko/ fb y '< 7) ;w kf ie nk Xko G { s ;z ouBk dh n K u [D"shn K f tZu f ;js ;[f tX kt K dk eh o'b j?< 8) fg zvK f tZu f; js ;[ftXkt K s/ fJ Ze B'N f b y'<

34

1 0 a1 0 a1 0 a1 0 a Gk os f tZu o[Ir k oGk os f tZu o[Ir k oGk os f tZu o[Ir k oGk os f tZu o[Ir k o 1 ) p /o[i ar koh s' s[; h eh ;w Md / j'. G ko s ftZu p /o[i ar ko h dhn K ;w Zf;n kt K dZ; '< 2) p /o[i ar koh dhn K fG zB fG zB f e;w K dk t oBD e o'< 3) p /o[i ar koh d/ w[Zy e ko B fb y'< 4) p /o[i ar koh dhn K ;w Zf;n kt K d k toD B eo'< 5) nb g p/o[iar koh ns/ p / o[i a r koh ftZu nzs o ;g Z;aN eo'< 6) nb g p/o[iar koh B{z d{o e oB b Jh ; [Mkn dZ;'. 7) feos ; ae sh s'A eh G kt j? . G ko s ftZu fe os ; ae sh xZN j'D d/ eh ekoB jB< 8) ;oek o o kjh o[ai ar ko tX kT [D b Jh fejV/ w[Zy g q'r okw T [b he/ rJ / jB< 9) o[iar k o n s/ e [Zb xo/b { T[sg kdB f tue ko ;p z X ;g Z;aN eo'< 1 0) G ko s ftZu p/o[iar koh dh ;w Zf;n k d/ eh g qGkt g J /<

1 1 a1 1 a1 1 a1 1 a Xk oDh ftek ;Xk oDh ftek ;Xk oDh ftek ;Xk oDh ftek ;

1 ) XkoDh f te k; dh X k oB k d h g foGk;a k f dU ns/ f J; d hnK ; aos K fb y'< 2) nk of Ee T[BZsh n s/ Xk oBh ftek; ftZu eh nzso j?< 3) XkoDh f te k; fe t/ w kfg nk i Kdk j?< 4) XkoDh f te k; dh n K f t; a/; sktK fb y '< 5) XkoDh f te k; d h e h b 'V j?< 6) nk of Ee T[Bsh n s/ n kof Ee f tek; ftZu eh nzso j?< 7) g qkfef se ; kXBK d k nf sn f Xe T [g :'r feT [A j' fojk j?< 8) ;z; kXBK d / n fs n fXe T[ g :'r B{z o'eD d / T [g kn fby '<

1 2 a1 2 a1 2 a1 2 a g fonk toD n s/ g f on k toD fr ok tNg fonk toD n s/ g f on k toD fr ok tNg fonk toD n s/ g f on k toD fr ok tNg fonk toD n s/ g f on k toD fr ok tN

1 ) g f on ktoD s'A s[;h eh ; wMd/ j'. fJ; d hnk fe;w K fb y'< 2) P[ZaX g fonktoD d k eh wjZst j?< 3) g f on ktoD g s B s'A s[;h A eh ;w Md / j'< 4) g qd {;aD s' s[;h e h ;wMd/ j'.fJ ; dh nk fe ;w K fb y '< 5) g f on ktoD n s/ n kofE e fte k; f tZu eh n zso j?< 6) g qd {;aD d / e h g qG kt jB< 7) tks kt oD g qd{; aB B{z jZb eoB d/ T[g kn fb y'< 8) g f on ktoD ; ozyD fet/A ehs k i k ;ed k j?<

1 3 a1 3 a1 3 a1 3 a ;[sz s os k d/ ;w /A Gk os h noE f tt;E k dh ; fE sh;[sz s os k d/ ;w /A Gk os h noE f tt;E k dh ; fE sh;[sz s os k d/ ;w /A Gk os h noE f tt;E k dh ; fE sh;[sz s os k d/ ;w /A Gk os h noE f tt;E k dh ; fE sh

1 ) G ko sh n oE ftt; E k d/ nki akd h ;w/A T [d:'r K s/ B'N f b y'. 2) nkia kdh ; w/A dh y /sh pkVh T[g o B'N fb y'. 3) nkia kdh ; w/A Gko sh n oE f tt; Ek f et/ b zr Vh noE ftt; Ek ; h< 4) ;[zsz so sk ;w/A tg ko n s/ pi ako d h jkb s s/ B' N f b y'< 5) ;[sz so sk ;w /A G kos d / ; oz u Bk sw e Y Ku/ p k o/ dZ; '<

35

6) ;[sz so sk d/ ;w / G ko sh n oE ftt; E k B{z nb g f te f;s n oEftt;E k feT [A fejk i Kdk ;h< ekoD dZ; ' .

1 4 a1 4 a1 4 a1 4 a Gk os f tZu n k ofE e fB:'i B L g ziGk os f tZu n k ofE e fB:'i B L g ziGk os f tZu n k ofE e fB:'i B L g ziGk os f tZu n k ofE e fB:'i B L g zi ; kb k :'iB ktK d/ ;k Xk oD Nhu /; kb k :'iB ktK d/ ;k Xk oD Nhu /; kb k :'iB ktK d/ ;k Xk oD Nhu /; kb k :'iB ktK d/ ;k Xk oD Nhu / AAAA

1 ) G ko sh :'i Bkpzd h dhn K g zi ft; a/Ps kt K d k t/o tk f dT[. 2) :'iBkpzd h feT[ io{oh j?< 3) G ko sh n k:'i B dh oDBhs h T[Zs/ B'N fb y'. 4) :'i Bk tK B{z ;cb p DkT[D b Jh u ko ;[ Mkn fd U. 5) d; th g zi ;kb k :'i Bk d/ T[d/;a dZ; '. 6) :'i BK n k:'r B/ G ftZy ;p zXh f dq;Nhe 'D dk n B[w kB b r kT [D b J h eh :sB ehs/ < 7) fB:'iB d/ T[d/; aK n s/ :'i Bk tK d / T [d/;aK ftZu n zso p ko/ dZ;'<

1 5 a1 5 a1 5 a1 5 a g zik p d / G "fse ; kX Bg zik p d / G "fse ; kX Bg zik p d / G "fse ; kX Bg zik p d / G "fse ; kX B

1 ) g zi kp dh G {r 'fb e ;fE sh T[Zs/ B' N f b y'. 2) T[g ^g jkV h y/so T[ s/ B' N f b y'. 3) g zi kp d/ g "D^g kDh p ko/ dZ; '. 4) g zi kp ;oek o dh i zrb Bhsh s/ f NZg Dh e o'. 5) g zi kp ftZu izrb K d/ wjZst pk o/ dZ; '. 6) g zi kp ftZu yfDi n s/ ;aesh ; kXB K d h f tn kf ynk e o'. 7) G {wh T[g G'r s' e h Gkt j?< g zikp ftZu G{w h T[g G 'r dh nK ft;a/; sktK f b y '. 8) g zi kp ftZu o'g V skg fp ib h xo s/ B'N fb y '. 9) g zi kp ftZu g kDh ; kX BK dk ;zy /g toDB e o' . 1 0) g zi kp ftZu toyk ;p z Xh toDB e o' .

1 6 a1 6 a1 6 a1 6 a g zik p d / w B[Zy h^Pes h ;k XBg zik p d / w B[Zy h^Pes h ;k XBg zik p d / w B[Zy h^Pes h ;k XBg zik p d / w B[Zy h^Pes h ;k XB

1 ) g zi kp dh i B; zf yn k d/ tkX/ d h g qftosh dk toD B eo'. 2) g zi kp ftZu PfjoheoD d h g qftosh fe T[A tZX ojh < 3) g zi kp ftZu np kdh d h feZs/ tk o tzv fej' fijh j?< 4) g zi kp ftZu izB;zfy nk d / n ke ko n s/ tkXk do p ko/ dZ;'. 5) g zi kp dk ; ky os k nB[g k s 1 981 dh iBr DBk n s/ 1 991 dh i Br DBk nB[;k o fe ; soQ K

p dfb nk j?< 6) g zi kp ftZu izB;zfy nk d h g /; akto tzv d k t oDB e o' . 7) g zi kp ftZu xDsk ftZu nz s o d/ uko w [Zy e koB d Z;' .

1 7 a1 7 a1 7 a1 7 a g zik p ftZu y /s h dk f te k;g zik p ftZu y /s h dk f te k;g zik p ftZu y /s h dk f te k;g zik p ftZu y /s h dk f te k;

1 ) joh e qksh d/ g zikp f tZu w [Zy y/s o fe jV / jB< 2) g zi kp ftZu joh eqKsh d / n B{e{b g qGkt fe jV /^2 jB< 3) g zi kp ftZu y/sh d/ w[Zy n kr s f ejV/ jB<

36

4) g zi kp ftZu y/sh y/so dh T [sg kde sk f eT[ fi nkdk j?< 5) g zi kp ftZu f;zu kJ h d/ nzsor s y / socb f tZu tkX/ d/ eh ekoD jB< 6) g zi kp ftZu f;zu kJ h d/ w[Zy ; kXB fejV / jB< 7) g zi kp B{z y/sh g qXkB oki f eT [A fejk i Kdk k j?< 8) g zi kp ftZu y/sh ftek; d h uouk e o'<

1 8 a1 8 a1 8 a1 8 a g zik p ftZug zik p ftZug zik p ftZug zik p ftZu T[d :'fre ftek ;T[d :'fre ftek ;T[d :'fre ftek ;T[d :'fre ftek ;

1 ) g zi kp ftZu T[d:'r h eoD dh f eT[A b 'V j?< 2) S 'N/ ns/ g /A v{ T[d:'r K d/ ft;E ko n s/ g qf esh p k o/ dZ; '. 3) g zi kp d/ w[Zy tZv/ ns/ d of wn kBh g ZXo d/ T[d :'r d Z;'. 4) g zi kp ;oek o dh Bth T [d:'fr e Bhsh d/ T[d /; a d Z;'. 5) g zi kp d/ tZv / n s/ S 'N/ T[d :'r K d/ ;p zX ftZu fb y'. 6) g zi kp ftZu T[d:'r K d/ YKu/ p ko/ dZ;'.

1 9 a1 9 a1 9 a1 9 a ; o; o; o; o tttt iiii ffff Be f tZsBe f tZsBe f tZsBe f tZs 1 ) g zi kp ;oek o d/ nkwd B d/ w[Zy ; 'w/ fejV/^2jB< 2) g zi kp ;oek o dk y ou dk Y Ku k fej' fijk j?< 3) g zi kp ;oek o d/ you dh nK w [Zy wZd K fejV hnK jB < 4) g zi kp dh nkwd B ns/ y o u d/ ftek; T [s/ ;zy /g B'N f b y '< 5) g zi kp ;oek o d/ r ?o e o nkwd B d/ ;'w / f ejV /^2 jB<

20 a 20 a 20 a 20 a g zik p ftZu nk of E e f B:'iBg zik p ftZu nk of E e f B:'iBg zik p ftZu nk of E e f B:'iBg zik p ftZu nk of E e f B:'iB

1 ) nk ofEe f B:'i B s' s[jkv k e h Gkt j?< g zikp ftZu fJ; d / Nhf unk d k toD B eo'< 2) g zi kp ftZu nkofE e fB:'iB dhn K w[Zy g qkg sh nK d k toDB e o'< 3) g zi kp ftZu nkofE e fB:'iB d / w [Zy T[d/; aK toD B e o'< 4) g zi kp ftZu nkofE e fB:'iB dh oDBhsh d/ b ZS DK d h ftnkf yn k e o'< 5) g zi kp d/ nkof Ee fB:'iB dhn k g qw [Zy ew hnK d k toDB eo'<

37

iwks iwks iwks iwks ----XII

noEnoEnoEnoE----ôk;soôk;soôk;soôk;so UNIT – I

fJZe nze tkb/ gqôB

gkmgkmgkmgkm----1 noE ôk;so fJZe ikD1 noE ôk;so fJZe ikD1 noE ôk;so fJZe ikD1 noE ôk;so fJZe ikD----gSkDgSkDgSkDgSkD

1 ) noE ; ak; s o s' eh G kt j?< 2) noE ; ak; s o fe BQK ; apd K s' fw b e/ pf Dn k j?< 3) ftn; aNh noE ; a k; s o s'A eh Gkt j?< 4) ;w ;aNh noE ;a k; so s'A eh G kt j?< 5) ;k XB K d h d[ob ZGs k s'A e h Gkt j?< 6) ;k XB K d hnK w {b fta;/; s ktK dZ; ' . 7) ftebg g q:'r dk n oE dZ ;'. 8) u'D dh ;w Zf;n K d/ g ?d k j'D d/ ekoD dZ;' . 9) nk of Ee f eqnk e h j?< 1 0) T[sg kdB d k n oE dZ; ' . 11 ) T[g G'r dk noE dZ; '. 1 2) g {zihtkd s'A eh G kt j?< 1 3) ;w ki tkd dk n oE dZ;'. 1 4) fw ;ao s noE ftt;E k fe ; B{z efjzd/ jB< 1 5) eh noE Pk; so eb k j? iK f tf r nkB< 1 6) nk of Ee g qDkb h s'A e h Gkt j?< 1 7) noE; a k; so d k ;[G kn d Z ;'. 1 8) eh noE ;ak; so tk; sfte ftf r nkB j?< f J; p ko/ d Z ;'. 1 9) noE; a k; so n kd o; a kswe ftfr n kB j?, fJ; p ko/ dZ ; '. 20) nk of Ee Bhshn K s'A eh G kt j?<

21) ykbh EK ftZu ;jh ôpd Go'.

i. ;koh noE ftt;Ek dk nfXn?BaaaaaaaaaaaaanoE-ôk;so ejkT[Adk j?.

(;wôNh$ftnôNh)

ii. aaaaaaaaaaaaaaaaaT[sgkdB fJe T[sgkdB j? (feos$XzB)

22) ;jh u[D'.

i. G"fse efbnkD ;pzXh gfoGkôk fe; noE ôk;soh B/ fdZsh j?<

(a) gq'a n?vw ;fwE (c) gq'a wkoôb

(b) gq'a o"fpzB; (d) gq'a ghr{

38

ii. noE ôk;so fJe tk;sfte s/ nkdoôkswe ftfrnkB j? iK ebK<

(a) nkdoôkswe ftfrnkB s/

tk;sfte ftfrnkB

(c) d'B'

(b) ebk (d) e'Jh th BjhA

iii. T[j ftfrnkB i' tZy-tZy T[g:'rK tkb/ ;hws ;kXBK ns/ T[d/ôk Bkb ;pzX oZyD

tkb/ wB[Zyh fttjko dk nfXn?B eodk j? T[; B{zaaaaaaaaaaaaaaaafejk iKdk j?.

(d[obGsk ;pzXh gfoGkôk$G"fse efbnkD)

iv. noE ôk;so B{z ftôk ;wroh d/ nkXko s/ fejV/ d' GkrK ftZu tzfvnk ikdk j?<

(a) ;wôNh noEôk;so (b) ftnôNh noE ôk;so

(c) a, b d't/A (d) d'B' ftZu' e'Jh BjhA

v. T[j noE ftt;Ek fi; T[Zs/ ;oeko dk brGr g{ok ezNq'b j[zdk j? T[; B{zaaaaaaaaaanoE

ftt;Ek fejk iKdk j?. (;wkitkdh$g{zihtkdh)

23) ;jh ns/ rbs dZ;'

i. noE ôk;so f;oc ftfrnkB j?, ebk BjhA (;jh$rbs)

ii. u'D dk w[Zy ekoD d[obZGsk j?. (;jh$rbs)

gkmgkmgkmgkm----2 noE ftt;Ek dhnK e/Adoh ;wf;nktK2 noE ftt;Ek dhnK e/Adoh ;wf;nktK2 noE ftt;Ek dhnK e/Adoh ;wf;nktK2 noE ftt;Ek dhnK e/Adoh ;wf;nktK

1 ) nk of Ee ;w Zf;n K eh j?<

2) noEf tt;E k s'A e h Gkt j?<

3) ehw s :z so eh j?<

4) T[sg kd e ;zG kt Bk teo fe ; B{z efjzd/ jB<

5) T[sg kd B ; zG ktB k tZe o dh nK e 'J h d' ft;a/;s kt K d Z;' .

6) ;k XB K d/ nb g g q:'r s'A e h Gkt j?<

7) ;k XB K d/ ftek; dh T[d kj oD fd U<

8) nt;o b kr s s'A eh G kt j?<

9) e/Ad oh ; wZf; nktK f eT[A g ?dk j[zdhn k jB<

1 0) noEf tt;E k dh nK e/A doh ;wZf ;nkt K dZ;'.

11 ) ;hw Ks nt;o b kr s d k noE dZ; '.

1 2) T[sg kd B ; zG ktB k tZe o, e/ Ad oh ; wZf ;nktK dh ftnkf y nk fe t/A eodh j?<

39

13) j/m fby/ gqôBk d/ ;jh T[Zso fby'.

i. nt;o bkrs dk noE j?.

(a) ftebfge gq:'r dh bkrs (c) nt;o d/ nB[;ko T[gskdB B{z pdb

b?Dk

(b) nt;o d/ nB[;ko ;kXBk B{z pdb

b?Dk

(d) nt;o d/ nB[;ko bkrs B[z pdb

b?Dk

14) ykbh EktK ftZu ;jh u[D d/ Go'.

i. T[sgkdB ;zGktBk tZeoaaaaaaaaaaaaaaaaadh wkBsk s/ nXkfos j?. (;fEo seBhe$

n;fEo seBhe)

ii. fet/A T[sgkdB eoBk j? ;wZf;nk dk ;pzXaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaj?. (d[obZG ;kXBk dh tzv Bkb$ T[sgkdB seBhe dh u"D s'A)

15) ;jh u[D'.

i. nkofEe ;wZf;nk feT[A g?dk j[zdh j?<

(a) ;hws b'Vk, n;hws ;kXB (c) ;hws b'Vk, ;hws ;kXB

(b) n;hws b'Vk, ;hws ;kXB (d) n;hws b'Vk, n;hws ;kXB

ii. ehws gqDkbh s'A Gkt fJj j? fe ehws fpBK fe;h pkjoh dyb nzdkih s'A wzr ns/ g{osh okjhA fBoXkos j[zdh j?. (;jh$rbs)

iii. T[sgkdB ;zGktBk teZo dk d{ik BKaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaj?.

iv. X t;s{ dhnK tkX{ fJekJhnK dk T[sgkdB eoB bJh Y t;s{ dh jkBh d/ o{g ftZu

bkrs tXdh iKdh j?. fJj T[sgkdB d/aaaaaaaaaaaaaaaad/ ekoD j[zdk j?.

(a) xNd/ gqshcb dk f;XKs (b) tXd/ gqshcb dk f;XKs

(c) d'B' a ns/ b (d) d'BK ftu e'Jh th BjhA

v. ykVh d/ d/ôK ftu s/b d/ Gzvko dh y'i ekoB fJjBK d/ôk dh T[sgkdB ;zGktBk tZeoaaaaaaaaaaaaaaaagk;/ fy;e rJh. (yZp/$;Zi/)

gkmgkmgkmgkm----3 T[gG'rsk ;zs[bB3 T[gG'rsk ;zs[bB3 T[gG'rsk ;zs[bB3 T[gG'rsk ;zs[bB 1 ) T[g G'r sk fe ;B{z ef jzd / jB< 2) T[g G'r sk ;z s[b B e h j?< 3) s[; a Nh r [D s'A e h Gkt j?< 4) e[Zb s[; aNh r [D dk noE dZ ; '< 5) ;h wK s s[; aNhr [D s'A eh G kt j?< 6) xZNd / ; hwK s s[;a Nh r [D d k noE dZ; '.

40

7) ;w ^;hw Ks T[g :'fr sk d k f B:w dZ; '. 8) eh xZNdh ;h wKs T[g : 'f r sk d k f B:w w [do k ftZu b kr [ j[zdk j?< 9) ;h wK s T[g :'f r sk teo dh nkfe qsh fe t/A j[zdh j?< 1 0) id ' e [Zb s[;aNhr [D tZX s' tZX j[zdk s K ; hw K s s[; a Nh r [D eh j[zdk j?< 11 ) id ' e [Zb s[;aNhr [D xZN s'A xZN j[zdk s K ;h w Ks s[; aNhr [D eh j[zdk j?< 1 2) id ' ; hwKs s[;a Nhr [D f oDkswe j[zdk j? sK e [Zb T [g :'r sk eh j't/r h< 1 3) id ' ; hwKs s[;a Nhr [D XBk sw e j[zd k j? s K e[Zb s[; aNh r [D eh j't/r k< 1 4) w[d ok d k ;h wK s s[; aNh r [D eh j?< 1 5) fJ Ze t;s{ fJZe g q:'r d / ;pzX ftZu T[g G 'r h d/ ;zs[b B d h fejVh ; aos j?< 1 6) d' t;s{n K d/ ;p zX ftZu T[g G'r h ed'A ;zs[b B f tZu j[zdk j?<

17) j/m fby/ gqôBk d/ ;jh T[Zso by'.

i. fejVh ;wheoB rbs j?.

(a) MU=TUn+2 – TUn+1 (c) MU=

Q

TU

(b) MUn =TUn – TUn-1 (d) TU=ΣMU

ii. id'A ;hwks T[g:'frsk XBkswe (+ve) j[zdh j? sK e[Zb T[g:'frsk dh ;fEsh eh

j't/rh.

(a) nfXesw (c) xZNdh j'Jh

(b) tZXdh j'Jh (d) fBT{Bsw

18) ;jh ns/ rbs dZ;'.

a) id'A ;hwKs T[g:'frsk f;co j[zdhj?. sK e[Zb T[g;'frsk T[usw j[zdh j? (;jh$rbs)

b) fJZe T[gG'rsk ;hwKs T[gG'rsk B{z w[dok d/ pokpo eodk j?. (;jh$rbs)

19) ykbh EktK Go' .

i. MUnth = TUn- .................. iK ∆Q

...............MU =

ii. id'A e[Zb s[ôNhr[D nfXesw ns/ ;hwKs s[;Nhr[D iho' j[zdk j?. fJ; nt;Ek B{zaaaaaaaaaaadh nt;Ek efjzd/ jB.

iii. fJe T[gG'rsk nfXesw ;zs[ôNh gqkgs eoB bJh nkgDh nkwdB B{z fGzB-fGzB t;s{nK s/ fJ; gqeko you eo/rk fe jo/e t;s{ s/ you ehsh rJh nzfsw fJekJh s'A ;wkB ;hwKs T[g:'frsk gqkgs j't/rh fJ; fB:w B{z aaaaaaaaaaaaaaaaafejk iKdk j?.

iv. ..........

...........MUm =

41

UNIT- II gkmgkmgkmgkm----4 (wzr dk f;XKs)4 (wzr dk f;XKs)4 (wzr dk f;XKs)4 (wzr dk f;XKs) 1 ) wzr dk noE dZ; '. 2) fJ ZS k s'A eh Gkt j?< 3) b 'V s'A eh Gkt j?< 4) wzr h r Jh wksok s'A eh G kt j?< 5) wzr ;{u h fe; B{z efjzd / jB< 6) ftneshr s wzr ;{u h d k noE d Z;'. 7) p iako wzr ;{u h s'A eh G kt j?< 8) wzr tZeo f e;B{z e fjzd/ jB< 9) ftneshr s wzr tZe o dk noE dZ; '. 1 0) p ki ak o w zr tZeo s'A eh G kt j?< 11 ) g qsh; Ekg B t;s{n K d k T[ dkjoD fdU . 1 2) g {oe t;s{n K dk n oE fdU . 1 3) n; zpzfXs t; s{n K s'A eh Gkt j?< 1 4) wzr tZeo d h Yb kB f e; so K d h j[zdh j?< 1 5) wzr cb B d o; kU< 1 6) ;X koD t; s{n K f tZu n kw d B g qG kt T[Zs/ eh ws g qGk t f e; soQ K d k j[zd k j?< 1 7) fBwB e'Nh t; s{n K eh j[zdh nK jB< 1 8) fr c B g dkoE e h jB< 1 9) wzr tZeo d / f oDkswe j'D d / e 'J h d' ekoD dZ;'. 20) wzr tZeo d / XBk sw e j'D d/ e'Jh d ' e koD d Z;'. 21 ) g {oe t;s{n K dh T [d kjoD fd U. 22) fsoS k eh w s g qGkt eh j?< 23) wzr d/ ft;E ko dk n oE dZ;'.

24) wzr d/ ;z[r V D dk noE dZ; '.

25) wzr d/ tkX/ d k n oE d Z;' .

j/m fby/ bôBK d/ ;jh T[Zso u[D'.

26) fezBk t;s{nk dk wzr tZeo yZp/ s'A ;Zi/, EZb/ s'A T[Zgo B{z j[zdK j?.

(i) ;EkB gzB t;s{nK (iii) ;kB' ô'es ;{ue t;s{nK

(ii) ;kXkoB t;s{nK (iv) frcB t;s{nK

27) wzr dk fB:w j/m fby/ ftZu fe; s/ bkr{ BjhA j[zdk.

(i) fBwB e'Nh t;s{nK (iii) n;b ftnesh

(ii) ;kXkoB t;s{nK (iv) T[go'es ;ko/

42

28) wzr teo dh YbkBaaaaaaaaaaaaaaaaaaj[zdhj?.

(a) foDkswe (b) XBkswe

(c) Y-ne; d/ ;wkBKso (d) X-ne; d/ ;wkBKso

29) fe;h n;zpXs t;s{ dh ehws ftZu j'D tkb/ gfotosB dh d{ih t;s{ dh wzr s/aaaaaaaaaaaaaaaag?Adk j?.

(a) foDkswe (b) XBkswe

(c) e'Jh th gqGkt BjhA (d) fJjBK ftZu'A e'Jh BjhA

30) i/eo ;oeko wzr tXkT[Dk ukj[zdh j? sK T[; B{z t;s{ dh ehws xZN eoB d/ bJh, eh eoBk g?Adk j?<

(a) eoK ftZu tkXk (b) eoK ftZu ewh

(c) ftnki dh do ftu tkXk (d) wkbh ;jkfJsk gqdkB eoBk

31) id'A fe;/ t;s{ dh toswkB ehws s/ tZX wksok yohdh iKdh j?. T[j wzr ftZuaaaaaaaaaaaaaaaaa dh jkbs j?.

(a) tkXk (b) ;[zrVD

(c) xkNk (d) ft;Eko

32) aaaaaaaaaaaaaat;sK ns/ aaaaaaaaaaaaaaaaaat;sK wzr dk fB:w bkr{ BjhA j[zdk. j/m fbfynk ftu'A

;jh u[D e/ Go'.

(a) ;zpXs t;sK, frcB t;sK (b) g{oe t;sK, gqfsômk ;{ue t;sK

(c) gqfsôsk ;{ue, frcB t;sK (d) frcB t;sK, g{oe t;sK

UNIT – II gkmgkmgkmgkm----5 wzr dh b'u5 wzr dh b'u5 wzr dh b'u5 wzr dh b'u 1 ) wzr dh b 'u s' eh G kt j?< 2) wzr dh b 'u fezB/ g qeko dh j[zdh j?< 3) wzr dh ehw s b 'u dk no E dZ;'. 4) wzr dh ehw s b 'u g sk e oB b Jh ckow{b k dZ;' . 5) wzr dh ehw s b 'u dh nK ; q/Dh nk dZ; '. 6) fp zd{ b 'u ftXh okjh w zr dh b 'u g sk e oB b Jh c ko w{b k dZ; '. 7) g {oB b 'u dko wzr d k noE dZ; '. 8) g {oB p /b 'ud ko wzr fe; B{z ef jzd / jB< 9) wzr dh ehw s b 'u dk wkg fezBhnk ftXhn K B kb ehsk i k ;e dk j?<T[BQ K d/ BK d Z;'. 1 0) g qsh; as ftXh B kb w zr d h b 'u g sk e oB b Jh c kow{ b k dZ;'. 11 ) id ' w zr dh eh ws b 'u fJe kJh d / p okp o j't/r h s K e[Zb y ou f e; soqK d k j't/ r k< 1 2) id ' w zr dh eh ws b 'u fJe kJh s'A tZX j' t/r h sK e[Zb you s/ eh n ;o g ?Adk j?<

43

1 3) wzr dh ehw s b 'u ed 'A f;c o j't/r h < 1 4) wzr dh ehw s b 'u ed 'A nBzs j' t/r h<

15) fJZe T[gG'rsk 4 o[gJ/ gqsh fJekJh 5 fJekJhnK dh wzr eodk j?. id'A ehws xZN e/ 3 o[gJ/ gqsh fJekJh j' iKdh j? sK fJj 10 fJekJhnK yohddk j?. wzr dh ehws b'u fezBh j't/rh<

(a) 3 (b) 4

(c) 2 (d) 1a5

16) id'A nkb{ dh ehws ftZu 8% tkXk j[zdk j?. sK nkb{ dh wzr ftZu 5% ewh nkT[Adh j?. nkb{

dh wzr dh b'u dZ;'.

17) wzr teo dh bue jw/ôkaaaaaaaaaaaaaaaaaagfotosB B{z wkgdh j?.

(a) gqshôs gfotosB (b) nB[gkse gfotosB

(c) a ns/ b ftZu'A e'Jh th (d) e'Jh th BjhA

18) wzr dh b'u dk torheoBaaaaaaaaaaaaaaaaaatorK ftu ehsk ik ;edk j?.

(a) 3 (b) 4

(c) 5 (d) 2

19) wkfu; dh wzraaaaaaaaaaaaaaaaaaaj[zdh j?.

(a) xZN buedko (b) tZX buedko

(c) p/bue (d) fJekJh bue

UNIT – III

gkmgkmgkmgkm----6666 T[sgkdB cbB L fJe ;kXB d/ gqshcb ns/ g?wkB/ d/ gqshcbT[sgkdB cbB L fJe ;kXB d/ gqshcb ns/ g?wkB/ d/ gqshcbT[sgkdB cbB L fJe ;kXB d/ gqshcb ns/ g?wkB/ d/ gqshcbT[sgkdB cbB L fJe ;kXB d/ gqshcb ns/ g?wkB/ d/ gqshcb 1 ) T[sg kdB c b B d k noE d Z; '. 2) e[Zb T[sg kdB s'A eh G kt j?. 3) ;h wK s T[sg kd B d k n oE dZ; '. 4) n"; s T[ sg kd B s'A e h Gkt j?. 5) T[sg kdB c b B d hnK d' fe;w K d Z; '< 6) T[sg kde fe ;B{z ef jzd / jB< 7) T[sg kdB d / ; kXBK d k n o E d Z;'< 8) eZ[b T[sg kdB tZX s' tZX e d 'A j[zd k j?< 9) e[Zb T[sg kdB d / xND s/ ; hwK s T[sg kdB fet/A g qG kfts j[zdh j?< 1 0) MPP dk ;w k B n ke ko fe t/A j[zdk j?< 11 ) APP d k ;w kB n ke k o fe t/A j[zdk j?< 1 2) eh e[Zb T [sg kdB ns/ n "; s T[ sg kdB f ;c ao n s/ f oDkswe j' ;ed / jB<

44

1 3) id ' e [Zb T [sg kd B xZNd h do s/ tZ Xd k j? s K ; hwK s T[sg kd eh j[zdk j?< 1 4) id ' e [Zb T [sg kd B tZXdh d o s/ tXd k sK ;hw Ks T [sg kd B{z e h j[zd k j?< 1 5) id ' e [Zb T [sg kd B ;f Eo o fjzdk sK ; hw K s T[sg kd B{z eh j[zdk j?< 1 6) T[sg kdB d k g ?w kB k fe ;B{z ef jzd / jB< 1 7) ;k XB d/ g qshcb s'A eh G kt j?< 1 8) g ?w kB/ d / g qsh cb d k noE dZ; '. 1 9) T[sg kdB d hnK f szB nt; Ekt K d/ BK d Z;'< 20) xNd / tXd/ nB[g ks d k fB :w eh j?< 21 ) ;k XB d/ tXd/ g qshc b dk noE d Z;'< 22) ;k XB d/ xNd / g qshc b dk n oE dZ;'< 23) ;k XB d/ ;w kB g qsh cb s'A e h Gkt j?< 24) g ?w kB/ d / g qsh cb d / fszB g Zy dZ; '< 25) g ?w kB/ d / tXd/ g qshcb d k noE d Z; '< 26) g ?w kB/ d / ; wk B g qshc b dk n oE dZ;'< 27) g ?w kB/ d / xNd/ g qshc b dk n oE d Z;'< 28) g ?w kB/ d hn K nzdo{Bh pZu s K dh nK f e;w K dZ; '. 29) g ?w kB/ d hn K p kjoh p Zu sK dhn K fe; wK d Z;'. 30) xNd / tZXd/ nB[g ks d/ fB:w d/ b kr { j'D d/ ekoD dZ; '.

31) ykbh EktK ns/ ftZu' ;jh u[D e/ Go'.

i. ykBK ns/ wZSh gkbD s/aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaagqshcb fB:w bkr{ j[zdk j?. (xZNd/$

tZXd/$;wkB)

ii. gfotosB ôhb nB[gks dk fB:waaaaaaaaaaaaaaaaas/ bkr{ j[zdk j?. (y/sh$T[d:'r)

32) ;jh rbs dZ;'.

i. xZNd/ gqshcb dk fB:w f;oc y/sh s/ bkr{ j[zdk j?. (;jh$rbs)

ii. pZusK ;ko/ T[d:'r d/ ft;Eko ekoB g?dk j[zdhnK jB. (;jh$rbs)

33) ;jh u[D'.

i. T[sgkdB cbB aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaasoQK d/ j[zd/ jB.

(a) d' (b) fJZe

(c) uko (d) fszB

gkmgkmgkmgkm----7777 g{osh dk f;XKsg{osh dk f;XKsg{osh dk f;XKsg{osh dk f;XKs 1 ) g {osh d k n oE d Z;'.

2) g {osh d k fB:w fe ;B{z e f jzd / jB<

3) ftneshr s g {osh ; {uh s'A e h Gkt j?<

4) p ki ak o g {osh ;{uh d k no E d Z;'.

45

5) ftneshr s g {osh tZe o s' A eh G kt j?<

6) p ki ak o g {osh tZe o d k n oE dZ;'.

7) g {osh d h b 'u s' e h Gkt j? <

8) g {osh f tZu f t; Eko d k eh noE j?<

9) g {osh tZeo dh Yb kB fe; s oQ K d k j[zdh j?<

1 0) g {osh f tZu ; ze[uB d k eh n oE j?<

11 ) fe; / t;s{ dh g {osh tZeo T[g o s' j/mk ; zub B fe; ekoD j[zdh j?<

1 2) fe; / t;s{ dh g {osh tZeo T[g o B{z ;zu b B fe ; ekoD j[zdh j?<

1 3) g {osh f tZu tkX/ s'A eh G kt j?<

1 4) g {osh f tZu e wh s' eh G kt j?<

1 5) g {osh f tZu e hws b 'u dk e h noE j?<

1 6) g {osh e d'A fi nkdk b 'u dko j[zdh lj?<

1 7) g {osh e d'A xZN b 'u dko j[zd h j?<

1 8) g {osh d h f; co b 'u s' eh noE j?<

1 9) g {osh d h b 'u B{z g qGkfts eoB t kb / sZ sK d / B K dZ; '<

20) g {osh d h wk so k s'A e h Gk t j?<

21) ;jh ns/ rbs dZ;'.

i. g{osh ;Nke s'A tZX j' ;edh j?. (;jh$rbs)

ii. i/eo g{osh teo dk w{b fpzd{ 0 s'A T[Zm e/ T[go B{z 450 dk e'D pDkT[Adk j? sK g{osh dh b'u fJekJh j?. (;jh$rbs)

22) j/m fbyhnK ftZu'A ;jh T[Zso u[D'.

i. g{osh tZeo d/ ;zukbD dk ekoD j?.

(i) ehws ftZu tkXk (ii) ehws d/ j'o sZE

(iii) ehws ftZu xkNk (iv) (i) ns/ (ii) d't/A

ii. id'A fJe T[g:'rh t;s{ dh ehws fvZrdh j? sK t;s{ dh g{osh ftuaaaaaaaaa

(i) gfotosB BjhA j[zdk (ii) tkXk j[zdk j?

(iii) ewh j[zdh j? (iv) t;s{ dh ehws d/ tkX/ Bkb tkXk j[zdk j?.

iii. T[j ehws fi; s'A xZN fteq/sk t;s{ t/uD bJh fsnko BjhA j[zdk. T[;

B{zaaaaaaaaaaefjzd/ jB.

(a) ;[oZfyns ehws (b) fBT{Bsw ehws

(c) a s/ b ftZu' e'Jh th (d) d'B'A ftZu e'Jh th BjhA

46

23) i/eo ES=1 j? ns/ g{osh dh wksok ftZu % gfotosB 50% j? sK ehws ftu %

gfotosBaaaaaaaaaaaaaaaaaaj't/rk.

(a) 1% (b) 100%

(c) 50% (d) 25%

gkmgkmgkmgkm----8888 bkrs dhnK bkrs dhnK bkrs dhnK bkrs dhnK XkoBktKXkoBktKXkoBktKXkoBktK 1 ) nkr s d k n oE dZ; '. 2) tk; sfte b kr s d k n oE dZ;'. 3) nt;o b kr s s' eh G kt j?< 4) w"f dqe b kr s dk n oE dZ; '. 5) e[Zb b kr s s' e h Gkt j?< 6) n"; s b kr s dk n oE dZ;'. 7) ;h wK s b kr s s'A e h G kt j?< 8) fteoh b kr s s'A e h Gkt j? < 9) T[sg kdB b kr s d k n oE d Z; '< 1 0) fejV / y ou / p ZXh b kr s ftZu nkT [ad/ jB< 11 ) g qtosB; ahb b kr sK s' eh G kt j?< 1 2) fejV / y ou / g qtosB; ahb b kr sk f tZu n kT[d / jB< 1 3) fBZih b kr s s' eh Gkt j?< 1 4) ;w kf ie b kr s s' e h G kt j?< 1 5) MC tZeo d k ; w kB n ke ko fet/A j[zd k j?< 1 6) AC tZeo d k ;w kB n ke ko f et/A j[zdk j?< 1 7) id 'A n";s b kr s fBT{Bsw j[zdh j? sK ;h w K s b kr s f e; soQ k dh j[zdhl j?< 1 8) id 'A n";s b kr s xZN ojh j[zdh j? T[; ; w/ ;h wKs b kr s, n"; s b kr s dh s[b Bk ftZu fezBh

j[zd h j?< 1 9) id 'A n";s b kr s tZX ojh j[zd h j? sK ;hw Ks b kr s T[ ;d h s[b Bk ftZu fe zBh j[zdh j?< 20) e[b b kr s f tZu fe jV hnk^2 b kr sk ; akfw b j[zd hnK jB<

21) ykbh EK ftZu ôpd Go'.

i. ( )VC/Q?

TFCAFC =

ii. ( )Q/AC?

TCAC =

iii. ( )2n1nn /TCTC?TCMC−−−

=n

iv. ( )TFC/AFCAVC?AC +=

v. T[j bkrs fi; dk T[dwhnK B[z d{;fonK B[z G[rskB BjhA eoBk g?Adkaaaaaaaaaaaaaaa

bkrs ejkT[Adh j? (;gôN$n;gôN) vi. QTC__________ ÷=

47

(a) AC (b) AFC

(c) AVC (d) fJjBK u'A e'Jh th BjhA

vii. fBfjs bkrs dk d{ik BKaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaj?. (;gôN bkrs$n;gôN bkrs)

gkmgkmgkmgkm----9999 nkwdB dh XkonkwdB dh XkonkwdB dh XkonkwdB dh XkoBBBBkkkktKtKtKtK 1 ) nkwd B s'A e h G kt j?< 2) e[Zb nkwd B dk noE dZ; '. 3) ;h wK s n kwdB s'A eh G kt j?< 4) n"; s n kwdB d k n oE d Z ;'. 5) eh MR f ;aco iK f oD k sw e j' ;ed h j?< 6) id ' TR tXdh j/ sk MR dh jkb s fe; soQ K dh j[zdh j?< 7) id ' TR n fXe sw j[zdh j? sK MR fe; s oQ K d h j[zd h lj?< 8) g {oD g qsh :'r sk f tZu AR ns/ MR fe; s oQ K d hnK j[z dh nk jB< 9) J/ekfXe ko n s/ J /e kfXe ko h g qsh:'r sk ftZu AR n s/ MR d h Yb kB f e; soQ Kd h j[zdh j?< 1 0) id ' MR f; cao j[zd k j? sd TR T[ sg kd B d/ B kb fe t/ p dbd k j?< 11 ) g {oD g qsh :'r sk f tZu TR tZeo d k n ke ko fet/ dk j[z dk j?< 1 2) eh j/m fb y/ mhe jB iK r b s

a) AR= TR b) TR= ARXQ c) MR=

∆TR

Q ∆Q

13) j/m fbfynK ftZu'A fejVk ;{so ;jh j?.

(a) ΣARTR = (b)

∆Q

∆TRMR =

(c) ARTR = (d) ×= TRAR fJekJhnK

14) j/m fbfynK ftZu'A fejVk ;{so ;jh j?<

(a)

Q

QPAR

×=

(b) QPAR +=

(c) QPAR −= (d)

Q

PAR =

15) n";s nkwdBaaaaaaaaaaaaa

(a) foDkswe j[zdh j? (b) foDkswe BjhA j' ;edh

(c) sd f;co d/ pokpo id nkwdB

f;co j?.

(d) d't/A (b) ns/ (c)

48

16) T[sgkdB dk wzr tZeo iK nkwdB tZeo B{zaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaath fejk iKdk j?. (T[sgkdB ;zGktBk teo$T[sgkdB dh ehws o/yk)

17) foDkswe ;hwK nkwdB J/ekfXeko ns/ J/ekfXekoh gqsh:'frsk ftZu T[; jkbs ftZu j[zdk j? id ehwsaaaaaaaaaaaaaaaaojh j[zdh j?. (xZN$tZX)

18) n";s nkwdB jw/ôk ;hwKs nkwdB s'A aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaj[zdh j?. (xZN$tZX)

gkmgkmgkmgkm----10101010 T[sgkde dk ;zs[bBT[sgkde dk ;zs[bBT[sgkde dk ;zs[bBT[sgkde dk ;zs[bB 1 ) T[sg kde fe ;B{z ef jzd / jB< 2) T[sg kde d/ ;zs[b B d k n oE dZ; '. 3) T[sg kde ;zs[b B d hnK w[Zy ;ao s K eh jB< 4) nf Xesw b kG s'A eh Gkt j?< 5) fBT{BQsw j kBh d k eh Gkt j?< 6) ;w ;s o fp zd[ pko/ s[;h eh i kDd/ j'< 7) ;[aZX b kG f e;B{z efjzd/ jB< 8) T[sg kdB p zd eoB t kb k fp zd{ fejVk j[zdk j?< 9) e[Zb b kG s'A eh Gkt j?< 1 0) id ' BthnK c ow K b zp / ;w/ ftZu pi ako ftZu g qt/; eodhn K jB sK p ki a ko ehw s s/ eh n ;o

g t/r k< 11 ) nb g ekb ftZu i/eo b Zr hn k j'Jhn k c ow K T [; B{z S Zv e / Bk i kD s K cow K s/ eh g qG kt

g t/r k<

12) ;w;so fpzd{ eh doôkT[Adk j?<

13) MC= MR = AC= AR d[nkok dhox ekbhB ;zs{bB gqrN eodk j?.

(a) gqfs:'rh cow dk (b) nbg nfXekoh cow dk

(c) J/ekfXekoh cow dk (d) fJjBK ftZu'A e'Jh BjhA

14) fe;/ cow dk T[sgkdB dk pzd eoB dk fpzd{ sd nkT[Adk j? id'A

(a) TR=TVC (b) TR=TC

(c) TC=AVC (d) MC=AC

15) T[sgkdB pzd eoB dk fpzd{ T[d'A nkT[Adk j? id'A cow f;oc nkgDhaaaaaaaaaaaaaaabkrs g{oh eodh j?.

(a) xZNdh (b) foDkswe BjhA j' ;edh

(c) a s/ b d'B' (d) fJjBk ftu'A e'Jh BjhA

16) fe;/ cow dk ;w;so fpzd{ (B.E Point) T[d'A nkT[Adk j? id'aaaaaaaaaaaaaaaaaaaa =aaaaaaaaaaaaaaaaaaaa

(a) n;XkoD bkG (b) n;XkoD jkBh

(c) nfXesw bkG (d) Bk bkG Bk jkBh

49

UNIT – IV

gkmgkmgkmgkm----11111111 pkiko d/ gqw[Zy o{g pkiko d/ gqw[Zy o{g pkiko d/ gqw[Zy o{g pkiko d/ gqw[Zy o{g 1 ) p ki ak o s' e h Gkt j?< 2) p ki ak o w [Zy o{g f tZu f ezBh f e;w d/ j[zd/ jB< 3) g {oD g qsh :'r sk s'A eh G kt j?< 4) J/ekfXe ko d k noE dZ; '. 5) J/ekfXe ko g qsh:'r s k s'A e h Gkt j?< 6) g {oD g qsh :'r sk f tZu AR n s/ MR tZeoK d k eh n ke ko j[zd k j?< 7) g {oD g qsh :'r sk f tZu AR n s/ MR p o kp o fe T[A j[zd / jB< 8) ehw s ftG /d dk n oE dZ;' < 9) fejV / p ki ako ftZu e hws ftG/d j[zdk j?< 1 0) J/ekfXe ko ftZu wzr tZeo d h Yb kB fe ; soQ K dh j[zdh j?< 11 ) tg ko r [ZN s' eh G kt j?< 1 2) g /N/AN n fXeko eh j?< 1 3) ng {oD w[ekpb / p ki a ko dhn K f szB ;z ouB kt K d/ B K dZ; '< 1 4) g {oD w [ekp b / ftZu wzr tZeo d k n ke ko eh j't/r k< 1 5) t;s{ dh ; wo{g s k d k no E dZ;'.

16) ykbh EK ftu ;jh ôpd u[D e/ Go'.

(i) ehws ftG/daaaaaaaaaaaaaaaaaaftu ;zGt j? (J/ekfXeko$g{oB gqsh:'rsk)

(ii) pkiko s'A Gkt ftô/ô irQk s'Aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa(j?$BjhA j?)

(iii) J/ekfXekoh gqsh:'frsk ftZuaaaaaaaaaaaaaaaaaaafteo/sk j[zdk j?. (fJe$eJh)

(iv) id'A fe;/ pkiko ftZu fe;/ t;s{ dk e/tb fJe jh fteo/sk j[zdk j?. sK T[; B{z

aaaaaaaaaaaaaaaaaaapiko efjzd/ jB. (ng{oD$J/ekfXekoh)

(v) g/N?AN nfXeko aaaaaaaaaaaad[nkok fdZsk iKdk j?.

(a) g/N?AN nfXekoh (b) tgko r[ZN

(c) ;oeko (d) e'Jh th BjhA

(vi) e'ek e'bk dk pkikoaaaaaaaaaaaaaaadk Bw{Bk j?.

(a) nbg nfXeko (b) J/ekfXeko

(c) g{oD gqsh:'frsk (d) fJjBK ftZu'A e'Jh th BjhA

(vii) fJe ;w{j i' T[sgkdB s/ ehws ;zpzXh ;w{fje c?;bk b?d/A jB sK fe nkg;h w[ekpb/

s'A pfunk ik ;e/ T[; B{zaaaaaaaaaaaaaefjzd/ jB.

50

gkmgkmgkmgkm----12121212 g{oB gqfs:'frsk ftu ehws fBoXkoDg{oB gqfs:'frsk ftu ehws fBoXkoDg{oB gqfs:'frsk ftu ehws fBoXkoDg{oB gqfs:'frsk ftu ehws fBoXkoD 1 ) ;zs[b B e hws d k noE d Z ;'< 2) g {oD g qsh :'r sk f tZu e hws e"D fBo Xkfo s e odk j? < 3) fe; / t;s{ dh tkX{ w zr dk noE d Z;'. 4) fe; / t;s{ dh tkX{ g {osh dk n oE dZ;' . 5) p ki ak o ; zs[b B dh g f oG k;a k fd U. 6) g {osh tXD B kb eh ws s/ e h g qG kt g t/r k< 7) wzr tXD ns/ x ND Bkb eh ws s/ e h g qG kt g t/r k< 8) id ' w zr ftZu g {osh B kb ' fi nkdk t kX k j't/r k sK eh ws s/ eh g qG kt g t/r k< 9) id ' g {osh ftZu tk X k wzr Bkb ' fi nkdk j' t/ sK ehw s s/ eh n ;o g t/r k< 1 0) id ' w zr ns/ g {osh ftZu fJZe ;w kB tk Xk j[zd k sK ; z s[b B ehw s s/ eh g qGkt g t/r k< 11 ) id 'A wzr g {oD s'o s/ b 'u dk o j't/ sK ; z s[b B ehw s s/ eh g qGkt g t/r k< 1 2) id 'A wzr g {oD s'o s/ p /b 'ud ko j? sK ;z s[b B ehw s s/ eh g qGkt g t/r k< 1 3) wzr ns/ g {osh d k fB; afu s g ZXo eh j[zdk j?<

14) j/m fby/ gqôBk d/ ;jh T[Zso u[D'.

(i) BkôtkB t;sK dh pkiko g{osh teo fJe yVh f;ZXh o/yk Y neô d/ ;wkBKso j[zdh

j?. nfijh j/m fbfynK fejVhnK ntXhnK ftZu j[zdk j?.

(a) dhox ekb (b) nbg ekbhB

(c) nfs nbg ekbhB (d) pkiko ekb

(ii) i/eo fe;/ t;s{ dh wzr xZN j[zdh j? sK ;zs[bB ehws ftZu aaaaaaaaaaaaaaaaj[zdk j?.

(a) ewh j[zdh j?. (b) tkXk j[zdk j?.

(c) d'jK ftZu' e'Jh th (d) d'jK ftu e'Jh th BjhA

(iii) ;zs[bB ehwsaaaaaaaaaaaaaaokjhA fBoXkfos j[zdh j?.

(a) cow (b) T[d:'r

(c) ;kM/dkoh cow (d) e'Jh th BjhA

(iv) ;zs[bB ehws T[j ehws j? fiE/ t;s{ dhaaaaaaaaaaaaapokpo j[zd/ jB.

(a) nkwdB s/ bkrs d'B' (b) wzr ns/ g{osh d'B'

(c) Bk bkG Bk jkBh (d) fJjBK ftu'A e'Jh th BjhA

(v) fB:zsfos ehws ;zs[bB ehws s'Aaaaaaaaaaaaaaaaaaj[zdh j?. (xZN$tZX)

51

UNIT – V

gkmgkmgkmgkm----1 ;wZôNh noE ôk;so dh gfjukD1 ;wZôNh noE ôk;so dh gfjukD1 ;wZôNh noE ôk;so dh gfjukD1 ;wZôNh noE ôk;so dh gfjukD 1 ) ;w ;aNh noE; ak; s o ftZu e/Bia dh f eskp d k Bkw ns/ T [;d/ g qe k; aB dk ; kb th dZ;'. 2) ;w A;Nh noE; ak; so d k noE d Z;'. 3) ;w Z;aNh noE;a k; s o nf Xn ?B dh nK d' T[d kjoDk f dU. 4) nk X[f Be :[Zr ftZu ;w a; Nh n oE ;a k; s o dk w[Zy i Bw dks k e"D j?< 5) wkJh eo' noE ; a k; so d h g qhG k; ak fd U. 6) wkJh eo' noE ; a k; so dhn K ;a ky k tK d Z;'. 7) ftn; aNh^; wZ;aNh noE P k; so s'A eh G kt j?< 8) ;w Z;aNh noE;a k; s o d k ftek; e d'A j'fJn k <

9) ykbh EK ftZu ;jh ôpd u[D e/ Go' L-

(i) ;wôNhrs ns/ ftnôNhrs noE-ôk;so d'BK dh wkBskaaaaaaaaaaaaaaaagqsh:'frsk j?.

(g{oB$ng{oB)

(ii) o[irko f;XKs dk nfXn?BaaaaaaaaaaaaaaaaaaftZu ehsk iKdk j?. (ftnôNh noEôk;so$

;wôNhnoE ôk;so)

(iii) ;wZôNh noEôk;so ftu ftnôNh uoK B{z aaaaaaaaaaaawzfBnk iKdk j?. (;fEo$n;fEo)

(iv) ;wôNh noEôk;so dk ;pzXaaaaaaaaaaaaaaaaanoEftt;Ek Bkb j?. (ftneshrs$

;zg{oB)

(v) ........................... dh ;wf;nk ;wZôNh-noE ôk;so d/ nfXn?B dh fJe T[dkjoD j?.

(p/o[irkoh, cow dk ehws gZXo)

;jh u[D' L;jh u[D' L;jh u[D' L;jh u[D' L----

10) ;wZôNh noE ôk;so nfXn?B eodk j?.

(a) fJZe ftnesh ftô/ô dk (b) fJZe T[d:'r dk

(c) ;zg{oB noE ftt;Ek dk (d) fJBQK ftZu'A e'Jh BjhA

11) e/B÷ dh ftukoXkokaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaadh tekbs eodh j?.

(a) fwôos noEftt;Ek (b) noE ftt;Ek s/ ;oekoh fB:zsoD

(c) y/sh pkVh noE ôk;so (d) e'Jh th BjhA

12) ;wZôNh noE ôk;so dk ;pzX j?.

(a) ;zg{oB noEftt;Ek ftZu T[sgkfds t;s{nK ns/ ;/tktK d/ gZXo Bkb

(b) ;kXkoB ehws gZXo Bkb

(c) okôNoh nkwdB Bkb (d) T[gob/ ;ko/.

52

gkmgkmgkmgkm----2 2 2 2 okôNoh nkwdB dk wkgokôNoh nkwdB dk wkgokôNoh nkwdB dk wkgokôNoh nkwdB dk wkg ---- okôNoh nkwdB dhnK w[b XkoBktK fJ; dk wkg okôNoh nkwdB dhnK w[b XkoBktK fJ; dk wkg okôNoh nkwdB dhnK w[b XkoBktK fJ; dk wkg okôNoh nkwdB dhnK w[b XkoBktK fJ; dk wkg

ns/ fJe ikD gSkDns/ fJe ikD gSkDns/ fJe ikD gSkDns/ fJe ikD gSkD 1 ) o k;N oh nkw dB B{z w kg D d hnK ftXhn K d/ B K dZ;' . 2) nkwd B ftXh d h to s'A e od / ; w/ fejVh ; ktXkBh dh tos' e oBh ukjh dh j?< 3) g qkEf we y /so d hnK T[d kjoD K dZ; '< 4) fJ Ze n oE ftt; Ek f tZu r "D y/s o dk eh ek oi j?< 5) sh i/ y/s o d h g foG k;a k fdU < 6) T[sg kd dk w [Zb fe; B{z efjzd/ jB< 7) ;N ke f tZu g fotosB eh j?< 8) wZXtosh T[g G 'r eh j?, 9) b kG d/ sZs K d k BK d Z;'< 1 0) ;k XB n kw dB eh j?< 11 ) g f ou kb B p/; ah ftZu fejVhnK w d K ;a kfw b jB< 1 2) fw ;ao s n kwdB dk n oE d Z;'. 1 3) b kGK;a s' eh G kt j?< 1 4) fBr w b kG s' e h Gkt j?< 1 5) nDtzv / b kG fe; B{z efjzd/ jB< 1 6) ;[aZX f Bo: ks s'A eh G kt j? < 1 7) ukb { j; sK soD f e;B{z e fjz d/ jB< 1 8) g {zih j; sK soD f e;B{z e fjzd/ jB< 1 9) d'joh r DBk s'A eh Gkt j?< 20) d'joh r DBK s'A puD b Jh fJZe T[g kn d Z;'. 21 ) nzfsw y ou / s'A eh G kt j?, 22) wZXtosh y ou/ s'A eh G kt j?. 23) e[Zb y ou d / w [Zy xNe d Z; '. 24) nzfsw t; s{n K dh T [dkjo D f dU. 25) wZXtosh t; s{n K dh T[d kjoD fdU . 26) w[Zb tkX k ftXh okjh o k;a Noh nkwd B g s k e oB d k ckow {b k d Z; '. 27) nkwd B ftXh B kb o k; aNoh nkwd B g s k e oB d k ck ow {b k d Z;'. 28) you ftXh okjh o k;a Noh nw kd B g s k e oB d k ck ow {b k d Z;'. 29) eowu kohnK d/ fwjB skB/ s'A eh G kt j?< 30) GDP ef b nkD d k T[fu s ;{ u eKe f eT[ Bjh j?<

;jh T[Zso u[D' L

31) fx;ktN youk ftZu ôkwb j[zdk j?

(a) pkiko ehws s/ GNP (b) ;kXB bkrs s/ NNP

(c) pkiko ehws s/ NNP (d) fJjBK ftu'A e'Jh BjhA

53

32) pkiko ehws s/ GNP = ________________

(a) pkiko ehws s/ GDP-fx;ktN (b) pkiko ehws s/ GDP+ nkofEe ;jkfJsk

(c) pkiko ehws s/ GDP+ ftd/ôk s'A gqkgs ô[ZX ;kXB nkwdB

(d) fJjBK ftu'A e'Jh th BjhA

33) ykbh EK ftZu ;jh ôpd u[D e/ Go' L

(i) ftneshrs nkwdB ftZuaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa B{z ôkwb ehsk iKdh j?. (ukb{

j;sKsoD$g{ihrs j;sKsoD gqkgshnK)

(ii) nub g{zih dk T[gG'r = N[ZN GZi + ngqubB +___________ (d[oxNBk-tô

jkBh, gqsZy eo)

(iii) pk÷ko ehws s/ GDP= pk÷ko ehws s/ NDP+ _____________ (ngqsZy eo,

fx;ktN w[Zb)

(iv) ikgkB ftZu Gkos dk okid{s Gkos d/aaaaaaaaaaaaaadk fJZe T[dkjoD j?.

(;XkoB fBtk;h, r?o-fBtk;h)

(v) okôNoh gq:'iB nkwdB = okôNoh nkwdB + ______+ ftôt s'A ô[ZX ukb{

j;sKsoD (ngqsZy eo, gqsZy eo)

gkmgkmgkmgkm----3 ÒnkwdB ns/ T[sgkd dk uZeoh gqtkjÓ3 ÒnkwdB ns/ T[sgkd dk uZeoh gqtkjÓ3 ÒnkwdB ns/ T[sgkd dk uZeoh gqtkjÓ3 ÒnkwdB ns/ T[sgkd dk uZeoh gqtkjÓ 1 ) uZeoh g qtkj fe; B{z efjzd/ jB< 2) nkwd B g qtkj B{z uZeoh g qtkjh f eT[A ef jzd / jB< 3) uZeoh g qtkj dh fdq;aNh s' fJ Ze noEftt;E k B{z fe zB/ y/s oK f tZu tzfv nk i Kd k j? < 4) tk; sfte g qtkj s'A eh G kt j?< 5) w"d foe g qtkj s'A eh G kt j?< 6) uZeoh g qtkj d/ fszB y /so d Z;'. 7) ;w kt/; a s'A eh G kt j?< 8) S /d o fe ;B{z ef jzd / jB < 9) ftZsh g qDkb h eh j?< 1 0) j/m fbf yn k ftZu ;Nke j B i K g qtkj< 1 agf otk oK d h nkw dB 2) g f otk oK d k T[g G'r y ou ,fBt/; fBo: ks, o k; a Noh g {zi h,G ko s dh

izB;zf ynk 11 ) '' ;ko/ w[d ok g qtkj n wd B g qtkj Bjh j[zd/ @ n oE ; wM kU < 1 2) nkwd B d/ uZeoh g qtkj d/ ;zs[b B s'A eh G kt j?< 1 3) uZeoh g qtkj wkvb d / ; pzX ftZu n wd B = T[g G'r e d'A j[zd k j?< 1 4) fszB y /s oh wkvb d/ wjZstg {oB ; w; aNh uo dZ; '. 1 5) uko y / soh wkvb d/ wjZstg {oB ;w; aNh u o dZ; '. 1 6) ;w kt/ a; dhn K T[d kj oD k f dU.

54

1 7) S /d o dh nK T[d kjoDk fdU .

18) ykbh EK ftZu ;jh ôpd u[D e/ Go'.

(i) w"dfoe gqtkj tZy-tZy y/soK ftZuaaaaaaaaaaaaaaB{z doôkT[Adk j?. (w[dok d/ gqtkj, ;/tktK dk gqtkj)

(ii) rqfj;E y/so t;s{nK ns/ ;/tktK dk aaaaaaaaaaaaeodk j?. (T[gG'r, T[sgkdB)

(iii) T[gG'r, fBt/ô ns/ fBo:ks uZeoh gqtkj d/ wjZst g{oBaaaaaaaaaaaaaaj?. (;wkt/ô,

tkg;h)

(iv) fJe fBôfus ;wK-ntZXh ftu wkgh ikD tkbh wksok B{zaaaaaaaaaaaaaefjzd/ jB.

(;Nke, gqtkj)

(v) aaaaaaaaaaaaaaaaaaafJe gqtkj uo j?. (w[dok, T[gG'r, XB)

;jh u[D'. ;jh u[D'. ;jh u[D'. ;jh u[D'.

19) ftZsh y/so T[j y/so j? i' L

(a) T[Xko fdzdk j? (b) iwktK ;theko eodk j?

(c) d't/A (a) ns/ (b) (d) fJBQK ftu'A e'Jh BjhA

20) nkwdB d/ uZeoh gqtkj d/ fszB y/soh wkvb ftZu j/mK fby/ ftu'A fejVk ;kfwb BjhA

ehsk iKdk.

(a) rqfj;E y/so (b) T[sgkde y/so

(c) ftd/ôh y/so (d) ;oekoh y/so

UNIT – VI

gkmgkmgkmgkm----4 ;wôNh noEôk;so ftZu e[Zb w/r, g{osh ns4 ;wôNh noEôk;so ftZu e[Zb w/r, g{osh ns4 ;wôNh noEôk;so ftZu e[Zb w/r, g{osh ns4 ;wôNh noEôk;so ftZu e[Zb w/r, g{osh ns/ ;pzXs XkoDktK/ ;pzXs XkoDktK/ ;pzXs XkoDktK/ ;pzXs XkoDktK 1 ) ;w Zr o w zr s'A eh G kt j?< 2) ;w Zr o g {osh s' eh G kt j? < 3) ;w Zr o w zr d / w [Zy sZs dZ;' . 4) T[g G'r cb B p ko/ d Z;' . 5) p Zu s cb B eh d Z;dk j?< 6) T[g G'r g qf tsh dk n oE dZ;'. 7) p Zu s g qf tqsh s'A eh G kt j?< 8) n"; s pZu s g qf tsh fet/A gs k eh sh i k ;ed h j?< 9) ;h wK s pZu s g qf tqsh g s k eoB b J h ckow {b k dZ; ' . 1 0) g q/f os f Bt/P s'A e h Gkt j?, 11 ) ;t?ukfb s fBt/P dk n oE dZ;'. 1 2) g sk e o'<

(a) MPC+MPS= _________

55

(b) 1-MPC =------------

(c) 1-MPS=--------------- 1 3) g z{ih dh ;hwKs e[; ab sk d/ f BoX koe sZ s d Z;'< 1 4) g {oD o[ir ko s'A eh G kt j? < 1 5) i/e o MPC = 0 a75 j? s K MPS g s k eo'< 1 6) i/e o MPS = 0 a65 j/ s K MPC g s k e o'< 1 7) fBt/; a e h j?< 1 8) fB:'is p u s dk n oE d Z;'< 1 9) n"; s T[g G 'r dh g foGk;a k f dU< 20) ;h wK s T[g G 'r g qf tsh dh g foGk;a k f dU<

;jh u[D' L

21) n";s T[gG'r gqftqsh pokpo j?.

(a)

C

Y

(b)

Y

C

(c)

∆C

∆Y

(d)

∆Y

∆C

22) j/m fbfynK ftZu'A fejVk ;jh j? L

(a) 1MPSMPC =+ (b) MPCMPS1 =−

(c) MPSMPC1 =− (d) T[gob/ ;ko/

23) e[Zb wzr eh fpnkB eodh j?<

(a) ;zGkfts e[Zb gqkgshnK (b) ;zGkfts e[Zb you

(c) fBT{sw gqkgshnK (d) fJBQK ftZu'A e'Jh BjhA

24) fijVk fBt/ô nkwdB$o[irko d/ gZXo s'A ;[szso j[zdk j? T[j ejkT[Adk j?L

(a) ;t?ukfbs fBt/ô (b) ô[ZX fBt/ô

(c) gq/fos fBt/ô (d) tk;sfte fBt/ô

25) i/ MPC=40% j? sK MPS j't/rk<

(a) 40% (b) 60%

(c) 50% (d) 40%

26) ôgho' d/ nB[;ko ;wôNh noEôkôsoaaaaaaaaaaaaaad/ Bkb ;pzXs j?.

(a) ekoiekb (b) ekoi eoD

(c) nkofEe ;wZf;nktK (d) okôNoh nkwdB

56

27)27)27)27) ;jh ns/ rbs dZ;'. ;jh ns/ rbs dZ;'. ;jh ns/ rbs dZ;'. ;jh ns/ rbs dZ;'.

1a y[bh noE ftt;Ek ftZu, AD=C+I+G+X-M (;jh$rbs)

2a gq/fos fBt/ô nkwdB gZXo s/ fBoGo eodk j?. (;jh$rbs)

3a nkwdB dh ;wkB tzv s/ ;hwKs T[gG'r gqftqsh tZXdh j?. (;jh$rbs)

4a ;t?ukfbs fBt/ô ftnki dh do s/ fBoGo eodk j?. (;jh$rbs)

5a e[Zb wzr f;oc T[gG'r t;s{nK dh wzr B[z gqrN eodk j?. (;jh$rbs)

6a n";s T[gG'r gqftqsh dk noE j? fe;h nkwdB gZXo s/ nkwdB ftZu gfotosB dk

nB[gks. (;jh$rbs)

7a o[÷rko dk fBoXkoD ftnôNh noEôkôso dh ;wZf;nk j?. (;jh$rbs)

UNIT – VI gkmgkmgkmgkm----5 ÒnkwdB, o[÷rko ns/ T[sgkdB d/ ;zs[bB dk fBoXkoBÓ5 ÒnkwdB, o[÷rko ns/ T[sgkdB d/ ;zs[bB dk fBoXkoBÓ5 ÒnkwdB, o[÷rko ns/ T[sgkdB d/ ;zs[bB dk fBoXkoBÓ5 ÒnkwdB, o[÷rko ns/ T[sgkdB d/ ;zs[bB dk fBoXkoBÓ 1 ) ;zs[b B s'A eh Gkt j?< 2) g {oD o[iar ko d k noE dZ; ' < 3) nb g o[i ar ko ;z s[b B eh j?< 4) e/BIhn B ftukoXk ok n B[ ; ko T [g G 'r cb B dk ; whe oD dZ;'< 5) e/BIhn B ftukoXk ok n B[ ; ko p Zus cb B dk ; whe oD dZ;'< 6) nkwd B n s/ T [sg kdB dk ; zs[b B g ZXo eh j?< 7) g q' ;/ a (Prof. Say)B/ g {o sh p ko/ e h ftuko fd Zs/ jB< 8) eb k;h eb ftukoX ko k n B[ ;k o f tn ki a d h do f eZE/ fBoX kos j[zdh j?< 9) fi ZE/ AS=AD j[zd hn K jB, T [E/ ;zs[b B fe T[A j[zd k j?< 1 0) G oD dk ; zs[b B s"A eh G kt g ?Adk j?< 11 ) tkg ;h dk ; z s[b B s/ eh g qGkt g ?A dk j?<

;jh u[D' L

12) nkwdB dk ;zs[bB gZXo

(a) T[sgkdB dk ;zs[bB gZXo (b) o[irko dk ;zs[bB gZXo

(c) d't/A (a) ns/ (b) (d) fJBQK ftZu'A e'Jh BjhA

13) AS ns/ AD ns/ S ns/ I ftZu'A fJZe' ;w/A ;zs[bB T[d'A nkT[Adk j? id'A

(a) AS=AD (c) d't/A (a) ns/ (b)

(b) S=I (d) e'Jh th pokpo BjhA

14) xZN wzr d/ ;w/A noE ftt;Ek ftZu xZN T[sgkdB, xZN nkwdB, xZN o[irko dh ;fEsh j[zdh j?. fJ; nt;Ek B{zaaaaaaaaaaaaaaaefjzd/ jB.

(a) ;chse (b) wzdh

(c) n;chse (d) T[gob/ ;ko/

57

15) nfs tZX wzr dk j/m fbfynk ftZu'A fejVk gfoDkw j?.

(a) ehws gZXo ftZu fBozso tkXk j[zdk j? (b) T[sgkdB B{z nfXe tXkfJnk BjhA ik ;edk

(c) d'B' (a) ns/ (b) (d) fJjBk ftZu'A e'Jh th BjhA

16) e[Zb g{osh s/ e[Zb wzr ns/ pZus s/ fBt/ô ftu ;zs[bB j/mK fbfynk ftu fejVhnK ;fEshnK ftZu ;zGt jB.

(a) g{oB o[irko (b) ng{oB o[irko

(c) nfs g{oB o[irko (d) T[gob/ ;ko/

gkmgkmgkmgkm----6 6 6 6 ÒxZN nGkth ns/ nfs nfXe wzrdhnK ;wf;nk ns/ T[; B{z ÒxZN nGkth ns/ nfs nfXe wzrdhnK ;wf;nk ns/ T[; B{z ÒxZN nGkth ns/ nfs nfXe wzrdhnK ;wf;nk ns/ T[; B{z ÒxZN nGkth ns/ nfs nfXe wzrdhnK ;wf;nk ns/ T[; B{z mhe eoB d/ T[gknÓmhe eoB d/ T[gknÓmhe eoB d/ T[gknÓmhe eoB d/ T[gknÓ 1 ) nG kth wzr s'A eh Gkt j?< 2) nf s nfXe wzr s'A eh Gk t j?< 3) n; cahsh nzs okb dk e h noE j?< 4) ;c hshiBe nzsokb dk e h noE j?< 5) T[sg kdB s/ n fs n f Xe w zr dk eh g qG kt g ?Adk j?< 6) o[ir ko s/ nf s nf Xe w zr d k eh g qGkt g ?Adk j?< 7) i/e o e[Zb wzr , e[Zb g {osh s' nf Xe j't/r h sK n kw d B g ZXo s/ eh g qG kt g t/r k< 8) fBT{B w zr j'D s/ noE ft t; Ek d/ n kw dB g ZXo s/ eh g qGkt g t/r k< 9) uZeoh T[sko uVkn d k n oE dZ;'. 1 0) nf s nfXe wzr d / e'J h d' f; ZN/ dZ;'. 11 ) xZN wzr d / d ' f; ZN/ dZ; '. 1 2) nf s nfXe wzr d hnK d ' ft; a/; skt K dZ;'.

;jh u[D' L

13) fBT{Bsw wzr nt;chsh dk ekoB pDdh j? fi; ftZu j[zdk j?.

(a) nbg-T[sgkd (b) nbg-nkwdB

(c) nbg-o[irko (d) T[gob/ ;ko/

14) nfs tZX wzr T[j ;fEsh j?, fi; ftZu ;wZro wzr noE-ftt;Ek ftZu g{oB o[irko d/ bJh

io{oh ;wZro g{osh Bkb'A aaaaaaaaaaaaaa j[zdh j?.

(a) nfXe (b) xZN

(c) pokpo (d) fJj ;ko/

15) nfs nfXe wzr dh ;fEsh ftu j/m fbyhnK ftZu'A fe;dk wkg j?<

(a) AD>AS (b) AD<AS

(c) AD=AS

(d) AD x AS

58

16) nfs tZX wzr dk j/mK fbfynK ftZu' fejVk gfoDkw j?<

(a) ehws gZXo ftZu fBozso tkXk j[zdk j?. (c) d'B' (a) ns/ (b)

(b) T[sgkdB ftu nfXe tkXk BjhA ehsk ik ;edk.

(d) fJBQK ftZu'A e'Jh BjhA

gkmgkmgkmgkm----7777 fBt/ô r[Dke ns/ T[; dk ekoifBt/ô r[Dke ns/ T[; dk ekoifBt/ô r[Dke ns/ T[; dk ekoifBt/ô r[Dke ns/ T[; dk ekoi----eqweqweqweqw 1 ) r [De eh j?< 2) r [De fejV/ ;{so o kjh g s k eh sk i k ;e dk j?< 3) r [De ns/ ;h wK s T[g G'r g qf tqsh ftZu fe; soQk d k ; pzX g kf Jnk i Kdk j?< 4) ;h wK s pZu s g qf tqsh s/ r [De f tZu e h ;p zX j?< 5) r [De dh nB{e{b g qfeqnk s'A eh G kt j?< 6) r [De dh g qshe {b g qfefonk s'A e h Gkt j?< 7) i/e o ;h wK s T[g G 'r g qf tqs h 0 a4 sK r [De f esB k j't/ r k< 8) i/e o ;h wK s pZu s g qf tqsh 0 a6 j? sK r [De f ezBk j't/ r k< 9) eh j/m fb y/ mhe jB iK r b s

a) ∆IMPC1

1∆Y

−= b) ∆I

MPS

1∆Y

= c)

−=

MPC1

1K

1 0) i/e o ;k oh tk X{ n kwdB tk X{ T[g G'r s/ y ou e o fd Zsh i kt/ s K r [De dk w [Zb eh j't/r k<

j/m fby gqôBK d/ ;jh T[Zso u[D'.

11) i/ MPC=0 sK r[De dk w[Zb j't/rk<

(a) 1 (b) 2

(c) 0 (d) ∞

12) r[De fejV/ ;{so d[nkok fBoXkos j[zdk j?<

(a)

MPC

1

(b)

MPC−1

1

(c)

MPC+1

1

(d)

MPS−1

1

13) r[De = ____________

(a)

∆Y

∆I

(b)

∆I

∆Y

(c)

∆Y

∆I

(d)

∆C

∆Y

59

14) i/ 4

1MPS = j?, r[De dk w[Zb j't/rk<

(a) 4 (b) 2

(c) 8 (d) 6

15)15)15)15) ;jh$rbs dZ;'<;jh$rbs dZ;'<;jh$rbs dZ;'<;jh$rbs dZ;'<

1a r[De d' Xkoh sbtko j?. (;jh$rbs)

2a i/ MPC ÷ho' j? sK r[De 1 j't/rk. (;jh$rbs)

3a r[De dk w[Zb ns/ ;hwKs T[gG'r gqftosh ftgohs fdôk ftZu j[zdk j?. (;jh$rbs)

4a i/ MPC=0.75 j? sK r[De dk w[b 5 j't/rk. (;jh$rbs)

16) fBT{B ns/ nfs-nfXe wzr B{z mhe eoB d/ T[gkn jB<

(a) okie'ôh Bhsh (b) w"dfoe Bhsh

(c) d'B' (a) ns/ (b) (d) fJBQK ftu'A e'Jh BjhA

17) f;Zfynk, iB-f;js nkfd s/ ehsk ikD tkbk you fe; T[d/ô bJh ehsk iKdk j?<

(a) ;otiBe fBowkD (b) ;otiBe efbnkD

(c) nkofEe ;jkfJsk (d) fJBQK ftZu'A e'Jh BjhA

18) y[bQ/ pkiko dh fefonk s'A Gkt j?<

(a) e/tb ;oekoh gqshG{shnK dk t/uDk (b) ftd/ôh eoz;h dk b?D-d/D

(c) gqEw ô/qDh dhnK gqshG{shnK dk yohdDk (d) gqEw ô/qDh dhnK gqshG{shnK dk yohdDk s/ t/uDk

19) ;;sh w"dfoe Bhsh dk T[d/ô j?<

(a) ;ky dk ft;Eko eoBk (b) t;s{nK ns/ ;/tKtk dh wzr ftZu tkXk eoBk

(c) nt;chfse nzsokb B{z xZN eoBk (d) fJj ;ko/

20) okie';h Bhsh s'A Gkt j? ;oeko dh

(a) nkwdB Bhsh (b) you Bhsh

(c) piN iK nkwdB ns/ you Bhsh (d) p?Ae do Bhsh

60

UNIT – VII

gkmgkmgkmgkm----7 w[dok7 w[dok7 w[dok7 w[dok----noE, ftek; ns/ ekoi noE, ftek; ns/ ekoi noE, ftek; ns/ ekoi noE, ftek; ns/ ekoi 1 ) w[d ok dh g f oG k; a k dZ; '< 2) nkd/;a w [d ok s'A eh G kt j? < 3) fBnk; w[d ok s'A eh G kt j?< 4) t;s{^t NKdo k g qDkb h s'A e h Gkt j?< 5) w[d ok d/ d' ezw dZ; '< 6) w[Zb d / w kg d zv s'A eh G kt j?< 7) w[d ok dh nkd o;a g {o sh s' A eh G kt j?< 8) w[d ok d/ w[ZYb / ezw eh jB< 9) w[d ok d k nu Bu /sh ezw d Z;'< 1 0) w[d ok d/ d' r "D ezw d Z;'< 11 ) t;s{ t NKdo k g qDkb h dhn K d' w[; aeb K d Z;'< 1 2) w[d ok dh g {osh e"D eod k j?< 1 3) w[d ok d/ T[sg kd e e"D j[zd/ jB< 1 4) fw nkdh iw K s'A e h Gkt j? < 1 5) wzr i wK s' e h Gk t j?< 1 6) w[Zb d / G zvko s'A e h G kt j?< 1 7) w[d ok d/ d' b kG dZ;'. 1 8) w[d ok dhn K d' jkBhn K d Z ;'.

;jh u[D' L

19) t;s{-t;s{ noE ftt;Ek dh XkoDk ftZu

(a) t;s{nK B{z t;s{nK ftu pdfbnK

iKdk j?.

(b) t;s{ tNkdoK gqDkbh gqubB u j[zdh j?.

(c) d'B' (a) ns/ (b) (d) w[dok dk gq:'r ehsk iKdk j?.

20) w[dok d/ bJh nkgDk ezw eoB s'A gfjbK j/m fbyhnk ftZu'A fejVk r[D io{oh j?.

(a) wBi{oh (b) w[Zb ftu ;fEosk

(c) fNekT[gB (d) gfjukD

21) fe;/ d/ô dh e[Zb wksok ftZuaaaaaaaaaa;kfwb j?<

(a) f;Ze/ (b) fpZb

(c) ezo;h ns/ p?Ae iwK (d) ;'Bk ns/ B'N

61

22) j/m fbfynK ftZu'A w[dok dk gfjbk ezw fejVk j?<

(a) w[Zb dk ;zu: (b) w[Zb dk wkg Yzv

(c) w[Zb dk j;sKsoB (d) ôky dk nkXko

23) ykbh EK ftZu ;jh ôpd u[De/ Go'.

(i) w[dok dh w[Zy ftô/ôskaaaaaaaaaaaaaaaaj?. (sobsk$nsobsk)

(ii) Gkos ;oeko d[nkok ikoh ehs/ rJ/ pqKv;aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaj?. (fBeN w[dok$ w[dok)

(iii) fJZe o[gJ/ dk B'Naaaaaaaaaaaaaaaaaaaw[dok j?. (tk;sfte$ fJZS[e)

(iv) w[dok dh g{osh dk noE j?aaaaaaaaad/ e'b w[dok dk ;Nke. (iBsk, g{osh eoB tkbk)

(v) w[Zb dk ;zu: w[dok dkaaaaaaaaaaaaaaaaaaaezw j?. (r"D, w[Zy)

gkmgkmgkmgkm----8 8 8 8 p?Afezrp?Afezrp?Afezrp?Afezr----tkgfoe p?Ae ns/ e/Adoh p?Ae tkgfoe p?Ae ns/ e/Adoh p?Ae tkgfoe p?Ae ns/ e/Adoh p?Ae tkgfoe p?Ae ns/ e/Adoh p?Ae

1 ) tg kfoe p ?ae s' eh G kt j? < 2) tg kfoe p ?eK d / e zw K B{z f ezB/ G kr K ftZu tzfv nk i Kd k j?< 3) ‘‘e /A doh p?ae f JZe T[Zu p ?e j?@ fJ ; pk o/ dZ; '. 4) B'N i koh e oBdk J /e kf Xe ko f e; e'b j?< 5) p ?f ezr eh j[zdh j?< 6) p ?A e do f e;B{z e fjzd/ jB< 7) Bed fBXh n B[g ks e h j?< 8) ftXkfBe sob s k nB{g k s eh j?< 9) Jh p ?fezr f e;B{z efjzd/ jB< 1 0) w[d ok dh g {osh d/ w [Zy xNe d Z;'. 11 ) nk X[f Be p ?fezzr d[n kok fd Z shn K r J hnK d ' ; j{b sK d k toDB e o'< 1 2) tg kfoe p ?eK d / d ' r "D ezw d Z;'. 1 3) tg kfoe p ?AeK d/ ;w kfi e ezw dZ; '.

;jh u[D' L;jh u[D' L;jh u[D' L;jh u[D' L

14) j/m fbfynK ftZu'A T[to vokcN ;[ftXk fdzd/ ;w/A p?Ae

(a) rqkje B{z nkgD/ yks/ ftZu'A fe;h ;hwk

sZe T[to vokcN dh nkfrnk fdzdk j?.

(b) rqkje B{z ;w/A pZX iwK pusK B{z eYkT[D

dh nkfrnk fdzdk j?.

(c) rqkje B{z ukb yks/ ftZu'A fJe fBôfus

;hwk sZe g?;/ eYtkT[D dh nkfrnk fdzdk j?.

(d) fJjBK ftZu'A e'Jh th BjhA.

62

15) p?Aek d[nkok ikoh ehs/ rJ/ e/qfvN ekov

(a) T[gG'rsk you/ B{z tXkT[Ad/ jB (b) noE ft;Ek dh e[Zb w[zr B{z tXkT[Ad/ jB

(c) d'B' (a) ns/ (b) (d) fJBQK ftZu'A e'Jh th BjhA

16) tgkoe p?Ae d/ ezw jB

(a) iwK ;theko eoBk (b) bkZeo ;j[bsK d/Dk

(c) ukb{ yksk gqdkB eoBk (d) fJBQK ftZu'A e'Jh BjhA

17) j/mK fbfynK ftZu'A p?Aek dk gfjbk ezw j?.

(a) J/izN dh soK ezw eoBk (b) bkeo dh ;[ftXk T[gbpZX eotkT[Dk

(c) ;zdoG gZso ikoh eoBk (d) iwK ;theko eoBk

18)18)18)18) ykbh EK Go'.ykbh EK Go'.ykbh EK Go'.ykbh EK Go'.

(i) T[j p?Ae i' nbgebhB bJh eo÷/ fdzd/ jBaaaaaaaaaaaaap?Ae ejkT[Ad/ jB (T[d:'fre$ tgkfoe)

(ii) ;kõ r[De = ___________ (wzr iwktK$$$$Bed iwktK, Bed iwktK$$$$wzr iwktK)

UNIT – VIII

gkmgkmgkmgkm----8 ;oekoh piN ns/ noE ftt;Ek8 ;oekoh piN ns/ noE ftt;Ek8 ;oekoh piN ns/ noE ftt;Ek8 ;oekoh piN ns/ noE ftt;Ek 1 ) ;oek oh p iaN s' eh G kt j?< 2) eh ; oeko d [n ko k e oi a/ o ki ;t g qkg sh n K jB< 3) w[Zb tkX k eo B (VAT) s'A eh G kt j?< 4) ftf; a; N eo eh jB< 5) ftfBt/P e h j?< 6) p iaN y ou / s'A eh G kt j?< 7) o ki ;t y ou /A s'A eh G kt j? < 8) g {zihr s y ou/ dk n oE d Z ;'. 9) o ki ;t y ou / d hnK wdK dZ ;'. 1 0) p iaN d hnK f e;w K dZ; ' . 11 ) p iaN x kNk e h j?< 1 2) o ki e';ah xkN/ s'A eh G kt j?< 1 3) g {zihr s g qkg sh nK ftZu fejV hnK wdK ; a kf wb jB<T [BQK d / B K dZ; ' . 1 4) eh ; zs[fb s pi N ;oe ko d h T[gb pXh j?< 1 5) nz; [sfb s pi N eh j?< 1 6) p Zu s p iN d k n oE dZ; ' . 1 7) g qr sh; ahb eo s'A eh G kt j?< 1 8) g qshr kwh e o fe; B{z ef jzd / jB< 1 9) g qkEf we xkN/ d k n oE d Z ;'.

63

20) G ko s ftZu ftZsh ;kb dk n oE dZ;'. 21 ) nk of Ee ; jkfJs k B{z o ki ; t you feT [A w zfBnk i Kd k j?< 22) ;zs[fb s pi N d k n oE dZ; '. 23) g {zihr s p iN dh g foGk;a k fd U. 24) o ki ;t p iaN d h g f oG k; a k fdU . 25) ftek; you dh g foGk;a k f dU.

;jh u[D' L;jh u[D' L;jh u[D' L;jh u[D' L

26) eo fJZe

(a) fJZS[e G[rskB j? (b) ekB{zBh G[rskB BjhA

(c) io{oh G[rskB j? (d) T[goZb/ ;ko/

27) ;oeko dh r?o eo nkwdB dk w[Zy ;o's fejVk j?<

(a) ch; (b) bkfJ;z; ns/ gofwN

(c) d'B/ (a) ns/ (b) (d) nkwdB eo s/ ;oukoi

27)27)27)27) ykbh EK Go' Lykbh EK Go' Lykbh EK Go' Lykbh EK Go' L

1a ;oekoh piN fJZe ftZsh ;kb ftZu ;oeko dhaaaaaaaaaaaaaankwdB ns/ you dk fpT{ok j?.

(nB[wkBs, tk;sfte)

2a d/ô dh ;[Zofynk T[Zs/ you, ftnki G[rskB T[Zs/ youk, eoK d/ fJZemk eoB d/ you

nkfdaaaaaaaaaaaaayou/ jB. (ftek;$ftek;/so)

UNIT – IX

gkmgkmgkmgkm----9999 ftd/ôh tNkdoK doftd/ôh tNkdoK doftd/ôh tNkdoK doftd/ôh tNkdoK do 1 ) tNKdo k do s'A eh G kt j? < 2) tNKdo k do d hn K g qD kb hnK d Z;' . 3) ftd/; ah tNKd ok p ki a ko dh g f oG k;a k fd U. 4) tNKdo k dh ; zs[b B do eh j?, 5) w"d foe tNKd ok d o d h g foG kP ak fdU . 6) tk; sfte tN Kd ok do f e;B{z e fjzd/ jB< 7) tNKdo/ d h nr /soh t NKdo k do s' eh G kt j?< 8) g {oD g Zy fe ;B{z ef jzd / jB< 9) tknd k tN Kdo k do e h j?< 1 0) ukb { pi ako fe;B{z efjzd/ jB< 11 ) jki ao tN Kd ok do f e;B{z e fjzd/ jB< 1 2) ;f Eo tN Kd ok d o s' eh G kt j?<

64

1 3) b 'u; ahb tNKdo k doQ s'A eh G kt j?< 1 4) ftd/; ah tNKd ok d h wzr d/ d' ekoD dZ;' . 1 5) ftd/; ah tNKd ok d h g {osh d / d ' e koD dZ; '. 1 6) ;f Eo tN Kd ok d o d/ d' r [D dZ;'. 1 7) ;f Eo tN Kd ok d o d/ d' n" r [D dZ;'. 1 8) b 'u; ahb tNKdo k do d k f Bo XkoD feZE / j[zd k j?<

;jh u[D' L;jh u[D' L;jh u[D' L;jh u[D' L

19) Ne;kbh do s'A Gkt j?.

(a) ;wkB yohd ôesh (b) d' eoz;hnK ftZu ;'B/ dk Gko

(c) ftd/ôh eoz;h dh wzr ns/ g{osh (d) d' d/ôK ftZu ehws

20) ;oeko dh r?o eo nkwdB dk w[Zy ;o's fejVk j?<

(a) ftgohs (b) gqsZy

(c) e'Jh ;pzX BjhA (d) T[gob/ ;ko/

21) b'uôhb tNkdoK do gqDkbh dk j/mK fbfynK ftZu'A fejVk d'ô BjhA j?<

(a) n;fEosk (b) ;wZôNhrs BhshnK d/ skb w/b ftu efmBkfJnK

(c) nzso okôNoh tgko ftu ;fEosk (d) T[gob/ ;ko/

22) i/ 50 o[gJ/ 2 vkbo yohdB bJh io{oh jB sK tNkdoK do j?<

(a) 50$- = 2 vkbo (b) 25$- = 1 vkbo

(c) 50$- = 1 vkbo (d) 100$- = 4 vkbo

23) ykbh EK ftZu'A ;jh u[D e/ Go'.

1a ftd/ôh w[doK dh wzr ns/ tNKdok do ftuaaaaaaaaaaaaaaa;pzX j?. (ftgohs$gqsy)

2a fi; tNKdok do s/ ftd/ôh w[dok dh wzr T[; dh g{osh d/ pokpo j' ikt/ T[; B{zaaaaaaaaaaaaaaaaa efjzd/ jB. (n;wsk do$;wsk do)

3a tkfJdk pk÷ko T[j pk÷ko j? fi; ftZuaaaaaaaaaaaaaaaa;w/A ftZu g{ok j'D tkbk b?D-d/D dk

eko'pko j[zdk j?. (GZfty$toswkB)

gkmgkmgkmgkm----10 G[rskB p10 G[rskB p10 G[rskB p10 G[rskB pkehkehkehkeh 1 ) G [r sk B p keh s'A eh G kt j? < 2) tg ko p keh s'A eh Gkt j?< 3) G [r sk B p keh jw/; ak ;z s[b B ftZu ofjzdk j?< toDB e o'< 4) fJ Ze g Zyh n zsoD f e;B{z e fjzd/ jB, fJ; B{z G [r skB p keh ftZu fet/A fbf yn k iK dk j? . 5) tg ko ;z s[b B n s/ G[r s kB ;zs[b B ftZu nzs o ;g Z;aN eo'. 6) G [r sk B p keh f tZu ukb { yks/ ftZu ;a kfw b wZdK f ejVhnK jB<

65

7) G [r sk B p keh d / g {zihr s yk s/ dh nK w Zd K d Z;'< 8) G [r sk B p keh d / n ;zs[b B s'A e h Gkt j?< n ;z s[b B d/ d' ekoB dZ;'<

9) ;jh$rbs dZ;jh$rbs dZ;jh$rbs dZ;jh$rbs dZ;'.;'.;'.;'.

1a fBo:ks d/ nk:ks s'A tZX j'D s/ tgko pkeh gZy dk j[zdk j?. (;jh$rbs)

2a fJZe gZyh gqkgshnK B[z XBkswe wdK wzfBnk iKdk j?. (;jh$rbs)

3a G[rskB pkeh ftZu n;zs[bB jw/ôk xkN/ tkbk j[zdk j?. (;jh$rbs)

4a p?Afezr ns/ phwK ;/tktK ns/ ;?bkBhnK d[nkok ehsk frnk youk tgko pkeh ftZu ôkfwb

j[zdk j?. (;jh$rbs)

10) ykbh EktK Go'.ykbh EktK Go'.ykbh EktK Go'.ykbh EktK Go'.

1a fJe S'jD :'r t;s{ fi;dh nkofEe ehws j[zdh j? B{zaaaaaaaaaaaaaefjzd/ jB. (;/tk$t;s{)

2a G[rskB pkeh ftZu tgko pkeh ôkfwbaaaaaaaaaaaaa. (j[zdk j?$BjhA j[zdk)

3a T[j yksk fi; ftu t;s{nK ns/ ;/tktK d/ fBo:ks ns/ n:ksK d/ fJZe gZyh nzsoBk dk

fj;kp feskp oZyhnk iKdk j? T[jaaaaaaaaaaaaaaaaaaeokT[Adk j?. (ukb{$g{zih)

;jh u[D'.;jh u[D'.;jh u[D'.;jh u[D'.

11) G[rskB pkeh s'A eh Gkt j?<

(a) fBo:ks ns/ nk:ks dhnK fdqô wdK ftZu nzso

(b) ;'B/ d/ pkjoh ns/ nzdo{Bh gqtkj ftu nzso

(c) fBo:ks ns/ nk:ks dhnK nfdqô wdK

ftu nzso

(d) fJe d/ô d/ fBtk;hnK okjhA d{;o/ d/;K d/

fBtk;hnK Bkb ehs/ rJ/ nkofEe ;"fdnK dk gqwpZX b/yk

12) G[rskB pkeh d/ g{zih yks/ dhnK w[Zy wdK j/mK fbfynk ftZu' fejVhnK ;B<

(a) ftd/ôh fBt/; (b) eo÷/

(c) p?Afezr g{zih b?D-d/D (d) T[gob/ ;ko/.

uko nzek tkb/ gqôBuko nzek tkb/ gqôBuko nzek tkb/ gqôBuko nzek tkb/ gqôB

UNIT – I gkmgkmgkmgkm----I noEôk;sonoEôk;sonoEôk;sonoEôk;so----fJZe ikD fJZe ikD fJZe ikD fJZe ikD gSkDgSkDgSkDgSkD

1a ;wMkT[ fe d[obZGsk ns/ u'D Bkb-Bkb ofjzd/ jB<

2a eh noE ôk;so fJZe ebk j?< ftnkfynk eo'<

3a noE ôk;so d/ nfXn?B ftZu u'D feT[A io{oh j?<

66

gkmgkmgkmgkm----2 noEnoEnoEnoE----ftt;Ek dhnK e/Adoh ;wf;nktKftt;Ek dhnK e/Adoh ;wf;nktKftt;Ek dhnK e/Adoh ;wf;nktKftt;Ek dhnK e/Adoh ;wf;nktK

1a fet/A T[sgkdB eoBk j? dh ;wf;nk dh ftnkyfnk eo'< fJj ;wf;nk feT[A T[sgzB j[zdh j?<

2a T[sgkdB ;zGktBk tZeo w{b fpzd{ tZb ntsb feT[A j[zdk j?<

3a fJe noE ftt;Ek dh e'Jh fszB e/Adoh ;wf;nktK fby'<

4a fJe T[dkjoD dh ;jkfJsk Bkb nt;o bkrs dh XkoDk dh ftnkfynk eo'<

5a feBQK ekoBK eoe/ T[sgkdB ;zGktBk tZeo dk ;EkB spdhb j' iKdk j?<

UNIT – II gkmgkmgkmgkm----3 T[gG'rsk ;zs[bBT[gG'rsk ;zs[bBT[gG'rsk ;zs[bBT[gG'rsk ;zs[bB

1a t;s{ X d/ T[gG'r s'A gqkgs ;hwKs s[ôNhr[D j/mK sfbek ftZu fdZsh rJh j?. e[b s[ôNhr[D dh rDBk eo'<

Unit of X 1 2 3 4 5

MUX 10 9 7 3 -5

2a fe;/ T[gG'rsk dh e[Zb T[gG'rsk nB[;{uh j/m fbyh skfbek ftZu ftykJh ik ojh j? fJ; dh

;hwKs T[g:'frsk ;{uh frnks eo'<

Unit of X 0 1 2 3 4 5

MUX 0 15 27 38 48 55

gkmgkmgkmgkm----4 wzr dk f;XKswzr dk f;XKswzr dk f;XKswzr dk f;XKs

1a j/m fbyh skfbek Bkb gfotko-B dh wzr ;{uh fsnko eo' gfotko A ns/ gfotko-C dh wzr

skfbek ns/ pkiko wzr skfbek fdZsh j'Jh j?.

ehwsehwsehwsehws gfotkogfotkogfotkogfotko A gfotko gfotko gfotko gfotko B gfotko gfotko gfotko gfotko C pkiko wzrpkiko wzrpkiko wzrpkiko wzr

7

6

5

4

3

6

8

12

17

24

-

-

-

-

-

11

16

22

30

42

26

36

51

71

98

2a fJe xo/b{ fJ;soh okjhA ehsh rJh wzr d/ fe;/ fszB fBoXkoeK dh ftnkfynk eo'<

67

gkmgkmgkmgkm----5 wzr dh b'uwzr dh b'uwzr dh b'uwzr dh b'u

1a fJe T[gG'rsk fJZe t;s{ dh ehws 5$- gqsh fJekJh j'D s/ 50 fJekJhnK yohddk j?. wzr dh ehws b'u-2 j?. T[gG'rsk fe; ehws s/ 80 fJekJhnK yohd/rk<

2a wzr dh ehws b'u 0a5 j?. wzr dh wksok ftu 4% gfotosB j?. ehws ftu gqshôs

gfotosB eh j[zdk j?<

3a j/mK fdZs/ N/pb s'A ehws wzr dh b'u gsk eo'<

gqsh fJekJh ehwsgqsh fJekJh ehwsgqsh fJekJh ehwsgqsh fJekJh ehws wzrh rJh wwzrh rJh wwzrh rJh wwzrh rJh wksokksokksokksok

8

10

200

150

gkmgkmgkmgkm----6 T[sgkdB cbB LT[sgkdB cbB LT[sgkdB cbB LT[sgkdB cbB L---- fJe ;kXB d/ gqshcb ns/ g?wkB/ d/ gqshcbfJe ;kXB d/ gqshcb ns/ g?wkB/ d/ gqshcbfJe ;kXB d/ gqshcb ns/ g?wkB/ d/ gqshcbfJe ;kXB d/ gqshcb ns/ g?wkB/ d/ gqshcb

1a j/m fbyh skfbek B{z g{ok eo' L-

feos dh fJekJhnK 1 2 3 4 5 6 7

e[Zb T[sgkdB 40 80 110 130 140 140 130

2a nzdo{Bh ns/ pkjoh pusK s/ ;zy/g fNZgDh fby'. fe;h d' nzdo{Bh pusK dh ftnkfynk eo'<

UNIT – III gkmgkmgkmgkm----7 g{osh dk f;XKsg{osh dk f;XKsg{osh dk f;XKsg{osh dk f;XKs

1a fJe t;s{ dh g{osh dh ehws bue 5 j?. fJe T[sgkde 5$- gqshfJekJh dh ehws s/ t;s{

dh 500 fJekJhnK dh g{osh eodk j?. 6$- gqsh fJekJh ehws s/ T[sgkde T[; t;s{ dh fesBhnK fJekJhnK dh g{osh eo/rk<

2a fJe t;s{ dh ehws 8$- gqsh fJekJh j'D s/ T[; dh g{osh 200 fJekJhnK jB fJ; dh ehws bue 1a5 j?. i/eo ehws tZXe/ 10 gqsh fJekJh j' ikt/ sK g{osh frnks eo'<

gkmgkmgkmgkm----8 bkrs dhnK XkoBktKbkrs dhnK XkoBktKbkrs dhnK XkoBktKbkrs dhnK XkoBktK

1a nbgekbhB n";s bkrs tZeo U- nkeko dh feT[A j[zdh j?<

2a j/m fbyh skbhek B{z g{ok eo'<

T[sgkdB fJekJhnK 0 1 2

e[Zb bkrs 12 18 21

68

3a cow dh bkrs nB[;{uh j/m fby/ nB[;ko nzefVnK Bkb fszB fJekJhnK d/ T[sgkdB dh (i) AFC (ii) AVC gsk eo'.

T[sgkdB fJekJhnK 0 3

e[b bkrs (o[a) 51 96

gkmgkmgkmgkm----9 nkwdB dh XkoDktKnkwdB dh XkoDktKnkwdB dh XkoDktKnkwdB dh XkoDktK

1a ;hwKs nkwdB ns/ e[Zb nkwdB ftu nzso dZ;'. fJ; dk ;pzX ;gôN eo'<

2a j/m fby/ nzefVnK d/ nkXko s/ e[b nkwdB ns/ ;hwKs nkwdB frnks eo'<

ehws (o[a) 6 7 8

fteoh fJekJh 10 9 3

UNIT – IV gkmgkmgkmgkm----12 g{oB gqsh:'frsk ftZu ehws fBoXkoDg{oB gqsh:'frsk ftZu ehws fBoXkoDg{oB gqsh:'frsk ftZu ehws fBoXkoDg{oB gqsh:'frsk ftZu ehws fBoXkoD

1a ;zs[fbs ehws eh j?< i/eo gqufbs ehws ;zs[bB ehws s'A tZX j? sK pkiko ftZu fet/A gfotosB j' ;ed/ jB<

2a wzr ns/ g{osh e?Auh d/ d' pb/v d/ ;wkB jB< ;zs[bB ehws d/ ;zdoG ftZu ;wMkT[<

PART – B UNIT - VI

gkmgkmgkmgkm----4 ;wôNh noEôk;so ftZu e[Zb wzr, e[Zb g{osh ns/ ;pzfXs XkoDktK;wôNh noEôk;so ftZu e[Zb wzr, e[Zb g{osh ns/ ;pzfXs XkoDktK;wôNh noEôk;so ftZu e[Zb wzr, e[Zb g{osh ns/ ;pzfXs XkoDktK;wôNh noEôk;so ftZu e[Zb wzr, e[Zb g{osh ns/ ;pzfXs XkoDktK

1a i/eo youD :'r nkwdB 1200$- eo'V ns/ T[gG'r dk gZXo 800$- eo'V j? sK n";s T[gG'r gqftqsh fezBh j't/rh.

2a i/eo MPS = 0.80 j' sK MPC dk w[Zb dh j't/rk.

3a gqGkt g{oD wzr s'A eh noE j?< e[Zb wzr ns/ g{osh s/ fJe fNgDh fby'<

UNIT – V gkmgkmgkmgkm----3 okôNoh nkwdB ns/ ;okôNoh nkwdB ns/ ;okôNoh nkwdB ns/ ;okôNoh nkwdB ns/ ;pzfXs XkoDktKpzfXs XkoDktKpzfXs XkoDktKpzfXs XkoDktK

1a j/mK fbfynk nzefVnK s'A e[Zb okôNoh you:'r nkwdB frnks eo'<

(eo'V)

(i) ;kXB bkrs s/ ô[ZX okôNoh T[sgkd 3000$-

(ii) ftd/ôK s'A ;[ZX ;kXB nkwdB - 50$-

(iii) nub g{zih dk T[gG'r 150$-

(iv) ô[ZX ngqsZy eo 250$-

(v) pkeh ftôt s'A gqkgs ô[ZX ukb{ j;skszoD 300$-

2a ô[ZX xo/b{ T[sgkd ns/ ô[ZX xo/b{ T[sgkd s'A fBZih y/so B{z nkwdB ftZu nzso dZ;'<

69

UNIT – IV okôNoh nkwdB dk wkgokôNoh nkwdB dk wkgokôNoh nkwdB dk wkgokôNoh nkwdB dk wkg

1a j/mK fdZs/ nzefVnK d/ nkXko s/ okôNoh nkwdB frnks eo'<

(eo'V o[a)

(1) wid{oK dk w/jBskBK 2000$-

(2) wid{oK s'A gqkgs ô[ZX ;kXB nkwdB 400$-

(3) ô[ZX ngqsZy eo 225$-

(4) ;EkJh g{zih dk fBowkD 75$-

(5) ;t? o[irko gqkgs ftneshnK dh fwôos nkwdB 1100$-

(6) gqukbB p/ôh 500$-

UNIT – VI fBt/ô r[DKe ns/ T[; dk ekoifBt/ô r[DKe ns/ T[; dk ekoifBt/ô r[DKe ns/ T[; dk ekoifBt/ô r[DKe ns/ T[; dk ekoi----eqweqweqweqw

1a i/eo fJe noE ftt;Ek ftZu nkwdB 2000 eo'V o[gJ/ jB ns/ ;hwKs T[gG'r gqtfosh

(MPC) = 0.75 j?, sK 200 eo'V o[gJ/ d/ fBt/ô eoB s/ e[Zb okôNoh nkwdB eh j't/rh<

2a i/eo MPS dk w[Zb j/mK fbfynk j? sK r[De dk w[Zb frnks eo'< (i) 0.4 (ii) 0.5

uk o nze tkb / guk o nze tkb / guk o nze tkb / guk o nze tkb / g qPBqPBqPBqPB

1 a1 a1 a1 a g km^1 noE ;ak; so fJZe i kD g S k Dg km^1 noE ;ak; so fJZe i kD g S k Dg km^1 noE ;ak; so fJZe i kD g S k Dg km^1 noE ;ak; so fJZe i kD g S k D 1 ) noE; a k; so d / n fXn?B f tZu u'D io{oh f eT[A j?< 2) d[ob G sk n s/ u'D Bkb Bk b fet/A ub d / jB. 3) ftn; aNh noE ;a k; so n s/ ;w ;aNh noE; k; s o f tZu nzs o ; g Z;aN eo' . 4) ftn; aNh noE ;a k; so dk noE n s/ y/ so dZ; ' . 5) ftn; aNh noE ;a k; so ftZu b / f;XKs k d k toBD e o' . 6) noE; a k; so B{z fJZe n kd o;a k sw e ftfr nkB d / o{g ftZu ;g Z;aN eo'. 7) noE; a k; so d / n fXn?B d k wjZ st d k t oBD e o' .

2 a2 a2 a2 a g kmg kmg kmg km-2 n oE ftt; E k dhnK e/Adoh ;w Zf; nk tK2 n oE ftt; E k dhnK e/Adoh ;w Zf; nk tK2 n oE ftt; E k dhnK e/Adoh ;w Zf; nk tK2 n oE ftt; E k dhnK e/Adoh ;w Zf; nk tK

1 ) noE ftt;E k dhn K e/Ad oh ; wZf ;nktK fejVh nK j B ,fJ j feT[A g ?d k j[zd hnK jB< 2) ;k XB K d / g {oB T [g :'r dh ; wZf; nK s' eh Gkt j?< 3) T[sg kdB teo eh j?< fJ j Bs'd o feT [A j'Dh ukjh dh j?< 4) T[sg kdB ; zG ktB K te o n s/ ;hw Ks nta; o b kr s d h g qhG k; ak fd U< 5) ;k XB K d / nb g T[g :'r d / d ' T [dkjoD f dU< 6) ;k XB K d / ; [: 'r sk g {oB T[g :'r dh ; wZf ;nK ; g Z; N eo'< f J; ;w Zf;n K dk jZb fe t/A j'

;e dk j?< 7) ‘‘T [sg kdB fet/A eoBk j? @ dh ; wZf; nK d h ftnkf yn k eo'<

70

8) fezBQK e ko BK e oe / T[sg kdB ; zGk tBK tZe o d k ;E kB sp dhb j' iKdk j?< 9) noE ftt;E K jw /P k T [sg kdB te o s/ ezw e od hnK jB. fJ jB K jZe ftZu iK fto'X ftZu

soe fd U< 3 a3 a3 a3 a g km^3 T [g G 'r sk ; zs[b Bg km^3 T [g G 'r sk ; zs[b Bg km^3 T [g G 'r sk ; zs[b Bg km^3 T [g G 'r sk ; zs[b B

1 ) T[g G'r sk ;z s[b B s' eh Gk t j?< f J; dh w kBsk fdU < 2) o/y kfuZso o kjh T[g G 'rh d / f JZe jh t;s{ d/ T[g G 'r ;zs[b B p ko/ dZ;'< 3) e[Zb ns/ ; hw Ks s[;a Nhr [D f tZu n zso ; g Z; aN eo'< 4) xZNd h ;hw Ks T[g :'r s k d k fB:w dh ftnkfy nk eo' < 5) T[g :'r sk s'A eh G kt j? <T[g G 'r sk ;z s[b B dk toBD eo'<

4 a4 a4 a4 a g km^4 wzr dk g km^4 wzr dk g km^4 wzr dk g km^4 wzr dk f;XK sf;XK sf;XK sf;XK s

1 ) wzr dh g qhG kP k fd U, fJZe T[g G'r h dh wzr s/ f ejV/ sZ s g qGkt g kT [ad / jB< 2) wzr teo s/ w zr ;{uh f tZu n zso ; g Z; aN eo'< 3) ;X koD t; s{n K d k wzr t eo y Zp/ s' ; Zi / tZb fe T[A M[e dk j?< 4) ;XoD t; s{ n s/ x Nhn k t; s{ ftZu eh nzs o j?< 5) wzr d/ fB:w d h ftnkf yn k eo'< w kB sktK th d; '< 6) g f otko dh n kw dB ftZu g f otosB j'D B kb w zr dk f t; Eko n s/ ; [zr VB K ftZu eh nzso j?< 7) wzr ftZu ewh j'D d/ w[Zy e ko B fe jV /^2 jB< 8) ftneshr s wzr ns/ p ia k o w zr teo K ftZu nzs o ; g Z;aN e o'< 9) wzr B{z g qGkfts eoB t kb / sZ sK d k to BD eo'< 1 0) ;E kB kg zB t; s{n K n s/ ;p zf Xs t; s{n K f tZu e h nzso j?<

5 a5 a5 a5 a g km^5 ( wzr dh b 'u)g km^5 ( wzr dh b 'u)g km^5 ( wzr dh b 'u)g km^5 ( wzr dh b 'u)

1 ) wzr dh b 'u s' eh G kt j?< fJ; B{z wkg D d hnK ftXhn K d/ B kw f b y'< 2) wzr dh b 'u dh w ksoktK B{z fJZe o/yk fuZs o dh ; jkfJ sK B kb g qr N eo'< 3) fe; / t;s{ dh wzr dh ehws b 'u B{z g qGkfts eo B t kb / e'Jh uko ek oB fb y '< 4) wzr dh b 'u wkg D dh g qsh; as ft Xh p ko/ dZ;'< 5) fp zd{ g qDkb h okjh wzr dh b 'u f et/A w kg h iKdh j?< 6) nB[g kfse ftXhn K okjh wzr dh e hws b 'u B{z fet/ wkg d / jK< 7) fJ Ze t;s{ dh eh ws 5o[L s' tX e / 6o[L j'D s/ T [;dh w zr 1 0# xZN j' i Kd h j?. w zr dh

ehw s b 'u g sk e o'< 8) 1 0o[L g qsh f JekJh eh ws T [Zs/ fJZe t;s{ dhn K 40 f JekJhn K d k wzr ehsh iK dh j?. wzr d h

ehw s b Zu e (^2) j?. t; s{ dh eh ws f tZu 2o[L g qsh f JekJh ew h j' iKdh j?. Bth eh ws s/ w zr d h wk so k fr n ks e o'<

6 a6 a6 a6 a g km^1 T[sg k dB c b Bg km^1 T[sg k dB c b Bg km^1 T[sg k dB c b Bg km^1 T[sg k dB c b B

1 ) ;h wK s T[sg kd n s/ n"; s T[sg kd ftZu ; pzX dZ;'<

71

2) ;k XB d/ xNd / g qshc b d/ fB:w dk f ;X Ks d k t oBD eo' < 3) g ?w kB/ d h tXd/ g qshc b s' s[; h eh ;w Md / j', fJj fet/ g ?Ad k j[zd k j?< 4) N/p b ns/ f uZs o okjh xNd/ j'J/ ;hw Ks g qshcb d / fB:w d h ftnkf yn k e o'< 5) nzd o{Bh ns/ p kj oh pZu sK s/ ; zy/g f NZg Dh fb y'< d' nzd o{Bh pZu sK d h ftnkfyn k eo'< 6) g f otosB;ahb n B[g ks d / f B:w B{z ;g Z; aN eo B b J h fJZe o/y k fuZs o o KjhA toBD e o'< 7) p dbd / n B[g ks d / f B:w d / f tf GzB u oBK f tZu e[Zb T[sg kd ns/ ;hw Ks T [sg k d ftZu eh ; pzX

j[zd k j?< 8) xNd / g qsh cb d/ fB:w s' eh G kt j?< fJ ; d/ eh ekoB jB<

7 a7 a7 a7 a g km^2 g {osh d k fB:wg km^2 g {osh d k fB:wg km^2 g {osh d k fB:wg km^2 g {osh d k fB:w

1 ) g {osh s/ ; Nke ftZu eh nzs o j?<

2) g {osh B{z g qG kf ts e oB t k b / sZsK d k t oBD e o'<

3) g {osh d / f B:w dh N/p b ns/ fuZs o o kjh ftn kf yn k eo'<

4) g {osh d k ft;E ko s/ ;ze[u B B{z o/y k f uZ so okjh ;g Z; aN eo'<

5) g {osh B{z g qG kf ts e oB t k b / sZsK d k t oBD e o'<

6) g {osh d h Xk oDk B{z fJZe s kf b ek n s/ o/y k fu Zso d h ;jkf Js K Bkb ;g Z;aN eo'<

7) fJ Ze t;s{ dh g {osh ;p zXs t; s{n K d h ehw s s'A fe t/A g qGkfts j[zd h j?<

8) g {osh teo d/ yZp / g k; / f y; eD d / e 'J h uko e koD dZ ; '<

9) g {osh d h b 'u eh j[zdh j?< fJ; d hnK ; q/Dh nK B{z o/y k fuZso o kjh ;w MkU<

1 0) g {osh b 'u B{z g qG kf ts eoB tkb / uko sZ s K d k to BD eo'<

11 ) g {osh d / f B:w d/ ng tkd fb y '<

1 2) g {osh n B[; {uh ns/ g {o sh tZeo d h ;jkfJ sK Bkb g {osh d / fB:w d h ftn kf yn k eo'<

1 3) fe; / t;s{ dh g {osh j/m fb y / d [nkok f et/ g qGkft s j[zd h j?<

(J/) ;p zfX s t; s{n K d h eh ws (p h) T [sg kd eK dh ; zfy nk

1 4) g {osh d h b 'u dh nK j/m fb yh nK f e;w K B{z g qr N eoB t kb / teo f yu' ns/ toBD eo'L^

1 )fJe kJ h d / p okp o 2 ) f JekJh s' tZ X 3 )f JekJh s' xZ N

1 5) t;s{ A dh g {osh b 'u d k r [DKe 2H5 j?< i/e o fJ Ze t/uD tkb k 5 o[L g qsh f JekJh dh e hws s/ 300 fJe kJh n K d h g {osh eod k j? sK 4 o[L g qsh f JekJh d h ehw s s/ fJ j fe sBh w k so K dh g {osh eo/r k.

1 6) fJ Ze t;s{ dh eh ws 8o[L g qsh f JekJh j? n s/ T[;d h g {osh w ks o k 200 fJ ekJ hn K j? . fJ; dh e hws g {osh b 'u 1 H5 j?. i/eo ehw s tZX e/ 1 0o[ L g qsh fJe kJ h j' iKdh j? sK B th e hws s/ fJ ; dh g {osh w ks ok dZ;'<

8 a8 a8 a8 a g km^3 b k r s dh nK Xkog km^3 b k r s dh nK Xkog km^3 b k r s dh nK Xkog km^3 b k r s dh nK Xko Bk tKBk tKBk tKBk tK

1 ) nt;o b kr s dh X koBK B{z ;g Z; aN eo'<

72

2) ;f Eo n s/ g f oto sB;ahb b kr s K ftZu G/d d Z;'< 3) g f otosB;ahb b kr s B{z f JZe fu Zso n s/ skfb e k ok jh ;g Z; aN eo'< 4) n"; s n s/ ; hw K s b kr s d h g qhG k; a k fd U< 5) fJ Ze c ow d/ n";s b kr s te o n s/ ; hwK s b kr s t eo f tZu ; pzX dZ;'< 6) nb g ekb ftZu n";s b kr s U ne ko d h feT [A j[zdh j?< 7) ;g Z;aN b kr s n s/ fBfjs b kr sK d/ nzso B{z T[dkj oDK o kjh ;g Z;aN eo'< 8) ;h wK s b kr s B{z fu so okjh ; g Z;aN eo'< 9) n"; s s/ ;h w Ks b kr sK f tZ u ; pzXK dh f tn kfy n k e o'< 1 0) fJ Ze fuZso o kjh n";s e[Z b b kr s, n"; s g fotosB; ahb b kr s n s/ ; hw Ks b kr s teo K B{z

;g Z;aN eo'< 11 ) j/m fb yh skfb e K B{z g {o k eo'L^

fJ ek JhnK e[Zb bkr s

e[Zb gfotosB ;ah b bkr s

n";s gf otosB ;ahb

;h wK s bkr s

0 3 00 ^^ ^^ ^^

1 4 00 ^^ ^^ ^^

2 5 50 ^^ ^^ ^^

3 6 00 ^^ ^^ ^^

4 6 20 ^^ ^^ ^^

5 6 50 ^^ ^^ ^^

9 a9 a9 a9 a g km^4g km^4g km^4g km^4 nk wd B dh nK Xk oBk tKnk wd B dh nK Xk oBk tKnk wd B dh nK Xk oBk tKnk wd B dh nK Xk oBk tK

1 ) e[Zb nkwd B ,n"; s n kwd B ns/ ; hw K s n kwd B s'A eh G kt j?< 2) fu so o kjh ; g Z;aN eo' fe e [b n kw dB tZX j[zdh j? i d' ;h wKs n kwdB iho'A j[zdh j? sK e[b

nkwd B nf Xe sw j[zdh j?. 3) n"; s s/ ;h w Ks n kw dB fe; soQ K ;p zX s jB< 4) g {oB g qsh: 'r sk f tZu fJ Ze cow dh n ";s n kw dB t eo d / n ke ko d h g qkfeo sh d Z;'< 5) skfb ek s/ fu Zso dh ;j kf Js k Bkb n"; s n kwdB, ;hw Ks n kw dB n s/ e[Zb nkwd B d/ ;p zX

dh f tn kfy nk e o' . 6) tZy tZy p i ak o k ftZu n";s n kw dB s/ ;hw Ks n kw dB f tZu ;p zX d Z;'< 7) g {oD g qsh :'fr sk ,J/ekf Xeko g qsh:'fr s k n s/ J/ekf Xeko dh fd ;aktK f tZu f JZe fteo/ sk d h

wzr teo f yu '< 8) g {oD g qsh :'fr sk, J/ekf Xeko n s/ J /ekf Xe ko g qsh :'r sk f tZu AR n s/ MR teoK B{z fuZ so

o kjh ftykU < 9) ykb h E kt K G o'

f teoh f JekJh nK

e[Zb nk wdB

n";s nk wdB

;h wK s nkwdB

73

1 10 ^ ^ ^^

2 ^ ^ 9 ^^

3 ^ ^ ^ ^ 6

4 2 8 ^ ^ ^^

5 ^ ^ ^ ^ 2

6 ^ ^ ^ ^ 0

1 0 a1 0 a1 0 a1 0 a g km^5g km^5g km^5g km^5 T[sg kdT[sg kdT[sg kdT[sg kd edk ;zs[b Bedk ;zs[b Bedk ;zs[b Bedk ;zs[b B 1 ) T[sg kde fe ;B{z ef jzd / jB< T[j ;zs[b B dh ; fE sh ftZu ed 'A j[zd k j?< 2) T[dg kde d/ ;zs[b B d h ;fE sh d k t oBD e o'< 3) g {oD g qsh :'fr sk ftZu T[sg kd e ;zs[b B dh ; aos K d k toBD e o'< 4) T[sg kde ;zs[b B d hnK w[Zy ;ao s K dZ;'< 5) ‘‘T [sg kdB pzd e oB t kb k fp zd{@ s'A e h Gkt j?< 6) b kG dk nfXe sw j'D k n s/ fBT{Bsw j kBh d/ noE fb y '<

1 1 a1 1 a1 1 a1 1 a g km^6 pi ak o d k g qw [Zy o{gg km^6 pi ak o d k g qw [Zy o{gg km^6 pi ak o d k g qw [Zy o{gg km^6 pi ak o d k g qw [Zy o{g

1 ) p iako dh g qhGk;a k f dU< fJj fe zB/ fe; w dk j[zdk j?< 2) g {oB g qsh: 'f r sk pi a ko d h g qh Gk;ak f dU ns/ f J; dhnK w [Zy ft;a/; s kt K f b y'< 3) J/ekfXe ko dh nK w [Zy ft; a/ ;s kt K fb y'< 4) J/ekfXe ko n s/ J/e kfXe ko g qsh :'fr sk ftZu nz so dZ ; '< 5) g {oB g qsh: 'f r sk n s/ J /e kf Xek o g qsh: 'f r sk ftZu G /d dZ; '< 6) J/ekfXe ko g qsh:'f r sk f tZu f teo/s k fe; jZd sZe e hw s s/ g qG kt g k ; ed k j? . f Jj f e;

r Zb s/ fBoGo eod k j?< 7) p iako dhn k w[Zy fe;w K d / noE f b y'.

1 2 a1 2 a1 2 a1 2 a g km^7 g {oD g qsh:'fg km^7 g {oD g qsh:'fg km^7 g {oD g qsh:'fg km^7 g {oD g qsh:'f r sk ftZu e hws f Bo Xk oDr sk ftZu e hws f Bo Xk oDr sk ftZu e hws f Bo Xk oDr sk ftZu e hws f Bo Xk oD

1 ) ;zs[b B d h Xk oD k ; zy/g ftZu ;w MkU< 2) wzr s/ g {osh d'jK ftZu Bk b Bkb g f otosB j'D d k ;zs[b B e hws s/ eh g qG kt j't/r k< 3) ;zs[b B e hws dh g qh Gk;ak f dU. f Jj f et/ f BoXkfo s j[zdh j?< 4) wzr s/ g {osh e?Au h d/ d' pb /vK d / ; wkB jB . ; zs[b B ehw s d/ ;zdoG f tZu ; wM kU < 5) fJ Ze g {oB g qsh:'r s k p ika o ftZu t; s{ dh eh ws f et/A f BoX kfo s j[zdh j?< 6) fe; / t;s{ dh ;zs[b B e hws s/ T[;d h g {osh f tZu j'D tkb / g foto sB d k eh g qGkt g ?Adk j?< 7) fe; / c ow dh g {osh d/ ;zdoG f tZu ; w/ dhn K fszB f w nkd K ftZu nzs o dZ; '< 8) g {osh d / ; fE o ofjD s/ w z r f tZu ewh dk ;zs[b B eh ws s/ g ?D tkb / g qG ktK d h o/y k fu Zso

o kjh do;kU< 9) wzr d/ ;f Eo of jD s/ g {osh f tZu j'D tkb h ewh f tZu ; zs[b B ehw s s/ g ?D tk b / g qG kt dh

o/y k f uZso ftn kf yn k eo' . 1 0) i/e o ;zs[b B e hws, g qufb s eh ws s' xZ N j? s K p i ako f tZu f et/ g foto sB j' ;e d/ jB<

74

11 ) noE; a k; so f tZu d hoxekb B{z f et/A gfoG kf; a s eh sk i Kd k j? . nb g ekb Bkb 'A fJj fet/A tZy o k j?<

1 2) wzr s/ g {osh ftZu fJe Zm/ tkX k ;z s[fb s e hws s/ eh g qG kt g kT[Ad k j?< 1 3) wzr s/ g {osh ftZu f JeZm/ ewh d k ;zs[fb s ehw s s/ eh g qGkt j't/r k<

1 3 a1 3 a1 3 a1 3 a g km^1g km^1g km^1g km^1 ;w Z; aN h noE ;ak ;s;w Z; aN h noE ;ak ;s;w Z; aN h noE ;ak ;s;w Z; aN h noE ;ak ;s o dh g fjuk Do dh g fjuk Do dh g fjuk Do dh g fjuk D

1 ) ;Zw ;aNh^noE; a k; so s' s[ ;ah eh ; wMd/ j'< 2) ;w Z;Nh^noE; a k; so d / u ko w[Zy sZ s eh j?< 3) ftn; aNh^n oE ;a k; s o n s/ ; w;aNh ^noE; a k; so d h nkg ;h f BoG os k d/ d' T[d kjoD K

fd U< 4) ;w ;aNh noE; ak; s o d k y/ s o fb y'.

1 4 a1 4 a1 4 a1 4 a g km^2 nkw dB ns / T[s g kdB d k uZe oh g qtkjg km^2 nkw dB ns / T[s g kdB d k uZe oh g qtkjg km^2 nkw dB ns / T[s g kdB d k uZe oh g qtkjg km^2 nkw dB ns / T[s g kdB d k uZe oh g qtkj

1 ) ftZsh g qDkb h B{z S Zv e/ d' y/s oh g qtkj w kv b pDkU < 2) w"d foe ns/ t k; sfte g qtkj ftZu nzso fb y '. 3) uZeoh g qtkj wkvb f tZu n kw dB & T[g G'r e d'A j[zd k j?< 4) nkwd B n s/ T [sg kd d/ uZe oh g qtkj d / fszB g Zy fejV / jB. 5) T[sg kde ns/ g fotko f e ; soQ K fJ Ze d{i / s/ f BoGo eod/ jB. 6) nkwd B n s/ T[ sg kd d/ uZeoh g qtkj d/ d' nkXkoG { s f; XK s d Z; '< 7) d' y/soh noE ftt; E k f tZ u n kw dB d / u Zeoh g qtkj d h fuZso ; fj s ftnkfy n k eo'< 8) fu Zso d h ;jkf Js k Bkb fszB y/s oh n oE ftt;E k d/ uZeoh g qtkj dk toBD e o' < 9) d' y/soh noE ftt; E k f tZ u ; oe koh y/s o d/ nkwd B d/ uZe oh g qtkj dh fuZso ;f js

ftnkfy nk e o'< 1 5 a1 5 a1 5 a1 5 a g km^3 ok ; aNoh nk wd B ns / Xk oDkt K g km^3 ok ; aNoh nk wd B ns / Xk oDkt K g km^3 ok ; aNoh nk wd B ns / Xk oDkt K g km^3 ok ; aNoh nk wd B ns / Xk oDkt K

1 ) p ki ak o eh ws s/ ;eb xo/ b { T [sg kd n s/ p kiak o eh ws s/ o k;a Noh T[sg kd ftZu nzso dZ; '< 2) e[Zb xo/b { T [sg kd n s/ e[Z b okPN oh T[sg kd f tZu nzs o dZ; '< 3) fBZih n kw dB n s/ ftne s hr s n kw dB f tZu nzs o d Z ;'< 4) ftneshr s n kw dB fe; B{z efjzd/ jB< fJ; Bz{ fet/A fr nks e hsk i Kd k j?< 5) w[Zb fx; ktN eh j?< fJ; d/ sZ s K d k to BD eo'< 6) xo/b { ; kX B n kwd B s/ o kP Noh n kwdB ftZu nzso dZ;'< 7) you :'r nkwd B d k e h noE j?< 8) ftneshr s n kw dB n s/ o k; aNoh n kw dB ftZu nzs o d Z;'< 9) xo/b { ; kX B n kwd B eh j?< f J; d / w [Zy nzr K d h ftnkfyn k eo'< 1 0) you:'r n kw dB, f tne shr s nkwd B s'A fe ; soQ K nb Zr j?< 11 ) ;k XB b kr sK s/ o k; aNoh nkwd B dh f tn kfy n k e o' < 1 2) p ki ak o eh ws s/ ok;aNoh nkwd B dh f tn kf yn k eo'<

75

1 6 a1 6 a1 6 a1 6 a g km^4 ;w Z; Nh n oE ;ak ;s o ftZu e[Zb wzr , e[Zb g {osh s / ; z pzf Xs Xk oBk tKg km^4 ;w Z; Nh n oE ;ak ;s o ftZu e[Zb wzr , e[Zb g {osh s / ; z pzf Xs Xk oBk tKg km^4 ;w Z; Nh n oE ;ak ;s o ftZu e[Zb wzr , e[Zb g {osh s / ; z pzf Xs Xk oBk tKg km^4 ;w Z; Nh n oE ;ak ;s o ftZu e[Zb wzr , e[Zb g {osh s / ; z pzf Xs Xk oBk tK 1 ) o[iar k o d/ eb k;h eb f; XK s dh ; zy/g f tnkfy nk e o' < 2) e[Zb wzr s'A eh G kt j?< f J; d / w [Zy sZ s e h jB< 3) e[Zb g {osh s'A eh G kt j?<f J ; d/ w[Zy sZs d Z; '< 4) T[g G'r cb B dh XkoD k ; g Z;N e o'< 5) e[Zb wzr n s/ e[b g {osh d h ftnkfy nk e o'< 6) n"; s n s/ ; hw K s T[g G'r g qf tosh ftZu n zso dZ;'< 7) fu Zso d h ;jkf Js K Bkb e[Zb wzr teo n s/ e[Zb g {osh tZeo dh ftnkfy nK eo'< 8) ;h wK s pZu s g qf to sh n s/ ;hw Ks T[g G 'r g qftosh d / ; pzX d h ftnkfyn k e o'< 9) g {zih dh ;hwKs e[; ab sk dh ftnkfyn k e o'< 1 0) fBt/; a w zr nB[; {uh dh ftn kf yn k eo'< 11 ) fBt/; a d h ;hw Ks e[;ab s k dh XkoD k fuZ so o kjh ;g Z;aN eo'< 1 2) fu Zso d h ;jkf Js k Bkb ehw s g ZXo d / ; pz X ftZu e [b wzr ns/ n kw dB g ZXo d/ ;p zX ftZu

wzr B{z f dy kU< 1 3) g q/f os f Bt/;a n s/ ; [ sz so f Bt/; a f tZu n zso f uZso ;fjs ; g Z; aN eo'< 1 4) tk; sfte pZu s n s/ t k; sf te fBt/;a ftZu e h nzso j?< 1 5) ;zxo;a k sw e n s/ ;ozuB ks we p /o[i r koh d / noE d Z;'<

1 7 a1 7 a1 7 a1 7 a g km^5g km^5g km^5g km^5 nk wd B o[i r ko ns/ T[s g k dB d / ; zs[b s g ZXo dk f Bo Xk oDnk wd B o[i r ko ns/ T[s g k dB d / ; zs[b s g ZXo dk f Bo Xk oDnk wd B o[i r ko ns/ T[s g k dB d / ; zs[b s g ZXo dk f Bo Xk oDnk wd B o[i r ko ns/ T[s g k dB d / ; zs[b s g ZXo dk f Bo Xk oD

1 ) eb k;h eb ftukoX ko k d h g {osh c b B d k toD B eo' < 2) eb k;h eb ftukoX ko k n B[ ;k o g {osh cb B e/Biahn B ftukoX kok d / e [Zb g {osh cb B s' fe ;

soQ K n b Zr j?< 3) g {oD o[ir ko ; z s[b B n s/ ng {oD o[i r ko ;z s[b B f tZu nzso d Z;'< 4) e/Biahn B ftukoX kok d / n B[; ko e [Zb w zr cb B dh ftnkfy n k e o'< 5) e/Bia d/ nB[;k o AS s/ AD s/ S n s/ I ftZu Bkb 'A Bkb ;zs[b B j[zdk j? . f tn kf y nk e o'< 6) i/e o p Zu s fBt/P s'A xZN j't/ sK e h j[zd k j?< 7) i/e o e[Zb g {osh, e[Zb wzr s' tZ X j't/ sK e h g qG kt g t/r k<

1 8 a1 8 a1 8 a1 8 a g km^6g km^6g km^6g km^6 ftd/; ah tN Kd ok d oftd/; ah tN Kd ok d oftd/; ah tN Kd ok d oftd/; ah tN Kd ok d o

1 ) ftd/; ah w [dok dh w zr d/ fszB ;o' sK p ko/ dZ;'< 2) ftd/; ah w [doK dh w zr ns/ g {osh d/ ekoe K d k t oDB e o'< 3) ftd/; ah tNKd ok d o dk n oE dZ; '. fJj fet/A fBoX kf os j[zd h j?< 4) ;f Eo n s/ b u ehbh tNKd ok d o ftZu nzs o dZ; '< 5) b 'u;hb tNKdo k do d/ r [D d Z;'< 6) ;f Eo tN Kd ok d o d/ r [D dZ;'< 7) b 'u; ahb tNKdo k do d/ n" r [D d ZZ;'< 8) ;f Eo tN Kd ok d / n "r [D dZ; '< 9) tNKdo k do K ftZu g f otosB; ahb sk d / ek oD dZ; '<

76

1 9 a1 9 a1 9 a1 9 a g km^7 G[r s kB pk ehg km^7 G[r s kB pk ehg km^7 G[r s kB pk ehg km^7 G[r s kB pk eh

9) G [r sk B p keh s'A eh G kt j? < 1 0) tg ko p keh s'A eh Gkt j?< 11 ) G [r sk B p keh jw/; ak ;z s[b B ftZu ofjzdk j?< toDB e o'< 1 2) fJ Ze g Zyh n zsoD f e;B{z e fjzd/ jB, fJ; B{z G [r skB p keh ftZu fet/A fbf yn k iK dk j? . 1 3) tg ko ;z s[b B n s/ G[r s kB ;zs[b B ftZu nzs o ;g Z;aN eo'. 1 4) G [r sk B p keh f tZu ukb { yks/ ftZu ;a kfw b w ZdK f ejVhnK jB< 1 5) G [r sk B p keh d / g {zihr s yk s/ dh nK w Zd K d Z;'< 1 6) G [r sk B p keh d / n ;zs[b B s'A e h Gkt j?< n ;z s[b B d/ d' ekoB dZ;'<

20 a20 a20 a20 a g km^1 ok; aN oh nkw dB dk w kgg km^1 ok; aN oh nkw dB dk w kgg km^1 ok; aN oh nkw dB dk w kgg km^1 ok; aN oh nkw dB dk w kg

1 ) o k;a Noh n kw dB B{z w kg D d hnK ftXhn K d k n oE fb y '< 2) nkwd B ftXh d h ;zy /g ftnkfyn k eo'< 3) you ftXh d[nkok x o/b { ;k XB n kwdB d/ xNe dZ; ' < 4) o k;a Noh n kw dB d h r DBK d h you ftXh dh ftnkfy nk eo'< 5) nkwd B ftXh B kb xo/b { ;k XB n kw dB d/ n zr d Z;'< 6) w[Zb tkX k ftXh dh T[d kjoDK ; fj s ftnkfyn k eo' 7) d'joh r DBK s' f et/A p ufdnk i k ; edk j?< 8) nzfsw T[g G'r y ou d / w [Zy nzr K dk t oBD e o' 9) e[Zb xo/b { g {zih f BowkD d / n zr d Z;'< 1 0) w'd foe nkw dB s/ tk; sfte nkw dB dh g qh Gk;ak f b y'< 11 ) wi d{oK d/ fw jBs kB/ d h g qhG k;a k n s/ n zr fb y '< 1 2) nzfsw T[g G'r y ou d h rDBK fet/A ehsh iKdh j?< 1 3) G ko s ftZu y/shp kV h T[g y/s o d / e [b xo/b { T[sg kd dk n B[w kB f e; soQ K b r kf J nk i Kd k

j?< 1 4) T[sg kd ftXh o kjh w kg eod/ ;w / f ejVhn K ;kt XkBhn K dh to s'A eoBh ukjhd h j?< 1 5) G ko s ftZu yBD n s/ T[g y BD T[g G 'r s/ e[Zb xo/b { T [sg kd d k nB[w k B fe; s oQK b r kfJn k

iKdk j?< 21 a21 a21 a21 a g km^2g km^2g km^2g km^2 f Bt/;a r [De n s/ T[;d k ek oi eqwf Bt/;a r [De n s/ T[;d k ek oi eqwf Bt/;a r [De n s/ T[;d k ek oi eqwf Bt/;a r [De n s/ T[;d k ek oi eqw

1 ) fBt/; a r [De eh j?< T [dkjoD f dU. 2) fBt/; a r [De s/ ; hwK s T[g G'r g aqf tosh ftZu n zso ; g Z; aN eo'< 3) r [De d/ ekoi eqw B{z s kfb eK o kjh ;g Z;aN eo'< 4) r [De g qfe nk B{z o/y kfu Zso o kjh ; g Z;aN e o'< 5) id ' n kw dB d k g ZXo 3000$^ eo'V j? s/ ;hw Ks T[ g G 'r g qftosh 0 a75 j? id' fBt/;a ftZu

400 e o'V o[L tk Xk j[zd k j? sK n kw dB t kX/ dh r DBk eo'.

77

22 a22 a22 a22 a g km^3 xZN ns / n fs nf Xe w zr d hnK Xk oBktKg km^3 xZN ns / n fs nf Xe w zr d hnK Xk oBktKg km^3 xZN ns / n fs nf Xe w zr d hnK Xk oBktKg km^3 xZN ns / n fs nf Xe w zr d hnK Xk oBktK 1 ) nf Xe w zr s'A eh ;w Md / j'< o/y kf uZso okjh ; wM kU < 2) ;w Z;aNh^noE; a k; so f tZu n fXe w zr eh j?< T[sg kdB s/ ehw s s/ fJ ;d/ g qG ktK d h

ftnkfy nk e o'< 3) xZN wzr s' s[;h eh ; wMd/ j'< o/y kfuZso o kjh ;g Z;aN eo' . 4) xZN wzr d / T[sg kdB , o[ia r ko s/ e hws s/ g ?D t kb / g qGkt B{z ; zy/g f tZu toBD e o'< 5) ;c hfse ns/ n ;ch fse nzso kb f tZu n zso d Z;'< 6) nf s nfXe wzr ns/ xZN wzr ftZu nzso dZ; '< 7) wzr dh xkN s' e h G kt j? < wzr dh xkN dk noE f tt; Ek s/ g qGk t K dk t oBD e o'<

2 3 a2 3 a2 3 a2 3 a g km^4 xZN ns / n fs nf Xe w zr B{ z mhe e oB d/ T[gk ng km^4 xZN ns / n fs nf Xe w zr B{ z mhe e oB d/ T[gk ng km^4 xZN ns / n fs nf Xe w zr B{ z mhe e oB d/ T[gk ng km^4 xZN ns / n fs nf Xe w zr B{ z mhe e oB d/ T[gk n

1 ) w"d foe Bh sh d/ w[Zy T[g kn d/ Bkw fb y'< 2) o ki e';ah Bhsh dk eh n oE j?< e[Zb wzr d/ g ZXo B{z mhe e oB b Jh oki e'; ah T [gkn dZ;'< 3) nf s nfXe wzr B{z jZb eoB b J h oki; t Bh sh dk toBD e o'< 4) xZN wzr B{z mhe e oB b Jh w "dfoe Bh sh d k toBD eo'< 5) p ?A e do n s/ y[b Q/ p iako dh g qfef on k s' eh G kt j?< 6) ;w Z;aNh noE;a k; s o ftZu nf s nfXe wzr s' e h Gk t j?< 7) w"d foe Bh sh s' eh G kt j?< w"d foe Bh sh d/ w[y T[ge oDK d h ftn kf yn k eo'< 8) o ki e';ah Bhsh s' eh Gkt j?< w [Zy T[g eoDK d / Bkw f b y '<

2 4 a2 4 a2 4 a2 4 a g km^5 w[d oK n oE f te k; s / e k oig km^5 w[d oK n oE f te k; s / e k oig km^5 w[d oK n oE f te k; s / e k oig km^5 w[d oK n oE f te k; s / e k oi

1 ) t;s{ t NKdo k g qDkb h s' eh G kt j?< fJ; d / w [Zy d'; a e h jB< 2) w[d ok d/ fe; / d' ekoDK d k toBD e o'< 3) w[d ok g {o sh ftZu fe ;B{z ;akwb Bjh ehs k iKd k< 4) ekB{z Bh w[d ok f e; soQ K f Bnk; w [d oK s' fG zB j?< 5) fJ Ze n oE ftt; Ek f tZu n kd o; a w [do k g {osh f e;B{z e fjzd/ jB< 6) wzr i wQK fe ; g qeko ; w K n tXh iw QK s' fG zB j?< 7) w[d ok g {o sh d/ eh n oE jB< 8) w[d ok ; Nke d/ tZy tZy w kg f ejV/ jB< 9) w[d ok d/ w[Zy ezw K dk t oBD eo'< 1 0) w[d ok d/ b kG s/ jkBhn K d k toBD e o'< 11 ) w[d ok d/ nuBu/sh ezw K d k toBD e o'< 1 2) w[d ok d/ g qkf Jw oh s/ r 'D ezwK dk toBD e o'< 1 3) w[d ok s'A eh G kt j? . r 'D ezwK dk toBD e o'<

25 a25 a25 a25 a g km^6 p?f ezr tg kfoe p ?Ae ns / eA /doh pg km^6 p?f ezr tg kfoe p ?Ae ns / eA /doh pg km^6 p?f ezr tg kfoe p ?Ae ns / eA /doh pg km^6 p?f ezr tg kfoe p ?Ae ns / eA /doh p ?Ae?Ae?Ae?Ae

1 ) e/Ad oh p ?Ae , tg koe p ?e K s' f et/A fGzB j[zd k j?< 2) tg koe p ?e K d/ w [Zy uko ez w fb y'<

78

3) e/Ad oh p ?e d/ w[Zy u ko ezw dZ; '< 4) wk so kswe ; ky a f Bow kD d h e'Jh fJ Ze ftXh d Z;'< 5) tg koe p ?Ae fBt/; aeK d h w Zdd f et/A e od k j?< 6) u?Ze okjh eZY h ikD tkb h i wQK f e; g qe k; ;w K nt X h s' fG zB j?< 7) ;ky fB:z soD d / w ksok sw e T[g eoDK d k to BD eo' < 8) Bed fBXh n B[g ks n s/ ftXkfBe sob s K n B[g k s f tZu eh nzso j?< 9) ;ky fB:z soD p ?Ae d / ezw e /Adoh p ?Ae d[nkok fet/A g {o/ ehs/ i Kd / jB< 1 0) y[b / p iako d hnK f efon ktK o kjh f JZe e/Ad oh p ?Ae ; ky d h g qkg sh B{z fet/ ezNo' b eodk j?. 11 ) tg koe p ?ae d/ @iwQ ktK ;t heko eo B@ ezw dh ftnkf y nk eo'< 1 2) ;ky fB:z soB d / w ks ok sw e T[ge oDK d k to BD eo' < 1 3) ;ky dh o k;afBzr s'A eh G kt j?<

26 a26 a26 a26 a g kmg kmg kmg km^ 7 ; oek oh p iaN n s/ n oE ftt;E k7 ; oek oh p iaN n s/ n oE ftt;E k7 ; oek oh p iaN n s/ n oE ftt;E k7 ; oek oh p iaN n s/ n oE ftt;E k

1 ) ;oek oh p ZiN s' eh G kt j?< f J; d hnK w [Zy ft;a/; sktK d Z;'< 2) o ki ;t g qkg shn K s'A e h Gk t j?< o ki a;t g qkg shn K d/ fBoX koe K d hnK ftn kf ynk eo'< 3) g z{ihr s g qkg sh nK s' e h Gk t j?< g {zi hr s g qkg sh nK f ejVhn K^fe jV hn K jB< 4) eo s' s[; h e h ;w Md / j'< g qsZy n s/ ng qsZy e o K s' e h Gkt j?< 5) g qr sh; ahb ns/ g qsh r kw h eoK ftZu eh nzs o j?< 6) ;oek oh p iN dk e h w jZs t j?< 7) :'iBK n s/ :'iB/so y ofunK ftZu eh nzso j?< 8) ;oek oh p iaN d k eh w jZs t j?< 9) ;oek oh n kw dB n s/ yof u nK d/ xNe K d/ B kw fb y'< 1 0) ;oek oh p iaN pD kT [D d/ w[Zy T [d/;a fb y'< 11 ) fJ Ze n oE ftt;E k d/ ;kjw D/ o ki e';ah xkN k f eT[A ;w Zf;n kt K g ?A dk e o ;e dk j?< 1 2) ;otiBe yofun k d k eh wjZst j?< 1 3) nB[g kfse eo n s/ g qr sh;ah b eo f tZu G /d dZ;'< 1 4) o ki e';ah xkN k eh j/< f J; d k ftZs g '; aD fe t/A j[zdk j?< 1 5) fJ Ze d /;a d/ nkXk o G { s Y K u/ d/ pDkT [D ftZu ;o;tiBe you/ dk eh wjZst j? < 1 6) ;zs[fb s n s/ n; z s[fb s pi N ftZu eh n zso j? . 1 7) nf s nfXe o ki e';ah x kN/ d/ g qG kt d Z;'< 1 8) ;oek o d/ eo n kw dB d/ fGzB ;ao' sK d h ftnkf yn k eo'< 1 9) o ki e';ah xkN/ dh g {osh d/ T[g kn dZ;'< 20) g qr sh; ahb eoK dk eh no E j?< eh f J; Bkb n kofE e n;w kB sktK B{z xZN eh s k i k ;ed k j?< 21 ) ;oek o dh G {fw ek B{z x N kT[D s' eh G kt j?<

;Z s nze tkb / g q;B;Z s nze tkb / g q;B;Z s nze tkb / g q;B;Z s nze tkb / g q;B

1 a1 a1 a1 a g km^1 g km^1 g km^1 g km^1 n oE ;ak; s o fJZen oE ;ak; s o fJZen oE ;ak; s o fJZen oE ;ak; s o fJZe i kD g S k D i kD g S k D i kD g S k D i kD g S k D

79

ftn; aNh noE ; ka; so ;w ; aNh n oE ;a k; s o s'A f e; soQ K tZyo k j?< 1 ) ftn; aNh noE ;a k; so, dh g f oG k; a k fd U.f J; d / y /so n s/ wjZ st dk toDB eo'. 2) noE; a k; so d / ; [Gkn dh f tn kfy nk e o'< 3) noE; a k; so d k wjZ st n s/ n kofE e g qDkb h dhnK fe; wK d k toDB eo'< 4) '' noE ;a k; so d k ; pz X d [ob ZGs k d/ ek oB u'D e oB Bkb j? '' ftnkf yn k e o'<

2 a2 a2 a2 a g km^2g km^2g km^2g km^2 n oE f tt;E k dh nK e /Adoh ;w Zf;n k tKn oE f tt;E k dh nK e /Adoh ;w Zf;n k tKn oE f tt;E k dh nK e /Adoh ;w Zf;n k tKn oE f tt;E k dh nK e /Adoh ;w Zf;n k tK

1 ) fJ Ze n oE ftt;E k dhn K w[Z y e /Adoh ;w Zf;n ktK dk toDB eo' . 2) noEf t; Ek dhn K e/Ad oh ; wZf; nktK B{z jZb eoB d / Y zr K dh f tn kfy nk e o' . 3) nk of Ee ; wZf; nK s'A eh Gkt j?< f Jj f eT[A g ?dk j[zdh j?< 4) T[sg kdB ; zG ktB k tZe o e h j?< fJ; B{z skfb ek ns/ o/y k f uZso d[n k o k ;w MkU . fJ; tZeo

o kjh fJZe n oE ftt; Ek dh e/Ad oh ; wZf; nktK B{z ;g Z; aN eo'< 5) T[sg kdB ; zG ktB k tZe o d / d 'BK f d;a ktK ftZu fy; eD d / e koBK d k ft;E ko ftZu toDB e o'<

3 a3 a3 a3 a g km^3 T[g G 'r s k g km^3 T[g G 'r s k g km^3 T[g G 'r s k g km^3 T[g G 'r s k ^;zs [b B^;zs [b B^;zs [b B^;zs [b B

1 ) T[g G'r h d / ; zs[b B dk e h wsb p j?, f J; dh nK w kB sktK n s/ ; ao sK dhn k ft nkfy n k eo'< 2) e[Zb s[; aNh r [D i d'A nfXesw j[zdk j? s K ; hwK s s[; aNh r [D iah o' j[zd k j?. skfb e k ns/

o/y kfuZso d[n ko k fJ ; dh ftnkfy nk e o'< 3) T[g G'r h d / ; zs[b B B{z skfb ek n s/ o/y k f uZ so d[n ko k do; k e / f tn kfy nk e o' . 4) fJ e t; s{ ns/ d ' t; s{n K d/ ;p zX f tZu T[g G'r h d/ ;zs[b B dh f tn kfy nk e o' .fJ ; B{z ;{uh

ns/ o/y k fuZso o kjh g /; a e o'. 4 a4 a4 a4 a g km^4 wzr dk f;XK sg km^4 wzr dk f;XK sg km^4 wzr dk f;XK sg km^4 wzr dk f;XK s

1 ) wzr d/ fB:w d h ftnkf yn k eo'< fJ ; dh nK ; hw ktK d k toD B e o'< 2) wzr teo d h g foG k; a k fdU . wzr teo ; Zi/ g k;/ j/mK B{z f eT[A M[eh j[zd h j?< fJ; d/ ekoD

dZ; '< 3) wzr d/ ft;E ko s/ t kX/ n s/ wzr d/ ;ze [u B ns/ ewh f tZu nzso d h ftnkf yn k eo'< 4) wzr d/ fB:w d / ng tkd d Z;'< 5) wzr tZeo f tZu fy ;e D B{z o/y k fuZso d[n ok toDB eo'<

5 a5 a5 a5 a g km^5 wzr dh b 'ug km^5 wzr dh b 'ug km^5 wzr dh b 'ug km^5 wzr dh b 'u

1 ) wzr dh ehw s b ue d k eh n oE j?< fJ; B{z w kg D d hnK tZy tZy ftXh n K d k toDB e o'< 2) wzr dh ehw s b ue d h ftnkfyn k eo' .w zr d h ehws b u e B{z fejV /̂ 2 sZs g qG kf ts e od /

jB< 3) wzr dh ehw s b ue d h wjZss k dZ; ' . wzr dh b 'u ns/ w zr d / f B:w f tZu n zso d Z;'< 4) wzr dh ehw s b ue B{z w kg D dh e[Zb you ftXh dk ft;E ko ftZu toDB eo'< 5) wzr dh ehw s b 'u dh nK ; q/Dh nK dk toDB e o' .

80

6 a6 a6 a6 a 1 H T[s g kdB c b B L g qs hcb d / e koe ns / g qshc b dk g ?wk Bk1 H T[s g kdB c b B L g qs hcb d / e koe ns / g qshc b dk g ?wk Bk1 H T[s g kdB c b B L g qs hcb d / e koe ns / g qshc b dk g ?wk Bk1 H T[s g kdB c b B L g qs hcb d / e koe ns / g qshc b dk g ?wk Bk 1 ) xZNd/^tZXd / nB[g k sK d/ fB :w dh s kfb ek ns/ o/y k fu Zso d h ;jkf J sk Bkb ftnkfyn k eo' . 2) g fotosBPh b nB[g ks d/ fB:w dh f uZso ;fjs f tn kfy n k e o' . f J; d / b kr { j'D dh Pos K

d Z;'. 3) g ?wkB/ d/ g qshc b s'A eh G kt j?< ;jh o/y k fu Z so d k g q:'r e od / j'J/ g ?w kB/ d / g qsh cb d h

tXdh, ;w kB n s/ x Nd h XkoB ktK d h ftnkf yn k e o' . 4) g ?wkB/ d/ g qshc b n s/ ;kXB d/ g qshcb d / f tZu n zso d Z;'. g ?wkB/ d/ tZXd/ g qshc b ns/ ; kXB

d / tZXd / g qsh cb d / ekoBK d h ftnkf yn k eo' . 5) xZNd/ g qshcb d / f B:w d h fuZso ; fjs ftn kfy n k eo'. fJ j fB:w fe T[A b kr { j[zdk j?.

7 a7 a7 a7 a 2H g {os h dk f ; XKs2H g {os h dk f ; XKs2H g {os h dk f ; XKs2H g {os h dk f ; XKs

1 ) g {osh s'A s[jkv k e h Gkt j? < g {osh d/ fB:w dk t oDB eo'. 2) g {osh d/ fB:w dh f tn kfy nk e o' . fB:w d/ ng tkd th fb y'. 3) g {osh dh eh ws b 'u dh g foG kP k f dT[. f J; Bz{ w kg D dh nK d ' f tXhnK dh ;zy /g ftnkfy nk

e o'. 4) f e;/ t; s{ dh p Iko g {osh d/ fe; / u ko fBoX koe K d h ftnkfyn k eo' . 5) g {osh dh b 'u s'A eh G kt j?< o/y k fu Zso K dh ; jkfJ sk B kb g {oB b 'ud ko g {osh ns/ g {oB

p /b 'ud ko g {o sh d k toDB eo'. 6) g {osh dh eh ws b ue dh g foGkPk fdT [. fJ; d hn K tZy^tZy fe;w K d k toD B eo'.

8 a8 a8 a8 a 3H b k r s d hnK Xk oBktK3H b k r s d hnK Xk oBktK3H b k r s d hnK Xk oBktK3H b k r s d hnK Xk oBktK

1 ) T [sg kdB b kr s dh n K ftfG zB fe ;w K dk toDB e o' . n ";s b kr s n s/ ;h wK s b kr s d/ g o; g o ;zp zX dh ftnkfy nk e o' .

2) e [Zb b kr s, n"; s n s/ ;h wKs b kr s d/ eh noE jB< n"; s b kr s n s/ ;hw Ks b kr s d / n kg ;h ;zp zX d h f uZso ns/ s kf b ek d h ;jkf Js k Bk b ftnkfyn k eo' .

3) n bg e kb h B b kr s n s/ ;h w Ks b kr s U ne ko d/ feT[A j[zd/ jB< 4) n ";s b kr s n s/ ;hw Ks b kr s d/ n kg ;h ; zpzX dh fu Zso n s/ skfb e k dh ; jkf Js k B kb

f tn kfy nk e o' . 5) ; fE o b kr s eh j[zdh j?< e [Zb ; fE o b kr s n s/ n"; s ;fE o b kr s tZeo K dh g qfeosh n s/

n eko dh ftnkfy n k e o' . 9 a9 a9 a9 a 4H n kw dB d hnK Xk oBkt K4H n kw dB d hnK Xk oBkt K4H n kw dB d hnK Xk oBkt K4H n kw dB d hnK Xk oBkt K

1 ) e [Zb n kw dB, n ";s n kwd B ns/ ;hw Ks n kw dB d h g foG kP k fdT [. n"; s n kw dB ns/ ; hwK s n kwd B d/ nkg ; h ;zp zX dk t oDB e o'.

2) g {oB g qfs:'r sk n s/ J /e kf Xek o d / n zsor s cow d / n"; s n s/ ; hw Ks n kw dB tZeo K dh f tt/uBk eo' .

3) e [Zb n kw dB n s/ ;h w Ks nkw dB d/ ;zpzX dh ftnkf y nk o/y k f uZso n s/ s kf b ek d h ;jkf Js k Bkb ; wM kT [.

4) e [Zb n kw dB, ; hwK s n kw d B ns/ n"; s n kw dB s'A eh Gkt j?< f JBQK Xk oBktK f tZu N/pb n s/ f uZso dh w dd Bkb ;zp zX d h ftnkf yn k eo' .

81

1 0 a1 0 a1 0 a1 0 a 5H T [5H T [5H T [5H T [ sg kde d k ;zs [b Bsg kde d k ;zs [b Bsg kde d k ;zs [b Bsg kde d k ;zs [b B

1 ) T [sg kde ; zs[b B s'A eh G kt j?< fJ Ze T [sg kd e ed'A ; zs[b B dh ;f Esh ftZu j[zdk j?< 2) T [sg kde d / ; zs[b B dh g foG kP k d Z;'. T[ sg kde d / ; zs[b B d hn K Po sK th dZ; '. e[Zb nkwd B

n s/ e[Zb you ftXh dh ;jkfJs k B kb fJ ; dh ftnkfy nk e o' . 3) T [sg kde d / ; zs[b B s'A eh G kt j?< ;h w Ks b kr s n s/ ; hwK s n kwd B ftXh d[nk ok T[sg kd e d/

; zs[b B dh ftnkfy nk e o' . 4) T [sg kde d k ;z s[b B e h j?. g {oB g qsh:'r sk ftZu T[sg kd e d/ ;zs[b B Bz{ fu Zso ;fjs fd ykU .

1 1 a1 1 a1 1 a1 1 a 6H p Ik o d / g qw[Zy o{g6H p Ik o d / g qw[Zy o{g6H p Ik o d / g qw[Zy o{g6H p Ik o d / g qw[Zy o{g

1 ) ‘p I ko’ dh g f oG kP k fd T[. nf ij/ fszB ekoB ; w M kU fi ;d / n kXko s/ ftfGzB p I ko K Bz{ g foGkfP s ehs k i Kdk j? .

2) J /ekf Xe ko s'A eh G kt j?< fJ; d hnK ftP /Pskt K fb y'. 3) J /ekf Xe ko p I ko d h wjZ stg {oB ftP/P sktK dh ftnk fy nk eo' . J /e kf Xe koh c ow ehw s

f Bow k sk f eT[A j[zdh j?< 4) J /ekf Xe ko g qsh :'r sk d h g qw [Zy ftP/Pskt K d h ftnkf yn k eo' . fJ; pI ko f tZu e hws g {oD

g qsh :'r sk s'A tZX feT[A j[zdh j?< 5) J /ekf Xe ko n s/ J/e kfXe koh g qsh:'r sk s'A eh G kt j?< f JBQK d't K ftZu nzs o ;g ZPN e o' . 6) g {oB g qsh:'r sk n s/ J /e kf Xek o s'A eh Gkt j? . fJ BQ K f tZu n zso ; g ZP N eo' . 7) g {oB g qsh:'r sk n s/ J /e kf Xek o s'A eh Gkt j?< f JBQ K ftZu nzso ;g ZPN eo' . 8) g {oB w[ekpb / d hnK w[Zy ftP/P sktK d k t oBD e o' . g { oB w[e kpb / d / n zsor s cow e hws

; th ekoe fe T[A j[zd h j?< 9) n g {oB g qsh:'r s k s'A e h Gkt j?< f J; dh nK f tP /P sk tK dZ;' . 1 0) g {oB g qsh:'r sk s'A eh G kt j?< fJ ; dhn K ftP/Psk tK d k to BD eo' .

1 2 a1 2 a1 2 a1 2 a 7H g {oB g qs7H g {oB g qs7H g {oB g qs7H g {oB g qs h:'r s k ftZu ehw s fB oXko B^;zs[b B eh wsh:'r s k ftZu ehw s fB oXko B^;zs[b B eh wsh:'r s k ftZu ehw s fB oXko B^;zs[b B eh wsh:'r s k ftZu ehw s fB oXko B^;zs[b B eh ws

1 ) ; zs[fb s ehw s s'A e h Gkt j?< g {oB g qsh:'r sk dh nt;E k ftZu ;z s[fb s ehw s fet/A fBoXko s j[zdh j?< N/pb n s/ fu Zso o kjhA ; g ZPN eo'.

2) w zr n s/ g {osh ftZu g foto sB ;z s[b B e hws Bz{ fe; g qeko g qG kf ts e od k j?< fu Zso o kjh A d Z;'.

3) f e;/ t; s{ dh ; zs[b B ehw s fe ; soQ K fB oX ko s j[zdh j?< i /eo p Iko e hw s ; z s[b B ehw s s'A tZX j't/ sK eh j[zd k j?<

4) ; zs[b B ehw s eh j?< w zr n s/ g {o sh dh Pe shn K ;z s[b B e hws Bz{ fe; g qeko g qG kf ts e od hnK jB<

5) BtK ;z s[b B fe t/A ;E kg s j[zdk j? id'A w zr iK g {osh tZe o fy ;ed / jB< f tn kfy nk e o' . 6) ; zs[fb s ehw s s'A e h Gkt j?< g {oB g qsh:'r sk dh jkb s ftZu ;zs[b B ehw s fe t/A f BoXko s

j't/r h< N/p b n s/ fu Zso o kjh A ;g P N eo'. 7) w zr n s/ g {osh ftZu p db kT [ ;zs[b B e hw s Bz{ fet/A g qG kfts eod k j? . fu Zs o o kjhA fdy kU.

82

1 3 a1 3 a1 3 a1 3 a g km^1g km^1g km^1g km^1 ; w Z;aN h noE ; ak; s o d h g; w Z;aN h noE ; ak; s o d h g; w Z;aN h noE ; ak; s o d h g; w Z;aN h noE ; ak; s o d h g f ju kDf ju kDf ju kDf ju kD 1 ) ;w Z;aNh noE;a k; s o s'A e h Gkt j?< f J;d / y /so d k toDB e o' . 2) ftn; aNh noE ;a k; so n s/ ;w Z;aNh noE; ak; s o ftue ko n kg ;h fBoGo sk dh T[d kjoD

;w /s ftn kfy nk e o'< 3) ;w Z;aNh noE;a k; s o dh nK w [Zy ft;a/;s kt K eh jB< 4) ;w {fje noE; ak; s o d k w jZst n s/ ;h w ktK d Z;'<

1 4 a1 4 a1 4 a1 4 a g km^2g km^2g km^2g km^2 n k w dB n s/ T[sg kd d / u Zeoh g qtkjn k w dB n s/ T[sg kd d / u Zeoh g qtkjn k w dB n s/ T[sg kd d / u Zeoh g qtkjn k w dB n s/ T[sg kd d / u Zeoh g qtkj

1 ) y/s oh uZeoh g qtkj wkvb ftZu ok; aN oh T [sg kd n s/ ok;a Noh n kw dB f e; soQ K ;w o{g jB, ftnkfy nke o' .

2) nkwd B d/ uZeoh g qtkj d/ fszB y /s oh wkvb dh f tnkf yn k eo' . 3) nkwd B d/ uZeoh g qtkj d/ uko y / soh wkvb dh f tn kf yn k eo'.ftP/P o{g s'A p keh ;z;k o

Bkb n kwd B d/ g qtkj B{z ; w MkU< 1 5 a1 5 a1 5 a1 5 a g km^3g km^3g km^3g km^3 ok; aNoh nk wdB n s / ; pzf Xs XkoDk tKok; aNoh nk wdB n s / ; pzf Xs XkoDk tKok; aNoh nk wdB n s / ; pzf Xs XkoDk tKok; aNoh nk wdB n s / ; pzf Xs XkoDk tK

1 ) o k;a Noh n kw dB b /yKeB d / w jZst d k toD B eo'< 2) p ki ak o eh ws s/ P[Z X o k; aN oh T[sg kd d hnK Xk oD ktK d h ftnkf yn k eo'< f JBQK ftZu n zso

dZ; '< 3) fe; ;hw k sZe xo/b { T[sg kd n kofE e efb nkD dk T [sw ; {ue j?< 4) ftneshr s you:'r n kw d B fe; soQ K ok;a Noh y o uD:'r n kw dB s'A tZy oh j?<

1 6 a1 6 a1 6 a1 6 a g km^4 ; w Z;aN h noE ; ak ;s o ftZu e[Zb wzr e [Zb g {os h ns / ; zpzf Xs Xk oDktKg km^4 ; w Z;aN h noE ; ak ;s o ftZu e[Zb wzr e [Zb g {os h ns / ; zpzf Xs Xk oDktKg km^4 ; w Z;aN h noE ; ak ;s o ftZu e[Zb wzr e [Zb g {os h ns / ; zpzf Xs Xk oDktKg km^4 ; w Z;aN h noE ; ak ;s o ftZu e[Zb wzr e [Zb g {os h ns / ; zpzf Xs Xk oDktK

1 ) ;w Zr o w zr d h XkoDk B{z s kfb ek n s/ o/y k f uZso d[n k ok ;g Z; aN eo'< 2) g qzg okt kdh f tu ko Xko k n B[ ;ko e[Zb wzr ns/ g {osh dh Xk oD k dh f tn kfy nk e o' < 3) g z{ih dh ;hwKs e[; ab sk dh XkoDk d h ftnkfyn k eo' < 4) g {zih dh ;hwKs e[; ab sk dh XkoDk d h ftnkfyn k eo' < f J; B{z fe t/A w kfg nk ik ; edk j?< 5) T[g G'r g qf tqsh s'A e h G kt j?< n"; s T[g G'r g qf tqsh ns/ ; hw K s T[g G'r g qftqsh dh f tn kfy nk

eo'< 1 7 a1 7 a1 7 a1 7 a g km^5g km^5g km^5g km^5 nk wd B, o[i ar ko ns / T[s g k dB d/ ;zs[b B g ZX o dk fB oXk oDnk wd B, o[i ar ko ns / T[s g k dB d/ ;zs[b B g ZX o dk fB oXk oDnk wd B, o[i ar ko ns / T[s g k dB d/ ;zs[b B g ZX o dk fB oXk oDnk wd B, o[i ar ko ns / T[s g k dB d/ ;zs[b B g ZX o dk fB oXk oD

1 ) eb k;h eb ftukoX ko k n B[ ;k o e[Zb wzr n s/ e[Zb g {o sh, p Zus n s/ fBt/; a f tZ u g kJ / i kD tkb / ;zs[b B d h ftnkf yn k eo'<

2) e/BI d/ ftukoX ko k d / nB[ ;k o e[Zb w zr n s/ e[Zb g {osh d/ fdq; aNh e"D d/ d[n ko k nkwd B n s/ o[iar k o dk f BoX koD eo'<

3) ;/ d/ fB:w d/ nB[;k o fe t/A AS ns/ AD d k p okpo j'Dk i o{ oh j?< 4) fu Zso K dh ; jkfJ sk B kb f tnkfy n k e o' fe n kwd B ns/ o[i ar ko d k ;z s[b B g {oD o[i r ko

g ZXo s/ j'D k b kiawh BjhA j?<

83

1 8 a1 8 a1 8 a1 8 a g km^6 ftd/;ah tNK dok d og km^6 ftd/;ah tNK dok d og km^6 ftd/;ah tNK dok d og km^6 ftd/;ah tNK dok d o 1 ) tNKdo k do s' eh G kt j?< tNKdo k d o B{z fBo Xkos e oB tkb / w[Zy sZ sK d k to DB eo'< 2) tNKdo k do d hn K fe; w K d Z;',;f Eo n s/ b 'u; ahb tNKdo k do ftZu nzso dZ;' < 3) b 'u; ahb tNKdo k do s'A eh G kt j?< fJ j fet/A fBoXk os j[zdh j?< f J; d/ r [D s/ d ';a dZ;'< 4) ;f Eo tN Kd ok d o s'A e h Gkt j?< f Jj f et/A f BoXko s jz[d h j? < fJ; d / r [D ns/ d ';a dZ;'<

1 9 a1 9 a1 9 a1 9 a g km^7g km^7g km^7g km^7 G [r sk B p kehG [r sk B p kehG [r sk B p kehG [r sk B p keh 1 ) G [r sk B p keh d / n ;zs[b B s' eh G kt j?< 2) i/e o fBo: k s n k: ks s'A tZX j't/r k s K G [r skB ;z s[ b B s/ g ?D tkb / g qGkt dZ; '. 3) G [r sk B p keh f tZu n; zs[b B fezBQK e k oD k e oe / j[zdk j?, n ;zs[b B B{z d [o e oB d / T[g kn d Z;'. 4) tg ko p keh n s/ G[r s kB p keh ftZu nzso dZ; '< T[BQ K w dK dk toDB e o' f iBQK B{z tg ko p keh

ftZu ;akfwb Bjh ehsk i Kdk <

20 a20 a20 a20 a g km g km g km g km -1 o k ; Noh nk wdB dk w kg o k ; Noh nk wdB dk w kg o k ; Noh nk wdB dk w kg o k ; Noh nk wdB dk w kg

1 ) o k;N oh nkw dB b /y KeB d h g foG k; a k fdU n s/ o k; a Noh n kw dB b /ykeB d / w jZst d k toDB e o'<

2) j/m fb y / nzef VQnk s'A ok;a Noh n kw dB g sk eo'< ( eo'V K o[L) 1 ) feokf Jnk 25 2) t/s B s/ wi d{oh 725 3) ftd /;aK s'A P[ZX ; kX B n kw d B (^)1 0 4) ;wkfi e ;[oZfyn k :'iB kt K ftZu wkfb eK dk :'r dkB 1 00 5) g aqukb B p /;ah 80

3) 1 ) pkia koh e hws s/ e[Zb xo/b { T[sg kd ns/ 2) p ki akoh ehw s eh ws s/ P [ZX xo/b { T [sg kd g sk e o'< 3) ; kXB b kr s s/ P [ZX x o/ b { T[sg kd g sk eo'<

1 ) eowu kohn K d k f wjBs kB k 1 8000 2) g qu kb B p/; ah 1 9200 3) fw ;ao s n kwd B 2800 4) ftd/; aK s' P[ZX ; kXB n kwd B 9000 5) ;E kJh g {zi h dk T [g G 'r 2000 6) P[ZX ng qsZy eo 2800 7) ;w kf ie ;[oZfy nk f tZu w kb e K dk : 'r dkB 3500

4) A) p i ak oh ehw sK s/ e [Zb xo/b { T[sg kd B) f BZi h nkwdB C) ftne shr s n kw dB HH HHH HHH HHH HHHg sk e o'

84

A); kXB b kr s s/ e[Zb xo/b { T[sg kd 1 200 B) fBr w eo 1 00 C) fBZih f Br f ws y /sodh nK p Zu s K 200 D) p keh ft;at s'A P[ZX u kb { jwsKs oD 200 E) f BZi h y/ so B{z xo/b { T [sg kd B s'A g qkg s n kwdB 800 F) P [ZX ng qsZy e o 400 G) ftd/;aK s' P[Z X ; kX B n kwd B (^) 1 00

g k m^4 ok; Noh nk wd B dk w kgg k m^4 ok; Noh nk wd B dk w kgg k m^4 ok; Noh nk wd B dk w kgg k m^4 ok; Noh nk wd B dk w kg

1 ) o k;a Noh n kw dB s'A eh G kt j?< o k;a Noh n kw dB w kg D d h T[sg kd ftXh dk toDB e o'< 2) o k;a Noh n kwdB dh g foG k; a k fd U< ok;a Noh ; k XB n kwdB dh w[Zb tkX k f tXh d k t oBD

eo'< 3) nkwd B ftXh d h ;jkf J sK Bkb ok; aN oh n kw dB f e t/A g sk e o'r /< 4) you ftXh d[nkok ok;a N oh n kw dB d k nB[w kB fet/A b r kfJn k ik ;ed k j?< 5) d'joh r DBK dh r b s s' eh G kt j?< f J; d';a s'A pZu D b Jh T[dkjoB ; w/ s ;g Z;aN eo' fe

fet/ pf unk i k ; edk j?< 6) j/m fb y / nzef VQnK s'A ok;a Noh n kw dB n s/ p kia koh e hwsK s/ e Z[b xo/b { T[sg kd g sk eo'< (eo'V K o[L)

1 ) eowuk oh dk fw jBs kB k 1 5000 2) g oukb B tkX k 20000 3) ;E kJ h g {zih d k T[g G'r 3500 4) fw; aos n kw dB 8800 5) ;p f;v h 2000 6) ng qsZy eo 51 00 7) ftd/;aK s' g qkg s P [ZX ; kXB n kw dB 1 50

7) j/m fb y / nzef VnK s'A o k;a Noh n kw dB p kia koh eh ws K s/ e[Zb xo/b { T [sg kd g sk e o'< (e o'V K o[L)

1 ) fBZih nzf sw T[g G 'r y ou 1 6000 2) ;oek oh n zf sw T [g G 'r y ou 20000 3) ;E kJ h g {zih d k T[g G'r 4060 4) e[b xo/b { ; EkJh g {zi h fBowkD 9200 5) fBo: k s 9000 6) nk: ks 11 000 7) ftd/;aK s' g qkg s P [ZX ; kXB n kw dB ^1 25 8) ;N ke ftZu' g f otosB 2650

8) T)p akik oh ehw s s/ e[b ok; aNoh T[dg kd n s/ n ) p ki akoh ehw s s/ P[ZX o k; aNoh T[sg kd g s k eo'< (eo'V K o[L)

85

1 ) fBZih T[g G'r y ou 75000 2) ;oek oh T[g G'r y ou 9500 3) e[Zb g {zih fBow kD 2500 4) fBo: k s 5000 5) nk: ks 9000 6) ftd/;aK s' g qkg s P Z[X ; kXB n kw dB ^550 7) fx;ktN 400

9) nkwd B ftZXh n s/ y ou ftXh o kjh pi a koh ehw sK s/ ;[ZX o k; aN oh T[sg kd g sk eo'< (eo'V K o[L)

1 ) ;oek oh n zf sw T [g G 'r y ou 1 00 2) P[ZX xo/b { g z{zih f BowkD 50 3) PZ[X f Bo : ks 1 0 4) b r kB 20 5) fBZih nzf sw T [g G 'r y ou 400 6) ftnkI 30 7) b kGKP 45 8) nzDtzv / b kG 5 9) fBr w eo 1 0 1 0) eowuk ohnK d k fw jB skB k 400 1 1 ) nub g {zih d k T[g G 'r 1 0 1 2) P[ZX n g qsZy 50 1 3) ftd/;aK s'A g qkg s P Z[X ; kXB nkwdB (^1 0)

1 0) j/m fb y / nzef VQnK d h ;jkf Jsk Bkb (1 ) p iak o eh ws K s/ e[Zb w [Zb tkXk n s/ e[Zb xo/b {

T[sg kd (2) ok;a N oh n kw dB f r nks eo'< T[sg kdB d k w[Zb (eo'V K o[L)

1 ) w[ZYb k y /s o 600 2) r "D y /so 250 3) sh ;o k y/ s o 350

y oh d/ r J/ wZXtosh T[ sg kd d k w[Zb (eo'VK o[L ) (1 ) w[ZY b k y /so 300 (2) r "D y /so 1 00 (3 ) sh;o k y / so 1 00 (4 ) ;k o/ y / so K tb ' f dZs/ r J / n g qsZy eo 50 (5) ;k o/ y / so K ftZu' ;E kJ h g {zih d k T[g G'r 70 (6) p keh f t; at s' g qkg s ;[Z X ;k XB n kwd B 1 0 (7 ) ;k o/ y / so K d[n ko k g q kg s n kofE e ;jkf Js k 1 0

86

11 ) xo/b { ; kX B n kwd B n s/ o k;a Noh n kwd B g s k eo'< eo'V K ftZu

g foukb B tkX k 8400

w id{oh 1 0000

fw ;ao s n kwd B 400

nDtzv/ b kG 200

; wkfie ; [oZfy nk ftZu n z ;adkB 300

fBr w e o 300

ftd/; aK s' ;[ZX ; kXB n kw d B 900

1 2) j/m fb y / nzef VQnK s'A r DBk e o' 1 ) p kia k oh e hws K s/ e[Zb ok; a Noh 2) p kj oh ehw sK s/ ; [ZX

o k;a Noh T[sg kd 3 ) ok;a N oh n kw dB

fte oh 50000 (e o'V K ftZu)

;kb d / P [o{ ftZu ;Nke 5000 @

;kb d / n zs ftZu ;N ke 20000

wZX tosh T[g G'r 6000

fx;ktN 700

ng qsZy eo 300

nkofE e ;jkf Js k 1 00

21 a21 a21 a21 a g km^6 fB t/a; r [De n s / T[;d k e k oieqw nk wdB o [iar k o n s/ T[s g k dB d/ ; zs[b B g ZXo g km^6 fB t/a; r [De n s / T[;d k e k oieqw nk wdB o [iar k o n s/ T[s g k dB d/ ; zs[b B g ZXo g km^6 fB t/a; r [De n s / T[;d k e k oieqw nk wdB o [iar k o n s/ T[s g k dB d/ ; zs[b B g ZXo g km^6 fB t/a; r [De n s / T[;d k e k oieqw nk wdB o [iar k o n s/ T[s g k dB d/ ; zs[b B g ZXo

dk fB o Xk oBdk fB o Xk oBdk fB o Xk oBdk fB o Xk oB 1 ) fBt/a; r [De s'A e h Gkt j?< f Bt/a; r [De n s/ ;h wK s T[g G 'r g qf tqsh ftZu eh ;zp zX j?< 2) fBt/a; r [De dh e koi ftXh dh ftnkfy nk e o'< 3) o k;a Noh n kw dB d / g ZXo B{z tXkT[D ftZu fBt/;a ftZu tkX k f et/A g qGkfts eod k j?< 4) fBt/a; r [De dh g foG k;ak f dU . fBt/a; r [De ns/ ; h wK s p uZ s g qftqsh ftZu ;zp zX g qr N eo'<

22 a22 a22 a22 a g km^4g km^4g km^4g km^4 xZN nG k th ns / n fs nf Xe w zr d hnK ;wZf ;nk tKxZN nG k th ns / n fs nf Xe w zr d hnK ;wZf ;nk tKxZN nG k th ns / n fs nf Xe w zr d hnK ;wZf ;nk tKxZN nG k th ns / n fs nf Xe w zr d hnK ;wZf ;nk tK

1 ) xZN wzr s' e h Gk t j?< fJ ; d/ f; Zf Nn K dk t oBD e o'< 2) nf s nfXe wzr fe; B{z ef jzd / jB nf s nf Xe w zr d / g foDkw K d k toD B e o' < 3) ;c ahsh nzso kb n s/ n; ach sh nz sokb ftZu e h nzso j? d 'BQK f tZu'A ; zs[b B fet/A g ?d k ehsk i k

;e dk j?< 4) uZeo T[sko k uV kn dk nf Xe wzr s/ n G kth w zr s/ eh g qG kt g ?Ad k j?<

87

2 3 a2 3 a2 3 a2 3 a g km^5 xZN ns / n fs nf Xe w zr B{ z mhe e oB d/ T[gk ng km^5 xZN ns / n fs nf Xe w zr B{ z mhe e oB d/ T[gk ng km^5 xZN ns / n fs nf Xe w zr B{ z mhe e oB d/ T[gk ng km^5 xZN ns / n fs nf Xe w zr B{ z mhe e oB d/ T[gk n

1 ) noEf tt;E k ftZu' ;f Eosk f b nkT[D b Jh xZN w zr ns/ nf s nfXe wzr B{z mhe e oB b Jh o ki e';ah Bhsh d h eh G {fwe k j?<

2) nf s nfXe wzr s'A eh Gk t j?< f J; B{z f et/A mhe ehsk ik ; ed k j?< 3) xZN$n G kth w zr s' eh G kt j?< fJ; B{z mhe e oB b Jh f ejV/^2 T[g kn ehs/ ik ;e d/ jB< 4) w"d foe Bh sh s'A e h Gkt j? < w "dfoe Bhsh xZN w zr ns/ nf s nf Xe w zr B{z fet/A g qG kfts

eodh j?< 5) w"d foe Bh sh s' eh G kt j?, fJ ; d/ T[g e oD fejV/^fejV/ jB< 6) o ki e';ah Bhsh s'A eh G kt j?, okie ';ah Bh sh d / T [g kn d k tor heoD eo'<

2 4 a2 4 a2 4 a2 4 a g km^6 w[dok ^n oE f te k; ns / e koi g km^6 w[dok ^n oE f te k; ns / e koi g km^6 w[dok ^n oE f te k; ns / e koi g km^6 w[dok ^n oE f te k; ns / e koi

1 ) w[d ok s'A eh G kt j?, w[d oK d / e zwK d k toBD e o'< 2) t;s[ t NKdo k g qDkb h s'A eh G kt j?, t; s{ t NKdo k g qDkb h ftZu nkT[D tkb hnK ; wZf; nktK d k

toDB e o'< 3) w[d ok dh g f oG k; a k fd U< fJ; d/ b kG ns/ j kBhn K fejVh nK f ejVhn K jB, to BD eo'< 4) G ko sh w [dfoe g qDkb h s'A eh G kt j?< G ko s ftZu fe; g qeko dh w "fdqe f tt;E k d k nB[; oB

j[zd k j?< 5) w[d ok d k t or h eoB fe t/A eh sk i k ;e dk j?<

25 a25 a25 a25 a g km^6 g km^6 g km^6 g km^6 p?f ezr ^;?AN ob p ?Ae ns / tk g oe p ?Ae p?f ezr ^;?AN ob p ?Ae ns / tk g oe p ?Ae p?f ezr ^;?AN ob p ?Ae ns / tk g oe p ?Ae p?f ezr ^;?AN ob p ?Ae ns / tk g oe p ?Ae

1 ) p ?A e fe; B{z efjzd/ jB. t kg oe p ?eK d / e zwK d k to BD eo'< 2) tg koe p ?/Ae s' eh G kt j? . tg koe p?e K d/ w[Zy ezw K dk to BD eo'< 3) tkg oe p ?Ae T[BZsh ns/ ft ek; d h g qfe qnk ftZu fe t/A :'r d kB fdzd / jB< 4) tkg oe p ?e K d/ r "D ezw ns/ ; w kfie e zwK d k to BD eo'< 5) e/Ad oh p ?Ae s'A eh Gkt j?.e /Adoh p ?Ae d[nkok eh s/ i kD tkb / ekoi K d k t oBD e o'< 6) e/Ad oh p ?Ae dh w"df oe Bhsh d/ w[Zy T [g oeD e h jB< 7) e/Ad oh p ?Ae n s/ tg koe p ?A eK ftZu eh n zso j B< 8) G ko sh p ?fezr g qDkb h ftZu nk X[f Be w jZs tg {oB ;[X ko K d k to BD eo'< 9) e/Ad oh p ?Ae w [dok dh g {osh ik n oE ftt;E k ftZu ;a ky d / g qtkj B{z fet/A fB: zso D eodk j?< 1 0) nk X[f Be p ?fezr d[n kok T[ g b Zp X w[Zy ; j{b sK d k t oBD eo'< 11 ) G ko sh p ?Ae g qDkb h ftZu eh ;[X ko j'J / jB<

26 a26 a26 a26 a ; oek oh pi N ns / noE ft t; E k ; oek oh pi N ns / noE ft t; E k ; oek oh pi N ns / noE ft t; E k ; oek oh pi N ns / noE ft t; E k

1 ) ;oek oh p iaN eh j?. ;o ekoh p iN d / w [Zy T[d/; aK d k t oBD e o'< 2) p iN s'A eh Gkt j? , p iN d k noE f tt;E k s/ eh g qGkt g ?Adk j?< 3) ;zs[fb s pi aN s'A eh g kt j?. f J; d / r [D ns/ n"r [D dk to BD eo'< 4) p iaN d h ; zou BK n s/ sZs K dk toD B eo'< 5) p iaN y ou s' e h Gkt j? , nk X[f Be n oE f tt;E k f tZu ;oek o d/ y ou d k eh wjZst j?<

88

6) p iaN x kN/ dh g f oG k;a k fd U.tZy^2 g aeko d/ pi N xkf Nn K d k t oBD eo'< 7) ;otiBe yofun k dh n K fe ;w K fejVh nK f ejVhn K jB, fJZe u zrh noE ftt; Ek ftZu

;otiBe yofun K d k eh wjZst j?< 8) fG zB^f GzB pi aN xkf Nn K Bz{ fet/A fB:zsfo s e hsk i k ;e dk j?< 9) ;oek o dh G {fw ek Bz{ x N kT[D s'A eh G kt j?, fJ ; d/ eh g qGkt jB<