gowari jnan

ئازادى بؤ ذن بةختيارى بؤ كؤمةأل

ذنان طؤظارَيكى شياشى ـ فةرهةنطىء شآ مانط جارَيك كؤمةآليةتية كة

يةكيةتيى ذنانى دَيموكراتى كوردشتانى ئَيران دةرى دةكات

2011ــ شَيثتامربى 1390خةرمانانى

33ذمارةى هَيرؤ جةَلديانى: شةرنووشةر

:دةشتةى بةرَيوةبةريى طؤظار ئَيلوام ضايضى ضهوور قادرى

ئازاد كوردى

:ذنان لةشةر شايتwww.kurdistanmedia.com

www.pdki.org www.yjdki.com

[email protected]

:ئيمةيلى طؤظارى ذنان[email protected]

"بؤ بةختياريى كؤمةأل " راديؤيىئيمةيلى بةرنامةى[email protected]

نامةء نووشراوةكانتان لة رَيطاى كؤميتةكانى يةكيةتيى ذنانى دَيموكراتى كوردشتانى ئَيرانء بهكةء

نوَيهةرايةتييةكانى حيسبى دَيموكراتى كوردشتانى ئَيران لة كوردشتانء دةرةوةى وآلت، بؤ طؤظارى ذنان

.بهَيرن

ئَيلوام ضايضى: ديسايهى بةرطء مؤنتاذ مةحبوبة ئيبتكار: تايث

2 شةروتار

15نرخى ئازادى

18يةظجةيظني لةطةأل ئارياكؤ رةحيمي

شةثؤلَيَكى نويَى شةركووت دذ بة ضاالكانى بسوتهةوةى 12ذناى

8ذناى، داياتوو و ئةركةكانياى لة ئيَراى

ثيَطةى ذى لة نيَواى بريى فةلصةفةى ليربِالَييةت و 4ماركصيصتدا

http://www.kurdistanmedia.com/

http://www.pdk/

mailto:[email protected]



‏‏

21كؤمارى ئيصالمى يؤكارى ثةرةشةندنى لةشفرِؤشى ذناى

26بةناوبانطرتيو ذنى شياشةتظانى ئةفغانصتاى

28ثيَطة و رةوشى ذنى كورد لة شوورية

لةمجةرةكانى بةردةم بةشداريى شياشيى ذناى 30

32دياردةيةك بة ناو شيغة

34خؤكوذى و يؤكارةكانى لة ميَرمهداآلندا

44 وةرزش

52كارء ضاالكى

كرماجنى

49ئةدةبء يونةر

ضاالكيَكى مافى ذناى لة شارى مةريواى 36

39ئايا ذناى ثيَويصتياى بة ياوذيو يةية؟

41ذناى لة خةبات و شؤرِش

2

گۆڤاری ژنان، ژمارەی 33 ـ خەرمانانی 1390




لە كۆمەڵگا نێو بنەڕەتی هێزێكی وەك ژنان نەقشی و بەشداری جواڵنەوەی ئازادیخوازانی گەالنی ئێران دا، لە مێژووی ئەو واڵتە بەرچاو و رێكخراو پێكهاتنی بە مەشروتیيەت بزووتنەوەی دوای لە بووە، تایبەت ڕێكخراوەی پێكهێنانی بە ئەوانیش سیاسییەكان حیزبە

بەخۆیان هاتنە نێو گۆڕپانی خەباتی مەدەنی و سیاسییەوە.لە یەك شۆڕشە و بزووتنەوە بوارەكانی لەهەموو بەشدارییە ئەو دوای یەكەكانی گەالنی ئێران تا دەگاتە ئەو سەردەمە چاالكانە بووە و كارلێكەری لە نێو كۆمەڵگای ئێرانی دا پێكهێناوە و ژنانی لە نێو نێو هاتنە پیاوان شانی بە شان و دەر هێنایە ماڵ نێو قەفەسی

مەیدانی خەباتەوە.بەرەو پێش كوردەواریشدا كۆمەڵگای نێو لە بەرە بەرە ڕەوتە ئەو لە بەرەو پێشبردنی داوای چووە و ژنانی كوردیش نەقشی باشیان ماف و ویستەكانیان لە چوارچێوەی ڕێكخراوی مەدەنی و سیاسی و فەرهەنگی دا گیڕاوە و ئێستا بەخۆشییەوە ژنانی كوردیش تاڕادەیەك قبووڵ كۆمەڵگا نێو بەربەستەكانی و قەید چیتر كە تێگەیشتوون نێو لە خۆیان جێی تێگەیشتوویەوە، و بەخۆپێگەیاندن و نەكەن

كۆمەڵگادا بكەنەوە.لە دوای دامەزرانی كۆماری كوردستان لە ساڵی 1324ی هەتاوی لە شاری مهاباددا، ڕێكخراوەی ژنانی دێموكرات دامەزرا و نەخشی خۆیان لە چەند بواری مەدەنی و فەرهەنگیدا نیشان دا و بەردەوام بوون لە تێكۆشان و لە هەموو بوارەكانی خەباتی میللی دێموكراتیكی گەلی

كورددا شان بەشانی پیاوەكان درێژەیان بە خەبات داوە.لە ڕەوتی شۆڕشی ساڵی 1357ی هەتاوی لە ئێران ژنان نەخشی زۆر بەرچاو و چاالكانەیان لە خۆپیشاندانەكان و باڵوكردنەوەی تراكت و دروشم هەبوو، بۆ گەیشتن بە ئازادی و مافی بەرامبەر لە نیوكۆمەڵگادا و مافە سیاسی و نەتەوایەتییەكان، قوربانیان داوە و كەوتونەتە بەر

هێرشی هێزە ئەمنییەتی و نیزامییەكانی ڕژێمی پێشوو.بەدوای سەركەوتنی شۆڕشی مەزنی گەالنی ئێران لە ساڵی 1357دا، و تێپەڕبوونی سی و سێ ساڵ بەسەر دەسەاڵتداری كۆماری ئیسالمیەوە، ئێرانی، گەالنی كۆمەڵگای نەگەیشتنی ئامانج بە لەگەڵ هاوتەریب لێ ئەویشیان بوو، هەیان دا پێش لە مافەی بەشە ئەو ژنانیش ژن، لە سەر ئیسالمی كۆماری بیرۆكەی سیستمی و كرا بەربەست هزرێكی دواكەوتوانە و پڕ قەید و بەند بۆ ژنان بوو و نەریتە كۆنە كەرەسەیەكی وەك ژن و كردەوە زیندوو ژن لەسەر دواكەوتووكان خێراكانی ئاڵوگۆڕ بەهۆی بەاڵم هێنا، حیساب بە پیاو بۆ نێوماڵ جیهانی و كاریگەری لەسەر كۆمەڵگای ئێران بە تایبەت ژنان، ژنان بە سازدانی كەمپین و خۆپیشاندان و خۆپێگەیاندن لە باری زانستیيەوە، خەباتێكی ئیسالمی كۆماری بۆچوونەی و بیرۆكە ئەو دژی بە بێوچانیان دەستپێكرد، كە رژیمی ناچار بە هیندێك پاشەكشە كرد و

ژنان هاتنە نێو گۆڕەپانی كاروباری كۆمەڵگا و ئیدارات و...بە پێی ئامارەكانی وەزارەتی پەروەردەی عالی ئێران سااڵنە ژمارەی زیاتری ئەو كەسانی بۆ نێو زانستگاكان دەردەچن و یان زانستگاكان

بە سەركەوتوویی و پلەی باشەوە تێدەپەڕێنن ژنانن.هەروەها لە كاری فەرهەنگی و كۆمەاڵیەتی و ئیدارەیی، ژنان نەخشی بوون. سەركەوتووتر و داوە نیشان خۆ لە پیاو لە بەرچاوتریان پوتانسیلەی لەو ئەوەی جێی لە ئیسالمی كۆماری پێچەوانەوە بە ڕێسای و یاسا هەندێك بەدانانی وەربگرن، لێ باشی كەڵكی ژنان

بە تەنانەت و داناوە ژنان بۆ زیاتریان بەربەستی دواكەوتووانە، ڕاشكاوی لە زمانی بەرپرسانی دەرەجە یەكەمی رێژیم باڵوكراوەتەوە بۆ چوون و كۆمەاڵیەتی كاروباری لە ژنان بەشداریی رێژەی كە پیاوان لە مندااڵن لە ژنان چینی كرێتەوە، كەم زانستگاكان نێو جیاكەونەوە، لە كوردستانەوە تا هەموو بوارەكانی ئیداری و پزیشكی

و وەرزشی و فەرهەنگی و ...بەاڵم پەرەیان بۆ بەشداری ژنان لە نێو بەشە ئەمنییەتی و نیزامییەكانی بۆ داوە، ژنان.. لێكۆڵینەوەی و پۆلیس و بەسیج خواهرانی وەك ژنانمان دەتوانن نەخش بگێڕن و كاریان پێ لە ئەوەش ئەو بەشە بدرێ، كە بە تەواوی لە هەموو بوارێكەوە بە دڵی ئەوان هەڵسوكەوت بكەن و ئەو مەرجە ئیسالمییانەیان تێدا بێت كە ئەوان باوەڕیان پێی

هەیە.لە و ئێران سەرانسەری لە ژنان ڕێكخراوی ژێر لە ژنان بەاڵم ژمارەی ئێستا و داوە درێژەیان خەبات بە ئێرانیشدا كوردستانی لە و كردووە خەباتیان ژن مافەكانی بۆ خەباتگێڕانەی ژنە ئەو بەندیخانەكانی كۆماری ئیسالمی دان كەمتر لە پیاوان نین رێژیم بۆ وایان سازكردن، بەربەست و هەڕەشە بە ژنان، كردنی چاوترسێن ببن رێژیم دواكەوتوانەكەی سیاسەتە و ویست تەسلیمی لێدەكەن بكەن، دەستبەسەریان دا، نیشان بەرهەڵستكاریان ئەگەریش و ئەشكەنجەیان كەن، حوكمی درێژخایەنیان بۆ ببڕنەوە و تەنانەت لە ژینگە دووریان خەنەوە و ئێعدامیان بكەن. كە لەو نموونانە زۆرمان

هەن و ئێمە لە گۆڤارەكەماندا خستومانە بەر نەزەری خوێنەرانەوە.پشت بە ئێران كوردستانی ژنانی پێكردنە، ئاماژە جێی ئەوەی لە هەر كوردستاندا لە بزووتنەوەی سیاسی خەباتی بە ئەستووری یەكەم ڕۆژەكانی هاتنە سەركاری دەسەاڵتدارانی ئەو رێژیمە، بە دژی



3



بیرۆكە و هزری دواكەوتوانەیان ڕاوەستان، بە دوای فتوای جیهادی خومەینی لە 28ی گەالوێژی 1358 بۆ سەر گەلی كورد لە كوردستانی ئێران، ژنان شان بە شانی پیاوەكان بە هەموو شێوەیەك لە شەڕی بەرگری لە ماف و نامووس و كەرامەتی ئینسانی خۆیان بەشدارییان بەشێوەیەكی ئێستاش كە حوكمی جیهادەكەی خومەینی تا و كرد دیكە لەسەر گەلی كورد بەڕێوەدەچێت، لە گۆڕەپانی خەباتدا ماون. برینە ئەو و كرد سوتاو جەرگ دایكی هەزاران دڵی جیهادە ئەوە

ئێستاش لە نێو دڵی دایكانی كورد ماوەتەوە و سارێژ نەبۆتەوە.هاتووە، جیهاندا بەسەر زۆر ئاڵوگۆڕی ساڵ سێ و سی دوای تەواو رۆژئاوا و رۆژهەاڵت جەمسەری دوو نێوان ساردی شەڕی بووە، دیواری برلین رووخا، چەندین نەتەوەی بێ بەش لە مافەكانی دەوڵەتی و دەسەاڵت خاوەن بوونە و وەرگرت خۆیانسەربەخۆییان نیلۆن ماندل ئافریقای باشوور كۆتایی پێهات و سەربەخۆ. كێشەی دوای دەیان ساڵ لە زیندانی ملهوڕی دیكتاتۆری و رەگەزپەرستی دا وێرانكەری بینی، شەڕی ماڵ بە چاو ئازادی گەلەكەی و بوو ئازاد ژەهرینەكەی جامە خواردنەوەی بەدوای عێراق و ئێران ساڵەی 8بوون، جەهانی بە و گەڕانەوە و گلۆبالیزم بوو، تەواو خومەینی راگەیاندن كەرەسەی تێكنۆلۆژی، خێرایی بە پێشكەوتنی هۆی بە نزیك لێك نەكراو چاوەڕوان شێوەیەكی بە مرۆڤەكانی پەیوەندی كردووەتەووە، و ئەو نزیكایەتییە لە نێو ماڵ و شوێنی كار و لە هەموو جێگایەكەوە، بە هۆی كەرەسەیەكی بچووكی وەك موبایل و ئینتێرنێت و كەناڵی ئاسمانی تلویزیونیەوە، ئیمكانی زۆر ئاسان كردووە و دیارە ئەو ئاڵوگۆڕانە كارلێكەری لە سەر زۆربەی نیزامە سیاسی و دەوڵەتی ئاڵوگۆڕانە ئەو ناوەراست لە ڕۆژهەاڵتی بووە، و مودیریەتی جیهان

بەرچاو بوون و بەردەوامە.

بەاڵم بە پێچەوانە دەسەاڵتدارانی كۆماری ئیسالمی ئەو چاویلكە رەشە و لۆكەیەی كە سی و دوو ساڵ لەوە و پێش لە چاو و گوێیان كردبوو، دەرنەهێناوە و بە بێ گرینگیدان بەو هەمووە نارەزایەتییە و دژایەتی

خەڵكی ئێران، درێژەیان بە سیاسەتە كۆنەپەرستانەكەیان داوە.لەگەڵ ئەو هەمووە فشار و توندوتیژیەی رێژیمی دەسەاڵتدار، خەڵكی چوونەتە و رێكخستووە رەوتەكان و ئاڵوگۆڕ لەگەڵ خۆیان ئێران قوتابخانە، مامۆستایانی و ژنان خوێندكاری، بزووتنەوەكانی پێش، سەریان دوایی دا ساڵەی چەند لەو ئایینی زانایانی و رووناكبیران دروشمەكانی قۆناغ چەند تێپەڕكردنی دوای ڕەوتە ئەم هەڵداوە. رادیكاڵتر بووە و ئێستا دروشم، دژی دیكتاتۆر و ویالیەتی فەقیە و

البردنی یاسا و ڕێسا كۆنەكانە.یەكێك لە هەرە بزووتنەوە كرینگەكانی كە بە دژی رێژیم لە ئارادایە، بزووتنەوەی جەماوەری ژنانە كە پشت رێژیمی وەلەرزە خستووە و بۆیە ئێستا رادەی ژنانی بەندكراو لە چاڵەرەشەكانی كۆماری ئیسالمی

كەومتر لە پیاوان نیە.هەروەك ئاماژەی پێكرا سەرەڕای هەموو بەند و ئاستەنگەكانی رێژیم كە بۆ ژنانی پێك هێناوە، خۆراگری و كۆڵنەدانی ژنان بە دژی رێژیم كە رێگایەك و جێگا لەهەر بیانوویەك هەر بە و بووە رادیكاڵتر دەرەتانیان بۆ برەخسێت، دەنگی ماف ویستی و ئازادیخوازیی خۆیان

بەرز دەكەنەوە.ئیسالمی كۆماری جار 30 ساڵەدا، سێ و سی ئەو ماوەی لە ئێران لە الیەن كۆمسیۆنی دیفاع لە مافی مرۆڤ رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكانەوە، بە پێشێلكاری مافی مرۆڤ تاوانبار كراوە، تا ئێستا 87 نموونە سەنگساركردنی ژنان تۆمار كراوە، لە حاڵەتێكدا تا ئێستا نزیك بە 150 كەس لە ژێر سەنگساردا گیانیان لە دەست داوە یان

چاوەڕوانی سەنگساركردنن.هەروەها سەدان كچ بە تاوانی سیاسی، لە سێدارە دراون یان ئێعدام ژنان ئیسالمی دا كۆماری چاڵەڕەشەكانی نێو لە ئێستاش كراون. لە ناحەقی بە حوكمی یان درێژماوە زیندانی كە هەن كچانێك و

سێدارەدانیان بەسەردا سەپاوە.بە دەتوانێ توندوتیژیەوە و ستەمە و زوڵم هەموو بەم رێژیم ئایا

دەسەاڵتی خۆی درێژە بدات؟ئایا لە بەرامبەر ئەو زوڵم و ستەمەدا بێدەنگی ڕەوایە؟

و توتالیتەر رێژیمە داوە، نیشانی ساڵە چەند ئەو ئەزموونی دیكتاتۆرەكان، نەیانتوانیوە لە بەرانبەر هێزی یەكگرتووی كۆمەاڵنی

خەڵكدا خۆڕاگر بن و تەخت و بەختیان ڕووخاوە.و ئێران خەڵكی مەدەنی خەباتی ڕابردووی ساڵی چەند ماوەی لە بەتایبەت بزووتنەوەی مەدەنی ژنان، چەند كەمپەینی جۆراوجۆریان لێ پشتگیریمان ئێمە بەردەوامی بە بوارەدا لەو و وەڕێ خستووە

كردوون.قوتابخانە و دەستپێكردنەوەی هاوین وەرزی كۆتایی بەرەبەرەی لە خوێندكارە و قوتابی هەموو لە پیرۆزبایی وێڕای زانستگاكان و مێشكی ئەوەی بۆ دەكەین مامۆستایان لە داوا خۆشەویستەكان، جاران لە پتر بێ، زانست لە پڕ داهاتوو بۆ خوێندكار و قوتابی هەوڵ و كۆششی خۆیان بەكاربێنن بۆ ئەوەی نەسلی داهاتوومان بە

دەستێكی پڕ و پسپۆرانە كۆمەڵگاكەمان بەرەو پێش بەرن.

4





و: حەیدەرعەبدوڵاڵ شیخ وەسانی

پێگەى ژن لە نێوان بیری فەلسەفەی لیبڕالیيەت و ماركسیستدا

بیری فەلسەفی بەهەردوو قوتابخانەكەیەوە ـ لیبڕالیەت و ماركسیستدا ـ بە هەموو بوارەكانی سیاسی، ئابووری، رۆشنبیری، كۆمەاڵیەتی، داوە، ژن دۆزی بە گرنگی زۆر تا كەم مرۆڤناسی، سایكۆلۆژی، هەرچەند لە واقیع دا جیاوازێكی ڕون و ئاشكرا لە نێوان سروشت و

ئاڕاستەی ئەم دوو فيكرەدا سەری هەڵداوە!گەر تەماشەی كۆماری ئەفالتون بكەین دەبینین پێگەو حاڵی ژن لە ناتەواو مرۆڤێكی ژن ئەو الی چونكە دایە، كۆیلەبوون پلەی خوار و چەسپاو لەژن دا ژنیەتی سروشتی دەڵێت: ئەفاڵتون ناقیسە. و گۆڕانكاریانەی ئەو هەموو بارەی لە كە مانایەی بەو نەلەخشاوە، سەرهەڵدانی لە پێش ئەمە خامۆشە. كایەوە، دێنە كۆمەڵگادا لە ناتەواو بە ژنیان ئاینیش بەهەمان شێوە ئایینەكانە. دواتر كلتوری و ناقیس لە قەڵەم داوە، چونكە بە بڕوای ئایینی ژنان لە پەراسوی خوار دروست كراون و جەستەیان سنبولی خەتاو تاوانە، دیارە فيكری فەلسەفە لەبارەی ژنان قۆناغ بە قۆناغی مێژوو گۆڕانی بەسەرداهات و گەشەی سەند، فيكری ئاینیش بۆ هەر چاخێكی نوێ ئازەنتی و

راڤەی جۆر بەجۆری بۆ كراو لەم بارەوە بەرەو پێش هەنگاوی نا.خوێنەری بەڕێز: ئەم بابەتەی بەردەستت كە لە مەڕ پێگەی ژنانە لە فكری فەلسەفەدا لەسەر دوو قوتابخانەی سەرەكی فەلسەفی هاوچەرخ دەوەستێت: ئەوانیش بريتین لە قوتابخانەی لیبڕاڵیيەت و قوتابخانەی

ماركسیست. وەك ئاشكرایە فەلسەفە سەرقاڵی دۆزو كارە ریشەیەكانی خۆی بووە كۆمەڵ ناوەڕۆك، هۆشیاری، وەك مرۆڤ، بوونی بە پەیوەستن كە و پەیوەندی نێوان مرۆڤەكان. لەپەراوێزی ئەم كارگەلەش كۆمەڵێك نێوانیان جیاوازیيەكانی و پیاو و ژن سروشتی لەبارەی گریمانی ىوروژاندوە، جیاوازیەك كە ناكرێ لە كۆمەڵگادا هەروا سانا بەسەری

دا دەرباز بین.ژن لەڕوانگەی لیبڕالیيەت

لەلیبڕاڵیيەتدا جیاوازی لە نێوان ژن و پیاو نەكراوە، بەڕەنگێك خودی ژن هاوڕەنگ و هەماهەنگە لەگەڵ هەموو ئەو بیرو بەهایانەی ئاڕاستەی ئەو هەڵگریەتی، مرۆڤ تاكی میتافیزكی و ئەخالقی و مەعریفی



5



مرۆڤەی لە كۆمەڵگادا لەگەڵ تاكەكانی تری مرۆڤ ژیان بەسەر دەبات بیری لە تاك دایە. لەكۆشش داخوازیيەكانی و بەرژەوەندی بۆ و لیبڕاڵیيەتدا مرۆڤە وەك چوون یەكە ئەو مرۆڤە پیاو بێت یان ژن، وەك ئاشكرایە لیبڕاڵیەت لەگەڵ سەرهەڵدانی ڕژێمی سەرمایەداری هاتە كایەوە، بانگەشەی پاراستنی ئازادی گشتی و مەدەنیەتی كرد، وەك ئازادی رادەربڕین بەبێ هیچ كۆت و بەندێك، لەگۆشەنیگای لیبڕالیيەت وجودیەتی تاك پێش وجودیەتی كۆمەڵكایە، چونكە كۆمەڵگا پێكهاتەی

تاكە ئازادەكانە، تاك بەسروشتی بونەوەرێكی خۆی خۆڕسكی هەمیشە بەخۆیە، سەر ئازادو بەسەر بێت گاریگەر دەیەوێت بەرژەوندی بەدوای ئاوانیتر، دەگەڕێت، تایبەتدا سوودی و ئازادی خۆی تا ئەو پەڕی پیادە ئازادی لەگەڵ بەمەرجێك دەكا، خەڵكیتر تێك نەگیرێ و گۆبەندی

كۆمەاڵیەتی لێ نەكەوێتەوە.پێناسەكەیدا لە لیبڕالیەت لەجوغزی تاك متافیزكییە، و سەربەست كائینێكی دا ئەمەش هەر سەربەخۆیە، كۆمەڵگایە، بناغەی بنچینەو مەعریفە ڕوانگەی لە هەروەها لە عەقاڵنییە، بونەوەرێكی تاك پاپەند سیاسیشەوە ڕوانگەی ئەم بەمەرجێك بەدەستەاڵتە ئارزومەندانە بە دەستەاڵتە

ڕەزامەندی لەسەر درابێ .ئەو سایەی لەژێر لیبڕاڵیيەت ڕێبازەی كەدایناوە عەقڵی مرۆڤ كاتدا لەهەمان دەكات، ئازاد جیاوازەكان باوڕە بیرو دژی

ناوەستێتەوە.ئەم لەپاڵ لیبڕاڵی ژنانی بزاڤی دەبن، لەدایك بەینەدا و كەین كۆمەڵێك دەكەن هەست كاتێك لە بەژنان سەبارەت الواز خاڵی

هێندێك بەڕادەیەك دەكەون، بەرچاو لیبڕالیيەتدا فكری رێكخستنی تۆمەتبار پیاوساالری بە لیبڕالیەتیان قوتابخانەی ڕادیكاڵ ژنانی لە

دەكرد.لێرە پرسیارێك دێتە ئاراوە، گەر لیبڕالیيەت لەباس و خواسی ژندا ڕۆشن بوایە، و بۆ خواست و پێداویستییەكانیان روون و ئاشكرابووایە؟ یاخود بەپێچەوانەوە ئەگەر پاپەندوبوونی بناغەی ژنان بە لیبڕالیەتەوە كارێكی خراپ و دژوار بووایە؟، واتە: گەر هەریەك لەم دوو ڕەوتە ژنانی )بزاڤی بەناوی فيكری تەوژمێكی هەرگیز بوایە بەرجەستە

لیبڕاڵ( دروست نەدەبوو.دەتوانین لێرەدا دەسكەوتی بزاڤی ژنانی لیبڕاڵی بۆ فيكری شۆڕشی

نەهزەوی پیاوانی بیریار بگەڕێنینەوە، كە لەچاخی بیستە مدا بایەخێكی زۆریان بەدۆزی ژنان داوە، لەگەڵ بوونی هەمەجۆری فيكرگەلێك لێرەو لەوێ ، لە )زینب فواز( وە بۆ )محمد عەبدە( و )ملیك حفنی ناسیف( لە )قاسم ئەمین( وە تاكو )پێغەمبەرایەتی موسی( لە )می زیادە( تا )دریە شفیق(. لەگەڵ سەرهەڵدانی ئەم بزاڤەش لە چەقی ژنانی لیبڕاڵ مەیلێكی بەهێزتر دەردەكەوێ بۆ ڕامان لەجیاوازیە بایەلۆژیەكان، لە سۆنگەی كۆمەاڵیەتی بوونی نێوان ژن و پیاو، كە گوایە ژن لەدواوەیە و كەش لەدروستكردنی كۆمەاڵیەتی، هەڵكەوتەكانی هیچ تێڕمانە ئەم بەڕەنگێك لە بایەخی ژن كەم ناكاتەوە، هیچ خۆی لە جیاوازیە عەقڵی

و ئەخالقیيەكان ناگەێنێت.ئەم مەیلە لەمەودوا بەڵگەێكی لە ڕەخنەگرتن بۆ بەهێزە لیبڕڵیيەت و بەلەرزە خستنی لیبڕاڵی بەهێزی بنچینەێكی سەنترو تاك " كەدەڵێت: هەموویان تاكەكان ناوەندە، یەكسانن" پیاوەوە و بەژن هەڵكەوتە و بار كەچی و ئابووری ـ كۆمەاڵیەتی پەراوێز تاكەكانی سیاسی، خستووە، ڕاستەوخۆ بەدووری و كێبڕكێ لەجیهانی گرتوون دونیای و فەردیيەت ئازادی

یەكسانی.زۆربەی لیبڕالیست باوكى دەخاتەوە، دوور لەكار ژنان بارو ئەو دەرەنجامی ئەمەش كۆمەاڵیەتیيەی هەڵكەوتە قەیرانی واتە: تێیكەوتووە

ئابووری سیاسی،ڕەخنە عەرەبی توێژەرێكی دەگرێ فەردیەت لەچەمكی بە )نێرساالری دەڵێ : و خەتێكی پان لەسەر فردیيەت كلتووری سەربەخۆ تاكی چەمكی ( دەلێت: یەكێكیتر نوسراوە( نێرینەیە( هەر بۆیە چەمكی سەربەخۆیی مەترسێكی گەورە بەرامبەر قۆناغەكانی هەڵقواڵوی چەمكە ئەم چونكە دەكات، درووست ژنان ژیانی پیاوە، لە سیاقی ژیانی پیاو گەشەی كردووە، ژن لەسوودەكانی بێ بەشە. لێرەوە دەگەینە ڕەخنەگرتن لە ئیشتڕاكیەتی لیبڕاڵی، ژنان و هەژاران و چینەكانی تری كۆمەڵگا بەردەوام كۆت و بەند كراون، لە

هەموو بوارەكانی ژیانیان دەست بەسەر ئازادیەكانیان گیراوە. و سۆڤیەت یەكیەتيی هێنانی هەرەس دوای لیبڕالیيەت فەلسەفەی دەوڵەتی سیسبوونی و ئیشتیڕاكیيەت عەسكەرتاریەتی داڕوخانی ڕەفاهیەت هاتە كایەوە، زانا پێشكەوتوەكانی كۆمەاڵیەتی و ئابووری،

6





لیبڕالیيەتی نوێیان بە كێوی و هەمەجیەت پەسن كردووە، كەتەنها لەسەر پەرستنی بازاڕو تاكگەرای لەنگەر دەگرێت.

لیبڕاڵیيەت تاك نەك كۆمەڵگا بەبەر پرسی سەرەكی دەزانێت لەبارەی هەموو هەل و مەرج پێشهاتەكانی ژیانی خۆی، لە بارودۆخی هەژاری

ئەگەر هەژاربێ ، لە بارودۆخی دوڵەمەندی ئەگەر دوڵەمەند بێ ...ئەم لیبڕالیەتە نوێ یە هاودەنگە لەگەڵ بیردۆزەی )داروین( سەبارەت بە هەڵبژاردنی سروشت، دەرنجامی سەرەتایی ئەم لیبڕاڵیيە دەركەوتنی دیاردەی هەژاری و نەخوێندەواری ژنان بوو بەشێوەیەكی بەرفراوان، دەستەیەك دەبات، ناوی ژنۆقڕات )نسوقرات( بە )خدیجە سفوت( دامەزراوە لەڕێگەی قۆستوەتەوەو هەڵەیان ئەم لیبڕالیستەكان لە دراوی سندوقی و، نێودەڵەتی بانكی وەك: نێودەوڵەتیيەكان بۆ سیاسەتی دەستەیە ئەم وەرگرتووە، و... سودیان دەڵەتی نێو كەس لەهەموو بەرتەسكەكەیان ئازادیە و تاكگەرای بە لیبڕالیەت دەخەنە نەناسراو لەژنانی كۆمەڵێك دەروێشانەترن، و گەرم خوێن هەموو كردنی دوژمنایەتی و ڕكەبەرایەتی بۆ ژنان، هەموو شوێن كەمە لەبارەی لەحەفتاكانەوە هەر ژنۆقڕاتییە ئەم جیهان. پیاوانی ژنانێكی بژاردە و تایبەت ڕێبازێكی تایبەت بەخۆی گرتوەتەبەر، ئەم كەمە ژنە تایبەت و بژاردانەش ڕەفتاریان وایە تەنها لەگەڵ كۆمەڵەو گروپە شازەكان بەشداری دەكەن، ڕێڕەو و بەرنامەی ئەم ژنۆقڕاتانە دروشمكردنی ژنساالرییە، ئەمەش بەپاڵپشتی دەستەاڵت و سەرمایەو شێوازی ژیان گوزەران و بەخشینی پول و سامان بە كەمایەتێكی كەم

لە ژن و پیاوان. ژن لەڕوانگەی ماركسیستدا

كتێبێك كە گرنگ و جێگەی بایەخ پێدان بێت بۆئەم باسە، نووسراو و تیئۆرە ڕێكخەرەكانی ماركسی لەخۆگرتبێ، كتێبەكەی "لفرید ریك إنجلز"ە بەناوی )بنچینەی خێزان و پاشایەتی تایبەت و دەوڵەت( ئەم بنەما دەرخستنی بۆ دەبەستی كتێبە بەم پشت ئێمە توێژینەوەی گشتیەكان لە باسی چەوساندنەوەی ژنان و مل پێ كەچ كردنیان، ئەم كۆمەڵگا دابەشكردنی و تایبەت پاشایەتی لەگەڵ ماركسیە تەوژمە بۆسەر چەند چینێك هاتە گۆڕەپانی ژیان و هەرەسی بەدۆزی ژنان

هێنا. زەرورەتی بۆ گشتیر كۆمەاڵیەتی كردەیەكی لەمیانەی ماركسیست ژیان، لە ژێر سایەی سیستەمی سەرمایەداری و كردەی وەبەرهێنان، لەكاتێكدا مرۆڤایەتی خۆی نوێ هاتەكایەوە، بەاڵم سەیر لەوەدایە دەكاتەوە، هەروەها بەرهەمهێنانی خۆی دوو بارە دەكاتەوە جۆرێكی ترە، واتە: )بانێكەو دوو هەوایە( ئەوان دەڵێن لەدایك بوونی منداڵ و گەش ونما پێ كردنیان كارێكی تایبەتە و خێزان پێ یەوە هەڵدەستێت، لەژێر سێبەری ئەم بیرۆكەیە مل پێكەچكردنی ژنان دەس پێ دەكات، ئەمەش بەهۆی بوونی ئەم دوو فاقیەو هاودژیە كە لەنێوان ئەم دوو

شێوازە بۆ وەبەرهێنان دەردەكەوێت. بۆیە دەتوانین بڵێین ئەم شێوازە ڕاستەو خۆ گوزارشتەلە ماركسیەت: كە ناتوانن لە پێناو ئازادی ژنان لەكۆت و زنجیری كۆمەاڵیەتی دەس بەوە دان دەبێ ئەمەش سەرباری بن، خۆیان سەرمایەی بەرداری دابنێین كە ماركسیەت تەنها بەتەفسیری زاناێك ڕون نابێتەوە، بەڵكو ماركسیەت لەمیانەی ئەو كێبڕكێ و دژایەتیيەی كۆمەڵگەی سەرمایەدار گۆڕانكاری بۆ مەرجەكانی هۆكارو لەڕێگای هەروەها دەژێت، تیایدا زێدەتر ڕۆشەن دەبێتەوە، ئەو شێوە گۆڕانكاریەی وەك زەرورەتێك

بەرهەمی لەگەڵ بێ هاوتا هەرقۆناغێك بێگومان دەردەخات، خۆی و دەڕوات و قۆناغێكە مێژوویی، ماددی دیالیكتیكی كۆمەڵگەیەكی لەمەودوا بێت، خایەن درێژ زەمەنیشی هەرچەند با بەسەردەچێت، ژیانیان مومارەسەكردنی بە تیئۆر هاوپەیمانانیان و كرێكار چینی مرۆڤ دەستەمۆكرنی و دەسبەسەراگرتن بۆ ئەمەش دەكەن بەراود بۆ براكەی و پیاو بۆ ژنەكەی، بە بیانوی ئەوان ئەمە چەوساندنەوە نیە، هەروەها پێویست ناكات لەپێناو ئازادی ژنان ڕاپەڕین سازكەین! لەنێو پێكردن، وباڵوەیان و چەوساندەوە ژنانیان جۆرە بەم چوارچێوەی ماڵەكانیان زیندانی كران، زۆربەی كات بێ چارەو مەفەڕ هێزێكی لەژنان كۆمەڵێك مەگەر تەنها كرد، كەچ سەریان مانەوەو و بهێنن دەست بە متمانە دەتوانن ئەوسا كەن، دروست كرێكاری بۆ هێزدار كۆمەلێكی دەبنە ئەوكاتە ڕاپەڕن، سەرمایەداری بە دژ بەرەنگاربوونەوەی چەوسانەوەو ستەم، هەرچەند هێندێك پێیان وایە ڕەحمەتی بەر ژنان گروپەكانیتری كۆمەڵەو وەك كرێكاریش ژنانی چەوسانەوە و داپڵۆسین كەوتوون، زۆربەی جاران لەكاتی هەبوونی قەیرانی ئابووری ئەوان زۆر شۆڕشگێڕو بەتاسەترن لەپیاوان! بەهەرحاڵ ڕاپەرینی كرێكاران دژ بەئیستیغاللكردن و دەستبەسەراگرتن، كلیلی پێویستە بۆیە جۆرەكانی چەوساندنەوە، هەموو بەسەر سەركەوتنە یەكەم هەنگاو كە ژنانی كریكار لە پێناو ئازادیدا هەڵیبگرن فڕێدانی لەبوارە لەماڵەكانیان، بەشدار بوونیان بێت بەرگی گۆشەگیری بێ

كۆمەاڵیەتیەكان بۆ كارو وەبەرهێنان. ئەوەی كەلێرەدا تێبینی دەكرێ ماركسیەت بەپێچەوانەی لیبڕاڵیيەت پەیوەندیە لە بەشێكە تاكیش كۆمەڵگا، دەداتە ئەولەویيەت

كۆمەاڵیەتیيەكان. گەشەكرنی ئەندازەی بە دەلێت" لەكتێبەكەیدا إنجلیز ریك فرید سەرمایە، پێگەی پیاو لەبەرامبەر ژنەكی بە هێزتر دەبێت، لەالێكی تر تەقەالو كۆشش دەكرێ لەالیەن پیاوان بۆ سود وەرگرتن لەم پێگەیە، لەبەرژەوەندی گەرایەی السایی سیستەمە ئەم گۆڕینی بۆ ئەمەش منداڵ دایە، بەاڵم ئەم گۆڕانە ناكرێ و ناشێ مادەم ڕەچەڵەك بۆالی



7



هەروەك هەڵبوەشێتەوە، مافە ئەم دەبێ بۆیە دەدرێ ، پاڵ دایك هەڵیشان وەشاندەوە..."

" سەندنەوەی ئەم مافە لەدایك زیان و نسكۆێكی مێژووییە بۆ ژنانی لەپایەی ژن دەست، گرتە لەماڵ دەستەاڵتی ڕكێفی پیاو جیهان، بەكۆیلەی كرا بوو، ژێردەست و داماو كرا، بێبەش خۆی بەرزی ئارەزوەكانی مێردەكەی، دەرەنجام بوو بە رەوشتێكی سادەو ساكار

بۆ دروستكردن و خستنەوەی منداڵ..." پیاو، كاروباری ژن و لە بوو لەمێژوودا جیاكاری یەكەم جیاكاری ڕكەبەرایەتی رێكەوتی یەكەم واتە منداڵ، هێنانی بەرهەم لەپێناو دەستی مێرد و ژن نێوان ناكۆكی لە چینەكاندا لەنێوان لەمێژوو پێكردووە، هەروەها یەكەم بەرواریشە بۆ بەكۆیلەكردنی ژنان لەالیەن بوو كۆیلەكردنی ئەوە بۆ پیاوەوە لەالیەن پیاوانەوە، ئەم هەوڵەش

ژنان بكاتە یاساێكی گشتی بۆ كۆمەڵگا. تاكایەتییە هاوسەرگیرێكی پرولیتار هاوسەرگیری قسان: پوختەی

بەمانا بنچینەكەی نەك بەواتا مێژوەكەی. گەڕانەوەی تەنها ژن ئازادی بۆ یەكەم مەرجی دەردەكەوێت لێرەدا

خودی ژنە بۆ بەرهەم هێنانی بارودۆخی كۆمەاڵیەتی. ئایە وێنای ماركسیەت چۆنە بۆ ئایندەی هاوسەرگیری كە كۆمەڵێك

بەهاو چەمكی فەلسەفی و فيكری نوێ ترازاونە نێوی؟ بەهۆی بەجۆر جۆر شتی كۆمەڵێك ئێستا »دەكرێ دەڵێ : ئنجلز دەسكەوتی سەرمایەداری لە نێو پەیوەندی ژن و پیاودا بسەپێنین، و لێكدەدرێتەوە خراپ بەشتێكی خەڵك زۆرینەی لەالی كەئەمەش نزیكە لەئاوابوون، بەاڵم ئایە چ شتێك جێگەی ئەم توخمە سەپێنراوانە ئەمە بریارلەسەر نوێ جیلی داهاتوودا لە بێگومان دەگرێتەوە؟ دەدات، واتە جیلێك لەپیاوان دێن كە ناتوانن هەرگیز ژن بەسەرمایەو بكەن، سەودا مامەڵەو فەرمانڕەوایی و كۆمەاڵیەتی هۆكارەكانی جیلێك لەژنان دێن بەهیچ شێوەیەك دەستەمۆو تەسلیمی پیاوان نابن بە ئەگەری بوونی هیچ پاساو پاڵنەرێك، تەنها ملكەچی خۆشەویستی هەقیقی دەبن، ئەوسا ئیتر ژن ناتوانێ لوتفی خۆشەویستی بنوێنێت

كاتێك گوزەرانی، و سامان دەرەنجامی لەترسی مێردەكەی لەگەڵ ئەوان دێن هیچ كارێك بەگوێرەی نەخشەی ئێستا ئەنجام نادەن...« لێرەدا هەڵوێستەیەك لەسەر ماركسی بنیاتنەر )بیربوردیو( دەكەین زاڵبوونی بە ) كرد تایبەت كتێبەكانی لە یەكێك مردنی كە پێش سەرمایەی یەكەم: كرد، زیاد چەمكی دوو لەداهێنانەكەیدا نێرینە( بەڕاشكاوی لەكتێبەكەی زۆر رۆتینی. دووەم: تووندوتیژی ڕواڵەتی. باس لە دەستەاڵتی زاڵبوون دەكات لەالیەن پیاوانەوە، دەڵێت: »ئەو ژندا بەسەر دەكات پیاو زاڵبوونی لە كەباس دامەزراوە سیستەمە دروستی ڕەواو مافێكی ستەمێكەوە جەورو و ئیمتیازات بەهەموو پیاوانە، بەبێ هێچ كێشمەكێشمێك، هەرچەند هێزوبازوی توندڕەوانە

فەزاحەتە بەاڵم هێندێكجار قبوڵە بەڵكو سروشتی شە«.هەست نیان، و نەرم و ڕۆتین بە دەبەم ناو توندوتیژیە ئەم من پێنەكراو، نەبینراو، لە ڕوانگەی جوهەریەوە بەچەند ڕێگەیەكی ڕەمزی

بۆ بەیەكگەیشتن و ئاشنابوون بەكار دێت " لەسەردەكات ئیشی )بوردیو( ترە تیئۆرێك ڕەمزی سەرمایەی بنچینەیەكی ماددییە بۆ مامەلەیەكی ڕواڵەتی، واتە: خزاندنی ئافرەتە بۆ جیهانی مامەڵەیەكی ڕۆتینی ئابووری. »بردیو« ئەو فيكرە ڕەت نێوان ماددە و ڕۆحە، دەكاتەوە كە داڕوخێنەری پردی پەیوەندی بە مێرد و ژن نێوان جیاوازی ماركسیەتەی ئەو ماركسیەت. واتە:

مەرجی هەبوونی بەرهەمی ئابووری تەفسیر دەكات، بەكورتی شكڵ و شێوازەكانی پیاوساالری بەنهێنی زۆرترو كاریگەرترن لەجیهانی ڕواڵەت، ئەم پیاو ساالریە لە رژێمی كۆمەاڵیەتی هەر واڵتێك

نەخشی بەستووەو كار دەكات بۆ داپڵۆسینی جەستەی ژنان.»بوردیو« داوا لە توێژەرو لێكۆڵەران دەكات بەردەوام بن لەسەر ئەو ڕێبازەی كە ئەو دەستی پێ كردوە، واتە دووبارە بنیاتنانەوەی مێژوو بۆ كردەی وەبەرهێنانی بەردەوام و بنیاتنانەوەیەكی بابەتیانەبۆ زاڵبوونی پیاو بەسەر ژندا، ئەمەش لەڕێگای خێزان و كليساو قوتابخانەو حیزب سیستەمە ئەم پیادەدەكرێ ، كۆمەاڵیەتی دەزگاكانی و دەوڵەت و دەبەم ناوی من كە دادەچێت قوڵ و دەكات گەشە شێوەیە بەم

بەسیستەمی باوك ساالری گشتی. دەگاتە خیزان داهاتووى بە سەبارەت »بوردیو« كۆتایدا لە لەدەستی ئازاد كۆمەڵگاێكی لە )ئینجلز( هاوشێوەی دەرەنجامێكی بێگەرد، ئیستیغاللكردن. وەك دەڵێت: »خۆشەویستی پاشایەتی و نوێ یە ڕێژەیی داهێنراوێكی خۆشەویستی، هۆنەری بۆ هۆنەرە لەمێژوودا، دانهێنانی هەر یەك بۆ ئەوی ترە، گەواهی و متمانەداریە

بەیەكتر لەسەر بنچینەی عەشق و ئەوین...« لێرەدا پێویستە ئەوە لەبیر نەكەین شؤڕشی ڕۆشنبیری الوان كە لە ئەوروپیيەكانیان تیئۆرە بیرو هەموو هەڵگیرسا كۆتایی شەستەكان نوێخواز سەریان لە گەنجانی ژور كرد، كۆمەڵە جیلێك بەرەو سەر هەڵدا بیرو بۆچونیان لەریشەوە بەرامبەر ژنان گۆڕا، ئەم شۆڕشە بووە بزاڤی ژنان لەهەموو جیهان بەڕێژەیەكی بەرچاو، مایەی نما كردنی ئەم شۆڕشە زیاتر بەهیز بوو كاتێك خەڵك زانی ئەمە سەركەوتنی بەردەم كۆسپەكانی زانیان كاتێك یاخود كۆمەڵگادا، بەسەر تاكە

تاكبوون و نەسیجی كۆمەاڵیەتی وردو خاش بوون.

سەرچاوە: المرأە وتحوالت عسر جدید

8





ژنان، داهاتوو و ئەركەكانیان لە ئێراندا

كەیهان یووسفی

شوێنە لە مودێڕن)مودێڕنیتە( بیروبۆچوونی گەشەی و پەرەگەرتن و گۆڕان دروستبوونی بۆ هۆكارێك بووە جیهاندا جیاجیاكانی گۆڕانكاری لە ئاستی كۆمەڵگا و زەینی تاكەكانی ئەو كۆمەڵگایانە و

ژیانی مرۆیی تووشی وەرچەرخانێكی بنەڕەتی كرد.گرنگیدان هەروەها و شارۆمەند)هاوواڵتی( چەمكی دایكبوونی لە هەرچی زۆرتر بە دوو چەمكی "ئازادی" و "یەكسانی" لە مانای نوێی خۆیدا بوون بە هۆی دروستبوونی قوتابخانەگەلێكی هزری كە توانی نۆرمە و یاسا زۆربەی و بكات بنەڕەتی گۆرانكاری تووشی جیهان نەریتیيەكان هەڵتەكێنێ و بۆچوونی نوێی لە شوێنیدا دابنێت. بێگومان دێموكراسی وكوو پێكهاتەیەكی سیاسی و سیستمێكی دەسەاڵتدارێتی باشترین مودێل بۆ رەچاوكردنی مافەكانی تاك، توێژەكانی كۆمەڵگا و گرووپە ئیتنیكی و هەروەها مسۆگەركردنی مافەكانی توێژێكی گەورەی

كۆمەڵگا وەكوو ژنان بووە.ئەسڵی خودموختاری تاك، وەكوو یەكێك لە بنەماكانی دێموكراسی تاكەكانی مافەكانی دابینبوونی مەڕ لە شوێنداربووە هۆكارێكی

كۆمەڵگا.لە بێگومان دەكەین، تاك مافەكانی لە باس كاتێك بۆیەش هەر هەنگاوی یەكەمدا كۆمەڵگایەكی دێموكراتیك و سیستمێكی دێموكراتیك بێت بەرچاو لە هەمیشە ئەوەشمان دەبێت و دەكرێت وێنا بۆمان كە دەسەاڵتێكی دێموكراتیك بە بێ بوونی كۆمەڵگایەكی دێموكرات ناتوانێت ببێتە هۆكاری دەستەبەر بوونی مافەكانی تاكەكانی كۆمەڵگا

خەڵەتێنەرمان جلێكی تەنیا ئێمە حاڵەتێكدا وەها لە واقعدا لە و بوونی بۆیەش هەر كردووە، كێشە لە تەژی كۆمەڵگایەكی بەر لە دەسەاڵتێكی سەقامگیریی بۆ پێویستە دێموكراتیك كۆمەڵگایەكی

دێموكراتیك.كومەڵگایەكی دێموكراتیك یان بە وتەیەكی دیكە كۆمەڵگایەكی مەدەنی و حكوومەت هاری دەسەاڵتی كونترۆڵكردنی بۆ ئامرازێكە هێز، بە ملكەچ بوونی دەسەاڵت بۆ كۆمەڵگا و یان دەتوانین وا بڵێین چاودێری

بەردەوامی خەڵك لە سەر دەسەاڵت.و گۆڕان دروستبوونی هۆی بووە و روویدا رۆژئاوا لە ئەوەیكە نێو لە و كۆمەڵگا لە نوێ هزری كامڵبوونی و گەشە گۆڕانكاری، بگۆڕێت، دەسەاڵتیش رواڵەتی توانی كە بوو كۆمەڵگادا تاكەكانی تاكەكانی كۆمەڵگا بۆ دەستەبەربوونی مافەكانی گشت بۆیەش هەر كۆمەڵگادا لە هزرە كامڵبوونی و گەشە ئەو بوونی بە پێویستمان دواكەوتوو و نەریتی بۆچوونێكی و زەین بوونی بە چونكو هەیە، دێموكراسی، ناوی ژێر لە دەسەاڵتدارێتی سیستمێكی جێگیركردنی رەنگە لە رواڵەتدا بتوانێت جێبەجێ بكرێت، بەاڵم ناتوانێت سەركەوتوو

بێت.هەربۆیەش ئێمە لە كۆتایی نیوەی سەدەی 19ی زاینی یەوە دەبینین و كۆمەڵگا بۆگۆڕینی دەبن دایك لە جۆراوجۆر بزووتنەوەگەلی كە

دەسەاڵتەكان.یەكێك لەو بزووتنەوانە بزووتنەوەی ژنانە، بزووتنەوەیەك كە خوازیاری



9



مافی یەكسانی ژنان لە كۆمەڵگا و لە بیاڤی دەسەاڵتدا بوو. مافانێك كە پێشێلكردنیان خاوەن دیرۆكێكی چەن هەزار ساڵە بوو، شارەكانی ـ دەوڵەت ئۆتۆپیای تەنانەت ئایدیاڵێكی وەكوو كە كەوناراش یۆنانی لێدەكرێت، باسی هەمیشە دێموكراسی لە بەرانبەر رەچاوكردنی مافی ژناندا هیچ هەنگاوێكی بنەڕەتيیان هەڵنەگرتبوو و هیچ بەهایەكیان بە ژنان نەدابوو و ئەوەیكە كە باسی سەردەمەدا لەو شارۆمەند وەكوو واتا نەدەگرت، لە خۆ ژنانی پێوە دەكرا ژنان وەكوو شارۆمەند بە ئەژمار نەدەهاتن و لە گشت مافە سیاسی و كومەاڵیەتی و

مەدەنيیەكانی شارۆمەندێك بێبەشبوون.لە دایكبوونی چەمكی شارۆمەندی) لە مانا نوێكەی دا( و دیاردەگەلێك وەكوو شۆڕشی و گەشە هەروەها و فەرانسە ئامریكا، و هزرییەكان قوتابخانە پەرەسەندنی هاتنەئارای چەمكانێك وەكو مافی یەكسان، و هەڵبژاردن دەنگدان، مافی ئازادی، بەشداری كۆمەاڵیەتی هاندەری ژنان بوون بۆ هاتنەدەرەوە لە بیاڤی تاكەكەسی و لە چوارچێوەی دیواری خانوو و چێشتخانە و هانەیەك بوو بۆ هاتن و بەشداری لە بیاڤی گشتی و گۆڕەپانی خەبات و تێكۆشان بۆ

وەدەستهێنانی مافەكانیان.بابەتی نێو بڕۆینە نامانهەوێت لێرەدا مێژووی ئەم دیاردەیە و هەروەك دەزانین بینراوە و بەرهەست دیاردەیەكی ئەمە كە لە زۆربەی واڵتاندا ژنان توانیویانە بە مافەكانی خۆیان بگەن)تارادەیەك نەك بە تەواوی( و لە زۆربەی شوێنەكانی دیكەش سەدەو یەك بە نزیك تێپەڕبوونی وێڕای نیو لە سەرهەڵدانی بزووتنەوەیەك بە ناوی بزووتنەوەی ژنان، هێشتا ژنان لە بەردەم

و دەوڵەتی و سیستماتیك دەستدرێژی و ستەم گوشاری و زەبر هەروەها بیرۆكەی بەرتەسك و دۆگمی زاڵ بە سەر كۆمەڵگادان و ژنان بێبەشن لە سەرەتاییترین مافەكانی خۆیانن. یەكێك لەو كۆمەڵگایانە،

ئێرانی ژێر دەسەاڵتی رێژیمی ئاخوندی كۆماری ئیسالمیە.ئەگەرچی لەسەردەمی دەسەاڵتی پاشایەتیدا هەوڵەكانی دەسەاڵت لە پێناو مودێڕنكردنەوەی كۆمەڵگادا بوو بەاڵم بە هۆی ئامادەنەبوونی بەستێنی كۆمەاڵیەتی و هەروەها بە كارهێنانی مێتۆدی هەڵە لە الیەن نادێموكراتیكی قەوارەی هەروەها و مەبەستە ئەم بۆ دەسەاڵتەوە دەسەاڵت و رێگە نەدان بە گەشە و بەهێز بوونی كۆمەڵگای مەدەنی ئەو هەوڵە رواڵەتیانە كە تەنیا بۆ نمایشدانی سیمایەكی دێموكراتیك لە كۆمەڵگای ئێران و ئەویش لە مەڕ پڕۆپاگەندەیەك لە الی رۆژئاواییەكان

بوو نەیتوانی بەرەنجامێكی ئەرێنیی لێكەوێتەوە.

و بەرەوەدوا بوو گەڕانەوەیەك ئیسالمی، كۆماری سەركاری هاتنە سڕینەوەی هێندێك لەو دەسكەوتانە كە تا رادەیەك لە رەوتی ئەو سااڵنەدا ژنان بە دەستیان هێنا بوو و پێناسەی ژن دیسانەوە بووە ئەو پێناسەیە كە نەریت و ئایین بۆیان دەكرد. پێناسەیەك كە ژن ناولێنانە زۆربەی مافەكانی لێ زەوت ناو دەبات و بەم بە )سغیر(

دەكات. شەڕێك كە هەنووكە لە كۆمەڵگای ئێراندا لە ئارادایە ) لە بواری مافی نەریتە كە دەسەاڵت نۆرم و ئایین و بەری كولتوور و ژناندا( یەك بە تەواوی پشتیوانی لێدەكات و دەیهەوێت بیپارێزێت و لەو بەریش، ژنانی پێشكەوتنخواز و بیرۆكەی نوێ و جیهانی و شەپۆلێك بە ناو مودێڕنیتە و بزووتنەوەیەك بە ناوی فێمێنیزمە كە لە پشت دەرگای كۆمەڵگای داخراوی ئێراندا خەریكی تەقاال و هەوڵدانە و رۆژ لە دوای

رۆژ بە هێزتر دەبێت.

10





هەوڵەكانی ژنان تەنیا لە بەر ئەوەیە كە چی دیكە خۆیان لە بیاڤی ئەرك لەوێ و گشتی بیاڤی نێو بێنە و نەكەن زنجیر تاكەكەسیدا لە ئەستۆ بگرن و بكەونە دەورگێڕی كە بەرەنجامەكەشی بێ گومان وەدەستهێنانی هێندێك مافە. ژنان دەیانهەوێت بە حزووریان لە نێو بیاڤی گشتیدا پێناسەی چەمكی شارۆمەند كە كۆمەڵگای نەریتی و پیاوساالر بە قازانجی پیاو پێناسەی دەكات تووشی ئاڵۆگۆڕ بكەن و ناوەڕۆك و چییەتیەكی دیكە پێ بدەن، چییەتیەك كە لە سەر بنەمای پێوەرێك وەك مرۆڤ دانرا بێت و ئەوەش بە جۆرێك لە جۆرەكان لە پاڵپشتی یاسا بەهرەمەند بكەن، كە بێگومان پاڵپشتی یاسا لە وەها شتێك واتا گۆڕانكاری لە پێكهاتەی یاسادا، بەاڵم لە كۆمەڵگایەكی وەك ئێران كە دەسەاڵت بنەمای یاسایی خۆی لە سەر ئایین دادەنێت و ئایینیش پالنێكی گشتی و كامڵ و رەها و نەگۆڕە، دەبێتە هۆی رووبەڕوو بوونەوەی ئەم دووانە و دەسەاڵت بە هەموو هێزی خۆیەوە وەها بكەرانی بەرەوڕووی و بكات پارێزگاری خۆی لە دەیهەوێت ئێراندا كۆمەڵگای لە كە دەبینین بۆیەش هەر دەبێتەوە، گۆڕانێك هەر چەشنە چاالكیيەك بە هەوڵدان دژی تەناهی نەتەوەیی و دژایەتی لەگەڵ ئایین و یاسا و خودا لە قەڵەم دەدرێت و بەرەوڕووی توندترین سزاكان دەبێتەوە. بێگومان پیاو ساالری و باوك ساالری پێوەندییەكی بۆیەش سەروەری هەر لە گەڵ سەروەری هەیە، هەر راستەوخۆیان لە سەرەتاوە پیاو بۆ خۆی قورخی كردووە و شەڕی ژنان دەكەوێتە ئەم بیاڤەوە. لە روانگەی پێش مودێڕندا ژنان هیچ كات دەورێكیان لە سەروەری سیاسیدا نەبووە و بیرۆكەكانی حكوومەت و سەروەری تەنیا تایبەت بە پیاوان بووە) رەنگە دەگمەن ژنانێك بووبن كە لە رەوتی مێژوودا خاوەنی دەسەاڵت بووبن بەاڵم لێرەدا مەبەست باسێكی گشتی یە( بۆ نموونە ئێمە دەتوانین بۆچوونی فەیلەسووفێك وەكوو ئەرەستوو لێرەدا بگێڕینەوە، ئەرەستوو فەیلەسووفێكی دێموكرات لە 25 سەدە لەمەوبەر لە پەرتووكی سیاسەتی خۆیدا وەها دەڵێت:" پێوەندی ژن لە گەڵ پیاو، پێوندی كویلەدار و كویلە و فەرمانڕەوا و فەرمانبەرە". ئەم چەشنە بیركردنەوە دواتر لە نێو ئایینەكاندا رەنگی داوە و پێگەی ژن لە مرۆڤەوە تا ئاستی شتومك و كۆیلە و خزمەتكارێك دابەزی و بوو بە مڵكێك بۆ پیاوان. لە راستیدا نەریت تەنیا لە خەون و خەیاڵدا بە ژنان مافەكانی و ئازادی و دەدات ژنان بە دەرفەتێك و بەها دێماگوژی لە خەون و خەیاڵدا پێناسە دەكات، بەاڵم مودێڕنیتە ئێمە فێر دەكات كە ژن لە جیهانی واقعیشدا دەتوانێت ئازادی و مافەكانی خۆی وەدەست بێنێت. هەربۆیەش مودێرنیتە كە بەرهەمی بۆ نموونە دێموكراسی و مافی شارۆمەندی بوو بنەماكانی نەریت تووشی داڕمان دەكات و پێناسەیەكی دیكە لە یاسا و كۆمەڵگا و دەسەاڵت پێمان دەدات. مودێرنیتە دەسەاڵت لە شێوازی هێرمی خۆی بۆ شێوازێكی ئاسۆیی دەگۆڕێت. پیرۆزیی دەسەاڵت كە جلی ئاسمانی و میتافیزكی كە رێژەیی دەیكاتە دەسەاڵتێكی و دەگۆڕێت كردووە بەر خۆی لە رەوایی خۆی لە خەڵكەوە وەر دەگرێت و یاساكان یاسای رێژەیی و نەك لە ئاسمانەوە بەڵكوو بەرەنجامی رێككەوتنی نێوان مرۆڤەكانە. لێرەدایە كە ژنان دەیانهەوێت بێنە نێو بیاڤی گشتی و لەوێدا بكەونە دەورگێڕی، لەوەها حاڵەتێكدا ژنان دەتوانن لە دەسەاڵت بەهرەمەند بن كە دەسەاڵتیش لەم روانگەوە ئیدی تەنیا دەسەاڵتی سیاسی نیە،

بەڵكوو دەسەاڵتی ئابووری و كۆمەاڵیەتیش لە خۆ دەگرێت. ئەوەش و بگێڕن گۆڕانخواز بكەرێكی دەوری دەبێت ژنان كەوابوو

وەها بۆ بن پیاوان چاوڕوانی دەبێت ژنان كە هەڵەیە بۆچوونێكی گۆڕانكارییەك، چونكوو ئەگەر بە پیاوان بێت هیچ كات ناهێڵن وەها گۆڕانكارییەك بێتە ئاراوە و ئازادی و دەسەاڵتی خۆیان هیچ كات حەز ناكەن بەرتەسك بكەنەوە) بەپێی ئەوەیكە مرۆڤ لە جەوهەری خۆیدا

هەمیشە خۆخواز و پاوانخوازە(.كە هەیە زەینی شۆڕشێكی بە پێویستیان گۆڕاندا رەوتی لە ژنان ئەوان خاوەنی سەربەخۆیی فیكری و خودموختاری تاكەكەسی بكات، ئەوان دەبێت یاسا و چوارچێوە كۆمەاڵیەتی و سیاسيەكان كە لە سەر بنەمای پیاوساالری داڕێژراوە بگۆڕن چونكو ئەو چوارچێوە و پێكهاتانە دیسانەوە بۆچوونی پیاو ساالری بەرهەم دێنێت و هەر بۆیەش لەو ئازادی ژنان مانادار دەبێت كە ژنان بە دروشمی نوێ كاتەدایە كە بێنە نێو بیاڤی گشتی و دەنگیان هەڵبهێنن كە ئێمە ئامادەین گشت پێكهاتەكان بگۆڕین و هاتووین كە پارادایمی كۆمەاڵیەتی نوێ جێگیر

بكەین.نامۆ لە خۆ ژنانی نەریتیەكان كە گۆڕینی فیكر و پێكهاتە كۆن و كردووە و ئەوانی لە تاكێكی سەربەخۆ و ئازادوە كردۆتە كۆیلەیەكی گوێڕایەل و ناتوان و الواز، بنەمای سەركەوتنی بزووتنەوەی ژنان و



11


گۆڤاری ژنان، ژمارەی 33 ـ خەرمانانی 1390گەیشتن بە مافەكانیانە.

سیمین دۆبوار چاالك و بیرمەندی بە ناو بانگی بزووتنەوەی ژنان وەها دەڵێت:" ئێوە ژن لە دایك نابن، ئێوە دەبنە ژن". ئەم وتەی دۆبوارە راستیيەكی كۆمەڵگای كوردی و كۆمەڵگای ئێرانی و دەتوانین بڵێین

گشت رۆژهەاڵتی ناوەڕاستە.ژن بۆ ئێمەی كورد و .. وێنای بوونەوەرێكە كە تەنیا تایبەتمەندی لەالمانەوە تایبەتمەندییەكی جینسی یە، ئەمەش بەرهەم و دەرهاویشتەی كاریگەری ژێر لە كۆمەڵگا تەوەرە. ئایین و نەریتی كۆمەڵگایەكە نەریت و كولتوور و یاسادا ئەوەمان فێر دەكات. هەر بۆیەش ژنان حزووری خۆیان لە كۆمەڵگا و لە بیاڤی گشتیدا بە حزوورێكی جینسی

وێنا دەكەن تا كوو حزوورێكی مرۆیی.كۆماری ئاخوندی دەسەاڵتی ژێر ئێرانی لە دیسانەوە ماوەیەكە ئیسالمی هەوڵەكان بۆ سەركوت و خانوونشین كردنی ژنان دەستی پێكردۆتەوە و لە زاری بەرپرسانی ئەم رێژیمەوە بەردەوام دەبیسین كە دەیانهەوێت بە لێك جیاكردنەوەی ژنان و پیاوان لە زانكۆكان و وتەی بە و بكەین دروست تەندروست كۆمەڵگای دیكە شوێنەكانی

خۆیان )عفاف( رەچاو بكەین.

ئێمە دەمانهەوێت بزانین كە عفاف بە چە مانایەكە و كۆمەڵگایەكی ) عفیف( چۆن دروست دەبێت.

عفاف بابەتێكی دروونییە و بەمانای كونترۆڵی مرۆڤە بە دەستی خودی مرۆڤ. كۆنترۆڵێكی دەروونی لەسەر فیكر و زەین و كردەوە، هەم لە

بیاڤی ژیانی تاكەكەسی و هەم خێزان و هەمیش كۆمەاڵیەتی.دەسەاڵتی دەبێت عەفیف كۆمەڵگایەكی و تاكەكان هەبوونی بۆ كونترۆڵی دەروونی تاكەكان بە هێز بكەین. پێناسەیەكی دیكەدا دەڵێت عفاف بە مانای ئەوەیە كە لە جیاتی ئەوەیكە غەریزەی جینسی و هەوەس هاندەری مرۆڤ بن هانەی گشت جووڵە و كردەوەكانی مرۆڤ عەقڵی ئەوە بێت. بەاڵم ئایا كردەوەكانی كۆماری ئیسالمی لە كام و ناتوان و سغیر بەچاوی هەر ژن ئەوان راستیدا لە راستادایە. الوازەوە دەڕوانن، كەسێك كە خۆی توانایی بڕیاردان و جیاكردنەوەی جیاتی لە دیكە كەسێكی ئەبێت و نیە خۆی بۆ خراپەی و چاكە كۆمەڵگادا لەم بۆیەش هەر بدات. لەسەر بڕیاری و بكاتەوە بیر راستەوخۆ و ناراستەوخۆ و كولتووری فەرمی و غەیرەفەرمی و راهێنان و ... گشت هەڵسوكەوتە كۆمەاڵیەتی و بنەماڵەییەكان هەڵگری ئەم پەیامەن بۆ ژن كە "تۆ نازانی و تۆ عەقڵت بەو شتانە ناگات" و هەر كۆمەڵگایەكدا لەوەها ناتوانی. تۆ دەبێتە ئەمە بەرەنجامی بۆیەش كە ئەم بۆچوونە بۆ ژنان و كچانی جێدەخات كە عەقڵیان ناگەیت و ئەو متممانەیان لێدەگرێت كە پشت بە عەقڵی خۆیان ببەستن و بە جۆرێك لە جۆرەكان سەربەخۆیی فیكریان لێدەگرێت چۆن چاوەڕوانی ئەوە بكەین كە عفاف رەچاو بكرێت. هەروەك لە سەروەش ئاماژەمان پێكرد بۆ گەیشتن بە عفاف دەبێت بە كارهێنانی عەقڵ و كونترۆڵی سیمایەك ئەوەیكە نەك بكەین بەهێز خۆمان كردەوەی و بۆچوون لە ژن بە كۆمەڵگا بناسێنین كە جیا لە بەهای جینسی هیچ شتێك رێگاگەلی لە و زۆر بە كۆمەڵگا كاتێك ناكات. ژنان بە پێشكەش جۆراوجۆرە دەیهەوێت ئەمە بۆ ژنان جێ بخات كە بەهایەك بێجگە لە بەهای جینسیان نیە ژنانیش دەبێت هەر ئەوە لە خۆیان نیشان بدەن

و بەهای مرۆیی ژنان دادەبەزێت بۆ بەهایەكی جینسی.هەر بۆیەش گشت هەوڵەكانی رێژیمك وەك كۆماری ئیسالمی پاراستنی ئەو شوناسە هەڵەیە كە بۆ ژن پێناسەی دەكات و بەردەوام بە قەیران خۆڵقێنی دەیهەوێت سەروەری نگریسی خۆی بە سەر كۆمەڵگادا زاڵ

بكات و بیپارێزێت.ژنان كە دێت وەدی كاتێك تەندروست كۆمەڵگای بۆیەش هەر خۆیان كە پێ درابێت ئەوەیان دەرفەتی و هەبێت ئەوەیان توانایی بڕیار بدەن. كەوا بیر بكەنەوە و خۆیان لە سەر خۆیان بۆ خۆیان لە رێگەی عەقڵەوە بوو ژنان دەبنەخاوەنی دەسەاڵتی هەڵبژاردن و خۆیان دووبارە پێناسە دەكەنەوە و ئەمجارەش خۆیانن كە خۆیان و مافەكانیان پێناسە دەكەن و لە بیاڤی گشتیدا حزوور پەیدا دەكەن و

وەكوو مرۆڤێك دەكەونە دەورگێڕی.

سەرچاوە:زمانی برای انسانیت بشر، رامین جهانبگلو

حقوق زن حقوق بشر است ـ مقاالتی از شارلوت بانچ، الیزابت فرید من، الیساوت ستاماتوپولو ـ بیناد عبدالرحمن برومند

ئینترنت

12





شەپۆلێكی نوێی سەركووت دژ

بە چاالكانی بزووتنەوەی

ژنان

چنوور قادری

ماشینی بەرفراوانی شەپۆلێكی رابردوودا مانگی چەند ماوەی لە زەبروزەنگ و سەركووتی سیستماتیكی رژێمی كۆماری ئیسالمیی ئێران دژ بە چاالكڤانانی مافی مرۆڤ و مەدەنی و سیاسی و كۆمەاڵیەتی، لەم گشتی بە ئاراوە. هاتۆتە ئێران رۆشنبیرانی و رۆژنامەنووس ماوەیەی دواییدا شاهید و گوێبیستی هەزاران خاڵ پێشێڵكاریی مافی مرۆڤ لە رێگای راگەیا نە گشتییەكاندا بووین، ئەویش تەنیا ئەو خااڵنە بوون كە بە هەوڵ و تەقەاڵی چاالكڤانانی مافی مرۆڤ باڵوكراونەتەوە. سەربەخۆ و ئازاد چاپەمەنیی و میدیا نەبوونی هۆی بە چوونكە بە پێشڵكارییەكانی پەیوەندیدار راپۆرتەكانی و هەوال ئێراندا، لە

سەرنجی بەر ناگەنە بەرباڵوی بە مرۆڤ مافی رای گشتی.

سەركووتی ئازادی بۆتە رۆتینی كار و سیاسەتی هەمیشەیی و سیستماتیكی كاربەدەستانی كۆماری گەردوونیی جاڕنامەی پێی بە ئێران. ئیسالمیی سەندیكاكانی و رێكخراو و حیزب مرۆڤ مافی هەبێ، تێكۆشانیان ئازادیی دەبێ سەربەخۆ، بەاڵم لە ئێرانی ژێر دەسەاڵتی كۆماری ئیسالمیدا رێگایان پێ نادرێت ئازادانە تێكۆشانیان هەبێت، تەنانەت هیچ سنوورێكیان بۆ ئازادییە تاكەكەسی نەهێشتۆتەوە. خەڵك بۆ كۆمەاڵیەتییەكان و كردۆتە ئێرانیان رێژیم بەداخەوە كاربەدەستانی و سیاسی كەسایەتییە بۆ گەورە زیندانێكی مرۆڤ، مافی پارێزەرانی كۆمەاڵیەتییەكان، نەتەوە بەتایبەت و رێكخراوەكان و حیزب دووقات زەختێكی كە ئێران ژێردەستەكانی

زیاتریان بەسەرەوەیانە.بە ئێران لە ژنان بزووتنەوەی چاالكڤانانی رابردوودا مانگەی چەند ئەم ماوەی لە گشتی، نوێی شەپۆلێكی پەاڵماری بەر كەوتۆنەتە قورسی حوكمی سەپاندنی و ئەشكەنجە گرتن، زیندان و هەڕەشەكردن بە شێوەیەكی بەرفراوان. تاوەكوو بەم شێوەیە بتوانن بە پێكهێنانی جەوی ناچاریان بكەن واز لە خەباتی ترس و تۆقێنەر مافویستانە و یەكسانخوازیی خۆیان بێنن. بەاڵم لەبەرامبەر ژنان بزووتنەوەی هەڵسوورێنەرانی رێژیم هێزەكانی زەبروزەنگی و سەركووت نەتەنیا لە ویست و داوا رەواكانیان پاشەكشەیان نەكردووە، بەڵكوو ئەوانی لە جاران زیاتر ڕژد و پێداگرتر كردووە لە سەر ویستەكانیان و خەباتە قسەیە ئەم سەلماندنی بۆ ئازادیخوازەكەیان. دەتوانین ئاماژە بە ڕۆڵ و كاریگەری و بەشداریی

بەرچاوی ژنان بكەین لە خۆپێشاندانەكانی دوای شانۆگەری دەیەمین دەوری هەڵبژاردنەكانی سەرۆك كۆماری رێژیم لە ساڵی 1388ی هەتاوی وەزاڵەهاتووی جەماوەری دەڕبڕینەكانی ناڕزایەتی و خۆپێشاندان و ئێران دوای پرۆسەكە. دیتمان كە ژنان لە پێشەوەی حەرەكەتەكاندا دژی و پێكهاتەشكێنن و گۆرانخواز توێژێكی سەڵماندیان و بوون و دێموكراسی خوازیاری جێگربوونی و هەاڵوا ردنن و كۆنەپەرەستی

یەكسانین.

بۆیە لەو كاتەوە شەپۆلی سەركووت بە دژی چاالكڤانانی مافی ژنان دواییدا دەستبەسەركردنی ماوەیەی لەم لەپەرەسەندن كردووە، روو دەیان كەس لە كەسایەتییە چاالك و بەرچاوەكانی بزووتنەوەی ژنان،



13



دەنگی خەڵك مەدەنیی مافی پارێزەرانی و هەواڵنێر هونەرمەند، دایەوە و تەنانەت كاردانەوەی نێونەتەوەیشی لێكەوتەوە.

زیندانیكردنی چەندین ساڵەی هالە ئەسفەندیاری و تووشبوونی ناوبراو بە نەخۆشی لە بەندیخانەدا و كوشتنی گومانای ناوبراو لە رێورەسمی ناشتنی باوكیدا، مانەوەی زیندانی سیاسیی كورد زەینەب جەاللیان لە چاوەڕوانیی سێدارەدان و لەبەندیخانە هێشتنەوەی بەردەوامی ژنانی

دیكەی زیندانی سیاسیی كورد، مەحكوومكردنی بەهارە هیدایەت چاالكی خوێندكاری و مافی ژنان بە 9 ساڵ زیندان، شیوا نەزەر ئاهاری هەواڵنێری مافی مرۆڤ، خوێندكاری و ژنان چاالكی 4 بە خوێندن لە بێبەشكراو ستوودە نەسرین زیندان، ساڵ مافی بەناوبانگی پارێزەری بەندیخانە، ساڵ 11 بە مرۆڤ ڕاكردنی چەند پارێزەری دیكەی ژن لە ئێران بە هۆی گوشارەكانی ئەمنییەتییەكان، هێزە بێرادەی سەپاندنی سزای 9 ساڵ زیندان و بەرەهمەن مەریەم سەر بە مێهنار محەممەدی لە ئەندامانی واژۆ میلیۆن یەك كەمپەینی یاساكانی گۆڕینی لەپێناو ئیسالمی كۆماری هەاڵواردنی دژ بە ژنان و دەستبەسەركردنی ئەم دیكەی چاالكی دەیان لە هێشتنەوەیان و كەمپێینە نادیاردا، و نالەبار دۆخێكی مەحبووبە مەحكوومكردنی كەرەمی تێكۆشەری كۆڵنەدەری زیندان ساڵ 3 بە ژنان مافی و دەستبەسەركردن و

گوشاری و محەممەدی مەهناز فیلم دەرهێنەری مەحكوومكردنی بەرفراوان و ئاستەنگكردنی بواری كاری بۆ هونەرمەندانی ژنی بواری و وێنەگر یەزدانی، زەهرا رۆژنامەنووس سینەما، دەستبەسەركردنی دیكەی چاالكی ... و دەیان و مەجد مەریەم وەرزشی هەواڵنێری ژن لە ماوەی ئەم چەند مانگەی رابردوو نموونەگەلێكن لەو شەپۆلە شێوەیە بەم كە ژنان مافی چاالكانی دژی سەركووت بەرفراوانەی ئیسالمی كۆماری ئەمنییەتییەكانی هێزە توندووتیژیی ڕووبەڕووی

بوونەتەوە.كە دەكەن لەوە باس مرۆڤ مافی چاالكڤانانی راپۆرتەكانی لەزیندانەكانی كۆماری ئیسالمیدا هەڵسووكەوتی زۆر خراپ و نالەبار

لەگەڵ ژنانی دەستبەسەركراو لە بەندیخانەكانی ئێڤین، گۆهەردەشت، كەهریزەك، كرماشان، ورمێ، سنە و ئەشكەنجەخانەكانی دیكەی سوپای توندترین ڕووبەڕووی زیندانی ژنانی دەكرێت. ئیتالعات و پاسداران لێدان و ئەشكەنجە و شێوازەكانی جۆراوجۆری توندووتیژیی جەستەیی هەمیشەیی هەڕەشەیەكی جینسی دەستڕێژی تەنانەت دەبنەوە، زیندانیانی سیاسیی ژنە بە مەبەستی تیرۆری كەسایەتی و فیزیكیی ئەوان و لەئاكامدا مەترسیی ڕاگرتنی درێژخایەنی ژنان لە زیندانەكان لە وەكوو تۆمەتگەلی كە دایە ئارا لەگەڵ شەڕكردن واتە "محاربە" خودا، هەنگاونان بەدژی ئاسایشی دژی تەبلیغكردن نەتەوەیی، نیزامەكەیان و هەوڵدان بۆ رووخانی لە بەشداریكردن رێگەی لە رێژیم كۆر و كۆبوونەوەكانی مافی مرۆڤ و چاالكیی مەدەنی و سیاسی و هتد ژنانی زۆربەی دەدرێت. وەپاڵیان زیندانی سیاسی لەگەڵ بارودۆخێكی بەرەوڕوون جەستەیی نالەباری چەند دەستی بە كامەیان هەر و ئەوەی بێ دەناڵێنن نەخۆشییەوە ئەو ژنانە دەستیان بە كەمترین و سەرەتاییترین ئیمكاناتی پزیشكییان

ڕابگات. واڵتانی لە سیاسییەكان ئەزموونە كە داوە پێشانی جۆراوجۆر و توندووتیژی رێكاری گرتنەبەری دەسەاڵتداران الیەن لە سەركووت دژ بە چین و توێژەكانی كۆمەڵگە، لە مانەوەیان بە یارمەتییەك هیچ دەنگی و نادات دەسەاڵت سەر جیابیران و ڕەخنەگران لە بەرامبەر ئەم چەشنە مێتۆدانەی دیكتاتۆران بەهێزترو توندووتیژی و سەركووت بەڵكوو بكرێت، كپ ناتوانێ پێداگرتریان دەكات. هەربۆیە خەباتی بزووتنەوەی ژنان لە سەرانسەری ئیسالمی كۆماری كاربەدەستانی كە توندووتیژییانە بەم ئێران بەڕێوە دەبەن نەتەنیا بەچۆكدانایە، بەڵكوو بزووتنەوەكەمان لەپێناو داكۆكیكردن لە مافە سروشتی و ئینسانییەكانیان و سەقامگیركردنی هەموو لەنێوبردنی و كۆمەڵگەكەمان لە یەكسانی و دێموكراسی شێوازەكانی هەاڵواردن كە كۆماری ئیسالمی یاسایی و حقووقی كردوە

و سەپاندوویەتی شێڵگیرتر و خۆڕاگرتر دەكات.

14





پەیامی هاوبەشی یەكیەتییەكانی الوان، ژنان و خوێندكارانی دێموكراتی كوردستانی

ئێران، بە بۆنەی 22ی پووشپەڕ

لە تایبەتی بە پارچەی كوردستان و لە هەر چوار نەتەوەی مافخوازی كورددا یادی نێو هزر و لە 22ی پووشپەڕ رۆژهەاڵتی كوردستاندا وەبیرهێنەوەی یاد و بیرەوەری ئەو رێبەرە مۆدێرن و ئازادیخوازەیە كە تەنانەت بە مەرگی خۆی وانەی ئاشتیخوازی بۆ هەمووان گوتەوە و لە سەر مێزی دانوستان و وتووێژ و بە پیالنێكی شووم و بە دوور لە هەر چەشنە یاسا و رێسایەكی مرۆڤی و نێونەتەوەیی، بە دەستی دیپلۆمات تیرۆریستەكانی كۆماری ئیسالمیی ئێران

شەهید كرا. رێبەرێك كە پانتایی رۆحی نوێنگەی مافی رەوای نەتەوەكەمانە.

22 ساڵ لەمەوبەر لە كارەسات و كۆستێكی دڵتەزین و چاوەڕوان نەكراودا، دیپلۆمات تیرۆریستەكانی كۆماری ئیسالمی و نێردراوی جەماران، دێوەزمەی رەشی تیرۆریان وەگەرخست و بە چەكی ژەهراوی د.قاسملوو رێبەری مۆدێرن ء تیرۆركردنی پێتەختی واڵتی ئۆتریش شەهید كرد. لە ڤیەن نەتەوەیی كورد و هاوڕێیانی شۆڕشگێڕی دێموكراتی بەگشتی و ئێران لە سەرانسەری ئازادیخوازی بزووتنەوەی لە گەورەی زەبرێكی جەستە بە ئەگەر د.قاسملوو تەڤگەری نەتەوەییـ دێموكراتیكی خەڵكی كوردستان دا، بەاڵم هزر و ئەندیشەی مۆدێرن و سەردەمیانەی د.قاسملوو شۆڕشگێڕەكانی ئازادیخواز و توێژە چین و سەرجەم و ژنان خوێندكاران، الوان، تێكۆشانی رێگای چرای هەنووكە دژی سیاسەتە بە بەرامبەر خۆڕاگری رەمزی بۆتە هەیە" درێژە رێگەت قاسملوو "قاسملوو دروشمی كوردە و بە الوان ئیسالمی و كۆماری ئاخوندی رێژیمی رایەدارانی چەقبەستووی دوگم و بیری كۆنەپەرەستانەی مرۆڤی و

هێز و ئیرادەیەكی شۆڕشگێڕانەوە بە گژ رێژیمی رووناكی كوژ و تۆتالیتێری وەالیەتی موتلەقەی فەقیهدا دەچنەوە.

یەكیەتییەكانی الوان، ژنان و خوێندكارانی دێموكراتی كوردستانی ئێران، وێڕای بەرز راگرتنی رۆح و یادی سەرجەم نەتەوەكەمان و بلیمەتەی مەزن و رێبەرە ئەم بۆ نەوازش رێز و سەری كوردستان، رزگاریی رێگای شەهیدانی هاوڕێیانی دادنوێنێ و بیر و هزری ئاشتیخوازانەی د.قاسملوو و هاوڕێیانی دەكاتە چرای رێگای رزگاری و گەیشتن بە

ئامانجە بەرز و پیرۆزەكانی نەتەوەكەمان.

یەكیەتیی الوانی دێموكراتی كوردستانی ئێرانیەكیەتیی ژنانی دێموكراتی كوردستانی ئێران

یەكیەتیی خوێندكارانی دێموكراتی كوردستانی ئێران22ی پووشپەری 1390ی هەتاوی



15



زۆربەی هەرە زۆری نەوەی ئێمە شەڕە گەورەكانی جیهانییان نەبینیوە، شەڕی یەكەمی جیهانی، شەڕی دووهەمی جیهانی. لەسەر چۆنییەتی و وردەكارییەكانی ئەم شەڕانە یان لە پەرتوكەكاندا خوێندوومانە و یان لە فیلمەكاندا تەماشامان كردووە. بەاڵم لە دوای ساڵی 1980 ئەو هەموو كە هاتووە جیهاندا بەسەر زۆر یەكجار ئاڵوگۆڕێكی

ئاڵوگۆرانە شوێندانەرییان لەسەر ژیانی هەموومان داناوە.لەم سااڵنەدا كە باسمان كرد دیواری برلین رووخا، بلووكی كۆمۆنیستی و بوو پارچە پارچە پێشوو سۆڤیەتی یەكیەتیی هێنا، هەرەسی یوگوساڵوی واڵتی گەیشتن. سەربەخۆیی بە پێكهێنەری واڵتانی

تێكشكا و دیكتاتۆرەكانی وەك جیوكوو و چاویشیۆزكۆ بە ئیرادە و شۆڕشی خەڵك لەناوبران.

بێتاوان خەڵكی خوێنی شۆڕشانەدا لەم هێندێك لە رژا، هێندێكیان ساڵیانی دوور و درێژ ناچار بە ژیان لە هەندەران كران و لە سەرەكیترین مافەكانیان بێبەش بوون و لە ئاكامدا ناچار بە سەرهەڵدان هێندێك بوونەوە. نارەزایەتی دەربڕینی و دێموكراسی جێگیركردنی لە واڵتانە لەم سیستمێكی وەكوو هێنانی بەكار و و بوون سەركەوتوو دەسەاڵتدارێتی توانیان لە واڵتی خۆیان دێموكراسی پەرە پێ بدەن. بەاڵم لە گشتی دا و ئازادی گۆڕان، كەشوهەوای لە چوون دێموكراسی بەرەو هەروا ئێستا هەتا 1980 ساڵی

بەردەوامە و درێژەی هەیە.ئافریقایی واڵتانی گەیشتە شەپۆلە ئەم ئاكامدا لە و رۆژهەاڵتی ناوەڕاست، پێش لە هەموویان تونیس و دواییش میسر لە ژێر چنگی دیكتاتۆری رزگاریان بوو. كە دیكتاتۆرێك دەست لە ساڵ 42 دوای لیبی واڵتی هەر قسەی دەبوو بە یاسای ئەو واڵتە رزگاری بوو. لە ئیرادەی هەتا سەركەوتنی دیارە وا یەمەنیش و سوریە ناڕزایەتییەكان بەردەوام دەبێت. بە خەڵك شۆڕشەكە و لیبی دا لە قەزافی و لە میسر موبارەك تایبەت حوسنی زۆر بەهێز دیار بوون و رووخانیان بۆ بەشێك لە واڵتانی حكوومەتەكانی بوو. نەكراو چاوەڕوان جیهان میسر و لیبی ماوەیەكی زۆریان دەوێ سەقامگیر تەواوی بە بتوانن تا هەمبەر لە ئاكامدا لە بەاڵم بن، بارودۆخیكی رابردوو، ساڵی 40باشتریان دەبێت و خەڵكی زوڵملێكراوی ئەم واڵتانە لەژێر دەسەاڵتی ئینسانی تر و باشتر ژیانێكی بەرەو و دەبێت رزگاریان دیكتاتۆری و بكات دەرباز موبارەك حوسنی توانی سوپا هێزی نە دەچن. و هەڵدێران لە قەزافیی توانی لیبی ئابووریی باشی بارودۆخی نە

لەناوچوون رزگار بكات.بەاڵم نرخی گەیشتن بە ئازادی لەم واڵتانە چەندە بوو؟

دوكتور "سەهیم سەرگاوا" لە درێژەی لێكۆڵینەوەكان و راپرسینێكی دوایین لە لیبیایی دایكانی لە بەشێك كە دەركەوت بۆی زۆر، رووداوەكانی واڵتەكەیان چ چیرۆكێكی تاڵیان هەیە. دوكتور " سەهیم سەرگاوا" كە لە لەندەن دەروونناسیی مندااڵنی خوێندووە باس لەوە دەكات كە لە واڵتی لیبی دا 4 هەزار منداڵ تووشی كێشەی دەروونی دوكتور پێكراوە. جینسی یان دەستدرێژی دایكیش 259 و بوون

نرخی ئازادی

ئێلهام چایچی

16





سەهیم لەسەر ئەم باوەڕەیە كە رادەی دایكان و بە گشتی ئەو ژنانەی كە دەستدرێژیان لەسەر كراوە زۆر لەمە زیاترە و ئەم ژنانە لە الیەن

هێزەكانی رێژیمی قەزافی دەستدرێژیی جینسییان پێكراوە. ئەو دەڵێت زۆربەی ئەم ژنانە پێیان خۆش نیە كە ناوەكانیان ئاشكرا بێت و كەس پێیان بزانێ كە چییان بەسەر هاتووە، بەاڵم هێندێكیان مەڕ لە قەزافی رێژیمی هێزەكانی ئازاری و زوڵم خستنەڕووی بۆ

ژنانی لیبیایی ئامادە بوون باس لە بەسەرهاتی خۆیان بكەن.

دەڵێت: دایكانە لەم یەكێك دەست هەمووشتێك لە "پێش هاوسەرەكەمیان القی و لەپێش پاشان بەستەوە، برای و هاوسەرەكەم چاوی دەستدرێژی هاوسەرەكەم لە پێكردم، جینسییان هاوسەرەكەمیان كۆتاییشدا دیكەش ژنێكی كوشت". ئاگردانی دەڵێت:"دوای قەزافی هێزەكانی ماڵەكەمان، منداڵەكەم 4 چاوی پێش لە ئەو پێكردم". دەستدرێژیان رێگای لە داوە هەوڵی دەڵێ رزگار خۆی زەریا و بەندەر ئاڵۆزی هۆی بە بەاڵم بكات، و شێواویی ئەو ناوچەیە كە لە درێژەی تۆپبارانەكاندا هاتبووە ئاراوە هەر چوار منداڵەكەم لێم

وون بوون.دوكتور سەرگاوا لەگەڵ 140 ژن لەو ژنانە قسەی كردووە تاكوو قەناعەت بە ئەوان بتوانێت خۆیان سكااڵی بگەینێ دادی سیستەمی ئاراستەی ئەو واڵتە بكەن و داوای مافی هیچییان بەاڵم بكەن، خۆیان حازر نەبوونە ئەم كارە بكەن. هۆكارەكەشی دەگەڕێتەوە سەر ترس لە بنەماڵە كە بە تاوانی لە گیانیان نامووس پاراستنی دەست بدەن و یان مێردەكانیان

بەجێیان بهێلن.و شۆڕشەكان هەموو وەك لێرەش ئازادیخوازانەكان بزاڤە

یەكێك لە قوربانیانی دەستدرێژیی جینسی لە لیبی

دەبینین قوربانیانی سەرەكی لە ژنان و مندااڵن پێك دێن. هەروەها كە لێكۆلینەوەكانیش ئەم راستییەن دەرخستووە كە زۆربەی بریندارەكان و كوژراوەكان لە ژنان و مندااڵنی بێتاوان پێك هاتوون. هیوادارین لە دوای ئەم نرخە گەورەیە كە زیاتر ژنان و مندااڵن داویانە، لە دوارۆژی

لیبی ژیانێكی ئینسانی چاوەڕوانی ژنانی لیبیایی بكات.



17



پەیامی یەكیەتییەكانی ژنان، الوان و خوێندكارانی دێموكراتی كوردستانی ئێران

بە بۆنەی نۆزدەهەمین ساڵیادی شەهیدانی میكۆنۆس

كۆمەاڵنی ئازادیخوازی خەڵكی كوردستان!گەالنی ستەملێكراوی ئێران!

كۆماری نێودەوڵەتیی تێرۆریزمی وەیشوومەی كە كاتەی ئەو رۆژئاوادا دێموكراتیكی شارستانیەتی سەر بە باڵی ئیسالمی كێشابوو و تاقمە تێرۆریستیەكانی نێردراوی دڕندەترین رێژیمی گۆڕەپانی كردبووە ئورووپایان خاكی بست بەبستی سەردەم لەداوخستن و قەاڵچۆی فیزیكیی چاالكانی ئۆپۆزیسیۆنی ئێرانی، دێموكراتیكی ـ میللی بزووتنەوەی ئەستێرەكانی ئاڵی خوێنی كوردستان، میكۆنۆسی كردە دوایین وێستگەی قەتاری تێرۆریزمی

ئاخوندی.وەكوو تێرۆریزم دژی خەبات هێشتا كە سەردەمێكدا لە پارادایمی زاڵ بە سەر پێوەندییە نێونەتەوەییەكاندا نەناسرابوو و لە كاتێكدا كە جیهان سەرقاڵی داڕشتنەوەی نەزمێكی نوێ لە سەر خۆڵەمێشی شەڕێكی ساردی دەیان ساڵە بوو، بزووتنەوەی قوربانی، مەزنترین پێشكەشكردنی بە كوردستان مافخوازی دۆالری و نەوت دیپلۆماسیی ژوورەكانی بێدەنگیی سامی فاشیزمی شوومی پێوەندیی لەقاودانی هۆی بە بوو و شكاند بەرژەوەندیخواز رۆژئاوایی دێموكراسیی و مەزنیخواز ئاخوندیی كە بە سات و سەودایەكی بێشەرمانە لە سەر خوێنی بەنرخترین تێكۆشەرانی سیاسیی ئێران و كوردستان هەوڵیان دەدا بەرەی

دێموكراسیخوازیی گەالنی ئێران بەچۆكدا بێنن.كوردستان، ئەو سەنگەرە پۆاڵیینەی كە سەرجەلالدی جەماران، هەڵكردنی بە ئەمجارەش گۆڕ، ژێر بردە كڕنۆشێكی ئاواتی لە نێو دڵی ئورووپادا، حەماسەیەكی ئااڵی ریسوایی تێرۆریزم دیكەی خولقاند و سەنگەرەكانی ئورووپای بە تاقمە پۆشتە و پەرداخەكانی تێرۆریزمی كۆماری ئیسالمی چۆڵ كرد و كۆتایی بە قۆناغێكی پڕمەترسی لە خەباتی چاالكانی سیاسیی دەرەوەی

واڵت لە هەموو نەتەوەكانی ئێران هێنا.میكۆنۆس سەربەرزی شەهیدانی یادی حاڵێكدا لە ئەمساڵ دەكەینەوە كە لە ناوچەكەماندا سەرهەڵدانی یەك لە دوای یەكی ئارامی دوورگەی دیكتاتۆرەكان، كاولكاریی بە دژ نەتەوەكان تێرۆریزمی شڵەژاندووە و تا دێت بازنەی گەمارۆ سیاسی، نیزامی

و ئابوورییەكان دژ بە كۆماری ئیسالمی بەرتەسكتر دەبێتەوە.

لە نێوخۆی واڵتیشدا دەنگی هاواری نەتەوەكان زیاتر لە هەمیشە دەبیسترێ و تێرۆریزمی دەوڵەتیی ئاخوندەكان دوایین ساتەكانی

تێپەر دەكات.بێگومان نەتەوەی كورد لە كوردستانی ئێران كە توانیی كارەساتی سەلماندنی بۆ سیاسی دەرفەتێكی بكاتە میكۆنۆس شوومی ئەوەی وزەی و هێز دوژمنەكەی، ناڕەوابوونی و رەوایی خۆی تێدایە كە لە سەردەمی خەباتی سەرتاسەریی جیهانی ئازاد و تێرۆریزمدا، سەرمایەی سیاسیی شەهیدانی بە دژ پێشكەوتوو پایەبەرزی میكۆنۆس بكاتە هەوێنێك بۆ سەركەوتنی یەكجاری تێرۆریزمی بانكی بە بەرامبەر تێرۆردا دژە بەرەی خەباتی لە

نێودەوڵەتی، واتە كۆماری ئیسالمیی ئێران.بەرز و بەرێز بێت یادی دوكتور سەعید شەرەفكەندی و شەهیدانی

26ی خەرمانانسەركەوێ جوواڵنەوەی دێموكراسیخوازیی گەالنی ئێران

هەرمان بۆ قوربانیانی تێرۆریزمی كۆماری ئیسالمیی ئێران

یەكیەتیی الوانی دێموكراتی كوردستانی ئێرانیەكیەتیی ژنانی دێموكراتی كوردستانی ئێران

یەكیەتیی خوێندكارانی دێموكراتی كوردستانی ئێران26ی خەرمانانی 1390ی هەتاوی

18





هه وڵدان و به رنه دان "وره و سه ركه وتن هۆی ده بێته رزگاربوون له و ناخۆشیانه ی دێته بۆمان ژیاندا له كه

پێش"

ئاریاکۆ ره حیمی، هه ر له سه ره تای منداڵییه وه ئه ڤینداری قوتابخانه و خوێند بووه و زۆر خۆشحاڵه که توانیویه تی وه کوو منداڵێکی کورد به زمانی دایکی خۆی بخوێنێت. هه موو کاتێک شاگردێکی ژیر و نموونه بووه له خوێندندا، هه موو ساڵێکیش پله ی یه که می هێناوه . له قۆناغی منداڵی دا ده ست به چیرۆك نووسین ده کات و منداڵێکی هه رده م ئاکتیڤ بووه . ئاریاکۆ منداڵێکه که هه موو کاتێ خه ریکی هه وڵدان و خوێندن و فێربوون بووه و هه یه . به رده وام ده م به بزه یه و هیوا و ئیراده لێ ده بارێت. ئاریاکۆ ده ڵێت: "تا كۆتایی ژیان مرۆڤ ده بێت بخوێنێت و زانیاری وه ربگرێت". وه کوو ئاریاکۆ بۆ خۆی ده ڵێت، مندااڵنی زۆر خۆش ده وێ ، بۆیه له گۆڤاری دنیای مندااڵن و نێرگز

و به رنامه ی تایبه ت به مندااڵن له تیشک تی ڤی دا ئه کتیڤ بووه ، ئێستاش درێژه به کاره که ی ده دات.

که كاتێك هه تاوی، 1389ی ڕه شه ممه ی 29ی ئێواره ی له پێشمه رگه کانی حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران و بنه ماڵه کانیان نه ورۆز جێژنی رێوره سمی به ڕێوه بردنی و ئاماده کردن خۆ خه ریکی و سه ری ساڵی نوێ بوون، به هۆی رووداوێکی دڵته زێن و له ناکاوه ئاریاکۆ ره حیمی و چه ند هاورێ بریندار بوون و به داخه وه هاورێیه کی ئاریاکۆ وه کوو مێرمنداڵێکی گرینگه زۆر بوو. پێشمه رگه ش شه هید رووبەڕووی رووداێکی به م چه شنه ببێته وه ، به اڵم گرینگتر ئه وه یه که به هۆی رووحیه ی به رزی خۆی و پشتیوانی و دڵسۆزییه کانی دایک و باوکی و هه روه ها هاورێکانی توانی دوای چه ند نه شته رگه ری دژوار، ته ندرووستی ته واوی خۆی به ده ست بێنێت و وه کوو جاران درێژه به کارو چاالکییه كانی و له هه مووی گرینگتر خوێندنی خۆی بدات. ته نیا شتیك که ئاریاکۆی له م رووداوه دا سه رکه وتوو هێشته وه، به هێزبوونی و وره ی به رزی ئاریاکۆ خۆی بوو. ئاریاکۆ له دیمانه یه کی تایبه ت له گه ڵ گۆڤاری "ژنان"دا باس له قۆناغه کانی ژیان و به سه رهاته کانی قۆناغی خوێندنی و هه روه ها چۆنیه تی رووداوه که و شێوازی مامڵه کردن له گه ڵ رووداوه که و دۆخی دوای رووداوه که ده کات و چه ند په یامی گرینگیشی

به هاوته مه نه کانی خۆی ئاراسته ده کات:

ئاریاکۆ، حه ز ده که م زیاتر خۆت بناسێنێ؟بووم، دایك له هه تاوی 1372ی ساڵی له ره حیمی ئاریاكۆ ئه من ئه و ساڵ پۆلی 12 بووم كه له دواناوه ندی چرۆی نموونه یی ده رسم ده خوێند. وام پێ باشه كه باسێك له سه ر خوێندنی ئه و چه ند ساڵه م ئه و بۆ ئاماده كرد خۆم كرد، ته واو ساڵیم شه ش ته مه نی بكه م. بوو. قوتابخانه ئه ویش كه منداڵێكه هه موو ئاره زووی كه شوێنه ی واته كوردی زگماكی خۆم زمانی به توانیم بووم كه زۆر خۆشحاڵ له بهێنم. به ده ست باش پله ی و بخوێنم باشی به زۆر وانه كانم پۆلی دووه می سه ره تایی بووم بۆ یه كه مین جار پێشنیارم پێكرا كه به شداری شانۆیه ك بكه م كه بچووكترین ئه كته ر بووم تێیدا قه ت له به زۆری هه ڵم بگرم به ده ستم كه هه ڵی دا ئااڵیه كیان ناچێت یادم گرت و به رزم كرده وه ، و به شداران ته شویقیان ده كردم، هه ر ئه وه ش بووه هۆی ئه وه ی كه هاوپۆلیه كانیشم له زۆربه ی شانۆكاندا به شداری

بكه ن.یه كێك له و مامۆستایانه ی كه زۆرم خۆش ده ویست ناوی )مامۆستا ئه وه ده گوتینه وه ، پێ فارسی زمانی كه بوو جه وانمه ردی ( عه لی زۆر گرینگ بوو بۆ من و هاوڕێكانم تا زمانی فارسی به پوختی فێر

ببین.كاریگه ری زۆر بابایی ( مه سعوود )مامۆستا چواره میشدا پۆلی له

هه ڤپه یڤین: چنوور



19



هه بوو له سه رم بۆ په یداكردنی ده ستی نووسینم له بواری جۆراوجۆر دا، كاتێك یه كه م داڕشتنم نووسی له وانه ی ئه ودا زۆر هانی دام كه به رده وام بنووسم، هه ر له دوای ئه وه ش چه ندین چیرۆكم بۆ مندااڵن

نووسیوه كه له گۆڤاری مندااڵنی حیزب دا باڵوبۆته وه .قۆناغی سه ره تاییم تێپه ڕكرد و گه یشتمه قۆناغی ناوه ندی كه توانیم له پۆلی سێیه می ناوه ندی نمره یه كی زۆر باش به ده ست بهێنم، له دواییدا قۆناغی ئاماده ییم ده ست پێكرد و هه موو ساڵێك پله ی یه كه مم

به ده ست ده هێنا له دواناوه ندی چرۆی نموونه یی .جێگای خۆیه تی زۆر سوپاسی هه وڵ و ماندووبوونی هه موو مامۆستاكانم بكه م له هه موو قۆناغه كانی خوێندنم دا كه به رده وام هانیان داوم بۆ

زیاتر هه وڵدان و خوێندن و فێربوون.له و رووداوه ناخۆشه چیت له بیره ؟

ڕووداوێكی زۆر ناخۆش بوو، پێم خۆش نیه هه رگیز له بیرم بێته وه .

دوای ئه م ماوه یه ، ئێستا بارودۆخی جه ستی و ته ندرووستیت چۆنه ؟چاك ورده ورده و نه خۆشخانه له هاتنه وه م هۆش به دوای له و دۆستان نێو بگه ڕێمه ه وه كه بوو ئه وه هیوام هه موو بوونه وه م، هه موو ئاگاداری و ده وێن خۆش زۆرم به ڕاستی چونكه هاوڕێیانم، ناراحه تی و دوعاكانیان بووم كه بۆیان ده كردم، ئه گه ر به سه ردانیش

پێیان نه كرابا بێنه الم به تیلێفون حه تمه ن لێیان ده پرسیم.بچووكه كانیش منداڵه و سه ردانم بۆ ده هاتن ماڵێ هاتبوومه وه كه

گوڵیان له نێو كاغه زێك ده ناو شتێكیان بۆ ده نووسیم.

و دۆستان نێو له هاودردی له به رین شه پۆڵێکی رووداوه که پاش "چاوه ڕوانتین ده یانگووت: هه موویان بوو. درووست هاورێیاکانت ئاریاکۆ". به تایبه ت تۆ پێشکێشکاری به رنامه ی مندااڵنی ته له ڤیزیونی تیشک بووی. ئێستا که ته ندرووستیت زۆر باشه ، چ هه ستێکت هه یه

بۆ ئه وان؟

به ڵێ به دڵنیاییه وه وره زۆر گرنگه بۆ هه موو شتێك، ئه و كه كرد وای منیش وره یه ی ئێش و ئازاره كان ڕۆژ له دوای كه م و ببن ون به رچاوم له ببنه وه ، دیاره ئه و وره یه ش به په یدابوو هاوڕێیانم هاوكاری كه هه موو كات لێیان ده پرسیم و سه ردانیان ده كردم، كه هه ر لێره دا زۆر سوپاسی ده توانم ڕاستی به بكه م هه موویان دیار به كاتانه دا له و هاوڕێ

ده كه وێ .

ئایا وره و به رزبوونی رووحیه ت برینه کەتی ئاسه واره کانی سارێژ کرد؟ بۆ ئه م مه سه له ی و هاورێ و دۆستان به چی

هاوته مه نه کانت ده ڵێی؟كارانه م ئه و دیاره به ڵێ ، بواری له كردووه هه مووی خوێندندا ئه وه ی كه له توانام ناكه م، لێ درێغی بێت دا ژیان كۆتایی تا چونكه و بخوێنێت ده بێت ئینسان

بۆ بچم توانیم به خۆشیه وه مندااڵنیش بۆ كاری زانیاری وه ربگرێت. 1ی ژوئه ن و ئێستاش به رنامه م هه یه بۆ مندااڵن له تیشك تی ڤی دا به هاوكاری كاك فاتیح ساڵحی كه هه ر له سه ره تاوه زۆری هاوكاری كردووم و زۆر سوپاسی به ڕێزی ده كه م، ئه و كاركردنه شم ده گه ڕێته وه بۆ ئه وه ی كه مندااڵنم زۆر خۆش ده وێ و هه تا هه ر كاتێك پێم بكرێ

كاریان بۆ ده كه م.

کاری و قوتابخانه بڕۆیته داهاتوودا له هه یه ئاماده یت ئێستا ئایا مندااڵن بکه یت و درێژه به چاالکییه کانت بده یت؟

وره به رنه دان و هه وڵ دان ده بێته هۆی سه ركه وتن و رزگاربوون له و ناخۆشیانه ی كه له ژیاندا بۆمان دێته پێش، داوا له و كچانه ش ده كه م كه به په یدابوونی كێشه یه كی زۆر چووكه په نا ده به نه به ر مه واد، به و ڕێگا هه ڵه یه دا نه ڕۆن و ژیان له خۆیان و بنه ماڵه كه یان تاڵ نه كه ن، به ڵكو ده بێت به رده وام ده رس بخوێنن و ژیانی خۆیان به زانست و

زانیاری بگۆڕن.

ئاوات ده خوازین و قسه ی کۆتاییت ئێمه هیوای سه رکه وتنت بۆ به ئاریاکۆ گیان؟

زۆر سوپاسی كارگێڕانی گۆڤاری "ژنان" ده كه م بۆ به سه ركردنه وه م، زیادكردنی و ژنان یارمه تیدانی له سه ركه وتووبن و به رده وام هه ر

زانیاری بۆیان.

"هیوام ئه وه بوو كه

بگه ڕێمه وه نێو دۆستان و

هاوڕێیانم"

20





كۆماری ئیسالمی هۆكاری

پەرەسەندنی لەشفرۆشی ژنان

پەیامی هاوبەشی یەكیەتییەكانی ژنان، الوان و

خوێندكارانی دێموكراتی كوردستانی ئێران بە بۆنەی

جێژنی 25ی گەاڵوێژ، 66ەمین ساڵڕۆژی دامەزرانی حیزبی

دێموكراتی كوردستان

بە بۆنەی جێژنی 25ی گەاڵوێژ، 66ەمین ساڵڕۆژی دامەزرانی یەكەمین حیزبی میللی دێموكراتیكی كورد لە ڕۆژهەاڵتی كوردستان، واتە حیزبی دێموكراتی كوردستانی ئێران پیرۆزبایی گەرمی خۆمان ئاراستەی خەڵكی نیشتمانپەروەری كوردستان و ئەندامان و الیەنگرانی ئەو حیزبە

تێكۆشەرە دەكەین.دەزانین كە 66 ساڵ خەبات لەپێناو دەستەبەركردنی مافە نەتەوەییەكانی گەلێكی چەوساوە و ستەملێكراو و تێكۆشان بۆ سەقامگیركردنی دێموكراسی لە واڵتێكی دیكتاتۆرلێدراودا بۆ حیزبێكی سیاسی وەك حیزبی دێموكرات مەودایەكی زەمەنی درێژخایەنە، بەاڵم حیزبی دێموكراتی خەباتەكەیدا ساڵ 66 مێژووی لە شانازی لە پڕ و زێرین دەسكەوتی دەیان تۆماركردنی و خۆی بێوچانی تێكۆشانی بە كوردستان سەڵماندوویەتی چوونكە ئەو حیزبە لە ناو دڵی كۆمەاڵنی خەڵك سەریهەڵداوە و بە پێی پێداویستیی سیاسی و كۆمەاڵیەتی كۆمەڵگەكەی دامەزراوە و سەرچاوەكەی ئیرادەی خودی خەڵكە، هیچ كاتێك رەوایی و متمانەی خۆی لەدەست نادات و لە نێو ناچێت، بەڵكوو بە هۆی ئەم

پێوەر و تایبەتمەندییە بەرزە كۆمەاڵیەتییەوە رۆژ بە رۆژ بەهێزتر و رێكخستنەكانی بەرفراوانتر دەبێتەوە.حیزبی دێموكراتی كوردستان كە لە 25ی گەاڵوێژی 66 ساڵ لەمەوبەر دامەزرا، لەم ماوە درێژەی خەباتی رزگاریخوازی و دێموكراسیخوازانەی خۆیدا لە الیەن دوو رێژیمی دیكتاتۆری پێشووی پاشایەتی و كۆماری ئیسالمی ئێران رووبەڕووی پیالن و هێڕشە سیستماتیكەكان بە شێوازی جۆراوجۆر بۆتەوە، بەاڵم بە هۆی ئەوەی دامەزرانی خۆرسك و سرووشتی بووە و لە ناو دڵی كۆمەاڵنی ستەملێكراوی رۆژهەاڵتی كوردستان سەریهەڵداوە، واتە ریشە و بڕبڕەی ئەسڵیی چین و توێژەكانی خەڵكی كوردستانن و رەوایی خۆی لە خەڵك وەردەگرێ و پابەندی هەموو پێوەر و تایبەتمەندییە دێموكراتیكەكانە كە لە سەردەمی ئەمڕۆدا وەك بەها و نۆرمی جیهانگیری دێموكراسی دەژمێردرێن، بۆتە ئاوێنەی بااڵنوێنی

ویست و داوا نەتەوەیی و دێموكراتیكەكانی خەڵكی مافویستی كورد لە رۆژهەاڵتی كوردستان.ئێمە دڵنیاین، بە پێی ئەم پێوەرانە و كۆمەڵێك فاكتۆری نەتەوەیی و پێشكەوتنخوازانە كە لە بەرنامە و ئامانجە گشتییەكانی مۆدێرنی حیزبی دێموكراتی كوردستان رەنگی داوەتەوە، شێڵگیرانە لە مەیدانی تێكۆشان دەمێنێتەوە لەپێناو سەقامگیركردنی دێموكراسی لە ئێراندا و رووخاندنی دیكتاتۆری لە واڵتەكەمان و جێگیركردنی سیستمێكی دێموكراتیك كە تێیدا مافە نەتەوایەتییەكانی گەلی كورد و نەتەوەكانی

دیكەی ئێران دەستەبەر بكرێن، درێژە بە تێكۆشانی رزگاریخوازانەی دەدات. ئاسۆی خەبات لە واڵتەكەمان زۆر گەشتر و ڕوونتر لە جارانە، رێژیمی كۆنەپەرەستی كۆماری ئیسالمی لەوپەڕی كزی و داماوی 33 ساڵ دەسەاڵتدارێتی مڵهۆرانەی خۆیدایە. پشتڕاستین بەوە كە بە كەڵكوەرگرتن لە هێزی لەبڕاننەهاتووی خەڵكی كوردستان و رێكخستنی، هەروەها بە یەكگرتن و هاوخەباتی لەگەڵ هێز و رێكخراوە سیاسییەكانی دیكەی رۆژهەاڵتی كوردستان و هێزە سەرانسەرییەكانی ئۆپۆزیسیۆنی ئێران، حیزبی دێموكراتی كوردستانی ئێران دەتوانێ وەك هەموو كاتێك فاكتەرێكی سەرەكیی ئەم مەیدانە بێت و بە نەهێشتنی تاریكی و دیكتاتۆری و بە وەدەركەوتنی تیشكەكانی گەشی خۆر، ڕووناكی ئازادی ببەخشێت بە نیشتمانمان، هەر وەك لە 25ی گەاڵوێژ و 2ی رێبەندانی 1324ی

هەتاوی لە كوردستان بەدیهات، جارێكی دیكە هیوا و خەونەكانی نەتەوەی كورد و گەالنی دیكەی ئێران بەدی بێنێ .بەرز و پیرۆز بێ جەژنی 25ی گەاڵوێژ، 66ەمین ساڵڤەگەری دەركەوتنی تیشكی هیواكانی نەتەوەی كورد لە ئاسمانی شینی كوردستان و

لەدایكبوونی حیزبی دێموكراتی كوردستان.

یەكیەتیی ژنانی دێموكراتی كوردستانی ئێرانیەكیەتیی الوانی دێموكراتی كوردستانی ئێران

یەكیەتیی خوێندكارانی دێموكراتی كوردستانی ئێران25ی گەاڵوێژی 1390ی هەتاوی



21



كۆماری ئیسالمی هۆكاری

پەرەسەندنی لەشفرۆشی ژناننووسین: سدیقە محەممەدی وەرگێڕ: پەروین عەلی مورادی

لە رابردووەوە فرۆشی سێكس یەكێك لە سەرچاوەكانی دابینكردنی بژێوی ژیان بە ئەژمار هاتووە و وتراوە لەشفرۆشی یەكێك لە كۆنترین كۆمەڵگای لە و نییە ژنان بە تایبەت تەنیا پیشە ئەم پیشەكانە.

سەرمایەداری ئێستادا بە ملیۆن پیاو و منداڵیشی لەخۆ گرتووە. تەمەنی لەشفرۆشی لە دەیەكانی رابردوودا هاتووەتە خوارەوە و بە شێوەیەكی بەرچاو "پدوفیل"ەكان واتە كڕیارانی كوڕان و كچانی تازە

الو و تەنانەت مندااڵنی كەم تەمەن پەرەیان سەندووە. قەیرانە یەك لە دوای یەكەكانی كۆمەڵگای سەرمایەداری و ناتەوای دابینكردنی و شارۆمەندان پێداویستی دابینكردنی بۆ دەوڵەتەكانی كار و بیمەی كۆمەاڵیەتی، پەرەسەندنی هەژاری، روودانی شەڕەكان و دۆخی نالەباری ئابووری، داهاتەكان كەم دەكاتەوە و هەزینەی ژیان

دەباتە سەرەوە. هاوكات ئاستی چاوەڕوانییەكان دەچێتە سەرەوە و توێژە كۆمەاڵیەتییە سوئیستفادەی و جینسی "زێدەخواهی" دوای بە دەوڵەمەندەكان جینسی لە ئینسانە كەم داهاتەكان و بە گشتی بۆ دابینكردنی خواستە

غەیرە نۆرماڵەكان یان چاوچنۆكی دەست دەدەنە كڕینی سێكس. بە داخەوە ژنان زۆرترین قوربانیانی ئەم خەسارە كۆمەاڵیەتییەن و بە

دوو شێوە دەبنە قوربانی. یەكەم لە الیەن كڕیارانەوە سوكایەتی، بێرێزی و توندوتیژیان بەرامبەر دەكرێت، دووهەم لە الیەن كۆمەڵگاشەوە بە هەمان شێوە بێرێزیان

پێدەكرێتەوە و هیچ بایەخێكیان پێنادرێت. جەستەی ژن بووەتە بیانوویەك بۆ كەم كردنەوەی گوشارەكان، بەم وەك سەرمایەداریدا كۆمەڵگای لە و پێدەكرێت مەعامڵەی بۆنەوە

كەرەستەیەك دەخرێتە بەردەست پیاوە دەوڵەمەندەكانەوە. شكستەكان، كراوەكان، سەركوت كراوەكان، خواستە هەموو كرداری لەسەر رۆحییەكان گرفتە و كێشە باقی و ناتوانییەكان، سێكسی ئینسانەكان كاریگەرییان هەیە. بە هۆی سووكایەتی كردن بە ژنانی لەشفرۆش، ئەوان تووشی قەیرانی كەسایەتی و بێمتمانەیی و بێزاری لە خۆیان دەبن و بۆ لە بیركردنی پلەی كۆمەاڵیەتی خۆیان

پەنا بۆ مادە سڕكەرەكان دەبەن.

لە جیهانی سەرمایەداریدا جەستەی ژن كەرەسەیە و كڕین و فرۆشی پێدەكرێت. هەموو شارە سیاسی و كۆمەاڵیەتییەكان لە شوێنێكدا یەك

دەگرنەوە، ئەو شوێنەش جەستەی ژنە.تەنانەت لە ژیانی رۆژانەدا، كاتێك پیاو ماندوو دەبێت، ئەمە دەكاتە لە هەروەها دەبێت، بێكار كە كاتێك یان لێدان، بۆ بیانوویەك حاڵەتەكانی بێدەرەتانی، گوشاری رەوانی، بێهیوایی و نائومێدی بە تووڕە بوون بە سەر ژن و منداڵەكەیدا خۆی خاڵی دەكاتەوە و ئەو كاتە كە دەیەوێت لە ژێر ئەم گوشارانەدا دەربێت لە رێگای سێكس

كردنەوە خۆی هێور دەكاتەوە. هاوسەرگیری چوارچێوەی لە سێكسییەكان پیوەندییە لە زۆریەك دەچێتە دەرەوە و پیاوان بۆ دامركاندنی ئەم پێویستییە كە لە زۆربەی حاڵەتەكاندا لە راستی دا بە نەخۆشی جنسیـ رەوانی ئەژمار دەكرێت، پەنا بۆ ژنانی لەشفرۆش دەبەن، ئەم ژنانەش كە بۆ دابینكردنی بژێوی

ژیانیان پەنایان بۆ لەشفرۆشی هێناوە، بەم پیاوانە رازی دەبن.

22





دیاردەی "پۆرنۆگرافی" یا هەمان فیلمی سێكسیش لە پەرەسەندنی ئەمجۆرە سێكسەدا رۆڵێكی خراپ دەگێڕن.

لە لەشفرۆش ژنانی سەرمایەداریدا دنیایی لە بەرین بەشێكی لە گرووپی كرێكارانی جنسی دێنە ئەژمار و یاسا دەیانگرێتەوە و ماڵیات پەرداخت دەكەن. بەاڵم لە بەشێكی دیكە لە جیهان بەتایبەت واڵتانی یان ماڵ لە و شاراوەیی بە لەشفرۆشی كاری ئیسالمی، جیهانی ناوەندە تایبەتیەكاندا كە هەر بۆ ئەم مەبەستە پێكهێنراون، ئەنجام

دەدرێت و داهاتەكەی دەچێتە گیرفانی دەاڵڵەكانەوە. هەروەها سەاڵمەتی جەستەیی ئەم كەسانە لە مەترسی دایە، چونكە هیچ كونتڕۆڵ و چاوەدێرییەكیان بە سەرەوە نییە و بیمەی دەرمانی

نایانگرێتەوە. بنەماڵە هەژارەكان لە بەرامبەر پارەدا، كچەكانی خۆیان بە پیاوانی كە دەكات دیاری بۆ مارەیی ئیسالمی دینی دەفرۆشن. دەوڵەمەند لە راستیدا نرخی گەنجی و جوانی و خزمەتگوزارییەكە، كە لە ماڵدا پێشكەشی پیاوەكە دەكات، یا لە بەرامبەر بڕێك پارە، جەستەی ژن بە بێشەرمانەترین شێوە ئیجارە دەدەن. هەندێك جار هاوسەرگیری گەلێك كە بە پێچەوانەی حەز و ئارەزووەكانی دوو الیەن روودەدەن،

لە ناتەوانی و جیابوونەوە ژنە، لەشفرۆشیی دەستپێكی و بنەما لەسەر پێداگریان یان و خێزان هەژاری ژیان، بژێوی دابینكردنی ناوەندگەلێك نەبوونی هاوكات و نەستێنێت تەاڵق ژنەكە ئەوەیكە بۆ پشتیوانی لە ژنان، زۆریەك لە كچان و ژنان دەكێشێتە ناو ئەم داوەوە. لە بەشێك لە فیلیمی 10، ژنێكی لەشفرۆش بە ژنێكی شوفیر تاك بە كردووە هاوسەرگیریتان كە ئێوە خانم دەڵێت: تاكسی لەشفرۆشی دەكەن و ئێمەش بە كۆ. ئەم رەستەیە بەیانگەری دنیای سەرمایەدارییە. ئاكام بەندی ئەم ژنە لە راستییەكانی ژیانی خۆی لە

ئێرانی ژێر دەسەاڵتی كۆماری ئیسالمیدایە. پیاوی موعتاد بۆ دابینكردنی هەزینەی مەوادی موخەدێرەكەی لە ژن و كچەكەی كەڵك وەردەگرێت و ژنان و كچانی موعتادیش بە ناچار پەنا بۆ لەشفرۆشی دەبەن. گیرۆدەبوونی ئەوان بە ئێعتیاد بە وتەی خۆیان بۆ هەاڵتنە لە هەستی سوكایەتی و تاقەت نەهێنانی شەرمەزاری و رەنجێك كە لە لەشفرۆشی دیبەن. ژنێك كە هاوسەرەكەی موعتادە، ناچارە كە بۆ دابینكردنی ژیانی خۆی و منداڵەكانی لەشفرۆشی بكات. پێوەندی ئاكامی لە كە نەخۆشیگەلێك لە كەسانە ئەم زۆرینەی سێكسی هەڕەمەكی تووشیان دەبێت ئازار دەبینن و بیمەی دەرمانیش



23


گۆڤاری ژنان، ژمارەی 33 ـ خەرمانانی 1390دواییدا سااڵنەی لەم ئەیدز نەخۆشی پەرەسەندنی نایانگرێتەوە. نەوەكانی ئێستا و داهاتووشی بە توندی لە بەردەم ئەگەری تووشبوون بەم نەخۆشییە داناوە. ئەمە لە حاڵێكدایە كە لە ئێران بە پێچەوانەی زۆربەی واڵتانی جیهان زانیارییەكی زۆر كەم سەبارەت بەم نەخۆشییە لە بەردەست هاواڵتییان دایە و تا ئێستاش قسە كردن لەمبارەوە لە

ناو خەڵكدا تابۆیە. یەكێك لە هۆكارە گرینگەكانی گەرم بوونی بازاڕی لەشفرۆشیش پێش لە هەموو شتێك هەژاری و دەست كورتیە. هەر كات كە سەرمایەداری تووشی قەیران دەبێت، ئەم دیاردەیە بە زووترین كات پەرەی سەندووە

و دواهاتە خراپەكانیشی داوێنی قوربانییەكانی دەگرێتەوە. لە الیەكەوە و بێكاری بوونی رێژەی لە سەرەوە ئێران لە ئەمڕۆكە الیەكی لە یارانەكان كردنی ئامانجدار یاسای دەرهێنانی بەكردەوە كە ئابووری ئاوسانی رێژەی چوونەسەرەوەی هۆی بووەتە ترەوە، داهاتەكانی كەم بنەماڵە سەر داناوەتە خراپی كاریگەری ئەمەش كۆمەڵگا. لە ئێستادا تەنانەت هەندێك لە كچانی خوێندكاریش كە بۆ دابینكردنی بژێوی ژیانیان روو دەكەنە لەشفرۆشی. قوربانیانی ئەم دیاردەیە هیچ پشت و پەنایەكیان نییە. لە راستیدا زۆرێك لە ناوەندە

ناوەندی بووەتە سەرشەقامیش كچانی راگرتنی حكومەتییەكانی سوئیستفادەی بەرپرسانی حكومەتی لەم كچانە.

مندااڵنی ژنانی سیغە كراو و لەشفرۆشەكان لە بازاڕدا كڕین و فرۆشیان مندااڵنی ژمارەی زیادبوونی و لەشفرۆشی پەرەسەندنی پێدەكرێت. نەخوازراو، دەبێتە هۆی ئەوەیكە 80 لەسەدی ئەو مندااڵنەی كە لە هەلومەرجێكی نەگونجاودا پەروەردە دەكرێن ببنە تاوانكارانی داهاتوو. لە نێوان ئەم مندااڵنەدا زۆربەیان چ كچ و چ كوڕ لە تەمەنی خوارەوە رەوانییەكانی كاریگەرییە و لێدەكرێت سێكسیان سوئیستفادەی دەستدرێژییەكان تا دوایین ساتەكانی ژیان لە گەڵیاندا دەمێنێتەوە.

چوونەسەرەوەی ئەو نەخۆشیانەی كە لە رێگای پێوەندی سێكسیەوە زانیاری بوونی كەم هەروەها ئەیدز، وەكوو دەبێت، مرۆڤ تووشی گشتی و تابۆ بوونی قسەكردن لە سەر پێوەندی سێكسی و رێگاكانی پێشگرتن لە گیرۆدە بوون بەم نەخۆشیانە، دەبێتە هۆی چوونەسەروەی

ئاماری تووشبووان بەم جۆرە نەخۆشیگەلە. جگە لەم نەخۆشیانە لە هۆكارەكانی تری لەشفرۆشی لێدان، سوكایەتی و رەوانی نەخۆشی بێكەسایەتی، توندوتیژی، پێكردن، بێرێزی و

خەمۆكین. بە تاوان ناسینی لەشفرۆشی و سزادانی كڕیارانی دەبێتە هۆی كەم بوونەوەی ئەم دیاردەیە. نە ئەوەیكە قوربانی بە شێوەی ئێران، عێراق و باقی واڵتانی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست بەد ناو و زیندانی بكرێن و یان بە

شێوەی سەدام حسێن بۆ عیبرەتی خەڵك، لەسێدارە بدرێن. كەسایەتی گەڕانەوەی بە یارمەتیدان بۆ ناوەندگەلێك دروستكردنی بۆ قوربانیانی واتە "لەشفرۆشان"، یارمەتی ماڵی بە ئەوان، فێركردنی سەواد و پیشە بە ئەوان بۆ گەڕانەوەیان بۆ كۆمەڵگا، ئەركی سەرشانی

دەوڵەتەكان و دەسەاڵتدارانە. سەنعەتی سێكس جگە لە دروستكردنی فیلمی "پۆرنۆ" قاچاخی ژنان بە تایبەت ناوەندەكانی بۆ بردنیان و هەژار واڵتانی لە كچان و لەشفرۆشی قازانجێكی زۆر دەخاتە گیرفانی دەاڵاڵن و باندەكانی ئەم كارە و ئەمە خۆی دەبێتە هۆی پەرەسەندنی ئەم دیاردەیە لە ئاستی بەرنامەیەكی دیاردەیە ئەم مەبەستی چارەسەركردنی بە و جیهاندا جیهانی دەوێت و سەرەڕای بوونی ئینسانەكان و ناوەندە مرۆڤدۆست و خەیرخوازەكان، یارمەتی و كردەوەی لە ئاستی جیهانی و نێونەتەوەیی پێویستە، تا ئەم دیاردە دزێو و قیزەونە بنبڕ بكرێت. بە تایبەت بە پێك مندااڵن لە قوربانیانە لەم زۆر هەرە بەشێكی ئەوەیكە هۆی

دێن. پڕ لە یەكێك ئەمڕۆكە سێكس بە بازرگانی كە ئەوەیە راستێتی داهات ترین پیشەكان بە ئەژمار دێت. باندەكانی كڕین و فرۆشی كچان و ژنانی الو و قاچاخی ئەوان بۆ واڵتانی دیكە لەگەڵ باندە مافیاكان و تەنانەت بەرپرسانی دەوڵەتی كە خۆیان یەكێك لە كڕیارانن بەشێك لەم قازانجە دەچێتە گیرفانیان و هاوكاریان دەكەن، بەربەستێكی بۆ بنبڕكردنی ئەم دیاردەیە دروست كردووە. رێژەی هەژاری و لەشفرۆشی لە ئێران، عێراق و ئەفغانستان و زۆریەك لە شوێنەكانی جیهان رۆژ

لە دوای رۆژ دەچێتە سەرەوە. كچان، لەشفرۆشی تەمەنی خوارەوەی هاتنەوە و گرانی بێكاری، چوونەسەرەوەی ئاماری تەاڵق و ئێعتیاد و مندااڵنی سەرشەقام، منداڵ ئازاری، كچانی لە ماڵ هەاڵتوو، توندوتیژی بنەماڵەیی و ژن ئازاری لە هۆكارەكانی چوونەسەرەوەی لەشفرۆشی ژنانە. بەاڵم هەژاری هۆكاری

24





سەرەكی ئەم دیاردەیە. هاوكات لەگەڵ چوونەسەرەوەی ئاماری تەاڵق، هاتنە خوارەوەی ئاماری هاوسەرگیری رەسمی، چوونەسەرەوەی تەمەنی هاوسەرگیری بە هۆی بێكاری و هەژاری كوڕانی الو، لە دەستەی هۆكارەكانی ئینتێرنێت بوونی سێكسە. كڕیارانی چوونەسەرەوەی لەم بوارەدا دەسپێڕاگەیشتن بە لەشفرۆشانی ئاسانتر

كردووە. لە ئێرانی ئیسالمیدا، سیغە بووەتە سەرچاوەیەك بۆ بازرگانی و ئێستا ئاخوندەكان بوونەتە دەاڵڵی جینسی و بە جێگای دابینكردنی پێویستی ماڵی بۆ ئینسانە كەم داهات و هەژارەكان، هەر ئەو رێگا چارەسەرەی سەرمایەداری دەخەنە بەر پێی ژنان ژنێك كە مێردەكەی لە شەڕدا كوژراوە، ئەگەر دووبارە بە شێوەی رەسمی مانگانەی ماڵییە یارمەتییە ئەو بكات، هاوسەرگیری كە پێدەدرێت، لە دەستی دەدات. بە ناچار دەبێت بە سیغە، تا بتوانێت هەر دوو پێویستی جنسی و ئابووری خۆی دابین بكات، بەاڵم هیچ ئاگایەكی لە زەرەرو و

مەترسییەكانی ئەم كارە نییە. ئەگەر لە ئێران، سیغە بە لەشفرۆشی یاسایی و یان بۆیەك بیرۆكەی و ناو لێ ببەین ئیسالمی لەشفرۆشی حەاڵڵن لە مێشكماندا بسڕینەوە، دەبینین كە دین هیچ رێگا چارەسەرێكی بۆ ئەم مەسەلەیە نییە و بە دانی بەڵێنی ئەخالقی ناتوانرێت پێداویستی ئابووری كۆمەڵگا

و پێویستی جینسی ئینسانەكان واڵم بدرێتەوە.لەسەر فەتحی" "مەریەم كە لێكۆڵینەوەیەك پێی بە 50 لەسەدی كچانی هەاڵتوو لە یەكێك لە ناوەندەكانی دراوە: ئەنجام تاران شاری لە كچانە ئەم راگرتنی كچانێك كە لە بنەماڵە پڕحەشیمەتەكان ژیان دەكەن نەدانەوەی واڵم و ئابووری و ماڵی هەژاری هۆی بە ماڵ لە زۆرتر داخوازییەكانیان، بە بنەماڵەكەیان

هەڵدێن. هەروەها ئەم كچانە هۆكاری سەرەكی هەاڵتنیان لە ماڵ

بە هەژاری ماڵی، بەرتەسك كردنی هەڵسوكەوتیان لە الیەن خێزانەوە، لێدان و ئەزیەت و ئازار، بەزۆر بەشوودان، ناكۆكی بنەماڵەیی، پێشگرتن

لە درێژەدان بە خوێندن و ئێعتیادی باوك و دایكیان ناولێبردووە. بە سەر كچانە ئەم لەسەدی 5 و 55 هەروەها لێكۆڵینەوەدا لەم باوكیان گرفت و ناكۆكیان بووە و بنەماڵەگەلێك بوون كە دایك و 88 لەسەدیش سەر بە بنەماڵەكانی لێك هەڵوەشاوە و 31 لەسەدیش ئەزموونی جیابوونەوەی دایك و باوكیان لە مێشك دابووە. لە نێوان ئەم كەسانەدا 42 و 5 لەسەدی ئەوان، باوكیان موعتاد، 20 لەسەد دایكیان موعتاد و 35 لەسەدیش دایك و باوكیان هەر دوو موعتاد لەم و 21 لەسەدیش خۆیان موعتاد بوون. بەسەر ئەوەشدا نكۆڵی كە بكرێت بیر لە نابێ بەاڵم ناكرێت، لێكۆڵینەوانە و ئامار جۆرە لە ئیسالمی كۆماری دەسەاڵتداریەتی 30 ساڵ كە ئەوەیە واقعیەت خزمەت پیاوساالری و بندەستی زۆرتری ژنان و سەرمایەداری بووە و هیچ هەنگاوێكی بۆ رێزگرتن لە ژن، وەكوو ئەوەی كە بانگەشەی بۆ

دەكەن، هەڵنەگیراوە.

ئەم ژنان لەشفرۆشی ئاشكرای بە و شاراوە چوونەسەرەوەی ئیدیعایەمان بۆ دەسەلمێنێت.

بەاڵم واڵمی دروست بۆ چارەسەركردنی كێشەی لەشفرۆشی چییە؟ بنبڕ كردنی هەژاری و دابینكردنی پێداویستی مادی هەموو ئینسانەكان و كار دابینكردنی واتە لەشفرۆشییە، ریشەی بنەڕەتدا لە كە كاریگەرترینی پڕ لە یەكێك ژیانی هەمووان بۆ پێویست ئیمكاناتی ئەم كردەوانەیە. پێوەندی ئازاد و خۆبەخشانە لە نێوان ئینسانەكان كردنی رەعایەت بە نەریت و داب و مەزهەبی مەرجی و بێشەرت تەمەن، دەسپێڕاگەیشتن بە دانش و ئیمكاناتی پێشگرتن لە نەخۆشی و دووگیان بوون بۆ هەمووان، خۆڕایی فێركردن و ئیجباری كردنی بۆ هەمووان، دروست كردنی ناوەندی یارمەتی گەیاندن بە قوربانیان و تاوانبارە كۆمەاڵیەتییەكان و ئازادانە قسە كردن لە پێوەندی جینسی لە خوێندنگا و زانكۆكان لە پاڵ گۆڕینی روانین بۆ ژن كە پێویستی بە كاری درێژماوە هەیە، لە دەستەی ئەو فاكتورانەیە كە دەتوانن بۆ لە ناوبردنی دیاردەی لەشفرۆشی و یان كەم كردنەوەی بەرچاوی ئەم

دیاردەیە رۆڵێكی گرینگیان هەبێت.



25



پەیامی یەكیەتیی ژنان، بۆ كۆنگرەی یەكیەتیی الوانی دێموكراتی كوردستانی

ئێران

هاوڕێیانی بەڕێزی یەكیەتی الوانی دێموكراتی كوردستانی ئێران دۆستانی خۆشەویست

ئەندامانی بەڕێزی بەشداری كۆنگرەخۆمان بەخۆشحاڵ وشادمان دەزانین، لەڕێگای ئەم پەیامەوە پیرۆزبایی گەرمی خۆمان بۆشەشەمین كۆنگرەی یەكیەتیە تێكۆشەرەكەتان بنێرین .كەبەخەبات و قوربانی دانی چەندین ساڵەتان مێژوویەكی پڕ لە شانازیتان تۆماركردووەو لەسەرجەم قۆناغەكانی خەباتی شاروشاخدا جێ پەنجەتان دیارە. مایەی شانازییە بۆئێوە، ڕۆڵە تێكۆشەرو فیداكارەكانی یەكیەتی الوان لەجۆشدان و پێگەیاندنی الوانی شۆڕشگێڕی كوردستانی ئێراندا، بوون بەسەرمەشق و لەهەموو چەشنە شۆڕشگێرانەبەوپەڕی وبێگەردی پاك بەهەستی وبرەودان نەتەوەیی بیری بۆڕاگرتنی گیانبازییەك و فیداكاری

تواناوە لەڕێزی پێشەوەی خەباتدا تێكۆشاون وفیداكارییان كردووە. ئەگەر بمانەوێ چاوێك بەڕابردووی پڕشانازیتاندا بخشێنین، ڕەنگە تەنیا ئاماژە بەناوی دكتۆر قاسملووی شەهید بەس بێ، كەلەڕیزەكانی یەكیەتيی الوانەوە دەستی پێكردوو، بەخزمەتە بەنرخەكانی بەجوواڵنەوەی ڕزگاریخوازی كورد، ڕۆڵەكانی دێموكراتی هاندا تا لە ژێر ئەزموون و دەرسە بەنرخەكانی دا لەهیچ چەشنە فیداكارییەك درێغی نەكەن و بەدرێژەدان بەرێگای پرلەشانازی وگوێ گرتن بوئامۆژگارییەكانی دكتۆر سادقی شەرەفكەندی درێژە بەو

ڕێگا پڕ سەروەرییە بدەن بەورێگا پڕسەروەرییە بدەن،كە دەڵێ: )باالوانی كورد،كوڕوكچ باش بزانن، كەژیان لە ئەسیری و ژێردەستی داچەندە بێ قەدروقیمەتە و لەبەرامبەردا

هەڵمژینی هەوای پاك و بێگەردی ئازادی چەندە خۆش ودڵڕفێن.( ئەگەر الوانی تێكۆشەری كوردستان، لەسااڵنی ڕابردوودا بەشەوو شەونخوونی ولەژێر ڕەهێڵەی گوللەی دوژمندا لەخۆپێگەیاندن نەوەستاون، ئێوەدریژەدەرانی بەحەقی ئەو رێگایە، ئێستا زۆر باشتر لەجاران دەتوانن بەڕۆڵ و ئەركێك كەبزووتنەوەی ڕزگاریخوازی كورد دەیخاتە سەرشانتان دەوری كاریگەری خۆتان بگێڕن و لەوكۆڕوكۆبوونەوانەو لەسەرجەم ئەو دەرفەتانەی چ لەدەرەوە بۆتان دەڕەخسێ ئیستفادە بكەن و توانا و هێزی خۆتان تێكەڵ بەهێزی سەرجەم چین وتوێژەكانی كۆمەڵی كوردەواری بكەن و لەمەیدانەدا یەكیەتی ژنانی دێموكراتی كوردستانی ئێران، بە شانازییەوە لە خەباتە ڕەواكەتان پشتیوانی دەكات و وەك هەمیشە پێ لەسەربەهێزكردنی ئەوپەیوەندییانەدادەگرێتەوە

.سەركەوتنی هەرچی زیاترتان لەكارەكانی كۆنگرەدابۆبەئاوات دەخوازین.

مەرگ ونەمان بۆكۆماری ئیسالمی ئێران، دوژمنی الوان وژنان وسەرجەم ئازادیخوازانی جیهان.

بەڕێزەوە یەكیەتی ژنانی دێموكراتی كوردستانی ئێران

26





بەناوبانگترین ژنی سیاسەتڤانی

ئەفغانستان

ئا:ئێلهام

لەوانەیە باوەر نەكەن، روژێك كە لە دایك بووم، دایكم زۆر خەمبار بوو، ئیتر كچی نەدەویست. چوونكە مناڵی كچ شەرم بوو. بۆیە لە ژێر ناو و گەرمای هاوێن فرێی دام تا بمرم. تاو پێستی سوتاندم، بەاڵم نەمردم. دایكم باوەری هێنا كە ئەمە خواستی خوای گەورەیە كە من نەمردووم و لەم كارە خێرێكی تێدابێت، ئەمە تەنیا هۆكارێك بوو كە لە تەمەنی 10 ساڵی، دوای كوژرانی باوكم لە شەڕ، منی رەوانەی

مەكتەب كرد.ئەمە بەشێك لە ژیاننامەی فوزیە كوفی، بەناوبانگترین سیاسەتوانی ژن لە ئەفغانستان بوو. ئەو 35 ساڵ تەمەنیەتی و لە پارلمان جێگرە و دەیهەوێ لە هەڵبژاردنەكانی سەرۆك كۆماری لە ساڵی 2014 بەشداری و وەك تەنیا ژن خۆی كاندیدا بكات. بەاڵم تەنیا مەرجی بەشداریی كوفی فوزیە بمێنێت. زیندوو كە ئەوەیە هەڵبژاردنەكان لە فوزیە توانیویەتی تا ئێستا لە چەندین دەسترێژی گیانی سالم بەدەر بەرێ، بەاڵم دەترسێت لە الیەن دژبەرەكانی كە زیاتر هێزی تاڵبان و بەشێكی

زۆر لە پارلمانن، تێرۆر بكرێت.فوزیە كوفی هەركات كە بۆ چاالكیی سیاسی بۆ ناوچە جۆراوجۆرەكانی ئەفغانستان سەفەر دەكات، بۆ دوو كچی چووكەی خۆی وەسێتنامەیەك لە قالبی نامەیەكی سادە و ساكار دەنووسێ. ئەم نامانە و ژیاننامەی فوزیە لە كتێبێك چاپ و باڵوبوونەتەوە. لە كتێبی "چەند نامەیەك بۆ كچەكانم" ژیاننامەی فوزیە و باسی ژیانی باوەرنەكراو، سەیر و پڕ لە ئێش و ئازاری ئەو ژنە و هەروەها بارودۆخی دژواری ژیانی ژنانی كچەكانی بۆ نامەیەك بەش، هەر كۆتایی لە و نووسراوە ئەفغانی نووسراوەتەوە. فوزیە بە دووپات كردنی ئازموونەكانی خۆی لە كچە

10 و 12 ساڵەكەی داوا دەكات، لە حالێكدا كە دایكیان بە دەستی دژبەرە سیاسیەكانی كوژرا، پاشگەز نەبن و بۆ وەدەستهێنانی مافی

بەرامبەر بۆ ژنانی ئەفغان تێبكۆشن و خەبات بكەن.هەن رۆژانێك ژیان "لە دەنووسێت: نامەكانی لە یەكێك لە فوزیە كە ئومێد و هێزی ژیان لەناو دەچێت و تەنیا رێگای تەسلیم بوون

دەمێنێت، بەاڵم كچەكانم، تەسلیم بوون رێگای چارە نیە".نووسەر لە كتێبەكەی وێنەیەكی راستەقینە و وردبینانە لە پێوەندی لە نەریت و داب مەزهەب، رۆڵی واڵتەكەی، لە جینس دوو نێوان سەر دەخاتە تیشك و دەداتەوە كتێب خوێنەری بە ژنان فەقری تاوانێكی گەورە بە ناوی "ژن بوون" لە ئەفغانستان و بە وردی باسی

لەسەر دەكات.بنەماڵەیەكی لە و "بەدەخشان" هەژاری ناوچەی لە خانمە ئەم سیاسی لە دایك بووە. لە سەردەمی دەسەاڵتداریی تاڵبان شاهیدی شەڕ و شێوازەكانی جۆراوجۆری هەاڵواردن بە دژی ژنان بوو. فوزیە نۆزدەهەمین مناڵ لە بنەماڵەیەك بوو، باوكی 7 ژنی هێنابوو و 23 خوشك و برا بوون و تەنیا كچی ناو بنەماڵە و خزم و كەس بوو كە بە هەوڵ و تێكۆشانی دایكی توانی بچێتە مەكتەب، هەر ئەو دایكە كە دەیهەویست لە رۆژی لە دایك بوونی فوزیە، بە تاوانی كچ بوون، فوۆیەی لەنێو بەریت و بیكوژێت! هەر ئەو دایكە كاتێ بینی كچەكەی چەندە لە خوێندن باشە و بەروپێش دەڕووات بە ژنی جیرانەكەیان

دەڵێت: "بەڵكوو كچەكەم ببێتە سەرۆك كۆماری ئەم واڵتە".دوای 20 ساڵ، لە ساڵی 2005 فوزیە وەك ئەندام پارلمان هەڵبژێردرا دەنگی ژن نوێنەرانی هەموو لە زیاتر 2010 ساڵی دەنگدانی لە و هێنا. لە 17 ساڵی دا لە دانشكەدەی پزیشكی كابۆل وەرگیرا. بەاڵم بە دوای بە دەسەاڵت گەیشتنی تاڵبان نەیتوانی درێژە بە خوێندن بدات. بەاڵم دوای ماوەیەك لە واڵتی پاكستان، لە بەشی مودیرییەت و هەروەها لە بەشی حقوق توانی درێژە بە خوێندن بدات. چاالكییەكانی



27



كۆمەاڵیەتی و چاكسازی ئەم خانمە وەك نوێنەری پارلمان لەنێوان زۆر درووستبوونی خۆشەویستییەكی هۆی بە بوو خەڵكەوە، بەاڵم خەباتی فمینیستیی فوزیە بۆ بەرگری لە مافی بەرامبەری ژن و پیاو بە دڵی عەشیرەتەكان و تاڵبان

نەبوو. باوك و چەند برای فوزیە لە شەڕ كوژران و هاوسەرەكەشی لە بەندیخانەی تاڵبان بە هۆی نەخۆشی "سل" كە هەر لە بەندیخانە تووشی ببوو، گیانی خۆی لە دەست دا. خۆیشی چەندین جار لەگەڵ هێرشی فیزیكی دوژمنەكانی رووبەروو بووە و تەنانەت لە ماشینەكەی بۆمب داندراوە و بەردەوام هەڕەشەی گیانی لێی دەكرێت. فوزیە كوفی لە رەخنەگەرانی دەوڵەتی كەرزایی یە و هەروەها لە دژبەرەكانی وتووێژ نەكردن

لەگەڵ گرووپی تاڵبان.ئەو هەوڵی داوە لە نامەكانی بۆ هەردوو كچەكەی شوهرە راستییەكانی لە باس سادەیی و ساكاری بە شەهرزاد و بێرەحم و ژیانی سەرانسەر ئازاری ژنان لە ئەفغانستان بكات و لەگەڵ ئەو مەترسییە كە مومكینە بكوژرێ، هەوڵ دەدات لەوانەیە كە سەخت ژیانێكی بۆ بكات ئامادە مناڵەكانی

دایكیان لەگەڵیان نەبێت.سەرچاوە: رادیۆ فەردا

لە كتێبی "چەند نامەیەك بۆ كچەكانم"

ژیاننامەی فوزیە و باسی ژیانی باوەرنەكراو، سەیر و پر لە

ئێش و ئازاری ئەو ژنە و هەروەها

بارودۆخی دژواری ژیانی ژنانی

ئەفغانی نووسراوە

28





پێگەو رەوشی ژنی

كورد لە سووریە

پارێزەر لوقمان مێهفەر

زۆر بەڵگەی یاسایی هەن كە نیشان دەدەن كاربەدەستانی سووریە، ئەركە نەتەوەییەكانیان بەرێوەنابەن. سووریە هەموو لەنێوبردنی كۆنواسیۆنی 2003دا ساڵی لە جۆرەكانی جیاوازیدانانی بە دژی ژنان پەسەندكردووە. بەاڵم ئەو كارە نەبۆتە هۆی باشتربوونی وەزعی نالەبار و دژواری ژنانی ئەو واڵتە. ئەوەش بۆ ئەوە دەگەرێتەوە كە سووریە رایگەیاندووە كە ئەو واڵتە لە بەرێوەبردنی

بەندی 16 ی ئەو كۆنواسینە خۆ دەبوێرێ.بەندی 16 ی كۆنواسیۆنەكە پێ لەسەر مافی وەك یەك بوارانەدا ئەو هەموو لە پیاوان و ژنان بەرامبەری و كاروباری و شووكردن بە پێوەندییان كە دادەگرێ بنەماڵەییەوە هەیە. رێكخراوە نێو نەتەوەییەكانی مافی مرۆڤ گەلێك بەڵگەنامەیان سەبارەت بە پێشێلكردنی كردۆتەوە. باڵو سووریەدا لە كوردەكان مرۆڤ مافی كاربەدەستان لە پێوەندیی لەگەڵ كوردەكان سیاسەتی ناوچە دەیانەوێ و پێش دەبەنە ئەوان تواندنەوەی كوردنشینەكان بە پشتێنەیەكی عەرەبی دەورە بدەن. بە سیاسەتی واڵتەدا ئەو باكووری ناوچەكانی لە عەرەبی كردنی مەڵبەندە كوردنشینەكان بە كاردەبەن. ئەو سیاسەتە بۆتە هۆی ئەوەی لە نێوان گەلی كوردی سووریە و كاربەدەستانی ئەو واڵتەدا بێ متمانەیی دوو دووقات بە ژنان ئاوادا واڵتێكی لە بێ، پێك الیەنە بە نزیك قوربانی. دەبنە و دەكرێ، لێ زوڵمیان 200 ژنی خزمەتكار لە سوریە هەیە، كە زۆربەیان لە واڵتانی هەژار راهاتوون و خەریكی كاركردنن، بەاڵم لە سەرەتایترین مافی ئینسانی بێ بەشن. ئوسولەن دەبێ رۆژ لەگەڵ رۆژ بارودۆخ و مافی ژن گەشەكردنی زیاتر بە خۆوە ببینێ، كەچی لە سوریە هێشتا لە رابردوودا لە نموونە بۆ ئێستادا. لەگەڵ بەراورد بە باشتربوو ماوەی سێ ساڵی رابردوودا 20 ژنی خزمەتكار لە سوریە خۆیان كوشتووە بە سەدانی دیكەش لە شوێنی كاریان قانوونێك زایینیدا ی 2007 ساڵی لە كردووە. رایان پەسەندكرا. بە پێی مادەی 62ی ئەو قانوونە دەبوایە دامەزراندنی و ناونوسین بۆ دابندرێ نووسینگەیەك بنەماڵەكان یان كاربكەن، ژنانەی كە دەیانهەوێ ئەو لە كاركردن بۆ بیانگرن خزمەتكار وەك خوازیارن ماڵەوە. بەاڵم لەو یاسایەدا هیچ مافێكی بۆ ئەو ژنانە چیە، مافیان و ئەرك كە نەكردووە، نیشان دەست تاوەكوو خاوەن كار زوڵمیان لێ نەكا. كەچی بەوجۆرە و دەكرێ لەگەڵ هەڵسوكەوتیان رەحمانە بێ زۆر كەسیش لێی بەرپرسیار نیە. ئەوە جگە لەوەی خودی

ژنی سوریەش لە مافی سیاسیدا سەربەست نیە.



29



لە كۆمەڵكای كوردەواری ئەوێشدا، رادەی زانیاری خەڵك لە بارەی مافەكانی مرۆڤ كەم و بەرتەسكە. داب و نەریتە فەرهەنگیيەكان و نەبوونی رێكخراوی چاالك و كارای مافی مرۆڤ، بوون بە هۆی ئەوەی كە خەڵك كەمتر رێز لە ماف و ئازادییە تاكە كەسییەكان بگرن. دەزانین كە لە هەموو ئەو واڵتانەدا كە كوردیان تێدایە، بە

دامەزراندن یاسا، گوێرەی رێكخراوی تێكۆشانی و جۆراوجۆر كەند و كۆسپی رێگایەو سەر لە زۆری قەدەغەشە. تەنانەت ئەوەش بۆتە هۆی ئەوەی كە كوردەكان بە زەحمەت سیاسی رێكخراوی بتوانن لە كە دابمەزرێنن ئەوتۆ بەرنامەو تێكۆشانی خۆیدا مرۆڤ مافەكانی بۆ كار ئاوردانەوەیەك بۆیە بكا، ژن رەوشتی پێگەو لە بەپێویست واڵتەدا لەو

دەزانین.ژنی رەوشی پێگەو لەگەڵ بەراورد بە كورد، دیكەی گەالنی ژنانی باشترو هەمیشە دراوسێدا

ژێر لە كورد ژنی ئەوەش سەرەڕای كەچی بەهێزتربووە. تایبەتی كۆمەڵگاكەیدایە.بە و بنەماڵەكەی پیاوانی فشاری سیاسیدا، كاروباری لە بەشداری هاوسەرو هەڵبژاردنی لە كورتی بە دەكەوێ. بەرچاو زۆرتر سەری لە گوشارە ئەو توندوتیژی بە دژی ژنان گیروگرفتێكی گەورەیە. لە هێندێك بەشی كوردستاندا ژن موڵكی پیاو بە حیساب دێت و دەبێ بەسەر دەسەاڵتێكی هیچ ئەوەی بێ بە دانیشێ، ماڵێ لە لەش و دیاریكردنی داهاتووی خۆیدا هەبێ. بەرپرسایەتی ئەو بریتییە لە بەخێوكردنی منداڵ و پێراگەیشتن بە ماڵ و مێرد، لە هێندێك شوێن دوو ژن و فرەژنیش بەرچاو دەكەوێ. كچانی بە بەسااڵچوو پیاوانی لەگەڵ زۆرەملێ بە پێگەیشتوو تازە شوو دەدرێن، یان ژن بە ژنەیان پێ دەكرێ. ئەو بارودۆخە گەلێك گیروگرفت دروست دەكات، كە هێندێك جار دەبێتە

هۆی روودانی قەتڵی نامووسی و خۆكوشتنی كچان و ژنان.الیەن لە كورد ژنی كە گیروگرفتانە ئەو سەرەڕای

پەالماری بەر دەكەوێتە دەكرێن، دروست بۆی بنەماڵەكەییەوە دەكەونەبەر ماڵێ لە كە ژنانەی ئەو حكوومەتی. كاربەدەستانی لێ پارێزگارییان كاربەدەستانەوە الیەن لە زۆركەم توندوتیژی،

دەكرێ. نەك هەر ئەوە تەنانەت كاربەدەستان خۆشیان بە بێدەنگی و بێ هەڵوێستی خۆیان رێگا بۆ ئەوە خۆش دەكەن كە ئەو ژنانە پتر ناخۆشی و چەرمەسەری بچێژن. لە هێندێك شوێن بە ئاگاداری كاربەدەستان كچانی مێرمنداڵ، تەمەن 13 سااڵنەش بە شوو دەدرێن.بەمجۆرە ژنان بێ پارێزگاری و بێ پشت و پەنا دەمێنن و بە هیوای چارەنوسێكی رەش وێڵ دەكرێن، زۆرجار تەنیا پشتیوانی ئەو هەلومەرجێكی لە خۆیان كە ژنانن رێكخراوەكانی هەر ژنانە دژواردا چاالكی بەرێوەدەبەن و كەندو كۆسپی زۆریان لە پێشە. ئەوە كە زۆربەی ژنان لە ناوچە كوردنشینەكاندا بێكارن و لە باری ئابوورییەوە بە پیاوەكانیانەوە بەستراونەتەوە. وەزعیەتی ئەوانی هێندەی دیكە الواز كردووە. لە بارودۆخێكی ئاوادا زۆرن ئەو ژنانە كە بۆ رزگاربوون پێیان وایە جیا لە خۆكوشتن لە دیكەیان رێگایەكی خۆیانەوە، جەستەی بەردانە ئاگر رێگای لەبەردەم دا نییەو لەو رێگایەوە لە راستییدا ئەوان نارەزایەتی و بێزاری خۆیان بەرامبەر بەو ستەم و زوڵم و زۆرەوە دەردەبڕن، زاڵ سیستەمی كۆمەڵ، كە و تەنانەت بنەماڵەكانیشیان ئەمە دەبینی. رەوا پێیان پێگەو رەوشی ژنی كوردە لە واڵتی سووریەدا. بۆیە نابێ كەم بە گیروگرفتانە ئەو بگیردرێن، چونكە لە ئاستێكی گۆرێدان. لە بەرچاودا پەسەندكراوە گوێرەی بە مافی نەتەوەییەكانی نێو دەوڵەتەكان مرۆڤ، بۆ كە سەرشانیانە ئەركی پارێزگاریی لە ژنان و مندااڵن پەالمارێكی هەر چەشنە لە هەڵگرن هەنگاو تایبەتی، دروستكەن هەلومەرجێك و كە تێیدا هەموو مافەكانیان بكرێن. دەستەبەر و دابین لەوەش زیاتر كاربەدەستانی رێكخراوە و حیزب و كورد هەر كوردیش سیاسیەكانی ئەركێكی پێوەندییەدا لەو دەكەوێتە تایبەتیان لە نابێ ژنانیش سەرشان. تێكۆشان بێ هیوابن، بەڵكوو دەبێ چاالكتر تێ بكۆشن تا گەیشتن

بە ماف و ئازادییەكانیان.

سەرەڕای ئەو گیروگرفتانە كە

ژنی كورد لە الیەن بنەماڵەكەییەوە بۆی دروست

دەكرێن، دەكەوێتە بەر پەالماری كاربەدەستانی حكوومەتی. ئەو ژنانەی كە لە ماڵێ دەكەونەبەر توندوتیژی، زۆركەم لە الیەن كاربەدەستانەوە پارێزگارییان لێ دەكرێ

30





لەمپەرەكانی بەردەم بەشداريی سیاسی ژنان

لەو كاتەوەی مرۆڤ تێگەیشت كە بە وەسەریەكنانی تواناكانی دەتوانێ ئامادە كردنی : لەیال محەممەدیبە سەر ئەوانیدیدا سەركەوێ، بەشداریكردن لە دایك بوو. بەم پێیە شارۆمەندان ئاگایانەی و چاالكانە بەشداریكردنی واتا بەشداربوون لە كاریگەر بەشداریی و خۆیان رێبەرانی هەڵبژاردنی مەبەستی بە بەكارهێنانی و سیاسییەكان و كۆمەاڵیەتی جۆراوجۆرە چاالكییە

ئیرادە و باندۆردانان لەسەر دارشتنی سیاسەتەكانە. بەشداریی سیاسیش كە بەرچاوترین شێوەكانی بەشداربوونە، چوونە ناو گۆڕەپانی هەڵبژاردن و هەڵبژێرانە بە مەبەستی دەست تێدابوون لە پرۆسەی بڕیاردان و بڕیارسازییە ورد و درشتە سیاسییەكان كە

پێوەندیی بە چارەنووسی كۆمەڵگاوە هەیە.بەشداریی سیاسی مافی كۆمەاڵنی خەڵكە و بەشداریی سیاسی ژنان بە هۆی ئەوە كە كاریگەریی لە سەر كەمكردنەوەی نابەرابەرییەكان هەیە گرینگیی تایبەتیی خۆی هەیە چوونكە رۆڵێكی بونیادیی لە پێكهێنانی نەتەوە رێكخراوی گشتی سكرتێری هەیە. دا سەقامگرتوو گەشەی یەكگرتووەكان دەڵێ " دەزانین كە ئاشتیی بەردەوام بە بێگەشەكردن نامومكینە و ئەوەش دەزانین كە هیچ گەشەكردنێكیش بە بێبەشداریی تەواوی ژنان نایەتە دی. ئەوە بە مانای البردنی كێشەكانی بەردەم لە ژنانە گەرەنتیی سوودمەندبوونی و بڕیارداندا لە ژنان بەشداریی بەشداریی كە ئەوە سەرەڕای مرۆییەكان". و سیاسی مافە تەواوی جۆراوجۆرە گرووپە الیەن لە جیهانی گرفتێكی وەك ژنان سیاسی مرۆییەكان سەرنجی دەدرێتێ هێشتا جێی پرسیارە كە ئاخۆ بەشداریی

سیاسی ژنان خۆڕانانێكە یان پێویستییەكی حاشاهەڵنەگر؟ژن وەك نیوەكەی دیكەی جەستەی كۆمەڵگا لە هەموو قۆناغەكانی كۆمەڵگایەكدا گەشانەوەی و هەرزەكاری گەشەكردن، لەدایكبوون، هەبێ. بەشداریی زۆری النی شارۆمەندێك وەك دەبێ و بەشدارە كە كۆمەڵگایەك و كۆمەالیەتییە ئەركیكی ژنان سیاسی بەشداری

شارۆمەندانی بخاتە پەراوێزەوە خەتابارە.دەوڵەتی دا دەسەاڵتی پێكهاتەی لە ژنان سیاسیی بەشداریی دەگەرێتەوە بۆ پێكهاتەی سیاسیی كۆمەڵگا. لەو كۆمەڵگایانەی كە دەسەاڵتی سیاسی بە شێوەیەكی نەریتی لە دەستی پیاوان دا بووە كەمتر دەسەاڵت دا سیاسیی پێكهاتەی لە ژنان بەشداریی ئیمكانی لە بەتایبەت بووە كە چاالكیی سیاسی ئەنجام بدەن و زۆر جار و كۆمەڵگا جیهان سێهەمییەكان لە بنەڕەتدا حاكمییەتی سیاسیی ژنان كۆمەاڵیەتی خۆیان بە دەست بێنن. لە كۆمەڵگا پێشكەوتووەكانیش

بەشداریی سیاسی ژنان بە شێوەیە نییە كە چاوەڕوان دەكرێ.چوونكە بەشداریی سیاسی پێوەندییەكی نزیكی لەگەڵ ئاگایی سیاسی هەیە و ئاگایی سیاسیش پێگەیشتوویی سیاسی بۆ تاكەكانی كۆمەڵگا



31



رێژەی سەری چونە هۆی بە ئەوەش بەستێنی و دێنی بەرهەم هۆكاری چەند بە ئاماژە لێرەدا دێت. پێك كۆمەڵگا خوێندەواری

بەشدارنەبوونی ژنان لە سیاسەت دا دەكەین :1ـ لەمپەرە فەرهەنگییەكانی بەشداری سیاسیی ژنان

فەرهەنگ لە دوو بوارەوە گرفتی خستوەتە بەردەم چوونە ناو مەیدانی سیاسەت یان بەشداریی سیاسی ژنان :

یەكەم، فەرهەنگی حاكمی پیاوساالری دەرفەت و ئیمكانی چاالكی و هاتنە ناو مەیدانی سیاسی ـ كۆمەاڵیەتی بە تێروانینەكانی خۆی بە نیسبەت ژن وەك بێتوانایی، بێمودیرییەتی و بێهێزی و .. نارەخسێنێ

و ئەگەریش بیرەخسێنێ مەرجەكانی هاتنە ناوی دژوار و بەهادارن.دووهەم، مەیدانەكە بۆ بەشداریكردن وا وێنا كراوە كە تەنیا بە پێی ئۆگرییەكانی پیاوانە بیچم دەگرێ كە لەودا باسكردن لە پرسەكانی ژنان، ناوی ژنانەی لەسەر دادەنرێ بە واتایەكی دیكە كاتێ ژنان لە مەیدانی سیاسەتدا باسەكانی ژنان دەورووژێنن گرینگ نایەتە بەرچاو چوونكە بە توانا بوون لە باسكردن و چەنە لێدان لە سەر سیاسەت بەو مانایەی كە لە زەینییەتی مێژوویی خۆیاندا هەیە دەزانن. سەبارەت بە واڵتی ئێران پێویستە بگوترێ كە پرسەكانی ژنان لەو چوارچێوەیەدا رێگەی پێدراوە و پێڕاگەیشتنی پێدەكرێ كە تێگەیشتن لە سیاسەت ئیجازە دەدات بە واتایەكی دیكە رەفتارێكی سیاسی بە كامڵ دەزانن تایبەت كە بەشدارییەك و بۆچوون شێوە یانی هەیانە پیاوان كە بە نەیەتەوە ئەسڵەدا ئەو لەگەڵ ئەگەر ژنان رەفتاری پیاوانە. بە باس ئەگەر سیاسەتدا مەیدانی لە نموونە بۆ ئەژمار دیتە ناكامڵ ئازادییەكانی ژن وەك مروڤێك كە لە كەسایەتی، ماف، خواست و مافی ژیان و ئازادی رادەربڕینی هەیە بكرێ و چەنەی سیاسیی لە سەر لێبدرێ، رەفتارێكی قبووڵ نەكراوە. سیاسەت بە مانای هونەری

ئیدارە كردنە و پرسە ژنانەكانی ژنان لەوێدا جێی نابێتەوە.2ـ لەمپەرە ئابوورییەكانی بەشداریی سیاسیی ژنان

ماڵەوەیان پیاوانی بە بەستراوەن مادییەوە بواری لە ژنانەی ئەو ئابوورییەوە بواری لە كە رەخساوە بۆ كەمتر ئەوەیان بەستێنی ناتوانن دەیانهەوێ كە شێوە بەو و راوەستن خۆیان پێی سەر لە ئازادانە و بە پشتیوانی توانا مادییەكانی خۆیان لە پێكهاتەی سیاسی لە گرفتێك بۆتە خۆی بۆ مەسەلەیە ئەو و بن بەشدار كۆمەڵگادا سەر رێی بەشداریی سیاسییان لە كۆمەڵگادا. ئەو ژنانەی بەردەوام چاو لە گیرفانی پیاوانی ماڵەوەیان بوونە مەجالی بەشداریكردنیان لە

چاالكییە كۆمەاڵیەتییەكان دا كەمتر بووە.3ـ لەمپەرە سیاسییەكانی بەشداریی سیاسی ژنان

نێر دیاردەیەكی هەر و... پیاوساالری عورفی چینایەتی، پێی بە دەبی لە سەرەوەی كاروبارەكان دا جێ بگرێ و " سیاسەتی پیاوانە"بە تەواوەتی لە كۆمەڵگادا حاكم بێت. بۆیە ئەگەر وەها زەینییەتێك لە ئەندێشەیەك كە ئەوەیە روودەدا ئەوەی بێت درووست كۆمەڵگادا دەخولقێ پێی وایە كە پیاو بۆ سیاسەتكردن و وەدەستگرتنی كاروباری سیاسی وەك بڵێی لە هەناوی دایكی دەرهێنابێ و ژن بۆ سیاسەت و بااڵكان كورسییە وەدەستهێنانی و سیاسی پۆستی وەرگرتنی و درووست كردنی بەهاكان و ... نەخولقاوە. وەها تێگەیشتنگەلێك نەك هەر پێشێلكەری ئاوەز و عەقڵە، بەڵكوو هیچ دین و ئایینێك قبووڵی حاڵی لە تایبەت بە و دنیا سەرانسەری لە نایكات. و نەكردووە پێشكەوتندا گەاڵڵەی بەشداریی سیاسیی ژنان بەو شێوە كە پێویستە

نەكەوتۆتە رۆژەڤەوە. بە كردەوە كەمترین بەشداریی سیاسیی ژنان و تەنانەت بەشداریی فیزیكیی ژنان دەبینین.

رێكارەكانی بەشداریی سیاسیی ژنان1.دەبێ بەر لە هەموو شتێ مەسەلەی قبووڵكردنی سیاسیی كۆمەڵگا مەسەلە ئەو بدرێتێ. پرۆسەیە سەرنجی ئەو وەرگرتنی هێند بە و لەگەڵ تاكەكان ئەوەوە هۆی بە فێربوونەكە بەردەوامی پرۆسەی سیستمی سیاسی، ئەركەكان، مافەكان و رۆڵەكانی خۆی لە كۆمەڵگادا وەك شارۆمەندێكی خاوەن مافی سیاسی ئاشنا دەبن. ئەو پرۆسەیە ژنان لەگەڵ شێوازە قبووڵكراو و تەئیدكراوەكانی ژیانی سیاسی ئاشنا كە سیاسییەكان رۆڵە تایبەت بە و بەهرەكان هەروەها و دەكات پێویستە ژنان لە كۆمەڵگادا بینوێنن فیر دەكات و دواجار ئامادەیان

دەكات بۆ بەشداربوونیان لە مەیدانە جۆراو جۆرە سیاسییەكان.سەری بردنە لە گرینگی ئێجگار رۆڵێكی فێركردن و 2.ئامووزش بەرپرسایەتییە بەرێوەبردنی و وەرگرتن بۆ ژنان تواناكانی ئاستی جۆراوجۆرەكان هەیە وەك "امیل دوركیم"دەڵێ: ئامووزش پرۆسەیەكە لە گرووپدا یان كۆمەڵگا لە دەبن فێر ئەوەوە رێگای لە ژنان كە بوارگەلی سیاسی و كۆمەاڵیەتی و فیكری دا كردەوەیان هەیە. راگەیەنە شێوەكانی دەتوانن بااڵكان خویندنگە و قوتابخانە و گشتییەكان كار و چااڵكییە سیاسی و كۆمەاڵیەتییەكان لە ژنان بەشداریكردنی

فێری ژنان بكەن رۆڵی ئامووزشی خۆیان بگێرن.بنەماڵە و كۆمەڵگا بە هاوكاری یەكتر دەبێ بە جۆرێ هاوفيكری لە مەڕ پێگەی ژن بكەن بەو واتایە كە كەسایەتیی ژنان لە الیەن كۆمەڵگا، دەوڵەت و رێكخراوە كۆمەاڵیەتییەكانی دیكەوە بكەوێتە بەر سەرنجی مەنتقی و ئاوەزمەندانە و بە دوور لە كلێشە نەریتییەكان و ئیمكاناتی النی مەبەستی بە ژنان رێكخراوەكانی دەست بەر بخرێتە پێویست زۆری بەشداریكردن و هەروەها گرووپەكانی هاوسااڵن و هاو پۆلییەكان هەلومەرج و بەستێنەكانی پێویست بۆ گەشەی كەسێتیی كۆمەاڵیەتیی

ژنان بە هاوكاریی تێروانینێكی يان جنسییەتی وەدەست بێننەوە.

ژێدەر: سایتی ایران زنان

32





دیاردەیەك بە ناو "سیغە"

ئامادەكردن: گەالوێژ مێهفەر

كۆماری ئیسالمی ئێران لە الیەك گەاڵڵەی لێك جیاكردنەوەی خوێندندا ناوەندەكانی نێو لە كوڕان( و كچان رەگەزی) كێشە جیابن لێك ئەگەر وایە پێی و دەكا پەیڕەو دیكەشەوە الیەكی لە دەكات. چارەسەر كۆمەاڵیەتییەكان پێ پەرە فرەژنی و كاتی( سیغە)هاوسەرگیری دیاردەی مافی چاالكانی و كۆمەڵناسان الیەن لە ئەمەش دەدات. مرۆڤ و ئەوانەش كە خوێندنەوەیەكی واقیعیان بۆ كۆمەڵگای ئێران هەیە، بە دیاردەیەكی خراپ و دیاردەیەك كە دەتوانێ بۆ كۆمەڵگای ئێران كێشە خوڵقێن بێت، لە قەڵەم دەدەن. دیاردەیەو بەو سەبارەت كۆمەڵناس محەمەدی زاهیر

كێشەكانی لە روانگەی خۆیەوە بۆ چەتر دواو ووتی:"گەاڵڵەی ناوە ناویان كە ئێران پەرلەمانی گەاڵڵەی ئەو پشتگیری لە خێزان"، لە بڕگەیەكدا ئاماژە بە سیغە دەكا بۆ نەهێشتنی دیاردەی قەیرەیی و بێوەژنی لە كۆمەڵگای ئێراندا. بەاڵم گەاڵڵەكە لە رووی كۆمەاڵیەتی و دەروونییەوە،

چەندین كێشەی تر دروست دەكا.یەكەم: پەرە بە فرەژنی دەدا. پیاوێك كە لە یەك كاتدا، مێردی چەندین ژنە، شتێكی سروشتییە كە ناتوانێ مێردێكی باش بێ و پێداویستی ژنەكانی دابین بكا و بەم شێوە هەم مافی ژنەكانی پێشێل دەكا و هەم مافی مناڵەكانی. مناڵ خۆشەویستی بێنێ، بەسەردا دەستی باوكە بە پێویستی لە كە باوكێك بكا. دابین بۆ پێداویستییەكانی پێبكا، و مادی پێداویستیی ناتوانێ مناڵە، خاوەن ژن چەندین

سۆزداری مناڵەكانی دابین بكا. دووەم: گەاڵڵەكە بە جێگەی ئەوەی كارئاسانی بۆ كچان و

كوڕانی گەنج بكا تا خێزان پێك بێنن، كارئاسانی بۆ پیاوانی خاوەن ژن دەكا. سیغە شتێكی نوێ نیە و بە درێژایی مێژووی ئێران هەبووە. بۆیە لە راستیدا ئەم گەاڵڵەیە، داكۆكیكردنە لە باوكساالری ئاینی لە كۆمەڵگای ئێراندا و دەیهەوێ بەربەستە قانوونییەكانی بەردەم فرەژنی

الدا.بكا، پتەو خێزان بناغەكانی ئەوەی جێگەی بە گەاڵڵەكە سێهەم: الوازی دەكا. خێزان بۆ مانەوەی خۆی پێویستی بە بناغەیەكی بەهێزو پتەوە. سیغە، لەسەر بنەمای گرێبەستێكی كاتی دادەمەزرێ و زۆر ناخایەنێ. كاتێك خێزان، كاتی بێ، لەرزۆك و الوازە و ژن و مێرد ئەو ئاسایشە دەروونییەی كە پێویستە، هەستی پێناكەن و لە ئەنجامدا بێ بیرمان لە ناكەن. جێبەجێ جوانی بە خۆیان رۆڵی و ئەرك تێیدا گەورە و دامەزراوەی كۆمەاڵیەتییە كە تاك یەكەم كە خێزان پەروەردە دەبێ و بنەمای كەسایەتیی تاك لە ناو خێزاندا سەر هەڵ

دەدا. خێزانی تەندروست واتە كۆمەڵگای تەندروست. ئازاد زارعی چاالكی سیاسی لەو بوارەدا ووتی: خودی جیاكردنەوەی نێرو مێ لە یەكتری ئەویش لە تەمەنێكدا كە گونجاوترین تەمەنە بۆ ناسینی ئەو دوو رەگەزە لە سەر یەكتری بە واتای لێ ئەستاندنەوەی ناسینی زیاتری ئەو دوو رەگەزەیە لەسەر یەكتری، كە رەنگە بە پێی پێویست یەكتر نەناسینی ئەو دوو الیەنە خۆی زۆر كێشەی گەورەی دیكەی لێدەكەوێـتەوە لە داهاتوودا رەنگە مەسەلەی فەسادی جیسنی یەكێك لەو دیاردە خراپانە بێ كە بە هۆی ئەو دیاردەیەوە پێك دێ، درێژكراوەی ئەوەش من بڕوای بە كردن، بە سیغە بەاڵم سەبارەت هەمان سیاسەت یان هەمان بیرۆكەیە و بە پێچەوانە هیچ یارمەتیيەك نادات بۆ باشتربوونی بارودۆخ لە بنەماڵەدا و رەنگە بە پێچەوانەی

ئەوەش خراپتری بكاو شیرازەی بنەماڵە لە یەكتری بترازێنێ.بە ئازاد زارعی لە درێژەی وتەكانیدا بۆ چەتر ئاماژەی

ووتی، مەبەستەكانی هێنانی سیغە كردو مەبەستی لە زۆر بەشێكی

كردنەوەی خاڵی سیغە كە سێكسە واریسكەی ئەوانەوە روانگەی لە تووشی ئەوەی بۆ نەبێ)یانی زیناح لە ناڕەوا سێكسی دینی ئیسالمدا( كە گوناحێكی زیناح دەتوانێ گەورەیە ژنێكی لەگەڵ بچێ كە بخەوێ دیكە لە قسان دوو بە لێت مەالیەك الی نە ئیتر حەاڵڵە!!

نە و خۆشەویستی نە و ئینسانی هەستی

زۆر شتی دیكەشی پێویست نیە! ئەوە لە روانگەی منەوە



33



باڵوكردنەوەی فەسادە لە جۆری خۆی و سوككردنی كەسایەتی ژنە. دەرفەتێكە بۆ خاڵی كردنەوەی شەهووەتی پیاوانی هەوەسبازی

و نەناسین یەكتر كێشەی سااڵنێكە كە سێكس تینووی نەبوونی كۆنتاكتیان لەگەڵ رەگەزی بەرامبەریان هەبوونە، نرخی بە پیاوێكە سێكسی ركوونی و بوغز تەقاندنی ئارامكردنەوەی كۆمەڵگای تینوی سێكس كە سااڵنێكە

تووشی بۆمبەستیان كردووە.بە سیغەی زارعی ئازاد سیاسی چاالكی كۆتاییدا لە لەالیەن و زانی نارەوا و ناشیرین كارێكی بە تەواوی

خۆیەوە مەحكومی دەكا.حقوقیەكانی كێشە لەبارەی مێهفەر لوقمان پارێزەر سیغەوە بە چەتری راگەیاند: كێشەو گرفتە حقوقیەكانی

پرسی سیغە شتێكی هەروا ئاسان نیە، چونكە هەم الیەنی حقوقی هەیە هەم الیەنی شەرعی هەیە. لەبواری شەریعەتی ئیسالمیەوە دوو بۆچوونی جیاواز تەنانەت دژ بەیەك هەیە، مەزهەبی شیعە پرسی سیغە بەرەوا دەزانێ، بەاڵم مەزهەبی سونە نەك بە دروستی نازانێ بەڵكوو بە حەرامی دەزانێ. لە باری حقوقیشەوە ئەگەر بمانهەوێ گرفتەكانی ئاماژە پێ ئاماژەی خاڵەدا چەند لەو كورتی بە بكەین پێ دەكەم: 1.سیغە گرێ بەستێكی كۆمەاڵیەتیە لە نێوان دیاری ماوەكە دەبێ گرێبەستەدا لەو كەسدا، دوو لە یەكێك كراوبێ. دیاری مارەیەكەش و كراوبێ نەكرابێ دیاری ماوەكە ئەگەر ئەوەیە گرفتەكانی )عادی( واتە هەمیشەیی بە دەبێ هاوسەرایەتی تەاڵق بە پێویستی عادیەدا هاوسەرگیریە لەو هەیە، لە كاتی لە یەكتر جیابونەوەدا، بەاڵم لە سیغەدا پێویستی بە تەالق نیە، لەگەڵ تەواوبوونی كاتی دیاری كراو گرێ بەستەكە هەڵدەوەشێتەوە 2.لە سیغەدا مارەیی دەبێ دیاریكراو بەرەزامەندی بە پێچەوانە هاوسەرگیری عادی كە هەردووالبێ، پێشەكی و پاشەكی هەیە. لە سیغەدا ئەو مارەیە

دەدرێ. بەستەكە گرێ ماوەی تەواوبوونی لەگەڵ 3.گرفتێكی دیكە مەسەلەی خێزانە، چونكە مەبەستی

سەرەكی لە هاوسەرگیری بۆ پێكهێنانی خێزانە، ئەوانەی كە زۆرتر ئەو كارەدەكەن، كەسانی خێزاندارن كە ئەوەش دەبێتە هۆی لەبەر یەك هەڵوەشانەوەی خێزان. 4.گرفتی سەرەكی مەسەلی منداڵە، زۆر لەو كەسانە كەسیغەیان كردووە كاتێك ژنە دووگیان بووە، خۆیان بارەوە لەو كردووە، منداڵە ئەو بوونی لە حاشایان و شاردۆتەوە دەسەاڵتی دادی ئێرانی ئامارێكی بەرچاوی لەو كەسانە بەدەستەوەیە كە سكااڵیان لەسەر بەرزكراوەتەوە. 5. گرفتێكی دیكە مەسەلی لەش ساغیە. ئەو ژنە دەتوانێ لەگەڵ چەند كەس هاوسەرگیری بكا، كە

ماوەی گرێبەستەكە تەواو دەبێ؟، ئەوەش نەخۆشی بەدواوەیە. پارێزەر هاوسەرگیریەدا لەو ژن مافەكانی بە سەبارەت هەروەها لە مەسەلەی سیغەدا هەاڵواردنێكی بۆ چەتر ووتی: لوقمان هەركی گرێبەستە لەو هەیە. ژن بەنسبەت بەرچاو حقوقی و كۆمەاڵیەتی لەزەتی تەنیا ژنەكەیە، لەسەرووی پیاوەكە بەرژەوەندی یاساییەدا

نەك لەبەرچاوگیراوە، پیاوەكە جنسی ژن نە سیغەدا لە چونكە ژن. مافی بگرێ، پیاوەكە لە میرات دەتوانێ دانی لە بەرپرسیارە پیاوەكە نە بژێوی)نەفەقە(ی ژنەكە. هەروەها كاتی لە بەر دەتوانێ پیاوەكە تەواوبوونی كاتی دیاریكراو لە گرێ بەستەكەدا، گرێ نێو هەڵوەشێنێتەوە، بەستەكە لەو كاتەی ماوە خۆشبێ، ناتوانێ ژنەكە بەاڵم تا بەستەكە گرێ

ماوەی دیاریكراو هەڵوەشێنێتەوە. جیالەوەش ژن لە ماوەی سیغەكەدا كۆتایی ماوەكە تا هەڵبژێرێ، هاوسەر زیاتر پیاو لەیەك ناتوانێ پێ دێ، بەاڵم پیاو سنوور و بەربەستی بۆ سیغەكردن لەپێش نیە. پێچەوانەی هاوسەرگیری عادی كە لە ئاینی ئیسالمدا مافی چوار ژنی هەیە.جگە لەوەش بەگوێرەی مادەی 940 ی قانونی مەدەنی ئێرانی لە

هاوسەرگیری كاتی دا واتە سیغە ژن میرات ناگرێ.لە كۆتایدا پارێزەر لوقمان مێهفەر ووتی بەبروای من سیخە شتێكی نادروستە، لەباری یاسایی، ئینسانی، كۆمەاڵیەتی و ئەخالقیەوە پێم باش نیە. چونكە هەم گرفتی یاسایی و حقوقی هەیە، هەم پێشێلكردنی

ماف و شكاندنی كەرامەتی مرۆڤ بەتایبەتی ژنی تێدایە.

34





خۆكوژی و هۆكارەكانی لە مێرمندااڵندا

كەژاڵ موحەممەدی

خۆكوژی یەكێك لە گرینگترین بابەتەكان و ئاریشە كۆمەاڵیەتیەكان لە كۆمەڵگاكانی ئێستا، بەتایبەتی لە ئێران و كوردستاندایە كە سەرنجی راكێشاوە. خۆی الی بۆ كۆمەاڵیەتییەكانی پرسە بواری توێژەرانی بەگشتی ئەگەر بمانەوێ پێناسەیەك لە خۆكوژی بكەین، دەبێ بڵێین، مرۆڤ كە بەئەنقەست( ئاگایانە) كردەوەیەكی لە بریتیە خۆكوژی بە مەبەستی مردن و كۆتاییهێنان بە ژیانی خۆی ئەنجامی دەدات. پێناسەیەكی یەكەمجار بۆ كە بوو كەسێك یەكەم فرۆید زیگمۆند دەروونناسانەی لە خۆكوژی هێنایە ئاراوە. بە بۆچوونی ئەو، خۆكوژی جۆرێك تووڕەیی پەنگخواردووە كە دەرەتانی دەربڕین و خۆدەرخستنی

نەبووە.سەیری كۆمەڵناسانەوە روانگەیەكی لە كە كەسێك یەكەم بەاڵم لە فەرانسەوی كۆمەڵناسی دۆركهایم، ئیمیل كردووە، خۆكۆژیی هۆكارە گرینگیی سەر لە جەخت دۆركهایم بوو. 1898دا ساڵی كە كاتێك ئەو باوەڕی بە دەكات. خۆكوژیدا لە كۆمەاڵیەتییەكان كۆمەڵگاكان بە شێوەیەكی خێرا و كوتوپڕ لە قۆناغی نەریتیەوە پێ دەنێنە قۆناغی نوێگەری و مۆدێڕنیتە، تاكەكان بە هۆی لەدەستچوونی پێگەو رۆڵی پێشووی خۆیان لە كۆمەڵگای نەریتی و نەبوونی توانای پێگەی دۆزینەوەی لە ناكامی و ئاڵوگۆڕەكان لەگەڵ خۆگونجاندن لە و سەرلێشێواوی بێ هیوایی، تووشی نوێدا سیستمی لە خۆیان

كۆتاییدا خەمۆكی دەبن.

لەوەها حاڵەتێكدا، هۆكارە كۆمەاڵیەتییەكانی خۆكوژی بریتی دەبن لە: هەژاری، تێكچوونی ژیانی هاوبەش، نەبوونی كار، نەبوونی پشتگیریی بنەماڵە و زیادبوونی گوشارە كۆمەاڵیەتییەكان لە سەر ژیانی تاك، تەمەنی بێ ئاكامی ئەوینداریی سێكسی، كەڵك ئاژۆی شكستەكان،

مێرمنداڵی و...دەروونییەكان كێشە بە ئاماژە دەكرێ دەروونناسیەوە روانگەی لە وەكوو بەشێك لە هۆكارەكانی خۆكوژی بكەین. خەمۆكی، سكیزۆفرنی، خووگرتن بە ئەلكول و مادەسڕكەرەكان و تێكچوونی دووجەمسەری كێشە بە ئاماژە دەتوانین دیكەی خۆكوژی هۆكارەكانی لە بكەین.

بنەماڵەیی و سۆزدارییەكان بكەین.بە پێی ئاماری جیهانی، ئێران یەكێك لە خەمۆكترین واڵتانی جیهانە. نەخۆشییە لەگەڵ ئێران خەڵكی لە كەس میلیۆن 15 پێیە بەم دەروونییەكان و لەوانە خەمۆكی دەستەویەخەن كە نزیكەی 10% تا

12%ی حەشیمەتی واڵت لە خۆ دەگرێت.لە زۆر رێژەیەكی كە دیاردەگەلەیە لەو یەكێك خۆكوژی بەگشتی، قوربانیەكانی لە گرووپی تەمەنی الوان و مێرمندااڵنن. سەرەڕای ئەوەش، چاخی مێرمنداڵی سەردەمێكە كە تێیدا تاك لە دۆخێكی هەستیار و زەبرهەڵگردا بەسەر دەبات. لەم تەمەنەدا زۆربەی ئەو كەسانەی خۆیان دەكوژن، یان بە هۆی خەمۆكی و بێ هیوایی، یان لە ئاكامی شكستی سەرەكیترین بەاڵم كردەوەیەك. وەها بەر دەبەنە پەنا ئەوینداریدا ناكۆكیی بنەماڵەیە. نێو بنەماڵەیی و دژوازییە كانی هۆكار، كێشەی نێوان دوو وەچە)نسل(، سەرنەكەوتن لە خوێندندا، نەدۆزینەوەی كار و بێ هیوایی بەرانبەر بە داهاتووش بەشێك لە هۆكارەكانی خۆكوژی



35



لە مێرمندااڵندان.باوكان و دایكانی ئەوڕۆ بە رادەیەك سەرقاڵی كێشەكانی دەرەوەی ماڵن كە دەرفەتی ئەوەیان نیە بەشێك لە كاتی خۆیان بۆ رۆڵەكانیان تەرخان بكەن. كێشە بنەماڵەیەكان سەرەكیترینی ئەو هۆكارانەن كە بوار بۆ خۆكوژیی مێرمندااڵن دەرەخسێنن كە پێویستە بە دامەزراندنی پێداویستیەكانیان لەگەڵ مێرمندااڵن راوێژ)مشاورە(، ناوەندەكانی ئاشنا بكرێن، وەاڵمی پرسیارەكانیان بدرێتەوە، پشتگیری و رێنوێنی

بكرێن.زۆربەی مێرمندااڵن لە نێوان بنەماڵە و دەوروبەری شوێنی ژیانیاندا هەست بە جیاوازی دەكەن و رەنگە تووشی هەستی بێ كەڵكبوون یان پووچی بن. بەاڵم ئەگەر مێرمنداڵ لە كۆمەڵگادا هەست بە بەشداری بكات و ئەم هەستە بە دروستی رێنوێنی بكرێت و بتوانێ توانایەكانی خۆی بخاتە روو، بەدڵنیاییەوە نموونەگەلی لەو جۆرە كەمتر دەبنەوە

كە ئەم مەسەلەیە لە نێو كچاندا زۆر بەرچاوترە.كچان لە بەرامبەر ئاڵۆزییەكاندا، هەستەكانیان لە دەروونی خۆیاندا شتانێكی دەدەنە خۆیان سەرنجی كوڕان بەاڵم دەدەنەوە، پەنگ كە ئەوەیە سەرنج جێگەی خاڵی دەردەبڕن. هەستەكانیان دیكەو كچان بە بەراورد لەگەڵ كوڕان، لە كاتی ئەزموونكردنی هەلومەرجێكی بە )دەروونناسی كاپالن دەبن. خەمۆكی تووشی زیاتر هاوشێوەدا ناوبانگ( لەم پێوەندییەدا دەڵێت: گوشاری كۆمەاڵیەتیی لە ڕادەبەدەر ترسان هەستی هەروەها و تووڕەیی سەركوتی بۆ ژنان سەر لە لە توێژە ئەم زەبرلێكەوتنی ئەگەری پێوەندیەكان، تێكچوونی لە بەرامبەر خەمۆكیدا بەهێزتر دەكات.لە هەلومەرجێكدا كە تاك هەست بە داماویدا خۆی تێپەڕكردنی دۆخی كاتی لە و دەكات ناكامی بە بە خۆی زەبرگەیاندن و زیانمەند مەرگ تاكی دەبینێ، بێ پشتیوان وەكوو دوایین رێگە هەڵدەبژێرێت. كاتێك لە كۆمەڵگایەكی نەریتیدا پێكهاتە و گرێچنی كۆمەاڵیەتیی پێشوو تێكدەچێت و جێگرەوەیەكی بۆ دیاری ناكرێت، بەدڵنیاییەوە ئەم بابەتە دەبێتە هۆی گوشاری زۆر

و لە كۆتاییدا تێكچوونی باری دەروونیی تاكەكان.یەكێك لەو بابەتانەی كە زۆر وەبەر چاو دەكەوێ، ئەوەیە كە دایك و باوكەكان، منداڵەكانیان ناچار دەكەن رێڕەوێك لە ژیانیاندا بگرنە نێو چوونە نموونە بۆ بووە. خۆیان ئاواتی رابردوودا لە كە پێش

زانكۆ، وەرگیران لە بوارەكانی وەك ئەندازیاری و پزیشكی و...دا.هەركام لەم بوارانە بایەخی خۆیان هەیە، بەاڵم ئێمە دەبێ جیاوازیی توانایەكان جۆراوجۆریی و بگرین چاو بەر لە تاكەكان كەسایەتیی قبووڵ بكەین، دەنا خۆبەخۆ دەبینە هۆی لە نێوبردنی هانە)انگیزە( لە مێرمندااڵندا. كە واتە دەبێ رێز بۆ توانایی و حەز و ویستەكانی خۆمان ئەزموونەكانی دەبێ ئەوەشدا لەگەڵ دابنێین. رۆڵەكانمان

فێریان بكەین و رێنوێنی پێویستیان لەو بوارەدا بكەین.نیشان مێرمندااڵندا و الوان نێوان لە خۆكوژی رادەی چوونەسەری پەتایەكی وەكوو بێ كەڵكبوون، هەستی و بێ هیوایی كە دەدات لە ئەوە دەكات. واڵت زێڕینەكانی لە سەرمایە هەڕەشە مەترسیدار حاڵیكدایە كە سەرەڕای هۆشداری لێكۆڵینەوەكان و راگەیاندنی ئەو مەترسیەی كە خۆكوژی لە نێوان مێرمندااڵندا سێهەمین و لە نێوان الواندا حەوتەمین هۆكاری مردنە، هێشتا بەرپرسانی واڵت بە شێوەیەكی تۆكمە هەوڵیان نەداوە چارەسەرێك بۆ پێشگرتن لە روودانی خۆكوژی

بدۆزنەوە، بە جۆرێك كە هێشتا هێنانە گۆڕی ئەم پرسیارە بە خستنە رووی میكانیزمگەلی راوێژكارانە وەاڵم دەدرێتەوە، بە بێ ئەوەی كە بە

شێوەیەكی تۆكمەو رێكوپێك پالنی بۆ دابڕێژرێت.دوكتور ئەفرووز، سەرۆكی رێكخراوی دەروونناسیی ئێران لە وتووێژێكدا لەگەڵ هەواڵنێران وێڕای جەختكردن لە سەر ئەوەی كە ئەو كەسانەی دەدەنە دەست زیاتر خەسارهەڵگرن، و پاسیڤ كەسایەتی خاوەن كەسانە ئەمجۆرە پێیە، بەم دەڵێ:" خۆیان، ئازاردانی و خۆكوژی پرسیارەكە خودی دەدەن هەوڵ كێشەكان، چارەسەری جیاتی لە بكوژێننەوە، چوونكە دەیانەوی بە كوشتنی خۆیان، ئۆباڵەكە بخەنە

ئەستۆی كەسانی دیكە".ناوبراو هەروەها روونی كردەوە: "ئەم جۆرە كەسانە بە هەڵبژاردنی شێوەگەلی جەنجاڵی لە خۆكوژیدا هەوڵ دەدەن ناڕەزایەتیی كۆمەاڵیەتیی

خۆیان لە هەمبەر خەسارەكان و كەموكوڕییەكان دەرببڕن."ئەفرووز هەروەها دەڵێت: "خۆكوژی كاتێك روو دەدات كە تاك وێڕای ئەزموون نەكردنی حەزێكی دڵنیا و هێمنانە لە ساتە قەیراناوییەكانی ژیانیدا هەست بە تەنیایی و بێ پشتیوانیی خۆی دەكات و چوونكە لە باری توانایی تاكەكەسیی خۆیەوە، توانایی قبووڵكردنی شكست و چارەسەری كێشەكانی تێدا نیە، بە لە دەستدانی هانە سەرەكییەكانی ژیان و گەشبینی و هیواداری، دەگاتە بنبەستی خۆكوژی." ئەوە لە حاڵێكدایە كە هەنووكە بە هۆی ئاڵۆزیی پێوەندییە كۆمەاڵیەتییەكان دۆزینەوەی رێگە گونجاوەكانی پێوەندی دەتوانێ رۆڵێكی گرینگ لە

هێنانەخواری رادەی روودانی ئەم خەسارە كۆمەاڵیەتییەدا بگێڕێت.نزمبوونی ئاستی باوەڕبەخۆبوون، ئاكامی بێ ئەمالوئەوالی خەمۆكی نیە، بەاڵم توێژینەوە جۆراوجۆرەكان سەلماندوویانە كە ئەو دوانە شانبەشانی یەكتر دەچنە پێش و رێكخراوی جیهانیی تەندروستی)w.h.o(ش لە روونكردنەوەكانی خۆیدا خەمۆكی بە هۆكاری نەبوونی باوەڕبەخۆبوون

لە قەڵەم دەدات و لەو باوەڕەدایە كە:1- كەمبوونی باوەڕبەخۆبوون دەبێتە هۆی ئەوەی كە ئێمە ببینە دوژمنی بایەخ و بەها تایبەتییەكانی كەسایەتیی خۆمان. تێفكرین لەوەی كە بۆ نموونە: "ئەگەر تۆزێك جوانتر دەبووم، ئەگەر وەرزشڤانێكی باش توانیبام ئەگەر دەبووم، بەناوبانگ و سەرنجڕاكێش ئەگەر دەبووم، ئەم كارە بكەم و ..." بە گشتی دەبێتە هۆی تێكچوونی ژیانی ئێمە. پێ بایەخمان و بگرن لێ رێزمان دیكەش خەڵكی ئەگەر تەنانەت خۆماندا مێشكی و دەروون لە بەردەوام كە دەنگانەی ئەو بدەن،

دووپات دەبنەوە، دەبنە هۆی لەنێوچوونی ئەو بایەخانە.وەربگرن، جیددی بە مێرمندااڵندا لە باوەڕبەخۆبوون كەمبوونی -2لە بەر ئەوەی كە زۆر جار دەبێتە هۆی خۆكوژی. هەنووكە سێهەمین یەكجار رێژەیەكی خۆكوژییەكە مێرمندااڵندايە لە خۆكوژی هۆكاری

زۆری بە هۆی نەبوونی باوەڕبەخۆبوون روودەدات.

سەرچاوەكان:1-خودکشی، اسیب اجتماعی. همتی،محمدابراهیم

2-افزایش أمار خودکشی در ایران جای تعجب ندارد . گفتگو با ێزاده کیان. سایت رادیو فردا

36





چاالكێكی مافی ژنان لە شاری

مەریوان:"ژنانی

خەتەنەكراو لە ژیانێكی ئاسایی

بێبەش دەبن"

ئامادەكردن:ئازاد كوردی

گشتی بە ئێران كۆمەڵگای لە كۆمەاڵیەتییەكان دیاردە و كێشە ئێستا و پەرەسەنداندایە لە روو بەتا یبەت، ئێران كوردستانی و لە بووە . بەشێك درووست گەورە كۆمەاڵیەتی قەیرانی كۆمەڵێك كێشەكان بە شێوەی راستەوخۆ رووبەڕووی ژیانی ژنان دەبنەوه. لەو نێوەدا شێوازەكانی توندووتیژی دژ بە ژنان لە شارەكانی رۆژهەاڵتی كوردستان زۆر بەرباڵوە. چاالكێكی مافی ژنان لە كوردستان لەسەر كێشە چارەسەرنەكرانی هۆكارەكانی و توندووتیژی سەرچاوەكانی بە راستەوخۆیان پەیوەندیی زۆریان بەشێكی كە كۆمەاڵیەتییەكان ژنانەوە هەیە دەدوێ و باس لەوە دەكات كە دام و دەزگا حكوومییەكان و نادەن كۆمەاڵیەتییەكان كێشە چارەسەركردنی بە بایەخێك هیچ ئەگەر بێت و مەیدانی كار و چاالكیی ئازادانە بۆ رێكخراە مەدەنییەكان و چاالكڤانانی مافی ژنان بڕەخسێت، دەتوانن كاریگەریی بەرچاویان هەبێت. كۆمەاڵیەتییەكان قەیرانە و كێشە چارەسەركردنی لەسەر یارمەتیی تەنیا نە ئیسالمی كۆماری دەڵێ یەكسانیخوازە ژنە ئەو نادات، ژنان ناحكوومی و سەربەخۆ رێكخراوەكانی و ئەنجوومەن بەڵكوو بۆ خۆی سەرچاوەی سەرەكیی كێشە و كۆسپ سازكردنە بۆ

چاالكڤانانی ژن و تێكۆشەرانی كۆمەڵگای مەدەنی."مەیدانی كار و تێكۆشان به گشتی بۆ هەموو رێكخراوه مەدەنییەكان و پارێزەری مافی مرۆڤ لە چوارچێوەی كۆماری ئیسالمیدا بەرتەسكە"

ناسك نەسیری زادە، یەكێك لە ژنانی چاالكی كورد لە شاری مەریوانە كە لە ماوەی چەند ساڵی رابردوو بە شێوەی مەیدانی لەسەر پرس ژنانی لە لەگەڵ كۆمەڵێك و كێشەكانی پەیوەندیدار بە ژیانی ژنان دیكە كاری گرووپییان كردووە. هەرچەند بە هۆی ئەو دۆخە نیزامی و ئەمنییەتییه كە كۆماری ئیسالمی بە سەر كۆمەڵگای ئێراندا زاڵ كردووە و بە كردەوە مەیدانی كار و تێكۆشان به گشتی بۆ هەموو چوارچێوەی لە مرۆڤ مافی پارێزەری و مەدەنییەكان رێكخراوه زادە نەسیری ناسك بەاڵم بووتەوە ، بەرتەسك ئیسالمیدا كۆماری ناسری، فەراسەت زەبیحی، پەروین ژنان وەكوو لەگەڵ چاالكڤانانی لە كۆمەلێك و فازڵی و سورەیا قادری بەیان جەوانرۆدی، چیمەن ژنانی یەكسانیخوازی دیكەی كورد لە شاری مەریوان رێكخراوێك بە ناوی "رێكخراوی ژنان پێشڕەو" دادەمەزرێنن و زیاترین چاالكییەكانیان بە شێوەی نهێنی بووە و لە چارەسەركردنی كێشە و گرفتەكانی ژیانی ژنان دەكۆڵنەوە و یارمەتیی ئەو ژنانەیان داوە كە بە جۆرێك قوربانی

توندووتیژین یان كێشەگەلی جۆراوجۆریان بووە.



37



"كۆڕ و كۆبوونەوەمان بۆ ژنان بە شێوەی نهێنی بەڕێوە دەبرد"

كە پێشڕەو" ژنان "رێكخراوی ئامانجی تێكۆشانی مەریوان لە ژناندا بواری لە ئازادییەكانی و ماف دابینكردنی هەبووە، بووه، كۆمەاڵیەتی یەكسانیی و ژنان بەاڵم بووتەوە . كەم چاالكییەكانی ئێستا رێوەبەرانی ئەو رێكخراوە هەر وەك ناسك هەوڵێكی دەكات، باس زادە نەسیری چارەسەركردنی بۆ دواە بێوچانیان كێشەكانی ئەو ژنانە كە مافەكانیان پێشڵ بە توندووتیژی ڕووبەڕووی یان دەكرا شێوەی جۆراوجۆر دەبوونەوە. چاالكییەكانی بۆ كۆبوونەوە و كۆڕ پێكهێنانی وەكوو، ژنان بە مەبەستی هۆشیاركرنەوەیان لەسەر كە مافە حقوووقییەكانیان لە داكۆكیكردن بە ئاشكرا لە چوارچێوەی یاسای بنەڕەتی ئەو مەدەنیی یاسای و ئیسالمیدا كۆماری هاوواڵتی بە ژن و دەكرێن پێشڵ رێژیمە بۆ هەوڵدان دەژمێرن، دوو دەرەجە نێوان بەرابەری كولتووری پێكهێنانی ژنان و پیاوان لە بنەماڵەكانیاندا لە بواری بۆ ژنان هاندانی ئەركەكانیاندا، و ماف پەروەردەكردنی منداڵەكانیان بە شێوەیەكی و دێموكراتیك روانینێكی بە و مۆدێرن بە كە ژنانەی بەو یارمەتیدان ئینسانی، ئەو دەكردە روویان كێشەكانیان هۆی

رێكخراوەیە و .. ." ئەگەر دەرفەت و مەیدانی كار و چاالكی

هەبێت، ئازادانە مەدەنییەكان رێكخراوە بۆ دیاردە چارەسەركردنی لە هەبێ بەرچاویان كاریگەریی دەتوانن

كۆمەاڵیەتییەكان"ناسك نەسیری زادە، لەو بڕوایەدایە بە پێی ئەو ئەزموونانەی كه ئەوان هایانبووە وەك رێكخراوێكی داكۆكیكاری مافەكانی ژنان، ئەگەر دەرفەت و مەیدانی كار و چاالكی بۆ رێكخراوە مەدەنییەكان ئازادانە هەبێت، رێكخراوەكان دەتوانن كاریگەریی بەرچاویان هەبێ لە چارەسەركردنی دیاردە كۆمەاڵیەتییەكان بە گشتی و بە گۆڤاری "ژنان"ی راگەیاند: و ئێمە رێكخراوی كۆمەاڵیەتییەكاندا، كێشە چارەسەركردنی "لە دەكرد، كاریان ژنان بواری لە كە مەدەنی دیكەی رێكخراوەكانی كاریگەریی پۆزیتیڤیان هەبووە، بەاڵم تەنانەت حكوومەت بە روانینێكی ئەمنییەتییەوە سەیری تێكۆشانی رێكخراە مەدەنییەكانیش دەكات كە كاربەدەستانی نابەن. بەڕێوە سیاسی چاالكیی شێوەیەك هیچ بە یارمەتیی رێكخراوەكانی سەربەخۆ و نەتەنیا هیچ كۆماری ئیسالمی ناحكوومی نادەن، بەڵكوو بۆ خۆیان دەیان كێشە و ئاستەنگی جیددی بۆ رێكخراوەكانی ژنان و هەڵسووڕاوانی ئەم بوارە پێك دێنن. چوونكە بووین ناچار نەبوو، كۆبوونەوەمان بەڕێوەبردنی جێگای و شوێن

هەموو كۆبوونەوەكان لە ماڵەكاندا بە شێوەی نهێنی بەڕێوەمان دەبرد و هەموو كاتێ لە ژێر هەڕەشە و ترسێكی گەورەوە كارمان كردووە. بە هۆی چاالكییەكانمان هەمیشە لەگەڵ زەخت و گوشار و هەڕەشەی هێزە جۆراوجۆر رێگای بە بووین. بەرەوڕوو ئەمنییەتییەكان هێزە ئەمنییەتییەكان ئاستەنگ و كێشەیان بۆ چاالكڤانانی مافی ژنان لە مەریوان و شارەكانی دیكە پێك دێنن و پێش بە چاالكییەكانیان دەگرن. دەكراین بانگهێشت ئەمنییەتییەكان دەزگا و ئیتالعات بۆ بەردەوام دەكرا؛ لێمان لێپرسینەوە مەدەنییەكان چاالكییە و كار لەسەر و تەنانەت كێشەی كۆمەاڵیەتییان بۆ ژنانی چاالك و الیەنگری یەكسانی گرفتە شەخسییەكانیان هۆی بە تاوەكوو دێنن پێك كوردستان لە

سەریان نەپڕژێتە سەر كاركردن لە بواری ژنان دا"."ماددە هۆشبەرەكان و بێكاری سەرچاوەی كێشە كۆمەاڵیەتییەكانن" بە بڕوای خاتوو نەسیری زادە؛ بەرچاوترین دیاردەكان كە كاریگەرییان هەیە، كوردستان ژنانی ژیانی كۆمەاڵیەتییەكانی گرفتە لەسەر پەرەسەندنی ماددە هۆشبەرەكان و زیادبوونی رێژەی ئەو كەسانەی ماددە مالوێرانكەرەكانی هۆشبەر بەكار دێنن و لە ئاكامدا پێكهاتەی بنەماڵەكانیان دەشێوێت. هۆكاری دیكە بێكارییە كە لە نێو توێژی

38





الوی كۆمەڵگا زۆر بەرچاوە. بەشێك زۆر لە قوربانیانی ئەم دیاردە كۆمەاڵیەتییانە ژنانن. نەسیری زادە، ئاشكرایكرد: "بەشێكی زۆر لەو ژنانەی كە سەردانی رێكخراوەكەمانیان دەكرد بە جۆرێك لە جۆرەكان

كێشەكانیان دەگەڕایەوە بۆ ئەم دیاردانە".هۆی ببنە دەتوانن پیاوان بۆیە پیاوساالرانەیە، ئێمە "كۆمەڵگای

كەمبوونەوەی كێشەكان"رۆژهەاڵتی شارەكانی لە ژنان بە دژ توندووتیژی شێوازەكانی ژنان مافی چاالكڤانەی ئەو بۆچوونی بە بەرباڵوە. زۆر كوردستان "پیاوان دەڵێ: و پیاوانن توندووتیژییەكان سەرەكیی سەرچاوەی هۆیەكانیشی ژنان، بە دژ توندووتیژییەكانن سەرەكیی سەرچاوەی ئاستی نزمبوونی و فەرهەنگی فەقری مەسەلەی بۆ دەگەڕێتەوە كولتووری و كۆمەاڵیەتی و زاڵبوونی ئایین لە بیر و ڕامانی تاكە كاندا، چوونكە ئەگەر پیاوان رۆڵی ئەرێنی بگێرن و بیانەوێ بەشێكی زۆر ئەوەیە كە نامێنن، هۆیەكەشی لەئارادا دێنە پێش گرفتانە كە لەو بەداخەوە كۆمەڵگای ئێمە هێشتا پیاوساالرە و كولتووری پیاوساالری

باڵی كێشاوە بە سەر هەموو بوارەكانی ژیاندا"."ئەو كەسانی پەنا دەبەن بەر خۆكوژی دەگەنە بنبەستی فیكری و هیچ رێگاچارەیەك بۆ چارەسەركردنی كێشەكانیان لە نێو بنەماڵەكانیان و

كۆمەڵگادا نابینن"رۆژهەاڵتی لە باو كۆمەاڵیەتییەكانی دیاردە بەرچاوترین لە یەكێك كوردستان خۆسووتاندن و خۆكوژی ژنانە. ناسك نەسیری زاده، دەڵێت ئەو كەسانی پەنا دەبەن بەر خۆكوژی دەگەنە بنبەستی فیكری و هیچ رێگاچارەیەك بۆ چارەسەركردنی كێشەكانیان لە نێو بنەماڵەكانیان و

كۆمەڵگادا نابینن و بە گۆڤاری "ژنان"ی گووت: "بەشێك لە تاكەكان و كچان لە ئازادیش و ماف سەرەتاییترین تەنانەت بنەماڵەكان و بۆ هاوسەر هەڵبژاردنی مافی نەبوونی وەكو دەكەن، زەوت ژنان بۆ رێگانەدان بەزۆرەمڵێ، كچەكانیان شوودانی و داهاتووی ژیانی هاتوچووكردنیان و چاودێری و بەرتەسككردنەوەیان لە چوارچێوەی ماڵدا و لێدان و بێ رێزیكردن بە شێوەی جۆراوجۆر، رێگەنەدان بۆ و كۆمەاڵیەتی چاالكییە لە بەشداری و ماڵ دەرەوەی لە كاركردن فەرهەنگییەكان و .. بەداخەوە چارەسەرنەبوونی ئەم گرفتانە دەبنە هۆی ئەوە كە هەندێك لە ژنان هیچ رێگایەك بۆ بەرگریكردن لە خۆیان نا بیننەوە جگە لە پەنا بردن بۆ خۆكوژی، هەرچەند بە هەر بیانوو و نازانم ژنان پاساوێك بێیت درووست و مەنتیقی نیە و بە درووست

دەست بە كارێكی وا مەترسیدار ببەن"."ژنانی خەتەنەكراو تا كۆتایی ژیانیان لەگەڵ ئاسەوارە نالەبارەكانی

خەتەنەكردن بەرەوڕوون"هەرچەند رێژەی خەتەنەكردنی ژنان لە سەردەمی ئێستادا زۆر كەم بووە، بەاڵم چاالكی مافی ژنان ناسك نەسیری زاده، دەڵێت هێشتا ئەم دیاردە دواكەوتوو و ترسناكە بەتەواوی بنبڕ نەكراوە و لە هەندێك دەبنەوە، خەتەنە رووبەڕووی كچان كوردستان رۆژهەاڵتی ناوچەی رێژەیەكی بە "ئێستا باوە: زۆر كوردستان گوندەكانی لە بەتایبەت زۆر كەم كچ خەتەنە دەكرێن، بەاڵم لە هەندێ ناوچەی كوردستان، ئێستا ماوە . هەر كچان خەتەنەكردنی ئاواییەكاندا لە بەتایبەت هەندێك لە ژنانی نێوان تەمەنی 25 تا 50 ساڵیش كە تووشی كێشەی نالەبارەكانی خەتەنەیە بنەماڵەیی دەبنەوە، هۆكارەكەی كاریگەرییە ئەنجام ئایینی بیرۆكەی لەبەر زیاتر ژیانیان. خەتەنەكردن لە سەر ئاسەوارە لەگەڵ ژیانیان كۆتایی تا خەتەنەكراو ژنانی و دەدرێت ئازاری و دەكەن نەرم پەنجە و دەست خەتەنەكردن نالەبارەكانی رووحی و جەستەیی دەچێشن". ناوبراو دەڵێ %75ی ئەم دیاردەیە سەر لە دەبیندرێت. نەریتی و ئایینی بنەماڵەكانی نێو لە زیاتر هۆكارەكانی كەمبوونەوەی ئاست خەتەنەكردن لە كوردستان، نەسیری زادە دەڵێ: "دایكەكان رۆڵی سەرەكی دەگێڕن بەتایبەت ئەوانەی بۆ خۆیان بوونەتە قوربانی خەتەنەكردن یان ئاگاداربوونیان لە كێشەكانی ژیانی ژنانی دەورووبەریان دەبێتە هۆی ئەوە كە كچەكانیان خەتەنە الیەن لە ژنانى هۆشیاركردنەوەی و زانستی زانیاری دانی نەكەن، چاال كانی ژنان و سەردان و كۆبوونەوە لەگەڵ ژنان ئەو ئاواییانە كە ناوەندە لە كە پەرەستارەكان هەروەها دەكەن. كچەكانیان خەتەنە تەندروستی و دەرمانی خزمەتگزاری گوندەكان تەندرووستییەكانی بۆ ژنان هۆشیاركردنەوەی لە شەخس وەكوو دەكەن، پێشكەش

خەتەنەكردنی كچەكانیان دەو ری بەرچاو و كاریگەریان هەیە".خاتوو نەسیری زادە دەڵێ ئەو ژنانەی خەتەنە دەكرێن، زۆر كێشەیان لە ژیانی هاوبەشدا بۆ پێك دێت كە بەرچاوترینەكانیان: خەمۆكی، دڵەڕاوكێ، ئازارە رووحی و دەروونییەكان، نەخۆشی هەمیشەیی وەكوو زۆری كەمبوونەوەی جەستەیی، ناراحەتی بە هەست و سەرئێشە حەزی جینسی، بێتاقەت و پاسیڤبوون و دووركەوتنەوە لە چاالكییە كۆمااڵیەتییەكانە. بە بڕوای ئەم ژنە چاالكە بە هۆی خەتەنەوە دەیان كێشەی قووڵی كۆمەاڵیەتی بۆ ژنان پێك دێن كە چارەسەركردنیان تا

ئاستێكی زۆر دژوارە.



39



ئایا ژنان پێویستیان بە هاوژین

هەیە؟

وەرگێران: لیال خزری

جل و بەرگی بووكێنی تەواو خەم و پەژارەكان لە ناو دەبات، كچان پێویستیان بە خوێندنی بااڵ نییە، چوونكە دەبێ ژیانی هاوبەش پێك بێنن. ئەم بیرۆكەیە لە مێشكی زۆربەی دایكان، باوكان و كچان دا جێگیر بووە كە هەر ژنێ لە ژیانی دا بە قوناغێ دەگات كە دەبێ لە سەر مێرد و منداڵەكانی بڕیار بدات. ئەمە بەو مانایە كە لە قوناغی بواری لە ژن بپارێزێت. ئەو كە دۆزێتەوە پیاوێ دەبێ دا یەكەم خوێندنەوە لە هەر ئاستێكدابێ و هەر چەندە سەربەخۆ و باوەڕبەخۆ بۆ ئامانجەكانیيەتی. لە یەكێك توانا بە پیاوێكی دۆزینەوەی بێت گەیشتن بەوەها سەركەوتنێ یاسایەكی روون هەیە كە ئەوان دەكا بە

بوونەوەرێكی كەم بایەخ، بێ گرنگایەتی و گوێ رایەڵ.بە داخەوە لە ژیانی ئەمڕۆیش دا دۆزینەوەی هاوژین یەكێ لە گرینگترین پرسەكانی ژیانە بە شێوەیەك كە هەر چەندە كەسایەتی پیاو لە بواری ژنەكەش كەسایەتی ڕادەیە بەو بێت تر سەرێ لە كۆمەاڵیەتییەوە

زیاتر دەبێت. لە بەرنامەیەكی راگەیاندن دا بیستم كە خاتوو)مێسنی(خۆی بە ژنی دوكتۆرێكی ددان دەناساند. ئەو بەم رستەیە دەی ویست نیشانی بدات چوونكە مێردەكەی ددان سازە خۆشی كەسێكی بااڵیە و پێویستی بە خوێندنی تایبەتی نیە. ئەو دەیهەویست لێهاتووی و شایستەیی خۆی لەوەی كە توانیویەتی لەگەڵ پیاوێكی سەركەوتوو وا هۆكارە ئەو بەر لە بدات. نیشان هەمووان بە بێنێ، پێك ژیان دێتە بەر چاو كە گرینگی ژنی شوو كردوو تەنیا گرینگییەكە كە ژنان بایەخی زۆری پێ دەدەن. ئەوان لەم رێگایەدا تەنانەت واز لە ناوی بانگ مێردەكەیانەوە ناوی بە كە دەدەن ئیزن و دەهێنن خۆشیان سەركەوتوون تەواو پیشەیەوە بواری لە كە كاتێ تەنانەت بكرێن. كاتێ ژیانیان بە بەها دەزانن كە پیاوێكیان بۆ درێژە پێدانی ئەو واتە

ژیانە دۆزیبێتەوە.

40





بە بێ پیاو، سەركەوتنی ژن بێ بەها و كەم بایەخە بێگومان بارودۆخی ژیانی ژن و مێردایەتیش كەڵكی هەیە. بەاڵم باسەكە ئەمەیە كە ئەوان فیدابوون و مێرد خزمەتكردنی قوربانی بە خۆیان خوێندنی نابێ بكەن. ئەوان نابێ كاری دژوار بۆ ئەوانی دیكە ئەنجام بدەن و وەكوو بەختەوەری و هەلی ژیان سەیری ئەو بكەن چوونكە بەم كارە خۆیان بوێر كچانی دەدەن. دەست لە خۆیان مافی و دەكەن ژێردەست

بە ببن هاوسەرگیری دوای لە نابێ بوونەوەری پاك، ژێر دەست، خۆگر

و گوێ رایەڵ.پیاو)نەك ژن( دەبێ دوژمن كارانە بۆ بە شێوەی ژن بچێت. ژیان شەڕی خوازراو ئیزنی هەیە كار بكات بەاڵم

پیاو دەبێ كار بكات. بۆ سەلماندنی ئەو بابەتانەی سەرێ تەنانەت ژنانێ دەبینین كە چەندین چاالك ژناندا جوواڵنەوەی لە ساڵ بوونە بەاڵم ئەمرۆكە وەكوو دایكانی و دەكەن كار دا ماڵ لە ژێردەست بەیانیان مێردەكانیان بۆ پەیداكردنی هێرشكردنی بە دەكەن. بەڕێ نان تەنانەت پەرێشان باوەڕی و بیر پارێزرێن نا ژنان لە گروپەش ئەم و بە گوێی خۆیان دا دەخوێنن كە پێویستیان ژیان پێدانی درێژە بۆ پیشە ئاكامدا لە هەیە هاوژین بە ژیان پەراوێزی لە سەربەخۆییان و ژنی ئەوان روانگەی لە دەخەن. نەگۆڕیان پیشەی دەبێ ئەمرۆیی هەبێت و ئەگەر پلە خوازانە نەبێت ناگرێت. لێ رەخنەی كەس هیچ خوێندنی ئەوان تەنیا كاتێ پێویستە كە نەتوانن هاوژین یان لە راستی دا كاتێ یان بدۆزنەوە پشتیوانێ هێندێ هۆی بە هاوژینەكەیان كە هۆكار لە دەست بدەن و بۆ جارێكی بۆ یان دووبارە هاوسەرگیری دیكە

نەرەخسێت.كار دایك بە نەبووبن و نەكردبێ هاوسەرگیریان كە كاتێ لە ژنان دەكەن، بە تەنیا دەچن بۆ سەفەر و دوای ویستەكان و هۆگریەكانیان دەتوانن كە دەزانن وا هاوسەرگیریان سەرەتای لە ئەوان دەكەون. كە شێوەیەك بە كۆتایی دا لە بەاڵم بدەن ئازادیەكانیان بە درێژە خۆشیان نازانن پێ دەخەنە ناو دونیای نەخشەكانی چەند پاتكراوە

و قەدیمی. لەگەڵ ئەوەی كە ژنان لەسەر دابەشكردنی دادپەروەرانەی كارەكانی ماڵ هەوڵ دەدەن و تێدەكۆشن و ئەرك گەلێ وەكوو پاك پیاوان، ئەستۆی منداڵەكان دەخەنە لە ئاگاداری و ماڵ و خاوێنی تەواو دەزانن و كردنی بەر پرسیار بە بەاڵم دیسانیش هەر خۆیان كارەكانی ماڵ بە ئەركی خۆیان دەزانن. كاتێ كە باسەكە سەبارەت بە گرتنی پەرستاری منداڵە، ژن بە پەرۆشیەوە بە دوای كەسێكی دەچێ پیاو كاتێ و دەگەرێت شیاودا شتەكان پێرستی ئەو كرین بۆشت

دەنووسێت.بەاڵم ئەگەر پرسەكە سەبارەت بە دانی بڕیاری گرینگ وەكوو كڕینی ئۆتۆمبیل یان گۆڕینی ماڵ بێت ئەو دەكشێتەوە و كردنی ئەم كارە بە ئەركی پیاوی ماڵ

دەزانێ.دەتانەوێت دابنێن وای سەرنج: مێردەكەتان بۆ كردنی كارێكی بچووك بۆ پرسیارەتی بەر بۆ نرخ بێ و

رووژێنن.تەلەفۆنەكانی ژمارە لە پێریستێ پەرستارانی منداڵ بە ئەو بدەن و داوای لێ بكەن تەلەفۆنیان بۆ بكات و داوای چاو پێكەوتنیان لەگەڵ بكات. ئەم كارە چەند جار وەبیر ئەو بهێنەوە تەنانەت راستی بە دەكەن هەست كە كاتێ

شێلگیرە بۆ ئەنجام دانی ئەم كارە.پێرستی شت كرین بە یەكەوە بنووسن بابەتە ئەم ناو بێتە تەواوی بە تاكوو

ناسراوە.و گەورە بڕیاراتە پرسیارەتی بەر

گرینگەكان خۆتان وەئەستۆی بگرن.پێوەری خۆتان بۆ كرینی هەر ئۆتۆمبیلێ لە نموونە دوو پاشان و بكەن دیاری دیاریتان كە ئۆتۆمبیلەكان وێنەی

كردوون نیشانی ئەویان بدەن.وای دابنێن كە داوا لەو دەكەن بە هۆی پیشەی ئێوە بۆ شارێكی دیكە ماڵەكەی

بگوێزێتەوە.لە خۆتان و بكەن هەڵسەنگاندن جا ئەو ئەوانە هەموو سەرەڕای هەمبەر پیاوان دا بە كەم مەزانن چوونكە ئێوەی ژنیش بە توانان و

دەتوانن. سەر چاوە: دختران خوب بە اسمان می روند، دختران بد بە همە جا



41



كودستان، كۆمەڵگای نیوەی وەكوو كورد ژنانی دژوارەكانی قۆناغە هەموو لە پیاوان شانی بە شان كورد نەتەوەی رزگاریخوازانەی و مافویستی خەباتی كورد ژنی هەزاران داوە. نرخیان و بەشداربوون دژوارەكانی و ئاستەم قۆناغە لە كە هەن و هەبوون و بوون ناخۆشییەكان هەموو رووبەڕووی خەبات لەگەڵ هاورێ و هاوسەرانیان لە خەباتی ئازادیخوازانەدا بەشداربوون. ئەم زنجیرە دیمانە لەگەڵ ژنانی شۆڕش، دەاڵقەیەكە بۆ ناسینی ئەو ئازار و ناخۆشییانەی ژنان كە لە ناو شۆڕشدا رووبەڕوویان بۆتەوە و بە هیواداربوون هیچ لە داگیركراوەكەیان نیشتیمانە بوونی ئازاد بە لەم نەكردووە. درێغیان ئەمەگناسییەك و فیداكاری ژمارەی گۆڤارەكەمان هەڤپەیڤینمان لەگەڵ یەكێك لەو ژنە تێكۆشەرانەی كورد خاتوو بەهار روستەمی پێك هێناو، خاتوو بەهار لە ساڵی 1351ی هەتاوی لە بنەماڵەیەكی وەرزێری مامناوەندی لە گوندی تەوریوەری ژاوەڕۆی سنە لە دایك بوو و ساڵی 1371ی هەتاوی هاتووەتە نێو

ریزەكانی شۆڕش:

ژنان لە خەبات و شۆڕش دا

خاتوو بەهار چ شتێك بووە هۆی ئەوە كە بەشدار بن لە شۆڕشدا؟من وەكوو هەموو كچە كوردێكی كۆمەڵی كوردەواری بە هەستكردن نێوی ژێر لە كە ژنان رادەبەدەرەی لە چەوساندنەوە ئەو بە پاراستنی نەریت كە گەلێك پاشكەوتوو بوو بەڕەێوەدەچوو، هەروەها رێژیمی كۆماری ئیسالمیش ببوو بە موبەلغی و پەرەی پێدەدا بەو چەوساندنەوەیە و تەنانەت كاناڵیزەشی كردبوو، وایكرد كە منیش وەكوو ژنێك بیر لە رێگاچارەیەك بكەمەوە و هەوڵ بدەم بۆ تێكشكانی ئەو رەوتە نێگەتیڤە، كە بە خۆشییەوە چوونكە ئەودەمی هێزەكانی هەروەها و دەنواند چاالكییان بەردەوام ئێمە ناوچەی لە حیزب و دەیانبەست خەڵك ئاپۆڕای بۆ كە متینگەكانیشیاندا هەموو لە بەردەوام پێداگریان لەسەر مافی ژنان دەكردەوە، بووە هۆی ئەوە كە من بەشداری راستەخۆ لە شۆڕشدا هەڵبژێرم تاكوو بتوانم بە چاالكی حیزبی وەكوو مافخواز و پێشكەوتوو حیزبێكی ریزەكانی نێو لە

هەڤپەیڤین: شۆڕش گوڵكار

42





دیموكرات، ئاواتەكەم واتە رزگاری ژن لە چەوسانەوە بێنمە دی.خاتوو ئێوە لە نێو قسەكانتاندا ئاماژەتان بە نەریتی پاشكەوتوی نێو

كۆمەڵگای كوردی كرد ئەكرێ تۆزێ شی بكەنەوە؟كۆمەڵگاكانی وەكوو هەر كوردیش كۆمەڵگای دەزانن كە هەروا دیاردەی و نەریت گەلێك هەڵگری ناڤین رۆژهەاڵتی دیكەی تەنگوو چەڵەمەی و كە كۆسپ كۆمەاڵیەتیە دزێوی و پاشكەوتوو

زۆریشی لە بەردەم رەوتی دروست ژناندا ئازادی زۆرجاریش و كردووە خراپی ئاقاری بەرەو كۆتایدا لە كە بردووە لێ كوشتنی و كارەسات ئەو كە كەوتووەتەوە پاشكەوتووانەش نەریتە ژن، بە ژن لە: بریتین خوێن، بری لە دان ژن ملێ، زۆرە بە شوودان وەكوو ژن سەیركردنی كەسێكی الواز و بێئاوەز، ناتۆڕە ناو و بوختان لێدان لە ژن، چاو لێكردن كە ئامڕازێك وەكوو ژن دروستكردن ئەركی تەنیا زارۆكەو خێوكردنی بە و

هیچی دیكە. پێمان دەكرێ خاتوو، بڵێن كە چ ساڵێك هاتنە حیزبی ریزەكانی نێو

دیموكرات؟1371ی ساڵی ئەمن فەرمی بە هەتاوی بە بووم پەیوەست زۆر حیزبەوە ریزەكان

كەیف خۆش بووم كە خۆمم لە نێو حیزبدا دەدیت بۆ ئەوەی كە بە كاروچاالكی خۆم نیشان بدەم كە راستە كاری سیاسی " زوموختەو خەشن "بەاڵم تەنیا هی پیاوان نیە و بەڵكوو ژنانیش دەتوانن تێایدا بەشداربن و تەنانەت سەركەوتوویش بن لەو بۆارەدا چوونكە بەڕاستی ئەگەر هەلی یەكسان بڕەخسێت ژنانیش دەتوانن مافەكانی خۆیان بە دەست بێنن وەكوو پیاو بەرپرسایەتی بگرنە ئەستۆ هەر چەند

رەخساندنی هەلی یەكسان مافی هەموو مرۆڤێكە.

دەستپێكی ژیانی پێشمەرگایەتیتان لە چیەوە دەستپێكرد؟و: ئەمن كاتی دەستپێكی ژیان لە نێو شۆڕشدا پێش هەموو شتێك خولیای فێربوون و زانینی زمانی زگماكی خۆم بووم كە مەخابن لە الیەن حكوومەتە ناوەندیە یەك لە دوای یەكەكانەوە قەدەغە كرابوو، بەم جۆرە رۆڵەی ئەم نیشتمانە لەو سەرەتایترین مافە كە خوێندنە بە زمانی دایكی بێ بەشكرابوون، كە ئەمەش هاوكات لەگەڵ چەوساندنەوەی ژنان غەدرێكی مەزن بوو لە ئەمنیش بۆیە ئێمە بەرپەرچدانەوەی بۆ دزێو سیاسەتە ئەو نگریسەی بیرتەسكانی زاڵ بەسەر كوردستان شتێك هەموو پێش فێربوونی هەوڵی زمانی زگماكیمدا كە تا پۆلی شەشم خوێند و ئێستاش بە خۆشیەوە كە سەربەرزم گەلێك بە كوردی دەنووسم و دەپەیڤم و دەخوێنم زمانە بەو هەروەها و و ئازار ساناتر دەردو ژنان دێنمە نەهامەتی

بەر باس.بە بوون بوو چۆن یەكیەتی ئەندامی دیمۆكراتی ژنانی

كوردستانی ئێران؟لۆژیكەوە باری لە ژێر لە بەردەوام گوشاردا بووم كە ژنان خۆ هەر لە سەدەكانی تاكوو رابردووەوە هەنووكە بە دەست جیاكاری رەگەزیەوە نااڵندوویانەو بۆچی ئێستا كە لە نێو ئەم حیزبە رێكخراوێكی داكۆكی كار هەیە لە مافی ژنان كە تێدەكۆشێ بۆ چاكردنەوەی ئەو زەرەرو زیانە زۆرە كە لە ژنان كەوتووە لە رێگای دەستەبەركردنی مافی زیاتر و زۆرتر بۆ زاڵبوون بەسەر ئەو پاشكەوتوویە كە لە مێژەوە تووشیان بووین، ئەمانە بووە هۆی بە ئەندام بوونم لە یەكیەتی ژنان تاكوو بەش بەحاڵی خۆم لە نێو ریزەكانی ئەم یەكیەتیە بتوانم ئەو بیرو باوڕە كۆن و سواوانە



43



بسڕمەوە كە دژی پێشكەوتنی ژنانە كە بە خۆشیەوە تا ئێستاكە لە هیچ كار و چاالكیيەك لە نێو یەكیەتی ژناندا دەرێغم نەكردووە.

خاتوو بەهار تكایە چۆنیەتی ئاشنا بوون و ژیان پێكهێنان لەگەڵ كاك مهدی مان بۆ باس بكەن؟

ئەمن بە هۆی ئەوە كە لەگەڵ كاك مهدی خەڵكی یەك شوێنین و هەروەها ئەوە كە هەر الویەوە هەڕەتی لە چەكی پارێزگاری لە شەرەف و كەرامەتی لە میللەتەكەی ببوو كردبوو شان پێشمەرگەی بە بۆیە كوردستان، دەناسی یەكترمان ماوەیەك پاش بۆیە نێو بۆ هاتنم لە حیزب ریزەكانی زۆرتر موعجیب بووم و لەخۆبردووی بە بۆیە وی ئازایەتی ئیدی و بڕیارمدا ژیانی هاوسەریەتیمان دەستپێكرد پێكەوە جێگای چەند هەر ئاماژە كە پێكهێنانی هاوبەشی ژیانی لەسەر تەنیا ئێمە دیرۆكیە بنەما ئەو نەبووە دروست ژن ئەبێت كوڕ كە بێنێتوو ژنیش ئەبێت بەڵكوو بكات مێرد ژیانی هاوبەشی ئێمە

لە سەر بنەمای لێكتێگەیشتن و خۆشەویستی بووە بۆیە تا هەنووكە بە خۆشی و كامەرانی ژیانمان بەسەر بردووە.

خاتوو بەهار چەند منداڵتان هەیە و تاچەند توانیوتانە ئەو بیرۆكەی یەكسانی خۆازیەی خۆتان لە پەروەردەی واندا بگونجێنن؟

ئارێز" و ئاویەر و "ئەژین نێوەكانی بە هەیە زارۆكم سێ ئەمن بوارانەی كە كاریگەری لەو بڕوایەم كە یەكێك لەو كە چۆن خۆم راستەوخۆی لەسەر پێكهاتەی كەسایەتی تاك هەیە و رەنگدانەوەی

راستەخۆیشی لەسەر ژیان و كەسایەتی هەیە پەروەردەی ناو خێزانە و هەڵسووكەوت ئوسووڵی فێری زارۆك كە پەروەردەیە ئەم و مامەڵەكردن دەكات بۆیە هەر لە سەرەتاوە هیچ جۆرە جیاوازیەك و دووچاوەكەیەكم بۆیان لە بەرچاو نەگرتووە و بەڵكوو هەمیشە ئەوپەڕی لەگەڵیان یەكسان بەشێوەی سێیان هەر كە داوە خۆمم هەوڵی هەڵسووكەوت بكەم و هەروەها دەرفەتی یەكسانیشم بۆیان بەشداريی كە رەخساندووە بن كۆمەاڵیەتیيەكان مژارە جیاجیاكانی بۆارە لە و و خوێندن و زانست دیكەی بۆارەكانی هەموو خۆیان بوونی بتوانن ژیان بەخۆشیەوە كە بسەلمێنن زۆر بوارانە لەو ئەوانیش

سەركەوتوو بوونە.خاتوو بەهار دواین قسەتان چیە بۆ خوێنەرانی گۆڤاری

ژنان؟كەیف گەلەك ئەوڕۆكە جیهانی لە كە خۆشم هاوچەرخدا چ لە رۆژهەاڵت كە دەبینم رۆژئاوا لە چ و داخۆازی ئازادبوونی ژنان لە گەلێك و بەرزبوونەوەدایە پیاوان و ژنانی ئازادیخۆازیش لە پشگیری كە هەن دەكەن مرۆڤەكان یەكسانی ئیدی بۆیە پیاوە و ژن بە رابردوو سەدەكانی وەكوو بیرۆكەی بوو چیتر باو كە كۆیلەبوونی ئافرەت پەسەند ژنان چوونكە ناكرێت ئەوڕۆكە بە ئامادەبوونیان دەتوانن شۆناسی ونبووی خۆیان وەكوو هەروا كە ژنان هەموو لە داواكارم بۆیە بێنەوە دەست بە مرۆڤ پێداگر بن لەسەر مافەكانیان و هەروەها گەلەك رێز و حورمەتیشم هەیە بۆ ئەو ژنانەی كە ئێستا لە بەندیخانەكانی رێژیمی پاشكەوتووی كۆماری ئیسالمین تەنیا بە تاوانی هەوڵدان بۆ گۆڕینی ئەو عەقڵیەتە كە ژن دەبێ قەتیس بێت لە چۆارچێوەی ماڵ و بە هاواڵتی پلە دوو

دێتە ئەژمار.

44





فێدراسیۆنی وەرزشی واڵتانی ئیسالمی و چەند پرسیارێك

تریفە سابیر

سەركۆماری كچی هاشمی فائێزە خاتوو لەمەوبەر ساڵ چەند پێشوی كۆماری ئیسالمی ئێران لە ژێر دروشمی مافی یەكسانی و گەشەكردنی زیاتری وەرزشی ئافرەتان، بە پشتیوانی راستەوخۆی باوكی كە بۆ هەمووان روون و ئاشكرایە هاشمی رەفسەنجانی لە ئێستادا بە یەك لە مرۆڤە سەرمایەدارەكانی ئاسیا و دنیا هەژمار بە تایبەت وەرزشی فێدراسیۆنی دامەزراندنی بیرۆكەی دەكرێت، رابردوودا ساڵی لەچەند ئاراوە. هێنایە ئیسالمی واڵتانی ژنانی فێدراسیۆنی ناوبراو چەندین پێشبڕكێی نێودەوڵەتی لەسەر ئاستی رەوتە كات تێپەربوونی بە بەاڵم بەرێوەبرد ئیسالمیدا واڵتانی بەدیار خست كە كۆمەڵگای وایان ئێران نێوخۆی وەرزشییەكانی وەرزشی ژنانی واڵتی ناوبراو یەك لە هەژارترین واڵتانی دنیان و بەڵگەش بۆ سەلماندنی ئەوراستیە چەند پرسیارێكن كە لە رێگەی لە بەرێزیان دەكەم. ئێوەی خوێنەری ئاراستەی ژنانەوە گۆڤاری لەو ملیۆن 40 ژنان ئێران ملیۆنی 70 حەشیمەتی گشتی كۆی كۆماری دەسەاڵتدارەتی ساڵ 32 لە و دێنن پێك حەشیمەتە ئیسالمیدا كام ژنی بە توانا و شیاوی ئێرانی مافی ئەوەی پێدراوە

ببێتە سەرۆكی فێدراسیۆنێكی وەرزشی لە نێوخۆی ئێراندا؟كۆماری دەسەاڵتی ژێر ئێرانی یاریگای كام لە

چاالكیە كاتی لە و ئیسالمیدا وێنەگر، ژناندا وەرزشییەكانی هەواڵنێر و رۆژنامەنووس بۆیان هەیە بچنە نێو یاریگا و بە پێی

نێودەوڵەتییەكانی یاسا هەواڵ وێنە، وەرزشی، هەمبەر لە راپۆرت و توێژە ئەو روداوەكانی

و میدیا بۆ كراوە فەرامۆش رای گشتی بگوازنەوە؟

ئێوە كاتێك هاشمی، فائێزە خاتوو لە نێوخۆی ئێراندا بەو شێوەیە هەوڵ

بۆ سەركردن و حاشاكردن لە مافە وەرزشییەكانی 40 ملیۆن ژن دەدەن چۆن دەتوانن خۆتان بە ئااڵهەڵگر و سەرۆكی داكۆكیكاری

مافە وەرزشییەكانی ژنانی واڵتانی ئیسالمی بزانن؟ پێشكەوتن و گەشە ئاستی وەرزشیدا كۆمەڵگایەكی هەموو لە تا تاكە دیارەكان كە توانایی بەستراوە بە چۆنیەتی روانگە و باوەریان بە یاسا و چەند خۆیان هەبێت. سەردەمیانە مافەكانی ئاسەواری هێشتا واڵتێكدا لە شێوەی بە ژنان بەردبارانكردنی بە 21دا سەدەی لە ژنان و دەبیندرێت ئاشكرا زەعیفە لەقەڵەم دەدرێن چۆن دەكرێ چاوەروانی ئەوەمان هەبێت ژنێكی ئێرانی بتوانێت سەرۆكایەتی فێدراسیۆنێكی نێودەوڵەتی لە ئەستۆۆ بگرێت بە تایبەتی كە خۆشی هیچ

رابردوویەكی وەرزشی پیشەیی نەبێت؟!



45



رەحیم ئەحمەدی

وەاڵمێك بۆ نوێنەری كۆنفێدراسیۆنی فووتباڵی

ئاسیا لە ئێرانسەردانی دوایین كاتی لە كۆنفێدراسیۆنی نوێنەری فووتباڵی ئاسیاA.F.C بۆ ئێران بە مەبەستی پشكنینی كە وەرزشیەی یانە 18 ئەو وەكوو رواڵەت بە ئێستا چاالكی پیشەگەر یانەی دەنوێنن وا بە دیاركەوت كە نوێنەری "سۆزۆكی" بەرێز گەورەی كاڵوێكی A.F.Cباشەكانی كورە مۆدێلی لە ویالیەتی فەقهی چۆتە سەر. وەشانی برگەی دوایین لە بەرنامەی 90 بە پێشكەشكاری عادڵ بوێر رۆژنامەنووسی سەردار پووردا فێردوسی سەرۆكی پوورمحەمەد عەزیز خولی رێكخراوی دیاریكراوی ئێران پیشەیی ناو بە بنكە كاتێك ئێمە رایگەیاند: نێودەوڵەتی وەرزشییەكانی نیشانی تارانمان ئازادی سۆزۆكی دا ناوبراو پلەی زۆر باشەی بۆ دوو یانەی تارانی ئیستقالل و پێرسپۆلیس خۆیدا پشكنینی فۆرمی لە دیاری كرد!! لێرەدا پرسیارێك بنكەكانی ئەگەر دێتە پێش:

یاریگای نێودەوڵەتی ئازادی تایبەت بە دوو یانەی پێرسپۆلیس و پڕ دەیان ساڵ خزمەتی خاوەن كە یانانە ئەو بۆچی ئیستقاللن لە دوو ئابووریی بارودۆخی خراپی بە هۆی لە سەروەرین هەروا یاریگەی ئیجارەیی مەغوبكار و كرێكارانی تاراندا راهێنان دەكەن؟

چۆن دەكرێ فۆرمی پشكنینی یانەیەك زۆر باشە بێت بەاڵم لە ماوەی 32 ساڵ دەسەاڵتدارەتی كۆماری ئیسالمیدا بۆ تاقەجارێكیش هەڵبژاردنی سەرۆك و دەستەی كارگێری تیێدا بەرێوە نەچووبێت؟ بەرێزان سۆزۆكی و بەرێوەبەرانی A.F.C لە ئێوە دەپرسن یانەی پێرسپۆلیس كە یەك لە خۆشەویستترین یانەكانی ئێران و ئاسیایە بەالم دەكرێ بلێن سەرۆكی ئەو یانەیە لە دوو ساڵی رابردوودا كێ

بووە؟!لە دیاریكردنی شێوەی بە سالە دوو ماوەی كاشانی حەبیب الیەن ئاكادێمی كۆمیتەی نەتەوەیی ئێرانەوە وەكوو سەرپەرەست ”FIFA“دیاریكراوە كە ئەو كردەوە بە پێچەوانەی یاسا بنەرەتییەكیەتی نێودەوڵەتی فوتباڵی جیهانە. مێژووی سەرهەڵدانی خولی لەو دەگەرێتەەوە. 1920 ساڵی بۆ ئێران یانەكانی سەرتاسەری سەردەمەدا تاكوو ئێستا 5 خول لە ژێر ناوەكانی خولی سەرتاسەری، تەختی جەمشید، قودس، ئازادگان و لە ساڵی 1999 بە دواوە و لە ژێر گووشاری FIFA خولی ئێران بە رواڵەت لە شێوازی پیشەیی

بەرێوە دەچێت.ئەگەر بە وردی بروانینە مێژووی 91 ساڵەی خولی یانەكانی ئێران دەبینین تەنیا خولی تەختی جەمشید هێمای راستەقینەی خولێكی كە سەردەمەدا لەو چوونكە بووە دیار پێوە پیشەیی فوتباڵی ئیسالمی كۆماری نێوی بە شتێك دەچوو بەرێوە ناوبراو خولی هەر بوونی نەبوو. لە الیەكی دیكەشەوە فوتباڵی ئێران لە دەورانی بەرێوەچوونی خولی تەختی جەمشیددا دوو جار بەشداريی قۆناغی و كردووە مۆنیخی و مۆنتراڵ ئۆلەمپیكی یارییەكانی كۆتایی 3جاریش پلەی یەكەمی جامی نەتەوەكانی لە سەر ئاستی ئاسیادا

46





رێزە هەرچەند مێژوویە جێگەی ئەو كردووە. ئارژانتیندا لە جامی جیهانی 1978ی بەشداری كردووە. هەروەها جارێكیش دستەبەر پێم وانیە سۆزۆكی، پوورمحەمەد و سەردارەكانی دیكە نێو كۆمەڵگای فووتباڵی ئێران ئاگاداری ئەو سەروەریانە بن كە بە هۆی الوانی بەتوانای نەتەوەكانی ئێرانەوە دەستەبەر كراون. كاتێك محەمەد بن هۆمام سەرۆكی قەتەری A.F.C بۆ ئەوەی واڵتەكەی میوانداری جامی جیهانی 2022 بكات لە كۆی گشتی 22 دەنگی ئەندامانی سەرەكی FIFA 2دەنگ بە بری 6 ملیۆن دۆالر دەكرێت و پاشان بە هۆی نارەزایەتی گشتی هاندەرانی فووتبالی دنیا ناوبراو لە الیەن فیفاوە سزا دەدرێت، هەر دەبێ چاوەروانی ئەوەمان هەبێ كە سەردارەكانی فووتباڵی ئێران بە هۆكاری گەندەڵی و رێككەوتن سۆزۆكی و بن هومام رازی بكەن تا ساڵێكی دیكەش رێگە بدەن خولی ئێران هەروا لە پاوانی كۆماری ئیسالمیدا بێت و بە رواڵەت وا نیشان بدەن كە سەرجەم 18 یانەكەی ئێرانی لە شێوازی كەرتی تایبەت بەرێوە دەچن و دەوڵەت دەستێوەردانی یانەكان ناكات. ئێستا كاتی ئەوە هاتووە فێدراسیۆنی رۆژنامەنووسانی وەرزشی تاراوگە جارێكی دیكە لە بەرامبەر ئەو جۆرە كردەوانەی كۆماری ئیسالمیدا بە مەبەستی داكۆكی لە مافە وەرزشییەكانی مندااڵن، مێرمندااڵن، الوان، ژنان

و كەمینە ئایینییەكان وەكوو هەمیشە بە شێوەی راستەوخۆ FIFA ئاگادار بكاتەوە.



47



ساڵی1985ی دایكبووی لە جەنگی م.دوین

قۆناغەكانی سەرجەم ناوبراو كۆیەیە. شاری

خوێندنی لە شاری كۆیە تەواو كردووە. ساڵی

2007 لە كۆلیژی پەروەردەی وەرزشیی زانكۆی

وەرگرتووە بەكالۆریۆسی بڕوانامەی كۆیە

بەرێوەبەریی دەستەی ئەندامی ئێستاش و

بەرێوەبەرایەتی وەرزشی زانكۆی كۆیەیە. م.

دوین لە هەمبەر رەوشی هەنوكەیی وەرزشی

ئافرەتانی هەرێمی كوردستان بەم شێوەیە بۆ

گۆڤاری ژنان دەدوێت.

دیمانە: گیارەنگ سەداقەت

1. ئاستی وەرزشیی ئافرەتانی هەرێمی كوردستان چۆن دەبینی؟روی لە كوردستان هەرێمی ئافرەتانی وەرزشی مێژووی وەدەستهێنانی ئەنجامی بەرز و وەرزشی پیشەیی، مێژوویەكی دوور ساڵی لە بەعس، رێژیمی رووخانی پاش بەاڵم نییە، درێژی و 2003دا رێژەی ناوەندە ئەكادێمی یەكانی پەروەردەی وەرزشی وەكوو زانكۆ و پەیمانگاكان رووی لە هەڵكشان و گەشەكردن دایە. ئێستا ئافرەتان لە بەرێوەبەرایەتیی وەرزشیی كوردستاندا بە وەرگرتنی ئەركی دیار و تایبەت جێ پەنجەیان دیارە، بەاڵم بەداخەوە هەروا

لە هێندێك بواردا كەم وكوری هەیە كە نكۆڵی لێ ناكرێت.وەرزشی بەردەم لەمپەرەكانی سەرەكیترین بەرێزتان ڕای 2.بە

ئافرەتان لە چی دایە؟فەرمی شێوەی بە ئافرەتان 1896دا ساڵی لە یەكەمجار بۆ بەاڵم دراوە، پێ ئۆڵەمپی یان یارییەكانی لە بەشداربوون مافی لەو واڵتانەی كە هێشتا خاوەن كیانێكی ئازاد و دێموكراتیك نین و داب قوربانی بووەتە ئافرەتان وەرزشی دەبینین ئێستا بۆیە

48





نەریتە كۆنەكان، بوونی یاساكانی پیاوساالرانە و روانگەی جیاواز و كولتوور و ئایین وەكوو لەمپەرێك بەرۆكی وەرزشیی ئافرەتانیان

گرتووە.وەرزشی هەیە. بەرچاوی رۆڵی بوارێكدا لەهەر راگەیاندن .3

ئافرەتان لە رووی راگەیاندنەوە لە چ ئاستێكدا دەبینی؟راستە راگەیاندن بە بەشێكی سەرەكی لە زیاتر وەدەرخستنی توانا وەرزشی یەكان هەژمار دەكرێ بەاڵم وەرزشی كوردستان بە گشتی بە گرینگی زیاتر دەبێ ئێمە بۆیە الوازە راگەیاندنەوە رووی لە راهێنان و پەروەردەكرنی رۆژنامەنووسان و هەواڵنێران بدەین. بە خۆشیەوە لەم سااڵنەی دواییدا ئافرەتانیش هاتوونەتە نێو بواری

راگەیاندنی وەرزشەوە.

وەرزشی یەكانی پێشبڕكێ لە بەشداريی توانیوتانە چەند تا .4زانكۆكانی جیهاندا بكەن؟

پەروەردەی كوردستان زانكۆكانی هەڵبژاردەكانی ئامادەكردنی وەرزشی شتێكی باش و بە جێیە، بەاڵم بە باوەری من دوو هۆكاری سەرەكی هەن بۆ رێگرتن لەم ویستە. زانكۆكانی كوردستان یەكەم ئێمە لە الیەن ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەكگرتووەكان وەكوو حكومەتی پاشانیش نەناسراوین فەرمی بە سەربەخۆ واڵتێكی عێراقیش تا بۆی كرابێت لەمپەر لە بەردەم ئێمەی كوورددا دروست نەتەوە وەرزشی فێدراسیۆنی هاتووە ئەوە كاتی بۆیە كردووە

بێدەوڵەتەكان زیاتر پەرە پێبدەین.

بەڕێوەچوونی كێبەركێیەكی شاخەوانی ژنانكاتژمێر 6ی ئێوارەی رۆژی پێنج شەممە، 26ی جۆزرەدانی 1390ی هەتاوی، كێبەركێیەكی شاخەوانی ژنان بەڕێوە چوو.

كومیتەی "راگەیاندن"ی یەكیەتیی الوانی دێموكراتی كوردستانی ئێران بە هاوكاری یەكیەتیی ژنانی دێموكراتی كوردستانی ئێران، رۆژی پێنج شەممە، 26ی جۆزەردان، كێبەركێیەكی شاخەوانیان بۆ ژنانی پێشمەرگەی كەمپی ئازادی حیزبی دێموكراتی كوردستانی ئێران بەڕێوەبرد كە

بە بەشداری ژنانی پێشمەرگە پێشوازیی گەرم و بەرچاوی لێكرا.كێبەركێ كە بە مەبەستی پەروەردە و بەها دان بە وەرزشی ژنانەوە رێكخرا بوو لە كاتژمێری 6ی ئێوارە لە تەنیشت نەخۆشخانەی ئازادی تا

سەری تەپۆڵكەی گردە چادر دەستی پێكرد.بە ماندوو بوون و هەوڵدانی بێ وچانی بەشدار بووان توانیان رێگەی دیاریكراو ببڕن و لە ئاكامدا سێ كەس لە بەشدار بووان كە پێش لەوانی

تر توانیان بگەنە سەری "گردەچادر" وەك براوەی ئەم كێبەركێیە دیاری كران.لە كۆتایی دا و بە بەشدار ژمارەیەكی زۆر لە پێشمەرگە و كادر و بنەماڵەكان براوەكانی یەكەم تا سێهەم خەاڵت كران .

ئەندامی لە الیەن خاتوو شكووفە مستەفایی بوو كە خەاڵتەكەی پارێزگاری خاتوو مەهتاب كەرامەتی یەكەم: پێشمەرگەی هێزی براوەی یەكیەتی ژنانەوە پێشكەش كرا

براوەی دووهەم: پێشمەرگەی هێزی پارێزگاری خاتوو رۆژین فەیزۆڵاڵپوور بوو كە خەاڵتەكەی لە الیەن بەرێز رەزا فەیزی كادر دێرینی حیزبەوە پێشكەش كرا

براوەی سێهەم: پێشمەرگەی هێزی پارێزگاری خاتوو هەتاو وەیسانی كە خەاڵتەكەی لە الیەن خاتوو ئیلهام چایچی ئەندامی بەڕێوەبەری یەكیەتی ژنانەوە پێشكەش كرا.



49



ئەو نەورۆزەی خۆشمنەویستبۆ ئەو خوێندكارەی خۆشمویست

پەنجەی تریفەی مانگەشەو،بۆ بوكی ئەم ئێوارەیە

خەریكی نەخش و دوورمانە،قەڵەمی دەرزییە ئەمشەو،ئاوریشمی هێڵی دەفتەرە،

لە پەڕی باڵی ئاگر ولە پەڕی باڵی ئەرخەوان،بوكێنە كراسێ دەدروێ،كراسی بوكێكی هەناری

سوورتر لە كراسی گوڵنارییەژن و بااڵی )عەیشە گر و گە(،

گەشتر لە خوێنی زەردەپەڕ،ئاڵتر لە خەمی دەربەدەر،بەكێ ئاگر دەكاتە بەر،

بوكانە بوكانە بوكیبوكمان چەندە جوانە بوكیبوك نەورۆزە لە بناری كۆ،بوك نەورۆزە لە شاری كۆ،نەورۆزە ـ بوكە.... ئاریاكۆ!

چاوی تریفەی مانگەشەوبۆ بوكی شەم ئێوارەیە

خەریكی ناز و عیشوەیە:سەرگەردان.....،

دەدا لە دەرگای كچۆڵەئەستێرەی ئاسمانان،

شارە و شار....،دەگەڕێ،

بۆ لێوی ماچەگڕگرتووەكانی ئاشقان،

ئاخر هەر كچۆڵەی ئەستێران،چەپكە ماچ....،

ماچی گوڵ،ماچی گڕ،

بۆ بوكی ئاواران دەهێنن.ئاخر هەر

ماچی گوڵ، ماچی گڕ سوور ئەكاوپەنجەی ناسكی كیژۆاڵن

بە خەنەیخوێناویئاڵدەكا.

بوكانە بوكانە بوكێبوكمان چاو بە خوێنە بوكێ

بڕوانن وا ئەسپێدێتە خوار

كۆ بە كۆ...،نا، نا،نا، ناشەاڵئەو لەنجە دەكا

لەنجەی بەنازی شاری كۆنەورۆزە خوێنە.......ئاریاكۆ!

فازیل شەوڕۆ

50





چاوپێكەوتنی زیندانی و بنەماڵە

براوەی نەردی ڕۆژگار لە مێژ بوو چاوەڕوانی دەكرد

هەر چاوی بە دەرگاوە بووئەو كاتە چاوی بە بابی كەوت مچوڕكێكی پێ داهات

چاوەكانم خەم دای گرت، ئەسرین هێرشیبۆ هێنام كچی بابە، ئەژنۆی شل بوو، بەزوو هەستا سەرپێ، دیار بوو خۆڕاگر بوو

وەك فرمێسكەكانی اڵستاندبوو خۆڕاگریەی ئەو بابی گەرمەكەی باوەشە بەاڵم بلێسەی

ئاگر تنۆك تنۆك بە شانی دا روا،بابە زۆر قورس و قایم بووخۆی نەدوراند،

بە بزەیەكی فریودەرانە دەستی كچەكەی گرت و دای نیشاند.

پانتۆڵەكەی بابی خۆاڵوی بوو،فریا نەكەوتبوو بیگۆڕێ

دەستی منداڵەكانی بەالیەوە گرینگتر بووئاخر بابە وەستای ناردبوو،

منیش دەم زانی وەستا بەرەندەی نەردیڕۆژگارە بوو، تاكوو، وەخۆ هاتمەوەكاتژمێری چاوپێكەوتنی زیندانی و

بنەماڵە بەسەرچوون.



51



هاوار بانیخێاڵنیئەی رەگەزە ترسنۆكەكانی نیشتیمانی من

ئێوە كەی دەترسنكێ گوتی ئێوە زەعیفەن

ئەمە قسەی كام جاهیڵی سەردەمی بت پەرستیيەئەمە وتەی كام لە زانا نەزانەكانی

سەردەمی فیرعونیيەئەی ژنە چاو نەترسەكانی واڵتی

منكێ چیرۆكی گورگانەشەوەی

فێر كردنكێ بەرەو قۆچی قوربانی سەر

تەندوری جادوەكانی بردنكێ پێی گوتن ئێوە لە ئادەمیزادی دی

كەمترنكێ ئەو درۆ مەزنەی كرد

ئەی لەئەمرۆدا وەاڵمی بۆ ئێوە چییەكێ گوتی ئێوە پەراسوییەكی الرن

كێ گوتی جەستەتان جەستەیەكی نەرم و شلن

جگە لە پیاو الرانی ئەم واڵتەجگە لە درۆ زانانی ئەم نیشتیمانە

كێ ئەم بیرە پروپوچانەی كردوتە كەوشەنی نیشتیمانێكی

پر بەسوێئەوە كام عەمامە لەبەرە خۆی بەزۆرو

تۆ بەكەم دەزانێبا بێتە بەر رەحمەتی گورزی من و

نوكی پێنوسكەمئەوكاتە دەزانێ چەند زەردەواڵە

لەجاوی ئااڵوەوخۆی كەمترین مرۆڤی ناقس عەقڵ و

بێئەدەبترین نیا دەرتاڵی ئەشكەوتەكانی شانەدەرو

52





كۆنفرانسی ژنان لە دانمارك بەڕیوەچوو

رۆژی شەممە، 18ی ژووئەنی 2011 دوای ساڵێك كار و تێكۆشان، یەكیەتیی ژنانی دێموكرات كۆمیتەی دانمارك، كۆنفرانسی خۆیان

بە بەشداریی نیزیك بە تەواوی ئەندامان بەڕێوەبرد.و كار و ژنان یەكیەتیی مێژووی سەر لە سەرەتاسیمینارێك خەباتیان تا ئێستا لە الیەن تێكۆشەری دێرین و سكرتێری پێشوویی یەكیەتیی ژنان ڕێزدار سەكینە جەوانمەردەوە بەڕیوەچوو. بەشداران بە وردبینییەوە سرنجیان دایە سیمینارەكە و وتە بەنرخەكانی ئەو تەواوبوونی دوای و دێمۆكرات ژنانی ماندوونەناسەی تێكۆشەرە سیمینار، بەشداران وێڕای دەربڕینی خۆشحاڵیی خۆیان لەو باسە هێنایە تێبینییان و پرسیار كۆمەڵێك سەكینەخانم، بەهێزەی

بەرباس.نەسروڵالەییەوە كەژاڵ الیەن لە سیمینار كە بگوترێ پێویستە

ئیدارە دەكرا .دوای كۆتایی هاتنی سیمینار، نۆرە گەیشتە كۆنفرانسی یەكیەتیی

ژنانی دێموكراتی كوردستانی ئێران كۆمیتەی دانمارك.بەشی نوێنەری كەلەشی سولەیمان كاك سەرەتا بەشەشدا لەم واڵت دەرەوەی لە كوردستان دێموكراتی حیزبی تەشكیالتی لە بارەیەوە سوپاسی لەم و هەر كرد وتارێكی كورت پێشكەش تێكۆشەی سەكینە جەوانمەرد كرد بۆ بەشداریكردنیان لە كۆنفرانس

و سیمینارەكەدا.ژنان یەكیەتیی كۆمیتەی یەكساڵەی تێكۆشانی و كار ڕاپۆرتی لە الیەن بەرپرسی یەكیەتیەكە نەشمیل ئیسماعیلیەوە پێشكەش

كرا.پەیامی حیزبی دێموكراتی كوردستانی ئێران ـ كۆمیتەی دانمارك، لە الیەن كاك ئەحمەد خانی و پەیامی نوێنەرایەتی یەكیەتیی ژنان پێشكەش ئیسماعیلی یەوە نەشمیل الیەن لە واڵت دەرەوەی لە

كرا.دوای باس و بابەتی پێوەندیدار بە راپۆرتی كۆمیتە و كاری یەك هەڵبژاردنی كۆنفرانس كۆتایی بەشی جار ئەو رابردوو، ساڵی كۆمیتەی تازە بوو كە لەو بەشەدا بەشدارانی كۆنفرانس چاالكانە

بەشداریان كرد و كۆمیتەی تازەیان هەڵبژارد.دوای كۆتایی كۆنفرانس لە یەكەمین كۆبوونەوەی كۆمیتەی تازەدا،

نەشمیل ئیسماعیلی وەك بەرپرسی كۆمیتە هەڵبژێردرا.

له تاوانێکی دڕندانه دا له هه ولێر ژنێکی

دووگیان و منداڵه که ی سه رده بڕرێن

بە پێی هەواڵێك لە كوردستان ئۆنالین، سه عات 10:30 سه ر له به یانی ماڵه که ی له هه ولێر، به ختیاری گه ڕه کی چوارشه ممه ، له رۆژی

خۆیاندا،ژنێکی دوو گیان و کچه شه ش سااڵنه که ی سه رده بڕرێن.کوردستان به هه واڵه ی ئه م به ختیاری دانیشتوی هاواڵتیه کی ئۆنالین گه یاند،وتی"به پێی ده نگوباس خانوویان فرۆشتووه وپاره ی نه ناس که سێکی سه رله به یانی دوێنێ بووه ، له ماڵه وه خانووه که

چووه ته ماڵیان و ئه و تاوانه ی ئه نجام داوه ."بۆ هه واڵه که ی پۆلیس راگه یاندنی به ڕێوه به ری کاروان نه قیب کوردستان ئۆنالین پشت راست کرده وه و وتی" تاوانه که زۆر گه وره یه

ولێکۆڵینه وه به رده وامه و تا ئێستا که س ده ستگیر نه کراوه ."



53


گۆڤاری ژنان، ژمارەی 33 ـ خەرمانانی 1390بەشداریی نوێنەری یەكیەتیی

ژنان لە كۆبوونەوەی فیدراسیۆنی رێكخراوە مەدەنیەكانی شاری كۆیە

مەحبووبە ،1390 گەاڵوێژی 25ی رێكەوتی سێشەممە، رۆژی كۆبوونەوەی لە ژنان یەكیەتیی بەرێوەبەریی ئەندامی ئیبتیكار

وەرزانەی فیدراسیۆنی رێكخراو مەدەنیەكانی كۆیە بەشداری كرد.كۆبوونەوەكە بە پێشكەش كردنی راپۆرتی كاروچاالكیی دەستەی بەرێوەبەریی فیدراسیۆن لە ماوەی بەرپرسایەتیی خۆی لە الیەن كاك ئاكار ئازاد جەاڵل سەرپەرەشتیاری فیدراسیۆن پێشكەش بە

بەشداربووان كرا.دواتر هەر یەك لە بەشدار بووان ڕاوبۆچوونی خۆیان سەبارەت بە بە پێداچووونەوە لە باس هەروەها و بەرباس هێنایە راپۆرتەكە كارەكانی فێدراسیۆن و سازماندەهیی دووبارەی فیدراسیۆن كرا.

بەشداریی نوێنەری یەكیەتیی ژنان لە وۆرك شۆپێك كە لە الیەن ریكخراوی ئایرێكسی

نێودەوڵەتی رێكخرابوو ،1390 پووشپوری 27ی و 26 دووشەممە و یەكشەممە رۆژی ئایرێكسی رێكخراوی الیەن لە شۆپێك وۆرك رۆژ 2 ماوەی بۆ هۆلی لە ئاسانكار( بە دەبین )چۆن ناوی ژێر لە نێودەوڵەتی نەجیبەخان لە كۆیەدا بەرێوەچوو كە مەحبووبە ئیبتیكار ئەندامی ژنانی یەكیەتیی نوێنەری وەك ژنان یەكیەتیی بەرێوەبەریی

دێموكراتی كوردستانی ئێران لەم وۆرك شۆپەدا بەشدار بوو. شێوەی كاری وۆرك شۆپەكە كە لە الیەن مامۆستا عەلی كەریم

بەرێوە دەچوو بەم جۆرەی خوارەوە بوو:رۆژی یەكەم: دەستپێك و یەكتر ناسین ـ چەمكی ئاسانكاری لە لە یەك هەر و ئاسانكار نێوان لە ـ پراكتیك هەتا تێئۆرییەوە راهێنەراندا گفتگۆ كراـ وانە بێژـ بەرێوەبەرـ رێگا و میكانیزمەكانی

ئاسانكاری.چۆن ـ سەركەوتوو ئاسانكاری تایبەتمەندیەكانی دووهەم: رۆژی دەبین بە ئاسانكار )كار كردن بە گرووپ( ـ ئەو شتانەی پێویستە

ئاسانكار لێیان دوور بێت )گفتگۆی كرا(.بەسەر بڕوانامە و خەاڵت كردنی دابەش بە شۆپەكە وۆرك بەشداربوواندا لە الیەن سەرپەرەستی وۆرك شۆپەكە خاتوو روخۆش

ئیسماعیل و دوای دوو رۆژ كۆتایی بە كارەكانی خۆی هێنا. شایانی باسە كە 16 رێكخراوی مەدەنی شاری كۆیە لەم وۆرك

شۆپەدا بەشدار بوون.

54



1

Nûnertiya Jinên Kurd disiyasetê de xurt dibe

Yesna

Di encama hilbijartinên Parlamentoya Turkiyê de ku di 12.06.2011an de birîve çûn, bi dengê gelê Kurd li Bakurê Kurdistanê rêjeyek berçav jin ketin parlamenê û rekordek nû di pêvajoya siyasî ya Turkiyê de derket holê. Di hilbijartinên 2011an de Bloka Ked, Demokrasî û Azadiyê ku BDP piştgiriya wê dikir, ji 36 parlamente-ran 11 jin şandin parlamenê. Li gor encama hilbijartinê, jinên Kurd bi dengê %30.5 ketin parlamenê û li gor partiyên din ên siyasî herî zêde nûnertiya siyasî ya jinan dikin.

Bi giştî di welatên paşvemayî de û bi taybet ên Roj-hilata Navîn hêj jinan nekariye ji sedî 5 zêdetir di nav karûbarên siyasî û rêveberiya giring de cih bigrin û nebûna jinan di pêvajoya çalakî û xebata siyasî de wek valahiyek mezin li vê herêmê xuya dike. Herçiqas çalakvanên jin û parêzerên mafên jinan bo zêdekirina dengê jinan di xebata siyasî û civakî de ber xwe didin, lê ji ber gelek sedeman di hilbijartinan de jin nikarin dengên pêwîst bidest bînin û bighin navendên bir-yardan û qanûndanînê û bikarin rol û bandora xwe wek nîva civakê bilîzin. Vêna li gor Danezana Gerdûnî ya Mafê Mirov û biryarnameyên din ên navneteweyî diçe çarçova binpêkirina mafê mirovan de.

Sedema sereke jî vêna ye ku di Rojhilata Navîn de demokrasî tune û sîstem zêde dîktator û paşverû ne û bingehên demokratîk naparêzin. Loma herî kêm jin di berpirsyariyên bilind ên rêvebirina welatan de wek serokkomar, serokwezîr, parlamenter û wezîr û dezgehên dad û navend û saziyên biryarder beşdar in. Li Rojhilata Navîn û welatên cîhana sêyem heta di

asta rêvebirina sazî û partiyên siyasî de jî rêjeya beş-dariya jin kêm tên berçav.

Gelek sedem hene ku jin ji beşdariya siyasî û civakî di karûbarên civakê de hatine bêparkirin. Di pêvajoya dîrokê de mêr serdest bûne di hemû waran de û hêza mezin û sereke ya desthilat, rêvebirin û qanûndanînê ketiye destê mêran û wisa jê hatiye ku jin ji beş-dariya civakî û siyasî bêpar mane. Helbet hinek jin di du sed salên borî de rola serokan hebûne di nav gel û herêmên xwe de, lê hejmara wan pirr kêm in. Nexwendewarî û lawazbûna kultûrê siyasî û civakî û serdestbûna olan li ser baweriyên mirovan û jiyana civakî û parastina wan ji aliyê gel ve û parastina pirr deb û edetên paşverû ên civakî û ... dest dane hev ku jin nekarin bi awayê pêwîst beşdar bin di jiyana siyasî û civakî de.

Rêjeya beşdariya jinan di warê siyasî de li welatên cîhanê cuda ye. Welatên Skandînavya wek Norwej, Swêd, Danîmark û Finlanda rêjeya herî zêde ya beşda-riya jinan di karûbarê siyasî de hene. Rêjeya beşdariyê di van welatan de dighe nîzîk ji sedî 45. Amerîka ji sedî 16, Kanada ji sedî 22 û welatên Ewrûpaya Navîn ji sedî 15 – 25 û li welatên Rojhilata Navîn bi giştî nîzîk ji sedî 2 – 5ê ye. Statîstîkên jor nîşan didin ku hêj welatên cîhanê di pratîkê de bo wekheviyê baş kar nekirine û jin heta niha jî bi rêjeyekî gelek kêm beşdar in di rîvebirina siyasî, civakî û aborî de.

Herçiqas Turkiye xwe wek welatek sekolar û mo-dern dide pêş, lê bi giştî rêjeya beşdariya jinan di

Kovara JIN

AN

, hejmar 33, havîna 2011

2

warê siyasî de li Turkiyê naghe ji sedî 15an jî. Ji 550 parlamenterên Turkiyê niha tenê 78 parlamenter jin in. Di sala 2007an de 48 jin bûn. Lê di hilbijartinên 2011an de Bloka Ked, Demokrasî û Azadiyê ku BDP piştgiriya wê dikir, ji 36 parlamenteran 11 jin şandin parlamenê. Li gor encama hilbijartinê, jinên Kurd bi dengê %30.5 ketin parlamenê û li gor partiyên din ên siyasî herî zêde nûnertiya siyasî ya jinan dikin. Ji ber ku AKPê ji 325 parlamenteran 45 parlamenterên jin, CHP ji 135 parlamenteran 19 û MHP jî ji 53 parla-menteran 3 parlamenterên jin şandin parlamenê. Bi vê rêjeyê li gor hilbijartina 2007an ku hêjmara jinan 48 bû, vê carê derket 78an. Partiyên siyasî yên din li gor rêjeya nûneran gelek ji Bloka Ked, Demokrasî û Azadiyê kêmtir nûner şandin parlamenê, AKP 45 jin (%13), CHP 19 jin (%14), MHP 3 jin (%0.5) û lê BDPê 11 jin (%30.5) derxistine.

Bo welatek wek Turkiyê ji 550 parlamenteran tenê 78 parlamenterên jin hejmarek gelek kêm e. Herçi-qas vê gerra hilbijartinan hejmara jinan ji 48an der-ket 78an jî, lê dîsa rêjeya jinan li parlamentoyê ji sedî 30 derbas nekir. Li gor gerra borî ji sedî 14.18 zêde

bû jî, dîsa ji bo jin bikaribin hinek tiştan biguherînin û daxwazên xwe bînin cîh hejmar têr nake.

Di nav 11 Jinên Kurd ku karîn bikevin parlamenê jina navdar a Kurd Leyla Zana tê dîtin ku piştî 17 salan dîsan diçe parlamenê. Bi vî awayî 11 Parlamenterên jin ên Kurd ku karîn bi dengê ji sedî 30.5 bikevin parlamenê ev in: Ayla Akat Ata, Leyla Zana, Emine Ayna, Nursel Aydoğan, Pervin Buldan, Sebahat Tuncel, Aysel Tuğ-luk, Selma Irmak, Gültan Kışanak, Gülseren Yıldırım, Mülkiye Birtane.

Rêjeya ji 36 parlamenteran 11 jin (ji sedî 30.5 ) mirov hêvîdar û dilxweş dike ku Jinên Kurd nûnertiya xwe di siyasetê de xurt dikin û ger azadî û demokrasî li hemû parçeyên Kurdistanê de hebe û Kurd bi xwe çarenûsa xwe diyar bikin, dê bidin pêşiya welatên Roj-hilata Navîn. Pêvajo wiha dide xuyakirin ger astengên qanûnî ji holê rabin û bendava ji sedî 10 bo beşdariya partiyan di Parlamenê Turkiyê de were rakirin, çaverê tê kirin rêjeya Jinên Kurd li parlamenê du qat zêdetir jî bibe.

Kovara JIN

AN


3

NIrxêN gIrINg Ku dIbe zAroK fêr bIN

Her bab û dayikek ji giringiya biha û nirxên civakî agadar e û dema ku qala fêrkirina nirxan tê kirin, hewl dide bi awayê herî baş û jêhatî erkên xwe bicih bîne.

Di vê nivîsarê de emê hewl bidin amaje bi hindek nirxên giring bikin ku dikare jiyana zarokan di rêyek durust de bimeşîne û alîkar be bo serketina wan di qonaxên jiyana pêşerojê de.

Rastî: Buhaya herî giring û pêwîst ku lazime zarokan fêr bikin ku mixabin piraniya zarokan ji vê yekê bêpar dibin, zarok dema ji dayik bûne digel wan pirsan biyanî ne, lê ligel mezinbûna xwe hêdî hêdî fam dikin û heger digel kar û kiryarên baş ji aliyê zarokan ve neyên xelatkirin, an jî ligel encamdana karê xirab wî/ê bi lêdanê bitirsînin, dibe sedema çandina tovê vir û derewê di dilê zarok de. Weke mînak em dikarin amaje bi hinek progremên televîziyonê û filman bikin ku

bêguman di naveroka wan de çi fêrbûnek exlaqî û perwerdeyek zanistî yên jiyana civakî nîne ku zarok wê temaşe dike. Rastî tenê buhayek giringe ku zarok ji sergêjiya di rêya şaş de biparêze gava ku zarok sadiq û rastbêj be, ne tenê şaşitiya xwe dipejirîne, belkî guh dide şîretên dayik û baban jî.

Cesaret û wêrekî: Eger zarok bi cesaret û wêrekbûnê berpirsyariya hemû kiryarên xwe bigire stû, pir kêm dê xwe bide aliyê derew gotinê, gava ku çewtiya xwe bipejirîne, hêsantir dibe ji bo dayik û baban da ku bo serastkirina şaşitiya wan hevkariya wî/ê bikin. Zarokên ku bi wêrekbûn û netirsî li ser baweriya xwe bisekine, di pêşerojê de dikare guhertinên baş di civakê de biafirîne.

Li ser wê bingehê destûra xewn û xeyalperweriyê derheq armancên berz û bilind ji zarokan re

Sefiyexalidî

Kovara JIN

AN


4

bidin, mîna ku jêre bibêjin di pêşerojê de tu dê bibî bijîşk, endazyar, mamoste an wd... . Lê qet mêjiyê wan mandî nekin, xala serekî û bingehîn di vê derbarê de ew e ku şaşitiyên xwe qebûl bike û dema ku çewtiyekê bike, hewl nede veşêre. Divê dayîk û bab bi awayekî rast û bi cesaret û hêminî li ser wê pirsgirêk û mijarê ligel zarok biaxivin û rênimayî û şîretên pêwîst ji wan re bêjin.

L ê b o r î n : Zarokên fêrî lêborînê nabin, dema temenê wan diçe jor, dibin mirovên xwedî hêr û kerbûyî û rûtirş û xwedî taybetmendî û tevgerên nebaş di gelek rewşan de. Zarok bi rêya lêborînê nirx û buhayê hevderdiyê jî di hundirê xwe de perwerde dike. Ew yek nayê vê wateyî ku em zarokan fêrî bikin bi hêsanî ji wan hevalên xwe biborin ku bûye sedema êşandina wan û ji vê yekê derbas bibe. Belkî divê dayîk û bav bi zarokan bidin fêhmkirin ku ger di navbera wan û hevalê/a wan derket hole, nabe kerb û hêrsa van pirsgirêkan di dil de bihêlin, ji ber ku ew hers dê zêdetir wan biêşîne. Pêwîste dayîk û bav bi hûrî û dilfirehî gotinên zarokan di rewşên

wiha de guhdarî bikin, ew nirx mîna dilovaniyê tê naskirin.

Xweşbînî: Jiyan tejî ji pirsgirêk û bêhêvîtî, berjor û berjêr, şikest û serkeftin e. Tenê tiştek ku mirov bi berdewambûna wê rêya dijwar û zehmet hêvîdar dike û dihêle xweşbînî ye. Ew nirxek giring e ji bo zarokan û ji ber ku cara yekemîn e bêhêvî

dibin. Eger bi xwe bawerbûn di zarokek ê de bê nirx were dîtin, ew zarok di pêvajoya jiyanê de jî pir kêm dikare s e r ke v t i n a n bidest bîne.

Parvekirin: Divê dayîk û bav zarokan fêr bikin ku xwarin û tiştên xwe bi hevalên xwe re parve bikin, ger ku hevalên wan nebin, bila hîn bikin ku ligel endamên malbatê wî karî bikin. Ger zarok di serdema z a r o k a t i y a xwe de wî karî fêr bibe, di

pêşeroja jiyana xwe de jî tama dan û standinê dibîne û his dike û wê bibe însaneke mirovdost û fidakar.

Em zarokan bi çi awayî fêrî wan nirxan bikin??Zarok wan nirx û bihayan bi rêya kar û liv û

Kovara JIN

AN


5

tevgerên ku hûn di pêvajoya jiyana rojane de encam didin, fêr dibin. Ji ber vê yekê mirovên mezin gerek haya wan ji tevger û kiryarên xwe hebin. Zarok pitir di bin tesîra dayik û bab de ne û ew her du kes mînaka sereke ne ji bo zarokan. Ji ber wê gava zarok li bal we hene, haya we ji hestên wan hebe.

Xala duyem sebkirin e: Çi dibe ku zarokê we karekê bike û bibe sedem hêrsa we rabe? Lê wêna ji bîr nekin ku zarok ne xwediyê wê hêzê ne ku mîna we karên xwe bi başî û rekûpêkî û li ser bingeha aqilmendî û mantalîteyê bimeşînin. Herwiha nabe dayîk û bav ji bîr bikin ku zarok bizanebûn karê şaş û nebaş nakin, dema bi kerb û hêrsbûna dayik û bab zarok bixwaze çewtbûna karê xwe bipejirîne, ne tenê ew kerb û kîn dibe sedema

dûrketina zarok û wan, belkî ew yek di bingeha pîskolojî û hundirê wî/ê de cih digre û di pêşerojê de jî dê zarok heman şêweya liv û tevgeran bimeşîne.

Loma dema ku hûn hêrs dibin, bi dilnermî û hêminî û baldarî şaşitiya wan bipejirînin û mijarê ji wan re şirove bikin û di serastkirin û çareserkirina wê pirsgirêkê de arîkariya wan bikin.

Tenê tiştek ku di dema fêrkirina zarokan de wek buha û nirxên giring ên jiyanê ji dayik û baban tê xwestin û çaverêkirin, hebûna hindek sebirkirin û hinek jî dem e.

Zarok pitir ji xwarin û cil û bergan, pêdivî bi

hebandina bab û dayikê heye. Tenê şîrdan û kirîna cilûberg û kelûpelên giran û wd… buh civakî yên jiyanê nînin ku zarokên we bi awayekî tendurist mezin dibin, giringiya saxlemiya ruhî ji saxlemiya cesteyî kêmtir nine, belkî zêdetir e.

Ji dêlva ku we 3 yan jî zêdetirî vê çendê zarok hebin, li şiyanên xwe ji bo perwerdekirina wan bifikirin!

Jiyan û cîhan a ku em îro tê de jiyan dikin, tejî ji kosp û astengiyan e, hişyar bin û haya we bi hûrî jê hebe ku ji bo rihetî û hestên xwe di nava dilê xwe de zarokan neçêkin û neînin dinyayê, belkî beriya her tiştî bi pêşeroj û bextewerî u şiyanên xwe ji bo bexteweriya wan bifikirin...

Kovara JIN

AN


6

Hunermend evîn beyaz bo kovara JINAN:

“Li her derî jin wek çîna duyemîn tê dîtin“

H u n e r m e n d Evîn Beyaz di h e v p e y v î n e k taybet de, dilê xwe ji bo xwendevanên kovara Jinan vekir û bê sansor û vekirî bersiva hemû pirsên me yên eleqedarê jiyan, serpêhatî, kar û hezkirinên xwe bersiv da. Evîn Beyaz di vê hevpeyvîna dostane de, gelek tiştên gel meraq dike li ser hunermendan bizane, me raberî wê kirin û ji we re bersiv wergirtiye.

Evîn Beyaz, ji ber sedemên siyasî, ji bêgaviyan koçber dibin û bi malbata xwe re ji temenê 7 saliyê diçin Stenbolê. Li wir mezin bûye û xwendina xwe di warê muzîkê de

qedandiye. Salek berê zewicî ye.

Bi baweriya Evîn Beyaz Dayîk evîndar e û bav jî evîn e. Drbarê jinê jî wiha difikire ku li her derî weka çîna duyemîn tê dîtin, lê jina kurd ji ber nasnameya xwe ya neteweyî û ji ber jinbûna xwe zêdetir zorî dibîne. Xeyala mezin a Evînê Kurdistaneke azad e....

Hev

pey

vîn:

Sef

yeX

alid

î

Kovara JIN

AN


7

Ji kerema xwe re tu dikarî behsa xwe bikî û xwe bi gelê xwe baştir bidî naskirin?Evîn Beyaz: Ez heft salî bûm, ji ber sedemên siyasî, ji bêgavî, em koçber bûn û em hatin Stenbolê, ez li Stenbolê mezin bûm û min dibistan jî li vir xwend.

Tu zewiciyî yan na? Tu evîndar bûyî? Zarokên te hene?Evîn. B: Belê, ev salekê ye ez zewicî me, zarokê min nîne.

Dayik û bab ji bo te mîna çi ne?Evîn. B: Dayîk -evîndar; bav -evîn

Xwendina te heta çi qonaxekê bûye?Evîn. B: Min konservatuar xelas kir; li ser muzîka tirkî.

Raya te li ser jinên Kurd çiye?Evîn. B: Jin li herderî weka çîna duyemîn tê

dîtin, lê rewşa jina kurd hinek cudatir e; jina kurd ji ber nasnameya xwe ya neteweyî û ji ber jinbûna xwe zêdetir zorî dibîne, tenê takekesên welateke azad; dikarin azad bin, lewra, em mecbûr in, em her tiştî ji bo berjewendiyên neteweya xwe bikin, Jina kurd jî, civaka kurd jî tenê bi vî awayî dikarin azad bin, bi netewebûna xwe, bi xwedî derketina li hebûna xwe…

Te çima xwest di warê muzîkê de bixebitî?Evîn. B: Ez ji piçûkaniyê bi muzîkê ve mijûl dibim.

Jiyan û serpêhatiya te ya hunerî kengî dest pê kir?Evîn. B: Min jiyana a hunerî di 12 saliya xwe de bi Koma Zarokan a Mezopotamyayê ve dest pê kir.

Di nav malbata te de kesên wek te hene ku ji muzîkê hez dikin?Evîn. B: Belê, dotmama min bi muzîka rock, kurxaltiyê min jî bi muzîka operayê mijûl dibin.

Kovara JIN

AN


8

Tu kes di nav malbata te de heye ku hez nake tu bi muzîkê re mijûl bibî?Evîn. B: Di malbata min de muzîk her hatiye hezkirin. Lewra tengasiyeke min a wer qet çênebû.

Ji xeynî muzîkê tu bi karekî din re mijûl dibî?Evîn. B: Bi kareke din a der muzîkê mijûl nabim.

Tu ji kîjan hunermendan hez dikî?Evîn. B: Şivan Perwer, Nîzammetîn Ariç.

Çi kes di warê xebata te de alîkar in?Evîn. B: Na, ez bi tena serê xwe me.

Çend albumên te hene? Navê wan çiye? Dikarî hinek behsa wan bikî?Evîn. B: Ewil di 12 saliya xwe de du albûmên ku me bi Koma Zarokan re derxistîbûn, hene, piştre jî albûmeke min a ku min berî 2 salan derxist, heye.

Rewşa muzîka Kurdî ya îro çawa dibînî?Evîn. B: Muzîka kurdî di eslê xwe de ji muzîka gelerî tê; di kilamên berê de gotin, serpêhatî, çîrok di plana pêşîn de bûn. Ev jî dewlemendiyeke mezin e, lê ji ber şer muzîka gelerî di wateya muzîkê de xwe pêş nexist, herwiha vegotinên çîrok û serpêhatiyên evînî ciyê xwe li muzîka bi naveroka şer hate dagirtin, bi gotineke din, şiîr ciyê xwe hişt li şaîran, ev jî qelîteya muzîkê daxist. Lê, niha mirov dikare bibîne ku di muzîka kurdî de li ser bingehen rast lêgerîneke heye, niha muzîkek tê çêkirin; di vê de ahengeke baş di navbera gotin û qelîteya muzîkalî de tê dîtin. Ez wisa difikirim ku ev dê hê baştir be.

Muzîk pirsgirekên te yên aborî çareser dike ?

Evîn. B: Na, çareser nake

Xeyala te ya mezin çiye ?Evîn. B: Kurdistaneke azad.

Tu ji kîjan xwarinên Kurdî hez dikî ?Evîn. B: Ji Kufteya Bedlîsê.

Tu guhdariya stranbêjên Kurd dikî?Evîn. B: Ez pir ji Şakiro, Meryem Xan hez dikim.

Kîjan bajerê Kurdistanê hez dikî ?Evîn. B: Min gelek deverên Kurdistanê nedîtiye, lê Bedlîs, Tetwan pir xweş in.

Kîjan reng hez dikî?Evîn. B: Reş, sor.

Çawa ji cil û bergên Kurdî hez dikî?Evîn. B: Belê, pir jê hez dikim, lê ji ber ku ez ji cudatiyan hez dikim, ev tê guhertin jî.

Hunermenda herî bedew û baş ya jin di cîhanê de kê ye?Evîn. B: Tara Jaff.

Tu ji kîjan werziş (sport)ê hez dikî?Evîn. B: Valeybol.

Niha karekî te yê nû heye?Evîn. B: A niha di nav kar û barê albûmekê de me.

- Evîn can, ji aliyê redaksyona Kovara JINAN spas ku we dema xwe bo me veqetand.- Ez spasiyeke mezin ji bo Kovara Jinan dikim, ji bo hemû xebatkarên we re jî silav û hez.,,

Kovara JIN

AN


9

xercên zêde proseyazewacê dijwar dikin

AzadKurdî

Ji ber ku di civaka îro de pêkhateya malbatan li gor serdemê berê di warê civaknasînê de gelek hatiye guhertin, xwestekên ciwanan jî pir ji yên dema derbasbûyî re bi ferq in, loma vê yekê gelek dijwarî di proseya zewacê de pêk aniye. Niha xercên zewacan li bajarên Kurdistanê bi radeyekê zêde bûye ku diyardeyek civakî bi navê ‘jordeçûna temenê zewacê’ û hin car jî cudabûna zû ya keç û xortan û hilweşîna jiyanan di civakê de derketiye holê.Ciwanên îro di warê aborî, kar û xwendin û forma jiyanê de hinek xwestekên taybet hene ku qet bala ciwanên dema berê nakşîne aliyê xwe û pir car di vê derbarê de nîqaşên xurt di nav malbatan de çêdibin. Ez bawer im divê lêkolînên berfireh li ser pêwîstiyên ciwanan were kirin û pirsgirêk û xwestekên wan bên nirxandin û nabe werin paşguhxistin. Divê vekolînên zanistî di vê derbarê de bin kirin û mekanîzmên taybet û zanistî werin meşandin da ku nebe sedema durustbûna fenomenên civakî. Ev jî erkê sîsteman

e. Erkê dabînkirina pêwîstiyên jiyana ciwanan wek xwendin, kar, zewac û cihê niştecihbûna di stoyê hıkûmetan de ye. Tiştek ku qet Komara Îslamî ya Îranê nekiriye û di rastî de bi ti awayekê ev xwestekên ciwanan ji karbidestên Komara Îslamî re ne giring bûne. Belk, ji ber ku pirsgirêkên sereke yên ciwanan wan xwe afirandine. Ligel vê rewşê, mixabin niha ji bo zewacên ciwanan xercên mezin û zêde di civaka Kurdistanê de tên kirin ku proseya zewacê gelek dijwar kiriye. Ji aliyekî din ve telaq û têkçûna zewacan di nav ciwanan de pıir zêde bûye. Pêwîste xwestek û tiştên ku ciwanên îro meraq dikin, bên berçavgirtin, lê ne bi awayekê be ku bibin sedema çêbûna diyardeyên civakî. Zêdebûna xwestekên ciwanan bo pêkanîna jiyana hevbeş niha bûye sedem ku fenomenek civakî bi navê ‘jordeçûna temenê zewacê’ pêk were. Li gor serhejmariyên ne fermî, temenê zewacê li bajarên Rojhilatê Kurdistanê sala borî giha -29 30 sal, ku nigeraniyek cidî di nav civaknasan de

Kovara JIN

AN


10

çêkiriye. Li hemû Îranê û bi taybet li Rojhilatê Kurdistanê hikûmet pir kêm alîkarî û karhêsaniyê dide malbatan ji bo ku xort û keçên wan bikarin bizewicin, lewra ji ber vê rewşa ku niha heye, mesrefên pêkanîna jiyana hevbeş dikeve stoyê malbatan û di nav de jî ciwanan. Ciwanek divê çend salan bêrawestan kar bike heta bikare amadekariya zewacê bike. Ji xênî vê yekê ku enflasyon û bêkarî di civakê de gelek zêde ye û bandoreke rasterast dike û kiriye ser jiyana aborî ya ciwanên ku bêkar in û ji ber bêkariyê qet nikarin û naxwazin bizewicin. Sedem jî ev e dema ciwanên ku karê wan nebe yan dahata wî/ê ya karkirinê kêm be û nekare xwestek û

pêwîstiyên jiyanê dabîn bike, normal e ku neçin aliyê zewacê.Lê rexneya ku mirov dikare di vê derbarê de raberî malbatan û bi taybet keç û xortên Kurdistanê bike eva ye ku nabe xerc û mesrefên zewacan bi vê radeyê jorde herin ku pêkanîna jiyana hevbeş asteng û dijwar bike û zewac bibe tirsek mezin. Kirîna zêde ya zêran di proseya zewacan de niha li Kurdistanê bûye mode û hevsergîrî pir dijwar kiriye. Zêr ewlehî û bexteweriyê nade jiyana mirovan, belkî pêwîste ciwanên civaka me zêde bala xwe bidin pîvan û taybetmendiyên manewî û fakterên ku pêş û paş pêkanîna jiyana hevbeş bextewerî û serketina wan misoger dikin.

Kovara JIN

AN


11

Wekheviya mafên jin û mêran kengê bicih

dibe?

Yekîtiya ewrûpa – mafên mirov- tundûtûjî li dijî jinan – mafên jinan

JINAN – EURONEWS: Ev rapor hewlê dide pirsa mafên jin û mêran di Yekîtiya Ewrûpa de bixe berçav û nerînan taybet di vê derbarê de bide raya giştî ku tîra xwe balkêş in. Temaşevaneke Euronews: Silav! Ew “Emilly” me û dixwazim bizanim, gelo Yekîtiya Ewrûpa (YE) çi tedbîr bo yeksansaziyê û pêkanîna wekheviya mafên jin û mêran girtiye pêşberî xwe. Dixwazim bizanim di asta YE¬ê de ti gav di vê derbarê de tên avêtin û encamdan?Sisill Gerbowal, Sekretera Labiya Ewrûpa ya Jinan: “Gelek gavên mezin di vê derbarê de hatine avêtin. Lêbelê dema em statîstîk û serhejmariyên di vê derbarê de dinirxînin, xuya dibe ku di hemû waran de bi taybet derheqê qasê heqdest û miaşê mehane gelek fasile ligel rastiyê heye û cudahiyek mezin tê xuyakirin. Di Yekîtiya Ewrûpa de bi awayekî navincî heqdest û mehana karê jinan ji sedî 17 ji yê mêran kîmtir e, di asta siyasî de hêj jin rolê kêm di siyasetê de dilîzin û tundûtûjî niha jî li dijî jinan heye û dom dike”. Sekretera Labiya Ewrûpa ya Jinan wiha dirêjî dide axavtina xwe: “Ji bo çareserkirina vê

pirsê hewceyiya me bi gelek guhertinên bingehîn heye û ez bawer im ku vêna pirseke cîhanî ye. Bo mînak ez wiha difikirim ku ger di hundirê malbatê û malê de û parvekirina erkên navbera jin û mêr de wekhevî nebe, di asta kar û bidestveanîna rêveberiyan û qasê heqdest û mehanê jî de em nikarin wekheviyê pêk bînin.”

Sisill Gerbowal dide eşkerekirin, xebat ligel hemû awayên tundûtûjiyê li dijî jinan di hemû welatan de, bernama sereke ya Labiya Jinan li Yekîtiya Ewrûpa ye û got: “Vir em derbarê hemû awayên tundûtûjiyê, bi taybet tundûtûjî li malê, tundûtûjî li liv û tevgerê, laşfiroşî û fihoşa jinan û herwiha tundûtûjiya zayendî diaxivin, loma di warê stratejîk de vêna bernama sereke ya xebata me ye.”

Sekretera Labiya Ewrûpa ya Jinan zêde li ser mijarê disekine û axavtina xwe wiha dom dike: “Xalek ku ji me re giring e vêna ye ku di welatên Ewrûpa de derbarê vê pirsê nerînên cuda heye û bi awayên cihê dinerin pirsên wek mafê zayendî û çêkirina zarokan û heta jinav birina zarok di zikê dayikê de ku ji bo mafên jinan

lêgerên mezin tên hesibandin.”

Sisill Gerbowal derheqê vê mijarê helwesta saziya xwe wiha tîne ziman: “Lewre em hêvî dikin Serokê Konseya Ewrûpa di vê derbarê de pêngavên bêhtir bavêje. Em çaverê dikin ku di pratîkê de gavên siyasî di warê tundûtûjiyê de li dijî jinan bên meşandin. Ev kar dikaribe ji bo destpêkê gelek giring be, ji ber ku Komîsyona Ewrûpa di vî warî de hinek lawaz û nerm kar dike, lê em dixwazin ku di salên pêşiyê de li Ewrûpa, salek wek ‘xebat li dijî tundûtûjiya dijî jinan’ were binavkirin.”

Sekretera Labiya Ewrûpa ya Jinan wiha axavtina xwe bi dawî anî: “Piştî van karan, em dixwazin pêdeçûn li ser gelek dosyayên derbarê mafên jinan bikin ku di Konseya Wezîran a Yekîtiya Ewrûpa de hatine arşîv û jibîrkirin, bi taybet biryarnameyên derbarê dana dema bêhnvedana piştî zarokbûnê bo jinan.”

Kovara JIN

AN


12

Ji Holokastê heyaserxwebûnê

N: Nesrîn Sidaqetpûr

W: xedîce behmen

Hikûmeta Almana Nazî li dema şerê duyê yê cîhanî de (193-1945) bi armanca pakkirina welatê Alman ji toxmên xeyrî Aryayî dest bi jinavbirina cihûyan li wî welatî da kir. Li encama wê siyasetê de nêzîk bi 6 milîyon cihû bi girtina Îsraîlîyan li Ewupayê de bi şêweyên cur bi cur hatine kuştin. Tevî bidawîhatina şerê cîhanî yê duyê dewleta Birîtaniya ji bo zivrandina cihûyan bo ser xaka wan gelek astengî pêk dianîn. Rêberê Cihuyan li hemberî vê kiryarê de dijkiryar ji xwe nîşan dan û gellek ji van cihuyên ku li bûyera holokastê de rizgar bibûn gehanidne Îsraîlê.

Li salên di navbera 145-148 tevî vê ku hêza deryayî ya Birîtaniya hişkatiyên derdora behrê yên Îsraîlê dorpêç dikirin û gemiyên hilgirê koçberên neyasayî yên cihu radigirtin û hemî jî rêdikirine tebîdgeha Qibrisê yan jî welatê Kinya li Afrîqa da ku bikarin li yekem derfetê de van bibne Ewrupa, lê dîsan jî wê demê nêzîkî 85000 Cihu bi awayekî veşartî serbarê hebûna zaf xeteran xwe gehandne xaka bav û kalên xwe.Berev serxwebûnê Neşîyanî û bêhêziya Birîtanya bona pêkanîna nêzîkatî û aştiya di navbera Cihu û Ereban bû sebeb ku Birîtanya daxwazê bike ku pirsa Filistînê bişîne NY. Civata Giştî ya Rêkxrawa Netewên Yekbûyî biryar da bona çareserkirina wê

Kovara JIN

AN


13

pirsa girîng cehd û bizavê bike. Li meha Avrîla sala 1947’ê li ser wê pirsa girînig li NY de, dengdanek birêve çû û li encam da komîsyonek taybet bona çareserkirina wê pirsê pêk hat û terhek bo dabeşkirina wî sererdî bi ser du welatên Cihu û Erebî de hate amadekirin û Korra Giştî bi piranîya dengan ev terh pesend kir. Cihu bi wî terhî razî bûn, lê Ereban ev terh red kirin û ragehandin ku dê hemî Cihuyan havêjne nav behrê de, û nahêlin ku Cihu deshelata xwe ya serbixwe ava bikin. Piştî vê ku ew terh li Civata Giştî ya NY de hate pesend kirin, Ereban ragehandin ku ji rêya serbazî ve, dê pêşîya welatê serbixwe yê Îsraîlê bigrin. Eva bû ku çekdarên herêmî yên Ereb bi alîkariya welatên Erebî û heta bi beşdarîya serbazên supayên fermî yên van welatan êrîşên hovane û bêrehmane yên çekdarî kirine ser Cihuyan bona vê ku Rêkxirawa Netewên Yekbûyî ji bîra xwe paşekêşê bike û welatê Cihuyan ava nebe. Lê Cihuyan welatê xwe ava kirin û bi dil û can li hemberî her êrîşekê de parastin. Rexê Xeze ku biryar bû beşek ji hikumeta serbixwe ya Erebî ji aliyê dewleta Misrê ve hate dagîrkirin û herêmek li rexê Rojavaya rubarê Ordon ji aliyê arteşa Ordonê ve hate dagîrkirin. Bi vî awayî damezrandina welateke Erebî tuşî arîşeyan bû.

Li 14’ê meha May ya sala 1948’ê, dema ku deshelatdarîya Birîtanyayê bi ser wî sererdî de bi dawî hat, nifusa Cihuyan li wî welatî de 650 hezar kes bû. Lê her ev nifusa kêm xwediyê rêkxiraweke zor serûber ya hikumetî bûn û di warê sîyasî de gellek pê gehiştîbûn û bawerî bi demokrasiyê hebûn. Ew nifusa Cihuyan di warê siyasî, civakî û binyatên abûrî û rêkxistina civakî de neteweyek dihate hesêbandin, lê hêşta bi tewahî serbixweyî bi destve neanîbû, û navek nedanîbû ser welatê xwe.Li şerê serxwebûna Îsraîlê li sala 1948’ê de beşekî zaf ji van Erebên ku li vê herêmê de jîyan dikirin bi haydana welatên Erebî malên xwe bi cî hêlan û çûne rexê Xeze, rexê rojavayê rûbarê Ordon û welatên Ordon, Sûriye û Lubnan. Jiber ku rêberên Ereban soz dabûn ku li dirêjahîya çend mehan de her hemî jî dê vgerin malên xwe. Salên destpêkê yên serbixweyiya Îsraîlê di warê vê rêya ku girtbûne pêş, gellek çarenûssaz bû. Welatên Ereb yên cîran di van salan de berdewam gefa jinavbirina Îsraîlê dikirin. Lê Erebên Îsraîlî dibe biryar daban ku gelo di gel Erebên cihên din, bi dijî Îsraîlê şer bikin, yan jî tevî hemwelatiyên xwe yên cihû, li aştî û azadiyê de bijîn. Niha piştî derbasbûna çendîn salî bi ser serxwebûna Îsraîlê re van Ereban wek hemwelatiyên din yên welat mafê beşdariya li hilbijartina parlemanî û her hilbijartineke din da hene û dikarin berendamên xwe jî bişînine parlemana wî welatî şert û mercên berendametîya wan ji bo her hilbijartinek parlemanî ya her hilbijatineke dinê her wek hemwelatiyên Cihu ye. Li ragehandina serxwebûna Îsraîlê de jî, Erebên vê herêmê daxwaz hatiye kirin û parêzerên aştiyê di navbera Îsraîlê û welatên Erebî de bin, û li avedankirina vê herêmê de beşdar bin û xatircem bin ku mafê wan nayê xarin û yê hemî ev maf û poanên ku cihûyan hene, van jî dê hebe.

Kovara JIN

AN


14

Kovara JIN

AN


Asitî Ya Bêdadî Nabe!

Solîn HACAdor

Konferansa Netewî ya Kurdistanê li Amedê hat çêkirin. Bi banga; DTK, BDP, HAKPAR û KADEP’ê 173 siyasetvan, nivîskar, akademîsyen, komel, partiyên siyasî û berpirsyarên wan ji bo yekîtiya Kurd û çareseriya pirsa Kurd cîh girtin.

Kurdên ku li KNK ciyê xwe girtin daxwaziyên xwe yê cuda wek; çareserkirina pirsa Kurd bi riya demokrasiyê, destberdana şerê çekdarî yê PKK’ê, aşitî û yekîtiya Kurda anîn ziman.Bi rastî ji bo Kurdistana bindagir ev daxwaziyên hilbijartî û giranbuha ne. Em tev baş dizanin mafê yekemîn ê Kurd û Kurdistanê ye ku netew û wek welatên azad xwe kargerî bike. Ber vê yekê Kurd di mafgera xwe ya dîrokî de xwedî maf in. Lê em ger baş fêm bikin ku mafgerî bi serê xwe ne bese, ger mirov di ev daxwaziya xwe de bandor be. Ji bo ku KNK li Amedê hat çêkirin, em ger rewşa gelê Kurdên Bakur û siyaseta Tirk ku dijî Kurda tê bezandin berçavde derbas bikin.

Nêzîkê 17 milyon gelhê Kurd li Tirkiye dijîn. Û em dema bîlançoya şerê PKK û dewlata Tirk çavde derbas dikin ku 27 salê li gor Komela Mafên Mirov: Navbera 3500 gund hatine valakirin. Ev gor, Komela Koçberî (GÖÇ DER) yê 4500 e. Bi hezaran Kurd hatine wendakirin ango kuştin! Ji Aliyê din ve jî bi hezaran Kurd hatine îşkencekirin û binçavkirin. Zindanên Tirka bi Kurda tê fûrîn! Dewleta Tirk zagonên şer ê navneteweyî bi ziyanek mezin xera dike. Sinurê Iraq, Îran nas nake û êrîşê Kurda bin navê terorîzmê dike. Ber vê yekê Kurd, bila bi Konferansa Neteweyî ya Kurdistan neyên xapandina dîrokî. Tirkiye bi KNK’ê rewşa Kurda berçav derbas kir û raporên xwe yê îstîxbaratê xurt kir.

Hilbijartina Tirkiye, (12 Hezîran 2011) AKP û BDP’e serkeftî derxist. Lê dawî ya hilbijartinê gelek endamên BDP ji cîhgirtina endamî ya xwe bi zagonên bingehî hatin qedexekirin. Em dikarin bibînin ku Tirkiye dixwaze pirsgirêka Kurd bi berdewamiyek têxe nav korerê, Kurdistanê bide talan û dagirkirin. Ew bi tirsa perçekirinê pirsgirêka Kurd nagrin dest. Herwiha şerkirin ji bo Tirkiyê sermiyanek mezin e. Kurdistan di nav

15

Kovara JIN

AN


bezirganî, siyaset, huner û zanyarî de nikare wek welatên azad ciyê xwe bigre. Ev jî ji bo neyarên Kurdistanê serkeftinek mezin e.

Lê Kurdên Tirkiye çi dixwazin? Li gor daxwaziya KNK’ê çareserkirina pirsa Kurd herêma rêveberîne. Belê, bi mafên dadresiyê ger Kurd xwe rêveberînin. Ev daxwaz bi dadî ya dîrokî mafdar e. Ev tiştek vekirî ye ku civatên bêdad ne bêparê aram û aşitiyê ne. Aram û aşîtiya Tirkiye girêdayê çareserkirina pirsa Kurd e. Ku Tirkiye vê pirsa dîrokî çareser neke, nikare pêş keve.

Zagon û pevkirina Tirkiyê pevajoyêk dirêj e û ji bo dewleta Tirk mafdaniya Kurda ne tiştek zûhele.

Çareserkirinek demokratîk mafê Kurda ye. Lê Tirkiye ne welatek demokratîk e û siyasetek fi bin çanda demokrasiyê de jî daxwazek dûr e. Siyasetvanên Tirk wek weyno yan ji şanogehê nahên xwarê. Ew çiqas karibin, ewê lîstokên xwe yê nû çêkin û pirsgirêka Kurd bixin bin astengiyan. Ji ber vê yekê neqeşên siyasî di vira de kêm û derveyî çareserkirinê dimîne. Li Tirkiye dema daxwaziyên mafên Kurda tê ziman, li ser 3 daxwazan wek: Guhartina zagona bingehî, rakirina qedehan û mafên çandî tên ziman. Lê pirgirêka Kurd ne pirsgirêkek sosyal e. Ev daxwaz bi serê xwe bes nine û ger di leqemên enternasyonel de xebatên dîplomatîk bên rojevê. Bê neheqiya dîrokî ku li Kurd û Kurdistan hatiye kirin, ger bin zagonên navneteweyî de bên parastin. Giroverbûniya nava dewletan û nû çêbuna herêmî bi wêjeyek mezin bi hev re birêdaye. Ger ev baş bê berçavgirtin.

Dema Kurden Tirkiye xwe rêveberînin ewê çi bibe? Ji bo çi dewleta Tirk ditirse? Di rojeva me de Kurdên Tirkiye rêveberînî (muxtariyet ango otonomî) dixwazin. Bi rastî rêveberî ji bo welatan dewlemendiya çandî ye. Rêveberiya welatên Ewrûpa wek pêşketinê û nêzîkdarê gelan tê dîtin. Di Ewrûpa de wek; Girava Alanda Fînlandî, Giravên Faroe Denîmarka, li Îspanya Galîçya, Bask û Katalunya (tevî 17 herêman), ji sala 1707 wêde cara yekemîn Skotland 1999’an de parlamento ya xwe danît, li Îtalya Tirola Başur, li Portekîzê Giravên Azor û Madeîra, li Beljîka her çiqas wek Valon û Flamanan statuyek beramber nebe jî, bi derbasbûna sîstema federalbûnê herêma Almanî hat naskirin, li Moldovya Herêma Gagavuz, li Ukrayna Kirim, ev gel xwediyê herêmên xwerêveber in. Ji ber kargeriya wan qet pirsigrêkek dernektiye û dewlemediyêk hatiye bikaranîn.

Li Başûrê Kurdistanê Herêma Xwermend heye. Ji ev jî kesek ziyan nedîtî ye. Em dibînin ku ew ji bo mafên Iraqê jî berxwedan dikin. Armanc aramî ya gelan e.

16

Kovara JIN

AN


Wek; Îspanya, Başûrê Afrîqa û Almanya çawa bi vê sîstemê dijîn û kesek ji wan ziyan nedîtiye, di Tirkiye de jî herêma kargerî dikare çêbe.

Kurdistan cara yekemîn di sala 1514’an de bi şehînşahê Osmanî û Farsî di 2 ciyan de hate perçekirin. 400 sal paşê jî bi welatên; Îngîlistan, Fransa û Osmanî di 3 ciyan de hate perçekirin. Nêzîkê 40 milyon gelhên Kurd bê welat û bê war in.

Em ger ji bîr nekin ku Şehînşahê Osmanî, Tevfik Paşa dema çêbûna Sevr’ê daxwaziya aşitiyê lê vegrendibû û ji riya nîvî ve vegeriyabûn. Ser wê yekê Xwermend a Itanbul bi serokatiya zava, Ferît Paşa komîtêk çekir, Riza Tevfîk, Hadî Paşa û Reşat Halî şand Parîsê û Peymana Sevr (10.08.1920)ê hat îmzekirin. Civata Xwermend a Tirk vê Peymanê nepejirand. Li ser netewa xwe sond xwarin ku destûr nedin perçekirina axa Tirkiye. Mustafa Kemal Atatürk anî ziman ku ger dijî neyara zêde xurtir berxwedan bidin û Peymana Sevrê nas nekir.

Li gor benda C ya Sevrê: “Ku Kurd li Rojhelat bixwazin dewletek cuda deynin, Tirkiye destûrê dide.” Lê em dibînin ku 91 sal derbas bûye û Kurd di nav siyaseta Navîn a Rojhelat de xwediyê mafek cuda ninin!

Pirsa netewî him kevin him jî nû ye. Di sedala 19’an de welatên Ewrûpî jî li ser vebuhtina bextê gelan rojevê gelek mijûl kiribû. Salên 1922-1918 dema sînorkirina welatan e. Welatên serkeftî şerên sînorkirinê dan û di nexşê gerdûnê de ciyê xwe girtin.

Bi Yekîtiya Ewrûpayê sînor radibin. Wek serfiraziyek endamê van welatan keyfa azadiya xwe derdixin. Lê Kurd hîna jî gelek bê dewlete û ji bo azadiya xwe berxwedanê didin. Mafên Kurda yê dewlet avakirin û bext parastinê heye. Ev maf, ji destên Kurda hatiye çopîkirin. Fêma yekîtiyê

piştgirî û hevalbendî ye. Dibe ku Kurd di fikrên siyasî de ramanek yekgirtî nebin lê, ji bo azadiya Kurdistan ger konsensusek çêkin. Ez tev partiyên Kurd wek hacetek dibînim. Her partî li gor xwe berxwedan dide, lê armanca tev partiyan yek e. Çawa Martin Luther King gotibû: ‘Yek xeyalê min heye’! Xeyalên Kurda jî Kurdistanek azad e.

Em dikarin KNK ku hat çêkirin wek ceribandinek jî bibînin. Lê nava şertên siyaset û zagonên dewleta Tirk de ev konferans nikare bandorekê çêbike. Bi rastî Tirkiye ji bo mafdanê Kurda amade nine û naxwaze ji bo vê jî çareseriyekê pêş bixe. Li Tirkiyê siyaset û zagon wek çeqilmastê li hev ketiye. Neyarên Kurda tawanbar in. Gere bi zagonên enternasyonal bên cezakirin.

Em dema mirovên gerdûnê di bin merovatiyê de kom bikin, dikarin bibînin ku tu kes mafgerê şer û tundî nîne. Dawxaziya me ew e ku Kurd bên fêmkirin û mafên wan bê tundî, bi rewşek siyasî û zagonî bê dayîn. Ji bo vê yekê gere Kurd li xwe şiyar û piştgir bin. Rojhilat, Başûr, Bakur û Başûrê Biçûk ger dengê xwe bi hev re bilind bikin û şertên xwe yê netewî bi gerdûnê re bidin qanîkirin! Çawa Îsraîliyan di 1923’an de li Amerîka komîtên xwe bi jin û mêr, dest bi dest ji bo welatê xwe danîtin û di Gulana sala 1948’an de serbixwetiya welatê xwe bang kirin. Em îro dibînin ku di nav welatên xurt de ciyê xwe digrin. Kurd jî dikarin dest bi dest, jin û mêr xebatên cuda bikin. Em ger baş fêm bikin ku partiyên siyasî tev hacetên Kurdistanê ne. Lê armanc azadiya Kurd û Kurdistan e. Ku em Kurd azadîxwaz in, aşîtiya bêdadî nabe!

* Solîn HACADOR, 25’ê Kanûna 1975’an li Amedê hatiye dinê. Li Îngilîstanê mezin bûye. Li ser hiqûq û dada navneteweyî xwendiye. Demekê weke parêzerek li Îngilîstan xebat kir û di warê mafên mirov de çalak e. Niha li Îspaniya mamostaya zanîngehê yem

Nivîsar taybet bo Kovara JINAN hatiye nivîsîn.

17

Aşitî

bêrî bihar

Wa ye derbasî dibe aşitî,Herkes xwe hil diavêj ê.Geh li erd û geh li esmên dikevin,Ka ye ka ye?Wa ye, di şînahiya çakêtê zarokekî de ye.Xwe sipartin geremilên hev.Tevan pozên xwe bi camê ve zeliqandin,Gelek piçûke zarok,Heman kesî cara yekemîn wê didît.Diqîriyan,Aşitî, aşitî aşitî…Wana ne bihîst zarok. û ji ber çavên wan wunda bûDilê wan şikest,vegeriyane hindir, dane ber gezan,hevgirtin û dûdiliyên xwe.Divêt ku hev bikûjin an jî hev du bi ramûsin?Divêt çi bikin?

Her devek ji guhê din re got:Tu bibêje, na na tu bibêje,Yê din got: na tu,Na tu,Tu…

Dimire mirov û diçe dûnya wî alî,Tûne taybetmendiyek,Ji zêdeyî guhurandina heman tiştî.

Jiyan li pêş mirinê ye,Lê tu kesek baş nizane.Çavgirtiye herkes,Bêhna xwe di nava xwe de di fetisînin.Tê û tê waye tê,Dibê qey mirov dengekî bihîst.

Hinek mirov tev in bitûnin.Xwe beredayî di çirînin,Lê ew tev dimînin.

Kovara JIN

AN


18

Jin wana bi xwe re dibin,Bi nazdarî didin û distînin ji dikanên hestên wan.Wana bi girêkeke hişk girêdidin, zevt digirin.Gulekê datînin tevî wana, guleke sipî,U wana azad berdidin, ji bo rojên xwe yên dawî yên zor…

û ew di wêneyekî ru çirîya yî de ye,Wêneyekî bi qareqar û ruçiriyayî.Jîr û mezin dibin ruyên çiriyayî,Lê beredayî, bilasebeb…

Xweda xuya kir ji binê mirovan ve,Ji nava germahiyê,Mirovan alîyê wî kir di nava çakêtê wî de,Wî pêşkeşî, papaz û dînan kirin.Jê pirsîn ka çî dixwaze vexwo?Iskanekê dagirtin ji tirs û gumanan,û Ji hevsidî ya sor…

Di dorê de digeriyan seyên birçî,Heman qehr û gazincên xwe raxistin li ser masê.

Heman kes di tiştekî de têk çû,û tevan dixwast ku bizanibe ka Xwedê çî dirame.Nema Xweda demek dirêj bêdeng,Çakêtê xwe ji bîr kir, bar kir û çû,Li dora xwe geriya û bi jor ve firiya.

Ketin ser çokên xwe mirov destên wan bi jor ve,Qîriyan, girîyan,“Çakêtê te, çakêtê te yî bêdawiyê!!!???”Ka min dibihîsî tu di navbereke dostane de?Dizanim ku, na!!!Min digot ka tu heyî,Lê na!!!Ew der dizanim ku ev der e,Ew der ev der e, heman der evder e.Paşeroj ev der e,Dema nema, ev der e,

Ev der her dem ev der e…

Tu caran ez sermê ne digirtim,Di yaqa xwe yî bi jor de dema çûyinan.Ez di nava boranan da bûm,û sibehan şîyar di bûm,Ku roj di çirûse, esmên şîne.û me ew dizanî bû,ku em bi deverekê ve ne çûne li cihên xwe ne.

lê tu caran li vira nîn bû xasûk û qirêjî,weke her dem.

Mêrek li bextewariyan digere,Tu deveran nabîne.Ew çax bawer dike ku tu heye.Xwe davêje û bi kulman erdê lê dide,“Dizanim ez, baş dizanim”Dirêjî jor bûn mirov li ser tiliyên lingên xwe,Raçav kirin wî di binê perda paca wî de,Li wî, berikên wî yên li erda wî raxistî û li destên wî yên bi rikk kulm bûyî.Terpilîn, ketin û rabûn, gindorî bûn,Meşiyan û çûn…Xwe sererast kirin û hên jî qîriyan,Bi alên xwe yî di destên wan î bixwîn de:“Ew heye gidîno! Ew heye!!!”Mirov bi xenîtî, bi pirr û piranîLi ser masên xwe rûniştin.

Bi serhişkî, û girêdayî maldariyên xwe,Dest bi jimara xewnên xwe kirin.Yekê ji bîr kirin.Perdeyên xwe yên bi toz û dûxan kişandin,Esmên reş û baraneke hênik, sar dibariya.“Waye wa…!”

qîriyan ew,bi xişm û neşm xwe avêtin derve,hema wusa bê sebeb û bê çakêt ketin nava şer de…

gowari jnan

Documents

Transcript of gowari jnan