Gova hr 35

1 ته مووزی 2013

هه ڵبژاردن ژماره )35(2


كپێسه‌د

دۆخێکی گونجاو بۆ سازدانی کۆنگره ی نه ته وه یی

بوونی حکوومه تی هه رێمی کوردس��تان، گه شه ی خه باتی سیاس��ی له پارچه کانی تری کوردستان، هه روه ها ئاڵوگۆڕه خێراکان��ی ئه مدوایییه ی ڕۆژهه اڵتی ناوه ڕاس��ت، ئه و ده رفه ت��ه ی پێکهێناوه که نه ته وه ی کورد ل��ه هه ر چوارپارچه ی کوردس��تان هه نگاو بۆ لێکنزیکبوونه وه و گوتاری هاوبه ش بنێت. بێشک یاریی ئاڵۆزی شه تره نجی سیاسیی ناوچه که و ش��نه بای جێگۆڕکێی بنه ڕه تی له ده ڤه ری ئێمه دا، پێویس��تی به نزیکی و هه وڵدان بۆ تێگه ییشتنی هاوبه ش و توانه وه ی

سه هۆڵه نێوخۆیییه کان هه یه .له ناوه ڕاس��تی ساڵی ٢٠١١دا، مه س��عوود بارزانی سه رۆکی هه رێمی کوردستان له دیداری له گه ڵ هه ندێک له پارت و الیه نه سیاسییه کانی کوردستانی پارچه ی تورکیادا، باسی له کۆنفرانسێکی نه ته وه یی کرد و ئاژماه ی به وه دا : "به ستنی ئه و کۆنفرانسه یه کێک له به رنامه سیاسییه کانی ئێمه یه بۆ ئه وه ی گوتارێکی یه کگرتووی کوردی لێ ده ربچێت، که ئه ویش

گوتاری ئاشتییه ."ب��ه له به رچاوگرتنی ئاڵوگۆڕه کانی ناوچه که مان، بوونی حکوومه تی هه رێمی کوردس��تان که ئه مڕۆکه خاوه نی کێش��ی سیاس��ی له ناو عێراق و ناوچه که دایه ، هه روه ها بارودۆخی سیاسی، گه شه و هه ڵدانی خه باتی سیاسی له پارچه کانی تری کوردستاندا، کۆنگره یه کی له م چه شنه وه کو پێویست دێنێته گۆڕێ، که یه کپارچه بوونی کورد به په یامێکی ڕوون بۆ ناوخ��ۆ و ده وروبه ر ، هه م حکوومه تی هه رێم به هێزتر ده کات و هه میش هه س��تی نه ته وه یی له پارچه کانی تردا به هێزتر ده کات . له هه مان کاتدا، پاڵپشتیی پارچه کانی تر بۆ حکوومه تی هه رێمی کوردستان به تینتر ده کات، که ئه مه یان ده وڕی

ڕای گشتی وه کو هاوکێشه یه ک له به رژه وه ندیی حکوومه تی هه رێمی کوردستان و پارچه کانی تردا ده بێت.بڕیارێکی له م چه ش��نه )کۆنگره ی نه ته وه یی( که ده چێته خانه ی ستراتێژیی نه ته وه یییه وه ، سه ره ڕای ئه وه که ده توانێت وه کو "چه ترێکی نه ته وه یی" له گش��ت پارچه کاندا هه س��تی نه ته وه یی ببزوێنێت و گه لێک خورتیان بکات، هه روه ها گشت پارت و الیه نه سیاسییه کان لێک نزیک بکاته وه و بواری گوێگرتن و تێگه ییشتنی هاوبه ش له نێوان گشت هێزه کاندا بێنێته

کایه وه و، یارمه تی به نه مانی دڕدۆنگی بدات. له هێڵی گشتیدا )کۆنگره ی نه ته وه یی( ده توانێت هه ڵگری په یامێکی هاوبه ش بێت و ده توانێت کار له سه ر ئه و ڕووداوانه بکات، که په یوه ندییان به پرسی کورده وه له ناوچه که دا هه یه ، ئه مه ش سه ره تایه کی باش و گونجاو ده بێت بۆ یه کپارچه یی کورد له ڕۆژهه اڵتی ناوه ڕاس��تدا، چونکه بوونی هه رێمی کوردس��تان وه کو یه که یه کی سیاسی و کۆمه اڵیه تی، هه روه ها ئاڵوگۆڕه کانی ئه مدوایییه ناوچه که ، ده رفه تێکی له بار بۆ نه ته وه ی کورد ده ڕه خس��ێنێت، که له هێڵی گش��تی و له بواری

نه ته وه ییدا په یامێکی هاوبه شی هه بێت.به له به رچاوگرتنی بزووتنه وه ی دیموکراس��ی و مافی مرۆڤ له ڕۆژهه اڵتی ناوه ڕاس��ت و ڕه وتی ئاڵوگۆڕ له ده س��ه اڵته سیاسییه کانی ئه م ناوچه یه دا، هه روه ها بۆ ئه وه ی نه ته وه ی کوردیش بتوانێت له شه ترنجی سیاسیی ناوچه که دا یاریکه ر و هاوکێش��ه بێ��ت، ئه م کۆبوونه وه نه ته وه یییه ده توانێت هانده رێکی باش بێت ک��ه نه ته وه ی کورد خۆی گه اڵڵه و تۆکمه

بکات.ئه و کۆنگره یه ده توانێت سه ره تایه کی روون و ئاشکرا بێت، تا کورد وه ک نه ته وه یه ک هه ندێک په یامی گشتی بۆ واڵتانی ده وروبه ر، ناوچه و جیهانی پێ بێت. ئاشتی نه ته وه یی، ده توانێت په یامێکی تری ئه و کۆنگره یه بێت. به هێزکردنی هه ستی نه ته وایه تی له هه رێمی کوردس��تان و پارچه کانی تر، مه رجه بۆ پێش��که وتنی پرس��ی کورد ل��ه م قۆناغه دا. کۆنگره ی نه ته وه ی��ی، ده بێ ئه وه له به رچاو بگرێت. کورد هاوکێش��ه یه و ده بێ یاریکه ر بێت ل��ه ناوچه گڕگرتووه که ی ڕۆژهه اڵتی

ناوه ڕاستدا. جاران چیاکان دۆستمان بوون، ئێستا ده بێ گشتمان دۆستی یه کتر بین.سه‌رنووسه‌ر


په یامی مه سعوود بارزانی سه رۆکی هه رێمی کوردستان

"ده‌بێ‌به‌‌هه‌موومان‌نموونه‌یه‌كی‌جوانی‌دیموكراسی‌پێشكه‌ش‌بكه‌ین،‌نابێت‌هیچ‌كه‌س‌به‌‌كورسییه‌كه‌یه‌وه‌‌بچه‌سپێت‌و،‌نابێت‌ڕێگه‌‌بدرێت‌سه‌رۆكی‌هه‌تاهه‌تایی‌هه‌بێت‌له‌‌كوردستاندا.‌من‌خۆم‌باوه‌ڕێكی‌ته‌واوم‌به‌وه‌‌هه‌یه‌‌كه‌‌كاتێك‌پۆس��تێك‌له‌‌الیه‌ن‌كه‌س��ێكه‌وه‌‌به‌جێده‌هێڵدرێت،‌ده‌بێ‌گه‌ل‌ئه‌و‌پرس��یاره‌‌بكات‌كه‌‌بۆچی‌ئه‌و‌پۆس��ته‌‌به‌جێده‌هێڵێت،‌نه‌ك‌گه‌ل‌بگاته‌‌راده‌ی‌ئه‌وه‌ی‌ئه‌و‌پرسیاره‌‌بكات‌كه‌‌بۆچی‌ناڕوات."


به‌ناوی‌خوای‌گه‌وره‌‌و‌میهره‌بانگه‌لی‌خۆشه‌ویستی‌كوردستان....

هێز‌و‌الیه‌نه‌‌سیاسییه‌كان‌و‌رێكخراوه‌كانی‌كۆمه‌ڵگه‌ی‌مه‌ده‌نی...

بۆ من خۆش��ترین بڕیار ئه وه ب��ووه كه له ته مه نی ١6 ساڵیدا له پێناو ئازادی و مافه نه ته وه یی و دیموكراتییه كانی گه لی كوردستان و ڕزگاركردنی خاكی كوردستاندا بوومه

پێشمه رگه ی كوردستان.پێشمه رگایه تیش گه وره ترین شانازیی ژیانی منه و، له هه ر پله و پۆس��تێكدا بووبم به گیانی پێشمه رگانه كار و خه باتم كردووه و، به بیروباوه ڕی پێشمه رگانه وه كارم بۆ به رژه وه ندیی گه له كه م كردووه و، هه ر له و ڕوانگه شه وه هه موو پۆسته كانم

بۆ به رژه وه ندیی بااڵی نیشتمانه كه م به كارهێناوه ن.زۆریش سه ربه رزم به وه ی كه هه ر له سه ره تای راپه ڕینی ش��كۆداری گه لی كوردس��تان له به هاری ١99١�ه وه وه ك پابه ندبوون به ئامانجه كانمان له ئازادی و دیموكراسی له كاتی شۆڕش و خه باتی پێشمه رگایه تیدا له شاخ، هه روه ها وه ك ئه ركێك��ی نیش��تمانی و چه س��پاندنی بنه ماكان��ی دیموكراس��ی و دامه زراندنی سیس��ته مێكی سیاس��ی و ئیداریی دیموكراسیانه ، داوام كرد به ره ی كوردستانی به زووترین كات هه ڵبژاردنێكی ئازاد ئه نجام بدات، بۆ ئه وه ی گه لی كوردس��تان له ڕێگه ی س��ندوقه كانی ده نگدانه وه ،

چاره نووس و سیسته می سیاسیی خۆی دیاری بكات.له وكاته وه گه لی كوردستان، به هاوكاریی هه موو الیه نه دیموكراس��ییانه ی پڕۆس��ه یه كی شۆڕش��گێره كانییه وه ده س��تپێكرد. ئێس��تاش به پش��تێوانیی خوای گه وره و هاوكاریی دڵس��ۆزان و خه بات و خۆڕاگریی گه له كه مان، پێش��كه وتنی گه وره له هه موو ئاس��ته كانی ژیانی خه ڵكی كوردس��تاندا به دیهاتوون. هه ر به و هۆیه وه كوردس��تان ئه مڕۆ نێوبانگێكی باشی هه یه له ڕووی جێگیریی سیسته می سیاس��ی و س��ه قامگیریی باری ئه من��ی و پێكه وه ژیان. هه روه ها پێش��كه وتنه كان له بواری ئابووری و ئاوه دانیدا، ڕۆژ به ڕۆژ پێگه ی كوردستان له جیهاندا به هێزتر ده كه ن.له ماوه ی ڕاب��ردوودا له هه رێمی كوردس��تاندا، وه ك به ش��ێك له نه ریتی دیموكراسی، گفتوگۆ و گه نگه شه یه كی زۆر له سه ر سروش��ت و پێناسه ی سیسته می سیاسی و

پڕۆژه ی ده ستوور هاته ئاراوه .

بۆ پێشكه ش��كردنی نموونه یه كی جوانتری پڕۆس��ه ی دیموكراس��ی و پابه ندبوون به یاساوه ، نامه ی فه رمیم نارد بۆ كۆمسیۆنی بااڵی سه ربه خۆی هه ڵبژاردنه كان، تاوه كو له مانگ��ی 9ی ئه مس��اڵدا هه ڵبژاردنه كان��ی په رله م��ان و س��ه رۆكایه تیی هه رێمی كوردس��تان ئه نجام بدرێن. به و شێوه یه ئه وه ی ئه ركی سه رشانی من بووه به جێمگه یاندووه ، له نامه ن��اردن و داواكردنی ئه نجامدانی هه ڵبژاردنه كان و پاشان دیاریكردنی كاتی هه ڵبژاردنه كان، كه ئه ویش رۆژی

٢٠١3/9/٢١ بووه .له دوای ئه و فه رمانه و پێش ده رچوونیش��ی، جیاوازیی بیروڕا هه بوو له س��ه ر میكانیزمی هه ڵبژاردنی س��ه رۆكی هه رێمی كوردس��تان، كه ئایا به پێی یاسای سه رۆكایه تی هه رێمی كوردستان ژماره ١ی ساڵی ٢٠٠5ی هه مواركراو و پڕۆژه ی ده س��توور بێت، كه سه رۆكی هه رێم راسته وخۆ له الیه ن خه ڵكه وه هه ڵبژێردرێت، یان به پێی بۆچوونی چه ند حیزبێك كه داوا ده كه ن س��ه رۆكی هه رێمی كوردستان له نێو په رله ماندا هه ڵبژێردرێت. ئه مه یش جیاوازی خسته ناو الیه نه كانه وه پاشان پرس��ی پڕۆژه ی ده ستووری هه رێمی خرایه س��ه ر و ده رئه نجام به داخه وه مامه ڵه كردنی توندی

هه ندێ الیه ن پڕۆسه ی سیاسی به ره و قه یران برد.بۆ ئه وه ی بتوانین زه مینه ی پێكه وه كاركردنێكی باش��تر بهێنینه ئارا سه باره ت به و پرسانه و بۆ ئه وه ی نموونه یه كی جوانتری پڕۆسه ی سیاسی له هه رێمی كوردستان پێشانی خه ڵك��ی خۆمان و ده ره وه ش بده ی��ن، هه روه ها بۆ ئه وه ی بتوانین زه مینه ی ته وافوق بڕه خسێنین و الیه نه سیاسییه كان و پێكهاته كانی كۆمه ڵگه ی كوردستان، سه رنج و تێڕوانینی خۆیان له س��ه ر ش��ێوازی هه ڵبژاردنی سه رۆك و پڕۆژه ی ده ستوور بخه نه ڕوو، به نامه یه ك له ٢5�ی 5�ی ٢٠١3 داوام له هه موو الیه نه سیاس��ییه كانی كوردستان كرد، تێبینی و سه رنجه كانیان له س��ه ر پڕۆژه ی ده ستوور بۆ ئێمه بنێرن. دوای گه یشتنی وه اڵمه كان، داوام له سه رۆكایه تیی په رله مان ك��رد له گه ڵ س��ه رجه م الیه ن و پێكهاته كان��ی كۆمه ڵگه ی

كوردستان كۆ ببنه وه بۆ ئه وه ی بگه نه ئه نجامێك.ئامانجی من له ناردنی تێبینیی الیه نه كان بۆ سه رۆكایه تیی په رله مان بۆ ئه وه بوو كه ته وافوقی الیه نه كانی ناو په رله مان و ده ره وه ی په رله مان و سه رنجی هه موو پێكهاته كان ببێته نه خشه ڕێگه یه كی باش��تر و زه مینه یه كی گونجاوتر دابین بكه ی��ن بۆ پڕۆژه ی ده س��توور و هه ڵبژاردنه كان، ئینجا به


هه موو س��ه راحه تێكه وه به گه لی كوردستان ڕابگه یێنم كه من وه ك شه خسی خۆم هیچ نییه تێكم بۆ خۆكاندیدكردنه وه نیی��ه و ڕێ��ز له هه م��وو یاس��اكان ده گ��رم و ئه مانه تی سه رۆكایه تی هه رێمی كوردستان ڕاده ستی هه ر به ڕێزێكی

دیكه ده كه م كه هه ڵده بژێردرێت.ب��ه اڵم به داخ��ه وه ئۆپۆزیس��یۆن س��ه ركه وتوو نه بوون له هاوكاریكردن بۆ سه رخس��تنی پڕۆس��ه كه ، به ڵكو به و ش��ێوه ڕه فتاره یان كه قبووڵیان نه كرد الیه نه كانی دیكه له كۆبوونه وه كانی س��ه رۆكایه تی په رله ماندا به ش��دار بن، هه وڵ و پرۆسه كه یان په كخس��ت. له وه دا ده رك��ه وت كه مه فهووم��ی ته وافوق الی ئۆپۆزیسیۆن ته نیا سه پاندن و جێبه جێكردنی ئه و داوایانه یه كه

خۆیان هه یانه ، به بێ گوێدانه داواكانی الیه نه كانی دیكه .ده مه وێت لێره دا زۆر به ڕاشكاوی بیڵێم، ته وافوق ئه وه نییه ك��ه ته نیا پارتی و یه كێتی و س��ێ الیه نه كه ی ئۆپۆزیس��یۆن رێكبكه ون، به ڵكو په یوه س��ته به وان و هه موو الیه ن و پێكهاته جیاجیاكانی دیكه ی كوردستانیشه وه . پڕۆژه ی ده ستوور كاتی خۆی له الیه ن 36 حیزب و هه موو نه ته وه كانی كوردس��تانه وه گفتوگۆی له سه ر كراوه ، له به ر ئه وه ش ئه مڕۆ نابێ پشتگوێ و په راوێز بخرێن، چونكه كوردستان هه ر ته نیا ئه و پێنج الیه نه ی تێی��دا نییه . لێره ش��دا دووب��اره داوا له هه م��وو الیه نه كان ده كه مه وه ، له سه ر پرسی ده ستوور به ره و ته وافوق هه نگاو بنێن و منیش به هه موو توانایه كه وه پشتیوانیتان ده كه م، با قه یرانی سیاسی دروس��ت نه بێ و بۆ ئه وه ی ئارامیی ژیان له خه ڵكی كوردستان تێكنه درێت و، هه موو هێز و توانای خۆمان بخه ینه گه ڕ بۆ ئه وه ی س��وود له و ده رفه تان��ه وه ربگرین كه ئه مڕۆ بۆ

گه ل و نیشتیمانه كه مان له ناوچه كه دا هاتوونه ته پێش.هه م��وو هه وڵێكی خ��ۆم ده خه م��ه گه ڕ بۆ ڕه خس��اندنی زه مینه یه كی نوێی گه ییش��تن به ته وافوق. خه ڵكی كوردستان و حیزب��ه كان ش��ایه تی ئه وه م ب��ۆ ده ده ن، كه له س��ه روبه ندی په سه ندكردنی پڕۆژه ی ده ستووری هه رێمی كوردستان له ساڵی ٢٠٠9دا له الی��ه ن په رله مانه وه ، هه وڵێك��ی زۆرمدا بۆ ئه وه ی ته وافوقی له س��ه ر دروس��ت ببێ و به دڵی هه موو الیه نه كانی كوردس��تان بێ��ت و، پێداگیریم له س��ه ر ئه وه ك��رد كه ده بێ تێڕوانینی هه موو نه ته وه و پێكهاته ئایینییه كانی تێدا جێبكرێته وه .

هه رواش كرا و، دوای ئه وه له په رله مان ده نگی له سه ر درا.ئه مج��اره ش ده مویس��ت دوور ل��ه هه م��وو گرژی و هه ڵچوونێكی ناو پڕۆسه ی سیاسی هه مان زه مینه دروست

بكه مه وه بۆ گه ییشتن به ته وافوق.

به داخه وه ئۆپۆزیسیۆن به ڕه فتار و شێوه ی مامه ڵه كردنیان له و چوار س��اڵه ی رابردوودا، ئه و تێڕوانینه ی به شێكی زۆر له خه ڵك و الیه نه كانیان له سه ر خۆیان چه سپاندووه ، كه به هیچ شتێك رازی نابن و، ته وافوق له ڕوانگه و به لێكدانه وه ی ئه وان سه پاندنی بیروڕاكانی خۆیانه كه ئه وه ش پێچه وانه ی

ڕێسا و عورفه سیاسی و دیموكراسییه كانه .سێ الیه نه كه ی ئۆپۆزیسیۆن ده بێ بزانن كه جگه له پارتی و یه كێتی، زۆر حیزبی دییش هه ن له كوردس��تاندا له سه ختترین ڕۆژگاری ژێر ده س��ته ییدا ئه و پ��ه ڕی فیداكارییان نواندووه بۆ به رگریك��ردن ل��ه هه بوون��ی گه له كه م��ان و مان��ه وه ی ناوی كوردس��تاندا، هه روه ها زۆر حیزبی دیك��ه ی مۆڵه تپێدراو هه ن ئه مڕۆ ڕا و قسه یان هه یه بۆ پێشكه وتنی كوردستان. نابێ سێ الیه نه كه ی ئۆپۆزیس��یۆن ڕێگه به خۆی��ان بده ن و هه وڵی ئه وه بده ن له الی��ه ن ده زگا بااڵكانی كوردس��تانه وه ڕا و بۆچوونی الیه نه كان��ی دیكه نادیته بگیرێن. ی��ان رێگه به خۆیان بده ن به شێوه یه ك له س��ووكایه تی پێكردنه وه باسیان بكه ن، چونكه به هیچ شێوه یه ك ئه وه نه ریتێكی دیموكراسیانه نییه . بۆیه داوا له برایان��ی ئۆپۆزیس��یۆن ده ك��ه م ب��ه س��ینگێكی فراوان��ی یه كترقبوڵكردن��ه وه و ب��ه پێی بنه ما دیموكراس��ییه كان كار و چاالكییه سیاسییه یاساییه كانیان ئه نجام بده ن و، هه موو ڕه فتار

و مامه ڵه كانیان له سه ر بنه مای قبوڵكردنی ئه وانیتره وه بێت.

خه‌ڵكی‌خۆڕاگری‌كوردستان....په رله مانی كوردس��تان، ل��ه ڕۆژی ٢٠١3/6/3٠ دا به ده ركردنی دوو یاس��ا، ماوه ی په رله مان و س��ه رۆكایه تی هه رێمی كوردس��تانی درێژ ك��رده وه ، ئه وه ش دواكه وتنی هه ڵبژاردنی س��ه رۆكی هه رێمی كوردس��تانی لێكه وته وه . لێره دا دووپاتی ده كه مه وه هیچ كات خولیای كورس��ی و پۆست نه بوومه . ئه مڕۆش نامه وه ێ مێژووی خۆم له خه بات بۆ رزگاری و ئازادی كوردس��تان به هیچ ش��تێكی دیكه بگۆڕمه وه . مرۆڤ زیاتر به خه بات و كار و به خش��ش بۆ گه ل و نیش��تمان و مرۆڤایه تی ده ناسرێته وه نه ك به پله و

پۆست و ناونیشانی وه زیفی و ئیدارییه وه .یاس��ای درێژكردنه وه ی ماوه ی په رله مانی كوردستانم ئیمزا كرد تاوه كو هیچ بۆشاییه كی یاسایی و ده ستووری له هه رێمی كوردستاندا دروست نه بێت. ماوه و ویالیه تی س��ه رۆكایه تی هه رێمی كوردس��تان، له الیه ن په رله مانی كوردستانه وه به ده نگی فراكسیۆنی كوردستانیی )پارتی


و یه كیێتی( له گه ڵ فراكس��یۆنه كانی حیزب و نه ته وه كانی دیكه ی ناو په رله مان و سه ربه خۆكان جگه له فراكسیۆنه كانی

حیزبه كانی ئۆپۆزیسیۆن، درێژكرایه وه .ئێس��تا من له به رده م ئه ركه كانی ئه و هاوپه یمانییه ته دام كه له نێ��وان پارت��ی دیموكراتی كوردس��تان و یه كێتی نیشتمانی كوردستاندا هه یه ، كه پێكه وه له گه ڵ چه ند حیزب و نه ته وه ی كوردس��تاندا له ناو پارله م��ان بڕیاریان داوه ماوه ی سه رۆكایه تی هه رێمی كوردستان بۆ دوو ساڵ درێژ

بكرێته وه ، به بێ ئه وه ی من تێیدا به شدار بووبم.هه روه ها من له به رده م به رپرسیارێتیی ئه خالقی و كۆمه ڵێ ئ��ه رك و كاری هاوبه ش��ی درێژخایه ن��دام له گ��ه ڵ برای خۆشه ویستم مام جه الل بۆ درێژه دان به هاوپه یمانێتییه كه ، بۆ ئه وه ی وه فاداری ئه و كاروانه بم كه ده س��تمان پێكرد و ئه نجامه كانیشی به ئیجابییه وه به رده وام بن و، ئینشاڵاڵ كه ئه ویش به خۆشی ده گه ڕێته وه بۆ كوردستان، هه موو شتێك له وپه ڕی س��ه قامگیریدا ببینێ. ل��ه هه مانكاتدا من باش له ئه ركه كانی هاوپه یمانێتی نێوان یه كێتی و پارتی تێده گه م، كه به ڕاستیش ئه و هاوپه یمانێتییه سه قامگیری و پێشكه وتنێكی زۆر گ��ه وره ی ل��ه كوردس��تاندا دروس��تكردووه ، ك��ه به رهه مه كه شی ئه وه یه كه ئێستا هه رێمی كوردستان جێگه ی سه رنجی هه موو جیهانه ، هه روه ها وایكرد كورد به شدارێكی

چاالك بێت له گۆڕانكارییه كانی عێراق و ناوچه كه دا. ئه م��ڕۆش كه جه نابی مام جه الل له به ر باری ته ندروس��تی له كوردس��تان نییه هه ست ده كه م به رپرسیارێتییه كه ی ئه ویش ده بێ من ئه نجامی بده م له پاراستن و به هێزكردنی ئه و هاوپه یمانییه تییه دا وه ك وه فاداریی��ه ك بۆ پێكه وه كاركردن و هاوخه باتیی و هاوكاریی

چه ندساڵه ی نێوانمان له پێناو گه ل و واڵته كه ماندا.هه روه ه��ا بۆ ره چاوكردن��ی نیگه رانییه كان��ی پێكهاته نه ته وه ی��ی و ئایینییه كانی كوردس��تان له م��ه ڕ ئه گه ری قوڵتربوونی قه یرانی سیاس��ی و پاراستنی سه قامگیری له كوردستاندا و، له به رده م داوای كه سایه تییه خه باتگێڕه كانی كوردس��تانی عێراق و پارچه كانی دیكه ی كوردستاندا، و پاش ڕاوێژكردن له گه ڵ زۆربه ی هێز و الیه نه سیاسییه كانی كوردس��تان یاس��ای درێژكردنه وه ی ماوه ی سه رۆكایه تی ئ��ه و ب��ه اڵم ڕه تنه ك��رده وه . كوردس��تانم هه رێم��ی ڕه تنه كردنه وه یه ش به و مانایه نییه كه من له گه ڵ شێواز و ناوه ڕۆك��ی یاس��ای درێژكردنه وه ی ویالیه تی س��ه رۆكی

هه رێمدا بم، بۆیه ش ئیمزام نه كرد.

لێره دا وه ك ڕێزگرتنێك له ده نگی زۆربه ی فراكسیۆنه كانی په رله مانی كوردس��تان و ب��ۆ ئیحراج نه كردنی��ان، به گه لی خۆشه ویس��تی كوردس��تان راده گه یێنم، كه من به شێوه یه كی كاتی تا وه كو خولی چواره می په رله مانی كوردس��تان ده ست ب��ه كار ده بێ��ت و به په له ده گه ن��ه ته وافوقێك، ئ��ه و ئه رك و ئه مانه ته ی ك��ه خراوه ته سه رش��انم به جێیده گه یێنم، هه ر له ئێستاشه وه داوا له سه رۆكایه تیی خولی داهاتووی په رله مانی كوردستان ده كه م كه له ژێر ڕۆشنایی ئه و نامه یه م كه له ١٢�ی 6�ی ٢٠١3�دا ئاراسته ی سه رۆكایه تیی خولی ئێستای په رله مانم كردب��وو، دوای هه ڵبژاردنه كانی ٢٠١3/9/٢١ ده س��تبه جێ له كۆبوون��ه وه ده س��تپێكییه كانی س��ه رۆكایه تیی په رله ماندا به زووترین كات میكانیزمێك بدۆزنه وه بۆ ئه وه ی له ماوه ی كه متر له س��اڵێكدا بگه ن��ه ته وافوق له س��ه ر هه مواركردنی پڕۆژه ی ده س��توور و ئالییه تی هه ڵبژاردنی سه رۆكی هه رێم. ئه و كات هه ڵبژاردنی س��ه رۆكێكی نوێی هه رێمی كوردس��تان ئه نجام بدرێ��ت و ئه و ئه مانه ته ی له ده س��ت ئێمه دای��ه بده ینه هه ر به ڕێزێك��ی دیك��ه كه متمانه ی گه لی كوردس��تان به ده س��ت ده هێنێت. خۆم و كاك كۆس��ره ت، جێگری س��ه رۆكی هه رێمی كوردستان و دیوانی سه رۆكایه تی هه رێمی كوردستانیش، وه ك ده زگای سه رۆكایه تی هه رێمی كوردستان هه موو هاوكارییه كی

سه رۆكایه تی په رله مانی تازه ده كه ین بۆ ئه و مه به سته .ده ب��ێ به هه موومان نموونه یه كی جوانی دیموكراس��ی پێش��كه ش بكه ین، نابێت هیچ كه س به كورس��ییه كه یه وه بچه س��پێت و، نابێت ڕێگه بدرێت س��ه رۆكی هه تا هه تایی هه بێت له كوردس��تاندا. من خ��ۆم باوه ڕێكی ته واوم به وه هه یه كه كاتێك پۆستێك له الیه ن كه سێكه وه به جێده هێڵدرێت، ده ب��ێ گه ل ئه و پرس��یاره ب��كات كه بۆچی ئه و پۆس��ته به جێده هێڵێت، نه ك گه ل بگاته راده ی ئه وه ی ئه و پرس��یاره

بكات كه بۆ چی ناڕوات.گه لی خۆشه ویس��تی كوردستان من دڵنیاتان ده كه مه وه كه ته نیا ئێوه ده توانن بڕیار له س��ه ر چاره نووسی خۆتان

بده ن و، كه س ناتوانێ ئه و مافه تان لێ زه وت بكات.

بژی كوردستان...نه مری بۆ ش��ه هیدانی ڕێگه ی رزگاری كوردس��تان و

سه رفرازی سه ربه رزی بۆ گه لی كوردستان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌مسعود‌بارزانی

سه‌رۆكی‌هه‌رێمی‌كوردستان٢٠١٣/٧/١٦‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌

http://www.krp.org :سه‌رچاوه‌


له سینۆهه ی میسرییه وه تا ئیخوانه کان!

له دیسامبری ساڵی ٢٠١٠دا، بڵێسه ی ئاگری جه سته ی )محه مم��ه د بووعه زیزی( ده س��پێکی ته قین��ه وه ی ڕق و ناڕه زایه تیی که ڵه که کراوی هاوواڵتیان توونسی بوو. زۆری نه خایاند که ئاگره که په رێزی واڵته عه ره بییه کانی گرته وه

و، به "به هاری عه ره بی" ده نگی دایه وه .یه کێک له ئامانجه س��ه ره کییه کانی "به هاری عه ره بی" ئه وه بوو، کۆتایی به ده سه اڵتی سه رکۆماره هه تاهه تایی و حوکم��ی دیکتات��ۆری بێنێ��ت. ه��ه ر له و کۆاڵنه ش��ه وه ، "به هار"ه ک��ه ، چاره س��ه رێک بۆ "ه��ه ژاری"، "گه نده ڵی" و "پێش��ێلکردنی مافی م��رۆڤ" بدۆزێته وه . ئ��ه و "به هار"ه ، هه ڵگری دوو جه مس��ه ری ئیس��المی و الیه نگرانی مافی

مرۆڤ و ئازادییه کانه .کۆمه ڵگه ی میس��ر خاوه نی شارس��تانییه ت و کولتووری جی��اوازه ، هه روه ها خێوی کێش��ێکی به رچ��اوه له جیهانی عه ره بی و ئیس��المیدا. ه��ه ر به ده س��تپێکردنی "به هاری عه ره بی"یه وه ، کانگای هزری زۆربه ی بزووتنه وه ئیسالمییه کانی

ناوچه که ، واته ئیخوانه کان که وتنه به ر تاقیکردنه وه .ئیخوانه کانی میس��ر ب��ه ٨5 س��اڵ ته مه نیانه وه ته نیا ساڵێک ده سه اڵتیان تاقی کردووه ، به اڵم له کۆتاییدا که وتنه به ر الفاوی هاوواڵتیانی )نیل(ه وه . ئه وه ش له حاڵێکدایه که ئیخوانه کان ب��ه رده وام به گوێره ی بیروب��اوه ڕی ئایینیی

خۆیانه وه ، بانگه ش��ه ی ئه وه یان ده کرد، بۆ هه موو پرسێک، چاره سه رێکیان هه یه !

فه ریدوون خاوه ند کارناس��ی کاروب��اری ئابووری له و باره یه وه ده ڵێت: "به اڵم هه ر ئه و ماوه کورته ، میسرییه کانی ئاگادار کرده وه ، که له ڕاستیدا )ئیخوانه کان( سه ریان له ئابووری ده رناچێت و هیچ پالنێکیشیان بۆ داهاتوو نییه . به ئه زموونی یه کساڵه ی ده سه اڵتیانه وه ، بانگه شه ی هه شتا و

پێنج ساڵه یان به بادا!"الفاوی ئاڵوگۆڕ له میسری که ونارادا، خه ریکه ئاواته کانی سینۆهه به دی دێنێت. 335٠ ساڵ به ر له ئێستا سینۆهه ی میس��ری پزشکی فیرعه ون نووس��ی: "له وانه یه جلوبه رگ، زمان، دابونه ریت و بڕواکانی خه ڵک ئاڵوگۆڕیان به س��ه ردا بێ��ت، به اڵم گه مژه یی ئه وان ناگۆڕێت و ده کرێت له ته واوی سه ده کاندا به هۆی وته و نووسراوه ی درۆیین خه ڵک فریو بدرێ��ت. هه ر وه ک مێش��ه هه نگوین حه زی ل��ه هه نگوینه ، خه ڵکی��ش حه زیان له درۆ، فرتوفێ��ڵ و واده ی به تاڵه ، که هه رگیز له کرده وه دا جێبه جێ ناکرێن." س��ینۆهه ی پیر و

ماندوو، ئیتر خه ڵکی واڵته که ت گه مژه نین!ملمالنێ له نێوان جه مس��ه ری ئیس��المییه کان له گه ڵ ئازادیخوازانی الیه نگری مافی مرۆڤ و دیموکراسی، چه قی

که ڵه وه کێشیی ئێستا و داهاتووی ئه و ده ڤه ره یه !

*‌قه‌ره‌نی‌قادری‌


له ناو بنكه كانی ده نگداندا شانبه شانی فه رمانبه رانی ده زگای به ڕێوه ب��ه ری هه ڵبژادن و بریكاره كان، الیه نێكی دیك��ه ی كاریگ��ه ر بوونی هه ی��ه ، ئه وی��ش چاودێرانی هه ڵبژاردن��ن )چ ناوخۆیی یا بیانی(. له م س��ێ الیه نه زیاتر، هیچ كه سێكی تر بۆی نییه به شێوه یه كی به رده وام

چاودێریی هه ڵبژاردن بكات.هه رچ��ی الیه نی به ڕێوه به ری هه ڵبژاردنه ، ئه وا ئه ركی

ئه ركی بریكاری قه واره سیاسییه كان و چاودێرانی هه ڵبژاردن

سه‌كوان‌ئه‌رگوشی

گش��ت‌پرۆس��ه‌یه‌كی‌هه‌ڵبژاردن‌به‌‌چه‌ند‌قۆناغێكی‌جیادا‌تێده‌په‌ڕێت،‌هه‌ر‌له‌‌تۆماركردنی‌ق��ه‌واره‌‌و‌پاڵێوراوانه‌وه‌‌تا‌ده‌گاته‌‌هه‌ڵمه‌تی‌هه‌ڵبژاردن،‌ده‌نگدان‌و‌جیاكردنه‌وه‌‌و‌ژماردنی‌ده‌نگ��ه‌كان‌و‌ڕاگه‌یاندن��ی‌ئه‌نجامه‌‌به‌راییی��ه‌كان.‌له‌‌قۆناغه‌‌س��ه‌ره‌تایییه‌كانی‌هه‌ڵبژاردندا‌ق��ه‌واره‌‌سیاس��ییه‌كان‌یاخود‌پاڵێوراوان‌خۆیان‌هه‌ڵده‌س��تن‌ب��ه‌‌ئه‌نجامدانی‌كار‌و‌ڕێكاره‌‌

یاسایییه‌كانی‌تایبه‌ت‌به‌‌هه‌ڵبژاردن.ڕۆژی‌ده‌نگ��دان‌قۆناغی‌یه‌كالكه‌ره‌وه‌ی‌پرۆس��ه‌ی‌هه‌ڵبژاردنه‌،‌بۆیه‌‌به‌پێی‌یاس��ا‌قه‌واره‌‌سیاسییه‌كان‌و‌پاڵێوراوان‌بۆیان‌نییه‌‌له‌م‌ڕۆژه‌دا‌و‌له‌ناو‌بنكه‌كانی‌ده‌نگدان‌هیچ‌چاالكییه‌ك‌ئه‌نجام‌بده‌ن.‌لێره‌دا‌ڕۆڵی‌بریكاری‌قه‌واره‌‌سیاس��ییه‌كان‌و‌پاڵێوراوان‌دێته‌‌پێش��ه‌وه‌‌و‌به‌‌موڵه‌توه‌رگرتن��ی‌فه‌رمی‌له‌الیه‌ن‌به‌ڕێوه‌به‌رانی‌هه‌ڵبژاردن��ه‌وه‌‌ده‌توانن‌بچنه‌‌ناو‌بنكه‌كانی‌ده‌نگدان��ه‌وه‌‌و،‌چاودێری‌پرۆس��ه‌كه‌‌بكه‌ن‌و‌پارێ��زه‌ری‌به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی‌قه‌واره‌كه‌یان‌یا‌

پاڵێوراوه‌كه‌یان‌بن.

ڕێكخس��تن و به ڕێوه بردن��ی پرۆس��ه ی ده نگ��دان و جیاكردنه وه و ژماردنی ده نگه كانی ده كه وێته ئه س��تۆ و، پێویس��ته به بێالیه ن��ی ئه نجام��ی ب��دات. بریكارانیش نوێنه رایه تی��ی ق��ه واره و پاڵێوراوه كانی��ان ده ك��ه ن و به رژه وه ندییه كانیان ده پارێ��زن، چاودێرانیش چاودێری كۆی پرۆس��ه كه ده كه ن و هه ڵس��ه نگاندنێكی گشتی بۆ

ده كه ن.


بری��كار و چاودێران��ی هه ڵبژاردن له س��ه ره تای پرۆس��ه ی ده نگدانه وه ئاماده ییی��ان ده بێت تا كاتی لێكجیاكردنه وه و ژماردن��ی ده نگه كان و ڕاگه یاندنی

ئه نجامه به رایییه كان.

ئه‌رك‌و‌مافی‌بریكاران‌و‌چاودێرانی‌هه‌ڵبژاردن:

ا-‌ئه‌رك‌و‌مافی‌بریكار:١- پێویس��ته بری��كاره كان له الی��ه ن به ڕێوه به رانی

هه ڵبژاردنه وه ڕێگه پێدراو و تۆماركراو بن.٢- چاودێریكردن��ی وردی پرۆس��ه ی ده نگ��دان و

جیاكردنه وه و ژماردنی ده نگه كان.3- گرێدانی په یوه ندی له گه ڵ به ڕێوه به رانی هه ڵبژاردن

به مه به ستی به ده ستهێنانی زانیاری له سه ر پرۆسه كه .4- پشكنینی هۆیه كانی ده نگدان و دڵنیابوون له ڕاست و دروس��تیی كه ره سته كان، وه ك س��ندووقی ده نگدان، ژم��اره ی قوفڵ��ه كان، مه ره ك��ه ب، پێن��ووس، كابینه ی

ده نگدان...هتد.5- پێویسته بریكار كه سێكی وشیار بێت و ئاگاداری یاسا و رێساكانی هه لبژاردن بێت و پێیانه وه پابه ند بێت.6- پارێزگاریك��ردن له به رژه وه ندییه كانی قه واره كه ی یا پاڵێوراوه كه ی له چوارچێوه ی ڕێكاره یاس��ایییه كانی

به ڕێوه بردنی هه ڵبژاردن.7- رێگه نه دان به ئه نجامدانی س��ه رپێچی له كاتی به ڕێوه به ران��ی ئاگاداركردن��ه وه ی و پرۆس��ه كه دا

هه ڵبژاردن له ئه گه ری هه بوونی هه ر ئه گه ر كاتێك��دا له س��ه رپێچییه ك. و اڵمی به رێوه به رانی هه ڵبژاردن جێی ڕه زامه ندی بریكاره كه نه بوو، ئه وا له ڕێگه ی تۆماركردنی سكااڵوه سه رنج

و تێبینییه كانی خۆی تۆمار ده كات.٨- به رزكردن��ه وه ی ڕاپۆرت بۆ ئه و الیه نه ی متمانه ی پێداوه و وه ك بریكاری

خۆی هه ڵیبژاردووه .

ب‌-‌ئه‌رك‌و‌مافی‌چاودێرانی‌هه‌ڵبژاردن:١- به هه مان شێوه ی بریكاره كان، پێویسته چاودێرانیش له الی��ه ن به ڕێوه به ران��ی هه ڵبژاردن��ه وه تۆمارك��راو و

ڕێگه پێدراو بن.٢- بێالی��ه ن بن و به یه ك ئاس��ت س��ه یری گش��ت به ش��داربووانی پرۆس��ه كه )له ده نگ��ده ر و بریكار و

به ڕێوه به رانی هه ڵبژاردن( بكه ن.3- چاودێریی وردی پرۆس��ه كه بكه ن و به شێوه یه كی

بابه تی سه رپێچی و الدانه كان تۆمار بكه ن.4- ب��ه ئام��وژگاری و تێڕوانینه كانیان، هاوكار بن بۆ

سه رخستنی پرۆسه كه .5- بالوكردن��ه وه ی ڕاپۆرتێكی تێروته س��ه ل بۆ ڕای

گشتی له باره ی چۆنایه تیی به ڕێوه چوونی پرۆسه كه .بێگومان قۆناغه هه ره هه ستیاره كانی هه ڵبژاردن بریتین له قۆناغی ده نگدان و قۆناغه كانی دوای ئه و. له م قۆناغانه شدا كاره كته ره سه ره كییه كان بریتین له به ڕێوه به رانی هه ڵبژاردن و بریكار و چاودێرانی هه ڵبژاردن. كاتێك ئه م سێ كوڵه كه یه ی هه ڵبژاردن به ش��ێوه یه كی یاس��ایی و دوور ل��ه الیه نگیری ئه ركه كانیان ئه نجام بده ن و مافه كانیان ده س��ته به ر بكرێن، ئ��ه وا ت��ا ڕاده یه ك��ی زۆر ده س��ته به ری به ڕێوه چوون��ی هه ڵبژاردنێكی پاك و س��ه ركه وتوو ده كرێت. به پێچه وانه وه، الیه نگیری هه ر یه ك له م سێ كۆڵه كه یه بۆ الیه نێك یان چه ند الیه نێكی به شداربووی هه ڵبژاردن دوور له یاسا و رێساكانی هه ڵبژاردن، كۆی پرۆسه كه ده كه وێته مه ترسییه وه و چه ندین

نیشانه ی پرسیاری ده كه وێته سه ر.


به هۆی "بارودۆخ��ی ئه منی"، هه ڵبژاردن��ی پارێزگای نه ینه وا له گه ڵ هه ڵبژاردنی گشتیی ئه نجومه نی پارێزگاكانی عێ��راق ئه نجام ن��ه درا، ئه و پرۆس��ه یه ش ل��ه ڕێكه وتی ٢٠١3/4/٢٠ به ڕێوه چوو و کۆتاییهات. به بڕیاری كۆمسیۆنی بااڵی سه ربه خۆی هه ڵبژاردنه كان له ٢٠١3/6/١7 ده نگدانی تایبه ت بۆ هێزه كانی س��وپا و پۆلی��س له و پارێزگه یه دا به به ش��داری 5١ هه زار و 43٨ ده نگده ر ده ستنیشان كرا و ئه نجامدرا. دوای ئه و پرۆس��ه یه، سندووقه كانی ده نگدان گوێزرانه وه بۆ ش��وێنی تایبه ت تا له گه ڵ ده نگدانی گشتی، ده نگ��ه كان جیاكرانه وه . له پارێزگای نه ینه وا یه ك ملیۆن و ٨٢7 هه زار و 4١6 كه س مافی ده نگدانیان هه بوو ، هه روه ها به بڕیاری كۆمسیۆنی بااڵ له ٢٠١3/6/٢٠ ده نگدانی گشتی

ب��ۆ ئه نجومه نی پارێزگای نه ینه وا ئه نجامدرا و ٢٨ قه واره و ئیئتالف��ی سیاس��ی و 637 كاندید ل��ه و هه ڵبژاردنه دا كێبركێیان له سه ر 39 كورسیی ئه نجوومه نی ئه و پارێزگایه

كرد.هه روه ها 65٢١ كه س وه ك چاودێری هه ڵبژاردنه كان له ڕێكخراوه كان��ی كۆمه ڵگه ی مه ده نی و نوێن��ه ری قه واره سیاس��ییه كان تۆمار كران و، بۆ ئ��ه و هه ڵبژاردنه 4337 وێس��تگه ی ده نگ��دان كراوه ب��وون. لە کۆتاییدا لیس��تی هاوپەیمانیی برایه تی و پێكه وه ژیان- به به ده ستهێنانی ١73 هه زار ده نگ پله ی یه كه می به ده ستهێنا و، بووه خاوه نی ١١ كورس��ی له كۆی 39 كورس��یی ئه نجومەن��ی پارێزگای نەینەوا. ڕێژه ی به شداریكردن له و هه ڵبژاردنه دا 3٨% بوو.

هه ڵبژاردنی ئه نجومه نی پارێزگای نەینه وا

ئا:‌ئاران‌جه‌مال

ئه‌نجامی‌كۆتاییی‌هه‌ڵبژاردنی‌ئه‌نجومه‌تی‌پارێزگای‌نه‌ینه‌وا

5٨١449ژماره ی ده نگی ته واو

39ژماره ی كورسیيه كان

له كۆی 39 كورسی، )3( كورسی بۆ كۆتای كه مینه و )١٠( كورسیش بۆ ئافره تان ته رخانكراوه .


زنجیره ی پاڵێوراوی سه ركه وتوو

ناوی پاڵێوراویسه ركه وتوو

به شار حه مید مه حموود عه بدو لغه فوور6

داوود جوندی سله یمان كاڵۆ١

روقه ییه محه مه د سالح عه بدولره حمان١4

عومه ر ئه لیاس عه لی ئه لیاس١٠

عه بدولقادرعه بدواڵ به تووش یوسف9

سه یدۆ حوسێن خدر ئه وس4١

خدر ئیالس ئا دی كه چۆ هاشم37

محه مه دعه لی تاها١5

گولستان حه سه ن عه لی سله یمان44

به ره كات شه مۆ نایف قه تۆ35

گه الوێژ عه لی ئه مین پیرداوود٢١



ئه سیل عه بدولعه زیز محه مه د ١عه بدولعه زیز

خه له ف ئه عبه ید عه بدواڵ هالل١5لوقمان نه جم ئه حمه د نه جم١9حوسامه دین سه عدون حامد حه مدوون١٠عه بدولره حمان حه سه ن ئیبراهیم ١٢

عه بدولره حماننوره دین یونس حوسێن عومه ر4

ئه سین حه مزه خه لیل ئه مین66له لیال محه مه د عه لی یونس وهه یب5٨

لیستی هاوپه یمانیی برایه تی و پێكه وه ژیان

469ژماره ی لیست

١736٨7ژماره ی ده نگه كان

١١ژماره ی كورسی

موتته حیدوون )متحدون(

444ژماره ی لیست

١٢9556ژماره ی ده نگه كان

٨ژماره ی كورسی

ناوی‌قه‌واره‌‌سه‌ركه‌وتووه‌كان

ئیئتالفی وه فا بۆ نه ینه وا )ائتالف وفاء لنینوی(

476ژماره ی لیست665١7ژماره ی ده نگه كان4ژماره ی كورسیزنجیره ی پاڵێوراوی

سه ركه وتووناوی پاڵێوراوی سه ركه وتوو

غانم سوڵتان عه بدواڵ عه لی١مه روان ره شید زێدان خه له ف٢نه وفه ل حه مادی سوڵتان ئه لبووحه مه د4خالیده ئیسماعیل محه یمید حوسین55




عه بدولره حیم جاسم محه مه د موتڵه گ3

ئه زحوی جه فال محه مه د ئه لسوعه یب١٢جه میله محه مه د سوڵتان سوادی١3



دڵدار عه بدواڵ ئه حمه د محه مه د١

عاید ره حیل محه مه د فه ره ج44هه یام ئه لهام عه بدال عه زۆ5٢



عه به دولره حمان سولتان محه مه د ١سه لمان

محه مه د ئه لیاس جه میل تالب٢١

ئیئتیالفی یه كگرتووی نەینەوا )ائتالف نینوی الموحدة(

4٢١ژماره ی لیست

4597١ژماره ی ده نگه كان

3ژماره ی كورسی

گردبوونه وه ی بنیاتنان و دادپه روه ری عێراقی )تجمع البناء والعدالة العراقی(

44٨ژماره ی لیست39١٢6ژماره ی ده نگه كان 3ژماره ی كورسی

ئیئتالفی نیشتمانیی عێراقی یه كگرتوو )ائتالف العراقیة الوطنی الموحد(

4٨6ژماره ی لیست3١٢76ژماره ی ده نگه كان٢ژماره ی كورسی



محه مه د ئیبراهیم عه لی سه لیم4



محه مه د نووری ئه حمه د حه مود ئه لعه بد ٢ڕبه



عووه ید عه لی خدر جاسم١7



شه زا سه عه د سه عدواڵ مه حموود خه لیل١3

هاوپه یمانیی نیشتمانیی نه ینه وا )تحالف تينوى الوطني(463ژماره ی لیست

٢٢734ژماره ی ده نگه كان١ژماره ی كورسی

ئیئتالفی شكۆمه ندی نه ینه وا )ائتالف نخوة نینوی(435ژماره ی لیست

٢336١ژماره ی ده نگه كان١ژماره ی كورسی

گردبوونه وه ی هوزه كانی ئومولره بیعه ینی نیشتمانی )تجمع عشائر ام الربیعین الوطنی(

437ژماره ی لیست٢١349ژماره ی ده نگه كان١ژماره ی كورسی

ئیئتالفی جه ماوه ری عێراقی )ائتالف الجماهیر العراقیة(

43٠ژماره ی لیست٨633ژماره ی ده نگه كان١ژماره ی كورسی




غه زوان حامد حه مید خه لیل٢



خودێدا خه له ف عیدۆ حه مۆ٢



ئانۆ مه تی یوسف باهی١

ئه نجوومه نی ئازاده كانی شه به ك )مجلس احرار الشبك(

53٨ژماره ی لیست١٢6٨9ژماره ی ده نگه كان١ژماره ی كورسی

بزووتنه وه ی ئێزیدی له پێناو چاكسازی و پێشكه وتن )حركة االزیدیة من اجل االصالح والتقدم(

53٢ژماره ی لیست١٠397ژماره ی ده نگه كان١ژماره ی كورسی

گردبوونه وه ی كلدانی سریانی ئاشووری )التجمع الكلدانی السریانی االشوری(

5٢4ژماره ی لیست٨635ژماره ی ده نگه كان١ژماره ی كورسی



به لقیس تاها حه سه ن شنین9

لیستی عێراقی خێر و به خشین )قائمة عراق الخیر والعطاء(

4٢9ژماره ی لیست٨٠76ژماره ی ده نگه كان١ژماره ی كورسی

سه‌رچاوه‌كان:/http://www.ihec.iq/ar/www.kurdistantv.net


http://www.worldometers.info/se :سه‌رچاوه‌

تێبینی: ئه م ئامارانه له ٢٠١3/١/١ تا ٢٠١3/7/١5دایه .ئاماره کان تا کاتژمێر ١9:٠٠ ڕۆژی ١5/٢٠١3/7

دانیشتووانی‌جیهان

7.١65.363.63٠ که سژماره ی دانیشووانی جیهان

74.576.٠66 منداڵله دایکبووانی ئه مساڵ

3٠١.65٨ منداڵله دایکبووانی ئه مڕۆ

3٠.77٠.9٨٠ که سکۆچی دوایی له ئه مساڵدا

١٢4.46٨ که سکۆچی دوایی له ئه مڕۆدا

زیادبوونی ژماره ی 43.٨٠5.٠٨6 که سدانیشتووان له ئه مساڵدا

حکوومه‌ت‌و‌ئابووری‌

تێچووی ته ندروستی و ده رمان له الیه ن واڵتانی جیهانه وه بۆ

ئه مڕۆ )دۆالری ئه مریکی(٨.٠١٨.٨١9.٨66 $

تێچووی فێرکردن له الیه ن $ 7.٠73.9١9.٨٨٨واڵتانی جیهانه وه بۆ ئه مڕۆ

تێچووی نیزامی له الیه ن $ 3.64٢.٨٨3.99١واڵتانی جیهانه وه بۆ ئه مڕۆ

فرۆشتنی کۆمپیوتێر له

١٨٨.٨١7.76٨ئه مساڵدا

کۆمه‌ڵگه‌‌و‌چاپه‌مه‌نی

١.٢94.١٠7ژماره ی کتێبه چاپکراوه کان له ئه مساڵدا

4٠٢.٨94.567ژماره ی ڕۆژنامه چاپکراوه کان له ئه مڕۆدا

ژماره ی ته له فزیۆنه فرۆشراوه کان له 56١.٨4٢ئه مڕۆدا

ژماره ی ته له فۆنی ده ستی )مۆبایل( له 4.١5٠.745ئه مساڵدا

٢.56٢.396.39٨به کارهێنه رانی ئینترنێت له جیهاندا

ژماره ی نامه ئه لێکترۆنییه نێردراوه کان له ئه مڕۆدا

369.٠95.٨3٠.53٠

ئه و بابه تانه ی که له ئه مڕۆدا خراونه ته سه ر وێبالگه کانه وه

3.٢١6.٠4٠

3.493.459.3٨7به دواداچوون له گووگڵ له ئه مڕۆدا

ئاو

ئه وانه ی ده س��تیان ب��ه ئاوی 776.٠69.634 که سخاوێنی خواردنه وه ڕاناگات

جیهان له ڕوانگه ی ئاماره وه


ڕێکخ��راوی ناحکوومی��ی "ش��ه فافیه تی نێونه ته وه یی" له ڕاپۆرتی خۆی که له مانگ��ی حه وتدا باڵو کرایه وه ، باس ل��ه وه ده کات: گه نده ڵی��ی دارایی له جیهان��دا ڕووی له زیادب��وون ک��ردووه . ئ��ه م گه نده ڵییه ل��ه دوای به هاری

عه ره بییه وه )٢٠١١( له و واڵته عه ربییه کاندا زیاتر بووه .به گوێره ی سه رچاوه هه واڵده رییه کان، ئه و ڕاپۆرته له چه ش��نی خۆی��دا گه وره ترین توێژینه وه ی��ه له بواری گه نده ڵیی دارایی له جیهاندا. له ڕاپۆرته که دا هه روه ها ب��اس ل��ه وه ک��راوه . "زیادبوونی گه نده ڵی��ی دارایی له جیهانی عه ره بدا، دوای به هاری عه ره بی له ٢٠١١دا

ڕووی له زیادبوون کردووه .""شه فافیه تی نێونه ته وه یی" که بنکه ی له شاری به رلینی ئه ڵمانیایه ، بۆ ئه نجامدانی توێژینه وه له سه ر گه نده ڵیی ئیداری، په یوه ندی به ١١4 هه زار که س له ١٠7 واڵتدا

کردووه .له ڕاپۆرت��ی "ش��ه فافیه تی نێونه ته وه ی��ی"دا هاتووه : گه نده ڵی و به رتیلوه رگرتن له زۆربه ی واڵته عه ره بییه کاندا به تایبه ت له سه رده می شۆڕشه کانی به هاری عه ره بیدا چۆته دۆخێکی خراپتره وه ، ئه وه ش له حاڵێکدایه که ڕق

و تووڕه ی��ی به دژی به رپرس��ه گه نده ڵه کان، هۆکاری سه ره کیی ڕاپه ڕینی خه ڵک به دژی ئه وان بوو."

به پێی ئه و ڕاپرس��ییه ، )64%(ی واڵمده رانی میسری له س��ه ر ئه و باوه ڕه ن، بارودۆخی گه نده ڵیی دارایی له میس��ر خراپتر له پێش شۆڕشه . له توونسدا "٨9%"ه . ل��ه لوبناندا )٨4%( پێیان وایه که گه نده ڵیی دارایی له دوو ساڵی ڕابردوودا خراپتر بووه ، له مه راکیش )%56(

و له عێراقیشدا )6٠%(ه .ڕێکخراوی ناحکوومیی "شه فافیه تی نێونه ته وه یی" هه ر س��اڵه ی ڕاپۆرتێک له سه ر گه نده ڵی له بواری جیهانیدا باڵو ده کاته وه . ل��ه ڕاپۆرتی ئه مس��اڵیدا به و ئاکامه

گه ییشتووه ، که "به رتیل" بۆته دیارده یه کی گشتگیر.له ڕاپۆرته که دا ئه وه به رچاوه ، هێزی دادوه ری و پۆلیس دوو دام��ه زراوه ن که ڕێژه ی گه نده ڵی له واندا زیاتر له زۆرب��ه ی ت��ره . ده وڵه تییه کان��ی دام��ه زراوه به رتیلوه رگرتنه کان په یوه ندییان به به رپه سانی پۆلیس و هێزی دادوه رییه وه هه یه . به اڵم له ڕوانگه ی خه ڵکه وه ، حزب��ه سیاس��ییه کان ب��ه گه نده ڵترین دام��ه زراوه

گشتییه کان ده ژمێردرێن.

"زیابوونی گه نده ڵیی دارایی له جیهانی عه ره بدا دوای به هاره که ی"


كۆسار‌مه‌حمود‌

پێشه كی ب��ۆ زۆرب��ه ی هاوواڵتی��ان، بڕیارێك��ی هه ڵب��ژاردن چاره نووسس��ازی داهاتوویانه . ئه گه ر هه ڵبژاردنه كان به باشی به ڕێوه بچن، ئه وا واڵت به ره و دیموكراسی و ئاشتی هه ن��گاو ده نێت. به اڵم ئه گه ر به خراپی ئه نجام بدرێن، ئه وا ده بێته هۆی داڕمانی دیموكراس��ی و واڵتیش ڕووبه ڕووی قه یران ده بێته وه . له م س��ه رده مه مۆدێرنه دا، میدیا یه كێكه له و فاكته ره گرینگانه كه كاریگه رییه كی زۆر به هێزی هه یه له سه ر ئاڕاس��ته كردن و به ڕێوه چوونی هه ڵبژاردنه كان له ناوخۆی واڵت و، به هه مان شێوه ش ده رخستنی بۆ ده ره وی

واڵت و چاودێرانی ده ره كی.بۆ ئه وه ی هه ڵبژاردنێك باش به ڕێوه بچێت، پێویسته ئازاد و دادوه رانه بێ��ت. ئازادیی گوتار و ڕاده ربڕین، ده بێت بۆ هه م��وو هاوواڵتیان ده س��ته به ر بكرێت و گش��ت كاندیدا سیاسییه كان بتوانن ڕا و بۆچونی خۆیان به بێ ترس، ده ر ببڕن. میدیاكان پێویس��ته ئازاد بن و هیچ گوش��ارێكیان له س��ه ر نه بێت، تاوه كو بتوانن ڕاستییه كان بۆ ڕای گشتی بگوازنه وه . پیشه ییبوونی كاری ڕۆژنامه گه ری واده خوازێت كه میدیا، هه واڵ و بابه ته كان ده قاوده ق وه ك خۆی بگه یێنێته هاوواڵتیان، تاكو خۆیان یه كال بكه نه وه كه ده نگ به چ كه س

و الیه نێك بده ن.به هه مان شێوه پێویسته هه ڵبژاردن دادپه روه رانه بێت، ب��ه و واتای��ه هه موو كاندی��داكان، ده بێت ل��ه كه مپه ین و پڕوپاگه نده كانی هه ڵبژاردندا، به بێ ده س��تێوه ردانی هیچ كه س و الیه نێك، ماف و هه لی یه كسانیان هه بێت. یاساكان ده بێت دادوه رانه جێبه جێ بكرێن و هه موو كه س و الیه نه كان

پێویسته ڕێز له ئه نجامی هه ڵبژاردنه كان بگرن.هه ڵب��ژاردن الی میدی��اكان، بابه تێك��ی زۆر گرنگه و ڕكه به رایه تی و ملمالنێیه كی زۆریشی له سه ر ده كرێت. بۆیه ڕۆژنامه نووسان ده بێت هه موو یاساكانی هه ڵبژاردن بزانن

و به ش��ێوه یه كی یه كس��ان، ڕووماڵی ه��ه واڵ و بابه تی هه ڵبژاردن��ی گش��ت كاندید و حزب و الیه ن��ه كان بكه ن. میدیاكان پێویس��ته ده نگی ڕاس��ته قینه ی ده نگده ران بن. پابه ندب��وون ب��ه س��تانداردی پیش��ه یی وه ك، بێالیه نی، به رپرسیاریه تی و ڕاس��تگۆیی، ئه ركی سه رشانی هه موو ڕۆژنامه نووس��انه ، هه روه ها حه ز و تواناش، دوو مه رجی

تری ڕۆژنامه گه رین. ئه م بابه ته تایبه ته به و واڵتانه ی كه دیموكراسی تیاندا الوازه یا بیرۆكه یه كی نوێیه . هه ر واڵتێك یاسای هه ڵبژاردنی تایبه ت به خۆی هه یه ، به اڵم كۆمه ڵێك س��تاندارد هه یه ، به پێی ئه وان بۆمان ده رده كه وێت ك��ه ئاخۆ ئه و هه ڵبژاردنه ئازاد و دادپه روه رانه یه یان نا؟ كۆمه ڵێك ئه رك و ماف هه ن كه هه موو ڕۆژنامه نووسێكی كارامه پێویسته بیانزانێت. به هه مان ش��ێوه كۆمه ڵێ��ك ته كنی��ك و لێهاتوویش هه ن كه ڕۆژنامه نووسان پێویسته به كاریان بێنن بۆ ئه وه ی هه واڵ و زانیارییه كان باش��تر بۆ ده نگده ران بگوازنه وه . مه به ستی ئ��ه م بابه ته یارمه تیدانی ڕۆژنامه نووس��انه تاكو ئاس��تی

توانای بڕیاردانی هاوواڵتیان به رز بكه نه وه .

دیموكراسی،میدیا و هه ڵبژاردن


دیموكراسی و میدیاچوار‌مه‌رجی‌بنچینه‌یی:

حكوومه تی دیموكراس��ی، بێ كه م و كۆڕی نییه ، به اڵم بوونی حكوومه تێكی وا، بۆ زۆربه ی خه ڵكی له ئه گه ره كانی ت��ر )ئاڵترناتیڤی تر( باش��تره . حكوومه ت��ی دیموکراتی الیه نگ��ری زۆری هه یه، چونكه مان��ای وایه كه خه ڵكی له ڕێگ��ه ی هه ڵبژاردنی ئ��ازاد و دادپه روه ران��ه وه ، ده توانن بڕیاری چاره نووسس��از ب��ده ن و حكوومه تی��ش ڕێز له بڕیاره كانی��ان بگرێ��ت. خه ڵكی، ل��ه هه ڵبژاردنی ئازاد و دادپه روه رانه دا، ده توانن ئه و نوێنه ره سیاسییانه هه ڵبژێرین كه له ئاستی به رپرسیاریه تی و دابینكردنی پێداویستییه كانی ده نگده راندا بن. له میانه ی پرۆسه ی هه ڵبژاردندا، خه ڵكی ده نگ به و حزب و الیه نه سیاس��ییه ده ده ن كه بتوانێت به گوتار و پرۆگرامه كه ی متمانه یان به ده ست بێنێت و به ڵێنی جێبه جێكردنی ویس��ت و داخوازییه كان��ی خه ڵكی بدات، ئه گه ر هات و پارته كه یان حكوومه تی پێكهێنا. له هه ڵبژاردنی ئ��ازاد و دیموكراتیدا، هه مووكه س��ێك مافی هه ڵبژاردن یا ره دكردنه وه ی حكوومه تی هه یه . ئه م مافه له مادده ی٢١ی جاڕنام��ه ی گه ردون��ی ماف��ی مرۆڤدا جه ختی له س��ه ر كراوه ت��ه وه . ئه و مادده یه ، ئه وه ش��مان بۆ ده رده خات كه هه موو كه سێك مافی ئازادیی بیروڕا و ڕاده ربڕینی هه یه و له وانه ش مافی گه ڕان، وه رگرتن و گواستنه وه ی زانیاری و بیروباوه ڕی هه یه له ڕێی میدیاكانه وه به بێ هیچ گوشار و

سانسۆڕێك.ب��ۆ ئه وه ی هه ڵبژاردنێك دیموكراتیك بێت و له ئاس��تی داخوازییه ڕه واكانی خه ڵكیدا بێت، پێویسته چه ند مه رجێكی دیاریك��راوی تیا به دی بكرێت، ك��ه له خواره وه ئاماژه به

هێندێكیان ده كه ین:* پێویسته له هه ڵبژاردنه كاندا، قه واره و حزبی سیاسی و كاندی��دی زۆر به ش��دار بن تاكو ده نگده ران چانس��ی بژارده یه كی ڕاسته قینه یان له به رده ستدا بێت. ئه گه ر ته نیا حزبێك��ی دیاریكراو خوازی��اری هه ڵب��ژاردن بێت، ئه وا كێبه ركێ و مێزگرد و گفتوگۆ و ئاڵوگۆڕی بیروڕا، بۆ باشتر به ڕێوه بردنی واڵت دروست نابێت. كاتێكیش ئه و تاك حزبه هه ڵبژێ��ردرا، ناچار نییه گوێ ب��ۆ خه ڵكی بگرێت، چونكه

خه ڵك هیچ په نایه كی تریان نییه ڕوی تێ بكه ن.* له كێبڕكێی هه ڵبژاردنی نێوان پارته سیاسییه كاندا،

پێویس��ته ئازادیی كه مپه ین و پڕوپاگه نده ی هه ڵبژاردن بۆ پارته سیاسییه جیاوازه كان دابین بكرێت. به مانایه كی تر، ئازادیی كۆڕوكۆبوونه وه ، چاوپێكه وتن، په یوه ندیگرتن له گه ڵ ده نگده ران )له ڕێی چاوپێكه وتن، باڵوكراوه و به یاننامه دا( سه باره ت به پرۆگرام و سیاسه ته كانیان، بۆیان ده سته به ر بكرێت. ئه گه ر پارته سیاسییه كان و كاندیداكان نه توانن به ئازادی قسه بكه ن، ئه وا بیرۆكه ی نوێ و چاره سه ری نوێی كێشه كان نایه ته گۆڕێ. واته هاوواڵتیان ناتوانن بژارده یه كی

ته ندروستیان هه بێت.* له و شوێنه ی كه هه ڵبژاردنه كان به رێوه ده چن، پێوسته یاسا چاودێر بێت و له رێی یاساوه كۆنترۆڵی هه ڵبژاردنه كان بكرێت. پێویسته هه موو به شداربووان، شاره زایی ته واویان له یاساكان هه بێت، ملكه چیان بن و لێشیان سوودمه ند بن. یاس��اكانی و هه ڵب��ژاردن پرۆس��ه ی جێبه جێكردن��ی هه ڵبژاردنی��ش ل��ه الی��ه ن ده زگای داده وه چاودێ��ری و سه رپه رش��تی بكرێ��ن، تا هه موو الیه ك ل��ه دادپه روه ریی پرۆسه كه دڵنیا بن. یاساكان پێویسته پێگه و شه رعییه تێكی قانونیی به هێزیان هه بێت به مه به س��تی به ره نگاربوونه وه ی گه نده ڵ��ی، یا ئه گ��ه ری توندوتی��ژی له كاتی پرۆس��ه ی ده نگدان��دا. هیچ كه س بۆی نییه ب��ه ده نگده ران بڵێت، كه ده ن��گ به چ ك��ه س و الیه نێك بده ن. ئه گ��ه ر ئه م مافه ی هاوواڵتی��ان پارێزراو نه بێ��ت، ئه وا ڕه نگه ل��ه ئه نجامی هه ڵبژاردنه كاندا ساخته كاری بكرێت و خه ڵكیش هه ست به فریوخواردن��ی خۆیان بكه ن. ڕه نگ��ه خه ڵكی ناڕه زایه تیی خۆیان ده رببڕن و تانه له ئه نجامه كانی هه ڵبژاردن بده ن و، دوور نیی��ه هه وڵ��ی دامه زراندنی جۆرێك��ی جیاوازتری

ده سه اڵت و حوكمڕانی بده ن.ب��ه اڵم ئه گ��ه ر هاوواڵتیان بزان��ن هه ڵبژاردن��ه كان به ڕێكوپێكی و به بێ هیچ س��اخته كارییه ك ئه نجام دراون و ش��ه فافیه تیش له ئارادای��ه ، ئه وا متمان��ه ی ته واویان به

حكوومه ت و ده سه اڵتی هه ڵبژێردراو ده بێت.* ل��ه هه م��ووی ئه و مه رجان��ه گرینگت��ر ئه وه یه، كه هاوواڵتیان سه باره ت به پاڵێوراوان و بژارده كانیان زانیاری ته واو دروس��ت و وردیان هه بێت، تا به به رچاوڕوونییه كی باش��ه وه بزانن ده نگ به كێ بده ن، چۆن ده نگی پێ بده ن و چۆنییه تی ده نگدان له به رچی گرینگه . هاوواڵتیان پێویسته به باشترین شێوه زانیارییان پێ بگات، دروستی و وردیی هه واڵ و زانیارییه كانی هه ڵبژاردن و پاكیی كۆی پرۆسه كه بۆ خۆی هۆكارێكی گرنگه بۆ ڕاكێشانی هاوواڵتیان بۆ سه ر


س��ندووقه كانی ده نگ��دان. یا پالێوراو ره نگه هه ندێجاریش پارتێك��ی سیاس��ی هاوواڵتیان فریو بدات له هه ڵبژاردنه كاندا و ده نگ بێنێته وه ، ئه وا ئه وان داوای هه رچی بكه ن و به ڵێنی ئه وه یان بدات��ێ ك��ه ئه گه ر ه��ات و له سه روه ت و سامانی واڵتدا بۆیان

دابین بكات. ئه گ��ه ر ئه و چ��وار مه رجه ی كه باس��مان ك��رد ل��ه ئه وا به دیكران، هه ڵبژاردنه كاندا

ده س��ه اڵتی هه ڵبژێردراو بۆی هه ی��ه حوكمڕانیی خۆی به ڕه وا بزانێ��ت. ب��ه مانایه ك��ی تر، ئ��ه و كات خه ڵكی له و بڕوایه دان كه پارتی براوه ی هه ڵبژاردنه كان، مافی پێكهێنانی ده س��ه اڵتی هه یه و بڕیاره كانیش��ی به دڵ��ی هه موو الیه ك ده بێ��ت. هه روه ها الرییان نییه ل��ه وه ی كه واڵتانی تریش

ده سه اڵته كه ی به فه رمی بناسن.نه بوونی میدیایی ئازاد = نه بوونی دیموكراس��ی به بێ بوونی میدیای ئ��ازاد و كارامه ، ئه وا زۆر زه حمه ته بتوانین هه ڵبژاردنێكی دیموكراتییانه مان هه بێت، كه ئه و چوار مه رجه

سه ره كییه شی تیابێت كه له سه ره وه ئاماژه مان پێكرد.میدیا ڕێگایه كی زۆر گرینگه كه خه ڵكی بۆ به ش��داریی سیاس��ی و هه ڵبژاردن��ه كان دۆزیویانه ت��ه وه . میدیاكان پێویستیان به ئازادییه بۆ ئه وه ی بتوانن له هه ڵبژاردنه كاندا، بێ جیاوازی و دادپه روه رانه ڕووماڵی كه مپه ینی هه ڵبژاردنی پارت و الیه نه سیاس��ییه كان و پاڵێ��وراوان بكه ن. كه واته ئه گه ر جیاوازییه ك له ڕووماڵكردنه كاندا به دی بكرێت، ئه وا خه ڵكی هه س��تی پێ ده كه ن. میدی��اكان ده بێت زانیاریی پێویس��ت له س��ه ر چۆنیه تی ده نگ��دان، بگه یێننه هه موو هاوواڵتیان. هه روه ه��ا ئازادبوونی میدیا مه رجه بۆ ئه وه ی بتوانن له سه ر ش��ه فافبوونی پرۆسه ی هه ڵبژاردن پرسیار بكه ن و واڵم وه ربگرن و، ئه گه ر كێش��ه یه كیش هه بێت ئه وا بۆ ده نگده رانی ڕوون بكه نه وه ، كه واته ئه مه ده بێته هۆكاری

چاره سه ری كێشه كه .ئه ركی میدیایه ، چاودێری هه ردوو الیه نی ده س��ه اڵت و پارته كانی ئۆپۆزس��یۆن بكات و له سه ر كاركردی قۆناغی پێشوویان، پرس��یار و لێكۆڵنه وه یان لێ بكات. هاوواڵتیان

پێویس��ته ئاگاداری ئه وه بن كه له دوایه مین هه ڵبژاردنه وه تاكو ئێس��تا، حكووم��ه ت، چه نده توانیویه تی به باش��ی ئیداره ی واڵت بكات. هه روه ها پارته كانی ئۆپۆزس��یۆن به درێژایی ئه م قۆناغه ، چه ند پرۆژه ی ئاڵتێرناتیڤیان ئاڕاسته ی ده سه اڵت كردووه . ئایا حكوومه ت هه موو ئه و قوتابخانه و پردان��ه ی كه به ڵێنی دابوو، دروس��ت ك��ردووه ؟ الدێی و گوندنش��ینه كان ئ��اوی خاوێنی خواردنه وه ی��ان، به پێی پێویست بۆ دابین كراوه ؟ ئایا حكوومه ت، گوێی گرتووه بۆ ئه و بیرۆكه باش��انه ی كه له الیه ن پارته كانی ئۆپۆزسیۆن، ڕێكخراوه كانی ژن��ان و كه مایه تییه كانه وه ، ئاماده كرابوو؟ هه روه ها كاتێك كه باسی حكوومه ت ده كه ین، مه به ستمان هه موو دا موده زگا حكوومی و الیه نی سیاسیی هه ڵبژێردراو و فه رمانبه رانی حكوومه ته : پۆلیس، هێزی عه سكه ری، ئه و خه ڵكان��ه ی كه ش��ار و ویالیه ت��ه كان، نه خۆش��خانه و قوتابخان��ه كان به ڕێوه ده به ن. ڕۆژنامه وان��ان، ده بێت ئه و پرس��یارانه بپرسن و له س��ه ر و اڵمی پارته سیاسییه كان،

ڕاپۆرت ئاماده بكه ن.ل��ه ئه نجامی هه موو ئه و ش��تانه ی كه باس��مان كرد، ده توانی��ن بڵێی��ن ك��ه دیموكراس��ی و میدی��ای ئازاد، په یوه ندییه ك��ی تایبه تی��ان پێكه وه هه یه و پێویس��تیان به یه ك��دی هه ی��ه . میدیای ئ��ازاد ده توانێ��ت یارمه تیده ری هه ڵبژاردن��ی پ��اك و دیموكرات��ی بێ��ت و حكوومه ت��ی هه ڵبژێ��ردراوی دیموكراتی��ش، پارێ��زه ری ئازادییه كانی ڕاگه یاندنه . ئ��ازادی، كاتێكه خه ڵك بتوانن قس��ه بكه ن. دیموكراس��ی، كاتێكه حكووم��ه ت گوێگر بێ��ت. ئه ركی

راگه یاندن، گواستنه وه و گه یاندنه .


سێ كۆڵه كه ی سه ره كیی هه ڵبژاردنێك

س��ێ الیه ن��ی س��ه ره كی و گرینگ هه ن ك��ه النیكه م ڕاگه یاندن��ه كان ده بێت به درێژایی م��اوه ی كه مپه ینه كانی هه ڵبژاردن تا رۆژی پێش ده نگدان، ڕووماڵی بكه ن، ئه وانیش

بریتین له :

*‌پارته‌‌سیاسییه‌كان‌و‌پاڵێوراوانئ��ه و پاڵێوراوانه ی كه ب��ۆ خزمه تگوزاریی هاوواڵتیان، پرۆگرام و دروشمی هاوشێوه یان هه یه ، هه روه ها په یڕه وی له س��ه ركرده یه كی دیاریكراو ده كه ن، ئه وا ده كرێ له ژێر چه تری پارتێكی سیاس��یدا كۆ ببن��ه وه . ئه گه ر زۆرینه ی ده نگده ران��ی واڵت ده نگیان پێ بده ن و هه ڵبژێردرێن، ئه وا س��ه ركرده ی پارته ك��ه ده بێت��ه س��ه رۆكی حكوومه ت یا س��ه ركۆمار. ی��ا ئ��ه و پارته ی ك��ه زۆرین��ه ی ده نگ و كورس��ییه كانی بردۆته وه ، ئه وا ئ��ه و پارته حكوومه ت پێك دێنێت و سه ركرده ی ئه و حزبه ش ده بێته سه رۆكوه زیران یا

سه رۆكی حكوومه ت.ڕه نگه چه ندی��ن پارتی سیاس��یی جۆراوجۆر، هه وڵی بردنه وه ی هه ڵبژاردنه كان ب��ده ن. هێندێك له حزبه كان له هه م��وو به ش��ه كانی واڵت��دا پاڵێوراویان نابێ��ت، به اڵم ڕاگه یاندنه كان پێویسته زانیاری له سه ر هه موو پارته كان بخه ن��ه به ر دیدی ده نگده ران. هێندێكی تری پاڵێوراوانیش س��ه ر به هیچ پ��ارت و الیه نێكی سیاس��ی ناب��ن، به اڵم ده یانه وێت بۆ خزمه تكردنی هاوواڵتیان له هه ڵبژاردنه كاندا هه ڵبژێردرێن. ئه مانه به پاڵێوراوی سه ربه خۆ ناو ده برێن.

*‌دروشمه‌كانی‌هه‌ڵبژاردنهه ر پارتێكی سیاسی ڕوانگه و بۆچوونی تایبه تی خۆی هه یه سه باره ت به وه ی كه چ ش��تێك زۆر گرینگه ، به ڵێنی ئه نجامدانی چ شتێك ده دات و بۆچی ده نگده ران ده بێ ئه و پارت��ه هه ڵبژێرن؟ ئه م ش��تانه ی باس��كرا، بانگه ش��ه ی هه ڵبژاردن، پالتفۆرم یا سیاس��ه ته كانی ئه و پارته یان پێ ده گوترێت. هێندێ بابه تی ت��ر هه ن كه خه ڵكی به الیانه وه گرینگن و به اڵم ڕه نگه چه ند پارتێكی سیاس��ی نه یانه وێت باسیان بكه ن. زۆرجار له الیه ن پاڵێوراوه سیاسییه كانه وه

ڕاگه یێن��راو و به یاننامه ی وا ده رده كرێت كه مش��تومڕی لێده كه وێت��ه وه . ڕاگه یاندن��ی كارام��ه و لێهات��وو، ئ��ه و ڕاگه یاندنه یه كه ڕووماڵی ئه و بابه تانه بكات و به مه به ستی و اڵمدان��ه وه ، پارته سیاس��ییه كان ڕووبه ڕووی پرس��یار

بكاته وه .

*پرۆسه‌ی‌ده‌نگدانپێدانی زانیاری و هۆشیاری سه باره ت به كۆی پرۆسه ی هه ڵبژاردن و یاساكانی هه ڵبژاردن، زه روور و یارمه تیده رن ب��ۆ ئ��ه وه ی هاوواڵتی��ان به ش��داری پرۆس��ه كه بكه ن. زانیاریی��ه كان بریتین له دیاریكردنی ئه وه ی كه ده نگده ران چ��ۆن ناوه كانیان تۆمار بكرێت، ماوه و كاتی پروپاگه نده ی پاڵێوراوان چه ن��ده ، كێ ده نگ��ه كان ده ژمێرێت، پارته كان چه ند بودج��ه و پاره ب��ۆ كه مپه ینه كان ب��ه كار ده هێنن، ڕێنماییه كان��ی پڕوپاگه نده و ڕووماڵكردن��ی بابه ته كان له میدیاكاندا، چ كه سێك سزای ئه و پارت و میدیایانه ده دات كه س��ه رپێچیان له یاسا و ڕێنماییه كان كردووه . پێویسته ڕاگه یاندنه كان چاودێری كۆی گش��تی پرۆس��ه كه بن بۆ ئه وه ی بزانن به باشی به رێوه ده چێت یان نا. یا ڕێنماییه كان تا چه ند به باش��ی په یڕه و ده كرێ��ن، دوور له گه نده ڵی و الیه نگری ب��ۆ یه كێك له پارته كان، یا پێش��ێلكردنی مافی

ده نگده ران. ب��ه اڵم پێش ئ��ه وه ی ئێمه بیر ل��ه وه بكه ینه وه كه چۆن س��ه باره ت به كه مپه ینه كانی هه ڵب��ژاردن زانیاری بده ینه هاوواڵتیان، ئه وا پێویس��ته وه ك��و ڕۆژنامه وانێكی لێهاتوو،

تواناكانی خۆمان به هێز بكه ین.


س��ه ره ڕای ئه وه كه چه مكی ڕای گش��تی، له جیهانی سیاس��ی و كۆمه اڵیه تیی ئێستادا ته وه رێكی تایبه ته ، به اڵم ئ��ه م چه مكه ل��ه درێ��ژه ی س��ااڵنێكی زۆره وه ، به هۆی گه اڵڵه كردنی هزری دژ به یه ك، تووشی كێشه و گرفتی زۆر بووه . س��ه رچاوه ی به رهه ڵس��تکارییه کانی په یوه ست به ت��ه واوی كۆمه ڵگ��ه ، ده كرێت له بیرۆڕای فه یله س��ووفانی

یوونانی كۆن بدۆزێنه وه .)ئه فالتوون( س��ووكایه تی به ته واوی خه ڵكی كۆمه ڵگه ده كرد و، باوه ڕی به یاسای پاشایانی فه یله سووف هه بوو، له كاتێكدا )ئه ره س��توو( گه ش��بینتر ب��وو و، باوه ڕی به ده سه اڵتی كۆمه ڵگه و ئاوه زی گشتی هه بوو. ئه م جیاوازییه له ڕوانگه ی هزری ئه ورووپاییی س��ه ده ی ش��انزده هه م و حه فده هه مدا به دی كران. بۆ نموونه ، )مه كیاڤێللی( وریایی ئه وه ی دایه سه ركرده كان، كه ده بێت سه باره ت به خه ڵكی كۆمه ڵگه وش��یار بن، به اڵم )ڕۆس��ۆ( ڕایگه یاند، ئیراده و خواس��تی خه ڵكی كۆمه ڵگه ، له بن نه هاتووه و ئاشكرایكرد كه به رپرس��ان ده بێت، جه خت له س��ه ر خۆشگوزه رانیی

كۆمه ڵگه بكه نه وه و پارێزگارییان لێ بكه ن.بیروبۆچوونه كانی هاوچه رخی په یوه ست به ڕای گشتیی خه ڵكی كۆمه ڵگه ، له س��ه ر ئه م گریمانه ی��ه دامه زرێنراوه، حكوومه تێ��ك ده بێت ئه و سیاس��ه تانه په س��ه ند بكات، که ڕه نگدانه وه ی ئیراده ی میلله ت بێت. سه ره ڕای ئه و ڕێککه وتنه گشتییه ، ئاستی ئه و و اڵمدانه وه ئه رێنییه ی كه سه ركرده كان به پێداویستییه كان و مه یلی شوێنكه وتووانیان ده ده نه وه ، له كات، شوێن و پێكهاته ی كۆمه ڵگه ی جۆراوجۆردا، جیاوازه . له گه ڵ ئه مه شدا بیروبۆچوونی خه ڵكی كۆمه ڵگه یه ك، جگه له

كۆكردنه وه ی ڕای گشتی، له ڕێگه ی تریشه وه ده رده بڕێن .

به له به رچاوگرتنی پێناسه باوه كان، هاوواڵتیان ده توانن بیروباوه ڕه كانیان له وتووێژه سیاسییه كان له گه ڵ هاوڕێ و خێزان و دراوسێکانیاندا ده رببڕن، ئه وان ده توانن ڕاسته وخۆ په یوه ندی له گه ڵ میدیا یان نوێنه ره کانیاندا بكه ن، ده توانن ده نگ بده ن، هه ڵمه تی هه ڵبژاردن بكه ن و هاوكاریی دارایی پێشكه ش به پاڵێوراوانی هه ڵبژێردراویان بده ن، سكااڵ واژۆ

بكه ن و له گه ڵ ئه وانیتردا ناڕه زایی ده رببڕن. به ڕاستی ئه و پێشكه وتنانه ی كه له بواری ته كنه لۆژیادا هاتوونه ته كایه وه ، ئه م ده رفه ته ی ڕه خساندووه، كه توانا و ده رفه ت��ی جۆراوجۆر، بۆ ده ربڕین و ش��رۆڤه كردنی بیروبۆچوونه كان بۆ خه ڵكی كۆمه ڵگه له كاته جیاوازه كاندا، بڕه خسێت. له سااڵنی دواییدا قه ڵه مڕۆی گشتی، كه به ر له وه به هۆی س��نووره جوگرافیایییه كانه وه س��نووردار

*‌و:‌سنۆبه‌ر‌ته‌یب

ڕای گشتی و ڕۆڵی میدیاكان


كرابوو، ده ستپێڕاگه ییش��تووتر بووه . له گه ڵ ئه مه ش��دا سه یر نییه ئه و پێشكه وتنانه ی كه له بواری ته كنه لۆژیای زانیاری��دا به دی كراون ، ئاڵوگۆڕی به س��ه ر پێناس��ه ی ده ربڕین��ی و كۆمه ڵگ��ه خه ڵك��ی ده س��ته واژه ی

بیروبۆچوونه كانی هێناوه ته کایه وه .خوێندنه وه ی ڕای گشتیی خه ڵكی كۆمه ڵگه ، تایبه تمه ندی له نێ��وان بواره جۆراوجۆره کاندا هه یه . لێكۆڵه رانی بواره جۆراوج��ۆره كان به یه كه وه له باره ی ئه م پرس��ه ، كه ڕای گشتی له سه ر بابه تێك چییه و چ به شه كانی كۆمه ڵگه ئه م جۆره باوه ڕه یان هه یه و چۆن ئه م بیروباوه ڕانه دروس��ت ده بن و، ئه م هزرانه چۆن ده توانن دروستكردنی گۆڕانه كان بخه نه ژێر كارتێكه رییه وه و توێژینه وه ی له س��ه ر بكه ن. بۆ نموونه، كۆمه ڵناس��ان ده یانه وێت له باره ی ئه و بابه ته كه چۆن ده كرێت بزووتنه وه كۆمه اڵیه تییه كان و، ئه و هه واڵنه ی كه به مه به س��تی چاالككردنی خه ڵك��ی كۆمه ڵگه ده یده ن، كارتێكه ر بن و چۆن پێناسه ی گرووپی ده توانێت هزره كان

بخاته ژێر كارتێكه رییه وه و هه ڵیسه نگێنێت. له كاتێكدا كه ده روونناس��ان كاتێکی زۆر بۆ توێژینه وه ی چ و كۆكراونه ت��ه وه زانیاریی��ه كان چ��ۆن ك��ه ئ��ه وه زۆرتری كارتێكه ریی هه ڵخه ڵه تێنه رانه سه رنجڕاكێشییه کی هه یه ، ته رخان ده که ن. هه ر به م ش��ێوه یه ، توێژینه وه ی ڕای گشتی كه به هۆی زانایانی زانسته سیاسییه کانه وه ده كرێت و ڕاپرسی له باره ی ده نگه گشتییه كان یا شێوازه كانی تری ڕه فتاری سیاس��ی له خۆ بگرێت، یا لێكۆڵینه وه ی ئاسه واری هۆكاری جۆراوجۆر به سه ر پێكهاته ی سیاسه ت و ڕێبازه كانی

كه جێبه جێ كراون ، بكات.به گه ڕانه وه بۆ زۆربه ی بواره زانس��تییه كان، زانایانی به ش��ی په یوه ندیی سیاس��ی، ڕای گش��تی له ئاس��تی به رزتره وه ده خرێنه ژێر لێكۆڵینه وه . هه ندێك ڕای گش��تی وه ك به رهه م )ئه وه كه چه ند كه س هه س��تی تایبه تییان به بابه تێكی پێشكه ش��كراوه وه هه ی��ه ( له به رچاو ده گرن، له کاتێکدا هه ندێكیش جه خت له سه ر دیارده كانی په یوه ست به پڕۆس��ه ی سیاس��ی ده كه ن��ه وه ، )ب��ۆ نموونه، چۆن بیروبۆچوون پێكدێت(. هه ن��دێ لێكۆڵه ران ڕوو له بابه ته زله كان ده كه ن )چۆن هه ستی متمانه له نێوان حکوومه ت و تاکه کانی کۆمه ڵگه له واڵته جۆراوجۆره کاندا جیاوازه ( و ئه وانیت��ر ڕوو ل��ه بابه ت��ی بچووك ده ك��ه ن، كه چۆن

هاوواڵتی��ان زانیاری��ی سیاس��ییان به ده س��ت هێناوه و به كارییان دێنن.

ڕێ��ژه ی زۆر له توێژینه وه ئه نجام��دراوه كان له بواری په یوه ندیی سیاسی کار له سه ر خوێندنه وه ی په یامه كان، که بریتی ده بێت ل��ه پێكهاته ، ناوه ڕۆك و ئه نجامه کان ده که ن . به ش��ێوه یه كی تر، ئ��ه وه كه كام ه��ۆكاری ئایدۆلۆژی و دامه زراوه یی له م پرس��ه دا به شدارن، كه ئایا بابه تێك باڵو بکرێت��ه وه یان نا ، یا ئ��ه وه كه چ��ۆن ڕاپۆرتی خه به ری ده گوازرێته وه ؟ كارتێكه ریی گه یاندن به ڕێگه ی ئامرازه كانی ڕاگه یاندن��ه وه یا باس و گفتوگۆی خه ڵك له باره ی بابه تێك له س��ه ر تاكه كه سێك یا گرووپێك چییه ؟ ئایا بیروبۆچوون، بیركردنه وه یا ڕه فتاره كان له ڕێگه ی ئه م په یامه دروس��ت ده بێ��ت، ئایا ئه مانه له گفتوگۆ، خه ب��ه ر و به رنامه یه ك به ناوه ڕۆكێك��ی س��ه رگه رمی، پروپاگه نده یا ل��ه مێزگردی

سیاسیدا سه رهه ڵده ده ن؟ به پێ��ی بیروبۆچوون��ی بیرمه ندان��ی په یوه ندیی��ه كان، ڕاگه یاندنه كان نه ته نیا كارتێكه ریی یه كالكه ره وه یان هه یه )توانای گه یاندنی بابه تێك به گوێگر(، به ڵكو ئاسه واره كانی ڕاپۆرتێكی خه به رییان رێكخستووه ، هه روه ها ئه م توانایه یان هه یه ك��ه بیروبۆچوون و هزره كان��ی خه ڵكی كۆمه ڵگه به ش��ێوه یه ك، كه ب��ۆ پێشكه ش��كردنی ڕاپۆرتێكی خه به ری جێبه ج��ێ ده كه ن، به ش��ێوه یه كی به رچ��او بخرێنه ژێر

كارتێكه رییه وه .www.aftabir.com :سه‌رچاوه‌


کۆمه ڵگه ی مه ده نی و دیموکراسی

*‌نووسه‌ر:‌فه‌تاح‌ئونس

به‌کورتی:‌کۆمه‌ڵگه‌ی‌مه‌ده‌‌نی‌یه‌کێکه‌‌له‌‌پێچه‌اڵوپێچترین‌چه‌مکه‌‌سیاسی-‌فه‌لسه‌فییه‌کانی‌چاخی‌ئێس��تا‌که‌‌س��ه‌ره‌ڕای‌گه‌لێک‌لێکدانه‌وه‌ی‌زۆر‌و‌زه‌وه‌ند‌لێی،‌که‌چی‌هێشتا‌زانایان‌و‌بیرمه‌ندان‌پێناس��ه‌یه‌کی‌قووڵی‌گش��تگیر‌و‌بێ‌ئاس��ته‌نگیان‌لێ‌به‌ده‌سته‌وه‌‌نه‌داوه‌‌و‌تاکوو‌ئێستاش‌له‌به‌ر‌هاوالیه‌نبوونی‌له‌گه‌ڵ‌وه‌چه‌یی‌ڕیسا‌حاکمه‌کانی‌دنیا،‌گه‌لێک‌شک‌و‌دڕدۆنگیی‌یه‌کجار‌زۆری‌له‌س��ه‌ره‌،‌به‌اڵم‌له‌‌پێکهاته‌‌و‌نیشانه‌کانی‌کۆمه‌ڵگه‌ی‌مه‌ده‌نی‌و‌دیموکراسی‌وا‌ده‌رده‌که‌وێ،‌که‌‌دانووی‌کۆمه‌ڵگه‌ی‌مه‌ده‌نی‌و‌دیموکراسی‌له‌‌زۆربه‌ی‌سیستمه‌‌حکوومه‌تییه‌کانی‌ت��ر‌زیات��ر‌پێکه‌وه‌‌ده‌کوڵ��ێ‌و،‌ئ��ه‌و‌دووه‌‌پێکه‌وه‌‌زووت��ر‌ده‌توانن‌کۆمه‌ڵگه‌‌ب��ه‌‌بلیمه‌تی‌و‌

تێگه‌یشتوویی‌سیاسی‌بگه‌یه‌نن.

*‌وه‌رگێڕ:‌م.‌ساماڵ‌ئه‌حمه‌دی


وشه‌‌سه‌ره‌کییه‌کان: کۆمه ڵگه ی مه ده نی، دیموکراسی و ده وڵه ت

پێشه‌کی: له پڕۆسه ی چاخی ته قینه وه ی زانیارییه کان و کران��ه وه ی ڕه هۆڵه کان��ی ده ر و ژووری کۆمه ڵگه به ره و گه ش��ه کاندا، پێداویستییه کی یه کجار زۆر و بنه ڕه تی هه یه به ڕوونبوونه وه و ده رکه وتنی چه مکه نوێکان، ئه و چه مکانه ی ک��ه زۆر جاران نوس��خه ی ده کار ک��راو و ناکارایان به ناچاری )به هۆی جیهانیبوون یا جیهانیسازییه وه ( ده خزێته ئه و واڵتانه وه، که زۆر پێویسته هه ر دیارده یا دیارکه وتوویه ک

گه شه ی سروشتیی خۆی تێپه ڕ بکات. ل��ه م وتاره دا حه ول دراوه س��ه ره تا به کورتی باس��ی چییه ت��ی چه مکه کانی کۆمه ڵگه ی مه ده نی و دیموکراس��ی بکرێت و پاش��ان ئه گه ری هاوالیه نبوونیان له توێی نیشانه

و پێکهاته کانیاندا لێک بدرێته وه .

پێڕستی‌بابه‌ته‌کان:* چه مک و پێشینه ی کۆمه ڵگه ی مه ده نی و دیموکراسی* کاره تایبه تییه کانی کۆمه ڵگه ی مه ده نی و دیموکراسی * پێکه ڵ��ه ی لێکهه ڵنه ب��ڕی کۆمه ڵگ��ه ی مه ده ن��ی و

دیموکراسی

1. چه مک و پێش��ینه ی کۆمه ڵگ��ه ی مه ده نی و دیموکراسی

چه مک��ی کۆمه ڵگ��ه ی مه ده نی له مێژووی هزری سیاس��یدا ڕۆڵێکی دێرینی هه یه . یه که مجار له نووس��راوه سیاسییه کانی ڕووم��ی که ونارادا چاوم��ان به و چه مکه ده که وێ، پاش��ان به بیچمگرتن��ی زه ینی مۆدێ��ڕن له چاخی ڕێنێسانس��دا چه مکی کۆمه ڵگه ی مه ده نی، ژیان و چاره نووسێکی نوێی به نسیب ده بێ.کۆمه ڵگ��ه ی مه ده نی یه کێک له پڕ باس و خواس��ترین چه مکه کانی فه لسه فه ی سیاس��ییه ، ئه م ده سته واژه یه له به رانبه ر ده س��ته واژه ی ئینگلیزی��ی )Civil Society(دا

به کار ده هێنرێ.کۆمه ڵگه ی مه ده نی )Civil Society( به له بز، پێکهاتووه له کۆمه ڵگ��ه و مه ده نی. کۆمه ڵگه ، کۆمه ڵ��ه خه ڵکێکن که پێوه ندیی مانادار و خۆپیشاندانه وه ی به رانبه ریان له نێواندا هه یه و مه ده نی وشه یه کی عه ڕه بییه به مانای شارنشینی؛ به گش��تی کۆمه ڵگ��ه ی مه ده نی، چه م��ک و مانای ژیانی

کۆمه اڵیه تی له شاردا )شارستانی( ده گه یه نێ.

ئه م چه مکه له پانتایی مێژوودا هێندێک جار به شێوه ی کرده وه و ئه غڵه ب جارانیش به ش��ێوه ی تیۆری که ڵکی لێ وه رگی��راوه و پێناس��ه گه لێکی زۆری لێ خراوه ته ڕوو، که هه ر کامیان پێگه ی تایبه تی خۆیان هه یه ، به اڵم به شێوه یه کی بڕاوه ناکرێ له جێدابوونی هه موویان په سند بکرێ؛ چونکه له الیه ک��ه وه به رباڵویی ئه م چه مکه و ئ��ه وه ی له ژێر ئه م سه یوانه دا جێی ده بێته وه نێوه رۆکه که ی ئاڵۆز و پێچه اڵوپێچ کردووه و له الیه کی تریش��ه وه له زۆربه ی پێناس��ه کانی زانای��ان و بیرمه نداندا، بێالیه نییه کی ئه وتوی نه پارێزراوه ؛ ته نانه ت ده کرێ بڵێین له وه رگێڕان و پێناسه ی ئه م چه مکه دا

به شێوه ی ئایدیالۆژی هه ڵسوکه وت کراوه . سه ره ڕای هه مووی ئه مانه ش ناکرێ له ڕاستیی کۆمه ڵێک له و پێناس��انه چاوپۆشی بکرێ، بۆ نموونه ئه و پێناسه یه ی که )محه مه دهادی مه عڕه فه ت( له وتارێکدا له ژێر سه رناوی "دین و کۆمه ڵگه ی مه ده نی" له ڕۆژنامه ی )اعتماد(دا باڵوی کردۆت��ه وه ، النیکه م له ڕوانگه ی نووس��ه ری ئه م وتاره وه خاوه نی هه ر دوو تایبه تمه ندیی گشتگیری و بێ به رهه ڵستییه:"کۆمه ڵگه ی مه ده نی، بریتییه له کۆمه ڵێک مه کۆی کارا و ڕێکخراوه ی پیش��ه یی، کۆمه اڵیه تی و سیاسیی قانوونی و س��ه ربه خۆ که ڕوانگه کانی ئه ندامانی کۆمه ڵگه بۆ نیزامی سیاس��یی حاکم ده خه نه ڕوو و ده ب��ن به پردی پێوه ندیی نێوان ده وڵه ت و خه ڵک. ئه و مه کۆیانه گه ره نتیی جێکه وتنی ئ��ازادی و به رباڵوبوون��ه وه ی به ش��داریی خه ڵکن، که له کۆنتڕۆڵی ده سه اڵتی سه ره ڕۆدا ڕۆڵی بنه ڕه تی ده گێڕن." به بۆچوون��ی زانایان، چه مکی کۆمه ڵگه ی مه ده نی له درێژایی مێژوودا، به س��ێ قۆناغ و له س��ێ بیچمی جۆراوجۆردا

نموونه ی به رچاوی له خۆ گرتووه :

*‌‌قۆناغی‌پێش‌ده‌وڵه‌تپێش په یدابوونی ده وڵ��ه ت و دوای به دیهاتنی کۆمه ڵگه س��ه ره تایییه کان ت��ا س��ه ده کانی نێوه ڕاس��ت، کۆمه ڵه مرۆڤیی��ه کان و ئه نجومه ن��ی جۆرواج��ۆری دابینکردنی ئاس��ایش و نه زم و پێوه ندییه جۆراوج��ۆره کان له ئارادا

هه بوون.

*‌قۆناغی‌به‌رانبه‌ریی‌له‌گه‌ڵ‌ده‌وڵه‌تئه م سه رده مه که دوای ڕێنێسانس و پێش سه رده می مۆدێ��ڕن له خۆ ده گ��رێ، تێی��دا کۆمه ڵگ��ه ی مه ده نی


هاوس��ه نگیی به ستێنی ده س��ه اڵتی کۆمه اڵیه تییه و ئه و ده س��ه اڵته ، هه لی بیچمگریی گرووپه کۆمه اڵیه تییه کانی ڕه خس��اند و کۆمه ڵگه ی مه ده نی ل��ه به رانبه ر ده وڵه تدا

قوت کرده وه .

*‌قۆناغی‌دوای‌ده‌وڵه‌تپ��اش س��ه رده می مۆدیڕن ت��ا ئه مڕۆ؛ ئ��ه م قۆناغه ی کۆمه ڵگ��ه ی مه ده ن��ی له خۆرئاوا دروس��ت ب��ووه که له س��ۆنگه یه وه کۆمه ڵگه یه کی بێ بااڵده ستی به دیهات، یانی کۆمه ڵگه ی مه ده نی مه یدانێکه که ش��ه ڕه کان و کاردانه وه ئابووری، کۆمه اڵیه تی، باوه ڕمه ندی و ئایینزایییه کان له وڕا

سه ر هه ڵده ده ن.

به‌اڵم‌دیموکراسی:زاراوه ی دیموکراس��ی ل��ه دوو وش��ه ی یۆنان��ی )Demos( پێکهاتووه ، که دێمۆس Kratia و Demosبه مانای عه وام )خه ڵک( و کڕاتیا )Kratia( به مانای حوکمڕان��ی و فه رمانڕه وایییه ، ک��ه پێکه ڵه ی ئه و دوو وشه یه مانای حکوومه تی خه ڵک و فه رمانڕه وایی خه لک

ده گه یه نێ. دیموكراس��ی جۆرێ��ک حکوومه ته که تێی��دا خه ڵک به شێوه ی ڕاسته وخۆ )دیموکراسیی ڕاسته وخۆ( یا له ڕێگای نوێنه ره کانیانه وه )دیموکراس��ی ناڕاس��ته وخۆ( له بڕیاره

گشتییه کانی ده وڵه تدا به شداری ده که ن. ڕه نگه به بره وترین پێناس��ه ی دیموکراسی ئه و پێناسه یه بێ که سه رۆک لینکۆڵن له نێوان یه کێک له شه ڕه نێوخۆیییه سامداره کاندا که بۆ پاراستنی ویالیه ته یه کگرتووه کان له گۆڕێ��دا بوو، ل��ه کۆتای��ی وتارێکی پڕخرۆش��دا گوتی: "حکوومه ت��ی خه ڵک، له الیه ن خه ڵک��ه وه و بۆ خه ڵک". له

نیزامی دیموکراتدا، حکوومه تی ڕه ها هی خه ڵکه . پێشینه ی دیموکراس��ی ده گه ڕێته وه بۆ فیلسووفه کانی پێش زایین که بۆ یه که مین جار تیۆریسیه ن و دامه زرێنه ری ئه و ڕێسایه بوون. له پانتای مێژوودا ڕووبه ڕووبوونه وه کان له گه ڵ دیموکراس��یدا ج��وداواز ب��وون؛ هێندێکیان پێیان وابووه که ڕێسایه کی به که ڵک نه هاتووه و ده بێ له نێو ببرێ، هێندێک پێیان وابووه که به که ڵکترین و کاریگه رترین ڕێسای سیاس��ییه و هێندێکی��ش به پێی به س��تێنی کولتووری و

کۆمه اڵیه تی ڕه تیان کردۆته وه )حکوومه تی ئیسالمی(.

2. کاره تایبه تییه کان��ی کۆمه ڵگ��ه ی مه ده نی و دیموکراسی

هه موو چه مکێکی سیاس��ی و کۆمه اڵیه تی و فه لسه فی خاوه نی ڕه هه ند و کاری تایبه ت به خۆیه تی، که ناس��ینی وردتری ئه و چه مکه ، پێویس��تیی ب��ه لێتوێژینه وه ی قووڵی

ڕه هه نده کان و کاره تایبه تییه کانیه تی.ل��ه یه که می��ن هه ن��گاوی وه ڕاس��تگه ڕانی کۆمه ڵگه ی مه ده نیدا پێویس��ته ک��ه یه کێتییه تایبه ت��ی و ڕێکخراوه سه ربه خۆکان که هه وێنی س��ه ره کی کۆمه ڵگه ی مه ده نین، به شێوه ی خۆڕس��ک و هه ڵقواڵو له نێو دڵی کۆمه ڵگه دا به پێی پێداویس��تییه کانی خه ڵک سه ر هه ڵبده ن؛ ئه گه ر بێتوو ئه و ڕێکخراوانه یا ئه و یه کێتیانه ڕواڵه تی بن یا هه ر له به ر جێبه جێکردنی پڕۆژه ی کورت مه ودا پێکهاتبن له ڕاس��تیدا ده بێ هه ر ل��ه ڕۆژی له دایکبوونیانه وه ش��ینی مردنیان بگێڕی��ن، وه کوو ئه و ئه زموونه تاڵه ی که له ئه فغانس��تان

هه ستی پێ ده کرێ. له هه ن��گاوی دووه م��دا ده بێ بزانین که به س��تێنه کولتوورییه کان��ی ئه و چه مکه له توێژه کۆمه اڵیه تییه کانی ئه و کۆمه ڵگه ی��ه دا وه به رچاو ده که ون یا نا؛ کۆمه ڵێک له لێکۆڵه ران��ی ئه فغان که له وه ڕاس��تگه ڕانی کۆمه ڵگه ی مه ده نی له ئه فغانستان ناهومێد بوون پێداگری له سه ر ئ��ه و خاڵه ده که ن ک��ه "نامه ده نیبوونی کۆمه ڵگه ی ئێمه " بووه ته به ربه س��تی گه ش��ه ی نیش��انه کانی کۆمه ڵگه ی مه ده نی له واڵته که دا؛ ئ��ه وه زۆر گرینگه که کۆمه ڵگه ی مه ده نی ده بێ له ئاس��تێکی باش و که ش��ێکی شیاودا

گه شه بکات. به گشتی تایبه تمه ندییه کانی کۆمه ڵگه ی مه ده نی بریتین له : که سێتی و پارێزرانی شوناسی تاکه که سی، دامه زرانی ش��ار به ئه ندامه ت��ی تاکه کانه وه ، ئاوه زمه ن��دی، فره یی، ڕکه به رایه تی، ڕه س��انایه تیی قان��وون و قانوونخوازی له بازنه ی گرێبه س��تی کۆمه اڵیه تیدا، به شداریی هاوواڵتیان، پارێزرانی ماف و ئازادیی هاوواڵتیان، به رابه ری له به رانبه ر قانووندا، کارکه ریی ده وڵه ت ن��ه ک خاوه نکاریی ده وڵه ت. ئ��ه م تایبه تمه ندییانه ب��ه زاتی کۆمه ڵگ��ه ی مه ده نی دێنه

ئه ژمار.لێره دا ده گه ین به بابه تی س��ه ره کی به ر باسه که مان؛ ئ��ه و تایبه تمه ندییانه ی که له س��ه ره وه ب��ۆ کۆمه ڵگه ی مه ده نی باس��مان کردن، له ڕاس��تیدا به بێ به ستێنێکی


یاریده ری سیاس��ی له کۆمه ڵگه دا ب��واری به دیهاتن یا گه شه یان نالوێ.

دیموکراس��ی هه ر ل��ه بناغه وه بنچین��ه ی کۆمه ڵگه ی مه ده ن��ی پێک دێنێ، ک��ه هاوکات به گوڕترین پش��تیوانی کۆمه ڵگه ی مه ده نیش��ه ؛ چونکه گه یش��تن ب��ه کۆمه ڵگه ی مه ده نی پێویستیی به نێوه ندسڕینه وه هه یه ، ده بێ ده سه اڵتی سیاس��یی هه ڵبژاردن بێته ئاراوه ، ده بێ بواری ده ربڕینی ئازاد و باڵوکردنه وه ی ئازادانه ی هزری تاک له کۆمه ڵگه دا هه بێ، ده ب��ێ دامه زرانی یه کێتیی��ه کان، ڕێکخراوه کان و یه کێتیی��ه پیش��ه یییه کان ل��ه ده ق��ی قانوون��ی بنه ڕه تی )ده ستوور( و دانراودا تۆمار بکرێ، ده بێ پاراستنی مافی مرۆڤایه تی��ی هاوواڵتیان له به رنام��ه ی کاری هه موواندا بکه وێته به ر سه رنج و... که له بنه ڕه تدا ئه مانه بنچینه کانی

نیزامی دیموکراسین. له پێناس��ه ی حکوومه تی دیموک��رات یا حکوومه تی داڕژاو له سه ر بناغه ی دیموکراسی، ئه م بابه ته به رچاوه ک��ه بیچمگریی کۆمه ڵگ��ه له کۆمه ڵگ��ه ی مه ده نیدا له خواره وه یه و له کۆمه ڵگه ی نامه ده نیدا له سه ره وه یه . له کۆمه ڵگ��ه ی مه ده نیدا خه ڵک چاره ن��ووس و ئیختیاری خۆیان له ده ستی خۆیاندایه ، خه ڵک ده سه اڵت و ئیراده ی خۆیان به حکوومه ت ده س��پێرن بۆ ئه وه ی حکوومه ت به نوێنه رایه تیی خه ڵک، ئیداره ی گش��تیی نیزام له ئه ستۆ بگرێ��ت. خه ڵ��ک چاودێ��ری ک��رده وه ی حکوومه تن و حکوومه تیش له خزم��ه ت خه ڵکدایه ، حکوومه ت مه کۆی خه ڵکیی��ه و خه ڵک، ت��ه وه ری حکوومه ت��ن، ئه مه یانی

کۆمه ڵگه ی مه ده نی.

3. پێکه ڵه ی لێکهه ڵنه بڕی کۆمه ڵگه ی مه ده نی و دیموکراسی

ئه گه ر ویستبێتمان به شێوه ی بڕاوه به ستێنی گوورانی کۆمه ڵگه ی مه ده نی له نیزامه سیاس��ییه کانی تری وه کوو نیزام��ی تۆتالیتێ��ر، پاش��ایه تی، دین��ی و ئه وانه دا ڕه ت بکه ینه وه ، ش��کی تێدا نییه ئه گه ر کارێک��ی نه فامانه مان نه کردب��ێ، کارێکی دروس��تیش نییه ؛ چونک��ه ئه زموونی هه بوونی ئه و نیزامانه له واڵتانی دنیادا پیش��انی داوه، که ح��زووری کۆمه ڵگ��ه ی مه ده نی که م ت��ا زۆر ته نانه ت له ملهوڕترین و سه ره ڕۆترین نیزامه سیاسییه کانیشدا ئه گه ر

به رچاویش نه بووه ، النیکه م به رهه س��ت بووه و ئه گه ر له و جۆره نیزامانه دا که ش��ی گه شه ش��یان نه بووبێ، النیکه م حاش��ا له دامه زران و بزووتنه وه ی ئاقاڵنه و هه س��تیار و ش��ێوازمه ندیان ناکرێ؛ به اڵم به ش��ێوه ی ڕێژه یی شیاوی

به راورد نین. نیزامی دیموکراسی به تایبه تمه ندییه بێ وێنه کانییه وه له تیۆریدا، ئاوه زمه ندترین نیزامه بۆ گه شه ی کۆمه ڵگه ی مه ده نی، له ڕاستیدا به بوێرییه وه ده توانین بڵێین که ئه و دووانه له په نا یه کتردا هه م زیاتر گه ش��ه ده که ن و هه م بۆ نیزامی سیاس��ی و کولت��ووری کۆمه ڵگه کانیش پتر ده بن به یاریده ده ر؛ چونکه چاکس��ازیی دیموکراتیک، بواری به دیهاتنی کولتووری مه ده نی، ده ستپێش��خه ری، وی��ژدان، هاوپێوه ن��دی و ئه خالق ده ڕه خس��ێنێ. به و ئه ندازه ی��ه ی ک��ه توخمه کانی کۆمه ڵگ��ه ی مه ده نی و ئه خالقی سیاس��یی ئه و به هێز بێ، ده سه اڵتی ڕه های ده وڵه ت که م ده بێته وه و ئه مه ش بنچینه ییترین ش��وێنی

سه رهه ڵدانی دیموکراسییه . که واته له ئاکامدا لێمان ڕوون ده بێته وه ، که باشتر وایه ئه و دوو تێکهااڵویی لێکهه ڵنه بڕاوه له یه کتر جودا نه که ینه وه ، چونکه لێکهه اڵواردنیان ده بێته هۆی چه مینه وه و به ستوویی و ته نان��ه ت مه رگی یه کتر، هه ر وه کوو چۆن پێکه وه بوونیان

ده بێ به هۆی گه شه و به رزبوونه وه ی یه کتر.

ژێده‌ره‌کان:١. رامین جهانبلگو، مجله ی گفتگو )سیر تکوین فلسفی

جامعه ی مدنی( صفحه ی ٨6 – 97 ٢. کمیس��یون مستقل انتخابات، انتخابات و دولتداری،

چاپ اول، نشر ١3٨7 صفحه ی ١١ – ١3 3. ملوین یوروفس��کی ، دموکراس��ی، نش��ر باشگاه اندیشه، سال ١3٨4 ، صفحه ی اول و سایت های انترنتی

زیر:http://www.aftab.ir/ http://www.sharghian.com http://www.aftab.ir

http://afghanistantoday.org :سه‌رچاوه‌‌‌


هه ڵبژاردنی دادپه روه رانه و ئازاد چه مکێک��ی نێونه ته وه ییی��ه و ل��ه ڕوانگ��ه ی جۆراوج��ۆره وه باس و لێدوانی له س��ه ر ده کرێت. ماسیمۆ ئه نستیتووتی نوێنه ری تۆماس��ۆلی نێونه ته وه ی��ی ب��ۆ دیموکراس��ی و نه ته وه ل��ه هه ڵبژاردن یارمه تی��ی یه کگرتووه کان، له و باره یه وه ده ڵێت: هه ڵبژاردن��ی دادپه روه رانه و ئازاد وه ک��و کۆاڵنێکه بۆ گواس��تنه وه ی ده سه اڵت به شێوه یه کی دیموکراتی. زۆر گرینگ��ه که ئێم��ه جه خت له بکه ینه وه ، وش��ه که وردی مان��ای

چونکه وش��ه کان ده توانن ناوه ڕۆکی خۆیان له ده س��ت بده ن، کاتێک تێگه یشتنێکی دروستیان لێی نه کرێت.

وات��ای هه ڵبژاردن��ی دادپه روه رانه و ئ��ازاد له بنه ما س��ه ره کییه کانی ڕه وتێکی دیموکراتیکه . ئه گه ر هه لبژاردن به شێوه یه کی ته واو و بێخه وش به ڕێوه نه چێت، دادپه روه رانه و ئازاد نیی��ه . بۆ ئه و چه ش��نه هه ڵبژاردنه پێنج چه مکی سه ره کی پێویستن؛ یه که میان. کۆمه ڵێک پێودانگن که ده بێت به گوێ��ره ی زنجیره یه ک پێوه ری دیموکراتی قبووڵ کرابن،

له دوای ئه ودا پێویسته چوارچێوه یه کی یاسایی هه بێت. ئه و چوارچێوه یاسایییه ده بێ هاوسه نگیی هێزه کان له پێکهات��ه ی دامه زراوه کان��ی حكوومه ت��دا دابی��ن بکات. هاوکاتیش پێویستی به ژماره یه ک میکانیزمی پشتیوانیکردن هه یه . ئ��ه و میکانیزم��ه یارمه تیده ره ، چاودێری به س��ه ر هه ڵبژاردن��ه کان ل��ه الیه ن دام��ه زراوه س��ه ربه خۆکان،

کۆمه ڵگه ی مه ده نی و ڕاگه یاندنی ئازاد ده گرێته وه .

ل��ه الیه ک��ی تریش��ه وه ، پێویس��تمان به دام��ه زراوه مه ده نییه کان هه یه بۆ ئه و چه شنه هه ڵبژاردنه . له کۆتاییدا پێویسته تا به ڕێوه به رانی هه ڵبژاردن، دادپه روه ر، شه فاف و س��ه ربه خۆ بن، له ب��ه ر ئه وه ته نیا بوونی یاس��ایه ک و

ڕێوشوێنێک بۆ ئه م کاره به س نییه .ئ��ه و ڕه وته ی که ئه مڕۆ س��نووری واڵتێکی به زاندوو و وه کو پرسێکی نێونه ته وه یی له گۆڕێدایه ، تا ئه و جێگه یه که ل��ه به یاننام��ه ی جیهانی��ی ماف��ی م��رۆڤ و یه کێک له په یماننامه کانی نه ت��ه وه یه کگرتووه کان، په یماننامه ی مافه مه ده نی و سیاس��ییه کاندا باس��ی لێوه ده کات، )ده بێ( و

)نابی(یه کانیشی بۆ ئه م کاره گه اڵڵه کردووه .به پێی مادده ی ٢5ی ئه و په یماننامه یه ، گشت هاوواڵتیان به بێ هیچ هه اڵواردنێک ده بێ له کاروباری گشتیی واڵت، جا چ به ش��ێوه یه کی ڕاس��ته وخۆ ی��ان به ڕێگ��ه ی نوێنه ره هه ڵبژێردراوه کانیانه وه به شدار بن، هه روه ها ده بێ بتوانن له

"هه ڵبژاردنی ئازاد" چییه و چۆن به ڕێوه ده چێت؟

*‌و:‌زاگرۆس‌ئه‌لند


هه ڵبژاردنی خولی و له سه ر بنه مای پێودانگه نێونه ته وه یییه کان که ئازادیی ڕاده ربڕین دابین ده کات، به شداری بکه ن.

بیل س��وئێمی به ڕێوه به ری دام��ه زراوه ی نێونه ته وه ییی سیس��ته مه کانی هه لبژاردن له واش��نگتۆن سه باره ت به نێونه ته وه ییبوونی هه ڵبژاردن ده ڵێت: من له سه ر ئه و بڕوایه م که هه ڵبژاردن پرس��ێکی نه ته وه ی��ی و نێونه ته وه یییه و له هه م��ان کات��دا، هه ڵبژاردن ل��ه هه ر واڵتێک��دا بابه تێکی نێونه ته وه ییشه . هه ڵبژاردن کاتێکه که کۆمه ڵگه یه ک خاوه نی توانا و بوێرییه تا به ڕێگه ی هه ڵبژاردنه وه خۆی به جیهانیان بناس��ێنێت. هه روه ها س��ه رده می هه ڵبژاردن کاتێکه که کۆمه ڵگه یه ک له هه موو کاتێکدا کراوه تره ، جا چ له به رامبه ر

هاوواڵتیان و چ له به رامبه ر کۆمه ڵگه ی نێونه ته وه ییدا. ماسیمۆ تۆماس��ۆلی له و باریه وه ده ڵێت: له ڕابردوودا، زۆرتر چڕیی له سه ر ڕۆژی هه ڵبژاردن یا کاتی هه ڵبژاردن ده کرا. ش��ێوه یه ک له سیسته مه سیاس��ییه کان درێژه به ژیان��ی خۆی��ان ده ده ن، ئ��ه وه ش ئ��ه وه ده رده خات، که هه ڵبژاردن له بۆشایییه کی سیاسیدا به ڕێوه ناچێت. ئه وه ی ک��ه ل��ه بواره کان��ی ت��ری سیاس��ه تدا ڕوو ده ده ن، بۆ

هه ڵبژاردنێکی دادپه روه رانه و ئازاد گرینگن. بێشک ئه وه ی که له ڕۆژه کانی پێش و دوای هه ڵبژاردن ڕووده ده ن، هه ر به و ڕاده یه گرینگه . له کۆتاییدا بۆ به رگرتن له که ڵکوه رگرتنی خراپ له و ڕه ته سیاسییه و ده ستتێوه ردان ل��ه هه ڵبژاردن، ده بێ ت��ه واوی پرۆس��ه ی هه ڵبژاردن له واڵتێکدا بێ که موکورتی بێت، ته نیا ئه وه نییه که له ڕۆژی هه ڵبژاردندا پابه ندی یاس��اکان بین. گه رچی س��ه رده می به ڕێوه بردن��ی هه ڵبژاردنیش یه کێکه ل��ه نیگه رانییه کانی کۆمه ڵگ��ه ی نێونه ته وه ی��ی. له ب��ه ر ئه وه یه ک��ه زۆربه ی ده وڵه ته کان، چاودێره نێونه ته وه یییه کان بانگهێشت ده که ن

تا چاودێری به سه ر ڕه وتی هه ڵبژاردندا بکه ن.ماسیمۆ تۆماسۆلی نوێنه ری ئه نستیتووتی نێونه ته وه یی بۆ دیموکراسی و یارمه تیی هه ڵبژاردن له نه ته وه یه کگرتووه کان، گرینگیی چاودێره نێونه ته وه ییه کان به مشێوه یه باس ده کات: له بواری چاودێری به س��ه ر هه ڵبژاردندا دوو بابه تی گرینگ هه ن. یه کێک پرسی چاودێره نێونه ته وه یییه کانه که کۆمه ڵێک پێوه ر بۆ ش��ێوه ی کاری ئه وان هه یه و ده بێ له سه ر بنه مای ئه و کاره کانی��ان به ڕێوه به رن و، ئه و بنه مایه ش له س��اڵی

٢٠٠٠ له نه ته وه یه کگرتووه کاندا په سند کرا.ئ��ه و بنه مایان��ه ش ل��ه الی��ه ن هه ندێ��ک ڕێکخراوی

ناوچه ییش��ه وه واژۆ ک��ران، به اڵم له ب��واری چاودێریدا گرووپی دووه میش هه ن، ئه وی��ش ڕێکخراوی هاوواڵتیانی ناوخۆی ه��ه ر واڵتێکن و ئه و ڕێکخراوانه ش ده ورێکی زۆر گرینگی��ان له ڕه وتی ده ستاوده س��تکردنی دیموکراتیانه ی

ده سه اڵت له واڵته کاندا هه یه .له سالی ١9٨6دا بزووتنه وه ی نه ته وه ییی هاوواڵتیان بۆ هه ڵبژاردنی ئازاد له فیلیپیندا کۆتایی به حکوومه تی نیزامی ئه و واڵته هێنا. بۆ ئه و ڕێکخراوه نێوخۆیییانه ش کارکردی دی��اری کراو و یه کگرتوو له بواری نێونه ته وه ییدا هه یه . به ڕای من ئه و دوو چه مکی چاودێریی ده بێت له ئاڕاس��ته ی به ڕێوه بردن��ی هه ڵبژاردنی دادپه روه ران��ه و ئازاددا بێت. بێش��ک بۆ ئه و چه ش��نه چاودێرییانه به رهه ڵس��تکارانی جددیش هه ن و هه ندێک له ده وڵه ته کان، ئه و چاودێرییانه به

ده ستتێوه ردان له کاروباری ناوخۆی خۆیان ده زانن.بیل سوئێمی سه باره ت به ده وری چاودێره نێونه ته وه یییه کان ده ڵێت: من تا ئێستا چوار جار ده وری چاودێری نێونه ته وه ییم بینیوه . یه که مین جار له س��اڵی ١9٨6 ل��ه فیلیپیندا بوو و ئه زموون��ی نیش��انیدا، ئه و کۆمه ڵگه یانه ی که ش��تێکیان بۆ شاردنه وه هه یه ، تێده کۆشن دژایه تیی چاودێره نێونه ته وه یی و دامه زراوه ناوخۆیییه س��ه ربه خۆکان بک��ه ن. له به ر ئه وه بابه تی هه ڵبژاردن��ی دادپه روه رانه و ئازاد هه روا یه کێک له

باس گرینگه کانی بواری نێونه ته وه یی ده مێنێته وه .له ساڵی رابردوودا، گرووپێکی پایه به رز به سه رۆکایه تیی کووفی عه ننان سه رۆکی پێشووی نه ته وه یه کگرتووه کان به ناوی کۆمسیۆنی جیهانی ڕاپۆرتێکی ئاماده کردبوو و تێیدا هاتووه : له س��اڵی ٢٠٠٠ه وه تا ئیستا )٢٠١3( جیا له ١١ واڵت، له گش��تیاندا هه ڵبژاردن به ڕێوه چ��وو. له هه ندێک واڵتدا هه ڵبژاردن به پێی پێوه ری نێونه ته وه یی به ڕێوه چوون،

له هه ندێکی تردا که موکورتی به رچاو بووه .سه باره ت به هه ڵبژاردنی بێخه وش، ماسیمۆ تۆماسۆلی نوێن��ه ری ئه نس��تیتووتی نێونه ته وه یی بۆ دیموکراس��ی و یارمه تی��ی هه ڵبژاردن له نه ته وه یه کگرتووه کان ده ڵێت: "به بڕوای من له وه به دواوه هه ڵبژاردنی بێخه وش ده بێته یه کێک له گرینگترین پرس��ه کان، که بۆ پالن��ی په ره پێدان دوای س��اڵی ٢٠١5 ده که وێته به ر باس و لێدوان. ئه و به رنامه یه له دوو س��اڵی داهاتوودا، یه کێک له گرینگترین بابه ته کان

ده بێت له نه ته وه یه کگرتووه کاندا."http://www.radiofarda.com :سه‌رچاوه‌


ل��ه ١7 تا ١9ی مانگی ش��ه ش، به به شداریی زیاتر له ٢ هه زار سیاسه توان، ل��ه ڕۆژنام��ه وان و ئابوورین��اس سه رانس��ه ری جیهان، له )کۆنفرانسی جیهانی��ی ڕاگه یاندنه کان( له ئه ڵمانیادا به ش��دار بوون. چوار بابه تی سه ره کی )داهات��ووی گه ش��ه کردن، ئاب��ووری، بایه خ��ه کان و ڕاگه یاندن( ته وه ری ئه و

کۆنفرانسه یان پێکهێنا.گش��تیی به ڕێوه به ری بێترمه ن، ئێریک ده نگی ئه ڵمان و به رپرسی ئه و کۆنفرانسه جیهانی��ی "کۆنفرانس��ی ده ڵێ��ت: ڕاگه یاندن��ه کان، گۆڕه پان��ی کۆبوونه وه ی که سانێکه که خاوه نی پسپۆریی تایبه تن." جێی ئاماژه یه ، ئه وه شه شه مین کۆنفرانسی س��ااڵنه ی جیهانیی ڕاگه یاندنه کان که له شاری بێرلێنی ئه ڵمانیادا به ڕێوه ده چێت. بۆ ئه و کۆنفرانس��ه سێ ڕۆژه یه ، زیاتر له 5٠ باب��ه ت له به رچاو گیراب��وون و زیاتر له ٢ هه زار که س ب��اس و لێدوانیان له باره یه وه

کرد.ڕاگه یاندنه کانی ڕاپۆرتی به گوێره ی جیهانی��ی کۆنفرانس��ی ئه ڵمانی��ا، ڕاگه یاندنه کان، ئه مساڵیش شوێنێکه بۆ به ش��داربووانی واڵتانی جواروجۆر و، ئ��ه وان خوازی��اری ئه وه ن ک��ه له گه ڵ که س��انی ت��ردا یه کتر بناس��ن و ئه و ئاواته یان هه یه ، که ئاڕاسته ی جیهان بۆ

ئه وه بگ��ۆڕن، تا ژیانی باش��تری تێدا به دی بێت."

س��ه باره ت به ده وری ڕاگه یاندنه کان په یامنێران��ی "ده وری هات��ووه : له واڵتانی جۆراوجۆردا ڕاگه یاندنه کان زه حمه ت��ه . ئه وان له الی��ه ک ده بێت له پانتاییی گش��تیدا ڕۆش��نگه ری به ڕێوه و، هه س��تیاریی ڕای گش��تی بب��ه ن س��ه باره ت ب��ه پرس��ه گرینگ��ه کان بورووژێنن و له الیه کی تریشه وه ، ده بێ که موکورتییه کانی ڕاگه یاندنیش به ڕای گش��تی بگه یێنن، هه روه ه��ا داواکاری ئه وه ش بن، که یاریکه ره سیاس��ییه کان واڵم��ده ر ب��ن. ل��ه و واڵتان��ه ی ک��ه و نیی��ه سیاس��ییان س��ه قامگیریی بارودۆخێکی ناله باری ئابوورییان هه یه ، ب��واری ڕاگه یاندن ده ورێکی چاالکانی

گرینگیان هه یه ."یه کێک له میوانه کانی ئه و کۆنفرانسه ، گی��دۆ وێس��ترۆلێ وه زی��ری ده ره وه ی

ئه ڵمانی��ا ب��وو. ئه و له باسی خۆیدا قسه کانی "زۆربه ی ک��رد: ل��ه وه واڵتانی له دۆخی گه شه و په ره گرتن��دا گله یییان له وه هه یه ، که ڕاگه یاندنه نێ��ونه ته وه ییی��ه کان سه رنجیان ناخه نه سه ر

ل��ه و، ئ��ه وان کێش��ه ی و پ��رس ڕاپۆرته کانیشیاندا باس له پێشکه وتن و ئه و ده رفه تانه ی که بۆ ئه وان ڕه خساوه ، ئه ڵمانیا ده ره وه ی وه زی��ری ناک��ه ن." س��ه باره ت به "به هاری عه ره بی" گوتی: "ڕاپه ڕین��ی خه ڵک له واڵته عه ره بییه کان جه خت��ی له وه ک��ردووه ، ک��ه گه نجان سه باره ت به چاره نووسی خۆیان بێالیه ن نین. له به ر ئ��ه وه بوونی ڕاگه یاندنه کان ل��ه و ده ڤه ره دا گرینگ��ه و، ده توانێت له ده وری زانیاریدا ده ستاوده س��تکردنی

گرینگیان هه بێت."ئێری��ک بێترمه ن به ڕێوه به ری گش��تیی ده نگ��ی ئه ڵمان س��ه باره ت ب��ه ده ور و گرینگی��ی ڕاگه یاندنه کان ئه وه ی ڕاگه یاند: جیهانی��ی کۆنفرانس��ی "هی��وادارم گرینگی��ی توانیبێت��ی ڕاگه یاندن��ه کان ڕاگه یاندن��ه کان و ڕۆژنامه وان��ان وه ک��و گوێزه ره وه ی زانیاری که له سه رانسه ری جیهاندا ده ستاوده ست ده کرێت، ببینێت."

كؤنفرانسي جيهانييِراطةياندنةكان

*‌و:‌گ.‌ه�


ڕۆژی یه كشه ممه )٢٠١3/6/3٠( کرواتیا بوو بیست و هه ش��ته مین واڵتی ئه ندام له یه كێت��ی ئه ورووپادا . دوای ده س��اڵ گفتوگۆی چڕوپڕ، ل��ه كۆتاییدا توانی یه كێت��ی ئه و رووپا ڕازی بكات، كه ببێت به ئه ندام له و یه كێتیی��ه دا ، ب��ه اڵم یه كێت��ی ئه ورووپ��ا داواكاریی

چاكسازی زیاتر له و واڵته ده کات.مارتین ش��ۆلتس، س��ه رۆكی په رله مانی ئه ورووپا له رۆژی 3٠ی مانگی ش��ه ش ب��ه ش��وبهاندنی یه كێتیی ئه ورووپا ب��ه خێزانێك، وت��ی: "فراوانكردنی ئه ندامانی خێزان كارێكی باش��ه به تایبه ت كاتێ��ك كه ئه ندامانی خێزانێك خۆیان له پرۆسه كانی دیموكراسی ، دادپه روه ری و ده سه اڵتی یاسادا به ڵێنده ر بزانن." سه رۆكی په رله مانی ئه ورووپا ئه مه ش��ی دووپات كرده وه : "بوون به ئه ندام له یه كێتی��ی ئه ورووپ��ا ناتوانێ��ت به ته نیای��ی كۆتایی به

قه یرانه كان��ی ئ��ه م واڵته بێنێ��ت." بۆی��ه داواکاری بۆ چاکسازی له الیه ن ئه ورووپاوه له کرواتیا ئاڕاسته ی ئه و

واڵته کرایه وه .زیاتر له سه د كه س له ڕابه رانی یه كێتیی ئه ورووپا و زۆر ل��ه س��ه ركرده و س��ه رۆكوه زیرانی واڵتانی ئه ن��دام ل��ه یه كێتی��ی ئه ورووپا، به ش��دارییان له ڕێوڕه س��می به ئه ندامبوونی کرواتیا له و یه كێتییه دا كرد. له كاتژمێر ١٢ی ش��ه و له )٢٠١3/6/3٠(دا، س��نووری نێ��وان واڵت��ی کرواتیا و س��ڵۆڤێنیا به

شێوه یه كی سه مبولیك البردرا.ئه نجێ��ال میركێ��ل س��ه رۆكوه زیری ئه ڵمانی��ا ل��ه ڕێوڕه س��مه که دا داوای له کرواتیا كرد تا به رده وام بێت له چاكس��ازییه كانی . به ڕای ئه نجێال میركێل، پێویسته کرواتیا چاكسازی له باره ی "ده سته به ركردنی پاراستنی

*‌ئاماده‌کردنی:‌له‌یال‌محه‌مه‌د‌ته‌ها

کۆماری‌كرواتیا‌بوو‌به‌بیست‌و‌هه‌شته‌مین‌واڵتی‌ئه‌ندام‌

له‌‌یه‌كێتی‌‌ئه‌ورووپادا


یاسایی و به ره نگاربوونه وه به دژی گه نده ڵیی ئیداری " به شێوه ی به رفراوان ئه نجام بدات.

کرواتیا‌واڵتێكی‌‌بچووك‌خاوه‌نی‌‌گرفتی‌گه‌وره‌

کرواتیا واڵتێكه ده كه وێته باشووری ناوه ندی ئه ورووپا كه پایته خته كه ی ش��اری زاگرێبه . ئه و واڵته له س��اڵی ١99١ی زایینی له یوگوس��اڵڤیای جاران جیا بوویه وه و سه ربه خۆیی خۆی ڕاگه یاند. ژماره ی دانیشتووانی ئه م واڵته 4 میلیون و 4٠٠ هه زار که سه و 93%ی خه ڵكی ئه و واڵته مه سیحین. کرواتیا دوای سڵۆڤێنیا دووه مین واڵته له یوگوس��اڵڤیای جاران، كه بوو ب��ه ئه ندام له یه كێتی

ئه ورووپادا.ئه و واڵته گرفت��ی ئابووریی زۆر له گه ڵ خۆیدا دێنێته ن��او ئه و یه كێتیی��ه . ئابووری و پیشه س��ازی ئه و واڵته زیانێك��ی زۆری پێكه وتووه و ژم��اره ی بێكاران زیادی خه ریك��ه كۆمه اڵیه تی��ی داهات��ی و، ك��ردووه لێكهه ڵده وه ش��ێته وه . کرواتیا دوای ڕۆمانیا و بولغاریا، س��ێیه مین واڵتی هه ژاره له یه كێتی ئه ورووپادا. زۆران میالنۆڤیچ سه رۆكوه زیری کرواتیا له )٢٠١3/6/٢9( له په رلمانی واڵته که یدا له باره ی بوون به ئه ندام له یه كێتی ئه ورووپ��ادا وت��ی: "ئێس��تا بواره كانی پێش��كه وتنی واڵته كه مان له ده س��تانی ئێمه دایه ." ئییوو یوس��پۆڤیچ

س��ه ركۆماری کرواتی��اش ئه مه ی دووپات ك��رد، كه به چوونی واڵته كه ی بۆ نێو یه كێتی ئه ورووپا قۆناغێكی نوێ

له پێشكه وتنی ئه و واڵته ده ست پێ ده كات.کرواتیا كه به ش��ێك بوو له یوگوساڵڤیای جاران، له ده یه ی 9٠ی زایینی گیرۆده ی شه ڕی باڵكان بوو و، دوای چه نده ها ساڵ هه وڵدان، له كۆتاییدا توانی ببێت به ئه ندام

له یه كێتی ئه ورووپادا.زۆران میالنۆڤیچ سه رۆكوه زیری کرواتیا له باره ی ئه و ڕێوڕه سمه وتی: "هه ر كه س له باره ی ئێمه شتێك بڵێت ئێوه پێویس��ته كه ئه مه بزان��ن، ئێمه واڵتێكین خه ڵكانم��ان خه ڵكانێك��ی مه نتیقین ك��ه نیگایه كی ماقووڵی��ان هه یه به رامبه ر ب��ه خۆیان، واڵته كه یان و ڕۆڵی واڵته كه یان له یه كێتی ئه ورووپا و جیهاندا." ئه م واڵته تا س��اڵی ٢٠١9-٢٠٢٠ نابێته ئه ندامی شێنگن و یه كه ی پاره ك��ه ی ناگۆڕدرێت. ئه و واڵته ڕێگایه كی س��ه خت و درێژی بۆ به ده ستهێنانی ئه ندامییه تی له

یه كێتی ئه ورووپادا بڕی .ب��ه وته ی په یامنیران، داواكاریی ئ��ه و واڵته بۆ بوون به ئه ن��دام له یه كێتی ئه ورووپا، ل��ه ژێر كاریگه رییه كانی واڵتانی ناوچه ی یۆرۆ، هه روه ها گرفته ئابوورییه کانی ئه م واڵته بووه . گه نده ڵی و مرۆڤكۆژییه كانی ئه نجامدراو له و واڵته تا ئێس��تاش یه كێك��ه له نیگه رانیی��ه گه وره كانی

هه ندێك له سه ركرده كانی یه كێتی ئه ورووپا.دوو ب��ه ش له س��ێ به ش��ی له واڵت��ه ئ��ه م دانیش��تووانی ڕاپرسییه ك كه له ساڵی ڕابردوودا ئه نج��ام درا، ڕه زامه ندیی خۆیان ب��ۆ ب��وون به ئه ندام ل��ه یه كێتی ئه ورووپادا ڕاگه یاند. ئه و واڵته به ڕووبه ری 56 ه��ه زار كیلۆمه تری ناوچه ی ده كه وێته چوارگۆش��ه باڵ��كان و ئایین��ی س��ه ره كییان فه رمییان زه مانی و مه سیحییه ت

كرۆاتییه .


چه ند هه لویستێن جودا

یا ئوسترالیا سه رۆكا وه زیرێن ب��ه رێ )جولی��ا جی��الرد( گوته مرۆڤه كێ تۆ توندره و كه س��ه كێ هش��كباوه ری بۆچی ل سعودییێ

بنه جه نابی!فه یسبووك و تویته ری په یامه كا س��ه رۆكا وه زیرێ��ن ئوس��ترالیا

ڤه گوهاست كو ره خنه كا دژوار ئاراسته ی كه سه كێ توندره و و هشكباوه ر دكه ت و دبێژتێ ماده م تو خودانێ ئه ڤێ هزرێی ئه رێ بۆچی تۆ ل سعودییێ یان پاكستانێ ناژی و ئاكنجی

نابی؟ )جولیا جیالرد( گوته كه سه كێ توندره و: )تۆ مروڤه كێ هش��كباوه ری بۆچی ل س��عودییێ بنه جه نابی! هون وار و وه التێ خۆ بجه دهێلن یێكو هون دبێژن خودای نه عمه تا خۆ یا لێباراندی و مشه خت دبنه ده وله تێن ب گوتنا هه وه جهێ س��ه رداچوونێ و غه زه بێ یه .. هون قه ستا ئه ڤان ده وله تان

دك��ه ن ژ پێخه مه ت��ێ ئازادییێ .. عه داله تێ .. خوشییێ .. چاڤدێرییا چڤاكی.. پاراستنا ساخله مییێ .. یاس��ایێ .. هه مبه ری وه كهه ڤییێ ده لیڤا كاری.. ئایینده یێ زارۆكێن خۆ.. ئازادییا ده ربرینێ ، كه واته ب رق و كین دگ��ه ل مه نه ئاخڤن... ئه و تش��تێ هه وه نه ی و پێتڤی مه پێشكه شی هه وه كر...

رێزێ ل مه بگرن یانژی ژ وه التێ مه باركه ن(.ه��ه ژی گوتنێ ی��ه گه له ك جاران كه س��ێن ته كفیری و توندره و قه س��تا ده وله تێن رۆژئاڤایێ علمانی میتۆد دكه ن پش��تی ژ وه التێن خۆ یێن ئه س��لی ب تومه تا په یوه ست ب تی��رۆرێ دهێنه ده رێخس��تن و س��ه قایێ ئازادییا ئه وان ده وله تان ب كه ی��س وه ردگرن و داخازێ ژ الیه نگرێن خۆ دكه ن ره ڤه ندێن وان ب بیانوویا س��ه رداچوون و خریانێ

بكوژن.

سه رۆكا وه زیرێن ئوسترالیا گوته كه سه كی

مریان لوبان بۆ بوته فلیقه : هه ره چاره سه رییا خۆ ل وه التێ خۆ بكه ، بۆچی دهێیه جه م مه ، ما مه سه ربه خۆیی نه دایه هه وه ؟

سه رۆكا به ره یێ نیشتمانییا فه ره نسی ژ راستا توندڕه و )مریان لوبان( هێرش كره سه ر چاره سه ریكرنا نه خوشییا س��ه رۆكێ جه زائی��رێ )عه بدولعه زی��ز بوته فلیق��ه ( ل خه س��ته خانا س��وپایی )فال دوگراس( ل فه ره سا و ل كه نالی )BFM( خو نه رازیك��ر و گۆت: )بۆچی تۆ بۆ چاره س��ه رییێ دهێی��ه وه التێ م��ه ، ئ��ه رێ ئه ڤه ئه و سه ربه خۆیی بوو یا هه وه ژ مه دخواست؟ هه ره وه التێ

خو ئاڤا بكه و چاره سه ریا خو لێبكه !(

ئاماده‌كرن‌و‌وه‌رگێران‌ژ‌عه‌ره‌بی‌و‌ئنگلیزی:‌‌ع.‌ی


)لوبان( ئه نداما په رله مانێ ئوروپییه هه ر ژ ساال ٢٠٠4، ل هه لبژارتنێن سه رۆكاتییا فه ره نسا ل ساال ٢٠١٢ شیا

رێژا ١4% یا ده نگان ب ده ستخۆڤه بینیت.هه روه سا ئه ندامێ پارتا راستا توندڕه و )جیلبار كوالر(، داخ��از ژ حكومه تا فه ره نس��ا ك��ر پاره ی��ێ تێچوونا چاره سه ریا )عه بدولعه زیز بوتفلیقه ( ل فه ره نسا ئاشكه را بكه ت. لدوڤ گوتنا وی مه زاختییێ چاره سه رییا سه روكێ جه زائی��ری ب درێژاهیا مه هه كێ گران لس��ه ر خه زینا وه زاره تا به رگرییا فه ره نسا رادوه ستیت، به ری پرسیار بكه ت ئه رێ كی دێ خه زینا ده وله تا فه ره نسا هه مبه ری مه زاختنا ئه ڤێ ئێش��ا )بوتفلیقه ( قه ره بوو كه ت، ده وله تا

جه زائیر یان سه روك )بوتفلیقه ( بخۆ، پرسیار كر ئه رێ حكومه تا وه التێ وی داخاز ژ جه زائیر كریه پارێ ئه ڤێ

مه زاختنێ ئه دا بكه ت؟!

وه زیرا ئیتالی )كینجــی(: ئه ز نه یا ره نگینم لێ شانازییێ دبه م ئه زا ره شم

ئێكه مین وه زیرا پیستره ش��ا ئه س��ل ئه فریكی د مێژوویا حكومه تێن ئیتالیادا به رسڤا كومه كا چكیێن ره گه زپه رستی و نه ژادپه رستی دده ت و دبێژیت ئه ز شانازیێ ب ره نگره شاتیا خۆ دب��ه م، داكوكیی��ێ دكه ت ك��و ئیتالیا ن��ه ده وله ته كا

ره گه زپه رسته و وه سفا )ره نگین( ی لسه رخۆ ره تدكه ت.)سیسیل كینجی(، كو ئێكه مین وه زیرا ره شه ل ئیتالیا، ل 4 مایو ٢٠١3 داخازكر كه س ب )ره نگینی( ئه وێ وه سف نه كه ت و گوت ئه ز نه یا دلگرانم هه مبه ری هێرشێن ره گه زپه رستی. د پرێس كونفرانس��ه كی دا راگه هاند )ل گه له ك جهان من گوهلێ بوویه ساخله تێ )ره نگینی( دده نه من... ئه ز نه یا ره نگینم ئه زا ره ش��م، یا گرنگترژی ئه وه ئه ز شانازییێ ب ره نگێ خۆ دبه م.

ئه ز دبێژمه هه وه ئه ز كونگولییا ئیتالییا ره شم(. )كینج��ی( ئاماژه كره رێكخراوێن چڤاكا س��یڤیل كو هێرش��ێن دژی وێ ریسوا كرینه و )لیتا( و وه زیرێن دیتر پش��ته ڤانییا وێ كرینه و گ��وت: )ئیتالیا ن��ه ده وله ته كا ره گه زپه رسته ، ته قالیدێن خۆ یێن مێڤاندارییێ و بخێرهاتنێ

هه ن��ه (. ئه و د وێ باوه رێدایه ك��و ئالییێن دژ ژ ئه نجامێ نه زانینێ په یدابووینه .

سه رۆكوه زیرێن ئیتالیا )ئه نریكۆ لیتا( خانما )كینج��ی( كو پزیش��كا چاڤان��ه و ره گ��ه زێ وێ بۆ )كۆم��ارا كونگو یا ) Merger- دیمۆكرات��ی( دزڤریت وه كو وه زیرا )یه كبووندامه زراند كو ئێكه ژ 7 وه زیرێن ژن د كابینا حكومه تا نوودا.)كینج��ی( ب رێكا س��ایتێن ئه لیكترونی كه ته به ر پێال چكی و س��ڤكاتییێ ژ ئالییێ راس��تره وێن توندره و، كو ب ساخله تێن ناشیرین وه كو )مه یمونكا كونگولی(. )زولو( و )ره ش��ا دژی ئیتالیا( هاته وه سفكرن. هه روه سا ژ ئالییێ ئه ن��دام په رله مانێ ئوروپی ژ پارت��ا )هه ڤبه ندا باكوور( یا الیه نگی��ر ب��و نامه ركه زیه ت��ێ )ماریۆ بورجیزی��ۆ(، كو هه ڤپه یمانێ س��ه رۆكوه زیران )س��یلڤیۆ بارلیسكونی( بوو س��ڤكاتی پێهاته كرن. )بورجیزیۆ( حكومه ت��ا هه ڤپه یمانا )لیت��ا( ب حكومه تا )بونجا بونجا( ناڤب��ر و ئاماژه كره )كینج��ی( و گوت ئه و نه به س بكێر وه زیراتییێ ناهێت، لێ

ئه و هه تا بكێر كابانیا مالێژی ناهێت.)كینج��ی( كۆمارا كونگو یا دیمۆكرات بۆ خوێندنا پزیشكی بجه هێالیه . گۆت: )ل ژییێ ١٨ سالییێ ئه ز بتنێ گه هشتمه

ئیتالیا و ئه ز باوه ر ناكه م ئه ز راده ستی ئاسته نگان ببم(. )كینج��ی( ب نیازه به رهه نگاریی��ا )هه ڤبه ندا باكوور( بكه ت داكو رێ بده ت ئه و زارۆكێن ژ دایكو بابێن مشه خت دبن ئێكسه ر ره گه زناما ئیتالێ بده نێ نه كو ژیێ وان بگه هته

١٨ سالییێ پاشان داخازا ره گه زنامێ بكه ن.


راستره وا نوو ل ئوروپا

گه ش��ه كرنا ره گه زپه رستییێ ل س��تادیۆم و یاریگه هێن ئیتالیا ژ روخسارێن توندره وییا سیاسی ل ئوروپا دهێت.

ل هاڤینا ٢٠١٢ رۆژناما )الریبوبلی��كا( لیبرالیا ئیتالی ڤه كولین��ه ك لدور )راس��تره وا تون��دره وا ئوروپی یا نوو( به الڤه كر، ڤه كولینێ گه ش��ه كرنا خێرا یا ئه ندامێن پارتێن راس��تره وێن توندره و دیاركر. هه رچه نده ئه ڤ جوره پارته ل چاڤ پارتێن ته قلیدی ده نگێن كێم بده ستخۆڤه دئینن، لێ ئ��ه و هزرێن یێن كو به رگرییێ ژێدكه ن بله ز ل كومه لگه هێن ئوروپی به الڤه دب��ن هه تا لده ف ده نگده رێن كو ل رابردوو ده نگێن خۆ ب��ۆ به رژه وه ندا پارتێن چه پ��ره وژی ددان. ژ ئالییێ خۆڤ��ه ، راپۆرتا كوما )ه��زرا به ریتانی دیموس - Think-Tank Demos( داكوكی كر كو )هه لویستێن ره گه زپه رس��تی دژی س��امیه تێ كو س��اخله ته كێ راستا توندره و بوو بوویه تش��ته كێ چوویی(، لێ ل ش��وینا ڤێ

هه روه كو راپۆرت دبێژیت: )به هایێن ره وشه نبیری و به هایێن هه مبه ر مه زنییا كۆچكرنێ و ئیسالما ئوروپی، مه ترسییه كا

ره وشه نبیرییه (.)هه ڤبه ندییا باكوور( ل ئیتالیا خۆ وه كو پارته كا راستا توندره و نیش��ان ناده ت، لێ خۆ وه كو پارته كا شه عبه وی و جودا پێناس��ه دك��ه ت. گوت��ارا وێ ب ئاوایه كێ تایبه ت داكوكییێ لسه ر )مه ترسیا توندره ویا ئیسالمی( دكه ت، كو ئه ڤه ژی گه فه بۆ )ژێرده س��تكرنا ئوروپ��ا(. )هه ڤبه ندییا باكوور( ره وشه كا جودایه ژ راستره وییا توندره وا ئوروپی، چونكی نه پارته كه ژ په راوێزكرنێ جودابوویه ، لێ پارته كه روله كێ م��ه زن د گه وهه رێ ژیانا سیاس��ی یا ئیتالیا ب درێژاهیی��ا چه ندین س��االنه دگێریت. هه روه س��ا ئه ڤێ هه ڤبه ندیێ پش��كداری د ه��ه ردوو حكومه تێن داویێ یێن

)سیلڤو برلسكونی( دا كرینه .

هه ماهه نگییا ئۆپزس��یۆنا دیمۆكراسی كو ژ ده ه پارتێن ئوپزس��یۆنا موریتانی پێكدهێن داخازێ ژ سه رۆك )محمد ولد عه بدولعه زیز( كو یێ ل ساال ٢٠٠9 هاتییه هه لبژارتن خۆ بۆ ویالیه تا نوو یا سه رۆكاتییێ كو لبه ره ل ساال ٢٠١4

بهێته ئه نجامدان هه لنه بژێریت.هه ماهه نگیی��ێ د داخویانییه كێدا جه خت لس��ه ر ئه ڤێ پرس��ێ كر و دیتنا خۆژی ب��ۆ هه لبژارتنێن ئازاد و پاك و شه فاف ده ربری، پێتڤییه س��ه رۆكێ ده وله تێ و سه رۆكێ

ئۆپزسیۆنا موریتانی داخازێ ژ )عه بدولعه زیز( دكه ت ویالیه تا خۆ ته واو بكه ت و وازبینیت


حكومه ت��ێ و ئه ندامێن ئه ڤێ حكومه تێ س��وزبده ن خو ل هه لبژارتنێ��ن داهاتی��دا هه لنه بژێرن و پش��ته ڤانییا هیچ

به ربژێراژی نه كه ن. وه س��ا بریاره هه لبژارتنێن ته ش��ریعی و شاره وانی ل ئوكتوبه ر و نوڤه مبه را داهاتی بهێنه كرن. پاش پاشخستنا ژڤانێ وان یێ دیاركری ل س��اال ٢٠١١، لێ ئوپزس��یۆنێ ره تكر پش��كدارییێ د ئه ڤان هه لبژارتناندا بكه ت ئه گه ر ب س��ه ركردایه تییا س��ه رۆكه كێ وه زێرێن بێالیه ن و خودان كامل ده ستهه الت نه بیت. ئوپزسیۆن وه سا د هه ژمێریت كو

نها هیچ گه ره نتی بۆ هه بوونا هه لبژارتنێن شه فاف نینه .وه س��ا بریاره هه لبژارتنێن سه رۆكاتییێ ل موریتانیا ل ساال ٢٠١4 بهێنه كرن پاش ب دۆماهیهاتنا ویالیه تا )محمد ولد عه بدولعه زیز( ژه نه رالێ به رێ كو ل ساال ٢٠٠9 هاتییه هه لبژارت��ن پاش وه رگرتنا حوكم��ی ژ ئه نجامێ كوده تایا ساال ٢٠٠٨. دوخێ س��ه ركه فتنا وی د هه لبژارتنێن ساال ٢٠٠9 ژ ئالییێ ئۆپزسیۆنێڤه جهێ گومان و پرسیارێ بوو.داخویانیی��ا هه ماهه نگیی��ا ئوپزس��یۆنێ ئاماژه كر كو

پسپۆری و ش��اره زاییا هه لبژارتنێن سه رۆكاتییێ ل ساال ٢٠٠9 و ڕاهاتنا سیاس��ی ب درێژاهییا سالێن چوویی و الوازیی��ا س��ه رۆكێ ده وله تێ و س��ه رۆكێ حكومه تێ بۆ سه رپه رش��تیكرنا هه لبژارتنێ��ن ئازاد و پاك و ش��ه فاف س��ه لماند، هه روه س��ا دیار كر كو هه بوون��ا حكومه ته كا ته وافقی ب س��ه رۆكاتییا سه رۆكه كێ وه زێرانێن بێالیه ن و خودان ده س��تهه التا ته واو و پێتڤی بتنێ دشێت گه ره نتییا

شه فافییا هه لبژارتنێن داهاتی بكه ت.هه روه سا ئۆپزس��یۆنێ داخازا سه رپه رشتییا سیاسییا راس��ت و ده زگه هێن هه لبژارتنان یێ��ن جهێ باوه رییێ و بێالیه نیی��ا ده وله ت��ێ و به رهه ڤیی��ا ته كنیكیی��ا ته واو بۆ

هه لبژارتنان كر داكو نه بیته جهێ گومانێ و ره تكرنێ .ل موریتانیا، س��ه رۆكێ ده وله تێ بۆ پێنج ساالن دهێته هه لبژارتن و لدوڤ ده س��تووری دكاریت بۆ جاره كێ بتنێ نوو بكه ته ڤه . دیرۆكا دوماهیك هه لبژارتنێن ته ش��ریعی بۆ ساال ٢٠٠7 دزڤرن به ری )محمد ولد عه بدولعه زیز( بگه هته

سه رێ ده ستهه التێ .

ده ره نجامێ ئاریشه یێن دارایی، ئیسله نده دژی ئێكه تییا ئوروپی ده نگ دده ت

ل هه لبژارتنێ��ن گش��تی ل ئیس��له ندا ل ٢7/٢٠١3/4 راستره وا ناڤین دزڤریته ده س��تهه التێ پشتی ده نگده ران سیاسه تا ته قه شفا حكومه تا سوسیال دیمۆكراتا ویالیه تا وێ ب س��ه رڤه چووی ره تكری. ره نگه ئه ڤ س��ه ركه فتنه

هه وال ئیسله ندا بۆ گه هشتنا ئێكه تییا ئوروپی تێكبده ت.پارتا س��ه ربه خۆ و پارتا پێشكه فتن شیان 3٨ كورسییان ژ كوما 63 كورسییێن په رله مانی ب ده ستخۆڤه بینن پشتی

رێژا 5١% ژ ده نگان لسه ر ئاستێ نیشتمانی مسوگه ر كرین. هه ڤپه یمانا سوس��یال دیمۆكرات و هه ڤپشكا خۆ یا بچوك و

بزاڤا سه وزا چه پ پتر ژ نیڤا كورسییێن خۆ ژ ده ستدان. س��ه رۆكێ پارتا س��ه ربه خۆ و كاندی��دێ ئه گه ردارێ پۆستێ سه رۆكێ وه زیران )بیامی بێنیدكسۆن( گۆت: )ئه م دلخوش��ین، ئه م سوپاسدارێن ئه ڤان ده نگده راینه ، ئه م دێ

بینه جهێ ئومێدا وان(.پارتا س��ه ربه خۆ و پارتا پێشكه فتن هه ر ئێك ژ وان شیان بگه هنه ١9 كورس��ییان، پشتی پارتا سه ربه خۆ رێژا ٢6.7 و پارت��ا پێش��كه فتن ٢4.4 ژ ده نگان وه رگرتی��ن، هه ڤپه یمانا سوس��یال دیمۆكرات��ا ویالیه تا وێ ته واو بوویژی ش��یا 9 كورس��ییان ب رێژا ١٢.9 و بزاڤا سه وزا چه پ 7 كورسییان ب رێژا ١٠.9 وه رگرن. پارتا گه شا ئایندا یا الیه نگرا ئێكه تییا ئوروپی كو بتنێ ئه ڤه س��اله كه هاتییه دامه زراندن ش��یا 6 كورس��ییان ب رێ��ژا ٨.١ ده نگان ب ده س��تخۆڤه بینیت، و كومه ال )پیراتز( ئه و ئێكه مین جاره پشكدارییێ د هه لبژارتناندا

دكه ت ب سێ كورسییان ب رێژا 5.١ سه ركه فت.

بیامی‌بێنیدكسون


ئه ڤه و رێژا پش��كدارییێ د هه لبژارتناندا گه هشته ٨٠% كو ٢3٨٠٠٠ كه سان مافێ ده نگدانێ هه بوو.

)بیامی بێنیدكسۆن(، 43 سالی كو پتر شانسێ وه رگرتنا پۆس��تێ س��ه رۆكاتییا وه زیران هه ی��ه دێ جهێ )جوهانا

سیگورداردوتی( یا 7٠ سالی گریت، یا كو خانه نشینییا خو راگه هاندی و ب حه زا خۆ خۆ هه لنه بژارد. سه رۆكوه زیرێن نوو دبێژیت ئ��ه و دێ رادده كی بو دوماهیئینانا ئه ندامه تییا

ئیسله ندا بۆ ئێكه تییا ئوروپی دانیت.

كاندیده كێ سه رۆكاتییا ئه رمینیا ته قه لێدهێته كرن و بریندار دبیت

كاندی��دێ س��ه رۆكاتییا ئه رمینیا )پاریی��ر ئاركاین( ل پایته خت��ی یه ریڤان پێش س��ێ حه فتیی��ان ژ ئه نجامدانا هه لبژارتنێ��ن نیش��تمانی ل ٨ ش��واتێ ٢٠١3 ژ ئالییێ چه كدارێ��ن نه ناس��را و د كه فته ب��ه ر گولله بارانكرنێ و بریندار دبیت. )ئاركاین( 63 سالی، سه رۆكێ پارتا ئێكه تییا چاره نڤێسا نیشتمانی كو پارته كا ئۆپزسیۆنا میانره وه ، ئێك

بوو ژ ٨ كاندیدێن هه لبژارتنێن سه رۆكاتییێ ل ئه رمینیا.ده وله تا ئه رمینیا س��ه ر ب كۆمارا سوڤیه تا به رێ ٢.3 ملیۆن كه س��ی، ده وله ته كا ده ردور هش��كاتییه و د كه ڤیته س��ه ر س��نورێن جورجیا و ئازربابجان و توركیا و ئیران، ناكه ڤیته سه ر هیچ كه نارێن ده ریایێ و هه ڤپه یمانا روسیایه ل باش��وورێ قوقاز و كێشه و گرفتێن كه ڤن د ناڤبه را وێ و ده وله تا ئازربایجاندا سه را هه رێما )ناگورنۆ - كاراباخ( كو ئه رمینیا كونترولێ لس��ه ر دكه ت هه یه ، ل ساال ١99٠ ش��ه ر دناڤبه را واندا په یدا بوو و بۆ ئه گه رێ كوشتنا 3٠ هه زار كه سان و هه تا ل ساال ١994 شه ر هاتییه راگرتن. د هه لبژارتنێن ساال ٢٠٠٨ ژی شه ر و ڤێكراچوونێن دژوار د ناڤبه را نه رازیبوویێن ئۆپزسیۆنێ و پولیسان سه رهلدابوو.

لدوڤ ده ستوورێ ئه رمینیا بوویه ر دشیا هه لبژارتنان بۆ دوو هه فتییان پاش بێخیت ژبه ر كو ره نگه كاندیدێ بریندار

نكاریت ب هه وا خۆ یا هه لبژارتان راببیت.به ری هه لبژارتنان راپرس��ییان دیاركر بوو كو چانسێ )ئاركاین( بۆ س��ه ركه فتنێ گه له كێ الوازه و ب پال سییێ دهێت، راس��تییا وێژی وه س��ا بوو ك��و د هه لبژارتناندا س��ه رۆكێ ب��ه رێ )سه ركیس��یان( ج��اره كا دی هات��ه هه لبژارت��ن و )ئاركای��ن(ی رێژه كا كێم��ا ده نگان

بده ستخۆڤه ئینا.ئه نجام��ان راگه هاندن��ا پ��اش سه رۆكێ نها )سه ركیسیان ( جاره كا دی ب رێ��ژا 5٨.64% ژ ده ن��گان ب س��ه ركه فت و دویڤرا وه زیرێ ده رڤه یێ به رێ )رافی هوڤانس��یان( ب پال ژ %36.75 رێ��ژا ب ه��ات دووێ

ده نگان.


حاكمێ دوبه ی: من شیره ت ل حاكمێن ده وله تێن بوهارا عه ره بی كرن؛ من گوتێ )خو بگهورن به ری بهێنه گوهارتن(.

)ش��ێخ محه مه د بن راش��د ئێ ل مه كتوم(، جێگرێ سه رۆكێ ده وله تا ئیمارات و سه رۆكێ چڤاتا وه زیران و حاكمێ دوب��ه ی گوت ئه وی پێش��بینی دكر كو جوره گوهورینه ك دێ ل وان ده وله تان په یدا بیت یێن چاڤدێرییا پێتڤییێ��ن ئابووری و سیاس��ی و چڤاكی ل وه التێ خو ناك��ه ن، ئه وی هنده ك ژ س��ه رۆكێن ئ��ه وان ده وله تان

هوش��دار كرن ك��و دێ خراب بس��ه رێ وان هێت، ب ده ربرینا خو گۆتێ )خو بگهورن به ری بهێنه گوهارتن(. ئه ڤه ژ به رس��ڤدانا پرس��یاره كا ئاراس��ته ی وی هاتیه كرن هات لدور ئایینده یێ ئیمارات ل بن روش��نییا )بوه��ارا عه ره ب��ی(، ل ده مێ ڤه كرن��ا وی بۆ گوپیتكا حكومه تا ئێكێ یا ك��و وه زاره تا كاروبارێن ئه نجومه نێ وه زیران لدور بجهئینانا پێش��ه نگییا خزمه تگوزارییێن

حكومی یێن پێشكه شی هاوالتییان ل ئیمارات دكه ن. هه روه سا )بن راش��د( گوت ئه وی ئه ڤ شیره ته ل هنده ك س��ه ركردێن عه ره ب ل ده مێ سه ره دانا خۆ بۆ جه م وان دكر و هنده ك ژ وان )س��ل( دبوون، لێ ئه وان دگوتن لدوڤ ئه و راپۆرتێن دگه هنێ هه می تشتێ ئارام و ته نایه ، به رس��ڤا )بن راش��د( یژی ئه و بوو كو )به ال

سه رێ وان راپۆرتن(. هه روه سا )بن راشد(ی گوت ئه وی ئه ڤ شیره ته ژبۆ به رژه وه ندا هاوالتییان نه كو حاكمان پێش��كه ش دكرن، هه روه سا داكوكی لسه ر زیره كی و شاره زاتییا هاوالتییان كر. هێش��تا گوت ئه گه ر حاكم بشێن ساله كێ یان دوان دره وا ل گه لێ خو بكه ن. لێ نه ش��ێن بۆ ده مه كێ درێژتر یان هه روهه ر لێبكه ن، ب ده ورێ خۆژی ئه ڤان گه الن هه تا راده كێ زۆر هه دار كێش��ا و خۆ لبه ر حاكمێن خۆ گرتن پاشی ب ئێك جار وه كو ڤولكانه كێ لبه ر سینگی په قین.

ژێده‌رێن‌عه‌ره‌بی:

- االستقامه االلكترونی- http://www.algeriatimes.net/algerianews25086.html- http://www.dw.de/-الوزيرة - اإليطالية-كينجي a-16791105 /لست-ملونة- وفخورة- بأني- سوداء- http://www.algeriatimes.net/

ژێده‌رێن‌ئنگلیزی:

- guardian.co.uk. Friday 17 May 2013 - http://www.dw.de/in-wake-of-financial-woes-iceland-votes-in-anti-eu-right- http://www.france24.com/ar


)ماری��ۆ كومۆ( حاكم��ێ پێنجی و دووێ ی��ێ نیویورك بۆ س��ێ تێرمان )١9٨3 - ١994( و سیاس��ه تمه دارێ ناڤدار دبێژیت )مرۆڤ ركابه رییا خۆ یا هه لبژارتن��ان ب هوزانێ دكه ت، لێ ب په خش��انێ حكومدارییێ دكه ت()٢(. د كونگرێ نیش��تمانی یێ دیمۆكرات ل س��اال ١9٨4 )كوم��ۆ( ی ب په یڤێن ناهێنه ژبیركرن هێرش��ه كره س��ه ر س��ه رۆك )رێگان(ی )سه رۆكێ مه زن، بێ ئومێدبوونی هه یه ، د س��ه روچاڤێن كه سێن تو نابینی، ل جهێن تو ناچییێ ، ل باژێ��رێ ته یێ پرش��ه نگدار( بڤان په یڤێن شاكار گرنگییا میللی به ر بخۆ راكێش��ا، دوو جاران داخ��ازا پارتا دیمۆك��رات ب��ۆ خۆكاندیدكرنا خۆ بۆ پۆستێ سه رۆكاتییا ویالیه تێن ئێكگرتی ره تكر، ك��ورێ وی )ئه ندرۆ كامۆ( بۆ پۆستێ حاكمێ نیویورك د هه لبژارتنێن

ساال ٢٠١٠ بسه ركه فت.هوزان ب��ۆ هه م��ی هه لكه فتان: د

هه لبژارتنان��دا ده نگ دهێنه جه ماندن، دل دهێنه ده سته سه ركرن و جهێ خۆ دپارێزیت كو ب درێژاهییا پێنج هه زار ساالنه نه هاتییه هه ژاندن ب ئیعتیبارا زانستی هه روه كو راستییێ ، ڤه كولینا دك��ه ت، ل��ێ ب ئاوایه ك��ێ دی و ب زمانه ك��ێ جوانت��ر. جاده یێن مه ب دروش��مێن ساروبار و پڕ كه نی دهێنه خه مالندن كو گه له ك نێزیكی خواستن و خازخازوكییێن��ه و تێبینیی��ا ئیرادا كاندیدێ شه رخواز دكه ت، لێ هوزانڤان ئاوایه كێ ب هه لبژارتنان دروش��مێن ته مام و ته ن��ا، بێده نگ مینا كه ڤره كێ خورس��تێ ژییێ وی هه زاران س��ال، خه وندارا مینا چه رخ و فرینا بالندان، نه په نییا نه راسته وخۆ ده ستنیش��انا گه هشتنا خه ونێ دكه ت. ئه ڤ هوزانه برینێ ده رمان دكه ت، ئه و برینا ئاقل ژ ئه نجامه ك��ێ تێس��تا واقع��ێ ته حل دروست دكه ت، ترسا مه یا بێ دوماهی مه ڕادكێش��ته به ر هوزانڤانان، داكو

هاریكارییا مه بۆ تێگه هشتنا نه زه اللییا یا دبێژنێ زه الل بكه ن، تژیكرنا جیهانێ ب وێنه یێن ساكارێن مینا یێن مه ، یان مینا ئه وێن ئه م هزر دكه ین ئه م لسه ر دبێژی��ت: )شلوفس��كی( دچی��ن. )هوزانڤان بشقه س��تی قالبێن زمانی دش��كێنیت، داك��و مه ناچ��ار بكه ت وه رگرتن��ا خۆ ب��ۆ تش��تێن ب رێكا بكه ین، ن��وو مه جازی ڤه گوهاس��تنا لكه داركرنا پروس��ا ئ��ه و ئه ڤ��ه ژی راستییێیه یا كو تیژییا رادده یا هزرێ بۆ مه ریس��توور دكه ت پاش كو ل مه بژاله كری، چڕییا جیهانا ده ردورێ مه ئاش��كه را دكه ت پ��اش روتینێ ڤاال

كری()3(. دیك چینی)4( د ماوه یێ هه وا خۆ یا هه لبژارتننێ��ن ئێكێ ب��ۆ ئه ندامه تییا كونگرێسی سه ر ب ویالیه تا )وایومنگ( باژێ��رێ )مه زن و ج��وان تژی چیا و ده ش��ت و به ڕی��ا به ردڕی��ای، ژمارا دانیشتوانا لێ كێم( ڕامان ئه وه كو تۆ

هه وێن هه لبژارتنان دناڤبه راهوزان و په خشانێدا

و:‌عزه‌ت‌یوسف‌عومه‌رن:‌عبدالكه‌ریم‌یه‌حیا‌زێباری

ئه‌رس��تۆ‌دبێژیت:‌)سیاسه‌ت‌بێی‌شوره‌ش‌دهێته‌‌گوهورین،‌ب‌رێكا‌پیالنگێ��ری،‌هه‌روه‌ك��و‌ل‌هیرئ��ا‌روودای‌ك��و‌ئ��ه‌وان‌پ��اش‌پۆس��تێن‌ده‌س��تهه‌التییێ‌‌ب‌هه‌لبژارتن��ان‌ددانه‌‌خودانان‌ش��وینا‌وێ‌‌كرنه‌‌پش��ك‌

كێشان،‌چونكی‌خودانێن‌ته‌شقه‌الن‌د‌هه‌لبژارتناندا‌د‌سه‌ركه‌فتن()١(.


دكاری ماوه كێ درێژ ببڕی بێی كو تو كه سه كی ببینی.. كێمیا چڕیا ئاكنجیان كه سایه تییه ، گه له كا سیاس��ه ت واته ده نگده ران دڤێن ته ببینن و ل ناڤچاڤێن ته بنێ��رن و گوهبده نه ته كا چ دێ ژ چانت��كا ته ده ركه ڤی��ت.. دبێژیت ئه م ده مژمێره كێ ی��ان كێمتر چووین بێی باژێركه كی ببینین.. جاره كێ من 3٠٠ میل بڕی��ن داكو قه ه��وێ دگه ل دوو كه س��ان ڤه خوم.. وه سا دیار بوو كو هه لبژارتن��ا ئێكێ - ركابه ریا س��اال ١97٨ - ژ هه ر شه ش هه وێن من یێن هه لبژارتنان بۆ ئه ندامه تییا ئه نجومه نێ نوین��ه ران ب زه حمه تر ب��وو.. ئه ز ژ خالێن الواز یێ زڕبه هر نه بووم ئه ز بۆ ماوه یێ دوازده س��االن ژ )وایومنگ( دوور مام.. دڤیا ئه ز یێ هوشیار بام و دووری روخسارێ بكڕه كێ شاره زایێ واش��نتون بام و یێ شاش بام كو ئه و په رله مانییه ()5(. كورسیه كا هه ژی یێ ل نه فه رم��ی كۆمبوونێ��ن گرنگیی��ا ریس��تورانێن ناڤخۆیی دی��ار بوو، ب به رهه ڤبوون��ا بازرگانێ��ن جاده یێ��ن س��ه ره كی و قازانجێ��ن م��ه زن ب��ۆ گوهداریا بۆچوون و شیره تێن وان. )ل هنده ك جهان مرۆڤی ساخله تێن نادیار پێخۆشه .. كاوبویه كێ پیر به رێ خۆ دا من و پرسیار كر: كوڕێ من، ئه رێ تۆ تۆ ئه رێ نه خێر گه وره م. دیمۆكراتی؟ پارێزه ری؟ من ب نه رێ به رسڤدا. ئینا گۆت: پا ئه ز دێ ده نگێ خۆ ده مه ته ()6(. ره نگه ل هنده ك ده ڤه ران ئێك پرسیار بكه ت: ئه رێ تۆ مالكیی؟ نه خێر. ئه رێ تو عه لالوی��ی؟ نه خێ��ر. كه واته دێ ده نگێ خ��ۆ ده مه ت��ه !! )تونی بلێر( دبێژی��ت: )ل بیرا منه ل ده س��تپێكا س��الێن هه ش��تیان ژ رێب��ازا گه له ك هه ولێ��ن من یێ��ن س��ه رنه كه فتی بۆ

كاندیدكرنا خۆ بۆ كورسییا نوینه ران. ئێكی پرسیارا سه ده ما دۆڕاندنا پارتا كرێكاران ل هه لبژارتنێن ١979 ژ من كر. خاال سه ره كی د پرسیارا ویدا ئه و بوو ك��و پارتا كرێكاران گه له ك یا به ر راس��تره وییێ مه یلدار بووی، ئه م یێ هه مبه ر خیانه تكارییا چینا خۆ رابووین و مه هه موو تشت لدور ڕه هێن خۆ یێن چه پره وییێ ژبیركریه .. ئینا ئه ز گه له ك ته ن��گاڤ بووم و م��ن ب ره قی گۆت: )ئه گه ر جه ماوه ر وه سا هزر بكه ت ئه م نه تێرا خ��ۆ د چه پڕه وین، ئه ی هه وار ئ��ه رێ بۆچی ئه و ده نگ��ی خۆ دده نه پارتا پارێزگاران؟ ئه رێ وه س��ا هزر دك��ه ن ك��و پارات��ا پارێ��زگاران ب سه رۆكاتییا )مارگرێت تاتچه ر( و پارتا كرێ��كاران ب س��ه رۆكاتییا )ج��ون كاالهان( پت��را چه پڕه وه ؟ ئه رێ دڤێن بێژنه م��ن كو جه م��اوه ر هه تا ئه ڤی رادده ی یێ نه زانه ؟()7( . جه ماوه ر نه یێ س��ه فیل و نه زانه ، ل��ێ الیه نگرێن پارتا كرێكاران )تاتچه ر(ێ د هه لبژێرن و ئ��ه و دزان��ن ك��و ئه و ن��ه ژ پارتا هه روه سا نێزكتری چه پانه ، كرێكاران چاك دزاننژی كو ئه و دوژمنا كه لله ره قا چین��ا كرێكار و هه ژاران��ه ، لێ دڤێن حزبا خۆ سزا بده ن كو ئه و گه هاندینه ئه ڤی رادده یێ بێ ئومێدیێ ژ ئه نجامێ ده س��تبه رداربوونێ ژ پرانسیبێن خۆ، ژبه ر هندێ پێگیری و گوهدانا سه رۆكێ سیاسی و سه رۆكێ پارتێ بۆ داخازێن جه ماوه ری هه تا كو ئه وژی دزانیت كو د ش��اش و هه لهه لی و د بێسه روبه رن و هیچ ده س��تكه فته ك بۆ وه التی ژبلی

قه دا و به ال په یدا ناكه ت. ئه ڤه ره فتاره كا كرێت و فهێتییه و قوربانیدانه ب به رژه وه ندا گش��تی ژ پێخه مه ت ناڤداری و به رژه وه ندا خۆ یا

تایبه ت. هه روه كو ئه ڤه نها رودده ت و ئالۆزی و مه یلدارییا سیه سه تا جیهانی ئاراس��ته یێ ب هه رێمایه ت��ی و هش��كباوه رییێ و توندوتیژییێ دبه ت. پاشی )دیك چینی( توشی گرفتا دلی یا گران بوو و )د ژییێ سیه و حه فت سالییێدا ئێش��ا دلی هه ی و پرسیار دكه ت: ئه رێ ئه ركه ئه ز ده ست ژ هه وا خۆ و ئایینده یێ خۆ یێ سیاسی یێ پڕ هیڤ��ی ب��ه رده م؟ نوژداره ك��ێ گه نج به رسڤدا: گوهبده قه ت نه بوویه كارێ گران كه س��ه ك كوش��تی. لێ تشتێ مرۆڤ��ی به ر ب مرنێ دب��ه ت ئه وه تۆ ژیانا خۆ بۆ تش��ته كێ قه ت ته نه ڤێت ژ ببورین��ی()٨(. ب��ده ی ئه نج��ام نه خوشخانێ ده ركه ت و جگاره هێالن و هوش��یاری خوارنا خۆ بوو. رۆژانه ماوه كێ دوورتر د مه شیا، به رده وامییا خوێندن��ێ كر. بیره وه رییێن س��ه رۆك نیكسون و هه وا به رده وام لبه ر ده ستێ وی ب��وو. فلیمه ك لس��ه ر كه س��اتییا وه ك��و سیاس��ه تمه داران هن��ده ك ئیزنهاوه ر و جونسون و هنده كێن دی به رهه ڤكر، كو هه رچه نده توشی ئێشا دلی ببوون لێ بشێوه یه كێ به رهه مدارتر به رده وامی ب پۆستێ خۆ ددان. پاش ب دوماهیكئینان��ا فیلم��ی ژ ه��زرا په خشكرنێ ڤه گه ریا. چ هوزان د ئه ڤی فیلمێ س��ار و خاڤدا هه ی��ه ؟ ئینا ب ب��ۆ وه ش��اندنا گوتاره ك��ێ ه��زرا جه ماوه رێ خۆ گوهارت، تێدا ئه گه رێ كاندیدكرنا خۆ هه رچه نده ئێشا گرفتا دلی هه یه ش��روڤه كر: )من دیت كو گرفتا دلی سه رباری حه زا من یا زێده نه ب��وو فاكته ره كێ هاری��كار د دیتنا

سیاسیدا()9(. به رزه یا هوزان��ێ د هه لبژارتنان: رێژه یا نزمبوون��ا ئه گ��ه رێ بووی��ه


پشكدارییێ ، كو كاندیدی گه له ك دوور ب دروشمێن وی یێن نێزیكی توباوییێ و به هره دارییێ ژ ده نگده ری و خه مێن وی و ژیان��ا وی یا رۆژان��ه دبینیت. سه رباری گرنگییا كه سێن سیاسی ب ئه نجامێ��ن هه لبژارتنان و هه روه س��ا جه ماوه ره كێ به رفره ه یێ رۆشنبیرژی، لێ رێژا پشكدارییێ ئه و گرنگییا دگه ل مه ترس��ییا وێ دگونجی��ت نه دایێ ، د ده مه كی بنگه هێن ڤه كولینێن ئه مه ریكی داكوكییێ دكه ن كو سیاس��ه تمه دارێن حزبی یێن ئه مه ریكی په یوه ندییێن خۆ یێن سیاسی و چڤاكی دگه ل جه ماوه رێ ده نگده ر ژ ده س��تدایه ، له وا ده ست ب دیتنا چاره س��ه رییان هاته كرن، )فراك زانس��تێن مامۆس��تایێ فوری��دی( كومه الیه ت��ی ل زانكۆی��ا )كینت( یا به ریتان��ی دبێژیت: )ئێدی ش��ێوه یێن ته قلیدی یێن سیاسه تا حزبی و به ها و ئالیی��ێ ژ سیاس��ی ناس��نامه یێن جه م��اوه رێ هاتییه بێ ئومێدبوون و ژ پروسێن سیاس��ی ناهێته قه بیلكرن.. بێ پویته یی بۆ ده نگدانێ لسه ر رێبازا ئه مه ریكی بوویه راس��تییه كا ژیانێ ل ئوروپا نوو، كو رێ��ژه كا بلندا خه لكی وه س��ا هزر دكه ن ده نگدان زه عیكرنا ده مییه . نزمبوونا رێژا پش��كدارییێ د لس��ه ر كارتێكرن��ێ هه لبژارتنان��دا ده ستهه التا حكومه تێن گه له ك نازك و هه س��ته وه ر دكه ت هه مبه ری الوازییا ش��ه رعییه تا وێ ، مخابن به رس��ڤدانا كول��ه دارا ب��ۆ سیاس��ه تێنه برێ��كا په یوه نیكرنێ دگه ل جه ماوه ریه ، لێ ب گه ریانێ برێكا ئارێش��ێیه دووركه تنا لدوڤ چاره س��ه رییێن كه ڤ��ن و ده م بسه رداچووییه ()١٠(. ل شوینا راستییا ڤه شێرن یان ساخته كارییێ تێدا بكه ن و دك��ه ن بالڤ��ه ئاش��كه رایی ب

دانوستاندنێ ب ئاشكه رایی د هه موو ده زگه هێن راگه هاندنێدا ڤه دكه ن، گه لی مرۆڤان مه گرفته كا باوه رییێ یا مه زن هه یه ، وه رن بهه ڤ��را هاریكار بین كا

چه وا دكارین چاره سه ر بكه ین؟ل ساال ١96٠، رێژا پشكدارییێ د هه لبژارتنێن س��ه رۆكاتییا ئه مه ریكیدا 6٢،٢% ب��وو، ل س��اال ١9٨6 رێ��ژا پش��كدارییێ ب��ۆ 5٠،١% دابه زی، ل رێ��ژا ١996 س��اال هه لبژارتنێ��ن پش��كدارییێ ژ س��ه رجه مێ ژم��ارا ده نگده رێ��ن تۆمارك��ری یێ��ن مافێ ده نگدانێ هه ین ژ 49% ده رباز نه بوو، ئه ڤه ژی كێمترین رێژا پشكداریێ بوو هه ر ژ س��اال ١9٢4، زه مانێ برسێ و خه ما مه زن، ره وشه نبیر و ده زگه هێن ڤه كولینێ بنگه هێ��ن و راگه هاندن��ێ گه ل��ه ك گرنگی ب ئه ڤ��ێ دیاردێ دا، )فوری��دی( به رده وامییێ دده ت )پاش بوویه را یازده ی ئیلۆنی، رۆژنامه ڤانێن كومێنتڤان وه س��ا هزر دكرن كو ئه ڤ بووی��ه را تراژی��دی و هه س��تكرن ب ئه نجامێ ژ ی��ا نیش��تمانپه روه رییێ ببیته ره نگ��ه په یدابووی، بووی��ه رێ ئه گ��ه رێ زێده بوون��ا پش��كداریێ د هه لبژارتناندا، لێ هه ر زوو ده ركه ت كو بووی��ه ره كا هن��دا زه به لالح نه ش��یا رادده كی بۆ ئه ڤی شێوازێ نه پشكدارییا سیاس��ی دابنیت، هه ژده هه لبژارتنێن ده س��تپێكی یێن به ری پێنجێ تیرمه ها ٢٠٠٢، نه به س رێژه كا كێما پشكدارییێ بخۆڤ��ه دیت، ل��ێ الوازتری��ن رێژا پش��كدارییێ تۆمار كر كو بتنێ ٨% ژ دیمۆكراتییا و 7% ژ كۆمارییا پشكداری هه رچه نده ك��ر()١١(. ده نگدانێ��دا د پش��كدارییا جه م��اوه رێ ده نگده ر د پتر گه له ك هه لبژارتنێن سه رۆكاتییێدا بوو ژ پشكداری د هه لبژارتنێن هه ردوو

ئه نجومه نێن كونگرێ��س و پیران یێن ئه مه ریكی.

كوردستانێ هه رێما ل هه روه س��ا هه لبژارتنێ��ن د پش��كداری رێ��ژا س��ه رۆكاتییا هه رێمێدا پتر بوو ژ رێژا پشكدارییێ د هه لبژارتنێن ئه نجومه نێن پارێزگه هان یان ئه نجومه نێ نوێنه ران. ل به ریتانیا ل هه لبژارتنێن ساال ١997 هاته پش��كدارییێ رێ��ژا كێمتری��ن تۆمارك��رن، هه ر ژ س��اال ١945 كو به ریتانی��ا د وێرانكارییه كا بێ وێنه دا بوو د مێژوویا خ��ۆدا، پاش ده ركه تنا وێ ژ ش��ه رێ جیهانی ی��ێ دوێ ، كو پارتا كرێكاران ش��یا بتن��ێ 3١% ژ ده نگدانێ ماف��ێ جه ماوه رێ ده نگێن هه ی بده ستخۆڤه بینیت. ل هه لبژارتنێن ل س��اال ٢٠٠١ تۆنی بلێر گه هش��ته س��ه رۆكاتییا حكومه تێ بتنێ ب رێژا ٢4% ژ كۆم��ا ده نگێن كه س��ێن مافێ

ده نگدانێ هه ین.د به رێ و هێشتا هه تا نهاژی گرفتا نه پشكدارییێ د هه لبژارتناندا یا زاله ل كۆمب��وون و دیبێتێ��ن سیاس��ی و ڤه كولی��ن و ده زگه هێ��ن راگه هاندنێ وه سا به رهنگاری ئاریشه یێن خۆ دبن. بازارێ پش��كێن ئه مه ریكی ل ٢9 /١٠ / ١9٢9 یا كو دبێژنێ پێنجشه مبا ره ش هه ڕفت، هه تا دوو سێكا بازرگانییا تێكرای��ێ داهاتێ داب��ه زی. جیهانێ كه ساتی و داهاتێ خویكا و نرخ و مفا دابه زین. پیشه س��ازییێن پێشكه فتی و كارێ��ن ئاڤاكرنێ راوه س��تیان، بهایێ ده رامه تێ جوتی��اران ب رێژا 6٠% ژ قیمه تا وان هاته خ��وارێ. كارتێكرن لس��ه ر ره وشا وان كر، داخازی لسه ر كه ره ستێن سه ره كی نزم بوو، حكومه ت نه دشیان ده لیڤه یێن كارێ به دیل په یدا بكه ن. كارگه ه راوه س��تیان، خێزانێن


بۆش د كوخێن كارتۆنیدا دنڤس��تن، ل گویفك و عمبارێن گلێش��ی ل خوارنێ دگه ری��ان. بنگه ه��ێ س��اخله مییێ ل نیوی��ورك تۆمارك��ر كو پت��ر ژ ئێك ژ پێنجێ ژ زارۆكان توش��ی به دخوراكی ببوون. )فرانكلی��ن روزه فلت ١٨٨٢ - ١945( ئه وی ده می )١9٢9 - ١93٢( حاكمێ ویالیه تا نیویورك بوو، قه باره یێ تا ١6 /٠7 /٢٠١3 نه ڤه ش��ارت، گرفتێ ش��قه له ل خه لكێ نه كر، هه روه س��ا ب��ه ره ف بێ ئومێدبوونێ��ژی نه پالدان، به لكو ه��ه ر تۆڤ��ێ هیڤیبوونێ دناڤدا دچاند، سه رۆكی گۆتێ : )تشتێ ئێكانه یێ دڤێت ئه م ژێ بترس��ین، هه ر ترس بخۆی��ه (. قه ت دره و نه دگه ل خۆ و نه دگ��ه ل خه لك��ی نه ك��ر ب گۆتنا )كو گه نده لیی��ێ ب نیوی��ورك ویالیه ت��ا كارتێكرن ل��ێ نه بوویه ( لێ به روڤاژی ره نجه كێ زه حمه ت كێش��ا بۆ فوتویا قه باره یێ ئاتاف��ێ ، ب ئامارێن هویر و ش��ه فاف، نه وه كو هنده ك ژ به رپرسێن دكه نه گازی )عیراق ژ هه موو ده وله تێن ده ڤه رێ س��ه قامگیرتره ( به حسی كیژ س��ه قامگیرییێ دك��ه ن؟ ئه من��ی، یان ئابووری؟ یان قه بارێ گه نده لییێ ده مێ عیراق ل س��ه رێ لیستا ده وله تێن پتر گه نده ل دهێت. ئه گه ر ئێك ژ مه هه ر د بنه ره تدا هه بوونا ئاریشێ ئینكار بكه ت، ئه رێ چه وا دێ گه هیته چاره سه ریێ ؟

ده مێ روزه فلتی پۆستێ سه رۆكاتییێ وه رگرتی، كو سه رۆكێ سیه و دووێ یێ ئه مه ریكا بوو، س��ێزده ملیۆن بێكار هه ب��وون. ره نجه كێ زێده بۆ په یداكرنا ده لیڤه یێن كاری كێشا. هێشتا دیرۆكا ئه مه ریك��ی ب مه زنتری��ن س��ه رۆكێ ئه مه ریكی دگه ل )لینكولن( و )واشنتون( دزانیت. سه رۆكاتی )١933 – ١945( وه كو كاندیدێ پارتا دیمۆكرات وه رگرت،

بۆ چ��وار جارێ��ن لدوڤ ی��ه ك هاته هه لبژارتن، ل ساال ئێكێ یا ویالیه تا خۆ ی��ا چ��وارێ مالئاڤایی ك��ر. قه یرانا ئابووری بۆ سه ده ما تێكچوونا سیاسی و وه الت بۆ باس��كێ چه پ و راس��ت داب��ه ش كر. كه س��ێن بێئومێد به ر ب وه كو پال��دان، گوتارێ دیمۆگوجیی��ا س��تراتیژیه ك بۆ قاییلكرنا ده نگده ر و جه ماوه ری بۆ دیتنه كا دیاركری، لسه ر بنچینه یێ بێئومێدبوون و ترسا وان كو هزرێ��ن وان یێن پێش��وه خت پێكئینان بوون و كارتێكرن لسه ر هه لبژارده یێن

وان دكرن.وه سا ب ڤێ ستراتیژییێ گه له ك ل خوال دووێ یا هه لبژارتنێن ئه نجومه نێ نوینه رێن عیراقێ شیان ژماره كا هه ره بین��ن، زۆرا ده ن��گان بده س��تخۆڤه س��ه ره نجام هێ��زه كا سیاس��ی یا ژ قه باره یێ خۆ یێ راس��ته قینه مه زنتر وه رگرت. وه س��ا ئ��ه و دێ به رده وام الیه نگرییا میللی راگریت ب بكارئینانا بابه تێن نه ته وه یی و میللی و تائیفه گه ری و ره گ��ه زی ب رێكا ئازراندنا س��وزا جه م��اوه رێ واس��تیای و بێئومێد. ب رێكا ئیغرائا جه ماوه ری ب بهه ش��تا به ری��ن، وه س��ا خۆ دی��ار دكه ت كو خه مخورێ جه ماوه رییه و هنگڤین یێ نێزیكه ، لێ یا راستی بیت ئه و بتنێ بۆ گه هشتنا حوكمێ خۆ یێ ره به ق دكێت و دكه ت��ه غار، ی��ان دكتاتۆرییه ت ب كراس��ه كێ ب و ن��وو س��تایله كێ و هێتل��ه ر دیمۆكرات��ی. هه روه ك��و موسولینی ئه ڤه كری و قه یرانا ئابووری ب كه یس وه رگرتی و وه التێن خۆ به ر ب چاال نه مانێ برین، كو د حاش��یه تا ه��ه ر ئێك ژ واندا ژم��اره كا نه یاكێما هزرمه ن��د و هوزانڤ��ان و هونه رمه ند هه ب��وون كو باوه ریه كا بێ دوماهی ب

سه رۆكێ س��ومبل و فه رێ )دوتشی( یان )فوهره ر( هه بوون.

لێ ب��ه ر ب رۆژهه الت��ی ل جیهانا عه ره بی، راس��تی دهێنه شێواندن یان لدوڤ خۆ هێالن، یان پشتگوهخستنا راددێ مه ترسیا وێ . هه ر راستییه كا ئ��ه م ژێ د ره ڤینژی مینا وه ش��اندنا ل دێ و پش��تێیه ل خه نج��ه ره كا دوارۆژه كا نێزی��ك بۆ مه ده ركه ڤیت و دی��ار بیت، هه روه كو ئه ڤه ب روونی ل بوویه رێ��ن كه تن��ا پارتا نیش��تمانییا ده ستهه التدار ل مسرێ گرۆڤه دبیت:

پارتا نیش��تمانییا ئیلۆنا ٢٠٠5 ل ده ستهه التدار ل مسرێ ب سه ركه فتنا ه��ه ره مه زن��ا )موباره ك��ی( ب رێژا ٨٨.6% ئاهه ن��گ گێران، لێ كه س��ێ ئاگه هداری نه كر كو رێژا پشكدارییێ د ده نگدانێ��دا ژ ٢3% ده رب��از نه بوو، ژمارا ده نگێن پش��كدار ژ سه رجه مێ 3١.٨٢6.٢٨4 تۆمارك��ری ده نگێ��ن

گه هشته ٠63.7.3٠5.كه س��ێ هیچ تش��ت لس��ه ر ئه ڤێ غه ریبییا مه زن د ناڤب��ه را جه ماوه رێ س��ه ركردایه تییا سیاسیدا و ده نگده ر نه نڤێس��ی، هه روه سا كه س��ێ ئاماژه نه كره ئه ڤ��ێ جوداتییا مه زن د ناڤبه را ئه ڤ��ی ئه نجامێ بێئومێ��د و دوماهیك ریفراندۆما ل ئیلۆنا ساال ١999 هاتییه ئه نجام��دان، كو موب��اره ك بۆ ویالیه تا چوارێ ب رێژا 93.79% سه ركه فتبوو و رێژا پشكدارییێ تێدا گه هشتبوو %79 .رێكه فت��ی ئێكش��ه مبی رۆژا نیش��تمانییا پارت��ا ٢٠١١/١١/٢٨ده ستهه التدار ب سه رۆكاتییا موباره كی ب 5٠7 كورسییان سه ركه فت، پشتی 63 كورس��ی لدوڤ سس��ته مێ كوتا داینه ژن��ێ ، لدوڤ په یام��ێ رۆژناما )یه دیع��وت ئه حرانوت( ك��و ل رۆژا


پاش��تر ده ركه تی رێژا پشكدارییێ ژ س��ه رجه مێ ده نگێ��ن تۆماركری تێدا نه گه هشتبوو ٢5%. پارتا ده ستهه التدار هن��ده ك ژ وان ب رێكا به رتیال ب دانا پاره ی و هنده كژی ب رێكا پێشكه شكرنا خوارن��ێ ئیناب��وون دا ده نگێ خۆ بۆ به رژه وه ندا وان بده ن. ئه ڤه و سه رباری كارێ س��اخته كارییێن مه زن هه روه كو لدوڤ راپۆرتێن گرۆپا ئیخوان مسلمین هاتین��ه راگه هاندن. )یه دیعوت( گۆت: هه لبژارتنێن ئه نجومه نێ گه لێ میسرێ كارێن مه زنێن توندوتیژی بخۆڤه دیتن، پارێزگه هێ��ن ه��ه ردوو ل نه م��ازه ئه سكه نده ریه و قاهیره و بۆ سه ده ما كوشتنا چوار كه سان، ژ وان )عومه ر سه عید سه عید( كو ژییێ وی ٢4 سال بوون و ك��وڕێ ئێك ژ كاندیدان بوو و 66 كه س��ێن دیتر ژی بریندار بوون. هه روه س��ا رۆژنامێ پت��ر ژ مادده كێ س��اخته كرییا بوویه رێن ژ فیلمگه ری هه لبژارتنێ��ن ته ش��ریعی ل مس��رێ تایبه ت ساخته كاریكرنا هه لبژارتنێن ل )كومیت��ا ٢7 قۆتابخانا ئه لحه دیدی ل

فارسكور و مه ته ریه ( نیشاندان.س��ه رباری گرنگییا هوزانێ لێ ئه و بتنێ تێرا سه ركه فتنێ ناكه ت، ل ده مێ نه خشه كێشانا هه وا هه لبژارتنان دڤێت پرس��یارێن پێتڤی بهێنه ئاراسته كرن: ژمارا دانیش��توانان ب��ۆ هه ر بازنه كا هه لبژارتنان چ ڕامان دگه هینیت؟ ژمارا خێزانان چ ڕام��ان دگه هینیت؟ ژمارا ده نگ��ده ران چ ڕامان هه ی��ه ؟ ژمارا ده نگێ��ن ئیحتیمال��ی چ ڕامان هه یه ؟ ژمارا ده نگێن پێتڤی بۆ س��ه ركه فتنێ چه ن��ده ؟ ژێده رێ��ن ه��ه وێ ، بودجه ، ده نگده رێ��ن رازیكرن��ا ش��ێوازێن ئارمانجدار، ڤه كولینا چه وانیا دارشتنا به س��تنا هه ڤپه یمانییێ دگه ل گوند و

ده ڤه رێن ئاكنج��ی و ئیجاخ و كومێن كومێ��ن چاڤه رێی ئ��ه ڤ پیش��ه یی، قاره مانه ك��ێ وێره ك و س��ه ركێش و س��اكار و زیره ك و مه رد...هتد دكه ن داكو وان قورتال بكه ت. ئه گه ر كاندیدی بڤێت سه ربكه ڤیت دڤێت بۆ ده نگده ری پتر ژ كاندیدی بیت، دڤێت س��اخله تێن كه ساتییا خۆ بۆ هه ر لڤینه كێ یان هه ر په یڤ��ه كا ژ ده ڤ��ی ده ردكه ڤیت دیار بكه ت، هه روه ك��و )ماریۆ بوزۆ( وه كو ته گبیركه ر )دون كورلیۆنی( وه سفكری. ئاماده كاری بۆ س��ه ره ده ریكرن دگه ل خافله تییێن زێده و قه باره جودا هه ر ژ رۆژا ده س��تپێكرنا هه وا هه لبژارتنان هه ت��ا رۆژا راگه هاندن��ا ئه نجام��ان هه بیت، دڤێت فێ��ر ببیت مفای ژ هه ر تشته كی هه تا بوویه رێن زیانبه خشژی بۆ به رژه وه ندا خۆ وه رگریت، هه روه كی )دیك چینی( س��ه ره ده ری دگه ل ئێشا خۆ یا دلی ك��ری، هێزا ئیرادا خۆ ب رێكا ستراتیژی دارێژتی و بكارئینای و شیا ئه وی په یامێ ده نگده ری بڤێت و

قانع بكه ت بگه هینتێ .دڤێت هێزا هه وا هه لبژارتنان به ره ڤ س��الل یا خ��ورت بیت ه��ه ر ژ رۆژا ده ستپێكێ هه تا رۆژا داویا ده نگدانێ دگه ل پاراستنا هه ول و ژێده رێن پێتڤی بۆ رۆژێن داوییێ ، پڕانییا جاران هه وێن هه لبژارتن��ان ب هێ��ز و ب گه رم��ی ده س��پێدكه ن و به ربه ره سست دبن و دكه ڤن��ه د خان��ا بێئومێدییێدا. ئه ڤ بێئومێدیی��ه ژی بۆ كاندی��دێ بلندبین گه له كا ب ئێش��ه ، هه روه س��ا كاندید دڤێ��ت گه له ك��ێ هوش��یار بی��ت بۆ هێرشكرنا سه ر ركبه رێن خۆ، چونكی ئه ڤ هێرشه ئه نجامێن نه حه ز دێ بۆ په یداكه ت و دچیته د خانا به رژه وه ندا

ركبه رێ ویدا.

)هوانگ لوزهی( دبێژیت: ئه گه ر تۆ ب دوڤ ئێك ژ وان كه تی هه رده م دێ مین��ی دیڤه النك، حه رامیی��ا ئێكێ د نڤێسینێدا ئه وه ده مێ ل پاش خه لكی دچی()١٢(. واته رێسا ئێكێ د هوزانێدا ئ��ه وه ب��زار كه س��ێ نه ڤه ك��ه ی، د دروش��مێن هه لبژارتنان و د شێوازێ رێڤه برنا هه وێدا بزار كه سێ نه ڤه كه ی. ل ب��ن ناڤ و نیش��انێ ش��یره ت بۆ ده ستپێكان هوانگ لوزهی یێ نڤێسی: )چێت��ره بۆ ته نه یێ لێهاتی بی ژ كو یێ ژیر بی، دیار بی ژ كو یێ ده عوه دار بی، یێ خ��اڤ بی ژ كو یێ الواز بی، یێ لوغزدار بی ژ كو یێ ئاسایی بی، لس��ه ر و هوزان��ێ لس��ه ر ئه ڤ��ه په خشانێژی دگونجیت()١3(، هه روه سا )می یاوش��ن(ژی یا نڤێسی: )لدوڤ شێوازێ ئاسان بگه ریێ ، گه له ك كه س هه نه هوزانا ساده و ساكار دنڤێسن و پیرۆزباهییێ ل خۆ دكه ن كو ئه وان ب ته مامی شێوازێ ساكار به رێكڤه ئینا، ئه ز تڕانه كرن��ێ ب ڤێ چه ندێ دكه م، هوزانڤ��ان دزان��ن كو ئاس��انی ب زه حمه ته ، هوزان هه نه ئه وێ موكومییێ دی��ار دكه ن ی��ا كو پێتڤی ش��ێوازێ ئاسان: ئه ڤرۆ هه روه كو رۆژێن گویینێ ؛ زه حمه ته هوزانه كا ئاسان بنڤێسی()١4(. هوزانڤان )لوتش��ی( س��ه ركرده ك و هوزانڤانه كێ چینی بوو، ل ساال 3٠3ز ب حوكمێ س��ێدارێ هاته س��زادان ژبه ر شكه س��تنا وی د ش��ه ره كیدا، به ری سێداره دانا وی ده مه كێ باش بۆ نڤێس��ینا هوزانا په خش��انا درێژا ب ناڤ��ێ )فو( دی��ت: )ئ��ه م هوزانڤان خولێكدانێ دگ��ه ل نه بوونێ دكه ین دا ناچار كه ین بوونێ په یدا بكه ین، دا كو موزیكێ بۆ مه بینیت / ئه وان روبه ران دگرین یێ��ن كو هیچ دوماهی ب مه تر


دووج��ا لس��ه ر كاغه زێ ب��ۆ نه بیت، توفانه ك��ێ ژ دل��ێ بچوك��ێ هندی ئینجه ك��ێ بۆ درێژین(. هه روه س��ا ژ لبن رۆژهه التی( )په نج��ه را تێبینیێن ناڤونیش��انێ ) ئێش��ا وه كهه ڤییا نه مه ره م( هوزانڤ��ان دبێژیت: )ده مێ - تشینگ ش��ی میگ - حاكمێ ویالیه تا - هونگ زه��و - بوو، ل جهوارێ خۆ

ژووره ك بۆ ئومێدبوونێ بۆ خۆ ئاڤاكر، ئه وی ئ��ه ڤ ژووره بێق��ام دڤیا هه تا رۆژانه دچوویێ ، ئه ڤ دوو مالكه لسه ر ئه زێ )چه ن��دی نكران��دن: ب��ه ری سه رقالبم، هه موو رۆژان دهێمه ڤێره ، پڕانیی��ا جاران ل نیڤا ش��ه ڤێ دهێم، )لی هوزانڤان هه لدگرم(. فانوسه كێ یوان گوی( ئه ڤان دوو مالكان دبینیت

و ب كه ن��ی دبێژیت: )ئ��ه ڤ هوزانه لسه ر چوونا ده ستاڤێیه !!( ١4. ئه ڤان گاڤان كو پێتڤییه مرۆڤ رۆژانه چه ند جاركی تێدا بچیت ب په یڤێن سه یر و ساكار وه سف دكه ت: )چه ندی ئه زێ سه رقالبم، هه موو رۆژان دهێمه ڤێره ، پڕانیی��ا جاران ل نیڤا ش��ه ڤێ دهێم،

فانوسه كێ هه لدگرم(.

ژێده‌ر:

١. أرسطو - كتاب السیاس��ة - ترجمة اوغسطین بربارا - بیروت - ١957 - اللجن��ة الدولیة لترجمة الروائع اإلنس��انیة- ص ٢5٢.

هیرئا باژێره كێ بچوكه ژ كارێن ئاركنیا.٢ . مذكرات تونی بلیر- ترجمة سعید حسنیه - شركة المطبوعات

للتوزیع والنشر- ط١- ٢٠١١- ص ٢٨5.3 . د.صالح فضل - نظریة البنائیة فی النقد األدبی- ط٢- ١99٨-

مكتبة الشروق- القاهرة- ص57.4. ده م��ێ پتریا هه ڤالێن وی بیره وه ریێن خۆ نڤێس��ین، ئه وی مفا ژ شاش��ییێن وان وه گرتن و خۆ ژ هه ڤدژییا ئه و كه تینێ دوور راگرت. وانه ك بوو ئه و لس��ه ر راهات ده مێ ل مه كته ب��ا وارل نوز حاكمێ ویالیه تا مایس��ۆن كاردكر و دگه ل گه ش��تێن وی ئه ڤ رێسایه یاكو روب��ه رت گرین د په رتۆكا خۆ )كیف تمس��ك بزم��ام القوة( ل ژێر ناڤونیش��انێ یاسا ژماره ئێك )ال تشرق أكثر من السید( هه ڤالبه ند بوو. چینی ب درێژاهییا هه ر نه ه س��الێن ده س��تهه التییا خۆ وه كو جێگرێ بوش��ێ كوڕ پێگیری پێدكر. دیك چینی ژ دایكبوویێ ١94١، وه ك��و راهێنه رێ دگه ل ئه ندام��ێ كونگرێس��ێ ئه مه ریكی ژ پارتا كۆماری ویلیه م س��تیگه ر كاردر و كاردكر پاش��ی وه كو سه رۆكێ س��تافێ كۆچكا سپی ل سه رده مێ سه رۆك جیرالد فورد )١975 – ١977( ل س��اال ١97٨ بۆ ئه ندامه تییا كونگرێسێ ئه مه ریكی هاته هه لبژارت��ن و بۆ پێنج جاران لدوڤ ئێك به ده وام هاته هه لبژارتن، ل س��اال ١9٨9 جورج بۆشی وه كو وه زیرێ به رگری هه تا ساال ١993 دامه زراند، د پۆستێ سه رۆكێ ته نفیزی ل كۆمپانیا هالیبرتۆن ١995

– ٢٠٠٠ كاركر، پاشی بۆشێ كوڕ وه كو جێگرێ سه رۆكی دامه زراند و بۆ دوو ویالیه تا لسه ر پۆستێ خۆ ما.

5. دیك تش��ینی- في زماني- ترجمة فاض��ل جتكر- دار الكتاب العربي- ٢٠١٢- بیروت- ص١35.

6. دیك تش��ینی- في زماني- ترجمة فاض��ل جتكر- دار الكتاب العربي- ٢٠١٢- بیروت- ص١39.

7. مذكرات تونی بلیر- ترجمة س��عید حسنیه - شركه المطبوعات للتوزیع والنشر- ط١- ٢٠١١- ص٢٨٨.

٨. دیك تش��ینی- في زماني- ترجمة فاض��ل جتكر- دار الكتاب العربي- ٢٠١٢- بیروت- ص١4١.

9. دیك تش��ینی- في زماني- ترجمة فاض��ل جتكر- دار الكتاب العربي- ٢٠١٢- بیروت- ص ١43.

١٠. فران��ك فوریدی- أین ذه��ب كل المثقفی��ن؟- ترجمة: نایف الیاسین- مكتبة العبیكان- ٢٠١٠- الریاض- ص١٠٢.

١١. فران��ك فوریدی- أین ذه��ب كل المثقفی��ن؟- ترجمة : نایف الیاسین- مكتبه العبیكان- ٢٠١٠- الریاض- ص١٠4.

١٢. تونی بارنس��تون وتش��او بینغ- فن الكتابة- ترجمة د. عابد إسماعیل- دار المدی- ٢٠٠4- دمشق- ص9١.

١3. تونی بارنس��تون وتش��او بینغ- فن الكتابة- ترجمة د. عابد إسماعیل- دار المدی- ٢٠٠4- دمشق- ص9٨.

١4. تونی بارنس��تون وتش��او بینغ- فن الكتاب��ة- ترجمة د.عابد إسماعیل- دار المدی- ٢٠٠4- دمشق- ص١١٨.


كۆماری سه یش��ێل كۆمه ڵه دوڕگه یه كه ده كه وێته ناو زه ری��ای هێند و باك��ووری ڕۆژهه اڵتی ماداگاس��كار و ڕۆژهه اڵتی تانزانیا. پایته خته كه ی ش��اری )ڤیكتوریا(یه، كه ٢6 هه زار دانیشتووی هه یه . ڕووبه ری ئه م واڵته 455 كیلومه ت��ری چوارگۆش��ه یه و، ژماره ی دانیش��تووانی ٨6،5٢5 که سه ، هه روه ها خاوه نی كه مترین دانیشتووانه

له نێو واڵتانی ئه فریقادا.ته نیا یه ك له س��ه ر سێی دوڕگه كانی سه یشێل شوێنی نیش��ته جێبوونه و، 9٠%ی دانیش��تووانی ئ��ه و واڵته له دوڕگه ی بنه ڕه تیی )ماهه (دا نیشته جێن. سه یشێل شاری گرنگه نییه ، به اڵم گرنگترین دوڕگه كانی )ماهه ، پراسلین و الدیگ��و(ه ، هه روه ها ئه و واڵته 4١ دوڕگه ی گرانیتی و 75 دوڕگه ی مه رجانی له خۆ ده گرێت. ئاو و هه وایه كه ی ده ریایی و به شێی به رز و شنه بای گونجاوه ، كه له ژێر

كاریگه ری ئاڵوگۆڕه كانی ده ریادایه .هه روه ها ناوی ئێستای سه یشێل له ناوی فه رمانده ی ده سته ی نێردراو ی فه ره نسا بۆ ئه م دوڕگه یه وه رگیراوه ، ناوی ئه و فه رمانده یه )ڤیكۆمتێ مۆریوو سه یش��ێل( بوو، له دواییدا ئه م دوڕگه یه به ناوی ئه م فه رمانده فه ره نسییه

كرا.به رهه می خاوی ناوخۆیی له م واڵته دا ١ ملیارد و 655 دواڵره ، 39 هه زار كه س هێزی كار له م واڵته دا پێك دێنن.

به رهه م��ی هه نارده یی له م واڵته دا )ماس��ی قوتووكراو، ماسی به ستراو، پێستی دارچین، كاكڵی گوێزی هێندی و به رهه می نه وتییه ، كه ب��ه ڕێگه ی ترانزیته وه بۆ واڵتانی )بریتانیا، فه ڕه نسا، ئیتالیا، موریس، ژاپوون و هۆڵه ندا( هه نارده ده كرێت. به رهه می هاورده ییش وه ك )ئاسنه واڵه ، كه ره س��ه ، خوارده مه نی، به رهه می نه وتی و كه ره سه ی كیمیایی(، كه له واڵتانی عه ره بستانی سعوودی، ئه فریقای باشووری، ئس��پانیا، فه ڕه نسا، س��ینگافوور، ئیتالیا و

بریتانیا هاورده ده كرێن.بریتانیا له گه ڵ فه ڕه نسا له مه ودای نێوان ساڵه كانی ١794 ت��ا ١٨١٢دا، ده س��تیان به س��ه ر دوڕگه كانی سه یش��ێلدا گ��رت و له دواییدا، له س��اڵی ١٨١٢ به ته واوه تی ده ستیان به سه ر دوڕگه كه دا گرت. سه یشێل له س��اڵی ١975 ئۆتۆنۆمی به ده ست هێنا و، له ٢9ی مانگی حوزه یرانی ساڵی ١976 به فه رمی سه ربه خۆیی خۆی له بریتانیا ڕاگه یاند، هه روه ها دوای سه ربه خۆیی، سه یش��ێل ئه ندام��ی كۆمه ڵی واڵتان��ی به رژه وه ندیی هاوبه ش مایه وه . س��ه ركۆمار له و واڵته دا س��ه رۆكی حكوومه ته و له هه مان كاتدا سه رۆكی ده وڵه تیشه و، به ده نگی خه ڵك بۆ خۆلێكی پێنج س��اڵه هه ڵده بژێردرێت. كابین��ه ش وه زیره كان��ی س��ه رکۆمار هه روه ه��ا

هه ڵده بژێرێت.

کۆماری سه یشێل

*‌و:‌هێلن


ئه نجومه نی نه ته وه یی ئه و واڵته ، 34 كورسی هه یه، كه ٢5 كه س ل��ه وان به ده نگی ڕاس��ته وخۆی خه ڵك و، 9 كه سی تر له الیه ن حزبه كانه وه هه ڵده بژێردرێن. ماوه ی

نوێنه رایه تی له و واڵته دا، پێنج ساڵه .

سه‌یشێل‌کۆماری سه یشێلناوی ڕه سمی:

ڤیکتۆریا، ژماره ی دانیشتووانی ٢6.٠٠٠ که سپایته خت:

٨6.٠٠٠ که س. ئامار ٢٠٠9ژماره ی دانیشووانی واڵت:

454 کیلۆمه تری چوارگۆشه پانتاییی خاک:

)53،6%( ئامار ٢٠١١ڕێژه ی شارنشینی:

)9١،٨%( ئامار ٢٠٠٨ڕێژه ی خوێنده واری )خوێندنه وه و نووسین(:

)9٢،3(ڕێژه ی خوێنده واری له ناو ژناندا:

)9١،4%(ڕێژه ی خوێنده واری له ناو پیاواندا:

)٢3،5%( ئامار ٢٠١١ڕێژه ی ژنان له په رله ماندا:

)١،٨%( کش��توکاڵ، )١7،9%( پیشه س��ازی و )٨٠،3%(یش به ش��ی ئابووری:خزمه تگوزارییه . ئامار ٢٠٠9

)4،١%( ئامار ٢٠١١ڕێژه ی بێکاری:

خه ڵك��ی ئه و واڵته تێكه اڵوێكه له نه ژادی فه ڕه نس��ی، ئه فریق��ی، هیندی، چینی و عه ره ب. ل��ه ڕووی ئایینه وه ٨٢% سه ر به که نیسه ی كاتۆلیكی ڕۆمن و نزیكه ی ١%یش

مسوڵمانن.


ئه فریقاییه کان به س��ه ختی هه وڵیانداوه بۆ دابینکردنی هه ڵبژاردنی دیموکراسییانه و ڕێگایه کی گونجاو و باش بۆ و پاراس��تن به ش��داری، ب��ۆ ده س��ه اڵت نوێنه ران��ی ڕاده س��تکردنه وه ی ده س��ه اڵت. وه ک ده ره نجامی هه موو هه ڵبژاردن��ه ڕه کابه رییه کان، ئه فریقا ش��تێکی جیاواز له

شوێنه کانی تر نییه . ئه وان به ره به ره بوونه ته ده وڵه ت. له س��ااڵنی به دیموکراسیکردن که له ساڵی ١99٠�ه وه ده ستی پێکردووه ، له هه ڵبژاردنه کاندا سه رنج له ژماره ی حزبه کانه وه گواستراوه ته وه بۆ چۆنایه تی، به جه ختکردنه وه له س��ه ر بای��ه خ و ش��ه رعییه تیانه وه . ل��ه هه ڵبژاردن��ه زۆربه ی له الی��ه ن ده ره نجام��ه کان س��ه رکه وتووه کاندا، به ش��داربووانی س��ه ره کی و ده نگده ران��ه وه وه رگیراوه .

ناکۆکییه کان له ڕێگه ی میکانیزمی چاره سه ری کێشه کان، ئاش��تیانه چاره س��ه ر کراون. وه ه��ا هه ڵبژاردنێک بۆته

دیارده یه کی به رچاو له ئه فریقادا: بوتسوانا، موریتیوس، نامیبیا، ئه فریقای باشوور، غه نا و تانزانیا النیکه م سێ هه ڵبژاردنی نیشتمانیی سه رکه وتوویان تێپه ڕاندووه . سه رۆکه گرینگه کان جێگۆڕکێیان کردووه ، چ له ڕێگه ی دۆڕاندنی حزبی ده س��ه اڵتداره وه، یان له ڕێگه ی

هه ڵبژاردنی سه رۆکایه تیی حزبه کانه وه .پێویستیی س��نووردارکردنه وه ی سه رکۆمار بۆ دووجار، به گش��تی بۆته وه باو: بۆ وێنه س��ه رکه وتوانه خۆڕاگری کراوه به رانبه ر به هه وڵی سه رۆکه کان له ماالوی، زامبیا و

نیجێریا بۆ مانه وه له ده سه اڵتدا.

هه لبژاردنه سه رکه وتووه کان له

ئه فریقادا*‌وه‌رگێڕانی‌له‌‌ئینگلیزییه‌وه‌:‌کارۆ‌ڕه‌سوڵ

7


گواس��تنه وه ی ده س��ه اڵت له ڕێگه ی هه ڵبژاردنه وه له هه ن��دێ واڵت��ی وه ک کۆم��اری دیموکراتیک��ی کۆنگ��ۆ، س��ه رکه وتوانه به ڕێوه چوو، که پاش 4١ س��اڵ ده سه اڵتی نادیموکراتی جێی س��ه رنجه ، ئه گه رچی ئه م ده سکه وته به

هۆی توندوتیژیی پاش هه ڵبژاردنه که وه ناشیرین بوو. پاش ١4 ساڵ به ریه ککه وتن لیبریا هه ڵبژاردنیکی ئازاد و دادپه روه رانه ی ڕاپه ڕاند و یه که م سه رکۆماری ژنی به خشی به كیشوه ری ئه فریقیا. پاش به ریه ککه وتنه کانی سیێرا لێئۆن

و برۆندی هه ڵبژاردنی سه رکه وتوانه ئه نجام درا.ته نان��ه ت له زیمباب��وێ، ئه و هه ڵبژاردن��ه ی له ٢٠٠٨ به ڕێوه چوو، باشتر بوو له هه ڵبژاردنه کانی پێشوو، ئه گه رچی ته نها به شیک له هه ڵبژاردنه که ئازاد بوو و به هره مه ند بوو ل��ه ڕوونبێژی و دادپه روه ی. هه وڵه کانی ڕژێمی س��ه رۆک ب��ۆ ده س��تکاریکردنی ده ره نجام��ه کان له الیه ن مۆگابێ چاوه دێرانی نیشتمانی و هه رێمییه وه ئیدانه کرا. زۆر خاڵ هه ن ک��ه س��ه رکه وتنی هه ڵبژاردنه کانی ئه فریقیا ش��ی

ده که نه وه .واڵتان��ی ئه فریقیا ل��ه ئه زموونه س��ه رنه که وتووه کانی دیموکراس��ی فێرب��وون و، سیس��ته مێکی داهێنه ران��ه ی هه ڵبژاردنیان داڕش��تووه که به ش��داریی که مایه تییه کان

دابی��ن ده کات، هه روه ها حیزبه تون��دڕه وه قه ومییه کانیش له خ��ۆ ده گ��رێ و هانیان ده دات، که به ش��داری بکه ن بۆ دروس��تکردنی هاوپه یمان��ی له هه ڵبژاردن��ه کان و له ناو حیزبه کاندا بۆ ئه نجامدانی هه ڵبژاردن. کیشوه ری ئه فریقیا په ره ی داوه به س��تانداردێکی ده وڵه مه ند بۆ هه ڵبژاردنی

ئازاد و دادپه روه رانه . به ڵێننامه یه کی گش��تییان ئه فریقی��ا هه روه ها واڵتانی داڕش��تووه ب��ۆ به دیموکراس��یکردن، بۆ وێن��ه ٢9 واڵت ڕێککه وت��وون له س��ه ر کۆبوونه وه یه ک��ی ماوه ی��ی ب��ۆ هه ڵس��ه نگاندن و پێداچوونه وی��ه ک به ن��اوی میکانیزمی پێداچوونه وه ی هاوش��انی ئه فریقیا ک��ه له الیه ن یه کیه تی ئه فریقاوه بۆ با یارمه تیدانی واڵتان و باشترکردنی شێوازی حکوومه ت پێشنیار کراوه . دامه زراوه هه رێمییه کان زۆرتر حه ز به بینینی ڕۆڵ بۆ دابینکردنی سه رکه وتنی هه ڵبژاردنه نیشتمانییه کان ده كه ن. ئه مه خۆی له ڕێگه ی به شدارییه کان ل��ه کۆمه ڵه ی په ره پێدانی باش��ووری ئه فریقا له زیمبابوێ

خۆی نیشان ده دا. س��ه ره ڕای ئ��ه م چاکس��ازییانه ، ئه زموونه کان��ی ئه م دواییانه ی کێنیا و زیمباوێ نیش��انیدا، هیچ هه ڵبژاردنێک ناب��ێ چاوپۆش��ی لێ بکرێت. ئ��ه م واڵتان��ه نیگه رانییان س��ه باره ت به هه ڵبژاردنه کانی ئه فریقا به رجه س��ته کرد: ئه گ��ه ر ڕژێمێکی ده س��ه اڵتدار ب��ه هۆی فێڵب��ازی یان ده س��تکارییه وه هه ڵبژاردنه که بدۆڕێنێ، ئایا ده بێ هانده ر بێ ب��ۆ توندوتی��ژی که هێ��زی نێونه ته وه ی��ی ناچار به

ده ستتێوه ردان بکات؟ جگه له وه ، به دیموکراسیکردن و گۆڕینی ڕژێم به گشتی، نابێته هۆی په ره پێدانی سیاس��ی یان په ره پێدانی مرۆیی. بۆیه ڕه خنه گران باسی ئه وه ده که ن که پاراستنی ملکه چی و به ڵێ��ن بۆ هه ڵب��ژاردن ده بێته کێش��ه یه ک. ئه گه رچی، هه ڵبژاردنی سه رکه وتوو گرینگه بۆ شه رعیه تی سیاسی و پێش��مه رجه ب��ۆ به رده وامی��ی سیاس��ی و په ره پێدانی کۆمه اڵیه ت��ی و ئابووری. ده بێ جه ژن بگیرێ بۆ زیادبوونی ژماره ی هه ڵبژاردن��ه کان، هه روه��ا ده رس وه ربگیرێ له پرۆسه سه رکه وتووه کانی هه ڵبژاردن، که به خۆشییه وه بۆته

بنه ما بۆ زۆربه ی واڵتانی ئه فریقا.

id21.org :سه‌رچاوه‌


له بنه ڕه تدا حزبه سیاسییه كان و پرسی دیموكراسی په یوه ندییه كی دێرینه یان له گه ڵ یه كتردا هه یه . "په یوه ندیی حزبه نوێیه كان له ژێر ناوی دیموكراس��ی ش��تێكی نامۆ نیی��ه "، )ماك��س وێبێر( کۆمه ڵناس��ی ئه ڵمان��ی "حزبه

نوێیه كان" به نه وه ی دیموكراسی ناو ده بات.بوونی ژماره یه كی زۆری حزبی سیاس��ی و چاالكیی ئ��ازاد و به رپرس��یارییه تییان، بنه مایه ك��ی قبوڵكراوی دیموكراس��ییه له جیهانی ئێس��تادا. له ڕاستیدا به بێ حزبی سیاسی، دیموكراس��یی نوێنه رایه تی له ده وڵه تی نوێدا نامومكینه . دیموكراسی به بێ حزب وه كو به له مێكی

بێ سه وڵ، یان كه شتییه كی بێ كه شتیوانه .

ڕۆڵی حزبه سیاسییه كانله به دیهێنانی دیموكراسیدا

"ئه‌م‌بابه‌ته‌ی‌خواره‌وه‌‌،‌له‌‌ماڵپه‌ڕێكی‌ئه‌فغانی‌وه‌رگیراوه‌‌و‌به‌راوردێكی‌ك��ردووه‌‌ل��ه‌‌نێ��وان‌ڕۆڵی‌حزب��ه‌‌سیاس��ییه‌كانی‌‌ئه‌ورووپ��ای‌ڕۆژاوا‌له‌گه‌ڵ‌ئه‌فغانستان.‌لێره‌دا‌ته‌نها‌ئه‌و‌به‌شه‌ی‌كه‌‌په‌یوه‌ندی‌به‌‌ڕۆڵی‌حزبه‌‌سیاسییه‌كان‌له‌گ��ه‌ڵ‌دیموكراس��یدا‌هه‌یه‌،‌به‌‌ده‌س��كارییه‌كی‌كه‌مه‌وه‌‌وه‌رمگێڕاوه‌ته‌‌س��ه‌ر‌زمانی‌كوردی‌بۆ‌ئه‌وه‌ی‌خوێنه‌رانی‌به‌ڕێزیش‌له‌سه‌ر‌ئه‌و‌بنه‌مایه‌‌به‌راوردێك‌بكه‌ن‌له‌‌نێوان‌ڕۆڵی‌حزبه‌‌سیاسییه‌كانی‌كوردستان‌له‌‌به‌دیهێنانی‌دیموكراسی‌له‌گ��ه‌ڵ‌واڵتان��ی‌دیكه‌ی‌جیهان��دا،‌كه‌‌ئایا‌حزبه‌‌سیاس��ییه‌كانی‌كوردس��تان‌

توانیویانه‌‌ڕۆڵێكی‌ئه‌رێنی‌بۆ‌به‌دیهێنانی‌دیموكراسی‌بگێڕن؟"

ئامانجی دیموكراسی، به ش��داری پێكردنی خه ڵه كه له سیس��ته می سیاس��یدا. خه ڵك ل��ه نێو دیموكراس��یدا ڕه س��ه نایه تییان هه یه . كاكڵی دیموكراسیش خه ڵكه . هه ر به و هۆیه ش��ه وه یه ، زانایانی زانسته سیاسییه کان له سه ر ئه وه كۆكن، كه دیموكراسی سیسته می خه ڵكه ، بۆ خه ڵك و له خزمه ت خه ڵكدایه . له سیس��ته می دیموكراتیكدا، خه ڵك داواكاری، چاوه ڕوان��ی و ئیدیعایه ك��ی زۆریان هه یه . به بۆچوونی )ڕۆبێرت میخلز( كۆمه ڵناس و بیرمه ندی سیاسیی فه ڕه نسی: "ئه وه ی كه له بنه ڕه تدا تایبه تمه ندیی دیموكراسی پێكدێنێت ئه وه یه، كه له و جۆره سیسته مانه دا، هه ر كه سێك

له نێو جانتای خۆیدا گۆپاڵێكی مارشالی هه ڵده گرێت".

*‌و:‌عه‌زیز‌عه‌بدولخالق‌دێڵزی


یه ك��ێ له خاڵ��ه گرینگه كانی نێو بابه ت��ی په یوه ندیی دیموكراس��ی ب��ه حزب��ه سیاس��ییه كانه وه ، ئه وه یه كه به هێزبوون��ی دیموكراس��ی ده بێت��ه ه��ۆی به هێزبوونی حزب��ه كان و الوازیی دیموكراس��ی ده بێته هۆی الوازیی حزبه كان. له ڕاستیدا، پێگه یشتنی دیموكراسی به نده به

و حزب��ه كان پێگه یش��تنی به نده حزبه كانیش پێگه یشتنی دیموكراس��ی. ڕێكوپێكیی به "حزب��ی سیاس��ی، بزوێنه ری دیموكراس��ییه . مه كین��ه ی پێگه یشتنی حزبه سیاسییه كان هاوكات��ه له گه ڵ پێگه یش��تنی

دیموكراسی.ده كرێ حزب و دیموكراسی

وه ك��و هه ردوو دی��وی دراوێک بێنین��ه به رچاو. چونكه حزبه كان به بێ دیموكراسی و دیموكراسیش به بێ بوونی

حزب ناهێته به رچاو.له هه موو واڵتانی دیموكراتیكی جیهان به تایبه تی له واڵتانی ئه ورووپای ڕۆژاوا كه س��ه ره تا دیموكراس��ی دامه زرا و پێشكه وتنی سیاسی به خۆیه وه بینی، حزبه سیاسییه كان ڕۆڵێكی گرنگیان بینی. له ڕاستیدا، "هیچ كۆمه ڵگه ی��ه ك نه یتوانی��وه دیموكراس��ی به بێ بوونی

حزبه كان بپارێزێت و به ره و پێشه وه ی ببات.مێژووی ئه و حزبه سیاسییانه ی كه له داكوتانی ڕه گی

ئه ورووپای ل��ه دیموكراس��ی ته نها هه بووه ، ڕۆڵیان ڕۆژاوادا بۆ یه ك دوو سه ده ی ئه م دوایییه "لیپست هه روه كو ده گه ڕێته وه . و ڕه كان"ی كۆمه ڵن��اس، ده ڵێن: پێكهاته ی سیسته مه كانی حزبی

دوای��ن قۆناغه ل��ه داهێنانی پێش��كه وتنی سیاس��یی كۆمه ڵگ��ه ی ئه ورووپی. ئه وان له مێژووی پێش��كه وتنی ئه ورووپای ڕۆژاوادا س��ێ قۆناغ لێك جیا ده كه نه وه كه بریتین له : قۆناغی دروس��تكردنی ناوه ندی سیاس��ی، به ش��داریی خه ڵك و ده ركه وتنی سیسته مه حزبییه کان. واڵتانی ئه ورووپای ڕۆژاوا له س��ه ره تادا ده س��تیان به بونیاتنان��ی ده ڵه تی ڕه ها كرد، ورده ورده ئه و ده وڵه تانه چوونه ژێر باری به ش��داریی خه ڵ��ك و له كۆتاییدا ئه و

ده وڵه تان��ه ش��ێوه یان گۆڕا و سیس��ته می حزبی تێیدا دروست بوو.

به و پێیه ده كرێ بڵێین كه حزبه سیاسییه كان دوای دروستبوونی ده وڵه تی پێشكه وتوو له سه ده ی حه ڤده ی زایینی ل��ه ئه ورووپا، توانیی��ان ده وڵه ته كانی ڕه ها و پاش��ایه تیی نوێ بۆ ده وڵه تی بۆیه ، بگ��ۆڕن. دیموكراتی��ك گرنگترین سیاسییه كان حزبه پاراستنی و به دیهاتن ئامێری دیموكراس��ی له دوو سه ده ی بوونه . ئه ورووپادا له ڕابردوو هه رچه نده حزبه سیاسییه كان كردارێك��ی و چاالك��ی ئه ورووپادا ل��ه نه رێنیش��یان هه بووه ، به اڵم به گش��تی ب��ۆ به دیهات��ن و مانه وه ی زۆر ئه ورووپایی��دا كۆمه ڵگ��ه ی ل��ه دیموكراس��ی

كاریگه ربوون.سه ره ڕای واڵتانی ئه ورووپایی، ئه و بابه ته كه م و زۆر له ویالیه ته یه كگرتووه كانی ئه مریكا، كه نه دا، ژاپۆن، هیند و هه ن��دێ ل��ه واڵتان��ی جیهان ك��ه دیموكراس��ییان

به ده ستهێناوه ، په یڕه و كراوه .تاكو ئێس��تا هیچ واڵتێك بوونی نییه ، كه به بێ حزبی سیاسی، دیموكراسییه كی جێگیری به ده ستهێنابێت. ئه وه ڕاس��تییه كه كه "بۆ كاری حكوومه ت��ه دیموكراتییه كانی ن��وێ، حزبه سیاس��ییه كانی بڕبڕه ی پێویس��تن، حزبه كان

پشتی دیموكراسین."و كاریگ��ه ر به ش��داریی به رپرسیارانه له هه ڵبژاردن و گواستنه وه ی ده سكه وته كانی ده سه اڵت: هه ڵبژاردن گرنگترین ئامێره بۆ گواستنه وه و ده ستاوده ستكردنی ده سه اڵت له كۆمه ڵگه ی مرۆڤایه تیدا . هه ڵبژاردن بۆ حزبه سیاسییه كان هه لێكی گه وره یه تا بۆ به ده ستهێنانی ده سه اڵت به ش��ێوازی ئاشتییانه هه وڵ بده ن. حزبه سیاسییه كان به ئاماده بوونی به رپرسیارانه یان له پرۆس��ه ی دیموكراس��یدا، ك��ه ب��ۆ به هێزكردن و به دامه زراوه كردن��ی دیموكراتیك زۆر كاریگه ره ، ده توانن له به دامه زراوه كردنی ڕۆش��نبیریی هه ڵبژاردن له واڵتدا

حزبه سیاسییه كان به هه ڵوێستی خۆیان��ه وه ل��ه نێ��و په رله مان، ئه نجامدانی گواستنه وه ، هۆیه كانی سمینار و ناڕه زایه تیی مه ده نی، ده توانن ئاستی ڕۆشنبیریی خه ڵك زیاتر بكه ن

ده توانن سیاس��ییه كان حزبه ڕه خنه له ده وڵه ت بگرن، به اڵم به

ڕاده یه كی ڕاست و دروست


كاریگ��ه ر ب��ن و ڕۆڵێك��ی گرنگی��ان ل��ه ئه نجامدانی هه ڵبژاردنێكی شه فافدا هه بێت.

هاندان��ی خه ڵك بۆ به ش��داریكردن له پرۆس��ه گه لی سیاس��ی، فه رهه نگ��ی، كۆمه اڵیه ت��ی و ئاب��ووری: له سیس��ته می دیموكراتیكدا، خه ڵك بڕیارده ری سه ره كین. خه ڵك له تۆماری ڕووداوه كاندا بوونیان هه یه . به اڵم حزبه سیاس��ییه كان ده توانن له بواری په ره پێدانی به شداریی خه ڵك و دروستبوونی ڕای گشتی له بواره جیاجیاكاندا ڕۆڵ ببینن. بۆ نموون��ه له بواری به رنگاربوونه وه له گه ڵ گه نده ڵی��ی دارایی و ئی��داری، به رنگاربوونه وه به دژی

م��ادده قاچاقچییه ت��ی بێهۆش��كه ره كان، ڕێگ��ری له و تیرۆریس��تییه كان هێرش��ه توندوتیژی، به ره نگاربوونه وه ی ب��ه زۆری پێویس��تییه كی به شداریی خه ڵك هه یه و حزبه ب��ه ده توان��ن سیاس��ییه كان ئیمكانیاته ی له و سوودوه رگرتن كه له به رده ستیاندا هه یه ، خه ڵك ه��ان ب��ده ن بۆ به ش��داری و

هاوكاریكردن و ڕای گشتی دژی ئه و كرده وانه ڕێكبخه ن.دكت��ۆر ڕه نگین دادفه ر س��پنتا وه زیری ده ره وه ی پێش��وتری ئه فغانس��تان، نووس��یویه تی: حزب به پێناسه ی مۆدێڕن، ئامرازێكه كه به هۆیه وه هاوواڵتیان به شداری له پرۆسه گه لی سیاس��ی و كۆمه اڵیه تیدا ده كه ن و له و ڕێیه ش��ه وه كاریگه رییان له س��ه ر ئه و بابه تانه ده بێت. به بێ حزبی سیاس��ی، به ش��داریی گشتی له پرۆسه ی پێكهاته ی ڕای گشتی و په ره پێدانی

الواز ده بێت.به رزكردنه وه ی ئاستی تێگه یشتنی سیاسی، زانست و زانیاریی گش��تی: دیموكراس��ی له و واڵتانه ی كه به گشتی خوێنده واری زۆرتره، باشتر ده توانێت پێگه ی خۆی به هێز بكات. حزبه سیاسییه كان به هه ڵوێستی خۆیانه وه له نێو په رله مان، هۆیه كانی گواس��تنه وه و ئه نجامدانی سمینار و ناڕه زایه تیی مه ده نی، ده توانن ئاس��تی ڕۆش��نبیریی خه ڵك زیاتر بك��ه ن. هه روه ها حزبه كان ده توانن ڕۆڵی ئاشكراكردنیان هه بێت. زۆر بابه تی پش��ت په رده ، چ هی ڕاب��ردوو بێت یان هی

ئێس��تا ئاشكرا بكه ن، تاكو ئاس��تی زانیاریی خه ڵك زیاتر بێت و ئه و كاته ی كه زانس��ت و زانیاری زیاتر بێت، بێشك بۆچوون و ش��یكردنه وه كانیش لۆژیكیتر ده بێ��ت و ئ��ه وه ش كاریگه رییه كی ئه رێنی له س��ه ر

بڕیاردان ده بێت.حزبه سیاس��ییه كان ده توان��ن ڕه خنه له ده وڵه ت بگرن، به اڵم به ڕاده یه كی ڕاس��ت و دروست. حزبه سیاسییه كان ده بێ ده سه اڵتی ده وڵه ت قبول بكه ن و به چاودێریی خۆیان له س��ه ر كاره كان��ی ده وڵه ت، ڕێگری بكه ن له وه ی كه ده وڵه ت ده س��توور پێش��ێل ناچار ده وڵ��ه ت و بكات به پێ��ی ك��ه بك��ه ن، ده س��تووری هه میشه یی واڵت كار بكات. له بواری حزب��ه نه ته وه س��ازیدا، ده توانن سیاس��ییه كان جه خت له سه ر په یوه ندیی هاوبه شی نێوان نه ته وه و بکه ن��ه وه . قه وم��ه کان كۆمه ڵگه دا نێو له ئه ندام وه ربگ��رن و خۆیان ل��ه و كارانه ی ك��ه ده بنه هۆی

كه وتنه وه ی درز له نێو كۆمه لگه دا به دور بگرن.له كۆتاییدا ده بێ بڵێین كه حزبه سیاسییه كان ئامراز و دیموكراس��یش ئامانج��ه . حزبه سیاس��ییه كان به و ج��ۆره ی كه ته جروب��ه ی هه ندێ له واڵت��ان به تایبه تی ئه ورووپای ڕۆژاوا نیش��ان ده دات، ئه گه ر به دروس��تی س��وودی ل��ێ وه ربگیرێت، ده بێت��ه ه��ۆی به دیهاتنی دیموكراس��ی. به پێچه وانه شه وه ئه و ئامرازانه ئه گه ر به دروستی س��وودی لێ وه رنه گیرێت، ده بێته هۆی ئه وه ی كه دیكتاتۆرییه ت س��ه ر هه ڵب��دات و قه یرانه كان زیاتر ب��كات. حزب��ه سیاس��ییه كان وه ك��و دامه زراوه یه كی دروستكراوی ده ستی مرۆڤ، له بنه ڕه تدا باش یان خراپ نین. هه رچه ن��ده حزبه كان ئامرازێكن، ئ��ه وه به نده به فه رهه نگ، ش��ێوازی بۆچوونی مرۆڤ، كه چۆن سوودی ل��ێ وه ربگرن. حزب��ه كان ئه گه ر ڕۆڵێك��ی ئه رێنییان له به دیهێنانی دیموكراسیدا هه یه ، زۆر زیاتر له وه ده توانن

ڕۆڵێكی نه رێنی بگێڕن.http://www.gmic.gov.af/dari/news

حزبه سیاس��ییه كان ده بێ ده سه اڵتی ده وڵه ت قبول بكه ن و به چاودێریی خۆیان له س��ه ر كاره كانی ده وڵه ت، ڕێگری بكه ن له وه ی كه ده وڵه ت ده ستوور پێشێل بكات و ده وڵ��ه ت ناچ��ار بكه ن، ك��ه به پێی

ده ستووری هه میشه یی واڵت كار بكات

Gova hr 35

Documents

Transcript of Gova hr 35