GOLU KIYILARINDA KI~LAYERL~MELERI
Transcript of GOLU KIYILARINDA KI~LAYERL~MELERI
BURDUR GOLU KIYILARINDA KI~LA YERL~MELERI
Yrd. DoC;. Dr. Salih CEYLAN •
Ozet
Ara?tzrrnamlza konu olan kl~la yerle§11leleri, Akdeniz BOlge
si'nin Allfalya Bolumu'nde ve Goller yoresil'lin Burdur Gola
Hauzast dahilinde yer altr. BurdurCoW'nil gevreleyen dagl!k ve
tepelik alanlarm etekleri ve gOZe dokaIen mevsimlik derelerin
a$agz kesimleri. kisla yerle§meleri icin en uygrm konumtardtr.
(:iinkii, bu kesimler kuzey razgarlarma kapalL oldllgzmdml klly
tu, ,ogunluklakar dusmeven ya da az kardusen ve dog" - bat,
yonlerinde giine§ ismtann: en nznn surelialabilecek konumlar
dtr. Koy yerle§melerinde klit;likba,(koylln ve keci) hayvanlal"llll
banndtrobileceg! yeri almayan aileler, ekim-mauts aylan araslI1
daki donemi k,§la yerle,melerillde gecirirler. Kisla yerle§llleleri
mayls aymdan itibarentnurfts aY"111l ilk 11aftasO terk editerek.
yaylalara(Soglit daglan, Bespannak: dag've Katmnctk dag,) go,!,
edilntekiedir. Yaylalardan ki$laklara dOllil§ ise haoatarm sogu
maya ba§lad,gl eylii/ay' SOli Ian ileekimay' ba§larma denkgel
mekiedir. K,§la yerle,meleri; Coban. kulabesi(t;adlr), keiilerin 110
rmd,g, ag,l(dam), kOylllllarm barmd'g'ag,l(dam), sayvet, kuzu
luk; ue kitspe boltunlerinden olfl$llr. Mevsimlik-ge~ici yerle§1J1e
lerden alan k,§la yerle§meleri havzadaki nadasli ekime bagh ka
larakIter yzl yellidefl kurulurlar.
* SDUBuvdur Egitil1l Fakiiltesi, ilkogretim Bo!iimii
Resume
Les quartiers d'hiuer, cui font I'objet de noire recherche, se
siiuentsur Ie bassin du lac deBurdur dans Ia region des Lacs qui
prend place dans les jrontieree de Ia partie d'Alztalya de la regiott ttteditet JUIlIT; iespieds deszones monlngiietISeS ercreteee qui
cntourent le lac et les parties basses des ruiseeaux saisannieres
quiseuersent dans lelac SOlIt des sites tiesfavorables pailI' l'ins
talatiott des quartiere d'hiuer. Car ces sites, parce uu'iissontfer
mes aux vents du nort,sonides endroits isoies, oit iee radiations
solaires sontattireee obcndammcnt par Ies parties est-ouest.
Dans Ies villages, les [amilies qui n'oni pas In poesibilit«
d'abriter leur petit betoil (moutons, cheorcs) passent la periode
qui s'etend du tnois d'octobre au mois de maldans les habitati
ons des quartiers d'hioer, qui sont quittees II partir du mois de
mai (la premiere semaine du 1I10is) pailI' aller tmigrer aux aIpa
ges (les 11l0gtaglles de Sogiit, ia montagne de Bespurmak, et la
montagne de Kanuncik). Le retour des alpages vel's Ies ttabiuui
ons d'hioer s'effectue vel's fill septembre et debut octobre, all il
commence a fair froid. Les nunrtiers d'hioer comprennent caba
lie deberger, sayvet (appellation locale utilisee pour tupartie re
seroee all petitbetaii), pare (etable) des troupeaux dedieore, parc
(etable) des troupeaux de mouton, partie reservee aux petits ag
neal/X etau tourteau, Les quartiers d'hioer, qui sont classes par
mi les habitations saisonniires-passageres sont reilIstalles, cha
queanuee, suioantl'etutde In culture en jacllere dans lebassin.
Burdur G6Ju' Ktyrla r rn d a Kr~la Yerl esm ete r!
BURDUR GOlU KIYILARINDA Kl~LA YERlE~MElERI
Giri§
Arasnrmarruza konu Dian kisla yerlesmeleri, Akdeniz Bolgesi'nin An
talya Bolumu'ndc ve Goller yoresinin Burdur GoW Havzasi dahilinde yer
ahr (Harita: 1 ). Havzayi kuzeybatidan sirurlandiran Sogtit daglan ile ku
zeyden sirurlandiran tepelik alanlar ( Buyukasarhk tepe -1565 m. r Katran
Cl tepe-1510 m. ve Demirli tepe-1565 m. ) g61 kiyilanndaki duzluk alanla
n soguk rlizgarlara karsi korudugundan , krsla yerlesmeleri bu kutlelerin
duldalannda ve gale yakin konumlarda kurulmuslardir, Cerci, Burdur
GoW Havzasiyla kornsu Coller yoresindeki bircok havza kislak sahasi
olarak kullarulmasma ragmen, bu alanlarda kurulmus Dian kisla yerles
meleri bizim arasttrmamizm dismda kalmaktadrr,
Ulkemizde kisa mesafelerde degi§en dogal cevre ozellikleri, insan ya
sarm ile birlikte faaliyetlerini de etkilernis ve mekandaki ~ogu duzenleme
ler buna gore yapilrmstir, Ozellikle kirsal kesimde yasayan insanlar, cev
re ile olan etkilesimlerinde dogal ~evreyedaha cok bagrmh ve onunla da
ha i~ ice yasarlar, Mekaru butun ozellikleriyle en az degisime ugratarak ya
da dogal cevrenin ozelliklerine uyum saglayarak ondan en ekonomik §e
kilde yararlanmaya cahsmak, kirsal kesim insarurun temel ozelliklcrin
dendir. Nitekim, yukselti farkirun sicakhk degerlerlnde yaphgl degisiklik
ler sonueu farkh donernlerde ye§eren bitki ortusune bagh kalarak surulc
riyle birlikte yaylak ve kislaklar arasmda yer degistiren ailelerin faaliyeti,
bunun en guzel orncgmi olusturmaktadir, Ulkemizde bu tlir kislak saha
larmdan biri de Burdur GoW kryilaridir,
Bilindigi uzere kisla: kis mevsiminde icinde oturulan meskendir. Kis
lak ise hayvancihkla ugra§aJl yaylaci ailelerin suruleri ile birlikte kI§ mev
simini gecirdikleri, soguk ruzgarlara kapah alcak ve kuytu yerlerdir. Bu
tunuyle kislak sahasi olan Burdur GoW havzasmda, kisla yerlesmelerinin
arasnrrna konusu olarak secilmesindeki en onernli sebep, Turkiye'de ge
cici yerlesmeler konusunda bu gune kadar yaprlrrus Dian cahsmalarda
Dogu Cografya Dergisi 6 9
Burdur ColO Ktytfa r m d a Krjla Yerle s mele r l
9KM. 3,5
KONYA
\
\~.
\~AFYONMRAHi5AR~ ~
\ \\ \\ \~~;RTA
~~R6
•
~
'>;"" ANTALYA•Antalya
~
Korfezi
A K D E N zI~I AKAR5U ~il MERKEZi
I~I GOl
Harita:1- Am§fJrlllaSalUlSl1l111 Lokasyoll Haritast
'0 Eastern Geographical Review 6
Burdur Galu Kryrl ann d a KI~la Yerle sm ete r l
genellikle yayla yerlesmeleri iizerinde durulmus olmasmdandir, Oysa
yaylak ve kislak sahalan arasmda yer degi~tirerekyapilan hayvancihk fa
aliyetinde; bu faaliyetlerin sonueu olarak insa edilen yayla yerlesmeleri
ve onerni kadar , kisla yerlesmeleri de onemlidir . Cunku, bu sahalardan
her biri hayvanlann yiyecegini.yilm.sadece bit bcliimiinde karsilayabil
mektedir. Nitekim ALAGOZ1, Ziya GOKALP'in Turk Medeniyeti Tarihi
adh eserinde yaylacihk konusundaki ifadesine istinaden; her Turk asire
tinin bir irmagi oldugu gibi bir de dagl vardi: ~unku irmak kenan onun
Ia~lagl ise dag da yaylagl idi dedigini yazmaktadir, Yine ALAGOZ, Jules
BLANCHE'in ifadesini ~oyle aktarmaktadir: Bir yaylaemm iki yaylagl
(Paturage = otlak, mera) vardir: biri yazhk oburti kishk, Gercekten de yaz
ve kis meralarindan olusan ve birbirini tamamlayan bu iki otlak bolgesi,
surunun yasarru icin adeta bir zorunluluktur. Biz burada dogal cevre sart
Ian ve surdurulen hayat tarzimn sekillendirdigi Burdur G6lu kiyilannda
ki kisla yerlesmelerini tarutmayi amacladik,
Her ne kadar kisla yerlesmeleri konusunda Ulkemizde aynntih cahs
malar yapilmarms olmasma ragmen yaylacihk ve yayla yerlesmeleri ko
nusunda yaprlrms olan cahsmalarda, kisla ve kislak gibi kavramlara yeterinee deginildigi dikkati cekmektedir.v 4,5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13 Nitekim TA
NOGLU14 ; yay la, yaylak, yazlak, guzle, guzlek, kisla ve kislak terimleri
nin, yerlesme ccgrafyasmdakt anlamlari bakimmdan fazla tereddude yer
birakmayacak derecede acrk oldugunu yazmaktadir. Biz de bu nedenle
kisla, kislak gibi kelimelerin ne anlamlara geldig! konusu tizerinde dur
mayacagiz.
I-Dogal Cevre Ozellikleri ve Krsla Yerlesmesi Iliskisi
Hidrolojik anlamda dis drenaja kapah bir havza karakterinde olan
Burdur GoW, aym zamanda tektonik bir depresyondur. Kuzeydogu-gu
neybati dogrultusunda uzanan bu depresyonun en alcak kesimleri gol su
Ian tarafmdan isgal edilmistir, Krsla yerlesmeleri Burdur Colunu cevrele
yen daglik ve tepelik alanlann eteklerinde kurulmuslardir,
Cevresinde yer alan dag siralanrun ana istikametine uygun bir sekilde
uzanan depresyonun etrafiru kusatan yuksek kesimler, genellikle mezo
zoik ve tersiyer yash formasyonlar ile volkanik serilerden meydana gel
mektedir. Alcak kesimler ise neojen ve pleistosen dolgulanyla kaplanrrus-
Dogu Cografya Dergisi 6 1 1
Burdur Galli Kryrla nnd a Kr st a Ye rle smele r l
hr. Kurulusu, tektonik menseli olan Burdur Depresyonu, ana dogrultu ek
senlerine ( kuzcydogu-guneyban ) paralel faylarla sirurlanrrustrr-S, Dep
resyonun kuzeybah kesiminde aym dogrultuda uzanan 50gut daglan (
En yuksek yeri Oyuklutekke Tepe, 1918 m.) yer ahr, Kuzel' kesimi ise, cok
sayida dezelerle y..nlmlf tepelik- bir saba gOrtinUrniind.ediL. Bu. dag1lk
alanlar kl~ mevsiminde soguk ruzgarlan nispeten engellediginden kisla
yerlesmeleri icin elverisli ortam sartlan hazirlamrstir,
Depresyonun dogu kesimi tipki kuzey kesimde oldugu gibi tepelik
alanlarla cevrilmistir, Bu kesim aym zamanda, Burdur Depresyonunu Is
parta Ovasmdan aylran su bolumune denk gelmektedir. Depresyonun
guneydogu kesimleri ise Besparmak dag! ve 5ulu dere daglan tarafmdan
kusanlrrustir, Besparmak dag! (~i~1i Tepe, 2028 m.) aym zamanda havzayi
cevreleyen daghk alanlann en yuksege ula~hg! kesimdir. Depresyonun
kuzeydogu ve guneydogu kesimleri ise, diger depresyonlarla dogal bag
lantiyi saglayan ve geni~,e duzluklerden olusan esik sahalan ile sirurlan
dinlrrustir, Bunlardan kuzeydogudaki duzlukler, depresyonu Kuleonu
Bozanonu ovalanna baglayan bir esik sahasidir, Bu duzlukler de kisla
yerlesmelerinin yogun olarak kuruldugu kesimlerdir.
Gol kiyilanru cevreleyen 900 m. izohipsi ile cevredeki daghk alanlar
arasmda 1000-1100 m.lik bir yukselti farki vardir (Harita : 2). Nitekim, 50
gut daglanrun en yuksek tepesi olan Oyuklutekke Tepe, 1918 m.lik bir
yukselti degeri gosterirken, depresyonu guneydogudan sirurlandiran ~i~
Ii Tepe ise 2028 m.dir. Bu durum, depresyon tabaru ile cevredeki yuksek
kutleler arasmda 5-6 °C.lik bir sicakhk farki meydana getirir. Her ne ka
'dar havza cografl konum itibariyla Akdeniz cograft bolgesi strurlan ice
risinde kalsa da tipik bir Akdeniz ikliminden uzak, karasal iklime daha
yakm ancak, daha cok bir gecis iklimi karakteri gosterir, Nitekim, Bur
durda yillrk ortalama sicaklik, 13.0 °C (46 Yillik ortalama) dolaymdadtr,
Oysa, Akdeniz BOlgesi kiyi istasyonlan icin yilhk ortalama sicakhk de
gerleri 19-20 °C dolaymda seyreder (Antalya 18.8 °C, Adana 18.6 DC). i,bolge istasyonlarmda ise ortalama sicakhk degerleri 10-11 °C civannda
dir (Konya 11.5 °C, Ankara 11.6 "C). Ancak, ocak aYl yrhk ortalama sicak
hk degerinin 2-3 °C dolaymda olmasi , kis mevsiminde depresyon taba
mrida iklimin cok sert gccmedtgirun bir baska karutidir, Bu da kisla yer
lesmeleri icin uygun ortam sartlan yaratmisnr,
'2 Eastern Geographical Review 6
Burdur Galli Kr yrla rr rrd a KI~la Ye rle j rn e l e r i
Burdur depresyonu az yagl~ alan yerlerden biridir. Nitekirn, yilhk or
talama yagl~ miktan 435 mm civartndadir. Buna karsihk cevredeki dag
Iik ve tepelik alanlar 700-800 mm civarmda yagl~ ahr, Bu durum, bitki or
tiisune de yansnm~ ve depresyon tabamnda crhz bir bitki ortusii ( genel
likle Ot8U tfuler ve tek.tek aga.;Jarlaxdan olusan antropojen step sahasi) ,
yamaclarda maki topluluklan, cevred. .i daghk ve tepelik alanlarda ise St
rnrh da olsa orman ortusu tutunma olanagi bulmustur,
Burdur depresyonu, kar yagl~lan ve karin yerde kalma suresi baki
mmdan kisla yerlesmeleri idn cok fazla sorun yaratmamaktadrr, Nite
kim, cevredeki daghk alanlar onernli miktarlarda kar ahrken , bazi yrllar
gol kiyilarma hie kar dusmedigi goriiliir. Bu durum, kisla yerlesmeleri ve
hayvancrhk faaliyetleri bakirrundan elverisli ortam sartlan yaratrrustir,
Kar yagrslan genellikle kasim ve mart aylan arasmdaki devrede gorulur,
Burdurda pi icindeki kar yagl~h gun say's, 8, karla ortulii giin say's, ise
10 gun clvanndadir,
Kisla yerlesmelerinin soguk ruzgarlardan etkilemnemesi icin, genel
likle giiney yamaclarda kuruldugu gorulur, Ancak, bu genel bir kural de
gildir. Bazen kuzey riizgarlarma acik, alcak sahalarda da kisla yerlesme
lerinin kuruldugu gariiliir. Bu durum, Burdur'un b~ mevsiminde kuzey
sektorden cok guney sektorlu riizgarlarm etkisinde kaldiguu gostermek
tedir.
Burdur depresyonu, akarsular bakimmdan da oldukca fakir bir saha
dir, Nitekim, Burdur Colu'ne guneybatidan kansan Bozcay, butiin bir yil
suresince gale su tasiyan hemen hemen tek akarsudur ( Uzerinde Kara
<;al Coletl insa edilmektedir). Ulupmar (goJUn giineybausl), Biigdiiz <;a
y' ( golun guneydogusu ) ve Burdur kentinin icinden ge<;en Kuma dere
si , gO! kiyilarmda olusturduklan deltalanndan da anIa~l!dlg:t uzere sel
karakterli olup, g61e kis ve ilkbahar mevsimlerinde cok miktarlarda mal
zeme tasirlar, Yaz mevsiminde ise yataklar <;ogunlukla kurudur. Oysa kis
la yerlesmeleri icin $U kaynaklan hayati bir onem tasir, GoJUn sulannm
kukurtlu olmasi, kisla ycrlesmelerinin su kaynaklarunn oldugu yerlerde
kurulmalarma ya da tankerler ile su tasmabilecek konumlarda kurulma
lanna neden olmustur, Ancak, havzada akarsular gibi kaynak sularmm
da cok verimli olmamasi , kislak sahalarindaki hayvancihk faaliyetinin en
oncelikli sorununu olusturmaktadrr,
Dogu Cografya De r qis l 6 13
Burdur GolO Ktyrla rt n d a KJ~la Ye rle sm ele r l
Harita:2- Burdur Gblfi ue Ceoresinin TopogmfiJa Haritosi
IZJ KoynOk
12;1 nere
[jJ lree t~erkni
[!J aeue
0 1'10'(
[2] KOIO,olu
lllIl Kllilok Soholor(
14 Eastern Geographical Review 6
Burdur GolO Kryrt a rmd a KJ~Ja Ye rle s rn ele r i
Depresyonun alcak kesimleri azonal topraklardan alan kirecli aluvi
yal toprakIarla ortuludur, Cok acik renkIi ve hafif bir grilik gtisteren bu
toprakIarda kirec ve tuz miktan da oldukca yuksektir-s. bzeIlikIe gtiliin
kuzey kesimleri bu tip toprakIarm en yogun daglh~ gtisterdigi kesimler
dir, Verimliligi hemen hem.en yak denecek kadar az alan bu topraklarda,
nadash ekim yapilmaktadir, Ekip-bicme faaliyetlerinin yaplldlgl tarIalar
dismdaki araziler tuz ve kirec orarunm yuksek olmasi nedeniyle kul
larulmamaktadir, Krsla ysrlesmelerinin bir bolumu bu araziler iizerine
kurulur. Bir cogu ise, nadasli ekimi takip ederek her yrl yeniden kurulur.
Cunku, gerek yasakh orman sahalan ve gerekse ekip dikilen sahalar, ku
~iikba~ hayvanlann gezinti ve otlak sahalanru daraltnus oldugundan, co
gunlukIa nadasa birakilan araziler ile fundahk ve hazine arazileri bu fa
aliyeti karsrlar duruma gelmi~tir. Kisla yerlesmeleri de ekilen ve nadasa
birakilan arazileri izleyerek her yil farkh konumlarda yeniden kurulur
lar.
2- Kisla Yerlesmelerinln Fonksiyonel Ozellikler
Tiirkiye'de yiikselti farkirun meydana getirdigi farkh sicakhk ve yagl~
degerIeri, dikey dogrultuda birbirinden cok farkli yerlesme ve ekonomik
faaliyet alanlan meydana getirmistir. Kirsal kesimde hayvancihk ile ugra
san aileler farkh yiikseltilerde yer alan bu alanlara, otlak temin etmek
amaciyla yrlm degi~ik mevsimlerinde gti~ ederek yerlesmeler kurmuslar
dir, Krsla yerlesmeleri de, koyun yetistiriciligi ile ge~imini temin eden ai
lelerin devamh yerlesmelerine uzak konumlarda ve nadasa birakrlan tar
lalar ile fundahk ve hazine arazilerinde ekim-mayis aylan arasmda kur
dukIan mevsimlik yerlesmelerdir, Bu yerlesmeler, mayls aymdan itibaren
terk edilerek yayla yerle~melerine(Stigiitdaglan, Besparmak dagi, Kat
rancik dagi) gti~ edilmektedir. Havanm sogumaya basladigi eyliil ay,
sonlan ile ekim aYl baslannda tekrar kislak sahalarma goc edilerek kisla
yerlesmeleri yeniden kurulur.
Kisla yerlesmesi: Coban kulubesi, kecilerin banndigi agll(dam), ko
yunlarm banndigi agll(dam), sayvet, kuzuluk ve kiispe bolumlerinden
olusan mevsimlik-geclci bir kir yerlesme seklidirfltotograf : 1, $ekil : 1).
Koy, kasaba ve kentlerin uzagmdaki mera alanlan icerisinde kurulmus 01malan, eklentileri ve kucukbas hayvancihk ekonomisinin ortaya cikardi-
Dogu Cografya Dergisi 6 15
Burdur Galli Kryua rm d a Kr sla Ye rle s me te r i
gl yerlesmeler olmalan ile Ivrindi cevresindeki saya yerlesmelerine ben
zerlik gostermektedlrl". Ancak, bu yoredeki saya yerlesmeleri yil boyun
ca daimi kullarulan yerlesmeler olduklanndan, kullanma sureleri itibariy
Ie kisla yerlesmelerinden aynhr, Nitekim kisla yerlesmeleri, kis mevsi-
. minda kullarulan yerlesmelerdir, Bu yOniiyle Orta Sakarya Vadisindeki
saya yerlesmeleri ile benzerlik gostermektedir. Nitekim YAZICI, bu yore
deki saya yerlesrnelerinin, koyun siiriilerine sahip ailelerin yerlesmeleri
yakimndaki tarim alanlanna zarar vermemesi icin koyun. uzagmda kur
duklan ve kis mevsimi suresince 5 ayhklaralrk-mayis) bir donernde kul
larulan yerlesmeler olduklanndan bahseder.lf
Coban kulubesi, kisla yerlesmelerinin en onemli eklentisinden biri
olup, suru sahibinin ailesi ile birlikte kaldigi bolmedir, Tarlalar dismdaki
fundahk ve hazine arazileri icinde insa edilen kisla yerlesmelerinde coban
kulubesi, tas ve camur ham kullarularak insa edilir (Fotograf 2). Cunku
bu gibi alanlarda ekip-bicme faaliyetleri yapilmadigmdan, insa edilen ~o
ban kulubesi kahci sekilde insa edilmistir, Ancak, bu kulubelerde iki yrl
da bir kullamhr. Bunun nedeni, Burdur G61ii kiyrlanndaki tanmsal faali
yetlerin nadash tarim seklinde yapilmasidir, Dolayisiyla, ekilen arazilerin
cevresine yakm bir konumdaki coban kuliibesi, 0 y11 icin kullamlmaz. An
cak ertesi yil bu araziler nadasa birakildigindan coban kulubesi tekrar
kullamlabilmektedir.
Nadasa birakilan tarlalar icine insa edilen coban kulubesi ise, her yrl
yeniden yapilmak zorundadir, Bu kulubelerin duvarlari, yoredecah adi
verilen kermes mesesi dallarmdan insa edilir. Bu durumda kisla yerles
mesinin kuruldugu alarun cevresindeki fundahhklar, her yil yapacak te
mini icin tahrip edilir. Ta§ yap1 malzemesinden insa edilen coban kulube
sinin cansi tahta ve aga~ dallanyla ortulmustur. Duvarlan tastan insa edi
len ve yangm tehlikesi olmayan bu tip kulubelerin isitilmasmda, soba
kullaruhr, Yakacak odun, cevredeki fundahklar tahrip edilerek karsilarur,
Kermes mesesi ile yan duvarlari insa edilen ikinci tip kulubelerincatisi ise
naylon branda ile ortulmustur, Bu tip kuliibelerde yangm tehlikesi nede
niyle soba kurulmaz. Zira kisla yerlesmeleri soguk riizgarlara kapah kuy
ttl konumlarda insa edildiklerinden, soguklardan cok fazla etkilenmezler,
Kulube, giine§ ismlarnualdigi surece ve brandarun sera etkisiyle, gun
duzleri ic lS151m korur,
16 Ea ste r n Geographical Re.view6
Burdur GolO Kryrle rrn d a KI~la Ye rl e s m el e r t
Fotograf: 1 Kl§la Yerlcsmeeinin Genet Gartinii?ii
Coban kuliibeleri tek odah ve basit olarak insa edilmistir, Odanin bu
yiikliigii, ailenin birey sayisma gore planlanrrustir, Ornegln, nufusu fazla
olan ailelerde coban kulubesi genis olarak insa edilir. Baba, anne ve e;o
cuklar burada kahr, Oysa sadece cobarun banndigi kuliibenin boyutlan,
bir ya da iki kisinin ancak slgabilecegi buyukluktedir.
Krsla yerlesrnelerindeki coban kuliibelerinde sutluk bolmesi yoktur,
Cunku, kisla yerlesmelerinde mevsimin buyuk bir biiliimii hayvanlarm
hamileligi ile gee;er. Dogumdan sonra bir sure yavrularm beslenmesinde
tiiketilen sut, kuzularm annelerinden aynlmasmdan sonra geri kalan bir
iki ayhk donemde iiretilmektedir. Dretilen sutler peynir yapunmda de
gerlendirilmekte ve iiretilen peynirler Burdur ve Isparta'daki yerel pazar
larda satisa sunulmaktadir,
Krsla yerlesmelerinin ikinci fonksiyonel elernaru, koyun ve keci sayve
tidir. Sayvet, Burdur yoresinde devamh yerlesmelerin uzaginda insa edil
mis, ustii ve iie; tarafr kapali (bazilannda acrk) kucukbas hayvan barmagi
dir,
Yorede.kucukbas hayvancihk faaliyetinin ortaya e;lkardlgl ve kir yer
lesmelerinin iinemli bir eklentisi durumunda olan sayvet, soylenis ve ya
zilis bicimi cok farkh olmayan, sayvat (sayvant) kelimesiyle aym olsa ge
rek. Zira sayvat, Turkiye'nin degi~ikbiilgelerinde farkh fonksiyonlar ust-
Dogu Cografya Dergisi 6 17
Burdur Gol il Kryrlarm da Kl~la Ye rl e s mel e r l
y E M L i K
1& ]1 ~ JJ F------dJ ~ 21K E C DAMl
••' •• _ ....i••
Cl1bQn ~Kulubesi :
18
K 0 Y U N DAM J
1~~ y E M L i K, rt )( '1 21 2
m.
,N,~
$ekil:l- Bir Kl?la Yerlesmeei Pknn
Eastern Geographical Review 6
Bu rd ur Golil Ktyila r rn d a KI~la Yertes m ete rt
Ienmesine ragmen, ya bir kir yerlesme sekli ya da bir eklentinin adi ola
rak kullarulrrustrr, Nitekim, Dinar (Afyon), Isparta, Acipayam, Civril (De
nizli), Osmaniye, Alanya (Antalya), Liileburgaz (Kirklareli)'da, agll ve
mandrralara verilen ad iken; Egirdir (Isparta), Tefenni (Burdur), Cal (De
nizli), Susurluk (Bahkesir), inegiil (Bursa) ve Tokat'ta, iism kapah yanlan- - - .
acik bir eklenti; Uzunkopru'de (Edirne), samanhk ve ustu kapah bir ek-
lenti; Biga, Gelibolu (Canakkale) ve Liileburgaz (Kirklarelij'da, evlerin di
smda ustu ortulu yanlan acik genisce sacak alti ve teras; Silifke, Anamur
ve Mut (Icelj'ta, ilstu tahta ile ortulmus yayla evi; Bala (Ankara)'da, ustu
ve li~ yam kapah, bir yam acik, kism odun v.s. geyler konulan, yazm ise
hayvan baglanan yer olarak kullarulmaktadrr-'', Ancak, Burdur yoresin
de devamh yerlesmelerin uzagmdaki kucukbas hayvan bannaklan icin
kullarnlmaktadrr.
Fotogmf: 2 Kl§1a Yer1e§lI1csillill Onemti Eklclllisi Ohm Coaon Knltlbesinden BirGorf/ufi§
Bu yonuyle sayvetler, kom yerlesmelerine benzer. Nitekim kom yerles
meleri, Dogu Anadolu B61gesinde yogun olarak gorulen ve kucukbas
hayvan surulerini banndirrnak amaciyla koy yerlesmelerinin disinda in
sa edilen, koyden kucuk krrsal yerlesmelerdir-v, Ancak kullanma suresi,
kucukbas hayvan sayisi, mesken sekilleri ve kullamlan yapl malzemesi ile
kom yerlegmelerinden aynhrlar.
Dogu Cografya Dergisi 6 1 9
Burdur GolO Kt yrla rrn d a Kt sla Ye rte s m el e r i
Koyun ve keciler, soguk gecen kI9 mevsimi suresince ve yag19h giinler
de sayvette banrurlar (Fotograf : 3). Havalarm kI9 mevsimine oranla daha
sicak ge~tigi ilkbahar ve sonbahar aylannda ise, agIl eklentisi ile birlikte
kullamhr,
_ .Sayvetlerin. iizerLge.nellikie nayIon branda ile ortulmustur, Bunda
amac, kolay dosenebilmesi ve ueuz olmasidir, Aneak esas onemli fonksi
yonu, nayIon brandamn sera etkisi yaparak sayveti cok cabuk isitmasidir,
Boylece, hem kucukbas hayvanlann kI9 soguklarmdan etkileruneleri on
lenmis ve hem de devamh olarak diskilarla islanrrus zerninin, sera etkisiy
Ie cabucak kurumasi temin edilmistir, Sayet zernin, diskilarla islak kalsa
idi, hayvanlar bu diskilar uzerinde yatmak zorunda kalacagmdan hasta
hga yakalanma riskleri de artacakti, Aynca, diskilan uzerinde dolasmak
zorunda olan kucukbas hayvanlann, asitli zeminde ayaklanrun yara 01
mast ve kil kurdu hastaligina yakalanmasi da onlenmis olmaktadir,
Naylon brandalar, havalarm sogumaya basladigi ekirn-kasim aylann
dan itibaren sayvetin uzerine ortulur, Yagislann ve scguklarm sona erdi
gi nisan-mayis aylanndan itibaren ise toplamr. Bazi kI91a yerlesmelerinde
ise hie toplanmadan bir kislama mevsimi suresince kahr,
Fota:Ira!: 3 Klgln Ycriesmeeinin Ol/emU Eklentiierindeu Biri Clan Snyvctten BirGorillliig.
20 Eastern Geographical Review '6
-,Burdur GolD Kryrla nn de Ktsla Yerle s met e r l
Kislaklann bir diger fonksiyonel eklentisi, keci ve koyunlann banndi
gl agl1 ekIentisidir. AI;1I, sayvete bitisik olarak insa edilmistir, Uzeri aok,
etrafi tahta ya da kermes mesesi dalIanndan insa edilen bu eklenti, hava
run acik ve giine~li ge~tigi giinlerde koyun ya da kecilerin bannmasina
-yenelik olarak insa edilmtstir, Ayrrca, sutsagmu da bu ekIentide yapihr,
Kisla yerlesmelerinin en onemli fonksiyoneI ekIentisi ise, kuzuluklar
drr, Kuzuluklar, sayvete bazen bitisik, bazen de ayn olarak insa edilir.
Sayvete bitisik insa edilen kuzuluk ekIentisinin, daima guney eephede
yer almasma dikkat edilir. Boylece, kuzuIukIarm hem kuzeyin soguk ruz
garlanndan oIumsuz etkiIenmeIeri onlenmis ve hem de giine~ radyasyo
nundan uzun siire yararlarulmasi saglanm1~tlr.
Kuzuluk ekIentisinin duvarlan, npki diger ekIentiler gibi kermes me
sesi dallan ile insa edilmis olup, ~atls1 da naylon branda He ortulmustur.
Kuzuluk ekIentisi, kuzu ve oglaklann soguktan etkilenmemeleri icin di
ger ekIentilere crania daha ozenle insa edilir. Aynca, beslenmeleri icm ek
lentinin i~ kismrna yemlik de insa edilmistir (Potograf : 4).
Koyun ve kecilerin yavrulama donemi IG~ mevsimi ortalarma denk
geimektedir. Koyunlann ilk yavrulama donerni oeak ayrdir, Ancak, cok
iyi bakilmalan durumunda bu donem bir ay oncesine yani, araltk ayma
da denk gelebilmektedir. Koyunlar bakirnh oldukIarmda yilda iki kez
yavrularlar. Ozellikle sakiz einsi koyunlann yilda iki kez yavruma oraru
diger cinslere gore yiiksektir. Bu durum, sakiz cinsi koyunlarm diger cins
lere oranla yorenin ikIim sartlanna daha iyi uyum saglad1g1m gostermek
tedir. Kuzular, 15-20 gunluk oldugunda yem yemege ve anneIeriyIe bir
Iikte merada beslenmeye baslar. Ancak, aym zarnanda annelerinden slit
emmeye de devam ederler. Kecilerin yavrulama donemi ise.15-20 subat
tan itibaren baslamaktadrr, Ogiaklar 1-1,5 ayhk bir siireden soma yem
yemeye ve merada, anneleriyle birlikte beslenmeye baslar, Bunun dismda
sabah ve aksam olmak uzere, gunde iki kez de sum yemlerle beslenirler.
Bilindigi gibi IG~ mevsiminde merada hayvanlarm beslenecogi besinler
yeterli olmadigindan, fabrika yemleri(kiispe) ile beslenmeleri gerekir.
K1~Ia yerlesmesinin diger fonksiyonel bolumu, kiispe yeridir (Fotograf
:5,Sekil :2).Yukanda da deginildigi uzere, kucukbas hayvanlann IG~ mev
siminde merada beslenecegi besinler yeterli olmadigindan, fabrika yem
IeriyIe beslenmeleri gerekir. Kiispe yeri de bu amac icin hazirlamr, Cenel-
Dogu Cografya Dergisi 6 21
Bu r du r Golli xryrlarmd a Kl~la Ye rle sm el er i
likIe kisla yerlesmesinin diger ekIentilerinden ayn ve yola yakm duz ko
numlarda hazirlanan kuspe yerinin etrafi, ahsap citlerle cevrilmistir, Bur
dur Seker Fabrikasmdan temin edilen kuspe, yerlesmeye traktorlerle tasi
rur. Cevresine, davar saylsma gore degi~en sayida yemlikler dizilerek kus
pe yeri bazirlanmis olur; Koyurt ve keciler, sabah ve aksam olmak tizere
iki kez burada beslenir. Koyun basma bir kislama doneminde ortalama
500 kg kuspe tiiketilir.
Fotograf 4 K/§la Yerlesmelerinin Ell Ollemli FOllksiyollel Bo!iJmii OIml KIIZlIlflglll1 Icten Goriil/ij§ii
Bilindigi gibi yayla yerlesmeleri, genellikle SU kaynaklan etrafmda ya
da su kaynakIanna yakm kanumlannda kurulmustur, Kisla yerlesmeleri
ise kis mevsiminde kurulan yerlesmeler olduklanndan, yayla yerlesrnele
ri kadar suya ihtiyac duymazlar. Ancak, su her bakimdan gerekli alan te
mel bir ihtiyactir.
Burdur go](i kiyrlannda kurulmus alan kisla yerlesrnelerinden bazila
n, su kaynaklarmm bulundugu konumlarda bazilan ise, su kaynagi bu
lunmayan konumlarda kurulmustur, GenellikIe cesme ve kuyu seklinde
alan bu su kaynakIarma, hayvanlann su icebilecegi sekilde su yalaklan
yapilnusnr. Su kaynaklarma uzak konumlarda kurulan kisla yerlesmeleri
ise su ihtiyacnu, traktOr arkasma baglanarak tasman su tankIanyla tasiya
rak karsilamaktadir. Genellikle 3 tonluk bir su tankeri, kt~ mevsimi sure-
22 Eastern 'Geographical Review 6
:;
Burdur ColO Kr yrla r r n d a Kl~ra Ye rle sm ete r!
since 200-250 bas koyuna, 7-8 gun ancak yetebilmektedir. Havamn kis
mevsimine oranla daha steak ge<;tigi bahar mevsimlerinde ise bu sure, 4
5 gun kadardir,
Fotograf 5 Kjj~iikba$ Hayvanlarl1l Beslclldigi Kiispe Yerinden BirGoriinii$
I , • , t, ~/
, • , ,. ~-;-.
[I", >p~ ,,Ii ~'~
Ku:wtu~ ~., ,~..d~
11. _.... -"'""'
Ku~uluk
\n
.. ~~" "
[:!.ciV ""n ~
e
". .'".
~ekil: 2 BirKssla Yerlesmesi Plam
Do§u Co!jrafya Dergisi 6
Burdur GolO Kryrla r rnd a KI~la Ye rle sm ele r i
Kucukbas hayvancihkla ugrasan aileler, her yilm hasat mevsimi so
nunda kI~1 ge~irmek ilzere uygun kisla yerlesme konumlanru secerek,
yerlesmelerini bu konumlarda insa ederler. Kisla yerlesmelerinin bir ba
lumu, fundahk ve hazine arazileri uzerine insa edilirken bir bolirmu de,
saluslann tapulu arazileri uzerine insa edillr, Bu durumda surii sahibi,
kisla yerlesmesini kurdugu arazinin idari baghhgl olan kay muhtarligina,
bir kislama donemi icin belirlenen miktarda kira parasl oder, Bazen de ki
ra bedeli, a pi icin davar basma belirlenen miktar uzerinden odenir,
3- Kisla yerlesmeleri ile ilgili sorunlar
Yorenin, kisla yerlesmelerinden kaynaklanan en oncelikli sorunu, bit
ki ortusunun tahrip edilmesidir. Nitekim, kisla yerlesmesi sakinleri, hem
yakacak adun temini ve hem de sayvet, kuzuluk ve agll gibi kisla yerles
mesi eklentilerine yapl malzemesi temin etmek icin, bitki ortusu tahrip
etmektedir (en yogun tahribat kermes meselerinde yapilmaktadir), Tahri
bah onlemek amaciyla zaman zaman verilen para cezalan caydmci ala
mamaktadrr,
Kisla yerlesmelerlnin onernli sarunlarmdan biri de saglik sarunudur.
Tek odah basit bir mesken alarak insa edilen Coban kulubesi, en temel ge
reksinim alan uyku ihtiyaciru karsilamasi yarunda, beslenme, bannma ve
dinlenme ihtiyaciru da karsilamaktadrr. Kisla yerlesmesine gee eden aile
bireylerinin tumu, havasiz ve sagbksiz alan bu eklentide bannmaktadir,
Kisla yerlesmelerinin en onemli sarunlarmdan biri de su temini soru
nudur. Havzada akarsular gibi, kaynak sulanrun da cok verimli olmama
Slr kisla yerlesmelerinde surdurulen hayvancihk faaliyetini olumsuz yon
de etkilemektedir. Nitekim, bir cok kisla yerlesmesi sakini su ihtiyaciru,
uzak kanumlardan tasimak suretiyle karsilamaktadir,
Kisla yerlesmelerinin bir diger sorunu, kucukbas hayvanlann cok ilkel
kosullarda ve saghksiz artamlarda bannmalandir, Buna, yeterince besle
nememeleri de eklenince, siit ve kuzu uretimi dusmektedir,
Kisla yerlesmelerinde bir diger sorun egitim sorunudur. Kay yerles
melerinde cocuklanru birakabilecekleri yakmlan olmayan aileler, kisla
yerlesmesine goclerinde, ak;"l ~agl cocuklanru da getiririer. Kisla yerles
mesine yakm Kay ilkagretim Okullarma kayitlan yaphnlan agrenciler,
~ogu zaman soguk, zaman zaman yagmurlu havalarda ve camurlu ze-
24 Eastern Geographical Review 6
Burdur Golu Ktyrla rr n d a KI~la Ye rle sm ele r i
minlerde okullanna gidip gelmektedirler. Cunku, kis mevsiminde kisla
yerlesmelerinin bir coguna motorlu araclarla bile ulasilamamaktadrr.
Sonne
Burdur Colu havzasi Turkiye'nin onernli kislak sahalan arasmda yer
ahr. Havzada, dogal cevre ozelliklerinln tanmsal faaliyetler icin yeterinee
uygun olmarnasi nedeniyIe, dikili alanlar dismda yapilan tahil tanrru na
dash tanm seklinde surdurulmektedir, Kisla yerlesmeleri de nadash tan
rna bagl: kalarak her yrl farkh konumlarda yeniden insa edilirler. Kahci
olarak insa edilen bazi coban kuliibeleri dismda, kisla yerlesmesinin tum
eklentileri, her kislak sezonunun sonunda yikihr ve ertesi yI1 tekrar insa
edilir.
Kisla yerlesmesi: Coban kuIiibesi, kecilerin banndigi agI1(dam), ko
yunlarm banndigi agll(dam), sayvet, kuzuluk ve kuspe bolumlerinden
olusan, mevsimlik-gecici yerlesmelerdir, Kuzey riizgarlanna kapah kuy
tu yerlerde, kar dusmeyen ya da az kar dusen, dogu ve bat! kesimlerde
gunes radyasyonunu en uzun siireli alabilecek konumlarda insa edilirler.
KI§Ia yerlesmeleri mayis aymdan itibarenlmayism ilk haftasi) terk edile
rek yaylalara (Sogiit daglan, Besparmak dagi, Katrancik dagi) go, edil
mektedir. Yayialardan kislak sahalanna donii§ ise, havalann sogumaya
basladigr eyliil ay, sonlan ile ekim aymm baslanna denk gelmektedir. Kis
la yerlesmelerinde mevsim nedeniyIe kuzu yetistiriciligi temel ekonomik
faaliyet olarak yapilmaktadir.
Dogu Cografya Dergisi 6 25
Burdur Galli xryua nnde Ktsla Yerle smele r l
KAYNAKl;A
ALAGOZ,C.A.,1941, Yayla Tabiri Hakkmda Rapor. BirinciCogmfiJa KOllgresi:Raporlar, MiIzakere~
let ve Kavorlnr.Ankam.s.lbl,
DENKER,B.,1960, Giillcydogu Toroslar'da Go~ebelik ( Dr.Wolf Dieter Hiiueroth:a Gore ). Tiirk
evgrafiJI1 Dagisi. Sn)fI: 2O,1stdIlDlll.
DOGANAY,I-I.,1997, Tiirkiye Beseri CogmfiJasl. Millf Egitilll' Bakal/hgl YaYllllan 2982, istanbul,
,.273-278.
EMiROGLU,M.,1977, Botu'da Gccici Sir Yeriesnte Tipi; GOZLE. D.T.C.F. CogmfiJa Arosunnalan
Dergisi8, A/lkara.
KOSE, A., 1995, ivrilldi Ceoresinde Saya Yeviesmeieri. Atatttrk Ilnioersitesi KazlJlI Karabekir E,~i~
tisn Fakiiltesi, CogmfiJa Egitil1li Boliimii, Dogl/ CogrnfiJa Dergisi, Say/:1,ErzllrJIl1l.
ONGGR,S,,1975, CografiJa Teritnieri SozIilgii. Milli Egitim Baenneoi, Istanbul, s.196.
OZC;AGLAR, A,1997, Tilrkiye'de Be1ediye Orgiltlil Yerle§/JIeler(Kasaba~Se"ir1er). Ekol Yaylllevi,
Al/kara,s.12.
OZEY,R, 1987, Duntiu ceorcsinde Komyerle§/JIeleri. TUrk Diillyasl Arasnnnalan Vakfi, Sayl:49, js~
tat/bill, s.119-126.
SUNGUR,K.A.,1978,BIITdur, AClgol Depreefonkm ve Te/emli Cnmei'mn Fiziki Cogl'a.fiJasl. istanbul
Liniversilesi CografiJa Enstitilsil Yayllli No:95, istallblll, s.1~86.
TANOGLU,A.,1954, iskall CogmfiJasl. Esas Fikirler, Froblemler ve Metot. Tiirkiyat Mecntuasi, Cilt:
Xl, lstnnbnl, s.15~17.
TANOGLLl, A.,1969, Niillls ve Yel'lc§l1Ie. Ta§ Mafbaasl, istallbl//" s.220.
TUNC;DiLEK,N.,1964, Tiirkiye'de Yaylalar ve Yaylacl1lk. istanbul GlliversitesiCogmfya Ellsfitiisii
Dergisf7, isfmlblll.,s,15-28.
Tiirkiye'deHalk AgzlIIdall Derleme Sozliigii, CUt, X(S~T),197S, TUrk Oil Kunnnu Yay., Ankara, s.
3561.
YAZICI, H.,1991,Up'n Kiiyiillde ( Eski~e/lir-Sancakaya) Gccici Yerle§l1Ie Sekilleri. Atatilrk ill/iver·
sitesi Ksum Knrabekir Egitill/ Fakliltesi Dergisi. Citt:1,Sayl:1, Erzurum, s.186-212.
YilCEL, T., 1988,Tilrkiye'de Kif Yerle§lIle Tipteri. Tiirk KiiltiiriiArn~tlrllla Enetitustt Dergisi, AII
kava, I1niversitesi Basuneoi, Ankam., s.64~65.
26 Eastern Geographical Review 6
Burd ur Golli Kiyrta rm d a KI~la Ye rl esm ele r l
NOTLAR
1 ALAGOZ,CA.,1941, Yayla Tabiri Hckknuia Rapor. Birinci CogmfiJa KongresitRaporiar, Milza-
kcrelerVI.' Kamrtar.Anknm.s.lbl:
2 ALAGOZ,C.A.,1941, n.g.e., 5.152.
. 3 ALAG(jZ,C.A.,1941,n.g.e., 5.150-157
4 EMiROGLU, lvl.,1977, Bolu'da Yaylalar ve Yaylaclllk. D.T.CE, Yay.,No:272, Ankam.
5 DOGANAY,. H.,1997, Tiirkiye Bcsert CografiJasl. Mun Egi/im BakfllllIgl Yayllllan2982, lstanbill,s.273-278.
6 YaCEL,T.,1988,Tiirkiye'de Kir Yerle~me Tipteri. Tiirk KiiltiiriiAr". Enst. Derg.,Allkam !ll/iv.
Baennevi, Anknm., 5.64-65.
7 TANOGLU,A.,1954; iskdll CografiJasl. Esas Fikirler, Problanier ve Me/od. Tiirkiyat MeCl1lllaSI,
Cilt:XI, ietanbnl, s.15-17:
8 ONGOR,S.,1975, CografiJa Terimieri Sozliigii, Milll Egitim Basuneui. istanbul, 5.196.
9 TUNc;DiLEK,N.,1964, Tiirkiye'deYaylalal've YaylacllIk. istanbul !lJ/iv. Cogr. Enst. Derg. 7,15
Imlblli. 5.15-28.
10 TANOGLU,A.,1969,Nnfus te Yerle~lIle. Ta~ Matbaasl, istanblll.,5.220.
11 EMiROGLU,M,,1977, Boln'da Gecici Bir Yerle$lIIe Tipi; CllZLE. D.T.CF. Cogr. Ar~. DCI:>.:. 8..
AI/kara.
12 DENKER,B.,1960, Ciifleydogu 'Ioroslnr'dc Co(ebelik ( Dr. Wolf DieterHtttteroth'aCore), Tilrk
Co,~rafya Dergisi. Sayl:20, istanbul.
13 OZc;ACLAR, A,1997, Tiirkiye'de Be1ediye Orgiitlii Yerle;mleler(Kasaba-$cJlirler). Ekol Yayme
vi, Ankara,s.12.
14 TANOGLU,A.,1954, «s». 5.15.
15 SUNGUR, KA., 1978, Bnrdur, AClgol Depreegcnkm ve Tcfenni OvasllllllFiziki CografiJasl. is
tanbul Cflliv. Cogr. Enst. Yay., No: 95, [stanbut, 5.1-86.
16 SllNGllR,K.A.,1978, n.g.e.,5.81-82
17 KOSE, A., 1995, [prindi Ceoresinde Saya Yerlestneteri. Atatiirk Ilniuersitesi KdzlIIl Karabekir
Egifilll Fakiiltesi, CogmfiJa Egitimi Boliimii, Dog/l CografiJa Dergisi, Sayt:1,ErztJrtllIl.
18 YAZICl, H.,1991,Lafin Koyiillde (Eski~ehir-Sancakaya) Gecici Yerle§l1Ie Sekilteri. Atafiirk iJni
versitesiKiiznn Karabekir Egftim Fakilltesi Dergisi, Cilt:l, Sayt:1, Erzurutn, 5.186-212.
19 Tiirkiye'deHalkAgzllldall Dertente Sozliigii,Cilt, X (S-T),1978, Tilrk: Oil Kurwnu Yay., Anka
ra, s. 3561.20 OZEY,R., 1987, Dumlu Cevrcsinde KOIll Yerlesntelcri, Tiirk DiillyaslAmsunnalon Vakjt, Say':
49, istal/bllI, 5.119-126.
Dogu Cografya Dergisi 6 27