Genel YetenekGenel Kültür

Konu Anlatımı

Pratik Bilgiler

Sınavlara En Yakın Özgün Sorular ve Açıklamaları

Çıkmış Sorular ve Açıklamaları

Önce biz sorduk

120 Soruda

SORU

2 10 8

kpss

TARİH

85

Lise ve Ön Lisans

Güncellenmiş Yeni Baskı

Serkan Aksoy

KPSS LİSE VE ÖN LİSANS TARİH KONU ANLATIMLI

ISBN 978-605-318-992-3

Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir.

© Pegem Akademi

Bu kitabın basım, yayın ve satış haklarıPegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti’ye aittir.

Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıtya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.

Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında

yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınlarısatın almamasını diliyoruz.

“Bu kitapta yer alan geçmiş yıllarda ÖSYM'nin yapmış olduğu sınavlardaki ÇIKMIŞ SORULAR'ın her hakkı ÖSYM'ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir kısmının kopya edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da kullanılması, yayımlanması ÖSYM'nin yazılı izni olmadan yapılamaz. Pegem Akademi Yayıncılık telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır.”

8. Baskı: 2017, Ankara

Yayın-Proje: Özge IşıkcıDizgi-Grafik Tasarım: Kezban Yanık

Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı

Baskı: Vadi Grup Ciltevi A.Ş.İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105

Yenimahalle/ANKARA(0312 394 55 91)

Yayıncı Sertifika No: 14749Matbaa Sertifika No: 26687

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

İnternet: www.pegem.netE-ileti: pegem@pegem.net

Değerli Adaylar;

Bu kitap Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Lise ve Ön Lisans Genel Kültür Testi'nde önemli bir yer tutan “Tarih” kapsamındaki 27 soruyu etkili bir şekilde çözebilmeniz amacıyla hazırlanmıştır.

Kitap, sorulmuş ve sorulması olası soruların titizlikle incelenmesiyle meydana getirilmiş olup;

İslamiyet Öncesi Türk Tarihi,

Türk-İslam Tarihi,

Osmanlı Tarihi,

Osmanlı Yenileşme ve Demokratikleşme Hareketleri,

Avrupa’da Yaşanan Gelişmeler ve Bu Gelişmelerin Türk-İslam Dünyasına Etkileri,

XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti,

Kurtuluş Savaşı Hazırlık Dönemi,

Kurtuluş Savaşı Muharebeler ve Antlaşmalar Dönemi,

Cumhuriyet Dönemi,

Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası ve

Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi bölümlerinden oluşmaktadır.

Kitapta; bölümlerin sınav formatına uygun ve soru çözümünü kolaylaştıracak bir şekilde ele alınmasına ve bilgilerin açık ve anlaşılır bir dille ifade edilmesine, bilginin resim, şekil, şemalarla somutlaştırılmasına, kavram haritaları, tablolar, grafik ve etkinliklerle akılda kalıcı biçimde sunulmasına özen gösterilmiştir.

Her ünitenin sonunda,

cevaplı testler ve

çıkmış sorularayer verilmiştir.

Bu kitabın hazırlanmasında yardım, destek ve katkılarını esirgemeyen meslektaşlarıma,

PEGEM AKADEMİ yayınevi ve dershanesi çalışanlarına ve öğrencilerime teşekkürü bir

borç bilirim.

Bu kitap, uzun bir birikimin ve yoğun bir emeğin ürünüdür. Kitapla ilgili görüş ve

önerileriniz bu ürünün niteliğini daha da artıracaktır. Değerli görüş ve önerilerinizi lütfen bizimle pegem@pegem.net aracılığıyla paylaşınız.

Kitabın çalışmalarınızda yararlı olması dileğiyle, KPSS’de ve meslek hayatınızda başarılar.

Serkan Aksoy

SUNU

iv

İÇİNDEKİLER

1. BÖLÜM İslamiyet Öncesi Türk Tarihi

Türk Adının Anlamı, Türklerin Ana Yurdu ve Türk Göçleri..............................1

İslamiyet Öncesi Türk Devletleri ......................................................................2

İskitler (Sakalar) (MÖ VII. yy.) ....................................................................2

Büyük Hun İmparatorluğu (Asya Hunları) ..................................................2

Kavimler Göçü (375) ...................................................................................2

Avrupa Hunları (375 - 469) .........................................................................3

Göktürk (I. Köktürk) Devleti (552-659) ........................................................3

II. Göktürk-Köktürk (Kutluk) Devleti (682-744) ............................................4

Uygur Devleti (744-840) ..............................................................................4

Orta Asya’da Kurulan Diğer Türk Devletleri ve Toplulukları.............................5

1. Kırgızlar ...................................................................................................5

2. Sabirler (Sibirler-Sabarlar) ......................................................................5

3. Akhunlar (Eftalitler) .................................................................................5

4. Hazarlar ..................................................................................................5

5. Türgişler ..................................................................................................6

6. Karluklar ..................................................................................................6

7. Avarlar .....................................................................................................6

8. Bulgarlar ..................................................................................................6

9. Macarlar ..................................................................................................6

10. Peçenekler ............................................................................................6

11. Kıpçaklar (Kumanlar) ............................................................................7

12. Oğuzlar (Uzlar) ......................................................................................7

İslamiyet Öncesi Türk Devletlerinde Kültür ve Medeniyet ...............................7

A. Devlet Yönetimi ......................................................................................7

B. Ordu (Sü) ................................................................................................8

C. Din ve İnanış ..........................................................................................9

D. Hukuk (Könilik) .....................................................................................10

E. Sosyal ve Ekonomik Hayat ...................................................................10

F. Yazı, Dil ve Edebiyat .............................................................................11

G. Bilim ve Sanat ......................................................................................12

H. Müzik ....................................................................................................12

Cevaplı Test ...................................................................................................13

Çıkmış Sorular ...............................................................................................16

v

2. BÖLÜM Türk - İslam Tarihi

Türklerin İslamiyet’i Kabulü................................................................................ 17Talas Savaşı (751) ........................................................................................ 17

İlk Türk - İslam Devletleri ................................................................................... 17Karahanlılar (840-1212) ................................................................................ 17Gazneliler (963-1187) ................................................................................... 18Büyük Selçuklu Devleti (1040-1157) ............................................................. 19Harzemşahlar (1097-1231) ........................................................................... 20

Mısır'da Hâkimiyet Kuran Türk-İslam Devletleri ................................................ 20Tolunoğulları (868-905) ................................................................................. 20Akşitler (İhşidler) (935-969) ........................................................................... 21Eyyûbiler (1174-1250) ................................................................................... 21Memlûkler (1250-1517) ................................................................................. 21

İlk Türk - İslam Devletlerinde Kültür ve Medeniyet ............................................ 22A. Devlet Yönetimi ........................................................................................ 22B. Ordu .......................................................................................................... 23C. Toprak Yönetimi ........................................................................................ 24D. Ekonomik Yapı ......................................................................................... 24E. Sosyal Hayat ve Hukuk ............................................................................ 25F. Bilim, Dil ve Edebiyat ................................................................................ 25G. Sanat ve Mimari ....................................................................................... 26

Türkiye Tarihi ..................................................................................................... 27Malazgirt Savaşı’ndan Sonra Anadolu’da Kurulan İlk Türk Beylikleri ........... 28

Saltuklular (1072-1202) ............................................................................ 28Mengücekliler (1080-1228) ....................................................................... 28Danişmentliler (1080-1178) ...................................................................... 28Artuklular (1102-1409) .............................................................................. 28Çaka Beyliği (1081-1093) ......................................................................... 28

Anadolu (Türkiye) Selçuklu Devleti (1077-1308) .............................................. 28Uçlar ve Anadolu Beylikleri ........................................................................... 29Kösedağ Savaşı Sonucunda Kurulan Beylikler ............................................. 30

Karamanoğulları (1256-1487) .................................................................. 30Hamitoğulları (1300-1423) ........................................................................ 30Eşrefoğulları (1284-1326) ......................................................................... 30Dulkadiroğulları (1337-1515) .................................................................... 30Ramazanoğulları (1353-1608) .................................................................. 30Germiyanoğulları (1299-1429) ................................................................. 30Saruhanoğulları (1313-1410) ................................................................... 30Aydınoğulları (1308-1426) ........................................................................ 30Menteşeoğulları (1261-1424) ................................................................... 30Osmanoğulları (1299-1922) ..................................................................... 30Karesioğulları (1304-1360) ....................................................................... 30Candaroğulları (İsfendiyaroğulları) (1292-1461) ...................................... 30Pervaneoğulları (1277-1322) .................................................................... 30Taceddinoğulları (Canik Beyliği) (1348-1428) .......................................... 30İnançoğulları (1276-1368) ........................................................................ 30Sahip Ataoğulları (1275-1342) ................................................................. 30Eretna Devleti (1335-1381) ...................................................................... 30Kadı Burhaneddin Devleti (1381-1398) .................................................... 30

vi

Anadolu Selçuklu Devleti ve Beylikler Döneminde Kültür ve Medeniyet ......... 31

A. Devlet Yönetimi ....................................................................................... 31

B. Ordu ......................................................................................................... 32

C. Toprak Yönetimi ....................................................................................... 32

D. Ekonomik ve Sosyal Hayat ...................................................................... 33

E. Hukuk ...................................................................................................... 33

F. Din ve İnanış ............................................................................................ 34

G. Fikir, Dil ve Edebiyat ................................................................................ 34

H. Bilim, Sanat ve Mimari ............................................................................. 35

Orta Asya ve Yakın Doğu’da Kurulan Devletler ............................................... 37

Fatımîler (909 - 1171) .................................................................................. 37

Moğollar (1196 - 1227) ................................................................................. 37

Timur Devleti (1370 - 1507) ......................................................................... 37

Babür Devleti (1526 - 1858) ......................................................................... 38

Karakoyunlular (1365 - 1469) ...................................................................... 38

Akkoyunlular (1350 - 1502) .......................................................................... 38

Safeviler (1502 - 1736) ................................................................................ 38

Cevaplı Test ...................................................................................................... 39

Çıkmış Sorular .................................................................................................. 42

3. BÖLÜM Osmanlı Tarihi

Kuruluş Dönemi (Beylikten Devlete) (1299-1453) ........................................... 45

Yükselme Dönemi (Dünya Gücü: Osmanlı Devleti) (1453-1579) ..................... 48

Osmanlı Devleti Kültür ve Medeniyeti............................................................... 51

A. Devlet Anlayışı ........................................................................................ 52

B. Merkez Teşkilatı ...................................................................................... 52

C. Taşra ve Eyalet Teşkilatı ......................................................................... 55

D. Toprak Sistemi ........................................................................................ 56

E. Ordu ve Donanma .................................................................................. 58

F. Ekonomik Hayat ...................................................................................... 60

G. Sosyal Hayat ........................................................................................... 62

H. Hukuk ................................................................................................... 63

I. Eğitim ...................................................................................................... 64

J. Dil ve Edebiyat ........................................................................................ 66

K. Bilim Dünyası ve Fikir Hayatı ................................................................... 66

L. Basın - Yayın ........................................................................................... 67

M. Mimari .................................................................................................... 68

N. Güzel Sanatlar ........................................................................................ 70

Cevaplı Test ...................................................................................................... 72

Çıkmış Sorular .................................................................................................. 75

vii

4. BÖLÜM Osmanlı Yenileşme ve Demokratikleşme Hareketleri

Duraklama Dönemi (Arayış Yılları) (17. Yüzyıl) (1579-1699) .........................77

XVII. Yüzyıl Islahatları (Duraklama Dönemi) ..............................................80

Gerileme Dönemi (18. Yüzyıl) (1699 - 1792) ..................................................82

XVIII. Yüzyıl (Gerileme Dönemi) Islahatları ...............................................85

Dağılma Dönemi (En Uzun Yüzyıl) (19. Yüzyıl) (1792 - 1922) .......................87

XIX. Yüzyıl Islahatları (Dağılma Dönemi) ...................................................92

II. Mahmut Dönemi Islahatları (1808 - 1839) .........................................93

Tanzimat Dönemi Islahatları (1839 - 1876) ..........................................95

II. Abdülhamit Dönemi Islahatları ..........................................................97

Cevaplı Test ....................................................................................................101

Çıkmış Sorular ................................................................................................104

5. BÖLÜM Avrupa’da Yaşanan Gelişmeler ve Bu Gelişmelerin Türk-İslam Dünyasına Etkileri

Orta Çağ'da Avrupa ........................................................................................109

A. Kilise ve Papalık ...................................................................................109

B. Feodalite (Derebeylik) ...........................................................................109

C. Haçlı Seferleri ........................................................................................109

D. Magna Carta (Büyük Şart) (1215) .........................................................110

E. Yüzyıl Savaşları (1337-1453) ................................................................110

Yeni Çağ'da Avrupa ........................................................................................110

A. Coğrafi Keşifler ......................................................................................111

B. Rönesans ..............................................................................................111

C. Reform .................................................................................................. 112

D. Aydınlanma Çağı .................................................................................. 113

E. Otuz Yıl Savaşları (Mezhep Savaşları) (1618-1648) ............................ 113

F. Yedi Yıl Savaşları (1756-1763).............................................................. 113

G. Amerika Birleşik Devletleri’nin Kurulması (1787) ................................. 113

Yakın Çağ'da Avrupa ..................................................................................... 113

A. Fransız İhtilali (1789) ............................................................................ 113

B. Sanayi İnkılabı ...................................................................................... 114

Sanayi İnkılabı ve Osmanlı Devleti ...................................................... 114

C. 1830 İhtilalleri ...................................................................................... 114

D. 1848 İhtilalleri ...................................................................................... 114

E. İtalya ve Almanya’nın Siyasi Birliklerini Kurmaları ............................... 114

Cevaplı Test ................................................................................................... 115

viii

6. BÖLÜM XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti

Trablusgarp Savaşı (1911-1912) .................................................................... 117Balkan Savaşları (1912 - 1913) ...................................................................... 118

I. Balkan Savaşı ......................................................................................... 118II. Balkan Savaşı (1913) ............................................................................. 119Osmanlı Devleti’nin Balkan Devletleri ile İmzaladığı Antlaşmalar .............. 119

I. Dünya Savaşı (1914 - 1918)........................................................................ 120I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti ........................................................ 120Paris Barış Konferansı (18 Ocak 1919) ..................................................... 124

Mondros Ateşkes Anlaşması ve Cemiyetler ................................................... 126Mondros Ateşkes Anlaşması (30 Ekim 1918) ............................................ 126

İzmir’in İşgali ve Kuvayimillîye ........................................................................ 131İzmir’in İşgali (15 Mayıs 1919) ................................................................... 131Kuvayimillîye’nin Kurulması ....................................................................... 131

Cevaplı Test .................................................................................................... 133

Çıkmış Sorular ................................................................................................ 137

7. BÖLÜM Kurtuluş Savaşı Hazırlık Dönemi

Genelgeler ve Kongreler Dönemi ................................................................... 1391. Mustafa Kemal’in Samsun’a Çıkışı ........................................................ 1392. Samsun Raporu ..................................................................................... 1403. Havza Genelgesi (28 Mayıs 1919) ......................................................... 1404. Amasya Genelgesi (Tamimi) (22 Haziran 1919) .................................... 1405. Erzurum Kongresi (23 Temmuz – 7 Ağustos 1919) ............................... 1416. II. Balıkesir Kongresi (26-30 Temmuz 1919) ......................................... 1437. Alaşehir Kongresi (16-25 Ağustos 1919) ............................................... 1438. Sivas Kongresi (4-11 Eylül 1919) ........................................................... 1439. Amasya Görüşmeleri (Protokolü) (20-22 Ekim 1919) ............................ 14410. Temsil Heyetinin Ankara’ya Gelişi (27 Aralık 1919) ............................. 14511. Son Osmanlı Mebusan Meclisinin Toplanması (12 Ocak 1920) ........... 14612. Misakımillî Kararları (28 Ocak 1920) .................................................... 14613. İstanbul’un Resmen İşgali (16 Mart 1920) ........................................... 147

I. TBMM Dönemi ............................................................................................. 148Bilecik Görüşmesi (5 Aralık 1920) .............................................................. 150Millî Mücadele Dönemi Basın Yayın .......................................................... 150TBMM’ye Karşı Yapılan Ayaklanmalar ....................................................... 151Düzenli Ordunun Kurulması (Kasım-Aralık 1920) ...................................... 152

Cevaplı Test .................................................................................................... 153

Çıkmış Sorular ................................................................................................ 156

ix

8. BÖLÜM Kurtuluş Savaşı Muharebeler ve Antlaşmalar Dönemi

Kurtuluş Savaşı’nda Cepheler ........................................................................1591. Doğu Cephesi ........................................................................................159

Gümrü Antlaşması (3 Aralık 1920) ........................................................159Ermeni Sorunu ......................................................................................160

2. Güney Cephesi ......................................................................................1603. Batı Cephesi ..........................................................................................161

I. İnönü Savaşı (6 -10 Ocak 1921) ........................................................161Teşkilat-ı Esasiye Kanunu (20 Ocak 1921) ...........................................161Londra Konferansı (23 Şubat - 12 Mart 1921) .......................................162Afganistan’la Dostluk Antlaşması (1 Mart 1921) ...................................163İstiklâl Marşı’nın Kabulü (12 Mart 1921) ................................................163

Moskova Dostluk ve Kardeşlik Antlaşması (16 Mart 1921) ...................163

II. İnönü Savaşı (23 Mart - 1 Nisan 1921) ..................................................164

Eskişehir - Kütahya Muharebeleri (10 - 24 Temmuz 1921) ........................165

Tekalif-i Millîye Emirleri (Millî Yükümlülükler) (7-8 Ağustos 1921) .........165

Sakarya Meydan Muharebesi (23 Ağustos - 13 Eylül 1921) ......................166

Kars Antlaşması (13 Ekim 1921) ...........................................................166

Ankara Antlaşması (20 Ekim 1921) .......................................................167

İtilaf Devletleri’nin Ateşkes Teklifleri (22 Mart 1922) ..............................167

İtilaf Devletleri’nin Barış Teklifleri (26 Mart 1922) ..................................167

Büyük Taarruz (26 Ağustos - 9 Eylül 1922) ................................................167

Çanakkale Olayı .........................................................................................168

Mudanya Ateşkes Anlaşması (11 Ekim 1922) ................................................168

Saltanatın Kaldırılması (1 Kasım 1922) ..........................................................169

Lozan Barış Antlaşması (24 Temmuz 1923)...................................................170

1. Sınırlar ..............................................................................................171

2. Kapitülasyonlar ..................................................................................171

3. Azınlıklar ............................................................................................171

4. Boğazlar ............................................................................................171

5. İstanbul’un Boşaltılması ....................................................................171

6. Borçlar ...............................................................................................171

7. Yabancı Okullar .................................................................................171

8. Patrikhane .........................................................................................171

9. Mısır, Sudan, Kıbrıs ...........................................................................172

10. Ticaret, Sağlık ve Adalet ..................................................................172

11. Savaş Tazminatları ..........................................................................172

Cevaplı Test ....................................................................................................173

Çıkmış Sorular ................................................................................................176

x

9. BÖLÜM Cumhuriyet Dönemi

II. Türkiye Büyük Millet Meclisi Dönemi ..........................................................179

İnkılap Kavramı...............................................................................................179

Siyasi Alanda Yapılan İnkılaplar .....................................................................179

1. Saltanatın Kaldırılması (1 Kasım 1922) .................................................179

2. Ankara'nın Başkent Oluşu (13 Ekim 1923) ............................................179

3. Cumhuriyetin İlanı (29 Ekim 1923) .........................................................179

4. Halifeliğin Kaldırılması (3 Mart 1924) .....................................................181

5. 1924 Anayasası (20 Nisan 1924) ...........................................................181

6. Çok Partili Yaşama Geçiş Denemeleri ...................................................182

a) Halk Fırkası (CHP) (9 Eylül 1923) .....................................................182

b) Terakkiperver (İlerici) Cumhuriyet Fırkası (17 Kasım 1924) ..............182

Ordunun Siyasetten Ayrılması (19 Aralık 1924) ....................................182

Şeyh Sait İsyanı (13 Şubat 1925) ..........................................................183

Mustafa Kemal Paşa'ya Suikast Girişimi (15 Haziran 1926) .................183

c) Serbest Cumhuriyet Fırkası (12 Ağustos 1930).................................183

Kadınlara Siyasi Hakların Verilmesi ......................................................184

Hukuk Alanında Yapılan İnkılaplar .............................................................184

Medeni Kanun'un Kabulü (17 Şubat 1926) ............................................184

Hukuk Alanındaki Diğer Gelişmeler .......................................................185

Eğitim ve Kültür Alanında Yapılan İnkılaplar .............................................185

Eğitim Sisteminde Gözetilecek Esaslar: ................................................185

1. Tevhid-i Tedrisat Kanunu (Öğretimin Birleştirilmesi) (3 Mart 1924) ...186

2. Maarif Teşkilatı Hakkındaki Kanun'un Çıkarılması (2 Mart 1926) ......186

3. Türk Harflerinin Kabulü (Harf İnkılabı) (1 Kasım 1928) .....................186

4. Türk Tarih Kurumunun Kurulması (15 Nisan 1931) ...........................187

5. Türk Dil Kurumunun Kurulması (12 Temmuz 1932) ..........................187

6. Halkevleri (19 Şubat 1932) ................................................................187

7. Üniversite Reformu (1933) ................................................................188

8. Eğitim ve Kültür Alanındaki Diğer Gelişmeler ....................................188

Sosyal Alanda Yapılan İnkılaplar ...............................................................189

1. Şapka Kanunu (25 Kasım 1925) .......................................................189

2. Tekke, Zaviye ve Türbelerin Kapatılması (30 Kasım 1925) ...............189

3. Soyadı Kanunu (21 Haziran 1934) ....................................................190

4. Takvim, Saat, Rakam, Ölçü ve Hafta Tatilinin Değiştirilmesi .............190

Ekonomik Alanda Yapılan İnkılaplar ..........................................................190

1. TBMM'nin 1 Mart 1922'de Ortaya Koyduğu Ekonomik Hedefler .......190

2. İzmir İktisat Kongresi (17 Şubat 1923) ..............................................190

3. Tarım Alanında Yapılan Düzenlemeler ..............................................191

xi

4. Ticaret Alanında Yapılan Düzenlemeler ............................................191

5. Sanayi ve Madencilik Alanında Yapılan Düzenlemeler .....................191

6. Devletçi Ekonominin Uygulanması ....................................................192

Bayındırlık ve Ulaştırma Alanındaki Gelişmeler ....................................192

Sağlık ve Sosyal Alandaki Gelişmeler ...................................................193

Atatürk İlkeleri ................................................................................................193

Atatürkçülüğün Tanımı ...............................................................................193

A) Temel İlkeler ..........................................................................................193

1. Cumhuriyetçilik ..................................................................................193

2. Milliyetçilik .........................................................................................194

3. Halkçılık .............................................................................................194

4. Laiklik ................................................................................................195

5. Devletçilik ..........................................................................................195

6. İnkılapçılık .........................................................................................196

B) Bütünleyici İlkeler .................................................................................196Cevaplı Test ....................................................................................................197Çıkmış Sorular ................................................................................................200

10. BÖLÜM Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası

Türk Dış Politikasının Temel İlkeleri................................................................ 205

1923-1932 Arası Türk Dış Politikası ............................................................... 205

1. Patrikhane Sorunu ................................................................................. 205

2. Nüfus Mübadelesi (Değiş Tokuş) Sorunu ............................................... 206

3. Yabancı Okullar Sorunu ......................................................................... 206

4. Borçlar Sorunu ....................................................................................... 206

5. Musul (Irak) Sorunu ............................................................................... 207

1932 - 1939 Arası Türk Dış Politikası ............................................................. 207

1. Milletler Cemiyetine Üyelik (18 Temmuz 1932) ...................................... 208

2. Balkan Antantı (9 Şubat 1934) ............................................................... 208

3. Montrö (Montreux) Boğazlar Sözleşmesi (20 Temmuz 1936) ................ 208

4. Sadabat Paktı (8 Temmuz 1937) ........................................................... 209

5. Hatay (Sancak) Sorunu (30 Haziran 1939) ............................................ 209

Cevaplı Test .................................................................................................... 211

Çıkmış Sorular ................................................................................................ 213

xii

11. BÖLÜM Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi

XX. Yüzyıl Başlarında Dünya ......................................................................... 215

A. Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB), Orta Asya’daki Türk Devletler ve Topluluklar ................................................................. 215

Çarlık Rusyası’nın Yıkılışı ve Bolşevik İhtilâli ........................................ 215

Rusların Orta Asya’yı İstilası ................................................................. 215

SSCB Yönetimindeki Türk Topluluklarının Durumu ............................... 215

B. Orta Doğu’da Manda Yönetimlerinin Kurulması .................................... 216

Orta Doğu’da Büyük Devletlerin Durumu ve Politikaları ........................ 216

C. Uzak Doğu’da Yeni Bir Güç: Japonya ................................................... 217

D. 1929 Dünya Ekonomik Krizi (Kara Perşembe) ...................................... 217

E. Avrupa’da Totaliter Rejimlerin Kurulması ............................................... 218

F. İki Savaş Arası Dönemde Dünyada Gelişmeler ..................................... 218

G. Barışa Katkı Amaçlı Diğer Antlaşmalar ................................................. 219

II. Dünya Savaşı ............................................................................................. 220

A. Yeni Bir Savaşa Doğru........................................................................... 220

Savaşa Katılan Devletler ve Gruplar ..................................................... 220

B. II. Dünya Savaşı’nda Türkiye ................................................................. 222

Adana Görüşmeleri (30 Ocak - 1 Şubat 1943) ...................................... 223

Kahire Konferansı (4-6 Aralık 1943) ...................................................... 223

Dönemin Önemli İç Olayları .................................................................. 223

C. II. Dünya Savaşı Sırasında Yapılan Konferanslar ................................. 224

Atlantik Bildirisi (1941) ........................................................................... 224

Kasablanca Konferansı (14-24 Ocak 1943) .......................................... 225

Washington (Trident) Konferansı (12-26 Mayıs 1943)........................... 225

Quebec Konferansı (14-24 Ağustos 1943) ............................................ 225

Moskova Konferansı (19-30 Ekim 1943) ............................................... 225

Tahran Konferansı (28 Kasım-1 Aralık 1943) ........................................ 225

Dumbarton Oaks Konferansı (1944) ..................................................... 225

Yalta Konferansı (4-11 Şubat 1945) ...................................................... 226

San Francisco Konferansı (25 Nisan-26 Haziran 1945) ........................ 226

Potsdam Konferansı (17 Temmuz-2 Ağustos 1945) .............................. 226

II. Dünya Savaşı Öncesi ve Savaş Sırasında Gerçekleşen Önemli Olaylar ........................................................................................... 226

Soğuk Savaş Dönemi ..................................................................................... 227

A. Blokların Kuruluşu ................................................................................. 227

1. Doğu Blokunun Kuruluşu ................................................................... 227

2. Batı Blokunun Kuruluşu ..................................................................... 228

B. Paylaşılamayan Orta Doğu .................................................................... 230

1. İsrail’in Kuruluşu ................................................................................ 230

2. Eisenhower Doktrini .......................................................................... 231

xiii

C. Uzak Doğu’da Çatışma ......................................................................... 231

1. Çin Halk Cumhuriyeti’nin Kuruluşu .................................................... 231

2. Uzak Doğu’da Hâkimiyet Mücadeleleri .............................................. 232

D. Asya ve Afrika’nın Kurtuluşu ................................................................. 232

1. Güney Asya’daki Gelişmeler ............................................................. 232

2. Afrika’daki Gelişmeler ........................................................................ 233

E. Soğuk Savaş Dönemi’nde Türkiye ........................................................ 234

1. Soğuk Savaş Dönemi’nde Türk Dış Politikası ................................... 234

2. Türkiye’de Hayat ............................................................................... 235

3. Dönemin Önemli İç Olayları .............................................................. 236

4. Dünya’daki Sosyal, Kültürel ve Ekonomik Gelişmeler ....................... 237

Yumuşama (Detant) Dönemi ve Sonrası ........................................................ 238

A. Uluslararası İlişkilerde Değişim Süreci .................................................. 238

1. Yumuşama Dönemi Politikaları ......................................................... 238

2. Nükleer Silahların Sınırlandırılması Görüşmeleri .............................. 239

3. Helsinki Konferansı (1 Ağustos 1975) ............................................... 239

B. Yumuşama Dönemi Çatışmaları ............................................................ 239

1. Küba Buhranı .................................................................................... 239

2. Vietnam Savaşı ................................................................................. 239

3. Keşmir Sorunu ................................................................................... 240

4. Afganistan’ın SSCB Tarafından İşgali ............................................... 240

C. Barış İçinde Bir Arada Yaşama ............................................................. 241

D. Arap - İsrail Savaşları ve Büyük Devletlerin Politikaları ......................... 242

1. Camp David Anlaşmaları ................................................................... 243

2. İslam Konferansı Örgütü ................................................................... 243

E. Uluslararası Politikada Petrolün Yeri ..................................................... 244

F. İran - Irak Savaşı (1980 - 1988) ............................................................. 244

1. Irak’ta Rejim Değişikliği ..................................................................... 244

2. İran’da Rejim Değişikliği .................................................................... 245

3. İran-Irak Savaşı'nın Sonuçları ........................................................... 245

G. Yumuşama Döneminde Dünya ............................................................. 245

1. Ekonomi ............................................................................................ 245

2. Bilimsel ve Teknolojik Gelişmeler ...................................................... 245

3. Kültürel Hayat .................................................................................... 246

H. Türk Dış Politikası ................................................................................. 246

1. Türk - Yunan İlişkileri ......................................................................... 246

I. Türkiye’de Bunalımlı Yıllar (1960 - 1983) ................................................ 249

1961 ve 1982 Anayasalarının Karşılaştırılması ..................................... 249

Küreselleşen Dünya ....................................................................................... 252

SSCB’de Değişim ve Sonuçları ................................................................. 252

SSCB’nin Dağılması .................................................................................. 252

xiv

SSCB’nin Dağılmasının Doğu Avrupa’ya Etkileri ....................................... 253

SSCB’nin Dağılmasının Dünya Güçler Dengesi Üzerine Etkileri ............... 253

Asya’da Yeniden Yapılanma ...................................................................... 254

Doğu Blokundan Sonra Avrupa’da Yeni Arayışlar ...................................... 255

Türkiye ve Avrupa Birliği ............................................................................ 256

AB Organları .............................................................................................. 257

Yeni Oluşum Sürecinde Balkanlar.............................................................. 257

Orta Doğu ve Afganistan’da Gelişmeler ..................................................... 258

Dünyadaki Gelişmeler ................................................................................ 260

Değişen Dünya ve Türk Dış Politikası ........................................................ 260

1980 Sonrası Türkiye ................................................................................. 263

Toplumsal Sorunlar .................................................................................... 264

Küresel Sorunlar ........................................................................................ 265

Cevaplı Test .................................................................................................... 266

Çıkmış Sorular ................................................................................................ 271

1

İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK TARİHİ

TÜRK ADININ ANLAMI, TÜRKLERİN ANA YURDU VE TÜRK GÖÇLERİ

Türk adı Uygur metinlerinde “güç, kuvvet”, Kaşgarlı Mahmut’un “Divan-ı Lügati’t Türk” adlı eserinde “olgun-luk çağı”, Çin kaynaklarında “miğfer” anlamında kul-lanılmıştır. Ziya Gökalp ise Türk adının “türeli (töreli), kanun nizam sahibi” anlamına geldiğini belirtmiştir. Ayrıca Armin Wambery “türemek” fiilinden geldiğini, Gerhard Doerfer de “devlete bağlı halk” anlamına gel-diğini ifade etmiştir.Türk kelimesini siyasal ad olarak ilk defa kullanan Göktürkler olmuştur. Türkiye tabiri daha VI. yy.da Bi-zanslılar tarafından Orta Asya için kullanılıyordu. Yine onlar IX. ve X. yy.larda Volga’dan Orta Avrupa’ya ka-dar uzanan sahaya da Türkiye adını vermişlerdi. XI.-XII. yy.larda Mısır ve Suriye’ye Türkiye denirdi. Ana-dolu ise XII. yy.dan itibaren Türkiye olarak tanınmaya başlanmıştır.

Türklerin anayurdu Orta Asya’dır. Türkler ilk olarak Al-tay-Sayan Dağları’nın kuzeybatısı, Tanrı Dağları’nın kuzeyi, Aral Gölü çevresi ve Hazar Denizi’nin doğu-sunda yaşamışlardır. Orta Asya, geniş bozkırların ve çöllerin bulunduğu bir bölgedir. Altay Dağları, Ötüken Dağları, Sayan Dağları bölgenin en önemli dağlarıdır. Bu bölgede Amuderya (Ceyhun), Siriderya (Seyhun), Orhun, Selenga ve İrtiş ırmakları ile Baykal, Balkaş ve Aral gölleri vardır. Orta Asya’da birçok kültür merkezi bulunmaktadır. Şöyle ki;Anav kültürü, Batı Türkistan’da Aşkabat yakınlarında yapılan kazılarda ortaya çıkarılmıştır. Orta Asya’nın en eski kültürüdür. Afanesyevo kültürü ise Altay-Sayan Dağları’nın kuzeybatısında yapılan kazılarda ortaya çıkarılmış, Türklerin en eski kültürüdür. And-ronova kültürü, Hazar Denizi’nin kuzey doğusundan Ural Dağları’na kadar uzanan bölgede en geniş yayıl-ma alanına sahip kültürdür. Karasuk kültürü, Yenisey Irmağı’nın bir kolu olan Karasuk Nehri kenarında oluş-turulmuştur. Abakan bölgesindeki Tagar kültürü ise en gelişmiş kültürdür. Bu kültür merkezinde ok uçları, iğne, bilezik, küpe gibi eşyalara rastlanmıştır.

1. BÖLÜM

Zamanla Türkler, Orta Asya’dan çeşitli nedenlerle göç etmişlerdir.

Göçlerin Nedenleri

Ekonomik ve Sosyal Nedenler ♦ İklim koşullarının değişmesi

♦ Kuraklığa bağlı olarak otlak ve meraların azalması

♦ Hızlı nüfus artışı

♦ Salgın hastalıklar

Siyasi Nedenler ♦ Boylar arasında mücadeleler yaşanması ♦ Dış güçlerin baskısı (Çin-Moğol baskıları) ♦ Cihan hakimiyeti (yeni yurtlar edinme) düşüncesi

Not

Göçlerin Sonuçları ➢ Türkler göç ettikleri yerlerdeki, değişik kültürlerle

etkileşime girmişlerdir. ➢ Türk kültür ve medeniyeti geniş alanlara yayıl-

mıştır. ➢ Türkler göç ettikleri yerlerde büyük ve güçlü dev-

letler kurmuşlardır (Avrupa Hun, Avar, Bulgar, Macar devletleri gibi).

➢ Türkler gittikleri yerlerde yaşayan toplumlara, tarımı, hayvancılığı ve maden işlemeyi öğretmiş-lerdir.

➢ Türklerin, dünyanın çeşitli yerlerine yayılmaları ve çok sayıda devlet kurmaları, Türk tarihinin araştırılmasını zorlaştırmıştır.

➢ Bazı Türk kavimleri zamanla özbenliklerini kay-betmişlerdir.

Not

Orta Asya’dan göç etmeyip ana yurtta kalanTürkler, Asya Hun, I. ve II. Köktürk ve Uygurdevletlerini kurdular.

2

İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK DEVLETLERİ

İskitler (Sakalar) (M.Ö. VII. yy.) Özellikleri

◉ İlk Türk topluluğudur. ◉ Tomris bilinen ilk Türk kadın hükümdardır. ◉ Alp Er Tunga ve Şu Destanları vardır. ◉ Sanatta hayvan motiflerinin ve bozkır kültürünün

temelleri bu döneme kadar uzanır.

◉ “Bozkırların kuyumcuları” olarak tanımlanmış-lardır.

Büyük Hun İmparatorluğu (Asya Hunları)

(MÖ. 3. yy. - MS. 3. yy.)Özellikleri

➢ Tarihte bilinen ilk Türk devletidir.

➢ Merkezi Ötüken şehridir.

➢ Bilinen ilk hükümdarı Teoman’dır.

➢ Teoman zamanında başlayan Türk akınlarını en-gellemek isteyen Çinliler bu dönemde ünlü Çin Seddi’ni yapmak zorunda kalmışlardır.

Not

-

➢ Hunlar en parlak devirlerini Mete Han zamanın-da (MÖ 209-174) yaşamışlardır. Mete Han za-manında Çin, baskı ve denetim altına alınarak vergiye bağlanmıştır.

YorumMete Han, Çin’i hakimiyeti altına almasına rağmen Türklerin Çin’e yerleşmesini istemedi. Bu politikası-nın temel nedeni Türklerin kalabalık Çin nüfusu için-de eriyerek milli benliklerini kaybetmesini önlemektir.

➢ Türk toplulukları Mete Han Devri’nde ilk kez bir bayrak altında toplanmıştır. Türk tarihinde vatan-millet düşüncesi ilk defa Mete Han zamanında ortaya çıkmıştır.

➢ Mete Han ıslık çalan bir ok da yapmıştır. ➢ Mete Han dünya askerlik sisteminde ilk olarak

“onlu sistemi” uygulamıştır. Mete Han’ın oluş-turduğu bu sistem diğer Türk devletlerince de ör-nek alınmıştır.

➢ Oğuz Kağan Destanı, Mete Han’ın anlatıldığı bu döneme ait bir destandır.

➢ Hunlar, İpek Yolu’nun güvenliğini sağlayarak ti-caretin gelişmesine de katkıda bulunmuşlardır. Ancak MÖ. 60 yılında İpek Yolu’nun denetimini kaybeden Hunlar ekonomik yönden zayıflamıştır.

➢ Mete’nin, ülkesini prensler arasında bölüştü-rerek yönetmesi (veraset geleneği) nedeniyle Hun Devleti zayıflamış ve Çin entrikaları yüzün-den ülkede iç karışıklıklar baş göstermiştir.

Ki-Ok, Ho-Han-Yeh ve Çi-Çi Asya Hun Devleti’nin

➢ Sonuçta MÖ. 54 tarihinde Batı Hunlar ve Doğu Hunlar olarak ikiye ayrılmışlardır. Doğu Hun-lar ise MS. 48’de tekrar ikiye ayrılmıştır. Kuzey Hunları batıya göç ederken Güney Hunları Çin hakimiyetine girmiştir.

Burgontlar

Lombartlar

MISIR

SU

RİY

E

SASANİLERARAP

YARIMADASI

Mezopotamya

Ostrogotlar

AVRUPA HUN DEVLETİ

A F R İ K A

BATI ROMA İMP.DO

ROMA

ĞU

İMP.

KUZEY HUNLARI

Bulgar

Karakurum

MA

NÇ

UR

YA

JAPONDENİZİ

SA

RI D

EN

İZ

GÜNEY HUNLARI

B Ü Y Ü K H U N D E V L E T İ

S İ B İ R Y A

Ötüken

BALKA GÖLÜŞBALKA GÖLÜŞ

KARADENİZ

AT

LA

S

OK

YA

NU

SU

Dicle

Fırat

Basra K

örfezi

KIZ

IL

DE

NİZ

A K D E N İ Z

H İ N T O K Y A N U S U

BÜ

YÜ

KO

KY

AN

US

U M M A ND E N İ Z İ B E N G A L

K Ö R F E Z İ

BAYKAL GÖLÜ

Kavimler Kapısı

BuharaSemerkant

KaşgarYarkent

Turfan

KUŞHANLAR

Hoten

AK HUN DEVLETİ

TİBET

Ç İ N

ARAL GÖLÜ

0 750 1500 2250 3000 3750 km

Büyük Hun Devleti

Kuşhanlar Devleti

Attila zamanında Avrupa Hun Devleti

Ak Hun Devleti

Hunların ilk yurtları

Avrupa Hunlarının Avrupada ilk yerleştikleri alan

Çin Seddi

UNUTMAYINIZ

◉

◉ .

Kavimler Göçü (375)Hun Devleti’nin parçalanmasından sonra Çin egemen-liğine girmek istemeyen Kuzey Hunları, Karadeniz’in kuzeyinden batıya doğru göç etmişlerdir. Bu ilerleyiş sırasında önlerine çıkan yabancı kavimleri (Ostrogot, Vizigot, Vandal, Süev, Burgond gibi) Avrupa içlerine doğru göçe zorlamışlardır. Tarihte bu olaya Kavimler Göçü denmektedir.

3

A K D E N İ Z

K A R A D E N İ Z

EG

ED

EN

İZ

İ

HA

ZA

RD

EN

İZİ

Kapadokya

Bitinya

KilikyaAsia

Makedonya

Mauretania Sicilya

Sardinya

GalyaAlanlar

Alanlar

Alanlar

0 300 600 900

OSTROGOTLAR

OSTROGOTLAR

VİZİGOTLARVİZİGOTLAR

VİZİGOTLAR

VİZİGOTLAR

VİZİGOTLAR

SAKSONLARSAKSONLAR

SÜEVLER

VANDALLAR

VANDALLAR

BURGONDLARBURGONDLAR

BURGONDLAR

HUNLAR375

HUNLAR434 - 454

OSTROGOTLAR

SÜEVLERSÜEVLER

BURGONDLAR

VANDALLAR

İtalya

Brita

nya ANGILLAR

ANGILLAR

Sonuçları ◉ Avrupa’nın etnik yapısı değişikliğe uğradı. Bu-

günkü Avrupa milletlerinin temeli atıldı.

◉ Roma İmparatorluğu, Batı Roma ve Doğu Roma olarak ikiye ayrıldı. Batı Roma İmparatorluğu kısa süre sonra yıkıldı. Doğu Roma İmparatorlu-ğu (Bizans) İstanbul’da varlığını sürdürdü.

◉ İlk Çağ sona erdi, Orta Çağ başladı. ◉ Merkezi krallıklar yıkılarak feodalite (derebeylik)

ortaya çıktı. ◉ Avrupa’da Hristiyanlık yayıldı. Ayıca Kilise ve

Papalık güçlendi.◉ Avrupa’ya giden Türkler, teşkilatlı devletler

kurdular (Avrupa Hun Devleti, Avarlar). ◉ Türklerin yaşam tarzı Avrupa’da tanındı. ◉ Skolastik düşünce ortaya çıktı.

Avrupa Hunları (375 - 469)Kavimler Göçü’nden sonra Orta Macaristan’a yerle-şerek Avrupa’da Balamir önderliğinde ilk Türk dev-letini kurdular.Özellikleri

♦ Balamir’den sonra Avrupa Hunlarının başına Uldız geçmiştir.

♦ Uldız’dan sonra Hunların yönetimine Karaton, Rua daha sonra Attila ve Bleda birlikte geçmiş-tir.

♦ Avrupa Hun Devleti en parlak dönemini Attila zamanında yaşamıştır. Attila, Doğu Roma üzeri-ne düzenlediği Balkan seferi ile Bizans’ı vergiye bağlamıştır. Bizans ile Margos (434) ve Anatol-yus (447) Antlaşmaları imzalanmıştır.

♦ Avrupa Hun Devleti 100 yıl boyunca Avrupa’nın siyasi hayatına yön veren başlıca güç olmuştur.

♦ Avrupa Hun Devleti ile Türk kültürü Avrupa’ya taşınmıştır.

♦ Attila, Batı Roma üzerine iki sefer düzenlemiş, İtalya Seferi’nden dönen Attila 453 yılında vefat etmiştir.

♦ Attila’dan sonra yerine oğulları İlek, Dengizik ve İrnek geçmiştir.

♦ Avrupa Hunları imparatorluk içindeki kavimlerin isyanları sonucunda yıkılmıştır (469).

MERAKLISINA

Göktürk (I. Köktürk) Devleti (552-659)Özellikleri

➢ Büyük Hun Devleti’nden sonra Orta Asya’da ku-rulan ikinci büyük Türk devletidir.

➢ “Türk” ismini ilk defa resmi devlet adı olarak kul-lanmışlardır.

➢ Ergenekon destanına göre Kök Türk Devleti’ni kuran kabile Aşina adıyla bilinmektedir.

➢ Bumin Kağan tarafından 552 yılında Avarlar etkisiz hâle getirilerek Ötüken’de kurulmuştur.

➢ İslâmiyet’ten önce kurulan Türk devletleri içinde teşkilatları ve köklü gelenekleriyle o zamana ka-dar Orta Asya’da kurulan devletlerin en geniş topraklara sahip olanı ve en önemlisidir.

➢ Göktürkler zamanında İpek Yolu mücadelesi önemlidir. İpek Yolu’na hakim olabilmek için Sa-sanilere karşı Bizans ile ittifak kuran Göktürkler, Sasaniler ile mücadele ederek sonraki dönem-lerde Müslümanların Sasanileri mağlup etmesi-ne yardımcı olmuşlardır.

Yorum

Devletler arası ilişkilerde ekonomik çıkarlarönemlidir.

➢ Sasaniler ile Bizanslıları karşı karşıya getirmişler-dir. Tarihte Orta Asya’dan Bizans’a ilk resmi he-yet, 568 yılında Göktürkler zamanında gitmiştir.

➢ Göktürklerde devlet ve millet bilinci ile milliyetçi-lik anlayışının benimsendiği görülmüştür.

➢ Göktürkler ikili teşkilat sistemini uygulayarak ülkenin merkezi olan doğuyu hükümdar Bumin Kağan yönetirken kardeşi İstemi Yabgu batı ka-nadını yönetmiştir. Batı kanadı iç işlerinde ser-best, dış işlerinde merkeze bağlıdır.

Yorum

Bu durum Türk devletlerinde federatif yapının varlığına kanıttır.

➢ Bumin Kağan ölünce yerine oğlu Mukan Kağan seçilmiştir. Göktürkler’in en parlak dönemi Mu-kan Kağan zamanıdır (553-572). Mukan Kağan Avarların Orta Asya’daki siyasi varlığına son ver-miştir.

➢ Mukan Kağan Dönemi’nde ülkenin batı kanadını yöneten İstemi Yabgu, 567’de Sasaniler ile anla-şarak Akhunlar Devleti’ne son vermiştir.

4

➢ Mukan Kağan’ın ölümünden sonra yerine Tapo Kağan geçmiştir. Tago Kağan’dan sonra ise İş-bara Kağan devletin başına geçmiştir. İşbara Kağan Dönemi’nde ülkenin batı kanadını ise Tardu yönetmiştir.

➢ Göktürkler 582’de Doğu ve Batı Göktürkler ol-mak üzere ikiye ayrılmış, daha sonra da her iki devlet Çinliler tarafından yıkılmıştır (659).

Beşbalık

Turfan

UrumçiKarabalgasun

Almalık

BALKAŞ GÖLÜ

Seyhun

(Sir

- derya)

BASRA

KÖ

RFE

Zİ

U M M A N D E N İ Z İ

S A R I D E N İ Z

Ç İ N D E N İ Z İ

B E N G A L

K Ö R F E Z İ

Ceyhun

(Am

u- derya)

BAYKAL GÖLÜ

Aksu Karaşar

Seçuan

Kaşgar

Semerkant

Buhara

Cent

BATI KÖKTÜRK DEVLETİ

S İ B İ R Y A

K I R G I Z L A R

TATARLAR

MANÇURYA

TUNGUZLAR

Ç İ N

CÜCENLERÇİN SEDDİ

DOĞU KÖK TÜRK DEVLETİ

İ R A N

S A S A NL E R

İ

A V A R L A R

AL

AN

LA

R

KARLUKLAR

Hive

AşkabatTahran

İsfahan

Yarkent

Hoten

Yunnan

T İ B E T K A V İ M L E R İ

H İ N D İ S TA N

Ç İ N H İ N D İ

Ötüken

Hive

KarakurumPekin

(Hanbalık)

K Ö K T Ü R K D E V L E T İ

Ganj

Dicle

Don

Ural

Obi

Selanga

Orh

un

İtil

Fırat

0 400 800 1200 1600 2000 km

Kök Türk Devleti sınırları (MS 552 - 659)

r

Çin Seddi

Doğu ve Batı Kök Türk Devleti ni ayıran sını'

UNUTMAYINIZ

◉

◉

◉

II. Göktürk-Köktürk (Kutluk) Devleti (682-744)Özellikleri

◉ Türkler I. Kök Türk Devleti’nin yıkılışından son-ra 50 yılı aşkın bir süre Çin esaretinde yaşamak zorunda kalmış, bu süre içerisinde tekrar bağım-sızlıklarını kazanmak için birçok kez ayaklan-mışlardır. Bu ayaklanmaların biri de Çin sarayını basarak imparatoru ele geçirmek amacıyla yapı-lan Kürşad Ayaklanması’dır.

◉ Çin egemenliğinde yaşamayı istemeyen Türk-ler, 682’de Kutluk Kağan önderliğinde Çinlilere karşı ayaklanarak tekrar bağımsızlıklarına ka-vuşmuşlardır. Kutluk Kağan Türk boylarını tekrar birleştirdiği için “derleyen, toparlayan” anlamına gelen İlteriş unvanını almıştır. Kutluk (İlteriş) Ka-ğan Çin’e karşı 46 başarılı sefer düzenlemiştir.

◉ Kutluk Kağan’dan sonra devletin başına Kap-gan Kağan geçmiştir.

◉ II. Kök Türk Devleti en parlak dönemini Bilge Kağan zamanında yaşamıştır. Bu dönemde Vezir Tonyukuk ve Kültigin devlet yönetiminde önemli rol oynamıştır.

◉ II. Göktürk Devleti’nin kuruluşunda Vezir Tonyukuk’un büyük yardımı olmuştur. Ton-yukuk; Kutluk Kağan, Kapgan Kağan ve Bilge Kağan Dönemi’nde vezirlik yapmış önemli bir devlet adamıdır. Vezirlik makamının oluşturul-ması devlet örgütlenmesine önem verildiğinin göstergesidir.

◉ Türklerde ilk milli alfabe (Göktürk Alfabesi) Göktürkler tarafından oluşturulmuştur. Göktürk alfabesi 4 tanesi ünlü olmak üzere 38 harften oluşmaktadır.

◉ Bu dönemde Vezir Tonyukuk, Kültigin ve Bilge Kağan adına Türk tarihinin ve Türk dili ve ede-biyatının ilk önemli yazılı metinleri olan “Orhun Kitabeleri” dikilmiştir.

◉ II. Kök Türk Devleti; Uygur, Basmil ve Karluk Türkleri tarafından yıkılmıştır (744).

BALKAŞ GÖLÜ

Seyhan(S

ırDeryası)

Maveraünnehir

BASRA

KÖ

RFE

Zİ

U M M A N D E N İ Z İ

S A R I D E N İ Z

Ç İ N D E N İ Z İ

B E N G A L

K Ö R F E Z İ

Ceyhan

(Am

uDeryas)

BAYKAL GÖLÜ

Hoten

Yarkent

Kaşgar

AksuKaraşar

Turfan

BeşbalıkUrumçi

Ötüken

Karakurum

Kumul(Hami)

MOGOLYA

KARLUKLARTÜ

RG

İ ŞL

ER

Semerkant

Buhara

ARALGÖLÜ

Aşkabat

Tahran

İsfahan

Cent

Balasagun

S İ B İ R Y A

Ç İ N

ÇİN SEDDİ

Yunnan

T İ B E T K A V İ M L E R İ

H İ N D İ S TA N

Ç İ N H İ N D İ

Pekin(Hanbalık)

K U T L U K D E V L E T İ

Ganj

Dicle

Don

Ural

Obi

Selanga

Orh

un

İtil

Fırat

0 400 800 1200 1600 2000 km

HA

ZA

RD

EN

İZ

İ

Kutluk Devleti ( 682 - 744)

Türgişler (650 - 766)

Çin Seddi

MANÇURYA

NotOrhun Kitabeleri Türk dilinin ve tarihinin ilk

Uygur Devleti (744-840)

Özellikleri ♦ Uygurların ilk hükümdarı Kutluk Bilge Kül

Kağan’dır. ♦ Uygurların merkezi Ötüken’dir. Ancak Kutluk Bil-

ge Kül Kağan devletin merkezini Ordubalıg (Ka-rabalgasun) yapmıştır.

♦ Türk tarihinde ilk defa şehir ve kasabalar ku-rarak sanat, ticaret ve tarımla uğraşmışlardır. İlk Türk mimari eserlerini vermişlerdir.

YorumUygurların mimari eserler vermeleri ve duvar resimleri yapmaları, ayrıca halktan toprak ve ev vergisi almaları yerleşik yaşama geçtiklerinin kanıtıdır.

-