"Gjuha e Perëndive"Dhímitra dhe Persefóni

Në qoftë se identiteti dhe rëndësia alegorike e Persefónit është më se e qartë, e errët ngelet ethymologjia e emrit të saj që shqiptohet në shumë mënyra: Persefónia, Perséfassa, Perséfatta, Ferséfassa, Ferréfatta, Ferofátia Mendoj se është i qëllimshëm ky ndryshim i emrit të saj dhe i ka fillesat në mitin e stërlashtë arkadik, sipas të cilit jo Zeusi por Poseidóni dashuroi Dhímitrën dhe prej bashkimit erotik të tyre lindi një vajzë, “së cilës asnjë nuk guxonte t’i përmëndte as emrin“ (shih Pafsanía, H’, 42 ). Nofka e zakonshme e saj ishte “Déspoina“ (Dhéspina), me një fjalë zonjë, zonjë e madhe, e hijerëndë. Që të arrijmë në përfundime të sakta për etimologjine e emrit të Persefónit duhet të kemi parasysh që përvec mitit të stërlashtë arkadik (Arkadët një nga fiset më të vjetra pellazge) që do Poseidónin baba të vajzës së panjohur dhe të shenjtë të Dhí- mitrës, edhe disa të dhëna të tjera. Kështu tek Homeri, Persefóni paraqitet si mbretë- reshë e tmerrshme e hijeve të Àdhit (Iliada I’ , 457, Odisea, K’ 494, L’ 634 ). Disa shkrimtarë të lashtë e identifikonin Persefónin me vdekjen. Dhe në fund, në hymnin orfik ndaj Persefónit behte një shpjegim etimologjik: “Fersefónia féris gar aí ke panta fonéfis“ që do me thënë “Fersefónia (Persefóni) që të gjitha i prodhon dhe të gjitha i shkatërron“ (shih Hymnin Orfik tek persefóni XXIX, rreshti 16 ). Gjuhëtarë të rinj e nxjerrin prejardhjen e emrit të Persefónit nga versioni latin i emrit të saj Proserpina dhe fjalën Proserpo që do të thotë vegjetim i florës, i farës (Prosero = mbjell). Por emri i Vajzës do të duhet të ketë të dy nocionet, kuptimet, të lindjes, mbirjes, vegjetimit, lulëzimit edhe të tharjes, vdekjes së natyrës ose të përmbledhura të dyja këto cilësi bazë të farës, ku bie, thahet në tokë, me një fjalë përkohësisht vdes dhe në pranverë mbin. wshtë më se e dukshme që elementi i vdekjes është “nje ne dore“ në mitet e Persefónit. Një tjetër element duhet të pranojmë që, është rilindja – jo lindja – e natyrës. Një vështrim i thjeshtë në ligjet natyrore n’a bind që elementët e “rilindjes” ekzistojnë tek FARA, fruti i Tharë, që në vjeshtë i vdekur (i Tharë) varroset në tokën e zezë ( Dhímitra thërritet në Arkadi edhe Mélana = zezë) dhe atje, me veprimin e Tokës dhe të Ujit (Dhímitras dhe Poseidónit) merr jetëe, mbin dhe pas tre muajsh del në sipërfaqe dhe zhvillohet, gjelbërohet dhe lulezon falë vetëm dritës së Diellit (Dias). Kështu përbëhet veprimi natyral i ringjalljes së florës. Por fjalët “Spóros“ ( = farë) , “Karpós“ ( = degë, frut, florë) në greqishten e lashtë, janë ... të gjinisë mashkullore, ndërsa Persefóni është një vajzë! E kundërta, në arvanitase është e gjinisë femërore dhe quhet Farr-a. Fjala arvanito –pellazge Farra është e rëndësishme në: Deklaron fillimisht Farën (Spóros), në vazhdim spermën, në vazhdim racën. Me nocionin, kuptimin e kësaj të fundit kjo fjalë është e njohur edhe n[

greqishten e re, në vllahoromune, dhe në sa e sa gjuhë të tjera. Por natyrisht vetëm në arvanitase do të gjejmë rëndësinë e saj fillestare. Përderisa vërtetuam pra që shumë drejtë identifi- kohet Persefóni me Spóro ( = Fara) dhe që në pellazgisht thuhet FARR-A dhe ishte e gjinisë femërore, le të mundohemi të zbulojme rendesine e emrit te Persefónit. Fillimisht t[ qart[sojm[ q[ gjuh[sisht fjala – rr[nj[ FARR-A ekziston n[ greqisht Spóros, Spíro, Spérno, Spartó etj, gj[ q[ natyrisht gjuh[tar[t nuk e pranojn[ (shih fjalorin Stamataku), ku gjejne fjalen Spóros dhe foljen Spíro ( = mbjell, nxjerr faren nga fruti) ne te supozuaren rrenjen indoeuropiane Spro- ose Spre- qe – dhe perseri supozohet – mund te thote “shkoj e vij“ sipas imitimit te dores qe leviz kur mbjell etj. Por mendoj qe rrenja fillestare eshte Fër- dhe eshte tingelluese nga zhurma qe ben fara qe prej grushtit te agrotit ne dhé. Pra fjala arvanitase FARR eshte e paralindur. Aq me teper qe bashketingelloria F ndryshon ne P dhe SP jashteza- konisht shume. Keshtu kemi Piscus (latinisht) = Psári ne greqisht, Pishk – Peshk ne arvani- tase – shqip, Fish ne anglisht ose Fisch ne gjermanisht etj. Ficus (latinisht), fik ne arvanitase, por Síko ne greqisht. Keshtu pra, kemi ndryshim te fillestares F qe eshte e theksuar, e beshme ne SP (SPH) dhe ndry- shim te A ne O ose E ose EI. Spóros – Speiro – Éspeira – Spérno – Ésparmai. Emri i Persefónit thame qe ne Arkadi nuk zihej ne goje dhe ne zona te tjera e ndeshim ne shkrime te shumta mjaft te ndryshurara, gje qe do te thote se predikuesit, sikurse benin me emra te shume perendive, deshen te fshehnin emrat fillestare te elementeve natyrore te perendiuara qe adhuronin, duke i dhene keshtu nje force mistike. Kete force mistike dhe shenjterim i emrave te folur te perendive do ta shohim pothuajse ne te gjithe popujt e lashte, por ne rastin e Persefónit shohim shenjterimin e madh dhe respektin e heleneve ne ringjalljen e farës.Por, le te ndermarrim ethymologjine e emrit te Persefónit. Thatt (Thatë) ne arvanitase do te thote jo e lagur, e tharë, me u tha. Bashke-tingellorja T eshte e theksuar, e rende prandaj do te shkruhet me dy T (tt) ose do te shkruhet me zanoren eufonike (ë) qe shkruhet ne Shqiperi. Keshtu pra Fárr e Thatt-e-thátta dhe e nyjezuar Farrethátea = Fara e thate, e vdekur. Por emri i Persefónit eshte ne nje shkrim te lashte, jo pra Farrethátta por Ferrefátta. Menjefjale kemi ndryshim te TH ne F gje shume e zakonshme. Thembr – fembr, ose Themí – femí – fimí ( = Famë) ne arvanitase por dhe ne greqishten e lashte. Dhe me te vertete, ne se analizojme me teper se gjuhetaret e deritanishem, fjalet Thánatos ( = vdekje), Thaní, Thnitós (I vdekshem) dhe Fónos (vrasje), do te shohim ose bile do te gjejme rrenjen e tyre te

perbashket ne fjalen arvanitase Thatt = Thatë, jo i lagur (pa lenk ose jete), i vdekur menjefjale.Folja relative e fjales „Thatt“ eshte Thanj ose Thaj. Ne tabelen e portes, hyrjes, u lexua emri Pe-re- *82 ( *Ky ankth sot, eshte shume i ndjeshem ne temat e jolindjes te cifteve te sotshme. Shih relativen ne te lashten “Thesmofória“ ). Numri perfaqeson nje bashketingello-germe qe nuk eshte zberthyer dhe eshte e panjohur ne se perben pjese te trupit te fjales ose mbrapashteses, e cila duket me e mundeshme. Ne emrin Pe-re- 82 u dhane shume shpjegime, nder te cilat dhe Pérsa ose Férsa qe i jepet Persefónit. I. Promponás (shih „glosologjia“, vell. 2-3, faqja 173 ne version reviste) supozon qe emri i perket Pamfilise Preíia (lexo. Príia), duke lexuar numrin 82 bashketingello-germe si -JA. Permbyllsja -A ose -JA e emrave femerore ne arvanitase nuk eshte vecse nyja sikurse thame qe ndjek fjalen. Por kjo gje ndodhte para epokes se Homerit dhe bashke me Homerin ne gjuhen greke, dhe kur akoma nyjet u futen para fjales nuk u cliruan te vjetrat nga permbylljet dhe keshtu ne thelb fjalet ne greqishten e lashte dhe greqishten e re kane dy nyje. Kemi ne arvanitase p.sh. Pun, Pun-a por edhe Re- , Rej-a ose Rea. Guxoj pra te supozoj qe emri Pe-re * 82, duhet te lexohet “Fáraja“ dhe i drejtohet Persefónit – farë, sikuse me siper percaktuam. Keto sigurisht ndoshta do te donin nje zhvillim me te madh gjuhesor dhe le te themi qe ne ketu thjesht nje shtytje, nje mbushje ndaj ketij drejtimi japim, duke filluar nga baza qe perderisa “ atekohe te Pellazgeve u emertuan perendite dhe adhurimet, me gjuhen e Pellazgeve dhe do te shpjegohen”. Do te perfundojme me disa referime tek legjendat dhe tradicionalitetet qe ruajten arvanitasit nga mythologjia e Dhímitres dhe Persefónit. Si fillim sigurisht oferta e pese fryteve te para (te lindura) tashme kishes. Ndjekin koshat qe permbajne drithe por edhe koke shege. Fund do te permendim perrallat e larmishme arvanitase me titullin e pergjithshem “E bukura e Dheut” qe referohen me varacione te vogla ne mythin e Dhímitres dhe Persefónit (J.G.Hahn: “Albanesische Studien”, vellimi II, faqja 166 dhe Petro Furiqi: “Dialekti greko-shqiptar ne Attike” revista “Athiná”, 1934 ). Ne arvanitase – shqip gjithashtu “E bukura e Dheut” therritet nje gjarper shumengjyresh (shih fjalorin Kristoforidhi).

-Ligji I ringjalljes (antigraviteti) se mbreterise bimore- Anglezi i famshem Njuton zbuloi “pse kokra e molles bie nga pema”, do me thene ligjin baze te gravitetit. Studimi mbi mythin e Dhímitres dhe Persefónit zbulon – te pakten tek une – nje ligj tjeter te kundert me ate te gravitetit. Mijra vjete njeriu shikon qe pemet kane tendencen per se larti nga toka, drejt qiellit dhe jo e kunderta sikurse vepron ligji i gravitetit te cilin ne qofte se do ta ndiqnin do te shkonin per poshte!

Thame qe nje variacion i mythit Dhimitriak e do Persefonin vajze te Poseidonit (Ujit) dhe jo te Dias (Diellit) dhe cdo njeri kupton qe fara mbin nepermjet veprimit te tokes dhe ujit. Por mendimi i kundert qe mbizoteronte ne Greqine e lashte ka arsyen e tij qe nuk gje tjeter vecse koshienca e atij qe e quaj “ligji i ringjalljes“. Dhe ky ligj me ra ne sy nga nje fakt i rastesishem, kur natyrisht kisha studiuar dhe isha problematizuar mbi mythinDhimitriak. Mbaja nje bime ne zyren time ne nje vazo vetem me uje. Per fat te keq brenda ne zyre bie shume pak diell, oret e para te mengjezit dhe vetem nga nje drejtim, nga e vetmja dritare. Vazoja gjendej ne qender te dhomes dhe bima ne vend qe te shkonte lart duke u rritur, shkonte ne drejtim te dritares, paralelisht me dyshemene. Atehere u bera koshient pse pemet dhe bimet nuk ndjekin ligjin e gravitetit. Atehere kuptova pse Dias (Dielli) emertohet babai Persefónit. Vertet qe pemet dhe bimet kane tendencen te shkojne drejt diellit dhe kjo tendence „mposht“ ligjin e gravitetit. Menjefjale perben nje ligj baze natyror. Kjo gje mund te vihet re fare mire ne ato bime qe kane mbire p.sh. ne gryke te shpellave ku drita e diellit bie vetem nga njera ane. Tek mythet e lashte te Arkadias, Poseidóni (Uji) sillet si perdhunues i Dhímitres (Toka). E ndjek qe ta perdhunoje dhe ajo ne perpjekjen e saj per ti ikur shnderrohet ne pelë. Por Poseidóni e kupton kete gje dhe shnderrohet ne kalë dhe futet ne kopene ku ndodhej Dhímitra e shnderruar ne pele. Kjo kope i perkiste mbretit Óggio (lexo: Ógjio). Atje vjen ne kontakt me te dhe prej kesaj lidhje erotike jo te vullneteshme lind – thone mythet arkadhike – nje vajze emri i se ciles nuk thuhej. Por edhe ne Elefsine sikurse qendra e adhurimit te Dhímitres, ekzistonte tempulli i sterlashte i Poseidónit, ku nxjerr ne pah se Pellazget e sterlashte konsideronin Persefónin “Dipátiro“ (Dypatir = dy eterish) : Día (Dielli) dhe Poseidóna (Uji). Dhímitra e turperuar dhe e egersuar nga perdhunimi i pabese nuk dinte si te hakmerrej. Si perfundim qetesohet dhe lahet ne lumin „Ládhona“ per te shpelare turpin e saj. Te gjithe keta emra qe permendem kane kuptimin e tyre dh shpjegimin e tyre dhe nuk jane te rastesishem. Pse Dhímitra lahet tek „Ládhona“ dhe cfare do te thote kjo? Cili eshte ai lume qe mund laje turpin e nje perendeshe? E thote emri i tij qe eshte bashkim i perbere nga folja Lja (La) = me u la, larje, relative me Loúo (Lúo) ne greqisht, dhe emrit Dhun = turp, “U bë dhun „ = u turperua, u be rezil. Eshte e tepert te ritheksojme qe ne greqishten e lashte O (O-mega) korrespondon dhe me nje OY ( = U), aq ne shqiptimin e lashte sa dhe ne fjalet korresponduese arvanitase p.sh: Dodóni – Dudúna, Doriéfs – Dúrian, Oranós – Uranós etj.Keshtu Ládhon – Ládhun = me la turpin, lau turpin. Emri i mbretit Óggiou (lexo: Ógjiu) do te thote ujë, shih Oúyjë = Ujë ne

arvanitase. Mythi i Dhímitres dhe Persefónit lidhet menjehere me perendine e botes se poshteme, do me thene elementit qe gjendet ne brendesi te tokes dhe sipas fantazise ose llogjikes se thjeshte, ka dy cilesi: Se pari dominon shpirterat e njerezve te vdekur dhe se dyti vepron ose lejon mbirjen e flores (lejon Persefónin te ngjitet ne siperfaqe te tokes). Me cilesine e tij te fundit therritet zakonisht me emrin „Plúton“ mbreti i botes se poshteme dhe shpjeguam cfare do te thote Plúton, Plútos etj. Si mbret I botes se poshteme ne pergjithesi ky perendi therritet Ádhis dhe emrin e tij indologu I madh Max Müller e lidh me fjalen sanskrite Adhíti. Por kete mendim te Müller e vune shume ne dyshim, ndermjet te cileve edhe Decharme, bile me te drejte, sepse me termin Adhíti tek Veddet Indiane kuptohet nje shume cilesish : “Adhíti eshte qielli, Adhíti eshte era, Adhíti eshte nena dhe baba dhe gjithe perndite dhe te pese fiset, Adhíti eshte e lindura dhe e ardhmja qe do te linde” (Decharme, faqja 386 ), na thone Veddet dhe me se e dukshme behet qe kjo fjale do qe te permbledhe te gjitha brenda saj ose te shprehe gjithcka, I perket perceptimit baze te filozofise anatolike te “specifikes se papercaktuar” dhe nuk ka te beje fare me Àdhin Pellazg. Por le te shohim gjuhen e Pellazgeve, arvanitasen, te na japi nje pergjigje. Fjala Àdhis ka te theksuar, te rende A-ne fillestare dhe shqiptohet Hádhis dhe arkaike – para shekullit te 6-te para Krishtit – Hádhes. Duke hequr mbaresen -s ngelet Xádhe- qe perbehet nga dy fjale baze te vecanta: Ha = ha, me ngrene, gelltis, qe eshte fjale primare tingelluese e hapjes se gojes me qellim per te pire dicka dikush, te gelltis, te kaperdije ushqimin e tij, dhe fjala Dhe = dheu i tokes, toke. Keshtu pra Há + dhé = ate element qe ka rremuar token, erozion, ka krijuar boshllek, hapje brenda ne toke. Ka ngrene token. Hapesira boshe ne brendesi te tokes, sikurse jane shpellat e nendheshme etj. Ato shpella pra qe u fillonte goja, gryka e tyre prej siperfaqes se tokes dhe mberrinte ne thellesi te papercaktuar brenda ne toke, konsideroheshin prej heleneve te vjeter, portat e Àdhit. Pra: Àdhis < Hádhes < Há-dhé.Tek Homeri dhe tek Hisiodi, Àdhis dhe bota e poshteme eshte e erret, vend pa drite ku banojne te vdekurit. Eshte vend i pafund sepse nxe ne te gjithcka. Te gjithe futen ne te por asnje nuk kthehet me. Portat e mbreterise se Àdhit i ruan nje qen i tmerrshem, i zi dhe i forte, i cili ne kohet e mevonshme ka tre koka dhe bisht prej gjarpri. E quajne Kérvero. Emri i tij thote Decharme (faqja 392 ), identifikohet me fjalen sanskrite Sárvari qe do te thote “natë“. Une duke kembengulur edhe ne kete rast, qe sanskritishtja eshte shume e mevonshme ( e avancuar, e arranxhuar etj ) nga pellazgo-arvanitesja, gjej qe Kérveros do te thote qeni (menjefjale roja vigjilente) i varreve (do me thene i Àdhit). Dhe realisht Ken = ken, keni, qeni ne arvanitase. Kíon ne greqishten

e lashte. Dhe Var = varr. Fillimisht kompozimi I kesaj fjale ishte Kénvar-os dhe me ndryshimin e N ne R u be Kérvaros dhe si perfundim Kérveros. Shih Grur dhe Grun, Ver dhe Ven. Germen N e perdorin zakonisht geget ndersa R tosket, menjefjale zona ku eshte krijuar mythi i Kérveros. Pra Kérveros < Kérvar <Kénvar (shih mythin tosk qe paraqet J.G.Hahn ne vepren e tij “Albanesische Studien“, vellimi II, faqja 166 , mbijetesa e legjndes se lashte mbi Kérveros ).

Háron ne mythologjine greke u krijua prej idese qe te kalojne shpirtrat e te vdekurve lumin Ahéronta dhe te zbresin tek Àdhi, do te duhej dikush qe njeh rrugen ti shoqeroj, ti adresoj. Dhe ai eshte Háron. Ne vitet e mevonshme mbizoteroi zakoni te vendosin ne goje te te vdekurit nje monedhe qe perfaqeson vleren, shperblimin e transportit qe gjoja kerkonte Háron. Kjo eshte mythologjia e mevonshme helene e bazuar ne urtesine pellazge te kendveshtrimit kozmogonik dhe theogonik. Dhiódhoros ( A, 92, 2, 96, 8 ) pretendon qe emri dhe dogma mbi Háron vjen nga Egjypti. Decharme ( 394 ) nuk bie dakord me kete por e nxjerr prejardhjen e emrit Háron nga folja Xaíro (lexo: Héro = gezohem), pra emer i dhene prej fames. Por fytyra mythologjike e Háron ose Háronta mbijetoi edhe ne realitetin e ri kristian grek dhe bile shume e theksuar dhe me identitet te njejte, nese jo akoma me e pasur. Kur kalojne tek Àdhi shpirtrat Háron i grekeve te rinj, i ujit me ujin e harreses qe te harrojne te kthehen, thote populli ndermjet shume te tjerash. Por ky uje i harreses nuk u krijua pa arsye, ne mythologjine e re greke qe e do Háron te shurdher qe te mos degjoje dhe te preket prej te qarave dhe lutjeve dhe dueleve te tij te pamposhtura edhe me trimat me me fame (Dhigjení p.sh. ) . Menjfjale nuk do te ishte nevoje llogjike te pinin edhe ujin e harreses te vdekurit.Por ne arvanitase qe ishte gjuha e folur e popullit tone deri ne revolucionin e 1821 na japin shpjegimin edhe per ujin e harreses edhe per ethymologjine e Háron ose Háronta. Harónj ose Harój = me haru, haroj. Dhe natyrisht, Arvanitasit e Greqise se jugut erdhen ketu shekullin e 14 nga veri-perendimi I Ballkanit, por Arvanitet Çamer te Çamerise ose Thesprotise ku vendoset Ahéron dhe Aherusía jane autuktone prej mijra vjetesh, packa se per arsyen qe ishin muslymane shume prej tyre I debuam tani se fundi! Mbeten shume prej tyre dhe mbeti kryesisht shpirti I tyre ne laografine dhe mythologjine greke te re, mbeti vallja panhelenike e tyre, vallja Çame. Pikerisht pra persa I perket Çameve tradita nuk u copetua ketu dhe mijra vjete. Shume e dashur perendi e érotas – dashurise dhe bukurise se Greqise

klasike, ka nje para-histori pothuajse te panjohur tek shumica, gje qe dha pretekst te konsiderohet perendi e huaj, e sjelle nga Lindja. Decharme eshte kaq i bindur perprejardhjen lindore te Afroditit, ku ne gjithe kapitullin e mythologjise dedikuar asaj (faqja 201-217 ) , nuk ben gje tjeter vecse mbeshtet kete version. Megjithese qe ne fillim deklaron: “Fantazia e guximshme e Lindjes lidhet hareshem me shpirtin helen ne mythin e lindjes se Afroditit.... „Decharme pra, shikon nje “Helenizim“ te Afroditit anatolike, ndersa e kunderta, une shikoj – kohe pas kohe – Anatolizim tej e pertej te Afroditit Pellazge. Por le te fillojme nga mythi dhe versionet e kunderta.Kur Krónos me draprin e mprehte kastraton, eunukon (pret organet gjenitale) te jatin e vet Uranó, organet gjenitale i hedh ne det. Keto organe gjenitale zotash duke u vertitur ne uje formojne shkume. Mberrijne ne Kíthira dhe prej andej perfundojne ne Qipro, ku tashme prej atij pershtjellimi te shkumezuar nje mengjes ne brigjet e Qipros shfaqet kjo perendi me gjithe bukurine magjepse prej zotash dhe me gjithe madheshtine e saj. Kudo ku shkel kemba e saj e bardhe, e fresket mbijne lule. E vetmja rrobe jane floket e dendura te verdha te saj. Atje e marrin Ores (nimphe) dhe pasi i vendosin nje kurore ne koke dhe nje varese te arte ne qafen e saj te bardhe, e cojne tek perendite e Olimpit te cilet mbeten te mrekulluar nga miresia dhe bukuria e saj (Hesidoti “Theogonia“: rreshti 187-206 dhe hymni VI homerik ). Sipas Decharme fillimi i relacionit se lindjes se perendeshes, “nuk eshte treguesi I vetem, I dhenies se origjines aziatike te Afroditit” (faqja 202 ).Tek Iliada – thote Decharme – Afroditi quhet Kúpris (lexo: Qípris) dhe banimi I saj tempulli I Páfo. Ne te njejten epoke – shton Decharme – adhurimi I Afro- ditit duket i vendosur ne Kíthira, stacion tregtar I fenikasve. Sipas desh mive te Herodotit, tempulli me I vjeter I Afroditit ishte ne Siri (Herodoti: A’ , 105 ). Nga Kíthira, adhurimi I saj vendoset ne Lakonikí dhe ne pjesen tjeter te Greqise, thote Decharme, dhe arrin ne perfundimin qe ky mendim u vertetua nga shkenca e re qe njohu si te aferm Asiriakís Uránian Afroditin (Mílitta) me Sirianen (Derketó), me Araben Alilát, me Iranianen Anaítida dhe Skitikín Argímpasa . Tek te gjithe keta popuj keto perendi relative – ku supozohet bashke edhe Afroditi Helen – e kane prejardhjen nga Astárti Fenikase, dhe sikurse ajo shfaqin fekondimin dhe libidin erotik. Dhe mbyll Decharme me perfundimin: “Afroditin qiellor e sollen ne Greqi, dhe ndaj kesaj asnje kundershtim, tregtia fenikase” (faqja 202 ). Por le te analizojme me mire mythet helene dhe te themi mendimin e kundert. Afroditi, eshte vajza e Uranós ne rradhe te pare. Eshte bashkeshortja e perendise se zjarrit Hfaístio (lexo: Iféstio). Tek Iliada bile konsiderohet vajza e Uranó dhe e Ditës. Ne shumicen e vendeve te Greqise adhurohet ne majat e terreneve te larta. Ne Akrokórintho, ne malin Èrikos,

Lárisen Argolike (Lárisa eshte toponim pellazg qe do te thote vend i ngritur, shih arvanitasen Ljártëza = vend ne ngritje), ne Knídho etj. Freskia e mengjesit eshte nje nga dhuratat e saj. Kishte dashuruar dhe rremben Faéthonta, bir i `Hliou (lexo: Ìliu ) ose sipas te tjereve te Kéfalu (Avgerinós = ylli i mengjezit) dhe te Iús (Avgís = sapo zbardh dita, agim). Te gjitha keto i bene shume arkeologe me emer ta konsiderojne si perfaqesim te agimit te dites, sapo zbardh dita “te imazhit me te bukur te natyres“, sikurse thote dhe Max Müller (Noun. Lecons sur la scince du language, v. II, faqja 96-97 perkthimi frengjisht nga Perrot dhe Harris). Por le te ecim me tutje, me larg ne kohe per te pare qe kurre dhe ne asnje mundesi Afroditi – bile as tek vitet klasike helene – nuk ekzistoi perendesh e fekondimit sikurse drejtohen te ashtuquajturat tipet e lashta aziatike, “Afroditet” fenikase. Ne Azi femra eshte perfaqesim I fekondimit, ndersa ne Greqi eshte mashkulli! (Nje perceptim qe mbijetoi nepermjet frazes proverbe arvanitase: “Jo ara, po Fara” ). Ne vitet Mikenase, Afroditi konsiderohet nëna ose motra e Dias, ose vajza e Dias dhe Diónis (shih „Iliada“ : G’ , 374, E’ , 348 dhe 370-1 ), ku sikurse thame do te thote e ndriteshme, me dite (rrenja Di- ). Simbol I Afroditit eshte ajo qe sot eshte embleme e flamurit te botes islame: gjysme-hena qe rrethon nje yll. Natyrisht, ndoshta gjysme-hena islame eshte thjesht rastesi me ate te Afroditit, por nuk perjashtohet mundesia qe frymezuesi te ishte nje heleno-adhurues I epokes me te veshtire per helenizmin per shkak te debimit brutal prej kristianizmit dhe veglave shteterore te Bizantit. Mos harrojme qe kur turqit u shfaqen per here te pare ne Azine e Vogel, Bizantinet I quajten “Helenet e rinj” per frymen antikristiane te tyren. Gjithashtu emri “Helen” atehere ishte me teper se nje sharje me se e ulet. Ekziston nje sërë e tere monedhash dhe unazash qe paraqesin ate simbol te Afroditit qe nga Qipro deri ne Itali. Ne prezantimet mikenase, prezantohet simboli I Afroditit ne skene te cuditeshme te lindjes se perendise nga koka e nenes. Ne vepren e Krisúlas Kardhará “Lakedemóni“, Athine 1979 dhe ne kapitullin perkushtuar adhurimit te Afroditit ne Lakoni (faqja 219 ), analizohen keto prezantime dhe opinioni i shkrimtares eshte qe Afroditi adhurohej ne epoken mikenase si nëna e Dias dhe bile solli emer te ngjashem perderisa therritej Diwija dhe Diuja. Ne Thesproti dhe vecanerisht ne Dodon adhurohej si Dióni (faqja 220 ).Kardhará supozon qe adhurimi i Afroditit (Diwija) dhe të Dia (Diwo, Diwei sipas shkrimit B) u soll ne Greqi rreth mijevjecarit te III nga te ardhurit Indoeuropiane ne Ballkan. Ne analizen qe Kardhará ben tek prezantimet eshte shume interesante dhe natyrisht thekson qe “karakteri baze i kesaj perendie, sikurse edhe e Dias, ishte fillimisht qiellor. Me fjale te tjera,

kryesisht perendi e drites se paster te dites, sikurse edhe Zeus“ (faqja 220 ). Gjtihashtu thekson qe shfaqja e vecante e yllit qe rrethohet nga dy cepat e gjysme-henes, tek monedhat e Páfu dhe tek te tjerat per nder te Afroditit, vertetojne qe perendesha perfaqesonte yllin e shkelqyeshem te megjesit qe lajmeron ardhjen e dites (faqja 225 ). Dhe me te vertete, te gjitha te dhenat tregojne qe Afroditi eshte perendi me se e vjeter, dhe krijese e paster pellazge. Kemi shpjeguar filozofine e besimit te Pellazgeve, paraheleneve. Perendi te fekondimit dhe lulezimit te tokes kishin, dhe adhurimi ndaj saj ishte i shenjte dhe i sterlashte, mund te themi parafillestare, ku fillojne me Dhéa-Mitéra (Dhímitra), Persefóni dhe vazhdojne me Ermí ithifallik (ithyphallic) dhe Kavíria.

Afroditi asnjehere dhe ne asnje mundesi nuk ekzistoi si perendi e fekondimit sikurse jane eteronomet qe kane deshire te relativizojne mythologet. Fjala e paster, mendimi i paster, kerkimet dhe vemendja konstante e paraardhesve tane te lashte, krijuan perendite, menjefjale elementet qe adhurohen sepse thjesht e meritojne te adhurohen per arsye konkrete qe kupton njeriu mendimtar i shendetshem. Müller i afrohet realitetit kur thote qe Afroditi e lashte perfaqesonte ardhjen e dites. Kardhará afrohet akoma me teper duke thene qe Afroditi ishte ngritja ne perendi e yllit me te shndritshem. Te yllit, do te shtoja, me te mirepritur dhe shpresedhenes per njerezit e lashte, te yllit te ndritshem qe lajmeron fundin e nates se frikshme, te rrezikshme, te erret, te yllit qe lajmeron ardhjen e dites dhe lindjen e te ndritshmit diell qe shperndan driten, gezimin e tokes, te babait-diell qe jep jete Jetes. Ja pra pse konsiderohet binjake Afroditi me Dias. Homeri e quan vajze te tij, por germimet tregojne qe dikur konsiderohej bashkeshorte e tij dhe shume me perpara nënë e tij. E natyrshme eshte. Prin Afroditi ne fillim dhe pas pak lind Dielli. Vertete, mund te imagjinoje njeriu modern qe me elektricitetin ka kthyer naten ne dite, cfare mund te shprehte per njerezit e lashte fundi i nates dhe agimi? Cfare mund te shprehte ajo shenje qe vinte ne dukje se me ne fund mbaroi erresira dhe fillon drita, mbrenda se ciles ka rendesi dhe kuptim jeta e tij aq sa nuk ka ne hapesiren kohore ku erresira mbulon Token?Por le te shohim ethymologjine e emrit te perendise me qellim qe ta vertetojme edhe prej andej. Te lashtet, duke shpjeguar mythin e lindjes se perendise nga shkuma e dallgeve, prejardhjen e emrit e ethymologojne mjaft gabim duke thene qe do te thote ajo e cila lind prej shkumave. Por edhe akoma me (u) te shkruhej emri i saj do te thoshte ajo qe zhytej ne shkume dhe jo ajo qe del, ajo qe lind! Kete e mbeshtesin te gjithe arkeologet dhe kerkuesit e sotshem dhe asnje

nuk pranon ate version ethymologjik. Decharme, packa se edhe ai e mbeshtet, nuk ndermerr nje version ethymologjik te tijin. Anatolikologet natyrisht konsiderojne emrin e Afroditit korruptim te Astártit fenikas, perderisa me ate e relativizojne. Por eshte sinqerisht e cuditshme sepse as marrdhenie adhurimi, as glosologjikisht ndermjet Astártit dhe Afroditit evidentohet. Astárti ishte perafersisht nje Iakvé fenikase, perendi per te gjitha punet. Astárti eshte perendi e tokes ne nje epoke, nënë dhe ushqimi i gjithckaje dhe me vone behet perendi qiellore gjithashtu nënë ose ndoshta fekondues i gjithckaje. Dhe ky ngaterrim me absurditetin naiv dhe konfuzion eshte akoma nje e dhene tjeter treguese qe konfirmon opinionin tim qe prej Pellazgeve moren ose huazuan perendite ose ndoshta idete e besimit popujt lindore, por me perceptimet e tyre metafizike i ngaterruan aq shume ku ne qofte se nuk ke njohuri te perceptimit te paster te besimit pellazg, nuk mund te gjesh „Adrian’s clue“ ne keto besime. Ketu ekziston nje mashkull baba jetedhenes Dielli dhe nje femer nënë dhe ushqimdhenese Toka. Ky perceptim eshte me se i paster per nje mendje te qete. E shihni pra se si ngaterrohen gjerat ne Lindje dhe si mplekset ideja e gjenitorit te gjithckaje me kete diferencim dhe si katandiset ne llogjike pa krye dhe si keto dy perendi, te dyja keto elemente I mpleks dhe I relativizon.Karakteristike e fisit qe u lind ne shkembinjte dhe malet e Ballkanit eshte MENDIMI I PASTER, te pakten ne jo gje tjeter.

Por le te kalojme ne shpjegimin ethymologjik te perendise se bukurise, e cila ne vitet e pas-Homerit behet DHE perendi e ndjenjes me te bukur njerezore: Dashurise – Erotas. Afr (Afër) = afër, prane ne arvanitase (shih Òfra tek Homeri – e cila ka kryesisht rendesi kohore. Por arvanitsja Afrë, sikurse edhe greqishtja e re Kontá, ka rendesi edhe kohore edhe topike).Afron = vjen me afër, dhe Dita. Keshtu Afrëdita = afër dita, dhe Afrondita = prane, afron dita, menjefjale drita. Thame qe adhurimet pellazge nuk u dekretuan pa arsye. Bile e kunderta.Qe ky version ethymologjik eshte i drejte vertetohet jo vetem nga simboli i shenjte i perendise ne prezantimet e saj te sterlashta deri ne klasiket, qe eshte ylli me gjysme-hene, jo vetem nga kompozimi i dyte (Di- dhe Dita), jo vetem prej adhurimeve Mikenase dhe Dodonase te saj, jo vetem nga lidhja e saj me perendine diell (Dia), por akoma edhe nga te dhena si:Ne Lakonik, qe sipas Decharme gjoja dhane per here te pare Fenikasit adhurimin e Afroditit, kemi: Riperteritje te mbreterise se Iraklidhón cdo 9 vjete. E njejta gje ndodh edhe ne Kreten e epokes Minoike kudo qe shkuan „Dia-te Pellazge“ (Odisea: T’ ,177 ). Menjfjale pas plotesimit te 8 vjeteve dhe mbi 9 vjetet ndodh riperteritja. Cila mund te jete domethenia e kesaj qe patjeter nuk i perket fantazise se nje

monarku te urte, sepse fantazia e monarkut dhe ne pergjithesi e pushtetit vetem prej rruges se riperteritjes qe nuk kalon. Kardhará, shume drejte ve ne dukje qe „planeti Afroditi (Venusi) formon maksimumin e intesitetit se rrezatimit te tij ne kalimin cdo here te 8 vjeteve,ose cdo 9 vite, ne te cilin dhe behet me se asnjehere i shndritshem“ (faqja 240 ). Dhe kjo natyrisht u observua prej te urteve pastore te lashte dhe u lidh me rigjenerimin dhe riperteritjen. Kjo gje nuk eshte pa lidhje me lutjet e te moshuarve Spartiane ndaj „Afroditit Amvlogíra(plakje e ngadalte) „ : „Anávale áno to gíras, o kalá Afrodita“ (Anullohe – ngadalsoe ardhjen e mplakjes, e dashur Afrodita) dhe adhurimi i saj si simbol i rinise shekullore dhe shendetit.Por edhe ylli I shndritshem i Afroditit nuk sugjestionon specifiken e saj si „Pasifáis” ( tere shkelqim, tere drite) ?Kardhará per ethymologjine e Afroditit I referohet Hsúxio (lexo: Isíkio-Isíhio) ne baze te fjalorit te te cilit “afríus tus ethéras”. Por ne qofte se prej andej ka ethymologjine kompozita e pare dhe e dyta nga Día = dite, e ndritshme, atehere emri i saj do te duhej te ishte Afrodía, nderkohe qe ne kete forme nuk e ndeshim askund. E kunderta, e ndeshim me diminuiten prej kompozites se pare te emrit te saj “Afró“ ose „Afreía“. Dhe sipas arvanitases-pellazges Afró do te thote prane, afër, ngjitur me mua, partneri/a im – intimja, si perfundim ajo qe dashurojme dhe fleme bashke (shih shqip “Afrueshme” ). Ja pra si arritem, nga nje keqshpjegim i mundshem tek relativiteti i perendise qe perfaqesonte lashtesisht te miren, bukurine, rinine e pa-mplakeshme, riperteritjen e bukurise dhe shendetit, por dhe forces ne perputhjen e saj me dashurine njerezore – Èroten.Dhe natyrisht Èrotas, kjo ndjenje e bukur njerezore, nuk mund te qendronte e paadhuruar e pa ngritur ne piedestalin e zotave prej paraheleneve. Por mendoj qe patjeter nuk kishte ate kuptim, nocion dhe permbajtje qe mori ne vitet klasike dhe pas-klasike Afroditi. Per Pellazget „Erotas“ do te thoshte „Èlksi“ (terheqje, simpati). Do te thote ate force qe bashkon dy gjera te ndryshme, qe I fekondon dhe krijon nje te trete sikurse analizuam tek kozmogonia. Urtesise se ketij observimi duhej te kalonin mijera vjete ta perceptojne dhe ta konfirmojne shkencetaret dhe filozofet e sotshem ne laboratoret eksperimental. Èrota sociale ka korrespondimin e saj ne krijesat e Babait-Diell dhe Nënës-Toke, tek njerezit. Adhurimi pra i sterlashte ndaj Èrotas nuk ka elementet, nuk eshte adhurimi i pas kontaktit seksual, qe bile eshte i pavarur nga qellimi baze i Èrotas i cili eshte prodhimi i nje elementi te trete, lindja e nje elementi te trete.Le te marrim nje shembull: Ne shoqerine e vjeter arvanitase lindja e meshkujve te shumte dhe te shendetshem ishte qellim i rendesishem

deciziv. Erotas rrotullohet rreth shendetit dhe forces energjike te mashkullit dhe femres. Mashkull ose femer e dobet dhe limfatik, semure, nuk ndjell Érota, nuk eshte bukur. Keshtu fjala “Bukur” = i/e bukur, ne sensin e saj te plote do te thote “me buke”, i forte, i shendetshem. Fjala e ka prejardhjen nga fjala “Buk” = bukë, buka (shih sipas Isíhion-Isíkion qipriotet dhe frigjet bukes i thone Békos, sot Bukiá ne greqisht kafshates etj. Mbreti egjyptian Psammítikos, thote Herodoti B’ 2 , duke dashur te gjeje se cili popull ishte me i vjeter mbi toke, c’beri: Mori dy femije te rastit te sapolindur dhe ia dha nje bariu qe ti ushqeje me urdherin qe te mos thote as edhe nje fjale para tyre.Pas dy vjetesh, sikurse bariu iu conte per te ngrene, degjoi femijet ta therrisnin me fjalen “Bekós”. Psammitikos pyet te urtit e tij dhe mesoi qe “Bekós” i thone bukes ne frigjisht, gje qe do te thoshte qe Frigjianet ishin popull me i vjeter nga Egjyptianet, gje qe nuk mund ta imagjinonte mateodoksia Egjyptiane, e cila ndikoi deri ne nje fare grade edhe Herodotin.Packa se menyra e Psammítikos mund te jete ose jo ideale per zbulimin e lashtesise se nje gjuhe, kemi faktin qe ne frigjisht bukes i thone “Békos” dhe prej kesaj dalin keto interesante: Fjala “Bekós” shqiptohet “bëk“. Duke i hequr -os shohim qe kjo fjale perputhet me arvanitasen “buk”. Keshtu sic e kemi specifikuar, teoria pellazge shpjegon kete perputhje perderisa frigjianet konsiderohen fis pellazg qe banuan ne Azine e Vogel, “Frigopellazget”. )Ceshtja sociale ishte lindja e te forte, te shendetshem dhe energjik pjestare te fares.Ne vitet e mevonshme Èrotas ka nje permbajtje tjeter ku dhe perseri i japin drejtim kushtet sociale. Erotas “verdalloset”, permbushet dhe idealizohet si ndjenje njerzore me teper sesa si determinim socialo-biologjik dhe nevojshmeri.Ne epoken moderne gjerat ndryshojne. Eshte epoka e “llogjikes pa llogjike”. Erotas futet ne mikroskop. Sa me te madhe ta kesh miopine aq me mire shikon. Eshte perafersisht si uji ne mikroskop. Ne qofte se ke miopi e pi dhe te freskon. Ne qofte se ke shikim te mire dhe sheh prej cfare mikrobesh dhe krimbash perbehet ose vdes nga etja ose e zevendesone. Dhe shumica e zevendesojne Éroten. Me fjalen “Erota” ne vitet e sterlashta pellazge nenkuptonin terheqjen universale. Me vone, terheqjen seksuale te dy krijesave per prodhim. Me vone dhe ndjenjen ne menyre te vecante qe krijohet ndermjet dy heterofilon zakonisht. Me vone, ekskluzivisht veprimin seksual. Dhe fjalet apokaliptike. Kur para 50 vjetesh njerezit thoshin “Èrota” nenkuptonin kryesisht ndjenjen. Sot nenkuptojne veprimin seksual vetem, asnje lidhje bile me efektin baze ne vazhdim qe eshte riprodhimi i llojit. Shprehja “bej érota” (prejardhje ang. ) do te thote procedoj ne veprim seksual. (Te mesuarit e nje gjuhe te huaj nuk

perkufizohet atje ku te gjithe dime. Nepermjet saj na percohet dhe nje filozofi e percaktuar dhe ne qofte se ndonje dite zgjohemi te gjithe angleze ose amerikane nuk duhet t’ia dedikojme mrekullise, por gjumit tone shume te thelle.) Prej momentit pra qe Afroditi behet dhe emerohet „Afró“ dhe „Afreía“, do me thene intimja, e dashura etj. hapi tjeter eshte te lidhet me adhurimin e Èrotas qe relativisht me zhvillimet sociale mori dhe forma te ndryshme, por kurre Afroditi nuk u identifikua me Éroten dhe ky eshte argument i rendesishem per ata qe kerkojne prejardhjen anatolike te saj. Afroditi eshte nëna e érotes, nuk eshte i njejti Érotas. Por bukuria dhe natyra riperteritese e planetit te Afroditit ka nje relativizem me bukurine e pranveres dhe riperteritjen e natyres pikerisht ne pranvere. Ja pra si linden mythet ku nderthurin Afroditin dhe Persefónin me Ádhon, ja pra pse u quajt Aprill muaji prej pellazgeve te Italise, te famshmit Etrusket. Dhe perseri mythologet flasin per huazim te mythit te Ádhon nga Lindja e Mesme etj. Edhe Parthenogenesis (lindja e virgjer) qe ekziston tek kaq popuj (edhe ne fene kristiane) dhe lindja nga koka dhe mythi i Àdhon prej mendimit filozofik heleno-pellazg jane marre, sikurse edhe mythet per rilindjen e natyres qe e gjejme nga egjyptet e lashte deri dhe tek besimi kristian. Por shihni atje, ata qe huazuan as qe perceptojne cfare do te thone sakte keto mythe. Nuk shpjegohen dhe as nuk arsyetohen atje mythet as ne minimum. Merrni mythin Helen te lindjes nga koka. Ketu Días gelltit Mendimin (Mítis) dhe prej kokes se tij del Urtesia. Cfare me llogjike, cfare me te bukur, cfare me poetike ne alegorine e tij? Por kete myth edhe ne qofte se Pellazgu e percon tek Mesanatoliku (njeriu I Lindjes se Mesme) dhe akoma ne se ia shpjegon, nuk do te kalojne dy breza dhe nuk do te dije asgje, nuk do ti kete ngelur asgje pervec mythit te thate – keshtu sikurse ka ngelur edhe tek ne fatkeqet neohelenet (greket e rinj) ku nga nevoja vume mythologjine mesim ne kopshte si perralla te halimas (cfare dreqin pasardhes greke jemi te te lavdishmeve te shenjte paraardhes) dhe konsideruam mythologjine hebraike (cifute) (Dhjata e Vjeter) si fakt te padiskutuar.Atje pra, mythi ngelet relacion I thate dhe thelbi I tij fallcifikohet nga nje gjithashtu mijevjecare filozofi e kundert metafizike, me te vertete perralle ku disa lindin nga koka sepse keshtu do zakonisht ndonje perendi supreme. Rilind dikush keshtu, sepse do ndonje perendi supreme dhe e do jo per shume arsye por qe te vertetoi fuqine e tij. Ne ke kundershtare te tij? Po tek njerezit! Behet ndonje Parthenogenesis dhe legjendohet. Pse? Qe te mos merziten perendite me njerezit ose sepse konsiderohet veprim i shpifur, i urryer dashuria.

Thame pra qe shpjegohet si dhe pse u lidhen mythet e Afroditit me ata

mythet e lashte te Dhímitres dhe te Persefónit dhe peripecine e Àdhoni. Dhe perseri theksoj qe me zhvillimin e civilizimit helen dhe me shfaqjen e filozofeve dhe te shume poeteve profesioniste (te ashtuquajtura hymne Homerike, ku cuditerisht u quajten „Homerike“, nuk kane asnje lidhje me Homerin dhe shpirtin homerik. Jane mediokritete te viteve greke, te pakten shumica e tyre. ) , urtesia e mytheve te vjetra harrohet dhe nuk kuptohet. Mythet klasike ose pas-klasike kane nje doze te mjafte budallalliku dhe nuk mund te krahasohen aspak me te sterlashtat. Sic thame, tek Etrusket, Afroditi therritet Apru, menjefjale Afró dhe besohet qe prej emrit te saj u emertua nga romaket muaji April ose ndoshta ekzistonte muaji Etrusk April qe kaloi edhe tek romaket.Por prej Etruskeve, kjo perendi quhej edhe Turan qe do te thote „zonjë“ dhe eshte relative me greken Túrannos (lexo: Tírannos = shtypes, tiran, dinastik) – ku edhe kjo me rradhe eshte relative ndaj fjales Filistinase qe do te thote „Àrhon“ ( = kryesori, i madhi, kreu), (Kardhará, faqja 229 ).Dhe natyrisht, Filistinet ( gjendeshin ne Palestine, shume me perpara se te vijne atje Hebrenjte. Sipas te gjitha te dhenave eshte fis pellazg qe u vendos atje duke ikur prej Kretes, nga ku perpara kishte ardhur nga veri-perendimi i Ballkanit – nje fis Ilire ishin Penéstet ose Peléstet. Vec te dhenave qe paraqesin shume shkencetare, theksoj edhe elementet filistine qe ndeshim ne mythologjine hebraike, ne me te njohuren si „Dhjata e vjeter“ose „Bibla“ :1)        Marrjen e 10 rregullave te Moisiut, prej vet perendise, siper ne malin Siná. Kjo eshte element karakteristik i paster Minoik. Mínoas shkonte cdo 9 vjete siper ne malin Ìdi dhe atje „merrte“ ligjet e tij te drejte, direkt nga duart e Dias.2)        Kur zbriti Moisiu nga mali Siná, gjen popullin e tij ta kishte vene vet ne dyshim besimin e tij dhe te bente fli ne nje dem te arte, gjithashtu element Minoik.3)        Veshja e filistineve, sikurse peshkruhet ne Dhjaten e vjeter, ka lidhje me veshjen e Kretes.4)        Karakteri dhe mentaliteti i filistineve (therritja ne duel nga Goliath p.sh. ) jane tregues te mentalitetit pellazg. )nuk ishin fis Simit I Lindjes se Mesme, por pellazg (relativ emrat Pelasgos-Philisteos) dhe sidoqofte, kaluan perceptimet heleno-pellazge per Adhónidos etj ne Mesopotami, shume, por shume me vone, nga krijim I tyre ketu. Mendoj se fjala Turan do te thote “lartmadheri” prej rrenjes Tur = kulle, keshtjelle, lartesi fillimisht.Ne Arkadi adhurohej – thote Kardhará, faqja 230 – nga mijevjecari I dyte ,“Erukíni Afroditi” qe do te thote Afroditi Shpetimtare, menjfjale ajo ajo qe na ruan, na shpeton. Mbiemri I saj, thote Kardhará, vjen nga U-ru-to Mikenase qe do te thote ruaju, shpetoj dhe sanskritja Warutar. Por ne arvanitase kemi Rúaj ose Rúanj dhe Ruajta, Ruajtur.

Ne vitet e mevoneshme te filleses se krijimit te mytheve theogonike, kemi mythe te rinj qe zakonisht e kane prejardhjen ose nga keq-shpjegimi ose nga arsye te tjera. Gjuha zhvillohet dhe shume fjale bien ne paperdorshmeri dhe behen te paspjegueshme. Ne epoken e Kikéronos, qe te shpjegohet kondicioni i paqes ndermjet Karhidonion dhe Romakeve u desh te therriteshin perkthyes ekspert. E njejta gje edhe per ligjet e Drákonta ne epoken e Lisía.Do perpiqemi pra te shpjegojme mythin e theogonise Isiode per Afroditin. Qe Afroditi emertohet vajze e Uranós (Qiellit) eshte dakord si perceptim me mythet e sterlashta dhe me realitetin. Ylli Afroditi gjendet ne hapesiren qiellore. Mythet rreth lindjes prej shkumeve eshte rezultat i keq-shpjegimit te kompozites se pare Àfr- . Mythi e do perberien e perendise te shtyhet nga dallget dhe te ndaloi fillimisht ne Qíthira dhe pastaj ne Qipro. Atje ekzistojne tempuj per nder te perendise se Èrotas, qe mund te jene dhe fenikase sipas Decharme, dhe Afroditi pellzge te kete marre mjaft nga vulgarizmi anatolik. Edhe sikur keshtu te jene gjerat. Atehere mund te flasim per anatolizim te Afroditit dhe jo per helenizim te ndonje perendie anatolike, perderisa parahistoria e saj eshte komplet ndryshe sikurse pame. Fakt i padyshueshem eshte nje, qe ne ndonje epoke – shume e mevoneshme e lindjes se adhurimit te yllit te shndritshem te Afroditit – kete yll te perendizuar qe lajmeron lindjen e dites, u lidh me Èrotan per arsyet qe paraqitem. Prej ketij momenti dhe shume vite me vone krijohen mythet e rinj per Qíthiren dhe Qipron te cilin e banuan Arkadet. Por le te shohim ethymologjine e Kípros dhe Kíthiren. Gjuhetaret lidhin emrin me metalin e bronxit qe nxirrte ishulli. Edhe sikur keshtu te jene gjerat, por nuk perjashtohet para-ethymologjia nga helenet – edhe para Homerit qe e therret Afroditin „Kípris“ dhe e di cfare nenkupton.Kípro dhe Kíthira (Qípro dhe Qíthira) kane rrenje te perbashket QI- ne arvanitase dhe greke e vjeter qe do te thote me fekondu, te besh dashuri – erota, „Qío“ . Formuese e fjales greqisht „ku-oforía“ (lexo: qioforía), ég-kuos (lexo: éng-qios = me barre) etj. Por ne arvanitase ekzakt rrenja eshte folje! Si perendi pra e Èrotas, Afroditi, shkon ne dy ishuj ku ose para-ekzistonte adhurimi ndaj Èrotas – te pakten, them, prej fenikasve – ose lidhen emrat e tyre me perendine e Èrotas, perderisa qe te dy do te thone cilesi ose karakter erotik dhe kane rrenjen QI = me fekondu. Prej andej mythologet e sotshem relativizojne Afroditin me perendite aziatike te fekondimit. Por sikurse thame, adhurimi i perendise ka nje zhvillim shume te percaktuar: Nga perendi-zimi i bukurise, i gezimit, i shpreses qe jep ylli me i bukur i

agimit qe lajmeron lindjen e djellit, behet binjake e Dias = Diell, perfaqeson pranveren dhe lidhet me Èroten pa u perputhur sepse Èrotas konsiderohet DJALE i Afroditit dhe asnjehere nuk u konsiderua perendi e fekondimit.Ky eshte zhvillimi ne kohe dhe jo mbrapsht, ne te kunderten. Menjefjale nuk para-adhurohet si perendi e fekondimit, pastaj e Èrotas, pastaj e pranveres, pastaj e paralajmerimit te lindjes se diellit, qe te supozojme edhe thjesht nga kurioziteti qe filloi adhurimi i saj nga Lindja ku ekzistonte gjithmone perendi shum-emershe dhe gjithmone e fekondimit dhe e Èrotas toke dhe qiell. Dhe sigurisht, as me fenikasen, as me hebraishten ose asiriakishten shpjegohet emri i Afroditit dhe i mbiemrave te saj.Por le te vertetojme versionin tone ethymologjik te emrit te Afroditit edhe ndryshe. Me dominimin, ose pak para saj, te fese kristiane dhe debimit te eger te heleneve dhe te perendive te tyre, morali i rrepte antiseksual i fese kristiane nuk duronte aq me shume cfare tjeter, perendine e bukurise dhe te Èrotas. Páteret (prifterinjte) e shenjte te kishes fillestare kristiane vec ndryshimit te mytheve helene me qellim te krijonin antipati ndaj besimit helen, ndermoren edhe manovra te tjera. Keshtu, perfaqesuesin e se keqes, te plotpushtetshmin e ferrit, kryedjallin cuditerisht e quajten „Eosfóro“. Por eosfóros quhet pikerisht ai yll i ndritshem qe sjell Èo, menjefjale agimin. Behet fjale per emertimin tjeter te planetit Afrodit. Keshtu pra, njohesit e se vertetes se lashte qe Afroditi per helenet e lashte do te thoshte AFRON-DITA = eosfóros, lidhen me koshience Afroditin – dhe bukurine – me ferrin dhe kryedjallin. Sinqerisht duhet pak fantazi qe te sjellim ne mendjen tone jeten e stergjysherve tane te sterlashte, ku i sundonte nje frike e justifikueshme ndaj nates se erret, ku tashme kishin perendi-zuar diellin, ku si perfundim ishin te detyruar te zgjoheshin mjaft heret ngaqe detyrimisht flinin pak pas perendimit te diellit. Nen keto kondita pritja e lindjes se diellit kishte nje peshe te vecante dhe nje dimension psikologjik te vecante, tutje deshires se adhurimit te ketyre njerezve dhe ritualit te pritjes se lindjes se diellit. Menjfjale e kuptojme qe thirrja e gezuar dhe shpresedhenese e pastorit te urte, e usheheqesit “Afrón Dita! “ dhe perseritja e saj nga turrma pas ketij lajmerimi ose ndoshta kercitjes se timpanit te lajmerimit, ishte dicka qe lidhej me gezimin e jetes, dinamiken, veprimin, driten. Dhe sigurisht e kunderta e erresires me fillesen e ndriteshme te dites, jusitfikon cudine e Müller qe agimi ekzistonte si imazhi me i bukur i natyres.Ne epoken e Homerit, Afroditi shpreh tashme bukurine qe ndjell dhe ndez instikti erotik, dhe pervec gjithe ketyre shohim brenda pershkrimeve homerike futjen e saj te sterlashte arkaik dhe perputhjen e saj me bukurine e agimit dhe yllit te mengjesit.Àris eshte perendia e urryer e luftes dhe e shkaterrimit, por dhe mbrojtes i arteve luftarake. Eshte glorifikimi i absurditetit njerezor qe udheheq

shumicen e rasteve ne perplasje absurde dhe shkaterruese, menjefjale pa llogjike dhe arsye te drejte. Eshte karakteristike qe asnje qytet ose qytet-shtet helene nuk kishte si shenjtor te nderuar Àrin, menjefjale asnje qytet helen nuk e njohu si krye-perendi te tij. Kete fakt e thekson vecanerisht Decharme (faqja 199 ) me qellim te arrije ne perfundimin se behet fjale per perendi barbare e futur ne Greqi nga veriu, nga fise barbare meqe edhe Thraket dhe Skithet – sikurse edhe Romaket – kishin perendine korresponduese te luftes.Àri ndoshta mund te mos ekzistonte perendi e respektuar i ndonje qyteti dhe mbrojtes i ndonje fisi apo qyteti helen por ne te njejten kohe asnje qytet ose fis nuk e mohon ate. Ky pozicion i Àrit ne pantheun helen jo vetem qe shpjegohet me se miri, por ne te njejten kohe ve ne dukje edhe shpirtin e mrekullueshem, urtesine dhe inteligjencen e paraardhesve tane. Helenet e lashte nuk devijuan ne krijimin e botes idealiste dhe utopike, duke nxjerre nga mesi cfaredolloj realiteti te ashper, gje qe deri sot ndodh poshte disa ndikimeve.Per helenet, lufta dhe shkaterrimi, cmenduria dhe absurditeti i njerezve qe udhehiqen ne zhdukjen e njeri-tjetrit pa arsye dhe shkak te drejte, eshte nje realitet. Nje realitet qe nuk mund ta mohojne dhe nuk duhet ta mohojne. Por as nuk e nderojne dhe as e adhurojne! I japin vleresimin e duhur dhe mjaft mire bile! Ja pra pse Àris si perendi e Olimpit eshte gjithandej, ne te gjitha qytetet helene, por ne asnje nga to nuk eshte i nderuar dhe mbrojtes, askund nuk adhurohet, por gjithkund merret parasysh. Ja pra pse Àris shume here mposhtet dhe vecanerisht nga perendia e Urtesise, Athiná.Ne se analizojme mythet rreth Àrit do te shohim deshiren e ketij populli luftarak per paqe. Ky popull ishte gjithmone i gatshem te nxjerre shpaten qe te mbroj disa vlera qe i gjykonte te pathyeshme, por gjithmone ishte i drejte ne konfrontimin e tij dhe gjithmone ekzistonte permasa e drejtesise ne perplasjet e tij. Do te surprizohemi ne se duke studiuar Greqine paraklasike shohim qe kundershtaret ndermjet njeri-tjetrit vendosnin qe me pare limitet e perplasjeve dhe askush nuk kishte pafytyresine ti thyente. Kjo ndodhte sikurse dihet edhe me „helenet e fundit“ arvanitasit, qe gjate sundimit osman luftonin me rregulla te paravendosura ose jepnin te famshmen „Besë“ dhe ndalonte perplasja per kohe te caktuar dhe ne vend te caktuar.Keto vlera morale rane me luften e Peloponezit ku rendesia e madhe e saj nuk konsiston aq ne te qenurit shumevjecare dhe gjakderdhese, se sa ne ate qe pikerisht atehere rane perceptimet tradicionale helene dhe vlerat qe paracaktonin perplasjet e brendeshme. Menjefjale humbi Besa!Àris pra, simbolizonte per helenet pikerisht ate qe donin t’i shmangeshin dhe sikurse thame do ta shohim kete ne mythet korresponduese ku Àris, sigurisht si i pavdekshem, kurre nuk vdes, nuk vritet ne ndonje lufte, por gjithmone mundet nga perendite e tjera (!) packa se eshte specifikuar si

perendi e tmerrshme e luftes. Dhe jo vetem nga perendite por Àri mundet edhe nga njerezit dhe jane me te vertete te vleresueshme keto dy elemente. Vecanerisht, Àris kurre nuk do te mund t’i perballoj perplasjet e tij me Athinán (Urtesine), edhe kur ekziston ndonje shprese serioze per fitoren e tij. Aìas (lexo: Èas) e plagos dhe e detyron te iki duke uluritur dhe te fshehet ne Olimp, dhe Herkuli e mund ne duel.Cilesite e Àrit jane absurditeti, cmenduria. Ne nje kohe qe perendite e tjera nderhyjne ne luftime per te marre anen e njerit nga te dy kundershtareve, ne luften e Trojes dhe ne te tjera, Àris kurre nuk del hapur, paster me anen e dikujt. Diku me njerin, diku me tjetrin dhe nuk njeh armiq apo miq, menjfjale eshte i pabese, eshte „shumefytyresh“ sikurse thote Homeri (Iliada E, 831, 887 ). Si perfundim eshte cka nuk mund te jete dhe cka nuk mund t’i shmanget mentaliteti helen. Shoqeruesi i Àrit eshte Enuó (lexo: Enió) qe nuk e dime se cfare do te thote dhe Decharme supozon si te mundeshme qe emri I tij ka ardhur nga bertitja luftarake e heleneve, Èris, Deímos dhe Fóvos, perfaqesimi i tmerrit dhe frikes, sipas Decharme.Me te gjitha keto elemente dime perafersisht cfare mund te thote emri i perendise Àri. Por para se te themi mendimin tone, le te shohim cfare thone kerkuesit e tjere. Sipas Max Müller dhe Cox (Nouvel lecons sur la sciene du language, faqja 36 dhe Mythology of Aryan nations, botimi II, faqja 253 ) fjala „Àris” sikurse dhe relativja latine Mars-tis, e kane prejardhjen nga rrenja sanskrite Mar- prej nga vjen edhe emri Marú, perendi e fortunes sipas Veddeve Indiane. Marú, menjefjale furtuna, eshte “perplasja” ose “ferkimi” sipas Müller. Decharme e adopton kete version duke thene qe ly version ethymologjik ka mbeshtjellje simantike dhe alegorike, nga cfare tregojne mythet rreth Àrit (faqja 192 ). Keshtu pra, sipas te treve ketyre kerkuesve, Àris eshte perendi e furtunes fillimisht.Realisht, Àris ka cilesite e furtunes, sepse sikurse ajo shkaterron gjithcka ne kalimin e saj, por problemi gjuhesor nuk e zgjidhen kerkuesit e mesiperm, sepse mundet qe Marú te quheshin perendite Vedde te furtunes, por cfare do te thote rrenja Mar- qe percakton keshtu edhe furtunen Vedde? Kete do te na e shpjegoi nje gjuhe me e vjeter se gjuha sanskrite, arvanitase-pellzge.Marrë (I Marrë ) ne arvanitase do te thote i cmendur. U marsúa ose marrúa = u cmend.Keshtu pra, perendite Vedde te furutnes u emertuan Marú, sepse furtuna si i cmenduri, i pa arsyeshmi, shkaterron dhe thyen cfaredo qe te gjendet perpara tij me menefregizem dhe pa gjykuar. Menjefjale do te thoshim qe fjala Marú eshte mbiemer percaktues i furtunes,

Marruar = cmendur. Ne Greqine e vjeter kemi perendi-zim te cmendurise dhe te absurditetit qe te con ne disarmoni, perplasje dhe lufte, shkaterrim dhe katastrofe me pershkrimin qe analizuam dhe me te vertete eshte e mrekulluesheme te perceptojme thelbin dhe permbajtjen e civilizimit te asokohe.Ne arvanitase ekziston gjithashtu dhe fjala Mërí qe do te thote rrahje, zënie (Do hash mëri = do hash dru). (Kjo fjale arvanitase Mëri, eshte e mundeshme te jete relative e fjales homerike „Mínis“, me ndryshimin e (r) ne (n) . Sikurse Mëni – ne dialektin gege. Fjala „Mínis“, dorian „Mánis“ (greqishte e re „Manía“ ) krijoi problem tek gjuhetaret qe konsideruan jo te sigurt dhe te erret ethymologjine e saj (shih fjalorin Ethymologjik J.B. Hofman, te perkthyer ne greqisht nga Ant. Papanikoláu, Athine 1974 ). Per relativitetin e saj me fjalen arvanitase „Mëri“ ose „Mëni“ shih J. Vreto, S. Konda, J.G. Hahn. )Por qendrojme ne bindjen qe fjala „Àris“ sikurse dhe fjala latine „Mars“ e kane prejardhjen nga rrenja Mar- qe do te thote i cmendur dhe qe ekziston fjale ekzakte ne arvanitase dhe me te njejtin kuptim.Ekziston gjithashtu edhe mythi qe e do Àrin dashnor te Afroditit, te perendise se bukurise dhe te Èrotas. Nuk eshte i pashpjegueshem ky myth qe do te shprehi Èroten vicioze, ilegale dhe absurde (Afroditit eshte bshkeshorte legjitime e Iféstios). Se mos akoma edhe sot nuk themi „Èrotas e cmendur – Dashuri e cmendur“ ? Nje fare elementi te perbashket ndermjet cmendurise dhe èrotas nuk e zbuluan per here te pare njerezit e rinj.Sikurse Athiná therritet „Amítor“, menjfjale pa nënë sepse doli nga koka e Dias, pra ka vetem baba dhe jo nënë, keshtu edhe Àris therritet „Apátor“, menjfjale pa baba. `Hra (lexo: Ìra) e zuri duke i marre ere nje luleje te mrekullueshme ne zonen e Olenú, thote Ovídos. Ky version nuk ishte shume i njohur ne Greqine klasike, ku Àris duket si djale i Dìas dhe Ìras. Por patjeter qe Ovídos nuk e ka thene pa nje shkak dhe arsye. Àris, sikurse shohim, nuk eshte perendi e realitetit fizik, natyror, por i realitetit social. Shpreh cmendurine, kapricon dhe karakterin argumentues te njeriut, ku – edhe pse shkaterrues – leviz rroten e historise se njerezimit. Ne shoqerine e Ovídos, nje shoqeri mjaft androkrate (shume burra) – sikurse edhe homerikja dhe klasikja – gruaja konsiderohet burim i se keqes dhe vuajtjes, kurse burri i se mires. Dhe Homeri, qe eshte i dashuruar me grate, e ve Días ti bertase Àrit me karakterin e tij kapricoz duke e krahasuar me nene e tij Ìra.„Ke kapricon absurde dhe te pallogaritshme te mamas tende“, i thote. Por si ka mundesi qe Isíodos nuk e quajti „Apátora“ Àrin?Prej lidhjes erotike ilegale te Àrit me Afroditin lind Armonia, gruaja e

Kádhmos (shih Isíodos, theogonia, 937 ) dhe tek shume rezulton nje pikpyetje qe nje ide e tille (armonia) te linde nga bukuria (Afroditi), por edhe nga cmenduria dhe absurditeti (Àri). Por Armonia (Harmonia) pikerisht kjo gje do te thote: gershetimin e dy ose me shume gjerave te ndryshme ose komplet te kunderta, per krijimin e nje te trete te bukur dhe te pranueshme. Dhe Harmonia eshte krej baze i civilizimit helen. Fjala armonia vjen nga rrenja ar- qe do te thote me bashku, me ngjite dy gjera te ndryshme. Shih “Armós” ne greqisht. Ne arvanitase – ku vertetoj hipotezen e mesiperme – ekziston folja Arnój ose Arnónjë sikurse edhe Arnë.Àris, sikurse thame respektohet por nuk adhurohet. Cfare do te thote kjo? Do te thote qe stergjysherit tane nuk shmangeshin, sikurse ne sot, ne fabrikime utopike per te kaluar realitetin, sado I ashper ose jo I kendshem mund te ishte. Nuk krijuan bote fantastike ideale qe te shtypnin deshirat e tyre te parealizuara ose perfekte, enderrat e tyre. Ishte nje popull „i ftohte“, „realist“, „racional“ ? Sigurisht qe jo, por sikurse thame edhe ne kapitujt e tjere, llogjika shoqerohej, bashka-ecte me poezine dhe arti kishte si udherrefyes llogjiken e natyres. “Poezi” do te thote “Ndertim” siper realitetit ekzistues dhe jo jashte tij. Dhe ketu do te duhet te themi qe ne poezine helene nga Homeri deri tek kenget e sotshme popullore (ne shumicen me prejardhje arvanitase) , kemi pikerisht ate qe sot e quajme “surealizem”. Menjefjale ndertim – poezi mbi ekzistencen, mbi realen, ne menyre te tille qe

ndertim – poezi te gjendet mbi realitetin, por jo pa baze, duke konfirmuar kapricon ose cmendurine e ndertuesit – poet, por me nje lidhje te tille dialektike ndermjet realitetit dhe ndertimit ku pikerisht kjo lidhje dialektike dhe forma e saj te ndjell mrekullimin tek ai qe ndjenjat e saj do ta prekin. Me sado pershkrime te bukura, fashinante, forme zotash ose njeriu edhe ne qofte se i jepen Àrit, ne thelb eshte absurditet dhe manjakeri e njerezve te vijne ne perplasje dhe vetshfarosjen e njeri-tjetrit ne fushen e betejes, gje qe sipas normes nuk eshte e pelqyeshme.