Gita Nepali

Yatharth Geeta - Nepali - Swami Adgadanand

Øee×e¹Leve

JemlegleŠ ieerleeceeefLe šerkeâe uesKves Deye kegâvew DeeJeMÙekeâlee Øeleerle ngBowve;

efkeâveefkeâ ÙemeceeefLe meÙeeQ šerkeâen¤ ØekeâeefMele YeFmekesâkeâe Úved, pemeceOÙes heÛeemeeQ

cee$e mebmke=âlecee vew Úved~ ieerleeueeF& efueSj heÛeemeeQ celen¤ Úved, peyeefkeâ meyewkeâes

DeeOeejefMeuee Skeâcee$e ieerlee vew nes~ ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues le kegâvew SGše kegâje YeVeg

YeSkeâes nesuee hesâefj Ùees celeefYeVelee efkeâve? Jemlegle: Jeòeâeues SGše cee$e kegâje

YevoÚ, lej ßeeslee omeJeše yemeskeâe Úved Yeves omeLeefjkeâe DeeMeÙen¤ «enCe ieo&Úved~

JÙeefòeâkeâes yegefæceeefLe leecemeer, jepemeer DeLeJee meeeflJekeâ iegCen¤keâes peefle ØeYeeJe

Ú, lÙemew mlejyeeš lÙeme Jeelee&ueeF& «enCe ieve&mekeäÚ~ ÙemeYevoe ceeefLe lÙemeues yegPve

mekeäowve~ Dele: celeYeso ngveg mJeeYeeefJekeâ nes~

LeefjLeefjkeâe celeJeeon¤yeeš j keâefnues keâeneR SGšw efmeæevleueeF& efYeVe-

efYeVe keâeue j Yee<een¤cee JÙeòeâievee&ues meeOeejCe ceeefveme mebMeÙecee heÚ&~ Oesjw

šerkeâen¤keâes yeerÛecee lÙees melÙeOeeje heefve yeieerjnskeâes Ú, lej Megæ DeLe& YeSkeâes

SGše hegmlekeâ npeejeQ šerkeâen¤keâes yeerÛecee jeefKeÙees Yeves efÛeVe ieeNnes ngvÚ efleveern¤cee

ÙeLeeLe& kegâve nes? Jele&ceeve meceÙecee ieerleekeâe Oesjw šerkeâen¤ YeFmekesâkeâe efÚved~

meyewues Dee-Deeheävees melÙeleekeâes GodIees<e ieo&efÚved, lej ieerleekeâes Megæ DeLe&yeeš efleveern¤

Oesjw še{e efÚved~ efve:mevosn kesâner ceneheg®<en¤ues melÙekeâes mheMe& heefve iejskeâe Úved

lej keâefleheÙe keâejCen¤yeeš lÙemeueeF& meceepekeâes Deieeef[ uÙeeGve mekesâveved~

ßeerke=â<Cekeâes DeeMeÙeueeF& ùoÙebiece ieve& vemekeävegkeâes cetuekeâejCe Ùees nes efkeâ

JeneB SGše Ùeesieer ngvegngvLÙees~ ßeerke=â<Ceues pegvemlejkeâes kegâje ieveg& YeSkeâes Ú, ›eâceMe:

efn[sj lÙemew mlejcee hegieskeâe kegâvew ceneheg®<eues vew De#ejMe: YeVe mekeäÚ efkeâ ßeerke=â<Ceues

pegve yesuee ieerleekeâes GheosMe efovegYeSkeâes efLeÙees lÙemeyesuee GneBkeâes ceveesiele YeeJe kesâ

efLeÙees? ceveesiele meyew YeeJeueeF& JÙeòeâ ieve& meefkebâowve~ kesânerueeF& DeefYeJÙeòeâ ieve&

meefkeâvÚ Yeves keâefleheÙe YeeJe-YebefieceeÉeje JÙeòeâ ieefjvÚ j yeeBkeâer heÙee&hle ef›eâÙeelcekeâ

Úved, pemeueeF& kegâvew meeOekeâues meeOeveeÉejecee$e peeVe mekeäÚ~ pegve mlejcee ßeerke=â<Ce

ngvegngvLÙees ›eâceMe: lÙeneB hegieskeâe ceneheg®<eues vew ieerleekeâes YeveeFueeF& yegPve mekeäÚ~

lÙemlee ceneheg®<eues ieerleekeâe hebefòeân¤ueeF& oesnesNÙeeGves keâece cee$e ieozve ye¤

ÿee◊eπLeve


ÙeLeeLe& ieerlee Š ßeerceoddYeieJeoddieerlee

lÙemekeâes cetueYeeJe heefve oMee&Gves keâece ieÚ&; efkeâveefkeâ pegve ÂMÙe ßeerke=â<Cekeâes Deieeef[

efLeÙees lÙener lÙeme Jele&ceeve ceneheg®<ekeâes Deieeef[ heefve Ú~ lÙemewues Gmeues osKoÚ,

leheeFËueeF& heefve osKeeGves Ú, leheeFËefYe$e heefve peeie=le iejeGves Ú, lÙeme yeešescee

leheeFËueeF& efn[eGves heefve Ú~

‘hetpÙe ßeer hejcenbmepeer cenejepe’ heefve lÙemew mlejkeâes ceneheg®<e ngvegngvLÙees~

JeneBkeâes JeeCeer j Devle:ØesjCeeues ieerleekeâes pegve DeLe& cewues «enCe iejW lÙemewkeâes mebkeâueve

‘ÙeLeeLe& ieerlee’ nes~ Ùemecee cesjes Deeheävees kesâner heefve Úwve~ Ùees ef›eâÙeelcekeâ nes~

meeOeve DeheveeGves ØelÙeskeâ JÙeefòeâues Ùemew heefjefOeyeeš efn[dveg hevexÚ~ peyemecce T

Ùemeyeeš ÚgefóSj yemeskeâes Ú leyemecce mhe° Ú efkeâ Gmeues meeOevee ieozve, ye¤ kegâvew

ve kegâvew Øekeâejkeâes hejcheje meceelesj yemeskeâes Ú~ Dele: kegâvew ceneheg®<ekeâes MejCecee

peeveg ßesÙemkeâj nes~ ßeerke=â<Ceues kegâvew De¤ melÙe YeVegYeSkeâes Úwve; ye¤-

‘$e+ef<eefYeye&ngOee ieerleb’- Yeves efkeâ $e+ef<en¤ues pegve kegâjeueeF& DeveskeâeQ heuš ieeÙeve

iejskeâe Úved lÙener kegâjeueeF& cewues Yeveskeâes ngB~ Gveues Ùemlees heefve Yeveskeâe Úwve efkeâ

lÙemeueeF& cewues cee$e peeveskeâes DeLeJee cewues cee$e yeleeGve mekeävesÚg; ye¤ JeneBues

mhe°n¤cee YeVegYeSkeâes Ú efkeâ kegâvew leòJeoMeeakeâes mece#e peeT, efve<keâhešYeeJeues

JeneBkeâes mesJee iejer lÙeme %eeveueeF& Øeehle iej~ ßeerke=â<Ceues ceneheg®<en¤Éeje MeesefOele

melÙeueeF& vew mhe° ieveg&YeSkeâes Ú~

ieerlee megyeesOe mebmke=âle Yee<eecee Ú~ Ùeefo DevJeÙeeLe& vew efueves nes Yeves ieerleekeâe

DeefOekeâebMe kegâjen¤ leheeFËues mJeÙeb ùoÙebiece ieveg& ngvesÚ, lej leheeFËues pemleekeâes lÙemlew

DeLe& efueveg ngVe~ GoenjCekeâes ueeefie, ßeerke=â<Ceues mhe° YeVegYeSkeâes Ú efkeâ ‘Ùe%ekeâes Øeef›eâÙee

vew keâce& nes’, leeheefve leheeFË YeVegngvÚ efkeâ Kesleerieveg& keâce& nes~ Ùe%eueeF& mhe°ieoz JeneBues

YeVegYeSkeâes Ú efkeâ Ùe%ecee Oesjw Ùeesieerpeve ØeeCeJeeÙegueeF& DeheeveJeeÙegcee nJeve ieo&Úved,

Oesjwuew DeheeveueeF& ØeeCeJeeÙegcee nJeve ieo&Úved j Oesjw pemees Ùeesieern¤ues ØeeCe-Deheeve

ogyewueeF& jeskesâj ØeeCeeÙeece-hejeÙeCe ngvÚved~ Oesjw Ùeesieer FefvõÙen¤keâe mechetCe&

ØeJe=efòen¤ueeF& mebÙece¤heer Deefivecee nJeve ieo&Úved~ Ùemejer Õeeme-ØeÕeemekeâes efÛevleve

Ùe%e nes~ cevemeefnle FefvõÙen¤keâes mebÙece Ùe%e nes~ MeeŒekeâejues mJeÙeb Ùe%e yeleeS, leeheefve

leheeFË YeVegngvÚ efkeâ efJe<Cegkeâes ueeefie mJeeneYeVeg, Deeieescee peew-efleue-IeerGkeâes nJeve

ieveg& Ùe%e nes~ leer ÙeesiesÕejues Ùemlees SGše heefve Meyo YeVegYeSkeâes Úwve~

(Ke)


Øee×e¹Leve

kesâ keâejCe Ú efkeâ leheeFË yegPve mekeävegngVe? jeQkeâes Úeuee efPekesâj Ieeskeäoe heefve efkeâve

JeekeäÙe-efJevÙeeme vew leheeFËkeâes nelecee heÚ&? leheeFË DeehetâueeF& ÙeLeeLe& peevekeâejeryeeš

MetvÙe vew efkeâ "eVeg ngvÚ? Jemlegle: ceeefveme pevcesj ›eâceMe: "tuees ngBowpeevÚ Yeves hewle=keâ

mecheefòe (Iej, hemeue, peiiee-peceerve, heo-Øeefle‰e, ieeF&-iees¤, YeQmeer, Ùev$e-GhekeâjCe

FlÙeeefo) lÙemeueeF& efJejemele (Dehegleeueer Jee veemees) keâes ¤hecee efceuoÚved~ "erkeâ lÙemew

iejer GmeueeF& kesâner ¤Ì{ern¤, hejchejen¤ j hetpee-heæeflen¤ heefve efJejemelecee

heeFvÚved~ leQleerme keâjesÌ[ osJeer-osJeleen¤ le Yeejlecee Oesjw Deieeef[osefKe vew ievleercee

efLeS, efJeÕecee Gveern¤ Deveefievleer ¤hecee Úved~ efMeMeg pemejer-pemejer ye{doÚ, Deeheävee

Deecee-yeeyet, YeeF&-yeefnveer, Új-efÚceskeâcee efÙeveern¤keâes hetpee osKoÚ~ heefjJeejcee

ØeÛeefuele hetpee-heæeflen¤keâes Deefceš Úehe lÙemekeâes ceefmle<keâcee heÚ&~ osJeerkeâes hetpee

efceuÙees Yeves peerJeveYeefj osJeer-osJeer IeeskeäÚ~ leer heefjJeejcee Yetle-hetpee heeFÙees Yeves Yetle-

Yetle YevoÚ~ keâesner efMeJe le keâesner ke=â<Ce, le keâesner kesâefn ve kesâefn meceeleer vew jeKÚved~

efleveern¤ueeF& lÙemeues Úes[dve mekeäowve~

Ùemlee Yeüevleheg®<en¤ueeF& ieerlee-pemlees keâuÙeeCekeâejer MeeŒe YesefšS heefve

efleveern¤ues lÙemeueeF& yegPve mekeäowveved~ kesâner iejer hewle=keâmecheefòeueeF& Úes[dve heefve mekeäÚved

lej Ùeer ¤ef{n¤ j DevOeefJeÕeemen¤ueeF& Úes[dve mekeäowveved~ hewle=keâmecheefòeueeF& Úes[sj

leheeFË npeejeQ ceerue še{e peevemekeäveg ngvÚ, lej ceve-ceefmle<keâcee Debefkeâle Ùeer ¤ef{iele

efJeÛeejn¤ lÙeneB heefve leheeFËkeâes heefÚueeive Úes[dowveved~ leheeFËues šeGkeâes keâešsj Úgów

jeKve mekeävegngVe? Dele: leheeFËues ÙeLeeLe& MeeŒeueeF& heefve leer ¤ef{, jerefle-efjJeepe, ceevÙelee

j hetpee-heæeflen¤ pemlew nsve& Ûeenveg ngvÚ~ Ùeefo eflevekewâ Deveg¤he kegâje ngvÚ j Jeelee&keâes

›eâce efceuÚ Yeves leheeFË lÙemeueeF& mener "eVeg ngvÚ, nesFve Yeves lÙemeueeF& ieuele

ceeVegngvÚ, lÙemew keâejCe leheeFË ieerleekeâes jnmÙe yegPve mekeävegngVe~ ieerleekeâes jnmÙe jnmÙe

vew jner jnvÚ~ Ùemekeâes JeemleefJekeâ heefnÛeeve ievex JÙeefòeâ mevle DeLeJee meodieg® vew ngved~

JeneBues vew yeleeGve mekeävegngvÚ efkeâ ieerleeues kesâ Yeveskeâes Ú, meyewues peeVe mekeäowveved~ meyewkeâes

ueeefie megueYe GheeÙe Ùener vew nes efkeâ ÙemeueeF& kegâvew ceneheg®<ekeâes meeefVeOÙecee ieSj yegPves~

pemekeâes ueeefie ßeerke=â<Ceues mJeÙeb peesÌ[ efoSkeâe Ú~

ieerlee kegâvew efJeefMe° JÙeefòeâ, peeefle, Jeie&, hebLe, osMe-keâeue DeLeJee kegâvew

¤ef{«emle mecØeoeÙekeâes «evLe nesFve, ye¤ Ùees meeJe&ueewefkeâkeâ j meeJe&keâeefuekeâ Oece&«evLe

(ie)



nes~ Ùees «evLe ØelÙeskeâ osMe, ØelÙeskeâ peeefle j ØelÙeskeâ mlejkeâe ceefnuee-heg®<en¤keâe

ueeefie j meyewkeâe ueeefie nes~ cee$e De¤yeeš megvesj Jee keâmewyeeš ØeYeeefJele YeSj

ceeefvemeues Ùemlees efveCe&Ùe efueveg ngBowve efkeâ pemekeâes ØeYeeJe meesPew Gmekeâes DeefmlelJeceeefLe

hejesmed~ hetJee&«enkeâes YeeJeveeyeeš cegòeâ YeSkeâe melÙeevJes<eern¤keâes ueeefie Ùees Dee<e&«evLe

Deeueeskeâ-mlecYe nes~ efnvotn¤keâes Dee«en Ú efkeâ Jeso vew neceües ØeceeCe nes~ Jesokeâes

DeLe& nes %eeve, hejceelceekeâes peevekeâejer~ hejceelcee ve mebmke=âlecee Ú, ve le mebefnleen¤cee~

hegmlekeâ le Gmekeâes mebkesâlecee$e nes~ hejceelcee Jemlegle: ùoÙecee vew peeie=le ngvÚ~

efJeÕeeefce$e efÛevleve ieoz efLeS~ Gvekeâes Yeefòeâ osKesj yeÇÿeepeer DeeGvegYeÙees j

YeVegYeÙees- ‘DeepeosefKe efleceer $e+ef<eÚew~’ efJeÕeeefce$eueeF& mevlees<e YeSve j efÛevlevecew

ueeies~ kesâner meceÙeheefÚ osJeleen¤meefnle yeÇÿee hegve: DeeGvegYeÙees j YeVegYeÙees-

‘DeepeosefKe efleceer jepeef<e&Úew~’ lej efJeÕeeefce$ekeâes meceeOeeve YeSve, Gveer DeveJejle

efÛevlevecee ueeefiejns~ yeÇÿeepeer owJeer mecheoen¤meefnle hesâefj DeeGvegYeÙees j YeVegYeÙees-

‘DeepeosefKe efleceer cenef<e& YeÙeew~’ efJeÕeeefce$eues Yeves- nesFve! ceueeF& efpelesefvõÙe

yeÇÿeef<e& YeVegmed~’ yeÇÿeepeerues YeVegYeÙees- ‘Deefnues efleceer efpelesefvõÙe YeSkeâe Úwveew~’

efJeÕeeefce$e hesâefj lehemÙeecee ueeies~ Gvekeâes ceefmle<keâyeeš lehemÙeekeâes OetBJee efvemkeâve

ueeiÙees~ Deefve osJeleen¤ues yeÇÿeeefmele efveJesove iejs~ yeÇÿee heefnuesPeQ efJeÕeeefce$eefmele

Yeves- ‘Deye efleceer yeÇÿeef<e&Úew~’ efJeÕeeefce$eues Yeves, Ùeefo ce yeÇÿeef<e& ntB Yeves Jesoues

ceueeF& JejCe iejesmed~ Jeso efJeÕeeefce$ekeâes ùoÙecee DeJeleefjle YeÙees~ pegve leòJe JeneBueeF&

Leene efLeSve, leer leòJen¤ JeneBueeF& efJeefole YeÙees~ Jeso Yeveskeâes Ùener nes, ve efkeâ

hegmlekeâ~ peneB efJeÕeeefce$e yemveg yemvegngvLÙees lÙeneR Jeso jnvLÙees~

Ùener kegâje ßeerke=â<Ce heefve YeVegngvÚ efkeâ, ‘mebmeej DeefJeveeMeer heerheuekeâes ¤Ke

nes, ceeefLe hejceelcee pemekeâes cetue j leue Øeke=âeflemecce MeeKeen¤ ngved~ pemeues Ùeme

Øeke=âeflekeâes Devle iejsj hejceelceeueeF& peevoÚ, lÙener JesoefJeled nes~ Depeg&ve! ce heefve

JesoefJeled ngB~’ Dele: Øeke=âeflekeâes Øemeej j Devlekeâes meeLew hejceelceekeâes DevegYeteflekeâes

veece Jeso nes~ Ùees DevegYetefle F&ÕejØeoòe nes, lÙemewues JesoueeF& Deheew®<esÙe YeefveSkeâes

Ú~ ceneheg®<e Deheew®<esÙe ngvÚved~ Gvekeâes ceeOÙeceyeeš hejceelcee vew yeesuoÚ~ Gveer

hejceelceekeâes mebosMe-Øemeejkeâ (š^ebmeceeršj) ngvÚved~ cee$e Meyo%eevekeâes DeeOeejcee

Gvekeâes JeeCeercee efveefnle ÙeLeeLe&ueeF& yegPve meefkebâowve~ GveueeF& lÙemewues peeVemekeäÚ

(Ie)


Øee×e¹Leve

pemeues ef›eâÙeelcekeâ heLeyeeš efnb[sj Ùeme Deheew®<esÙe (Non-Person) efmLeefleueeF&

heeFmekesâkeâes Ú j pemekeâes heg®<e (Denb) hejceelceecee efJeueerve YeFmekesâkeâes Ú~

JemlegleŠ Jeso Deheew®<esÙe nes; lej yeesuves JÙeefòeâ meÙe-[sÌ{meÙe ceneheg®<en¤cee$e

efLeS, Gveern¤keâes JeeCeerkeâes mebkeâueveueeF& ‘Jeso’ YeefvevÚ~ lej peye MeeŒe efueefheyeæ

ngvÚ leye meeceeefpekeâ JÙeJemLeekeâe efveÙecen¤ heefve Gmewkeâes meeLe uesefKeves ieefjvÚ~

ceneheg®<en¤keâes veeGBcee peveleeues eflevekeâes heefve heeueve ieve& LeeuÚved peyeefkeâ lÙemlee

efveÙecen¤keâes Oece&mebie še{ekeâes heefve mecyevOe ngBowve~ DeeOegefvekeâ Ùegiecee cev$eern¤keâes

Deieeef[-heÚeef[ ievex meeOeejCe vesleen¤ues heefve heoeefOekeâejern¤yeeš Deeheävees keâece

iejeFneuÚved, peyeefkeâ cev$eern¤ues Ùemlee vesleen¤ueeF& jeceüjer efÛeveskeâes heefve ngBowve~

ÙemewØekeâej meeceeefpekeâ JÙeJemLeekeâejn¤ ceneheg®<en¤keâes Dee[cee Keeves-efheGves

JÙeJemLeeueeF& heefve «evLen¤cee efueefheyeæ ieo&Úved, pemekeâes GheÙeesie leelkeâeefuekeâ

ngvÚ~ Jeson¤keâes mecyevOecee heefve Ùemlew kegâje osefKevÚ~ eflevekeâes efÛejvleve melÙe

Gheefve<eodn¤cee meb«eefnle Úved~ eflevew Gheefve<eodn¤keâes meejebMe ÙeesiesÕej ßeerke=â<Cekeâes

JeeCeer ‘ieerlee’ nes~ meejebMe¤hecee ieerlee Deheew®<esÙe Jeso-jmeeCe&Jeyeeš mecegÆgle Gheefve<eod

megOeekeâes meej-meJe&mJe nes~

Ùemejer ØelÙeskeâ ceneheg®<e pemeues hejceleòJeueeF& Øeehle ieefjmekesâkeâes Ú, mJeÙebcee

Oece&«evLe nes~ Gvekeâes JeeCeerkeâes mebkeâueve efJeÕecee peneBmegkewâ YeSheefve lÙemeueeF&

MeeŒe YeefvevÚ~ lej keâefleheÙe Oecee&Jeuecyeern¤keâes Ùees keâLeve Ú efkeâ ‘‘peefle kegâjevecee

uesefKeSkeâes Ú lÙeeflecee$e melÙe Ú efkeâ Deye kegâjeve Deesuexj DeeGves Úwve~’’,

‘‘F&meecemeernceeefLe efJeÕeeme veiejer mJeie& heeGve meefkebâowve~ Gveer F&Õejkeâe Skeäuees Úesje

efLeS~ Deye Ùemlees ceneheg®<e peefvceve mekeäowve~’’ Ùees Gveern¤keâes ¤ef{Jeeefolee nes~

Ùeefo lÙener leòJeueeF& mee#eelkeâej ieefjÙees Yeves hesâefj lÙemlew kegâje ngvepeevÚ~

‘ieerlee’ meeJe&Yeewce nes~ Oece&keâes veececee ØeÛeefuele efJeÕekeâe meyew Oece&«evLen¤cee

ieerleekeâes mLeeve DeefÉleerÙe Ú~ Ùees mJeÙebcee Oece&MeeŒe nesFve ye¤ Oece&«evLen¤cee

efveefnle melÙekeâes ceeveoC[ heefve nes~ ieerlee lÙemlees keâmeer nes pemeceeefLe keâefmeSj

ØelÙeskeâ Oece&«evLecee uegkesâkeâes melÙe ØekeâeefMele ngvÚ j hejmhej efJejesOeer YeveeFn¤keâes

meceeOeeve heefve efvemkesâj DeeGBÚ~ ØelÙeskeâ Oece&«evLecee mebmeejcee yeeBÛves-Keeves keâuee

j keâce&keâeC[n¤keâes yeenguÙe Ú~ peerJeveueeF& Deekeâ<e&keâ yeveeGvekeâes ueeefie eflevewueeF&

(*)



ievex-veievex pemlee jesÛekeâ leLee YeÙeevekeâ JeCe&ven¤ues Oece&«evLen¤ YeefjSkeâe Úved~

keâce&keâeC[keâes Ùemew hejchejeueeF& peveleeues Oece& "eVe LeeuÚved~ peerJeve-efveJee&nkeâes

keâueensleg efveefce&le hetpee-heæeflen¤cee osMe-keâeue j heefjefmLeeflen¤ Devegmeej heefjJele&ve

mJeeYeeefJekeâ nes~ Oece&keâes veececee meceepecee keâuenkeâes Ùener Skeâcee$e keâejCe nes~

ieerlee Ùemlee #eefCekeâ JÙeJemLeen¤Yevoe ceeefLe G"sj Deeeflcekeâ hetCe&leecee Øeefleef‰le

ievex ef›eâÙeelcekeâ DevegMeerueve nes, pemekeâes SGše heefve Mueeskeâ Yeeweflekeâ peerJeveÙeehevekeâes

ueeefie nesFve~ Ùemekeâes ØelÙeskeâ Mueeskeâues leheeFËmebie Deevleefjkeâ Ùegæ ‘DeejeOevee’keâes

ceeBie ieo&Ú~ leLeekeâefLele Oece&«evLen¤ pemlees Ùemeues leheeFËueeF& mJeie& Jee vejkeâkeâes

ÉvÉcee DeuPeeSj Úes[dowve ye¤ lÙeme DecejlJekeâes GheueefyOe iejeGBÚ pemekeâes

he§eeled pevce-ce=lÙegkeâes yevOeve jnBowve~

ØelÙeskeâ cenehegg®<ekeâes Deeheävees Mewueer j Deeheävee kesâner efJeefMe° Meyon¤ ngvÚved~

ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues heefve ieerleecee ‘keâce&’, ‘Ùe%e’, ‘JeCe&’, ‘JeCe&mebkeâj’, ‘Ùegæ’, ‘#es$e’,

‘%eeve’ FlÙeeefo Meyon¤ceeefLe heškeâ-heškeâ yeue efovegYeSkeâes Ú~ Ùeer Meyon¤keâe

Deeheävee DeeMeÙe Úved j hegvejeJe=efòecee heefve efÙevekeâes Deeheävees meewvoÙe& Ú~ efnvoer

¤heevlejCecee Ùeer Meyon¤ueeF& lÙemew DeeMeÙecee efueFSkeâes Ú j DeeJeMÙekeâ

mLeuen¤keâes JÙeeKÙee heefve ieefjSkeâes Ú~ ieerleekeâe Deekeâ<e&Ce efvece>efueefKele ØeMven¤

Úved pegve ØeMven¤keâes DeeMeÙe DeeOegefvekeâ meceepecee njeFmekesâkeâes Ú~ leer ØeMven¤

Ùeme Øekeâej Úved, ‘ÙeLeeLe& ieerlee’cee leheeFËues osKveg ngvesÚ-

11. ßeerke=â<Ce - SGše ÙeesiesÕej efLeS~

12. melÙe - Deelcee vew ‘melÙe’ nes~

13. meveeleve - Deelcee meveeleve nes, hejceelcee ‘meveeleve’ nes~

14. meveeleve Oece& - hejceelceemebie YeWš iejeGves ef›eâÙee nes~

15. Ùegæ - owJeer j Deemegjer mecheoen¤keâes mebIe<e& ‘Ùegæ’ nes~ Ùeer DevleŠkeâjCekeâe

ogF& ØeJe=efòen¤ ngved~ Ùeer ogyewkeâes Devle heefjCeece nes~

16. Ùegæ-mLeeve - Ùees ceeveJe-Mejerj j cevemeefnle FefvõÙen¤keâes mecetn

‘ÙegæmLeue’ nes~

17. %eeve - hejceelceekeâes ØelÙe#e peevekeâejer ‘%eeve’ nes~

(Ûe)


Øee×e¹Leve

18. Ùeesie - mebmeejkeâes mebÙeesie-efJeÙeesieyeeš jefnle DeJÙeòeâ yeÇÿekeâes efceuevekeâes

veece ‘Ùeesie’ nes~

19. %eeveÙeesie - DeejeOevee vew keâce& nes~ DeehetâceeefLe efveYe&j YeSj keâce&cee ØeJe=òe

ngveg ‘%eeveÙeesie’ nes~

10. efve<keâece keâce&Ùeesie - F°ceeefLe efveYe&j YeSj mecehe&Cekeâes meeLe keâce&cee

ØeJe=òe ngveg ‘efve<keâece keâce&Ùeesie’ nes~

11. ßeerke=â<Ceues kegâve melÙeueeF& yeleeS? - ßeerke=â<Ceues lÙener melÙeueeF& yeleeS

pemeueeF& leòJeoMeean¤ues heefnues vew osefKemekesâkeâe efLeS j DeieeefÌ[ heefve

osKveg ngvesÚ~

12. Ùe%e - meeOeveekeâes efJeefOe-efJeMes<ekeâes veece ‘Ùe%e’ nes~

13. keâce& - Ùe%eueeF& keâeÙe&¤he efoveg vew ‘keâce&’ nes~

14. JeCe& - DeejeOeveekeâes SGšw efJeefOe pemekeâes veece keâce& nes~ pemeueeF& Ûeej

ßesCeercee yeeBef[Skeâes Ú~ lÙener Ûeej JeCe& ngved~ Ùees SGšw meeOekeâkeâes leueceeefLekeâes

mlej nes ve efkeâ peeefle~

15. JeCe&mebkeâj - hejceelce-heLeyeeš ÛÙegle ngveg j meeOevecee Yeüce GlheVe ngveg vew

‘JeCe&mebkeâj’ nes~

16. ceveg<Ùekeâe ßesCeern¤ - DevleŠkeâjCekeâes mJeYeeJe Devegmeej ceeefveme ogF&

Øekeâejkeâe ngvÚved- SGše osJeleen¤ pemlees j Dekeâex Demegjn¤ pemlees~ Ùener

ceveg<Ùekeâe ogF& peeeflen¤ ngved, pegve mJeYeeJeÉeje efveOee&efjle Úved j Ùeer mJeYeeJe

Iešdves-ye{dves ieÚ&ved~

17. osJelee - osJelee ùoÙe-osMecee hejceosJekeâes osJelJe Deefpe&le iejeGves iegCen¤keâes

mecetn nes~ yee¢e osJeleen¤keâes hetpee cet{yegefækeâes osve nes~

18. DeJeleej - JÙeefòeâkeâes ùoÙecee ngvÚ, yeeefnj nesFve~

19. efJeješd oMe&ve - Ùeesieerkeâes ùoÙecee F&ÕejÉeje efoFSkeâes DevegYetefle nes~ YeieJeeved

meeOekeâcee Âef° yevesj GYesheefÚ cee$e osefKevecee DeeGBÚ~

20. hetpeveerÙe osJe ‘F°’ - Skeâcee$e hejelhej yeÇÿe vew ‘hetpeveerÙe osJe’ ngved~

GveueeF& Keespves mLeeve ùoÙe-osMe nes~ lÙemekeâes Øeeefhlekeâes œeesle lÙener DeJÙeòeâ

mJe¤hecee efmLele ØeeefhleJeeuee ceneheg®<eÉeje Ú~

(Ú)



Deye ÙeerceOÙes ÙeesiesÕej ßeerke=â<Cekeâes mJe¤he yegPveueeF& leheeFËues DeOÙeeÙe leervemecce

he{dveg heÚ& j DeOÙeeÙe lesÜmecce leheeFËues mhe° yegPve LeeuvegngvÚ efkeâ ßeerke=â<Ce Ùeesieer

efLeS~ DeOÙeeÙe ogFyeeš vew melÙe mhe° ngveLeeuvesÚ~ meveeleve j melÙe Skeâ Dekeâe&keâe

hetjkeâ ngved- Ùees DeOÙeeÙe ogFyeešw mhe° ngBow peevesÚ~ ngvele hetefle&heÙe&vle ngBow peevesÚ~

Ùegæ DeOÙeeÙe Ûeejmecce mhe° ngveLeeuvesÚ~ SIeejmecce mebMeÙe efvecet&ue ngvesÚ; lej

DeOÙeeÙe meesÜmecce Ùeme mevoYe&cee nsveg& heo&Ú~ ÙegæmLeuekeâes ueeefie DeOÙeeÙe lesÜ

heškeâ-heškeâ he{dveg heÚ&~

‘%eeve’ DeOÙeeÙe Ûeejyeeš mhe° ngvesÚ j DeOÙeeÙe lesÜcee jeceüjer yegefPevÚ efkeâ

ØelÙe#e oMe&vekeâes veece ‘%eeve’ nes~ Ùeesie DeOÙeeÙe Ú:mecce leheeFËues yegPve mekeäveg

ngvesÚ~ ngvele hetefle&heÙe&vle Ùeesiekeâe efJeefYeVe DebMen¤keâes heefjYee<ee DeeSkeâes Ú~ ‘%eeveÙeesie’

DeOÙeeÙe leerveosefKe Ú:mecce mhe° ngvesÚ~ Ùeme mevoYe&cee Deieeef[ nsveg& hevex DeeJeMÙekeâlee

Úwve~ ‘effve<keâece keâce&Ùeesie’ DeOÙeeÙe ogFosefKe ØeejcYe YeSj hetefle&heÙe&vle Ú~ Ùe%eyeejs

leheeFËues DeOÙeeÙe leerveosefKe Ûeejmecce he{sheefÚ mhe° ngvesÚ~

‘keâce&’ keâes veece DeOÙeeÙe 2/39cee heefnuees heuš efoFSkeâes Ú~ Ùemew MueeskeâosefKe

DeOÙeeÙe Ûeejmecce he{sheefÚ mhe° ngvesÚ efkeâ keâce&keâes DeLe& DeejeOevee, Yepeve efkeâve

jnsÚ? DeOÙeeÙe meesÜ j me$eues Ùees efJeÛeej efmLej ieÚ& efkeâ Ùener melÙe nes~ ‘JeCe&mebkeâj’

DeOÙeeÙe leervecee j ‘DeJeleej’ DeOÙeeÙe Ûeejcee mhe° ngvesÚ~ JeCe&-JÙeJemLeekeâes

ueeefie DeOÙeeÙe De"ej he{dveg hevexÚ, ngvele mebkesâle DeOÙeeÙe leerve-Ûeejcee heefve

heeFvÚ~ ceeefvemekeâes osJeemegj YeVes peeeflen¤keâes ueeefie DeOÙeeÙe meesÜ õ°JÙe Ú~

‘efJeješd-oMe&ve’ DeOÙeeÙe omeosefKe SIeejmecce mhe° ngvesÚ~ DeOÙeeÙe meele, veew j

hevOeÇcee heefve ÙemeceeefLe ØekeâeMe heeefjSkeâes Ú~ DeOÙeeÙe meele, veew j me$ecee yee¢e

osJeleen¤keâes DeefmlelJenervelee mhe° YeSj DeeGBÚ~ hejceelceekeâes hetpeemLeueer ùoÙe-

osMe vew nes~ pemecee OÙeeve, Õeeme-ØeÕeemekeâes efÛevleve Deeefo ef›eâÙeen¤, pegve Skeâevlecee

yemesj (ceefvoj, cetefle&keâes meecegVes nesFve) ieefjvÚved, DeOÙeeÙe leerve, Ûeej, Ú: j

De"ejcee mhe° ieefjSkeâe Úved~ Oesjw meesÛe-efJeÛeej ievex kesâ ØeÙeespeve? Ùeefo DeOÙeeÙe

Ú:mecce vew DeOÙeÙeve ieveg&YeÙees Yeves heefve ‘ÙeLeeLe& ieerlee’keâes cetue DeeMeÙe leheeFËues

yegPvemekeäveg ngvesÚ~

(pe)


Øee×e¹Leve

ieerlee peerefJekeâe-meb«eecekeâes meeOeve nesFve ye¤ peerJeve-meb«eececee MeeÕele efJepeÙekeâes

ef›eâÙeelcekeâ ØeefMe#eCe nes, Ùemewues Ùegæ-«evLe nes, pemeues JeemleefJekeâ efJepeÙe efoueeGBÚ~

lej ieerleecee Øeefleheeefole Ùegæ lejJeej, Oeveg<e, yeeCe, ieoe j heâmee&ues ueef[ves meebmeeefjkeâ

Ùegæ nesFve, ve le Ùeer Ùegæn¤cee MeeÕele efJepeÙe vew efveefnle Ú~ Ùees meod-Demeod

ØeJe=efòen¤keâes mebIe<e& nes, pemekeâes ¤hekeâelcekeâ JeCe&vekeâes hejcheje jnskeâes Ú~ Jesocee

Fvõ j Je=$e, efJeÅee j DeefJeÅee, hegjeCen¤cee osJeemegj meb«eece, cenekeâeJÙecee jece j

jeJeCe, keâewjJe j heeC[Jekeâes mebIe<e&ueeF& vew ieerleecee Oece&#es$e j kegâ®#es$e, owJeer

mecheod j Deemegjer mecheod, mepeeleerÙe j efJepeeleerÙe, meoddieggCe j ogieg&Cen¤keâes mebIe<e&

YeefveSkeâes Ú~

Ùees mebIe<e& peneB ngvÚ lÙees mLeeve keâneB Ú? ieerleekeâes Oece&#es$e j kegâ®#es$e

Yeejlekeâes kegâvew YetKeC[ nesFve ye¤ mJeÙeb ieerleekeâejkewâ Meyocee- ‘‘Fob Mejerjb

keâewvlesÙe #es$eefcelÙeefYeOeerÙeles~’’- keâewvlesÙe! Ùees Mejerj vew SGše #es$e nes~ pemecee

ÚefjSkeâe jeceüe j vejeceüe yeerpe mebmkeâej¤heues meOeQ GceüvÚved~ ome FefvõÙen¤, ceve,

yegefæ, efÛeòe, Denbkeâej, heeBÛeJešw efJekeâej j leerveJešw iegCen¤keâes efJekeâej Ùeme #es$ekeâes

efJemleej nes~ Øeke=âefleyeeš GlheVe efÙevew leerve iegCen¤yeeš efJeJeMe YeSj ceeefvemeues keâce&

ieveg&heÚ&~ T #eCecee$e heefve keâce&efyevee yemvemekeäowve~ ‘‘hegvejefhe peveveced hegvejefhe

cejCeced, hegvejefhe peveveer pe"js MeÙeveced’’ pevce-pevceevlej osefKe vew ieoe&-ieoz

efyeeflejnskeâes Ú~ Ùener ‘kegâ®#es$e’ nes~ meodieg®keâes ceeOÙeceues meeOeveekeâes JeemleefJekeâ

ØeJeencee hejsj meeOekeâ peye hejceOece& hejceelceeeflej De«emej ngvÚ leye Ùees #es$e

‘Oece&#es$e’ yeVepeevÚ~ Ùees Mejerj vew #es$e nes~

Ùemew Mejerjkeâes Devlejeuecee DevleŠkeâjCekeâe ogF& ØeJe=efòen¤ hegjeleve ngve-

owJeer mecheod j Deemegjer mecheod~ owJeer mecheodcee Úved hegCÙe¤heer heeC[g j keâòe&JÙe¤heer

kegâvleer~ hegCÙe peeie=le ngvegYevoe heefnues ceeefvemeues pes peefle keâòe&JÙe "evesj ieÚ&ved

Deehetâues yegPesmecce Gmeues keâòe&JÙe vew ieÚ&, lej lÙemeyeeš keâòe&JÙe ngBowve efkeâveefkeâ

hegCÙeefyevee keâòe&JÙeueeF& yegPve meefkeâbowve~ kegâvleerues heeC[gmebie mecyevOe ngvegYevoe hetJe&

pes peefle Deefpe&le iejskeâer efLeFved, lÙemekeâes heefjCeece nes ‘keâCe&’~ DeepeerJeve kegâvleerkeâe

heg$en¤mebie ue[dow j¢ees~ heeC[Jen¤keâes ogOe&<e& Me$eg Ùeefo keâesner efLeÙees Yeves lÙees nes

‘keâCe&’~ efJepeeleerÙe keâce& vew keâCe& nes, pees yevOevekeâejer Ú~ pemeyeeš hejchejeiele

(Pe)



¤ef{n¤keâes efÛe$eCe ngvÚ- hetpee-heæeflen¤ues meeLe Úes[dowveved~ hegCÙe peeie=le

YeSheefÚ Oece&¤heer ‘ÙegefOeef‰j’, Devegjeie¤heer ‘Depeg&ve’, YeeJe¤heer ‘Yeerce’, efveÙece¤heer

‘vekegâue’, melmebie¤heer ‘menosJe’, meeefòJekeâlee¤heer ‘meelÙeefkeâ’, keâeÙeecee meeceLÙe&¤heer

‘keâeMeerjepe’, keâòe&JÙeÉeje YeJeceeefLe efJepeÙe ‘kegâefvleYeespe’ FlÙeeefo F°esvcegKeer ceeveefmekeâ

ØeJe=efòen¤keâes Glkeâ<e& ngvÚ, pemekeâes ieCevee meele De#eewefnCeer Ú~ ‘De#e’ Âef°ueeF&

YeefvevÚ~ melÙeceÙeer Âef°keâesCeyeeš pemekeâes ie"ve YeSkeâes Ú, lÙees nes owJeer mecheod~

hejceOeece hejceelceemeccekeâes otjer leÙe iejeGves Ùeer meele Keg[defkeâueen¤ ‘meele Yetefcekeâen¤’

ngved, Ùeer kegâvew ieCevee-efJeMes<e nesFveved~ JemlegleŠ Ùeer ØeJe=efòen¤ Devevle Úved~

Dekeâexeflej Ú ‘kegâ®#es$e’, pemecee ome FefvõÙen¤ j SGše ceve SIeej De#eewefnCeer

mesvee Úved~ cevemeefnle FefvõÙeceÙeer Âef°keâesCeues pemekeâes ie"ve YeSkeâes Ú, lÙees nes

Deemegjer mecheod, pemecee Ú De%eeve¤heer ‘Oe=leje°^’ pemeues melÙe peevoepeevow heefve

DevOees yeveer jnvÚ~ Gvekeâer menÛeeefjCeer efÚved ‘ieevOeejer’- FefvõÙe DeeOeej YeSkeâer

ØeJe=efòe~ efÙevewmebie Úved- ceesn¤heer ‘ogÙeexOeve’, ogyeg&efæ¤heer ‘ogŠMeemeve’, efJepeeleerÙe

keâce&¤heer ‘keâCe&’, Yeüce¤heer ‘Yeer<ce’, Éwlekeâes DeeÛejCe¤heer ‘õesCeeÛeeÙe&’, Deemeefòeâ¤heer

‘DeÕelLeecee’, efJekeâuhe¤heer ‘efJekeâCe&’, DeOegjes meeOeveecee ke=âheekeâes DeeÛejCe¤heer

‘ke=âheeÛeeÙe&’ j Ùeer meyewkeâe yeerÛe peerJe¤heer ‘efJeogj’ pees De%eevemebie yemÚ lej Âef°

meOeQ heeC[Jen¤ceeefLe jnvÚ, hegCÙeyeeš ØeJeeefnle ØeJe=efòeceeefLe jnvÚ; efkeâveefkeâ

Deelcee hejceelceekeâes Megæ DebMe nes~ ÙemeØekeâej Deemegjer mecheod heefve Devevle Úved~

#es$e SGšw Ú Ùees Mejerj j Ùemecee ue[eF& ievex ØeJe=efòen¤ ogF& Úved~ SGše Øeke=âeflecee

efJeÕeeme efoueeGves veerÛe-DeOece Ùeesefven¤keâes keâejCe yevÚ Yeves Dekeâex hejceheg®<e

hejceelceecee efJeÕeeme j ØeJesMe iejeGBÚ~ leòJeoMeea ceneheg®<ekeâes mebj#eCecee ›eâceMeŠ

meeOeve iejscee owJeer mecheodkeâes Glkeâ<e& j Deemegjer mecheodkeâes meJe&Lee Meceve ngvÚ~

peye kegâvew efJekeâej vew jnBowve, cevekeâes meJe&Lee efvejesOe j efve®æ cevekeâes heefve efJeueÙe

ngvÚ, lÙemeheefÚ owJeer mecheodkeâes DeeJeMÙekeâlee heefve meceehle YeSj peevÚ~ Depeg&veues

osKes efkeâ keâewjJe-he#e mebie-mebiew heeC[Je-he#ekeâe Ùeesæen¤ heefve ÙeesiesÕejcee efJeueerve

YewFjnskeâe Úved~ hetefle&he§eeled owJeer mecheod heefve efJeueerve YeSj peevÚ, Deefvlece MeeÕele

heefjCeece efvemkesâj DeeGBÚ~ ÙemeheefÚ ceneheg®<eues Ùeefo kesâner ieÚ& Yeves lÙees cee$e

DevegÙeeÙeern¤keâes ceeie&oMe&vekeâes ueeefie nes~

(_e)


Øee×e¹Leve

ueeskeâ-meb«enkeâes Ùemew YeeJeveeues ceneheg®<en¤ues met#ce ceveesYeeJen¤keâes JeCe&ve

efleveueeF& "esme mLetue¤he efoSj iejskeâe Úved~ ‘ieerlee’ Úvoesyeæ Ú, JÙeekeâjCemeccele

Ú; lej Ùemekeâe hee$en¤ Øeleerkeâelcekeâ Úved, Decetle& ÙeesiÙeleen¤keâe cetle&¤hecee$e

ngved~ ieerleekeâes DeejcYecee leerme-Ûeeueerme hee$en¤keâes veece efueFSkeâes Ú, pemecee

DeeOee mepeeleerÙe j DeeOee efJepeeleerÙe ngved~ kesâner heeC[Je he#ekeâe j kesâner keâewjJe

he#ekeâe Úved~ efJeÕe¤heoMe&vekeâes yesueecee ÙeerceOÙes Ûeej-Ú: veecen¤ hegve: DeeSkeâe

Úved, ve$e Yeves mechetCe& ieerleecee Ùeer veecen¤keâes ÛeÛee& heefve YeSkeâes Úwve~ Skeâcee$e

Depeg&ve vew Ùemlees hee$e Ú pees DeejcYeosefKe Devlemecce ÙeesiesÕej ßeerke=â<Cekeâes mece#e

jnvÚ~ lÙees Depeg&ve heefve ÙeesiÙeleekeâes Øeleerkeâ cee$e nes, kegâvew JÙeefòeâ efJeMes<e nesFve~

ieerleekeâes DeejcYecee Depeg&ve meveeleve kegâueOece&keâes ueeefie efJekeâue Ú; lej ÙeesiesÕej

ßeerke=â<Ceues ÙemeueeF& De%eeve Yevow efveoxMe efovegYeÙees efkeâ Deelcee vew meveeleve nes,

Mejerj veeMeJeeved Ú, Ùemewues Ùegæ iej~ Ùeme DeeosMeues Ùees mhe° ngBowve efkeâ Depeg&veues

keâewjJen¤ueeF& vew ceeveg&heÚ&~ heeC[Je-he#ekeâe heefve le MejerjOeejer vew efLeS~ mebmkeâejn¤cee

DeeOeeefjle Mejerj kesâ lejJeejues keâešsj meceehle ngvemekeäÚ? peye Mejerj veeMeJeeved Ú,

pemekeâes DeefmlelJe vew Úwve Yeves Depeg&ve keâes efLeÙees? keâmekeâes j#eekeâes ueeefie ßeerke=â<Ce

GefYeveg YeSkeâes efLeÙees? kesâ kegâvew MejerjOeejerkeâes j#eeLe& GefYeveg YeSkeâes efLeÙees? ßeerke=â<Ceues

Yeves- ‘‘pemeues Mejerjkeâes ueeefie heefjßece ieÚ&, Ùemlees heeheeÙeg cet{yegefæ heg®<e JÙeLe&

vew yeeBÛeer jnvÚ~’’ Ùeefo ßeerke=â<Ce kegâvew MejerjOeejerkeâes j#eecee GefYeveg YeSkeâes efLeÙees

Yeves JeneB heefve cet{yegefæ j JÙeLe& yeeBÛves JÙeefòeâ ngvegngvLÙees~ Jemlegle: Devegjeie vew

Depeg&ve nes~

Deveggjeieerkeâes ueeefie ceneheg®<e meOeQ GefYeveg ngvÚ~ Depeg&ve efMe<Ùe efLeS j ßeerke=â<Ce

SGše meoddieg® efLeS~ efJeveÙeeJevele YeSj Gveues Yeves- ‘‘Oece&keâes ceeie&cee ceesefnleefÛeòe

ce leheeFËmebie meesæwÚg~ pees ßesÙe (hejce keâuÙeeCekeâejkeâ) Ú, lÙees GheosMe ceueeF&

efovegnesmed~ Depeg&ve ßesÙe Ûeenskeâes efLeÙees, ØesÙe (Yeeweflekeâ heoeLe&) nesFve~ kesâJeue YeVes

cee$e veieveg&med, ceueeF& meeOvegmed, mecneuevegmed~ ce leheeFËkeâes efMe<Ùe cee$eÚg j leheeFËkeâes

MejCecee hejskeâes Úg~’’ ÙemewØekeâej ieerleecee mLeeve-mLeevecee mhe° Ú efkeâ Depeg&ve

Deeòe& DeefOekeâejer nes j ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ce SGše meoddieg® ngvegngvÚ~ meoddieg®

DevegjeieerkeâesmeeLe meOeQ jnvÚ, Gmekeâes ceeie&oMe&ve ieveg&ngvÚ~

(š)



peye kegâvew JÙeefòeâ YeeJegkeâleeJeMe ‘hetpÙe ßeerhejcenbmepeer cenejepe’keâes vepeerkeâ

yemve Dee«en ieve& ueeioLÙees, lÙemeyesuee GneBues YeVegngvLÙees- ‘‘peeT, Mejeryeeš peneB

yemes heefve ceveyeeš cesjes vepeerkeâ DeeGBow ieveg&~ efyeneve-yesuegkeâe jece, efMeJe, Ô kegâvew

SGše ogF&-{eF& De#ejkeâes veece pehe iej j cesjes mJe¤heueeF& Deeheävees ùoÙecee OÙeeve

iej~ Skeâ efcevesš heefve mJe¤he OÙeevecee uÙeeGve mekeäÙeew Yeves pemekeâes veece Yepeve nes,

lÙees ce efleceerueeF& efovesÚg~ ÙemeYevoe yeÌ{er DeefIe meve& mekeäÙeew Yeves ce efleceües ùoÙecee

jLeer yevesj meOeQ efleceües meeLecee jnvesÚg~ peye megjefle hekeâÌ[cee DeeGveLeeuÚ, lÙemeheefÚ

ceneheg®<e Ùeefle vepeerkeâ ngvÚ peefle nele-Kegóe, veekeâ-keâeve FlÙeeefo leheeFËkeâes vepeerkeâ

Úved~ leheeFË npeejeQ efkeâueesefcešj še{e YeSheefve Gveer meOeQ leheeFËkeâes meceerhe yemÚ~

cevecee efJeÛeejn¤ G"dveg Yevoe Deieeef[ vew Gveues ceeie&oMe&ve ieve&LeeuoÚ~ Devegjeieerkeâes

ùoÙecee leer ceneheg®<e meOeQ Deelceeefmele DeefYeVe pee«ele jnvÚ~ Depeg&ve Devegjeiekeâes

Øeleerkeâ nes~

ieerleekeâes SIeejeQ DeOÙeeÙecee ÙeesiesÕej ßeerke=â<Cekeâes SsÕeÙe& osKesj Depeg&veues

Deeheävees #egõ $egefšn¤keâes ueeefie #eceeÙeeÛevee ieve&Leeues~ ßeerke=â<Ce #eceeieoz ÙeeÛeveekeâes

Deveg¤he meewcÙe mJe¤hecee DeeSj YeVegYeÙees- ‘‘Depeg&ve! cesjes Ùeme mJe¤heueeF& heefnues

keâmewues heefve ve le osKeskeâes efLeÙees ve le YeefJe<Ùecee osKvesÚ~’’ lÙemlees YeS le ieerlee

neceüesueeefie JÙeLe& nes efkeâveefkeâ lÙemlees oMe&vekeâes ÙeesiÙeleen¤ Depeg&vemecce cee$e meerefcele

efLeS, peyeefkeâ lÙemew yesuee mebpeÙeues heefve osefKejeKeskeâes efLeÙees~ heefnues heefve JeneBues

YeVegYeSkeâes Ú efkeâ- ‘‘Oesjw pemees Ùeesieerpeve %eeve¤heer leheyeeš heefJe$e YeSj cesjes

mee#eeled mJe¤heueeF& Øeehle iejermekesâkeâe Úved~’’ Devlele: lÙees ceneheg®<eues kesâ YeVe

Keespveg YeSkeâes nes? Jemlegle: Devegjeie vew Depeg&ve nes, pees leheeFËkeâes ùoÙekeâes YeeJevee-

efJeMes<e nes~ DevegjeieefJenerve ceeefvemeues ve le keâefnues hetJe&keâeuecee osKve mekesâkeâes Ú j

ve YeefJe<Ùecee osKve heeGves Ú~

efceueefnb ve jIegheefle efyeveg Devegjeiee~

efkeâÙes peesie lehe iÙeeve efJejeiee~~

DeleŠ Depeg&ve SGše Øeleerkeâ nes~ Ùeefo Øeleerkeâ nesFve Yeves ieerleekeâes heefÚ ueeive

Úes[dvegmed~ ieerlee leheeFËkeâes ueeefie nesFve; efkeâveefkeâ Ùemlees oMe&vekeâes ÙeesiÙelee Depeg&vemecce

cee$e meerefcele efLeÙees~

(")


Øee×e¹Leve

ßeer ieg® hetefCe&cee, meoddieg® ke=âheeßeÙeer, peieledyevOeg

24 pegueeF&, 1983 F&. mJeeceer DeÌ[ieÌ[evevo

�

DeOÙeeÙekeâes Devlecee ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues efveCe&Ùe efovegngvÚ- ‘‘Depeg&ve! DevevÙe

Yeefòeâ j ßeæeÉeje ce ÙemeØekeâej ØelÙe#e osKvekeâes ueeefie (pemlees efleceerues osKÙeew),

leòJeyeeš mhe° peeVekeâes ueeefie j ØeJesMekeâes ueeefie heefve ce megueYeÚg~’’ DevevÙe Yeefòeâ

Devegjeiekewâ Dekeâex ¤he nes j Ùener Depeg&vekeâes mJe¤he nes~ Depeg&ve yešgJeekeâes Øeleerkeâ

nes~ ÙemeØekeâej ieerleekeâe hee$en¤ Øeleerkeâelcekeâ Úved, YeVes kegâjekeâes ÙeLeemLeeve lÙemekeâe

mebkesâlen¤ Úved~

ngvemekeäÚ Ssefleneefmekeâ ßeerke=â<Ce j Depeg&ve YeSkeâe nesueeved, efve§eÙe heefve kegâvew

efJeÕeÙegæ YeSkeâe nesuee; lej ieerleecee Yeeweflekeâ Ùegækeâes efÛe$eCe keâoeefhe Úwve~ lÙeme

Ssefleneefmekeâ Ùegækeâes ØeejcYecee [jeSj Deeefòeves Depeg&ve efLeÙees ve efkeâ mesvee~ mesvee le

ue[eF&keâes ueeefie leÙeej YeSj GYeskeâe efLeFved~

kesâ ieerleekeâes GheosMe efoSj ßeerke=â<Ceues meJÙemeeÛeer Depeg&veueeF& mesveeÙeesiÙe

yeveeGveg YeÙees? JemlegleŠ meeOeve uesefKevecee DeeGowve, meyewLeeskeâ heef{mekesâ heefÚ heefve

efn[dveg yeeBkeâer vew jnvÚ~ Ùener ØesjCee ‘ÙeLeeLe& ieerlee’ues efovÚ~

([)


ØeLece DeOÙeeÙe 1

Oe=leje<š^ GJeeÛe

Oece&#es$es kegâ®#es$es meceJeslee ÙegÙeglmeJe:~~1~~

ceecekeâeŠ heeC[Jee§ewJe efkeâcekegâJe&le meÀeÙe~~1~~

Oe=leje°^ues meesOes- ‘‘ns mebpeÙe! Oece&#es$e, kegâ®#es$ecee Skeâef$ele Ùegæ Ûeenves

cesje j heeC[gheg$en¤ues kesâ iejs?’’

De%eeve¤heer Oe=leje°^ j mebÙece¤heer mebpeÙe~ De%eeve ceveefYe$e ngvÚ~ De%eeveues

DeeJe=òe ceve Oe=leje°^ pevceevOe Ú; lej mebÙece¤heer mebpeÙekeâes ceeOÙeceues Ùemeues

osKvemekeäÚ, megvÚ~ Gmeues yegPoÚ efkeâ hejceelcee vew melÙe nes, lewheefve peyemecce

Gmeyeeš GlheVe ceesn¤heer ogÙeexOeve peerefJele Ú, Ùemekeâes Âef° meOeQ keâewjJen¤ceeefLe

vew jnvÚ, efJekeâejn¤cee vew jnvÚ~

Mejerj SGše #es$e nes~ peye ùoÙe-osMecee owJeer mecheefòekeâes yeenguÙe ngvÚ,

leye Ùees Mejerj Oece&#es$e yevÚ j peye Ùemecee Deemegjer mecheefòekeâes yeenguÙe ngvÚ leye

Ùees Mejerj kegâ®#es$e yevÚ~ ‘kegâ®’ Yeveskeâes iej~ Ùees Meyo DeeosMeelcekeâ nes~ ßeerke=â<Ce

YeVegngvÚ- Øeke=âefleyeeš GlheVe leerveJešw iegCeÉeje hejJeMe YeSj ceveg<Ùeues keâce& ieÚ&~

lÙees #eCecee$e heefve keâce& veiejerkeâve yemvew meòewâve, iegCeues Gmeyeeš keâce& iejeGBÚ~

megeflemekesâheefÚ heefve keâce& yevo ngBowve, lÙees heefve mJemLe Mejerjkeâes DeeJeMÙekeâ

Kegjekeâ cee$e nes~ leerveJešw iegCeues ceeefvemeueeF& osJeleeosefKe keâerjemecce Mejerjcew

yeeBOves ieÚ&ved~ peyemecce Øeke=âefle j Øeke=âefleyeeš GlheVe iegCe peerefJele Úved, leyemecce

‘kegâ®’ heefÚ-heefÚ ueeefie jnvesÚ~ Dele: pevce-ce=lÙegJeeuee #es$e, efJekeâejJeeuee #es$e

~~ Ô ßeer hejceelceves veceŠ ~~

ÙeLeeLe& ieerlee

(ßeerceÆieJeûerlee)

~~ DeLe ÿeLecees”OŸeeŸe: ~~ÿeLece DeOŸeeŸe


2 ÙeLeeLe& ieerlee Š ßeerceoddYeieJeoddieerlee

kegâ®#es$e nes j hejceOece& hejceelceecee ØeJesMe efoueeGves hegCÙeceÙeer ØeJe=efòen¤keâes

(heeC[Jen¤keâes) #es$e Oece&#es$e nes~

hegjeleòJeefJeod hebpeeyecee, keâeMeer-ØeÙeeieceOÙe leLee Deveskeâeveskeâ mLeuen¤cee

kegâ®#es$eyeejs MeesOe ieve&cee ueeieskeâe Úved, lej ieerleekeâejues mJeÙeb Yeveskeâe Úved efkeâ

pegve #es$ecee Ùees Ùegæ YeSkeâes efLeÙees lÙees keâneB Ú~ ‘Fob Mejerjb keâewvlesÙe

#es$eefcelÙeefYeOeerÙeles~’ (De. 13/1) ‘‘Depeg&ve! Ùees Mejerj vew #es$e nes j pemeues

ÙemeueeF& peevoÚ, Ùemekeâes Devle heeFmekesâkeâes Ú, Gâ #es$e%e nes~’’ Deieeef[ Gveues

#es$ekeâes efJemleej yeleeSkeâes Ú, peme Devleie&le ome FefvõÙen¤, ceve, yegefæ, Denbkeâej,

heeBÛeJeše efJekeâejn¤ j leerveJeše iegCen¤keâes JeCe&ve Ú~ Mejerj vew #es$e nes, SGše

DeKeeÌ[e nes~ Ùemecee ue[eF& ievex ØeJe=efòen¤ ogFJeše ngved- ‘owJeer mecheodd’ j ‘Deemegjer

mecheodd’, ‘heeC[gkeâe mevleeve’ j ‘Oe=leje°^keâe mevleeve’, ‘mepeeleerÙe’ j ‘efJepeeleerÙe’

ØeJe=efòen¤~

DevegYeJeer ceneheg®<ekeâes MejCecee ieSheefÚ Ùeer ogyew ØeJe=efòen¤cee mebIe<e&keâes

met$eheeled ngvÚ~ Ùees #es$e j #es$e%ekeâes mebIe<e& nes j Ùener JeemleefJekeâ Ùegæ nes~

efJeÕeÙegæn¤ues Fefleneme YeefjSkeâes Ú, lej lÙemecee efpelvesueeF& heefve MeeÕele efJepeÙe

Øeehle ngBowve~ Ùeer le Deehemekeâe yeouee ngved~ Øeke=âeflekeâes meJe&Lee Meceve iejsj, Øeke=âefleosefKe

hejkeâes meòeekeâes efoioMe&ve j lÙemecee ØeJesMe heeGveg vew JeemleefJekeâ efJepeÙe nes~ Ùener

SGše Ùemlees efJepeÙe nes, pemekeâes heÚeef[ nej Úwve~ Ùener cegefòeâ nes, pemekeâes

heÚeef[ pevce-ce=lÙegkeâes yevOeve Úwve~

Ùemejer De%eeveues {eefkeâSkeâes ØelÙeskeâ ceve mebÙecekeâes ceeOÙeceues peevoÚ efkeâ

#es$e-#es$e%ekeâes Ùegæcee kesâ YeÙees~ Deye pemekeâes mebÙecekeâes pemlees GlLeeve Ú,

lÙemlew-lÙemlew iejer Gmekeâes Âef° DeeGBow peevÚ~

mebpeÙe GJeeÛe-

Â°dJee leg heeC[Jeeveerkebâ JÙet{b ogÙeexOevemleoe~~1~~

DeeÛeeÙe&ceghemeÁcÙe jepee JeÛeveceyeÇJeerled~~2~~

lÙeme yesuee jepee ogÙeexOeveues JÙetn-jÛeveeÙegòeâ heeC[Jen¤keâes mesveeueeF&

osKesj õesCeeÛeeÙe& veefpekeâ ieSj Ùemlees JeÛeve Yeves~

Éwlekeâes DeeÛejCe vew ‘õesCeeÛeeÙe&’ nes~ peye %eeve ngvÚ efkeâ neceer hejceelceeosefKe

Deueie YeFmekesâkeâe ÚeQ, Ùener Éwlekeâes Yeeve nes, leye Gmekeâes Øeeefhlekeâes ueeefie



JÙeekegâuelee GlheVe ngveLeeuÚ; Deefve neceer ieg®keâes Keespeercee efvemkeâvÚeQ~ ogyew

ØeJe=efòen¤keâes Ùees vew ØeLece ieg® nes; ÙeÅeefhe heefÚkeâes meodieg® ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ce

ngvesÚ, pees Ùeesiekeâes efmLeefleJeeuee ngvesÚ~

jepee ogÙeexOeve DeeÛeeÙe&keâes "eGBcee peevÚ~ ceesn¤heer ogÙeexOeve- ceesn mechetCe&

JÙeeefOen¤keâes cetue nes, jepee nes~ ogÙeexOeve- ogjd DeLee&led otef<ele, Ùees Oeve DeLee&led

lÙees Oeve~ Deeeflcekeâ mecheefòe vew efmLej mecheefòe nes~ lÙemecee pemeues oes<e GlheVe

ieÚ& lÙees nes ceesn~ Ùemeues Øeke=âefleeflej leevoÚ j JeemleefJekeâ peevekeâejerkeâes ueeefie

ØesjCee heefve Øeoeve ieÚ&~ ceesn jnsmecce meesOves ØeMve heefve jnvÚ, nesFve Yeves meyew

hetCe& vew ngved~

DeleŠ JÙetn-jÛeveeÙegòeâ heeC[Jen¤keâes mesveeueeF& osKesj DeLee&led hegCÙeyeeš

ØeJeeefnle mepeeleerÙe Je=efòen¤ueeF& mebieef"le osKesj ceesn¤heer ogÙeexOeveues heÇLece ieg®

õesCe veefpekeâ ieSj Ùees Yeves-

heMÙewleeb heeC[gheg$eeCeeceeÛeeÙe& cenleeR Ûecetced~~1~~

JÙet{eb õgheoheg$esCe leJe efMe<ÙesCe Oeercelee~~3~~

ns DeeÛeeÙe&! leheeFËkeâes yegefæceeved efMe<Ùe õgheo-heg$e Oe=°Åegce>Éeje JÙetnekeâej

GYÙeeFSkeâe heeC[gheg$en¤keâe Ùeme efJeMeeue mesveeueeF& nsveg&med~

MeeÕele DeÛeue heocee DeemLee jeKves Â{ ceve vew ‘Oe=°Åegce>’ nes~ Ùener hegCÙeceÙeer

ØeJe=efòen¤keâes veeÙekeâ nes~ ‘meeOeve keâef"ve ve ceve keâj šskeâe~’- meeOeve

keâef"ve ngBowve, cevekeâes Â{lee keâef"ve ngvegheÚ&~

Deye mesveekeâes efJemleej nsjeQ-

De$e Metje cens<Jeemee Yeerceepeg&vemecee ÙegefOe~~1~~

ÙegÙegOeevees efJeješ§e õgheo§e cenejLeŠ~~4~~

Ùeme mesveecee ‘cens<Jeemee’- ceneved F&Mecee Jeeme efoueeGves, YeeJe¤heer ‘Yeerce’,

Devegjeie¤heer ‘Depeg&ve’ pemlee Oesjw MetjJeerj; pemlew- meeefòJekeâlee¤heer ‘meelÙeefkeâ’,

‘efJeješŠ’- meJe&$e F&ÕejerÙe ØeJeenkeâes OeejCee, cenejLeer jepee õgheo DeLee&led DeÛeue

efmLeefle leLee-

Oe=°kesâleg§esefkeâleeveŠ keâeefMejepe§e JeerÙe&Jeeved~~1~~

heg®efpelkegâefvleYeespe§e MewyÙe§e vejhegÁJeŠ~~5~~

‘Oe=°kesâlegŠ’- Â{keâòe&JÙe, ‘Ûesefkeâleeve:- peneB ieS heefve lÙeneByeeš leevesj



efÛeòeueeF& F°cee efmLejievex, ‘keâeefMejepeŠ’- keâeÙee¤heer keâeMeercee vew lÙees meeceüepÙe

Ú, ‘heg®efpeled’- mLetue, met#ce j keâejCe Mejerjn¤ceeefLe efJepeÙe efoueeGves heg®efpeled,

‘kegâefvleYeespeŠ’- keâòe&JÙeues YeJeceeefLe efJepeÙe, vejn¤cee ßes‰ ‘MewyÙe’ DeLee&led

melÙe JÙeJenej-

ÙegOeecevÙeg§e efJe›eâevle Gòeceewpee§e JeerÙe&Jeeved~~1~~

meewYeões õewheosÙee§e meJe& SJe cenejLeeŠ~~6~~

j heje›eâceer ‘ÙegOeecevÙegŠ’- Ùegækeâes Deveg¤he cevekeâes OeejCee, ‘GòeceewpeeŠ’-

MegYekeâes cemleer, megYeõeheg$e DeefYecevÙeg- peye MegYe DeeOeej DeeGBÚ, leye ceve

YeÙejefnle YeFneuÚ~ Ùemlees MegYe DeeOeejues GlheVe DeYeÙe ceve, OÙeeve¤heer õewheoerkeâe

heeBÛew heg$e- JeelmeuÙe, ueeJeCÙe, meùoÙelee, meewcÙelee, efmLejlee Ùeer meyew cenejLeer

ngved~ meeOeve-heLecee mechetCe& ÙeesiÙeleemeeLe efn[dves #eceleen¤ ngved~

ÙemeØekeâej ogÙeexOeveues heeC[Je he#ekeâe hevOeÇ-yeermeJeše veece ieveeÙees, pees

owJeer mecheodkeâe cenòJehetCe& Debie ngved~ efJepeeleerÙe ØeJe=efòekeâe jepee ngBoe-ngBow heefve

‘ceesn’ vew mepeeleerÙe ØeJe=efòen¤ueeF& yegPve yeeOÙe ieÚ&~

ogÙeexOeveues Deeheävees he#eyeejs meb#eshecee YevÚ~ Ùeefo kegâvew yeeefnjer Ùegæ YeSkeâes

YeS Gmeues Deeheävees heâewpe ye{er ievleer iejeGBLÙees~ efJekeâejn¤ keâce ievleer iejeFÙees;

efkeâveefkeâ efleveceeefLe efJepeÙe heeGveg Ú, leer veeMeJeeved ngved~ cee$e heeBÛe-meeleJeše

efJekeâejn¤ yeleeFSkeâe Úved, pemekeâes Devlejeuecee mechetCe& yeefnceg&Keer ØeJe=efòe efJeÅeceeve

Úved~ pemlew-

Demceekebâ leg efJeefMe°e Ùes leeefVeyeesOe efÉpeesòece~~7~~

veeÙekeâe cece mewvÙemÙe me_%eeLeË leevyeÇJeerefce les~~7~~

efÉpeesòece! neceües he#ecee pees-pees ØeOeeve ngved, Gvekeâes yeejscee heefve leheeFËues

yegefPejeKvegmed~ leheeFËkeâes peevekeâejerkeâes ueeefie cesje mesveekeâe pees-pees veeÙekeâ ngved,

Gvekeâes yeejscee ce YevowÚg~

yeeefnjer Ùegæcee mesveeheeflekeâes ueeefie ‘efÉpeesòece’ mecyeesOeve DemeeceefÙekeâ nes~

JemlegleŠ ‘ieerleecee’ DevleŠkeâjCekeâe ogF& ØeJe=]efòen¤keâes mebIe<e& nes~ pemecee Éwlekeâes

DeeÛejCe vew ‘õesCe’ nes~ peyemecce neceer Deefuekeâefle heefve DeejeOÙeyeeš DeueieÚeQ,

leyemecce Øeke=âefle efJeÅeceeve Ú, Éwle yeveskeâes Ú~ Ùeme ‘efÉ’ceeefLe peÙeheeGves ØesjCee

ØeLece ieg® õesCeeÛeeÙe&yeeš Øeehle ngvÚ~ DeOetjes efMe#ee vew hetCe& peevekeâejerkeâes ueeefie



ØesjCee Øeoeve ieÚ&~ lÙees hetpeemLeueer nesFve, lÙeneB le MeewÙe&metÛekeâ mecyeesOeve ngveg

heo&LÙees~

efJepeeleerÙe ØeJe=efòekeâe veeÙekeâ keâes-keâes ngved?-

YeJeevYeer<ce§e keâCe&§e ke=âhe§e meefceefleÀeÙeŠ~~7~~

DeÕelLeecee efJekeâCe&§e meewceoefòemleLewJe Ûe~~8~~

Skeâ mJeÙeb leheeFË (Éwlekeâes DeeÛejCe¤heer õesCeeÛeeÙe&) ngvegngvÚ, Yeüce¤heer

efheleecen ‘Yeer<ce’ ngvegngvÚ~ Yeüce efJekeâejn¤keâes Goddiece nes~ Devlemecce peerefJele

jnvÚ, Ùemewues efheleecen nes~ meyewmesvee cejs, lej Ùees peerefJele efLeÙees~ Ùees nes Yeüce¤heer

‘Yeer<ce’~ Yeüce Devlemecce jefnjnvÚ~ ÙemewØekeâej efJepeeleerÙe keâce&¤heer ‘keâCe&’ j

meb«eeceefJepeÙeer ‘ke=âheeÛeeÙe&’ ngved~ meeOeveeJemLeecee meeOekeâÉeje ke=âheekeâes DeeÛejCe

vew ‘ke=âheeÛeeÙe&’ nes~ YeieJeeved ke=âheeOeece ngved j ØeeefhleheefÚ mevlekeâes heefve lÙener

mJe¤he nes; lej meeOeveekeâeuecee peyemecce neceer DeueieÚeQ, hejceelcee Deueie

Úved, efJepeeleerÙe ØeJe=efòe peerefJele Úved, ceesnceÙeer leieejes Ú- Ùemlees heefjefmLeeflecee

meeOekeâ Ùeefo ke=âheekeâes DeeÛejCe ieÚ& Yeves lÙees ve° YeSjpeevÚ~ meerleeues oÙee

ievee&ues kesâner keâeue uebkeâecee ØeeÙeef§ele ieveg&heNÙees~ efJeÕeeefce$e oÙeeõ& YeSj heeflele

ngvegheNÙees~ Ùeesiemet$ekeâej cenef<e& helebpeefueues heefve Ùener kegâje YeVegYeSkeâes Ú- ‘les

meceeOeeJeghemeiee& JÙeglLeeves efmeæÙeŠ~’ (3/37) JÙeglLeevekeâeuecee

efmeefæn¤ Øekeâš ngvÚved~ leer JeemleJecee efmeefæn¤ ngved; lej kewâJeuÙe Øeeefhlekeâes

ueeefie lÙeefòekewâ "tuee efJeIve ngved peefle keâece, ›eâesOe, ueesYe, ceesn FlÙeeefo~

ieesmJeeceer leguemeeroemekeâes heefve Ùemlew cele Ú-

Úesjle «eefvLe peeefve KeiejeÙee~ efJeIve Deveskeâ keâjF leye ceeÙee~~

efjefæ efmeefæ ØesjF yeng YeeF&~ yegefæeEn ueesYe efoKeeJeefnb DeeF&~~

(jeceÛeefjleceeveme, 7/117/6-7)

ceeÙeeues Deveskeâ efJeIve ieefÚ&ved, $e+efæn¤ Øeoeve ieefÚ&ved, ÙeneBmecce efkeâ

efmeæ yeveeFefoefvÚved~ Ùemlees DeJemLeekeâes meeOekeâ ÚsGyeeš efvemkeâves efyeeflekewâ

cejCeemeVe jesieer heefve peerefJele YeSj G"doÚ~ lÙees "erkeâ YeS heefve Ùeefo meeOekeâues

ÙemeueeF& Deeheävees GheueefyOe "evoÚ Yeves T ve° YeSjpeevÚ~ Skeâ jesieerkeâes meóe

npeejeQ jesieerues DeeSj Iesvex Úved, Yepeve-efÛevlevekeâes ›eâce DeJe®æ YeSjpeevÚ j

Gleeeflej ueckeâvÚ~ ueckeâoe-ueckeâow Øeke=âeflekeâes yeÌ{eslejer ngvepeevÚ~ Ùeefo ue#Ùe



še{e Ú j meeOekeâues ke=âhee ieÚ& Yeves ke=âheekeâes Skeäuees DeeÛejCeues heefve

‘meefceefle_peÙeŠ’- meyew mesveeueeF& peerefle neuvesÚ~ Ùemewues meeOekeâues hetefle&heÙe&vle

Ùemeyeeš meleke&â YeSj yemveg heo&Ú~ ‘oÙee efyeveg mevle keâmeeF&, oÙee keâjer lees

DeeHeâle DeeF&~’ lej DeOetjes DeJemLeecee Ùees efJepeeleerÙe ØeJe=efòekeâes ogOe&<e& Ùeesæe

nes~ ÙemewØekeâej Deemeefòeâ¤heer DeÕelLeecee, efJekeâuhe¤heer efJekeâCe& j YeüceceÙeer

Õeeme vew YetefjßeJee nes~ Ùeer meyew yeefnceg&Keer ØeJeenkeâe veeÙekeâ ngved~

DevÙes Ûe yenJeŠ Metje ceoLex lÙeòeâpeerefJeleeŠ~~7~~

veeveeMeŒeØenjCeeŠ meJex ÙegæefJeMeejoeŠ~~9~~

De¤ heefve Oesjw MetjJeerjn¤ Deveskeâ Øekeâejkeâe MeŒen¤ues Ùegòeâ YeSj cesjes

ueeefie peerJevekeâes DeeMee lÙeeieiejer Ùegæcee De[skeâe Úved~ meyew cesjes ueeefie ØeeCe

lÙeeivesn¤ ngved; lej Gvekeâes kegâvew he×e¹e ievleer Úwve~ Deye kegâve mesvee kegâve YeeJeues

megjef#ele Úved, Ùemeyeejs YeVegngvÚ-

DeheÙee&hleb leomceekebâ yeueb Yeer<ceeefYejef#eleced~~10~~

heÙee&hleb eflJeocesles<eeb yeueb YeerceeefYejef#eleced ~~10~~

Yeer<ceÉeje jef#ele neceües mesvee meyew Øekeâejues DepesÙe Ú j YeerceÉeje jef#ele

Gveern¤keâes mesveeueeF& meefpeuewefmele efpelve meefkeâvÚ~ heÙee&hle j DeheÙee&hle pemlees

efMue° Meyokeâes ØeÙeesieues ogÙeexOevekeâes ogefJeOeeueeF& (DeeMebkeâeueeF&) JÙeòeâ

ieo&Úved~ Dele: nsveg&Ú efkeâ Yeer<ce kegâve Ùemlees meòee nes, pemeceeefLe keâewjJen¤ efveYe&j

ieÚ&ved j Yeerce kegâve Ùemlees meòee nes, pemeceeefLe mechetCe& heeC[Jen¤ efveYe&j Úved~

ogÙeesxOeveues Deeheävees JÙeJemLee efovÚ-

DeÙeves<eg Ûe meJex<eg ÙeLeeYeeieceJeefmLeleeŠ~~10~~

Yeer<cecesJeeefYej#evleg YeJevleŠ meJe& SJe efn~~11~~

Ùemewues meyew ceesÛee&n¤cee Dee-Deeheävees "eGBcee efmLele YeSj leheeFË meyewpevee

Yeer<ceueeF& vew Ûeejweflejyeeš j#ee ieveg&med~ Ùeefo Yeer<ce peerefJele Ú Yeves neceer

DepesÙeÚeQ~ Ùemewues leheeFË heeC[Jen¤mebie Ùegæ veiejssj cee$e Yeer<ceueeF& vew j#ee

ieveg&med~ keâmlees Ùeesæe ngvegngvÚ Yeer<ce, pemeues mJeÙeb Deeheävees j#ee ieve& meefkeâjnskeâes

Úwve, keâewjJen¤ueeF& Gmekeâes j#ee-JÙeJemLee ieveg& heefjjnsÚ~ Ùees kegâvew yeeefnjer

Ùeesæe nesFve, Yeüce vew Yeer<ce nes~ peyemecce Yeüce peerefJele ngvÚ, leyemecce efJepeeleerÙe

ØeJe=efòen¤ (keâewjJe) DepesÙe ngvÚved~ ‘DepesÙe’keâes DeLe& Ùees nesFve efkeâ pemeueeF&



efpelve meefkeâVe, DepesÙekeâes DeLe& ogpe&Ùe nes, pemeueeF& keâef"veleemeeLe efpelve meefkeâvÚ-

cene DepeÙe mebmeej efjheg, peerefle mekeâF mees yeerj~~

(jeceÛeefjleceeveme, 6/80 keâ)

Ùeefo Yeüce meceehle YeÙees Yeves DeefJeÅee DeefmlelJeefJenerve ngvepeevÚ~ ceesn

FlÙeeefo pegve DeebefMekeâ ¤hecee yeÛeskeâe Úved ÛeeB[w vew meceehle ngvesÚved~ Yeer<ceueeF&

FÛÚe-ce=lÙegkeâes Jejoeve Øeehle efLeÙees~ FÛÚe vew Yeüce nes~ FÛÚekeâes Devle j Yeüce

meceehle ngveg SGšw kegâje nes~ ÙemewueeF& mevle keâyeerjues meefpeueesmebie YeVegYeÙees-

FÛÚe keâeÙee FÛÚe ceeÙee, FÛÚe peie GhepeeÙee~

keân keâyeerj pes FÛÚe efJeJeefpe&le, leekeâe heej ve heeÙee~~

peneB Yeüce ngBowve, lÙees Deheej j DeJÙeòeâ Ú~ Ùees Mejerjkeâes pevcekeâes keâejCe

FÛÚe nes~ FÛÚe vew ceeÙee nes j FÛÚe vew mebmeejkeâes Glheefòekeâes keâejCe

nes~ ‘meesÓkeâeceÙele’ leow#ele yengmÙeeb ØepeeÙesÙe Fefle’ (ÚevoesiÙe0 6/2/

3) ~ keâyeerj YeVegngvÚ, pees FÛÚen¤yeeš meJe&Lee jefnle ngvÚved, ‘eflevekeâe heej

ve heeÙee’- Gveern¤ Deheej, Devevle, Demeerce leòJecee ØeJesMe heeGBoÚved~ ‘ÙeesÓkeâecees

efve<keâece Deehlekeâece Deelcekeâecees ve lemÙe ØeeCee Gl›eâeceefvle yeÇÿewJe meved

yeÇÿeehÙesefle~’ (ye=noejCÙekeâ0 4/4/6)~ pees keâeceveen¤ues jefnle, Deelceecee

efmLej DeelcemJe¤he Ú, Gmekeâes keâefnues heefve heleve ngBowve~ T ØeYegkeâes meeLe Skeâ

ngvepeevÚ~ Meg¤cee FÛÚen¤ Devevle ngvÚved j DevleleesielJee hejceelce-Øeeefhlekeâes

FÛÚe DeOegjes jnvÚ~ peye Ùees FÛÚe hetCe& ngvÚ, leye FÛÚe heefve meceehle ngvÚ~

Ùeefo ÙeesYevoe "tuees kegâvew Jemleg YeSkeâes YeS, leye leheeFË lÙemekeâes FÛÚe DeJeMÙe

ieveg&ngvLÙees~ peye Gmekeâes Deieeef[ kegâvew Jemleg vew Úwve Yeves, leye FÛÚe keâmekeâes

ngves? peye heeGves ÙeesiÙe kegâvew Jemleg DeØeehle jnBowve, leye FÛÚe heefve mechetCe&¤hecee

meceehle ngvepeevÚ j FÛÚekeâes Devle ngveemeeLe Yeücekeâes heefve hetCe&¤hesCe Devle

ngvepeevÚ~ Ùees vew Yeer<cekeâes FÛÚe-ce=lÙeg nes~ ÙemeØekeâej Yeer<ceÉeje jef#ele neceern¤keâes

mesvee meyew Øekeâejues DepesÙe Ú~ peyemecce Yeüce Ú, leyemecce DeefJeÅeekeâes heefve

DeefmlelJe ngvÚ~ Yeüce Meevle YeSheefÚ DeefJeÅee heefve meceehle ngvepeevÚ~

YeerceÉeje jef#ele Gveern¤keâes mesveeueeF& efpelvecee megiece Ú~ YeeJe¤heer Yeerce!

‘YeeJes efJeÅeles osJeŠ’- YeeJecee lÙees #ecelee Ú efkeâ DeefJeefole hejceelcee heefve

efJeefole ngvÚ~



YeeJe yemÙe YeieJeeve, megKe efveOeeve keâ®vee YeJeve~

(jeceÛeefjleceeveme, 7/92Ke)

YeieJeeved ßeerke=â<Ceues ÙemeueeF& ßeæe Yevesj mecyeesefOele ieveg&YeSkeâes Ú~ YeeJecee

lÙees #ecelee Ú efkeâ YeieJeevedueeF& heefve Deeheävees JeMecee jeKve meefkeâvÚ~ YeeJeÉeje

vew mechetCe& hegCÙeceÙeer ØeJe=efòekeâes efJekeâeme nes~ Ùees hegCÙekeâes mebj#ekeâ nes~ Ùees Ùeefle

yeueJeeved Ú efkeâ hejceefhelee hejceelceeueeF& mebYeJe yeveeGBÚ, lej meeLew Ùees Ùeefle

keâesceue heefve Ú efkeâ Deepe YeeJe Ú Yeves Yeesefue DeYeeJecee heefve yeoefueve mekeäÚ~

Deepe leheeFËb YeVegngvÚ efkeâ cenejepe Oesjw jeceües ngvegngvÚ, Yeesefue YeVe mekeävegngvÚ efkeâ

nesFve, neceerues osKÙeeQ cenejepe Keerj KeevegngvÚ~

Ieeme heele pees Keele nQ, efleveefn meleeJes keâece~

otOe ceueeF& Keele pes, eflevekeâer peeves jece~~

DeejeOÙeosJecee Deefuekeâefle heefve $egefš osefKeScee YeeJe efJeÛeefuele ngvepeevÚ,

hegCÙeceÙeer ØeJe=efòe heefve efJeÛeefuele ngvepeevÚ, F°mebiekeâes mecyeOe efJeÛÚso ngve

peevÚ~ Ùemewues YeerceÉeje jef#ele Gveern¤keâes mesveeueeF& efpelvecee megiece Ú~ cenef<e&

helebpeefuekeâes efveCe&Ùe heefve Ùener nes- ‘me leg oerIe&keâeuevewjvleÙe&melkeâejeÓÓmesefJelees

Â{YetefceŠ~’ (Ùeesiemet$e, 1/14)~ oerIe&keâeuemecce efvejvlej ßeæe-YeefòeâhetJe&keâ

iejskeâes meeOeve vew Â{ ngveheeGBÚ~

lemÙe meÀeveÙevn<eË kegâ®Je=æŠ efheleecenŠ~~10~~

efmebnveeob efJeveÅeesÛÛewŠ MeÈb oOceew ØeleeheJeeved ~~12~~

ÙemeØekeâej Dee-Deeheävees yeueeyeuekeâes efveCe&Ùe efueSj MebKeOJeefve YeÙees~

MebKeOJeefve hee$en¤keâes heje›eâcekeâes Iees<eCee nes efkeâ Ùegæ efpelesheefÚ kegâve hee$eues

leheeFËueeF& kesâ efovesÚ~ keâewjJen¤cee Je=æ ØeleeheJeeved Yeer<ce efheleecenues ogÙeexOevekeâes

ùoÙecee n<e& GlheVe ieoz "tuees mJejcee efmebnveeokeâes meceeve YeÙeØeo MebKe yepeeS~

efmebn Øeke=âeflekeâes YeÙeeJen he#ekeâes Øeleerkeâ nes~ IeveIeesj pebieuekeâes Meevle-Skeâevlecee

efmebnkeâes iepe&vee keâevecee hevex efyeeflekewâ ùoÙe keâeBhve LeeuÚ; ÙeÅeefhe efmebn leheeFËYevoe

keâesmeeQ še{e Ú~ YeÙe Øeke=âeflecee ngvÚ hejceelceecee ngBowve, T le DeYeÙemeòee nes~

Yeüce¤heer Yeer<ce Ùeefo efJepeÙeer ngvÚ Yeves Øeke=âeflekeâes pegve YeÙeejCÙecee leheeFË ngvegngvÚ,

lÙeesYevoe ye{er YeÙekeâes DeeJejCecee yeeBefOe efovesÚ~ YeÙekeâes Skeâ len DePew ye{dvesÚ,

YeÙekeâes DeeJejCe yeekeäuees ngvesÚ~ Ùees Yeüceues Ùemekeâes Deefleefjòeâ De¤ kesâner efoves



Úwve~ Dele: Øeke=âefleyeeš efveJe=efòe vew ievleJÙekeâes ceeie& nes~ mebmeejcee ØeJe=efòe le

YeJeešJeer nes, Ieesj DevOekeâejkeâes ÚeÙee nes~ Ùemekeâes Deieeef[ keâewjJen¤keâes kegâvew

Iees<eCee Úwve~ keâewjJen¤keâes he#eyeeš kewâÙeeQ yeepeen¤ SkewâmeeLe yepes~ ØeeÙe: meyew

yeepeen¤ YeÙe vew Øeoeve ieÚ&ved, ÙeesYevoe yeÌ{er kesâner efobowwve~ ØelÙeskeâ efJekeâej kesâner

ve kesâner YeÙe efovÚved vew~ Ùemewues JeneBues Iees<eCee ieveg&YeÙees efkeâ-

leleŠ MeÈe§e YesÙe&§e heCeJeevekeâieescegKeeŠ~~10~~

menmewJeeYÙenvÙevle me MeyomlegcegueesÓYeJeled~~13~~

ÙemeheefÚ DeveskeâeQ MebKe, veieeje, {esue, vejefmeÁe Deeefo yeepeen¤ SkewâmeeLe

yepes~ Gveern¤keâes Meyo heefve YeÙebkeâj YeÙees~ YeÙekeâes mebÛeej ieveg& yeenskeâ keâewjJen¤keâes

De¤ kegâvew Iees<eCee Úwve~ yeefnceg&Keer efJepeeleerÙe ØeJe=efòe meheâue YeSheefÚ ceesnÙegòeâ

yevOeve DePew yeekeäuees heeefjefovÚ~

Deye hegCÙeceÙeer ØeJe=efòen¤yeeš Iees<eCee YeÙees, pemecee heefnuees Iees<eCee ÙeesiesÕej

ßeerke=â<Cekeâes nes-

leleŠ Õeslewn&ÙewÙeg&òesâ cenefle mÙevoves efmLeleew~~10~~

ceeOeJeŠ heeC[Je§ewJe efoJÙeew MeÈew ØeoOcelegŠ~~14~~

lelhe§eeled meslee–meslee Iees[en¤uesÙegòeâ (pemecee Deefuekeâefle heefve oes<e Úwve,

meslees meeeflJekeâ efvece&ueleekeâes Øeleerkeâ nes)- ‘cenefle mÙevoves’- ceneved jLecee

yemeskeâe ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ce j Depeg&veues heefve Deueewefkeâkeâ MebKe yepeeGvegYeÙees~

Deueewefkeâkeâkeâes DeLe& nes, Ùeme ueeskeâyeeš še{e~ ce=lÙegueeskeâ, osJeueeskeâ, yeÇÿeueeskeâ

peneBmecce pevce–cejCekeâes YeÙe Ú, leer mechetCe& ueeskeâyeeš hej heejueewefkeâkeâ,

heejceeefLe&keâ efmLeefle Øeoeve ievex Iees<eCee ÙeesiesÕej ßeerke=â<Cekeâes nes~ megve, ÛeeBoer j

keâe"keâes jLe nesFve, jLe Deueewefkeâkeâ, MeÈ Deueewefkeâkeâ, Dele: Iees<eCee heefve

Deueewefkeâkeâ vew Ú~ Ùemeueeskeâyeeš hej Skeâcee$e yeÇÿe vew nes, meesPew GneBmebie mecheke&â

mLeeefhele ievex Iees<eCee nes~ JeneBues keâmejer Ùemlees efmLeefle Øeoeve ieveg& ngvesÚ-

heeÃepevÙeb ù<eerkesâMees osJeoòeb OeveÀeÙeŠ~~10~~

heewC[b oOceew ceneMeÈb Yeercekeâcee& Je=keâesojŠ~~15~~

‘ù<eerkesâMeŠ’- pees ùoÙekeâes meJe&mJe %eelee ngvegngvÚ, Gner ßeerke=â<Ceues ‘heebÛepevÙe’

MebKe yepeeGvegYeÙees~ heeBÛew %eevesefvõÙen¤keâes hebÛelevcee$ee (Meyo, mheMe&, ¤he, jme j

ievOe)keâes jmen¤ueeF& mecesšsj Deeheävew peve (Yeòeâ)keâes ßesCeercee {euves Iees<eCee ieveg&YeÙees~



efJekeâjeue¤hecee yejeefueSkeâe FefvõÙen¤ueeF& mecesšsj efleveern¤ueeF& Deeheävees mesJekeâkeâes

ßesCeercee GYÙeeFefoveg ùoÙeosefKe Øesjkeâ meodieg®kewâ osve (ke=âhee) nes~ ßeerke=â<Ce Skeâ ÙeesiesÕej,

meodiegg® ngvegngvLÙees~ ‘efMe<ÙemlesÓnced’- YeieJeved! ce leheeFËkeâes efMe<Ùe ngB~ yeeefnjer efJe<eÙe-

Jemlegn¤ueeF& Úes[sj OÙeevecee DeejeOÙeosJe yeenskeâ De¤ueeF& veosKeeQ, De¤ueeF& vemegveeQ,

ve De¤keâes mheMe& iejeQ, Ùees meodieg®keâes DevegYeJe-mebÛeejcee efveYe&j ieo&Ú~

‘osJeoòeb Oeve_peÙeŠ’- owJeer mecheefòeueeF& DeOeerve ievex Devegjeie vew Depeg&ve

nes~ DeejeOÙeosJekeâes Deveg¤he ueieeJe, pemecee efJejn, JewjeiÙe, Deßegheeled nesmed,

‘ieoddieo efieje veÙeve yen veerje’- jesceebÛe nesmed, DeejeOÙeosJe yeenskeâ De¤ efJe<eÙe-

Jemlegkeâes Deefuekeâefle heefve škeâjeJe ngve veheeDeesmed, ÙemewueeF& ‘Devegjeie’ YeefvevÚ~

Ùeefo Ùees meheâue ngvÚ Yeves hejceosJe hejceelceecee ØeJesMe efoueeGves owJeer mecheodcee

DeeefOehelÙe Øeehle ievexÚ~ Ùemewkeâes Dekeâex veeGB OevebpeÙe heefve nes~ SGše Oeve le

yeeefnjer mecheefòe nes, pemeyeeš Mejerj-efveJee&nkeâes JÙeJemLee ngvÚ, Deelceeefmele Ùemekeâes

kegâvew mecyevOe Úwve~ Ùemeyeeš Deueie efmLej Deeeflcekeâ mecheefòe vew Deeheävees mecheefòe

nes~ ye=noejCÙekeâesheefve<eodcee Ùee%eJeukeäÙeues cew$esÙeerueeF& Ùener mebPeeGvegYeÙees efkeâ

Oeveues mecheVe he=LJeerkeâes mJeeefcelJeyeeš heefve Dece=lelJekeâes Øeeefhle ngvemekeäowve~

Ùemekeâes GheeÙe Deeeflcekeâ mecheefòe nes~

YeÙeevekeâ keâce&Jeeuee Yeercemesveues heewC[^ DeLee&led Øeerefle veecekeâ ceneMebKe

yepeeS~ YeeJekeâes Gûce j efveJeeme mLeeve ùoÙe nes, Ùemewues Ùemekeâes veece Je=keâesoj

nes~ leheeFËkeâes YeeJe-ueieeJe kesâšekesâšercee ngvÚ; lej JeemleJecee lÙees ueieeJe leheeFËkeâes

ùoÙecee Ú pegve kesâšekesâšercee ieSj cetòe& ngvÚ~ Ùees YeeJe DeieeOe j ceneved yeueMeeueer

Ú, Gmeues Øeerefle veecekeâ ceneMebKe yepeeÙees~ YeeJecee vew lÙees Øeerefle efveefnle Ú,

Ùemewues Yeerceues heewC[^ (Øeerefle) veecekeâ ceneMebKe yepeeS~ YeeJe ceneved yeueJeeved

Ú; lej Øeerefle-mebÛeejkeâes ceeOÙeceyeeš~

nefj JÙeehekeâ meJe&$e meceevee~ Øesce les Øeieš neseEn ceQ peevee~~

(jeceÛeefjle ceeveme, 1/184/5)

DevevleefJepeÙeb jepee kegâvleerheg$ees ÙegefOeef‰jŠ~~10~~

vekegâueŠ menosJe§e megIees<eceefCeheg<hekeâew~~16~~

kegâvleerheg$e jepee ÙegefOeef‰jues ‘Devevle efJepeÙe’ veecekeâ MebKe yepeeS~ keâòe&JÙe¤heer

kegâvleer j Oece&¤heer ÙegefOeef‰j~ Oece&cee efmLejlee j¢ees Yeves ‘DevevleefJepeÙeced’-



Devevle hejceelceecee efmLeefle efoueeGvesÚ~ Ùegæs efmLejŠ meŠ ÙegefOeef‰jŠ~ Øeke=âefle-

heg®<e #es$e-#es$e%ekeâes mebIe<e&cee efmLej jnvÚ~ YeÙebkeâj og:Keyeeš heefve efJeÛeefuele

ngBowve, leye Skeâ efove pees Devevle Ú, pemekeâes Devle Úwve, lÙees nes hejceleòJe

hejceelcee, lÙemeceeefLe efJepeÙe efoueeF& efovÚ~

efveÙece¤heer vekegâueues ‘megIees<e’ veecekeâ MebKe yepeeS~ peye-peye efveÙece

GVele ngvesÚ, DeMegYekeâes Meceve (meceeefhle) ngBow peevesÚ, MegYe Ieesef<ele ngBow peevesÚ~

melmebie¤heer menosJeues ‘ ceefCeheg<hekeâ’ MebKe yepeeS~ ceveeref<en¤ues ØelÙeskeâ ÕeemeueeF&

yengcetuÙe ceefCekeâes meb%ee efoSkeâe Úved~ ‘nerje pewmeer mJeeBmee yeeleeW ceW yeerleer

peeÙe~’ SGše melmebie le lÙees nes, pegve leheeFË melheg®<en¤keâes JeeCeeryeeš megVegngvÚ;

lej ÙeLeeLe& melmebie Deevleefjkeâ nes~ ßeerke=â<Cekeâes Devegmeej Deelcee vew melÙe nes,

meveeleve nes~ efÛeòe Ûeejweflejyeeš KegefcÛeSj Deelceekeâes mebiele ieve& ueeieesmed, Ùees vew

JeemleefJekeâ melmebie nes~ Ùees melmebie efÛevleve, OÙeeve j meceeefOekeâes DeYÙeemeyeeš

mecheVe ngvÚ~ peye-peye melÙekeâes mebmeie&cee megjle mLeeÙeer ¤heues efmLej ngBowpeevesÚ,

leye-leye Skeâ-Skeâ ÕeemeceeefLe efveÙeb$eCe efceuowpeevesÚ, cevemeefnle FefvõÙen¤keâes

efvejesOe ngBowpeevesÚ~ pegve efove hetCe&¤heues efvejesOe ngvesÚ, Jemleg Øeehle ngvesÚ~

JeeÅeÙev$en¤ pemlew efÛeòeueeF& Deelceekeâes mJejcee mJej efceueeSj mebiele ieveg& vew

melmebie nes~

yeeefnjer ceefCe keâ"esj Ú, lej ÕeemeceefCe heg<heYevoe heefve keâesceue Ú~ heg<he le

efJekeâefmele YeSheefÚ Jee YeeBÛesheefÚ kegâcnueeGBÚ; lej leheeFË DeeGves Õeememecce

peerefJele yemves iÙeejsCšer (he×e¹e ØeceeCe) efove mekeävegngVe~ lej melmebie meheâue YeScee

ØelÙeskeâ Õeemecee efveÙev$eCe efoueeSj hejce ue#Ùekeâes Øeeefhle iejeFefovÚ~ Ùeme yeenskeâ

heeC[Jen¤keâes De¤ kegâvew Iees<eCee Úwve; lej ØelÙeskeâ meeOeve kesâner ve kesâner efvece&ueleekeâes

yeešescee otjer leÙe ieo&Ú~ Deieeef[ YeVegngvÚ-

keâeMÙe§e hejces<JeemeŠ efMeKeC[er Ûe cenejLeŠ~~10~~

Oe=°Åegce>es efJeješ§e meelÙeefkeâ§eehejeefpeleŠ~~17~~

keâeÙee¤heer keâeMeer! heg®<e peye Ûeejweflejyeeš cevemeefnle FefvõÙen¤ueeF& mecesšsj

keâeÙeecee vew kesâefvõle ieo&Ú, leye ‘hejces<JeemeŠ’-hejce F&Mecee Jeemekeâes DeefOekeâejer

ngvepeevÚ~ hejce F&Mecee Jeeme efoueeGvecee me#ece keâeÙee vew keâeMeer nes~ keâeÙeecee vew



hejce F&Mekeâes efveJeeme Ú~ hejces<Jeemekeâes DeLe& ßes‰ OevegOee&jer nesFve ye¤

hejce±F&Me±Jeeme nes~

efMeKee-met$ekeâes lÙeeie vew ‘efMeKeC[er’ nes~ Deepe Yeesefue ceevÚsn¤ šeGkeâes

jeQkeâes keâešsj leLee keâeBOecee met$ekeâes veececee pevew ueeGve Úes[sj, Deefiveyeeuve

Úes[dÚved, Ùeefle cee$eues Gveern¤keâes mebvÙeeme YewmekeäÙees~ nesFve, Jemlegle: efMeKee

ue#Ùekeâes Øeleerkeâ nes, pemeueeF& leheeFËues Øeehle ieveg& Ú j met$e Yeveskeâes mebmkeâej nes~

peyemecce hejceelcee Øeehle YeSkeâes Úwve j heefÚ-heefÚ mebmkeâejn¤keâes met$eheeled

ueeieskeâes Ú leyemecce lÙeeie keâmlees? mebvÙeeme keâmlees? Deefnues le yeešes efn[dves

yešgJee nes~ peye ØeehleJÙe Øeehle YeFneuÚ, mebmkeâejn¤keâe met$e heÚeef[

ÚgšdoÚved, Ùemlees DeJemLeecee Yeüce efyeukegâue Meevle YeSjpeevÚ~ lÙemewues efMeKeC[er

vew Yeüce¤heer Yeer<cekeâes veeMeieÚ&~ efMeKeC[er efÛevleve-heLekeâes efJeefMe° ÙeesiÙelee nes,

cenejLeer nes~

‘Oe=°Åegce>Š’- Â{ j DeÛeue ceve leLee ‘efJeješŠ’- meJe&$e efJeješd F&Õejkeâes

Øemeej osKves #ecelee FlÙeeefo owJeer mecheodkeâes ØecegKe iegCe ngved~ meeefòJekeâlee vew meelÙeefkeâ

nes~ melÙekeâes efÛevlevekeâes ØeJe=efòe DeLee&led meeefòJekeâlee Ùeefo yeveskeâes Ú Yeves keâefnues

heefve efiejeJeš DeeGve heeGves Úwve~ Ùeme mebIe<e&cee hejeefpele ngveefoves Úwve~

õgheoes õewheosÙee§e meJe&MeŠ he=efLeJeerheles~~10~~

meewYeõ§e ceneyeengŠ MeÈevoOcegŠ he=Lekeähe=Lekedâ~~18~~

DeÛeue heooeÙekeâ õgheo j OÙeeve¤heer õewheoerkeâe heeBÛe heg$en¤- meùoÙelee,

JeelmeuÙe, ueeJeCÙe, meewcÙelee, efmLejlee Deeefo meeOevecee ceneved cenejLeer ngved leLee

efJeMeeue nele YeSkeâes DeefYecevÙeg efÙeveern¤ meyewues he=Lekeâd-he=Lekeâd MebKe yepeeS~

Yegpee keâeÙe&-#es$ekeâes Øeleerkeâ nes~ peye ceve YeÙeyeeš cegòeâ ngvepeevÚ, leye Gmekeâes

ieefle Oesjw še{emecce ngvepeevÚ~

ns jepeved! efÙeveern¤ meyewues yesiuee-yesiuew MebKe yepeeS~ kesâner ve kesâner otjer

meyewues leÙe iejeGBoÚved, Ùemekeâes heeueve DeeJeMÙekeâ Ú, Ùemewues Gveern¤keâes veece

ieveeGvegYeÙees~ Ùeeryeenskeâ kesâner otjer Ùemlees heefve Ú, pegve ceve-yegefæyeeš hej Ú~

YeieJeeved Deehewâ Devle:keâjCecee efJejepeceeve YeSj leÙe iejeGveg ngvÚ~ Ùelee Âef°

yevesj Deelceemebie GefYeveg ngvÚ j meecegVes mJeÙeb GYesj Deeheävees heefjÛeÙe iejeGveg ngvÚ~



me Iees<ees Oeele&je<š^eCeeb ùoÙeeefve JÙeoejÙeled~~10~~

veYe§e he=efLeJeeR ÛewJe legceguees JÙevegveeoÙeved~~19~~

lÙeme Ieesj Meyoues DeekeâeMe j he=LJeerueeF& heefve MeyoeÙeceeve ieoz Oe=leje°^-

heg$en¤keâes ùoÙe efJeoerCe& ieefjefoÙees~ mesvee le heeC[Jen¤eflej heefve efLeS; lej ùoÙe

efJeoerCe& YeÙees Oe=leje°^-heg$en¤keâes~ Jemlegle: hee_ÛepevÙe, owJeer MeefòeâceeefLe DeeefOehelÙe,

DevevleceeefLe efJepeÙe, DeMegYekeâes Meceve (meceeefhle) j MegYekeâes Iees<eCee OeejeJeener

ngveueeiÙees Yeves kegâ®#es$e, Deemegjer mecheod, yeefnceg&Keer ØeJe=efòen¤keâe ùoÙe efJeoerCe&

ngvepeevesÚ~ Gveern¤keâes yeue efJemleejw-efJemleejw keâce ngveueeioÚ~ hegjw meheâuelee

heeSheefÚ ceesnÙegòeâ ØeJe=efòen¤ hetCe&¤hesCe Meevle ngvepeevÚved~

DeLe JÙeJeefmLeleevÂ°dJee Oeele&je°^evkeâefheOJepeŠ~~10~~

ØeJe=òes Mem$emecheeles Oeveg®ÅecÙe heeC[JeŠ~~20~~

ù<eerkesâMeb leoe JeekeäÙeefceoceen cenerheles~~10~~

Depeg&ve GJeeÛe

mesveÙees®YeÙeesce&OÙes jLeb mLeeheÙe cesÓÛÙegle~~21~~

mebÙece¤heer mebpeÙeues De%eeveyeeš {eefkeâSkeâes ceveueeF& mecPeeÙees efkeâ ns

jepeved! lelhe§eeled ‘keâefheOJepeŠ’- JewjeiÙe¤heer nvegceeve! JewjeiÙe vew OJepee nes

pemekeâes (OJepee je°^keâes Øeleerkeâ ceeefvevÚ~ kesâner ceeefvemen¤ YevÚved- OJepee

ÛebÛeue efLeÙees Ùemewues keâefheOJepe YeefveÙees~ lej nesFve, ÙeneB keâefhe meeOeejCe yeeBoj

nesFve, mJeÙeb nvegceeve ngvegngvLÙees- pemeues ceeve-Deheceevekeâes nveve iejskeâes efLeÙees-

‘mece ceeve efvejeoj DeeojneR~’ (ceeveme, 7/13/8) Øeke=âeflekeâe osKeskeâe-

megveskeâe Jemlegn¤yeeš, efJe<eÙen¤yeeš jeiekeâes lÙeeie vew ‘JewjeiÙe’ nes~ Dele:

JewjeiÙe vew pemekeâes OJepee nes) lÙeme Depeg&veues JÙeJeefmLele¤hecee Oe=leje°^-

heg$en¤ueeF& GYeskeâes osKesj MeŒeÛeuves leÙeejerkeâes yesueecee Oeveg<e G"eSj

‘ùef<ekesâMeced’- pees ùoÙekeâes meJe&mJe %eelee Ú leer ÙeesiesÕej ßeerke=â<Cemebie Ùees Meyo

Yeves- ‘‘ns DeÛÙegle! (pees keâefnues heefve ÛÙegle ngBowve) cesjes jLeueeF& ogyew mesveen¤keâes

yeerÛecee GYÙeeF& efovegmed~’’ ÙeneB meejLeerueeF& efoFSkeâes DeeosMe nesFve, F°

(meodieg®)mebie iejskeâes ØeeLe&vee nes~ efkeâve GYÙeeGves?-

ÙeeJeosleeefVejer#esÓnb ÙeesæÏkeâeceeveJeefmLeleeved~~10~~

kewâce&Ùee men ÙeesæJÙeceefmcevjCemecegÅeces~~22~~



peyemecce ce ÙeneB efmLele YeSkeâe Ùegækeâes keâecevee ievexn¤ueeF& jeceües {bieues

ve nsjer neuegB efkeâ Ùeme Ùegækeâes GÅeesiecee cewues keâes-keâesmebie Ùegæ ieve& GefÛele Ú-

Ùeme Ùegækeâes JÙeeheejcee cewues keâes-keâesmebie Ùegæ ieveg& Ú?

ÙeeslmÙeceeveeveJes#esÓnb Ùe SlesÓ$e meceeieleeŠ~~10~~

Oeele&je°^mÙe ogyeg&æsÙeg&æs efØeÙeefÛekeâer<e&JeŠ~~23~~

Ùegæcee ogyeg&efæ ogÙeexOevekeâes keâuÙeeCe Ûeenvesn¤ pegve-pegve Ùeer jepeen¤

Ùeme mesveecee DeeGveg YeSkeâe Úved, leer Ùegæ ievexn¤ueeF& ce nsvexÚg, Ùemewues

GYÙeeGvegmed~ ceesn¤heer ogÙeexOeve! ceesnceÙeer ØeJe=efòen¤keâes keâuÙeeCeÛeenves pegve-

pegve jepeen¤ Ùeme Ùegæcee DeeSkeâe Úved, efleveueeF& ce nsjer neuegB~

meÀeÙe GJeeÛe

SJecegòeâes ù<eerkesâMees ieg[ekesâMesve Yeejle~~10~~

mesveÙees®YeÙeesce&OÙes mLeeheefÙelJee jLeesòececed ~~24~~

Yeer<ceõesCeØecegKeleŠ meJex<eeb Ûe ceneref#eleeced~~10~~

GJeeÛe heeLe& heMÙewleevmeceJesleevkegâ¤efveefle~~25~~

mebpeÙeues Yeves- efveõepeÙeer Depeg&veÉeje ÙemeØekeâej YevesheefÚ ùoÙekeâe %eelee

ßeerke=â<Ceues ogyew mesveen¤keâes ceeBPecee Yeer<ce, õesCe j ‘ceneref#eleeced’- Mejerj¤heer

he=LJeerceeefLe DeefOekeâej peceeSj yemeskeâe mechetCe& jepeen¤keâes yeerÛecee Gòece jLeueeF&

GYÙeeSj YeVegYeÙees efkeâ- ns heeLe&! ÙeneB Skeâef$ele YeSkeâe keâewjJen¤ueeF& nsj~ ÙeneB

Gòece jLe megve j ÛeeBoerkeâes jLe nesFve~ mebmeejcee Gòecekeâes heefjYee<ee veÕejkeâes Øeefle

Devegketâuelee-Øeefleketâueleeyeeš ieefjvÚ- Ùees heefjYee<ee DehetCe& Ú~ pemeues neceües

Deelcee, neceües mJe¤hekeâes meOeQ meeLe efoGved, lÙener Gòece nes, pemekeâes heÚeef[

‘Devegòece’- ceefuevelee venesmed~

le$eeheMÙeeflmLeleevheeLe&Š efhele¸veLeefheleeceneved~~26~~

DeeÛeeÙee&vceelegueevYeüele¸vheg$eevheew$eevmeKeeRmleLee~~26~~

ÕeMegjevmegùo§ewJe mesveÙees®YeÙeesjefhe~~26~~

lelhe§eeled DeÛetkeâ ue#ÙeJeeuee, heeefLe&Je MejerjueeF& jLe yeveeGves heeLe&ues leer

ogye w me sveen¤cee e fmLele keâekeâen¤ueeF&, yeepe sn¤ueeF&, DeeÛeeÙe &n¤ueeF&,

ceeceen¤ueeF&, YeeFn¤ueeF &, he g$en¤ueeF &, veelee rn¤ueeF&, efce$en¤ueeF&,

Õemegjn¤ueeF& j megùodn¤ueeF& osKes~ ogyew mesveen¤cee Depeg&veueeF& cee$e Deeheävees



heefjJeej, ceeceekeâes heefjJeej, memegjeuekeâes heefjJeej, megùod j ieg®peve osefKeS~

ceneYeejlekeâeuekeâes ieCeveevegmeej De"ej De#eewefnCeer ueieYeie Ûeeefueme ueeKekeâes

yejeyej ngvÚ, lej ØeÛeefuele ieCeveevegmeej De"ej De#eewe fnCeer mee{s Ú: Deye&keâes

ueieYeie ngvÚ, pegve Deepekeâes efJeÕekeâes pevemebKÙeekeâes yejeyej Ú~ Ùeeflecee$ekeâes

ueeefie keâefnueskeâeneR efJeÕemlejcee DeeJeeme, KeeÅe-mecemÙee GlheVe ngvÚ~ Ùeefle "tuees

pevemecetncee Depeg&vekeâes leerve-Ûeej Deeheâvlen¤keâes heefjJeej cee$e efLeÙees~ kesâ Ùeefle

"tuees heefve keâmewkeâes heefjJeej ngvÚ? keâoeefhe nesFve~ Ùees ùoÙe-osMekeâes efÛe$eCe nes~

leevmeceer#Ùe me keâewvlesÙeŠ meJee&vyevOetveJeefmLeleeved~~27~~

ke=âheÙee hejÙeeefJe<šes efJe<eeroefVeoceyeÇJeerled~~27~~

ÙemeØekeâej GefYeSkeâe leer mechetCe& yevOegn¤ueeF& osKesj DelÙevle keâ®Ceeues

DeeJe=òe leer kegâvleerheg$e Depeg&veues Meeskeâ ieoz Yeves~ Depeg&ve Meeskeâ ieve& ueeies; efkeâveefkeâ

Gveues osKes efkeâ Ùees meyew le Deeheävees heefjJeej vew nes, Dele: Yeves-

Depe&gve GJeeÛe

Â°dJesceb mJepeveb ke=â<Ce ÙegÙeglmegb mecegheefmLeleced~~28~~

meeroefvle cece iee$eeefCe cegKeb Ûe heefjMeg<Ùeefle~~10~~

JesheLeg§e Mejerjs ces jescen<e&§e peeÙeles~~29~~

ns ke=â<Ce! Ùeme Ùegækeâes FÛÚeues GefYeSkeâe mJepeve mecegoeÙeueeF& osKesj cesjes

Debie efMeefLeue ngBow Úved, cegKe megkeäveLeeuÙees j cesjes Mejerjcee keâcheve leLee jesceeÃe

YeFjnsÚ~ Ùeefle cee$e nesFve-

ieeC[erJeb œebmeles nmleeòJekeäÛewJe heefjo¢eles~~10~~

ve Ûe MekeäveescÙeJemLeelegb YeüceleerJe Ûe ces ceveŠ~~30~~

cesjes neleyeeš ieeC[erJe Pejer jnskeâes Ú, lJeÛee heefve heesefuejnsÚ~ Depeg&veueeF&

pJejes pemlew YeÙees, meblehle YeÙees efkeâ Ùees keâmlees Ùegæ nes, pemecee DeelceerÙepeve vew

GefYeSkeâe Úved~ Depeg&veueeF& Yeüce YeÙees~ Gveues Yeves- Deye ce GefYeF& jnvecee heefve

DeehetâueeF& DemeceLe& heeFjnskeâes Úg, Deye Deieeef[ nsvex meeceLÙe& Úwve~

efveefceòeeefve Ûe heMÙeeefce efJehejerleeefve kesâMeJe~~10~~

ve Ûe ßesÙeesÓvegheMÙeeefce nlJee mJepeveceenJes~~31~~

ns kesâMeJe! Ùeme Ùegækeâes ue#eCe heefve efJehejerle vew osKÚg~ Ùegæcee Deeheävew kegâueueeF&

ceejsj hejcekeâuÙeeCe heefve osefKove~ kegâueueeF& ceevee&ues keâuÙeeCe keâmejer ngvesÚ?



ve keâe*d#es efJepeÙeb ke=â<Ce ve Ûe jepÙeb megKeeefve Ûe~~10~~

eEkeâ vees jepÙesve ieesefJevo eEkeâ YeesiewpeeaefJelesve Jee~~32~~

mechetCe& heefjJeej Ùegækeâes cegKecee Úved~ efÙeveern¤ueeF& Ùegæcee ceejsj efJepeÙe,

efJepeÙemebie Øeehlengves jepÙe j jepÙemebie Øeehlengves megKe Depeg&veueeF& Ûeeefnbowve~ T

YevoÚved- ke=â<Ce! ce efJepeÙe ÛeenVe, jepÙe leLee megKe heefve ÛeenVe~ ieesefJevo!

neceerueeF& jepÙe leLee Yeesie DeLeJee peerJevemebie heefve kesâ ØeÙeespeve Ú? efkeâve?

ÙemeceeefLe YevoÚ-

Ùes<eeceLex keâe*def#eleb vees jepÙeb YeesieeŠ megKeeefve Ûe~~10~~

le FcesÓJeefmLelee Ùegæs ØeeCeebmlÙeòeäJee Oeveeefve Ûe~~33~~

neceerueeF& pemekeâes ueeefie jepÙe-Yeesie j megKeeefo FefÛÚle Úved, leer heefjJeejn¤

peerJevekeâes DeeMee lÙeeiesj Ùegækeâes ceQoevecee GefYeSkeâe Úved~ ceueeF& heefjJeejkeâes

ueeefie jepÙe FefÛÚle efLeÙees, Yeesie-megKe j Oevekeâes efheheemee DeelceerÙepeve j heefjJeejmebie

Yeesivekeâes ueeefie efLeÙees; lej Ùeer meyew ØeeCen¤keâes DeeMee lÙeeiesj GefYeSkeâe Úved Yeves

ceueeF& megKe-jepÙe Jee Yeesie Ûeeefnbowve~ Ùeer meyew efÙeveern¤keâe ueeefie efØeÙe efLeÙees~

efÙeefven¤yeeš Deueie YeSheefÚ ceueeF& eflevekeâes DeeJeMÙekeâlee Úwve~ peyemecce

heefjJeej jnvesÚ, leyemecce Ùeer Jeemeveen¤ heefve jnves efÚved~ Peghe[ercee yemvesn¤ues

heefve Deeheävees heefjJeej, efce$e j DeelceerÙepeveueeF& ceejsj efJeÕekeâes meeceüepÙe mJeerkeâej

ievex Úwve~ Depe&gveues heefve Ùener YevoÚ efkeâ ceueeF& Yeesie efØeÙe efLeÙees, efJepeÙe efØeÙe

efLeÙees; lej pemekeâesueeefie efLeÙees, peye Gveern¤ vew jnves Úwveved Yeves Yeesien¤keâes kesâ

ØeÙeespeve? Ùeme Ùegæcee keâmeueeF& ceeveg& Ú?-

DeeÛeeÙee&Š efhelejŠ heg$eemleLewJe Ûe efheleeceneŠ~~10~~

ceelegueeŠ ÕeMegjeŠ heew$eeŠ MÙeeueeŠ mecyeefvOevemleLee~~34~~

Ùeme Ùegæcee DeeÛeeÙe&, yeepes, keâekeâe, Úesjen¤ j ÙemewØekeâej npegjyegyee,

ceecee, Õemegje, veeleer, meeuee leLee mechetCe& Deeheâvle vew ngved~

SleeVe nvlegefceÛÚeefce IveleesÓefhe ceOegmetove~~10~~

Deefhe $ewueeskeäÙejepÙemÙe nsleesŠ efkebâ veg cenerke=âles~~35~~

ns ceOegmetove! Gveern¤ues ceueeF& ceejs heefve DeLeJee leerveJešw ueeskeâkeâes jepÙekeâes

ueeefie heefve ce Ùeer meyewueeF& ceeve& ÛeenBefove; hesâefj he=LJeerkeâes ueeefie YeVeg kesâ Ú j?



De"ej De#eewefnCeer mesveecee Depeg&veueeF& Deeheävees heefjJeej vew osKeehejs~ Ùeefle

Oesjw DeelceerÙepeve JeemleJecee kesâ ngved? Jemlegle: Degvejeie vew Depeg&ve nes~ Yepevekeâes

Meg¤cee ØelÙeskeâ Devegjeieerkeâes DeieeefÌ[ Ùemlew mecemÙee jnskeâe Úved~ meyew ÛeenvÚved

efkeâ neceer Yepeve iejeQ, lÙees hejcemelÙeueeF& heeGve mekegBâ; lej kegâvew DevegYeJeer meodieg®keâes

mebj#eCecee kegâvew Devegjeieer peye #es$e-#es$e%ekeâes mebIe<e&ueeF& yegPoÚ efkeâ cewues keâesmebie

ue[dveg Ú, leye lÙees nleeslmeen ngvepeevÚ~ lÙees ÛeenvÚ efkeâ cesjes efheleekeâes heefjJeej,

memegjeueerkeâes heefjJeej, ceeceekeâes heefjJeej, megùod, efce$e j ieg®peve meeLew jngved, meyew

megKeer jngved j Ùeer meyewkeâes JÙeJemLee ieoz ce hejceelcemJe¤hekeâes Øeeefhle heefve ieefjefueGB;

lej peye T yegPoÚ efkeâ DeejeOeveecee De«emej ngvekeâes ueeefie heefjJeej Úes[dveg hevexÚ, Ùeer

mecyevOen¤keâes ceesnueeF& meceehle ieveg& hevexÚ, leye T DeOeerj ngveueeioÚ~

hetpÙe cenejepepeer YeVes ieveg&ngvLÙees- ceveg& j meeOeg ngveg yejeyej nes~ meeOegkeâesueeefie

me=ef°cee De¤ keâesner peerefJele ngve heefve mekeäÚ; lej Deeheâvlen¤keâes veececee De¤

keâesner nggBowve~ Ùeefo keâesner Ú Yeves mecheke&â (ueieeJe) ngvÚ, ceesn meceehle keâneB

ngvÚ j? peneBmecce mecheke&â Úved, lÙemekeâes hetCe& lÙeeie, lÙeme mecheke&âkeâes DeefmlelJe

cesšsheefÚ vew Gmekeâes efJepeÙe nes~ Ùeer mecyevOen¤keâes Øemeej vew mebmeej nes, nesFve

Yeves mebmeejcee neceües kesâ Ú j?’’ ‘leguemeeroeme keân efÛeodefJeueeme peie, yetPele

yetPele yetPew~’ (efJeveÙeheef$ekeâe, 124) cevekeâes Øemeej vew peieled nes~ ÙeesiesÕej

ßeerke=â<Ceues heefve cevekeâes ØemeejueeF& vew peieled Yevesj mecyeesefOele ieve&gYeÙees~ pemeues

Ùemekeâes ØeYeeJeueeF& jeskeävemekeäÙees, Gmeues ÛejeÛej mebmeejueeF& efpelÙees- ‘FnwJe lewe|peleŠ

meieex Ùes<eeb meecÙes efmLeleb ceveŠ~’ (ieerlee, 5/19)

cee$e Depeg&ve DeOeerj efLeÙees, Ùemlees kegâje nesFve~ Devegjeie meyewkeâes ùoÙecee

ngvÚ~ ØelÙeskeâ Devegjeieer DeOeerj ngvÚ, GmeueeF& Deeheâvlekeâes mecPevee ngve LeeuoÚ~

heefnues T meesÛoLÙees efkeâ Yepeveyeeš kesâner ueeYe ngvesÚ, leye Ùeer meyew megKeer

ngvesÚved~ efÙeveern¤mebie jnsj GmeueeF& YeesieeQuee~ peye efÙeveern¤ mebiew jnsveved Yeves

megKe efueSj kesâ ievex? Depeg&vekeâes Âef° jepÙemegKemecce vew meerefcele efLeÙees~ lÙees

ef$eueeskeâerkeâes meeceüepÙeueeF& vew megKekeâes hejekeâe‰e mecPevLÙees~ Ùemekeâes Deieeef[

heefve kegâvew melÙe Ú, Ùemekeâes %eeve Depeg&veueeF& Deefnues Úwve~

efvenlÙe Oeele&je°^eVeŠ keâe ØeerefleŠ mÙeeppeveeo&ve~~10~~

heehecesJeeßeÙesomceevnlJewleeveeleleeefÙeveŠ ~~36~~



ns peveeo&ve! Oe=leje°^keâe heg$en¤ueeF& ceejsj heefve neceerueeF& kesâ ØemeVelee

ngvesÚ? peneB Oe=leje°^ DeLee&led Oe=°leekeâes jepÙe Ú, lÙemeyeeš GlheVe ceesn¤heer

ogÙeexOeve FlÙeeefoueeF& ceejsj heefve neceerueeF& kesâ ØemeVelee ngvesÚ? Ùeer DeeleleeÙeern¤ueeF&

ceejsj neceerueeF& heehe vew ueeivesÚ~ pees peerJeve-Ùeehevekeâes legÛÚ ueeYekeâes ueeefie

Deveerefle DeheveeGBÚ, lÙemeueeF& DeeleleeÙeer YeefvevÚ; lej Jemlegle: ÙemeYevoe heefve

"tuees DeeleleeÙeer lÙees nes, pees Deelceekeâes heLecee yeeOee GlheVe ieo&Ú~ DeelceoMe&vecee

yeeOekeâ keâece, ›eâesOe, ueesYe, ceesn Deeefokeâes mecetn vew DeeleleeÙeer nes~

lemceeVeene& JeÙeb nvlegb Oeele&je°^evmJeyeevOeJeeved~~10~~

mJepeveb efn keâLeb nlJee megefKeveŠ mÙeece ceeOeJe~~37~~

lÙemewues ns ceeOeJe! Deeheävee yeevOeJe Oe=leje°^keâe heg$en¤ueeF& ceeve&keâes ueeefie

neceer ÙeesiÙe ÚwveeQ~ mJe-yeevOeJe keâmlees? Gveern¤ le Me$eg efLeS! Jemlegle: Mejerjkeâes

mecyevOe De%eeveyeeš GlheVe ngvÚ~ Ùees ceecee nes, memegjeue nes, DeelceerÙepeve nes,

Ùeer meyew De%eeve vew ngved~ peye Mejerj vew veÕej nes, leye Ùemekeâes mecyevOe vew keâneB

jnves Ú j? ceesn jnsmecce megùod Úved, neceües heefjJeej nes, neceües mebmeej nes~ ceesn ve

jns kesâner heefve Úwve~ ÙemekeâejCe leer Me$eg heefve Depeg&veueeF& DeelceerÙepeve osKeehejs~

Gâ YevoÚ efkeâ Deeheävee kegâšgcyeueeF& (DeeheâvleueeF&) ceejsj neceer keâmejer megKeer

ngvesÚeQ? Ùeefo De%eeve j ceesn Úwve Yeves Deeheâvlekeâes DeefmlelJe vew ngBowve~ Ùees De%eeve

%eevekeâes Øesjkeâ heefve nes~ Yele=&nefj, leguemeer Deeefo DeveskeâeQ cenevegYeeJen¤ues JewjeiÙekeâes

ØesjCee heeflveyeeš heeS, le keâesner meewlesueer Deeceekeâes JÙeJenejyeeš efKeVe YeSj

JewjeiÙe heLecee De«emej YeSkeâes osefKevÚ~

ÙeÅehÙesles ve heMÙeefvle ueesYeeshenleÛeslemeŠ ~~10~~

kegâue#eÙeke=âleb oes<eb efce$eõesns Ûe heelekeâced~~38~~

ÙeÅeefhe ueesYeyeeš Yeü°efÛeòe YeSkeâe Ùeer ceeefvemen¤ kegâue-veeMekeâes oes<e j

efce$eõesnkeâes heeheueeF& osKowveved, Ùees Gveern¤keâes ogye&uelee nes; hesâefj heefve-

keâLeb ve %esÙecemceeefYeŠ heeheeomceeefVeJee|lelegced~~10~~

kegâue#eÙeke=âleb oes<eb ØeheMÙeefÆpe&veeo&ve~~39~~

ns peveeo&ve! kegâue-veeMeyeeš ngves oes<en¤ueeF& efÛeVes neceern¤ues Ùeme

heeheyeeš yeÛvekeâes ueeefie efJeÛeej efkeâve veievex? ce vew heehe ieÚg&, Ùemlees kegâje nesFve,

leheeFË heefve ieuleer ieve& ieFjeKvegYeSkeâes Ú~ ßeerke=â<CeceeefLe heefve Deejeshe ueieeS~



Deefnues Gâ peevekeâejercee DeehetâueeF& ßeerke=â<CeYevoe keâce "evowve~ ØelÙeskeâ veÙeeB

meeOekeâ meodieg®keâes MejCecee ieSheefÚ Ùemlew Øekeâejues leke&â ieo&Ú j DeehetâueeF&

peevekeâejercee keâce "evowve~ Depeg&veues heefve Ùener YevoÚ efkeâ efÙeveern¤ ye¤

vemecPegved; lej neceer-leheeFË le mecePeoejÚeQ~ kegâue-veeMekeâes oes<en¤ceeefLe neceerues

efJeÛeej ieve&gheNÙees~ kegâue-veeMecee oes<e kesâ Ú?-

kegâue#eÙes ØeCeMÙeefvle kegâueOecee&Š meveeleveeŠ~~10~~

Oecex ve°s kegâueb ke=âlmveceOeceexÓefYeYeJelÙegle~~40~~

kegâuekeâes veeMe YeScee meveeleve kegâueOece& ve° ngvÚ~ Depeg&ve kegâueOece&,

kegâueeÛeejueeF& vew meveeleve Oece& "eefvejnskeâe efLeS~ Oece&keâes veeMe YeSheefÚ mechetCe&

kegâueueeF& heeheues efLeefÛeefovÚ~

DeOecee&efYeYeJeelke=â<Ce Øeog<Ùeefvle kegâueefŒeÙeŠ~~10~~

Œeer<eg og°emeg Jee<CexÙe peeÙeles JeCe&me¿jŠ~~41~~

ns ke=â<Ce! heehe yeÌ{er YeSheefÚ kegâuekeâe Œeern¤ otef<ele ngvepeeefvÚved~ ns

Jee<CexÙe! Œeern¤ otef<ele YeSheefÚ JeCe&mebkeâj GlheVe ngvÚ~ Depeg&vekeâes ceevÙelee

efLeÙees efkeâ kegâuekeâe Œeern¤ otef<ele ngveeues JeCe&mebkeâj ngvÚ; lej ßeerke=â<Ceues Ùemekeâes

KeC[ve ieoz Deieeef[ yeleeGvegYeÙees efkeâ ce DeLee&led mJe¤hecee efmLele ceneheg®<e

Ùeefo DeejeOevee-›eâcecee Yeüce GlheVe ieefjefoSheefÚ JeCe&mebkeâj ngvÚ~ JeCe&mebkeâjkeâes

oes<en¤ceeefLe Depeg&ve ØekeâeMe heeÚ&ved-

me¿jes vejkeâeÙewJe kegâueIveeveeb kegâuemÙe Ûe~~10~~

heleefvle efhelejes ¢es<eeb ueghleefheC[esokeâef›eâÙeeŠ~~42~~

JeCe&mebkeâj kegâueIeeeflen¤ueeF& j kegâueueeF& vejkeâcee efueSj peevekeâes ueeefie vew

ngvÚ~ ueghle YeSkeâes efheC[ef›eâÙeeJeeuee ievexn¤ues efÙeveern¤keâe efhele= heefve ÛÙegle

ngvÚved~ Jele&ceeve ve° ngvÚ, Deleerlekeâe heerlej KemoÚved j YeefJe<Ùekeâe heefve ÛÙegle

ngvesÚved~ Ùeefle cee$e nesFve-

oes<ewjslewŠ kegâueIveeveeb JeCe&me¿jkeâejkewâŠ~~10~~

GlmeeÅevles peeefleOecee&Š kegâueOecee&§e MeeÕeleeŠ~~43~~

Ùeer JeCe&mebkeâjkeâejkeâ oes<en¤Éeje kegâue j kegâueIeeleern¤keâes meveeleve kegâueOece&

j peeefleOece& ve° ngvepeevÚved~ Depeg&vekeâes ceevÙelee efLeÙees efkeâ kegâueOece& meveeleve nes,

kegâueOece& vew MeeÕele nes; lej ßeerke=â<Ceues Ùemekeâes KeC[ve iejsj Deieeef[ YeVegYeÙees



efkeâ Deelcee vew meveeleve, MeeÕele Oece& nes~ JeemleefJekeâ meveeleve Oece&ueeF& peeVegYevoe

heefnues ceeefveme Oece&keâes veececee kegâvew ve kegâvew ¤ef{ueeF& peevoÚ~ "erkeâ ÙemewØekeâej

Depeg&ve heefve peevoÚ, pegve ßeerke=â<Cekeâes Meyon¤cee SGše ¤ef{ nes~

GlmeVekegâueOecee&Ceeb ceveg<ÙeeCeeb peveeo&ve~~10~~

vejkesâÓefveÙeleb Jeemees YeJeleerlÙevegMegßegce~~44~~

ns peveeo&ve! ve° YeSkeâes kegâueOece&Jeeuee ceeefvemen¤keâes Devevlekeâeuemecce

vejkeâcee Jeeme ngvÚ, Ùemlees cewues megveskeâesÚg~ kegâueOece& cee$e ve° ngBowve, ye¤ MeeÕele

meveeleve Oece& heefve ve° ngvepeevÚ~ peye Oece& vew ve° YeÙees Yeves Ùemlee heg®<ekeâes

Devevlekeâeuemecce vejkeâcee efveJeeme ngvÚ, Ùemlees cewues megveskeâesÚg~ osKeskeâes Úwve,

megveskeâesÚg~

Denes yele cenlheeheb keâlegË JÙeJeefmelee JeÙeced~~10~~

ÙeõepÙemegKeueesYesve nvlegb mJepevecegÅeleeŠ~~45~~

Denes! og:Ke Ú efkeâ neceern¤ yegefæceeved YeSj heefve ceneved heehe ieve&keâes

ueeefie leÙeej YeSkeâe ÚeQ~ jepÙe j megKekeâes ueesYeyeeš Deeheävees kegâueueeF& ceeve&keâes

ueeefie GÅele YeSkeâe ÚeQ~

Deefnues Depeg&ve DeehetâueeF& keâce %eelee ceevowve~ DeejcYecee ØelÙeskeâ meeOekeâ

ÙemewØekeâej yeesuoÚ~ cenelcee yegækeâes keâLeve Ú efkeâ, ‘ceeefveme peye DeOetjes %eeve

jeKÚ Yeves DeehetâueeF& ceneved %eeveer mecPevÚ j peye DeeOeerYevoe Deieeef[keâes %eeve

Øeehle ieve&ueeiÚ Yeves DeehetâueeF& ceneved cetKe& mecPevÚ~’ "erkeâ ÙemewØekeâej Depeg&ve

heefve DeehetâueeF& %eeveer vew mecPevÚ~ T ßeerke=â<CeueeF& vew mecPeeGBÚ efkeâ lÙeme

heeheyeeš hejcekeâuÙeeCe ngvesÚ, Ùemlees kegâje heefve Úwve, cee$e jepÙe j megKekeâes

ueesYecee hejsj neceern¤ kegâue-veeMe ieve& GÅele YeSkeâe ÚeQ, ceneved Yetue ieefjjnskeâe

ÚeQ~ ce cee$e Yetue ieefjjnskeâe ÚeQ, Ùemlees kegâje heefve nesFve, leheeFË heefve Yetue

ieefjjnveg YeSkeâes Ú, Skeâ Oe×e¹e ßeerke=â<CeueeF& heefve efoS~ Devlecee Depeg&ve Deeheävees

efveCe&Ùe efovÚ-

Ùeefo ceeceØeleerkeâejceMeŒeb MeŒeheeCeÙeŠ~~10~~

Oeele&je°^e jCes nvÙegmlevces #escelejb YeJesled~~46~~

Ùeefo ce MeŒejefnle, cegkeâeefyeuee veieve&sn¤ueeF& MeŒeOeejer Oe=leje°^keâe heg$e

jCecee ceeo&Úved Yeves Gmekeâes lÙees ceeveg& heefve cesjes ueeefie DeeflekeâuÙeeCekeâejkeâ



ngvesÚ~ Feflenemeues heefve YeVesÚved efkeâ Depeg&ve yegefæceeve efLeÙees, pemeues Deeheävees

yeefue efoSj Ùegæ yeÛeeÙees~ ceeefveme ØeeCen¤keâes Deengefle efovÚved efkeâ meesPee-meePee

yeÛÛeen¤ megKeer jngved, kegâue le yeeBÛeer jnesmed~ ceeefveme efJeosMe peeDeesmed, JewYeJehetCe&

Øeemeeocee jnesmed, lej ogF& efoveheefÚ GmeueeF& Deehetâues Úes[skeâes Peghe[erkeâes mebPevee

DeeGve ueeiÚ, ceesn Ùeefle Øeyeue ngvÚ~ Ùemewues Depeg&ve YevoÚ efkeâ MeŒeOeejer Oe=leje°keâe

heg$en¤ ce Øeeflekeâej veievexn¤ueeF& jCecee ceeefjefoS heefve lÙees cesjes ueeefie Deefle

keâuÙeeCekeâejer ngvesÚ, pemeues ieoe& yeeue-yeÛÛeen¤ le megKeer jnve mekegâved~

meÀeÙe GJeeÛe

SJecegkeälJeepeg&veŠ meÈŸes jLeeshemLe GheeefJeMeled~~10~~

efJeme=pÙe meMejb Ûeeheb MeeskeâmebefJeie>ceevemeŠ~~47~~

mebpeÙeues Yeves- jCeYetefcecee MeeskeâÉeje GefÉive ceve YeSkeâe Depeg&ve ÙemeØekeâej

Yevesj yeeCemeefnle Oeveg<eueeF& lÙeeiesj jLekeâes heefÚuuees Yeeiecee yemes DeLee&led #es$e-

#es$e%ekeâes mebIe<e&cee Yeeie efuevekeâes ueeefie heefÚnšs~

efve<keâ<e&—

ieerlee #es$e-#es$e%ekeâes Ùegækeâes efve¤heCe nes~ Ùees F&ÕejerÙe efJeYeteflen¤ues

mecheVe YeieJelmJe¤heueeF& osKeeGves ieeÙeve nes~ Ùees ieeÙeve pegve #es$ecee ngvÚ, lÙees

Ùegæ-#es$e ‘Mejerj’ nes~ pemecee ogF& ØeJe=efòen¤ Úved- ‘Oece&#es$e j kegâ®#es$e’~ Ùeer

mesveen¤keâes mJe¤he j lÙemekeâes yeuekeâes DeeOeej yeleeÙees, MeÈOJeefveyeeš Gveern¤keâes

heje›eâcekeâes peevekeâejer YeÙees~ Ùeme heÚeef[ pegve mesveemebie ue[dveg Ú, lÙemekeâes

efvejer#eCe YeÙees~ pemekeâes ieCevee De"ej De#eewefnCeer (ueieYeie mee{s Ú: Deye&)

YeefvevÚ; lej Jemlegle: Gveern¤ Devevle Úved~ Øeke=âeflekeâes Âef°keâesCe ogF& Úved-SGše

F°esvcegKeer ØeJe=efòe ‘owJeer mecheod’, Dekeâex yeefnceg&Keer ØeJe=efòe ‘Deemegjer mecheod’~ ogyew

Øeke=âefle vew ngved~ SGše F°eflej GvcegKe ieo&Ú, hejceOece& hejceelceeeflej efueSj peevÚ

j Dekeâex Øeke=âeflecee efJeÕeeme efoueeGBÚ~ heefnues owJeer mecheodueeF& meeOesj Deemegjer

mecheodueeF& Devle ieefjvÚ, hesâefj MeeÕele meveeleve hejyeÇÿekeâes efoioMe&ve j lÙemecee

efmLeeflekeâes meeLew owJeer mecheodkeâes DeeJeMÙekeâlee meceehle ngvepeevÚ, Ùegækeâes heefjCeece

efvemkesâj DeeGBÚ~

Depeg&veueeF& mewvÙe efvejer#eCecee Deeheävee heefjJeej vew osefKevÚved pemeueeF& ceeveg&

Ú~ peneBmecce mecyevOe Ú, lÙeefle vew mebmeej nes~ Devegjeiekeâes heefnuees ÛejCecee



heeefjJeeefjkeâ ceesn yeeOekeâ yevÚ~ meeOekeâ peye osKoÚ efkeâ ceOegj mecyevOen¤yeeš

Ùeefle efJeÛÚso ngvepeevesÚ, pemlees efkeâ Gveern¤ Úow efLeSveved, leye GmeueeF& DelÙeeme

ngveLeeuÚ~ mJepeveemeefòeâueeF& ceeve&cee GmeueeF& DekeâuÙeeCe osefKeve LeeuÚ~ Gmeues

ØeÛeefuele ¤ef{n¤cee Deehetâ yeeBÛves GheeÙe Keespve ueeioÚ, pemlees efkeâ Depeg&veues

iejskeâes efLeÙees~ Gveues Yeves- ‘‘kegâueOece& vew meveeleve nes~ Ùeme Ùegæcee meveeleve Oece&

ve° ngvesÚ, kegâuekeâe Œeern¤ otef<ele ngvesefÚved~ JeCe&mebkeâjkeâes pevce ngvesÚ, pegve kegâue

j kegâueIeeleern¤ueeF& Devevlekeâeuemecce vejkeâcee efueSj peevekeâes ueeefie vew ngvÚ~’’

Depeg&ve Deeheävees yegefæÉeje ‘meveeleve Oece&’keâes j#eekeâes ueeefie JÙeekegâue Ú~ Gmeues

ßeerke=â<Cemebie DevegjesOe ieNÙees efkeâ neceern¤ mecePeoej YeSj heefve Ùees ceneved heehe

efkeâve ievex DeLee&led ßeerke=â<Ce heefve heehe ieve& ieFjnvegYeSkeâes Ú~ DeeKeerjcee heeheyeeš

yeÛvekeâes ueeefie ‘ce Ùegæ ievex Úwve’- Ùemlees Yevow DeeefòeSkeâe Depeg&ve jLekeâes heefÚuees

Yeeiecee yemes; #es$e-#es$e%ekeâes mebIe<e&yeeš heefÚnšs~

šerkeâekeâejn¤ues Ùeme DeOÙeeÙeueeF& ‘Depeg&ve-efJe<eeo Ùeesie’ Yeveskeâe Úved~

Depeg&ve Devegjeiekeâes Øeleerkeâ nes~ meveeleve Oece&keâes ueeefie JÙeekegâue ngves DevegjeieerueeF&

efJe<eeo Ùeesiekeâes keâejCe yevoÚ~ Ùemlew efJe<eeo cevegueeF& YeSkeâes efLeÙees~ ‘ùoÙe

yengle ogŠKe ueeie, pevece ieÙeG nefj Yeieefle efyeveg~’ (jeceÛeefjleceeveme, 1/

142) mebMeÙecee hejsj vew ceeefveme efJe<eeo ieo&Ú~ GmeueeF& Mebkeâe efLeÙees efkeâ

JeCe&mebkeâjkeâes Glheefle ngvesÚ, pees veke&âcee efueSj peevesÚved~ meveeleve Oece& ve° ngves

efJe<eeo heefve GmeueeF& efLeÙees~ Dele: ‘mebMeÙe-efJe<eeo Ùeesie’ meeceevÙe veecekeâjCe

Ùeme DeOÙeeÙekeâes ueeefie GheÙegòeâ Ú~ DeleŠ-

Ô lelmeefoefle ßeerceodYeieJeodieerleemetheefve<elmeg yeÇÿeefJeÅeeÙeeb ÙeesieMeeŒes

ßeerke=â<Ceepeg&vemecJeeos ‘mebMeÙeefJe<eeoÙeesiees’ veece ØeLeceesÓOÙeeÙeŠ~~1~~

ÙemeØekeâej ßeerceoddYeieJeoddieerlee¤heer Gheefve<eod SJeced yeÇÿeefJeÅee leLee ÙeesieMeeŒe

efJe<eÙekeâ ßeerke=â<Ce j Depeg&vekeâes mebJeeocee ‘mebMeÙe-efJe<eeo Ùeesie’ veecekeâ ØeLece

DeOÙeeÙe hetCe& ngvÚ~

Fefle ßeercelhejcenbmehejceevevomÙe efMe<ÙemJeeceerDeÌ[ieÌ[evevoke=âles

ßeerceodYeieJeodieerleeÙeeŠ ‘ÙeLeeLe&ieerlee’ Yee<Ùes ‘mebMeÙeefJe<eeoÙeesiees’ veece

ØeLeceesÓOÙeeÙeŠ~~1~~

~~nefjŠ Ô lelmeled~~


oesœees DeOÙeeÙe 23

ØeLece DeOÙeeÙe ieerleekeâes ØeJesefMekeâe nes, pemekeâes ØeejcYecee yešgJeeueeF& Øeleerle

ngves Dehe"Ÿeejen¤keâes efÛe$eCe ieefjSkeâes Ú~ Ùegæ ue[dvesn¤ meyew keâewjJe j heeC[Jen¤

efLeS; lej mebMeÙekeâes hee$e cee$e Depeg&ve nes~ Devegjeie vew Depeg&ve nes~ F°keâes Deveg¤he

jeie vew yešgJeeueeF& #es$e-#es$e%ekeâes mebIe<e&keâes ueeefie Øesefjle ieo&Ú~ Devegjeie DeejefcYekeâ

mlej nes~ hetpÙe cenejepepeer YeVegngvLÙees- ‘‘meodie=nmLe Deeßececee jnBow iueeefve

ngveueeieesmed, Deßegheeled nesmed, keâC" DeJe®æ ngveueeiÙees Yeves mecPeveg efkeâ ÙeneByeešw

Yepeve DeejcYe YeÙees~’’ Devegjeiecee Ùeer meyew kegâje DeeGBÚved~ lÙemecee Oece&, efveÙece,

melmebie, YeeJe meyew efJeÅeceeve ngvesÚved~

Devegjeiekeâes ØeLece ÛejCecee heeefjJeeefjkeâ ceesn yeeOekeâ yevoÚ~ heefnues ceeefveme

ÛeenvÚ efkeâ Gmeues lÙees hejce melÙeueeF& Øeehle iejer neuegved; lej DeefIe ye{sheefÚ T

osKoÚ efkeâ Ùeer ceOegj mecyevOen¤keâes GÛÚso ieveg& hevexÚ, leye nleeMe ngvepeevÚ~ T

heefnuesosefKe pes-pemees Oece&-keâce& ceevesj ieo&Les, lÙeeflecee vew mevlees<e ieve& ueeiÚ~

Deeheävees ceesnkeâes hegef°keâes ueeefie T ØeÛeefuele ¤ef{n¤keâes ØeceeCe heefve Øemlegle ieo&Ú-

pemlees Depeg&veues iejs efkeâ ‘‘kegâueOece& meveeleve nes~ Ùegæyeeš meveeleve Oece&keâes ueeshe

ngvesÚ, kegâue#eÙe ngvesÚ, mJewjeÛeej hewâefueves Ú~’’ Ùees Depeg&vekeâes Gòej efLeSve, ye¤

meodieg®keâes meeefVeOÙeYevoe hetJe& DeBieeueskeâes SGše kegâjerefle cee$e efLeÙees~

efÙevew kegâjereflen¤cee DeefuPeSj ceeefveme he=Lekeâd-he=Lekeâd Oece&, efJeefYeVe

mecØeoeÙe, meevees-"tuees iegš j DemebKÙe peeeflen¤keâes jÛevee ieefjefuevÚ~ keâesner veekeâ

efLeÛoÚ, keâesner keâeve efÛeÚ&, keâmewkeâes mheMe&ues Oece& ve° ngvÚ, le keâlew jesšer-heeveerues

Oece& ve° ngvÚ~ Deefve kesâ Ùees DeÚtle Jee Útvesn¤keâes oes<e nes? keâefnues heefve nesFve,

oes<e neceües Yeüceoeleen¤keâes nes~ Oece&keâes veececee neceer kegâjereflekeâes efMekeâej ÚeQ Ùemewues

oes<e neceües nes~

cenelcee yegækeâes meceÙecee kesâMe-keâcyeue SGše mecØeoeÙe efLeÙees, pemecee

keâheeue ye{eSj keâcyeue pemlees ØeÙeesie ieveg&ueeF& hetCe&leekeâes ceeveoC[ ceeefvevLÙees~

~~ Ô ßeer hejceelceves veceŠ~~

~~ DeLe ef…leerŸees”OŸeeŸe: ~~oesúees DeOŸeeŸe



keâesner iees›eeflekeâ (ieeÙepemlees peerJeveÙeeheve ievex) efLeS, le keâesner kegâkeäkegâj›eeflekeâ

(kegâ×eg¹jpemlees Keeves-efheGves, jnvesn¤) efLeS~ yeÇÿeefJeÅeekeâes efÙeveern¤mebie kegâvew mecyevOe

efLeSve~ mecØeoeÙe j kegâjerefle heefnues heefve efLeS, Deepe heefve Úved~ Ùemew Øekeâej

ßeerke=â<Cekeâeuecee heefve mecØeoeÙe efLeS, kegâjereflen¤ efLeS~ leer ceOÙes kesâner kegâjereflekeâes

efMekeâej Depeg&ve heefve efLeÙees~ Gmeues Ûeej leke&â Øemlegle iejs- 1- Ùemlees Ùegæyeeš

meveeleve Oece& ve° YeSj peevesÚ, 2- JeCe&mebkeâj GlheVe ngvesÚ, 3- efheb[esokeâ ef›eâÙee

ueghle ngvesÚ j 4- neceern¤ kegâue#eÙeÉeje ceneved heehe ieve& GÅele YeSkeâe ÚeQ~

ÙemeceeefLe ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues YeVegYeÙees-

me_peÙe GJeeÛe

leb leLee ke=âheÙeeefJe°ceßeghetCee&kegâues#eCeced~~1~~

efJe<eerovleefceob JeekeäÙecegJeeÛe ceOegmetoveŠ~~1~~

keâ®Ceeuess JÙeehle, DeßeghetCe& JÙeekegâue DeeBKee YeSkeâe leer Depeg&veØeefle ‘ceOegmetove’-

ceoueeF& efJeveeMe ievex YeieJeevedues Ùees JeÛeve YeVegYeÙees-

ßeerYeieJeevegJeeÛe

kegâlemlJee keâMceueefceob efJe<eces mecegheefmLeleced~~1~~

DeveeÙe&peg°cemJeiÙe&cekeâere|lekeâjcepeg&ve ~~2~~

Depeg&ve! Ùeme efJe<ece mLeuecee efleceerueeF& Ùemlees De%eeve keâneByeeš DeeÙees?

efJe<ece mLeue DeLee&led pemekeâes meceleekeâes me=ef°cee kegâvew mLeue ÚBowÚwve, heejueewefkeâkeâ

Ú ue#Ùe pemekeâes, Ùemlees efveefJe&Jeeo mLeuecee efleceerueeF& De%eeve keâneByeeš DeeÙees?

De%eeve efkeâve? Depeg&ve le meveeleve Oece&keâes j#eekeâes ueeefie keâefšyeæ Ú~ kesâ meveeleve

Oece&keâes j#eekeâes ueeefie ØeeCe-heCeosefKe lelhej ngveg De%eeve nes? ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ-

nes, Ùees De%eeve nes~ ve le mecYeeefJele heg®<en¤Éeje Ùemekeâes DeeÛejCe ieefjSkeâes Ú,

ve mJeie& vew efovesJeeuee Ú, ve Ùees keâerefle& vew ievexJeeuee Ú~ mevceeie&cee pees Â{leehetJe&keâ

Dee¤{ Ú, GmeueeF& DeeÙe& YeefvevÚ~ heefjJeejkeâes ueeefie ceefjcesšdveg Ùeefo De%eeve

ngowvLÙees, Yeves ceneheg®<en¤ues lÙemecee DeJeMÙe efn[dves efLeS~ Ùeefo kegâueOece& vew

melÙe YeSkeâes YeS mJeie& j keâuÙeeCekeâes efve:ßesCeer DeJeMÙe yevLÙees~ Ùees keâerefle&oeÙekeâ

heefve nesFve~ ceerjeues Yepeve ieve& ueeieer leye ceevÚsn¤ues Yeves- ‘ueesie keâns ceerje

YeF& yeeJejer, meeme keâns kegâueveeMeer js~’ pegve heefjJeej, kegâue j ceÙee&oekeâes ueeefie



ceerjekeâer meemeg jesF& jnskeâer efLeFved, Deepe lÙees kegâueJevleer meemegueeF& keâesner heefve

peevowve, ceerjeueeF& efJeÕeues peevoÚ~ "erkeâ ÙemewØekeâej heefjJeejkeâes ueeefie pees hejsMeeve

Ú, Gvekeâes heefve keâerefle& keâefnuesmecce jnvesÚ? pemecee keâerefle& Úwve, keâuÙeeCe Úwve,

ceneheg®<en¤ues efyemexj heefve pemekeâes DeeÛejCe iejsveved, leye efmeæ nes efkeâ lÙees

De%eeve nes~ Dele:-

keäuewyÙeb cee mce ieceŠ heeLe& vewleòJeÙÙegheheÅeles~~1~~

#egõb ùoÙeoewye&uÙeb lÙekeälJeesefòe‰ hejvlehe~~3~~

Depeg&ve! vehegbmekeâleeueeF& Øeehle venesT~ kesâ Depeg&ve vehegbmekeâ efLeÙees? kesâ leheeFË

heg®<e ngvegngvÚ? vehegbmekeâ lÙees nes pees heew®<eosefKe nerve Ú~ meyewues Deeheävees

yegefæ Devegmeej heg®<eeLe& vew ieo&Úved~ efkeâmeeve jele-efove jiele-hemeervee Skeâ iejsj

Keslecee heg®<eeLe& vew le ieo&Ú~ keâesner JÙeeheejcee heg®<eeLe& mecPevÚ, le keâesner heokeâes

og®heÙeesie iejsj heg®<eeLeea yevoÚ~ peerJeveYeefj heg®<eeLe& iejsj heefve efjòees nele peevegheo&Ú~

mhe° Ú efkeâ Ùees heg®<eeLe& nesFve~ Megæ heg®<eeLe& nes ‘Deelce-oMe&ve’~ ieeieeaues

Ùee%eJeukeäÙemebie Yeefveved-

vehegbmekeâŠ hegceeved %esÙees Ùees ve Jesefòe ùefo efmLeleced~~ (Deelce-hegjeCe)

heg®<eb mJeØekeâeMeb lemceevevoelceeveceJÙeÙeced~~ (Deelce-hegjeCe)

lÙees heg®<e ngBoengBow heefve vehegbmekeâ nes, pees ùoÙemLe DeelceeueeF& efÛevowve~ lÙees

Deelcee vew heg®<emJe¤he, mJeÙebØekeâeMe, Gòece, DeevevoÙegòeâ j DeJÙeòeâ Ú~ GmeueeF&

heeGvekeâes ueeefie ievex ØeÙeeme vew heew®<e nes~ Depeg&ve! efleceer vehegbmekeâleeueeF& Øeehle ve

iej~ Ùees efleceües ÙeesiÙe Úwve~ ns hejblehe! ùoÙekeâes #egõ ogye&uelee lÙeeiesj Ùegækeâes ueeefie

GYe~ DeemeefòeâueeF& lÙeeieerosG~ Ùees ùoÙekeâes ogye&uelee cee$e nes~ ÙemeceeefLe Depeg&veues

lesœees ØeMve Øemlegle iejs-

Depeg&ve GJeeÛe

keâLeb Yeer<cecenb meÈŸes õesCeb Ûe ceOegmetove~~1~~

F<egefYeŠ Øeefle ÙeeslmÙeeefce hetpeene&Jeefjmetove~~4~~

DenbkeâejueeF& Meceve ievex ceOegmetove! ce jCeYetefcecee efheleecen Yeer<ce j DeeÛeeÙe&

õesCemebie keâmejer yeeCeÉeje Ùegæ ievexÚg, efkeâveefkeâ Deefjmetove! Gveern¤ ogyew hetpeveerÙe

ngved~



Éwle vew õesCe nes~ ØeYeg yesiuew Ú, neceer yesiuew ÚeQ, Éwlekeâes Ùees Yeeve vew Øeeefhlekeâes

ØesjCeekeâes DeejefcYekeâ œeesle nes~ Ùees vew õesCeeÛeeÙe&keâes ieg®lJe nes~ Yeüce vew Yeer<ce nes~

peyemecce Yeüce Ú, leyemecce Úesje-Úesjer, heefjJeej, Deeheâvle meyew Deeheävew ueeiÚved~

Deeheävees ueeivecee Yeüce vew ceeOÙece nes~ Deelcee efÙeveern¤ueeF& hetpÙe ceevesj efÙeveern¤mebie

jnvÚ efkeâ Ùeer efhelee ngved, npegjyegyee ngved, kegâueieg® ngved FlÙeeefo~ meeOevekeâes hetefle&keâeuecee

‘ieg® ve Ûesuee, heg®<e Dekesâuee~’

ve yevOegve& efce$eb ieg®vezJe efMe<ÙeŠ~~ (Deelce<ešddkeâ, 5)

efÛeoevevo¤heŠ efMeJeesÓnced efMeJeesÓnced~~ (Deelce<ešddkeâ, 5)

peye efÛeòe lÙees hejce Deevevocee efJeueerve ngvepeevÚ, leye ve ieg® %eeveoelee j

ve efMe<Ùe «enCekeâlee& vew jnvepeevÚ~ Ùener hejcekeâes efmLeefle nes~ ieg®keâes ieg®lJe Øeehle

iejsheefÚ ieg®lJe Skeâpemlees ngvepeevÚ~ ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ- ‘Depeg&ve! efleceer cecee

efveJeeme ievexÚew~’ pemlew ßeerke=â<Ce Gmlew vew Depeg&ve j "erkeâ Gmlew vew Øeeefhleievex ceneheg®<e

ngvepeevÚ~ Ùemlees DeJemLeecee ieg®keâes heefve efJeueÙe ngvepeevÚ~ ieg®lJe ùoÙecee

ØeJeeefnle ngvepeevÚ~ Depeg&ve ieg®heokeâes {eue yeveeSj Ùeme mebIe<e&cee ØeJe=òe ngvecee

Deeuešeue ieve&LeeuÚ~ T YevoÚ-

ieg¤venlJee efn cenevegYeeJeeved~1~~

ßesÙees Yeesòegbâ Yew#Ùeceheern ueeskesâ~~1~~

nlJeeLe&keâeceebmleg ieg¤efvenwJe~~1~~

YegÀeerÙe Yeesieev®efOejØeefoiOeeved~~5~~

Ùeer cenevegYeeJe ieg®peven¤ueeF& ve ceejerkeâve ce Ùeme ueeskeâcee efYe#eekeâes DeVeueeF&

vew ßesÙemkeâj mecPevÚg~ ÙeneB efYe#eekeâes DeLe& Goj-hees<eCekeâes ueeefie YeerKeceeBieveg

nesFve ye¤ melheg®<ekeâes Deefuekeâefle mesJeeÉeje JeneByeeš keâuÙeeCekeâes ÙeeÛevee vew

efYe#ee nes~ ‘DeVeb yeÇÿesefle JÙepeeveeled~’ (lewefòejerÙe. 3/2/1) DeVe Skeâcee$e

hejceelcee nes, pemeueeF& Øeehle iejsj Deelcee meOeQkeâes ueeefie le=hle ngvepeevÚ~ keâefnues

heefve Dele=hle ngBowve~ neceer ceneheg®<ekeâes mesJee j ÙeeÛeveeÉeje efJemleejw-efJemleejw

yeÇÿe-heerÙet<e Øeehle ieve& mekegBâ; lej Ùees heefjJeej heefve veÚgšesmed Ùees vew Depeg&vekeâes

efYe#eeVekeâes keâecevee nes~ mebmeejcee DeefOekeâebMe ceeefvemen¤ Ùemlew ieÚ&ved~ Gveern¤

ÛeenvÚved efkeâ heeefjJeeefjkeâ mvesn-mecyevOeueeF& ceeve& vehejesmed j cegefòeâ heefve efJemleejw-



efJemleejw efceueesmed; lej efn[dves yešgJeekeâes ueeefie pemekeâes mebmkeâej ÙemeYevoe ceeefLe Ú,

pemecee mebIe<e&keâes #ecelee Ú, mJeYeeJecee #eef$eÙelJe ØeJeeefnle Ú, Gmekeâes ueeefie Ùeme

efYe#eeVekeâes efJeOeeve Úwve~ mJeÙeb veiejsj ÙeeÛeveeieveg& efYe#eeVe nes~ ieewlece yegæues heefve

ceefpPece efvekeâeÙekeâes OecceoeÙeeo megòe (1/1/3) cee Ùeme efYe#eeueeF& Deeefce<e-

oeÙeeo Yevesj nsuee iejskeâes Ú, peyeefkeâ Mejerj-efveJee&nkeâes Âef°ues meyew efYe#eg efLeS~

Ùeer ieg®peven¤ueeF& ceejsj kesâ efceuvesÚ? Ùeme ueeskeâcee jielecee cegefÚSkeâes

DeLe& j keâecekeâes Yeesie vew Yeesivekeâes ueeefie efceuvesÚ~ Depeg&ve keâoeefÛeled meesÛoLes efkeâ Yepeveyeeš

Yeeweflekeâ megKen¤keâes cee$eecee DeefYeJe=efæ ngvesÚ~ Ùeefle mebIe<e& yesnesefj mekesâheefÚ heefve

Ùeme Mejerjkeâes hees<ekeâ DeLe& j keâecekeâes Yeesie vew efceuvesÚ~ T hegve: leke&â efovÚ-

ve ÛewleefÉ©eŠ keâlejVees iejerÙees~1~~

ÙeÉe peÙesce Ùeefo Jee vees peÙesÙegŠ~~1~~

ÙeevesJe nlJee ve efpepeerefJe<eece-~1~~

mlesÓJeefmLeleeŠ ØecegKes Oeele&je°^eŠ~~6~~

Ùees heefve efveef§ele Úwve efkeâ lÙees Yeesie efceuÚ vew~ ce Ùees heefve peeefvove efkeâ cesjes

ueeefie kesâ ieveg& ßesÙemkeâj Ú; efkeâveefkeâ pes peefle cewues Yeves lÙees De%eeve ØeceeefCele YeÙees~

Ùees heefve %eele Úwve efkeâ neceer efpelvesÚeQ Jee Gveern¤ efpelvesÚved~ pemeueeF& ceejsj neceer

yeeBÛve heefve ÛeenBowveeQ, eflevew Oe=leje°^keâe heg$e neceües meecegves GefYeSkeâe Úved~ De%eeve¤heer

Oe=leje°^yeeš GlheVe ceesn FlÙeeefo mJepeve mecegoeÙe meceehle vew ngvesÚved Yeves neceer

yeeBÛesj kesâ ievexÚeQ? Depeg&ve hesâefj meesÛoÚ efkeâ pes peefle cewues YeveW, keâoeefÛeled lÙees

heefve De%eeve ngvemekeäÚ, Dele: ØeeLe&vee ieo&Ú-

keâehe&CÙeoes<eeshenlemJeYeeJeŠ 1~~

he=ÛÚeefce lJeeb Oece&meccet{ÛesleeŠ~~1~~

ÙeÛÚsÙeŠ mÙeeefVeef§eleb yeÇtefn levces~1~~

efMe<ÙemlesÓnb MeeefOe ceeb lJeeb ØeheVeced~~7~~

keâeÙejleekeâes oes<eyeeš ve° mJeYeeJeJeeuee, Oece&keâes efJe<eÙecee efyeukegâue ceesefnle

efÛeòe YeSkeâes ce leheeFËmebie meesæÚg~ pes pemees efveef§ele hejcekeâuÙeeCekeâejer Ú lÙees

meeOeve cesjes ueeefie YeVegmed~ ce leheeFËkeâes efMe<Ùe ngB, leheeFËkeâes MejCecee Úg, ceueeF&

meeOevegmed~ cee$e efMe#ee ve efovegmed, ye¤ peneB ue[Ke[eTB lÙeneB mecceeuvegmed~



‘‘ueeo os ueoeÙe os Deewj ueoevesJeeues meeLe Ûeues~ keâoeefÛeled jemles ceW ieªj

efiej heÌ[siee lees keâewve ueoJeeÙesiee’’- Ùemlew mecehe&Ce Depeg&vekeâes Ú~

ÙeneB Depeg&veues hetCe& mecehe&Ce ieefjefoÙees~ Deefnuesmecce T ßeerke=â<CeueeF& Deeheävew

mlejkeâes mecPevLes, DeveskeâeQ efJeÅeecee DeehetâueeF& kesâner Deieeef[ vew ceevoLes~ ÙeneB

Gveues Deeheävees yeeie[esj ßeerke=â<CeueeF& Jemlegle: Dehe&Ce ieefjefoS~ meodieg® hetefle&heÙe&vle

ùoÙecee jnsj meeOekeâmebie efn[dÚ~ Ùeefo JeneBues meeLecee jnsve Yeves meeOekeâ heej ngve

mekeäowve~ ÙegJeleer Úesjerkeâes heefjJeejJeeueeues pemejer efJeJeenmecce GmeueeF& mebÙecekeâes

efMe#ee efobow mecceeuesj efueSj peevÚved, "erkeâ lÙemewØekeâej meodieg® Deeheävees efMe<Ùekeâes

DevlejelceeosefKe jLeer YeSj GmeueeF& Øeke=âeflekeâes Dehe"dÙeejen¤yeeš efvekeâeuesj heej

ieefjefovÚ~ Depeg&ve efveJesove ieÚ& efkeâ ns YeieJeved! SGše kegâje DePew Ú-

ve efn ØeheMÙeeefce ceceehevegÅeeod~1~~

ÙeÛÚeskeâcegÛÚes<eCeefceefvõÙeeCeeced ~~1~~

DeJeehÙe YetceeJemehelvece=æb~1~~

jepÙeb megjeCeeceefhe ÛeeefOehelÙeced~~8~~

YetefceceeefLe efve<keâCškeâ Oeve-OeevÙemecheVe jepÙekeâes j osJeleen¤keâes mJeeceer

FvõheoueeF& heeSj heefve ce lÙees GheeÙeueeF& nsefo&ve, pees cesjes FefvõÙen¤ueeF& megKeeGves

MeeskeâueeF& cesšeGve mekeâesmed~ peye Meeskeâ ÚBow Ú Yeves Ùees meyew efueSj vew ce kesâ ievexÚg?

Ùeefo Ùeefle cee$e heeGveg Ú Yeves #ecee ieveg&med~ Depeg&veues meesÛes, Deye Ùemekeâes Deieeef[

YeVeg heefve kesâ nesuee?-

me_peÙe GJeeÛe

SJecegòeäJee ù<eerkesâMeb ieg[ekesâMeŠ hejvlehe~~1~~

ve ÙeeslmÙe Fefle ieesefJevocegkeälJee let<CeeR yeYetJe n~~9~~

mebpeÙeues Yeves- ns jepeved! ceesnefveMeepeÙeer Depeg&veues ùoÙekeâe meJe&%e ßeerke=â<Cemebie

Ùees Yevesj efkeâ, ‘ieesefJevo! ce Ùegæ ievex Úwve~’ Ûeghe ueeies~ Deefnuesmecce Depeg&vekeâes

Âef° heewjeefCekeâ Ú, pemecee keâce&keâeC[n¤keâes meeLe Yeesien¤keâes GheueefyOekeâes efJeOeeve

Úved, pemecee mJeie& vew meyewLeeskeâ ceeefvevÚ- pemeceeefLe ßeerke=â<Ce ØekeâeMe heeveg&ngvesÚ

efkeâ Ùees efJeÛeejOeeje heefve ieuele Ú~

lecegJeeÛe ù<eerkesâMeŠ ØenmeefVeJe Yeejle~~10~~

mesveÙees®YeÙeesce&OÙes efJe<eerovleefceob JeÛeŠ~~10~~



lÙemeheefÚ ns jepeved! DevleÙee&ceer ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues ogyew mesveen¤keâes yeerÛecee

lÙeme MeeskeâÙegòeâ Depeg&veueeF& neBmow Ùees JeÛeve YeVegYeÙees-


DeMeesÛÙeevevJeMeesÛemlJeb Øe%eeJeeoeb§e Yee<emes~~10~~

ieleemetveieleemetb§e veevegMeesÛeefvle heefC[leeŠ~~11~~

Depeg&ve! efleceer Meeskeâ veievex ÙeesiÙen¤keâes ueeefie Meeskeâ ieÚez j heefC[len¤

pemlew JeÛeve YevÚew, lej yegefæmecheVe hebef[lepeve pemekeâes ØeeCe ieFmekeäÙees Gmekeâes

ueeefie leLee pemekeâes ØeeCe ieSkeâes Úwve Gmekeâes ueeefie heefve Meeskeâ ieozveved, efkeâveefkeâ

Gveern¤ heefve cevexÚved~ efleceer heefC[len¤ pemlees kegâje ieÚez, Jemlegle: %eelee Úwveew;

efkeâveefkeâ-

ve lJesJeenb peeleg veemeb ve lJeb vesces peveeefOeheeŠ~~10~~

ve ÛewJe ve YeefJe<ÙeeceŠ meJex JeÙeceleŠ hejced~~12~~

ngvele Ùemlees heefve Úwve efkeâ ce DeLeJee meodieg® kegâvew meceÙecee efLeSve DeLeJee

efleceer Devegjeieer DeefOekeâejer DeLeJee ‘peveeefOeheeŠ’- jepeen¤ DeLee&led jepemeer Je=efòecee

heeGves Denb efLeSve j Ùemlees heefve Úwve efkeâ Deieeef[ neceer meyew jnvesÚwveeQ~ meodieg®

meOeQ jnvesÚ, Devegjeieer meOeQ jnvesÚved~ ÙeneB ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues Ùeesiekeâes DeveeefoleeceeefLe

ØekeâeMe heeveg&ngBow YeefJe<Ùecee heefve Gmekeâes efJeÅeceeveleeceeefLe peesÌ[ efovegYeÙees~

cevexn¤keâesueeefie Meeskeâ veieve&keâes ueeefie keâejCe yeleeGBow JeneBues YeVegYeÙees-

osefnveesÓefmcevÙeLee osns keâewceejb ÙeewJeveb peje~~10~~

leLee osnevlejØeeefhleOeeajmle$e ve ceg¢eefle~~13~~

pegve Øekeâejues peerJeelceekeâes Ùees Mejerjcee kegâceej, ÙegJee j Je=æeJemLee ngvÚ,

lÙemewØekeâej De¤-De¤ Mejerjkeâes Øeeefhlecee Oeerj heg®<e ceesefnle ngBowveved~ kegâvew yesuee

leheeFË yeeuekeâ ngvegngvLÙees, efJemleejw-efJemleejw ÙegJee ngvegYeÙees, lÙemeheefÚ leheeFË ceveg& le

YeSve? hesâefj Je=æ ngvegYeÙees, heg®<e SGšw Ú; lÙemewØekeâej Deefuekeâefle heefve heâešes veÙeeB

Mejerjkeâes Øeeefhlecee ngBowve~ keâuesJejkeâes Ùees heefjJele&ve leyemecce ÛeuvesÚ, peyemecce

heefjJele&veYevoe hejkeâes Jemleg Øeehle venesDeesmed~

cee$eemheMee&mleg keâewvlesÙe Meerlees<CemegKeogŠKeoeŠ~~10~~

DeeieceeheeefÙeveesÓefvelÙeemleebefmleefle#emJe Yeejle~~14~~



ns kegâvleerheg$e! megKe-og:Ke, meoea j ieceea efoves FefvõÙen¤ j efJe<eÙen¤keâes

mebÙeesie vew DeefvelÙe Úved, #eCeYebiegj Úved~ Dele: YejleJebMeer Depeg&ve! efleceer Ùemekeâes

lÙeeie iej~ Depeg&ve FefvõÙe j efJe<eÙekeâes mebÙeesiepevÙe megKekeâes mcejCe iejsj vew efJekeâue

efLeÙees~ kegâueOece&, kegâueieg®n¤keâes hetpÙelee FlÙeeefo FefvõÙen¤keâes ueieeJekeâes Devleie&le

Úved~ Ùeer #eefCekeâ ngved, Pet"es ngved, veeMeJeeved ngved~ efJe<eÙen¤keâes mebÙeesie meOeQ efceuves

Úwve j ve meOeQ FefvõÙen¤cee #ecelee vew jnvesÚved~ Dele: Depeg&ve! efleceer ÙemeueeF&

lÙeeie, menve iej~ efkeâve? kesâ efnceeueÙekeâes ue[eF& efLeÙees, pemecee Depeg&veues peeÌ[es

menveg heLÙeex? DeLeJee kesâ Ùees ce®Yetefcekeâes ue[eF& nes, peneB Depeg&veues ieceea menveg ve

heLÙeex? ‘kegâ®#es$e’ pemlees efkeâ ceeefvemen¤ yeeefnj YevoÚved meceMeerlees<Ce mLeue nes~

peccee De"ej efovemecce Ùegæ YeÙees, Ùeeflekewâcee pee[es-ieceea keâlee efyeeflemekeäÙees?

Jemlegle: meoea-ieceea, og:Ke-megKe, ceeve-DeheceeveueeF& menve ieveg& SGše ÙeesieerceeefLe

efveYe&j ieo&Ú~ Ùees ùoÙe-osMekeâes Ùegækeâes efÛe$eCe nes, ÙeneB yeeefnjer Ùegækeâes ueeefie

ieerlee Yeefvove~ Ùees #es$e-#es$e%ekeâes mebIe<e& nes, pemecee Deemegjer mecheodueeF& efyeukegâue

Meevle iejsj hejceelceecee efmLeefle efoueeSj owJeer mecheod heefve Meevle ngvepeevÚ~ peye

efJekeâej vew Úwve Yeves mepeeleerÙe ØeJe=efòen¤ keâmeceeefLe Dee›eâceCe ie®ved, Dele: hetCe&lJekeâes

meeLew Gveern¤ heefve Meevle ngvepeevÚved, ÙeesYevoe DeefIe nesFve~ ieerlee DevleoxMekeâes

Ùegækeâes efÛe$eCe nes~ Ùeme lÙeeieyeeš kesâ efceuvesÚ? Ùemeyeeš ueeYe kesâ Ú? ÙemeceeefLe

ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ-

Ùeb efn ve JÙeLeÙevlÙesles heg®<eb heg®<e<e&Ye~~10~~

meceogŠKemegKeb Oeerjb meesÓce=lelJeeÙe keâuheles~~15~~

efkeâveefkeâ ns heg®<eßes‰! ogŠKe-megKeueeF& meceeve "eVes pegve Oeerj heg®<eueeF&

FefvõÙe j efJe<eÙen¤keâes mebÙeesieues JÙeefLele ieve& heeGow, lÙees ce=lÙegYevoe hej Dece=lelJe

Øeeefhlekeâes ÙeesiÙe ngvepeevÚ~ ÙeneB ßeerke=â<Ceues SGše GheueefyOe ‘Dece=le’ keâes ÛeÛee&

ieveg&YeÙees~ Depeg&ve meesÛoLes efkeâ Ùegækeâes heefjCeececee mJeie& efceuvesÚ Jee he=LJeer; lej

ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ efkeâ ve mJeie& efceuvesÚ j ve he=LJeer, ye¤ Dece=le efceuvesÚ~ Dece=le

kesâ nes?-

veemelees efJeÅeles YeeJees veeYeeJees efJeÅeles meleŠ~~10~~

GYeÙeesjefhe Â°esÓvlemlJeveÙeesmleòJeoe|MeefYeŠ~~16~~



Depeg&ve! Demeled Jemlegkeâes DeefmlelJe Úwve, lÙees ÚBowÚwve, lÙemeueeF& jeskeäve

meefkebâowve j melÙekeâes leerveJešw keâeuecee DeYeeJe Úwve, lÙemeueeF& meceehle ieve& meefkeâVe~

Depeg&veues meesOes- kesâ YeieJeeved ngves veeleeues leheeFË YeVegngvÚ? ßeerke=â<Ceues yeleeGvegYeÙees-

ce le Yeveer vew jnskeâes Úg, Ùeer ogyewkeâes Devlej cemebie-mebiew leòJeoMeean¤Éeje heefve

osefKeSkeâes Ú~ ßeerke=â<Ceues lÙener melÙeueeF& oesnesNÙeeGveg YeÙees pegve leòJeoMeean¤ues

kegâvew yesuee osKeskeâe efLeS~ ßeerke=â<Ce heefve SGše leòJeoMeea ceneheg®<e ngvegngvLÙees~

hejceleòJe hejceelceekeâes ØelÙe#e oMe&ve iejsj lÙemecee efmLele YeSkeâen¤ leòJeoMeea

keânueeGBÚved~ meled j Demeled kesâ ngved ? ÙemeceeefLe JeneB YeVegngvÚ-

DeefJeveeefMe leg leefÉefæ Ùesve meJe&efceob leleced~~10~~

efJeveeMeceJÙeÙemÙeemÙe ve keâef§elkeâleg&cen&efle~~17~~

veeMejefnle le lÙees nes, pemeyeeš Ùees mechetCe& peieled JÙeehle Ú~ Ùeme ‘DeJÙeÙemÙe’-

DeefJeveeMeerueeF& efJeveeMe ieve&cee keâesner meceLe& Úwve; lej Ùees ‘DeefJeveeMeer’, ‘Dece=le’keâes

veece kesâ nes? lÙees keâes nes?

DevleJevle Fces osne efvelÙemÙeesòeâeŠ MejerefjCeŠ~~10~~

DeveeefMeveesÓØecesÙemÙe lemceeÅegOÙemJe Yeejle~~18~~

DeefJeveeMeer, DeØecesÙe, efvelÙemJe¤he Deelceekeâe Ùeer meyew Mejerj veeMeJeeved YeefveSkeâe

Úved~ Ùemewues YejleJebMeer Depeg&ve! efleceer Ùegæ iej~ Deelcee vew Dece=le nes, Deelcee vew

DeefJeveeMeer nes, pemekeâes leerveJešw keâeuecee veeMe ngBowve~ Deelcee vew meled nes~ Mejerj

veeMeJeeved nes, Ùees vew Demeled Ú, pemekeâes leerveJešw keâeuecee DeefmlelJe Úwve~

‘Mejerj veeMeJeeved Ú, Ùemewues efleceer Ùegæ iej’- Ùeme DeeosMeyeeš Ùees mhe°

ngBowve efkeâ Depeg&ve cee$e keâewjJeueeF& cee®ved~ heeC[Jehe#ecee heefve Mejerj vew GefYeSkeâe

efLeS~ kesâ heeC[Jekeâes Mejerj DeefJeveeMeer efLeÙees? Ùeefo Mejerj veeMeJeeved Ú Yeves ßeerke=â<Ce

keâmekeâes j#eecee GefYevegYeSkeâes efLeÙees? kesâ Depeg&ve kegâvew MejerjOeejer efLeÙees? Mejerj pees

Demeled Ú, pemekeâes DeefmlelJe Úwve, pemeueeF& jeskeäve meeEkeâowve, kesâ ßeerke=â<Ce lÙener

Mejerjkeâes j#eecee GefYevegYeSkeâes Ú? Ùeefo Ùemlees nes Yeves Gveern¤ heefve DeefJeJeskeâer j

cet{ Úved; efkeâveefkeâ DeieeefÌ[ ßeerke=â<Ce Deehewâ YeVegngvÚ efkeâ pees cee$e Mejerjkeâes ueeefie

heÛoÚ, ßece ieÚ& (3/13), lÙees DeefJeJeskeâer j cet{yegefæ Ú~ lÙees heeheeÙeg heg®<e

JÙeLe& yeeBÛoÚ~ Devlele: Depeg&ve keâes efLeÙees?



JemlegleŠ Devegjeie vew Depeg&ve nes~ Devegjeieerkeâes ueeefie F° meOeQ jLeer yevesj meeLew

jnvÚ~ meKeepemlees Gmekeâes ceeie&oMe&ve ieÚ&~

leheeFË Mejerj ngvegngVe~ Mejerj le DeeJejCe nes, yemves Iej nes~ lÙemecee yemves

Devegjeiehetefjle Deelcee nes~ Yeeweflekeâ Ùegæ ceeveg&-keâešdvegyeeš Mejerjkeâes Devle ngBowve~ Ùees

Mejerj ÚgšsheefÚ Deelcee Dekeâex Mejerj OeejCe ievexÚ~ Ùemew mevoYe&cee ßeerke=â<Ceues

Yeefvemekeäveg YeSkeâes Ú efkeâ pemejer yeeuÙekeâeueyeeš ÙegJee Jee Je=æeJemLee DeeGBÚ, lÙemew

Øekeâej Mejerjevlejkeâes Øeeefhle ngvÚ~ Mejerj keâešsheefÚ Yeves peerJeelcee veÙeeB JeŒe hesâvexÚ~

Mejerj mebmkeâejn¤cee Deeefßele nes j mebmkeâej ceveceeefLe DeeOeeefjle Ú~ ‘ceve

SJe ceveg<ÙeeCeeb keâejCeb yevOecees#eÙeesŠ~’ (hebÛeoMeer, 5/60) cevekeâes efyeukegâue

efvejesOe ngveg, DeÛeue-efmLej jnveg j Deefvlece mebmkeâejkeâes efJeueÙe SGšw ef›eâÙee nes~

mebmkeâejn¤keâes melen šgšdveg vew Mejerjkeâes Devle nes~ ÙemeueeF& YeeBÛvekeâes ueeefie leheeFËues

DeejeOevee ieve&g hevexÚ, pemeueeF& ßeerke=â<Ceues ‘keâce&’ Jee efve<keâece keâce&Ùeesiekeâes meb%ee

efovegYeSkeâes Ú~ ßeerke=â<Ceues mLeeve-mLeevecee Depeg&veueeF& Ùegækeâes ØesjCee efovegYeÙees;

lej SGše heefve Mueeskeâ Ùemlees Úwve pees Yeeweflekeâ Ùegæ Jee ceej-keâeškeâes meceLe&ve

ieÚ&ved~ Ùees Ùegæ mepeeleerÙe j efJepeeleerÙe ØeJe=efòen¤keâes nes, Devleo&sMecee Ú~

Ùe Sveb Jesefòe nvleejb Ùe§ewveb cevÙeles nleced~~10~~

GYeew leew ve efJepeeveerlees veeÙeb nefvle ve nvÙeles~~19~~

pemeues Ùeme DeelceeueeF& ceevexJeeuee ceevÚved leLee pemeues Ùeme DeelceeueeF&

cejskeâes "evovÚved, leer ogyew vew DeelceeueeF& peevowveved; efkeâveefkeâ Ùees Deelcee ve le ceÚ&

j ve ceeefjvÚ vew~ hesâefj ÙemewceeefLe peesÌ[ (yeue) efovegngvÚ-

ve peeÙeles efceüÙeles Jee keâoeefÛe-~10~~

VeeÙeb YetlJee YeefJelee Jee ve YetÙeŠ~~10~~

Depees efvelÙeŠ MeeÕeleesÓÙeb hegjeCees~10~~

ve nvÙeles nvÙeceeves Mejerjs~~20~~

Ùees Deelcee kegâvew keâeuecee ve peefvcevÚ j ve ceÚ&, efkeâveefkeâ Ùemeues JeŒe vew hesâefj

jnvÚ~ ve Ùees Deelcee YeSj De¤ kesâner ngvesJeeuee Ú; efkeâveefkeâ Ùees Depevcee Ú,

efvelÙe Ú, MeeÕele j hegjeleve Ú~ Mejerj ve° YeS heefve Ùees ve° ngBowve~ Deelcee vew melÙe

nes, Deelcee vew hegjeleve nes, Deelcee vew MeeÕele nes, meveeleve nes~ leheeFË keâes ngVegngvÚ?



MeeÕele Oece&keâes Gheemekeâ~ MeeÕele keâes nes? Deelcee~ DeLee&led neceer-leheeFË Deelceekeâes

GheemekeâneQ~ Ùeefo leheeFË Deeeflcekeâ heLeueeF& peeVeg ngVe Yeves leheeFËmebie MeeÕele-

meveeleve veecekeâes kegâvew Jemleg Úwve~ Gmekeâes ueeefie leheeFËueeF& Ûeenvee Ú Yeves ØelÙeeMeer

DeJeMÙe ngvegngvÚ; lej meveeleveOeceea nesFve, meveeleve Oece&keâes veececee kegâvew kegâjereflekeâes

efMekeâej ngvegngvÚ~

osMe-efJeosMecee, ceeveJe-cee$ecee Deelcee Skeâpemlees Ú~ Ùemewues efJeÕecee keâneR

heefve keâmewues Deelceekeâes efmLeefle efoueeGves ef›eâÙee peevoÚ j lÙemeceeefLe Ûeuvekeâes

ueeefie ØeÙelveMeerue Ú Yeves T meveeleveOeceea nes; Ûeens T DeehetâueeF& F&meeF&, cegmeueceeve,

Ùentoer Jee kesâner heefve efkeâve ve Yeveesmed~

JesoeefJeveeefMeveb efvelÙeb Ùe SvecepeceJÙeÙeced~~10~~

keâLeb me heg®<eŠ heeLe& kebâ IeeleÙeefle nefvle keâced~~21~~

heeefLe&Je MejerjueeF& jLe yeveeSj yeÇÿe¤heer ue#ÙeceeefLe DeÛetkeâ efveMeevee ueieeGves

he=Leeheg$e Depeg&ve! pees heg®<e Ùeme DeelceeueeF& veeMejefnle, efvelÙe, Depevcee j DeJÙeòeâ

"evoÚ, lÙees heg®<e keâmejer keâmewueeF& ceeÚ&? DeefJeveeMeerkeâes efJeveeMe DemecYeJe Ú,

Depevcee pevce efuebowveved, Dele: Mejerjkeâes ueeefie Meeskeâ ieveg& ngBowve~ ÙemewueeF& GoenjCeÉeje

mhe° ieveg&ngvÚ-

Jeemeebefme peerCee&efve ÙeLee efJeneÙe~10~~

veJeeefve ie=åCeeefle vejesÓhejeefCe~~10~~

leLee MejerjeefCe efJeneÙe peerCee&-~10~~

vÙevÙeeefve mebÙeeefle veJeeefve osner~~22~~

pemlew ceeefveme ‘peerCee&efve Jeemeebefme’- peerCe&-MeerCe& hegjevee JeŒen¤ lÙeeiesj

veÙeeB JeŒen¤ «enCe ieo&Ú, "erkeâ lÙemewØekeâej Ùees peerJeelcee hegjevees MejerjueeF&

lÙeeiesj Dekeâex veÙeeB Mejerj OeejCe ieo&Ú~ peerCe& YeSheefÚ vew veÙeeB Mejerj OeejCe ieveg&Ú

Yeves efMeMeg efkeâve ceÚ&? Ùees JeŒe le DePew efJekeâefmele ngveghevex~ Jemlegle: Ùees Mejerj

mebmkeâejn¤ceeefLe DeeOeeefjle Ú~ mebmkeâej peerCe& YeSheefÚ Mejerjkeâes lÙeeie ngvÚ~

Ùeefo mebmkeâej ogF& efovekeâe ngved Yeves Dekeâex efove vew Mejerj peerCe&YeÙees~ ÙemeheefÚ

ceeefveme Skeâ Õeeme heefve ye{er yeeBÛowve~ mebmkeâej vew Mejerj nes~ Deelcee mebmkeâejn¤keâes

Devegmeej veÙeeB Mejerj OeejCe ieo&Ú~ ‘DeLe Keueg ›eâlegceÙeŠ heg®<eŠ~ ÙeLee FnwJe,



leLewJe ØeslÙe YeJeefle~ ke=âleb ueeskebâ heg®<eesÓefYepeeÙeles~’ (ÚevoesiÙeesheefve<eod,

3/14) DeLee&led Ùees heg®<e efve§eÙe vew mebkeâuheceÙe nes~ Ùemeueeskeâcee heg®<ekeâes pemlees

efve§eÙe ngvÚ, lÙemlew vew ÙeneByeeš cejsj ieSheefÚ ngvÚ~ Deeheävees mebkeâuheues yeveeSkeâes

Mejerjn¤cee heg®<e GlheVe ngvÚ~ ÙemeØekeâej ce=lÙeg Mejerjkeâes heefjJele&ve cee$e nes,

Deelcee ceozve~ hesâefj Ùemekeâes Depejlee-DecejleeceeefLe yeue efovegngvÚ-

vewveb efÚvoefvle MeŒeeefCe vewveb onefle heeJekeâŠ~~10~~

ve Ûewveb keäuesoÙevlÙeehees ve Mees<eÙeefle cee®leŠ~~23~~

Depeg&ve! Ùeme DeelceeueeF& MeŒeeefoues keâešdowve, Deefive ÙemeueeF& [{eGve

mekeäowve, heeveer ÙemeueeF& ®PeeGve mekeäowve, ve JeeÙegues ÙemeueeF& megkeâeGve mekeäÚ~

DeÛÚsÅeesÓÙeceoe¢eesÓÙecekeäuesÅeesÓMees<Ùe SJe Ûe~~10~~

efvelÙeŠ meJe&ieleŠ mLeeCegjÛeueesÓÙeb meveeleveŠ~~24~~

Ùees Deelcee DeÛÚsÅe nes- Ùemecee hJeeue heeve& meefkebâowve, Ùees Deoe¢e nes-

ÙemeueeF& [{eGve meefkebâowve, Ùees DekeäuesÅe nes- ÙemeueeF& efYepeeGve heeve& meefkebâowve,

DeekeâeMeues ÙemeueeF& DeehegâefYe$e meceeefnle ieve& mekeäowve~ Ùees Deelcee efve:mevosn DeMees<Ùe,

meJe&JÙeehekeâ, DeÛeue, efmLej jnves j meveeleve nes~

Depeg&veues Yeveskeâes efLeÙees efkeâ kegâueOece& meveeleve nes~ Ùemlees Ùegæ ievee&ues meveeleve

Oece& ve° ngvepeevesÚ; lej ßeerke=â<Ceues ÙemeueeF& De%eeve ceeves j DeelceeueeF& vew meveeleve

yeleeGveg YeÙees~ leheeFË keâes ngvegngvÚ? meveeleve Oece&keâes DevegÙeeÙeer~ meveeleve kesâ nes?

Deelcee~ Ùeefo leheeFË Deelceemeccekeâes ogjer heej ievex efJeefOe-efJeMes<eyeeš DeJeiele

ngvegngVe Yeves leheeFË meveeleve Oece& peeVeg ngVe~ Ùemekeâes kegâheefjCeece meecØeoeefÙekeâleecee

heBâmeskeâe Oece&Yeer® ceeefvemen¤ueeF& Yeesive heefjjeKeskeâes Ú~ ceOÙekeâeueerve Yeejlecee

yeeefnjyeeš DeeGves cegmeueceeven¤ cee$e 12 npeej efLeS Deepe 28 keâjes[ Úved~

12 npeejosefKe ye{sj ueeKeeQ ngve mekeäLes, ye{er Yevoe ye{er keâjes[keâes ueieYeie

ngvemekeäLes De¤ keâefle ngvemekeäLes? Ùees 28 keâjes[yeeš heefve ye{dow Úved~ meyew efnvot vew

ngved, leheeFËkeâes menesoj YeeF& ngved, pees Úgve j Keeveyeeš ve° YeS~ Gveern¤ ve°

YeSveved ye¤ Gvekeâes meveeleve, DeheefjJele&veMeerue Oece& ve° YewmekeäÙees~

peye cewšj (Matter) #es$ecee pevceefueves kegâvew heefve Jemleg Ùeme meveeleveueeF&

mheMe& ieve& meòewâve Yeves Úgve-Keeveyeeš meveeleve Oece& ve° keâmejer ngvemekeäÚ? Ùees Oece&



nesFve, SGše kegâjerefle-heefjefmLeefle efLeÙees, pemeues Yeejlecee meecØeoeefÙekeâ JewcevemÙe

ye{Ÿees, osMekeâes efJeYeepeve YeÙees j jeef°^Ùe Skeâleekeâes ueeefie Deepe heefve mecemÙee

yeveskeâes Ú~

Ùees kegâjereflen¤keâes keâLeevekeâ Feflenemecee ØeMemle cee$eecee YeefjSkeâe Úved~

nceerjhegj efpeuueecee heÛeeme-mee"er heefjJeej kegâueerve #eef$eÙe efLeS, Deepe Gveern¤

meyew cegmeueceeve ngved~ Gveern¤ceeefLe ve leeshekeâes ve lejJeejkeâes nceuee YeÙees~ YeÙees

kesâ? DeeOeerjelecee Skeâ-ogFpevee ceewueJeer lÙeme ieeGBkeâes Skeâcee$e Fveejkeâes meceerhe

uegkesâ efkeâ keâce&keâeC[er yeÇeÿeCe meyeYevoe heefnues ÙeneB vegneGve DeeGves Ú~ lÙeneB hegives

efyeeflekewâ Gveern¤ues lÙemeueeF& meceelÙees j cegKe yevo ieefjefoÙees~ JeneBkeâes meecegves

lÙeme Fveejyeeš heeveer efPekeäÙees, cegKe ueieeSj heeveer KeeÙees j yeÛeskeâes heeveer FveejefYe$e

neefueefoÙees, jesšerkeâes SGše šg›eâe heefve neefueefoÙees~ hebef[lepeer osKow jns, efJeJeMe

efLeS~ lÙemeheefÚ hebef[lepeerueeF& heefve meeLew efueSj Gveern¤ ieS~ Deeheävees Iejcee

GmeueeF& yevo ieefjefoS~

Dekeâex efove Gveern¤ues Gmeues nele peesjsj hebef[lepeermebie Yeespevekeâes ueeefie

efveJesove iejs, leye Gveer ieeueer ieve&Leeues- Dejs! efleceer ÙeJeve Úew ce yeÇeÿeCe, Deefve

keâmejer KeeTB? Gveern¤ues Yeves- ‘cenejepe! neceerueeF& leheeFË pemlees efJeÛeejJeeved

ceevÚsn¤keâes "tuees DeeJeMÙekeâlee Ú~ #ecee ieveg&med~’ hebef[lepeerueeF& Úesef[efoÙees~

hebef[lepeer Deeheävees ieeGB DeeS~ nsjs, ceeefvemen¤ Fveejkeâes ØeÙeesie hetJe&Jeled ieoz

efLeS~ Gveer DeveMeve ieve& ueeies~ ceevÚsn¤ues keâejCe meesOes, leye Yeves- ‘‘ÙeJeve Ùeme

Fveejkeâes ÛeewleejerceeefLe Ûe{skeâes efLeÙees~ cesjes DeieeÌ[er Gveern¤ues Ùeme FveejueeF& peg"es

ieefjefoS j Ùemecee jesšerkeâes šg›eâe heefve neefueefoS~’’ ieeGBkeâe ceevÚsn¤ mleyOe YeS,

meesOes- ‘‘Deye kesâ ngvesÚ?’’ hebef[lepeerues Yeves- ‘‘Deye kesâ? Oece& le ve° YeÙees~’’

lÙeme yesuee ceevÚsn¤ efMeef#ele efLeSveved~ Leene Úwve keâefnues osefKe Œeern¤ j

Metõn¤yeeš he{dves DeefOekeâej KeesefmeSkeâes efLeÙees~ JewMÙeues Oeveesheepe&ve ieveg& vew Deeheävees

Oece& ceeveskeâe efLeS~ #eef$eÙe ÛeejCen¤keâes ØeMeefmle ieeÙevecee cemle efLeS efkeâ DeVeoeleekeâes

lejJeej šukesâheefÚ efyepegueer Ûeckeâve ueeiLÙees, efouueerkeâes efmebnemeve nefuueve ueeiLÙees~

mecceeve lÙemew vew Øeehle efLeÙees Yeves he{dves efkeâve? Oece&mebie Gveern¤ueeF& kesâ efueveg-

efoveg efLeÙees j? Oece& cee$e yeÇeÿeCen¤keâes Jemleg yevesj jnskeâes efLeÙees~ Gveern¤ vew



Oece&met$en¤keâe jÛeefÙelee, JÙeeKÙeekeâej j Gveern¤ vew Pet"es-meeBÛeeskeâes efveCee&Ùekeâ

efLeS; peyeefkeâ ØeeÛeervekeâeuecee Œeern¤, JewMÙen¤, #eef$eÙen¤ j yeÇeÿeCen¤ meyewueeF&

Jeso he{dves DeefOekeâej efLeÙees~ ØelÙeskeâ JeCe&keâe $e+ef<en¤ues Jewefokeâ cev$en¤keâes jÛevee

iejskeâe ngved, MeeŒe-efveCe&Ùecee Yeeie efueSkeâe Úved~ ØeeÛeerve jepeen¤ues Oece&keâes

veececee Dee[cyej ievexueeF& oC[ efoS, Oece&hejeÙeCen¤ueeF& meceeoj iejskeâe efLeS~

lej ceOÙekeâeueerve Yeejlecee meveeleve Oece&keâes ÙeLeeLe& peevekeâejer (%eeve) ve jeKeskeâesues

Ghejesòeâ ieeGBuesn¤ Yes[epemlew SGše kegâveecee GefYebow ieS efkeâ Oece& ve°YeÙees~ keâefle

ceeefvemen¤ues Ùemlees DeefØeÙe Meyo megvesj DeelcenlÙee iejs; lej meyew pevee keâneBmecce

ØeeCeevle ieLex~ Deštš ßeæe YeS heefve efJeJeMe YeSj De¤ meceeOeeve Keespveg heNÙees~

Deepe heefve Gveern¤ yeeBme iee[sj, cetmeue jeKesj efnvotn¤keâes pemlew efJeJeen ieo&Úved, heefÚ

SGše ceewueJeer efvekeâen he{eSj peevÚ~ leer meyew Megæ efnvot ngved, meyew cegmeueceeve yeves~

YeSkeâes kesâ efLeÙees? heeveer efheSkeâes efLeÙees, Devepeevecee cegmeueceeven¤ues ÚesSkeâes

KeeSkeâes efLeÙees~ Ùemewues Oece& ve° YeÙees~ Oece& le ÚgF&cegF& (ueppeeJeleer) pemlew YeÙees~

Ùees ueppeeJeleer SGše efye¤Jee ngvÚ, leheeFËues ÚesScee heelen¤ KegefcÛevÚ, nele

efPekeäves efyeeflekewâ hesâefj efJekeâefmele ngvÚ~ Ùees efye¤Jee le nele nšeSheefÚ efJekeâefmele

ngvepeevÚ; lej Oece& le Ùemlees efvevÙeeGjes YeÙees efkeâ keâefnues heefve efJekeâefmele ngves Úwve~

Gveern¤ cejs- meOeQkeâes ueeefie Gmekeâes jece-ke=â<Ce j hejceelcee cejs~ pees MeeÕele

efLeÙees, Gveern¤ cejs~ JeemleJecee lÙees MeeÕelekeâes veececee kegâvew kegâjerefle efLeÙees, pemeueeF&

ceeefvemen¤ues Oece& ceeveskeâe efLeS~

Oece&keâes MejCecee neceer efkeâve peevÚeQ? efkeâveefkeâ neceer cejCeOecee& (cevex-

pevceves) ÚeQ j Oece& kegâvew "esme Ûeerpe nes, pemekeâes MejCecee ieSj neceer heefve Decej

ngvesÚeQ~ neceer le ceejsheefÚ cevexÚeQ j Ùees Oece& cee$e Úgve j Keeveyeeš cevexÚ, leye

Ùemeues neceües kesâ j#ee ievexÚ? Oece& le leheeFËkeâes j#ee ieÚ&, leheeFËYevoe MeefòeâMeeueer

Ú~ leheeFË lejJeejyeeš ceveg&ngvÚ lej Oece&? lÙees ÚesSosefKe ve°YeÙees~ keâmlees Ú

leheeFËkeâes Oece&? kegâjereflen¤ ve° ngvÚved ve efkeâ meveeleve~ meveeleve le Ùemlees "esme

Jemleg nes, pemeueeF& MeŒeues heefve keâešdve mekeäowve, Deefiveues peueeGve mekeäowve, heeveerues

heefve efieuees heeve& mekeäowve~ Keeveg-efheveg le še{ekeâes kegâje, Øeke=âeflecee GlheVe ngves kegâvew

heefve Jemleg Gmekeâes mheMe& heefve ieve& mekeäowve Yeves lÙees meveeleve ve° keâmejer YeÙees?



Ùemlew kegâjereflen¤ Depeg&vekeâeuecee heefve efLeS~ Gmekeâes efMekeâej Depeg&ve heefve

efLeÙees~ Gmeues efJeueehe ieoz Yeves efkeâ kegâueOece& meveeleve nes~ Ùegæyeeš meveeleve Oece&

ve° ngvesÚ~ kegâueOece& ve° YeScee neceer Devevlekeâeuemecce vejkeâcee peevesÚeQ~ lej

ßeerke=â<Ceues YeVegYeÙees- ‘‘efleceerueeF& Ùemlees De%eeve keâneByeeš GlheVe YeÙees?’’ efmeæ

Ú efkeâ lÙees kegâvew kegâjerefle efLeÙees, lÙemewyesuee ßeerke=â<Ceues Gmekeâes efvejekeâjCe iejsj

YeVegYeÙees efkeâ Deelcee vew meveeleve nes~ Ùeefo leheeFË Deeeflcekeâ heLeueeF& peeVeg ngVe Yeves

meveeleve Oece&cee leheeFËkeâes ØeJesMe Deefnuesmecce YeSkeâes Úwve~

peye Ùees meveeleve-MeeÕele Deelcee meyewcee JÙeehle Ú Yeves Keespves keâmeueeF&?

ÙemeceeefLe ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ-

DeJÙeòeâesÓÙeceefÛevlÙeesÓÙeceefJekeâeÙeexÓÙecegÛÙeles ~~10~~

lemceeosJeb efJeefolJewveb veevegMeesefÛelegcen&efme~~25~~

Ùees Deelcee DeJÙeòeâ DeLee&led FefvõÙen¤keâes efJe<eÙe nesFve, FefvõÙen¤Éeje

ÙemeueeF& mecPeve meefkebâowve~ peyemecce FefvõÙe j efJe<eÙekeâes mebÙeesie jnvÚ leyemecce

Deelcee le Ú; lej lÙemeueeF& yegPve meefkebâowve~ lÙees DeefÛevlÙe nes~ peyemecce efÛeòe j

efÛeòekeâes uenj jnvÚ, leyemecce lÙees MeeÕele le Ú; lej neceües oMe&ve, GheYeesie j

ØeJesMekeâes ueeefie nesFve~ Dele: efÛeòeueeF& efvejesOe ieveg&med~

heefnues ßeerke=â<Ceues YeVeg YeSkeâes Ú efkeâ Demeled Jemlegkeâes DeefmlelJe Úwve j

meledkeâes leerveJešw keâeuecee DeYeeJe Úwve~ lÙees melÙe nes Deelcee~ Deelcee vew

DeheefjJele&veMeerue, MeeÕele j DeJÙeòeâ Ú~ leòJeoMeean¤ues DeelceeueeF& efÙevew efJeMes<e

iegCeOece&ues Ùegòeâ osKes~ ve le ome Yee<eekeâes peevekeâejues osKÙees, ve kegâvew mece=efæMeeueerues

osKÙees; ye¤ leòJeoMeean¤ues osKes~ ßeerke=â<Ceues DeefIe YeVegYeÙees efkeâ leòJe nes hejceelcee~

cevekeâes efvejesOekeâeuecee meeOekeâ Gmekeâes oMe&ve j lÙemecee ØeJesMe heeGBÚ~ Øeeefhlekeâeuecee

YeieJeeved efceuÚ j Dekeâex #eCe lÙemeues Deeheävees DeelceeueeF& F&ÕejerÙe iegCeOece&yeeš

efJeYetef<ele osKoÚ~ lÙemeues nsÚ& efkeâ Deelcee vew melÙe, meveeleve j heefjhetCe& nes~ Ùees

Deelcee DeefÛevlÙe nes~ Ùees efJekeâejjefnle DeLee&led DeheefjJele&veMeerue keânueeGBÚ~ Dele:

Depeg&ve! DeelceeueeF& Ùemlees peevesj efleceer Meeskeâ ievex ÙeesiÙe Úwveew~ Deye ßeerke=â<Ce

Depeg&vekeâes efJeÛeejyeeš efJejesOeeYeeme osKeeGBow ngvegngvÚ, pegve meeceevÙe leke&â Úved~

DeLe Ûewveb efvelÙepeeleb efvelÙeb Jee cevÙemes ce=leced~~10~~

leLeeefhe lJeb ceneyeenes vewJeb MeesefÛelegcen&efme~~26~~



Ùeefo efleceer ÙemeueeF& meOeQ pevceefueves j meOeQ cevex Keeuekeâes ceeves heefve efleceerues

Meeskeâ ieveg& ngBowve; efkeâveefkeâ-

peelemÙe efn OeÇgJees ce=lÙegOeÇg&Jeb pevce ce=lemÙe Ûe~~10~~

lemceeoheefjneÙexÓLex ve lJeb MeesefÛelegcen&efme~~27~~

Ùemlees ceevesheefÚ heefve pevceefueveskeâes efveef§ele ce=lÙeg j cevexn¤keâes efveef§ele pevce

efmeæ ngvÚ~ Ùemewues efleceer efyevee GheeÙe YeSkeâes Ùeme efJe<eÙecee Meeskeâ ievex ÙeesiÙe

ÚwveeQ~ pemekeâes kegâvew GheÛeej Úwve, Gmekeâes ueeefie Meeskeâ ieveg& SGše De¤ og:KeueeF&

Deeceefv$ele ieveg& nes~

DeJÙeòeâeoerefve Yetleeefve JÙeòeâceOÙeeefve Yeejle~~10~~

DeJÙeòeâefveOeveevÙesJe le$e keâe heefjosJevee~~28~~

Depeg&ve! mechetCe& ØeeefCe pevceveg Yevoe heefnues efyevee Mejerj YeSkeâe j cejsheefÚ

efyevee Mejerj YeSkeâe Úved~ pevcekeâes hetJe& j he§eeled heefve osefKebowve, cee$e pevce-

ce=lÙegkeâes yeerÛecee Mejerj OeejCe iejskeâes osefKevÚ~ Dele: Ùeme heefjJele&vekeâes ueeefie

JÙeLe&keâes efÛevlee efkeâve ieo&Úew? Ùeme DeelceeueeF& keâmeues nsÚ& keâes? ÙemeceeefLe YeVegngvÚ-

Dee§eÙe&JelheMÙeefle keâef§eosve-~10~~

cee§eÙe&JeÉoefle leLewJe ÛeevÙeŠ~~10~~

Dee§eÙe&JeÛÛewvecevÙeŠ ëe=Ceesefle~10~~

ßeglJeehÙesveb Jeso ve ÛewJe keâef§eled~~29~~

DeefIe ßeerke=â<Ceues YeVegYeSkeâes efLeÙees efkeâ Ùeme DeelceeueeF& leòJeoMeean¤ues

osKeskeâe Úved; Deye leòJeoMe&vekeâes ogue&YeleeceeefLe ØekeâeMe heeveg&ngvÚ efkeâ keâesner efJejuee

ceneheg®<e vew Ùeme DeelceeueeF& Dee§eÙe& pemlees osKÚ (megvowve, ØelÙe#e osKÚ) j

lÙemlew Dekeâex kegâvew ceneheg®<e vew Dee§eÙe& pemlees Ùemekeâes leòJeueeF& YevoÚ~ pemeues

osKeskeâes Ú, lÙemeues vew ÙeLeeLe& YeVe mekeäÚ~ Dekeâex keâesner efJejuee meeOekeâ ÙemeueeF&

Dee§eÙe& pemlees megvÚ- meyew megvoe heefve megvowve; efkeâveefkeâ Ùees DeefOekeâejerkeâes ueeefie vew

nes~ ns Depeg&ve! keâesner-keâesner le megvesj heefve Ùeme DeelceeueeF& peevowveved; efkeâveefkeâ

meeOeve ieve& mekeäowveved~ leheeFË ueeKe %eevekeâe kegâje megVeesmed, yegPveg nesmed, jeQkeâes yees›eâe

efPekesâj yegPveesmed, ueeueeefÙele heefve jnveesmed, lej ceesn Oesjw Øeyeue Ú, kesâner meceÙe

heefÚ leheeFË Deeheävees meebmeeefjkeâ JÙeJemLeen¤cee efuehle heeGveg ngvesÚ~



Devlecee ßeerke=â<Ce efveCe&Ùe efovegngvÚ-

osner efvelÙeceJeOÙeesÓÙeb osns meJe&mÙe Yeejle~~10~~

lemceelmeJee&efCe Yetleeefve ve lJeb MeesefÛelegcen&efme~~30~~

Depeg&ve! Ùees Deelcee meyewkeâes Mejerjcee meOeQ DeJeOÙe Ú, DekeâešŸe Ú~ Ùemewues

mechetCe& Yetle-ØeeefCen¤keâes ueeefie efleceer Meeskeâ ievex ÙeesiÙe Úwveew~

‘Deelcee vew meveeleve nes’- Ùeme leLÙekeâes Øeefleheeove iejsj, Ùemekeâes ØeYegleemeefnle

JeCe&ve iejsj Ùees ØeMve ÙeneR hetCe& ngvepeevÚ~ Deye ØeMve G"dÚ efkeâ Ùemekeâes Øeeefhle

keâmejer ngvÚ? mechetCe& ieerleecee Ùemekeâes ueeefie ogF& ceeie& Úved- heefnuees ceeie& efve<keâece

keâce&Ùeesie j Dekeâex %eeveÙeesie~ ogyew ceeie&cee ievex keâce& SGšw ngved~ lÙeme keâce&keâes

DeefveJeeÙe&leeceeefLe peesÌ[ (yeue) efobow ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ce %eeveÙeesiekeâes efJe<eÙecee YeVegngvÚ-

mJeOece&ceefhe ÛeeJes#Ùe ve efJekeâefchelegcen&efme~~10~~

OecÙee&efæ ÙegæeÛÚsÙeesÓvÙel#eef$eÙemÙe ve efJeÅeles~~31~~

Depeg&ve! mJeOece& osKesj heefve efleceer YeÙe ievex ÙeesiÙe Úwveew; efkeâveefkeâ Oece&mebÙegòeâ

ÙegæYevoe "tuees De¤ kegâvew hejcekeâuÙeeCekeâejer ceeie& #eef$eÙekeâes ueeefie Úwve~ Deefnuesmecce

le ‘Deelcee MeeÕele Ú’, ‘Deelcee meveeleve nes’ YeefveSkeâes Ú, Deye Ùees mJeOece&

keâmlees? Oece& le Skeâcee$e Deelcee vew nes~ lÙees le DeÛeue efmLej Ú, leye Oecee&ÛejCe

kesâ? lej Ùeme DeelceheLecee ØeJe=òe ngves #ecelee ØelÙeskeâ JÙeefòeâkeâes yesiuee-yesiuew

ngvÚ~ mJeYeeJeyeeš GlheVe Ùeme #eceleeueeF& mJeOece& YeefveSkeâes Ú~

Ùener SGše meveeleve Deeeflcekeâ heLecee efn[dves meeOekeân¤ueeF& ceneheg®<eues

mJeYeeJeyeeš Gmekeâes #eceleekeâes Devegmeej Ûeej ßesCeern¤cee efJeYeeefpele iejs- Metõ,

JewMÙe, #eef$eÙe j yeÇeÿeCe~ meeOeveekeâes ØeejefcYekeâ DeJemLeecee ØelÙeskeâ meeOekeâ Metõ

DeLee&led Deuhe%e ngvÚ~ IeCšeQ Yepevecee yemesj heefve T ome efcevesš heefve Deeheävees

he#ecee heeGBowve~ lÙees Øeke=âeflekeâes ceeÙeepeeueyeeš cegòeâ ngvemekeäowve~ Ùeme DeJemLeecee

ceneheg®<ekeâes mesJeeÉeje Gmekeâes mJeYeeJecee meodiegCe DeeGBÚved~ lÙees JewMÙe ßesCeerkeâes

meeOekeâ yeVe peevÚ~ Deeeflcekeâ mecheefòe vew efmLej mecheefòe nes~ Ùemekeâes lÙemeues

efJemleejw-efJemleejw meb«en j ieesheeueve DeLee&led FefvõÙen¤keâes megj#ee ieve&cee me#ece

ngvepeevÚ~ keâece, ›eâesOe FlÙeeefoyeeš FefvõÙen¤keâes efnbmee ngvÚ leLee efJeJeskeâ-

JewjeiÙeues Ùemekeâes megj#ee ngvÚ; lej Øeke=âefleueeF& efveyeeape ievex #ecelee lÙemecee ngBowve~



›eâceMe: GVeefle ieoe&-ieoz meeOekeâkeâes Devle:keâjCecee leerveJešw iegCen¤ueeF& keâešdves

#ecelee DeLee&led #eef$eÙelJe DeeGBÚ~ Ùemew mlejcee Øeke=âefle j Gmekeâes efJekeâejn¤ ve°

ievex #ecelee DeeGBÚ~ Ùemewues Ùegæ ÙeneRyeeš DeejcYe ngvÚ~ ›eâceMe: meeOeve iejsj

meeOekeâ yeÇeÿeCelJekeâes ßesCeercee yeoefuevÚ~ Ùeme meceÙe cevekeâes Meeefvle, FefvõÙen¤keâes

oceve, OeejeJeener efÛevleve, mejuelee, DevegYeJe, %eeve FlÙeeefo ue#eCe meeOekeâcee

mJeeYeeefJekeâ ØeJeeefnle ngvÚved~ Ùemewkeâes Deveg‰eveyeeš efn[sj ›eâceMe: T yeÇÿecee

ØeJesMe ieve& heeGBÚ, peneB lÙees yeÇeÿeCe heefve jnve peeBowve~

efJeosn jepee pevekeâkeâes meYeecee cenef<e& Ùee%eJeukeäÙeues Ûee›eâeÙeCe, G<eefmle,

keânesue, Dee®efCe, Göeuekeâ j ieeieeakeâes ØeMven¤keâes meceeOeeve ieoz Yeves efkeâ Deelce-

mee#eelkeâejueeF& hetCe&leÙee mecheeove ievexJeeuee vew yeÇeÿeCe ngvÚ~ Ùees Deelcee vew ueeskeâ,

hejueeskeâ j mecemle ØeeefCen¤keâes efYe$eyeeš efveÙeefcele ieo&Ú~ metÙe&, Ûevõcee, he=LJeer,

peue, JeeÙeg, Deefive, leejeieCe, Devleefj#e, DeekeâeMe j ØelÙeskeâ #eCe Ùeme Deelceekeâes

vew ØeMeemevecee Úved~ Ùees efleceües Deelcee DevleÙee&ceer Dece=le nes~ Deelcee De#eÙe nes,

Ùemeyeeš efYeVe meyew veeMeJeeved ngved~ pemeues Ùeme ueeskeâcee Ùeme ‘De#ejueeF&’ vepeevesj

nJeve ieo&Ú, npeejeQ Je<e&mecce Ùe%e ieo&Ú, Gmekeâe Ùeer meyew keâce& veeMeJeeved ngved~ pees

keâesner heefve Ùeme De#ejueeF& vepeeveerkeâve Ùeme ueeskeâyeeš cejsj peevÚ, T oÙeveerÙe

nes, ke=âheCe nes j pees Ùeme De#ejueeF& peevesj Ùeme ueeskeâyeeš cejsj peevÚ lÙees yeÇeÿeCe

nes~ (ye=noejCÙekeâesheefve<eod, 3/4-5-7-8)

Depeg&ve #eef$eÙe ßesCeerkeâes meeOekeâ nes~ ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ efkeâ #eef$eÙe ßesCeerkeâes

meeOekeâkeâes ueeefie Ùegæyeenskeâ De¤ kegâvew keâuÙeeCekeâejkeâ yeešes vew Úwve~ ØeMve G"dÚ

efkeâ #eef$eÙe kesâ nes? ØeeÙe: ceeefvemen¤ Ùemekeâes DeeMeÙe meceepecee pevcevee GlheVe

yeÇeÿeCe, #eef$eÙe, JewMÙe, Metõ peeeflen¤mebie efuevÚ~ efÙeveueeF& vew Ûeej JeCe& ceeveskeâe

Úved~ lej nesFve, MeeŒekeâejues mJeÙeb YevÚ efkeâ #eef$eÙe kesâ nes? JeCe& kesâ nes? ÙeneB

JeneBues cee$e #eef$eÙekeâes veece efuevegYeÙees j Deieeef[ De"ejeQ DeOÙeeÙemecce Ùeme

ØeMvekeâes meceeOeeve Øemlegle ieveg&YeÙees efkeâ Jemlegle: Ùeer JeCe& ngved kesâ j keâmejer Ùemecee

heefjJele&ve ngvÚ?

ßeerke=â<Ce YeVegYeÙees, ‘ÛeelegJe&CÙeË ceÙee me=°ced’ (ieerlee, 4/13)- Ûeej

JeCe&n¤keâes me=ef° cewues iejW~ Deefve kesâ ceeefvemeueeF& efJeYeeefpele ieefjÙees? ßeerke=â<Ce



YeVegngvÚ efkeâ nesFve, ‘iegCekeâce& efJeYeeieMe:’- iegCen¤keâes ceeOÙeceues keâce&ueeF&

Ûeej Yeeiecee yeeBef[Ùees~ Ùees nsveg&Ú efkeâ lÙees keâce& kesâ nes, pemeueeF& yeeBef[Ùees? iegCe

heefjJele&veMeerue nes~ meeOeveekeâes GefÛele Øeef›eâÙeeÉeje leecemeeryeeš jepemeer j jepemeeryeeš

meeeflJekeâ iegCecee ØeJesMe ngBowpeevÚ~ Devlele: yeÇeÿeCe mJeYeeJe yeVepeevÚ~ lÙees meceÙe

yeÇÿecee ØeJesMe efoueeGves meyew ÙeesiÙeleen¤ lÙees meeOekeâcee jnvÚ~ JeCe&-mecyevOeer

ØeMve ÙeneByeeš DeejcYe YeSj De"ejeQ DeOÙeeÙecee ieSj hetCe& ngvÚ~

ßeerke=â<Cekeâes ceevÙelee Ú efkeâ ‘ßesÙeevmJeOeceex efJeiegCeŠ hejOecee&lmJevegef‰leeled~’

(ieerlee, 18/47) mJeYeeJeyeeš GlheVe Ùeme Oece&cee ØeJe=òengves #ecelee pegve mlejkeâes

nes, lÙees iegCejefnle Metõ ßesCeerkeâes YeS heefve Ùemeues hejcekeâuÙeeCe ieÚ&; efkeâveefkeâ

leheeFË lÙeneryeeš GlLeeve iegve&gngvÚ~ lÙeesYevoe ceeefLekeâes ve×e¹ue iejsj meeOekeâ ve°

ngvepeevÚ~ Depeg&ve #eef$eÙe ßesCeerkeâes meeOekeâ efLeÙees~ Ùemewues ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ efkeâ-

Depeg&ve! Deeheävees mJeYeeJeyeeš GlheVe Ùeme Ùegæcee ØeJe=òe ngves Deeheävees #eceleeueeF&

nsjsj heefve efleceer YeÙe ievex ÙeesiÙe Úwveew~ ÙemeYevoe ye{er Dekeâex kegâvew keâuÙeeCekeâejer

keâeÙe& #eef$eÙekeâesueeefie Úwve~ ÙemeceeefLe ØekeâeMeheeoz hesâefj ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ-

ÙeÂÛÚÙee ÛeesheheVeb mJeie&ÉejceheeJe=leced~~10~~

megefKeveŠ #eef$eÙeeŠ heeLe& ueYevles ÙegæceerÂMeced~~32~~

heeefLe&Je MejerjueeF& jLe yeveeSj DeÛetkeâ ue#ÙeJesOeer Depeg&ve! mJele:Øeehle mJeie&keâes

Kegueskeâes {eskeâe pemlees Ùeme ÙegæueeF& YeeiÙeJeeved #eef$eÙeues vew Øeehle ieo&Úved~ #eef$eÙe

ßesCeerkeâes meeOekeâcee leerve iegCen¤ueeF& keâešdves #ecelee ngvÚ~ Gmekeâes ueeefie mJeie&keâes

{eskeâe Kegueskeâes Ú; efkeâveefkeâ lÙemecee owJeer mecheod hetCe&le: Deefpe&le jnvÚ, mJejcee

efJeÛejCe ievex #ecelee jnvÚ~ Ùees vew KeesefueSkeâes mJeie&keâes {eskeâe nes~ #es$e-#es$e%ekeâes

Ùeme ÙegæueeF& YeeiÙeJeeved #eef$eÙe vew Øeehle ieÚ&; efkeâveefkeâ lÙemecee vew Ùeme mebIe<e&keâes

#ecelee Ú~

mebmeejcee Ùegæn¤ ngvÚved~ efJeÕe mebueive YeSj ue[dÚved, ØelÙeskeâ peeeflen¤

ue[dÚved; lej MeeMJele efJepeÙe efpelvesn¤ueeF& heefve Øeehle ngBowve~ efÙeveern¤ le yeouee

ngved~ pees pemeueeF& peleer efLeÛoÚ, keâeueevlejcee lÙemeues heefve lÙeefle vew efLeefÛeveg

heo&Ú~ Ùees keâmlees efJepeÙe nes, pemecee FefvõÙen¤ueeF& megkeâeGves Meeskeâ yeveskewâ ngvÚved,

Devlecee Mejerj heefve ve° YeSj peevÚ? JeemleefJekeâ mebIe<e& le #es$e j #es$e%ekeâes nes,



pemecee Skeâ heškeâ efJepeÙe YeSheefÚ Øeke=âeflekeâes meOeQkeâes ueeefie efvejesOe j hejceheg®<e

hejceelceekeâes Øeeefhle ngvepeevÚ~ Ùees Ùemlees efJepeÙe nes, pemekeâes heefÚ nej Úwve~

DeLe ÛesòJeefceceb OecÙeË me*d«eeceb ve keâefj<Ùeefme~~10~~

leleŠ mJeOeceËkeâere\le Ûe efnlJee heeheceJeehmÙeefme~~33~~

j Ùeefo efleceer Ùeme ‘Oece&Ùegòeâ meb«eece’ DeLee&led MeeÕele meveeleve hejceOece&

hejceelceecee ØeJesMe efoueeGves Oece&Ùegæ ieozveew Yeves ‘mJeOece&’ DeLee&led mJeYeeJeyeeš

GlheVe mebIe<e& ievex #ecelee, ef›eâÙeecee ØeJe=òe ngves #eceleeueeF& iegceeSj heehe DeLee&led

DeeJeeieceve j Dehekeâerefle& Øeehle ngvesÚ~ Dehekeâerefle&ceeefLe ØekeâeMeheeoz YeVegngvÚ-

Dekeâere\le Ûeeefhe Yetleeefve keâLeefÙe<Ùeefvle lesÓJÙeÙeeced~~10~~

mecYeeefJelemÙe Ûeekeâere|lece&jCeeoefleefjÛÙeles~~34~~

meyewceevÚsn¤ Oesjw keâeuemecce efleceües Dehekeâerefle&keâes keâLeve ievexÚved~ Deepe

heefve heoÛÙegle ngves cenelceen¤cee efJeÕeeefce$e, hejeMej, efveefce, ëe=bieer FlÙeeefokeâes

ieCevee ngvÚ~ Oewjw meeOekeâues Deeheävees Oece&cee efJeÛeej ieo&Úved, meesÛoÚved efkeâ ceevÚsn¤ues

neceerueeF& kesâ YeVesÚved? Ùemlees YeeJe heefve meeOeveecee meneÙekeâ ngvÚ~ Ùemeyeeš

meeOeveecee ueeieerjnves ØesjCee efceuÚ~ kesâner še{emecce Ùees YeeJe heefve meeLe efovÚ~

ceeveveerÙe heg®<en¤keâes ueeefie Dehekeâerefle& ceveg&Yevoe heefve ye{er ngvÚ~

YeÙeeõCeeoghejleb cebmÙevles lJeeb cenejLeeŠ~~10~~

Ùes<eeb Ûe lJeb yengcelees YetlJee ÙeemÙeefme ueeIeJeced~~35~~

pegve cenejLeern¤keâes Âef°cee efleceer Oesjw ceeveveerÙe YeSj Deye legÛÚleeueeF&

Øeehle ievexÚew, leer cenejLeern¤ues efleceerueeF& YeÙekeâes keâejCe Ùegæyeeš Ghejece YeSkeâes

ceeVesÚved~ cenejLeer keâes? Ùeme heLecee ceneved heefjßeceyeeš Deieeef[ ye{dves meeOekeâ

cenejLeer ngved~ Ùemew Øekeâej Ùeefòekewâ heefjßeceyeeš DeefJeÅeeeflej leeVes keâece, ›eâesOe,

ueesYe, ceesn Deeefo heefve cenejLeer ngved~ pees efleceerueeF& Oesjw mecceeve efoves ieo&Les efkeâ

meeOekeâ ØeMebmeveerÙe Ú, efleceer Gmekeâes Âef°yeeš KemvesÚew~ Ùeeflecee$e nesFve-

DeJeeÛÙeJeeoeb§e yentvJeefo<Ùeefvle leJeeefnleeŠ~~10~~

efvevovlemleJe meeceLÙeË lelees ogŠKelejb veg efkeâced~~36~~

Me$egn¤ues efleceües heje›eâcekeâes efvevoe ieoz veYeVes Keeuekeâe Oesjw JeÛeven¤

YeVesÚved~ SGše oes<e DeeGBÚ Yeves Ûeejwefleyeeš efvevoe j Kejeyeern¤keâes yeeoer DeeGBÚ,

veYeves Keeuekeâe kegâjen¤ megefvevÚ~ Ùees Yevoe "tuees og:Ke kesâ ngvesÚ? Dele:-



nlees Jee ØeehmÙeefme mJeieË efpelJee Jee Yees#Ùemes cenerced~~10~~

lemceeogefòe‰ keâewvlesÙe ÙegæeÙe ke=âleefve§eÙeŠ~~37~~

Ùeme Ùegæcee cejsheefÚ mJeie& Øeehle ngvesÚ, mJejcee efJeÛejves #ecelee jnvesÚ~

Õeemekeâes yeeefnj Øeke=âeflecee efJeÛejves Oeejen¤ efve®æ ngvesÚved~ hejceosJe hejceelceecee

ØeJesMe efoueeGves owJeer mecheod ùoÙecee hetCe&le: ØeJeeefnle ngvesÚ~ DeLeJee Ùeme mebIe<e&cee

efpelesheefÚ ceneceefnce efmLeefle Øeehle ievexÚew~ Ùemewues Depeg&ve! Ùegækeâes ueeefie efve§eÙe

YeSj Ke[e nesT~

ØeeÙe: ceeefvemen¤ Ùeme Mueeskeâkeâes DeLe& Ùemlees ueieeGBÚved efkeâ Ùeme Ùegæcee

cejsheefÚ mJeie& peevesÚew j efpelesheefÚ he=LJeerkeâes Yeesie ievexÚew; lej leheeFËueeF& mcejCe

nesuee, Depeg&veues Yeefvemekesâkeâe Úved, ‘‘YeieJeved! he=LJeer vew nesFve ye¤ $ewueeskeäÙekeâes

meeceüepÙe j osJeleen¤keâes mJeeceer DeLee&led Fvõheo Øeehle YeS heefve ce lÙeme GheeÙeueeF&

nsefo&ve, pees FefvõÙen¤ megkeâeGves cesjes MeeskeâueeF& meceehle ieve& mekegâved~ Ùeefo Ùeefle vew

efceuveg Ú Yeves ieesefJevo! ce Ùegæ keâefnues heefve ieefo&ve~’’ Ùeefo Ùeeflecee heefve ßeerke=â<Ce

YeVegngvÚ efkeâ- Depeg&ve! ueÌ[eF& iej~ efpelesheefÚ he=LJeer heeGves Úew, nejsheefÚ mJeie&keâes

veeieefjkeâ yeVesÚew, leye ßeerke=â<Ce kesâ efovegngvÚ j? Depeg&ve ÙeesYevoe Deieeef[keâes melÙe,

ßesÙe (hejcekeâuÙeeCe)keâes keâecevee ievexJeeuee efMe<Ùe efLeÙees, pemeueeF& meodieg®osJe

ßeerke=â<Ceues YeVegYeÙees efkeâ #es$e-#es$e%ekeâes Ùeme mebIe<e&cee Ùeefo Mejerjkeâes meceÙe hetje

ngvepeevÚ j ue#Ùemecce hegive mekeäowveew Yeves mJeie& Øeehle ievexÚew DeLee&led mJejcee vew

efJeÛejCe ievex #ecelee Øeehle ievexÚew, owJeer mecheod ùoÙecee ØeJeeefnle ngvesÚ j Ùees Mejerj

jnBow mebIe<e&cee meheâue YeÙees Yeves ‘cenerced’- meyewYevoe ceneved yeÇÿekeâes ceefnceekeâes

GheYeesie ievexÚew, ceneceefncekeâes efmLeefle Øeehle ievexÚew~ efpelesheefÚ meJe&mJe, efkeâveefkeâ

ceneceefncelJeueeF& Øeehle ievexÚew j neNÙees Yeves osJelJe- ogyew nelecee ue[d[g jnvesÚ~ ueeYecee

heefve ueeYe j neefvecee heefve ueeYe vew nes~ hesâefj ÙemeceeefLe peesÌ[ (yeue) efobow YeVegngvÚ-

megKeogŠKes meceske=âlJee ueeYeeueeYeew peÙeepeÙeew~~38~~

lelees ÙegæeÙe ÙegpÙemJe vewJeb heeheceJeehmÙeefme~~38~~

ÙemeØekeâej megKe-og:Ke, ueeYe-neefve, peÙe-hejepeÙeueeF& meceeve mebPesj efleceer

Ùegækeâes ueeefie leÙeej nesT~ Ùegæ iejscee efleceer heehekeâes Yeeieer ngves Úwveew~ DeLee&led

megKecee meJe&mJe j og:Kecee heefve osJelJe Ú~ ueeYecee cenercedkeâes efmLeefle DeLee&led



meJe&mJe j neefvecee osJelJe Ú~ peÙecee ceneceefnce efmLeefle j hejepeÙecee heefve owJeer

mecheodceeefLe DeefOekeâej Ú~ ÙemeØekeâej Deeheävees ueeYe-neefveueeF& mJeÙeb mebPesj efleceer

Ùegækeâes ueeefie leÙeej nesT~ ue[dvegcee vew ogyew Jemlegn¤ Úved~ ue[sheefÚ heehe DeLee&led

DeeJeeieceve Øeehle ngves Úwve~ Dele: efleceer Ùegækeâes ueeefie leÙeej nesT~

S<ee lesÓefYeefnlee meeÈŸes yegefæÙeexieseflJeceeb ëe=Ceg~~38~~

yegæŸee Ùegòeâes ÙeÙee heeLe& keâce&yevOeb ØenemÙeefme~~39~~

heeLe&! Ùees yegefæ efleceües ueeefie %eeveÙeesiekeâes efJe<eÙecee YeefveSkeâes nes~ kegâve

yegefæ? Ùees vew efkeâ Ùegæ iej~ %eeveÙeesiecee Ùeeflecee$ew Ú efkeâ Deeheävees nmleer (leeiele)

nsjsj, ueeYe-neefvekeâes ÙemeØekeâej efJeÛeej iejsj efkeâ efpelescee ceneceefnce efmLeefle j

nejsheefÚ osJelJe, peÙecee meJe&mJe j hejepeÙecee heefve osJelJe, ogyewØekeâej ueeYe Úved~

Ùegæ veiejscee meyewues neceerueeF& Kejeye YeVesÚved, YeÙeyeeš Ghejece YeSkeâes ceeVesÚved,

Dehekeâerefle& ngvesÚ, ÙemeØekeâej Deeheävees DeefmlelJe meecegves jeKesj mJeÙeb efJeÛeej iejsj

Ùegæcee De«emej ngveg vew %eeveÙeesie nes~

ØeeÙeŠ ceeefvemen¤cee Yeüeefvle Ú efkeâ %eeveceeie&cee keâce& (Ùegæ) ieve&g heozve~

Gveern¤ YevÚved efkeâ %eeveceeie&cee keâce& Úwve~ ‘ce le MegæÚg’, ‘yegængB’ ‘ÛewlevÙeÚg’,

‘Denb yeÇÿeeefmce~’, ‘iegCe vew iegCecee keâeÙe&jle Úved~’- Ùemlees ceevesj nelecee neLe

jeKesj yemÚved~ ÙeesiesÕej ßeerke=â<Cekeâes Devegmeej Ùees %eeveÙeesie nesFve~ %eeveÙeesiecee

heefve lÙener keâce& ieveg&Ú, pegve efve<keâece keâce&Ùeesiecee ieefjvÚ~ ogyewcee cee$e yegefækeâes,

Âef°keâesCekeâes Devlej Úved~ %eeveceeieea Deeheävees efmLeefle mebPesj, Deehetâcee efveYe&j YeSj

keâce& ieÚ&, peyeefkeâ efve<keâece keâce&Ùeesieer F°keâes Deeefßele YeSj keâce& ieÚ&~ ieveg& ogyew

ceeie&cee Ú j lÙees keâce& heefve SGšw nes, pemeueeF& ogyew ceeie&n¤cee ieveg&Ú~ cee$e keâce&

ievex ogF& Âef°keâesCe Úved~

Depeg&ve! Ùemew yegefæueeF& Deye efleceer efve<keâece keâce&Ùeesiekeâes efJe<eÙecee megve, pemeyeeš

Ùegòeâ YeSj efleceer keâce&n¤keâes yevOeveueeF& jeceüjer ve° ievexÚew~ ÙeneB ßeerke=â<Ceues ‘keâce&’keâes

veece heefnuees heškeâ efuevegYeÙees, lej Ùees YeVeg YeSve efkeâ keâce& kesâ nes? Deye keâce& ve Yevesj

heefnues keâce&keâes efJeMes<eleen¤ceeefLe ØekeâeMe heeveg&ngvÚ-

vesneefYe›eâceveeMeesÓefmle ØelÙeJeeÙees ve efJeÅeles~~38~~

mJeuhecehÙemÙe Oece&mÙe $eeÙeles cenlees YeÙeeled~~40~~



Ùeme efve<keâece keâce&Ùeesiecee DeejcYekeâes DeLee&led yeerpekeâes veeMe ngBowve~ meerefcele

heâue¤heer oes<e Úwve, Ùemewues Ùeme efve<keâece keâce&keâes, Ùeme keâce&yeeš mecheeefole

Oece&keâes Deefuekeâefle heefve meeOeve pevce-ce=lÙeg¤heer ceneved YeÙeyeeš Gæej ieefjefovÚ~

leheeFË Ùeme keâce&ueeF& yegPesj lÙemeceeefLe ogF& heeFuee Deieeef[ cee$e efn[dvegme (pees

meodie=nmLe Deeßececee jnsj cee$e efn[dve meefkeâvÚ, meeOekeâ le efn[dÚved vew) yeerG

cee$e Újer efoÙees Yeves Depeg&ve! yeerG keâes veeMe ngBowve~ Øeke=âeflecee kegâvew #ecelee Úwve,

Ùemlees kegâvew DeŒe Úwve efkeâ lÙeme melÙeueeF& meceehle iejerosDeesmed~ Øeke=âefle cee$e

DeeJejCe neuve meefkeäÚved, kesâefn ef{uees ieve& meefkeäÚved, lej meeOevekeâes DeejcYekeâes

veeMe ieve& meefòeâve~

Deieeef[ ßeerke=â<Ceues YeVegYeÙees efkeâ meyew heeheern¤Yevoe "tuees heeheer efkeâve ve

nesmed %eeve¤heer [gÁeÉeje efve:mevosn heej ngvesÚ~ "erkeâ lÙemew kegâjeueeF& ÙeneB YeVegngvÚ

efkeâ- Depeg&ve! efve<keâece keâce&Ùeesiekeâes yeerpeejesheCe iejerefoS Yeves lÙees yeerGkeâes veeMe

ngBowve~ efJehejerle heâue¤heer oes<e heefve Ùemecee ngBowve efkeâ leheeFËueeF& mJeie&, $e+efæn¤

Jee efmeefæn¤mecce hegNÙeeSj Úe[erosGved~ leheeFË Ùees meeOeveueeF& Úes[s heefve Ùees

meeOeveues leheeFËkeâes Gæej iejsj vew Úes[dvesÚ~ Ùeme efve<keâece keâce&Ùeesiekeâes Deefuekeâefle

heefve meeOeve pevce-ce=lÙegkeâes ceneved YeÙeyeeš Gæej ieefjefovÚ~ ‘Deveskeâpevce-

mebefmeæmlelees Ùeeefle hejeb ieefleced~’ (ieerlee, 6/45) keâce&keâes Ùees yeerpeejesheCe

DeveskeâeQ pevcekeâes he§eeled lÙeneR GYÙeeF& efovesÚ, peneB hejceOeece Ú, hejceieefle Ú~

Ùemew ›eâcecee Deieeef[ YeVegngvÚ-

JÙeJemeeÙeeeflcekeâe yegefæjskesân kegâ®vevove~~38~~

yengMeeKee ¢evevlee§e yegæÙeesÓJÙeJemeeefÙeveeced~~41~~

Depeg&ve! Ùeme efve<keâece keâce&Ùeesiecee ef›eâÙeelcekeâ yegefæ SGšw Ú~ ef›eâÙee SGšw

Ú j heefjCeece heefve SGše vew nes~ Deeeflcekeâ mecheefòe vew efmLej mecheefòe nes, Ùeme

mecheefòekeâes Øeke=âeflekeâes ÉvÉcee efJemleejw-efJemleejw Deefpe&le ieveg& JÙeJemeeÙe nes~ Ùees

JÙeJemeeÙe DeLeJee efve§eÙeelcekeâ ef›eâÙee heefve SGšw nes~ leye le pegve ceeefvemeues

DeveskeâeQ ef›eâÙeen¤ yeleeGBÚved, kesâ Gveern¤ Yepeve ieozveved ? ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ-

‘‘nes, Gveern¤ Yepeve ieozveved~ leer heg®<en¤keâes yegefæ Devevle MeeKeen¤cee ngvÚ,

Ùemewues Devevle ef›eâÙeen¤keâes efJemleej ieefjefuevÚved~’’



Ùeeefceceeb hegef<heleeb JeeÛeb ØeJeovlÙeefJeheef§eleŠ~~38~~

JesoJeeojleeŠ heeLe& veevÙeomleerefle JeeefoveŠ~~42~~

keâeceelceeveŠ mJeie&heje pevcekeâce&HeâueØeoeced~~38~~

ef›eâÙeeefJeMes<eyengueeb YeesiewÕeÙe&ieeEle Øeefle~~43~~

ns heeLe&! leer ‘keâeceelceeveŠ’- keâeceveen¤ues Ùegòeâ, ‘JesoJeeojleeŠ’- Jesokeâes

JeekeäÙen¤cee Devegjòeâ, ‘mJeie&hejeŠ’- mJeie&ueeF& vew hejceue#Ùe ceeVeg ngvÚ efkeâ

Ùemekeâes Deieeef[ kesâner ÚBowÚwve~- Ùemlees YeVesn¤ DeefJeJeskeâerpeve pevce-ce=lÙeg¤heer

heâueefoves, Yeesie j SsÕeÙe&keâes Øeeefhlekeâes ueeefie Oesjw ef›eâÙeen¤keâes efJemleej ieefjefuevÚved

j osKeeJešer MeesYeeÙegòeâ JeeCeercee JÙeòeâ heefve ieo&Úved~ DeLee&led DeefJeJeskeâern¤keâes

yegefæ Devevle Yeson¤ YeSkeâe ngvÚved~ Gveern¤ heâueefoves JeekeäÙen¤cee vew Devegjòeâ

ngvÚved, Jesokeâe JeekeäÙen¤ueeF& vew ØeceeCe ceevÚved, mJeie&ueeF& ßes‰ ceevÚved~ Gveern¤keâes

yegefæ Oesjw Yeson¤ YeSkeâe ngvÚved, Ùemewues Devevle ef›eâÙeen¤keâes jÛevee ieefjefuevÚved~

Gveern¤ veece le hejceleòJe hejceelceekeâes vew efuevÚved lej lÙemekeâes Dee[cee Devevle

ef›eâÙeen¤keâes efJemleej ieefjefuevÚved~ Ùeefo Devevle ef›eâÙeen¤ keâce& nesFveved Yeves lÙees

SGše efveef§ele ef›eâÙee kesâ nes? ßeerke=â<Ce Deefnues Ùees YeVeg ngVe Deefnues le cee$e Ùeefle vew

YeVegngvÚ efkeâ DeefJeJeskeâern¤keâes yegefæ Devevle MeeKeen¤ YeSkeâes ngvÚ, Ùemewues Gveern¤

Devevle ef›eâÙeen¤keâes efJemleej ieefjefuevÚved~ Gveern¤ efJemleejcee$e ieozveved ye¤

Deeuebkeâeefjkeâ Mewueercee lÙemeueeF& JÙeòeâ heefve ieo&Úved~ lÙemekeâes ØeYeeJe kesâ ngvÚ?-

YeesiewÕeÙe&Øemeòeâeveeb leÙeeheùleÛeslemeeced~~38~~

JÙeJemeeÙeeeflcekeâe yegefæŠ meceeOeew ve efJeOeerÙeles~~44~~

Gveern¤keâes JeeCeerkeâes Úehe peme-pemekeâes efÛeòecee heo&Ú, Depeg&ve! efleveern¤keâes

yegefæ heefve veeMe ngvÚ ve efkeâ efleveern¤ues kesâner heeGBÚved~ lÙees JeeCeerÉeje njCe

YeSkeâes efÛeòeJeeueen¤keâes j Yeesie-SsÕeÙe&cee Deemeòeâ heg®<ekeâes Devle:keâjCecee

ef›eâÙeelcekeâ yegefæ jnve peeBowve, F°cee meceeefOemLe ievex efve§eÙeelcekeâ ef›eâÙee lÙemecee

jnBowve~

Ùemlees DeefJeJeskeâern¤keâes JeeCeer keâes megvÚved? Yeesie j SsÕeÙe&cee Deemeòeâ ngvesn¤ues

vew megvÚved, DeefOekeâejer megvowveved~ Ùemlees heg®<en¤cee mece j DeeefoleòJecee ØeJesMe

efoueeGvesJeeuee efve§eÙeelcekeâ ef›eâÙeemebie mebÙegòeâ yegefæ ngBowve~



ØeMve G"dÚ efkeâ ‘JesoJeeojleeŠ’- pees Jesokeâes JeÛeven¤cee Devegjòeâ Úved,

kesâ Gveern¤ Yetue ieÚ&ved? ÙemeceeefLe ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ-

$ewiegCÙeefJe<eÙee Jesoe efveŒewiegCÙees YeJeepeg&ve~~38~~

efveÉ&vÉes efvelÙemeòJemLees efveÙeexie#esce DeelceJeeved~~45~~

Depeg&ve! ‘$ewiegCÙeefJe<eÙee Jesoe’- Jeso leerve iegCemecce vew ØekeâeMe heeo&Úved~

Ùemekeâes Deieeef[keâes kegâje GveueeF& Leene ngBowve~ Ùemewues ‘efveŒewiegCÙees YeJeepeg&ve~’-

Depeg&ve! efleceer leerveJešw iegCen¤yeeš ceeefLe G" DeLee&led Jeson¤keâes keâeÙe&#es$eyeeš

DeieeÌ[er ye{~ keâmejer ye{dves? ÙemeceeefLe ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ, ‘efveÉ&vÉŠ’- megKe-

ogŠKekeâes ÉvÉn¤yeeš jefnle, efvelÙe melÙe Jemlegcee efmLele j Ùeesie#esceueeF& ve ÛeenBow

DeelcehejeÙeCe nesT~ ÙemeØekeâej ceeefLe G"~ ØeMve G"dÚ efkeâ neceer vew G"eQ Jee

keâmewues Jeson¤yeeš ceeefLe G"skeâes heefve Ú? ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ efkeâ Deieeef[ pees

heefve G"dÚ, lÙees yeÇÿeueeF& peevoÚ j pees yeÇÿeueeF& peevoÚ, lÙees efJeØe nes~

ÙeeJeeveLe& Goheeves meJe&leŠ mechuegleesokesâ~~38~~

leeJeevmeJex<eg Jesos<eg yeÇeÿeCemÙe efJepeeveleŠ~~46~~

Ûeejweflejyeeš heefjhetCe& peueeMeÙe Øeehle YeSheefÚ ceeefvemekeâes meevees peueeMeÙeyeeš

peefle ØeÙeespeve jnvÚ, jeceües Øekeâejues yeÇÿeueeF& peeVes yeÇeÿeCeueeF& Jeson¤yeeš lÙeefle

vew ØeÙeespeve jnvÚ~ leelheÙe& Ùees Ú efkeâ pees Jesoyeeš ceeefLe G"dÚ, lÙees yeÇÿeueeF&

peevoÚ, lÙener vew yeÇeÿeCe nes~ DeLee&led efleceer Jeson¤yeeš ceeefLe G", yeÇeÿeCe yeve~

Depeg&ve #eef$eÙe efLeÙees, ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ efkeâ yeÇeÿeCe yeve~ yeÇeÿeCe, #eef$eÙe

FlÙeeefo JeCe& mJeYeeJekeâes #eceleen¤keâes veece nes~ Ùees keâce&ØeOeeve Ú ve efkeâ pevceosefKe

efveOee&efjle ngves kegâvew ¤ef{~ pemeueeF& iebieekeâes Oeeje Øeehle Ú, lÙemeueeF& #egõ peueeMeÙeyeeš

kesâ ØeÙeespeve? keâesner lÙemecee MeewÛe efuevÚ Yeves keâesner heMegn¤ueeF& peueeMeÙecee

vegneFefovÚ, Ùemekeâes Deieeef[ kegâvew GheÙeesie Úwve~ ÙemewØekeâej yeÇÿeueeF& mee#eeled peeVes

lÙeme efJeØe ceneheg®<ekeâes, lÙeme yeÇeÿeCekeâes Jeson¤yeeš lÙeefle vew ØeÙeespeve jnvÚ~

ØeÙeespeve jnvÚ DeJeMÙe, Jeso jnvÚved efkeâveefkeâ DeeGves heeref{n¤keâes ueeefie Gvekeâes

GheÙeesie Ú~ lÙeneRyeeš Jeelee& DeejcYe ngvesÚ~ ÙemeheefÚ ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ce ‘keâce&’

ievex yesueecee ieveg&hevex meeJeOeeveern¤keâes Øeefleheeove ieveg&ngvÚ~

keâce&CÙesJeeefOekeâejmles cee Heâues<eg keâoeÛeve~~38~~

cee keâce&HeâuenslegYet&cee les meÁesÓmlJekeâce&efCe~~47~~



keâce& ieveg&cee vew efleceües DeefOekeâej Ú, heâuecee keâefnues heefve nesFve~ Ùemlees mebPeveg

efkeâ heâue ÚBowÚwve~ heâuekeâes Jeemevee ievex heefve venesT j keâce& ieveg&cee efleceües Deßeæe

heefve venesmed~

Deefnuesmecce ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues GveÛeeefueme Mueeskeâcee heefnueesheuš keâce&keâes

veece efuevegYeÙees, lej Ùees YeVeg YeSve efkeâ lÙees keâce& kesâ nes j lÙemeueeF& ievex keâmejer?

lÙeme keâce&keâes efJeMes<eleen¤ceeefLe ØekeâeMe heeveg&YeÙees efkeâ-

(1) Depeg&ve! Ùeme keâce&Éeje efleceer keâce&keâes yevOeveyeeš jeceües Øekeâejues cegòeâ ngvesÚew~

(2) Depeg&ve! Ùemecee DeejcYekeâes DeLee&led yeerGkeâes veeMe Úwve~ DeejcYe ieefjefoS

Yeves Øeke=âeflemebie lÙemeueeF& ve° ievex kegâvew GheeÙe Úwve~

(3) Depeg&ve! Ùemecee meerefcele heâue¤heer oes<e heefve Úwve efkeâ mJeie&, $e+efæn¤,

efmeefæn¤cee DeuPeeSj GYÙeeF& efovesÚ~

(4) Depeg&ve! Ùeme keâce&keâes Leesjw heefve meeOeve pevce-cejCekeâes YeÙeyeeš Gæej

ieefjefovesJeeuee ngvÚ~

lej Deefnuesmecce Gveues Ùees Yevesveved efkeâ lÙees keâce& kesâ nes? ievex keâmejer? Ùemew

DeOÙeeÙekeâes SkeâÛeeefuemeeQ Mueeskeâcee JeneBues YeVegYeÙees-

(5) Depeg&ve! Ùemecee efve§eÙeelcekeâ yegefæ SGše vew nes, ef›eâÙee SGše vew nes~

Deefve kesâ Oesjw ef›eâÙee ievexn¤ Yepeve ieozveved? ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ- Gveern¤ keâce&

ieozveved~ Ùemekeâes keâejCe YeVegngBow JeneB YeVegngvÚ efkeâ DeefJeJeskeâern¤keâes yegefæ Devevle

MeeKee YeSkeâe ngvÚved, Ùemewues T Devevle ef›eâÙeen¤keâes efJemleej ieefjefuevÚved~ Gveern¤

osKeeJešer MeesYeeÙegòeâ JeeCeercee Ùeer ef›eâÙeen¤ueeF& JÙeòeâ heefve ieo&Úved~ Gveern¤keâes

JeeCeerkeâes Úehe pemekeâes ùoÙecee heo&Ú, Gmekeâes yegefæ ve° ngvÚ~ Dele: efve§eÙeelcekeâ

ef›eâÙee Skeâ nes, lej Ùees YeVeg YeSve efkeâ lÙees ef›eâÙee kegâve nes?

meleÛeeefuemeeQ Mueeskeâcee JeneBues YeVegYeÙees- Depeg&ve! keâce& ieveg&cee vew efleceües

DeefOekeâej Ú, heâuecee Úwve~ heâuekeâes Jeemevee jeKves heefve venesT j keâce& ieve&cee

efleceües Deßeæe heefve venesmed DeLee&led efvejvlej ieefjjnvekeâe ueeefie lÙemewcee ueerve YeSj

ieveg&, lej Ùees YeVeg YeSve efkeâ lÙees keâce& kesâ nes? ØeeÙe: Ùeme MueeskeâueeF& GoenjCe efobow

ceeefvemen¤ YevoÚved efkeâ kesâner heefve iej cee$e heâuekeâes keâecevee veiej, YeFmekeäÙees

efve<keâece keâce&Ùeesie, lej Deefnuesmecce ßeerke=â<Ceues YeVegYeSve efkeâ keâce& kegâve nes,

pemeueeF& ie¤B? ÙeneB cee$e keâce&keâes efJeMes<eleen¤ceeefLe ØekeâeMe heeveg&YeÙees efkeâ keâce&



efovÚ kesâ j keâce& ievex meceÙecee heeueve ieveg&hevex meeJeOeeveern¤ kesâ ngved? lÙemecee heefve

ØekeâeMe heeveg&YeÙees~ ØeMve pemleekeâes lÙemlew yeveskeâes Ú, pemeueeF& ÙeesiesÕej Deieeef[keâes

DeOÙeeÙe leerve-Ûeejcee mhe° ieveg& ngvesÚ~

hesâefj ÙemeceeefLe peesÌ[ (yeue) efovegngvÚ-

ÙeesiemLeŠ kegâ® keâcee&efCe meÁb lÙekeälJee OeveÀeÙe~~38~~

efmeæŸeefmeæŸeesŠ mecees YetlJee mecelJeb Ùeesie GÛÙeles~~48~~

ns OevebpeÙe! Deemeefòeâ j mebie-oes<eueeF& lÙeeiesj, efmeefæ j Deefmeefæcee meceeve

YeeJe jeKesj, Ùeesiecee efmLej jnsj keâce& iej~ kegâve keâce&? efve<keâece keâce& iej~ ‘mecelJeb

Ùeesie GÛÙeles’- Ùees mecelJe YeeJeueeF& vew Ùeesie YeefvevÚ~ efJe<ecelee pemecee venesmed,

Ùemlees YeeJeueeF& mecelJe YeefvevÚ~ $e+efæ j efmeefæn¤ efJe<ece yeveeGBÚved, Deemeefòeâ

neceerueeF& efJe<ece yeveeGBÚ, heâuekeâes FÛÚe efJe<ecelee GlheVe ieo&Ú, Ùemewues heâuekeâes

Jeemevee ngveg ngBowve, hesâefj heefve keâce& ieveg&cee Deßeæe heefve venesDeesmed~ osKeskeâes megveskeâes

meyew Jemlegn¤cee Deemeefòeâkeâes lÙeeie iejsj, Øeeefhle j DeØeeefhlekeâes efJe<eÙecee ve meesÛesj

cee$e Ùeesiecee efmLele jnBow keâce& iej~ Ùeesieyeeš efÛeòe ÛeueeÙeceeve venesmed~

Ùeesie SGše hejekeâe‰ekeâes efmLeefle nes j SGše ØeejcYekeâes efmLeefle heefve ngvÚ~

ØeejcYecee heefve neceües Âef° ue#Ùecee vew ngveg heo&Ú~ Dele: Ùeesiecee Âef° jeKow keâce&keâes

DeeÛejCe ieveg& heo&Ú~ mecelJe YeeJe DeLee&led efmeefæ j Deefmeefæcee meceYeeJe vew Ùeesie

keânueeGBÚ~ pemeueeF& efmeefæ j Deefmeefæ efJeÛeefuele ieve& mekeäowve, efJe<ecelee pemecee

GlheVe ngBowve, Ùemlees YeeJe ngvegkeâes keâejCe ÙemeueeF& mecelJe Ùeesie YeVes ieefjvÚ~ Ùees

F°yeeš mecelJe efoueeGBÚ, Ùemewues ÙemeueeF& mecelJe Ùeesie YeefvevÚ~ keâeceveen¤keâes

efyeukegâuew lÙeeie Ú, Ùemewues ÙemeueeF& efve<keâece keâce&Ùeesie YeefvevÚ~ hejceelceemebie

cesue iejeGBÚ, Ùemewues Ùemekeâes veece Ùeesie DeLee&led cesue nes~ Ùemecee yeewefækeâ mlejcee

OÙeeve jeKvegheÚ& efkeâ efmeefæ j Deefmeefæcee meceYeeJe jnesmed, Deemeefòeâ venesDeesmed, heâuekeâes

Jeemevee DeeGve veheeDeesmed~ Ùemewues Ùeefn efve<keâece keâce&Ùeesie, yegefæÙeesie heefve keânueeGBÚ~

otjsCe ¢eJejb keâce& yegefæÙeesieeæveÀeÙe~~38~~

yegæew MejCeceefvJeÛÚ ke=âheCeeŠ HeâuensleJeŠ~~49~~

OevebpeÙe! ‘DeJejb keâce&’- efveke=â° keâce&, JeemeveeÙegòeâ keâce& yegefæÙeesieyeeš Oesjw

še{e Úved~ heâuekeâes keâecevee ievexn¤ ke=âheCe ngved~ Gveern¤ Deelceemebie Goejleekeâes

JÙeJenej ieozveved~ Dele: mecelJe yegefæÙeesiekeâes DeeßeÙe «enCe iej~ pemlees keâecevee



Ú, lÙemlew heeÙeew Yeves lÙemeueeF& Yeesivekeâes ueeefie Mejerj OeejCe ieveg& hevexÚ~ DeeJeeieceve

yeveskeâes Ú Yeves keâuÙeeCe keâmlees? meeOekeâues le cees#ekeâes heefve Jeemevee jeKveg ngowve;

efkeâveefkeâ Jeemeveeyeeš cegòeâ ngveg vew cees#e nes~ heâuekeâes Øeeefhlekeâes efÛevleve ievee&ues

meeOekeâkeâes meceÙe JÙeLe& ve° ngvepeevÚ j heâue Øeehle YeSheefÚ lÙees lÙeme heâuecee

DeefuPevÚ~ Gmekeâes meeOevee meceehle ngvepeevÚ~ Deieeef[ T Yepeve efkeâve iejesmed?

lÙeneByeeš lÙees yeešes efJejeSj peevÚ~ Ùemewues mecelJe yegefæues Ùeesiekeâes DeeÛejCe

iejeQ~

%eeveceeie&ueeF& heefve ßeerke=â<Ceues yegefæÙeesie YeVegYeSkeâes efLeÙees efkeâ- Depeg&ve! Ùees

yegefæ efleceües ueeefie %eeveÙeesiekeâes efJe<eÙecee YeefveÙees j ÙeneB efve<keâece keâce&ÙeesieueeF&

heefve yegefæÙeesie YeefveÙees~ Jemlegle: ogyewcee yegefækeâes Âef°keâesCekewâ Devlej Úved~ lÙemecee

ueeYe-neefvekeâes hejer#ee iejsj GmeueeF& peeBÛe iejsj efn[dveg heÚ&~ Ùemecee heefve yeewefækeâ

mlejcee mecelJe yeveeFjeKveg heo&Ú, Ùemewues ÙemeueeF& mecelJe yegefæÙeesie YeefvevÚ~

Ùemewues OevebpeÙe! efleceer mecelJe yegefæÙeesiekeâes DeeßeÙe «enCe iej; efkeâveefkeâ heâuekeâes

Jeemevee ievex DelÙevle ke=âheCe ngve~

yegefæÙegòeâes peneleern GYes megke=âleog<ke=âles~~38~~

lemceeÅeesieeÙe ÙegpÙemJe ÙeesieŠ keâce&meg keâewMeueced~~50~~

mecelJe yegefæÙegòeâ heg®<e hegCÙe-heehe ogyewueeF& Ùemew ueeskeâcee lÙeeefieefovÚ~

lÙemecee efueheeÙeceeve ngBowve~ Ùemewues mecelJe yegefæÙeesiekeâes ueeefie Ûes°e iej~ ‘ÙeesieŠ

keâce&meg keâewMeueced’- mecelJe yegefækeâes meeLe keâce&n¤keâes DeeÛejCe-keâewMeue vew

Ùeesie nes~

mebmeejcee keâce& ievex ogF& Âef°keâesCe ØeÛeefuele Úved~ ceevÚsn¤ keâce& ieÚ&ved, leye

Gmekeâes heâue heefve DeJeMÙe ÛeenvÚved Jee heâue ve heeSheefÚ keâce& ieve& ÛeenBowve; lej

ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ce Ùeer keâce&n¤ueeF& yevOevekeâejer YeVeg ngBow, DeejeOeveeueeF& Skeâcee$e

keâce& ceeVegngvÚ~ Ùeme DeOÙeeÙecee JeneBues keâce&keâes veece cee$e efuevegYeÙees~ DeOÙeeÙe

leervekeâes veJeeQ Mueeskeâcee Ùemekeâes heefjYee<ee efoveg YeSkeâes Ú j ÛeewLees DeOÙeeÙecee

keâce&keâes mJe¤heceeefLe efJemleejhetJe&keâ ØekeâeMe heeveg& YeSkeâes Ú~ Øemlegle Mueeskeâcee

ßeerke=â<Ceues meebmeeefjkeâ hejchejeyeeš nšsj keâce& ievex efJeefOe yeleeGveg YeÙees efkeâ keâce& le

iej, ßeæehetJe&keâ iej; lej heâuekeâes DeefOekeâejueeF& mJesÛÚeues Úesef[osG~ heâue keâneB



peevesÚ? Ùees vew keâce& ieveg& keâewMeue nes~ efve<keâece meeOekeâkeâes meyew Meefòeâ ÙemeØekeâej

keâce&cee ueeieskeâes jnvÚ~ DeejeOeveekeâes ueeefie vew Mejerj nes~ leeheefve efpe%eemee mJeeYeeefJekeâ

nes efkeâ kesâ meOeQ keâce& vew ieoz jnveg Ú Jee Ùemekeâes kesâner heefjCeece heefve efvemkeâves Ú?

ÙemeueeF& nsjeQ-

keâce&peb yegefæÙegòeâe efn Heâueb lÙekeälJee ceveeref<eCeŠ~~38~~

pevceyevOeefJeefvece&gòeâeŠ heob ieÛÚvlÙeveeceÙeced~~51~~

yegefæÙeesieues Ùegòeâ %eeveerpeve keâce&yeeš GlheVe ngves heâueueeF& lÙeeiesj pevce j

ce=lÙegkeâes yevOeveyeeš Úgškeâeje heeGBÚved~ Gveern¤ efveoex<e Dece=leceÙe hejceheoueeF&

Øeehle ngvÚved~

ÙeneB leerve yegefæn¤keâes efÛe$eCe Ú~ (Mueeskeâ 39) meebKÙeyegefæcee ogF& heâue

Úved- mJeie& j ßesÙe~ (Mueeskeâ 51) keâce&Ùeesiecee ØeJe=òe yegefækeâes SGšw heâue Ú-

pevce-ce=lÙegyeeš cegefòeâ, efvece&ue DeefJeveeMeer heokeâes Øeeefhle~ cee$e Ùeer ogF& vew Ùeesieef›eâÙee

ngved, Ùemeyeenskeâ De¤ yegefæ DeefJeJeskeâpevÙe Ú, Devevle MeeKeen¤ YeSkeâe Úved,

pemekeâes heâue keâce&Yeesiekeâes ueeefie heškeâ-heškeâ pevce-ce=lÙeg Ú~

Depeg&vekeâes Âef° ef$eueeskeâerkeâes meeceüepÙe j osJeleen¤keâe mJeeceerhevemecce vew

meerefcele efLeÙees~ Ùeeflemeccekeâes ueeefie heefve lÙees Ùegæcee ØeJe=òe ngve meefkeâjnskeâes efLeSve~

ÙeneB ßeerke=â<Ce GmeueeF& veÙeeB leLÙe GodIeeefšle ieveg&ngvÚ efkeâ Deemeefòeâjefnle keâce&Éeje

DeveeceÙe heo Øeehle ngvÚ~ efve<keâece keâce&Ùeesieues hejceheoueeF& efoueeGBÚ, peneB

ce=lÙegkeâes ØeJesMe Úwve~ Ùeme keâce&cee ØeJe=efòe keâefnues ngvesÚ?-

Ùeoe les ceesnkeâefueueb yegefæJÙe&efleleefj<Ùeefle~~38~~

leoe ievleeefme efveJexob ßeesleJÙemÙe ßeglemÙe Ûe~~52~~

pegve keâeuecee efleceües (ØelÙeskeâ meeOekeâkeâes) yegefæ ceesn¤heer efnueesueeF& hetCe&le:

heej ievexÚ Ú, Deefuekeâefle heefve ceesn jnBowve- ve heg$ecee, ve Oevecee, ve Øeefle‰ecee-

Ùeer meyewyeeš mecheke&â štšsheefÚ, lÙeme yesuee pees megVes ÙeesiÙe Ú lÙemeueeF& efleceer megVe

mekeävesÚew j megves Devegmeej JewjeiÙeueeF& Øeehle ngve mekeävesÚ DeLee&led lÙemeueeF& DeeÛejCecee

heefjCele ieve& mekeävesÚew~ Deefnues pegve megVesueeÙekeâ Ú, lÙemeueeF& ve le efleceerues megVe

heeSkeâe Úew j DeeÛejCekeâes ØeMve vew Ke[e ngBowve~ Ùemew ÙeesiÙeleecee hesâefj ØekeâeMe

heeveg&ngvÚ-



ßegefleefJeØeefleheVee les Ùeoe mLeemÙeefle efve§euee~~38~~

meceeOeeJeÛeuee yegefæmleoe ÙeesieceJeehmÙeefme~~53~~

DeveskeâeQ Øekeâejkeâes JesoJeekeäÙen¤ueeF& megvesj efJeÛeefuele YeSkeâes efleceües yegefæ

peye hejceelce-mJe¤hecee meceeefOemLe YeSj DeÛeue, efmLej ngvesÚ, leye efleceer mecelJe

ÙeesieueeF& Øeehle ngvesÚew~ hetCe& meceefmLeefleueeF& Øeehle ievexÚew, pemeueeF& ‘DeveeceÙe

hejceheo’ YeefvevÚ~ Ùees vew Ùeesiekeâes hejekeâe‰e nes j Ùees vew DeØeehlekeâes Øeeefhle nes~

Jeson¤yeeš heefve Ùener efMe#ee efceuÚ; lej ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ, ‘ßegefleefJeØeefleheVee’-

ßegeflen¤keâes DeveskeâeQ efmeæevleueeF& megvesj yegefæ efJeÛeefuele ngvepeevÚ~ efmeæevle le

DeveskeâeQ megefveÙees, lej pees megVes ÙeesiÙe Ú, ceeefvemen¤ lÙemeyeeš še{e vew jnvÚved~

Ùees efJeÛeefuele yegefæ pegve meceÙe meceeefOecee efmLej ngvesÚ, leye efleceer Ùeesiekeâes

hejekeâe‰e Dece=leheo Øeehle ievexÚew~ Ùemecee Depeg&vekeâes GlkeâC"e mJeeYeeefJekeâ efLeÙees

efkeâ leer ceneheg®<e keâmejer ngvÚved, pees DeveeceÙe hejceheocee efmLele Úved, meceeefOecee

pemekeâes yegefæ efmLej Ú? Gveues ØeMve iejs-

Depeg&ve GJeeÛe

efmLeleØe%emÙe keâe Yee<ee meceeefOemLemÙe kesâMeJe~~38~~

efmLeleOeerŠ efkebâ ØeYee<esle efkeâceemeerle ›epesle efkeâced~~54~~

‘meceeOeerÙeles efÛeòeb Ùeefmceved me Deelcee SJe meceeefOeŠ’- pemecee efÛeòekeâes

meceeOeeve ieve& meefkeâvÚ lÙees Deelcee vew meceeefOe nes~ Deveeefo leòJecee pemeues mecelJe

Øeehle ieo&Ú, GmeueeF& meceeefOemLe YeefvevÚ~ Depeg&veues meesOes- kesâMeJe! meceeefOemLe

efmLejyegefæYeSkeâes ceneheg®<ekeâes kesâ ue#eCe ngvÚved? efmLeleØe%e heg®<e keâmejer yeesuÚ?

Gveer keâmejer yemÚ? Gveer keâmejer efn[dÚ? Ûeej ØeMve Depeg&veues iejs~ Ùemecee YeieJeeved

ßeerke=â<Ceues efmLeleØe%ekeâes ue#eCe yeleeGBow YeVegYeÙees-


Øepeneefle Ùeoe keâeceevmeJee&vheeLe& ceveesieleeved~~38~~

DeelcevÙesJeelcevee leg°Š efmLeleØe%emleoesÛÙeles~~55~~

heeLe&! peye ceeefveme cevecee efmLele mechetCe& keâeceveen¤ueeF& lÙeeefieefovÚ, leye

lÙees DeelceeÉeje Deelceecee vew mevleg° YeSj efmLejyegefæJeeuee YeefvevÚ~ keâeceveen¤keâes

lÙeeie iejsheefÚ vew Deelceekeâes efoioMe&ve ngvÚ~ Ùemlees Deelceejece, Deelcele=hle ceneheg®<e

vew efmLeleØe%e nes~



ogŠKes<JevegefÉie>ceveeŠ megKes<eg efJeielemhe=nŠ~~38~~

JeerlejeieYeÙe›eâesOeŠ efmLeleOeerceg&efve®ÛÙeles~~56~~

owefnkeâ, owefJekeâ leLee Yeeweflekeâ ogŠKen¤cee pemekeâes ceve GefÉive ngBowve, megKekeâes

Øeeefhlecee pemekeâes mhe=ne nefšmekesâkeâes Ú leLee pemekeâes jeie, YeÙe j ›eâesOe ve°

YeFmekesâkeâe Úved, ceveveMeerueleekeâes Ûejce meerceecee hegieskeâes Ùemlees cegefve efmLeleØe%e

keânueeGBÚ~ Gmekeâes De¤ ue#eCe yeleeGveg ngvÚ-

ÙeŠ meJe&$eeveefYemvesnmleòelØeehÙe MegYeeMegYeced~~38~~

veeefYevevoefle ve Ésef° lemÙe Øe%ee Øeefleef‰lee~~57~~

pees hegg®<e meJe&$e mvesnjefnle YeSj, MegYe DeLeJee DeMegYeueeF& Øeehle YeSj ve

ØemeVe ngvÚ j ve És<e ieÚ&, Gmekeâes yegefæ efmLej Ú~ MegYe lÙees nes, pees hejceelcemJe¤hecee

ueieeGBÚ~ DeMegYe lÙees nes pees Øeke=âefleeflej efueSj peevÚ; lej efmLeleØe%e heg®<e Devegketâue

heefjefmLeeflen¤yeeš ve ØemeVe ngvÚ j ve Øeefleketâue heefjefmLeeflen¤yeeš És<e ieÚ&;

efkeâveefkeâ Øeehle ngves ÙeesiÙe Jemleg lÙemeyeeš Deueie Úwve j ve heeflele ievex efJekeâejn¤

Gmekeâes ueeefie Úved DeLee&led Deye meeOevemebie Gmekeâes Deeheävees kegâvew ØeÙeespeve jnsve~

Ùemlees heg®<eueeF& efmLeleØe%e YeefvevÚ~

Ùeoe mebnjles ÛeeÙeb ketâceexÓÁeveerJe meJe&MeŠ~~38~~

FefvõÙeeCeerefvõÙeeLexYÙemlemÙe Øe%ee Øeefleef‰lee~~58~~

pegve Øekeâej keâÚgJee Deeheävees DebieueeF& mecesšdÚ, "erkeâ lÙemewØekeâej Ùees heg®<e

peye meyeweflejyeeš Deeheävees FefvõÙen¤ueeF& mecesšdÚ, leye Gmekeâes yegefæ efmLej ngvÚ~

KelejeueeF& osKves efyeeflekewâ keâÚgJee pegveØekeâej Deeheävees šeGkeâes j Kegóe uegkeâeGBÚ,

"erkeâ ÙemewØekeâej pegve heg®<e efJe<eÙen¤cee efJeÛejCe ieoz iejskeâes FefvõÙen¤ueeF&

meyeweflejyeeš mecesšsj ùoÙe-osMecee efvejesOe ieefjefuevÚ, lÙeme meceÙecee lÙeme heg®<ekeâes

yegefæ efmLej ngvÚ~ lej Ùees le SGše Â°evle cee$e nes~ Kelejekeâes DeeYeeme meceehle

ngveemeeLe keâÚgJeeues Deeheävees Debie hegve: hewâueeGBÚ, kesâ ÙemewØekeâej efmLeleØe%e ceneheg®<e

heefve efJe<eÙen¤cee jme efueveLeeuÚ? ÙemeceeefLe YeVegngvÚ-

efJe<eÙee efJeefveJele&vles efvejenejmÙe osefnveŠ~~38~~

jmeJepeË jmeesÓhÙemÙe hejb Â<šdJee efveJele&les~~59~~

FefvõÙen¤Éeje efJe<eÙen¤ueeF& «enCe veievex heg®<en¤keâes efJe<eÙe le efveJe=òe

ngvepeevÚ, efkeâveefkeâ JeneB «enCe vew ieveg&ngVe, lej Gmekeâes jeie efveJe=òe ngBowve, Deemeefòeâ



ueeieskewâ jnvÚ~ mechetCe& FefvõÙen¤ueeF& efJe<eÙen¤yeeš mecesšdvesJeeuee efve<keâecekeâceeakeâes

jeie heefve ‘hejb Â°ddJee’- hejceleòJe hejceelceekeâes mee#eelkeâej iejsj efveJe=òe ngvepeevÚ~

ceneheg®<e keâÚgJee pemlew Deeheävees FefvõÙen¤ueeF& efJe<eÙecee hewâueeGBowve~ Skeâ

heškeâ peye FefvõÙen¤ mecesefšS heefÚ mebmkeâej vew meceehle ngvepeevÚ, hesâefj leer

efvemkeâowveved~ efve<keâece keâce&Ùeesiekeâes DeeÛejCeÉeje hejceelceekeâes ØelÙe#e oMe&vekeâe

meeLew lÙeme heg®<ekeâes efJe<eÙen¤yeeš jeie heefve efveJe=òe ngvepeevÚ~ ØeeÙe: efÛevleve-

heLecee n" ieÚ&ved~ n"Éeje FefvõÙen¤ueeF& jeskesâj Gveer efJe<eÙeyeeš le efveJe=òe

ngvepeevÚ lej cevecee Gmekeâes efÛevleve, jeie ueeieskewâ jnvÚ~ Ùees Deemeefòeâ ‘hejb

Â°dJee’- hejceelceekeâes mee#eelkeâej iejsheefÚ efveJe=òe ngvÚ, ÙemeYevoe hetJe& ngBowve~

‘hetpÙe cenejepepeer’ Ùeme mecyevOecee Deeheävees SGše Iešvee YeVegngvLÙees~

ie=nlÙeeieYevoe hetJe& JeneBueeF& leerve heškeâ DeekeâeMeJeeCeer YeSkeâes efLeÙees~ cewues meesOeW-

‘‘cenejepepeer! leheeFËueeF& YeefJe<ÙeJeeCeer efkeâve YeÙees, neceern¤ueeF& le YeSve?’’ leye

ÙemeceeefLe cenejepepeerues YeVegYeÙees- ‘nes! F& Mebkeâe ceesntb kesâ YeF& jner~’ DeLee&led

Ùees mevosn ceueeF& heefve YeSkeâes efLeÙees~ leye DevegYeJecee DeeÙees efkeâ ce meele pevceosefKe

ueieeleej meeOeg ngB~ Ûeej pevce le cee$e meeOegpemlew Yes<e yeveeSB, efleuekeâ ueieeSB,

keâefnues efJeYetefle ueieeSB, keâlew keâceC[ue efueSj efJeÛejCe ieozÚg~ Ùeesieef›eâÙeekeâes %eeve

efLeSve~ lej DeefIeuees leerve pevceosefKe jeceües meeOegÚg, pemlees ngve heo&LÙees~ cecee

Ùeesieef›eâÙee pee«ele efLeÙees~ DeefIeuees pevcecee heej ueeieer mekesâkeâes efLeÙees, efveJe=efòe heefve

ngvew ueeieskeâes efLeÙees, lej ogF& FÛÚen¤ yeeBkeâer jnskeâe efLeS- SGše Œeer j Dekeâex

ieeBpee~ Devlece&vecee FÛÚe efLeÙees, lej yeeefnjyeeš cewues MejerjueeF& Â{ jeKeW~ cevecee

Jeemevee ueeieskeâes efLeÙees, Ùemewues pevce efueveg heNÙees~ pevceefueves efyeeflekewâ YeieJeevedues

Leesjw meceÙecee meyew Leeskeâ osKeeSj-megveeSj efveJe=efòe efoueeGveg YeÙees, ogF&-leerve ueyesše

efoSj meeOeg yeveeFefoveg YeÙees~

"erkeâ Ùener kegâje ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ efkeâ FefvõÙen¤Éeje efJe<eÙeueeF& «enCe

veievex heg®<ekeâes efJe<eÙe le efveJe=òe ngvepeevÚ; lej meeOeveeÉeje hejceheg®<e hejceelceekeâes

mee#eelkeâej iejsheefÚ lÙees efJe<eÙen¤keâes jeieyeeš heefve efveJe=òe ngvepeevÚ~ Dele:

peyemecce mee#eelkeâej ngBowve, ‘keâce&’ ieveg&Ú~

Gj keâÚg ØeLece yeemevee jner~ ØeYeg heo Øeerefle meefjle mees yener~~

(jeceÛeefjleceeveme, 5/48/6)



FefvõÙen¤ueeF& efJe<eÙeyeeš mecesšdveg keâef"ve Ú~ ÙemeceeefLe ØekeâeMe heeveg&ngvÚ efkeâ-

Ùelelees ¢eefhe keâewvlesÙe heg®<emÙe efJeheef§eleŠ~~38~~

FefvõÙeeefCe ØeceeLeerefve njefvle ØemeYeb ceveŠ~~60~~

keâewvlesÙe! ØeÙelve ievexn¤ cesOeeJeer heg®<ekeâes ØeceLeveMeerue FefvõÙen¤ Gmekeâes

ceveueeF& peyejomleer njCe ieefÚ&ved, efJeÛeefuele ieefjefoefvÚved~ Ùemewues-

leeefve meJee&efCe mebÙecÙe Ùegòeâ Deemeerled celhejŠ~~38~~

JeMes efn ÙemÙesefvõÙeeefCe lemÙe Øe%ee Øeefleef‰lee~~61~~

leer mechetCe& FefvõÙen¤ueeF& mebÙele iejsj, Ùeesieyeeš Ùegòeâ j mecehe&Cekeâes meeLew

cesjes Deeefßele nesG efkeâveefkeâ pegve heg®<ekeâes FefvõÙen¤ JeMecee ngefvÚved, Gmekeâes yegefæ

efmLej ngvÚ~ ÙeneB ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ce meeOevekeâes efve<esOeelcekeâ DeJeÙeJen¤Éeje Gmekeâes

efJeOesÙeelcekeâ he#eceeefLe peesÌ[ (yeue) efovegngvÚ~ cee$e mebÙece j efve<esOeyeeš FefvõÙen¤

JeMecee ngBowve~ mecehe&Cekeâes meeLew F°-efÛevleve DeefveJeeÙe& Ú~ F°-efÛevlevekeâes DeYeeJecee

efJe<eÙe-efÛevleve ngvesÚ, pemekeâes kegâheefjCeece ßeerke=â<Cekeâes Meyon¤cee nsjeQ-

OÙeeÙelees efJe<eÙeevhegbmeŠ meÁmles<ethepeeÙeles~~38~~

meÁelmeÀeeÙeles keâeceŠ keâeceel›eâesOeesÓefYepeeÙeles~~62~~

efJe<eÙekeâes efÛevleve ievex heg®<eueeF& lÙeme efJe<eÙecee Deemeefòeâ ngvepeevÚ~

Deemeefòeâyeeš keâecevee GlheVe ngvÚ~ keâecevee-hetefle&cee JÙeJeOeeve DeeGveeues ›eâesOe

GlheVe ngvÚ~ ›eâesOe keâmeueeF& pevceefovÚ?-

›eâesOeeÆJeefle mecceesnŠ mecceesnelmce=efleefJeYeüceŠ~~38~~

mce=efleYeübMeeod yegefæveeMees yegefæveeMeelØeCeMÙeefle~~63~~

›eâesOeyeeš efJeMes<e cet{lee DeLee&led DeefJeJeskeâ GlheVe ngvÚ~ efvelÙe-DeefvelÙe

Jemlegkeâes efJeÛeej jnBowve~ DeefJeJeskeâyeeš mcejCe-Meefòeâ Yeüefcele ngvepeevÚ~ (pemlees

Depeg&veueeF& YeSkeâes efLeÙees- ‘YeüceleerJe Ûe ces ceveŠ~’ (1/30) ieerleekeâes meceehevecee

Gmeues YevÙees- ‘ve°es ceesnŠ mce=efleue&yOee~’, (18/73)~ kesâ ievex, kesâ ve ievex-

Ùemekeâes efveCe&Ùe ngve heeGBowve~) mce=efle Yeüefcele YeScee ÙeesiehejeÙeCe yegefæ ve° ngvepeevÚ

j yegefæ ve° YeScee lÙees heg®<e Deeheävees ßesÙe-meeOeveyeeš ÛÙegle ngvepeevÚ~

ÙeneB ßeerke=â<Ceues yeue efovegYeÙees efkeâ efJe<eÙekeâes efÛevleve ieveg& ngBowve~ meeOekeâues

veece, ¤he, ueeruee j Oeececee vew keâlew ueeiveg heÚ&~ Yepevecee ef{ueeF& efoScee ceve



efJe<eÙen¤cee peevÚ~ efJe<eÙen¤keâes efÛevleveyeeš Deemeefòeâ ngvepeevÚ~ Deemeefòeâyeeš

lÙeme efJe<eÙekeâes keâecevee meeOekeâkeâes Devlece&vecee ngvepeevÚ~ keâeceveekeâes hetefle&cee

JÙeJeOeeve YeScee ›eâesOe, ›eâesOeyeeš DeefJeJeskeâ, DeefJeJeskeâyeeš mce=efle-Yeüce j mce=efle-

Yeüceyeeš yegefæ ve° ngvepeevÚ~ efve<keâece keâce&ÙeesieueeF& vew yegefæÙeesie YeefvevÚ, efkeâveefkeâ

yegefæ-mlejcee Ùemecee efJeÛeej jeKveg heÚ& efkeâ keâecevee DeeGve ve heeDeesmed, heâue

ÚBowÚwve~ keâecevee DeeGveeues Ùees yegefæÙeesie ve° ngvepeevÚ- ‘meeOeve keâefjÙe efJeÛeejnerve

ceve Megæ nesÙe veneR lewmes~’ (efJeveÙeheef$ekeâe, heo mebKÙee 115/3) efJeÛeej

DeeJeMÙekeâ Ú~ efJeÛeejMetvÙe heg®<e ßesÙe-meeOeveyeeš leue PeÚ&~ meeOeve›eâce šgšsj

peevÚ, hegjw ve° ngBowve~ YeesieheefÚ meeOeve lÙeneRyeeš hesâefj DeejcYe ngvÚ, peneByeeš

DeJe®æ YeSkeâes efLeÙees~

Ùees le efJe<eÙeeefYecegKe meeOekeâkeâes ieefle nes~ mJeeOeerve Devle:keâjCeJeeuee meeOekeâ

kegâve ieefleueeF& ØeehlengvÚ? ÙemeceeefLe ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ-

jeieÉs<eefJeÙegòewâmleg efJe<eÙeeefveefvõÙew§ejved~~38~~

DeelceJeMÙewe|JeOesÙeelcee ØemeeoceefOeieÛÚefle~~64~~

Deelceekeâes efJeefOeueeF& Øeehle ØelÙe#eoMeea ceneheg®<e jeie-És<eyeešjefnle JeMecee

ieefjSkeâes Deeheävees FefvõÙen¤Éeje ‘efJe<eÙeeved Ûejved’- efJe<eÙen¤cee efJeÛejCe iejer

jns heefve ‘ØemeeoceefOeieÛÚefle’- DevleŠkeâjCekeâes efvece&ueleeueeF& Øeehle ngvÚ~ lÙees

Deeheävees YeeJeÂef°cee jnvÚ~ ceneheg®<ekeâes ueeefie efJeefOe-efve<esOe jnBowve~ Gmekeâes

ueeefie keâlew heefve DeMegYe jnBowve, pemeyeeš lÙees Deeheävees yeÛeeG iejesme j Gmekeâes

ueeefie kegâvew MegYe yeeBkeâer jnBowve, pemekeâes T keâecevee iejesmed~

Øemeeos meJe&ogŠKeeveeb neefvejmÙeeshepeeÙeles~~38~~

ØemeVeÛeslemees ¢eeMeg yegefæŠ heÙe&Jeefle‰les~~65~~

YeieJeevedkeâes hetCe& ke=âhee-Øemeeo ‘YeieJeòee’yeeš mebÙegòeâ YeScee lÙemekeâes mechetCe&

og:Ken¤keâes DeYeeJe ngvepeevÚ, ‘ogŠKeeueÙeced DeMeeÕeleced’~ (ieerlee, 8/15)

mebmeejkeâes DeYeeJe ngvepeevÚ j lÙees ØemeVeefÛeòe heg®<ekeâes yegefæ ÛeeB[w vew jeceües {bieues

efmLej ngvepeevÚ~ lej pees ÙeesieÙegòeâ Úwve, Gmekeâes oMeeceeefLe ØekeâeMe heeveg& ngvÚ-

veeefmle yegefæjÙegòeâmÙe ve ÛeeÙegòeâmÙe YeeJevee~~38~~

ve ÛeeYeeJeÙeleŠ MeeefvlejMeevlemÙe kegâleŠ megKeced~~66~~



ÙeesiemeeOevejefnle heg®<ekeâes Devle:keâjCecee efve<keâece keâce&Ùegòeâ yegefæ ngBowve~

lÙeme DeÙegòeâkeâes Devle:keâjCecee YeeJe heefve ngBowve~ YeeJeveejefnle heg®<eueeF& Meeefvle

keâneB j DeMeevle heg®<eueeF& megKe keâneB? Ùeesieef›eâÙee ievee&ues kesâner osefKevecee DeeS

heefÚ YeeJe yevoÚ- ‘peeveW efyeveg ve nesF hejleerleer~’ (ceeveme, 7/88Ke/7)

YeeJevee efyevee Meeefvle efceuowve j Meeefvlejefnle heg®<eueeF& megKe DeLee&led MeeÕele meveelevekeâes

Øeeefhle ngBowve~

FefvõÙeeCeeb efn Ûejleeb ÙevceveesÓvegefJeOeerÙeles~~38~~

leomÙe njefle Øe%eeb JeeÙegvee&JeefceJeecYeefme~~67~~

peuecee [bgieeueeF& pemejer JeeÙegues njCe iejsj ievleJÙeyeeš še{e uewpeevÚ,

"erkeâ ÙemewØekeâej efJe<eÙen¤cee efJeÛejCe ieoz iejskeâes FefvõÙen¤cee pegve FefvõÙemebie

ceve jnvÚ, lÙees SGšw FefvõÙeues lÙeme DeÙegòeâ heg®<ekeâes yegefæueeF& njCe ieefÚ&ved~

Dele: Ùeesiekeâes DeeÛejCe DeefveJeeÙe& Ú~ ef›eâÙeelcekeâ DeeÛejCeceeefLe ßeerke=â<Ce peesÌ[

efobow YeVegngvÚ-

lemceeÅemÙe ceneyeenes efveie=nerleeefve meJe&MeŠ~~38~~

FefvõÙeeCeerefvõÙeeLexYÙemlemÙe Øe%ee Øeefleef‰lee~~68~~

ns ceneyeenes! pegve heg®<ekeâes FefvõÙen¤ FefvõÙekeâe efJe<eÙen¤yeeš hegjw JeMecee

ieefjSkeâe ngvÚved, Gmekeâes yegefæ efmLej ngvÚ~ ‘yeeng’ keâeÙe&#es$ekeâes Øeleerkeâ nes~ YeieJeevedueeF&

‘ceneyeeng’ j ‘Deepeeveyeeng’ YeVes ieefjvÚ~ JeneBues efyevee nele-Kegóekeâes meyeweflej

keâeÙe& ieveg& ngvÚ~ JeneBcee pemeues ØeJesMe heeGBÚ Jee lÙener YeieJeòeeeflej De«emej Ú,

lÙees heefve ceneyeeng nes~ ßeerke=â<Ce j Depeg&ve ogyewueeF& ceneyeeng YeefveSkeâes Ú~

Ùee efveMee meJe&Yetleeveeb lemÙeeb peeiee|le mebÙeceer~~38~~

ÙemÙeeb pee«eefle Yetleeefve mee efveMee heMÙelees cegvesŠ~~69~~

mechetCe& Yetle-ØeeefCekeâes ueeefie lÙees hejceelcee jeef$eleguÙe Ú; efkeâveefkeâ JeneB

osKeeheveg& ngVe~ ve efJeÛeej vew keâece ieÚ&- Ùemewues jeef$e meÂMe nes~ lÙeme jeleercee,

hejceelceecee mebÙeceer heg®<e jeceüjer osKÚ, efn[dÚ, peeiÚ; efkeâveefkeâ lÙeneB Gmekeâes

hekeâÌ[ Ú~ Ùeesieer FefvõÙen¤keâes mebÙeceÉeje lÙemecee ØeJesMe heeGBÚved~ pegve veeMeJeeved

meebmeeefjkeâ megKe-Yeesiekeâes ueeefie mechetCe& ØeeCeer jele-efove heefjßece ieÚ&ved, Ùeesieerkeâes

ueeefie lÙener efveMee nes~



jcee efJeueemeg jece Devegjeieer~ lepele yeceve efpeefce peve yeÌ[Yeeieer~~


pegve Ùeesieer hejceeLe&-heLecee efvejvlej mepeie j Yeeweflekeâ FÛÚen¤yeeš hegjw efve:mhe=n

ngvÚ, lÙemeues vew lÙeme F°cee ØeJesMe heeGBÚ~ T yemve le mebmeejcee vew yemÚ; lej

mebmeejkeâes lÙemeceeefLe ØeYeeJe heozve~ ceneheg®<ekeâes Ùeme Øeke=âeflekeâes efÛe$eCeueeF& nsjeQ-

DeehetÙe&ceeCeceÛeueØeefle‰b

mecegõceeheŠ ØeefJeMeefvle ÙeÉled~~38~~

leÉlkeâecee Ùeb ØeefJeMeefvle meJex~~70~~

me Meeefvleceehe>esefle ve keâecekeâeceer~~70~~

pemlew meyeweflejyeeš heefjhetCe& DeÛeue-Øeefle‰e YeSkeâes mecegõcee veoern¤keâes

peue lÙemeueeF& ve nuueeGBow "tuees Jesiekeâe meeLe lÙemecee meceeefnle ngvepeevÚ, "erkeâ

ÙemewØekeâej hejceelceecee efmLele, efmLeleØe%e heg®<ecee mechetCe& Yeesie efJekeâej GlheVe ve

iejerkeâve lÙemecee meceeefnle ngve peevÚ~ Ùemlees heg®<e hejceMeeefvleueeF& Øeehle ngvÚ,

Yeesien¤ueeF& ÛeenvesJeeuee nesFve~

YeÙebkeâj Jesieues yeives menœeeQ veoern¤keâes œeesle heâmeueueeF& ve° ieoz, nlÙeen¤

ieoz, veiejn¤ueeF& yeieeGBow, nenekeâej ceÛeeGBow ye[es Jesieues mecegõcee PeÚ&ved; lej

mecegõueeF& Skeâ FbÛe heefve ve ceeefLe G"eGve mekeäÚ, ve leue PeeÚ& ye¤ lÙemewcee

meceeefnle ngvepeevÚved, "erkeâ ÙemewØekeâej efmLeleØe%e ceneheg®<e Øeefle mechetCe& Yeesie

lÙeeflekewâ Jesieues DeeGBÚved; lej meceeefnle ngvepeevÚved~ leer ceneheg®<en¤cee ve MegYe

mebmkeâej neuve mekeäÚ, ve DeMegYe~ Ùeesieerkeâes keâce& DeMegkeäue j Deke=â<Ce ngvÚved~

efkeâveefkeâ pegve efÛeòeceeLeer mebmkeâej heo&Ú, lÙemekeâes efvejesOe j efJeefueveerkeâjCe YeFmekeäÙees~

Ùemekeâes meeLew YeieJeòeekeâes efmLeefle DeeÙees~ Deye mebmkeâej heve& heefve keâneB hevex? Ùees

SGšw Mueeskeâcee ßeerke=â<Ceues Depeg&vekeâe DeveskeâeQ ØeMven¤keâes meceeOeeve ieefjefoveg YeÙees~

Gmekeâes efpe%eemee efLeÙees efkeâ efmLeleØe%e ceneheg®<ekeâes ue#eCe kesâ nes? Gveer keâmejer

yeesuÚ, yemÚ, efnb[dÚ? ßeerke=â<Ceues SGšw Meyocee Gòej efovegYeÙees efkeâ Gveer mecegõJeled

ngvÚ~ Gvekeâes ueeefie efJeefOe-efve<esOe ngBowve efkeâ Ùemejer yemed j Ùemejer efn[d~ Gveer vew

hejceMeeefvleueeF& Øeehle ngvÚ; efkeâveefkeâ Gveer mebÙeceer ngvÚ~ Yeesien¤keâes keâecevee

ievexJeeuee Meeefvle heeGBowveved~ ÙemeceeefLe hesâefj peesÌ[ (yeue) efovegngvÚ-



efJeneÙe keâeceevÙeŠ meJee&vhegceeb§ejefle efveŠmhe=nŠ~~38~~

efvece&cees efvejn¿ejŠ me MeeefvleceefOeieÛÚefle~~71~~

pees heg®<e mechetCe& keâeceveen¤ueeF& lÙeeiesj ‘efvece&ceŠ’- ce j cesjes YeeJe leLee

Denbkeâej j mhe=neyeeš jefnle DeeÛejCe ieÚ&, lÙees lÙeme hejceMeeefvleueeF& Øeehle ngvÚ,

lÙemeheefÚ kesâner heefve heeGve yeeBkeâer jnBowve~

S<ee yeÇeÿeer efmLeefleŠ heeLe& vewveeb ØeehÙe efJeceg¢eefle~~38~~

efmLelJeemÙeecevlekeâeuesÓefhe yeÇÿeefveJee&Cece=ÛÚefle~~72~~

heeLe&! Ghejesòeâ efmLeefle yeÇÿeueeF& Øeehle YeSkeâes heg®<ekeâes efmLeefle nes~ mecegõJeled

leer ceneheg®<en¤cee efJe<eÙe veoern¤ pemlew lÙemecee efceefmevÚved~ Gveer hetCe& mebÙeceer j

ØelÙe#ele: hejceelceoMeea ngved~ cee$e ‘Denb yeÇÿeeefmce’ he{sj Jee jšsj Ùees efmLeefle

efceuowve~ meeOeve iejsj vew Ùeme yeÇÿekeâes efmLeefleueeF& heeGve meefkeâvÚ~ Ùemlees ceneheg®<e

yeÇÿeefve‰ecee efmLele YeSj Mejerjkeâes Devlekeâeuecee heefve yeÇÿeevevoueeF& vew Øeehle ngvÚ~

efve<keâ<e&-

ØeeÙeŠ kesâner ceeefvemen¤ YevÚved efkeâ oesœees DeOÙeeÙecee ieerlee hetje YeÙees, lej

Ùeefo keâce&keâes veececee$e efueSj keâce& hetje ngvepeevÚ Yeves ieerleekeâes meceeheve ceeVe

meefkeâvÚ~ Ùeme DeOÙeeÙecee ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues Ùener YeVegYeÙees efkeâ- Depeg&ve! efve<keâece

keâce&Ùeesiekeâes efJe<eÙecee megve, pemeueeF& peevesj efleceer mebmeej-yevOeveyeeš cegòeâ ngvesÚew~

keâce& ieveg&cee efleceües DeefOekeâej nes, heâuecee keâefnues heefve nesFve~ keâce& ieve&cee efleceües

Deßeæe heefve ve nesmed~ efvejvlej ieve&keâes ueeefie lelhej nesT~ Ùemekeâes heefjCeececee

efleceer ‘hejb Â°ddJee’ (2/59)- hejceheg®<ekeâes oMe&ve iejsj efmLeleØe%e yeVesÚew, hejceMeeefvle

heeGvesÚew; lej Ùees yeleeSveved efkeâ ‘keâce&’ kesâ nes?

Ùees ‘meebKÙeÙeesie’ veecekeâ DeOÙeeÙe nesFve~ Ùees veece MeeŒekeâejkeâes nesFve, ye¤

šerkeâekeâejn¤keâes osve nes~ Gveern¤ Deeheävees yegefækeâes Devegmeej vew «enCe ieÚ&ved Yeves

Dee§eÙe& kesâ Ú?

Ùeme DeOÙeeÙecee keâce&keâes ieefjcee, lÙemeueeF& ieve&cee DeheveeGveg hevex meeJeOeeveer

j efmLeleØe%ekeâes ue#eCe Yevesj ßeerke=â<Ceues Depeg&vekeâes cevecee keâce&keâes Øeefle GlkeâC"e

pee«ele iejs, GmeueeF& kesâner ØeMve efovegYeÙees~ Deelcee MeeÕele Ú, meveeleve Ú, GmeueeF&

peevesj leòJeoMeea yeve~ ÙemeueeF& Øeehle ievex ogF& meeOeven¤ Úved- ‘%eeveÙeesie’ j

‘efve<keâece keâce&Ùeesie’~



Deeheävees MeefòeâueeF& yegPesj, neefve-ueeYekeâes mJeÙeb efveCe&Ùe efueSj keâce&cee ØeJe=òe

ngveg %eeveceeie& nes leLee F°ceeefLe efveYe&j YeSj mecehe&Cekeâes meeLe lÙener keâce&cee ØeJe=òe

ngveg efve<keâece keâce&ceeie& Jee Yeefòeâceeie& nes~ ieesmJeeceer leguemeeroemeues ogyewkeâes efÛe$eCe

ÙemeØekeâej ieveg&YeSkeâes Ú-

ceesjs ØeewÌ{ leveÙe mece iÙeeveer~ yeeuekeâ megle mece oeme Deceeveer~~

peveefn ceesj yeue efvepeyeue leener~ ogng keânB keâece ›eâesOe efjheg Deener~~

(jeceÛeefjleceeveme, 3/42/8-9)

ceueeF& ogF& Øekeâejues Yepeve ievexn¤ Úved- SGše %eeveceeieea, Dekeâex Yeefòeâceeieea~

efve<keâece keâce&ceeieea Jee Yeefòeâceeieea MejCeeiele YeSj cesjes DeeßeÙe efueSj efn[dÚ,

%eeveÙeesieer Deeheävees Meefòeâ meecegVes jeKesj, Deeheävees neefve-ueeYekeâes efJeÛeej iejsj Deeheävew

Yejcee efn[dÚ, peyeefkeâ ogyewkeâes Me$eg SGšw Ú~ %eeveceeieeaues keâece-›eâesOe Deeefo

Me$egn¤ceeLeer efJepeÙe heeGveg Ú j efve<keâece keâce&Ùeesieerues heefve Ùemewmebie Ùegæ ieveg&Ú~

keâeceveen¤keâes lÙeeie ogyewues ieo&Úved j ogyew ceeie&n¤cee ievex keâce& heefve SGšw Ú~

‘‘Ùeme keâce&keâes heefjCeececee hejceMeeefvleueeF& Øeehle ievexÚew~’’ lej Ùees Yevesveved efkeâ keâce&

kesâ nes? Deye leheeFËkeâes DeieeefÌ[ heefve keâce& SGše ØeMve Ú~ Depeg&vekeâes cevecee heefve

keâce&keâes Øeefle efpe%eemee YeÙees~ lesœees DeOÙeeÙekeâes DeejcYecee vew Gmeues keâce&-efJe<eÙekeâ

ØeMve Øemlegle iejs~ Dele:-

Ô lelmeefoefle ßeerceodYeieJeûerleemetheefve<elmeg yeÇÿeefJeÅeeÙeeb ÙeesieMeeŒes

ßeerke=â<Ceepeg&vemecJeeos ‘keâce&efpe%eemee’ veece efÉleerÙeesÓOÙeeÙeŠ~~2~~

ÙemeØekeâej ßeerceoddYeieJeoddieerlee¤heer Gheefve<eodd SJeb yeÇÿeefJeÅee leLee ÙeesieMeeŒe

efJe<eÙekeâ ßeerke=â<Ce j Depe&gvekeâes mebJeeocee ‘keâce&efpe%eemee’ veecekeâ oesœees DeOÙeeÙe

hetCe& ngvÚ~

Fefle ßeercelhejcenbme hejceevevomÙe efMe<ÙemJeeceerDeÌ[ieÌ[evevoke=âles

ßee rceÆieJeûerleeÙeeŠ ‘ÙeLeeLe&iee rlee’ Yee<Ùes ‘keâce&e fpe%eemee’ veece

efÉleerÙeesÓOÙeeÙeŠ~~2~~



lesœees DeOÙeeÙe 61

DeOÙeeÙe ogFcee YeieJeeved ßeerke=â<Ceues YeVegYeÙees efkeâ Ùees yegefæ efleceüesueeefie

%eeveceeie&keâes efJe<eÙecee YeefveSkeâes nes~ kegâve yegefæ? Ùees vew efkeâ Ùegæ iej~ efpelesheefÚ

ceneceefncekeâes efmLeefle Øeehle ievexÚew j nejsheefÚ osJelJe Ú~ peerlecee meJe&mJe Ú j nejsheefÚ

heefve osJelJe Ú~ kesâner efceuÚ vew~ Dele: Ùeme Âef°ues ueeYe j neefve ogyewcee kesâner ve

kesâner efceuÚ vew~ kesâner heefve #eefle ngBowve~ hesâefj Yeves, Deye ÙemewueeF& efleceer efve<keâece

keâce&Ùeesiekeâes efJe<eÙecee megve- pegve yegefæmebie Ùegòeâ YeSj efleceer keâce&n¤keâes yevOeveyeeš

jeceües {bieues Úgšdkeâeje heeGves Úew~ hesâefj Gmekeâes efJeMes<eleen¤ceeefLe ØekeâeMe heeveg&YeÙees~

keâce& ievex yesuee DeeJeMÙekeâ meeJeOeeveern¤ceeefLe peesÌ[ (yeue) efoÙees efkeâ heâuekeâes

JeemeveeJeeuee venesT, keâeceveen¤yeeš jefnle YeSj, keâce&cee ØeJe=òe nesT j keâce& ieve&cee

efleceües Deßeæe heefve venesDeesmed, pemeyeeš efleceer keâce&yevOeveyeeš cegòeâ ngvesÚew~ cegòeâ

le ngvesÚew, lej yeešescee Deeheävees efmLeefle osKee hejsve~

Dele: Depeg &veueeF& efve<keâece keâce&ÙeesieYevoe %eeveceeie& meefpeuees j Øeeefhle

ngvemekeäves Øeleerle YeÙees~ Gveues ØeMve iejs- peveeo&ve! efve<keâece keâce&Yevoe %eeveceeie&

leheeFËkeâes Âef°cee ßes‰ Ú Yeves ceueeF& YeÙebkeâj keâce&cee efkeâve ueieeGveg ngvÚ? ØeMve

mJeeYeeefJekeâ efLeÙees~ ceeveeQ efkeâ SGšw mLeevecee peevekeâes ueeefie ogF& yeešen¤ Úved~

Ùeefo leheeFËueeF& JeemleJecee peeveg Ú Yeves leheeFË DeJeMÙe ØeMve ieveg& ngvesÚ efkeâ Ùemecee

meefpeuees kegâve nes? Ùeefo ieveg& ngVe Yeves leheeFË yešgJee nesFve~ "erkeâ ÙemewØekeâej Depeg&veues

heefve ØeMve jeKes-

Depeg&ve GJeeÛe

pÙeeÙemeer Ûeslkeâce&Cemles celee yegefæpe&veeo&ve~~1~~

leeflkebâ keâce&efCe Ieesjs ceeb efveÙeespeÙeefme kesâMeJe~~1~~

peven¤ceeefLe oÙeeievex peveeo&ve! Ùeefo efve<keâece keâce&ÙeesieYevoe %eeveÙeesie

leheeFËueeF& ßes‰ ceevÙe Ú Yeves ns kesâMeJe! leheeFË ceueeF& YeÙebkeâj keâce&Ùeesiecee efkeâve

ueieeGveg ngvÚ?


~~ DeLe le=leerŸees”OŸeeŸe:~~lesúees DeOŸeeŸe



efve<keâece keâce&Ùeesiecee Depeg&veueeF& YeÙebkeâjlee osefKeÙees; efkeâveefkeâ Ùemecee keâce&

ieve&cee vew DeefOekeâej Ú, heâuecee keâefnuÙew heefve nesFve~ keâce& ieve&cee Deßeæe heefve

venesmed j efvejvlej mecehe&Cekeâes meeLe Ùeesiecee Âef°jeKow keâce&cee ueeefiejnveg~ peyeefkeâ

%eeveceeie&cee nejsheefÚ osJelJe Ú, efpelesheefÚ ceneceefncekeâes efmLeefle Ú~ ÙemeØekeâej

Depeg&veueeF& efve<keâece keâce&ÙeesieYevoe %eeveceeie& meefpeuees Øeleerle YeÙees~ Ùemewues Gveues

efveJesove iejs-

JÙeeefceßesCesJe JeekeäÙesve yegefæb ceesnÙemeerJe cess~~1~~

leoskebâ Jeo efveef§elÙe Ùesve ßesÙeesÓnceehe>gÙeeced~~2~~

leheeFË Ùeer efceefmeSkeâe Úemeefcemes kegâjen¤yeeš cesjes yegefæueeF& ceesefnle pemlew

ieveg&ngvÚ~ leheeFË cesjes yegefækeâes ceesnueeF& meceehle ieve&keâes ueeefie ØeJe=òe ngveg YeSkeâes

Ú~ Dele: ÙeerceOÙes kegâvew SGše efve§eÙe iejsj YeVegmed, pemeyeeš ce ‘ßesÙe’-

hejcekeâuÙeeCe cees#e Øeehle ieve& mekegBâ~ ÙemeceeefLe ßeerke=â<Ceues YeVegYeÙees-


ueeskesâÓefmceefvÉefJeOee efve‰e hegje Øeesòeâe ceÙeeveIe~~1~~

%eeveÙeesiesve meeÈŸeeveeb keâce&Ùeesiesve Ùeesefieveeced~~3~~

efve<heehe Depeg&ve! Ùees mebmeejcee melÙe-MeesOekeâe ogF& Oeejen¤ ceyeeš heefnues

YeefveSkeâes Ú~ heefnueeskeâes leelheÙe& kegâvew yesuee meleÙegie Jee $esleecee nesFve ye¤

YeKe&jw pegve oesœees DeOÙeeÙecee YeefveSkeâes Ú- %eeveern¤keâes ueeefie %eeveceeie& j

Ùeesieern¤keâes ueeefie efve<keâece keâce&ceeie&keâes yeejscee YeefveSkeâes Ú~ ogyew ceeie&n¤keâe

Devegmeej keâce& le ieveg& vew hevexÚ~ keâce& DeefveJeeÙe& Ú~

ve keâce&CeeceveejcYeeVew<keâcÙeË heg®<eesÓëe>gles~~1~~

ve Ûe meVÙemeveeosJe efmeefæb meceefOeieÛÚefle~~4~~

Depeg&ve! ceeefvemeues ve le keâce&n¤ueeF& ve DeejcYe ieveg &Yevoe heefnues

efve<keâce&leekeâes Deefvlece efmLeefleueeF& Øeehle ngvÚ j ve le DeejcYe ieefjSkeâe ef›eâÙeeueeF&

lÙeeivegcee$eues YeieJelØeeefhle¤heer hejceefmeefæueeF& vew Øeehle ieo&Ú~ Deye efleceerueeF&

%eeveceeie& jeceües ueeieesmed Jee efve<keâece keâce&ceeie&, ogyewcee keâce& le ieveg& vew hevexÚ~

ØeeÙe: Ùeme mLeuecee ceeefvemen¤ YeieJelheLecee meevees yeešes j yeÛeeT Keespve

ueeioÚved~ ‘‘keâce& DeejcYe vew iejsve, YeFmekeäÙees efve<keâceea’’- keâlew Ùemlees Yeüce ve



jnesmed~ Ùemewues ßeerke=â<Ce peesÌ[ efovegngvÚ efkeâ keâce&n¤ueeF& DeejcYe veievee&ues keâesner

efve<keâce&YeeJeueeF& Øeehle ieozve~ MegYeeMegYe keâce&n¤keâes peneB Devle ngvÚ, lÙeneB

hejceefve<keâce&leekeâes lÙeme efmLeefleueeF& keâce& iejsj vew heeGve meefkeâvÚ~ ÙemewØekeâej

Oesjw ceeefvemen¤ YevoÚved, ‘‘neceer le %eeveceeieeaÚeQ, %eeveceeie&cee keâce& Úow Úwve~’’-

Ùemlees ceevesj keâce&n¤ueeF& lÙeeivesn¤ %eeveer ngBowveved~ DeejcYe ieefjSkeâes ef›eâÙeeueeF&

lÙeeivegcee$eues keâesner YeieJelmee#eelkeâej¤heer hejceefmeefæueeF& Øeehle ieozveved; efkeâveefkeâ-

ve efn keâef§el#eCeceefhe peeleg efle‰lÙekeâce&ke=âled~~1~~

keâeÙe&les ¢eJeMeŠ keâce& meJe&Š Øeke=âeflepewieg&CewŠ~~5~~

keâesner heefve ceeefveme kegâvew keâeuecee #eCecee$e heefve keâce& veiejerkeâve yemve

mekeäowve; efkeâveefkeâ meyew ceeefveme Øeke=âefleyeeš GlheVe YeSkeâe iegCen¤Éeje efJeJeMe

YeSj keâce& ieo&Úved~ Øeke=âefle j Øeke=âefleyeeš GlheVe iegCe peyemecce peerefJele Úved

leyemecce keâesner heefve heg®<e keâce& veiejerkeâve yemvew mekeäowve~

DeOÙeeÙe Ûeejkeâes leweflemeeQ j meweflemeeQ Mueeskeâcee ßeerke=â<Ceues YeVegngvÚ efkeâ

ÙeeJevcee$e keâce& %eevecee meceehle ngvepeevÚved~ %eeve¤heer Deefive mechetCe& keâce&n¤ueeF&

Yemce ieefjefovÚ~ ÙeneB Gveer YevÚved efkeâ keâce& veiejerkeâve keâesner yemvew mekeäowve~

JeemleJecee T ceneheg®<e kesâ YeVegngvÚ? JeneBkeâes DeeMeÙe Ùees Ú efkeâ Ùe%e ieoe&-ieoz

leerveJešw iegCen¤yeeš Deleerle YeSheefÚ cevekeâes efJeueÙe j mee#eelkeâejkeâes meeLe

Ùe%ekeâes heefjCeece efvemkesâheefÚ keâce& meceehle ngvepeevÚved~ lÙeme efveOee&efjle ef›eâÙeekeâes

hetCe&leeYevoe heefnues keâce& efcešdowve, Øeke=âefleues efheC[ Úes[dowve~

keâcexefvõÙeeefCe mebÙecÙe Ùe Deemles cevemee mcejved~~1~~

FefvõÙeeLee&efvJecet{elcee efceLÙeeÛeejŠ me GÛÙeles~~6~~

Ùeefle ngBo-ngBow efJeMes<e¤heues cet{ ceeefvemen¤, pees keâcexefvõÙen¤ueeF& n"ues

jeskesâj FefvõÙen¤keâes YeesieueeF& ceveues mcejCe ieoz jnvÚved, Gveern¤ efceLÙeeÛeejer

ngved, heeKeC[er ngved, ve efkeâ %eeveer~ efmeæ Ú efkeâ ßeerke=â<Cekeâeuecee heefve Ùemlee

¤ef{n¤ efLeS~ ceeefvemen¤ ievexÙeesiÙe ef›eâÙeeueeF& ÚesÌ[sj FefvõÙen¤ueeF& n"ues

jeskesâj yemoLes j YevoLes efkeâ ‘‘ce %eeveer ngB’’, ‘‘hetCe& ngB’’~ lej ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ efkeâ

Gveern¤ Oetle& ngved~ %eeveceeie& jeceües ueeieesmed Jee efve<keâece keâce&Ùeesie, ogyew ceeie&n¤cee

le keâce& ieveg& vew hevexÚ~



ÙeefmlJeefvõÙeeefCe cevemee efveÙecÙeejYelesÓpeg&ve~~1~~

keâcexefvõÙewŠ keâce&ÙeesiecemeòeâŠ me efJeefMe<Ùeles~~7~~

Depeg&ve! pees heg®<e ceveÉeje FefvõÙen¤ueeF& JeMecee jeKesj, peye cevecee heefve

Jeemeveen¤keâes mhegâjCe ngBowve, efyeukegâuew Deveemeòeâ YeSj keâce&sefvõÙen¤yeeš

keâce&Ùeesiekeâes DeeÛejCe ieo&Ú, lÙees ßes‰ nes~ "erkeâ Ú, cewues yegPeW efkeâ keâce&keâes

DeeÛejCe ievex; lej ÙeneB ØeMve G"dÚ efkeâ kegâve keâce&ievex? ÙemeceeefLe YeVegngvÚ-

efveÙeleb kegâ® keâce& lJeb keâce& pÙeeÙees ¢ekeâce&CeŠ~~1~~

MejerjÙee$eeefhe Ûe les ve ØeefmeæŸesokeâce&CeŠ~~8~~

Depeg&ve! efleceer efveOee&efjle ieefjkeâes keâce&ueeF& iej~ DeLee&led keâce& le Oesjw Úved, leer

ceOÙes kegâvew SGše ÚeefveSkeâes Ú, lÙener efveÙele keâce&ueeF& iej~ keâce& veieveg&Yevoe keâce&

ieveg& vew ßes‰ nes~ Ùeme keâejCe efkeâ iejerjeKÙees Yeves, Deefuekeâefle heefve yeešes efn[Ÿees

Yeves pemlees efkeâ heefnues YeefvemeefkeâSkeâes Ú- ceneved pevce-ce=lÙegkeâes YeÙeyeeš Gæej

ievexJeeuee Ú, Ùemewues ßes‰ Ú~ keâce& veiejscee efleceües Mejerj-Ùee$ee heefve efmeæ ngves

Úwve~ Mejerj-Ùee$eekeâes DeLe& ceeefvemen¤ YevoÚved- ‘Mejerj-efveJee&n’~ keâmlees Mejerj-

efveJee&n? kesâ leheeFË Mejerj ngvegngvÚ? Ùees heg®<e pevce-pevceevlejosefKe, Ùegie-

ÙegieevlejosefKe Mejerjkeâes Ùee$ee vew ieoz DeeFjnskeâes Ú~ pemlew JeŒe hegjevees YeÙees Yeves

oesœees-lesœees OeejCe ieÚ&ved, ÙemewØekeâej keâerje-heâšŸee*«eeosefKe efueSj ceeveJemecce,

yeÇÿeeosefKe efueSj mechetCe& mebmeej heefjJele&veMeerue Ú~ leueceeefLekeâe Ùeesefven¤cee

yejeyej Ùees peerJeues Mejerjn¤keâes vew Ùee$ee ieozÚved~ ‘keâce&’ kegâvew Ùemlees Jemleg nes,

pees Ùeme Ùee$eeueeF& efmeæ ieefjefovÚ, hetCe& ieefjefovÚ~ ceeveeQ efkeâ SGše heefve pevce

efuevegheNÙees Yeves Ùee$ee peejer Ú, Deefnuesmecce yešgJee efn[dow Ú~ lÙees De¤-De¤

Mejerjn¤keâes Ùee$ee ieozÚ~ Ùee$ee hetCe& leye ngvÚ, peye ievleJÙecee hegefievÚ~ hejceelceecee

efmLeefle YeSheefÚ Ùeme DeelceeueeF& Mejerjn¤keâes Ùee$ee iejer jnveg heozve DeLee&led

Mejerj-lÙeeie j Mejerj-OeejCeievex ›eâce meceehle ngvepeevÚ~ Dele: keâce& kegâvew

Ùemlees Jemleg nes efkeâ Ùeme heg®<eueeF& hesâefj Mejerjn¤keâes Ùee$ee ieveg& heozve~

‘cees#ÙemesÓMegYeeled’ (ieerlee, 4/16)- Depeg&ve! Ùeme keâce&ueeF& iejsj efleceer

mebmeej-yevOeve ‘DeMegYe’yeeš Úgškeâeje heeGvesÚew~ keâce& kegâvew Ùemlees Jemleg nes, pees

mebmeej-yevOeveyeeš cegefòeâ efoueeGBÚ~ Deye ØeMve G"dÚ efkeâ lÙees efveOee&efjle keâce& kesâ

ngved? ÙemeceeefLe JeneB YeVegngvÚ-



Ùe%eeLee&lkeâce&CeesÓvÙe$e ueeskeâesÓÙeb keâce&yevOeveŠ~~1~~

leoLeË keâce& keâewvlesÙe cegòeâmeÁŠ meceeÛej~~9~~

ns keâewvlesÙe! Ùe%ekeâes Øeef›eâÙee vew keâce& nes~ lÙees ef›eâÙee vew keâce& nes pemeyeeš

Ùe%e hetCe&nesmed~ efmeæ Ú efkeâ keâce& SGše efveOee&efjle Øeef›eâÙee nes~ Ùemekeâes Deefleefjòeâ

pegve keâce&n¤ ngvÚved, kesâ leer keâce& nesFveved? ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ- nesFve, lÙees keâce&

nesFve~ ‘DevÙe$e ueeskeâesÓÙeb keâce&yevOeveŠ’- Ùees Ùe%ekeâes Øeef›eâÙeekeâes Deefleefjòeâ

mebmeejcee pes peefle ieefjvÚ, mechetCe& mebmeej pemecee jele-efove JÙemle Ú, lÙees Ùemew

ueeskeâkeâes SGše yevOeve nes, ve efkeâ keâce&~ keâce& le ‘cees#ÙemesÓMegYeeled’- DeMegYe

DeLee&led mebmeej-yevOeveyeeš Úgškeâeje efovesJeeuee nes~ cee$e Ùe%ekeâes Øeef›eâÙee vew

keâce& nes~ lÙees keâeÙe& vew keâce& nes, pemeyeeš Ùe%e hetCe& ngvÚ~ Dele: Depeg&ve! lÙeme

Ùe%ekeâes hetefle&keâes ueeefie mebie-oes<eyeeš Deueie YeSj jeceüjer keâce&keâes DeeÛejCe iej~

mebie-oes<eyeeš Deueie veYeFkeâve Ùees keâce& vew ngBowve~

Deye neceerues Leene heeÙeeQ efkeâ ‘Ùe%ekeâes Øeef›eâÙee vew keâce& nes’; lej ÙeneB hesâefj

SGše veJeerve ØeMve G"Ÿees efkeâ lÙees Ùe%e kesâ nes, pemeueeF& ieve& meefkeâÙeesmed? Ùemekeâes

ueeefie heefnues Ùe%ekeâes yeejscee ve Yevesj ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ efkeâ Ùe%e keâneByeeš

DeeÙees? Ùemeues kesâ efovÚ? lÙemekeâes efJeMes<eleeceeefLe ØekeâeMe heeveg&YeÙees j ÛeewLees

DeOÙeeÙecee ieSj mhe° ieveg&YeÙees efkeâ Ùe%e kesâ nes, pemeueeF& neceerues keâeÙe&¤he efove

mekeâeQ j neceeryeeš keâce& ngveueeieesmed? ÙeesiesÕej ßeerke=â<Cekeâes Mewueeryeeš mhe° Ú efkeâ

pegve Jemlegkeâes efÛe$eCe ieveg&Ú, JeneBues heefnues lÙemekeâes efJeMes<eleen¤keâes efÛe$eCe

ieveg&ngvÚ pemeyeeš ßeæe peeie=le nesmed, lÙemeheefÚ JeneB lÙemecee DeheveeGveghevex

meeJeOeeveern¤ceeefLe ØekeâeMe heeveg& ngvÚ j Devlecee cegKÙe efmeæevle Øeefleheeefole

ieveg&ngvÚ~

mcejCe jnesmed efkeâ ÙeneB ßeerke=â<Ceues keâce&keâes oesœees DebieceeefLe ØekeâeMe heeveg&

YeÙees efkeâ keâce& SGše efveOee&efjle ef›eâÙee nes~ pees pemees ieefjvÚ, lÙees keâce& nesFve~

DeOÙeeÙe ogFcee heefnuees heškeâ keâce&keâes veece efuevegYeÙees, lÙemekeâes

efJeMes<eleen¤ceeefLe peesÌ[ (yeue) efovegYeÙees, lÙemecee DeheveeGveghevex meeJeOeeveer-

n¤ceeLeer ØekeâeMe heeveg&YeÙees; lej Ùees YeVeg YeSve efkeâ keâce& kesâ nes? ÙeneB DeOÙeeÙe

leervecee yeleeGvegYeÙees efkeâ keâce& veiejerkeâve keâesner yemve mekeäowve~ Øeke=âefleyeeš hejeOeerve



YeSj ceeefveme keâce& ieÚ&ved~ Ùemlees YeS heefve ceeefvemen¤ FefvõÙen¤ueeF& n"hetJe&keâ

jeskesâj ceveues efJe<eÙen¤keâes efÛevleve ieÚ&ved, Gveern¤ ocYeer ngved, ocYekeâes DeeÛejCe

ievexn¤ ngved~ Ùemewues ns Depeg&ve! ceveÉeje FefvõÙen¤ueeF& mecesšsj efleceer keâce& iej~

lej ØeMve pemleekeâes lÙemlew Ú efkeâ kegâve keâce& ievex? ÙemeceeefLe ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues

YeVegYeÙees- Depeg&ve! efleceer efveOee&efjle ieefjSkeâes keâce& iej~

Deye ØeMve G"dÚ efkeâ efveOee&efjle keâce& kesâ nes, pemeueeF& neceer iejeQ? leye

JeneBues yeleeGvegYeÙees efkeâ Ùe%eueeF& keâeÙe&¤he efoveg vew keâce& nes~ hesâefj ØeMve G"dÚ

efkeâ lÙees Ùe%e kesâ nes? ÙeneB Ùe%ekeâes Glheefòe, efJeMes<elee yeleeSj Meevle ngveg ngvesÚ j

Deieeef[ DeOÙeeÙe Ûeejcee Ùe%ekeâes hegje ¤he efceuvesÚ, pemeueeF& ieveg& ‘keâce&’ nes~

keâce&keâes Ùees heefjYee<ee ieerleeueeF& yegPeves meebÛees nes~ Ùe%ekeâes Deefleefjòeâ mebmeejcee

ceeefvemen¤ kesâner ve kesâner ieoz jnvÚved~ keâesner Kesleer ieÚ& le keâesner JÙeeheej, keâesner

heoemeerve Ú Yeves keâesner mesJekeâ, keâesner DeehetâueeF& yegefæpeerJeer YevoÚ Yeves keâesner

ßecepeerJeer, keâesner meceepe-mesJeeueeF& keâce& ceevoÚ Yeves keâesner osMe-mesJeeueeF& j

Ùeervew keâce&n¤cee ceeefvemen¤ mekeâece j efve<keâece keâce&keâes Yetefcekeâe yeveeSj yemeskeâe

Úved~ lej ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ efkeâ leer keâce& nesFveved~ ‘DevÙe$e ueeskeâesÓÙeb

keâce&yevOeveŠ’- Ùe%ekeâes Øeef›eâÙeekeâes Deefleefjòeâ pes peefle heefve ieefjvÚ, lÙees Ùemew

ueeskeâkeâes yevOevekeâejer keâce& nes ve efkeâ cees#e Øeoeve ievex keâce&~ Jemlegle: Ùe%ekeâes

Øeef›eâÙee vew keâce& nes~ Deye Ùe%ekeâes yeejscee ve Yevesj heefnues Ùees yeleeGveg ngvÚ efkeâ

Ùe%e keâneByeeš DeeÙees?-

menÙe%eeŠ ØepeeŠ me=°dJee hegjesJeeÛe ØepeeheefleŠ~~10~~

Devesve ØemeefJe<ÙeOJeces<e JeesÓefmlJe°keâeceOegkedâ~~10~~

Øepeeheefle yeÇÿeeues keâuhekeâes Deeefocee Ùe%emeefnle ØepeeueeF& jÛesj Yeves efkeâ

Ùeme Ùe%eÉeje Je=efæueeF& Øeehle nesT~ Ùees Ùe%e efleceern¤keâes ‘F°keâeceOegkedâ’-

pemeyeeš Deefve° venesmed, efJeveeMejefnle F°-mecyevOeer keâeceveekeâes hetefle& ievexÚ~

Ùe%emeefnle ØepeeueeF& keâmeues jÛÙees? Øepeeheefle yeÇÿeeues~ yeÇÿee keâes nes? kesâ

Ûeej cegKe j Dee"Ješe DeeBKee YeSkeâe osJelee, pemlees efkeâ ØeÛeefuele Ú? nesFve,

ßeerke=â<Cekeâes Devegmeej osJelee veecekeâes kegâvew Úgšw meòee Úow Úwve~ hesâefj Øepeeheefle keâes

ngved? Jemlegle: pemeues Øepeekeâes cetue Gûce hejceelceecee ØeJesMe ieefjmekesâkeâes Ú, lÙees



ceneheg®<e Øepeeheefle nes~ yegefæ vew yeÇÿee nes~- ‘Denbkeâej efMeJe yegefæ Depe, ceve

MeefMe efÛeòe ceneve~’ (jeceÛeefjleceeveme, 6/15keâ) lÙeme meceÙe yegefæ

Ùeb$ecee$e ngvÚ~ lÙeme heg®<ekeâes JeeCeerÉeje hejceelcee vew yeesuÚ~

Yepevekeâes JeemleefJekeâ ef›eâÙee ØeejcYe YeSheefÚ yegefækeâes Gòejesòej GlLeeve

ngvÚ~ ØeejcYecee lÙees yegefæ yeÇÿeefJeÅeemebie mebÙegòeâ ngveeues ‘yeÇÿeefJeled’ keânueeGBÚ~

›eâceMe: efJekeâejn¤keâes Meceve YeSheefÚ yeÇÿeefJeÅeecee ßes‰ ngveeues ‘yeÇÿeefJeÉj’ YeVes

ieefjvÚ~ GlLeeve De¤ met#ce YeSheefÚ yegefækeâes DeJemLee efJekeâefmele ngvepeevÚ,

lÙemeueeF& ‘yeÇÿeefJeÉjerÙeeve’ YeVes ieefjvÚ~ lÙeme DeJemLeecee yeÇÿeefJeÉslee heg®<eues

De¤ueeF& heefve GlLeeve ceeie&cee uÙeeGvemekeäves DeefOekeâej Øeehle ieÚ&~ yegefækeâes

hejekeâe‰e nes ‘yeÇÿeefJeÉefj‰’ DeLee&led yeÇÿeefJeled keâes lÙees DeJemLee, pemecee F°

ØeJeeefnle Ú~ Ùemlees efmLeefleJeeuee ceneheg®<e Øepeekeâes cetue Gûce hejceelceecee

ØeefJe° j efmLej jnvÚ~ Ùemlee ceneheg®<en¤keâes yegefæ cee$e Ùev$e nes, lÙees vew

Øepeeheefle keânueeGBÚ~ Gveer Øeke=âeflekeâes ÉvÉkeâes efJeMues<eCe iejsj ‘DeejeOevee-ef›eâÙee’keâes

jÛevee ieÚ&ved~ Ùe%ekeâes Deveg¤he mebmkeâej efoveg vew Øepeekeâes jÛevee nes~ ÙemeYevoe hetJe&

meceepe DeÛesle, DeJÙeJeefmLele jnvÚ~ me=ef° Deveeefo Ú, mebmkeâej heefnuesosefKe vew

Úved; lej Demle-JÙemle efJeke=âle Úved~ Ùe%ekeâes Deveg¤he GveueeF& {euveg vew jÛevee

Jee mepeeGveg nes~

Ùemlees ceneheg®<eues keâuhekeâes Deeefocee Ùe%emeefnle Øepeekeâes jÛevee iejs~ keâuheues

efvejesieer yeveeGBÚ~ JewÅeues keâuhe efovÚ; keâmewues keâeÙeekeâuhe ieo&Ú~ Ùees #eefCekeâ

Mejerjn¤keâes keâuhe nes~ JeemleefJekeâ keâuhe leye ngvÚ peye YeJejesieyeeš cegefòeâ

efceueesmed~ DeejeOeveekeâes ØeejcYe Ùeme keâuhekeâes Meg®Deele nes~ DeejeOevee hetje YeSheefÚ

leheeFËkeâes keâuhe hetjeYeÙees~

ÙemeØekeâej hejceelce mJe¤hemLe ceneheg®<eues Yepevekeâes ØeejcYecee Ùe%emeefnle

mebmkeâejn¤ueeF& megmebieef"le iejsj YevÙees efkeâ Ùeme Ùe%eÉeje efleceer Je=efæueeF& Øeehle

nesT~ keâmlees Je=efæ? kesâ Iej keâÛÛeeyeeš he×e¹e yeVesÚ? Deecoveer ye{er ngveueeivesÚ~

nesFve, Ùe%e ‘F°keâeceOegkeâd’- F°-mecyevOeer keâeceveekeâes hetefle& ievexÚ~ F° nes hejceelcee,

lÙeme hejceelcee-mecyevOeer keâeceveekeâes hetefle&Jeeuee nes~ ØeMve mJeeYeeefJekeâ Ú efkeâ

Ùe%e meesPew lÙeme hejceelceekeâes Øeeefhle iejeF&efovesÚ DeLeJee ›eâefcekeâ ¤hecee efn[sj-



osJeevYeeJeÙeleevesve les osJee YeeJeÙevleg JeŠ~~10~~

hejmhejb YeeJeÙevleŠ ßesÙeŠ hejceJeehmÙeLe~~11~~

Ùeme Ùe%eÉeje osJeleen¤keâes GVeefle iej DeLee&led owJeer mecheodkeâes Je=efæ iej~

leer osJeleen¤ues efleceern¤keâes GVeefle ievexÚved~ ÙemeØekeâej Deehemecee Je=efæieoz

hejceßesÙe, pemekeâes heefÚ kesâner heefve heeGve Mes<e vejnesmed, Ùemlees hejcekeâuÙeeCeueeF&

Øeehle iej~ pemees-pemees neceer Ùe%ecee ØeJesMe ievexÚeQ (Deieeef[ Ùe%ekeâes DeLe& ngvesÚ

DeejeOeveekeâes efJeefOe) lÙemees-lÙemees ùoÙe-osMecee owJeer mecheod Deefpe&le ngBow peevesÚ~

‘hejceosJe’ Skeâcee$e hejceelcee nes, lÙeme hejceosJecee ØeJesMe efoueeGves pees mecheod

Ú, Devle:keâjCekeâes pees mepeeleerÙe ØeJe=efòe Ú, lÙemewueeF& ‘owJeer mecheod’ YeefvevÚ~

lÙees hejceosJeueeF& mecYeJe iejeGBÚ, Ùemewues owJeer mecheod YeefvevÚ, ve efkeâ yeeefnjer

osJelee-{gÁe-heeveer, pemlees ceeefvemen¤ keâuhevee ieÚ&ved~ ÙeesiesÕej ßeerke=â<Cekeâes

Meyocee efleveern¤keâes kegâvew DeefmlelJe vew Úwve~ Deieeef[ YeVegngvÚ-

F°evYeesieeefvn Jees osJee oemÙevles Ùe%eYeeefJeleeŠ~~10~~

lewo&òeeveØeoeÙewYÙees Ùees Yeg*ddkeäles mlesve SJe meŠ~~12~~

Ùe%eÉeje mebJeefOe&le osJelee (owJeer mecheod) leheeFËkeâes ‘F°eved Yeesieeved efn

oemÙevles’- F° DeLee&led DeejeOÙe-mecyevOeer Yeesien¤ueeF& efovegngvesÚ, De¤ kesâner

heefve nesFve~ ‘lewŠ oòeeved’- JeneB vew Skeâcee$e oelee ngvegngvÚ~ F°ueeF& heeGves De¤

keggâvew efJekeâuhe vew Úwve~ Ùeer owJeer iegCen¤ueeF& veye{eFkeâve pemeues Ùeme efmLeeflekeâes

Yeesie ieÚ& lÙees efve§eÙe vew Ûeesj nes~ peye Gmeues heeSkewâ Úwve Yeves kesâ YeesivesÚ? lej

YeVes DeJeMÙe ieÚ&ved efkeâ neceer le hetCe&ÚeQ, leòJeoMeeaÚeQ~ Ùemlees ieheâ efovesn¤ Ùeme

heLeyeeš cegKe uegkeâeGves Keeuekeâe ngved~ lÙees efve§eÙe vew Ûeesj nes, ve efkeâ ØeeefhleJeeuee~

lej ØeeefhleJeeueeues kesâ heeGBÚ?-

Ùe%eefMe°eefMeveŠ mevlees cegÛÙevles meJe&efkeâefuye<ewŠ~~10~~

YegÀeles les lJeIeb heehee Ùes heÛevlÙeelcekeâejCeeled~~13~~

Ùe%eyeeš yeÛeskeâes DeVeueeF& Keeves mevlepeve meyew heehen¤yeeš cegòeâ ngve

peevÚved~ owJeer mecheodkeâes Je=efæ ieoe&-ieoz heefjCeececee Øeeefhlekeâeue vew hetefle&keâeue

nes~ peye Ùe%e hetCe& YeÙees, leye yeeBkeâer yeÛeskeâes yeÇÿe vew DeVe nes~ ÙemewueeF& ßeerke=â<Ceues

Dekeâex Meyocee YeVegYeÙees- ‘Ùe%eefMe°ece=leYegpees Ùeeefvle yeÇÿe meveeleveced~’-



Ùe%e pemekeâes me=ef° ieÚ& lÙeme DeMeveueeF& heeve ievexJeeuee yeÇÿecee ØeefJe° ngvepeevÚ~

ÙeneB JeneBues YeVegngvÚ efkeâ Ùe%eyeeš yeeBkeâer yeÛeskeâes DeMeveueeF& (yeÇÿe-heerÙet<e}eF&)

«enCe ievexJeeuee meyew heehen¤yeeš Úgškeâeje heeGBÚved~ mevlepeveues le Úgškeâeje

heeGBÚved; lej heeheer ceeefvemen¤ ceesnkeâes ceeOÙeceÉeje GlheVe Mejerjn¤keâes ueeefie

ßece ieÚ&ved~ Gveern¤ heehe KeevÚved~ Gveern¤ues Yepeve heefve iejs, DeejeOeveeueeF&

yegPes, De«emej heefve YeS; lej lÙemekeâes meóecee SGše efce"es Ûeenvee GlheVe YeÙees

efkeâ ‘DeelcekeâejCeeled’- Mejerjkeâesueeefie j Mejerjkeâe mecyevOen¤keâes ueeefie kesâner

efceueesmed~ Gmeues heeGvesÚ; lej lÙeefle Yeesie iejsheefÚ lÙemeues DeeheâtueeF& lÙeneR

GYeskeâes heeGvesÚ, peneByeeš efn[dve ØeejcYe iejskeâes efLeÙees~ ÙemeYevoe "tuees #eefle kesâ

ngvesÚ? peye Mejerj vew veÕej Ú, leye Ùemekeâes megKeYeesie keâefnuesmecce meeLe efovesÚ?

Gveern¤ DeejeOevee le ieÚ&ved, lej meóecee heeheueeF& vew KeevÚved~

‘heueefš megOee les me" efJe<e uesneR~’ lÙees ve° le ngvesÚwve lej Deieeef[ heefve

ye{dves Úwve~ Ùemewues ßeerke=â<Ce efve<keâeceYeeJeyeeš keâce& (Yepeve) ieve&cee peesÌ[ efovegngvÚ~

Deefnuesmecce ßeerke=â<Ceues YeVegYeÙees efkeâ Ùe%e hejceßesÙe efovÚ j lÙemekeâes jÛevee

ceneheg®<en¤Éeje ngvÚ; lej leer ceneheg®<e Øepeekeâes jÛeveecee efkeâve ØeJe=òe ngvegngvÚ?

ÙemeceeefLe JeneB YeVegngvÚ-

DeVeeÆJeefvle Yetleeefve hepe&vÙeeoVemecYeJeŠ~~10~~

Ùe%eeÆJeefle hepe&vÙees Ùe%eŠ keâce&mecegÆJeŠ~~14~~

keâce& yeÇÿeesÆJeb efJeefæ yeÇÿee#ejmecegÆJeced~~10~~

lemceelmeJe&ieleb yeÇÿe efvelÙeb Ùe%es Øeefleef‰leced~~15~~

mechetCe& ØeeCeer DeVeyeeš GlheVe ngvÚved~ ‘DeVeb yeÇÿesefle JÙepeeveeled’

(lewòejerÙeesheefve<eod-Ye=iegJeuueer, 2/1) DeVe hejceelcee vew nes~ lÙeme yeÇÿeheerÙet<eueeF&

vew GösMÙe yeveeSj ØeeCeer Ùe%eeflej De«emej ngvÚ~ DeVekeâes Glheefòe Je=ef°yeeš ngvÚ~

yeeouen¤yeeš ngves Je<ee& nesFve, ye¤ ke=âheeJe=ef°Éeje~ hetJe& mebefÛele Ùe%ekeâce& vew

Ùeme pevcecee, peneByeeš meeOevee Úgšskeâes efLeÙees, lÙeneRyeeš F° ke=âheekeâes ¤hecee

yeme&vÚ~ Deepekeâes DeejeOevee Yeesueer ke=âheekeâes ¤hecee efceuvesÚ, Ùemewues Je=ef° Ùe%eyeeš

ngvÚ~ mJeene YeVes j efleue-peew peueeSheefÚ vew Je=ef° ngves YeS efJeÕekeâes DeefOekeâebMe

ce®Yetefce KeÌ[sjer YeSj efkeâve jnvLes? GhepeeT Yetefce yeVes efLeÙees~ ÙeneB ke=âheeJe=ef°



Ùe%ekeâes osve nes~ Ùees Ùe%e keâce&n¤yeeš vew GlheVe ngvesJeeuee ngved, keâce&Éeje Ùe%e

hetje ngvÚ~

lÙeme keâce&ueeF& Jesoyeeš GlheVe YeSkeâes peeve~ Jeso yeÇÿeefmLele ceneheg®<en¤keâes

JeeCeer nes~ pees leòJe efJeefole Úwve, lÙemekeâes ØelÙe#e DevegYeteflekeâes veece Jeso nes, ve

efkeâ kesâner Mueeskeâ-meb«en~ Jeso DeefJeveeMeer hejceelceeyeeš GlheVe YeSkeâes peeve~

YeVe le cenelceen¤ues Yeves; lej Gveern¤ hejceelceemebie leõthe Yewmekesâkeâe Úved,

Gvekeâes ceeOÙeceyeeš DeefJeveeMeer hejceelcee vew yeesuÚ, Ùemewues JesoueeF& Deheew®<esÙe

YeefvevÚ~ ceneheg®<eues Jeso keâneByeeš heeS? Jeso DeefJeveeMeer hejceelceeyeeš GlheVe

YeÙees~ leer ceneheg®<e hejceelceekeâes leõthe ngved, leer cee$e Ùev$e ngved, Ùemewues GveerÉeje

lÙener yeesuÚ~ efkeâveefkeâ Ùe%eÉeje vew cevekeâes efvejesOekeâeuecee lÙees efJeefole ngvÚ~

Ùemeues meJe&JÙeeheer hejce De#ej hejceelcee meOeQ Ùe%ecee vew Øeefleef‰le ngvegngvÚ~ Ùe%e

vew lÙemeueeF& heeGves Skeâcee$e GheeÙe nes~ ÙemewceeefLe JeneB peesÌ[ (yeue) efovegngvÚ-

SJeb ØeJee|leleb Ûe›ebâ veevegJele&Ùeleern ÙeŠ~~10~~

DeIeeÙegefjefvõÙeejecees ceesIeb heeLe& me peerJeefle~~16~~

ns heeLe&! pees heg®<e Ùemew ueeskeâcee ceveg<Ùe-Mejerj Øeehle iejsj ÙemeØekeâej

ÛeueeFSkeâes meeOeve-Ûe›eâkeâes Devegmeej ef›eâÙee ieozve DeLee&led owJeer mecheodkeâes Glkeâ<e&,

osJeleen¤keâes Je=efæ j hejmhej Je=efæÉeje De#eÙeOeece Øeehleieveg&- Ùeme ›eâcekeâes

Devegmeej pemeues ef›eâÙee ieozve, FefvõÙen¤keâes DeejeceÛeenves lÙees ‘heeheeÙeg’ heg®<e

JÙeLe& vew yeeBÛoÚ~

yevOegn¤! ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues DeOÙeeÙe ogFcee keâce&keâes veece efuevegYeÙees j

Ùeme DeOÙeeÙecee YeVegYeÙees efkeâ efveÙele keâce&keâes DeeÛejCe iej~ Ùe%ekeâes Øeef›eâÙee vew

keâce& nes~ Ùeesyeenskeâ pes peefle ieefjvÚ, lÙees Ùemew ueeskeâkeâes yevOeve nes~ Ùemewues mebie-

oes<eyeeš Deueie jnsj lÙeme Ùe%ekeâes hetefle&keâes ueeefie keâce&keâes DeeÛejCe iej~ JeneBues

Ùe%ekeâes efJeMes<eleen¤ceeefLe ØekeâeMe heeveg&YeÙees efkeâ Ùe%ekeâes Glheefòe yeÇÿeeyeeš YeSkeâes

nes~ Øepee DeVeueeF& GösMÙe yeveeSj lÙeme Ùe%ecee ØeJe=òe ngvÚved~ Ùe%e keâce&yeeš j

keâce& Deheew®<esÙe Jesoyeeš GlheVe ngvÚ, peyeefkeâ Jeso-cev$en¤keâes õ°e ceneheg®<e vew

efLeS~ Ùemewues Jeso hejceelceeyeeš GlheVe YeSkeâes nes~ meJe&JÙeeheer hejceelcee Ùe%ecee



meOeQ Øeefleef‰le Ú~ Ùeme meeOeve-Ûe›eâkeâes Devegmeej pemeues ef›eâÙee ieozve, lÙees heeheeÙeg

heg®<e FefvõÙen¤keâes megKeÛeenvesJeeuee nes, JÙeLe& vew yeeBÛÚ~ DeLee&led Ùe%e Ùemlees

efJeefOe-efJeMes<e nes, pemecee FefvõÙen¤keâes Deejece Úwve, ye¤ De#eÙe megKe Ú~

FefvõÙen¤keâes mebÙecekeâes meeLe Ùemecee ueeieerhevex efJeOeeve Ú~ FefvõÙen¤keâes megKe

Ûeenvesn¤ heeheeÙeg ngved~ Deefnuesmecce ßeerke=â<Ceues YeVegYeSkeâes Úwve efkeâ Ùe%e kesâ nes?

lej kesâ Ùe%e iejervew jnvesÚeQ Jee Ùemekeâes kegâvew yesuee Devle heefve ngvesÚ? ÙemeceeefLe

ÙeesiesÕej YeVegngvÚ-

ÙemlJeelcejeflejsJe mÙeeoelcele=hle§e ceeveJeŠ~~10~~

DeelcevÙesJe Ûe mevleg°mlemÙe keâeÙeË ve efJeÅeles~~17~~

lej pees ceveg<Ùe Deelceecee vew jle, Deelcele=hle j Deelceecee vew mevleg° Ú,

Gmekeâes ueeefie kegâvew keâle&JÙe yeeBkeâer jnve peeBowve~ Ùees vew ue#Ùe efLeÙees~ peye DeJÙeòeâ,

meveeleve, DeefJeveeMeer, DeelceleòJe ØeehleYeÙees, leye Deieeef[ Keespves keâmeueeF&?

Ùemlees heg®<ekeâes ueeefie ve keâce&keâes DeeJeMÙekeâlee Ú, ve kegâvew DeejeOeveekeâes~ Deelcee

j hejceelcee Skeâ Dekeâe&keâe heÙee&Ùe ngved~ ÙemewueeF& hesâefj efÛe$eCe ieveg&ngvÚ-

vewJe lemÙe ke=âlesveeLeex veeke=âlesvesn keâ§eve~~10~~

ve ÛeemÙe meJe&Yetles<eg keâef§eoLe&JÙeheeßeÙeŠ~~18~~

Ùeme mebmeejcee lÙeme heg®<eueeF& keâce& iejsj kesâner ueeYe Úwve j ve Úes[sheefÚ vew

kesâner neefve Ú, peyeefkeâ heefnues DeeJeMÙekeâ efLeÙees~ Gmekeâes mechetCe& ØeeefCen¤cee

kegâvew mJeeLe&-mecyevOe jnve peeBowve~ Deelcee vew le MeeÕele, meveeleve, DeJÙeòeâ,

DeheefjJele&veMeerue j De#eÙe nes~ peye GmewueeF& vew heeGvegYeÙees, Gmewyeeš mevleg°,

Gmewyeeš le=hle, lÙemewcee Deesle-Øeesle j efmLele ngvegngvÚ, Deieeef[ kegâvew meòee vew

jnBowve Yeves keâmeueeF& Keespves? kesâ efceuvesÚ? lÙeme heg®<eues keâce& Úesef[efoScee

kesâner neefve heefve Úwve; efkeâveefkeâ efJekeâej pemeceeefLe Debefkeâle ngvÚved, lÙees efÛeòe vew

jnsve~ Gmekeâes mechetCe& Yetlen¤cee, yeeefnjer mebmeej j Deevleefjkeâ mebkeâuhen¤keâes

lencee Deefuekeâefle heefve DeLe& jnBowve~ meyewYevoe "tuees DeLe& le hejceelcee efLeÙees,

peye lÙees vew GheueyOe Ú Yeves De¤mebie Gmekeâes kesâ ØeÙeespeve jnvesÚ?

lemceeomeòeâŠ meleleb keâeÙeË keâce& meceeÛej~~10~~

Demeòeâes ¢eeÛejvkeâce& hejceehe>esefle het®<eŠ~~19~~



Ùeme efmLeefleueeF& Øeehle ieve& efleceer Deveemeòeâ YeSj efvejvlej ‘keâeÙeË keâce&’-

pees ievex ÙeesiÙe keâce& nes, lÙeme keâce&ueeF& jeceües {bieues iej~ efkeâveefkeâ Deveemeòeâ heg®<e

keâce&keâes DeeÛejCeyeeš hejceelceeueeF& Øeehle ieÚ&~ ‘efveÙele keâce&’, ‘keâeÙeË keâce&’

SGšw ngved~ keâce&keâes ØesjCee efobow JeneB YeVegngvÚ-

keâce&CewJe efn mebefmeefæceeefmLelee pevekeâeoÙeŠ~~10~~

ueeskeâme*dd«encesJeeefhe mecheMÙevkeâleg&cen&efme~~20~~

pevekeâ Yeveskeâes jepee pevekeâ nesFve, pevekeâ pevceoeleeueeF& YeefvevÚ~ Ùeesie vew

pevekeâ nes~ leheeFËkeâes mJe¤heueeF& pevceefovÚ, Øekeâš ieo&Ú~ Ùeesieyeeš mebÙegòeâ

ØelÙeskeâ ceneheg®<e pevekeâ ngved~ Ùemlees Ùeesie-mebÙegòeâ Oesjw $e+ef<en¤ ‘pevekeâeoÙeŠ’-

pevekeâ FlÙeeefo %eeveerpeve ceneheg®<e heefve ‘keâce&Cee SJe efn mebefmeefæced’-

keâce&n¤Éeje vew hejceefmeefæ Øeehle iejskeâe Úved~ hejceefmeefæ Yeveskeâes hejceleòJe

hejceelceekeâes Øeeefhle~ pevekeâ FlÙeeefo peefle heefve hetJe&cee cenef<e& YeS, Ùeme ‘keâeÙeË

keâce&’Éeje, pegve Ùe%ekeâes Øeef›eâÙee nes, Ùeme keâce&ueeF& iejsj vew ‘mebefmeefæced’-

hejceefmeefæueeF& Øeehle YeSkeâe ngved~ lej Øeeefhlehe§eeled JeneB heefve ueeskeâmeb«enueeF&

nsjsj keâce& ieveg&ngvÚ, ueeskeâefnleueeF& ÛeeBnow keâce& ieveg&ngvÚ~ Dele: efleceer heefve Øeeefhlekeâes

ueeefie j Øeeefhle he§eeled ueeskeâveeÙekeâ yeVekeâes ueeefie keâeÙeË keâce& ieve& ÙeesiÙe Úew~

efkeâve?

Deefnues ßeerke=â<Ceues YeVeg YeSkeâes efLeÙees efkeâ Øeeefhle he§eeled ceneheg®<eueeF&

keâce& ievee&ues ve kesâner ueeYe Ú j ve Úes[sheefÚ kesâner neefve vew Ú, leeheefve ueeskeâmeb«en,

ueeskeâefnle JÙeJemLeekeâes ueeefie JeneB jeceües efkeâefmeceues efveÙele keâce&keâes vew DeeÛejCe

ieveg&ngvÚ~

ÙeÅeoeÛejefle ßes‰mleòeosJeslejes peveŠ~~10~~

me ÙelØeceeCeb kegâ®les ueeskeâmleovegJele&les~~21~~

ßes‰ hegg®<e pees-pees DeeÛejCe ieo&Úved, De¤ heg®<e heefve Gmekewâ Devegmeej

ieo&Úved~ lÙees ceneheg®<e pes pemees ØeceeCe iejsj efovÚ, mebmeejues Gmekeâes DevegmejCe

ieÚ&~

heefnues ßeerke=â<Ceues mJe¤hecee efmLele, Deelcele=hle ceneheg®<en¤keâes

keâeÙe&keâueeheceeefLe ØekeâeMe heeveg& YeÙees efkeâ Gmekeâes ueeefie keâce& ievee&ues ve kesâner



ueeYe j ve Úes[sheefÚ kegâvew neefve Ú; lej pevekeâeefo keâce&cee jeceües efkeâefmeceues ueeieer

jeKveg ngvLÙees~ ÙeneB leer ceneheg®<en¤mebie ßeerke=â<Ce efJemleejw Deeheävees leguevee ieveg&ngvÚ

efkeâ ce heefve SGše ceneheg®<e ngB~

ve ces heeLee&efmle keâle&JÙeb ef$e<eg ueeskesâ<eg efkeâÃeve~~10~~

veeveJeehleceJeehleJÙeb Jele& SJe Ûe keâce&efCe~~22~~

ns heeLe&! ceueeF& leerveJešw ueeskeân¤cee kegâvew keâle&JÙe Úwve~ heÚeef[ Yeveer

mekeäveg YeSkeâes Ú- lÙeme ceneheg®<ekeâes meyew Yetlen¤cee kegâvew keâle&JÙe Úwve~ ÙeneB

YeVegngvÚ- leerveJešw ueeskeân¤cee cesjes kegâvew heefve keâle&JÙe yeeBkeâer Úwve leLee Deefuekeâefle

heefve Øeehle ngves ÙeesiÙe Jemleg DeØeehle Úwve, leeheefve ce keâce&cee jeceües Øekeâejues ueeieer

jnvÚg~ efkeâve?-

Ùeefo ¢enb ve JelexÙeb peeleg keâce&CÙeleefvõleŠ~~10~~

cece Jelcee&vegJele&vles ceveg<ÙeeŠ heeLe& meJe&MeŠ~~23~~

efkeâveefkeâ Ùeefo ce meeJeOeeve YeSj kesâner iejer keâce&cee ueeiesve Yeves ceeefvemen¤

cesjes JÙeJenejkeâes Devegmeej DeeÛejCe ieve& ueeivesÚ~ leye kesâ leheeFËkeâes DevegkeâjCe

heefve Kejeye nes? ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ- nes!

GlmeerosÙegefjces ueeskeâe ve kegâÙeeË keâce& Ûesonced~~10~~

me¿jmÙe Ûe keâlee& mÙeeceghenvÙeeefceceeŠ ØepeeŠ~~24~~

Ùeefo ce meeJeOeeve YeSj keâce& iejsve Yeves Ùees meyew ueeskeâ Yeü° ngvesÚ j ce

‘mebkeâjmÙe’- JeCe&mebkeâjueeF& ievexJeeuee ngvesÚg leLee Ùeer meyew Øepeen¤keâes nveve

ievexJeeuee, ceevexJeeuee yevevesÚg~ mJe¤hecee efmLele ceneheg®<e meeJeOeeve YeSj Ùeefo

DeejeOevee-›eâcecee ueeiesve Yeves meyew meceepe JeneBkeâes vekeâue iejsj Yeü° ngvepeevesÚ~

ceneheg®<eues le DeejeOevee hegje iejsj hejce vew<keâcÙe&keâes efmLeefleueeF& heeSkeâes Ú~

Gveern¤ues ve iejscee Gvekeâes ueeefie kegâvew neefve Úwve; lej meceepeues Deefnues DeejeOevee

Meg¤ vew iejskeâes Úwve~ heefÚDeeGves heeref{n¤keâes ceeie&-oMe&vekeâes ueeefie vew ceneheg®<e

keâce& ieveg&ngvÚ, ce heefve ieÚg& DeLee&led ßeerke=â<Ce SGše ceneheg®<e ngvegngvLÙees, ve efkeâ

yewkegâC"yeeš DeeSkeâe kegâvew efJeMes<e YeieJeeved~ Gveues Yeves efkeâ ceneheg®<e ueeskeâ-

meb«enkeâes ueeefie keâce& ieÚ&, ce heefve ieÚg&~ Ùeefo iejsve Yeves ceeefvemen¤keâes heleve

ngvesÚ, meyewues keâce& ieve& Úes[dves Úved~



ceve yeÌ[es ÛebÛeue Ú~ Ùees meyew kegâje ÛeenvÚ, cee$e Yepeve ÛeenBowve~ Ùeefo

mJe¤hemLe ceneheg®<e keâce& ieozve Yeves heefÚkeâe heeref{n¤ heefve osKeeefmeefKeues leg®vlew

keâce& Úes[dvesÚved~ efÙeveern¤ues yenevee ieve&LeeuÚ efkeâ JeneB Yepeve ieveg&ngVe, heeve

KeevegngvÚ, Deòej ueieeGvegngvÚ, meeceevÙe efkeâefmecekeâes kegâjekeâeveer ieveg&ngvÚ, leeheefve

ceneheg®<e YeefvevÚ- Ùemlees meesÛesj Gveern¤ DeejeOeveeyeeš Deueie ngvÚved j heeflele

ngvepeevÚved~ ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ efkeâ Ùeefo cewues keâce& iejsve Yeves meyew Yeü° ngvesÚved j

ce ‘JeCe&mebkeâj’keâes keâòee& yeVesÚg~

Œeern¤ otef<ele ngveeues JeCe&mebkeâj YeSkeâes osefKevÚved-megefvevÚved~ Depeg&ve heefve

Ùemew YeÙeues efJekeâue efLeÙees efkeâ Œeern¤ otef<ele ngvesÚved leye JeCe&mebkeâj GlheVe

ngvesÚved; lej ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ- Ùeefo ce meeJeOeeve YeSj DeejeOeveecee ueeiesve

Yeves ce JeCe&mebkeâjkeâes keâòee& ngvesÚg~ Jemlegle: Deelceekeâes Megæ JeCe& nes hejceelcee~

Deeheävees MeeÕele mJe¤hekeâes heLeyeeš nšdveg JeCe&mebkeâjlee nes~ Ùeefo mJe¤hemLe

ceneheg®<eues ef›eâÙeecee ueeieer jeKesve Yeves ceeefvemen¤ Gmekeâes DevegkeâjCe iejsj

ef›eâÙeejefnle ngvesÚved, DeelceheLeyeeš Deueie YeSj peevesÚved, JeCe&mebkeâj ngvesÚved~

Gveern¤ Øeke=âeflecee njeGves Úved~

Œeern¤keâes meleerlJe j vemue (peele) keâes Megælee SGše meeceeefpekeâ JÙeJemLee

nes, DeefOekeâejkeâes ØeMve nes~ meceepekeâes ueeefie lÙemekeâes GheÙeesefielee heefve nes, lej

ceelee-efheleekeâes Yetueues mevleevekeâes meeOeveeceeefLe kegâvew ØeYeeJe heozve~ ‘Deeheve

keâjveer heej Glejveer~’ nvegceeve, JÙeeme, JeefMe‰, veejo, MegkeâosJe, keâyeerj, F&mee

FlÙeeefo Øeefleef‰le cenehegg®<e YeS, peyeefkeâ meeceeefpekeâ kegâueerveleeyeeš efÙeveern¤keâes

mecheke&â Úwve~ Deelcee Deeheävees hetJe&pevcekeâes iegCe-Oece& efueSj DeeGBÚ~ ßeerke=â<Ce

YeVegngvÚ- ‘ceveŠ <e‰eveerefvõÙeeefCe Øeke=âeflemLeeefve keâ<e&efle~’ (15/7) cevemeefnle

FefvõÙen¤yeeš pegve keâeÙe& Ùeme pevcecee ngvÚ, lÙemekeâes mebmkeâej efueSj peerJeelcee

hegjevees MejerjueeF& lÙeeiesj veJeerve Mejerjcee ØeJesMe ieo&Ú~ Ùemecee pevceoeleen¤keâes

kesâ ueeiÙees? Gmekeâes efJekeâemecee kegâvew Devlej DeeSve~ Dele: Œeern¤ otef<ele YeSj

JeCe&mebkeâj ngBowve~ Œeern¤ otef<ele ngves j JeCe&mebkeâjkeâes kegâvew mecyevOe Úwve~ Megæ

mJe¤heeflej De«emej veYeSj Øeke=âeflecee efceefßele ngveg vew JeCe&mebkeâj nes~



Ùeefo ceneheg®<e meeJeOeeve YeSj ef›eâÙee (efveÙele keâce&)cee ueeieer hejsj

ceeefvemen¤yeeš ef›eâÙee iejeSve Yeves Gveer meyew ØepeeueeF& nveve ievexJeeuee j ceevexJeeuee

yeVesÚ~ meeOevee-›eâcecee efn[sj lÙeme cetue DeefJeveeMeerkeâes Øeeefhle vew peerJeve nes j

Øeke=âeflecee ÚefjSj jnveg YeeQleeefjveg ce=lÙeg nes; lej lÙees ceneheg®<eues Ùeer meyew ØepeeueeF&

Ùeefo ef›eâÙee-heLecee ÛeueeGBowve, Ùeer meyew Øepeekeâes ÚefjvegueeF& jeskesâj melÙeheLeceeefLe

ÛeueeGBowve, Yeves lÙees meyew Øepeekeâes nveve ievex nlÙeeje nes, efnbmekeâ nes j ›eâceMe:

efnÌ[ow lÙemeceeefLe ÛeueeGves Megæ Deefnbmekeâ nes~ ieerleekeâes Devegmeej Mejerjkeâes efveOeve,

veÕej keâuesJejkeâes efveOeve cee$e heefjJele&ve nes, efnbmee nesFve~

meòeâeŠ keâce&CÙeefJeÉebmees ÙeLee kegâJe&efvle Yeejle~~25~~

kegâÙee&efÉÉebmleLeemeòeâef§ekeâer<eg&ueexkeâme*dd«enced ~~25~~

ns Yeejle! keâce&cee Deemeòeâ YeSkeâe De%eeveerpeveues pemejer keâce& ieo&Úved

lÙemejer vew Deveemeòeâ YeSkeâes efJeÉeve, hetCe&%eeleeues heefve ueeskeâ-ùoÙecee ØesjCee j

keâuÙeeCe-meb«en ÛeenBow keâce& iejesmed~ Ùe%ekeâes efJeefOe peevesj j iejsj heefve neceer

De%eeveerÚeQ~ %eevekeâes DeLe& nes ØelÙe#e peevekeâejer~ peyemecce Deefuekeâefle heefve neceer

DeueieÚeQ, DeejeOÙe Deueie Ú, leyemecce De%eeve efJeÅeceeve jnvÚ~ peyemecce

De%eeve Ú, leyemecce keâce&cee Deemeefòeâ jnvÚ~ De%eeveer peefle Deemeefòeâyeeš DeejeOevee

ieo&Ú, lÙemew Øekeâej Deveemeòeâ~ pemeueeF& keâce&n¤mebie ØeÙeespeve Úwve Yeves Deemeefòeâ

efkeâve ngvesÚ? Ùemlees hetCe&%eelee ceneheg®<e heefve ueeskeâefnlekeâes ueeefie keâce& iejesmed,

owJeer mecheodkeâes Glkeâ<e& iejesmed, pemeues ieoe& meceepe lÙemeceeefLe efn[dve mekeâesmed~

ve yegefæYesob peveÙeso%eeveeb keâce&meefÁveeced~~10~~

pees<eÙeslmeJe&keâcee&efCe efJeÉevÙegòeâŠ meceeÛejved~~26~~

%eeveer heg®<en¤ues keâce&cee Deemeefòeâ ngves De%eeveern¤keâes yegefæcee Yeüce GlheVe

ieveg& ngowve, DeLee&led mJe¤hemLe ceneheg®<eues OÙeeve efoGved efkeâ Gvekeâes kegâvew DeeÛejCeyeeš

heefÚkeâe heeref{n¤keâes cevecee keâce&Øeefle Deßeæe GlheVe venesmed~ hejceelce-leòJemebie

mebÙegòeâ ceneheg®<eues heefve Deehegâ jeceües {bieues efveÙele keâce& ieoz Gveern¤yeeš heefve

iejeGveg heo&Ú~

Ùener keâejCe efLeÙees efkeâ ‘hetpÙe cenejepepeer’ Je=æeJemLeecee heefve jeleer

ogF& yepes vew G"sj yemvegngvLÙees~ KeeskeäveLeeuLes, leerve yepes yeesuveLeeuLes- ‘‘G",



ceešeskeâes Øeeflecetefle&n¤~’’ meyewpevee G"sj efÛevlevecee ueeiesheefÚ Deehegâ Deefuekeâefle

heefušvegngvLÙees~ kesâner yesjheefÚ hesâefj G"sj yemvegngvLÙees~ YevoLes- ‘‘efleceern¤

meesÛoÚew efkeâ cenejepe meglveg YeSkeâes Ú lej ce megleskeâes Úwve, Õeemecee ueeieskeâesÚg~

Je=æeJemLeekeâes Mejerj Ú, yemvecee keâ° ngvÚ Ùemewues ce heušer jnvÚg, lej efleceern¤ues

le efmLej j meesPees yemesj OÙeevecee ueeivegheÚ&~ peyemecce lesuekeâes Oeejepemlew Õeemekeâes

Oeeiees ueeiowve, ›eâce vešgšesmed, De¤ mebkeâuheues yeerÛecee JÙeJeOeeve ieve& vemeketâve;

lÙeefle yesueemecce meOeQ ueeefiejnveg meeOekeâkeâes Oece& nes~ cesjes Õeeme le yeeBmepemlew

efmLej GYeskeâes Ú~’’ Ùener keâejCe nes efkeâ DevegÙeeÙeern¤yeeš iejeGvekeâes ueeefie lÙees

ceneheg®<e jeceües {bieues keâce&cee ueeieer jnvÚ~ ‘efpeme iegve keâes efmeKeeJew, Gmes

keâjkesâ efoKeeJew~’

ÙemeØekeâej mJe¤hemLe ceneheg®<ekeâes heefve keâle&JÙe Ú efkeâ Deehetâ mJeÙeb keâce&

ieoz meeOekeân¤ueeF& heefve DeejeOeveecee ueieeF& jeKetve~ meeOekeâ heefve ßeæehetJe&keâ

DeejeOeveecee ueeiegved~ lej %eeveÙeesieer nesmed DeLeJee mecehe&Ce YeeJeJeeuee efve<keâece

keâce&Ùeesieer, meeOekeâcee meeOeveekeâes Denbkeâej DeeGveg ngBowve~ keâce& keâmekeâes Éeje

ngvÚ, lmeueeF& ngvegcee keâejCe keâes ngved? ÙemeceeefLe ßeerke=â<Ce ØekeâeMe heeveg&ngvÚ-

Øeke=âlesŠ ef›eâÙeceeCeeefve iegCewŠ keâcee&efCe meJe&MeŠ~~10~~

Den¿ejefJecet{elcee keâlee&nefceefle cevÙeles~~27~~

DeejcYeosefKe hetefle&heÙe&vle keâce& Øeke=âeflekeâe iegCen¤Éeje ieefjvÚved, leeheefve

Denbkeâejkeâes keâejCe efJeMes<e cet{heg®<e ‘ce keâòee& ngB’- Ùemlees ceevÚ~ Ùees keâmejer

ceeveves efkeâ DeejeOevee Øeke=âeflekeâe iegCen¤Éeje ngvÚ? Ùemlees keâmeues osKÙees? ÙemeceeefLe

YeVegngvÚ-

leòJeefJeòeg ceneyeenes iegCekeâce&efJeYeeieÙeesŠ~~10~~

iegCee iegCes<eg Jele&vle Fefle celJee ve meppeles~~28~~

ns ceneyeenes! iegCe j keâce&keâes efJeYeeieueeF& ‘leòJeefJeled’- hejceleòJe hejceelceekeâes

peevekeâejer jeKves ceneheg®<en¤ues osKes j mechetCe& iegCe, iegCen¤cee ef›eâÙeeMeerue

Úved- Ùemlees ceevesj Gveer iegCe j keâce&n¤keâes keâòee&hevecee Deemeòeâ ngBowveved~

ÙeneB leòJekeâes DeLe& hejceleòJe hejceelcee nes, ve efkeâ heeBÛe Jee heÛeerme leòJe,

pemlees efkeâ ceeefvemen¤ ieCevee ieo&Úved~ ÙeesiesÕej ßeerke=â<Cekeâes Meyocee leòJe Skeâcee$e



hejceelcee nes, De¤ kegâvew leòJe ÚBowÚwve~ iegCeueeF& heej iejsj hejceleòJe hejceelceecee

efmLele ceneheg®<e iegCen¤keâes Devegmeej keâce&n¤keâes efJeYeepeve osKve heeGBÚved~

leecemeer iegCe jnscee Gmekeâes keâeÙe& ngvesÚ- DeeuemÙe, efveõe, Øeceeo, keâce&cee ØeJe=òe

vengves mJeYeeJe~ jepemeer iegCe Ú Yeves DeejeOeveeyeeš heefÚ venšdves mJeYeeJe, MeewÙe&,

mJeeceerYeeJeyeeš keâce& ngvesÚ j meeefòJekeâ iegCe keâeÙe&jle YeScee OÙeeve, meceeefOe,

DevegYeJeer GheueefyOe, OeejeJeener efÛevleve, mejuelee mJeYeeJecee ngvesÚ~ iegCe

heefjJele&veMeerue nes~ ØelÙe#eoMeea %eeveer vew osKve mekeäÚ efkeâ iegCekeâes Deveg¤he keâce&n¤keâes

Glkeâ<e&-Dehekeâ<e& ngvÚ~ iegCeues Deeheävees keâeÙe& iejeGBÚ, DeLee&led iegCe iegCen¤cee

ef›eâÙeeMeerue jnvÚved- Ùemlees yegPesj lÙees ØelÙe#e õ°e keâce&cee Deemeòeâ ngBowve~ lej

pemeues iegCekeâes heej heeSkeâes Úwve, pees Deefnues yeešescee Ú, Gmeues le keâce&cee

Deemeòeâ jnveg Ú~ Ùemewues-

Øeke=âlesieg&Cemeccet{eŠ meppevles iegCekeâce&meg~~10~~

leeveke=âlmveefJeoes cevoevke=âlmveefJeVe efJeÛeeueÙesled~~29~~

Øeke=âeflekeâes iegCeyeeš ceesefnle YeSkeâes heg®<e iegCe j keâce&cee ›eâceMe: efvece&ue

iegCen¤eflej GVeefle osKesj lÙemecee Deemeòeâ ngvÚved~ leer jeceües {bieues veyegPves ‘cevoeved’-

efMeefLeue ØeÙelve ievexn¤ueeF& %eeveern¤ues nleeslmeeefnle ve ie®ved ye¤ Øeeslmeenve

osGved; efkeâveefkeâ keâce& iejsj vew Gveern¤ues hejce vew<keâcÙe&keâes efmLeefle heeGveg Ú~

Deeheävees Meefòeâ j efmLeeflekeâes Deekeâueve iejsj keâce&cee ØeJe=òe ngves %eeveceeieea meeOekeân¤ues

keâce&ueeF& iegCekeâes osve ceeveveg heÚ&, DeehetâueeF& keâòee& ceevesj Denbkeâejer yeveveg ngBowve;

efvece&ue iegCeueeF& Øeehle iejsj lÙemecee Deemeòeâ ngveg ngBowve~ lej efve<keâece keâce&Ùeesieerues

keâce& j iegCekeâes efJeMues<eCecee meceÙe efoves kegâvew DeeJeMÙekeâlee Úwve~ kegâve iegCe

DeeGves-peeves iejer jnskeâes Ú, Ùees osKveg F°keâes efpeccesJeejer ngvepeevÚ~ iegCen¤keâes

heefjJele&ve j ›eâefcekeâ ¤heues GlLeeveueeF& Gmeues F°keâes osve ceevoÚ~ Dele:

keâòee&hevekeâes Denbkeâej Jee iegCecee Deemeefòeâ ngves mecemÙee Gmekeâes ueeefie jnBowve,

peyeefkeâ efvejvlej lÙemecee ueeieer jnvÚ~ ÙemewceeefLe j Ùegækeâes mJe¤he yeleeGBow


ceefÙe meJee&efCe keâcee&efCe meVÙemÙeeOÙeelceÛeslemee~~10~~

efvejeMeere|vece&cees YetlJee ÙegOÙemJe efJeielepJejŠ~~30~~



Ùemewues Depeg&ve! efleceer ‘DeOÙeelceÛeslemee’- Devlejelceecee efÛeòeueeF& efvejesOe

iejsj, OÙeevemLe YeSj, mechetCe& keâce&n¤ueeF& ceueeF& Dehe&Ce iejsj DeeMeejefnle,

ceceleejefnle j mevleehejefnle YeSj Ùegæ iej~ peye efÛeòe OÙeevecee efmLele Ú, Deefuekeâefle

heefve keâlew DeeMee Úwve, keâce&cee cecelJe Úwve, Demeheâueleekeâes mevleehe Úwve Yeves lÙees

heg®<eues keâmlees Ùegæ ievexÚ~ peye meyeweflejyeeš efÛeòe KegefcÛeSj ùoÙe-osMecee efve®æ

ngBow ieFjnskeâes Ú Yeves lÙees efkeâve Ùegæ ievexÚ, keâesmebie j lÙeneB keâes Ú? JeemleJecee

peye leheeFË OÙeevecee ØeJesMe ieveg&gngvesÚ, lÙener yesuee Ùegækeâes JeemleefJekeâ mJe¤he

Meg¤ ngvÚ, leye keâece-›eâesOe, jeie-És<e, DeeMee-le=<Cee FlÙeeefo efJekeâejn¤keâes

mecetn, efJepeeleerÙe ØeJe=efòen¤ pees ‘kegâ®’ keânueeGBÚ, mebmeejcee ØeJe=efòe efoFjnefvÚved~

yeeOeekeâes ¤hecee YeÙebkeâj Dee›eâceCe ieo&efÚved~ efÙeveern¤keâes heej heeGveg vew Ùegæ

nes~ efÙeveern¤ueeF& meceehle ieoz Devlejelceecee kesâefvõle ngveg, OÙeevemLe ngBow peeveg vew

ÙeLeeLe& Ùegæ nes~ ÙemewceeefLe hesâefj peesÌ[ (yeue) efovegngvÚ-

Ùes ces celeefceob efvelÙecevegefle‰efvle ceeveJeeŠ~~10~~

ßeæeJevleesÓvemetÙevlees cegÛÙevles lesÓefhe keâce&efYeŠ~~31~~

Depeg&ve! pees megkewâ ceeefveme oes<e-Âef°yeešjefnle YeSj, ßeæeYeeJe mecehe&Cemebie

mebÙegòeâ YeSj meOeQ cesjes Ùeme celeevegmeej DeeÛejCe ieo&Ú efkeâ ‘Ùegæ iej’ leer heg®<en¤

heefve mechetCe& keâce&n¤yeeš Úgškeâeje heeGBÚved~ ÙeesiesÕejkeâes Ùees DeeÕeemeve kegâvew

efnvot, cegmeueceeve, Jee F&meeF&keâes ueeefie nesFve, ye¤ ceeveJecee$ekeâes ueeefie nes~

JeneBkeâes cele Ú efkeâ Ùegæ iej- Ùemeyeeš Ùemlees Øeleerle ngvÚ efkeâ Ùees GheosMe Ùegæ

ievexn¤keâes ueeefie efLeÙees~ Depeg&vekeâes DeieeefÌ[ meewYeeiÙeues efJeÕeÙegækeâes mebjÛevee

efLeÙees, leheeFËkeâes meecegves le kegâvew Ùegæ Úwve, leheeFË ieerleekeâes heefÚ efkeâve ueeiveg

YeSkeâes Ú; efkeâveefkeâ keâce&n¤yeeš Úgškeâeje heeGves GheeÙe le Ùegæievexn¤keâes ueeefie

nes~ lej Ùemlees kesâner heefve Úwve~ Jemlegle: Ùees Devleo&sMekeâes Ùegæ nes~ #es$e j #es$e%ekeâes,

efJeÅee j DeefJeÅeekeâes, Oece&#es$e j kegâ®#es$ekeâes mebIe<e& nes~ leheeFË pemees-pemees OÙeevecee

efÛeòekeâes efvejesOe ieveg&ngvesÚ, efJepeeleerÙe ØeJe=efòe yeeOeekeâes ¤hecee ØelÙe#e ngvÚ,

YeÙebkeâj Dee›eâceCe ieÚ&s~ lÙemekeâes Meceve ieoz efÛeòekeâes efvejesOe ieozpeeveg vew Ùegæ nes~

pees oes<e-Âef°yeešjefnle YeSj ßeæemebie Ùeme Ùegæcee mebueive ngvÚ, lÙees keâce&keâes

yevOeveyeeš, DeeJeeieceveyeeš jeceües {bieues Úgškeâeje heeGBoÚved~ pees Ùeme Ùegæcee

ØeJe=òe ngBowve, Gmekeâes kesâ ieefle ngvesÚ? ÙemeceeefLe JeneB YeVegngvÚ-



Ùes lJesleoYÙemetÙevlees veevegefle‰efvle ces celeced~~10~~

meJe&%eeveefJecet{ebmleeefvJeefæ ve°eveÛeslemeŠ~~32~~

pees oes<eÂef°Jeeuee ‘DeÛeslemeŠ’- ceesn-efveMeecee DeÛesle ceeefvemen¤ cesjes

Ùeme celekeâes Devegmeej ef›eâÙee ieozveved DeLee&led OÙeevemLe YeSj DeeMee, cecelee,

mevleehejefnle YeSj mecehe&Cekeâes meeLe Ùegæ ieozve, ‘meJe&%eeveefJecet{eved’- %eeve-

heLecee meJe&Lee ceesefnle leer ceeefvemen¤ueeF& efleceer keâuÙeeCeyeeš Yeü° YeSkeâes peeve~

peye Ùees vew mener nes Yeves ceeefvemen¤ efkeâve ieozveved? ÙemeceeefLe YeVegngvÚ-

meÂMeb Ûes°les mJemÙeeŠ Øeke=âles%ee&veJeeveefhe~~10~~

Øeke=âefleb Ùeeefvle Yetleeefve efve«enŠ eEkeâ keâefj<Ùeefle~~33~~

meyew ØeeCeer Deeheävees Øeke=âefleueeF& Øeehle ngvÚved, Deeheävees mJeYeeJeyeeš hejJeMe

YeSj keâce&cee Yeeie efuevÚved~ ØelÙe#eoMeea %eeveer heefve Deeheävees Øeke=âeflekeâes Devegmeej

Ûes°e ieo&Úved~ ØeeCeer Deeheävees keâce&cee ef›eâÙeeMeerue ngvÚved j %eeveer Deeheävees mJe¤hecee~

pemekeâes pemlees Øeke=âeflekeâes oyeeJe Ú, lÙemlew vew keâeÙe& ieo&Ú~ Ùees mJeÙebefmeæ Ú~

Ùemecee efvejekeâjCe keâmewues kesâ ievexÚ? Ùener keâejCe nes efkeâ meyew ceeefvemen¤ cesjes

celeevegmeej keâce&cee ØeJe=òe ngve heeGowveved~ Gveern¤ DeeMee, cecelee, mebleehekeâes,

Dekeâex Meyocee jeie-És<ekeâes lÙeeie ieve& mekeäowve pemeues ieoe& keâce&keâes mecÙekeâd

DeeÛejCe ngve heeGowve~ ÙemewueeF& DePe mhe° ieveg&ngvÚ j Dekeâex keâejCe YeVegngvÚ-

FefvõÙemÙesefvõÙemÙeeLex jeieÉs<eew JÙeJeefmLeleew~~10~~

leÙeesve& JeMeceeieÛÚsòeew ¢emÙe heefjheefvLeveew~~34~~

FefvõÙe j FefvõÙen¤keâes Yeesiecee jeie j És<e efmLele Úved~ Ùeer ogyewkeâes JeMecee

ngveg ngBowve, efkeâveefkeâ Ùeme keâuÙeeCeceeie&cee keâce&n¤yeeš Úgefšves ØeCeeueercee Ùeer jeie

j És<e ogOe&<e& Me$eg ngved, DeejeOeveeueeF& DehenjCe iejer efueSj peevÚved~ peye Me$eg

efYe$e Úved, leye yeeefnj keâesner keâmewmebie, efkeâve ue[dvesÚ? Me$eg le FefvõÙe j Yeesien¤keâes

mebmeie&cee Úved, Devle:keâjCecee Úved Dele: Ùees Ùegæ heefve Devle:keâjCekeâes Ùegæ nes;

efkeâveefkeâ Mejerj vew #es$e nes, pemecee mepeeleerÙe j efJepeeleerÙe ogyew ØeJe=efòen¤, efJeÅee j

DeefJeÅee jnvÚved, pegve ceeÙeekeâes ogF& Debie ngved~ efÙevew ØeJe=efòen¤yeeš heejheeGveg,

mepeeleerÙe ØeJe=efòeueeF& meeOesj efJepeeleerÙekeâes Devleieveg& Ùegæ nes~ efJepeeleerÙe meceehle

YeSheefÚ mepeeleerÙekeâes GheÙeesie meceehle ngvepeevÚ~ mJe¤hekeâes mheMe& iejsj



mepeeleerÙekeâes heefve lÙemewkeâes Devlejeuecee efJeueÙe ngveg, ÙemeØekeâej Øeke=âeflekeâes heej

heeGveg Ùegæ nes, pees OÙeevecee vew mecYeJe Ú~

jeie-És<ekeâes Mecevecee meceÙe ueeiÚ, Ùemewues Oesjw pemees meeOekeâ ef›eâÙeeueeF&

Úes[sj S×e¹emeer ceneheg®<ekeâes ve×e¹ue ieve&ueeiÚ~ ßeerke=â<Ce Ùemeyeeš meeJeOeeve ieveg&

ngvÚ-

ßesÙeevmJeOeceex efJeiegCeŠ hejOecee&lmJevegef‰leeled~~10~~

mJeOecex efveOeveb ßesÙeŠ hejOeceex YeÙeeJenŠ~~35~~

SGše meeOekeâ ome Je<e&osefKe meeOeveecee ueeieskeâes Ú j oesœees Deepew meeOeveecee

ØeJesMe iejskeâes Ú, ogyewkeâes #ecelee Skeâ-pemlees ngBowve~ ØeejefcYekeâ meeOekeâues Ùeefo

Gmekeâes ve×e¹ue ieÚ& Yeves ve° ngvepeevesÚ~ ÙemewceeefLe ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ efkeâ, jeceüjer

DeeÛejCe ieefjSkeâes Dekeâe&keâes Oece&Yevoe iegCejefnle YeS heefve Deeheävees Oece& Oesjw

Gòece nes~ mJeYeeJeyeeš GlheVe keâce&cee ØeJe=òengves #ecelee mJeOece& nes~ Deeheävees

#eceleevegmeej keâce&cee ØeJe=òengves meeOekeâ kegâvew ve kegâvew efove heej heeGvesÚ~ Dele:

mJeOecee&ÛejCecee ceveg& heefve hejce keâuÙeeCekeâejkeâ nes~ peneByeeš meeOeve ÚgšdvesÚ,

Mejerj efceuesheefÚ lÙeneRyeeš hesâefj ØeejcYe ngvesÚ~ Deelcee le ceozve~ (Mejerj) JeŒe

heefjJele&ve iejscee leheeFËkeâes yegefæ-efJeÛeej heefjJele&ve le ngBowve? DeehegâYevoe ßes‰

pemlees Dee[cyej yeveeScee meeOekeâues YeÙeueeF& Øeehle ngvesÚ~ YeÙe Øeke=âeflecee ngvÚ,

hejceelceecee ngBowve~ Øeke=âeflekeâes DeeJejCe DePeQ yeekeäuees ngvesÚ~

Ùeme YeieJelheLecee ve×e¹uekeâes yeenguÙe Ú~ ‘hetpÙe cenejepepeer’ueeF& Skeâ

heškeâ DeekeâeMeJeeCeer YeSkeâes efLeÙees efkeâ ‘DevegmegFÙee’ ieSj yemveesmed, leye peccetyeeš

efÛe$eketâš DeeS j DevegmegFÙeekeâes IeveIeesj pebieuecee efveJeeme ieve&ueeies~ Oesjw cenelcee

Gleeyeeš DeeGves-peeves ieo&Les~ SGšeues osKes efkeâ hejcenbmepeer efoiecyej, vebie-

OeÌ[bie efveJeeme ieÚ&ved, Gvekeâes mecceeve Ú, leye ÛeeB[w Gveues uebieesšer heäÙeeBefkeâefoS,

oC[-keâceC[ue kegâvew De¤ cenelceeueeF& efoS j efoiecyej YeS~ kesâner meceÙeheefÚ

DeeSj osKes, hejcenbmepeer ceeefvemen¤mebie kegâjekeâeveer ieveg&ngvÚ, ieeueer-ieueewpe heefve

efovegngvÚ~ cenejepepeerkeâes DeeosMe YeSkeâes efLeÙees efkeâ Yeòeân¤keâes keâuÙeeCeeLe&

kesâner ieeueer heefve efovesieveg&, Ùeme heLekeâe heefLekeân¤ceeefLe osKejsKe iejer jnvet~

cenejepepeerkeâes vekeâue iejsj lÙees cenelcee heefve ieeueer ieve&ueeies, lej Ùemekeâes yeoueecee



ceeefvemen¤ heefve kesâner ve kesâner Yeveer neuLes~ cenelceeues YeVeueeies- lÙeneB keâesner

yeesuowve, ÙeneB le peyeeye efovÚved~

Skeâ-ogF& Je<e&heefÚ heâkexâj osKes efkeâ hejcenbmepeer ieöercee yemvegYeSkeâes Ú,

ceeefvemen¤ hebKee nckeâer jnsÚved, ÛeBJej Ûeueer jnsÚ~ Gmeues pebieuekeâes SGše

KeC[njcee Keeš ceieeÙees, ieöe DeesÚŸeeGve ueieeS j ÛeBJej ÛeueeGvekeâes ueeefie

ogFpeveeueeF& efveÙegòeâ iejs~ ØelÙeskeâ meesceJeej YeerÌ[ ueieeGve ueeies- kesâše ÛeeefnScee

heÛeeme ¤efheÙeeB, kesâšer ÛeeefnScee heÛeerme ¤efheÙeeB~ lej ‘GIejs Devle ve nesF

efveyeent’- Skeâ cenerveecee vew Deheceeefvele YeSj efn[s~ Ùeme YeieJelheLecee ve×e¹ue

meeLe efobowve~ meeOekeâues mJeOece&keâes vew DeeÛejCe ieveg&heÚ&~

mJeOece& kesâ nes? DeOÙeeÙe ogFcee ßeerke=â<Ceues mJeOece&keâes veece efuevegYeSkeâes

efLeÙees efkeâ mJeOece&ueeF& heefve osKesj efleceer Ùegæ ievex ÙeesiÙeÚew~ #eef$eÙekeâes ueeefie

ÙeesYevoe "tuees keâuÙeeCekeâejer ceeie& vew Úwve~ mJeOece&cee Depeg&ve #eef$eÙe heeFvÚ~

mebkesâle ieNÙees efkeâ Depeg&ve! pees yeÇeÿeCe nes, Jesokeâes GheosMe Gvekeâes ueeefie #egõ

peueeMeÙekeâes leguÙe Ú~ efleceer Jesoyeeš ceeefLe G" j yeÇeÿeCe yeve DeLee&led mJeOece&cee

heefjJele&ve mecYeJe Ú~ lÙeneB hesâefj Yeves efkeâ jeie-És<ekeâes JeMecee venesT, efÙeveerueeF&

keâeš~ mJeOece& ßesÙemkeâj nes- Ùemekeâes Ùees DeeMeÙe nesFve efkeâ Depeg&ve keâgvew yeÇeÿeCekeâes

ve×e¹ue iejsj lÙeme pemlew JesMeYet<ee yeveeF& uesDeesmed~

SGšw keâce&heLeueeF& ceneheg®<eues Ûeej ßesCeern¤cee efJeYeeefpele ieefjefoS- efveke=â°,

ceOÙece, Gòece j Deefle Gòece~ Ùeer ßesCeerkeâe meeOekeân¤ueeF& ›eâceMe: Metõ, JewMÙe,

#eef$eÙe j yeÇeÿeCekeâes meb%ee efoÙees~ MetõJeeuee #eceleeyeeš keâce&keâes DeejcYe ngvÚ j

meeOevee-›eâcecee lÙener meeOekeâ yeÇeÿeCe yeVepeeväÚ~ ÙemeYevoe heefve Deieeef[ peye

lÙees hejceelceecee ØeJesMe heeGBÚ leye- ‘ve yeÇeÿeCees ve #eef$eÙeŠ ve JewMÙees ve

MetõŠ, efÛeoevevo¤heŠ efMeJeesÓnb efMeJeesÓnb~’ lÙees JeCe&yeeš ceeefLe ngvepeevÚ~

Ùener kegâje ßeerke=â<Ce heefve YeVegngvÚ efkeâ ‘ÛeelegJe&CÙeË ceÙee me=°ced’- ÛeejJešw

JeCe&keâes jÛevee cewues iejW~ leye kesâ pevcekeâes DeeOeejcee ceeefvemeueeF& efJeYeeefpele

ieveg&YeÙees? nesFve, ‘iegCekeâce& efJeYeeieMeŠ’- iegCen¤keâes DeeOeejcee keâce& yeeBef[Ùees~

kegâve keâce&? kesâ meebmeeefjkeâ keâce&? lÙees nes Ùe%ekeâes Øeef›eâÙee, pemecee ngvÚ- Õeemecee

ØeÕeemekeâes nJeve, ØeÕeemekeâes Õeemecee nJeve, FefvõÙe mebÙece FlÙeeefo, pemekeâes Megæ



DeLe& nes- Ùeesie-meeOevee, DeejeOevee~ DeejeOÙeosJemecce hegNÙeeGves efJeefOe-efJeMes<e

vew DeejeOevee nes~ Ùeme DeejeOevee-keâce&ueeF& vew Ûeej ßesCeern¤cee yeeBef[Ùees~ pemlees

#eceleeJeeuee heg®<e Ú, lÙemeues lÙener ßesCeeryeeš ØeejcYe ieveg& heo&Ú, Ùees vew meyewkeâes

Dee-Deeheävees mJeOece& nes~ Ùeefo Gmeues GVele ßesCeerJeeueekeâes ve×e¹ue ieNÙees Yeves

YeÙeueeF& Øeehle ngvesÚ~ meJe&Lee ve° le ngBowve; efkeâveefkeâ Ùemecee yeerpekeâes veeMe ngBowve~

nes, lÙees Øeke=âeflekeâes oyeeJeues YeÙee›eâevle, oerve-nerve DeJeMÙe ngvesÚ~ efMeMeg keâ#eekeâes

efJeÅeeLeea mveelekeâ keâ#eecee yemve ueeiÙees Yeves kesâ lÙees mveelekeâ yeVesÚ? lÙees

ØeejefcYekeâ JeCe&ceeueeyeeš heefve JebefÛele jnvesÚ~ Depeg&ve ØeMve ieÚ& efkeâ ceeefveme

mJeOece&keâes DeeÛejCe efkeâve ieve& heeGBowve?-

Depeg&ve GJeeÛe

DeLe kesâve ØeÙegòeâesÓÙeb heeheb Ûejefle het®<eŠ~~10~~

DeefveÛÚVeefhe Jee<CexÙe yeueeefoJe efveÙeesefpeleŠ~~36~~

ns ßeerke=â<Ce! hesâefj Ùees heg®<e peyejomleer efIemeejsj ueieeS pemlew ve ÛeenBoe-

ÛeenBow heefve keâmekeâes ØesjCeeues heehekeâes DeeÛejCe ieo&Ú? leheeFËkeâes celeevegmeej efkeâve

Ûeuve mekeäowve? ÙemeceeefLe ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ-


keâece S<e ›eâesOe S<e jpeesiegCemecegÆJeŠ~~10~~

ceneMevees ceneheehcee efJeæŸesveefcen JewefjCeced~~37~~

Depeg&ve! jpeesiegCeyeeš GlheVe Ùees keâece j ›eâesOe Deefivemeceeve Yeesie Yeesiveeues

keâefnuew ve le=hle ngvesJeeuee "tuees heeheer ngved~ keâece-›eâesOe, jeie-És<ekeâes vew hetjkeâ

ngved, Deefnues pemekeâes cewues ÛeÛee& iejskeâes efLeSB, Ùeme efJe<eÙecee efleceer efÙeveerueeF& vew

Me$eg peeve~ Deye Ùemekeâes ØeYeeJe peeve-

Oetcesveeef›eÙeles JeefÖÙe&LeeoMeex ceuesve Ûe~~10~~

ÙeLeesuyesveeJe=lees ieYe&mleLee lesvesoceeJe=leced~~38~~

pemlew OetJeeByeeš Deefive j cewueyeeš Ssvee {eefkeâvÚ, pemlees efPeueeryeeš ieYe&

{eefkeâvÚ "erkeâ Ùemlew Øekeâejues keâece-›eâesOe Deeefo efJekeâejn¤yeeš %eeve {eefkeâSkeâes

Ú~ efYepeskeâes keâe"ueeF& peueeScee OetJeeB vew OetJeeB ngvÚ, Deefivejnsj heefve jehekeâes



¤he efueve heeGBowve~ cewueyeeš {ekesâkeâes Ssveecee pemejer Øeefleefyecye mhe° ngBowve,

efPeuueerkeâes keâejCe pemejer ieYe& {eefkeâSkeâes jnvÚ, lÙemewØekeâej Ùeer efJekeâejn¤

jnBow hejceelceekeâes ØelÙe#e %eeve nBgowve~

DeeJe=leb %eeveceslesve %eeefvevees efvelÙeJewefjCee~~10~~

keâece¤hesCe keâewvlesÙe og<hetjsCeeveuesve Ûe~~39~~

keâewvlesÙe! Deefivekeâes meceeve Yeesien¤yeeš le=hle vengvesJeeuee, %eeveern¤keâes

efvejvlej yewjer Ùeme keâeceues %eeve {eefkeâSkeâes Ú~ Deefnues ßeerke=â<Ceues keâece j ›eâesOe

ogF& Me$eg YeVegYeÙees~ Øemlegle Mueeskeâcee JeneBues cee$e SGše Me$eg keâecekeâes veece efueveg

ngvÚ~ Jemlegle: keâececee ›eâesOekeâes DevleYee&Je Ú~ keâeÙe& hetCe& YeSheefÚ ›eâesOe meceehle

ngvepeevÚ lej keâecevee meceehle ngBowve~ keâecevee-hetefle&cee JÙeJeOeeve hevee&meeLe ›eâesOe

hesâefj G"sj DeeGBÚ~ keâecekeâes Devlejeuecee ›eâesOe heefve efveefnle Ú~ Ùeme Me$egkeâes

efveJeeme keâneB Ú? ÙemeueeF& keâneB Keespves? efveJeeme Leene YeScee ÙemeueeF& mecetue

ve° ieve&cee megefJeOee ngvesÚ~ ÙemeceeefLe ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ-

FefvõÙeeefCe cevees yegefæjmÙeeefOe‰evecegÛÙeles~~10~~

Slewe|JeceesnÙelÙes<e %eeveceeJe=lÙe osefnveced~~40~~

FefvõÙen¤, ceve j yegefæ Ùemekeâes Jeeme-mLeeve keânueeGBÚ~ Ùees keâece Ùeer

ceve, yegefæ j FefvõÙen¤Éeje vew %eeveueeF& DeeÛÚeefole iejsj peerJeelceeueeF& ceesncee

heeo&Ú~

lemceeòJeefceefvõÙeeCÙeeoew efveÙecÙe Yejle<e&Ye~~10~~

heehceeveb Øepeefn ¢esveb %eeveefJe%eeveveeMeveced~~41~~

Ùemewues Depeg&ve! efleceer heefnues FefvõÙen¤ueeF& ‘efveÙecÙe’- JeMecee iej;

efkeâveefkeâ Me$eg le Ùemekeâes Devlejeuecee uegkesâkeâes Ú~ lÙees efleceües MejerjefYe$e Ú~

yeeefnj Keespescee lÙees keâlew heefve efceuves Úwve~ Ùees ùoÙe-osMekeâes, Devlepe&ieledkeâes

ue[eF& nes~ FefvõÙen¤ueeF& JeMecee jeKesj, %eeve j efJe%eevekeâes veeMe ievexJeeuee Ùeme

heeheer keâeceueeF& vew ceej~ keâece meesPew hekeâÌ[cee DeeGBowve, Dele: efJekeâejn¤keâes

efveJeeme-mLeeveueeF& vew IesjeG iej, FefvõÙen¤ueeF& vew mebÙele iej~

lej FefvõÙen¤ j ceveueeF& mebÙeleieveg& Oesjw keâef"ve Ú~ kesâ Ùees neceer ieve&

mekeäoÚeQ? ÙemeceeefLe ßeerke=â<Ce leheeFËkeâes meeceLÙe& yeleeGBow Øeeslmeeefnle ieveg&ngvÚ-



FefvõÙeeefCe hejeCÙeengefjefvõÙesYÙeŠ hejb ceveŠ~~10~~

cevememleg heje yegefæÙeex yegæsŠ hejlemleg meŠ~~42~~

Depeg&ve! Ùeme Mejerjyeeš efleceer FefvõÙen¤ueeF& hej DeLee&led met#ce j yeueJeeved

peeve~ FefvõÙen¤yeeš hej ceve Ú, Ùees lÙeesYevoe heefve yeueJeeved Ú~ ceveyeeš hej

yegefæ Ú j pees yegefæyeeš heefve Oesjw hej Ú lÙees efleceües Deelcee Ú~ lÙener vew efleceer new~

Ùemewues FefvõÙen¤, ceve j yegefækeâes efvejesOe ieve&cee efleceer me#ece Úew~

SJeb yegæsŠ hejb yegædJee mebmleYÙeelceeveceelcevee~~10~~

peefn Me$egb ceneyeenes keâece¤heb ogjemeoced~~43~~

ÙemeØekeâej yegefæyeeš hej DeLee&led met#ce j yeueJeeved Deeheävees DeelceeueeF&

peevesj, DeelceyeueueeF& mebPesj, yegefæÉeje Deeheävees ceveueeF& JeMecee iejsj Depeg&ve!

Ùeme keâece¤heer ogpe&Ùe Me$egueeF& ceej~ Deeheävees MeefòeâueeF& mebPesj Ùeme ogpe&Ùe

Me$egueeF& ceej~ keâece Skeâ ogpe&Ùe Me$eg nes~ FefvõÙen¤Éeje Ùees DeelceeueeF& ceesefnle

ieo&Ú~ leye Deeheävees Meefòeâ mebPesj, DeelceeueeF& yeueJeeved mecPesj keâece¤heer

Me$egueeF& ceej~ YeVes DeeJeMÙekeâlee Úwve efkeâ Ùees Me$eg Deevleefjkeâ nes j ‘Ùegæ’ heefve

DevleoxMekeâes vew nes~

efve<keâ<e&-

Oesjw pemees ieerleeØesceer JÙeeKÙeekeâejn¤ues Ùeme DeOÙeeÙeueeF& ‘keâce&Ùeesie’ veece

efoFSkeâe Úved, lej Ùees leke&âmebiele Úwve~ oesœees DeOÙeeÙecee ÙeesiesÕejues keâce&keâes veece

efuevegYeÙees~ Gveues keâce&keâes cenlJeueeF& Øeefleheeove iejsj lÙemecee keâce&-efpe%eemee

peeie=le iejs j Ùeme DeOÙeeÙecee JeneBues keâce&ueeF& heefjYeeef<ele iejs efkeâ Ùe%ekeâes Øeef›eâÙee vew

keâce& nes~ efmeæ Ú efkeâ Ùe%e kegâvew efveOee&efjle efoMee nes~ Ùemekeâes Deefleefjòeâ pees pemees

heefve ieefjvÚ, lÙees Ùemew ueeskeâkeâes yevOeve nes~ ßeerke=â<Ce pemeueeF& YeVeg ngvesÚ, lÙees

keâce& ‘cees#ÙemesÓMegYeeled’ mebmeej-yevOeveyeeš Úgškeâeje efoueeGves keâce& nes~

ßeerke=â<Ceues Ùe%ekeâes Glheefòe YeVegYeÙees~ lÙemeues kesâ efovÚ? Gmekeâes

efJeMes<eleen¤keâes efÛe$eCe ieveg&YeÙees~ Ùe%e ieve&ueeF& peesÌ[ efovegYeÙees~ JeneBues YeVegYeÙees-

Ùeme Ùe%ekeâes Øeef›eâÙee vew keâce& nes~ pemeues ieozveved, T heeheeÙeg, Deejece Ûeenvesn¤

JÙeLe& yeeBÛoÚved~ hetJe&keâe cenef<e&n¤ues heefve ÙemeueeF& iejsj vew vew<keâcÙe& efmeefæ

heeSkeâe efLeS~ Gveern¤ Deelcele=hle Úved, Gvekeâes ueeefie keâce&keâes DeeJeMÙekeâlee



Úwved~ leeheefve heefÚkeâes heeref{n¤keâes ceeie&-oMe&vekeâes ueeefie Gveern¤ues heefve keâce&cee

jeceüjer ueeieer jnvLes~ leer ceneheg®<en¤mebie ßeerke=â<Ceues Deeheävees leguevee ieveg&YeÙees

efkeâ ceueeF& heefve Deye keâce&mebie kegâvew ØeÙeespeve Úwve; lej ce heefve heefÚkeâe heer{ern¤keâe

efnlekeâes ueeefie keâce&cee ueeieer jnvÚg~ ßeerke=â<Ceues mhe°le: Deeheävees heefjÛeÙe efovegYeÙees

efkeâ Gveer SGše Ùeesieer efLeS~

JeneBues keâce&cee ØeJe=òe meeOekeân¤ueeF& ÛeueeÙeceeve ve ieve& YeVegYeÙees; efkeâveefkeâ

keâce& iejsj vew lÙeme meeOekeâueeF& efmLeefle Øeehle ieveg&Ú~ Ùeefo ievex nesFve Yeves ve°

YeSj peevesÚ~ Ùeme keâce&keâes ueeefie OÙeevemLe YeSj Ùegæ ieveg&Ú~ DeeBKeen¤ yevo

Úved, FefvõÙen¤yeeš mecesefšSj efÛeòekeâes efvejesOe YeÙees Yeves Ùegæ keâmlees? lÙeme

meceÙe keâece-›eâesOe, jeie-És<e yeeOekeâ ngvÚved~ Ùeer efJepeeleerÙe ØeJe=efòen¤keâes heej

heeGveg vew Ùegæ nes~ Deemegjer mecheod kegâ®#es$e, efJepeeleerÙe ØeJe=efòeueeF& efJemleejw-

efJemleejw nšeGBow OÙeevemLe ngBow peeveg vew Ùegæ nes~ Jemlegle: OÙeevecee vew Ùegæ Ú~ Ùees

vew Ùeme DeOÙeeÙekeâes meejebMe nes, pemecee ve keâce& yeleeÙees, ve Ùe%e~ Ùeefo Ùe%e

mecePecee DeeÙees Yeves keâce& heefve mecePecee DeeGvesÚ~ Deefnues le keâce&keâes yeejscee

yegPeeFSkewâ Úwve~

Ùeme DeOÙeeÙecee cee$e efmLeleØe%e ceneheg®<ekeâes ØeefMe#eCeelcekeâ he#eceeefLe

peesÌ[ efoFÙees~ Ùees le ieg®peven¤keâes ueeefie efveoxMe nes~ Gveern¤ues veiejs heefve kesâner

#eefle ngBowve; j ve Ùemlees ieve&cee JeneBn¤keâes kegâvew ueeYe vew Ú; lej pegve meeOekeân¤ueeF&

hejceieefle DeYeer° Ú, Gmekeâes ueeefie efJeMes<e kesâner Yevow YeefveSve Yeves, Ùees ‘keâce&Ùeesie’

keâmejer nes? keâce&keâes mJe¤he heefve mhe° Úwve, pemeueeF& ieve& meefkeâÙeesmed; efkeâveefkeâ

‘Ùe%ekeâes Øeef›eâÙee vew keâce& nes’ Deefnuesmecce JeneB}s Ùeefle vew YeVegYeÙees~ Ùe%ekeâes

yeejscee YeVegYeSve~ keâce&keâes mJe¤he mhe° YeSkeâes Úwve~ nes, Ùegækeâes ÙeLeeLe& efÛe$eCe

ieerleecee ÙeneB vew heeFvÚ~

mechetCe& ieerleeceeefLe Âef°heeled iejeQ, DeOÙeeÙe ogFcee YeVegYeÙees efkeâ Mejerj veeMeJeeved

Ú; Dele: Ùegæ iej~ ieerleecee Ùegækeâes Ùener "esme keâejCe yeleeFÙees~ Deieeef[ %eeveÙeesiekeâes

meboYe&cee #eef$eÙekeâes ueeefie Ùegæ vew keâuÙeeCekeâes Skeâcee$e meeOeve yeleeFÙees j

YeefveÙees efkeâ Ùees yegefæ efleceües ueeefie %eeveÙeesiekeâes efJe<eÙecee YeefveSkeâes nes~ kegâve

yegefæ? Ùees vew efkeâ nej-peerle ogyew Âef°n¤cee ueeYe vew Ú- Ùemlees mebPesj Ùegæ iej~



hesâefj DeOÙeeÙe Ûeejcee YeefveÙees efkeâ Ùeesiecee efmLele jnsj ùoÙecee efmLele Deeheävees

Ùeme mebMeÙeueeF& %eeve¤heer lejJeejÉeje keâeš~ lÙees lejJeej Ùeesiecee Ú~ DeOÙeeÙe

heeBÛeosefKe omemecce Ùegækeâes ÛeÛee& heefve Úwve~ SIeejeQ DeOÙeeÙecee cee$e Ùeefle YeefveÙees

efkeâ Ùeer Me$eg ceyeeš heefnues vew ceeefjSkeâe Úved, efleceer efveefceòe cee$e YeS cee$e GYeer

jeKe~ ÙeMeueeF& Øeehle iej~ Ùeer efleceerefyevee heefve ceeefjSkeâe Úved, efleceer Ùees cegoe&ueeF&

vew ceej~

DeOÙeeÙe hevOeÇcee mebmeej megefJe¤{ cetueJeeuee heerheuekeâes ¤Ke pemlees YeefveÙees;

pemeueeF& Demebielee¤heer MeŒeÉeje keâešsj lÙeme hejceheoueeF& Keespves efveoxMe efceuÙees~

Deieeef[keâes DeOÙeeÙen¤cee Ùegækeâes GuuesKe Úwve~ nes, DeOÙeeÙe meesÜcee

Demegjn¤keâes efÛe$eCe DeJeMÙe Ú, pegve vejkeâieeceer ngved~ DeOÙeeÙe leervecee vew Ùegækeâes

efJeMeod efÛe$eCe Ú~ Mueeskeâ 30 osefKe Mueeskeâ 40 mecce Ùegækeâes mJe¤he, Gmekeâes

DeefveJeeÙe&lee, Ùegæ veievexn¤keâes efJeveeMe, Ùegæcee ceeefjves Me$egn¤keâes veece, GveueeF&

ceeve&keâes ueeefie Deeheävees Meefòeâkeâes Dee£eve j efve§eÙe vew GveueeF& keâešsj heäÙeeBkeäves

kegâjeceeefLe peesÌ[ efoFÙees~ Ùeme DeOÙeeÙecee Me$eg j Me$egkeâes Deevleefjkeâ mJe¤he mhe°

Úved, pemekeâes efJeveeMekeâes ØesjCee efoFSkeâes Ú~ Dele:-

Ô lelmeefoefle ßeerceÆieJeûerleemetheefve<elmeg yeÇÿeefJeÅeeÙeeb ÙeesieMeeŒes

ßeerke=â<Ceepeg&vemebJeeos ‘Me$egefJeveeMeØesjCee’ veece le=leerÙeesÓOÙeeÙeŠ~~3~~


efJe<eÙekeâ ßeerke=â<Ce j Depeg&vekeâes mebJeeocee ‘Me$eg efJeveeMe-ØesjCee’ veecekeâ lesœees


Fefle ßeercelhejcenbme hejceevevomÙe efMe<Ùe mJeeceerDeÌ[ieÌ[evevoke=âles

ßeerceÆJeieûerleeÙeeŠ ‘ÙeLeeLe&ieerlee’ Yee<Ùes ‘Me$egefJeveeMeØesjCee’ veece

le=leerÙeesÓOÙeeÙeŠ~~3~~

~~ nefjŠ Ô lelmeled~~


ÛeewLees DeOÙeeÙe 87

DeOÙeeÙe leervecee ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues DeeÕemle ieveg&YeSkeâes efLeÙees efkeâ

oes<eÂef°jefnle YeSj kegâvew ceeveJe ßeæeÙegòeâ YeSj cesjes celekeâes Devegmeej ÛeuvesÚ,

lÙees keâce&n¤keâes yevOeveyeeš jeceüjer cegòeâ ngvesÚ~ keâce&yevOeveyeeš cegefòeâ efoueeGves

#ecelee Ùeesie (%eeveÙeesie Jee keâce&Ùeesie ogyew) cee Ú~ Ùeesiecee vew Ùegæ-mebÛeej efveefnle

Ú~ Øemlegle DeOÙeeÙecee JeneBues YeVegngvÚ efkeâ Ùeme Ùeesiekeâes ØeCeslee keâes ngved?

Ùemekeâes ›eâefcekeâ efJekeâeme keâmejer ngvÚ?


Fceb efJeJemJeles Ùeesieb ØeesòeâJeevenceJÙeÙeced~~1~~

efJeJemJeevceveJes Øeen cevegefj#JeekeâJesÓyeÇJeerled~~1~~

Depeg&ve! cewues Ùeme DeefJeveeMeer ÙeesieueeF& keâuhekeâes Deeefocee efJeJemJeeved

(metÙe&keâes) Øeefle Yeves, efJeJemJeevedues cevegmebie j cevegues F#Jeekegâmebie Yeves~ keâmeues

YevÙees? cewues~ ßeerke=â<Ce keâes ngvegngvLÙees? SGše Ùeesieer~ leòJeefmLele ceneheg®<eues vew

Ùeme DeefJeveeMeer ÙeesieueeF& keâuhekeâes DeejcYecee DeLee&led Yepevekeâes DeejcYecee

efJeJemJeeved DeLee&led pees efJeJeMe Úved, Ùemlee ØeeCeern¤mebie YevoÚ~ megjecee mebÛeej

ieefjefovÚ~ ÙeneB metÙe& SGše Øeleerkeâ nes; efkeâveefkeâ megjecee vew lÙees hejce ØekeâeMe

mJe¤he Ú j lÙeneR GmeueeF& heeGves efJeOeeve nes~ JeemleefJekeâ ØekeâeMeoelee (metÙe&)

lÙener nes~

Ùees Ùeesie DeefJeveeMeer Ú~ ßeerke=â<Ceues YeVegYeSkeâes efLeÙees efkeâ Ùemecee DeejcYekeâes

veeMe ngBowve~ Ùeme ÙeesieueeF& DeejcYe cee$e iejerefoScee Ùees hetCe&lJe efoSj vew Meevle

ngvÚ~ Mejerjkeâes keâuhe Deew<eOeern¤Éeje ngvÚ, lej Deelceekeâes YepeveÉeje ngvÚ~

Yepevekeâes DeejcYe vew Deelce-keâuhekeâes Deeefo nes~ Ùees meeOeve-Yepeve heefve kegâvew

ceneheg®<ekewâ osve nes~ ceesn-efveMeecee DeÛesle Deeefoce ceeveJe pemecee Yepevekeâes kegâvew

mebmkeâej vew Úwve, Ùeesiekeâes efJe<eÙecee pemeues keâefnues meesÛeskeâes heefve Úwve, Ùemlees

ceeefvemeues kegâvew ceneheg®<eueeF& osKoÚ Yeves Gvekeâes oMe&vecee$eues, Gvekeâes JeeCeerÉeje,


~~DeLe ¤elegLeex”OŸeeŸe:~~¤eewLees DeOŸeeŸe



štšs-hetâšskeâes mesJee j meeefVeOÙeÉeje Ùeesiekeâes mebmkeâej lÙemecee mebÛeeefjle ngvepeevÚ~

ieesmJeeceer leguemeeroemepeer ÙemewueeF& YeVegngvÚ-‘pes efÛeleÙes ØeYeg efpevn ØeYeg nsjs~’,

‘les meye YeÙes hejce heo peesiet~’ (jeceÛeefjleceeveme, 2/216/ 1-2)~

ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ efkeâ Ùees Ùeesie cewues DeejcYecee metÙe&ueeF& Yeves~ ‘Ûe#eesŠ

metÙeex DepeeÙele~’ ceneheg®<ekeâes Âef°efve#eshe cee$eyeeš Ùeesiekeâes mebmkeâej megjecee

Øemeeefjle ngvepeevÚved~ mJeÙebØekeâeMe, mJeJeMe hejcesÕejkeâes efveJeeme meyewkeâes ùoÙecee

Ú, megje (Õeeme)keâes efvejesOeyeeš vew lÙemekeâes Øeeefhlekeâes efJeOeeve nes~ megjecee

mebmkeâejn¤keâes me=peve vew metÙe&Øeefle YeVeg nes~ meceÙe DeeScee Ùees mebmkeâej cevecee

mhegâefjle ngvesÚ~ Ùees vew metÙe&keâes cevegmebie YeVegÚ~ cevecee mhegâefjle YeSheefÚ ceneheg®<ekeâes

lÙeme JeekeäÙeØeefle FÛÚe peeie=le ngvesÚ~ Ùeefo cevecee kesâner kegâje Ú Yeves GmeueeF&

heeGves FÛÚe DeJeMÙe ngvesÚ, Ùees vew cevegkeâes F#Jeekegâmebie YeVegÚ~ ueeuemee ngvesÚ

efkeâ lÙees efveÙele keâce& iejeQ pees DeefJeveeMeer Ú, pees keâce&yevOeveyeeš cees#e efoueeGBÚ-

Ùemlees Ú Yeves ieveg&heNÙees j DeejeOeveeues ieeflemeceelÚ~ ieeflemeceelesj Ùees Ùeesie keâneB

hegNÙeeGBÚ? Ùeme efJe<eÙecee YeVegngvÚ-

SJeb hejchejeØeehleefceceb jepe<e&Ùees efJeogŠ~~1~~

me keâeuesvesn cenlee Ùeesiees ve°Š hejvlehe~~2~~

ÙemeØekeâej kegâvew ceneheg®<eÉeje mebmkeâejjefnle heg®<en¤keâes megjecee, megjeyeeš

cevecee, ceveyeeš FÛÚecee j FÛÚe leer›e YeSj ef›eâÙeelcekeâ DeeÛejCecee {uesj Ùees

Ùeesie ›eâceMe: GlLeeve ieoe&-ieoz jepeef<e& ßesCeermecce hegioÚ, lÙeme DeJemLeecee ieSj

efJeefole ngvÚ~ Ùeme mlejkeâes meeOekeâcee $e+efæ-efmeefæn¤keâes mebÛeej ngvÚ~ Ùees

Ùeesie Ùeme cenlJehetCe&keâeuecee Ùemew ueeskeâ (Mejerj)cee ØeeÙe: ve° ngvepeevÚ~ Ùeme

meercee-jsKeeueeF& keâmejer heej ieve& meefkeâvÚ? kesâ Ùeme efJeMes<e mLeuecee ieSj meyew

ve° ngvepeevÚved? ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ- nesFve, pees cesjes Deeefßele Ú, cesjes efØeÙe Yeòeâ

Ú, DevevÙe meKee Ú, lÙees ve° ngBowve~

me SJeeÙeb ceÙee lesÓÅe ÙeesieŠ ØeesòeâŠ hegjeleveŠ~~1~~

YeòeâesÓefme ces meKee Ûesefle jnmÙeb ¢esleogòececed~~3~~

lÙees vew Ùees hegjeleve Ùeesie Deye cewues efleceües ueeefie JeCe&ve iejskeâes Úg, efkeâveefkeâ

efleceer cesjes Yeòeâ j meKee Úew j Ùees Ùeesie Gòece, jnmÙehetCe& Ú~ Depeg&ve #eef$eÙe



ßesCeerkeâe meeOekeâ efLeS, jepeef<e&keâes DeJemLeeJeeuee efLeS, peneB $e+efæ-efmeefæn¤keâes

LehesÌ[ecee meeOekeâ ve° ngvepeevÚ~ Ùeme keâeuecee heefve Ùeesie keâuÙeeCekeâes cegõecee vew

Ú; lej ØeeÙe: meeOekeâ ÙeneBmecce hegiesj nef¼ve LeeuÚved~ Ùemlees DeefJeveeMeer lej

jnmÙehetCe& Ùeesie ßeerke=â<Ceues Depeg&veueeF& YeVegYeÙees, efkeâveefkeâ ve°ngves vew DeJemLeecee

Depeg&ve efLeÙees~ efkeâve YevÙees? Ùemewues efkeâ efleceer cesjes YeòeâÚew, DevevÙe YeeJeues cesjes

DeeefßeleÚew, efØeÙeÚew, meKeeÚew~

DeOÙeeÙekeâes ØeejcYecee YeieJeevedues YeVegYeÙees efkeâ Ùeme DeefJeveeMeer ÙeesieueeF&

keâuhekeâes Meg®Deelecee cewues vew metÙe&mebie Yeveskeâes efLeSB~ metÙe&yeeš cevegueeF& lÙener

ieerlee ØeehleYeÙees~ cevegues ÙemeueeF& Deeheävees mce=efle (ÙeeooeMle)cee Ieeskesâj jeKes~

cevegyeeš lÙener mce=efle F#Jeekegâues Øeehle iejs pemeÉeje jepeef<e&n¤ues peeves; lej Ùeme

cenòJehetCe&keâeueosefKe lÙees Ùeesie njeFmekesâkeâes efLeÙees~ lÙener hegjeleve mce=efle-%eeveueeF&

YeieJeevedues Depeg&vemebie YeVegYeÙees~ meejebMele: cevegueeF& pegve %eevekeâes Øeeefhle YeSkeâes

efLeÙees, lÙees vew ieerlee nes~ cevegues Ùees vew hegjKÙeewueer ¤hecee heeGveg YeSkeâes efLeÙees~

Ùemeyeenskeâ De¤ kegâve mce=efleueeF& JeneBues OeejCe ieveg&YeÙees~ ieerlee-%eeve megvesheefÚ

De"ejneQ DeOÙeeÙekeâes Devlecee Depeg&veues Yeves efkeâ ceueeF& mce=efle Øeehle YeSkeâes Ú,

pemejer cevegueeF& Øeehle YeSkeâes efLeÙees~ Dele: Ùees ßeerceÆieJeodieerlee vew efJeMegæ

cevegmce=efle nes~

pegve hejceelceekeâes neceerueeF& Ûeenvee Ú, lÙees (meodieg®) hejceelcee Deelceeyeeš

DeefYeVe YeSj peye efveoxMeve efove ueeivegngvÚ, leye cee$e JeemleefJekeâ Yepeve DeejcYe

ngvÚ~ ÙeneB Øesjkeâkeâes DeJemLeecee hejceelcee j meodieg® Skeâ-Dekeâe&keâes heÙee&Ùe ngved~

pegve melencee neceer GYeskeâeÚeQ, lÙener mlejcee peye mJeÙeb ØeYeg ùoÙecee Deesuexj

jeskeâLeece ieve& ueeivegngvÚ, leye cee$e ceve JeMecee ngveheeGBÚ- ‘‘ceve yeme nesF

leyeefnb, peye Øesjkeâ ØeYeg yejpes~’’ (efJeveÙeheef$ekeâe, 89) peyemecce F°osJe

jLeer YeSj, Deelceeyeeš DeefYeVe YeSj Øesjkeâkeâes ¤hecee GefYeveg ngVe leyemecce mener

cee$eecee ØeJesMe vew ngBowve~ lÙees meeOekeâ ØelÙeeMeer DeJeMÙe Ú, lej Yepeve Gâmebie

keâneB Ú j?

‘hetpÙe ieg®osJe YeieJeeved’ YeVes ieveg&ngvLÙees- ‘nes! ce keâÙeeQ heškeâ ve° Pevew

yeeBÛeW~ YeieJeevedues vew yeÛeeÙees~ YeieJeevedues Ùemejer mebPeeS, Ùees Yeves~’ cewues meesOeW,



‘‘cenejepepeer! kesâ YeieJeeved heefve yeesuvegngvÚ, kegâjekeâeveer ieveg&ngvÚ?’’ leye Yeves-

‘‘nes, YeieJeeved Ùemejer yeesuvegngvÚ pemlees efkeâ leheeFË-neceer yeesuÚeQ, IeCšeQmecce

yeesuvegngvÚ j ›eâce šgšdowve~’’ ceueeF& Goemeer YeÙees j Dee§eÙe& heefve ueeiÙees efkeâ

YeieJeeved keâmejer yeesuÚved nesuee~ Ùees le Oesjw veewuees kegâje nes~ kesâner meceÙeheefÚ

cenejepepeerues Yeves- ‘‘efkeâve DeefòeveÚew! efleceermebie heefve yeesuvesÚ~’’ De#ejMe:

melÙe efLeÙees Gvekeâes keâLeve j Ùees vew meKÙe-YeeJe nes~ meKeepemlew Gveer efvejekeâjCe

ieoz jnvÚved, leye cee$e Ùeme ve°ngves efmLeefleyeeš meeOekeâ heej ngveheeGBÚ~

Deefnuesmecce ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues kegâvew ceneheg®<eÉeje Ùeesiekeâes DeejcYe,

Ùemecee DeeGves JÙeJeOeeve, lÙemeyeeš heej heeGves yeešes osKeeGvegYeÙees~ ÙemeceeefLe

Depeg&veues ØeMve iejs-

Depeg&ve GJeeÛe

Dehejb YeJelees pevce hejb pevce efJeJemJeleŠ~~1~~

keâLecesleefÉpeeveerÙeeb lJeceeoew ØeesòeâJeeefveefle~~4~~

YeieJeved! leheeFËkeâes pevce le ‘Dehejced’- Deye YeÙees j ceefYe$e megjekeâes

mebÛeej Oesjw hegjevees Ú, Deefve ce keâmejer ceevetB efkeâ Ùeme ÙeesieueeF& Yepevekeâes Deeefocee

leheeFËues vew YeVegYeSkeâes efLeÙees? ÙemeceeefLe ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ce cenejepeues YeVegYeÙees-


yentefve ces JÙeleerleeefve pevceeefve leJe Ûeepeg&ve~~1~~

leevÙenb Jeso meJee&efCe ve lJeb JeslLe hejvlehe~~5~~

Depeg&ve! cesjes j efleceües Oesjw pevce YeFmekesâkeâes Ú~ ns hejblehe! leer meyewueeF&

efleceer peevowveew; lej ce peevoÚg~ meeOekeâues peevowve, mJe¤hemLe ceneheg®<e peevoÚ,

DeJÙeòeâkeâes efmLeefleJeeuee peevoÚ~ kesâ leheeFË meyewkeâes pemlees pevce efuevegngvÚ?

ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ- nesFve, mJe¤hekeâes Øeeefhle Mejerj-ØeeefhleosefKe efYeVe Ú~ cesjes

pevce Ùeer DeeBKeen¤ues nsve& meefkebâowve~ ce Depevcee, DeJÙeòeâ, MeeÕele YeSleeheefve

Mejerjkeâes DeeOeej YeSkeâesÚg~

DeJeOet peerJele ceW keâj Deemee~

cegS cegefòeâ ieg® keâns mJeeLeea, Pet"e os efJeÕeemee~~

Mejerj jnBow lÙeme hejceleòJecee ØeJesMe heeGve meefkeâvÚ~ Deefuekeâefle heefve keâceer

Ú Yeves pevce efuevegheo&Ú~ Deefnuesmecce Depeg&ve ßeerke=â<CeueeF& Deeheävew meceeve osnOeejer



mebPevÚ~ Gmeues Devlejbie ØeMve jeKÚ- kesâ leheeFËkeâes pevce lÙemlew nes, pemlees meyewkeâes

Ú? kesâ leheeFË heefve Mejerjn¤ pemlew pevceveg ngvÚ? ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ-

DepeesÓefhe meVeJÙeÙeelcee YetleeveeceerÕejesÓefhe meved~~1~~

Øeke=âefleb mJeeceefOe‰eÙe mecYeJeecÙeelceceeÙeÙee~~6~~

ce efJeveeMejefnle, hegve: pevcejefnle j mechetCe& ØeeCeern¤keâes mJejcee mebÛeeefjle

YeSj heefve Deeheävees Øeke=âefleueeF& DeOeerve iejsj Deelce-ceeÙeeÉeje Øekeâš ngvÚg~

SGše ceeÙee le DeefJeÅee nes, pees Øeke=âeflecee vew efJeÕeeme efoueeGBefÚved, veerÛe SJeb

DeOece Ùeesveern¤keâes keâejCe yevoefÚved~ Dekeâex ceeÙee nes DeelceceeÙee, pees Deelceecee

ØeJesMe efoueeGBefÚved, mJe¤hekeâes pevcekeâes keâejCe yevoefÚved, ÙemewueeF& ÙeesieceeÙee

heefve YeefvevÚ~ pemeyeeš neceer Deueie ÚeQ, lÙeme MeeÕele mJe¤hemebie pees[doefÚved,

efceueve iejeGBefÚved~ lÙeme Deeeflcekeâ Øeef›eâÙeeÉeje ce Deeheävees ef$eiegCeceÙeer Øeke=âefleueeF&

DeOeerve iejsj vew Øekeâš ngvÚg~

ØeeÙe: ceeefvemen¤ YevoÚved efkeâ YeieJeevedkeâes DeJeleej ngvesÚ leye oMe&ve

ievexÚg~ ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ efkeâ, Ùemlees kesâner ngBowve efkeâ keâesner Dekeâex osKve vemeketâved~

mJe¤hekeâes pevce efheC[¤hecee ngBowve~ ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ- Ùeesie-meeOeveeÉeje,

DeelceceeÙeeÉeje Deeheävees ef$eiegCeceÙeer Øeke=âefleueeF& mJe-JeMe iejsj ce ›eâceMe: Øekeâš

ngvÚg~ lej kegâve heefjefmLeeflen¤cee?-

Ùeoe Ùeoe efn Oece&mÙe iueeefveYe&Jeefle Yeejle~~1~~

DeYÙeglLeeveceOece&mÙe leoelceeveb me=peecÙenced~~7~~

ns Depeg&ve! peye-peye hejceOece& hejceelceekeâes ueeefie ùoÙe iueeefveyeeš Yeefjve

peevÚ, peye DeOece&keâes Je=efæyeeš YeeefJekeâ heejngves osKowve, leye ce DeelceeueeF&

jÛeve ueeioÚg~ Ùemlew iueeefve cevegueeF& heefve YeSkeâes efLeÙees-

ùoÙe yengle ogŠKe ueeie, pevece ieÙeG nefj Yeieefle efyeveg~~

(jeceÛeefjleceeveme, 1/142)

peye leheeFËkeâes ùoÙe Devegjeieues hetCe&nesmed, lÙeme MeeÕeleOece&keâes ueeefie ‘ieoieo

efieje veÙeve yen veerje’ keâes efmLeefle DeeDeesmed, peye ØeÙelve iejsj heefve Devegjeieer

DeOece&keâes heej heeGve mekeäowve Ùemlees heefjefmLeeflecee ce Deeheävew mJe¤heueeF& jÛoÚg~

DeLee&led YeieJeevedkeâes DeeefJeYee&Je cee$e Devegjeieerkeâes ueeefie nes~



mees kesâJeue Yeieleve efnle ueeieer~ (jeceÛeefjleceeveme, 1/12/5)

Ùees DeJeleej kegâvew YeeiÙeJeeved meeOekeâkeâes Devlejeuecee ngvÚ~ leheeFË Øeieš

YeSj kesâ ieveg&ngvÚ?-

heefj$eeCeeÙe meeOetveeb efJeveeMeeÙe Ûe og<ke=âleeced~~1~~

Oece&mebmLeeheveeLee&Ùe mecYeJeeefce Ùegies Ùegies~~8~~

Depeg&ve! ‘meeOetveeb heefj$eeCeeÙe’- hejcemeeOÙe Skeâcee$e hejceelcee Ú,

pemeueeF& meeOesheefÚ kesâner heefve meeOveg yeeBkeâer jnBowve~ lÙeme meeOÙecee ØeJesMe efoueeGves

efJeJeskeâ, JewjeiÙe, Mece, oce FlÙeeefo owJeer mecheodueeF& efveefJe&Ive ØeJeeefnle ieve&keâesueeefie

leLee ‘og<ke=âleeced’- pemeyeeš otef<ele keâeÙe&¤he efuevÚved, leer keâece, ›eâesOe, jeie,

És<e Deeefo efJepeeleerÙe ØeJe=efòen¤ueeF& mecetue ve° ieve&keâes ueeefie leLee Oece&ueeF&

jeceües Øekeâejues efmLej ieve&keâes ueeefie ce Ùegie-Ùegiecee Øeieš ngvÚg~

Ùegiekeâes leelheÙe& melÙeÙegie, $eslee, Éehejcee nesFve, ÙegieOece&n¤keâes GlLeeve-

heleve ceeefvemen¤keâes mJeYeeJeceeefLe Úved~ ÙegieOece& meOeQ jnskeâe Úved~ ceevemecee

mebkesâle Ú-

efvele pegie Oece& neseEn meye kesâjs~ ùoÙe jece ceeÙee kesâ Øesjs~~

(jeceÛeefjleceeveme, 7/103Ke/1)

ÙegieOece& meyewkeâes ùoÙecee efvelÙe YeFjnvÚved~ DeefJeÅeeyeeš nesFve lej efJeÅeeÉeje,

jececeeÙeekeâes ØesjCeeyeeš ùoÙecee ngvÚved~ pemeueeF& Øemlegle Mueeskeâcee DeelceceeÙee

YeefveÙees lÙees vew jececeeÙee nes~ ùoÙecee jecekeâes efmLeefle efoueeGves jeceyeeš Øesefjle Ú

lÙees efJeÅee~ keâmejer mebPeveg efkeâ Deye kegâve Ùegie keâeÙe& ieozÚ,le ‘megæ melJe mecelee

efJeiÙeevee~ ke=âle ØeYeeJe ØemeVe ceve peevee~~’’ (ceeveme, 7/103Ke/2)

peye ùoÙecee Megæ melJeiegCe vew keâeÙe&jle ngvÚ, jepeme leLee leeceme ogyew iegCe Meevle

Yewmekesâkeâes ngvÚ, efJe<ecelee meceehle YeSkeâes ngvÚ, pemeueeF& keâmewmebie És<e Úwve,

efJe%eeve Ú DeLee&led F°Éeje efveoxMeve efueves j lÙemeceeefLe efškeäves #ecelee ngvÚ,

cevecee ØemeVeleekeâes hetCe& mebÛeej ngvÚ- peye Ùemlees ÙeesiÙelee DeeGBÚ, leye meledÙegiecee

ØeJesMe heeGBÚ~ ÙemewØekeâej ogF& De¤ Ùegien¤keâes JeCe&ve ieveg&YeÙees j Devlecee-

leeceme yengle jpeesiegve Leesje~ keâefue ØeYeeJe efJejesOe ÛengB Deesje~~

(jeceÛeefjleceeveme, 7/103Ke/5)



leecemeer iegCe Yejhetj Ú, Deefuekeâefle jepemeer iegCe heefve lÙemecee Ú, Ûeejweflej

yewj j efJejesOe ngvÚ Yeves Ùemlees JÙeefòeâ keâefueÙegieerve nes~ peye leecemeer iegCeues keâeÙe&

ieo&Ú Yeves ceeefvemecee DeeuemÙe, efveõe, Øeceeokeâes yeenguÙe ngvÚ~ T keâle&JÙeueeF&

peevoe-peevow heefve lÙemecee ØeJe=òe ngvemekeäowve, efveef<eæ keâce& peevoe-peevow heefve

lÙemeyeeš efveJe=òe ngvemekeäowve~ ÙemeØekeâej ÙegieOece&keâes vÙetveeefOekeäÙe ceeefvemekeâes

Deevleefjkeâ ÙeesiÙeleecee efveYe&j Úved~ keâmewues Ùeer ÙeesiÙeleen¤ueeF& Ûeej iegCe Yeveskeâes

Ú Yeves keâmewues efÙevewueeF& Ûeej JeCe&n¤keâes veece efovÚved, keâmewues ÙemewueeF& vew Deefle

Gòece, Gòece, ceOÙece j efveke=â° Ûeej ßesCeerkeâes meeOekeâ Yevesj mecyeesefOele ieo&Úved~

ØelÙeskeâ Ùegiecee F° meeLe efovÚved~ nes, GÛÛeßesCeercee Devegketâueleekeâes heefjhetCe&lee

Øeleerle ngvÚ, efvecve Ùegiecee menÙeesie #eerCe Øeleerle ngvÚ~

meb#eshecee ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ efkeâ meeOÙeJemleg efoueeGves efJeJeskeâ, JewjeiÙe

FlÙeeefoueeF& efveefJe&Ive ØeJeeefnle ieve&keâes ueeefie leLee ot<eCekeâes keâejkeâ keâece, ›eâesOe,

jeie, És<e FlÙeeefokeâes hetCe& efJeveeMe ieve&keâes ueeefie, hejceOece& hejceelceecee efmLej

jeKvekeâes ueeefie ce Ùegie-Ùegiecee DeLee&led ØelÙeskeâ heefjefmLeefle, ØelÙeskeâ ßesCeercee Øeieš

ngvÚg, Ùemecee Mele& Ú efkeâ iueeefve ngveg heÚ&~ peyemecce F° meceLe&ve efobowve, leyemecce

leheeFË mebPevemekeäveg ngVe efkeâ efJekeâej meyew ve° YeÙees DeLeJee Deefnues keâefle yeeBkeâer

Ú? ØeJesMeyeeš hejekeâe‰eheÙe&vle F° ØelÙeskeâ ßesCeercee ØelÙeskeâ ÙeesiÙeleemebie jnvÚved~

Gvekeâes ØeekeâšŸe Devegjeieerkeâes ùoÙecee ngvÚ~ YeieJeeve Øeieš ngvÚved, leye le meyewues

oMe&ve ieÚ&ved nesuee? ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ, nesFve-

pevce keâce& Ûe ces efoJÙecesJeb Ùees Jesefòe leòJeleŠ~~1~~

lÙekeälJee osnb hegvepe&vce vewefle ceecesefle meesÓpeg&ve~~9~~

Depeg&ve! cesjes lÙees pevce DeLee&led iueeefvemebie mJe¤hekeâes jÛevee leLee cesjes

keâce& DeLee&led og<ke=âeflen¤keâes keâejCekeâes efJeveeMe, meeOÙe JemlegueeF& efoueeGves #eceleekeâes

efveoex<e mebÛeej, Oece&keâes efmLejlee Ùees keâce& j pevce efoJÙe DeLee&led Deueewefkeâkeâ nes,

ueewefkeâkeâ nesFve~ Ùeer Ûece&Ûe#egyeeš GmeueeF& osKve meefkebâowve~ ceve-yegefæyeeš GmeueeF&

veehve meefkebâowve~ peye Ùeefle iet{ Ú, Yeves GmeueeF& nsÚ&ved keâes? kesâJeue ‘Ùees Jesefòe

leòJeleŠ’- cee$e leòJeoMeea vew cesjes Ùees pevce j keâce&ueeF& nsÚ&ved j cesjes mee#eeled iejsj

lÙees hegvepe&vceueeF& Øeehle ieozve, ye¤ ceueeF& Øeehle ngvÚ~



peye leòJeoMeea vew YeieJeevedkeâes pevce j keâeÙe& osKve heeGBÚ Yeves ceeefveme

ueeKeeQkeâes mebKÙeecee YeerÌ[ ueieeSj efkeâve GYeskeâe Úved efkeâ keâlew DeJeleej YeScee

oMe&ve ievexÚg? kesâ leheeFË leòJeoMeea ngvegngvÚ? cenelcee Yes<ecee Deepe heefve efJeefJeOe

ÙegefòeâÉeje, cegKÙele: cenelcee-Yes<ekeâes DeeÌ[cee Oesjw ceeefveme ØeÛeej ieoz efn[dÚved

efkeâ Gveer DeJeleej ngved Jee Gmekeâes oueeue ØeÛeej ieefjefovÚved~ ceeefveme YesÌ[epemlew

DeJeleejueeF& nsve& ceejeceej ieo&Úved; lej ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ efkeâ cee$e leòJeoMeea vew

nsve& mekeäÚved~ Deye leòJeoMeea keâmeueeF& YeVegngvÚ?

DeOÙeeÙe ogFcee meled-Demeledkeâes efveCe&Ùe efobow ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues YeVegYeÙees

efkeâ Depeg&ve! Demeled Jemlegkeâes DeefmlelJe Úwve j meledkeâes leerveJešw keâeuecee keâefnues

DeYeeJe Úwve~ leye kesâ leheeFË Ùemlees YeVegngvÚ? JeneBues YeVegYeÙees- ‘‘nesFve,

leòJeoMeean¤ues ÙemeueeF& osKes~’’ ve kegâvew Yee<eeefJeodues osKes, ve kegâvew mece=æMeeueerues

osKes~ ÙeneB hesâefj peesÌ[ (yeue) efovegngvÚ efkeâ cesjes DeeefJeYee&Je le ngvÚ lej lÙemeueeF&

leòJeoMeeaues vew nsve& heeGBÚ~ leòJeoMeea SGše ØeMve nes~ Ùemlees kesâner heefve Úwve efkeâ

heeBÛe leòJe Úved, heÛeerme leòJe Úved- Ùemekeâes ieVe efmekeäÙees j YeFmekeäÙees leòJeoMeea~

ßeerke=â<Ceues Deieeef[ YeVegYeÙees efkeâ Deelcee vew hejceleòJe nes~ Deelcee hejcemebie

mebÙegòeâ YeSj hejceelcee ngvepeevÚ~ Deelcemee#eelkeâej ievexJeeueeues cee$e Ùeme

DeeefJeYee&JeueeF& yegPve heeGBÚ~ efmeæ Ú efkeâ DeJeleej kegâvew efJejner Devegjeieerkeâes

ùoÙecee ngvÚ~ DeejcYecee lÙemeueeF& Gmeues yegPve mekeäowve efkeâ ceueeF& keâmeues

mebkesâle efovÚ? keâmeues ceeie&-oMe&ve ieo&Ú? lej hejceleòJe hejceelceekeâes oMe&vekeâes

meeLe vew lÙees osKve heeGBÚ, yegPve heeGBÚ j hesâefj MejerjueeF& lÙeeiesj hegvepe&vceueeF&

Øeehle ieozve~

ßeerke=â<Ceues YeVegYeÙees efkeâ cesjes pevce efoJÙe nes, ÙemeueeF& osKvesJeeuee ceueeF&

Øeehle ngvÚved, leye ceeefvemen¤ues Gvekeâes cetefle& yeveeSj hetpee ieve&ueeies, DeekeâeMecee

kegâvew mLeevecee Gvekeâes efveJeemekeâes keâuhevee iejs~ Ùemlees kesâner heefve nesFve, lÙees

ceneheg®<ekeâes DeeMeÙe cee$e Ùeefle efLeÙees efkeâ Ùeefo leheeFË efveOee&efjle keâce& ieveg&YeÙees

Yeves heeGveg ngvÚ efkeâ leheeFË heefve efoJÙe ngvegngvÚ~ leheeFË pees ngve mekeäveg ngvÚ, lÙees

ce YeFmekesâkeâes Úg~ ce leheeFËkeâes mebYeeJevee ngB, leheeFËkewâ YeefJe<Ùe ngB~ DeehetâefYe$e

leheeFË pegve efove Ùemlees hetCe&lee heeGveg ngvÚ, leye leheeFË heefve lÙener ngvegngvÚ, pees



ßeerke=â<Ce ngvegngvÚ~ pees ßeerke=â<Cekeâes mJe¤he Ú, lÙener leheeFËkeâes heefve ngvemekeäÚ~

DeJeleej keâlew yeeefnj ngBowve~ nes, Ùeefo Devegjeiehetefjle ùoÙe Ú, leye leheeFËefYe$e heefve

DeJeleejkeâes DevegYetefle mebYeJe Ú~ JeneB leheeFËueeF& Øeeslmeeefnle ieveg&ngvÚ efkeâ Oesjw

ceeefvemen¤ Ùemew yeešescee efnb[sj cesjes mJe¤heueeF& Øeehle ieefjmekesâkeâe Úved-

JeerlejeieYeÙe›eâesOee cevceÙee ceecegheeefßeleeŠ~~10~~

yenJees %eevelehemee hetlee ceÆeJeceeieleeŠ~~10~~

jeie j efJejeie ogyewyeeš hej Jeerlejeie leLee ÙemewØekeâej YeÙe-DeYeÙe, ›eâesOe-

De›eâesOe ogyewyeeš hej, DevevÙeYeeJeyeeš DeLee&led Denbkeâejjefnle cesjes MejCeeiele Oesjw

pemees ceeefvemen¤ %eeve-leheyeeš heefJe$e YeSj cesjes mJe¤heueeF& Øeehle ieefjmekesâkeâe

Úved~ Deye Ùemlees ngve ueeiÙees, Ùemlees kegâje Úwve~ Ùees efJeOeeve meOeQ jefnDeeSkeâes Ú~

Oesjw pemees heg®<e ÙemewØekeâejues cesjes mJe¤heueeF& Øeehle iejskeâe Úved~ kegâve Øekeâej?

peme-pemekeâes ùoÙe DeOece&keâes Je=efæ osKesj hejceelceekeâes ueeefie iueeefveues YeNÙees,

lÙeme efmLeeflecee ce Deeheävees mJe¤heueeF& jÛoÚg~ Gveern¤ cesjes mJe¤heueeF& Øeehle

ieo&Úved~ pemeueeF& ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues leòJeoMe&ve YeVegYeSkeâes efLeÙees, lÙemewueeF& vew

Deye ‘%eeve’ YeVegngvÚ~ hejceleòJe nes hejceelcee, lÙemeueeF& ØelÙe#e oMe&vekeâes meeLe

peeVeg %eeve nes~ Ùemlees peevekeâejerJeeuee %eeveern¤ cesjes mJe¤heueeF& Øeehle ieo&Úved~

ÙeneB Ùees ØeMve hetCe&YeÙees~ Deye JeneBues ÙeesiÙeleekeâes DeeOeejcee YepevesJeeueekeâes

ßesCeer-efJeYeepeve ieveg&ngvÚ~

Ùes ÙeLee ceeb ØeheÅevles leebmleLewJe YepeecÙenced~~10~~

cece Jelcee&vegJele&vles ceveg<ÙeeŠ heeLe& meJe&MeŠ~~11~~

heeLe&! pemeues ceueeF& peefle ueieveues pemlees Øekeâejues YepoÚved, ce heefve

GveueeF& lÙemlew Øekeâejues YepoÚg, lÙeeflekewâ cee$eecee menÙeesie efovÚg~ meeOekeâkeâes

ßeæe vew ke=âhee yevesj GmeueeF& Øeehle ngvÚ~ Ùeme jnmÙeueeF& peevesj megOeerpeve

mechetCe& YeeJeÉeje cesjes ceeie&-Devegmeej vew DeeÛejCe ieo&Úved~ pemlees ce DeeÛejCe

ieÚg&, pegve ceueeF& efØeÙe Ú, lÙemlew vew DeeÛejCe ieo&Úved~ ce pes iejeGve ÛeenvÚg,

lÙener ieo&Úved~

YeieJeeved YeòeâueeF& keâmejer YepoÚ? JeneB jLeer yevesj KeÌ[e ngvÚ, mebie-mebiew

efn[dve ueeivees ngvÚ~ Ùees vew JeneBkeâes Yepveg nes~ otef<ele pemeyeeš GlheVe ngvÚved,



efleveueeF& efJeveeMe ieve&keâes ueeefie JeneB KeÌ[e ngvepeevÚ~ melÙecee ØeJesMe efoueeGves

meodiegCekeâes heefj$eeCe ieve&keâes ueeefie JeneB KeÌ[e ngvepeevÚ~ peyemecce F°osJe

ùoÙeosefKe hetCe&le: jLeer ngBowve j ØelÙeskeâ heeFueecee meeJeOeeve ieozve, leyemecce

keâesner pemlees megkewâ Yepeveevevoer efkeâve venesmed, ueeKe DeeBKee yevo iejesmed, ueeKeeQ

ØeÙelve iejesmed, lÙees Ùeme Øeke=âeflekeâes ÉvÉyeeš heej ngvemekeäowve~ lÙees keâmejer mebPevesÚ

efkeâ ce keâefle yeešes hetje ieefjmekeWâ, keâefle yeeBkeâer Ú? F° vew DeelceeosefKe DeefYeVe

YeSj KeÌ[e ngvÚ j lÙemekeâes ceeie&oMe&ve ieo&Ú efkeâ efleceer ÙeneB Úew, Ùemlees iej,

Ùemejer efn[d~ ÙemeØekeâej Øeke=âeflekeâes Keeušes hegoz efJemleejw-efJemleejw DeieeefÌ[ ye{dow

mJe¤hecee ØeJesMe iejeGves Ú~ Yepeve le meeOekeâues vew ieveg&heo&Ú, lej lÙemeÉeje Ùeme

heLecee peefle otjer leÙe ngvÚ, lÙees F°keâes osve nes~ Ùemlees peevesj meyew ceeefveme

‘meJe&leesYeeJesve’- mechetCe& YeeJeues cesjes DevegkeâjCe ieo&Úved~ Gveern¤ keâmejer

DeeÛejCe ieo&Úved?

keâe*d#evleŠ keâce&Ceeb efmeefæb Ùepevle Fn osJeleeŠ~~10~~

ef#eØeb efn ceeveg<es ueeskesâ efmeefæYe&Jeefle keâce&pee~~12~~

leer heg®<e Ùeme Mejerjcee keâce&keâes efmeefæ ÛeenBow osJeleen¤ueeF& hegpoÚved~

keâmlees keâce&? ßeerke=â<Ceues YeVegYeÙees- ‘‘Depeg&ve! efleceer efveÙele keâce& iej~’’ efveÙele

keâce& kesâ nes? Ùe%ekeâes Øeef›eâÙee vew keâce& nes~ Ùe%e kesâ nes? meeOeveekeâes efJeefOe-efJeMes<e,

pemecee Õeeme-ØeÕeemekeâes nJeve, FefvõÙen¤keâes yeefnceg&Keer ØeJeenueeF& mebÙeceeefivecee

nJeve ieefjvÚ, pemekeâes heefjCeece nes- hejceelcee~ keâce&keâes Megæ DeLe& nes DeejeOevee,

pemekeâes mJe¤he Ùeme DeOÙeeÙecee Deieeef[ efceuvesÚ~ Ùeme DeejeOeveekeâes heefjCeece

kesâ nes? ‘mebefmeefæced’- hejceefmeefæ hejceelcee, ‘Ùeeefvle yeÇÿe meveeleveced’-

MeeÕele yeÇÿecee ØeJesMe, hejce vew<keâcÙe&keâes efmLeefle~ ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ- cesjes Deveg¤he

DeeÛejCe ievex ceeefvemen¤ Ùeme ceveg<Ùeueeskeâcee keâce&keâes heefjCeece hejce vew<keâcÙe&

efmeefækeâes ueeefie osJeleen¤ueeF& hegpoÚved DeLee&led owJeer mecheodueeF& yeueMeeueer

yeveeGBÚved~

lesœees DeOÙeeÙecee JeneBues YeVegYeSkeâes efLeÙees efkeâ Ùeme Ùe%eÉeje efleceer

osJeleen¤keâes Je=efæ iej, owJeer mecheodueeF& yeueMeeueer yeveeT~ pemees-pemees ùoÙeosMecee

owJeer mecheodkeâes GVeefle ngvesÚ, lÙemees-lÙemees efleceües GVeefle ngvesÚ~ ÙemeØekeâej hejmhej



GVeefle ieoz hejceßesÙeueeF& Øeehle iej~ Devlemecce GVeefle ieoz peeves Ùees Devle:ef›eâÙee

nes~ ÙemeceeefLe peesÌ[ (yeue) efobow ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ efkeâ cesjes Devegketâue DeeÛejCe

ievex ceeefveme Mejerjcee keâce&keâes efmeefæ ÛeenBow heefve owJeer mecheodueeF& yeueMeeueer

yeveeGBÚved, pemeyeeš lÙees vew<keâcÙe& efmeefæ ÛeeB[w Øeehle ngvÚ~ lÙees Demeheâue ngBowve,

meheâue vew ngvÚ~ ÛeeB[wkeâes leelheÙe&? kesâ keâce&cee ØeJe=òe ngBow efyeeflekewâ lel#eCe Ùees

hejceefmeefæ Øeehle ngvÚ? ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ- nesFve, Ùeme YeNÙeebiecee ›eâceMe:

Ûe{dvegkeâes efJeOeeve nes~ keâesner Gøesâj YeeJeeleerle OÙeeve-pemlees Ûecelkeâej ngBowve~

Ùemecee nsjeQ-

ÛeelegJe&CÙeË ceÙee me=°b iegCekeâce&efJeYeeieMeŠ~~10~~

lemÙe keâlee&jceefhe ceeb efJeæŸekeâlee&jceJÙeÙeced~~13~~

Depeg&ve! ‘ÛeelegJe&CÙeË ceÙee me=°ced’- Ûeej JeCe&keâes jÛevee cewues iejs, leye kesâ

ceeefvemen¤ueeF& heefve Ûeej Yeeiecee yeeBef[Ùees? ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ- nesFve, ‘iegCekeâce&

efJeYeeieMeŠ’- iegCekeâes ceeOÙeceÉeje keâce&ueeF& Ûeej Yeeiecee yeeBef[Ùees~ iegCe SGše

ceeheoC[ nes~ leecemeer iegCe YeScee DeeuemÙe, efveõe, Øeceeo, keâce&cee ØeJe=òe vengves

mJeYeeJe, peevesj heefve Dekeâòe&JÙeyeeš efveJe=efòe ngve veheeGves efJeJeMelee jnvesÚ~

Ùemlees DeJemLeecee meeOeve DeejcYe keâmejer ievex? ogF& IeCše leheeFË DeejeOeveecee

yemveg ngvÚ, Ùeme keâce&keâes ueeefie ØeÙelveMeerue ngve Ûeenveg ngvÚ; lej oMe efceveš heefve

Deeheävees he#ecee heeGveg ngVe~ Mejerj DeJeMÙe yemeskeâes Ú; lej pegve ceveueeF& yemveg

heo&LÙees lÙees neJeemebie kegâje ieozÚved, kegâleke&ân¤keâes peeue yegvowÚ~ lejbie ceeefLe

lejbie ÚeSkeâes Ú, leye leheeFË efkeâve yemveg YeSkeâes Ú? meceÙe efkeâve ve° ieLeez?

lÙeme yesuee cee$e ‘heefjÛeÙee&lcekebâ keâce& MetõmÙeeefhe mJeYeeJepeced~’, pegve

DeJÙeòeâkeâes efmLeefleJeeuee Úved, DeefJeveeMeer leòJecee efmLele Úved, Gvekeâes leLee Ùeme

heLecee De«emej DeehetâYevoe GVele ceeefvemen¤keâes mesJeecee ueeie~ Ùemeyeeš otef<ele

mebmkeâejkeâes Meceve ngBow peevesÚ, meeOeveecee ØeJesMe efovesJeeuee mebmkeâej meyeue ngBow

peevesÚ~

›eâceMe: leecemeer iegCe vÙetve YeScee jepemeer iegCekeâes ØeOeevelee leLee meeeflJekeâ

iegCekeâes mJeuhe mebÛeejkeâes meeLe meeOekeâkeâes #ecelee JewMÙe ßesCeerkeâes ngvepeevÚ~

lÙeme yesuee lÙener meeOekeâues FefvõÙen¤keâes mebÙece, Deeeflcekeâ mecheefòekeâes meb«en



mJeYeeJele: ieve& ueeivesÚ~ keâce& ieoe&-ieoz lÙener meeOekeâcee meeeflJekeâ iegCekeâes

yeenguÙe ngve peevesÚ, jepemeer iegCe keâce jnve peevesÚ, leecemeer iegCe Meevle jnvesÚ,

lÙeme meceÙe lÙener meeOekeâ #eef$eÙe ßesCeercee ØeJesMe heeGvesÚ~ MeewÙe&, keâce&cee ØeJe=òe

jnves #ecelee, heefÚ venšdves mJeYeeJe, meJe&YeeJen¤cee mJeeceerYeeJe, Øeke=âeflekeâes

leerveJešw iegCen¤ueeF& keâešdves #ecelee Gmekeâes mJeYeeJecee meceeJesMe ngvesÚ~ lÙener

keâce& De¤ met#ce YeScee cee$e meeeflJekeâ iegCe keâeÙe&jle jnscee cevekeâes Meceve,

FefvõÙen¤keâes oceve, Skeâe«elee, mejuelee, OÙeeve, meceeefOe, F&ÕejerÙe efveoxMe,

Deeefmlekeâlee FlÙeeefo yeÇÿecee ØeJesMe efoueeGves mJeeYeeefJekeâ #eceleekeâes meeLe lÙener

meeOekeâ yeÇeÿeCe ßesCeerkeâes keânueeGBÚ~ Ùees yeÇeÿeCe ßesCeerkeâes keâce&keâes efvecvelece

meercee nes~ peye lÙener meeOekeâ yeÇÿecee efmLele ngvepeevÚ, lÙeme Deefvlece meerceecee

lÙees mJeÙebcee ve yeÇeÿeCe jnvÚ, ve #eef$eÙe, ve JewMÙe, ve Metõ, lej Dekeâe&keâes ceeie&-

oMe&vensleg lÙener yeÇeÿeCe nes~ keâce& SGšw Ú- efveÙele keâce&, DeejeOevee~ DeJemLee-

Yesoyeeš Ùemew keâce&ueeF& GÛÛe-veerÛe Ûeej meeR{ern¤cee yeeBef[Ùees~ keâmeues yeeB[Ÿees?

kegâvew ÙeesiesÕejues yeeB[Ÿees, DeJÙeòeâ efmLeefleJeeuee ceneheg®<eues yeeBef[Ùees~ Gmekeâes

keâòee& ce DeefJeveeMeerueeF& Dekeâòee& vew peeve~ efkeâve?-

ve ceeb keâcee&efCe efuecheefvle ve ces keâce&Heâues mhe=ne~~10~~

Fefle ceeb ÙeesÓefYepeeveeefle keâce&efYeve& me yeOÙeles~~14~~

efkeâveefkeâ keâce&keâes heâuecee cesjes ueieeJe Úwve~ keâce&keâes heâue kesâ nes? ßeerke=â<Ceues

heÚeef[ YeVegYeSkeâes efLeÙees efkeâ Ùe%e pemeyeeš hetjengvÚ, lÙeme ef›eâÙeekeâes veece keâce&

nes j hetefle&keâeuecee Ùe%e pemekeâes jÛevee ieo&Ú, lÙeme %eeveece=lekeâes heeve ievexJeeuee

MeeÕele, meveeleve yeÇÿecee ØeJesMe heeGBÚ~ keâce&keâes heefjCeece nes hejceelcee, lÙeme

hejceelceekeâes Ûeenvee heefve Deye ceueeF& Úwve, efkeâveefkeâ lÙees ceyeeš yesiuew Úwve~ ce

DeJÙeòeâ mJe¤he ngB, lÙemewkeâes efmLeefleJeeuee ngB~ Deye Deieeef[ kegâvew meòee Úwve,

pemekeâes ueeefie Ùeme keâeÙe&ceeefLe mvesnjeKetB~ Ùemewues keâce& ceueeF& efueheeÙeceeve ieozve

j Ùemew mlejyeeš pemeues ceueeF& peevoÚ DeLee&led pees keâce&keâes heefjCeece hejceelceeueeF&

Øeehle ieo&Ú, lÙemeueeF& heefve keâce&ues yeeBOowve~ pemlew ßeerke=â<Ce, lÙemlew lÙeme mlejyeeš

peeVesJeeuee ceneheg®<e~



SJeb %eelJee ke=âleb keâce& hetJezjefhe cegceg#egefYeŠ~~10~~

kegâ® keâcezJe lemceeòJeb hetJezŠ hetJe&lejb ke=âleced~~15~~

Depeg&ve! heefnues ngves cees#ekeâes FÛÚeievex heg®<en¤Éeje heefve Ùener peevesj keâce&

ieefjÙees~ kesâ peevesj? Ùener efkeâ peye keâce&n¤keâes heefjCeece hejceelcee Deueie jnBowve,

keâce&n¤keâes heefjCeece hejceelceekeâes mhe=ne ve jnscee lÙeme heg®<eueeF& keâce&ues yeeBOowve~

ßeerke=â<Ce Ùemlew efmLeefleJeeuee ngvegngvÚ Ùemewues JeneB keâce&cee efueheeÙeceeve ngBowve j

lÙener mlejyeeš neceerues heefve peevescee neceerueeF& heefve keâce&ues yeeBOowve~ pemlees

ßeerke=â<Ce, "erkeâ lÙemew mlejyeeš pemeues heefve peeVesÚ, lÙemlew vew lÙees heg®<e heefve

keâce&yevOeveyeeš cegòeâ ngvepeevesÚ~ Deye ßeerke=â<Ce ‘YeieJeeved’, ‘cenelcee’, ‘DeJÙeòeâ’,

ÙeesiesÕej Jee ceneÙeesiesÕej pes megkewâ YeS heefve, lÙees mJe¤he meyewkeâe ueeefie ngved~ Ùener

mebPesj heefnueskeâe cegceg#eg heg®<en¤ues, cees#ekeâes FÛÚe YeSkeâes heg®<en¤ues keâce&cee

heeFuee jeKes~ Ùemewues Depeg&ve! efleceer heefve hetJe&pen¤Éeje meOeQosefKe ievex ieefjSkeâes

Ùemew keâce&ueeF& iej~ Ùees vew keâuÙeeCekeâes Skeâcee$e ceeie& nes~

Deefnuesmecce ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues keâce& ieve&cee vew yeue (peesÌ[) efovegYeÙees,

lej Ùees mhe° ieveg& YeSve efkeâ keâce& kesâ nes? DeOÙeeÙe ogFcee JeneBues keâce&keâes veece

cee$e efuevegYeÙees efkeâ Deye ÙemewueeF& efleceer efve<keâece keâce&keâes efJe<eÙecee megve~ lÙemekeâes

efJeMes<eleen¤keâes JeCe&ve ieveg&YeÙees efkeâ, Ùees pevce-cejCekeâes ceneved YeÙeyeeš j#ee

ieo&Ú~ keâce& ievex yesueecee meeJeOeeveerkeâe JeCe&ve ieveg&YeÙees; lej Ùees YeVegYeSve efkeâ

keâce& kesâ nes? DeOÙeeÙe leervecee JeneBues YeVegYeÙees efkeâ %eeveceeie& jeceües ueeieesmed Jee

efve<keâece keâce&Ùeesie, keâce& le ieveg& vew heo&Ú~ ve keâce&ueeF& lÙeeiesj keâesner %eeveer ngvÚ j

keâce&ueeF& vew DeejcYe veievee&ues kegâvew efve<keâceea~ n"JeMe pees ieozve, T ocYeer nes~

Ùemewues ceveÉeje FefvõÙen¤ueeF& JeMecee jeKesj keâce& iej~ kegâve keâce& ie¤B? Deefve

YeVegYeÙees, efveÙele keâce&~ Deye Ùees efveOee&efjle keâce& kegâve nes? YeVegYeÙees- Ùe%ekeâes

Øeef›eâÙee vew efveÙele keâce& nes~ Skeâ veJeerve ØeMve efovegYeÙees efkeâ Ùe%e kesâ nes, pemeueeF&

iejsheefÚ keâce& ngve mekeâesmed? lÙeneB heefve Ùe%ekeâes Glheefòe yeleeGvegYeÙees, Gmekeâes

efJeMes<eleen¤keâes JeCe&ve ieveg&YeÙees; lej Ùe%ekeâes yeejscee YeVeg YeSve pemeyeeš keâce&ueeF&

mebPeve meefkeâÙeesmed~ Deefnuesmecce Ùees mhe° YeSve efkeâ keâce& kesâ nes? Deye YeVegngvÚ

efkeâ, Depeg&ve! keâce& kesâ nes? Dekeâce& kesâ nes? Ùeme efJe<eÙecee "tuee-"tuee efJeÉeved

heefve ceesefnle Úved, ÙemeueeF& jeceües {bieues yegPveg heo&Ú-



efkebâ keâce& efkeâcekeâcexefle keâJeÙeesÓhÙe$e ceesefnleeŠ~~10~~

leòes keâce& ØeJe#Ùeeefce Ùep%eelJee cees#ÙemesÓMegYeeled~~16~~

keâce& kesâ nes j Dekeâce& kesâ nes?- Ùeme efJe<eÙecee yegefæceeved heg®<e heefve ceesefnle

Úved~ Ùemewues ce lÙees keâce& efleceües ueeefie jeceües {bieues YeVesÚg, pemeueeF& peevesj efleceer

‘DeMegYeeled cees#Ùemes’- DeMegYe DeLee&led mebmeej-yevOeveyeeš cegòeâ ngvesÚew~ keâce&

kegâvew Ùemlees Jemleg nes, pees mebmeej-yevOeveyeeš cegefòeâ efoueeGBÚ~ Ùemew keâce&ueeF&

peeVekeâes ueeefie ßeerke=â<Ce hegve: YeVegngvÚ-

keâce&Cees ¢eefhe yeesæJÙeb yeesæJÙeb Ûe efJekeâce&CeŠ~~10~~

Dekeâce&Ce§e yeesæJÙeb ienvee keâce&Cees ieefleŠ~~17~~

keâce&keâes mJe¤he heefve peeVeg heo&Ú, Dekeâce&keâes mJe¤he heefve yegPveg heo&Ú j

efJekeâce& DeLee&led efJekeâuheMetvÙe efJeMes<e keâce&, pees Deehleheg®<en¤Éeje ngvÚ, GmeueeF&

heefve peeVeg heo&Ú; efkeâveefkeâ keâce&keâes ieefle ienve Ú~ keâefleheÙe ceeefvemen¤ues efJekeâce&keâes

DeLe& ‘efveef<eæ keâce&’- ceveueieeSj iejskeâes keâce& FlÙeeefo iejskeâe Úved~ Jemlegle:

ÙeneB ‘efJe’ Ghemeie& efJeefMe°leekeâes Åeeslekeâ nes~ Øeeefhlekeâes he§eeled ceneheg®<en¤keâes

keâce& efJekeâuheMetvÙe Ú~ DeelceefmLele, Deelcele=hle, Deehlekeâece ceneheg®<en¤ueeF&

ve le keâce& ievee&ues kegâvew ueeYe Ú, ve Úes[dveeues kegâvew neefve vew ngvÚ~ leeheefve Gveern¤

heefÚkeâes heeR{ern¤keâes efnlekeâes ueeefie keâce& ieÚ&ved~ Ùemlees keâce& efJekeâuheMetvÙe Ú,

efJeMegæ Ú j Ùener keâce& efJekeâce& YeefvevÚ~

GoenjCeeLe& ieerleecee peneB heefve kegâvew keâeÙe&cee ‘efJe’ Ghemeie& ueeieskeâes Ú,

lÙemekeâes efJeMes<eleekeâes Åeeslekeâ nes, efveke=â°leekeâes nesFve~ ÙeLee- ‘ÙeesieÙegòeâes

efJeMegæelcee efJeefpeleelcee efpelesefvõÙeŠ~’ (ieerlee 5/7) pees ÙeesieÙegòeâ Ú,

lÙees efJeMes<e¤heyeeš Megæ DeelceeJeeuee, efJeMes<e¤heyeeš efpeleskeâes Devle:keâjCeJeeuee

FlÙeeefo efJeMes<eleekeâes vew Åeeslekeâ nes~ ÙemeØekeâej ieerleecee "eGB-"eGBcee ‘efJe’ keâes

ØeÙeesie YeSkeâes Ú, pees efJeMes<e hetCe&leekeâes Åeeslekeâ nes~ ÙemewØekeâej ‘efJekeâce&’ heefve

efJeefMe° keâce&keâes Åeeslekeâ nes, pees Øeeefhlekeâes he§eeled ceneheg®<en¤Éeje mecheeefole

ngvÚ~ pemeues MegYe-DeMegYe mebmkeâej efobowve~ Deefnues leheeFËues efJekeâce&ueeF& nsveg&YeÙees,

j¢ees keâce& j Dekeâce&, pemeueeF& Deieeef[keâes Mueeskeâcee yegPves ØeÙeeme ieveg&med~ Ùeefo

ÙeneB keâce&-Dekeâce&keâes efJeYeepeve yegPveg YeSve Yeves keâefnuew heefve yegPveg ngVe-



keâce&CÙekeâce& ÙeŠ heMÙesokeâce&efCe Ûe keâce& ÙeŠ~~10~~

me yegefæceevceveg<Ùes<eg me ÙegòeâŠ ke=âlmvekeâce&ke=âled~~18~~

pees heg®<e keâce&cee Dekeâce& osKoÚ, keâce& Yeveskeâes DeejeOevee DeLee&led DeejeOevee

ieÚ& j Ùees heefve mebPeveg efkeâ ievexceeefveme ce nesFve ye¤ iegCen¤keâes DeJemLee vew

efÛevlevecee ceueeF& efveÙegòeâ ieo&Ú, ‘ce F°Éeje mebÛeeefuele ngB-’ Ùemlees nsjesmed j peye

ÙemeØekeâej Dekeâce& nsvexkeâes #ecelee DeeGBÚ j OeejeJeeefnkeâ ¤hecee keâce& ngBow jnvÚ,

leye mebPeveg efkeâ keâce& mener efoMeecee YeFjnsÚ~ lÙener heg®<e ceveg<Ùecee yegefæceeved Ú,

ceeefvemecee Ùeesieer Ú, Ùeesieyeeš Ùegòeâ yegefæJeeuee Ú j mechetCe& keâce& ievexJeeuee Ú~

lÙemeÉeje keâce& ieve&cee Deefuekeâefle heefve $egefš jnve peeBowve~

meejebMele: DeejeOevee vew keâce& nes~ lÙeme keâce&ueeF& iejeQ j ieoe&-ieoz Dekeâce&

nsj efkeâ ce le Ùev$ecee$e ngB, iejeGvesJeeuee F° nes j ce iegCeÉeje GlheVe DeJemLeekeâes

Devegmeej vew Ûes°e ieve& heeGBÚg~ peye Dekeâce&keâes Ùees #ecelee DeeGBÚ j OeejeJeeefnkeâ

keâce& nBgow jnesmed leye cee$e hejce keâuÙeeCekeâes efmLeefle efoueeGves keâce& ngveheeGBÚ~

‘hetpÙe cenejepepeer’ YeVegngvLÙees efkeâ ‘peyemecce F° jLeer nBgowve, jeskeâLeece ieozve,

leyemecce mener cee$eecee meeOeveekeâes DeejcYe vew ngBowve~’ Ùemekeâes hetJe& pes peefle heefve

ieefjvÚ, keâce&cee ØeJesMekeâes ØeÙeemeYevoe ye{er kesâner heefve nesFve~ nueeskeâes mechetCe&

Yeej iees¤keâes keâeBOecee vew jnvÚ leeheefve Keslekeâes peesleeF& nueespeeslveskeâes vew osve nes~

"erkeâ ÙemewØekeâej meeOevekeâes mechetCe& Yeej meeOekeâceeefLe vew jnvÚ, lej JeemleefJekeâ

meeOekeâ le F° nes pees Gmekeâes heÚeef[ ueeieskeâes Ú, pees Gmekeâes ceeie&-oMe&ve ieo&Ú~

peyemecce F° efveCe&Ùe efobowve, leyemecce leheeFË mecPeve mekeävegngVe efkeâ neceeryeeš kesâ

YeÙees? neceer Øeke=âeflecee YeeQleeefj jnvÚeQ Jee hejceelceecee? ÙemeØekeâej F°keâes efveoxMevecee

pees meeOekeâ Ùeme Deeeflcekeâ heLecee De«emej ngvÚ, DeehetâueeF& Dekeâòee& mebPesj

OeejeJeeefnkeâ keâce& ieo&Ú lÙees yegefæceeved nes, Gmekeâes peevekeâejer ÙeLeeLe& nes, lÙees vew

Ùeesieer nes~ efpe%eemee mJeeYeeefJekeâ Ú efkeâ keâce& ieoz jnvesÚg Jee kegâvew efove keâce&yeeš

Úgškeâeje heefve efceuvesÚ? ÙemeceeefLe ÙeesiesÕej YeVegngvÚ-

ßeerke=â<Cekeâes Devegmeej pes peefle ieefjvÚ, lÙees keâce& nesFve~ keâce& SGše efveOee&efjle

ieefjSkeâes ef›eâÙee nes~ ‘efveÙeleb kegâ® keâce& lJeb’- Depeg&ve! efleceer efveOee&efjle keâce&ueeF&

iej~ efveOee&efjle keâce& kesâ nes? Deefve YeVegYeÙees, ‘Ùe%eeLee&lkeâce&CeesÓvÙe$e ueeskeâesÓÙeb



keâce&yevOeveŠ~’- Ùe%eueeF& keâeÙe&¤he efoveg vew keâce& nes~ leye Ùemekeâes Deefleefjòeâ pes

peefle ieefjvÚ, kesâ lÙees keâce& nesFve? ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ, ‘DevÙe$e ueeskeâesÓÙeb

keâce&yevOeveŠ’- Ùeme Ùe%eueeF& keâeÙe&¤he efoves yeenskeâ pes peefle ieefjvÚ, lÙees Ùemew

ueeskeâkeâes yevOeve nes, ve efkeâ keâce&~ ‘leoLeË keâce&’- Depeg&ve! lÙeme Ùe%ekeâes hetefle&keâesueeefie

jeceüjer DeeÛejCe iej j peye Ùe%ekeâes mJe¤he YeVegYeÙees, leye lÙees Megæ¤heues

DeejeOeveekeâes SGše efJeefOe-efJeMes<e nes, pees lÙeme DeejeOÙeosJemecce hegNÙeeSj lÙemecee

efJeueÙe efoueeGBÚ~

Ùeme Ùe%ecee FefvõÙen¤keâes oceve, cevekeâes Meceve, owJeer mecheodkeâes Depe&ve

FlÙeeefo Yevow Devlecee YeVegYeÙees- Oesjw Ùeesieer ØeeCe j Deheevekeâes ieefleueeF& efvejesOe

iejsj ØeeCeeÙeecekeâes hejeÙeCe ngvepeevÚved, peneB ve efYe$eyeeš mebkeâuhe G"dÚ ve

yeeefnjer JeeleeJejCekeâes mebkeâuhe ceveefYe$e ØeefJe° ngveheeGBÚ~ Ùemlees efmLeeflecee efÛeòekeâes

meJe&Lee efvejesOe j efve®æ efÛeòekeâes heefve efJeueÙekeâeuecee lÙees heg®<e ‘Ùeeefvle yeÇÿe

meveeleveced’- MeeÕele, meveeleve yeÇÿecee ØeJesMe heeGvepeevÚ~ Ùeer meyew Ùe%e ngved,

pemeueeF& keâeÙe&¤he efoveskeâes veece keâce& nes~ Dele: keâce&keâes Megæ DeLe& nes ‘DeejeOevee’,

keâce&keâes DeLe& nes ‘Yepeve’, keâce&keâes DeLe& nes Ùeesie-meeOeveeueeF& jeceües {bieues mecheeefole

ieveg&, pemekeâes efJeMeod JeCe&ve Ùemew DeOÙeeÙecee Deieeef[ DeeGBowÚ~ ÙeneB keâce& j

Dekeâce&ueeF& cee$e efJeYeepeve ieefjÙees, pemeyeeš keâce&ievex yesueecee lÙemeueeF& mener

efoMee efove meefkeâÙeesmed j lÙeme Devegmeej efn[dve meefkeâÙeesmed~

ÙemÙe meJex meceejcYeeŠ keâeceme¿uheJeefpe&leeŠ~~10~~

%eeveeefiveoiOekeâcee&Ceb leceengŠ heefC[leb yegOeeŠ~~19~~

Depeg&ve! ‘ÙemÙe meJe&s meceejcYeeŠ’- pegve heg®<eÉeje mechetCe&leeyeeš DeejcYe

iejskeâes ef›eâÙee (pemeueeF& heefÚuees Mueeskeâcee Yeves efkeâ- Dekeâce& nsvex #ecelee DeeSheefÚ

keâce&cee ØeJe=òe ngvesJeeuee heg®<e mechetCe& keâce&n¤ueeF& ievexJeeuee nes~ pemekeâes iejeF&cee

kesâner heefve $egefš Úwve) ‘keâeceme¿uheJeefpe&leeŠ’- ›eâceMeŠ GlLeeve ngBoe-ngBow Ùeefle

met#ce YeÙees efkeâ Jeemevee j cevekeâes mebkeâuhe-efJekeâuheyeeš ceeefLe G"Ÿees (keâecevee

j mebkeâuhekeâes efvejesOe ngveg cevekeâes efJeefpeleeJemLee nes~ Dele: keâce& kegâvew Ùemlees Jemleg

nes, pemeues Ùeme ceveueeF& keâecevee j mebkeâuhe-efJekeâuheyeeš ceeefLe G"eGBÚ),

lÙeme meceÙe ‘%eeveeefie>oiOekeâcee&Ceced’- Deefvlece mebkeâuhekeâes heefve Mecevekeâes



meeLe, pemeueeF& neceer peevowVeeQ, pemeueeF& peeVekeâesueeefie neceer FÛÚgkeâ efLeÙeeQ,

lÙeme hejceelceekeâes ØelÙe#e peevekeâejer ngvepeevÚ~ ef›eâÙeelcekeâ heLecee efnb[sj

hejceelceekeâes ØelÙe#e peevekeâejerkeâes veece vew ‘%eeve’ nes~ lÙeme %eevekeâes meeLew

‘oiOekeâcee&Ceced’- keâce& meOeQkeâes ueeefie oiOe ngvepeevÚved~ pemeueeF& heeGveg efLeÙees

heeFmekeäÙees, Deieeef[ kegâvew meòee Úwve pemeueeF& MeesOe ie¤B~ Ùemewues keâce& iejsj Keespves

heefve keâmeueeF&? lÙeme peevekeâejerkeâes meeLe keâce&keâes DeeJeMÙekeâlee meceehle ngve

peevÚ~ Ùemlees efmLeefle ngvesueeF& vew yeesOemJe¤he ceneheg®<eues ‘hebef[le’ Yevesj mecyeesefOele

ieveg&YeSkeâes Ú~ Gmekeâes peevekeâejer hetCe& Ú~ Ùemlees efmLeefle YeSkeâe ceneheg®<e kesâ

ieÚ&? keâmejer yemÚ? JeneBkeâes mJeYeeJeceeefLe ØekeâeMe heeveg&ngvÚ-

lÙekeälJee keâce&HeâueemeÁb efvelÙele=hlees efvejeßeÙeŠ~~10~~

keâce&CÙeefYeØeJe=òeesÓefhe vewJe efkeâefÃelkeâjesefle meŠ~~20~~

Depeg&ve! lÙees heg®<e meebmeeefjkeâ DeeßeÙeyeešjefnle YeSj efvelÙeJemleg hejceelceecee

vew le=hle YeSj, keâce&keâes heâue hejceelceekeâes DeemeefòeâueeF& heefve lÙeeiesj (efkeâveefkeâ

hejceelcee heefve Deye Deueie Úwve) keâce&cee jeceües {bieues ueeiesj heefve kesâner ieozve~

efvejeMeerÙe&leefÛeòeelcee lÙeòeâmeJe&heefj«enŠ~~10~~

Meejerjb kesâJeueb keâce& kegâJe&Veehe>esefle efkeâefuye<eced~~21~~

pemeues Devle:keâjCe j MejerjueeF& efpeleerefueÙees, Yeesiekeâes mechetCe& meece«eer pemeues

lÙeeieerefoÙees, Ùemlees DeeMeejefnle heg®<ekeâes Mejerj cee$e keâce& iejskeâes osefKevÚ~ Jemlegle:

Gmeues kesâner heefve ieozve, lÙemewues heeheueeF& Øeehle ngBowve~ lÙees hetCe&lJeueeF& Øeehle Ú,

Ùemewues DeeJeeieceveueeF& Øeehle ngBowve~

ÙeÂÛÚeueeYemevleg°es ÉvÉeleerlees efJecelmejŠ~~10~~

meceŠ efmeæeJeefmeæew Ûe ke=âlJeeefhe ve efveyeOÙeles~~22~~

pes peefle mJele:¤heues Øeehle Ú, lÙemecee mebleg° jnvesJeeuee, megKe-og:Ke,

jeie-És<e j n<e&-Meeskeâ Deeefo ÉvÉyeeš hej, ‘efJecelmejŠ’- F&<Ùee&jefnle leLee efmeefæ

j Deefmeefæcee meceYeeJeYeSkeâes heg®<e keâce&ueeF& iejsj heefve yeeBefOevowve~ efmeefæ DeLee&led

pemeueeF& heeGveg efLeÙees lÙees Deye heâjkeâ Úwve j lÙees keâefnuÙew efJeueie heefve ngves Úwve,

Ùemewues Deefmeefækeâes heefve YeÙe Úwve; ÙemeØekeâej efmeefæ j Deefmeefæcee meceYeeJengves

heg®<e keâce& iejsj heefve yeeBefOevowve~ kegâve keâce& lÙees ieo&Ú? lÙener efveÙele keâce&,

Ùe%ekeâes Øeef›eâÙee~ ÙemewueeF& oesnesNÙeeGBow YeVegngvÚ-



ielemeÁmÙe cegòeâmÙe %eeveeJeefmLeleÛeslemeŠ~~10~~

Ùe%eeÙeeÛejleŠ keâce& mece«eb ØeefJeueerÙeles~~23~~

Depeg &ve! ‘Ùe%eeÙeeÛejleŠ keâce&’- Ùe%ekeâes DeeÛejCe vew keâce& nes j

mee#eelkeâejkeâes veece vew %eeve nes~ Ùeme Ùe%ekeâes DeeÛejCe iejsj mee#eelkeâejkeâes meeLe

%eevecee efmLele, mebie-oes<e j Deemeefòeâyeeš jefnle cegòeâ heg®<ekeâes mechetCe& keâce&

jeceüjer efJeueerve ngvepeevÚ~ lÙees keâce& kegâvew heefjCeece GlheVe ieve& heeGBowve; efkeâveefkeâ

keâce&keâes heâue hejceelcee lÙemeyeeš Deueie jnsve~ Deye heâuecee kegâve heâue ueeivesÚ?

Ùemewues leer cegòeâ heg®<en¤ueeF& Deeheävees ueeefie keâce& ievex DeeJeMÙekeâlee meceehle ngve

peevÚ~ hesâefj heefve ueeskeâ-meb«enkeâes ueeefie T keâce& ieefjjnvÚ j ieoe&ieoz heefve T

Ùeer keâce&n¤cee efuehle ngBowve~ peye ieÚ&ved, leye efuehle efkeâve ngBowve? Ùemecee YeVegngvÚ-

yeÇÿeehe&Ceb yeÇÿe nefJeyeÇ&ÿeeie>ew yeÇÿeCee ngleced~~10~~

yeÇÿewJe lesve ievleJÙeb yeÇÿekeâce&meceeefOevee~~24~~

lÙemlee cegòeâ heg®<ekeâes mecehe&Ce yeÇÿe nes, nefJe yeÇÿe nes, Deefive heefve yeÇÿe vew

nes DeLee&led yeÇÿe¤he Deefivecee yeÇÿe¤heer keâlee&Éeje pees nJeve ieefjvÚ, lÙees heefve

yeÇÿe nes~ ‘yeÇÿekeâce& meceeefOevee’- pemekeâes keâce& yeÇÿekeâes mheMe& iejsj meceeefOemLe

YeFmekesâkeâe Úved, lÙemecee efJeueÙe YeFmekesâkeâe Úved, lÙemlee ceneheg®<ekeâe ueeefie

pees Øeehlengves ÙeesiÙe Ú, lÙees heefve yeÇÿe vew nes~ T Deehetâ kesâner ieow&ve, ueeskeâmeb«enkeâes

efveefcle keâce&cee ueeefiejnvÚ~

Ùees le ØeeefhleJeeuee ceneheg®<ekeâe ue#eCe ngved, lej keâce&cee ØeJesMe ievexJeeuee

ØeejefcYekeâ meeOekeâ kegâve Ùe%e ieo&Úved?

heefÚuuees DeOÙeeÙecee ßeerke=â<Ceues YeVegYeSkeâes efLeÙees- Depeg&ve! keâce& iej~

kegâve keâce&? JeneBues YeVegYeÙees ‘efveÙelekeâce&’- efveOee&efjle ieefjSkeâes keâce& iej~ efveOee&efjle

keâce& kegâve nes? leye ‘Ùe%eeLee&lkeâce&CeesÓvÙe$e ueeskeâesÓÙeb keâce&yevOeveŠ~’ (3/9)

Depeg&ve! Ùe%ekeâes Øeef›eâÙee vew keâce& nes~ Ùees Ùe%eyeenskeâ De¤ pes peefle ieefjvÚ, lÙees

Ùemew ueeskeâkeâes yevOeve nes, keâce& nesFve~ keâce& le mebmeej-yevOeveyeeš cees#e Øeehle

iejeGBÚ, DeleŠ ‘leoLeË keâce& keâewvlesÙe cegòeâmeÁŠ meceeÛej~~’- lÙeme Ùe%ekeâes

hetefle&keâesueeefie mebieoes<eyeeš Deueie jnsj jeceüjer Ùe%ekeâes DeeÛejCe iej~ ÙeneB SGše

veJeerve ØeMve ÙeesiesÕejues efovegYeÙees- lÙees Ùe%e kesâ nes, pemeueeF& iejeQ j keâce& ceyeeš

heej ueeieesmed? JeneBues keâce&keâe efJeMes<eleen¤cee yeue efovegYeÙees j YeVegYeÙees- Ùe%e



DeeÙees keâneByeeš? Ùe%eues kesâ efovÚ? lÙemekeâe efJeMes<eleen¤keâes efÛe$eCe ieveg&YeÙees,

lej Deefnuesmecce Ùees YeVegYeSve efkeâ Ùe%e kesâ nes?

Deye ÙeneB lÙener Ùe%eueeF& mhe° heeveg&ngvÚ-

owJecesJeehejs Ùe%eb ÙeesefieveŠ heÙeg&heemeles~~10~~

yeÇÿeeie>eJehejs Ùe%eb Ùe%esvewJeeshepeg£efle~~25~~

ieleMueeskeâcee ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues hejceelce-efmLele ceneheg®<ekeâes Ùe%ekeâes

efve¤heCe ieveg&YeÙees, lej Dekeâex Ùeesieer pees Deefnues lÙeme leòJecee efmLele Úwve, ef›eâÙeecee

ØeJesMe ievexJeeuee ngved, Gveern¤ues DeejcYe keâneByeeš ie®Bved? ÙemeceeefLe YeVegngvÚ

efkeâ Dekeâex Ùeesieer ‘owJeced Ùe%eced’- DeLee&led owJeer mecheodueeF& Deeheävees ùoÙecee yeueMeeueer

yeveeGBÚved, pemekeâes ueeefie yeÇÿeekeâes efveoxMe efLeÙees efkeâ Ùeme Ùe%eÉeje efleceern¤

osJeleen¤keâes GVeefle iej~ peye-peye ùoÙe-osMecee owJeer mecheod Deefpe&le ngvesÚ

lÙener efleceües Øeieefle ngvesÚ j hejmhej GVeefle iejsj hejceßesÙeueeF& Øeehle iej~ owJeer

mecheodueeF& ùoÙe-osMecee yeueMeeueer yeveeGveg ØeJesefMekeâe ßesCeerkeâes Ùeesieern¤keâes

Ùe%e nes~

lÙees owJeer mecheod DeOÙeeÙe 16keâes DeejefcYekeâ leerve Mueeskeâcee JeefCe&le Úved

pees ngve le meyewcee Ú, cee$e cenlJehetCe& keâòe&JÙe mebPesj lÙemekeâes peeie=efle iej,

lÙemecee ueeie~ ÙemewueeF& Fbefiele ieoz ÙeesiesÕejues YeVegYeÙees efkeâ Depeg&ve! efleceer Meeskeâ

ve iej, efkeâveefkeâ efleceer owJeer mecheodueeF& Øeehle YeSkeâeÚew, efleceer cecee efveJeeme

ievexÚew, cesjw MeeÕele mJe¤he Øeehle ievexÚew, efkeâveefkeâ Ùees owJeer mecheod hejce keâuÙeeCekeâes

ueeefie vew nes j Ùemekeâes efJehejerle Deemegjer mecheod veerÛe j DeOece Ùeesefven¤keâes

keâejCe nes~ Ùemew Deemegjer mecheodkeâes nJeve ngveueeioÚ, Ùemewues Ùees Ùe%e nes j

ÙeneRyeeš Ùeesiekeâes DeejcYe ngvÚ~

Dekeâex Ùeesieer ‘yeÇÿeeiveew’- hejyeÇÿe hejceelce¤he Deefivecee Ùe%ekeâes Éeje vew

Ùe%ekeâes Deveg‰eve ieo&Úved~ ßeerke=â<Ceues Deieeef[ YeVegYeÙees efkeâ Ùeme Mejerjcee ‘DeefOeÙe%e’

ce ngB~ Ùe%ekeâes DeefOe‰elee DeLee&led Ùe%e pemecee efJeueÙe ngvÚved, lÙees heg®<e ce ngB~

ßeerke=â<Ce Skeâ Ùeesieer ngvegngvLÙees, meodieg® ngvegngvLÙees~ ÙemeØekeâej Dekeâex Ùeesieerpeve

yeÇÿe¤heer Deefivecee Ùe%e DeLee&led Ùe%emJe¤he meodieg®ueeF& GösMÙe yeveeSj Ùe%ekeâes

Deveg‰eve ieo&Úved; meejebMele: meodieg®keâes mJe¤hekeâes OÙeeve ieo&Úved~



ßees$eeoerveerefvõÙeeCÙevÙes mebÙeceeefie><eg peg£efle~~10~~

MeyoeoerefvJe<eÙeevevÙe FefvõÙeeefie><eg peg£efle~~26~~

De¤ Ùeesieerpeve ßees$eeefokeâ (ßees$e, ves$e, lJeÛee, efpe£e, veeefmekeâe) meyew

FefvõÙen¤ueeF& mebÙece¤heer Deefivecee nJeve ieo&Úved~ DeLee&led FefvõÙen¤ueeF&

efJe<eÙeeefoyeeš mecesšsj mebÙele ieo&Úved~ ÙeneB Deeiees yeuowve~ pemlew Deeieescee neuesheefÚ

meyew Jemleg Yemcemeeled ngvÚved, "erkeâ lÙemew iejer mebÙece heefve SGše Deefive nes, pees

FefvõÙen¤keâe mechetCe& yeefnceg&Keer ØeJeen (Jesie)ueeF& oiOe heeefjefovÚ~ Dekeâex Ùeesieer

Meyoeefokeâ (Meyo, mheMe&, ¤he, jme, ievOe) efJe<eÙen¤ueeF& FefvõÙe¤heer Deefivecee

nJeve ieefjefovÚved DeLee&led Gvekeâes DeeMeÙe yeouesj meeOeveehejkeâ yeveeFefuevÚ~

meeOekeâues mebmeejcee yemesj vew Yepeve ieveg&Ú~ meebmeeefjkeâ ceeefvemen¤keâes jeceües-

vejeceües Meyo lÙememebie "×e¹j KeeF& vew jnvÚved~ efJe<eÙeesòespekeâ lÙemlee Meyon¤

megVeemeeLe meeOekeâ eflevekeâes DeeMeÙeueeF& Ùeesie, JewjeiÙe meneÙekeâ, JewjeiÙeesòespekeâ

YeeJen¤cee yeouesj FefvõÙe¤heer Deefivecee nJeve ieefjefovÚved~ pemlees efkeâ Skeâheuš

Depeg&ve Deehetâ efÛevlevecee ueeieskeâe efLeS, Dekeâmceeled Gmekeâes keâCe&-efJeJejcee mebieerle

uenjer Pebke=âle YeÙees~ Gmeues šeGkeâes G"eSj nsjs, GJe&Meer GefYeSkeâer efLeFved, pees

SGše JesMÙee efLeFved~ meyew lÙemekeâes ¤hecee cegiOe YeSj nefuuejnskeâe efLeS, lej

Depeg&veues GmeueeF& mvesnÙegòeâ Âef°ues ceele=Jeled nsjs~ lÙeme Meyo¤heyeeš Øeehle ngves

efJekeâej efJeueerve YeS~

ÙeneB FefvõÙe vew Deefive nes~ Deefivecee neefueSkeâes Jemleg pemlew Yemcemeeled

ngvÚ, lÙemew iejer DeeMeÙe yeouesj F°keâes Devegketâue {eefue mekesâheefÚ efJe<eÙeesòespekeâ

Meyo ¤he, jme, ievOe, mheMe& j Meyo heefve Yemce YeSj peevÚved, meeOekeâcee

og<ØeYeeJe heeve& meòewâveved~ meeOekeâ leer Meyoeefon¤cee kegâvew ®efÛe efuebowve j «enCe

heefve ieozve~

Ùeme Mueeskeâcee ‘Dehejs’, ‘DevÙes’ Meyo SGšw meeOekeâkeâes GÛÛe-veerÛe

DeJemLeen¤ ngved~ SGšw Ùe%ekeâòee&keâes GÛÛe-veerÛe mlej ngved, ve efkeâ ‘Dehejs’-

‘Dehejs’ YeVeeues yesiuee-yesiuew Ùe%e~

meJee&CeerefvõÙekeâcee&efCe ØeeCekeâcee&efCe Ûeehejs~~10~~

DeelcemebÙeceÙeesieeiveew peg£efle %eeveoerefheles~~27~~



Deefnuesmecce ÙeesiesÕejues pegve Ùe%ekeâes ÛeÛee& ieveg&YeÙees, lÙemecee ›eâceMe: owJeer

mecheodueeF& Deefpe&le ieefjvÚ, FefvõÙen¤keâes mechetCe& Ûes°en¤ueeF& mebÙece ieefjvÚ,

yeueeled efJe<eÙeesòespekeâ Meyoeefokeân¤ škeâjeSheefÚ lÙemekeâes DeeMeÙe yeouesj

lÙemeyeeš yeÛves ieefjvÚ~ Ùemeyeeš GVele DeJemLee YeScee Dekeâex Ùeesieerpeve mechetCe&

FefvõÙen¤keâes Ûes°en¤ leLee ØeeCekeâes JÙeeheejueeF& mee#eelkeâejmeefnle %eeveÉeje

ØekeâeefMele hejceelce-efmLele¤heer Ùeesieeefivecee nJeve ieo&Úved~ peye mebÙecekeâes hekeâ[

Deelceemebie leõthe ngvepeevÚ, ØeeCe j FefvõÙen¤keâes JÙeeheej heefve Meevle ngve

peevÚ, lÙeme yesuee efJe<eÙeueeF& Göerhle ievex j F°cee ØeJe=efòe efoueeGves ogyew Oeejen¤

Deelcemeeled ngvepeevÚved~ hejceelceecee efmLeefle efceuvepeevÚ~ Ùe%ekeâes heefjCeece

efveefmkeâvÚ~ Ùees vew Ùe%ekeâes hejekeâe‰e nes~ pegve hejceelceeueeF& heeGveg efLeÙees, lÙemewcee

efmLeefle DeeÙees Yeves yeeBkeâer kesâ j¢ees? hesâefj ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ce Ùe%eueeF& jeceües {bieues

yegPeeGveg ngvÚ-

õJÙeÙe%eemleheesÙe%ee ÙeesieÙe%eemleLeehejs~~10~~

mJeeOÙeeÙe%eeveÙe%ee§e ÙeleÙeŠ mebefMele›eleeŠ~~28~~

DeveskeâeQ ceeefveme õJÙe-Ùe%e ieo&Úved DeLee&led DeelceheLecee, ceneheg®<en¤keâes

mesJeecee he$e-heg<he Dehe&Ce ieo&Úved~ efleveern¤ mecehe&Cekeâes meeLe ceneheg®<ekeâes mesJeecee

õJÙe ueieeGBÚved~ ßeerke=â<Ce Deieeef[ YeVegngvÚ- Yeefòeâ-YeeJeyeeš he$e-heg<he, heâue,

peue pes peefle heefve ceueeF& efovÚew, lÙemeueeF& ce KeevÚg j Gmekeâes hejcekeâuÙeeCe-

me=peve ievexJeeuee ngvÚg, Ùees heefve Ùe%e vew nes~ ØelÙeskeâ Deelceekeâes mesJeeieveg&, yeešes

e fyejeSkeâeueeF& Deelce-heLecee uÙeeGveg õJÙeÙe%e nes; efkeâveefkeâ Øeeke=âe flekeâ

mebmkeâejn¤ueeF& Yemce ieve&cee meceLe& Úved~

ÙemewØekeâej kewâÙeeQ heg®<e ‘leheesÙe%eeŠ’- mJeOece& heeuevecee FefvõÙen¤ueeF&

leheeGves ieÚ&ved DeLee&led mJeYeeJeyeeš GlheVe #eceleekeâes Devegmeej Ùe%ekeâes efvecve j

GVele DeJemLeen¤keâes lehÚved~ Ùemew heLekeâes Deuhe%eleecee heefnuees ßesCeerkeâes meeOekeâ

Metõ heefjÛeÙee&Éeje, JewMÙe owJeer mecheodkeâes meb«enÉeje, #eef$eÙe keâece-›eâesOeeefokeâes

GvcetueveÉeje j yeÇeÿeCe yeÇÿecee ØeJesMekeâes ÙeesiÙeleekeâes mlejyeeš FefvõÙen¤ueeF&

leheeGBÚved~ meyewueeF& Skeâveemes heefjßece ieveg&heo&Ú~ JeemleJecee Ùe%e SGšw Ú~

DeJemLeekeâes Devegmeej GÛÛe-veerÛe ßesCeern¤ heej ngBow peevÚved~



hetpÙe cenejepepeer YeVegngvLÙees- ‘‘cevemeefnle FefvõÙen¤ j MejerjueeF& ue#Ùekeâes

Deveg¤he leheeGveg vew lehe keânueeGBÚ~ efÙeveern¤ ue#Ùeyeeš še{e YeeivesÚved,

efÙeveern¤ueeF& mecesšsj Gleweflej ueieeT~’’

Deveskeâ heg®<e Ùeesie-Ùe%ekeâes DeeÛejCe ieo&Úved~ Øeke=âeflecee YeeQleeefjow iejskeâes

Deelceekeâes Øeke=âefleosefKe hej hejceelceemebie efceuevekeâes veece ‘Ùeesie’ nes~ Ùeesiekeâes

heefjYee<ee DeOÙeeÙe 6/23cee õ°JÙe Ú~ meeceevÙele: ogF& Jemlegn¤keâes efceueve Ùeesie

keânueeGBÚ~ keâeiepeyeeš keâuece efceuÙees, Leeueer j cesÛe efceuÙees, Deefve kesâ Ùeesie

YeÙees? nesFve, Ùeer le hebÛeYetlen¤yeeš efveefce&le heoeLe& ngved; SGšw ngved, ogFše nesFveved?

ogF& Øeke=âefle j heg®<e Úved~ Øeke=âeflecee efmLele Deelcee Deeheävew MeeÕele ¤he hejceelceecee

ØeJesMe heeGBÚved leye Øeke=âefle heg®<ecee efJeueerve ngvepeevÚ, Ùees vew Ùeesie nes~ Dele:

Deveskeâ heg®<e Ùeme efceuevecee meneÙekeâ Mece, oce FlÙeeefo efveÙecen¤ueeF& jeceües

{bieues DeeÛejCe ieo&Úved~ Ùeesie-Ùe%e ievex leLee Deefnbmeeefo leer#Ce ›eleyeeš Ùegòeâ

ÙelveMeerue heg®<e ‘mJeeOÙeeÙe %eeveÙe%ee§e’- mJeÙebkeâes DeOÙeÙeve, mJe-¤hekeâes

DeOÙeÙeve ievexn¤ %eeveÙe%ekeâe keâòee& ngved~ ÙeneB Ùeesiekeâe Debien¤ (Ùece, efveÙece,

Deemeve, ØeeCeeÙeece, ØelÙeenej, OeejCee, OÙeeve j meceeefOe) ueeF& Deefnbmeeefo leer#Ce

›eleyeeš efveefo&° ieefjSkeâe Úved~ Deveskeâ ceeefveme mJeeOÙeeÙe ieo&Úved~ hegmlekeâ he{dveg

le mJeeOÙeeÙekeâes DeejefcYekeâ mlej cee$e nes, efJeMegæ mJeeOÙeeÙe nes- mJeÙebkeâes

DeOÙeÙeve, pemeyeeš mJe¤hekeâes GheueefyOe ngvÚ, pemekeâes heefjCeece nes %eeve DeLee&led

mee#eelkeâej~

Ùe%ekeâes Deieeef[keâes ÛejCe yeejscee YeVegngvÚ-

Deheeves peg£efle ØeeCeb ØeeCesÓheeveb leLeehejs~~10~~

ØeeCeeheeveieleer ®oddOJee ØeeCeeÙeecehejeÙeCeeŠ~~29~~

Oesjw Ùeesieern¤ Deheeve JeeÙegcee ØeeCeJeeÙegkeâes nJeve ieo&Úved j ÙemewØekeâej

ØeeCeJeeÙegcee Deheeve JeeÙegkeâes nJeve ieo&Úved~ Ùemeyeeš met#ce DeJemLee YeScee

De¤ Ùeesieerpeve ØeeCe j Deheeve ogyewkeâes ieefle jeskesâj ØeeCeeÙeece hejeÙeCe ngvepeevÚved~

pemeueeF& ßeerke=â<Ce ØeeCe-Deheeve YeVegngvÚ, lÙemewueeF& cenelcee yegæ ‘Deveeheeve’

YeVegngvÚ~ ÙemewueeF& JeneBues Õeeme-ØeÕeeme heefve YeVegYeÙees~ ØeeCe lÙees Õeeme nes,

pemeueeF& leheeFË efYe$e efuevegngvÚ j Deheeve lÙees Õeeme nes, pemeueeF& leheeFË yeeefnj



Úes[dveg ngvÚ~ Ùeesieern¤keâes DevegYetefle Ú efkeâ leheeFË Õeememebie yeeefnjer JeeÙegceC[uekeâes

mebkeâuhe heefve «enCe ieveg&ngvÚ j ØeÕeemecee ÙemewØekeâej Deevleefjkeâ jeceües-vejeceües

efÛevlevekeâe uenj heäÙeeBkeäveg ngvÚ~ yeeefnjer kegâvew mebkeâuheueeF& «enCe veieveg& ØeeCekeâes

nJeve nes leLee efYe$e mebkeâuhen¤ueeF& G"dve veefoveg Deheevekeâes nJeve nes~ ve efYe$eyeeš

kegâvew mebkeâuhekeâes mhegâjCe nesmed j ve yeeefnjer mebmeejcee Ûeuves efÛevleve efYe$e kegâvew

#eesYe GlheVe ieve& mekeâesmed~ ÙemeØekeâej ØeeCe j Deheeve ogyewkeâes ieefle mece YeSheefÚ

ØeeCekeâes Ùeece DeLee&led efvejesOe ngvepeevÚ, Ùees vew ØeeCeeÙeece nes~ Ùees cevekeâes

efJeefpeleeJemLee nes~ ØeeCeueeF& jeskeäveg j ceveueeF& jeskeäveg SGšw kegâje ngved~

ØelÙeskeâ ceneheg®<eues Ùeme ØekeâjCeueeF& efueSkeâe Úved~ Jesocee Ùemekeâes GuuesKe

Ú- ‘ÛelJeeefj Jeekedâ heefjefcelee heoeefve’- ($e+iJeso 1/164/45, DeLeJe&Jeso

9/15/27) ÙemewueeF& ‘hetpÙe cenejepepeer’ YeVegngvLÙees- ‘‘nes! SGšw veece Ûeej

ßesCeern¤Éeje peefhevÚ- yewKejer, ceOÙecee, heMÙevleer j heje~ yewKejer lÙemeueeF&

YeefvevÚ- pees JÙeòeâ ngvemekeâesmed~ veecekeâes ÙemeØekeâejues GÛÛeejCe nesmed efkeâ leheeFËueeF&

megveeF& hejesmed j GmeueeF& heefve megveeF& hejesmed~ ceOÙecee DeLee&led ceOÙece mJejcee

pehe, pemeueeF& leheeFËues cee$e megVegmed, ÚsGcee yemeskeâes JÙeefòeâues heefve lÙeme

GÛÛeejCeueeF& megVe vemekeâesmed~ Ùees GÛÛeejCe keâC"yeeš ngvÚ~ efJemleejw-efJemleejw

veecekeâes Oegve yeVe peevÚ, [esjer ueeivepeevÚ~ meeOevee De¤ met#ceYeSheefÚ heMÙevleer

DeLee&led veece nsvex DeJemLee DeeGBÚ, hesâefj veeceueeF& pehve heozve~ Ùener veece Õeemecee

{uÚ~ ceveueeF& õ°e yeveeSj GYÙeeS efoves cee$e nsjer jeKveg efkeâ Õeemeues kesâ YevÚ?

Õeeme keâefnues DeeGBÚ? yeeefnj keâefnues efvemkeâvÚ? kesâ YeefvÚved? ceneheg®<en¤keâes

YeveeF&Ú efkeâ Õeeme veeceyeenskeâ De¤ kesâner Yevowve~ meeOekeâues veecekeâes pehe ieozve,

lÙemeyeeš GlheVe OJeefveueeF& cee$e megvÚ, ÕeemeueeF& cee$e nsÚ&, Ùemewues ÙemeueeF&

‘heMÙevleer’ YeefvevÚ~

heMÙevleercee ceveueeF& õ°ekeâes ¤hecee GYÙeeGveg heo&Ú, lej meeOeve De¤

GVele YeScee megveveg heefve heozve~ Skeâ heškeâ megjle ueieeF&efoScee mJele: megveeF&

hevexÚ~ ‘pehew ve peheeJew, Deheves mes DeeJew~’- ve Deehegâ pehe, ve ceveueeF&

megVekeâesueeefie yeeOÙe iej, pehe Ûeuow jnesmed Ùemewkeâes veece ‘Depehee’ nes~ Ùemlees

nesFve efkeâ pehe ØeejcYe vew veievex j Depehee DeeFhegiÙees~ Ùeefo keâmewues pehe DeejcYe

iejsve Yeves Depehee veece iejskeâes kegâvew Jemleg lÙememebie jnBowve~ Depeheekeâes DeLe& nes-



neceer vepehves, lej pehe neceÇes meeLe veÚes[esmed~ Skeâheškeâ megjlekeâes keâebše ueieeScee

pehe ØeJeeefnle ngvÚ j DeveJejle Ûeefuevew jnvÚ~ Ùeme mJeeYeeefJekeâ pehekeâes veece nes

Depehee j Ùener nes ‘hejeJeeCeer’keâes pehe~ Ùees Øeke=âefleyeeš hejkeâes leòJe hejceelceecee

ØeJesMe efoueeGBÚ~ Ùemekeâes Deieeef[ JeeCeercee kegâvew heefjJele&ve Úwve~ hejcekeâes efoioMe&ve

iejeSj lÙemewcee efJeueerve ngvepeevÚ, Ùemewues ÙemeueeF& ‘heje’ YeefvevÚ~

Øemlegle Mueeskeâcee ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues cee$e Õeemecee OÙeeveefove YeVegYeÙees,

peyeefkeâ Deieeef[ mJeÙeb ‘Deesced’keâes pehecee yeue efovegngvÚ~ ieewlece yegæ heefve Deveeheeve

meleercee Õeeme-ØeÕeemekeâes vew ÛeÛee& ieveg&ngvÚ~ Devlele: leer ceneheg®<e YeVe kesâ

ÛeenvÚved? Jemlegle: ØeejcYecee yewKejer, lÙemeyeeš ceOÙecee j GVele YeSheefÚ pehekeâes

heMÙevleer DeJemLeecee Õeeme hekeâ[cee DeeGBÚ~ lÙeme yesuee pehe Õeemecee meceeefnle

YeSkeâes heeFvÚ, hesâefj kesâ pehves? hesâefj ÕeemeueeF& nsveg& cee$e, Ùemewues ØeeCe-Deheeve

cee$e YevÙees, ‘veece pehe’- Ùemlees Yevesve, keâejCe YeVegkeâes DeeJeMÙekeâlee Úwve~ Ùeefo

YeVegngvÚ Yeves DeueceefueSj leuekeâes ßesCeern¤cee Iegefce jnvesÚ~ cenelcee yegæ,

‘ieg®osJe YeieJeeved’ leLee ØelÙeskeâ ceneheg®<e, pees Ùeme ceeie&yeeš efn[ermekesâkeâe Úved,

meyew SGšw kegâje YeVegngvÚ~ yewKejer j ceOÙecee veece-pehekeâes ØeJesMe-Éej cee$e nes~

heMÙevleeryeeš vew veececee ØeJesMe efceuÚ~ hejecee OeejeJeener ngvepeevÚ, pemeyeeš

peheues meeLe Úes[dowve~

ceve Õeememebie peesef[Skeâes Ú~ peye Õeemecee Âef° Ú, Õeemecee veece meceeefnle

YeFmekesâkeâes Ú, efYe$eyeeš ve kegâvew mebkeâuhekeâes GlLeeve Ú j ve yeeefnjer JeeÙegceC[uekeâes

mebkeâuhe efYe$e ØeJesMe ieve& heeGBÚ, Ùees vew ceveceeefLe efJepeÙekeâes DeJemLee nes~ Ùemewkeâes

meeLe Ùe%ekeâes heefjCeece efvemkesâj DeeGBÚ~

Dehejs efveÙeleenejeŠ ØeeCeevØeeCes<eg peg£efle~~10~~

meJexÓhÙesles Ùe%eefJeoes Ùe%e#eefhelekeâuce<eeŠ~~30~~

Dekeâex efveÙeefcele Deenej ievex meeOekeâ ØeeCekeâes ØeeCecee vew nJeve ieo&Úved~

‘hetpÙe cenejepepeer’ YeVegngvLÙees efkeâ– ‘‘Ùeesieerkeâes Deenej Â{, Deemeve Â{ j efveõe

Â{ ngvegheÚ&~’’ Deenej-efJenejcee efveÙev$eCe DeefleDeeJeMÙekeâ Ú~ Ùemlees Deveskeâ

Ùeesieer ØeeCeueeF& ØeeCecee vew nJeve ieefjefovÚved DeLee&led Õeemeefuevegcee vew OÙeeve kesâefvõle

jeKoÚved, ØeÕeemecee OÙeeve efobowve~ Õeeme DeeScee megves ‘Deesced’, hesâefj Õeeme DeeSkeâes



yesuee ‘Deesced’ megvow jnveg~ ÙemeØekeâej Ùe%en¤Éeje ve° heeheJeeuee Ùeer meyew heg®<e

Ùe%ekeâe peevekeâej ngved~ Ùeer efveefo&° efJeefOen¤ceOÙes Ùeefo keâlewyeeš ieÚ&ved Yeves leer

meyew Ùe%ekeâe %eelee ngved~ Deye Ùe%ekeâes heefjCeece YeVegngvÚ-

Ùe%eefMe°ece=leYegpees Ùeeefvle yeÇÿe meveeleveced~~10~~

veeÙeb ueeskeâesÓmlÙeÙe%emÙe kegâleesÓvÙeŠ kegâ®meòece~~31~~

kegâ®ßes‰ Depeg&ve! ‘Ùe%eefMe°ece=leYegpees’- Ùe%e pemekeâes me=ef° ieo&Ú, pemeueeF&

DeJeMes<e Úes[dÚ, lÙees nes Dece=le~ Gmekeâes ØelÙe#e peevekeâejer %eeve nes~ lÙeme

%eeveece=leueeF& Yeesives DeLee&led Øeehle ievex Ùeesieerpeve ‘Ùeeefvle yeÇÿe meveeleveced’-

MeeÕele meveeleve hejyeÇÿecee Øeehle ngvÚved~ Ùe%e kegâvew Ùemlees Jemleg nes, pees hetCe&

ngveemeeLe meveeleve hejyeÇÿecee ØeJesMe iejeGBÚ~ Ùe%e veiejscee Deeheefòe kesâ Ú? ßeerke=â<Ce

YeVegngvÚ efkeâ Ùe%ejefnle heg®<eueeF& hesâefj Ùees ceveg<Ùeueeskeâ DeLee&led ceeveJe-Mejerj

heefve megueYe ngBowve, hesâefj De¤ ueeskeâ keâmejer megKeoeÙeer ngvesÚved? lÙemekeâesueeefie

efleÙe&keâd Ùeesefven¤ megjef#ele Úved, ÙemeYevoe ye{er kesâner Úwve~ Dele: Ùe%eieveg&

ceveg<Ùecee$ekeâes ueeefie efveleevle DeeJeMÙekeâ Ú-

SJeb yengefJeOee Ùe%ee efJelelee yeÇÿeCees cegKes~~10~~

keâce&peeefvJeefæ leevmeJee&vesJeb %eelJee efJecees#Ùemes~~32~~

ÙemeØekeâej GheÙeg&òeâ Oesjw Øekeâejkeâe Ùe%e Jesokeâes JeeCeercee YeefveSkeâe Úved,

yeÇÿekeâes cegKeues efJemleeefjle Úved~ Øeeefhlekeâes he§eeled ceneheg®<ekeâes MejerjueeF& hejyeÇÿeues

OeejCe ieefjefuevÚved~ yeÇÿeyeeš DeefYeVe DeJemLeeJeeuee leer cenelceen¤keâes yegefæ

cee$e Ùev$e ngvÚ~ Gveern¤Éeje lÙees yeÇÿe vew yeesuoÚ~ Gveern¤keâes JeeCeercee Ùeer

Ùe%en¤keâes efJemleej ieefjSkeâes Ú~

Ùeer meyew Ùe%en¤ueeF& efleceer ‘keâce&peeved efJeefæ’- keâce&yeeš GlheVe YeSkeâes

peeve~ ÙemeueeF& heefnues heefve YeefveSkeâes Ú- ‘Ùe%eŠ keâce&mecegoddYeJeŠ’ (3/

14)~ GveueeF& ÙemeØekeâej ef›eâÙeelcekeâ peevesheefÚ (Deefnues YeefveSkeâes efLeÙees, Ùe%e

iejsj pemekeâes heehe ve° YeFmekesâkeâes Ú, JeneB vew Ùe%ekeâe ÙeLeeLe& %eelee ngved~)

Depeg&ve! efleceer ‘efJecees#Ùemes’- mebmeej-yevOeveyeeš hetCe&le: Úgškeâeje heeGvesÚew~

ÙeneB ÙeesiesÕejues keâce& mhe° ieefjefovegYeÙees~ lÙees njkeâle (ef›eâÙee-keâueehe) keâce& nes,

pemeyeeš GheÙeg&òeâ Ùe%e hetCe& ngvÚ~



Deye Ùeefo owJeer mecheodkeâes Depe&ve, meodieg®keâes OÙeeve, FefvõÙen¤keâes mebÙece,

Õeemekeâes ØeÕeemecee nJeve, ØeÕeemekeâes Õeemecee nJeve, ØeeCe-Deheevekeâes ieeflekeâes

efvejesOe Kesleer ievee&ues ngvÚ, JÙeeheej-veewkeâjer Jee jepeveerefle ievee&ues ngvÚ, leye leheeFË

ieveg&med~ Ùe%e le Ùemlees Øeef›eâÙee nes, pees hetCe& ngves efyeeflekewâ lel#eCe hejyeÇÿecee ØeJesMe

efoueeGBÚ~ yeeefnjer kegâvew heefve keâeÙe&yeeš leheeFË lel#eCe yeÇÿecee ØeJesMe heeGvegngvÚ

Yeves ieveg&med~

Jemlegle: Ùeer meyew Ùe%e efÛevlevekeâe Devle:ef›eâÙeen¤ ngved, DeejeOeveekeâes efÛe$eCe

nes, pemeyeeš DeejeOÙeosJe efJeefole ngvÚ~ Ùe%e lÙeme DeejeOÙemeccekeâes otjer leÙe ievex

efveOee&efjle Øeef›eâÙee-efJeMes<e nes~ Ùees Ùe%e Õeeme-ØeÕeeme, ØeeCeeÙeece FlÙeeefo pegve

ef›eâÙeeyeeš mecheVe ngvÚ, lÙeme keâeÙe&-ØeCeeueerkeâes veece ‘keâce&’ nes~ keâce&keâes Megæ

DeLe& nes- DeejeOevee, efÛevleve~

ØeeÙe: ceeefvemen¤ YevoÚved efkeâ mebmeejcee pes heefve ieveg&med, YeFmekeäÙees keâce&~

keâeceveeyeešjefnle YeSj pes heefve ieozpeeDeeQ, YewmekeäÙees efve<keâece keâce&Ùeesie~ keâesner

YevoÚved efkeâ ye{er ueeYekeâes ueeefie efJeosMeer JeŒe yesÛvegngvÚ Yeves leheeFË mekeâeceer

ngvegngvÚ, osMe-mesJeekeâes ueeefie mJeosMeer yesÛvegngvÚ Yeves leye YeÙees efve<keâece keâce&Ùeesie~

efve‰ehetJe&keâ veeskeâjer ievex, neefve-ueeYekeâes efÛevleeyeeš cegòeâ YeSj JÙeeheej ievex,

Deefve YeÙees efve<keâece keâce&Ùeesie~ peÙe-hejepeÙekeâes YeeJeveeyeeš cegòeâ YeSj Ùegæ

ievex, ÛegveeJe ue[dves, Deefve YeÙees efve<keâceea? cevexÚew YeVes cegefòeâ ngvesÚ? Jemlegle:

Ùemlees kesâner heefve Úwve~ ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues mhe° Meyocee YeVegYeÙees efkeâ Ùeme

efve<keâece keâce&cee efveOee&efjle ef›eâÙee SGšw nes- ‘JÙeJemeeÙeeeflcekeâe yegefæjskesân

kegâ®vevove~’ Depeg&ve! efleceer efveOee&efjle keâce&ueeF& iej~ Ùe%ekeâes Øeef›eâÙee vew keâce&

nes~ Ùe%e kesâ nes? Õeeme-ØeÕeemekeâes nJeve, FefvõÙen¤keâes mebÙece, Ùe%emJe¤he

ceneheg®<ekeâes OÙeeve, ØeeCeeÙeece- ØeeCen¤keâes efvejesOe~ Ùener cevekeâes efJepesleeJemLee

nes~ cevekeâes Øemeej vew peieled nes~ ßeerke=â<Cekeâes Meyocee ‘FnwJe lewefpe&leŠ meieex Ùes<eeb

meecÙes efmLeleb ceveŠ~’ (5/19)- leer heg®<en¤Éeje ÛejeÛej mebmeej ÙeneR

efpeefleÙees, pemekeâes ceve mecelJecee efmLele Ú~ cevekeâes mecelJe j mebmeejueeF& efpelvegmebie

kesâ mecyevOe Ú? Ùeefo mebmeejueeF& vew efpelÙees Yeves efškeäÙees keâneB? Deefve YeVegngvÚ,

lÙees yeÇÿe efveoex<e j mece ngved Ùelee ceve heefve efveoex<e j mecelJekeâes efmLeefleJeeuee

YeÙees Dele: lÙees yeÇÿecee efmLele ngvepeevÚ~



meejebMele: cevekeâes Øemeej vew mebmeej nes~ ÛejeÛej mebmeej vew nJeve-meece«eerkeâes

¤hecee Ú~ cevekeâes meJe&Lee efvejesOe ngveemeeLe mebmeejkeâes efvejesOe ngvepeevÚ~ cevekeâes

efvejesOekeâes meeLew vew Ùe%ekeâes heefjCeece efveefmkeâvÚ~ Ùe%e pemekeâes me=ef° ieÚ&, lÙeme

%eeveece=lekeâes heeve ievexJeeuee heg®<e meveeleve yeÇÿecee ØeefJe° ngvepeevÚ~ Ùees meyew

Ùe%e yeÇÿeefmLele ceneheg®<en¤keâes JeeCeerÉeje YeefveSkeâes nes~ Ùemlees nesFve efkeâ yesiuee-

yesiuew mecØeoeÙekeâes meeOekeâ yesiuee-yesiuew Ùe%e ieo&Úved, lej Ùeer meyew Ùe%e SGšw

meeOekeâkeâes GÛÛe-veerÛe DeJemLeen¤ ngved~ Ùees Ùe%e pemeÉeje ngveueeiÚ, lÙeme

ef›eâÙeekeâes veece keâce& nes~ mechetCe& ieerleecee SGše heefve Mueeskeâ Ùemlees Úwve efkeâ pees

meebmeeefjkeâ keâeÙe&-JÙeeheejkeâes meceLe&ve iejesmed~

ØeeÙe: Ùe%ekeâes veece DeeSheefÚ ceeefvemen¤ yeeefnj SGše Ùe%e-Jesoer yeveeSj

efleue, peew efueSj ‘mJeene’ Yevow nJeve DeejcYe ieefjefovÚ~ Ùees SGše OeesKee nes~

õJÙe-Ùe%e Dekeâex nes, GmeueeF& ßeerke=â<Ceues kewâÙeeQ heškeâ YeVegYeÙees~ heMeg-yeefue,

Jemleg-oen FlÙeeefoyeeš Ùemekeâes kegâvew mecyevOe vew Úwve~

ßesÙeevõJÙeceÙeeÅe%eep%eeveÙe%eŠ hejvlehe~~10~~

meJeË keâcee&efKeueb heeLe& %eeves heefjmeceehÙeles~~33~~

Depeg&ve! meebmeeefjkeâ õJÙen¤yeeš efmeængves Ùe%eYevoe %eeve-Ùe%e (pemekeâes

heefjCeece %eeve (mee#eelkeâej) nes, Ùe%e pemekeâes me=ef° ieo&Ú, lÙeme Dece=le leòJekeâes

peevekeâejerkeâes veece %eeve nes~ Ùemlees Ùe%e) ßesÙemkeâj nes, hejcekeâuÙeeCekeâejer nes~ ns

heeLe&! mechetCe& keâce& %eevecee meceehle ngvepeevÚved, ‘heefjmeceehÙeles’- jeceües {bieues

meceeefnle ngvepeevÚved~ %eeve Ùe%ekeâes hejekeâe‰e nes~ lelhe§eeled keâce& iejscee ve kegâvew

ueeYe Ú, ve Úes[sheefÚ lÙeme ceneheg®<ekeâes kegâvew #eefle vew ngvÚ~

ÙemeØekeâej Yeeweflekeâ õJÙeyeeš ngves Ùe%e heefve Ùe%e vew ngved; lej lÙeme Ùe%ekeâes

legueveecee, pemekeâes heefjCeece mee#eelkeâej Ú, lÙeme %eeve-Ùe%eYevoe DelÙevle Deuhe

Úved~ leheeFË keâjes[eQkeâes nJeve ieveg&med, mewkeâ[eQ Ùe%eJesoer yeveeGvegmed, melheLecee õJÙe

ueieeGvegmed, meeOeg-mevle-ceneheg®<en¤keâes mesJeecee õJÙe ueieeGvegmed; lej Ùeme %eeve-

Ùe%eYevoe DelÙevle Deuhe Úved~ Jemlegle: Ùe%e Õeeme-ØeÕeemekeâes nes, FefvõÙen¤keâes

mebÙecekeâes nes, cevekeâes efvejesOekeâes nes, pemlew ßeerke=â<Ceues Deefnues YeVegYeÙees~ Ùeme

Ùe%eueeF& Øeehle keâneBievex? lÙemekeâes efJeefOe keâneByeeš efmekeäves? ceefvoj, ceefmpeo,

efiejpeeIejcee efceuvesÚ Jee hegmlekeâcee? leerLe&Ùee$een¤cee Jee vegneGveeues efceuvesÚ?



ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ- nesFve, lÙemekeâes le SGšw œeesle Ú leòJeefmLele ceneheg®<e; ÙeLee-

leefÉefæ ØeefCeheelesve heefjØeMvesve mesJeÙee~~10~~

Gheos#Ùeefvle les %eeveb %eeefvevemleòJeoefMe&veŠ~~34~~

Ùemewues Depeg&ve! efleceer leòJeoMeea ceneheg®<ekeâes veefpekeâ ieSj, jeceües {bieues ØeCele

YeSj (oC[Jeled-ØeCeece iejsj, Denbkeâej lÙeeiesj, MejCe YeSj) jeceües {bieues mesJee iejsj,

efve<keâheš YeeJeÉeje ØeMve iejsj efleceer lÙeme %eeveueeF& peeve~ leer leòJeueeF& peeVes %eeveerpeve

efleceüesueeefie lÙeme %eevekeâes GheosMe ievexÚved, meeOeve-heLecee ueieeGves Úved~ meceefhe&le

YeeJeues mesJee iejsheefÚ vew Ùeme %eeveueeF& efmeKves #ecelee DeeGBÚ~ leòJeoMeea ceneheg®<e

hejceleòJe hejceelceekeâes ØelÙe#e efoioMe&ve ievexJeeuee nes~ JeneB Ùe%ekeâes efJeefOe-efJeMes<ekeâes

%eelee ngvegngvÚ j JeneBues vew leheeFËueeF& heefve efmeKeeGves Ú~ Ùeefo De¤ Ùe%e ngvLÙees Yeves

%eeveer lelJeoMeeakeâes kesâ DeeJeMÙekeâlee efLeÙees?

mJeÙeb YeieJeevedkeâes meecegves vew Depeg&ve GYeskeâe efLeS, YeieJeeved GmeueeF& leòJeoMeeakeâes

mece#e efkeâve he"eGveg ngvÚ? Jemlegle: ßeerke=â<Ce SGše Ùeesieer ngvegngvLÙees~ Gvekeâes DeeMeÙe

Ú efkeâ Deepe le Devegjeieer Depeg&ve cesjes mece#e GheefmLele Ú, YeefJe<Ùecee Devegjeieern¤ueeF&

Yeüce venesmed efkeâ ßeerke=â<Ce ieFmekesâ, Deye keâmekeâes MejCecee peeTB? Ùemewues JeneBues mhe°

ieveg&YeÙees efkeâ leòJeoMeeakeâes mece#e peeT~ leer %eeveerpeve efleceerueeF& GheosMe ievexÚved j-

Ùep%eelJee ve hegveceexncesJeb ÙeemÙeefme heeC[Je~~10~~

Ùesve YetleevÙeMes<esCe õ#ÙemÙeelcevÙeLees ceefÙe~~35~~

lÙeme %eeveueeF& JeneBÉeje mebPesj efleceer ÙemeØekeâej hesâefj keâefnues heefve ceesnueeF&

Øeehle ngvesÚwveesw~ Gveues efoSkeâes peevekeâejerÉeje, lÙemekeâes DevegkeâjCe iejscee efleceer

Deeheävees Deelceekeâes Devleie&le mechetCe& Yetlen¤ueeF& nsvexÚew DeLee&led meyew ØeeCeern¤cee

Ùemew Deelceekeâes Øemeej nsvexÚew~ peye meJe&$e SGšw Deelceekeâes Øemeej nsvex#ecelee

DeeGBÚ leye efleceer ceefYe$e ØeJesMe ievexÚew~ Dele: lÙeme hejceelceeueeF& heeGves meeOeve

‘leòJeefmLele ceneheg®<e’ kewâ Éeje nes~ %eevekeâes mecyevOecee, Oece& j MeeÕele melÙekeâes

mecyevOecee ßeerke=â<Cekeâes Devegmeej kegâvew leòJeoMeeayeeš vew meesOves efJeOeeve nes~

Deefhe Ûesoefme heehesYÙeŠ meJexYÙeŠ heeheke=âòeceŠ~~10~~

meJeË %eevehueJesvewJe Je=efpeveb mevleefj<Ùeefme~~36~~

Ùeefo efleceer meyew heeheern¤Yevoe heefve DeefOekeâ heeheer Ú, leye heefve %eeve¤heer

[gbieeÉeje meyew heeheyeeš efve:mevosn jeceüjer heej ngvesÚew~ Ùemekeâes DeeMeÙe leheeFË Ùees



veueieeGvegmed efkeâ ye{erYevoe ye{er heehe iejsj heefve kegâvewyesuee heej ngvesÚew~ ßeerke=â<Cekeâes

DeeMeÙe cee$e Ùeefle nes efkeâ keâlew leheeFË Yeücecee veheveg&med efkeâ ‘neceer Oesjw heeheer Ú,

neceeryeeš heej ueeives Úwve~’ Ùemlees kegâvew iegpeebFMe ve efvekeâeuvegme, Ùemewues ßeerke=â<Ce

Øeeslmeenve j DeeÕeemeve efobow YeVegngvÚ efkeâ meyew heeheern¤keâes heehekeâes mecetnYevoe

heefve ye{er heehe ievexJeeueeÚew, leeheefve leòJeoMeean¤yeeš Øeehle %eeve¤heer [gbieeÉeje

efleceer efve:mevosn mechetCe& heehen¤ueeF& jeceüjer heej ievexÚew~ keâmejer?-

ÙeLewOeebefme meefceæesÓefiveYe&mcemeelkegâ®lesÓpeg&ve~~10~~

%eeveeefiveŠ meJe&keâcee&efCe Yemcemeelkegâ®les leLee~~37~~

Depeg&ve! pegveØekeâej ØepJeefuele Deefive oeGjeueeF& Yemce ieefjefovÚ, "erkeâ

lÙemewØekeâej %eeve¤heer Deefive mechetCe& keâce&n¤ueeF& Yemce ieefjefovÚ~ Ùees %eevekeâes

ØeJesefMekeâe nesFve, peneByeeš Ùe%ecee ØeJesMe efceuÚ ye¤ Ùees %eeve DeLee&led mee#eelkeâejkeâes

hejekeâe‰ekeâes efÛe$eCe nes, pemecee heefnues efJepeeleerÙe keâce& Yemce ngvÚved j hesâefj

Øeeefhlekeâes meeLe efÛevleve-keâce& heefve lÙemewcee efJeueerve ngvepeevÚ~ pemeueeF& heeGveg

efLeÙees heeFmeefkeâÙees, Deye Deieeef[ efÛevleve iejsj keâmeueeF& KeespeeQ? Ùemlees

mee#eelkeâejJeeuee %eeveer mechetCe& MegYeeMegYe keâce&keâes Devle ievexÚ~ lÙees mee#eelkeâej

keâneB ngvesÚ? yeeefnj ngvÚ Jee efYe$e? ÙemeceeefLe YeVegngvÚ-

ve efn %eevesve meÂMeb heefJe$eefcen efJeÅeles~~10~~

lelmJeÙeb ÙeesiemebefmeæŠ keâeuesveelceefve efJevoefle~~38~~

Ùeme mebmeejcee %eevekeâes meceeve heefJe$e ievexJeeuee efve:mevosn kesâner heefve Úwve~

lÙeme %eeve (mee#eelkeâejueeF&) efleceer mJeÙeb (Dekeâex nesFve) Ùeesiekeâes heefjhekeäJe

DeJemLeecee (DeejcYecee nesFve) Deeheävees Deelceekeâes Devleie&le ùoÙe-osMecee vew

DevegYeJe ievexÚew, yeeefnj nesFve~ Ùeme %eevekeâes ueeefie kegâve ÙeesiÙelee Dehesef#ele nes?

ÙeesiesÕejkeâes Meyocee-

ßeæeJeeBuueYeles %eeveb lelhejŠ mebÙelesefvõÙeŠ~~10~~

%eeveb ueyOJee hejeb MeeefvleceefÛejsCeeefOeieÛÚefle~~39~~

ßeæeJeeved, lelhej leLee mebÙelesefvõÙe heg®<e vew %eeve Øeehle ieve& heeGBÚved~

YeeJehetJe&keâ efpe%eemee Úwve Yeves leòJeoMeeakeâes MejCecee ieS heefve %eeveØeehle ngBowve~

cee$e ßeæe vew heÙee&hle ngBowve, ßeæeJeeved efMeefLeue ØeÙelve heefve ngvemekeäÚ~ Dele:

ceneheg®<eÉeje efveefo&° heLecee lelhejleekeâe meeLe De«emej ngves ueieve DeeJeMÙekeâ



Ú~ Ùemekeâes meeLew mechetCe& FefvõÙen¤keâes mebÙece heefve DeefveJeeÙe& Ú~ pees

Jeemeveen¤yeeš efJejle Úwve, Gmekeâes ueeefie mee#eelkeâej (%eevekeâes Øeeefhle) keâef"ve

Ú~ cee$e ßeæeJeeved, DeeÛejCejle mebÙelesefvõÙe heg®<e vew %eeve Øeehle ieo&Úved~ %eeveueeF&

Øeehle iejsj lÙees lel#eCe hejceMeeefvleueeF& Øeehle ngvepeevÚ, lÙemeheefÚ kesâner heefve

heeGve yeeBkeâer jnBowve~ Ùees vew Deefvlece Meeefvle nes~ hesâefj lÙees keâefnuew heefve DeMeevle

ngveg heozve~ j peneB ßeæe Úwve-

De%e§eeßeöOeeve§e mebMeÙeelcee efJeveMÙeefle~~10~~

veeÙeb ueeskeâesÓefmle ve hejes ve megKeb mebMeÙeelceveŠ~~40~~

De%eeveer pees Ùe%ekeâes efJeefOe-efJeMes<eyeeš DeveefYe%e Ú j ßeæejefnle leLee

mebMeÙeÙegòeâ heg®<e Ùeme hejceeLe& heLeyeeš Yeü° ngvepeevÚ, lÙemecee heefve mebMeÙeÙegòeâ

heg®<ekeâe ueeefie ve megKe Ú, ve hegve: ceveg<Ùe-Mejerj Ú j ve hejceelcee vew~ Dele:

leòJeoMeea mece#e ieSj Ùeme heLekeâes mebMeÙekeâes efveJeejCe ieefjveg heo&Ú nesFve Yeves

Jemlegkeâes heefjÛeÙe Gmeues keâefnues heefve heeGveg ngVe~ hesâefj keâes heeGBÚved?-

ÙeesiemeVÙemlekeâcee&Ceb %eevemeef_ÚVemebMeÙeced~~10~~

DeelceJevleb ve keâcee&efCe efveyeOveefvle OeveÀeÙe~~41~~

pemekeâes keâce& ÙeesieÉeje YeieJeevedcee meceeefnle YeFmekesâkeâes Ú, pemekeâes mechetCe&

mebMeÙe hejceelceekeâes ØelÙe#e peevekeâejerÉeje ve° YeFmekesâkeâes Ú, hejceelceeyeeš

mebÙegòeâ Ùemlees heg®<eueeF& keâce& yeeBOedowve~ ÙeesieÉeje vew keâce&keâes Meceve ngvesÚ~ %eeveyeeš

vew mebMeÙe ve° ngvesÚ~ Ùemewues ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ-

lemceeo%eevemecYetleb ùlmLeb %eeveeefmeveelceveŠ~~10~~

efÚòJewveb mebMeÙeb Ùeesieceeefle‰esefòe‰ Yeejle~~42~~

Ùemewues YejleJebMeer Depeg&ve! efleceer Ùeesiecee efmLele nesT j De%eeveyeeš GlheVe

YeSkeâe ùoÙecee efmLele Deeheävees Ùeme mebMeÙeueeF& %eeve¤heer lejJeejues keâeš~ Ùegækeâes

ueeefie lewÙeej nesT~ peye mee#eelkeâejcee yeeOekeâ mebMeÙe¤heer Me$eg cevekeâes efYe$e Ú,

le yeeefnj keâesner keâmewmebie efkeâve ue[dvesÚved? Jemlegle: peye leheeFË efÛevleve-heLecee De«emej

ngvegngvÚ, leye mebMeÙeyeeš GlheVe yeeefnjer ØeJe=efòen¤ yeeOeekeâes ¤hecee mJeeYeeefJekeâ

Úved~ Ùees Me$egkeâes ¤hecee YeÙebkeâj Dee›eâceCe ieo&Ú~ mebÙecekeâes meeLe Ùe%ekeâes

efJeefOe-efJeMes<ekeâes DeeÛejCe ieoz Ùeer efJekeâejn¤yeeš heejheeGveg vew Ùegæ nes, pemekeâes

heefjCeece hejceMeeefvle nes~ Ùees vew Deefvlece efJepeÙe nes, pemeheefÚ kegâvew nej vew Úwve~



efve<keâ<e&—

Ùeme DeOÙeeÙekeâes DeejcYecee ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues YeVegYeÙees efkeâ, Ùeme ÙeesieueeF&

DeejcYecee cewues metÙe&ueeF& YeveW, metÙe&ues cevegueeF& j cevegues F#JeekegâueeF& YeveW j

jepeef<e&n¤ues Leene heeS~ cewues DeLeJee DeJÙeòeâ efmLeefleJeeueeues YeveW~ ceneheg®<e

heefve DeJÙeòeâ mJe¤heJeeuee vew nes~ Mejerj le Gmekeâes yemves Iej nes~ Ùemlees ceneheg®<ekeâes

JeeCeercee hejceelcee vew ØeJeeefnle ngvÚ~ Ùemlees kegâvew ceneheg®<eyeeš Ùeesie metÙe&Éeje

mebÛeeefjle ngvÚ~ lÙeme hejce ØekeâeMe¤hekeâes Øemeej megjekeâes Devlejeuecee ngvÚ,

Ùemewues metÙe&ueeF& YeveW~ Õeemecee mebÛeeefjle YeSj lÙees mebmkeâej¤hecee DeeÙees~ megjecee

mebefÛele jnsj, meceÙe DeeSheefÚ lÙener cevecee mebkeâuhe yevesj DeeGBÚ~ lÙemekeâes

cenòee yegPesheefÚ cevecee lÙeme JeekeäÙeØeefle FÛÚe peeie=le ngvÚ j Ùeesie keâeÙe&¤he

efuevÚ~ ›eâceMe: GlLeeve ieoe&-ieoz Ùees Ùeesie $e+efæ-efmeefæn¤keâes jepeef<e&lJe ßesCeermecce

hegiesj ve° ngves efmLeeflecee hegivepeevÚ, lej pees efØeÙe Yeòeâ Ú, DevevÙe meKee Ú,

lÙemeueeF& ceneheg®<eues vew mecYeeuÚved~

Depeg&veues ØeMve iejs efkeâ, leheeFËkeâes pevce le Deefnues YeSkeâes Ú~ ÙeesiesÕej

ßeerke=â<Ceues YeVegYeÙees efkeâ DeJÙeòeâ, DeefJeveeMeer, Depevcee j mechetCe& Yetlen¤cee

ØeJeeefnle YeS heefve Deelce-ceeÙee, Ùeesie-Øeef›eâÙeeÉeje Deeheävees ef$eiegCeceÙeer Øeke=âefleueeF&

JeMecee iejsj ce Øeieš ngvÚg~ Øeieš YeSj kesâ ieveg&ngvÚ? meeOÙe Jemlegn¤keâes heefj$eeCe

efoves leLee pemeyeeš otef<ele GlheVe ngvÚved lÙemekeâes efJeveeMe ieve&keâes ueeefie, hejceOece&

hejceelceeueeF& efmLej ieve&keâes ueeefie ce DeejcYeosefKe hetefle&heÙe&vle hewoe ngvÚg~ cesjes

lÙees pevce j keâce& efoJÙe nes, lÙemeueeF& cee$e leòJeoMeeaues Leene heeGBÚved~ YeieJeevedkeâes

DeeefJeYee&Je le keâefueÙegiekeâes DeJemLeeosefKe vew ngvepeevÚ, Ùeefo meeBefÛekewâ ueieve Ú

Yeves lej DeejefcYekeâ meeOekeâ yegPve heeGBowve efkeâ Ùees YeieJeeved yeesuowÚved Jee lÙemew

mebkesâle DeeFjnsÚ~ DeekeâeMeyeeš keâmeues yeesuÚ? ‘cenejepepeer’ YeVegngvLÙees efkeâ peye

YeieJeeved ke=âhee ieveg&ngvÚ, Deelceeyeeš jLeer YeFneuvegngvÚ, leye heeleyeeš, ¤Keyeeš,

MetvÙeyeeš, KebYeeyeeš- ØelÙeskeâ mLeeveyeeš yeesuvegngvÚ j mebYeeuveg ngvÚ~ GlLeeve ngBoe-

ngBow peye hejceleòJe hejceelcee efJeefole ngvÚ, leye cee$e mheMe&keâes meeLew Gmeues mhe°

yegPve heeGBÚ~ Ùemewues Depeg&ve! cesjes lÙees mJe¤heueeF& leòJeoMeean¤ues osKes j ceueeF&

peevesj Gveer ceefYe$e vew ØeefJe° ngvepeevÚved, peneByeeš hegve: DeeJeeiecevecee DeeGBowve~



ÙemeØekeâej JeneBues YeieJeevedkeâes DeeefJeYee&Jekeâes efJeefOe yeleeGvegYeÙees efkeâ lÙees

kegâvew Devegjeieerkeâes ùoÙecee ngvÚ, yeeefnj nesFve~ ßeerke=â<Ceues YeVegYeÙees efkeâ ceueeF& keâce&ues

yeeBefOevowve j Ùeme mlejyeeš ceueeF& pemeues peevoÚ, lÙemeueeF& heefve keâce&ues yeeBOedowve~

Ùener mebPesj cegceg#eg heg®<en¤ues keâce& ieve& DeejcYe iejskeâe efLeS efkeâ lÙeme mlejues

peevesheefÚ, leye pemlees ßeerke=â<Ce lÙemlew vew lÙeme mlejyeeš peeveves lÙees heg®<e j peevesheefÚ

lÙemlew lÙees cegceg#eg Depeg&ve~ Ùees GheueefyOe efveef§ele Ú, Ùeefo Ùe%e ieefjÙees Yeves~

Ùe%ekeâes mJe¤he yeleeGvegYeÙees~ Ùe%ekeâes heefjCeece hejceleòJe, hejceMeeefvle yeleeFÙees~

Ùeme %eeveueeF& heeGveg keâneB? ÙemeceeefLe kegâvew leòJeoMeea mece#e ieSj j lÙener

efJeefOen¤yeeš Øemlegle ngveYeefveÙees, pemeyeeš lÙees ceneheg®<e Devegketâue ngvepeeDeesmed~

ÙeesiesÕejues mhe° ieveg&YeÙees efkeâ lÙees %eeve efleceer mJeÙeb DeeÛejCe iejsj heeGvesÚew,

Dekeâe&keâes DeeÛejCeyeeš efleceerues Øeehle ievex Úwveew~ lÙees heefve Ùeesiekeâes efmeefækeâes

keâeuecee Øeehle ngvesÚ, ØeejcYecee nesFve~ lÙees %eeve (mee#eelkeâej) ùoÙe-osMecee

ngvesÚ, yeeefnj nesFve~ ßeæeueg, lelhej, mebÙelesefvõÙe SJeb mebMeÙejefnle heg®<eues vew

ÙemeueeF& Øeehle ieve& mekeäÚ~ Dele: ùoÙecee efmLele Deeheävees mebMeÙeueeF& JewjeiÙe¤heer

lejJeejues keâeš~ Ùees ùoÙe-osMekeâes ue[eF& nes~ yeeefnjer Ùegæmebie ieerleesòeâ Ùegækeâes

kegâvew ØeÙeespeve Úwve~

Ùeme DeOÙeeÙecee ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues cegKÙe¤hecee Ùe%ekeâes mJe¤he mhe°

ieveg&YeÙees j YeVegYeÙees efkeâ Ùe%e pemeyeeš hetje ngvÚ, GmeueeF& ieves& (keâeÙe&-ØeCeeueer)keâes

veece keâce& nes~ keâce&ueeF& jeceües {bieues Ùeme DeOÙeeÙecee mhe° ieveg&YeÙees, DeleŠ-

Ô lelmeefoefle ßeerceÆieJeodieerleemetheefve<elmeg yeÇÿeefJeÅeeÙeeb ÙeesieMeeŒes

ßeerke=â<Ceepeg&vemecJeeos ‘Ùe%ekeâce&mhe°erkeâjCeced’ veece ÛelegLeexÓOÙeeÙeŠ~~4~~


efJe<eÙekeâ ßeerke=â<Ce j Depeg&vekeâes mebJeeocee ‘Ùe%ekeâce& mhe°erkeâjCe’ veecekeâ ÛeewLees



ßeerceoddYeieJeoddieerleeÙeeŠ ‘ÙeLeeLe&ieerlee’ Yee<Ùes ‘Ùe%ekeâce&mhe°erkeâjCeced’ veece

ÛelegLeexÓOÙeeÙeŠ~~4~~



heeBÛeeQ DeOÙeeÙe 119

DeOÙeeÙe leervecee Depeg&veues ØeMve jeKeskeâes efLeS efkeâ YeieJeved! peye %eeveÙeesie

leheeFËkeâes ßes‰ ceevÙe Ú Yeves leheeFË ceueeF& YeÙebkeâj keâce&n¤cee efkeâve ueieeGveg

ngvÚ? Depeg&veueeF& efve<keâece keâce&Ùeesiekeâes Dehes#ee %eeveÙeesie kesâner mejue Øeleerle

YeSkeâes pemlees ueeiÚ; efkeâveefkeâ %eeveÙeesiecee neveg&ues osJelJe j efJepeÙecee ‘ceneceefnce

efmLeefle’ ogyew oMeen¤cee ueeYe vew ueeYe Øeleerle YeÙees~ lej Deyemecce Depeg&veues

jeceüjer yegefPemekeäÙees efkeâ ogyew ceeie&n¤cee keâce& le ievez heo&Ú (ÙeesiesÕej lÙemeueeF&

mebMeÙejefnle YeSj leòJeoMeea ceneheg®<ekeâes MejCe efuevekeâes ueeefie heefve Øesefjle ieo&Úved;

efkeâveefkeâ yegPvekeâes ueeefie lÙener SGše mLeeve Ú~) Dele: ogyew ceeie&n¤cee SGše

jespveg Yevoe hetJe& efveJesove iejs-

Depeg&ve GJeeÛe

meVÙeemeb keâce&Ceeb ke=â<Ce hegveÙeexieb Ûe Mebmeefme~~1~~

ÙeÛÚsÙe SleÙeesjskebâ levces yeÇtefn megefveef§elecedd~~1~~

ns ßeerke=â<Ce! leheeFË keâefnues mebvÙeeme ceeOÙeceyeeš ieefjves keâce&keâes j keâefnues

efve<keâece Âef°Éeje ieefjves keâce&keâes ØeMebmee ieveg&ngvÚ? Ùeer ogyewceOÙes pegve jeceüjer

leheeFËÉeje efveef§ele ieefjSkeâes Ú, pees hejcekeâuÙeeCekeâejer Ú, lÙemlees keâce& ceueeF&

YeVegnesmed~ keâlew peevekeâes ueeefie leheeFËueeF& ogFJeše yeešekeâes yeejscee YeefveÙees Yeves

leheeFË meefpeuees ceeie&keâes yeejscee DeJeMÙe meesOvegngvÚ~ Ùeefo meesOvegngVe Yeves leheeFË

peevesJeeuee Úwve~ ÙemeceeefLe ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues YeVegYeÙees-


meVÙeemeŠ keâce&Ùeesie§e efveŠßesÙemekeâjeJegYeew~~1~~

leÙeesmleg keâce&meVÙeemeelkeâce&Ùeesiees efJeefMe<Ùeles~~2~~

Depe&gve! mebvÙeeme-ceeOÙeceyeeš ievexkeâce& DeLee&led %eeveceeie&Éeje ievexkeâce& j

‘keâce&Ùeesie’- efve<keâece YeeJeveeyeeš ievexkeâce&- Ùeer ogyew vew hejceßesÙe efoueeGvesJeeuee


~~ DeLe he√ecees”OŸeeŸe:~~heeB¤eeQ DeOŸeeŸe



Ú; lej Ùeer ogyew ceeie&ceOÙes mebvÙeeme DeLeJee %eeveÂef°yeeš ievexkeâce&keâes Dehes#ee

efve<keâece keâce&Ùeesie ßes‰ Ú~ ØeMve mJeeYeeefJekeâ Ú efkeâ ßes‰ efkeâve Ú?-

%esÙeŠ me efvelÙemeVÙeemeer Ùees ve Ésef° ve keâe*d#eefle~~3~~

efveÉ&vÉes efn ceneyeenes megKeb yevOeelØecegÛÙeles~~3~~

ceneyeeng Depeg&ve! pees ve keâmewmebie És<e ieÚ&, ve keâmewkeâes Deekeâeb#ee ieo&Ú,

lÙees meOeQ mebvÙeemeer vew ceevevesÙeesiÙe Ú~ Ûeens lÙees %eeveceeie&yeeš Jee efve<keâece

keâce&ceeie&yeeš vew efkeâve venesmed~ jeie-És<e Deeefo ÉvÉyeeš jefnle lÙees heg®<e megKehetJe&keâ

YeJe-yevOeveyeeš cegòeâ ngvepeevÚ~

mee*ddKÙeÙeesieew he=LeiyeeueeŠ ØeJeoefvle ve heefC[leeŠ~~1~~

SkeâcehÙeeefmLeleŠ mecÙeiegYeÙeesefJe&voles Heâueced~~4~~

efve<keâece keâce&Ùeesie leLee %eeveÙeesie Ùeer ogyewueeF& lÙemeues cee$e yesiuee-yesiuew

yeleeGBÚ pemekeâes mecePe Ùeme heLecee Deefnues Oesjw nuegkeâes Ú, ve efkeâ hetCe&%eelee

hebef[lepeve; efkeâveefkeâ ogyewceOÙes SGšecee heefve jeceüjer efmLele YeSkeâes heg®<e ogyewkeâes

heâue¤he hejceelceecee ØeehlengvÚ~ ogyewkeâes heâue SGšw nes, Ùemewues ogyew Skewâ meceeve

Úved~

Ùelmee*ddKÙewŠ ØeehÙeles mLeeveb leÅeesiewjefhe iecÙeles~~1~~

Skebâ mee*ddKÙeb Ûe Ùeesieb Ûe ÙeŠ heMÙeefle me heMÙeefle~~5~~

peneB meebKÙe-Âef°yeeš keâce& ievexues hegioÚ, lÙeneR efve<keâece ceeOÙeceyeeš

keâce& ievex heefve hegioÚ~ Ùemewues pees ogyewueeF& heâuekeâes Âef°ues Skeâ nsÚ&, T ÙeLeeLe&

peeVes (%eelee) nes~ peye ogyew SGšw mLeevecee hegioÚ, Yeves efve<keâece keâce&Ùeesie

efJeMes<e efkeâve? ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ-

meVÙeememleg ceneyeenes ogŠKeceehlegceÙeesieleŠ~~1~~

ÙeesieÙegòeâes cegefveyeÇ&ÿe veefÛejsCeeefOeieÛÚefle~~6~~

Depeg&ve! efve<keâece keâce&Ùeesiekeâes DeeÛejCe veiejerkeâve ‘mebvÙeemeŠ’- DeLee&led

meJe&mJekeâes vÙeeme Øeehlengveg og:KeØeo Ú~ peye Ùeesiekeâes DeeÛejCe ØeejcYe vew iejsve

Yeves DemecYeJe-pemlew nes~ Ùemewues YeieJelmJe¤hekeâes ceveve ievex cegefve, pemekeâes

cevemeefnle FefvõÙen¤ ceewve Úved, efve<keâece keâce&Ùeesiekeâes DeeÛejCe iejsj hejyeÇÿe

hejceelceecee MeerIeÇ vew Øeehle ngvepeevÚ~



mhe° Ú efkeâ %eeveÙeesiecee efve<keâece keâce&Ùeesiekeâes vew DeeÛejCe ieveg&heo&Ú,

efkeâveefkeâ ef›eâÙee ogyewcee SGšw nes~ lÙener Ùe%ekeâes ef›eâÙee nes, pemekeâes Megæ DeLe& nes-

‘DeejeOevee’~ ogyew ceeie&n¤cee heâjkeâ cee$e keâòee&keâes Âef°keâesCekeâes Ú~ SGše Deeheävees

MeefòeâueeF& mebPesj neefve-ueeYe nsoz Ùemew keâce&cee ØeJe=òe ngvÚ j Dekeâex efve<keâece

keâce&Ùeesieer F°cee efveYe&j YeSj Ùemew ef›eâÙeecee ØeJe=òe ngvÚ~ GoenjCeeLe& SGše

ØeeFJesš he{doÚ, Dekeâex vee@efcevesš~ ogyewkeâes hee"Ÿe›eâce SGšw Ú, hejer#ee SGšw Ú,

hejer#ekeâ-efvejer#ekeâ ogyewcee SGšw Ú~ "erkeâ ÙemewØekeâej ogyewkeâe meodieg® leòJeoMeea

ngved j ef[«eer SGšw nes~ cee$e ogyewkeâes he{dves Âef°keâesCe efYeVe Ú~ nes, mebmLeeiele

Úe$eueeF& megefJeOeen¤ ye{er jnvÚved~

heÚeef[ ßeerke=â<Ceues YeVegYeÙees- keâece j ›eâesOe ogpe&Ùe Me$eg ngved~ Depeg&ve!

efÙeveueeF& efleceer ceej~ Depeg&veueeF& ueeiÙees efkeâ Ùees le Oesjw keâef"ve Ú; lej ßeerke=â<Ceues

YeVegYeÙees- nesFve, Mejerjyeeš hej FefvõÙen¤ Úved, FefvõÙen¤yeeš hej ceve Ú,

ceveyeeš hej yegefæ Ú j yegefæyeeš heefve hej efleceües mJe¤he Ú~ efleceer lÙeneRyeeš

Øesefjle Úew~ ÙemeØekeâej Deeheävees DeewkeâeleueeF& mebPesj, Deeheävees MeefòeâueeF& meecegves

jeKesj, mJeeJeuecyeer YeSj keâce&cee ØeJe=òengveg ‘%eeveÙeesie’ nes~ ßeerke=â<Ceues YeVegYeSkeâes

efLeÙees, efÛeòeueeF& OÙeevemLe ieoz, keâce&n¤ueeF& ceueeF& mecehe&Ce iejsj, DeeMee-

cecelee j mevleehejefnle YeSj Ùegæ iej~ mecehe&Cekeâes meeLe F°ceeefLe efveYe&j YeSj

lÙener keâce&cee ØeJe=òengveg efve<keâece keâce&Ùeesie nes~ ogyewkeâes ef›eâÙee SGšw nes j heefjCeece

heefve SGšw nes~

ÙemewceeefLe peesÌ[ (yeue) efoSj ßeerke=â<Ce ÙeneB YeVegngvÚ efkeâ Ùeesiekeâes DeeÛejCe

veiejerkeâve mebvÙeeme DeLee&led MegYeeMegYe keâce&n¤keâes Devlekeâes efmLeefle Øeehlengveg DemecYeJe

Ú~ ßeerke=â<Cekeâes Devegmeej Ùemlees kegâvew Ùeesie Úwve efkeâ neleceeefLe nele jeKesj yeefme-

yeefme vew YeVes efkeâ- ce hejceelcee ngB, Megæ ngB, yegæ ngB, cesjes ueeefie ve le keâce& Ú, ve

yevOeve~ ce jeceües-vejeceües kesâner iejskeâes osefKeS heefve FefvõÙen¤ Deeheävees DeLe&cee

keâeÙe&jle efÚved~ Ùemlees heeKeC[ ßeerke=â<Cekeâes Meyocee efyeukegâue Úwve~ mee#eeled

ÙeesiesÕej heefve Deeheävees DevevÙe meKee Depeg&veueeF& efyevee keâce&keâes Ùees efmLeefle efove

mekeävegYeSve~ Ùeefo Ùemlees JeneB ieve&mekeäveg ngvÚ Yeves ieerleekeâes DeeJeMÙekeâlee vew efkeâve

efLeÙees? keâce& le ieveg& vew heo&Ú~ keâce& iejsj vew mebvÙeemekeâes efmLeefle heeGve meefkeâvÚ j



ÙeesieÙegòeâ heg®<e ÛeeB[w vew hejceelceecee Øeehle ngvepeevÚ~ ÙeesieÙegòeâ heg®<ekeâes ue#eCe

kesâ nes? ÙemeceeefLe JeneB YeVegngvÚ-

ÙeesieÙegòeâes efJeMegæelcee efJeefpeleelcee efpelesefvõÙeŠ~~1~~

meJe&YetleelceYetleelcee kegâJe&Veefhe ve efuehÙeles~~7~~

‘efJee fpeleelcee’- e fJeMe s<e¤heyeeš e fpee fleSkeâe s Ú Meje rj pemekeâe s,

‘efpelesefvõÙeŠ’- efpeefleSkeâe Úved FefvõÙen¤ pemekeâes j ‘efJeMegæelcee’-

efJeMes<e¤heyeeš Megæ Ú Devle:keâjCe pemekeâes, Ùemlees heg®<e ‘meJe&YetleelceYetleelcee’-

mechetCe& Yetle-ØeeefCen¤keâes Deelceekeâes cetue Gûce hejceelceeyeeš SkeâerYeeJe YeSj

Ùeesieues Ùegòeâ Ú~ T keâce& ieoe&ieoz heefve lÙemeyeeš efuehle ngBowve~ Deefve efkeâve ieÚ&?

heefÚkeâe heerefÌ{n¤cee hejcekeâuÙeeCekeâejer yeerGkeâes meb«en ieve&keâes ueeefie~ efuehle

efkeâve ngBowve? efkeâveefkeâ mechetCe& ØeeefCen¤keâes pees cetue Gûce Ú, pemekeâes veece

hejceleòJe nes, lÙeme leòJecee lÙees efmLele ngveieÙees~ Deieeef[ kegâvew Jemleg Úwve,

pemekeâes MeesOe iejesmed ? heÚeef[keâe Jemlegn¤ meevees YeFmekesâ Yeves Deemeefòeâ keâmecee

ievex, Ùemewues lÙees keâce&n¤yeeš DeeJe=òe ngBowve~ Ùees ÙeesieÙegòeâkeâes hejekeâe‰ekeâes efÛe$eCe

nes~ hesâefj ÙeesieÙegòeâ heg®<ekeâes Øeke=âefle mhe° ieveg&ngvÚ efkeâ lÙees ieoe&ieoz heefve lÙemecee

efuehle efkeâve ngBowve?-

vewJe efkeâefÃelkeâjesceerefle Ùegòeâes cevÙesle leòJeefJeled~~1~~

heMÙe_ëe=CJevmhe=MeefÀeIeÇVeëe>vieÛÚvmJehe_Õemeved~~8~~

ØeueheefvJeme=pevie=þVegefvce<eefVeefce<eVeefhe~~1~~

FefvõÙeeCeerefvõÙeeLex<eg Jele&vle Fefle OeejÙeved~~9~~

hejceleòJe hejceelceeueeF& mee#eelkeâejmeefnle peeVes ÙeesieÙegòeâ heg®<ekeâes Ùees

ceve:efmLeefle DeLee&led DevegYetefle Ú efkeâ ce keâoeefhe Deefuekeâefle heefve kesâner ieefo&ve~ Ùees

Gmekeâes keâuhevee nesFve, ye¤ Ùees efmLeefle Gmeues keâce& iejsj heeSkeâes nes~ ÙeLee-

‘Ùegòeâes cevÙesle’- Deye Øeeefhlekeâes he§eeled lÙees meyewkegâje osKow, megvow, mheMe& ieoz,

meBgIow, Yeespeve ieoz, ieceve ieoz, meglow iejskeâes, Õeeme hesâoz, lÙeeiow, «enCe ieoz, DeeBKee

Keesuow j efÛecuevow heefve FefvõÙen¤ Deeheävew DeLe&cee ef›eâÙeeMeerue Úved- Ùemlees

OeejCeeJeeuee ngvÚ~ hejceelceeYevoe ye{er keâesner Úwve j lÙemecee lÙees efmLele vew Ú

Yeves lÙemeYevoe ye{er kegâve megKekeâes keâeceveeyeeš Gmeues keâmewkeâes mheMe& FlÙeeefo



ievexÚ? Ùeefo kegâvew ßes‰Jemleg Deieeef[ Ú Yeves Deemeefòeâ DeJeMÙe ngvÚ~ lej ØeeefhleheefÚ

DePew Deieeef[ keâneB peevesÚ j heefÚ kesâ lÙeeie>sÚ? Ùemewues ÙeesieÙegòeâ heg®<e efuehle

ngBowve~ ÙemewueeF& SGše GoenjCekeâes ceeOÙeceyeeš Øemlegle ieveg&ngvÚ-

yeÇÿeCÙeeOeeÙe keâcee&efCe meÁb lÙekeälJee keâjesefle ÙeŠ~~10~~

efuehÙeles ve me heehesve he©ehe$eefceJeecYemee~~10~~

keâceue efnueescee ngvÚ, lÙemekeâes heele heeveerceeefLe G$evÚ~ uenjn¤ efove j

jeleer lÙemekeâes ceeefLeyeeš peevÚved; lej leheeFË heeleueeF& nsveg&med, megkesâkeâes efceuvesÚved~

heeveerkeâes SkeâLeeshee heefve lÙemecee efškeäowve~ efnuees j heeveercee jnsj heefve lÙees lÙemeyeeš

efuehle ngBowve~ "erkeâ ÙemewØekeâej pees heg®<e meyew keâce&n¤ueeF& hejceelceecee efJeueÙe

iejsj (mee#eelkeâejkeâes meeLe vew keâce&keâes efJeueÙe ngvÚ, ÙemeYevoe hetJe& nesFve),

DeemeefòeâueeF& lÙeeiesj (Deye Deieeef[ kegâvew Jemleg Úwve Dele: Deemeefòeâ jnBowve,

Ùemewues DeemeefòeâueeF& lÙeeiesj) keâce& ieo&Úved, lÙees heefve ÙemewØekeâej efuehle ngBowve~

hesâefj lÙees kesâ ieo&Ú? leheeFËn¤keâes ueeefie, meceepekeâes keâuÙeeCe-meeOevekeâes ueeefie,

heefÚkeâe heerefÌ{n¤keâe ueeefie~ ÙemewceeefLe peesÌ[ (yeue) efovegngvÚ-

keâeÙesve cevemee yegæŸee kesâJeuewefjefvõÙewjefhe~~10~~

ÙeesefieveŠ keâce& kegâJe&efvle meÁb lÙekeälJeelceMegæÙes~~11~~

Ùeesieerpeve cee$e FefvõÙe, ceve, yegefæ j MejerjÉeje heefve Deemeefòeâ lÙeeiesj

DeelceMegefækeâes ueeefie keâce& ieo&Úved~ peye keâce& yeÇÿecee efJeueÙe YeFmekeäÙees le kesâ

Deye heefve Deelcee DeMegæ vew Ú? nesFve, Gveer ‘meJe&YetleelceYetleelcee’ YeFmekesâkeâe

Úved~ mechetCe& ØeeefCen¤cee Gmeues Deeheävew Deelceekeâes Øemeej heeGBÚved~ leer meyew

Deelceen¤keâes Megefækeâes ueeefie, leheeFË meyewkeâes ceeie&-oMe&ve ieve&keâes ueeefie JeneB

keâce&cee ueeefie jnvÚ~ Mejerj, ceve, yegefæ leLee cee$e FefvõÙen¤yeeš Gmeues keâce&

ieo&Ú, mJe¤heyeeš T kesâner heefve ieozve, efmLej Ú~ yeeefnjyeeš T meef›eâÙe osefKevÚ

lej efYe$e lÙemecee Demeerce Meeefvle Ú~ [esjer [{Ÿees lej yešeefjSkeâes (Deekeâej)

yeeBkeâer Ú, pemeues yeeBOve mekeäowve~

ÙegòeâŠ keâce&Heâueb lÙekeälJee Meeefvleceehveesefle vewef‰keâerced~~10~~

DeÙegòeâŠ keâecekeâejsCe Heâues meòeâes efveyeOÙeles~~12~~

‘ÙeesieÙegòeâ’ DeLee&led Ùeesiekeâes heefjCeeceueeF& Øeehle heg®<e, pees meyew ØeeefCen¤keâes



Deelceekeâes cetue hejceelceecee efmLele Ú, Ùemlees Ùeesieer keâce&keâes heâueueeF& lÙeeiesj

(keâce&keâes heâue hejceelcee lÙeesYevoe efYeVe Úwve, Ùemewues Deye keâce&heâueueeF& lÙeeiesj)

‘vewef‰keâerced Meeefvleced Deehe>esefle’- Meeefvlekeâes Deefvlece DeJemLeeueeF& ØeehlengvÚ,

pemekeâes Deieeef[ kegâvew Meeefvle yeeBkeâer Úwve, lÙemeheefÚ T keâefnues heefve DeMeevle

ngBowve~ lej DeÙegòeâ heg®<e, pees Ùeesiekeâes heefjCeeceyeeš Ùegòeâ Úwve, Deefnues yeešescee

Ú- Ùemlees heg®<e heâuecee Deemeòeâ YeSj (heâue nes hejceelcee, lÙemecee Gmeues

Deemeòeângveg DeeJeMÙekeâ Ú~ Ùemewues heâuecee Deemeòeâ YeSj heefve) ‘keâecekeâejsCe

efveyeOÙeles’- keâecevee iejsj yeeBefOeve peevÚ DeLee&led hetefle&heÙe&vle keâeceveen¤ peeie=le

ngvÚved, Dele: meeOekeâues hetefle&heÙe&vle meeJeOeeve ngvegheNÙees~ ‘cenejepepeer’ YeVegngvLÙees-

‘‘nes! Deefuekeâefle heefve neceer Deueie, YeieJeeved Deueie Ú Yeves leye ceeÙee meheâue

ngvÚ~’’ Yeesueer vew Øeeefhle ngveg Ú lej Deepe le lÙees De%eeveer vew Ú, Dele: hetefle&heÙe&vle

meeOekeâues DemeeJeOeeve ngveg ngBowve~ ÙemewceeefLe Deieeef[ nsjeQ-

meJe&keâcee&efCe cevemee meVÙemÙeemles megKeb JeMeer~~10~~

veJeÉejs hegjs osner vewwJe kegâJe&Ve keâejÙeved~~13~~

pees mechetCe&¤heues mJeJeMe Ú, pees Mejerj, ceve, yegefæ j Øeke=âefleyeeš hej

mJeÙebcee efmLele Ú, Ùemlees JeMeer heg®<e efve:mevosn ve kesâner ieo&Ú ve iejeGBÚ~

heefÚkeâe heeref{n¤yeeš iejeGves heefve Gmekeâes Deevleefjkeâ Meeefvlekeâes mheMe& ieve& heeGBowve~

Ùemlees mJe¤hemLe heg®<e Meyoeefo efJe<eÙen¤ueeF& GheueyOe ievexJeeuee veewJeše {eskeâe

(ogF& keâeve, ogF& ves$e, ogF& veeefmekeâe hJeeue, SGše cegKe, GhemLe SJeced heeÙeg)

YeSkeâes Mejerj¤heer Iejcee meyew keâce&n¤ueeF& ceveues lÙeeiesj mJe¤heevevocee vew

efmLele jnvÚ~ ÙeLeeLe&le: lÙees ve kesâner ieo&Ú, ve iejeGBoÚ~

ÙemewueeF& hesâefj ßeerke=â<Ce Dekeâex Meyocee YeVegngvÚ efkeâ lÙees ØeYeg ve kesâner

ieo&Ú, ve iejeGBoÚ~ meodieg®, YeieJeeved, ØeYeg, mJe¤hemLe ceneheg®<e, Ùegòeâ FlÙeeefo

Skeâ Dekeâe&keâe heÙee&Ùe ngved~ Deueieyeeš kegâvew YeieJeeved kesâner ieve& DeeGBowve~ lÙees

peye ieo&Ú leye efÙevew mJe¤hemLe F°keâes ceeOÙeceyeeš iejeGBoÚ~ ceneheg®<ekeâes

ueeefie Mejerj Iejcee$e nes~ Dele: hejceelceeues ieveg& j ceneheg®<eues ieveg& SGšw kegâje nes

efkeâveefkeâ lÙees GvekewâÉeje nes~ Jemlegle: lÙees heg®<e (ØeYeg) ieoe&ieoz heefve kesâner ieozve~

ÙemewceeefLe Deieeef[keâes Mueeskeâ nsjeQ-



ve keâle=&lJeb ve keâcee&efCe ueeskeâmÙe me=peefle ØeYegŠ~~10~~

ve keâce&HeâuemebÙeesieb mJeYeeJemleg ØeJele&les~~14~~

lÙees ØeYeg ve le YetleØeeefCen¤keâes keâòee&hevekeâes, ve keâce&keâes j ve keâce&heâuen¤keâes

mebÙeesie vew efceueeGBÚ, ye¤ mJeYeeJecee efmLele Øeke=âeflekeâes oyeeJe Devegmeej vew meyew

DeeÛejCe ieo&Úved~ pemekeâes pemlees Øeke=âefle- meeeflJekeâ, jepemeer DeLeJee leecemeer Ú,

lÙemew mlejcee lÙemeues DeeÛejCe ieo&Ú~ Øeke=âefle le ueecees-Ûeekeäuees Ú, lej leheeFËceeefLe

lÙeeflekeâw ØeYeeJe heeo&Ú, peefle leheeFËkeâes mJeYeeJe efJeke=âle DeLeJee efJekeâefmele Ú~

ØeeÙe: ceeefvemen¤ YevoÚved efkeâ ievex j iejeGves YeieJeeved ngved, neceer le

Ùev$ecee$eÚeQ~ neceeryeeš JeneBues jeceües iejeDeesmed Jee vejeceües; lej ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ce

YeVegngvÚ efkeâ ve ØeYeg mJeÙeb ieo&Ú, ve iejeGBoÚ, ve iejeGves pegieeÌ[ ueieeGBÚ,

ceeefvemen¤ Deeheävees mJeYeeJecee efmLele Øeke=âeflekeâes Deveg¤he vew ievex ieo&Úved, mJele:

keâeÙe& ieo&Úved~ T Deeheävees yeeveerues efJeJeMe YeSj ieo&Ú, YeieJeeved ieozve~ Deefve

ceeefvemen¤ efkeâve YevoÚved efkeâ YeieJeevedues ieo&Úved ? ÙemeceeefLe ÙeesiesÕej YeVegngvÚ-

veeoòes keâmÙeefÛelheeheb ve ÛewJe megke=âleb efJeYegŠ~~10~~

De%eevesveeJe=leb %eeveb lesve ceg¢eefvle pevleJeŠ~~15~~

pemeueeF& Deefnues ØeYeg YeefveÙees, GmewueeF& ÙeneB efJeYeg YeefveSkeâes Ú, efkeâveefkeâ

lÙees mechetCe& JewYeJeues mebÙegòeâ Ú~ ØeYeglee SJeb JewYeJeues mebÙegòeâ lÙees hejceelcee ve

keâmewkeâes heehe-keâce&ueeF& j ve keâmewkeâes hegCÙe-keâce&ueeF& vew «enCe ieo&Ú; lewheefve

ceeefvemen¤ efkeâve YevoÚved? ÙemekeâejCe efkeâ De%eeveÉeje %eeve {eefkeâSkeâes Ú~

GmeueeF& Deefnuesmecce mee#eelkeâejmeefnle %eeve le YeSkeâes Úwve~ T Deefnues pevleg

Ú~ ceesnJeMe T Deefnues pes heefve YeVe mekeäoÚved~ %eeveyeeš kesâ ngvÚ? ÙemeueeF&

mhe° ieveg&ngvÚ-

%eevesve leg leo%eeveb Ùes<eeb veeefMeleceelceveŠ~~10~~

les<eeceeefolÙeJep%eeveb ØekeâeMeÙeefle lelhejced~~16~~

pemekeâes Devle:keâjCekeâes lÙees De%eeve (pemeues %eeveueeF& {ekesâkeâes efLeÙees),

Deelce-mee#eelkeâejÉeje ve° YeFmekesâkeâes Ú j ÙemeØekeâej pemeues %eeve Øeehle

ieefjmekesâkeâes Ú, Gmekeâes lÙees %eeve metÙe&keâes meÂMe lÙeme hejceleòJe hejceelceeueeF&

ØekeâeefMele ieo&Ú~ Deefve kesâ hejceelcee kegâvew DevOekeâejkeâes veece nes? nesFve, lÙees le



‘mJeÙeb ØekeâeMe ¤he efove jeleer~’- mJeÙeb ØekeâeMe¤he nes~ ngvele Ú, lej neceües

GheYeesiekeâes ueeefie le nesFve, osefKebowve? peye %eeveÉeje De%eevekeâes DeeJejCe nšsj

peevÚ, peye Gmekeâes lÙees %eeve metÙe&keâes pemlew hejceelceeueeF& Deeheâescee ØeJeeefnle

ieefjefuevÚ~ hesâefj lÙeme heg®<ekeâes ueeefie keâlew DevOekeâej jnBowve~ lÙeme %eevekeâes

mJe¤he kesâ nes?-

leodyegæÙemleoelceevemleefVe‰emlelhejeÙeCeeŠ~~10~~

ieÛÚvlÙehegvejeJe=efòeb %eeveefveOet&lekeâuce<eeŠ~~17~~

peye lÙeme hejceleòJe hejceelceekeâes Deveg¤he yegefæ ngvÚ, leòJekeâes Deveg¤he

ØeJeeefnle ceve ngvÚ, hejceleòJe hejceelceecee SkeâerYeeJeÉeje lÙemekeâes DeeÛejCe

ngvÚ j lÙemewkeâes hejeÙeCe ngvÚ, Ùemewkeâes veece %eeve nes~ %eeve kegâvew yekeâJeeme Jee

efJeJeeo nesFve~ Ùeme %eeveÉeje heehejefnle YeSkeâes heg®<e hegvejeiecevejefnle hejceieefleueeF&

Øeehle ngvÚ~ hejceieefleueeF& Øeehle, hetCe&%eeveues Ùegòeâ heg®<e vew heefC[le keânueeGBÚ~

Deieeef[ nsjeQ-

efJeÅeeefJeveÙemecheVes yeÇeÿeCes ieefJe nefmleefve~~10~~

Megefve ÛewJe Õeheekesâ Ûe heefC[leeŠ meceoefMe&veŠ~~18~~

%eeveÉeje pemekeâes heehe ve° YeFmekesâkeâes Ú, pees ‘DehegvejeJeleea hejceieefle’-

ueeF& Øeehle ieefjmekesâkeâes Ú, Ùemlee %eeveerpeve efJeÅee-efJeveÙeÙegòeâ yeÇeÿeCe leLee

ÛeeC[euecee, ieeF& j kegâkegâjcee leLee neòeercee meceeve Âef°YeSkeâe ngvÚved~ Gvekeâes

Âef°cee efJeÅee-efJeveÙeÙegòeâ yeÇeÿeCe ve le kegâvew efJeMes<elee jeKoÚ j vew ÛeeC[eue

kegâvew nervelee jeKoÚ~ ve ieeF& Oece& nes, ve kegâkegâj DeOece& j ve neòeer efJeMeeuelee vew

jeKoÚ~ Ùemlee heefC[le, %eeleepeve meceoMeea j meceJeleea ngvÚved~ Gvekeâes Âef°

Úeueecee jnBowve ye¤ DeelceeceeefLe heo&Ú~ heâjkeâ Ùeefle Ú efkeâ efJeÅeeefJeveÙemecheVe

mJe¤hekeâes meceerhe Ú j yeeBkeâer kesâner heefÚ Úved~ keâesner Skeâ cebefpeue Deieeef[ Úved

le keâesner heefÚuuees heÌ[eJecee~ Mejerj le JeŒe nes~ Gmekeâes Âef° JeŒeueeF& cenlJe

efobowve ye¤ Gmekeâes ùoÙecee efmLele Deelceecee heo&Ú~ Ùemewues T kegâvew Yeso-YeeJe

jeKowve~

ßeerke=â<Ceues heÙee&hle iees-mesJee ieveg&YeSkeâes efLeÙees~ JeneBues ieeF&Øeefle ieewjJehetCe&

Meyo YeVegheo&LÙees lej JeneBues Ùemlees kesâner heefve YeVegYeSve~ ßeerke=â<Ceues ieeF&ueeF&



Oece&cee kegâvew mLeeve efoveg YeSve~ JeneBues cee$e Ùeefle ceeVegYeÙees efkeâ De¤ peerJeelceen¤

pemlew lÙemecee heefve Deelcee Ú~ ieeF&keâes DeeefLe&keâ cenlJe pes nesmed Gmekeâes Oeeefce&keâ

efJeMes<elee heefÚkeâe ceeefvemen¤keâes osve ngved~ ßeerke=â<Ceues Deieeef[ YeVegYeÙees efkeâ

DeefJeJeskeâern¤keâes yegefæ Devevle MeeKeen¤YeSkeâe ngvÚved Ùemewues Gmeues Devevle

ef›eâÙeen¤keâes efJemleej ieefjefuevÚ~ osKeeGves MeesYeeÙegòeâ JeeCeercee Gmeues lÙemeueeF&

JÙeòeâ heefve ieo&Ú~ Gmekeâes JeeCeerkeâes Úehe pemekeâes efÛeòecee heo&Ú, Gmekeâes heefve

yegefæ ve° ngvepeevÚ~ leer kesâner heeGBowveved, ve° ngvepeevÚved~ peyeefkeâ efve<keâece

keâce&Ùeesiecee Depeg&ve! efveOee&efjle ef›eâÙee SGšw Ú- Ùe%ekeâes Øeef›eâÙee ‘DeejeOevee’~

ieeF&, kegâkegâj, neòeer, heerheue, veoerkeâes Oeeefce&keâ cenlJe Ùeer Devevle MeeKeen¤keâes osve

ngved~ Ùeefo Ùemekeâes kegâvew Oeeefce&keâ cenòJe ngvLÙees Yeves ßeerke=â<Ceues DeJeMÙe YeVegngvLÙees~

nes, ceefvoj-ceefmpeo FlÙeeefo hetpeekeâe mLeue DeejefcYekeâkeâeuecee DeJeMÙe Úved,

lÙeneB ØesjCeeoeÙekeâ meecetefnkeâ GheosMe Úved Yeves lÙemekeâes GheÙeesefielee DeJeMÙe Ú,

leer OeceexheosMe kesâvõ ngved~

Øemlegle Mueeskeâcee ogF& hebef[len¤keâes ÛeÛee& Ú~ SGše heefC[le le lÙees nes, pees

hetCe&%eelee Ú j Dekeâex lÙees nes pees efJeÅee-efJeveÙemecheVe Ú~ Ùees ogF& keâmejer?

Jemlegle: ØelÙeskeâ ßesCeerkeâes ogF& meerceen¤ ngvÚved- SGše DeefOekeâlece meercee hejekeâe‰e

j Dekeâex ØeJesefMekeâe DeLeJee efvecvelece meercee~ GoenjCekeâes ueeefie Yeefòeâkeâes efvecvelece

meercee lÙees nes peneyeeBš Yeefòeâ DeejcYe ieefjvÚ, efJeJeskeâ-JewjeiÙe j ueievekeâe meeLe

peye DeejeOevee ieo&Ú j DeefOekeâlece meercee lÙees nes peneB Yeefòeâ Deeheävees heefjCeece

efoves efmLeeflecee ngvÚ~ "erkeâ lÙemewØekeâej yeÇeÿeCe-ßesCeer nes~ peye yeÇÿecee ØeJesMe

efoueeGves #ecelee DeeGBÚ, lÙeme meceÙe efJeÅee ngvÚ, efJeveÙe ngvÚ~ cevekeâes Meceve,

FefvõÙen¤keâes oceve, DevegYeJeer met$eheeledkeâes mebÛeej, OeejeJeener efÛevleve, OÙeeve j

meceeefOe FlÙeeefo yeÇÿecee ØeJesMe efoueeGves mechetCe& ÙeesiÙeleen¤ Gmekeâes Devlejeuecee

mJeeYeeefJekeâ keâeÙe&jle jnvÚved, Ùees yeÇeÿeCelJekeâes efvecvelece meercee nes~ GÛÛelece

meercee leye DeeGBÚ, peye ›eâceMe: GVele ngBow T yeÇÿekeâes efoioMe&ve iejsj lÙemecee

efJeueÙe ngveheeGBÚ~ pemeueeF& peeVeg efLeÙees, peeefveÙees, lÙees hetCe&%eelee nes~ Dehegveje-

Je=efòeJeeuee Ùemlees ceneheg®<e lÙeme efJeÅee-efJeveÙemecheVe yeÇeÿeCe, ÛeeC[eue, kegâkegâj,

neòeer j ieeF& meyewcee meceeve Âef°Jeeuee ngvÚ, efkeâveefkeâ Gmekeâes Âef° ùoÙeefmLele



DeelcemJe¤hecee heo&Ú~ Ùemlees ceneheg®<eueeF& hejceieeflecee kesâ efceueskeâes Ú j

keâmejer? ÙemeceeefLe ØekeâeMeheeoz ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ce YeVeggngvÚ-

FnwJe lewefpe&leŠ meieex Ùes<eeb meecÙes efmLeleb ceveŠ~~10~~

efveoex<eb efn meceb yeÇÿe lemceeodyeÇÿeefCe les efmLeleeŠ~~19~~

leer heg®<en¤Éeje peerefJele DeJemLeecee vew mechetCe& mebmeejueeF& efpeefleÙees, pemekeâes

ceve mecelJecee efmLele Ú~ cevekeâes mecelJekeâes mebmeej efpelvegmebie kesâ mecyevOe?

mebmeej efJeueerve YeÙees, leye leer heg®<e j¢ees keâneB? ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ, ‘efveoex<eb efn

meceb yeÇÿe’- lÙees yeÇÿe efveoex<e j mece Ú, Ùelee Gmekeâes ceve heefve efveoex<e j mece

efmLeefleJeeuee ngvepeevÚ, ÙemekeâejCe lÙees yeÇÿecee efmLele ngvepeevÚ~ Ùemewkeâes veece

DehegvejeJeleea, hejceieefle nes~ Ùees keâefnues efceuÚ? peye mebmeej¤heer Me$eg efpelvecee

DeeGBÚ~ mebmeej keâefnues efpelvecee DeeGBÚ? peye cevekeâes efvejesOe nesmed, mecelJecee

ØeJesMe heeDeesmed (efkeâveefkeâ cevekeâes Øemeej vew mebmeej nes) peye lÙees yeÇÿecee efmLele

ngvepeevÚ, leye yeÇÿeefJeodkeâes ue#eCe kesâ nes? Gmekeâes Øeke=âefle mhe° ieveg&ngvÚ-

ve Øeù<ÙeseflØeÙeb ØeehÙe veesefÉpeslØeeÙe ÛeeefØeÙeced~~10~~

efmLejyegefæjmeccet{es yeÇÿeefJeod yeÇÿeefCe efmLeleŠ~~20~~

Gmekeâes keâesner efØeÙe-DeefØeÙe ngBowve~ Ùemewues pemeueeF& ceeefveme efØeÙe mebPevÚ,

lÙemeueeF& heeSj lÙees nef<e&le ngBowve j pemeueeF& ceeefveme DeefØeÙe mebPevÚ (pemlees

Oecee&Jeuecyeer efÛevn ueieeGBÚved), lÙemeueeF& heeSj lÙees GÉsieJeeved ngBowve~ Ùemlees

efmLejyegefæ, ‘Demebcet{’- mebMeÙejefnle, ‘yeÇÿeefJeod’- yeÇÿeÉeje mebÙegòeâ, yeÇÿeJesòee

‘yeÇÿeefCe efmLeleŠ’- hejelhej yeÇÿecee meOeQ efmLele Ú~

yee¢emheMex<Jemeòeâelcee efJevolÙeelceefve ÙelmegKeced~~10~~

me yeÇÿeÙeesieÙegòeâelcee megKece#eÙeceMvegles~~21~~

yeeefnj mebmeejkeâes efJe<eÙe-Yeesiecee Deveemeòeâ heg®<e Devlejelceecee efmLele pees

megKe Ú, lÙeme megKeueeF& Øeehle ieo&Ú~ lÙees heg®<e ‘yeÇÿeÙeesieÙegòeâelcee’- hejyeÇÿe

hejceelceemebie efceueveues Ùegòeâ DeelceeJeeuee nes, Ùemewues lÙees De#eÙe Deevevokeâes

DevegYeJe ieo&Ú, pegve Deevevokeâes keâefnues heefve #eÙe ngBowve~ Ùeme Deevevokeâes GheYeesie

keâmeues ieve&mekeäÚ? pees yeeefnjkeâes efJe<eÙe-Yeesieyeeš Deveemeòeâ Ú~ Deefve kesâ Yeesie

yeeOekeâ Ú? YeieJeeved ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ-



Ùes efn mebmheMe&pee Yeesiee ogŠKeÙeesveÙe SJe les~~10~~

DeeÅevleJevleŠ keâewvlesÙe ve les<eg jceles yegOeŠ~~22~~

cee$e lJeÛee vew nesFve, meyew FefvõÙen¤ mheMe& ieo&Úved~ osKveg- DeeBKeekeâes mheMe&

nes, megVeg-keâevekeâes mheMe& nes~ ÙemewØekeâej FefvõÙe j efJe<eÙekeâes mebÙeesieyeeš GlheVe ngves

meyew Yeesie ÙeÅeefhe Yeesivecee efØeÙe Øeleerle ngvÚved; lej efve:mevosn leer meyew ‘ogŠKeÙeesveÙeŠ’-

ogŠKeo Ùeesefven¤keâe keâejCe ngved~ leer Yeesie vew Ùeesefvekeâe keâejCe ngved~ Ùeefle cee$e nesFve,

leer Yeesie GlheVe ngves, cesefšves j veeMeJeeved ngved~ Ùemewues keâesvlesÙe! efJeJeskeâer heg®<e lÙemecee

heBâmowve~ FefvõÙen¤keâes Ùeer mheMe&n¤cee kesâ jnvÚved? keâece j ›eâesOe, jeie j És<e~


MeÄeâesleernwJe ÙeŠ mees{gb ØeekeäMejerjefJecees#eCeeled~~10~~

keâece›eâesOeesÆJeb Jesieb me ÙegòeâŠ me megKeer vejŠ~~23~~

Ùemewues pees ceveg<Ùe Mejerj ve° ngvegYevoe heefnues keâece j ›eâesOeyeeš GlheVe

YeSkeâes JesieueeF& menve ieve&cee (meceehle ieve&cee) me#ece Ú, lÙees vej (jceve ve

ievexJeeuee) Ú~ lÙees vew Ùeme ueeskeâcee Ùeesieues Ùegòeâ Ú j lÙener megKeer Ú~ pemekeâes

heefÚ og:Ke Úwve, lÙeme megKecee DeLee&led hejceelceecee efmLeefleJeeuee Ú~ efpeGBowcee

Ùemekeâes Øeeefhlekeâes efJeOeeve Ú, cejsheefÚ nesFve~ mevle keâyeerjues ÙemewueeF& mhe° ieveg&

YeÙees- ‘DeJeOet! peerJele ceW keâj Deemee~’ Deefve kesâ cejsheefÚ cegefòeâ ngBowve? JeneB

YeVegngvÚ- ‘cegS cegefòeâ ieg® keâns mJeeLeea, Pet"e os efJeÕeemee~’ Ùemlew ÙeesiesÕej

ßeerke=â<Cekeâes keâLeve Ú efkeâ- Mejerj jnBow, ceveg&Yevoe heefnues pemeues keâece-›eâesOekeâes

JesueieeF& meceehle ieve&cee me#ece ngveieÙees, lÙener heg®<e Ùeme ueeskeâcee Ùeesieer nes,

lÙener megKeer Ú~ keâece-›eâesOe, yeeefnjer mheMe& vew Me$eg ngved, efÙeveueeF& leheeFË efpelvegmed~

Ùemew heg®<ekeâes ue#eCe hegve: Yevow ngvegngvÚ-

ÙeesÓvleŠmegKeesÓvlejejecemleLeevlepÙeexeflejsJe ÙeŠ~~10~~

me Ùeesieer yeÇÿeefveJee&Ceb yeÇÿeYetleesÓefOeieÛÚefle~~24~~

pegve JÙeefòeâ Devlejelceecee vew megKeJeeuee, ‘DevlejejeceŠ’- Devlejelceecee

vew DeejeceJeeuee leLee pegve Devlejelceecee vew ØekeâeMeJeeuee (mee#eelkeâejJeeuee)

ngved, lÙener Ùeesieer ‘yeÇÿeYetleŠ’- yeÇÿemebie Skeâ YeSj ‘yeÇÿeefveJee&Ceced’- JeeCeeryeeš



hej yeÇÇÿe, MeeÕele yeÇÿeueeF& Øeehle ieo&Ú~ DeLee&led heefnues efJekeâejn¤ (keâece-

›eâesOe) keâes Devle, Heâsefj oMe&ve, Heâsefj ØeJesMe~ Deieeef[ nsjeQ-

ueYevles yeÇÿeefveJee&Cece=<eÙeŠ #eerCekeâuce<eeŠ~~10~~

efÚVeÉwOee ÙeleelceeveŠ meJe&Yetleefnles jleeŠ~~25~~

hejceelceekeâes mee#eelkeâej iejsj pemekeâes heehe ve° YeFmekesâkeâes Ú, pemekeâes

ogefJeOeen¤ ve° YeFmekesâkeâes Úved, pees mechetCe& ØeeefCen¤keâes efnlecee ueeieskeâe Úved

(Øeeefhle ievexues vew Ùemlees ieve& mekeäÚved~ pees mJeÙeb Keeušescee hejskeâes Ú, Gmeues

De¤ueeF& keâmejer yeeefnj efvekeâeuvesÚ? Ùemewues keâ®Cee ceneheg®<ekeâes mJeeYeeefJekeâ

iegCe ngvepeevÚ), leLee ‘ÙeleelceeveŠ’- efpelesefvõÙe yeÇÿeJesòee heg®<e Meevle hejyeÇÿeueeF&

Øeehle ieo&Úved~ eflevew ceneheg®<ekeâes efmLeefleceeefLe hegve: ØekeâeMe heeveg&ngvÚ-

keâece›eâesOeefJeÙegòeâeveeb Ùeleerveeb ÙeleÛeslemeeced~~10~~

DeefYelees yeÇÿeefveJee&Ceb Jele&les efJeefoleelceveeced~~26~~

keâece-›eâesOeyeeš jefnle, efpeleskeâes efÛeòeJeeuee, hejceelceekeâes mee#eelkeâej

iejskeâes %eeveer heg®<en¤keâes ueeefie meyeweflejyeeš Meevle hejyeÇÿe vew Øeehle Ú~ heškeâ-

heškeâ ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues lÙeme heg®<ekeâes Øeke=âefleceeefLe peesÌ[ (yeue) efobowÚ,

pemeyeeš ØesjCee efceueesmed~ ØeMve ueieYeie hetCe&YeÙees~ Deye JeneB hegve peesÌ[ (yeue)

efovegngvÚ efkeâ Ùeme efmLeefleueeF& Øeehleievex DeeJeMÙekeâ Debie Õeeme-ØeÕeemekeâe

efÛevleve ngved~ Ùe%ekeâes Øeef›eâÙeecee ØeeCekeâes Deheevecee nJeve, Deheevekeâes ØeeCecee

nJeve, ØeeCe-Deheeve ogyewkeâes ieefleefvejesOe JeneBues yeleeGveg YeSkeâes efLeÙees~ lÙemewueeF&

mebPeeGveg ngvÚ-

mheMee&vke=âlJee yeefnyee&¢eeb§e#eg§ewJeevlejs YeügJeesŠ~~10~~

ØeeCeeheeveew meceew ke=âlJee veemeeYÙevlejÛeeefjCeew~~27~~

ÙelesefvõÙeceveesyegefæceg&efveceex#ehejeÙeCeŠ ~~10~~

efJeielesÛÚeYeÙe›eâesOees ÙeŠ meoe cegòeâ SJe meŠ~~28~~

Depeg&ve! yeeefnjkeâe efJe<eÙen¤, ÂMÙen¤ueeF& efÛevleve veieoz GveueeF& lÙeeiesj,

ves$en¤keâes Âef°ueeF& Ye=kegâšerkeâes yeerÛecee efmLele iejsj, ‘YeügJees: Devlejs’- keâes

Ùemlees DeLe& nesFve efkeâ DeeBKeen¤keâes yeerÛecee Jee hejsueen¤keâes yeerÛecee keâlew nsvex



YeeJeveeues Âef° ueieeDeesmed~ Ye=kegâšerkeâes yeerÛekeâes Megæ DeLe& Ùeefle cee$e Ú efkeâ

meesPees yemescee Âef° Ye=kegâšerkeâes "erkeâ ceOÙeyeeš meesPew Deieeef[ hejesmed~ oeÙeeB-

yeeÙeeB, Ùelee-Glee vensvex~ veekeâceeefLe meesPees Âef°jeKow (keâlew veekeâueeF& vew nsve& ve

Leeuvees) veeefmekeâe efYe$e efJeÛejCe ievex ØeeCe j Deheeve JeeÙegueeF& mece iejsj DeLee&led

Âef°ueeF& lÙeneB jeKesj megjleueeF& Õeemecee ueieeGvegmed efkeâ keâefnues Õeeme efYe$eieÙees?

keâefle efškeäÙees? (ueieYeie DeeOee meskesâC[ ®keäÚ, ØeÙeeme iejsj ve jeskeâeQ~) keâefnues

Õeeme yeeefnj efvemkeäÙees? keâefleyesueemecce yeeefnj j¢ees? YeVegkeâes DeeJeMÙekeâlee Úwve

efkeâ Õeemeyeeš efveefmkeâves veeceOJeefve megefvevÚ~ ÙemeØekeâej Õeeme-ØeÕeemecee peye

megjle efškeävepeevÚ Yeves, Yeves efJemleejw-efJemleejw Õeeme DeÛeue, efmLej ®keäves Ú,

mece ngvepeevesÚ~ ve efYe$eyeeš mebkeâuhe G"dvesÚ j vew yeeefnjer mebkeâuhe efYe$e "×e¹j

Keeve heeGves Úved~ yeeefnjkeâes Yeesien¤keâes efÛevleve le yeeefnj vew lÙeeefieefoSkeâes

efLeÙees, efYe$e heefve mebkeâuhe pee«ele ngves Úwve~ megjle Skeâoce GefYevÚ, lewue OeejeJeled~

lesuekeâes Oeeje heeveerpemlees Leeshee-Leeshee iejer Peozve, peyemecce PeÚ& Oeeje vew PeÚ&~

ÙemewØekeâej ØeeCe j Deheevekeâes ieefle mece, efmLej iejsj FefvõÙe, ceve j yegefæueeF&

pemeues efpelÙees, FÛÚe, YeÙe j ›eâesOejefnle ceveveMeerueleekeâes Ûejce meerceecee hegieskeâes

cees#ehejeÙeCe cegefve meOeQ ‘cegòeâ’ vew Ú~ cegòeâ YeSj lÙees keâneB peevÚ, kesâ heeGBÚ?

ÙemeceeefLe YeVegngvÚ-

Yeesòeâejb Ùe%elehemeeb meJe&ueeskeâcensÕejced~~10~~

megùob meJe&Yetleeveeb %eelJee ceeb Meeefvlece=ÛÚefle~~29~~

lÙees cegòeâ heg®<e ceueeF& Ùe%e j leheueeF& YeesivesJeeuee mechetCe& ueeskeâkeâes

F&Õejkeâes heefve F&Õej, mechetCe& ØeeefCen¤keâes mJeeLe&jefnle efnlew<eer- Ùemlees mee#eeled

peevesj MeeefvleueeF& Øeehle ieo&Ú~ ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ efkeâ lÙeme heg®<ekeâes Õeeme-

ØeÕeemekeâes, Ùe%e j lehekeâes Yeesòeâe ce ngB~ Ùe%e j lehe Devlecee pemecee efJeueÙe

ngvÚ, lÙees ce ngB~ lÙees ceueeF& Øeehle ngvÚ~ Ùe%ekeâes Devlecee pemekeâes veece

Meeefvle nes, lÙees cesjes vew mJe¤he nes~ lÙees heg®<e ceueeF& peevoÚ j peeVeemeeLe ceueeF&

Øeehle ngvepeevÚ~ Ùemewkeâes veece Meeefvle nes~ pemlew ce F&Õejkeâes heefve F&Õej ngB lÙemlew

lÙees heefve nes~



efve<keâ<e&—

Ùeme DeOÙeeÙekeâes DeejcYecee Depeg&veues ØeMve iejskeâes efLeÙees efkeâ, keâefnues

leheeFË efve<keâece keâce&Ùeesiekeâes ØeMebmee ieveg&ngvÚ j keâefnues leheeFË mebvÙeemeceeie&yeeš

keâce& ievexkeâes ØeMebmee ieveg&ngvÚ, Dele: ogyewcee kegâvew Skeâkeâes, pees leheeFËÉeje megefveef§ele

ieefjSkeâes Ú, hejcekeâuÙeeCekeâejer Ú, lÙemeueeF& YeVegmed~ ßeerke=â<Ceues YeVegYeÙees-

Depeg&ve! hejcekeâuÙeeCe le ogyewcee Ú~ ogyewcee lÙener efveOee&efjle Ùe%ekeâes ef›eâÙee ieefjvÚ,

leeheefve efve<keâece keâce&Ùeesie efJeMes<e nes~ ÙemeueeF& veiejerkeâve mebvÙeeme (MegYeeMegYe

keâce&keâes Devle) ngBowve~ mebvÙeeme ceeie& nesFve, ue#Ùekeâes veece nes~ ÙeesieÙegòeâ vew

mebvÙeemeer nes~ ÙeesieÙegòeâkeâes ue#eCe YeVegYeÙees efkeâ lÙees vew ØeYeg nes~ ve T ieo&Ú ve

kesâner iejeGBÚ; ye¤ mJeYeeJecee Øeke=âeflekeâes oyeeJekeâes Deveg¤he ceeefveme JÙemle

Úved~ pees mee#eeled ceueeF& peevoÚ, lÙener %eelee nes, lÙener heefC[le nes~ Ùe%ekeâes

heefjCeececee ceeefvemen¤ ceueeF& peevoÚved~ Õeeme-ØeÕeemekeâes pehe j Ùe%e-lehe

pemecee efJeueÙe ngvÚved, lÙees ce vew ngB~ Ùe%ekeâes heefjCeecemJe¤he ceueeF& peevesj T

pegve MeeefvleueeF& Øeehle ieo&Ú, lÙees heefve ce vew ngB DeLee&led ßeerke=â<Ce-pemlew, ceneheg®<e-

pemlew mJe¤he lÙeme ØeeefhleJeeueeueeF& efceuÚ~ lÙees heefve F&Õejkeâes F&Õej, Deelceekeâes

heefve DeelcemJe¤heceÙe ngvepeevÚ, lÙeme hejceelceemebie SkeâerYeeJe heeGBÚved (Skeângvecee

peefle pevceueeieesmed)~ Ùeme DeOÙeeÙecee mhe° ieveg&YeÙees efkeâ Ùe%e-leheueeF& Yeesives

ceneheg®<ekeâes heefve efYe$ejnves Meefòeâ censÕej nes, Dele:-

Ô lelmeefoefle ßeerceÆieJeodieerleemetheefve<elmeg yeÇÿeefJeÅeeÙeeb Ùeesie-

MeeŒes ßeerke=â<Ceepeg &vemecJeeos ‘Ùe%eYeesòeâeceneheg®<emLecensÕejŠ’ veece

heÃeceesÓOÙeeÙeŠ~~5~~

ÙemeØekeâej ßeerceoddYeieJeoddieerlee¤heer Gheefve<eod SJeb yeÇÿeefJeÅee leLee ÙeesieMeeŒe

efJe<eÙekeâ ßeerke=â<Ce j Depeg&vekeâes mecJeeocee ‘Ùe%eYeesòeâe ceneheg®<e censÕej’ veecekeâ

heeBÛeeQ DeOÙeeÙe hetCe& ngvÚ~

Fefle ßeerceled hejcenbmehejceevevomÙe efMe<Ùe mJeeceerDeÌ[ieÌ[evevoke=âles

ßeerceÆieJeûerleeÙeeŠ ‘ÙeLeeLe&ieerlee’ Yee<Ùes ‘Ùe%eYeesòeâeceneheg®<emLe-

censÕejŠ’ veece heÃeceesÓOÙeeÙeŠ~~5~~



Úw"eQ DeOÙeeÙe 133

mebmeejcee Oece&keâes veececee jerefle-efjJeepe, hetpee-heæefle, mebØeoeÙen¤keâes yeenguÙe

YeScee, kegâjereflen¤keâes Meceve iejsj SGšw F&Õejkeâes mLeehevee SJeb lÙemekeâes Øeeefhlekeâes

Øeef›eâÙeeueeF& ØeMemle ieve&keâes ueeefie kegâvew ceneheg®<ekeâes DeeefJeYee&Je ngvÚ~ ef›eâÙeen¤ueeF&

Úes[sj yemveg j %eeveer keânueeGves ¤ef{n¤ ke=â<Cekeâeuecee DelÙevle JÙeehekeâ efLeS~

Ùemewues Ùeme DeOÙeeÙekeâes ØeejcYecee vew ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues Ùeme ØeMveueeF& ÛeewLees

heškeâ mJeÙeb G"eGvegYeÙees efkeâ %eeveÙeesie leLee efve<keâece keâce&Ùeesie ogyewkeâes Devegmeej

keâce& ieveg& vew heo&Ú~

DeOÙeeÙe ogFcee JeneBues YeVegYeSkeâes efLeÙees- Depeg&ve! #eef$eÙekeâes ueeefie

ÙegæYevoe "tuees keâuÙeeCekeâejer kegâvew Dekeâex yeešes Úwve~ Ùeme Ùegæcee nejscee heefve

osJelJe Ú j efpelescee heefve ceneceefnce efmLeefle vew Ú- Ùemlees mebPesj Ùegæ iej~

Depeg&ve! Ùees yegefæ efleceües ueeefie %eeveÙeesiekeâes efJe<eÙecee YeefveSkeâes nes~ keâmlees yegefæ?

Ùees vew efkeâ Ùegæ iej~ %eeveÙeesie Ùemlees nesFve efkeâ neleceeefLe nele jeKesj yeefmejngB~

%eeveÙeesiecee cee$e Deeheävees ueeYe-neefvekeâes mJeÙeb efve§eÙe iejsj, Deeheävees MeefòeâueeF&

mebPesj keâce&cee ØeJe=òengveg nes, peyeefkeâ Øesjkeâ ceneheg®<e vew nes~ %eeveÙeesiecee Ùegæieveg&

DeefveJeeÙe& Ú~

DeOÙeeÙe leervecee Depeg&veues ØeMve iejs efkeâ- YeieJeved ! efve<keâece keâce&ÙeesieYevoe

%eeve leheeFËkeâes ßes‰ ceevÙe Ú leye ceueeF& Ieesjkeâce&cee efkeâve ueieeGveg ngvÚ? Depeg&veueeF&

efve<keâece keâce&Ùeesie keâef"ve Øeleerle YeÙees~ ÙemeceeefLe ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues YeVegYeÙees

efkeâ ogyew efve‰en¤ ceyeeš vew YeefveSkeâe Úved, lej kegâvew heefve heLekeâes Devegmeej

keâce&ueeF& lÙeeiesj efn[dves efJeOeeve Úwve~ ve le Ùemlees vew Ú efkeâ keâce&ueeF& DeejcYe

veiejsj keâmewues hejce vew<keâcÙe&keâes efmeefæ heeGBÚ, ve DeejcYe iejskeâes ef›eâÙeeueeF&

lÙeeiescee keâmewues lÙeme hejceefmeefæueeF& heeGBÚ~ ogyew ceeie&cee efveÙelekeâce&- Ùe%ekeâes

Øeef›eâÙee ieveg& vew heo&Ú~


~~ DeLe <eâes”OŸeeŸe: ~~⁄w"eQ DeOŸeeŸe


ÙeLeeLe& ieerlee Š ßeerceoddYeieJeoddieerlee134

Deye Depeg&veues jeceüjer yegPes efkeâ %eeveceeie& jeceües ueeieesmed DeLeJee efve<keâece

keâce&Ùeesie, ogyew Âef°n¤cee keâce& ievez heÚ&; hesâefj heeBÛeeQ DeOÙeeÙecee Gmeues ØeMve

iejs- heâuekeâes Âef°cee kegâve ßes‰ Ú? kegâve megefJeOeepevekeâ Ú? ßeerke=â<Ceues

YeVegYeÙees- Depeg&ve! ogyew vew hejceßesÙe efovesn¤ ngved~ ogyewues SGšw mLeevecee hegNÙeeGBÚ

leeheefve meebKÙeYevoe efve<keâece keâce&Ùeesie ßes‰ Ú; lej efve<keâece keâce&keâes DeeÛejCe

veiejerkeâve keâesner mebvÙeemeer ngBowve~ ogyewcee SGšw keâce& Ú~ Dele: mhe° Ú efkeâ

lÙees efveOee&efjle keâce& veiejerkeâve keâesner mebvÙeemeer ngBowve j ve keâesner Ùeesieer vew ngve

mekeäÚ~ cee$e ÙemeceeefLe efn[dves heefLekeân¤keâe ogF& Âef°n¤ ngved, pees heÚeef[

YeefveSkeâe Úved~

ßeerYeieJeevegJeeÛe-

DeveeefßeleŠ keâce&Heâueb keâeÙeË keâce& keâjesefle ÙeŠ~~1~~

me meVÙeemeer Ûe Ùeesieer Ûe ve efvejefiveve& Ûeeef›eâÙeŠ~~1~~

ßeerke=â<Ce cenejepeues YeVegYeÙees- Depeg&ve! keâce&Heâuekeâes DeeßeÙeyeešjefnle

YeSj DeLee&led keâce& ievex yesueecee kegâvew Øekeâejkeâes keâecevee vejeKow pees ‘keâeÙe&ced

keâce&’- ievex ÙeesiÙe Øeef›eâÙee-efJeMes<eueeF& ieo&Ú, lÙees vew mebvÙeemeer nes, lÙees vew Ùeesieer

nes~ cee$e DeefiveueeF& lÙeeives leLee cee$e ef›eâÙeeueeF& lÙeeives JÙeefòeâ ve mebvÙeemeer nes,

ve Ùeesieer~ ef›eâÙeen¤ Oesjw Úved~ leerceOÙes ‘keâeÙe&ced keâce&’- ievexÙeesiÙe ef›eâÙee,

‘efveÙele keâce&’- efveOee&efjle iejskeâes kegâvew ef›eâÙee-efJeMes<e nes~ lÙees nes Ùe%ekeâes Øeef›eâÙee~

pemekeâes Megæ DeLe& nes DeejeOevee, pees DeejeOÙe osJecee ØeJesMe efoueeGves efJeefOe-

efJeMes<e nes, lÙemeueeF& keâeÙe&¤he efoveg vew keâce& nes~ pees lÙemeueeF& ieo&Ú, lÙener

mebvÙeemeer nes, lÙener Ùeesieer nes~ cee$e DeefiveueeF& lÙeeivesJeeuee efkeâ ‘neceer Deeiees

ÚgBowveew’ Jee keâce&ueeF& lÙeeivesJeeuee efkeâ ‘cesjes ueeefie keâce& vew Úwve, ce le Deelce%eeveer

ngB~’- Ùemlees cee$e YeefvejeKves keâce&ueeF& DeejcYe vew veievex, ievexÙeesiÙe ef›eâÙee-efJeMes<e

veievex lÙees ve mebvÙeemeer nes ve Ùeesieer~ ÙemeceeefLe De¤ nsjeQ-

Ùeb meVÙeemeefceefle ØeengÙeexieb leb efJeefæ heeC[Je~~1~~

ve ¢emeVÙemleme¿uhees Ùeesieer YeJeefle keâ§eve~~2~~

Depeg&ve! pemeueeF& ‘mebvÙeeme’ Ùemlees YeefvevÚ, lÙemewueeF& efleceer Ùeesie peeve;

efkeâveefkeâ mebkeâuhen¤keâes lÙeeie veiejerkeâve kegâvew heefve heg®<e Ùeesieer ngBowve DeLee&led



keâeceveekeâes lÙeeie ogyew ceeieean¤keâesueeefie DeeJeMÙekeâ Ú~ leye le meefpeuees Ú,

YeVegmed efkeâ neceer mebkeâuhe ieozveeQ j YeÙeeQ Ùeesieer-mebvÙeemeer~ ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ,

Ùemlees keâefnuÙew heefve ngBowve-

Dee®®#eesceg&vesÙeexieb keâce& keâejCecegÛÙeles~~1~~

Ùeesiee¤{mÙe lemÙewJe MeceŠ keâejCecegÛÙeles~~3~~

ÙeesieceeefLe Dee¤{ ngve Ûeenves ceveveMeerue heg®<ekeâes ueeefie Ùeesiekeâes Øeeefhlecee

keâce&ieveg& vew keâejCe nes j Ùeesiekeâes Deveg‰eve ieoe&-ieoz peye lÙees heefjCeece efoves

DeJemLeecee DeeGBÚ, lÙeme Ùeesiee¤{leecee ‘MeceŠ keâejCeced GÛÙeles’- mechetCe&

mebkeâuhen¤keâes DeYeeJe keâejCe nes~ ÙemeYevoe heefnues mebkeâuheues heefÚueeive

Úes[dowve j-

Ùeoe efn vesefvõÙeeLex<eg ve keâce&mJeveg<eppeles~~1~~

meJe&me¿uhemeVÙeemeer Ùeesiee¤{mleoesÛÙeles~~4~~

pegve keâeuecee heg®<e ve le FefvõÙen¤keâes Yeesiecee Deemeòeâ ngvÚ j ve keâce&n¤cee

vew Deemeòeâ Ú (Ùeesiekeâes heefjhekeäJeeJemLeecee hegiesheefÚ De¤ keâce& iejsj Keespves

keâmeueeF&? Dele: efveÙele keâce& DeejeOeveekeâes DeeJeMÙekeâlee jnve peeBowve, Ùemewues

lÙees keâce&cee heefve Deemeòeâ ngBowve), lÙeme keâeuecee ‘meJe&mebkeâuhe mebvÙeemeer’-

meyew mebkeâuhen¤keâes DeYeeJe Ú~ lÙener mebvÙeemeer nes, lÙeneR Ùeesiee¤{lee nes~

yeešescee mebvÙeeme veecekeâes kegâvew Jemleg Úwve~ Ùeme Ùeesiee¤{leeyeeš kesâ ueeYe?

GæjsoelceveeÓlceeveb veelceeveceJemeeoÙesled~~1~~

DeelcewJe ¢eelcevees yevOegjelcewJe efjhegjelceveŠ~~5~~

Depeg&ve! ceeefvemeues DeehetâÉeje Deeheävees Gæej ieveg&heo&Ú~ Deeheävees DeelceeueeF&

DeOeesieeflecee vehegNÙeeDeesmed efkeâveefkeâ Ùees peerJeelcee mJeÙeb vew Deeheävees efce$e nes j Ùees

vew Deeheävees Me$eg heefve nes~ keâefnues Me$eg ngvÚ j keâefnues efce$e? ÙemeceeefLe YeVegngvÚ-

yevOegjelceelcevemlemÙe ÙesveelcewJeelcevee efpeleŠ~~1~~

Deveelcevemleg Me$eglJes JelexleelcewJe Me$egJeled~~6~~

pegve peerJeelceeÉeje ceve j FefvõÙen¤meefnle Mejerj efpeefleSkeâes Ú, Gmekeâes

ueeefie Gmewkeâes peerJeelcee efce$e nes j pemeyeeš ceve j FefvõÙen¤meefnle MejerjueeF&

efpelve meefkeâSkeâes Úwve, Gmekeâes ueeefie T mJeÙeb Me$egleekeâes JÙeJenej ieo&Ú~



Ùeer ogyew Mueeskeân¤cee ßeerke=â<Ce SGšw kegâje YeVegngvÚ efkeâ DeeheâtÉeje

Deeheävees DeelceeueeF& Gæej iejeQ, lÙemeueeF& DeOeesieeflecee vehegNÙeeDeeQ; efkeâveefkeâ Ùees

Deelcee vew efce$e nes~ me=ef°cee ve Dekeâex kegâvew Me$eg Úved ve efce$e~ keâmejer? pemeÉeje

cevemeefnle FefvõÙen¤ efpeleskeâes ngvÚ, Gmekeâes ueeefie Gmewkeâes Deelcee efce$eyevesj

efce$eleekeâes JÙeJenej ieo&Ú, hejcekeâuÙeeCe ievexJeeuee ngvÚ j pemeÉeje cevemeefnle

FefvõÙen¤ efpeleskeâes ngBowve, Gmekeâes ueeefie Gmewkeâes Deelcee Me$egyevesj Me$egleekeâes

JÙeJenej ieo&Ú, Devevle Ùeese fven¤ j Ùeeleveen¤eflej efueSjpeevÚ~ ØeeÙe:

ceeefvemen¤ YevoÚved- ‘ce le Deelcee ngB’~ ieerleecee uesefKeSkeâes Ú, ‘‘ve le ÙemeueeF&

MeŒeues keâešdve mekeäÚ, ve Deefiveues peueeGve mekeäÚ, ve JeeÙegues megkeâeGve mekeäÚ~

Ùees efvelÙe nes, Dece=lemJe¤he nes, DeheefjJele&veMeerue Ú, MeeÕele Ú j lÙees Deelcee

cecee vew Ú~’’ Gveern¤ues ieerleekeâe Ùeer hebefòeân¤cee OÙeeve efobowveved efkeâ Deelcee

DeOeesieeflecee heefve peevÚ~ Deelceekeâes Gæej heefve ngvÚ, pemekeâes ueeefie ‘keâeÙe&ced

keâce&’- ievexÙeesiÙe Øeef›eâÙee-efJeMes<e iejsj vew GheueefyOe yeleeFSkeâes Ú~ Deye Devegketâue

Deelceekeâes ue#eCe nsjeQ-

efpeleelceveŠ ØeMeevlemÙe hejceelcee meceeefnleŠ~~1~~

Meerlees<CemegKeogŠKes<eg leLee ceeveeheceeveÙeesŠ~~7~~

peeÌ[es-ieceea, megKe-og:Ke j ceeve-Deheceevecee pemekeâes Devle:keâjCekeâe

Je=efòen¤ jeceüjer Meevle Úved, Ùemlees mJeeOeerve DeelceeYeSkeâes heg®<ecee hejceelcee

meowJe efmLele Ú, keâefnues heefve Deueie ngBowve~ ‘efpeleelcee’ DeLee&led pemeues cevemeefnle

FefvõÙen¤ueeF& efpeefle mekesâkeâes Ú, Je=efòe hejceMeeefvlecee ØeJeeefnle YeFmekesâkeâes Ú

(Ùees vew Deelceekeâes Gæejkeâes DeJemLee nes)~ Deieeef[ YeVegngvÚ-

%eeveefJe%eevele=hleelcee ketâšmLees efJeefpelesefvõÙeŠ~~1~~

Ùegòeâ FlÙegÛÙeles Ùeesieer meceuees°eMcekeâeÃeveŠ~~8~~

pemekeâes Devle:keâjCe %eeve-efJe%eeveyeeš le=hle Ú, pemekeâes efmLeefle DeÛeue,

efmLej j efJekeâejjefnle Ú, pemeues FefvõÙen¤ueeF& efJeMes<e¤heyeeš efpeeflemekesâkeâes

Ú, pemekeâes Âef°cee ceešes, {gÁe j megJeCe& Skeâmeceeve Ú- Ùemlees Ùeesieer ‘Ùegòeâ’

keânueeGBÚ~ ‘Ùegòeâ’keâes DeLe& nes- Ùeesieyeeš mebÙegòeâ~ Ùees Ùeesiekeâes hejekeâe‰e nes,



pemeueeF& ÙeesiesÕejues heeBÛeeQ DeOÙeeÙecee Mueeskeâ meeleosefKe yeeÜeQmecce efÛeef$ele ieveg&

YeSkeâes Ú~ hejceleòJe hejceelceekeâes mee#eelkeâej j lÙemekeâes Øeehlengves peevekeâejer

%eeve nes~ Skeâ FÃe heefve F°osefKe Deueie Ú, peeVesFÛÚe peeie=le Ú, leyemecce lÙees

De%eeveer nes~ lÙees Øesjkeâ keâmejer meJe&JÙeehle Ú? keâmlees ØesjCee efovegngvÚ? keâmejer

DeveskeâeQ Deelceen¤ueeF& SkewâmeeLe heLe-ØeoMe&ve ieo&Ú? keâmejer lÙees Yetle, YeefJe<Ùe

j Jele&ceevekeâes %eelee Ú? lÙees Øesjkeâ F°keâes Ùeme keâeÙe&-ØeCeeueerkeâes %eeve vew ‘efJe%eeve’

nes~ pegve efoveosefKe ùoÙecee F°keâes DeeefJeYee&Je ngvÚ, lÙener efoveosefKe lÙees efveoxMe

efoveueeiÚ, lej ØeejcYecee meeOekeâ yegPve mekeäowve~ hejekeâe‰ekeâeuecee vew Ùeesieer

Gvekeâes Deevleefjkeâ keâeÙe&-ØeCeeueerueeF& hetCe&le: yegPve meòeâÚ~ Ùees mecePe vew efJe%eeve

nes~ Ùeesiee¤{ DeLeJee Ùegòeâheg®<ekeâes Devle:keâjCe %eeve-efJe%eeveyeeš le=hle jnvÚ~

ÙemewØekeâej ÙeesieÙegòeâ heg®<ekeâes efmLeeflekeâes efve¤heCe ieoz ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ce hegve:

YeVegngvÚ-

megùefvce$eeÙeg&oemeerveceOÙemLeÉs<ÙeyevOeg<eg~~1~~

meeOeg<Jeefhe Ûe heehes<eg meceyegefæefJe&efMe<Ùeles~~9~~

Øeeefhlekeâes he§eeled ceneheg®<e meceoMeea j meceJeleea ngvÚ~ pemlees efkeâ heefÚuuees

Mueeskeâcee JeneBues YeVegYeÙees efkeâ pees hetCe&%eelee Jee heefC[le Ú, lÙees efJeÅee-efJeveÙemecheVe

yeÇeÿeCecee, ÛeeC[euecee, ieeF&-kegâkegâj j neòeercee meceeve Âef°YeSkeâes ngvÚ, lÙemewkeâes

hetjkeâ Ùees Mueeskeâ nes~ lÙees ùoÙeyeeš meneÙeleeievex meùoÙe, efce$e, Goemeerve, És<eer,

yevOegieCen¤, Oecee&lcee leLee heeheern¤cee heefve meceeve Âef°YeSkeâes ÙeesieÙegòeâ heg®<e

Deefleßes‰ nes~ lÙees Gmekeâes keâeÙe&n¤cee Âef° jeKowve, ye¤ lÙemeefYe$e Deelceekeâes

mebÛeejceeefLe Gmekeâes Âef° heo&Ú~ Ùeer meyewcee lÙemeues cee$e Ùeefle heâjkeâ osKÚ efkeâ

keâesner leuekeâes meeR{ercee GYeskeâes Ú Yeves keâesner efvece&ueleekeâes meceerhe, lej lÙees

#ecelee meyewcee Ú~ ÙeneB ÙeesieÙegòeâkeâes ue#eCe hegve: oesnesNÙeeGveg YeÙees~

keâesner ÙeesieÙegòeâ keâmejer yevoÚ? lÙees keâmejer Ùe%e ieo&Ú, Ùe%emLeueer keâmlees

ngvegheo&Ú? Deemeve keâmlees ngveghevex? lÙeme meceÙe keâmejer yeefmeÙeesmed? keâòee&keâesÉeje

heeueveievex efveÙece, Deenej-efJenej, meglveg-peeivegkeâes mebÙece leLee keâce&ceeefLe keâmlees

Ûes°e ngvegheo&Ú? FlÙeeefo efyevogn¤cee ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues DeefIe¼es heeBÛeQ Mueeskeâcee

ØekeâeMe heeveg&YeÙees, pemeyeeš leheeFË heefve lÙeme Ùe%eueeF& mecheVe ieve& mekeävegngvÚ~



DeOÙeeÙe leervecee JeneBues Ùe%ekeâes veece efuevegYeÙees j YeVegYeÙees efkeâ Ùe%ekeâes

Øeef›eâÙee vew lÙees efveÙelekeâce& nes~ DeOÙeeÙe Ûeejcee JeneBues Ùe%ekeâes mJe¤he efJemleejues

JeCe&ve ieveg&YeÙees, pemecee ØeeCekeâes Deheevecee nJeve, Deheevekeâes ØeeCecee nJeve,

ØeeCe-Deheevekeâes ieefle jeskesâj cevekeâes efvejesOe FlÙeeefo ieefjvÚ~ meyew efceueeSj

Ùe%ekeâes Megæ DeLe& nes DeejeOevee leLee lÙeme DeejeOÙeosJemeccekeâes otjer leÙeiejeGves

Øeef›eâÙee, pemeceeefLe heeBÛeeQ DeOÙeeÙecee heefve keâefnÙees~ lej Gmekeâesueeefie Deemeve,

Yetefce, ievexefJeefOe FlÙeeefokeâes efÛe$eCe yeeBkeâer efLeÙees~ ÙemewceeefLe ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ce

heÇkeâeMe heeveg&ngvÚ-

Ùeesieer ÙegÀeerle meleleceelceeveb jnefme efmLeleŠ~~10~~

Skeâekeâer ÙeleefÛeòeelcee efvejeMeerjheefj«enŠ~~10~~

efÛeòeueeF& efpelvecee ueeieskeâes Ùeesieer ceve, FefvõÙen¤ j MejerjueeF& JeMecee

jeKesj, Jeemevee j meb«enjefnle YeSj, Skeâevle mLeevecee, Skeäuew vew efÛeòeueeF&

(DeelceesheueefyOe iejeGves) Ùeesie-ef›eâÙeecee ueieeGveg~ Gmekeâes ueeefie mLeeve keâmlees

ngvegheo&Ú, Deemeve keâmlees ngvegheÚ&?-

MegÛeew osMes Øeefle‰ehÙe efmLejceemeveceelceveŠ~~10~~

veelÙegefÛÚ^leb veeefleveerÛeb ÛewueeefpevekegâMeesòejced~~11~~

MegæYetefcecee kegâMe, ce=ieÚeuee, JeŒe DeLeJee lÙemeyeeš Gòejesòej (jsMeceer,

Tveer, heâueskeâ kesâefn) efyeÚeSj Deeheävees DeemeveueeF& veOesjw Deiuees, veOesjw nesÛees

efmLej mLeeefhele ieveg&med~ MegæYetefcekeâes leelheÙe& GmeueeF& PeeÌ[ves, ye{ejves meheâe-

megiIej ieveg& nes~ YetFBcee kegâvew Jemleg efyeÚeGveg heÚ&- Ûeens ce=ieÚeuee nesmed Jee

megkegâue DeLeJee kegâvew heefve JeŒe, heâueskeâ kegâvew heefve SGše Jemleg GheueyOe YeScee

efyeÚeGveg heo&Ú~ Deemeve efmLej ngvegheo&Ú~ ‘hetpÙe cenejepepeer’ ueieYeie heeBÛe FÃe

Deiuees Deemevecee yemvegngvLÙees~ Skeâheškeâ YeeefJekeân¤ues ueieYeie Skeâ heâerš

GBÛeeF& YeSkeâes mebiecejcejkeâes leKlee uÙeeF& efoÙees~ cenejepepeer Skeâefove lÙemecee

yemveg YeÙees Deefve YeVegYeÙees-nesFve! Oesjw Deiuees YeÙees~ DeiueesmLeevecee yemveg ngBowve,

meeOegueeF& DeefYeceeve ngvepeevÚ~ leue heefve yemveg ngBowve, lÙemeyeeš nerveleekeâes yeesOe

ngvÚ, Deehegâyeeš Ie=Cee ngvÚ~ heefÚ lÙemeueeF& G"eSj pebieuekeâes SGše yeiewÛeecee

jeKve ueieeGvegYeÙees~ lÙeneB ve cenejepe peevegngvLÙees j ve Deefnues keâesner lÙeneB



peevÚ~ Ùees efLeÙees lÙees ceneheg®<ekeâes ef›eâÙeelcekeâ efMe#eCe~ ÙemewØekeâej meeOekeâkeâes

ueeefie heefve Oesjw DeiueesmLeeve ngvegngBowve~ Yepevehetefle& heefÚngvesÚ, Denbkeâej heefnues vew

DeeSj Ûe{dvesÚ~ ÙemeheefÚ-

le$ewkeâe«eb ceveŠ ke=âlJee ÙeleefÛeòesefvõÙeef›eâÙeŠ~~10~~

GheefJeMÙeemeves ÙegÀÙeeÅeesieceelceefJeMegæÙes~~12~~

lÙeme Deemevecee yemesj (yemesj vew OÙeeveievex efJeOeeve Ú) ceveueeF& Skeâe«e

iejsj, efÛeòe j FefvõÙen¤keâe ef›eâÙeen¤ueeF& JeMecee jeKow Devle:keâjCekeâes Megefækeâes

ueeefie ÙeesieeYÙeeme ieveg&~ Deye yemves lejerkeâe yeleeGvegngvÚ-

meceb keâeÙeefMejes«eerJeb OeejÙevveÛeueb efmLejŠ~~10~~

mecØes#Ùe veeefmekeâe«eb mJeb efoMe§eeveJeueeskeâÙeved~~13~~

Mejerj, ieo&ve j šeGkeâesueeF& meerOee, DeÛeue, efmLej iejsj (pemlees efkeâ kegâvew

leKelee GYÙeeSkeâes ngvÚ) ÙemeØekeâej meesPees, Â{ YeSj yemveg j Deeheävees veeefmekeâekeâes

De«eYeeieueeF& nsjsj (veeefmekeâekeâes šghhee nsvex efveoxMe Úwve ye¤ meesPees yemescee veekeâkeâes

meecegVes peneB Âef° heo&Ú, lÙeneB Âef° nesmed~ oeÙeeB-yeeÙeeB nsvex ÛebÛeuelee venesmed)

De¤ efoMeen¤ueeF& vensoz efmLej YeSj yemveg j-

ØeMeevleelcee efJeieleYeeryeÇ&ÿeÛeeefj›eles efmLeleŠ~~10~~

ceveŠ mebÙecÙe ceefÛÛeòees Ùegòeâ Deemeerle celhejŠ~~14~~

yeÇÿeÛeÙe& ›elecee efmLele YeSj (ØeeÙe: ceeefvemen¤ YevoÚved efkeâ pevevesefvõÙekeâes

mebÙece yeÇÿeÛeÙe& nes; lej ceneheg®<en¤keâes DevegYetefle nes efkeâ ceveÉeje efJe<eÙen¤keâes

mcejCe iejsj, DeeBKeen¤yeeš lÙemlew ÂMÙe osKesj, lJeÛeeÉeje mheMe& iejsj, keâeveyeeš

efJe<eÙeesòespekeâ Meyo megvesj pevevesefvõÙe mebYeJe Úwve~ yeÇÿeÛeejerkeâes JeemleefJekeâ DeLe&

nes, ‘yeÇÿe DeeÛejefle me yeÇÿeÛeejer’~ yeÇÿekeâes DeeÛejCe nes efveÙele keâce&, Ùe%ekeâes

Øeef›eâÙee, pemeueeF& ievexn¤ ‘Ùeeefvle yeÇÿe meveeleveced’- meveeleve yeÇÿecee ØeJesMe

heeGBoÚved~ ÙemeueeF& ievexyesuee ‘mheMee&vke=âlJee yeefnyee&¢eeved’- yeeefnjkeâes mheMe&,

ceve j meyew FefvõÙen¤keâes mheMe& yeeefnj vew lÙeeiesj efÛeòeueeF& yeÇÿe-efÛevlevecee,

Õeeme-ØeÕeemecee, OÙeevecee ueieeGvegÚ~ ceve yeÇÿecee ueeieskeâes Ú Yeves yeeefnjer

mcejCe keâmues ievex? Ùeefo yeeefnjer mcejCe ngvÚ Yeves Deefnues ceveueeiÙees keâneB?

efJekeâej Mejerjcee nesFve, cevekeâes lejbiecee ngvÚved~ ceve yeÇÿeeÛejCecee ueeieskeâes Ú



Yeves pevevesefvõÙe mebÙece cee$e nesFve, mekeâuesefvõÙe mebÙecemecce mJeeYeeefJekeâ ngve

peevÚ~ Dele: yeÇÿekeâes DeeÛejCecee efmLej YeSj) YeÙejefnle j jeceües {bieues Meevle

Devle:keâjCeJeeuee, ceveueeF& mebÙele jeKow, cemebie ueeieskeâes efÛeòeues Ùegòeâ cesjes hejeÙeCe

YeSj efmLele nesG~ Ùemees ieveg&keâes heefjCeece kesâ ngvesÚ?-

ÙegÀeVesJeb meoelceeveb Ùeesieer efveÙeleceevemeŠ~~10~~

Meeefvleb efveJee&Cehejceeb celmebmLeeceefOeieÛÚefle~~15~~

ÙemeØekeâej DeehetâueeF& efvejvlej lÙemew efÛevlevecee ueieeGBow, mebÙele ceveJeeuee

Ùeesieer ceefYe$e efmLeefle¤heer hejekeâe‰eJeeuee MeeefvleueeF& Øeehle ngvÚ~ Ùemewues DeehetâueeF&

efvejvlej keâce&cee ueieeGvegmed~ ÙeneB Ùees ØeMve hetCe&ØeeÙe Ú~ Deieeef[ ogF& Mueeskeân¤cee

YeVegngvÚ efkeâ hejceevevoJeeuee Meeefvlekeâes ueeefie Meejerefjkeâ mebÙece, Ùegòeâenej, efJenej

heefve DeeJeMÙekeâ Ú~

veelÙeëe>lemleg ÙeesieesÓefmle ve Ûewkeâevleceveëe>leŠ~~10~~

ve Ûeeefle mJehveMeeruemÙe pee«elees vewJe Ûeepeg&ve~~16~~

Depeg&ve! Ùees Ùeesie ve le Oesjw KeevesJeeueekeâes efmeængvÚ j ve efyeukegâue

veKeevesJeeueekeâes efmeængvÚ, ve Oesjw meglvesJeeueekeâes j ve Oesjw peeievesJeeueekeâes vew

efmeængvÚ~ leye keâmekeâes efmeængvÚ?-

ÙegòeâenejefJenejmÙe ÙegòeâÛes°mÙe keâce&meg~~10~~

ÙegòeâmJehveeJeyeesOemÙe Ùeesiees YeJeefle ogŠKene~~17~~

ogŠKeueeF& ve° ievex Ùees Ùeesie GefÛele Deenej-efJenej, keâce&cee GheÙegòeâ Ûes°e j

meblegefuele MeÙeve-peeiejCe ievexJeeueekeâes vew hetCe& ngvÚ~ ye{er Yeespeve iejsheefÚ DeeuemÙe,

efveõe j Øeceeoues Iesvex Úved, leye meeOevee ngves Úwve~ Yeespeve Úes[scee FefvõÙen¤

#eerCe ngvepeeefvÚved, DeÛeue, efmLej yemves #ecelee jnves Úwve~ ‘hetpÙe cenejepepeer’

YeVegngvLÙees efkeâ KegjekeâYevoe Skeâ-ogF& jesšer keâce Keevegheo&Ú~ efJenej DeLee&led

meeOevekeâes Devegketâue efJeÛejCe, kesâner heefjßece heefve ieoz jnvegheo&Ú, kegâvew keâeÙe&

Keespveg heÚ& nesFve Yeves jòeâ-mebÛeej efMeefLeue ngvesÚ, jesieyeeš «eefmele ngvesÚew~ DeeÙeg

meglveg j peeiveg, Deenej j DeYÙeemeyeeš IešdÚ-ye{doÚ~ ‘cenejepepeer’ YeVegngvLÙees

efkeâ- ‘‘Ùeesieerues Ûeej IeCše meglveg heo&Ú j DeveJejle efÛeblevecee ueeivegheo&Ú~ n"



iejsj ve meglvesJeeuee MeerIeÇ heeieue ngvepeevÚ~’’ keâce&cee GheÙegòeâ Ûes°e heefve nesmed

DeLee&led efveÙele keâce& DeejeOeveekeâes Deveg¤he efvejvlej ØeÙelveMeerue ngvegnesmed~

yeeefnjer efJe<eÙen¤keâes mcejCe veiejsj meOeQ lÙemewcee ueeefie jnvesJeeueekeâes vew Ùeesie

efmeængvÚ; meeLew-

Ùeoe efJeefveÙeleb efÛeòeceelcevÙesJeeJeefle‰les~~10~~

efveŠmhe=nŠ meJe&keâecesYÙees Ùegòeâ FlÙegÛÙeles leoe~~18~~

ÙemeØekeâej Ùeesiekeâes DeYÙeemeyeeš efJeMes<e¤heues JeMecee ieefjSkeâes efÛeòe pegve

keâeuecee hejceelceecee jeceües {bieues efmLej ngvepeevÚ, efJeueerve pemlees ngvepeevÚ,

lÙeme keâeuecee mechetCe& keâeceveen¤yeeš jefnle heg®<eueeF& ÙeesieÙegòeâ YeefvevÚ~ Deye

efJeMes<e¤heues efpeefleSkeâes efÛeòekeâes ue#eCe kesâ nes?-

ÙeLee oerhees efveJeelemLees vesÁles meeshecee mce=lee~~10~~

Ùeesefievees ÙeleefÛeòemÙe ÙegÀelees ÙeesieceelceveŠ~~19~~

pegveØekeâej JeeÙegjefnle "eGBcee jeefKeSkeâes šgkeâer ÛeueeÙeceeve ngBowve, pJeeuee

meesPew ceeefLepeevÚ, lÙemecee keâcheVe ngBowve, Ùener Ghecee hejceelceekeâes OÙeevecee

ueeieskeâe Ùeesieerkeâes efpeefleSkeâes efÛeòekeâes efoFSkeâes Ú~ šgkeâer le GoenjCecee$e nes~

DeepeYeesueer oerhekeâkeâes ØeÛeueve Iešdow ieFjnskeâes Ú, Deiejyeòeer peueeScee heefve

lÙemekeâes OegJeeB meesPew ceeefLe peevÚ, Ùeefo JeeÙegcee Jesie Úwve Yeves~ Ùees Ùeesieerkeâes

efpeefleSkeâes efÛeòekeâes SGše GoenjCecee$e nes~ Deefnues efÛeòecee$e efpeefleSkeâes Ú,

efvejesOe YeSkeâes Ú; lej Deefnues efÛeòe Ú~ peye efve®æ efÛeòekeâes heefve efJeueÙe ngve

peevÚ leye kegâve efJeYetefle efceuoÚ? nsjeQ-

Ùe$eeshejceles efÛeòeb efve®æb ÙeesiemesJeÙee~~20~~

Ùe$e ÛewJeelceveelceeveb heMÙeVeelceefve leg<Ùeefle~~20~~

pegve DeJemLeecee Ùeesiekeâes DeYÙeemeyeeš efve®æ YeSkeâes efÛeòe heefve Ghejece

ngvepeevÚ, efJeueÙe ngvepeevÚ, meceehle ngvepeevÚ, lÙeme DeJemLeecee ‘Deelcevee’-

Deeheävees DeelceeÉeje ‘Deelceeveced ’- hejceelceeueeF& nsoz, ‘Deelceefve SJe’- Deeheävees

Deelceecee vew mevleg° ngvÚ~ hejceelceeueeF& nsÚ&, lej mevleg° Deeheävees DeelceeÉeje

ngvÚ; efkeâveefkeâ Øeeefhlekeâeuecee hejceelceekeâes mee#eelkeâej ngvÚ, lej Dekeâex #eCe

lÙemeues Deeheävew DeelceeueeF& leer MeeÕele F&ÕejerÙe efJeYeteflen¤yeeš Deesle-Øeesle heeGBÚ~



yeÇÿe, Depej, Decej, MeeÕele, DeJÙeòeâ j Dece=lemJe¤he nes Yeves Ùelee Deelcee heefve

Depej, Decej, MeeÕele, DeJÙeòeâ j Dece=lemJe¤he nes~ ngvele Ú, lej DeefÛevlÙe heefve

nes~ peyemecce efÛeòe j efÛeòekeâes uenj Ú, leyemecce lÙees leheeFËkeâes GheYeesiekeâes

ueeefie Úwve~ efÛeòekeâes efvejesOe j efve®æ efÛeòekeâes efJeueÙekeâeuecee hejceelceekeâes

mee#eelkeâej ngvÚ j oMe&vekeâes "erkeâ Dekeâex ÚCe lÙener F&ÕejerÙe iegCeOece&n¤yeeš

Ùegòeâ Deeheävew DeelceeueeF& heeGBÚ, lÙemewues lÙees Deeheävew Deelceecee mevleg° ngvÚ~

Ùener Gmekeâes mJe¤he nes, Ùener hejekeâe‰e nes~ Ùemewkeâes hetjkeâueeF& Deieeef[keâes

Mueeskeâ nsjeQ-

megKeceelÙeefvlekebâ Ùeòeoddyegefæ«ee¢eceleerefvõÙeced~~10~~

Jesefòe Ùe$e ve ÛewJeeÙeb efmLele§eueefle leòJeleŠ~~21~~

leLee FefvõÙen¤yeeš Deleerle, cee$e MegæYeSkeâes met#ce yegefæÉeje «enCe ievex

ÙeesiÙe pees Devevle Deevevo nes, lÙemeueeF& pegve DeJemLeecee DevegYeJe ieo&Ú j pegve

DeJemLeecee efmLeleYeSkeâes Ùeesieer YeieJelmJe¤heueeF& leòJeyeeš peevesj ÛeueeÙeceeve

ngBowve, meOeQ lÙemewcee Øeefleef‰le jnvÚ, leLee-

Ùeb ueyOJee Ûeehejb ueeYeb cevÙeles veeefOekebâ leleŠ~~10~~

ÙeefmceefvmLelees ve ogŠKesve ieg®Ceeefhe efJeÛeeuÙeles~~22~~

hejcesÕejkeâes Øeeefhle¤heer pegve ueeYeueeF&, hejekeâe‰ekeâes MeeefvleueeF& Øeehle

iejsj lÙemeYevoe ye{er Dekeâex kegâvew heefve ueeYe ceevowve j YeieJeledØeeefhle¤heer pegve

DeJemLeecee efmLeleYeSkeâes Ùeesieer YeÙebkeâj og:Keyeeš heefve ÛeueeÙeceeve nBgowve,

og:Kekeâes GmeueeF& Yeeve heefve ngBowve; efkeâveefkeâ Yeeveievex efÛeòe le meceehleYeÙees,

ÙemeØekeâej-

leb efJeÅeeoddogŠKemebÙeesieefJeÙeesieb Ùeesiemeef_%eleced~~10~~

me efve§eÙesve ÙeesòeâJÙees ÙeesieesÓefveefJe&CCeÛeslemee~~23~~

pees mebmeejkeâes mebÙeesie j efJeÙeesieyeeš jefnle Ú, lÙemewkeâes veece Ùeesie nes~ pegve

DeelÙeefvlekeâ megKe Ú, lÙemekeâes efceuevekeâes veece Ùeesie nes~ pemeueeF& hejceleòJe

hejceelcee YeefvevÚ, lÙemekeâes efceuevekeâes veece Ùeesie nes~ lÙees Ùeesie PÙeeGveueeives

efÛeòeues efve§eÙehetJe&keâ ieveg& keâòe&JÙe nes~ OewÙe&hetJe&keâ ueeives heg®<e vew Ùeesiecee

meheâue ngvÚ~



me¿uheØeYeJeevkeâeceebmlÙekeälJee meJee&veMes<eleŠ~~10~~

cevemewJesefvõÙe«eeceb efJeefveÙecÙe mecevleleŠ~~24~~

ÙemekeâejCe ceeefvemeues Ùees ieveg& heo&Ú efkeâ mebkeâuheyeeš GlheVengves mechetCe&

keâeceveen¤ueeF& Jeemevee j Deemeefòeâmeefnle meJe&Lee lÙeeiesj, ceveÉeje FefvõÙen¤keâes

mecegoeÙeueeF& meyeweflejyeeš jeceües {bieues JeMecee iejsj-

MevewŠ Mevew¤hejcesoddyegoddOÙee Oe=efleie=nerleÙee~~10~~

DeelcemebmLeb ceveŠ ke=âlJee ve efkeâefÃeoefhe efÛevleÙesled~~25~~

›eâce-›eâceues ¤hecee DeYÙeeme ieoz GhejeceleeueeF& Øeehlenesmed~ efÛeòekeâes efvejesOe

j ›eâceMe: efJeueÙenesmed~ lÙemeheefÚ lÙees OewÙe&Ùegòeâ yegefæÉeje ceveueeF& hejceelceecee

efmLele iejsj De¤ kesâefn heefve efÛevleve veiejesmed~ efvejvlej ueeiesj heeGves efJeOeeve nes; lej

DeejcYecee ceve ueeiowve, ÙemewceeefLe ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ-

Ùelees Ùelees efve§ejefle ceve§eÃeueceefmLejced~~10~~

lelemlelees efveÙecÙewleoelcevÙesJe JeMeb veÙesled~~26~~

Ùees efmLej vejnves ÛebÛeue ceve pegve-pegve keâejCeues meebmeeefjkeâ heoeLe&n¤cee

efJeÛejCe ieo&Ú, lÙeme-lÙemeyeeš jeskesâj yeejcyeej Devlejelceecee vew efvejesOe iej~

ØeeÙe: ceeefvemen¤ YevoÚved efkeâ ceve peneB peevÚ peeveefoveg, Øeke=âeflecee vew peevÚ j

Øeke=âefle heefve lÙener yeÇÿekeâes Devleie&le Ú, Øeke=âeflecee efJeÛejCeieveg& yeÇÿekeâes yeeefnj

Úwve; lej ßeerke=â<Cekeâes Devegmeej Ùees ieuele Ú~ ieerleecee Ùeer ceevÙeleen¤ueeF& Deefuekeâefle

heefve mLeeve Úwve~ ßeerke=â<Cekeâes YeveeF& Ú efkeâ ceve peneB-peneB peevÚ, pegve ceeOÙeceues

peevÚ, leer ceeOÙecen¤yeeš jeskesâj hejceelceecee vew ueieeGveg~ cevekeâes efvejesOe mecYeJe

Ú~ Ùeme efvejesOekeâes heefjCeece kesâ ngvesÚ?-

ØeMeevlecevemeb nŸesveb Ùeesefieveb megKecegòececed~~10~~

Ghewefle Meevlejpemeb yeÇÿeYetlecekeâuce<eced~~27~~

pemekeâes ceve hetCe&¤hesCe Meevle Ú, pees heeheyeešjefnle Ú, pemekeâes jpeesiegCe

Meevle YeSkeâes Ú, Ùemlees yeÇÿemebie SkeâerYetle ÙeesieerueeF& meJeexòece Deevevo ØeehlengvÚ,

pegveYevoe Gòece kesâner heefve Úwve~ ÙemewceeefLe hegve: yeue efovegngvÚ-

ÙegÀeVesJeb meoelceeveb Ùeesieer efJeielekeâuce<eŠ~~10~~

megKesve yeÇÿemebmheMe&celÙevleb megKeceMvegles~~28~~



heehejefnle Ùeesieer ÙemeØekeâej DeelceeueeF& efvejvlej lÙeme hejceelceecee ueieeGBow

megKehetJe&keâ hejyeÇÿe hejceelceekeâes Øeeefhlekeâes pegve Devevle Deevevo Ú lÙemekeâes DevegYetefle

ieo&Ú~ Gmeues ‘yeÇÿe mebmheMe&’- DeLee&led yeÇÿekeâes mheMe& j ØeJesMekeâes meeLe Devevle

Deevevokeâes DevegYeJe ieo&Ú~ Dele: Yepeve DeefveJeeÙe& Ú~ ÙemewceeefLe JeneB Deieeef[

YeVegngvÚ-

meJe&YetlemLeceelceeveb meJe&Yetleeefve Ûeelceefve~~10~~

F&#eles ÙeesieÙegòeâelcee meJe&$e meceoMe&veŠ~~29~~

Ùeesiekeâes heefjCeeceues Ùegòeâ DeelceeJeeuee, meyewcee meceYeeJeues osKvesÙeesieer

DeelceeueeF& mechetCe& ØeeefCen¤cee JÙeehle osKÚved j mechetCe& Yetlen¤ueeF& Deelceecee

vew ØeJeeefnle osKÚved~ ÙemeØekeâej osKveeues kesâ ueeYe nes?-

Ùees ceeb heMÙeefle meJe&$e meJeË Ûe ceefÙe heMÙeefle~~10~~

lemÙeenb ve ØeCeMÙeeefce me Ûe ces ve ØeCeMÙeefle~~30~~

pees heg®<e mechetCe& Yetlen¤cee ce hejceelceeueeF& osKÚ, JÙeehle osKÚ j

mechetCe& Yetlen¤ueeF& ce hejceelceekeâes Devleie&le vew osKÚ, lÙemekeâes ueeefie ce DeÂMÙe

Úwve j lÙees cesjes ueeefie DeÂMÙe ngBowve~ Ùees Øesjkeâkeâes Deecegves-meecegveskeâes efceueve nes,

meKÙeYeeJe nes, meeceerhÙe cegefòeâ nes~

meJe&YetleefmLeleb Ùees ceeb YepelÙeskeâlJeceeefmLeleŠ~~10~~

meJe&Lee Jele&ceeveesÓefhe me Ùeesieer ceefÙe Jele&les~~31~~

pees heg®<e Deveskeâleeyeeš hej GheÙeg&òeâ SkeâlJeYeeJeues ce hejceelceeueeF& YepoÚ,

lÙees Ùeesieer meyew Øekeâejkeâes keâeÙe&n¤cee keâeÙe&jle ngBow cesjescee vew keâeÙe&jle ngvÚ;

efkeâveefkeâ ceueeF& Úes[sj lÙemekeâes ueeefie keâesner yeÛeskeâes heefve Úwve~ lÙemekeâes le meyew

meceehleYeÙees, Ùemewues lÙees Deye G"dÚ-yemÚ pes peefle heefve ieo&Ú, cesjes mebkeâuheyeeš

ieo&Ú~

DeelceewhecÙesve meJe&$e meceb heMÙeefle ÙeesÓpeg&ve~~10~~

megKeb Jee Ùeefo Jee ogŠKeb me Ùeesieer hejcees celeŠ~~32~~

ns Depeg&ve! pees Ùeesieer Deeheävew meceeve mechetCe& Yetlen¤cee meceosKoÚ, DeeheQâpemlees

nsÚ&, megKe j og:Kecee heefve meyewcee meceeve osKoÚ, lÙees Ùeesieer (pemekeâes Yeso-



YeeJe meceehle YeFmekesâkeâes Ú) hejceßes‰ ceeefveSkeâes Ú~ ØeMve hetje YeÙees~ ÙemeceeefLe

Depeg&veues ØeMve iejs-

Depeg&ve GJeeÛe

ÙeesÓÙeb ÙeesiemlJeÙee ØeesòeâŠ meecÙesve ceOegmetove~~10~~

SlemÙeenb ve heMÙeeefce ÛeÃeuelJeeeflmLeefleb efmLejeced~~33~~

ns ceOegmetove! Ùees Ùeesie pemeueeF& leheeFËues heefnues YeefvemekeävegYeSkeâes Ú,

pemeyeeš mecelJeYeeJeÂef° efceuÚ, ceve ÛeÃeue ngveeues Oesjw meceÙemecce Ùemecee

efškeäves efmLeeflecee ce DeehetâueeF& osefKove~

ÛeÃeueb efn ceveŠ ke=â<Ce ØeceeefLe yeueJeoddÂ{ced~~10~~

lemÙeenb efve«enb cevÙes JeeÙeesefjJe megog<keâjced~~34~~

ns ke=â<Ce! Ùees ceve yeÌ[es ÛeÃeue Ú, ØeceLeve mJeYeeJeJeeuee Ú (ØeceLeve

DeLee&led Dekeâe&ueeF& ceefLeefoves), n"er leLee yeueJeeved Ú, Ùemewues ÙemeueeF& JeMecee

ieveg& ce JeeÙegkeâes meceeve Deefleog<keâj ceevoÚg~ DeeBOeerkeâes nJee j ÙemeueeF& jeskeäveg

yejeyej nes~ ÙemeceeefLe ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ-


DemebMeÙeb ceneyeenes cevees ogefve&«enb Ûeueced~~10~~

DeYÙeemesve leg keâewvlesÙe JewjeiÙesCe Ûe ie=¢eles~~35~~

ceneved keâeÙe& ieve&keâes ueeefie ØeÙelveMeerue DeLee&led ceneyeeng Depeg&ve! efve:mevosn

ceve ÛeÃeue Ú, ye[es keâef"veleeues JeMecee ngvesJeeuee Ú; lej keâewvlesÙe! Ùees DeYÙeeme

j JewjeiÙeÉeje JeMecee ngvÚ~ peneB efÛeòeueeF& ueieeGveg Ú, lÙeneB efmLej ieve&keâes

ueeefie heškeâ-heškeâ ØeÙelvekeâes veece DeYÙeeme nes leLee osKeskeâes-megveskeâes Jemlegn¤cee

(mebmeej Jee mJeiee&efo Yeesien¤cee) jeie DeLee&led ueieeJekeâes lÙeeie JewjeiÙe nes~

ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ- ceve JeMecee ieveg& keâef"ve Ú; lej DeYÙeeme j JewjeiÙeÉeje Ùees

JeMecee ngve peevÚ~

DemebÙeleelcevee Ùeesiees og<Øeehe Fefle ces ceefleŠ~~10~~

JeMÙeelcevee leg Ùelelee MekeäÙeesÓJeehlegcegheeÙeleŠ~~36~~

Depeg&ve! ceveueeF& JeMecee veievex heg®<ekeâes ueeefie Ùeesie Øeehlengve keâef"ve Ú;

lej mJeJeMe ceve YeSkeâes ØeÙelveMeerue heg®<ekeâes ueeefie Ùeesie menpe Ú- Ùemlees cesjes



Deeheävees cele nes~ peefle keâef"ve efleceerues ceeveskeâe Úew, lÙeefle keâef"ve Úwve~ Dele:

ÙemeueeF& keâef"ve ceevesj ve Úes[, ØeÙelvehetJe&keâ ueeiesj ÙeesieueeF& Øeehle iej; efkeâveefkeâ

ceve JeMecee iejsheefÚ cee$e Ùeesie mecYeJe Ú~ ÙemeceeefLe Depeg&veues ØeMve iejs-

Depeg&ve GJeeÛe

DeÙeefleŠ ßeæÙeesheslees ÙeesieeÛÛeefueleceevemeŠ~~10~~

DeØeehÙe Ùeesiemebefmeefæb keâeb ieefleb ke==â<Ce ieÛÚefle~~37~~

Ùeesie ieoe&-ieoz Ùeefo keâmewkeâes ceve ÛeueeÙeceeve ngvepeevÚ, ÙeÅeefhe Deefnues

Ùeesiecee lÙemekeâes ßeæe ÚBowÚ, leye Ùemlees heg®<e YeieJeeflmeefæueeF& Øeehle veiejsj

kegâve ieefleueeF& heeGBÚ?

keâefÛÛeVeesYeÙeefJeYeü°efMÚVeeYeüefceJe veMÙeefle~~10~~

DeØeefle‰es ceneyeenes efJecet{es yeÇÿeCeŠ heefLe~~38~~

ceneyeeng ßeerke=â<Ce! YeieJelØeeefhlekeâes ceeie&yeeš efJeÛeefuele YeSkeâes lÙees ceesefnle

heg®<e efÚVe-efYeVe yeeouepemlew ogyeweflejyeeš ve°-Yeü° le ngBowve? meevees yeoueer

DeekeâeMecee ÚeSkeâes Ú Yeves lÙemeues ve ye<e&ve meefkeäÚved ve le heâkexâj cesIecee vew

efceuve meefkeäÚved, ye¤ neJeekeâes PeeWkeâen¤yeeš nsoe&-nsoz ve°ØeeÙe ngvepeeefvÚved-

lÙemewØekeâej efMeefLeue ØeÙelveJeeuee, kesâner meceÙemecce meeOeve iejsj mLeefiele ievexJeeuee

ve° le ngve peeBowve? lÙees ve leheeFËcee ØeJesMe ieve&mekeäÙees, ve Yeesie vew Yeesive heeÙees~

lÙemekeâes keâmlees ieefle ngvÚ?

Slevces mebMeÙeb ke=â<Ce Úsòegcen&mÙeMes<eleŠ~~10~~

lJeovÙeŠ mebMeÙemÙeemÙe Úsòee ve ¢egheheÅeles~~39~~

ns ßeerke=â<Ce! cesjes Ùeme mebMeÙeueeF& mechetCe&leeues meceehle ieve&keâes ueeefie

leheeFË vew me#ece ngvegngvÚ? leheeFË yeenskeâ De¤ keâesner heefve Ùeme mebMeÙeueeF& meceehle

ievexJeeuee Yesšdve mecYeJe Úwve~ ÙemeceeefLe ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues YeVegYeÙees-


heeLe& vewJesn veeceg$e efJeveeMemlemÙe efJeÅeles~~10~~

ve efn keâuÙeeCeke=âlkeâef§eöÏie&efleb leele ieÛÚefle~~40~~

heeefLe&Je MejerjueeF& vew jLe yeveeSj ue#Ùeeflej De«emej Depeg&ve! lÙeme heg®<ekeâes

ve le Ùeme ueeskeâcee j ve hejueeskeâcee vew veeMe ngvÚ; efkeâveefkeâ ns leele! lÙeme



hejcekeâuÙeeCekeâejer efveÙelekeâce&ueeF& ievexJeeuee ogie&eflekeâes Øeehle ngBowve~ lÙemeueeF&

kesâ ngvÚ?-

ØeehÙe hegCÙeke=âleeb ueeskeâevegef<elJee MeeÕeleerŠ meceeŠ~~10~~

MegÛeerveeb ßeerceleeb iesns ÙeesieYeü°esÓefYepeeÙeles~~41~~

ceve ÛeueeÙeceeve YeSj ÙeesieYeü° YeSkeâes lÙees heg®<e hegCÙeJeevedn¤keâes ueeskeâcee

Jeemeveen¤ueeF& Yeesiesj (pegve JeemeveeueeF& efueSj lÙees ÙeesieYeü° YeSkeâes efLeÙees,

YeieJeeved Leesjwcee lÙemeueeF& meyewLeeskeâ osKeeGveg, megveeGveg ngvÚ, lÙemeueeF& Yeesiesj)

lÙees ‘MegÛeerveeb ßeerceleeced’- Megæ DeeÛejCeJeeuee ßeerceeved heg®<en¤keâes Iejcee

pevceefuevÚ~ (pees Megæ DeeÛejCeJeeuee Úved Gveern¤ vew ßeerceeved ngved~)

DeLeJee ÙeesefieveecesJe kegâues YeJeefle Oeerceleeced~~10~~

Sleefæ ogue&Yelejb ueeskesâ pevce ÙeoerÂMeced~~42~~

DeLeJee lÙeneB pevce efueve veheeS heefve efmLejyegefæ Ùeesieern¤keâes kegâuecee

Gmeues ØeJesMe heeGBÚ~ ßeerceevedn¤keâes Iejcee heefJe$e mebmkeâej yeeuÙekeâeue osefKe vew

efceuve LeeuÚved lej lÙeneB pevce veYeScee lÙees Ùeesieern¤keâes kegâuecee (Iejcee nesFve)

efMe<Ùe-hejchejecee ØeJesMe heeGBÚ~ keâyeerj, leguemeer, jwoeme, Jeeuceerefkeâ FlÙeeefoueeF&

Megæ DeeÛejCe j ßeerceevedkeâes Iej nesFve, Ùeesieern¤keâes kegâuecee ØeJesMe efceuÙees~

meodieg®keâes kegâuecee mebmkeâejkeâes heefjJele&ve heefve SGše pevce nes j Ùemlees pevce

mebmeejcee efve:mevosn Deefleogue&Ye Ú~ Ùeesieern¤keâes kegâuecee pevcekeâes DeLe& Gvekeâes

Mejerjyeeš heg$e¤hecee GlheVe ngveg nesFve~ ie=nlÙeeieYevoe hetJe& GlheVe ngves yeeuekeâ

ceesnJeMe ceneheg®<eueeF& heefve efhelee ceevow jnvÚ lej ceneheg®<ekeâes ueeefie IejJeeueekeâes

veececee keâesner heefve nBgowve~ pees efMe<Ùe Gvekeâes ceÙee&oen¤keâes Deveg‰eve ieo&Úved,

lÙemekeâes cenlJe Úesjen¤Yevoe kewâÙeeQ iegvee ye{er ceevoÚved~ lÙener Gvekeâes JeemleefJekeâ

heg$e nes~

pees Ùeesiekeâes mebmkeâejyeeš Ùegòeâ Úwve, lÙemeueeF& ceneheg®<eues DeheveeGBowve~

‘hetpÙe cenejepepeer’ Ùeefo meeOeg yeveeGve Ûeenveg ngvLÙees Yeves npeejeQ efJejòeâ Gvekeâes

efMe<Ùe ngvLes; lej Gveues keâmewueeF& efkeâjeÙee-YeeÌ[e efoSj, keâmewkeâes Iej metÛevee

efoSj, he$e he"eSj, mecPeeSj-yegPeeSj meyewueeF& Gveern¤keâes Iej heâkeâe&FefoS~



kesâner ceeefveme n" ieve& ueeioLes, leye JeneBueeF& DeheMekegâve ngvLÙees~ efYe$eyeeš

ceveener ngvLÙees efkeâ Ùemecee meeOeg yeVes ue#eCe SGše heefve Úwve~ ÙemeueeF& jeKvecee

keâuÙeeCe Úwve, Ùees heej ngve mekeäowve~ efvejeMe YeSj Skeâ-ogF& peveeues heneÌ[yeeš

neceheâeuesj Deeheävees pÙeeve mecesle iegceeS, lej cenejepepeerues Gveern¤ueeF& Deehetâ

veefpekeâ jeKesveved~ heefÚ Leene YeSheefÚ YeVegYeÙees- ‘‘peevele jnsGB efkeâ yeÌ[e efJekeâue

nw uesefkeâve F& meesÛeles efkeâ meÛentB kesâ ceefj peeF& lees jKeer uesles~ Skeâ "es heeflelew jnle,

DeGj keâe nesle~’’

cecelJe JeneBcee heefve efJekeâš efLeÙees leeheefve jeKesve~ Ú:-meele peveeueeF&,

pemekeâes ueeefie DeeosMe YeSkeâes efLeÙees efkeâ, ‘‘Deepe SGše ÙeesieYeü° DeeFjnskeâes Ú,

pevce-pevceyeeš YeeQleeefjSj DeeFjnskeâes Ú, Ùeme veece j ¤hekeâes keâesner DeeGvesJeeuee

Ú, lÙemeueeF& jeKe, yeÇÿeefJeÅeekeâes GheosMe iej, lÙemeueeF& Deiee[er ye{eT~’’ cee$e

Gveern¤ueeF& vew jeKes~ Deepe heefve leerceOÙes SGše ceneheg®<e OeejkegâefC[cee yemeskeâes

Ú, ogF&-leervepevee DevÙe$e heefve Úved~ efleven¤ueeF& meodieg®keâes kegâuecee ØeJesMe

ØeehleYeÙees~ Ùemlees ceneheg®<en¤ueeF& heeGveg Deefleogue&Ye Ú~

le$e leb yegefæmebÙeesieb ueYeles heewJe&osefnkeâced~~10~~

Ùeleles Ûe lelees YetÙeŠ mebefmeæew kegâ®vevove~~43~~

lÙeneB lÙees heg®<e heefnueskeâe Mejerjn¤cee meeOeve iejskeâes yegefækeâes mebÙeesieueeF&

DeLee&led hetJe&pevcekeâes meeOeve-mebmkeâejn¤ueeF& DeveeÙeeme vew Øeehle ngvepeevÚ j ns

kegâ®vevove! lÙemekeâes ØeYeeJeues T hesâefj ‘mebefmeæew’- YeieJelØeeefhle¤heer hejceefmeefækeâes

efveefceòe ØeÙelve ieve& ueeioÚ~

hetJee&YÙeemesve lesvewJe efÜÙeles ¢eJeMeesÓefhe meŠ~~10~~

efpe%eemegjefhe ÙeesiemÙe MeyoyeÇÿeeefleJele&les~~44~~

ßeerceevedn¤keâes Iejcee efJe<eÙen¤keâes JeMecee jnsj heefve lÙees hetJe&pevcekeâes

DeYÙeemeyeeš YeieJelheLeeflej Deekeâef<e&le ngvepeevÚ j Ùeesiecee efMeefLeue ØeÙelveJeeuee

lÙees efpe%eemeg heefve JeeCeerkeâes efJe<eÙeueeF& heej iejsj efveJee&Ceheo heeGBÚ~ lÙemekeâes

Øeeefhlekeâes Ùener lejerkeâe nes~ keâesner Skeâpevcecee heeGve heefve heeGBowve~

ØeÙelveeÅeleceevemleg Ùeesieer mebMegæefkeâefuye<eŠ~~10~~

Deveskeâpevcemebefmeæmlelees Ùeeefle hejeb ieefleced~~45~~



Deveskeâ pevceyeeš ØeÙelve ievexJeeuee Ùeesieer hejceefmeefæueeF& Øeehle ngvepeevÚ~

ØeÙelvehetJe&keâ DeYÙeeme ievexJeeuee Ùeesieer meyewheehen¤yeeš jeceües {bieues Megæ YeSj

hejceieefleueeF& Øeehle ngvepeevÚ~ Øeeefhlekeâes Ùener ›eâce nes~ heefnues efMeefLeue ØeÙelveues

lÙees Ùeesie DeejcYe ieo&Ú, ceve ÛeueeÙeceeve YeScee pevceefuevÚ, meodieg®keâes kegâuecee

ØeJesMe heeGBÚ j ØelÙeskeâ pevcecee DeYÙeeme ieoz lÙeneB hegivepeevÚ, pemekeâes veece

hejceieefle hejceOeece nes~ ßeerke=â<Ceues YeVegYeSkeâes efLeÙees efkeâ Ùeme Ùeesiecee yeerGkeâes

veeMe ngBowve~ leheeFË ogF& heeFuee efn[dvegme, lÙees meeOevekeâes keâefnues heefve veeMe ngBowve~

ØelÙeskeâ heefjefmLeeflecee jnBow heg®<e Ùemlees ieve& mekeäoÚ, keâejCe efkeâ Leesjw meeOeve le

heefjefmLeeflen¤yeeš IesefjSkeâes JÙeefòeâues vew ieve& heeGBÚ; efkeâveefkeâ Gâmebie meceÙe

Úwve~ leheeFË keâeuees YeSheefve, ieesjes YeSheefve DeLeJee keâlewkeâes YeSheefve- ieerlee

meyewkeâes ueeefie nes~ leheeFËkeâes ueeefie heefve nes, Mele& Ú efkeâ leheeFË ceeefveme ngvegheÚ&~

Glkeâš ØeÙelveJeeuee Ûeens pes megkewânesmed; lej efMeefLeue ØeÙelveJeeuee ie=nmLe vew ngvÚ~

ieerlee ie=nmLe-efJejòeâ, efMeef#ele-DeefMeef#ele, meJe&meeOeejCe ceeefveme cee$ekeâes ueeefie

nes~ kegâvew ‘meeOeg’ veecekeâ efJeefÛe$e ØeeCeerkeâes ueeefie cee$e nesFve~ Devlecee ÙeesiesÕej

ßeerke=â<Ceues efveCe&Ùe efovegngvÚ-

leheefmJeYÙeesÓefOekeâes Ùeesieer %eeefveYÙeesÓefhe celeesÓefOekeâŠ~~10~~

keâefce&YÙe§eeefOekeâes Ùeesieer lemceeÅeesieer YeJeepeg&ve~~46~~

lehemJeern¤Yevoe Ùeesieer ßes‰ nes, %eeveern¤Yevoe heefve ßes‰ ceeefveSkeâes Ú~

keâceean¤Yevoe heefve Ùeesieer ßes‰ nes~ Ùemewues Depeg&ve! efleceer Ùeesieer yeve~

lehemJeer- lehemJeer cevemeefnle FefvõÙen¤ueeF& lÙeme Ùeesiecee {euvekeâes ueeefie

leheeGBÚ, Deefnues Ùeesie lÙemecee {ueskeâes Úwve~

keâceea- keâceea Ùeme efveÙelekeâce&ueeF& peevesj lÙemecee ØeJe=òe ngvÚ~ ve le

lÙees Deeheävees Meefòeâ mebPesj vew ØeJe=òe Ú j ve lÙees mecehe&Ce iejsj vew ØeJe=òe Ú~

cee$e ieo&Ú~

%eeveer- %eeveceeieea lÙener efveÙele keâce&, Ùe%ekeâes Øeef›eâÙee-efJeMes<eueeF& jeceües

{bieues Deeheävees MeefòeâueeF& meecegVes jeKesj lÙemecee ØeJe=òe ngvÚ~ lÙemekeâes ueeYe-

neefvekeâes efpeccesoejer lÙemewkeâes nes~ lÙemeceeefLe Âef° jeKesj efn[dÚved~



Ùeesieer- efve<keâece keâce&Ùeesieer F°ceeefLe efveYe&j YeSj hetCe& mecehe&Cekeâes meeLe

lÙener efveÙele keâce& ‘Ùeesie-meeOeveecee’ ØeJe=òe ngvÚ, pemekeâes Ùeesie#escekeâes efpeccesoejer

YeieJeeved leLee ÙeesiesÕejues Jenve ieveg&ngvÚ~ helevekeâe heefjefmLeeflen¤ YeSheefve Gmekeâes

ueeefie helevekeâes YeÙe Úwve; efkeâveefkeâ pegve hejceleòJeueeF& ÛeenvÚ, lÙemewues GmeueeF&

mebYeeuves GòejoeefÙelJe heefve efuevÚ~

lehemJeer Deefnues ÙeesieueeF& {euvecee ØeÙelveMeerue Ú~ keâceea cee$e keâce& peevesj

ieo&Ú~ efÙeveern¤ Kemve heefve mekeäÚved, efkeâveefkeâ ve Ùeer ogyewcee mecehe&Ce Ú j ve

Deeheävees neefve-ueeYe nsvex #ecelee; lej %eeveer Ùeesiekeâes heefjefmLeeflen¤ueeF& peevoÚ,

Deeheävees Meefòeâ yegPoÚ, Gmekeâes efpeccesoejer lÙemeceeefLe vew Ú j efve<keâece keâce&Ùeesieer

le F°keâes ceeefLe DeehetâueeF& heäÙeeBefkeâmekesâkeâes Ú, lÙees F°ues mebYeeuvesÚ~ hejce-

keâuÙeeCekeâes heLecee Ùeer ogyew "erkeâ {bieues ÛeuÚved; lej pemekeâes Yeej lÙees F°ues

mebYeeuÚ, lÙees Ùeer meyewcee ßes‰ Ú, efkeâveefkeâ ØeYegues lÙemeueeF& «enCe ieefjmekeäveg

YeSkeâes Ú~ lÙemekeâes ueeYe-neefveueeF& lÙees ØeYegues nsveg&ngvÚ~ Ùemewues Ùeesieer ßes‰ nes~

Ùemewues Depeg&ve! efleceer Ùeesieer yeve~ mecehe&Cekeâes meeLe Ùeesiekeâes DeeÛejCe iej~

Ùeesieer ßes‰ nes; lej lÙees Yevoe heefve lÙees Ùeesieer meJe&ßes‰ nes, pees Devlejelceeues

ueeioÚ~ ÙemeceeefLe JeneB YeVegngvÚ-

Ùeesefieveeceefhe meJex<eeb ceûlesveevlejelcevee~~10~~

ßeæeJeevYepeles Ùees ceeb me ces Ùegòeâlecees celeŠ~~47~~

mechetCe& efve<keâece keâce&Ùeesieern¤cee heefve pees ßeæeefJeYeesj YeSj Devlejelceeues,

DevleefÛe&vleveÉeje ceueeF& efvejvlej YepoÚ, lÙees Ùeesieer ceueeF& hejceßes‰ ceevÙe Ú~

Yepeve osKeeGves Jee ØeoMe&vekeâes Jemleg nesFve~ Ùemeyeeš meceepe Ûeens Devegketâue nesmed

lej ØeYeg Øeefleketâue ngvepeevÚ~ Yepeve DelÙevle ieesheveerÙe Ú j lÙees Devle:keâjCeyeeš

ngvÚ~ lÙemekeâes Gleej-ÛeÌ{eJe Devle:keâjCecee efveYe&j Ú~

efve<keâ<e&—

Ùeme DeOÙeeÙekeâes DeejcYecee ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues YeVegYeÙees- heâuekeâes

DeeßeÙejefnle YeSj pees ‘keâeÙe&ced keâce&’ DeLee&led ievexÙeesiÙe Øeef›eâÙee-efJeMes<ekeâes ieo&Ú,

lÙener ‘mebvÙeemeer’ nes j lÙener keâce&ueeF& ievexJeeuee vew Ùeesieer nes~ cee$e ef›eâÙeen¤



DeLeJee DeefiveueeF& lÙeeievesJeeuee Ùeesieer DeLeJee mebvÙeemeer ngBowve- mebkeâuhen¤keâes

lÙeeie veiejerkeâve keâesner heg®<e mebvÙeemeer DeLeJee Ùeesieer ngBowve~ neceer mebkeâuhe ieozveeQ-

Ùemlees Yevesj cee$e mebkeâuheues efheC[ Úes[dowve~ Ùeesiecee Dee¤{ ngves FÛÚeYeSkeâes

heg®<eues ‘keâeÙe&ced keâce&’ ieveg&heo&Ú~ keâce& ieoe&-ieoz Ùeesiee¤{ YeScee vew mebkeâuhekeâes

DeYeeJe ngvÚ, ÙemeYevoe hetJe& ngBowve~ mebkeâuhekeâes DeYeeJe vew mebvÙeeme nes~

ÙeesiesÕejues hegve: YeVegYeÙees efkeâ Deelcee DeOeesieeflecee peevÚ j lÙemekeâes Gæej

heefve ngvÚ~ pegve heg®<eÉeje cevemeefnle FefvõÙen¤ efpeefleSkeâes Ú, lÙemekeâes Deelcee

Gmekeâesueeefie efce$e yevesj efce$eleekeâes JÙeJenej ieÚ& leLee hejcekeâuÙeeCe ievexJeeuee

ngvÚ~ pemeÉeje efÙeveern¤ efpeefleSkeâe Úwve, Gmekeâes ueeefie lÙemewkeâes Deelcee Me$eg

yevesj Me$egleekeâes JÙeJenej ieÚ&, Ùeeleveekeâes keâejCe yevoÚ~ Dele: ceeefvemen¤ues

Deeheävees DeelceeueeF& DeOeesieeflecee vehegNÙeeGveg ngBowve, DeehetâÉeje Deeheävew Deelceekeâes

Gæej iejesmed~

JeneBues ØeeefhleJeeuee Ùeesieerkeâes Øeke=âeflekeâes yeejscee YeVegYeÙees~ Ùe%emLeueer, yemves

Deemeve leLee lejerkeâecee JeneBues ØekeâeMe heeveg&YeÙees efkeâ mLeeve Skeâevle j mJeÛÚ

nesmed~ JeŒe, ce=ieÛece& DeLeJee kegâMekeâes megkegâue ceOÙes kegâvew SGše Deemeve nesmed~

keâce&keâes Deveg¤he Ûes°e, Ùegòeâenej-efJenej, meglves-peeives mebÙececee pees[ (yeue)

efovegYeÙees~ Ùeesieerkeâes efve®æ efÛeòekeâes Ghecee JeneBues JeeÙegjefnle mLeevecee oerhekeâkeâes

Dekeâefchele pJeeueeÉeje efovegYeÙees j ÙemeØekeâej lÙeme efve®æ efÛeòekeâes heefve peye

efJeueÙe ngvepeevÚ, lÙeme meceÙe lÙees Ùeesiekeâes hejekeâe‰e Devevle DeevevoueeF& Øeehle

ngvÚ~ mebmeejkeâes mebÙeesie-efJeÙeesieyeešjefnle Devevle megKekeâes veece cees#e nes~ Ùeesiekeâes

DeLe& nes- lÙememebie efceueve~ pegve Ùeesieer Ùemecee ØeJesMe heeGBÚ, lÙees mechetCe& Yetlen¤cee

meceÂef°Jeeuee ngvepeevÚ~ pemlees Deeheävees Deelcee, lÙemlew vew meyewkeâes DeelceeueeF&

osKÚ~ lÙees hejce hejekeâe‰ekeâes MeeefvleueeF& ØeehlengvÚ~ Dele: Ùeesie DeeJeMÙekeâ

Ú~ ceve peneB-peneB peevÚ, lÙeneB-lÙeneByeeš efIemeejsj heškeâ-heškeâ Ùemekeâes

efvejesOe ieveg&heo&Ú~ ßeerke=â<Ceues mJeerkeâej ieveg&YeÙees efkeâ ceve yeÌ[es keâ°ues JeMecee

ngvÚ~ efMeefLeue ØeÙelveJeeuee JÙeefòeâ heefve DeveskeâeQ pevcekeâes DeYÙeemeyeeš lÙeneR

hegioÚ, pemekeâes veece hejceieefle DeLeJee hejceOeece nes~ lehemJeern¤, %eeveceeieean¤

leLee cee$e keâceean¤Yevoe Ùeesieer ßes‰ nes, Ùemewues Depeg&ve! efleceer Ùeesieer yeve~



mecehe&Cekeâes meeLe Devlece&veyeeš Ùeesiekeâes DeeÛejCe iej~ Øemlegle DeOÙeeÙecee ÙeesiesÕej

ßeerke=â<Ceues ØecegKe ¤hecee ÙeesieØeeefhlekeâes ueeefie DeYÙeemeceeefLe peesÌ[ (yeue)

efovegYeÙees~ Dele:-


ßeerke=â<Ceepeg&vemecJeeos ‘DeYÙeemeÙeesiees’ veece <e<"esÓOÙeeÙeŠ~~6~~

ÙemeØekeâej ßeerceoddYeieJeoddieerlee¤heer Gheefve<eod SJeced yeÇÿeefJeÅee leLee

ÙeesieMeeŒeefJe<eÙekeâ ßeerke=â<Ce j Depeg&vekeâes mecJeeocee ‘DeYÙeeme Ùeesie’ veecekeâ

Úw"eQ DeOÙeeÙe hetCe& ngvÚ~

Fefle ßeercelhejcenbmehejceevevomÙe efMe<Ùe mJeeceer DeÌ[ieÌ[evevo-

ke=âles ßeerceÆieJeûerleeÙeeŠ‘ÙeLeeLe&ieerlee’ Yee<Ùes ‘DeYÙeemeÙeesiees’ veece

<e‰esÓOÙeeÙeŠ~~6~~



meeleeQ DeOÙeeÙe 153

iele DeOÙeeÙen¤cee ieerleekeâes cegKÙe-cegKÙe ØeeÙeŠ meyewØeMve hetCe& Yewmekesâkeâe

Úved~ efve<keâece keâce&Ùeesie, %eeveÙeesie, keâce& j Ùe%ekeâes mJe¤he j lÙemekeâes efJeefOe,

Ùeesiekeâes JeemleefJekeâ mJe¤he j lÙemekeâes heefjCeece leLee DeJeleej, JeCe&mebkeâj, meveeleve,

DeelceefmLele ceneheg®<ekeâes ueeefie heefve ueeskeâefnleeLe& keâce& ieve&cee yeue, Ùegæ

FlÙeeefoceeefLe efJemleejhetJe&keâ ÛeÛee& ieefjSkeâes Ú~ Deieeef[keâes DeOÙeeÙen¤cee ÙeesiesÕej

ßeerke=â<Ceues efÙevewmebie mecyeefvOele DeveskeâeQ hetjkeâ ØeMven¤ueeF& efuevegYeSkeâes Ú,

pemekeâes meceeOeeve leLee Deveg‰eve DeejeOeveecee meneÙekeâ efmeængvesÚ~

Úw"eQ DeOÙeeÙekeâes Deefvlece Mueeskeâcee ÙeesiesÕejues Ùees Yevesj ØeMvekeâes mJeÙeb

yeerpeejesheCe ieveg&YeÙees efkeâ pees Ùeesieer ‘ceoddielesveevlejelcevee’- ceefYe$e jeceües Øekeâejues

efmLele Devle:keâjCeJeeuee Ú, lÙemeueeF& ce DeefleMeÙe ßes‰Ùeesieer ceevoÚg~ hejceelceecee

jeceües Øekeâejkeâes efmLeefle kesâ Ú? Oesjw Ùeesieern¤ hejceelceeueeF& Øeehle le ngvÚved

leeheefve keâlew kesâner keâceer GveueeF& Ke[defkeâvÚ~ Deefuekeâefle heefve $egefš vejnesmed -

Ùemlees DeJemLee keâefnues DeeGvesÚ? mechetCe&leemeeLe hejceelceekeâes %eeve keâefnues

DeeGvesÚ? keâefnues ngvÚ? ÙemeceeefLe ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ-


ceÙÙeemeòeâceveeŠ heeLe& Ùeesieb ÙegÀevceoeßeÙeŠ~~1~~

DemebMeÙeb mece«eb ceeb ÙeLee %eemÙeefme leÛÚ=Ceg~~1~~

heeLe&! efleceer ceefYe$e Deemeòeâ YeSkeâes ceveJeeuee, yeeefnjer nesFve ye¤

‘ceoeßeÙeŠ’- DeLee&led cesjes hejeÙeCe YeSj, Ùeesiecee ueeieskeâes (Úes[sj nesFve)

ceueeF& pegveØekeâej mebMeÙejefnle peeVesÚew, lÙemeueeF& megve~ pemeueeF& peevesheefÚ

Deefuekeâefle heefve mebMeÙe jnowve~ efJeYeteflen¤keâes lÙeme mece«e peevekeâejerceeefLe hegve:

peesÌ[ (yeue) efovegngvÚ-


~~ DeLe mehlecees”OŸeeŸe: ~~meeleeQ DeOŸeeŸe



%eeveb lesÓnb meefJe%eeveefceob Je#ÙeecÙeMes<eleŠ~~1~~

Ùep%eelJee vesn YetÙeesÓvÙep%eeleJÙeceJeefMe<Ùeles~~2~~

ce efleceÇesueeefie Ùeme efJe%eevemeefnle %eeveueeF& mechetCe&leeues YeVesÚg~ hetefle&keâeuecee

Ùe%e pemekeâes me=ef° ieo&Ú, lÙeme Dece=leleòJekeâes Øeeefhlekeâes meeLe efceuves peevekeâejerkeâes

veece %eeve nes~ hejceleòJe hejceelceekeâes ØelÙe#e peevekeâejerkeâes veece %eeve nes~

ceneheg®<eueeF& SkewâmeeLe meJe&$e keâeÙe& ievex pegve #ecelee efceuÚ lÙees efJe%eeve nes~

keâmejer lÙees ØeYeg SkewâmeeLe meyewkeâes ùoÙecee keâeÙe& ieo&Ú? kegâve Øekeâej Gmeues

G"eGBÚ, yemeeGBÚ j Øeke=âeflekeâes ÉvÉyeeš efvekeâeuesj mJe¤hemeccekeâes otjer leÙe

iejeGBÚ? Gvekeâes Ùeme keâeÙe&-ØeCeeueerkeâes veece efJe%eeve nes~ Ùeme efJe%eevemeefnle

%eeveueeF& mechetCe&leeues YeVesÚg, pemeueeF& peevesj (megvesj nesFve) mebmeejcee De¤

kesâner heefve peeVesÙeesiÙe jnve peeBowve~ peeVes ceeefvemen¤keâes mebKÙee Oesjw keâce Ú-

ceveg<ÙeeCeeb menœes<eg keâef§eÅeleefle efmeæÙes~~1~~

Ùeleleeceefhe efmeæeveeb keâef§evceeb Jesefòe leòJeleŠ~~3~~

npeejeQ ceeefvemen¤ceOÙes kesâefn ceeefvemeues cee$e cesjes Øeeefhlekeâes ueeefie Ùelve

ieo&Ú j leer ÙelveievexJeeuee Ùeesieern¤cee heefve kegâvew efJejuew heg®<e ceueeF& leòJe

(mee#eelkeâej)keâes meeLe peevoÚ~ Deye mece«e leòJe keâneB Ú? SGše mLeevecee

efheC[¤hecee Ú DeLeJee meJe&$e JÙeehle Ú? ÙemeceeefLe ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ-

YetefcejeheesÓveuees JeeÙegŠ Keb cevees yegefæjsJe Ûe~~1~~

Den¿ej FleerÙeb ces efYeVee Øeke=âeflej°Oee~~4~~

Depeg&ve! Yetefce, peue, Deefie>, JeeÙeg j DeekeâeMe leLee ceve, yegefæ j Denbkeâej -

Ùemlee Ùeer Dee" Øekeâejkeâe Yeson¤ YeSkeâes cesje Øeke=âefle ngved~ Ùees De°Oee cetue

Øeke=âeflen¤ ngved~

DehejsÙeefcelemlJevÙeeb Øeke=âefleb efJeefæ ces hejeced~~1~~

peerJeYetleeb ceneyeenes ÙeÙesob OeeÙe&les peieled~~5~~

‘FÙeced’ DeLee&led Ùees Dee" Øekeâejkeâes cesje Deheje Øeke=âefle nes DeLee&led pe[

Øeke=âefle nes~ ceneyeeng Depeg&ve! ÙeesYevoe DekeâexueeF& peerJe¤he ‘heje’ DeLee&led Ûesleve

Øeke=âefle peeve, pemeyeeš mechetCe& mebmeej OeejCe ieefjSkeâes Ú, lÙees nes peerJeelcee~

peerJeelcee heefve Øeke=âeflekeâes mecyevOecee jnves YeSkeâesues lÙees heefve Øeke=âefle vew nes~



SleÅeesveerefve Yetleeefve meJee&CeerlÙegheOeejÙe~~1~~

Denb ke=âlmvemÙe peieleŠ ØeYeJeŠ ØeueÙemleLee~~6~~

Depeg&ve! Ùemlees mebPeveg efkeâ mechetCe& Yetle ‘SleÅeesveerefve’- Ùeer ceneØeke=âeflen¤yeeš,

heje j Deheje Øeke=âeflen¤yeeš vew GlheVe ngvesJeeuee ngved~ Ùeer ogyew Skeâcee$e Ùeesveer

ngved~ ce mechetCe& mebmeejkeâes Glheefle leLee ØeueÙe¤he ngB DeLee&led cetuekeâejCe ngB~

mebmeejkeâes Glheefle ceyeeš Ú j (ØeueÙe) efJeueÙe heefve ceefYe$e Ú~ peyemecce Øeke=âefle

efJeÅeceeve Ú, leyemecce ce vew lÙemekeâes Glheefòe ngB j peye kegâvew ceneheg®<e Øeke=âefleueeF&

heej ieo&Ú Yeves leye ce vew ceneØeueÙe heefve ngB, pegve DevegYeJecee DeeGBÚ~

me=ef°keâes Glheefòe j ØeueÙekeâes ØeMveueeF& ceeveJe-meceepeues keâewlegnueues nsjskeâe

Úved~ efJeÕekeâe DeveskeâeQ MeeŒen¤cee ÙemeueeF& kegâvew ve kegâvew ¤hecee mebPeeGves ØeÙeeme

Ûeuow DeeFjnskeâes Ú~ keâesner YevoÚved- ØeueÙecee mebmeej [gyoÚ, le keâmewkeâes Devegmeej

metÙe& Ùeefle leue DeeGBÚ efkeâ he=LJeer [{sjpeevÚ~ keâesner ÙemewueeF& (efJeheefòe) keâÙeecele

YevoÚved efkeâ Ùemew efove meyewkeâes (efveCe&Ùe) hewâmeuee megveeFvÚ~ le keâesner efvelÙe

ØeueÙe, vewefceefòekeâ ØeueÙekeâes ieCeveecee JÙemle Úved; lej ÙeesiesÕej ßeerke=â<Cekeâes Devegmeej

Øeke=âefle Deveeefo Ú, heefjJele&ve ngBow DeeSkeâeÚved; lej Ùees keâefnuÙew heefve ve°YeSve~

YeejleerÙe Oece&«evLekeâes Devegmeej cevegues ØeueÙe osKeskeâe efLeS~ Gmebie SIeej

$e+ef<en¤ues celmÙekeâes meeRiecee [gbiee yeeBOesj efnceeueÙekeâes Skeâ Deiuees efMeKejkeâes

MejCe efueSkeâe efLeS~ ueerueekeâej ßeerke=â<Cekeâe GheosMen¤ SJeced peerJevemebie mecyeefvOele

Gvekeâe mecekeâeueerve MeeŒe YeeieJelecee ce=keâC[g cegefvekeâe heg$e ceeke&âC[sÙepeerÉeje

ØeueÙekeâes DeeBKeeues osKeskeâes efJeJejCe Øemlegle Ú~ Gveer efnceeueÙekeâes Gòejcee heg<heYeõe

veoerkeâes efkeâveejcee yemvegngvLÙees~

YeeieJelekeâes ÉeoMe mkeâvOekeâes Dee"eQ j veJeeQ DeOÙeeÙekeâes Devegmeej Meewvekeâeefo

$e+ef<en¤ues metlepeermebie meesOes efkeâ ceeke&âC[sÙepeerues ceneØeueÙecee Ješ (yej)keâes

heelecee YeieJeeved yeeuecegkegâvokeâes oMe&ve ieveg&YeSkeâes efLeÙees; lej GneB le neceüw JebMekeâes

ngvegngvLÙees, neceeryeeš kesânermeceÙe hetJe& YeSkeâes efLeÙees~ GneBkeâes pevceheefÚ ve kegâvew

ØeueÙe YeÙees j ve me=ef° vew [gyÙees~ meyew kegâje ÙeLeeJeled Úved, leye GneBues keâmlees

ØeueÙe osKvegYeÙees?



metlepeerues YeVegYeÙees efkeâ ceeke&âC[sÙepeerkeâes ØeeLe&veeyeeš ØemeVe YeSj vej-

veejeÙeCeues GneBueeF& oMe&ve efovegYeÙees~ ceeke&âC[sÙepeerues YeVegYeÙees efkeâ ce leheeFËkeâes

lÙees ceeÙee nsve& ÛeenvÚg, pemeyeeš Øesefjle YeSj Ùees Deelcee Devevle Ùeesefven¤cee

YeüceCe ieo&Ú~ YeieJeevedues mJeerkeâej ieveg&YeÙees~ Skeâefove peye cegefve Deeheävees Deeßececee

YeieJeevedkeâes efÛevlevecee levceÙe ngvegngvLÙees, leye GneBues osKvegYeÙees efkeâ Ûeejweflejyeeš

mecegõ Gce[sj GveerceeLeer DeeFjnskeâes Ú~ lÙemecee ‘ceiejceÛÚ’ GØeâow efLeÙees~ neceheâeuow

efLeS~ Gvekeâes Ûehesšecee $e+ef<e ceeke&âC[sÙe heefve DeeGBow ngvegngvLÙees~ GneB Deeheävees

pÙeeve yeÛeeGve Ùelee-Glee Yeeiow ngvegngvLÙees~ DeekeâeMe, metÙe&, he=LJeer, Ûevõcee,

mJeie&, pÙeeseflece&C[ue meyew lÙeme mecegõcee [gyes~ Ùeeflekewâcee ceeke&âC[sÙepeerues yejkeâes

¤Ke j lÙemekeâes heelecee SGše yeeuekeâueeF& osKvegYeÙees~ Õeememebiew ceeke&âC[sÙepeer

heefve lÙeme yeeuekeâkeâes Gojcee peevegYeÙees j Deeheävees Deeßece, metÙe&ceC[uemeefnle

me=ef°ueeF& peerefJele heeGvegYeÙees j hegve: Õeememebiew lÙeme yeeuekeâkeâes Gojyeeš yeeefnj

efveefmkeâvegYeÙees~ DeeBKee KeguesheefÚ ceeke&âC[sÙepeerues DeehetâueeF& lÙener Deeßecekeâes

Deeheävew Deemevecee yemeskeâes heeGvegYeÙees~

mhe° Ú efkeâ keâjes[eQ Je<e&keâes Yepevehe§eeled leer cegefveues F&ÕejerÙe ÂMÙeueeF&

Deeheävees ùoÙecee osKvegYeÙees, DevegYeJecee osKvegYeÙees, yeeefnj meyew Leeskeâ pemleekeâes

lÙemlew efLeÙees~ Dele: ØeueÙe Ùeesieerkeâes ùoÙecee F&Õejyeeš efceuves DevegYetefle nes~

Yepevekeâes hetefle&keâeuecee Ùeesieerkeâes ùoÙecee mebmeejkeâes ØeJeen meceehle YeSj DeJÙeòeâ

hejceelcee vew yeeBkeâer ngvÚ, Ùees vew ØeueÙe nes~ yeeefnj ØeueÙe ngBowve~ ceneØeueÙe Mejerj

Úow DeÉwlekeâes DeefveJe&ÛeveerÙe efmLeefle nes~ Ùees ef›eâÙeelcekeâ nes~ cee$e yegefæÉeje

efveCe&Ùe efuevesues Yeücekeâes vew me=peve ieo&Úved, Ûeens ce Úg Jee leheeFË~ ÙemewceeefLe DeefIe

nsjeQ-

ceòeŠ hejlejb veevÙeeflkeâefÃeoefmle OeveÀeÙe~~1~~

ceefÙe meJe&efceob Øeesleb met$es ceefCeieCee FJe~~7~~

OevebpeÙe! ceyeenskeâ Deefuekeâefle heefve kegâvew Dekeâex Jemleg Úwve~ Ùees mechetCe&

mebmeej Oeeieescee ceefCen¤pemlew cesjescee ieeBefmeSkeâes Ú~ ngve le nes, lej peeVesÚeQ

keâefnues? peye (Ùemew DeOÙeeÙekeâes ØeLece Mueeskeâkeâes Devegmeej) DevevÙe Deemeefòeâ



(Yeefòeâ) Éeje cesjes hejeÙeCe YeSj Ùeesiecee lÙemew¤heues ueeiÚew~ Ùeesyeenskeâ GheeÙe

Úwve~ Ùeesiecee ueeieveg DeeJeMÙekeâ Ú~

jmeesÓncehmeg keâewvlesÙe ØeYeeefmce MeefMemetÙe&ÙeesŠ~~1~~

ØeCeJeŠ meJe&Jesos<eg MeyoŠ Kes heew®<eb ve==<eg~~8~~

keâewvlesÙe! peuecee ce jme ngB~ Ûevõcee j metÙe&cee ØekeâeMe ngB~ mechetCe& Jeson¤cee

DeeWkeâej ngB, (Dees±Denb±keâej) mJeÙebkeâes Deekeâej ngB~ DeekeâeMecee Meyo j hegg®<en¤cee

heg®<elJe ngB~ leLee ce-

hegCÙees ievOeŠ he=efLeJÙeeb Ûe lespe§eeefmce efJeYeeJemeew~~1~~

peerJeveb meJe&Yetles<eg lehe§eeefmce leheefmJe<eg~~9~~

he=LJeercee heefJe$e ievOe j Deefie>cee lespe ngB~ mechetCe& peerJen¤cee Gveern¤keâes

peerJeve ngB j lehemJeern¤cee Gveern¤keâes lehe ngB~

yeerpeb ceeb meJe&Yetleeveeb efJeefæ heeLe& meveeleveced~~10~~

yegefæye&gefæceleeceefmce lespemlespeefmJeveecenced~~10~~

heeLe&! efleceer mechetCe& Yetlen¤keâes meveeleve keâejCe DeLee&led yeerpe ceueeF& vew

peeve~ ce yegefæceevedn¤keâes yegefæ j lespemJeern¤keâes lespe ngB~ Ùemew›eâcecee ÙeesiesÕej


yeueb yeueJeleeb Ûeenb keâecejeieefJeJeefpe&leced~~10~~

Oecee&efJe®æes Yetles<eg keâeceesÓefmce Yejle<e&Ye~~11~~

ns Yejleßes‰ Depeg&ve! ce yeueJeevedn¤keâes keâecevee j Deemeefòeâjefnle yeue ngB~

mebmeejcee meyew yeueJeeved vew yevoÚved~ keâesner oC[-yew"keâ ueieeGBÚ, keâesner hejceeCeg

Skeâef$ele ieo&Ú; lej nesFve, ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ efkeâ keâece j jeieyeeš hej pegve yeue

Ú lÙees ce ngB, lÙener JeemleefJekeâ yeue nes~ meyew Yetlen¤cee Oece&keâes Devegketâue

keâecevee ce ngB~ hejyeÇÿe hejceelcee vew Skeâcee$e Oece& nes~ pees meyewueeF& OeejCe ieveg&

YeSkeâes Ú, pegve MeeÕele Deelcee nes, lÙener Oece& nes~ pees lÙememebie DeefJejesOe jeKves

keâecevee Ú, lÙees ce ngB~ DeefIe heefve ßeerke=â<Ceues YeVegYeÙees efkeâ Depeg&ve! cesjes Øeeefhlekeâes

ueeefie FÛÚe iej~ meyew keâeceveen¤ le Jeefpe&le Úved, lej lÙeme hejceelceeueeF& heeGves

keâecevee DeeJeMÙekeâ Ú DevÙeLee efleceer meeOeve keâce&cee ØeJe=òe ngves Úwve~ Ùemlees



keâecevee heefve cesjes osve nes~

Ùes ÛewJe meeefòJekeâe YeeJee jepemeemleecemee§e Ùes~~10~~

ceòe SJesefle leeefvJeefæ ve lJenb les<eg les ceefÙe~~12~~

j De¤ heefve pegve meòJeiegCe GlheVe ngvesYeeJe ngved, pees jpeesiegCe j leceesiegCeyeeš

GlheVe ngves YeeJe Úved, leer meyewueeF& efleceer ceyeeš vew GlheVe YeSkeâes peeve~ lej

JeemleJecee lÙemecee ce j Gveer cecee Úwve~ efkeâveefkeâ ve ce lÙemecee efceefmeSkeâesÚg j ve

Gveer ceefYe$e ØeJesMe ieve& heeGBÚved; efkeâveefkeâ ceueeF& keâce&yeeš mhe=ne Úwve, ce efveuexhe

ngB~ ceueeF& Gveercee kesâner heeGveg Úwve~ Ùemewues ceefYe$e ØeJesMe ieve& heeGBowve~ Ùemlees

YeSj heefve-

pegveØekeâej Deelceekeâes GheefmLeefleyeeš vew MejerjueeF& Yeeskeâ-hÙeeme ueeiÚ,

DeelceeueeF& DeVe DeLeJee peuemebie kegâvew ØeÙeespeve Úwve, lÙemew Øekeâej Øeke=âefle

hejceelceekeâes GheefmLeeflecee vew Deeheävees keâeÙe& ieve& heeGBÚ, hejceelcee lÙemekeâes iegCe j

keâeÙe&n¤yeeš efveuexhe jnvÚ~

ef$eefYeieg&CeceÙewYee&JewjsefYeŠ meJe&efceob peieled~~10~~

ceesefnleb veeefYepeeveeefle ceecesYÙeŠ hejceJÙeÙeced~~13~~

meeefòJekeâ, jepeme j leeceme- Ùeer leervew iegCen¤keâes keâeÙe&¤he YeeJen¤yeeš

Ùees mechetCe& mebmeej ceesefnle Yewjnskeâes Ú~ Ùemewues ceeefvemen¤ Ùeer leervew iegCen¤yeeš

hej ce DeefJeveeMeerueeF& leòJeues jeceüjer peevowveved~ ce Ùeer leervew iegCen¤yeeš hejÚg

DeLee&led peyemecce DebMecee$e heefve iegCen¤keâes DeeJejCe efJeÅeceeve Ú, leyemecce

keâesner ceueeF& peevowveved~ lÙemeues DePe efn[dveg Ú, lÙees jener (yešgJee) nes j-

owJeer ¢ess<ee iegCeceÙeer cece ceeÙee ogjlÙeÙee~~10~~

ceecesJe Ùes ØeheÅevles ceeÙeecesleeb lejefvle les~~14~~

Ùees ef$eiegCeceÙeer cesjes DeÆgle ceeÙee ogmlej Ú; lej pees heg®<e ceueeF& vew

efvejvlej YepoÚved, Gveer Ùeme ceeÙeekeâes heej heeGBÚved~ Ùees ceeÙee nes le owJeer, lej

Oethe yeeuesj Ùemekeâes hetpee ieve& veueeie>gmed, Ùemeyeeš heej heeGveg Ú~

ve ceeb og<ke=âeflevees cet{eŠ ØeheÅevles vejeOeceeŠ~~10~~

ceeÙeÙeeheùle%eevee Deemegjb YeeJeceeefßeleeŠ~~15~~



pemeues ceueeF& efvejvlej YepoÚved, Gmeues peevoÚved~ leeheefve ceeefvemen¤

Yepowveved~ ceeÙeeÉeje pemekeâes %eeve DehenjCe ieefjSkeâes Ú, pees Deemegjer mJeYeeJeueeF&

OeejCe iejskeâes, ceeefvemen¤cee DeOece, keâece, ›eâesOe Deeefo og<ke=âeflen¤ ievexJeeuee

cet{ ceeefvemen¤ ceueeF& Yepowveved~ Deefve YepoÚved keâes?-

ÛelegefJe&Oee Yepevles ceeb peveeŠ megke=âefleveesÓpeg&ve~~10~~

Deeleex efpe%eemegjLee&Leea %eeveer Ûe Yejle<e&Ye~~16~~

ns Yejleßes‰ Depeg&ve! ‘megke=âefleveŠ’- Gòece DeLee&led efveÙele keâce& (pemekeâes

heefjCeececee ßesÙekeâes Øeeefhle nesmed, lÙemeueeF&) ievex, ‘DeLee&Leea’ DeLee&led mekeâece,

‘Deele&Š’ DeLee&led ogŠKeyeeš Úgšdves FÛÚeJeeuee, ‘efpe%eemegŠ’ DeLee&led ØelÙe#e

¤heues peeVes FÛÚeJeeuee j ‘%eeveer’ DeLee&led pees ØeJesMekeâes efmLeeflecee Ú- Ùeer Ûeejw

Øekeâejkeâe Yeòeâpeve ceueeF& YepoÚved~

‘DeLe&’ lÙees Jemleg nes, pemeyeeš neceües Mejerj DeLeJee mebyevOen¤keâes hetefle&

nesmed~ Ùemewues DeLe&, keâeceveen¤ meyewLeeskeâ heefnues le YeieJeevedÉeje hetCe&ngvÚ~

ßeerke=â<Ce YeVeggngvÚ- ce vew hetCe& ieo&Úg; lej Ùeefle vew JeemleefJekeâ ‘DeLe&’ nesFve~

Deeeflcekeâ mecheefòe vew efmLej mecheefòe nes- Ùener DeLe& nes~

meebmeeefjkeâ ‘DeLe&’keâes hetefle& ieoe&-ieoz YeieJeeved JeemleefJekeâ DeLe& Deeeflcekeâ

mecheefòeeflej ye{eGveg ngvÚ; efkeâveefkeâ JeneB peeVegngvÚ efkeâ Ùeeflecee$ewues cesjes Yeòeâ

megKeer ngves Úwve, Ùemewues JeneB Deeeflcekeâ mecheefòe heefve lÙemeueeF& efove ueeivegngvÚ~

‘ueeskeâ ueeng hejueeskeâ efveyeeng’- ueeskeâcee ueeYe j hejueeskeâcee efveJee&n- Ùeer ogyew

YeieJeevedkeâe Jemlegn¤ ngved~ Deeheävees YeòeâueeF& efjòees Úes[dowveved~

‘Deele&:’- pees ogŠKeer Ú, ‘efpe%eemegŠ’- mece«eleemeeLe peeVes FÛÚe YeSkeâes

e fpe%eemeg ceueeF& YepoÚ~ meeOeveekeâes heefjhekeäJe DeJemLeecee efoioMe&ve (ØelÙe#e

oMe&ve)keâes DeJemLeeJeeuee %eeveer heefve ceueeF& YepoÚ~ ÙemeØekeâej Ûeej Øekeâejkeâe

Yeòeân¤ ceueeF& YepoÚved, pemecee %eeveer ßes‰ nes DeLee&led %eeveer heefve Yeòeâ vew nes~ Ùeer

meyewcee heefve-

les<eeb %eeveer efvelÙeÙegòeâ SkeâYeefòeâefJe&efMe<Ùeles~~10~~

efØeÙees efn %eeefveveesÓlÙeLe&cenb me Ûe cece efØeÙeŠ~~17~~



Depeg&ve! lÙemecee heefve meOeQ ceefYe$e SkeâerYeeJeues efmLele, DevevÙe YeefòeâJeeuee

%eeveer efJeefMe° Ú; efkeâveefkeâ mee#eelkeâejmeefnle peeVesJeeuee %eeveerueeF& ce DelÙevle

efØeÙe ngB j lÙees %eeveer heefve ceueeF& DelÙevle efØeÙe Ú~ lÙees %eeveer cesjw mJe¤he nes~

GoejeŠ meJe& SJewles %eeveer lJeelcewJe ces celeced~~10~~

DeeefmLeleŠ me efn Ùegòeâelcee ceecesJeevegòeceeb ieefleced~~18~~

ÙeÅeefhe Ùeer Ûeejw Øekeâejkeâe Yeòeâ Goej vew ngve (kesâ keâmlees Goejlee ieNÙees? kesâ

leheeFËkeâes Yeefòeâ ievee&ues YeieJeevedueeF& kesâner efceuÚ? kesâ YeieJeevedcee kegâvew keâceer Ú

pemeueeF& leheeFËues hetje ieveg&YeÙees? nesFve, Jemlegle: lÙener Goej nes pees Deeheävees

DeelceeueeF& DeOeesieeflecee vehegNÙeeDeesmed, pees Gmekeâes Gæejkeâes ueeefie De«emej Ú~

ÙemeØekeâej Ùeer meyew Goej ngved) lej %eeveer le mee#eeled cesjw mJe¤he nes, Ùemlees cesjes

ceevÙelee Ú; efkeâveefkeâ lÙees efmLejyegefæ %eeveer Yeòeâ meJeexòece ieeflemJe¤he ceefYe$e vew

efmLele Ú~ DeLee&led lÙees ce ngB, lÙees ceefYe$e Ú~ ce j Gmecee kegâvew heâjkeâ Úwve~

ÙemewceeefLe hegve: yeue efovegngvÚ-

yentveeb pevceveecevles %eeveJeevceeb ØeheÅeles~~10~~

JeemegosJeŠ meJe&efceefle me cenelcee megogue&YeŠ~~19~~

DeYÙeeme ieoe&-ieoz Oesjw pevcekeâes Devlekeâes pevcecee, ØeeefhleJeeuee pevcecee

mee#eelkeâejueeF& Øeehle YeSkeâes %eeveer ‘meyew kegâje JeemegosJe vew ngvegngvÚ’- ÙemeØekeâejues

ceueeF& Yepeve ieÚ& lÙees cenelcee Deefleogue&Ye Ú~ Gmeues kegâvew JeemegosJekeâes Øeeflecee

yeveeGBowve ye¤ DeehetâefYe$e vew lÙeme hejceosJekeâes Jeeme heeGBÚ~ lÙener %eeveer cenelceeueeF&

ßeerke=â<Ce leòJeoMeea heefve YeVegngvÚ~ efÙevew ceneheg®<en¤yeeš yeeefnj meceepecee keâuÙeeCe

mecYeJe Ú~ ÙemeØekeâejkeâes ØelÙe#e leòJeoMeea ceneheg®<e ßeerke=â<Cekeâes Meyon¤cee

Deefleogue&Ye Úved~

peye ßesÙe j ØesÙe (cegefòeâ j Yeesie) ogyew YeieJeevedyeeš ØeehlengvÚved, leye

meyewues Skeâcee$e YeieJeevedkeâes Yepeve ieveg&heÚ&, leeheefve ceeefvemen¤ lÙemeueeF& Yepowve~

efkeâve? ßeerke=â<Cekeâes Meyocee-

keâecewmlewmlewù&le%eeveeŠ ØeheÅevlesÓvÙeosJeleeŠ~~10~~

leb leb efveÙececeemLeeÙe Øeke=âlÙee efveÙeleeŠ mJeÙee~~20~~



‘‘lÙees leòJeoMeea cenelcee DeLeJee hejceelcee vew meyewLeeskeâ ngved’’- ceeefvemen¤

Ùemlees yegPve heeGowve; efkeâveefkeâ Yeesien¤keâe keâeceveen¤Éeje ceeefvemen¤keâes efJeJeskeâ

DehenjCe ieefjSkeâes Ú~ Ùemewues Gveern¤ Deeheävees Øeke=âefle DeLee&led pevce-pevceevlejyeeš

Deefpe&le mebmkeâejkeâes mJeYeeJeyeeš Øesefjle YeSj ce hejceelceeyeeš efYeVe De¤ osJeleen¤

j Gmekeâes ueeefie ØeÛeefuele efveÙecen¤keâes MejCe efuevÚved~ ÙeneB ‘DevÙe osJelee’keâes

Øemebie heefnuees heškeâ DeeSkeâes nes~

Ùees Ùees Ùeeb Ùeeb levegb YeòeâŠ ßeæÙeeefÛe&legefceÛÚefle~~10~~

lemÙe lemÙeeÛeueeb ßeæeb leecesJe efJeoOeecÙenced~~21~~

pees-pees mekeâeceer Yeòeâ pegve-pegve osJeleekeâes mJe¤heueeF& ßeæeues hegpve ÛeenvÚ,

ce lÙener osJeleeØeefle Gmekeâes ßeæeueeF& efmLej ieo&Úg~ ce efmLej ieo&Úg; efkeâveefkeâ

osJelee veecekeâes kegâvew Jemleg YeSkeâes YeS lÙees osJeleeues vew ßeæeueeF& efmLej ieo&LÙees~

me leÙee ßeæÙee ÙegòeâmlemÙeejeOeveceernles~~10~~

ueYeles Ûe leleŠ keâeceevceÙewJe efJeefnleeefvn leeved~~22~~

lÙees heg®<e lÙeme ßeæeues Ùegòeâ YeSj lÙeme osJe-efJe«enkeâes hetpevecee lelhej

ngvÚ j osJeleekeâes ceeOÙeceues cesjwÉeje efveefce&le leer FefÛÚle Yeesien¤ueeF& efve:mevosn

ØeehlengvÚ~ Yeesie keâmeues efovÚ? ce vew efovÚg~ lÙemekeâes ßeæekeâes heefjCeece nes

Yeesie, ve efkeâ kegâvew osJeleekeâes osve~ lej lÙees heâue le heeGBÚved vew, hesâefj Ùemecee

Kejeyeer kesâ Ú? ÙemeceeefLe YeVegngvÚ-

DevleJeòeg Heâueb les<eeb leÆJelÙeuhecesOemeeced~~10~~

osJeevosJeÙepees Ùeeefvle ceÆòeâe Ùeeefvle ceeceefhe~~23~~

lej leer DeuheyegefæJeeueen¤keâe lÙees heâue veeMeJeeved nes~ Deepe heâue Ú lej

Yeesioe-Yeesiow ve° YeSj peevesÚ, Ùemewues veeMeJeeved nes~ osJeleen¤ueeF& hetpevesJeeuee

osJeleen¤ueeF& Øeehle ieo&Úved DeLee&led osJelee heefve veeMeJeeved ngved~ osJeleen¤osefKe

efueSj mechetCe& mebmeej heefjJele&veMeerue j cejCeOecee& nes~ cesjes Yeòeâues ceueeF& vew

Øeehleieo&Ú, pees DeJÙeòeâ Ú, ‘vewef‰keâerced hejceMeeefvle’ heeGBÚ~

DeOÙeeÙe leervecee ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues YeVegYeÙees efkeâ Ùeme Ùe%eÉeje efleceern¤

osJelee DeLee&led owJeer mecheodkeâes GVeefle iej~ pemees-pemees owJeer mecheodkeâes GVeefle

ngvesÚ, lÙener vew efleceües GVeefle nes~ ›eâceMe: GVeefle ieoe&-ieoz hejceßesÙeueeF& Øeehle



iej~ ÙeneB osJelee lÙeme owJeer mecheodkeâes mecetn nes, pemeÉeje hejceosJe hejceelceekeâes

osJelJe Deefpe&le ieefjvÚ~ owJeer mecheod cees#ekeâes ueeefie nes, pemekeâes Úefyeme

ue#eCen¤keâes efve¤heCe ieerleekeâes meesÜeQ DeOÙeeÙecee ieefjSkeâes Ú~ ‘osJelee’ ùoÙekeâes

Devlejeuecee hejceosJe hejceelceekeâes osJelJeueeF& Deefpe&le iejeGves meodiegCen¤keâes

veece nes~ ngve le Ùees efYe$ekeâes Jemleg efLeÙees lej keâeueevlejcee ceeefvemen¤ues efYe$ekeâes

JemlegueeF& yeeefnj nsve& ØeejcYe iejs~ cetefle&n¤ yeveeS, keâce&keâeC[ueeF& jÛes j

JeemleefJekeâleeyeeš še{e GefYeS~ ßeerke=â<Ceues Ùeme Yeüeefvlekeâes efvejekeâjCe GheÙeg&òeâ

Ûeej Mueeskeân¤cee ieveg&YeÙees~ ieerleecee heefnuees heškeâ ‘DevÙe osJelee’n¤keâe veece

efuebow GneBues YeVegYeÙees efkeâ osJelee Úow Úwve~ ceeefvemen¤keâes ßeæe peneB PegkeäoÚ,

lÙeneB ce vew GefYeSj Gmekeâes ßeæeueeF& heg° ieo&Úg j ce vew lÙeneB heâue heefve

efovÚg~ lÙees heâue heefve veÕej nes~ heâue ve° ngvÚved, osJelee ve° YeSjpeevÚ j

osJeleen¤ueeF& hetpee ievexn¤ heefve ve° ngvepeevÚved~ pemekeâes efJeJeskeâ ve° Yew mekesâkeâes

Ú, leer cet{yegefæ vew De¤ osJeleen¤ueeF& hetpoÚved~ ßeerke=â<Ce le ÙeneBmecce YeVegngvÚ

efkeâ De¤ osJeleen¤ueeF& hetpves efJeOeeve vew DeÙegefòeâmebiele Ú~ (Deieeef[ osKveg

ngvesÚ- 9/23)

DeJÙeòebâ JÙeefòeâceeheVeb cevÙevles ceeceyegæÙeŠ~~10~~

hejb YeeJecepeevevlees ceceeJÙeÙecevegòececed~~24~~

ÙeÅeefhe peye osJeleen¤keâes veececee osJelee veecekeâes kegâvew Jemleg vew Úwve, pees

heâue efceuoÚ lÙees heefve veeMeJeeved nes, leeheefve meyew ceeefveme cesjes Yepeve ieozveved;

efkeâveefkeâ yegefænerve heg®<e (pemlees efkeâ heefÚ¼es Mueeskeâcee DeeÙees efkeâ keâeceveen¤Éeje

pemekeâes %eeve Deheùle YeSkeâes Ú Gveer) cesjes meJeexòece, DeefJeveeMeer j hejceØeYeeJeueeF&

jeceües {bieues peevowve~ Ùemewues Gveern¤ ce DeJÙeòeâ heg®<eueeF& JÙeefòeâYeeJeueeF&

Øeehle YeSkeâes ceevoÚved, ceeefveme ceevoÚved~ DeLee&led ßeerke=â<Ce heefve ceeefveme MejerjOeejer

Ùeesieer ngvegngvLÙees, ÙeesiesÕej ngvegngvLÙees~ pees mJeÙeb Ùeesieer nes j De¤ueeF& heefve Ùeesie

Øeoeve ievex #ecelee pemecee Ú, lÙemeueeF& ÙeesiesÕej YeefvevÚ~ meeOeveekeâes mener

›eâcecee hejsj ›eâceMe: GlLeeve ngBoe-ngBow ceneheg®<e heefve lÙemew hejceYeeJecee efmLele

ngvepeevÚved~ MejerjOeejer YeSleeheefve GneB lÙener DeJÙeòeâ mJe¤hecee efmLele ngve

peevÚved; hesâefj heefve keâeceveen¤yeeš efJeJeMe cevoyegefækeâes ceeefvemen¤ GveueeF&



meeOeejCe JÙeefòeâ vew ceevoÚved~ Gveern¤ meesÛoÚved efkeâ neceerpemlew GneB heefve

pevceveg YeSkeâes Ú, YeieJeeved keâmejer ngve mekeävegngvÚ? leer efJeÛejekeâes oes<e heefve kesâ

Ú j? Âef°heeled ieoe& Mejerj vew osefKevÚ~ Gveern¤ ceneheg®<ekeâes JeemleefJekeâ mJe¤heueeF&

efkeâve osKve heeGowve? ÙemeceeefLe ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ-

veenb ØekeâeMeŠ meJe&mÙe ÙeesieceeÙeemeceeJe=leŠ~~10~~

cet{esÓÙeb veeefYepeeveeefle ueeskeâes ceecepeceJÙeÙeced~~25~~

meeceevÙe ceeefvemekeâes ueeefie ceeÙee SGše heoe& nes, pemeÉeje hejceelcee meJe&Lee

uegkesâkeâes Ú~ Ùeesie-meeOevee mebPesj lÙees Ùemecee ØeJe=òe ngvÚ~ lelhe§eeled Ùeesie-ceeÙee

DeLee&led Ùeesie-ef›eâÙee heefve SGše DeeJejCe vew nes~ Ùeesiekeâes Deveg‰eve ieoe&-ieoz

Gmekeâes hejekeâe‰e Ùeesiee¤{lee DeeSheefÚ lÙees uegkesâkeâes hejceelcee efJeefole ngvÚ~

ÙeesiesÕej YeVegngvÚ efkeâ ce Deeheävees Ùeesie-ceeÙeeyeeš {eefkeâSkeâesÚg, cee$e Ùeesiekeâes

heefjhekeäJe DeJemLeeJeeueeues ceueeF& ÙeLeeLe& osKve mekeäÚved~ ce meyewkeâes ueeefie ØelÙe#e

Úwve, Ùemewues Ùees De%eeveer ceeefveme cepemlees pevcejefnle (pemeueeF& Deye pevceefueveg

Úwve), DeefJeveeMeer (pemekeâes veeMe nBgowve), DeJÙeòeâmJe¤he (pemeueeF& hegve: JÙeòeâ

ngveg Úwve) ueeF& peevowve~ Depeg&ve heefve ßeerke=â<CeueeF& Deehetâpemlew ceeefveme ceevoLes~

Deieeef[ GneBues Âef° efovegYeÙees le Depeg&ve ØeeLe&vee ieve& ueeies~ Jemlegle: DeJÙeòeâefmLele

ceneheg®<eueeF& efÛeVecee neceern¤ ØeeÙe: DevOees vew ÚeQ~ Deieeef[ YeVegngvÚ-

Jesoenb meceleerleeefve Jele&ceeveeefve Ûeepeg&ve~~10~~

YeefJe<ÙeeefCe Ûe Yetleeefve ceeb leg Jeso ve keâ§eve~~26~~

Depeg&ve! ce Deleerle, Jele&ceeve j YeefJe<Ùecee ngvesJeeuee mechetCe& ØeeefCen¤ueeF&

peevoÚg, lej ceueeF& keâesner heefve peevowveved~ efkeâve peeVe heeGBowve?-

FÛÚeÉs<emeceglLesve ÉvÉceesnsve Yeejle~~10~~

meJe&Yetleeefve mecceesnb meiex Ùeeefvle hejvlehe~~27~~

YejleJebMeer Depeg&ve! FÛÚe j És<e DeLee&led jeie-És<eeefo ÉvÉkeâes ceesnyeeš

mebmeejkeâe mechetCe& ØeeCeer DelÙevle ceesnueeF& Øeehle Yewjnskeâe Úved, lÙemewues ceueeF&

peeVe heeGBowveved~ leye kesâ keâesner heefve peeVes Úwve j? ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ-



Ùes<eeb lJevleiele heeheb peveeveeb hegCÙekeâce&Ceeced~~10~~

les ÉvÉceesnefveceg&òeâe Yepevles ceeb Â{›eleeŠ~~28~~

lej hegCÙekeâce& (pees mebme=efleueeF& DevleievexJeeuee Ú, pemekeâes veece keâeÙe&ced

keâce&, efveÙele keâce&, Ùe%ekeâes Øeef›eâÙee Yevesj heškeâ-heškeâ mebPeeGveg YeSkeâes Ú,

lÙeme keâce&ueeF&) ievexJeeuee pegve Yeòeân¤keâes heehe ve° Yewmekesâkeâes Ú, Gveer jeie-

És<e Deeefo ÉvÉkeâes ceesnyeeš jeceües Øekeâejues cegòeâ YeSj, ›elecee Â{ YeSj ceueeF&

YepoÚved~ efkeâve YepoÚved ?-

pejecejCecees#eeÙe ceeceeefßelÙe Ùeleefvle Ùes~~10~~

les yeÇÿe leefÉogŠ ke=âlmveceOÙeelceb keâce& ÛeeefKeueced~~29~~

pees cesjes MejCe YeSj peje-cejCeyeeš cegefòeâ heeGvekeâes ueeefie ØeÙelve ieo&Ú,

lÙees heg®<e lÙeme yeÇÿeueeF&, mechetCe& DeOÙeelceueeF& j mechetCe& keâce&ueeF& peevoÚved~

Ùemew ›eâcecee-

meeefOeYetleeefOeowJeb ceeb meeefOeÙe%eb Ûe Ùes efJeogŠ~~10~~

ØeÙeeCekeâeuesÓefhe Ûe ceeb les efJeogÙe&gòeâÛeslemeŠ~~30~~

pees heg®<e DeefOeYetle, DeefOeowJe leLee DeefOeÙe%emeefnle ceueeF& peevoÚved,

cecee meceeefnle efÛeòeJeeuee leer heg®<e Devlekeâeuecee heefve ceueeF& vew peevoÚved, cecee

vew efmLele jnvÚved j meOew ceueeF& Øeehle jnvÚved~ ÚefyemeeQ-meòeeFmeeQ Mueeskeâcee

JeneBues YeVegYeÙees efkeâ ceueeF& keâesner heefve peevowveved, efkeâveefkeâ Gveern¤ ceesn«emle

Úved; lej pees lÙeme ceesnyeeš Úgšdvekeâes ueeefie ØeÙelveMeerue Úved, Gveer (1) mechetCe&

yeÇÿe, (2) mechetCe& DeOÙeelce, (3) mechetCe& keâce&, (4) mechetCe& DeefOeYetle, (5)

mechetCe& DeefOeowJe j (6) mechetCe& DeefOeÙe%emeefnle ceueeF& peevoÚved DeLee&led Ùeer

meyewkeâes heefjCeece ce (meoddieg®) ngB~ lÙemeues ceueeF& peevoÚ, Ùemlees nesFve efkeâ

keâesner heefve peevowveved~

efve<keâ<e&—

Ùeme meeleeQ DeOÙeeÙecee ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues YeVegYeÙees efkeâ DevevÙe YeeJeyeeš

cecee meceefhe&le YeSj, cesjes Deeefßele YeSj pees Ùeesiecee ueeioÚved, leer mece«e¤heues

ceueeF& peevoÚved~ ceueeF& peeVekeâes ueeefie npeejeQcee keâesner efJejuew ØeÙelve ieo&Úved j



ØeÙelve ievexJeeueecee efJejuew keâesner peevoÚved~ lÙees ceueeF& efheC[¤hecee SkeâosMeerÙe

nesFve ye¤ meJe&$e JÙeehle osKÚved~ Dee" YesoJeeuee cesjes peÌ[ Øeke=âefle Ú j Ùemekeâes

Devlejeuecee peerJe¤he cesjes Ûesleve Øeke=âefle nes~ Ùeer ogyewkeâes mebÙeesieues mechetCe& mebmeej

GYeskeâes Ú~ lespe j yeue cesjesÉeje vew Ú~ jeie j keâeceues jefnle yeue leLee Oecee&vegketâue

keâecevee heefve ce vew ngB~ pemlees efkeâ meyew keâeceveen¤ le Jeefpe&le Úved, lej cesjes

Øeeefhlekeâes ueeefie keâecevee iej~ Ùemlees FÛÚekeâes DeYÙegoÙe ngveg cesjes vew Øemeeo nes~

cee$e hejceelceeueeF& heeGves keâecevee vew ‘Oecee&vegketâue’ keâecevee nes~

ßeerke=â<Ceues YeVegYeÙees efkeâ ce leerveJešw iegCen¤yeeš DeleerleÚg~ hejcekeâes mheMe&

iejsj hejceYeeJecee efmLeleÚg; lej Yeesieemeòeâ cet{heg®<e meesPew ceueeF& veYepesj De¤

osJeleen¤keâes Gheemevee ieo&Úved, peyeefkeâ lÙeneB osJelee veecekeâes keâesner ÚBowÚwve~

{gÁe-heeveer-¤Ke pemeueeF& heefve T hetpve ÛeenvÚ, lÙemewcee Gmekeâes ßeæeueeF& ce

vew heg° ieo&Úg~ lÙemekeâes DeeÌ[cee GYesj ce vew heâueefovÚg; efkeâveefkeâ ve lÙeneB kegâvew

osJelee Úved, ve kegâvew osJeleemebie kesâner Yeesie vew Ú~ ceeefveme ceueeF& meeOeejCe JÙeefòeâ

"evesj Yepowveved; efkeâveefkeâ ce Ùeesie-Øeef›eâÙeeÉeje {eefkeâSkeâesÚg~ Deveg‰eve ieoe&-ieoz

ÙeesieceeÙeekeâes DeeJejCe heejievexJeeuee vew ce MejerjOeejerueeF& heefve DeJÙeòeâ ¤hecee

peevoÚved, De¤ efmLeeflen¤cee nesFve~

cesjes Yeòeâ Ûeej Øekeâejkeâe Úved - DeLee&Leea, Deele&, efpe%eemeg j %eeveer~ efÛevleve

ieoe&-ieoz DeveskeâeQ pevcen¤keâes heefÚ Deefvlece pevcecee ØeeefhleJeeuee %eeveer cesjw

mJe¤he Ú DeLee&led DeveskeâeQ pevcen¤osefKe efÛebleve iejsj lÙeme YeieJeled mJe¤heueeF&

Øeehle ieefjvÚ~ jeie-És<ekeâes ceesnyeeš Dee›eâevle ceeefveme ceueeF& keâefnues heefve peeVe

mekeäowve; lej jeie-És<ekeâes ceesnyeeš jefnle YeSj pees efveÙelekeâce& (pemeueeF& meb#eshecee

DeejeOevee YevoÚved) keâes efÛevleve ieoz peje-cejCeyeeš Úgšdvekeâes ueeefie ØeÙelveMeerue

Úved, leer heg®<e mechetCe&¤hecee ceueeF& peevoÚved~ Gveern¤ mechetCe& yeÇÿeueeF&, mechetCe&

DeOÙeelceueeF&, mechetCe& DeefOeowJeueeF&, mechetCe& keâce&ueeF& j mechetCe& Ùe%emeefnle

ceueeF& peevoÚved~ Gveern¤ cecee ØeJesMe ieo&Úved j Devlekeâeuecee heefve ceueeF& vew

peevoÚved DeLee&led hesâefj keâefnuÙew efJemce=le ngBowveved~

Ùeme DeOÙeeÙecee hejceelceekeâes mece«e peevekeâejerkeâes efJeJesÛeve nes; DeleŠ-




ßeerke=â<Ceepeg&vemecJeeos ‘mece«eyeesOeŠ’ veece mehleceesÓOÙeeÙeŠ~~7~~


efJe<eÙekeâ ßeerke=â<Ce j Depeg&vekeâes mebJeeocee ‘mece«e peevekeâejer’ veecekeâ meeleeQ DeOÙeeÙe

hetCe& ngvÚ~

Fefle ßeercelhejcenbme hejceevevomÙe efMe<Ùe mJeeceer DeÌ[ieÌ[evevoke=âles

ßeerceoddYeieJeoddieerleeÙeeŠ ‘‘ÙeLeeLe&ieerlee’’ Yee<Ùes ‘mece«eyeesOeŠ’ veece

mehleceesÓOÙeeÙeŠ~~7~~

~~ nefjŠ Ô lelmeled~~


Dee"eQ DeOÙeeÙe 167

meeleeQ DeOÙeeÙekeâes Devlecee ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues YeVegYeÙees efkeâ hegCÙekeâce&

(efveÙelekeâce&, DeejeOevee)ueeF& ieve&s Ùeesieer mechetCe& heehen¤yeeš cegòeâ YeSj lÙeme

JÙeehle yeÇÿeueeF& peevoÚved DeLee&led keâce& kegâvew Ùemlees Jemleg nes, pees JÙeehle yeÇÿekeâes

peevekeâejer efoueeGBÚ~ lÙeme keâce&ueeF& ievexJeeuee JÙeehle yeÇÿeueeF&, mechetCe& keâce&ueeF&,

mechetCe& DeOÙeelceueeF&, mechetCe& DeefOeowJe, DeefOeYetle j DeefOeÙe%emeefnle ceueeF&

peevoÚved~ Dele: keâce& kegâvew Ùemlees Jemleg nes, pees Ùeer meyewefmele heefjÛeÙe iejeGBÚ~

Gveern¤ Devlekeâeuecee heefve ceueeF& vew peevoÚved~ Gveern¤keâes peevekeâejer keâefnuÙew

efJemce=le ngBowve~

ÙemeceeefLe Depeg&veues Ùeme DeOÙeeÙekeâes ØeejcYecee vew eflevew Meyon¤ueeF&

oesnesNÙeeGBow ØeMve jeKes-

Depeg&ve GJeeÛe

efkebâ leodddyeÇÿe efkeâceOÙeelceb efkebâ keâce& heg®<eesòece~~1~~

DeefOeYetleb Ûe efkebâ ØeesòeâceefOeowJeb efkeâcegÛÙeles~~1~~

ns heg®<eesòece! lÙees yeÇÿe kesâ nes? DeOÙeelce kesâ nes? keâce& kesâ nes? DeefOeYetle

leLee DeefOeowJe keâmeueeF& YeefvevÚ?

DeefOeÙe%eŠ keâLeb keâesÓ$e osnsÓefmcevceOegmetove~~1~~

ØeÙeeCekeâeues Ûe keâLeb %esÙeesÓefme efveÙeleelceefYeŠ~~2~~

ns ceOegmetove! ÙeneB DeefOeÙe%e keâes nes j lÙees Ùeme Mejerjcee keâmejer Ú? efmeæ

Ú efkeâ DeefOeÙe%e DeLee&led Ùe%ekeâes DeefOe‰elee kegâvew Ùemlees heg®<e nes pees ceveg<ÙeMejerjkeâes

DeeOeejJeeuee Ú~ meceeefnle efÛeòeJeeuee heg®<en¤Éeje Devle meceÙecee leheeFË kegâve

Øekeâejues peeefveveg ngvÚ? Ùeer meelew ØeMven¤keâes ›eâceMe: efveCe&Ùe efovekeâes ueeefie

ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ-


~~ DeLe De∞cees”OŸeeŸe:~~Dee"eQ DeOŸeeŸe




De#ejb yeÇÿe hejceb mJeYeeJeesÓOÙeelcecegÛÙeles~~1~~

YetleYeeJeesÆJekeâjes efJemeie&Š keâce&meef_%eleŠ~~3~~

‘De#ejb yeÇÿe hejceced’- pees De#eÙe Ú, pemekeâes #eÙe ngBowve lÙener hejyeÇÿe

nes~ ‘mJeYeeJeŠ DeOÙeelceced GÛÙeles’- mJeÙebcee efmLejYeeJe vew DeOÙeelce DeLee&led

Deelceekeâes DeeefOehelÙe nes~ ÙeesYevoe heefnues meyew ceeÙeekeâes DeeefOehelÙecee jnvÚved;

lej peye ‘mJe-YeeJe’ DeLee&led mJe¤hecee efmLejYeeJe (mJeÙebcee efmLejYeeJe) efceuve

peevÚ Yeves Deelceekeâes vew DeeefOehelÙe lÙemecee ØeJeeefnle ngvepeevÚ, Ùener vew DeOÙeelce

nes, DeOÙeelcekeâes hejekeâe‰e nes~ ‘YetleYeeJeesoddYeJekeâjŠ’- Yetlen¤keâes leer YeeJe

pemeues kesâner ve kesâner GÆJe ieo&Úved DeLee&led ØeeefCen¤keâes leer mebkeâuhe pees jeceües

Jee vejeceües mebmkeâejn¤keâes mebjÛevee ieo&Úved, Gvekeâes efJemeie& DeLee&led efJemepe&ve,

lÙemekeâes cesefšveg, meceehle ngveg vew keâce&keâes hejekeâe‰e nes~ Ùener mechetCe& keâce& nes,

pemekeâes ueeefie ÙeesiesÕejues YeVegYeSkeâes efLeÙees- ‘lÙees mechetCe& keâce&ueeF& peevoÚg~’

lÙeneB keâce& hetCe& Ú, Deieeef[ DeeJeMÙekeâlee Úwve (efveÙele keâce&) Ùeme DeJemLeecee

peyeefkeâ Yetlen¤keâe leer YeeJe pemeues kesâner ve kesâner jÛoÚved, jeceües Jee vejeceües

mebmkeâej-meb«en ieo&Úved, yeveeGBÚved, leer peye meJe&Lee Meevle ngvepeevÚ, Ùener keâce&keâes

mechetCe&lee nes, Ùemekeâes Deieeef[ keâce& ievex DeeJeMÙekeâlee jnve peeBowve~ Dele: keâce&

kegâvew Ùemlees Jemleg nes, pees Yetlen¤keâes mechetCe& mebkeâuhen¤ueeF&, pemeyeeš kesâner ve

kesâner mebmkeâej yevoÚved, lÙemekeâes Meceve ieefjefovÚ~ keâce&keâes DeLe& nes (DeejeOevee)

efÛevleve, pegve Ùe%ecee Ú~

DeefOeYetleb #ejes YeeJeŠ heg®<e§eeefOeowJeleced~~1~~

DeefOeÙe%eesÓncesJee$e osns osnYe=leeb Jej~~4~

peyemecce De#eÙe YeeJe efceuowve, leyemecce ve°ngvesJeeuee mechetCe& #ejYeeJe

‘DeefOeYetle’ DeLee&led Yetlen¤keâe DeefOe‰eve ngved~ lÙener Yetlen¤keâes Glheefòekeâes keâejCe

nes~ ‘heg®<eŠ Ûe DeefOeowJeleced’- Øeke=âefleyeeš hej pees hejceheg®<e Ú, lÙener DeefOeowJe

DeLee&led mechetCe& osJen¤ (owJeer mecheod) keâes DeefOe‰elee nes~ owJeer mecheod lÙenerr

hejceosJecee efJeueerve ngvepeevÚ~ MejerjOeejercee ßes‰ Depeg&ve! Ùeme ceeveJe-levecee ce

vew DeefOeÙe%e ngB DeLee&led Ùe%en¤keâes DeefOe‰eleeÚg~ Dele: Ùemew Mejerjcee, DeJÙeòeâ



mJe¤hecee efmLele ceneheg®<e vew DeefOeÙe%e nes~ ßeerke=â<Ce SGše Ùeesieer ngveggngvLÙees~

pees mechetCe& Ùe%en¤keâe Yeesòeâe ngved, Devlecee Ùe%e GneBcee ØeJesMe heeGve peevÚved~

lÙener hejcemJe¤he efceuve peevÚ~ ÙemeØekeâej Depeg&vekeâes Ú: ØeMven¤keâes meceeOeeve

YeÙees~ Deye Deefvlece ØeMve j¢ees efkeâ, Devlekeâeuecee keâmejer leheeFË peeefveveg ngvÚ,

pees keâefnuew efJemce=le ngBowve?

Devlekeâeues Ûe ceecesJe mcejvcegkeälJee keâuesJejced~~1~~

ÙeŠ ØeÙeeefle me ceÆeJeb Ùeeefle veemlÙe$e mebMeÙeŠ~~5~~

ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ, pees heg®<e Devlekeâeuecee DeLee&led cevekeâes efvejesOe

j efJeueÙekeâeuecee cesjw mcejCe ieoz Mejerjkeâes mecyevOeueeF& Úes[sj Deueie ngvepeevÚ,

lÙees ‘ceÆeJeb’- mee#eeled cesjw mJe¤heueeF& Øeehle ieo&Úved, Ùemecee mebMeÙe vew Úwve~

Mejerjkeâes efveOeve Megæ Devlekeâeue nesFve~ cejsheefÚ heefve Mejerjn¤keâes ›eâce

heefÚ ueeefie jnvÚ~ mebefÛele mebmkeâejn¤keâes melenkeâes meceeefhlehe§eeled cevekeâes efvejesOe

ngvepeevÚ~ lÙees ceve heefve peye efJeueerve ngvepeevÚ Yeves lÙeneR Devlekeâeue nes,

lelhe§eeled Mejerj OeejCe ieveg& heozve~ Ùees ef›eâÙeelcekeâ nes~ cee$e Yevesj, Jeelee&›eâcecee

yegefPeowve~ peyemecce JeŒen¤ pemlew Mejerjkeâes heefjJele&ve YeFjnskeâes Ú, leyemecce

Mejerjn¤keâes Devle keâneB YeÙees~ cevekeâes efvejesOe j efve®æ cevekeâes heefve efJeueÙekeâeuecee

efpeGBow Mejerjkeâes mecyevOekeâes efJeÛÚso ngvepeevÚ~ Ùeefo cejsheefÚ vew Ùemlees efmLeefle

heeGves YeS, ßeerke=â<Ce heefve hetCe& ngowveLes~ GneBues YeVegYeÙees- DeveskeâeQ pevcen¤keâes

DeYÙeemeyeeš Øeeefhle ievex %eeveer mee#eeled cesjes mJe¤he nes~ ce lÙees ngB j lÙees cecee

Ú~ Deefuekeâefle heefve lÙemecee j cecee heâjkeâ Úwve~ Ùees efpeGBow Øeeefhle nes~ peye hegve:

keâefnues heefve Mejerj Øeehle ngBowve, lÙeneR Mejerjn¤keâes Devle nes~

Ùees le JeemleefJekeâ Mejerjevlekeâes efÛe$eCe YeÙees, pemekeâes heÚeef[ pevceefueveg

heozve~ oesœees Mejerjevle ce=lÙeg nes, pees ueeskeâ-ØeÛeefuele Ú; lej Ùeme MejerjevleheefÚ

hegve: pevceefueveg heo&Ú-

Ùeb Ùeb Jeeefhe mcejvYeeJeb lÙepelÙevles keâuesJejced~~1~~

leb lecesJewefle keâewvlesÙe meoe leÆeJeYeeefJeleŠ~~6~~

keâewvlesÙe! ce=lÙegkeâes meceÙecee ceeefveme pegve heefve YeeJeueeF& mcejCe ieoz MejerjueeF&

lÙeeiÚ, lÙeme-lÙemeueeF& vew Øeehle ngvÚ~ leye le Ùees Oesjw meefpeuees GheeÙe (meewoe)



Ú~ DeepeerJeveYejer ceespe iejeQ, cevexyesueecee YeieJeevedueeF& mcejCe ievexÚg~ lej ßeerke=â<Ce

YeVegngvÚ- Ùemlees keâefnuÙew heefve ngBowve, ‘meoe leoddYeeJeYeeefJeleŠ’- lÙemew YeeJekeâes

cee$e efÛevleve ieve& heeGBÚved, pemlees peerJeveYejer iejskeâes ngvÚ~ lÙener efJeÛeej heškeâ-

heškeâ yeuepeheâleer DeeGBÚ pemekeâes peerJeveYejer DeYÙeeme ieefjSkeâes ngvÚ, DevÙeLee

ngve heeGBowve~ Dele:-

lemceelmeJex<eg keâeues<eg ceecevegmcej ÙegOÙe Ûe~~1~~

ceÙÙeefhe&leceveesyegefæcee&cesJew<ÙemÙemebMeÙeced ~~7~~

Ùemewues Depeg&ve! efleceer ØelÙeskeâ meceÙe cesjes mcejCe iej j Ùegæ iej~ cecee

Deefhe&le ceve j yegefæyeeš Ùegòeâ YeSj efleceer efve:mevosn ceueeF& vew Øeehle ngvesÚ~

efvejvlej efÛevleve j Ùegæ SkewâmeeLe keâmejer mecYeJe Ú? ngvemekeäÚ efkeâ efvejvlej

efÛevleve j Ùegækeâes Ùees mJe¤he nes efkeâ ‘peÙe keâvnwÙeeueeue keâer’, ‘peÙe YeieJeeve

keâer’- YevowjntB j JeeCe ÛeueeGBow jntB~ lej mcejCekeâes mJe¤he Deieeef[keâes Mueeskeâcee

mhe°ieoz ÙeesiesÕej YeVegngvÚ-

DeYÙeemeÙeesieÙegòesâve Ûeslemee veevÙeieeefcevee~~1~~

hejceb heg®<eb efoJÙeb Ùeeefle heeLee&vegefÛevleÙeved~~8~~

ns heeLe&! lÙeme mcejCekeâes ueeefie Ùeesiekeâes DeYÙeememebie Ùegòeâ YeSj (cesjes

efÛevleve j Ùeesiekeâes DeYÙeeme heÙee&Ùe nes) ceyeenskeâ Dekeâexeflej ve peevesJeeuee efÛeòeues

efvejvlej efÛevleve ievexJeeuee hejceØekeâeMemJe¤he efoJÙeheg®<e DeLee&led hejceelceeueeF&

Øeehle ieo&Ú~ ceeveeQ efkeâ Ùees hesefvmeue YeieJeeved nes Yeves Ùemeyeenskeâ De¤ kegâvew

Jemlegkeâes mcejCe DeeGveg ngowve~ Ùemekeâes Deesefjhejer leheeFËues hegmlekeâ Jee De¤ kesâefn

osKveg ngvÚ Yeves leheeFËkeâes mcejCe KeefC[le YeÙees~ mcejCe peye Ùeefle met#ce Ú efkeâ

F°yeenskeâ Dekeâex Jemlegkeâes mcejCe heefve veDeeDeesmed, cevecee lejbie heefve veDeeDeesmed,

leye mcejCe j Ùegæ ogyew SkewâmeeLe keâmejer ngvÚ? Jemlegle: peye leheeFË efÛeòeueeF&

meyeweflejyeeš mecesšsj Deeheävees Skeâ DeejeOÙekeâes mcejCecee ØeJe=òe ngvegngvÚ Yeves

lÙeme meceÙe ceeefÙekeâ ØeJe=efòen¤- keâece, ›eâesOe, jeie-És<e yeeOeekeâes ¤hecee meecegVes

Øeieš vew Úved~ leheeFË mcejCe ieve&g ngvesÚ, lej Gveern¤ues leheeFËefYe$e GÉsie GlheVe

ievexÚved, leheeFËkeâes ceve mcejCeyeeš ÛeueeÙeceeve ieve& ÛeenvÚved~ Ùeer yeeefnjer

ØeJe=efòen¤keâes heej heeGveg vew Ùegæ nes~ efvejvlej efÛevlevekeâes meeLe vew Ùegæ mecYeJe



Ú~ ieerleekeâes SGše heefve Mueeskeâ yeeefnjer ceej-keâeškeâes meceLe&ve ieozve~ efÛevleve

keâmekeâes ievex? ÙemeceeefLe GneB YeVegngvÚ-

keâefJeb hegjeCecevegMeeefmeleejceCeesjCeerÙeebmecevegmcejsÅeŠ~~1~~

meJe&mÙe OeeleejceefÛevlÙe¤heceeefolÙeJeCeË lecemeŠ hejmleeled~~9~~

lÙeme Ùegæmebie lÙees heg®<e meJe&%e, Deveeefo, meyewkeâes efveÙevlee, met#ceYevoe

heefve Deeflemet#ce, meyewkeâes OeejCe-hees<eCe ievexJeeuee lej DeefÛevlÙe (peyemecce efÛeòe

j efÛeòekeâes uenj Ú, leyemecce lÙees osefKevowve~ efÛeòekeâes efvejesOe j efJeueÙekeâeuecee

vew pees efJeefole ngvÚ), efvelÙe ØekeâeMemJe¤he j DeefJeÅeeosefKe hej lÙeme hejceelceekeâes

mcejCe ieo&Ú~ heÚeef[ yeleeGvegYeÙees- cesjes efÛevleve ieÚ&, ÙeneB YeVegngvÚ-

hejceelceekeâes~ Dele: lÙeme hejceelceekeâes efÛevleve (OÙeeve)keâes ceeOÙece leòJeefmLele

ceneheg®<e nes~ Ùemew ›eâcecee-

ØeÙeeCekeâeues cevemeeÛeuesve

YekeälÙee Ùegòeâes Ùeesieyeuesve ÛewJe~

YeügJeesce&OÙes ØeeCeceeJesMe mecÙekedâ

me leb hejb heg®<eceghewefle efoJÙeced~~10~~

pees efvejvlej lÙeme hejceelceeueeF& mcejCe ieo&Ú, lÙees YeefòeâÙegòeâ heg®<e

‘ØeÙeeCekeâeues’- cevekeâes efJeueerve DeJemLeekeâeuecee, Ùeesieyeueyeeš DeLee&led lÙener

efveÙele keâce&keâes DeeÛejCeÉeje, Ye=kegâšerkeâes ceOÙecee ØeeCeueeF& jeceües Øekeâejues mLeeefhele

iejsj (ØeeCe-DeheeveueeF& jeceüjer mece iejsj, ve efYe$eyeeš GÉsie GlheVe nesmed, ve

yeeefnjer kegâvew mebkeâuhe efuevesJeeuee nesmed, meled-jpe-lece jeceüjer Meevle nesmed, megjle

F°cew efmLele nesmed, lÙeme keâeuecee) lÙees DeÛeue ceve DeLee&led efmLejyegefæJeeuee

heg®<e lÙeme efoJÙeheg®<e hejceelceeueeF& Øeehle ieo&Ú~ meleled mcejCeerÙe Ú efkeâ lÙener

SGše hejceelceekeâes Øeeefhlekeâes efJeOeeve Ùeesie nes~ lÙemekeâes ueeefie efveÙele ef›eâÙeekeâes

DeeÛejCe vew Ùeesie-ef›eâÙee nes, pemekeâes meefJemleej JeCe&ve ÙeesiesÕejues ÛeewLees-Úw"eQ

DeOÙeeÙecee ieveg&YeSkeâes Ú~ Deefnues GneBues YeVegYeÙees- ‘efvejvlej cesjw mcejCe iej~’

keâmejer ie¤B? Ùemew Ùeesiekeâes OeejCeecee efmLej jnsj ieveg&Ú~ Ùemlees ievexJeeuee efoJÙe-

heg®<eueeF& Øeehle ngvÚ, pees keâefnuÙew efJemce=le ngBowve~ ÙeneB Ùeme ØeMvekeâes meceeOeeve

YeÙees efkeâ leheeFË ØeÙeeCekeâeuecee kegâve Øekeâejues peeVecee DeeGveg ngvÚ? heeGves ÙeesiÙe

heokeâes efÛe$eCe nsjeQ, pees ieerleecee "eGB-"eGBcee DeeSkeâes Ú-



Ùeo#ejb JesoefJeoes Jeoefvle

efJeMeefvle ÙeÅeleÙees JeerlejeieeŠ~

ÙeefoÛÚvlees yeÇÿeÛeÙeË Ûejefvle

leòes heob me*ddd«ensCe ØeJe#Ùes~~11~~

‘JesoefJeod’ DeLee&led DeefJeefole leòJeueeF& ØelÙe#e peeVes ceeefveme pegve hejceheoueeF&

‘De#ejced’- De#eÙe YevoÚved, Jeerlejeie cenelcee pemecee ØeJesMekeâes ueeefie ØeÙelveMeerue

jnvÚved, pegve hejceheoueeF& Ûeenves yeÇÿeÛeÙe&keâes heeuevee ieo&Úved (yeÇÿeÛeÙe&keâes DeLe&

pevevesefvõÙe cee$ekeâes efvejesOe nesFve, ye¤ ‘yeÇÿe DeeÛejefle me yeÇÿeÛeejer’- yeeefnjer

mheMe&keâes ceveues lÙeeiesj yeÇÿekeâes efvejvlej efÛevleve-mcejCe vew yeÇÿeÛeÙe& nes, pees yeÇÿekeâes

oMe&ve iejeSj lÙemewcee mLeeve efoueeSj Meevle ngvepeevÚ~ Ùeme DeeÛejCeÉeje FefvõÙe-

mebÙece cee$e nesFve, ye¤ mekeâuesefvõÙe mebÙece mJele: ngvepeevÚ~ ÙemeØekeâej pees

yeÇÿeÛeÙe&keâes DeeÛejCe ieo&Ú) pees ùoÙecee meb«en ievex ÙeesiÙe Ú, OeejCe ievex ÙeesiÙe Ú,

lÙeme heoueeF& ce efleceües ueeefie YeVesÚg~ lÙees heo kesâ nes, keâmejer heeGve meefkeâvÚ? ÙemeceeefLe


meJe&ÉejeefCe mebÙecÙe cevees ùefo efve®OÙe Ûe~~10~~

cetOvÙee&OeeÙeelceveŠ ØeeCeceeefmLelees ÙeesieOeejCeeced~~12~~

meyew FefvõÙen¤keâes ÉejueeF& ({eskeâen¤ueeF&) jeskesâj DeLee&led Jeemeveen¤yeeš

Deueie jnsj ceveueeF& ùoÙecee efmLele iejsj (OÙeeve ùoÙecee vew ieveg&heÚ& yeeefnj

nesFve, hetpee yeeefnj ngBowve) ØeeCe DeLee&led Devle:keâjCekeâes JÙeeheejueeF& ceefmle<keâcee

efvejesOe iejsj, Ùeesie-OeejCeecee efmLele YeSj (ÙeesieueeF& OeejCe ieefjjnveg Ú, Dekeâex

lejerkeâe vew Úwve) ÙemeØekeâej efmLele YeSj-

DeesefcelÙeskeâe#ejb yeÇÿe JÙeenjvceecevegmcejved~~10~~

ÙeŠ ØeÙeeefle lÙepevosnb me Ùeeefle hejceeb ieefleced~~13~~

pees heg®<e ‘Deesced Fefle’- Ô Ùeefle vew, pees De#eÙe yeÇÿekeâes heefjÛeeÙekeâ nes,

lÙemekeâes pehe leLee cesjes mcejCe ieoz MejerjueeF& lÙeeiesj peevÚ, lÙees heg®<eues hejceieefle

Øeehle ieo&Ú~ ßeerke=â<Ce Skeâ ÙeesiesÕej, hejceleòJecee efmLele ceneheg®<e, meodieg®

ngvegngvLÙees~ ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues YeVegYeÙees efkeâ ‘Deesced’ De#eÙe yeÇÿekeâes heefjÛeeÙekeâ



nes, efleceer lÙemekeâes pehe iej j OÙeeve cesjes iej~ Øeeefhlekeâes ØelÙeskeâ ceneheg®<ekeâes

veece lÙener ngvÚ pemeueeF& lÙees Øeehle Ú, pemecee lÙees efJeueÙe Ú~ Ùemewues veece

‘Deesced’ YeVegYeÙees j ¤he Deeheävees~ ÙeesiesÕejues ‘ke=â<Ce-ke=â<Ce’ pehves efveoxMe efoveg

YeSve~ keâeueevlejcee YeeJegkeân¤ues Gvekeâes heefve veece pehve DeejcYe ieefjefoS j

Deeheävees ßeæe Devegmeej lÙemekeâes heâue heefve heeGBÚved, pemlees efkeâ ceeefvemekeâes ßeæe

peneB efškeäÚ, lÙeneB ce vew lÙemekeâes ßeæeueeF& heg° ieo&Úg leLee ce vew heâuekeâes

efJeOeeve heefve ieo&Úg~

YeieJeeved efMeJeues ‘jece’ Meyo pehvecee peesÌ[ (yeue) efovegYeÙees~ ‘jcevles

Ùeesefievees Ùeefmceved me jece:~’ ‘je Deewj ce kesâ yeerÛe ceW keâefyeje jne uegkeâeÙe~’

‘je’ j ‘ce’ Ùeer ogyew De#ejn¤keâes Devlejeuecee keâyeerj Deeheävees ceveueeF& jeskeävecee

me#ece ngvegYeÙees~

ßeerke=â<Ce Deescedcee yeue efoveggngvÚ~ Dees Denb me Deesced DeLee&led lÙees meòee

ceefYe$e Ú, keâlew yeeefnj ve Keespveg nesmed~ Ùees Deesced heefve lÙeme hejcemeòeekeâes

heefjÛeÙe efoSj Meevle ngvepeevÚ~ JeemleJecee lÙees ØeYegkeâes Devevle veece Úved; lej

pehekeâes ueeefie lÙener veece meeLe&keâ nes pees meevees nesmed, Õeemecee {uve mekeâesmed j

Skeâ hejceelceekeâes yeesOe iejeGve mekeâesmed~ lÙemeyeeš efYeVe DeveskeâeQ osJeer-osJeleen¤keâes

DeefJeJeskeâhetCe& keâuheveecee DeuPesj ue#Ùeyeeš Âef° venšeDeesmed~

‘hetpÙe cenejepepeer’ YeVegngvLÙees efkeâ- cesjes ¤he nsj j ßeæevegmeej kegâvew heefve

ogF&-{eF& De#ejkeâes veece- ‘Ô’, ‘jece’, ‘efMeJe’ ceOÙes kegâvew SGše efueTB~ lÙemekeâes

efÛevleve iejeQ j lÙemewkeâes DeLe&mJe¤he F°keâes mJe¤hekeâes OÙeeve iejeQ~ OÙeeve meodieg®kewâ

ieefjvÚ~ leheeFË jece, ke=â<Ce DeLeJee ‘Jeerlejeie efJe<eÙeb Jee efÛeòeced~’ Jeerlejeie

cenelceen¤ DeLeJee ‘ÙeLeeefYeceleOÙeeveeÉe~’ (heelebpeue Ùeesie0, 1/37,

39) DeefYecele DeLee&led Ùeesiekeâes DeefYecele, Devegketâue keâmewkeâes heefve mJe¤he

meceelvegmed, GneB DevegYeJecee leheeFËueeF& Yesšdveg ngvessÚ j leheeFËkeâes mecekeâeueerve kegâvew

meodieg®eflej [esNÙeeF& efovesÚ, pemekeâes ceeie&oMe&veyeeš leheeFË efJemleejw-efJemleejw Øeke=âeflekeâes

#es$eyeeš heej nBgow peeveg ngvesÚ~ ce heefve ØeejcYecee SGše osJeleekeâes (ke=â<Cekeâes

efJeješ ¤hekeâes) efÛe$ekeâes OÙeeve ieo&Les; lej hetpÙe cenejepepeerkeâes DevegYeJeer ØeJesMekeâe

meeLew lÙees Meevle ngveieÙees~



ØeejefcYekeâ meeOekeâ veece le pehoÚved, lej ceneheg®<ekeâes mJe¤hekeâes OÙeeve

ieve&cee Deveekeâeveer ieo&Úved~ Gveer Deeheävees Deefpe&le ceevÙeleen¤keâes hetJee&«enueeF&

Úes[dve mekeäowve~ lÙees kegâvew De¤ osJeleekeâes OÙeeve ieo&Úved, pemekeâes ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues

efve<esOe ieveg&YeSkeâes Ú~ Dele: hetCe& mecehe&Cekeâes meeLe kegâvew DevegYeJeer ceneheg®<ekeâes

MejCe efuevegmed~ hegCÙe-heg®<eeLe& meyeue ngBow efJeeflekewâ kegâleke&ân¤keâes Meceve j ÙeLeeLe&

ef›eâÙeecee ØeJesMe efceuvesÚ~ ÙeesiesÕej ßeerke=â<Cekeâes Devegmeej ÙemeØekeâej ‘Ô’keâes pehe

j hejceelcemJe¤he meodieg®keâes mJe¤hekeâes efvejvlej mcejCe ievee&ues cevekeâes efvejesOe j

efJeueÙe ngvepeevÚ j lÙener #eCe Mejerjkeâes mecyevOekeâes lÙeeie ngvepeevÚ~ cejscee$e

Mejerjues heÚŸeeGve Úew[dowve~

DevevÙeÛesleeŠ meleleb Ùees ceeb mcejefle efvelÙeMeŠ~~10~~

lemÙeenb megueYeŠ heeLe& efvelÙeÙegòeâmÙe ÙeesefieveŠ~~14~~

‘‘cesjes yeenskeâ De¤ keâesner efÛeòecee ÚBow Úwve’’- De¤ keâmewkeâes efÛevleve veieoz

DeLee&led DevevÙe efÛeòeues efmLej YeSj pemeues ueieeleej cesjes mcejCe ieo&Ú, lÙeme

efvelÙe cecee Ùegòeâ Ùeesieerkeâes ueeefie ce megueYeÚg~ leheeFË megueYe YeScee kesâ efceuÚ?-

ceecegheslÙe hegvepe&vce ogŠKeeueÙeceMeeÕeleced~~10~~

veehe>gJeefvle cenelceeveŠ mebefmeefæb hejceeb ieleeŠ~~15~~

ceueeF& Øeehle iejsj lÙees og:Kekeâes mLeevemJe¤he #eCeYebiegj hegvepe&vceueeF&

Øeehle ngBowve ye¤ hejceefmeefæueeF& Øeehle ngvÚ DeLee&led ceueeF& Øeehle ngveg DeLeJee

hejceefmeefæueeF& Øeehle ngveg SGšw kegâje ngved~ SGše YeieJeeved cee$e Ùemlees Ú, pemeueeF&

heeSj lÙeme heg®<ekeâes hegvepe&vce ngBowve~ hesâefj hegvepe&vcekeâes meercee keâneBmecce Ú?-

DeeyeÇÿeYegJeveeuueeskeâeŠ hegvejeJeefle&veesÓpeg&ve~~10~~

ceecegheslÙe leg keâewvlesÙe hegvepe&vce ve efJeÅeles~~16~~

Depeg&ve! yeÇÿeeosefKe efueSj keâerje-heâšŸee*d«eemecce meyewueeskeâ hegvejeJeleea

ngved, pevceefueves j cevex leLee hegve:-hegve: Ùemew ›eâcecee ÛeuvesJeeuee ngved; lej keâewvlesÙe!

ceueeF& Øeehle iejsj lÙeme heg®<ekeâes hegvepe&vce ngBowve~

Oece&«evLen¤cee ueeskeâ-ueeskeâevlejkeâes heefjkeâuhevee F&Õej-heLekeâes efJeYetefle-

n¤keâes yeesOe iejeGves Deevleefjkeâ DevegYeJe Jee ¤hekeâ cee$e nes~ Devleefj#ecee ve le

kegâvew Ùemlees Keeušes Ú, peneB keâerjeues šeskeäÚved j ve Ùemlees cenue pemeueeF& mJeie&



YeefvevÚ~ owJeer mecheodyeeš Ùegòeâ heg®<e osJelee j Deemegjer mecheodyeeš Ùegòeâ ceeefveme

vew Demegj ngved~ ßeerke=â<Cekeâes Deeheävees mecyevOeer kebâme je#eme j yeeCeemegj owlÙe efLeS~

osJe, oeveJe j efleÙe&keâd Ùeesefven¤ vew efJeefYeVe ueeskeâ Úved~ ßeerke=â<Cekeâes Devegmeej Ùees

peerJeelcee cevemeefnle heeBÛew FefvõÙen¤ueeF& efueSj pevce-pevceevlejkeâes mebmkeâejn¤keâes

Deveg¤he veÙeeB Mejerj OeejCe ieo&Ú~

Decej Yeefveves osJelee heefve cejCeOecee& ngved~ ‘#eerCes hegCÙes celÙe&ueeskebâ efJeMeefvle’

ÙeesYevoe "tuees #eefle kesâ ngvesÚ? lÙees osJe-leve vew kegâve keâecekeâes, pemecee mebefÛele

hegCÙe heefve meceehle YeSj peevÚ? osJeueeskeâ, heMegueeskeâ, keâerje-heâšŸeeb«ee Deeefo

ueeskeâ Yeesieueeskeâ cee$e ngved~ cee$e ceeveJe vew keâce&keâes jÛeefÙelee nes, pemekeâes Éeje

lÙees lÙeme hejceOeecemecceueeF& Øeehle ieve& mekeäÚ, peneByeeš hegvejeJele&ve ngBowve~

ÙeLeeLe& keâce&keâes DeeÛejCe iejsj ceeveJe osJelee yeveesmed, yeÇÿeekeâes efmLeefle Øeehle

iejesmed, lej lÙees hegvepe&vceyeeš leyemecce yeeBÛowve, peyemecce cevekeâes efvejesOe j

efJeueÙekeâes meeLe hejceelceekeâes mee#eelkeâej iejsj lÙener hejceYeeJecee efmLele ve YeF&

peeDeesmed~ GoenjCeeLe& Gheefve<eod heefve Ùeme melÙeueeF& GodIeešve ieo&Úved -

Ùeoe meJex ØecegÛÙevles keâecee ÙesÓmÙe ùefoefmLeleeŠ~~

DeLe celÙeexÓce=lees YeJelÙe$e yeÇÿe meceMvegles~~

(keâ"es0, 2/3/14)

peye ùoÙecee efmLele mechetCe& keâeceveen¤ mecetue ve° ngvepeevÚved, leye cejCeOecee&

ceeefveme Decej ngvepeevÚ, j ÙeneR Ùemew mebmeejcee, Ùemew ceeveJe-Mejerjcee hejyeÇÿeueeF&

jeceües Øekeâejues mee#eeled DevegYeJe ieo&Ú~

ØeMve G"dÚ efkeâ kesâ yeÇÿee heefve cejCeOecee& nes? DeOÙeeÙe leervecee le ÙeesiesÕej

ßeerke=â<Ceues Øepeeheefle yeÇÿeekeâes Øemebiecee YeVegYeSkeâes efLeÙees efkeâ Øeeefhlehe§eeled yegefæ

Ùev$e nes~ lÙemeÉeje hejceelcee vew JÙeòeâ ngvÚved~ Ùemlees ceneheg®<en¤Éeje vew

Ùe%ekeâes mebjÛevee YeSkeâes Ú j ÙeneB YeVegngvÚ efkeâ yeÇÿeekeâes efmLeefle Øeehle ievexJeeuee

heefve hegvejeJeleea nes? ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ce kesâ YeVe Ûeenveg ngvÚ? Jemlegle: pegve

ceneheg®<en¤Éeje hejceelcee vew JÙeòeâ ngvÚ, leer ceneheg®<en¤keâes yegefæ heefve yeÇÿee

nesFve, lej ceeefvemen¤ueeF& GheosMe efoveskeâes keâejCe, keâuÙeeCekeâes met$eheeled ievee&ues

yeÇÿee keânueeGBÚved~ mJeÙebcee GneB yeÇÿee heefve ngvegngVe? GneBmebie Deeheävees yegefæ jnve



peeowve~ lej ÙeesYevoe hetJe& meeOeveekeâeuecee yegefæ vew yeÇÿee nes- ‘Denbkeâej efmeJe

yegefæ Depe, ceve meefme efÛeòe ceneve~’ (ceeveme, 6/15keâ)

meeOeejCe ceeefvemekeâes yegefæ yeÇÿee Úwve~ yegefæ peye F°cee ØeJesMe ieve& ueeioÚ,

leyeosefKe yeÇÿeekeâes jÛevee ngve ueeiÚ, pemekeâes Ûeej meesheeve ceveer<eern¤ues YeVeg

YeSkeâe Úved~ heÚe[er DeOÙeeÙe leervecee YeVegYeSkeâes Ú, mcejCekeâes ueeefie hegve:

osKve meefkeâvÚ- yeÇÿeefJeled, yeÇÿeefJeÉj, yeÇÿeefJeÉjerÙeeved, yeÇÿeefJeÉefj‰~ yeÇÿeefJeled

lÙees yegefæ nes, pees yeÇÿeefJeÅeemebie mebÙegòeâ Ú~ yeÇÿeefJeÉj lÙees nes, pemeueeF& yeÇÿeefJeÅeecee

ßes‰lee Øeehle Ú~ yeÇÿeefJeÉjerÙeeved lÙees yegefæ nes, pemeÉeje lÙees yeÇÿeefJeÅeecee o#ecee$ew

nesFve ye¤ lÙemekeâes efveÙev$ekeâ, mebÛeeueve yeVe peevÚ~ yeÇÿeefJeÉefj‰ yegefækeâes lÙees

Deefvlece šghhee nes, pemeÉeje F° ØeJeeefnle Ú~ ÙeneBmecce yegefækeâes DeefmlelJe Ú,

efkeâveefkeâ ØeJeeefnle ngvesJeeuee F° Deefnues keâneR Deueie Ú j «enCekeâòee& yegefæ

Deueie Ú~ Deefnues lÙees Øeke=âeflekeâes meerceecee Ú~ Deye, mJeÙebØekeâeMemJe¤hecee

peye yegefæ (yeÇÿee) jnvÚ, peeie=le jnvÚ Yeves mechetCe& Yetle (efÛevlevekeâes ØeJeen)

peeie=le Ú j peye DeefJeÅeecee jnvÚ leye DeÛesle Ú~ ÙemewueeF& ØekeâeMe j DevOekeâej,

jeefle j efove Yevesj mecyeesefOele ieefjvÚ~ nsjeQ-

yeÇÿee DeLee&led yeÇÿeefJeÉsleekeâes lÙees ßesCeer, pemecee F° ØeJeeefnle Ú, lÙemeueeF&

Øeehle meJeexlke=â° yegefæcee heefve efJeÅee (pees mJeÙebØekeâeMemJe¤he Ú, lÙemecee efceueeGBÚ)

keâes efove j DeefJeÅeekeâes jeef$e, ØekeâeMe j DevOekeâejkeâes ›eâce ueeieskeâes jnvÚ,

ÙeneBmecce meeOekeâcee ceeÙee meheâue ngvÚ~ ØekeâeMekeâeuecee DeÛesle Yetle meÛesle ngve

peevÚved, GveueeF& ue#Ùe osefKeve LeeuÚ leLee yegefækeâes Devlejeuecee DeefJeÅeekeâes

jeef$ekeâes ØeJesMekeâeuecee meyew Yetlen¤ DeÛesle ngvepeevÚved, yegefæ efve§eÙe ieve&

heeGBowve, mJe¤heeflej ye{dveg yevo ngvepeevÚ, Ùees vew yeÇÿeekeâes efove j Ùees vew yeÇÿeekeâes

jeef$e nes~ efovekeâes ØekeâeMecee yegefækeâes menœeeQ ØeJe=efòen¤cee F&ÕejerÙe ØekeâeMe JÙeehle

ngvepeevÚ j DeefJeÅeekeâes jeef$ecee Ùees vew menœeeQ lenn¤cee DeÛesleeJemLeekeâes DevOekeâej

ngveueeiÚ~

MegYe j DeMegYe, efJeÅee j DeefJeÅee- Ùeer ogyew ØeJe=efòen¤ efyeuekegâue Meevle

YeSheefÚ DeLee&led DeÛesle j meÛesle, jeef$ecee efJeueerve j efovecee GlheVe ogyew Øekeâejkeâe

Yetlen¤ (mebkeâuhe ØeJeen) cesefšS heefÚ lÙeme DeJÙeòeâ yegefæyeeš heefve Oesjw hej



MeeÕele DeJÙeòeâ YeeJe efceuÚ, pegve hesâefj keâefnues heefve ve° ngBowve~ Yetlen¤keâes

DeÛesle j meÛesle ogyew efmLeeflen¤ meceehle YeSheefÚ lÙees meveeleve YeeJe efceuÚ~

yegefækeâes GheÙeg&òeâ Ûeej DeJemLeen¤ heefÚkeâes heg®<e vew ceneheg®<e nes~ lÙemekeâes

Devlejeuecee yegefæ Úwve, yegefæ hejceelceekeâes Ùev$epemlew YeSkeâes Ú, lej ceeefvemen¤ueeF&

lÙemeues GheosMe ieo&Ú, efve§eÙeyeeš ØesjCee efovÚ Dele: Gveern¤cee yegefæ YeSkeâes

Øeleerle ngvÚ; lej lÙees yegefækeâes mlejYevoe hej Ú~ lÙees hejce DeJÙeòeâ YeeJecee

efmLele Ú~ lÙemekeâes hegvepe&vce ngBowve, lej Ùeme DeJÙeòeâ efmLeefleYevoe hetJe& peyemecce

Gmemebie Deeheävees yegefæ Ú, peyemecce lÙees yeÇÿee nes, lÙees hegvepe&vcekeâes heefjefOecee vew

Ú~ efÙevew leLÙen¤cee ØekeâeMe heeveg&ngBow ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ-

menœeÙegieheÙe&vlecenÙe&oddyeÇÿeCees efJeogŠ~~10~~

jeef$eb Ùegiemenœeevleeb lesÓnesje$eefJeoes peveeŠ~~17~~

pemeues npeej ÛelegÙeg&ien¤keâes yeÇÿeekeâes jeef$e j npeej ÛelegÙeg&ien¤keâes

Gmekeâes efoveueeF& mee#eeled peevoÚved, leer heg®<en¤ meceÙekeâes leòJeueeF& ÙeLeeLe&

peevoÚved~

Øemlegle Mueeskeâcee efove j jeef$e, efJeÅee j DeefJeÅeekeâes ¤hekeâ ngved~ yeÇÿeefJeÅeemebie

mebÙegòeâ yegefæ yeÇÿeekeâes ØeJesefMekeâe leLee yeÇÿeefJeÉefj‰ yegefæ yeÇÿeekeâes hejekeâe‰e nes~

efJeÅeemebie mebÙegòeâ yegefæ vew yeÇÿeekeâes efove nes~ peye efJeÅee keâeÙe&jle ngvÚ, lÙeme

meceÙe Ùeesieer mJe¤heeflej De«emej ngvÚ, Devle:keâjCekeâes menœeeQ ØeJe=efòen¤cee

F&ÕejerÙe ØekeâeMekeâes mebÛeej ngvepeevÚ~ ÙemewØekeâej DeefJeÅeekeâes jeef$e DeeScee

Devle:keâjCekeâes menœeeQ ØeJe=efòen¤cee ceeÙeekeâes ÉvÉ ØeJeeefnle ngvÚ~ ØekeâeMe j

DevOekeâejkeâes ÙeneRmecce meercee Ú~ lelhe§eeled ve le DeefJeÅee jnvÚ, ve efJeÅee vew~

lÙees hejceleòJe hejceelcee efJeefole ngvepeevÚ~ pemeues ÙemeueeF& leòJeyeeš jeceües

efkeâefmeceues peevoÚ, leer Ùeesieerpeve keâeuekeâes leòJeueeF& peeVes ngved efkeâ keâefnues

DeefJeÅeekeâes jeef$e ngvÚ, keâefnues efJeÅeekeâes efove DeeGBÚ? keâeuekeâes ØeYeeJe keâneBmecce

Ú DeLeJee meceÙe keâneBmecce heefÚueeiÚ?

ØeejefcYekeâ ceveeref<e Devle:keâjCeueeF& efÛeòe DeLeJee keâefnues-keâefnues cee$e

yegefæ Yevesj mecyeesefOele ieveg&ngvLÙees? keâeueevlejcee Devle:keâjCekeâes efJeYeepeve ceve,

yegefæ, efÛeòe j Denbkeâejkeâes Ûeej ØecegKe Je=efòen¤cee ieefjÙees, ngve le Devle:keâjCekeâe



ØeJe=efòen¤ Devevle Úved~ yegefækeâes Devlejeuecee vew DeefJeÅeekeâes jeef$e ngvÚ j lÙemew

yegefæcee efJeÅeekeâes efove heefve ngvÚ~ Ùees vew yeÇÿeekeâes efove j jeleer ngved~ peieled¤heer

jeef$ecee meyew peerJe DeÛesle hejskeâe Úved~ Øeke=âeflecee efJeÛejCe ieoz eflevekeâes yegefæ lÙeme

ØekeâeMemJe¤heueeF& nsve& heeGBowve, lej Ùeesiekeâes DeeÛejCe ievexJeeuee Ùeesieer Ùemeyeeš

peeioÚved, Gveer mJe¤heeflej ye{doÚved, pemlees efkeâ ieesmJeeceer leguemeeroemeues

jeceÛeefjleceevemecee uesKvegYeSkeâes Ú-

keâyengB efoJeme cenB efveefyeÌ[lece, keâyengBkeâ Øeieš helebie~~

efyevemeF GhepeF %eeve efpeefce, heeF kegâmebie megmebie~~

(jeceÛeefjle ceeveme, 4/15 Ke)

efJeÅeemebie mebÙegòeâ yegefæ kegâmebie heeSj DeefJeÅeecee heefjCele ngvepeeefvÚved~

hegve: megmebieÉeje efJeÅeekeâes mebÛeej lÙener yegefæcee ngvepeevÚ~ Ùees Gleej-Ûe{eJe

Iešdves-ye{dves hetefle&heÙe&vle ueeieskewâ jnvÚ~ hetefle&he§eeled ve yegefæ Ú ve yeÇÿee, ve jeef$e

jnvÚ ve efove~ Ùees vew yeÇÿeekeâes efove-jeef$ekeâes ¤hekeâ ngved~ ve npeejeQ Je<e&keâes ueecees

jeef$e ngvÚ, ve npeejeQ ÛelegÙe&giekeâes efove vew ngvÚ j ve keâlew keâesner Ûeej cegKe YeSkeâes

yeÇÿee vew nes~ yegefækeâes GheÙeg&òeâ Ûeej ›eâefcekeâ DeJemLeen¤ vew yeÇÿeekeâes Ûeej cegKe j

Devle:keâjCekeâe Ûeej ØecegKe ØeJe=efòen¤ vew Gmekeâes ÛelegÙeg&ie ngved~ jele j efove efÙevew

ØeJe=efòen¤cee ngvÚved~ pees heg®<e Ùemekeâes YesoueeF& leòJeues peevoÚved, leer Ùeesieerpeve

keâeuekeâes YesoueeF& peevoÚved efkeâ keâeue keâneBmecce heefÚueeiÚ j kegâve heg®<e keâeueyeeš

heefve Deleerle ngvepeevÚ? jeef$e j efove, DeefJeÅee j efJeÅeecee ngvesJeeuee keâeÙe&ueeF&

ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ce mhe° ieveg&ngvÚ-

DeJÙeòeâeoddJÙeòeâÙeŠ meJee&Š ØeYeJevlÙenjeieces~~10~~

je$Ùeeieces ØeueerÙevles le$ewJeeJÙeòeâme_%ekesâ~~18~~

yeÇÿeekeâes efovekeâes ØeJesMekeâeuecee DeLee&led efJeÅee (owJeer mecheod)keâes

ØeJesMekeâeuecee mechetCe& ØeeCeer DeJÙeòeâ yegefæcee peeie=le ngvepeevÚved j jeef$ekeâes

ØeJesMekeâeuecee lÙener DeJÙeòeâ, DeÂMÙe yegefæcee peeie=eflekeâes met#ce leòJe DeÛesle ngve

peevÚved~ leer ØeeCeer DeefJeÅeekeâes jeef$ecee mJe¤heueeF& mhe° osKve heeGBowve, lej

Gvekeâes DeefmlelJe jnvÚ~ peeie=le ngves j DeÛesle ngves ceeOÙece Ùees yegefæ nes, pees

meyewcee DeJÙeòeâ jnvÚ, Âef°ieesÛej Úwve~



Yetle«eeceŠ me SJeeÙeb YetlJee YetlJee ØeueerÙeles~~10~~

je$ÙeeiecesÓJeMeŠ heeLe& ØeYeJelÙenjeieces~~19~~

ns heeLe&! meyew ØeeCeern¤ ÙemeØekeâej peeie=le YeSj Øeke=âefleyeeš efJeJeMe YeSj

DeefJeÅee¤heer jeef$e DeeScee DeÛesle ngvepeevÚved~ Gveern¤ nsve& heeGBowveved efkeâ neceües

ue#Ùe kesâ nes? efovekeâes ØeJesMekeâeuecee Gveer hegve: peeie=le ngvepeevÚved~ peyemecce

yegefæ Ú, leyemecce Ùemekeâes Devlejeuecee efJeÅee j DeefJeÅeekeâes ›eâce Ûeefue vew

jnvÚ~ leyemecce lÙees meeOekeâ vew nes, ceneheg®<e nesFve~

hejmlemceeòeg YeeJeesÓvÙeesÓJÙeòeâesÓJÙeòeâelmeveeleveŠ~~10~~

ÙeŠ me meJex<eg Yetles<eg veMÙelmeg ve efJeveMÙeefle~~20~~

SGše le yeÇÿee DeLee&led yegefæ DeJÙeòeâ Ú, FefvõÙen¤yeeš osefKebowve j ÙemeYevoe

heefve hej meveeleve DeJÙeòeâ YeeJe nes, pees Yetlen¤ ve° YeSheefÚ heefve ve° ngBowve

DeLee&led efJeÅeecee meÛesle j DeefJeÅeecee DeÛesle, efovecee GlheVe j jeef$ecee efJeueerve

YeeJen¤Jeeuee DeJÙeòeâ yeÇÿee heefve meceehle YeSheefÚ lÙees meveeleve DeJÙeòeâ YeeJe

efceuoÚ, pees ve° ngBowve~ yegefæcee ngves Gòeâ ogyew Gleej-Ûe{eJe (Iešdves-ye{dves) peye

meceehle ngvÚ, leye meveeleve DeJÙeòeâ YeeJe efceuoÚ, pegve cesjes hejceOeece Ú~ peye

meveeleve DeJÙeòeâ YeeJe Øeehle YeFmekeäÙees Deefve yegefæ heefve lÙener YeeJecee jbefieve

peevÚ, lÙener YeeJeueeF& OeejCe ieo&Ú~ lÙemewues lÙees yegefæ mJeÙeb le meceehle YeSj

peevÚ j lÙemekeâes mLeevecee meveeleve DeJÙeòeâ YeeJe vew yeeBkeâer jnvÚ~

DeJÙeòeâesÓ#ej FlÙegòeâmleceengŠ hejceeb ieefleced~~10~~

Ùeb ØeehÙe ve efveJele&vles leæece hejceb cece~~21~~

lÙeme meveeleve DeJÙeòeâ YeeJeueeF& De#ej DeLee&led DeefJeveeMeer YeefvevÚ~

lÙemewueeF& hejceieefle YeefvevÚ~ lÙener cesjes hejceOeece nes, pemeueeF& Øeehle iejsj

ceeefveme heefÚ heâkexâj DeeGBowve, Gvekeâes hegvepe&vce ngBowve~ Ùeme meveeleve DeJÙeòeâ

YeeJekeâes Øeeefhlekeâes efJeOeeve yeleeGveg ngvÚ-

heg®<eŠ me hejŠ heeLe& YekeälÙee ueYÙemlJevevÙeÙee~~10~~

ÙemÙeevleŠ mLeeefve Yetleeefve Ùesve meJe&efceob leleced~~22~~

heeLe&! pegve hejceelceekeâes Devleie&le mechetCe& Yetlen¤ Úved, pemeyeeš mechetCe&

peieled JÙeehle Ú, meveeleve DeJÙeòeâ YeeJeJeeuee lÙees hejce heg®<e DevevÙe YeefòeâÉeje



Øeehle ngves ÙeesiÙe Ú~ DevevÙe Yeefòeâkeâes leelheÙe& nes efkeâ hejceelcee yeenskeâ De¤

keâmewkeâes mcejCe veieoz lÙememebie peesefÌ[ve peeDeesmed~ DevevÙe YeeJeyeeš ueeie>s heg®<e

heefve keâefnuesmecce hegvepe&vcekeâes meerceecee Úved j keâefnuesmecce hegvepe&vcekeâes Deefle›eâceCe

ieo&Úved ? ÙemeceeefLe ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ-

Ùe$e keâeues lJeveeJe=efòeceeJe=efòeb ÛewJe ÙeesefieveŠ~~10~~

ØeÙeelee Ùeeefvle leb keâeueb Je#Ùeeefce Yejle<e&Ye~~23~~

ns Depeg&ve! pegve keâeuecee Mejerj lÙeeiesj ieSj Ùeesieerpevekeâes hegvepe&vce ngBowve j

pegve keâeuecee Mejerj lÙeeiesj ieSheefÚ hegvepe&vce ngvÚ, Deye ce lÙeme keâeuekeâes JeCe&ve

ieo&Úg~

DeefivepÙeexeflejnŠ MegkeäueŠ <eCceemee GòejeÙeCeced~~10~~

le$e ØeÙeelee ieÛÚefvle yeÇÿe yeÇÿeefJeoes peveeŠ~~24~~

Mejerj-mecyevOekeâes lÙeeie ievex yesuee pemekeâes mece#e pÙeeseflece&Ùe Deefive

yeefuejnskeâes nesmed, efovekeâes ØekeâeMe hewâefueSkeâes nesmed, metÙe& Ûeceefkeâjnskeâes nesmed,

Megkeäuehe#ekeâes Ûevõcee ye{dow iejskeâes nesmed, GòejeÙeCekeâes efvejYeü j megvoj DeekeâeMe

nesmed, lÙeme keâeuecee ØeÙeeCe ievex yeÇÿeJesòee Ùeesieerpeve yeÇÿeueeF& Øeehle ieo&Úved~

Deefie> yeÇÿelespekeâes Øeleerkeâ nes~ efove efJeÅeekeâes ØekeâeMe nes~ Megkeäuehe#e efvece&ueleekeâes

Åeeslekeâ nes~ efJeJeskeâ, JewjeiÙe, Mece, oce, lespe j Øe%ee Ùeer <e[wÕeÙe& vew <eCceeme ngved~

TOJe&jslee efmLeefle vew GòejeÙeCe nes~ Øeke=âefleyeeš efyeuekegâue hej Ùeme DeJemLeecee peeves

yeÇÿeJesòee Ùeesieerpeve yeÇÿeueeF& Øeehle ieo&Úved, eflevekeâes hegvepe&vce ngBowve; lej DevevÙe efÛeòeues

ueeieskeâes Ùeesieerpeve Ùeefo Ùeme DeeueeskeâueeF& Øeehle ieve& mekesâve Yeves pemekeâes meeOevee

Deefnues hetCe& YeSkeâes Úwve, lÙemeueeF& kesâ ngvÚ? ÙemeceeefLe JeneB YeVegngvÚ-

Oetcees jeef$emleLee ke=â<CeŠ <eCceemee oef#eCeeÙeveced~~10~~

le$e Ûeevõcemeb pÙeesefleÙeexieer ØeehÙe efveJele&les~~25~~

pemekeâes ØeÙeeCekeâeuecee OetJeeB hewâefueSkeâes nesmed, Ùeesieeefive nesmed (Deefive Ùe%e-

Øeef›eâÙeecee heeGves Deefivekeâes mJe¤he nes) lej OetJeeByeeš {eefkeâSkeâes nesmed, DeefJeÅeekeâes

jeef$e nesmed, DeBOÙeejes nesmed, ke=â<Cehe#ekeâes Ûevõcee #eerCe YeFjnskeâes nesmed, keâeefueceekeâes

yeenguÙe nesmed, <e[defJekeâejn¤ (keâece, ›eâesOe, ueesYe, ceesn, ceo j celmej)mebie Ùegòeâ

oef#eCeeÙeve DeLee&led yeefnceg&Keer nesmed (pees hejceelceekeâes ØeJesMeyeeš Deefnues yeeefnj



Ú) lÙeme ÙeesieerueeF& hesâefj pevce efuevegheo&Ú~ leye kesâ Mejerjkeâes meeLew lÙeme Ùeesieerkeâes

meeOevee ve° ngvepeevÚ? ÙemeceeefLe ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ-

Megkeäueke=â<Ces ieleer ¢esles peieleŠ MeeÕeles celes~~10~~

SkeâÙee ÙeelÙeveeJe=efòecevÙeÙeeJele&les hegveŠ~~26~~

GheÙeg&òeâ Megkeäue j ke=â<Ce ogyew Øekeâejkeâe ieeflen¤ mebmeejcee MeeÕele Úved

DeLee&led meeOevekeâes keâefnues heefve efJeveeMe ngBowve~ SGše (Megkeäue) DeJemLeecee ØeÙeeCe

ievexJeeuee heefÚ veDeeGves hejceieefleueeF& Øeehle ieÚ&ved j oesœees DeJemLeecee, pemecee

#eerCe ØekeâeMe leLee Deefnues keâeefuecee Ú, Ùemlees DeJemLeecee ieSkeâes heÚeef[

heâke&âvÚ j pevceefuevÚ~ peyemecce hetCe& ØekeâeMe efceuowve, leyemecce lÙemeues Yepeve

ieveg&heÚ&~ ØeMve hetCe&YeÙees~ Deye Ùemekeâes ueeefie meeOevecee hegve: peesÌ[ (yeue)

efovegngvÚ-

vewles me=leer heeLe& peevevÙeesieer ceg¢eefle keâ§eve~~10~~

lemceelmeJex<eg keâeues<eg ÙeesieÙegòeâes YeJeepeg&ve~~27~~

ns heeLe&! ÙemeØekeâej Ùeer ceeie&n¤ueeF& peevesj keâesner heefve Ùeesieer ceesefnle ngBowve~ T

peevoÚ efkeâ hetCe& ØekeâeMe heeScee yeÇÿekeâes Øeeefhle ngvesÚ j #eerCe ØekeâeMe jns heefve

hegvepe&vcecee meeOevekeâes veeMe ngBowve~ ogyew ieeflen¤ MeeÕele Úved~ Dele: Depeg&ve!

efleceer meyewkeâeuecee Ùeesiemebie Ùegòeâ nesG DeLee&led efvejvlej meeOeve iej~

Jesos<eg Ùe%es<eg leheŠmeg ÛewJe

oeves<eg ÙelhegCÙeHeâueb Øeefo°ced~

DelÙesefle lelmeJe&efceob efJeefolJee

Ùeesieer hejb mLeeveceghewefle ÛeeÅeced~~28~~

ÙemeueeF& mee#eelkeâejmeefnle peevesj (ceevesj nesFve) Ùeesieer Jeso, Ùe%e, lehe j

oevekeâes hegCÙeHeâuen¤keâes efve:mevosn Deefle›eâceCe ieo&Ú j meveeleve hejceheoueeF&

Øeehle ieo&Ú~ DeefJeefole hejceelceekeâes mee#eeled peevekeâejerkeâes veece Jeso nes~ lÙees

DeefJeefole leòJe peye efJeefole YeF& vew neuÙees, leye keâmeueeF& keâmeues peevegve? Dele:

efJeefole YeSheefÚ Jeson¤mebie heefve ØeÙeespeve meceehle ngvepeevÚ, efkeâveefkeâ peeVesJeeuee

efYeVe Úwve~ Ùe%e DeLee&led DeejeOeveekeâes efveÙele ef›eâÙee DeeJeMÙekeâ efLeÙees, lej peye

lÙees leòJe efJeefole YeÙees leye keâmekeâes ueeefie Yepeve ie¤B~ cevemeefnle FefvõÙen¤ueeF&



ue#Ùekeâes Deveg¤he leheeGveg lehe nes~ ue#Ùe Øeehle YeSheefÚ keâmekeâes ueeefie lehe

ie¤B? ceve, JeÛeve j keâce&ues meJe&leesYeeJesve mecehe&Cekeâes veece oeve nes~ Ùeer meyewkeâe

hegCÙeheâue ngved - hejceelceekeâes Øeeefhle~ heâue heefve Deye efJeueie (Deueie) Úwve

Dele: Ùeer meyewkeâes DeeJeMÙekeâlee jnVe~ lÙees Ùeesieer Ùe%e, lehe, oeve FlÙeeefokeâes

heâueueeF& veeIesj heejer peevÚ~ lÙees hejceheoueeF& Øeehle ngvÚ~

efve<keâ<e& —

Ùeme DeOÙeeÙecee heeBÛe ØecegKe efyevogn¤cee efJeÛeej ieefjSkeâe Úved, pemecee

meJe&ØeLece DeOÙeeÙe meelekeâes Devlecee ÙeesiesÕej ßeerke=â<CeÉeje yeerpeejesefhele ØeMven¤ueeF&

mhe° yegPeeGves efpe%eemeeues Ùeme DeOÙeeÙekeâes DeejcYecee Depeg&veues meele ØeMve iejs

efkeâ- YeieJeved! pemeueeF& leheeFËues YeVegYeÙees, lÙees yeÇÿe kesâ nes? lÙees DeOÙeelce kesâ

nes? lÙees mechetCe& keâce& kesâ nes? DeefOeowJe, DeefOeYetle j DeefOeÙe%e kesâ nes? j

Devlekeâeuecee leheeFË keâmejer peeefveveg ngvÚ efkeâ keâefnues heefve efJemce=le ngvegngVe?

ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues YeVegYeÙees efkeâ pemekeâes efJeveeMe ngBowve, lÙees vew hejyeÇÿe nes~

mJeÙebkeâes GheueefyOeJeeuee hejceYeeJe vew DeOÙeelce nes~ pemeyeeš peerJe ceeÙeekeâes

DeeefOehelÙeyeeš efvemkesâj Deelceekeâes DeeefOehelÙecee ngve peevÚ, lÙener DeOÙeelce nes

j Yetlen¤keâes leer YeeJe, pees MegYe DeLeJee DeMegYe mebmkeâejueeF& GlheVe ieo&Úved, leer

YeeJen¤keâes jesefkeâveg, ‘efJemeie&:’- meceehle ngveg vew keâce&keâes mechetCe&lee nes~ Ùemekeâes

Deieeef[ keâce& ievex DeeJeMÙekeâlee jnBowve~ keâce& kegâvew Ùemlees Jemleg nes, pees

mebmkeâejn¤keâes GodieceueeF& vew meceehle ieefjefovÚ~

ÙemewØekeâej #ejYeeJe DeefOeYetle Úved DeLee&led ve° ngvesJeeuee vew YetleueeF& GlheVe

ievex ceeOÙece nes~ Gveer vew Yetlen¤keâes DeefOe‰elee ngved~ hejceheg®<e vew DeefOeowJe nes~

lÙemecee owJeer mecheod efJeueerve ngvepeevÚ~ Ùeme Mejerjcee DeefOeÙe%e ce ngB DeLee&led

pemecee Ùe%e efJeueÙe ngvÚved lÙees ce ngB, Ùe%ekeâes DeefOe‰elee ngB~ lÙees cesjw mJe¤heueeF&

Øeehle ieo&Ú, DeLee&led ßeerke=â<Ce SGše Ùeesieer ngvegngvLÙees~ DeefOeÙe%e kegâvew Ùemlees

heg®<e nes pees Ùeme Mejerjcee jnvÚ, yeeefnj nesFve~ Deefvlece ØeMve efLeÙees efkeâ, Devle

meceÙecee leheeFË keâmejer peevekeâejer DeeGveg ngvÚ~ JeneBues YeVegYeÙees efkeâ pees cesjes

efvejvlej mcejCe ieo&Úved, ceyeenskeâ kegâvew Dekeâex efJe<eÙeJemlegueeF& efÛevleve DeeGve

efobowveved j Ùemlew ieoz MejerjueeF& lÙeeieerefovÚved lÙemeues cesjes mee#eeled mJe¤heueeF&



Øeehle ieo&Úved, pemeueeF& Devlecee heefve lÙener Øeehle jnvÚ~ Mejerjkeâes ce=lÙegheefÚ Ùees

GheueefyOe ngvÚ Ùemlees kegâje nesFve~ cejsheefÚ vew efceuvesYeS ßeerke=â<Ce hetCe& ngves

efLeSve, DeveskeâeQ pevcecee efn[sj heeGves %eeveer lÙemekeâes mJe¤he ngBowveLÙees~ cevekeâes

meJe&Lee efvejesOe j efve®æ cevekeâes heefve efJeueÙe vew Devlekeâeue nes, peneB hesâefj

Mejerjkeâes Glheefòekeâes ceeOÙece Meevle ngvepeevÚ~ lÙeme meceÙe lÙees hejceYeeJecee

ØeJesMe heeGBÚ~ lÙemekeâes hegvepe&vce ngBowve~

Ùeme Øeeefhlekeâes ueeefie JeneBues mcejCekeâes efJeOeeve yeleeGvegYeÙees- Depeg&ve!

efvejvlej cesjes mcejCe iej j Ùegæ iej~ ogyew SkeâmeeLe keâmejer ngvÚ? keâoeefÛeled Ùemlees

nesmed efkeâ ‘peÙe ieesheeue, ns ke=â<Ce’ Yevow jnvegmed, ueewjes heefve ÛeueeGBow jnvegmed~

mcejCekeâes mJe¤he mhe° ieveg&YeÙees efkeâ Ùeesie-OeejCeecee efmLej jnBow, ceyeenskeâ De¤

kegâvew heefve Jemlegkeâes mcejCe veiejsj efvejvlej cesjw mcejCe iej~ peye mcejCe Ùeefle met#ce

Ú, Yeves Ùegæ keâes ievexÚ? ceeveeQ efkeâ Ùees hegmlekeâ YeieJeeved nes, leye Ùemekeâes

Jeefjheefjkeâes Jemleg, veefpekeâ yemeskeâes ceevÚs Jee De¤ kegâvew osefKeSkeâes-megefveSkeâes

Jemleg mebkeâuhecee heefve veDeeDeesmed, veosefKeDeesmed, Ùeefo osefKevÚ Yeves mcejCe Úwve,

Ùemlees mcejCecee Ùegæ keâmlees? Jemlegle: peye leheeFË ÙemeØekeâej efvejvlej mcejCecee

ØeJe=òe ngveg ngvesÚ, lÙener meceÙe Ùegækeâes mener mJe¤he KeÌ[e ngvÚ~ lÙeme meceÙe

ceeefÙekeâ ØeJe=efòe yeeOeekeâes ¤hecee ØelÙe#e GefYeSkeâes ngvÚ~ keâece, ›eâesOe, jeie, És<e

ogpe&Ùe Me$eg ngved~ Ùeer Me$eg mcejCe ieve& efobowveved~ Ùeeryeeš heej heeGveg Ùegæ nes~ Ùeer

Me$egn¤ueeF& meceehle iejsheefÚ vew JÙeefòeâues hejceieefleueeF& Øeehle ieo&Ú~

Ùeme hejceieefleueeF& heeGvekeâes efveefcle Depeg&ve! efleceer pehe le ‘Deesced’keâes j

OÙeeve cesjes iej DeLee&led ßeerke=â<Ce SGše Ùeesieer ngvegngvLÙees~ veece j ¤he DeejeOeveekeâes

kegbâpeer (meeBÛees) nes~

ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues Ùeme ØeMveueeF& heefve efuevegYeÙees efkeâ hegvepe&vce kesâ nes?

Ùemecee keâes-keâes DeeGBÚved? JeneBues YeVegYeÙees efkeâ yeÇÿeeosefKe efueSj mechetCe& mebmeej

hegvejeJeleea ngved j Ùeer meyew meceehle YeSj ieS heefve cesjes hejce DeJÙeòeâ YeeJe leLee

lÙemecee efmLeefle meceehle ngBowve~

Ùeme Ùeesiecee ØeefJe° heg®<ekeâe ogF& ieeflen¤ Úved~ pees hetCe& ØekeâeMeueeF& Øeehle

<e[wÕeÙe&mecheVe TOJe&jslee Ú, pemecee Deefuekeâefle heefve keâceer Úwve, lÙees hejceieefleueeF&



ØeehlengvÚ~ Ùeefo lÙees Ùeesiekeâlee&cee Deefuekeâefle heefve keâceer Ú, ke=â<Cehe#e pemlees

keâeefueceekeâes mebÛeej Ú, Ùemlees DeJemLeecee vew Mejerjkeâes meceÙe meceehle ngves Ùeesieerues

pevceefueveg heo&Ú~ lÙees meeceevÙe peerJepemlees pevce-cejCekeâes Ûe›eâcee DeefuPeowve

ye¤ pevce efueSj lÙemecee DeieeefÌ[keâes meeOeveeueeF& hetje ieo&Ú~ ÙemeØekeâej DeieeefÌ[keâes

pevcecee lÙener ef›eâÙeeyeeš efn[sj heefve lÙeneR hegioÚ, pemekeâes veece hejceOeece nes~

heefnues ßeerke=â<Ceues YeVegYeÙees efkeâ Ùemekeâes Leesjw meeOeve heefve pevce-cejCekeâes ceneved

YeÙeyeeš Gæej iejsjw Úes[doÚ~ ogyew yeešes MeeÕeled ngved, Deefceš Úved- Ùees kegâjeueeF&

yegPesj keâesner heefve heg®<e Ùeesieyeeš ÛeueeÙeceeve ngBowve~ Depeg&ve! efleceer Ùeesieer yeve~

Ùeesieer Jeso, lehe, Ùe%e j oevekeâes heefve hegCÙeheâueueeF& GuuebIeve ieo&Ú, hejceieefleueeF&

Øeehle ieo&Ú~

Ùeme DeOÙeeÙecee "eGB-"eGBcee hejceieeflekeâes efÛe$eCe ieefjSkeâes Ú~ pemeueeF&

DeJÙeòeâ, De#eÙe j De#ej Yevesj mecyeesefOele ieefjSkeâes Ú, pemekeâes keâefnues heefve

#eÙe DeLeJee efJeveeMe ngBowve~ Dele:-


ßeerke=â<Ceepeg&vemecJeeos ‘De#ejyeÇÿeÙeesiees’ veecee°ceesÓOÙeeÙeŠ~~8~~

Ùeme Øekeâej ßeerceoddYeieJeoddieerlee¤heer Gheefve<eod SJeb yeÇÿeefJeÅee leLee ÙeesieMeeŒe

efJe<eÙekeâ ßeerke=â<Ce j Depeg&vekeâes mecJeeocee ‘De#ej yeÇÿeÙeesie’ veecekeâ Dee"eQ DeOÙeeÙe

hetCe& ngvÚ~

Fefle ßeercelhejcenbmehejceevevomÙe efMe<Ùe mJeeceer DeÌ[ieÌ[evevoke=âles

ßeerceod dYeieJeod diee rleeÙeeŠ ‘ÙeLeeLe&ieerlee’ Yee<Ùes ‘De#ejyeÇÿeÙeesiees’

veecee°ceesÓOÙeeÙeŠ~~8~~



veJeeQ DeOÙeeÙe 185

DeOÙeeÙe Ú:mecce ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues Ùeesiekeâes ›eâceyeæ efJeMues<eCe ieveg&YeÙees~

pemekeâes Megæ DeLe& efLeÙees, Ùe%ekeâes Øeef›eâÙee~ Ùe%e lÙeme hejcecee ØeJesMe efoueeGves

DeejeOeveekeâes efJeefOe-efJeMes<ekeâes efÛe$eCe Ú, pemecee ÛejeÛej peieled nJeve-meece«eerkeâes

¤hecee Ú~ cevekeâes efvejesOe j efve®æ cevekeâes heefve efJeueÙekeâeuecee lÙees Dece=le

leòJe efJeefole ngvepeevÚ~ hetefle&keâeuecee Ùe%e pemekeâes me=ef° ieo&Ú, lÙemekeâes heeve

ievexJeeuee %eeveer nes j lÙees meveeleve yeÇÿecee ØeJesMe heeGBÚ~ lÙeme efceuevekeâes veece vew

Ùeesie nes~ lÙeme Ùe%eueeF& keâeÙe&¤he efoveg keâce&ueeF& keânueeGBÚ~ meeleeQ DeOÙeeÙecee

JeneBues yeleeGvegYeÙees efkeâ Ùeme keâce&ueeF& ievex JÙeehle yeÇÿe, mechetCe& keâce&, mechetCe&

DeOÙeelce, mechetCe& DeefOeowJe, DeefOeYetle j DeefOeÙe%emeefnle ceueeF& peevoÚved~ Dee"eQ

DeOÙeeÙecee JeneBues YeVegYeÙees efkeâ Ùener hejceieefle nes, Ùener hejceOeece nes~

Øemlegle DeOÙeeÙecee ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues mJeÙeb ÛeÛee& ieveg&YeÙees efkeâ ÙeesieÙegòeâ

heg®<ekeâes SsÕeÙe& keâmlees ngvÚ? meyewcee JÙeehle jns heefve lÙees keâmejer efveuexhe Ú?

ieoe&-ieoz heefve lÙees keâmejer Dekeâòee& nes? lÙeme heg®<ekeâes mJeYeeJe SJeb ØeYeeJeceeefLe

ØekeâeMe heeveg&YeÙees, ÙeesieueeF& DeeÛejCecee {euesheefÚ DeeGves osJeleeefokeâ efJeIven¤yeeš

meeJeOeeve ieveg&YeÙees j lÙeme heg®<ekeâes MejCe ngvegcee peesÌ[ (yeue) efovegYeÙees~


Fob leg les ieg¢eleceb ØeJe#ÙeecÙevemetÙeJes~~1~~

%eeveb efJe%eevemeefnleb Ùep%eelJee cees#ÙemesÓMegYeeled~~1~~

ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues YeVegYeÙees - Depeg&ve! DemetÙee ([en, F&<Ùee& jefnle)

efleceües ueeefie ce Ùeme hejce ieesheveerÙe %eeveueeF& efJe%eevemeefnle YeVesÚg DeLee&led Øeeefhlekeâes

he§eeled ceneheg®<ekeâes keâeÙe&ØeCeeueerkeâes meeLe YeVesÚg efkeâ keâmejer lÙees ceneheg®<e

meJe&$e SkeâmeeLe keâce& ieo&Ú, keâmejer lÙees peeie=efle Øeoeve ieo&Ú, jLeer yevesj

Deelceeefmele keâmejer meOeQ jnvÚ? ‘Ùep%eelJee’- pemeueeF& mee#eeled peevesj efleceer


~~DeLe veJecees”OŸeeŸe:~~veJeeQ DeOŸeeŸe



og:Ke¤heer mebmeejyeeš cegòeâ ngvepeevesÚew~ lÙemlees %eeve keâmlees Ú? ÙemeceeefLe JeneB

YeVegngvÚ-

jepeefJeÅee jepeieg¢eb heefJe$eefceocegòececed~~1~~

ØelÙe#eeJeieceb OecÙeË megmegKeb keâleg&ceJÙeÙeced~~2~~

efJe%eevemebie mebÙegòeâ Ùees %eeve meyew efJeÅeen¤keâes jepee nes~ efJeÅeekeâes DeLe&

Yee<ee-%eeve DeLeJee efMe#ee nesFve~ ‘efJeÅee efn keâe yeÇÿeieefleØeoeÙee~’, ‘mee

efJeÅee Ùee efJecegòeâÙes~’ efJeÅee lÙemeueeF& YeefvevÚ pemekeâes veefpekeâ DeeGBÚ, lÙemeueeF&

G"eSj yeÇÿe-heLecee ÛeueeGBow cees#e Øeoeve iejerefovÚ~ Ùeefo yeešescee $e+efæn¤-

efmeefæn¤ DeLeJee Øeke=âeflecee keâlew DeefuPeÙees Yeves efmeæ Ú efkeâ DeefJeÅee meheâue

YeFved~ lÙees efJeÅee nesFve~ Ùees jepeefJeÅee Ùemlees nes, pees efveef§ele keâuÙeeCe ievexJeeuee

nes~ Ùeer meyew ieesheveerÙen¤keâes jepee ngved~ DeefJeÅee j efJeÅeekeâes DeJeiegC"vekeâes

DeveeJejCe YeSheefÚ ÙeesieÙegòeâlee he§eeled Ùememebie efceueve ngvÚ~ Ùees Deefle heefJe$e,

Gòece j ØelÙe#e heâueJeeuee nes~ ‘Ùelee iej, Glee uesG’- Ùemlees ØelÙe#e heâueJeeuee

nes~ Ùees DevOeefJeÕeeme nesFve efkeâ Ùeme pevcecee meeOeve iej, heâue keâefnues Dekeâex

pevcecee efceuvesÚ~ Ùees hejceOece& hejceelceeyeeš mebÙegòeâ Ú~ efJe%eevemeefnle Ùees %eeve

ieve&cee meefpeuees j DeefJeveeMeer Ú~

DeOÙeeÙe ogFcee ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues YeVegYeSkeâes efLeÙees- Depeg&ve! Ùeme Ùeesiecee

yeerGkeâes veeMe ngBowve~ Ùemekeâes Leesjw meeOeve heefve pevce-cejCekeâes ceneved YeÙeyeeš

Gæej ieefjefovÚ~ Úw"eQ DeOÙeeÙecee Depeg&veues meesOeskeâes efLeÙees efkeâ- YeieJeved! efMeefLeue

ØeÙelveJeeuee meeOekeâ ve°-Yeü° le ngBowve~ ßeerke=â<Ceues YeVegYeÙees efkeâ Depeg&ve! heefnues

le keâce&ueeF& mecPeveg DeeJeMÙekeâ Ú j mebPesheefÚ Deefuekeâefle heefve meeOeve heej

ueeiÙees Yeves lÙemekeâes kegâvew pevcecee, keâefnues heefve efJeveeMe ngBowve; ye¤ lÙeme Leesjw

ÙeesieeYÙeemekeâes ØeYeeJeues ØelÙeskeâ pevcecee lÙener ieo&Ú~ Deveskeâ pevcekeâes heefjCeececee

lÙeneR hegioÚ, pemekeâes veece hejceieefle DeLee&led hejceelcee nes~ lÙemewueeF& ÙeesiesÕej

ßeerke=â<Ce ÙeneB heefve YeVegngvÚ efkeâ- Ùees meeOeve ieve&cee efvekewâ megiece j DeefJeveeMeer

Ú, lej Ùemekeâes ueeefie ßeæe efveleevle DeeJeMÙekeâ Ú~

DeßeöOeeveeŠ heg®<ee Oece&mÙeemÙe hejvlehe~~1~~

DeØeehÙe ceeb efveJele&vles ce=lÙegmebmeejJelce&efve~~3~~



hejblehe Depeg&ve! Ùeme Oece&cee (pemeueeF& Leesjw meeOeve iejs heefve lÙemekeâes

efJeveeMe ngBowve) ßeæejefnle heg®<e (Skeâ F°cee ceveueeF& kesâefvõle vejeKvemekeäves

heg®<e) ceueeF& Øeehle veiejsj mebmeej-#es$ecee YeüceCe ieefjvew jnvÚ~ Dele: ßeæe

DeefveJeeÙe& Ú~ kesâ leheeFË mebmeejyeeš hej ngvegngvÚ? ÙemeceeefLe YeVegngvÚ-

ceÙee leleefceob meJeË peieoJÙeòeâcetefle&vee~~1~~

celmLeeefve meJe&Yetleeefve ve Ûeenb les<JeJeefmLeleŠ~~4~~

cesjes DeJÙeòeâ mJe¤heyeeš Ùees meyew mebmeej JÙeehle Ú, DeLee&led ce pegve

mJe¤hecee efmLeleÚg lÙees meJe&$e JÙeehle Ú~ meyew ØeeCeern¤ cecee vew mLeeve heeSkeâe

Úved; lej ce Gveern¤cee efmLele Úwve; efkeâveefkeâ ce DeJÙeòeâ mJe¤hecee efmLeleÚg~

ceneheg®<e pegve DeJÙeòeâ mJe¤hecee efmLele Ú, lÙeneRyeeš (Mejerj ÚesÌ[sj lÙemew

DeJÙeòeâ mlejyeeš) kegâje ieveg&ngvÚ~ Ùemew ›eâcecee Deieeef[ YeVegngvÚ-

ve Ûe celmLeeefve Yetleeefve heMÙe ces ÙeesiecewÕejced~~1~~

YetleYe=Ve Ûe YetlemLees ceceelcee YetleYeeJeveŠ~~5~~

JemlegleŠ meyew Yetle heefve cecee efmLele Úwveved; efkeâveefkeâ Gveern¤ cejCeOecee&

ngved, Øeke=âeflekeâe Deeefßele Úved; lej cesjes Ùeesie-ceeÙeekeâes SsÕeÙe&ueeF& nsj efkeâ

peerJeOeejern¤keâes GlheVe j hees<eCe ievex cesjes Deelcee Yetlen¤cee efmLele Úwve~ ce

DeelcemJe¤he Úg, Ùemewues ce leer Yetlen¤cee efmLele Úwve~ Ùees vew Ùeesiekeâes ØeYeeJe nes~

ÙemeueeF& mhe° heeve& ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ce Â°evle efovegngvÚ-

ÙeLeekeâeMeefmLelees efvelÙeb JeeÙegŠ meJe&$eiees ceneved~~1~~

leLee meJee&efCe Yetleeefve celmLeeveerlÙegheOeejÙe~~6~~

pemlew DeekeâeMecee GlheVe ngves ceneved JeeÙeg DeekeâeMecee meOeQ efmLele Ú, lej

lÙemeueeF& ceefueve ieve& heeGBowve- "erkeâ lÙemlew mechetCe& Yetle cecee efmLele Ú Ùemlees

peeve~ "erkeâ ÙemewØekeâej ce DeekeâeMeJeled efveuexhe Úg~ leer ceueeF& ceefueve ieve& heeGBowveved~

ØeMve hetjeYeÙees, Ùener vew Ùeesiekeâes ØeYeeJe nes~ Deye Ùeesieer kesâ ieo&Ú? ÙemeceeefLe

YeVegngvÚ-

meJe&Yetleeefve keâewvlesÙe Øeke=âefleb Ùeeefvle ceeefcekeâeced~~1~~

keâuhe#eÙes hegvemleeefve keâuheeoew efJeme=peecÙenced~~7~



Depeg&ve! keâuhekeâes efJeueÙekeâeuecee meyewYetle cesjes Øeke=âefle DeLee&led cesjes

mJeYeeJeueeF& Øeehle ngvÚved j keâuhekeâes Deeefocee ce Gveern¤ueeF& heškeâ-heškeâ

‘efJeme=peeefce’ - efJeMes<e¤heues me=peve ieo&Úg~ efleveern¤ heefnues osefKe efLeS lej

efJeke=âle efLeS, GveueeF& vew jÛoÚg, mepeeGBÚg~ pees DeÛesle Úved efleveueeF& peeie=le

ieo&Úg, keâuhekeâes ueeefie Øesefjle ieo&Úg~ keâuhekeâes leelheÙe& nes GlLeeveesvcegKe heefjJele&ve~

Deemegjer mecheodyeeš efvemkesâj pemlees-pemlees heg®<e owJeer mecheodcee ØeJesMe heeGBÚ,

lÙeneRyeeš keâuhekeâes DeejcYe Ú j peye F&ÕejYeeJeueeF& Øeehle ngvepeevÚ, lÙener

keâuhekeâes #eÙe Ú~ Deeheävees keâce& hetje iejsj keâuhe heefve efJeueÙe ngvepeevÚ? Yepevekeâes

DeejcYe keâuhekeâes Deeefo nes j Yepevekeâes hejekeâe‰e, peneB ue#Ùe efJeefole ngvÚ,

keâuhekeâes Devle nes~ peye Ùees ØelÙeieelcee Ùeesefven¤keâes keâejCeYetle jeie-És<e Deeefoyeeš

cegefòeâ heeSj Deeheävees MeeÕele mJe¤hecee efmLej ngvÚ, ÙemewueeF& ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ-

lÙees cesjes Øeke=âefleueeF& Øeehle ngvÚ~

pees ceneheg®<e Øeke=âeflekeâes efJeueÙe iejsj mJe¤hecee ØeJesMe heeFmekeäÙees, lÙemekeâes

Øeke=âefle keâmlees? kesâ lÙemecee Øeke=âefle yeeBkeâer vew Ú? nesFve, DeOÙeeÙe 3/33cee

ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues YeefvemekeävegYeÙees efkeâ meyew ØeeCeer Deeheävees Øeke=âefleueeF& Øeehle

ieo&Úved~ pemlees GmeceeefLe Øeke=âeflekeâes iegCekeâes oyeeJe (ØeYeeJe) Ú, lÙemlew ieo&Ú j

‘%eeveJeeveefhe’- ØelÙe#e oMe&vekeâes meeLe peevekeâejerJeeuee %eeveer heefve Deeheävees Øeke=âeflekeâes

meÂMe Ûes°e ieo&Ú~ heefÚkeâe heeref{n¤keâes keâuÙeeCekeâes ueeefie ieo&Ú~ hetCe&%eeveer

leòJeefmLele ceneheg®<ekeâes mJeYeeJe vew lÙemekeâes Øeke=âefle nes~ lÙees Deeheävees Ùemew

mJeYeeJecee yelee&Je ieÚ&~ keâuhekeâes #eÙecee ceeefvemen¤ ceneheg®<ekeâes Ùemew mJeYeeJeueeF&

Øeehle ngvÚved~ ceneheg®<ekeâes Ùemew ke=âeflelJeceeefLe hegve: ØekeâeMe heeveg&ngvÚ-

Øeke=âefleb mJeeceJe°YÙe efJeme=peeefce hegveŠ hegveŠ~~1~~

Yetle«eeceefceceb ke=âlmveceJeMeb Øeke=âlesJe&Meeled~~8~~

Deeheävees Øeke=âefle DeLee&led ceneheg®<ekeâes ke=âlÙe (jnveer) mJeerkeâej iejsj

‘Øeke=âlesJe&Meeled’- Dee-Deeheävees mJeYeeJecee efmLele Øeke=âeflekeâes iegCeyeeš hejJeMe

YeSkeâes Ùeer mechetCe& YetlemecegoeÙeueeF& ce heškeâ-heškeâ ‘efJeme=peeefce’- efJeMes<e

me=peve, efJeMes<e¤heues mepeeGBÚg, efÙeveueeF& Deeheävew mJe¤heeflej yeÌ{eGvekeâes ueeefie

Øesefjle ieo&Úg~ leye le leheeFË Ùeme keâce&cee yeeBefOeveg YeSkeâes Ú?-



ve Ûe ceeb leeefve keâcee&efCe efveyeOeÇefvle OeveÀeÙe~~1~~

GoemeerveJeoemeervecemeòebâ les<eg keâce&meg~~9~~

DeOÙeeÙe 4/9 cee ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues YeVegYeSkeâes efLeÙees efkeâ ceneheg®<ekeâes

keâeÙe&ØeCeeueer Deueewefkeâkeâ Ú~ DeOÙeeÙe 9/4 cee yeleeGveg YeÙees- ce DeJÙeòeâ¤heyeeš

ieo&Úg~ ÙeneB heefve lÙener YeVegngvÚ efkeâ, OevebpeÙe! pegve keâce&n¤ ce DeÂMÙe ¤heues ieo&Úg,

lÙemecee cesjes Deemeefòeâ Úwve~ Goemeerve meÂMe efmLele jnves ce hejceelce mJe¤heueeF&

leer keâce&ues yeeBOve mekeäowveved, efkeâveefkeâ keâce&keâes heefjCeececee pegve ue#Ùe efceuÚ, lÙemecee

ce efmLeleÚg, Ùemewues efleveueeF& ieve& ce efJeJeMe Úwve~

Ùees le mJeYeeJekeâes meeLe peesef Ì[Skeâes Øeke=âeflekeâes keâeÙe&n¤keâes ØeMve efLeÙees,

ceneheg®<ekeâes jnveer (keâce&) efLeÙees, Gvekeâes jÛevee efLeÙees~ Deye cesjes DeOÙeemeyeeš pees

ceeÙee jÛoÚ, lÙees kesâ nes? lÙees heefve SGše keâuhe nes-

ceÙeeOÙe#esCe Øeke=âefleŠ metÙeles meÛejeÛejced~~10~~

nslegveevesve keâewvlesÙe peieefÉheefjJele&les~~10~~

Depeg&ve! cesjes DeOÙe#eleecee DeLee&led cesjes GheefmLeeflecee meJe&$e JÙeehle cesjes

DeOÙeemeyeeš Ùees ceeÙee (ef$eiegCeceÙeer Øeke=âefle, De°Oee cetue Øeke=âefle j Ûesleve ogyew)

ÛejeÛejmeefnle mebmeejueeF& jÛoefÚved, pees #egõ keâuhe nes j Ùemew keâejCeues Ùees mebmeej

DeeJeeiecevekeâes Ûe›eâcee Iegcow jnvÚ~ Øeke=âeflekeâes Ùees #egõ keâuhe, pemecee keâeuekeâes

heefjJele&ve Ú, cesjes DeOÙeemeyeeš Øeke=âefle vew ieÚ&, ce ieefo&ve; lej meeleeQ Mueeskeâkeâes

keâuhe, DeejeOeveekeâes mebÛeej SJeb hetefle&heÙe&vle ceeie&oMe&veJeeuee keâuhe ceneheg®<e

mJeÙeb ieveg&ngvÚ~ Skeâ mLeevecee GneB mJeÙeb keâlee& ngvegngvÚ, peneB JeneBues efJeMes<e

¤heues me=peve ieveg&ngvÚ~ ÙeneB keâòee& Øeke=âefle nes, pees cee$e cesjes DeeYeemeyeeš Ùees

#eefCekeâ heefjJele&ve ieo&Ús, pemecee Mejerjkeâes heefjJele&ve, keâeue-heefjJele&ve, Ùegie-

heefjJele&ve FlÙeeefo DeeGBÚved~ Ùemlees JÙeehleØeYeeJe YeS heefve cet{ ceeefvemen¤ ceueeF&

peevowveved~ ÙeLee-

DeJepeeveefvle ceeb cet{e ceeveg<eeR levegceeefßeleced~~10~~

hejb YeeJecepeevevlees cece YetlecensÕejced~~11~~

mechetCe& Yetlen¤keâes ceneved F&Õej¤he cesjes hejceYeeJeueeF& vepeeVes cet{ ceeefvemen¤

ceueeF& ceeveJe-Mejerjkeâes DeeOeejJeeuee j legÛÚ mebPevÚved~ mechetCe& ØeeCeern¤keâes



F&Õejkeâes heefve pees ceneved F&Õej nes, lÙeme hejceYeeJecee ce efmLele Úg, lej Úg ceeveJe-

MejerjOeejer, cet{ ceeefvemen¤ ÙemeueeF& peevowveved~ efleveern¤ ceeefveme Yevesj mecyeesefOele

ieo&Úved~ efleveern¤keâes oes<e heefve kesâ Ú j? peye Gveer Âef°heeled ieo&Úved, leye

ceneheg®<ekeâes Mejerj vew osefKevÚ~ keâmejer efleveern¤ yegPegved efkeâ leheeFË ceneved F&Õej-

YeeJecee efmLele ngvegngvÚ? efleveern¤ efkeâve osKve heeGowve? ÙemeceeefLe JeneB YeVegngvÚ-

ceesIeeMee ceesIekeâcee&Cees ceesIe%eevee efJeÛeslemeŠ~~10~~

je#emeerceemegjeR ÛewJe Øeke=âefleb ceesefnveeR efßeleeŠ~~12~~

lÙees Je=Lee DeeMee (pees keâefnues hetCe& ngBowve Ùemlees DeeMee), Je=Lee keâce&

(yevOevekeâejer keâce&), Je=Lee %eeve (pees JemlegleŠ De%eeve nes), ‘efJeÛeslemeŠ’-

efJeMes<e¤heues DeÛesle YeSkeâe, je#emen¤ j Demegjn¤ pemlees ceesefnle ngves mJeYeeJe

OeejCe iejskeâe ngvÚved DeLee&led Deemegjer mJeYeeJeJeeuee ngvÚved, Ùemewues ceeefveme

mecPevÚved~ Demegj j je#eme cevekeâes SGše mJeYeeJe nes, Ùees kegâvew peeefle Jee Ùeesefve

nesFve~ Deemegjer mJeYeeJeJeeueeues ceueeF& peeVe mekeäowve, lej cenelceen¤ ceueeF&

peevoÚved j YepoÚved~

cenelceevemleg ceeb heeLe& owJeeR Øeke=âefleceeefßeleeŠ~~10~~

YepevlÙevevÙecevemees %eelJee YetleeefoceJÙeÙeced~~13~~

hejvleg ns heeLe&! lej owJeer Øeke=âefle DeLee&led owJeer mecheodkeâes Deeefßele YeSkeâe

cenelceepeve ceueeF& meyew Yetlen¤keâes DeeefokeâejCe, DeJÙeòeâ j De#ej peevesj DevevÙe

ceveues DeLee&led cevekeâes Devlejeuecee De¤ueeF& mLeeve veefoSj ceceeefLe ßeæe jeKesj

efvejvlej ceueeF& YepoÚved~ kegâve Øekeâejues YepoÚved? ÙemeceeefLe YeVegngvÚ-

meleleb keâerle&Ùevlees ceeb Ùelevle§e Â{›eleeŠ~~10~~

vecemÙevle§e ceeb YekeälÙee efvelÙeÙegòeâe Gheemeles~~14~~

Gveern¤ efvejvlej efÛevlevekeâes ›elecee DeÛeue jnBow cesjes iegCen¤keâes efÛevleve

ieo&Úved, Øeeefhlekeâes Ùelve ieo&Úved j ceueeF& yeejcyeej vecemkeâej ieoz meOeQ cemebie

mebÙegòeâ YeSj DevevÙe Yeefòeâues cesjes Gheemevee ieÚ&ved, DeefJejue ueeieer vew jnvÚ~

kegâve Gheemevee ieÚ&ved? keâmlees Ú Ùees keâerefle&ceeved? kegâvew Dekeâex Gheemevee nesFve ye¤

lÙener ‘Ùe%e’ pemeueeF& efJemleejhetJe&keâ yeleeF& mekeävegYeSkeâes Ú~ lÙemew DeejeOeveeueeF&

ÙeneB meb#eshecee ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues oesnesNÙeeGveg ngvÚ-



%eeveÙe%esve ÛeehÙevÙes Ùepevlees ceecegheemeles~~10~~

SkeâlJesve he=LekeälJesve yengOee efJeÕeleescegKeced~~15~~

leerceOÙes keâesner le cepemlees meJe&JÙeehle efJeješd hejceelceeueeF& %eeve-Ùe%eÉeje

Ùepeve ieo&Úved DeLee&led Deeheävees ueeYe-neefve j MeefòeâueeF& mebPesj lÙener efveÙele keâce&

Ùe%ecee ØeJe=òe ngvÚved~ keâesner SkeâlJeYeeJeues cesjes Gheemevee ieo&Úved efkeâ ceueeF&

Ùemewcee Skeâ ngveg Ú j Dekeâex meyew Leeskeâ ceyeeš Deueie jeKesj, ceueeF& mecehe&Ce iejsj

efve<keâece mesJeeYeeJeues Gheemevee ieo&Úved leLee Oesjw Øekeâejues Gheemevee ieo&Úved;

efkeâveefkeâ SGšw Ùe%ekeâe Ùeer meyew TBÛe-veerÛe mlej ngved~ Ùe%ekeâes DeejcYe mesJeeÉeje

vew ngvÚ; lej lÙemekeâes Deveg‰eve ngvÚ keâmejer? ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ- Ùe%e ce

ieo&Úg~ Ùeefo ceneheg®<e jLeer vengves Yeves Ùe%e heej ueeives Úwve~ JeneBkewâ efveoxMevecee

meeOekeâ mebPeve mekeäÚved efkeâ Deye lÙees kegâve mlejcee Ú, keâneBmecce hegieskeâes Ú?

Jemlegle: Ùe%ekeâòee& keâes nes? ÙemeceeefLe ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ-

Denb ›eâlegjnb Ùe%eŠ mJeOeencenceew<eOeced~~10~~

cev$eesÓncencesJeepÙecenceefivejnb ngleced~~16~~

keâòee& ce ngB~ JemlegleŠ keâòee&keâes heefÚyeeš Øesjkeâkeâes ¤hecee meOeQ mebÛeeefuele

ievexJeeuee F° vew ngve~ keâòee&Éeje pees heej ueeioÚ, cesjes osve nes~ Ùe%e ce ngB~ Ùe%e

DeejeOeveekeâes efJeefOe-efJeMes<e nes~ hetefle&keâeuecee Ùe%e pemekeâes me=peve ieo&Ú, lÙeme

Dece=lekeâes heeve ievexJeeuee heg®<e meveeleve yeÇÿecee ØeJesMe heeGvÚ~ mJeOee ce ngB

DeLee&led Deleerlekeâe Devevle mebmkeâejn¤keâes efJeueÙe ieveg&, efleveueeF& le=hle ieefjefoveg

cesjes osve nes~ YeJejesieueeF& efvekeâes heevex Deew<eefOe ce ngB~ ceueeF& heeSj ceeefvemen¤

Ùeme jesieyeeš efveJe=òe ngvepeevÚved~ cev$e ce ngB~ ceveueeF& Õeemekeâes Devlejeuecee

efvejesOe ieveg& cesjes osve nes~ Ùeme efvejesOe-ef›eâÙeecee leer›elee uÙeeGves Jemleg ‘DeepÙe’

(nefJe) heefve ce ngB~ cesjes ØekeâeMecee cevekeâe meyew ØeJe=efòen¤ efJeueÙe ngvÚved leLee

nJeve DeLee&led mecehe&Ce heefve ce vew ngB~

ÙeneB ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ce heškeâ-heškeâ ‘ce ngB’ Yevow ngvegngvÚ~ Ùemekeâes DeeMeÙe

cee$e Ùeefle nes efkeâ ce vew Øesjkeâkeâes ¤hecee Deelceeyeeš DeefYeVe YeSj KeÌ[e ngvepeevÚg

leLee efvejvlej efveCe&Ùe efobow Ùeesie-ef›eâÙeeueeF& hetCe& iejeGBÚg~ Ùemewkeâes veece efJe%eeve nes~



‘hetpÙe cenejepepeer’ YeVegngvLÙees efkeâ- peyemecce F°osJe jLeer YeSj Õeeme-ØeÕeemecee

jeskeâLeece ieozveved leyemecce Yepeve DeejcYe ngBowve~ keâesner ueeKeeQ DeeBKee efÛecueesmed,

Yepeve iejesmed, MejerjueeF& leheeDeesmed, lej peyemecce pegve hejceelceekeâes neceerueeF&

Ûeenvee Ú lÙees, pegve melencee neceer KeÌ[eÚeQ, lÙeme mlejcee Deesuexj, DeelceeosefKe

DeefYeVe YeSj peeie=le ngve peeBowve, leyemecce mener cee$eecee Yepevekeâes mJe¤he yegPve

meefkebâowve~ Ùemewues ‘cenejepepeer’ YeVegngvLÙees- ‘cesjw mJe¤heueeF& meceele, ce meyew Leeskeâ

efovesÚg~ ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ- meyew ceyeeš ngvÚ~

efheleencemÙe peielees ceelee Oeelee efheleecenŠ~~10~~

JesÅeb heefJe$ecees¿ej $e+keämeece ÙepegjsJe Ûe~~17~~

Depeg&ve! ce vew mechetCe& peieledkeâes ‘Oeelee’ DeLee&led OeejCe ievex, ‘efhelee’

DeLee&led heeueve ievex, ‘ceelee’ DeLee&led GlheVe ievex, ‘efheleecenŠ’ DeLee&led cetue

Goddiece ngB, pemecee meyew ØeJesMe heeGBÚved j peeVes ÙeesiÙe heefJe$e DeeWkeâej DeLee&led

‘Denb DeekeâejŠ Fefle DeeWkeâejŠ’ lÙees hejceelcee cesjes mJe¤hecee Ú~ ‘meesÓnb,

leòJeceefme’ FlÙeeefo Skeâ Dekeâe&keâes heÙee&Ùe ngved, Ùemlees peeVesÙeesiÙe mJe¤he ce vew ngB~

‘$e+kedâ’ DeLee&led mechetCe& ØeeLe&vee, ‘meece’ DeLee&led mecelJe efovesJeeuee Øeef›eâÙee,

‘ÙepegŠ’ DeLee&led Ùepevekeâes efJeefOe-efJeMes<e heefve ce vew ngB~ Ùeesie-Deveg‰evekeâes Gòeâ

leerveJešw DeeJeMÙekeâ Debie ceyeeš ngvÚved~

ieefleYe&lee& ØeYegŠ mee#eer efveJeemeŠ MejCeb megùled~~10~~

ØeYeJeŠ ØeueÙeŠ mLeeveb efveOeeveb yeerpeceJÙeÙeced~~18~~

ns Depeg&ve! ‘ieefleŠ’ DeLee&led Øeehle ngves ÙeesiÙe hejceieefle, ‘Yelee&’- YejCe-

hees<eCe ievexJeeuee, meyewkeâes mJeeceer, ‘mee#eer’ DeLee&led õ°e-¤hecee efmLele meyewueeF&

peeVesJeeuee, meyewkeâes JeememLeeve MejCeefueves ÙeesiÙe, DekeâejCe Øesceer efce$e, Glheefòe j

ØeueÙe DeLee&led MegYeeMegYe mebmkeâejn¤keâes efJeueÙe leLee DeefJeveeMeer keâejCe ce vew ngB~

DeLee&led Devlecee pemecee ØeJesMe efceuÚ, leer meyew efJeYeteflen¤ ce vew ngB~

leheecÙencenb Je<eË efveie=þecÙeglme=peeefce Ûe~~10~~

Dece=leb ÛewJe ce=lÙeg§e meomeÛÛeencepeg&ve~~19~~

ce metÙe&¤heyeeš leeleÚg, Je<ee&ueeF& Deekeâef<e&le ieo&Úg~ lÙemeueeF& ye<e&ve

ueieeGÚg~ ce=lÙegyeeš hej Dece=lelelJe leLee ce=lÙeg, meled j Demeled meyew Leeskeâ ce vew



ngB~ DeLee&led pees hejce ØekeâeMe Øeoeve ieo&Ú, lÙees metÙe& ce vew ngB~ keâefnues-keâeefn

Yepvesn¤ues ceueeF& Demeled ceevevoÚved, Gveern¤ ce=lÙegueeF& Øeehle ieÚ&ved~ ÙemeØekeâej

YeVegngvÚ-

$ewefJeÅee ceeb meesceheeŠ hetleheehee~~20~~

Ùe%ewefj°dJee mJeie&efleb ØeeLe&Ùevles~~10~~

les hegCÙeceemeeÅe megjsvõueeskeâ-~~20~~

ceëe>efvle efoJÙeeefvoefJe osJeYeesieeved~~20~~

DeejeOevee-efJeÅeekeâe leerveJešw Debie- $e+kedâ, meece j Ùepeg DeLee&led ØeeLe&vee,

mecelJekeâes Øeef›eâÙee j Ùepevekeâes DeeÛejCe ievexJeeuee, meesce DeLee&led Ûevõceekeâes

#eerCe ØekeâeMeueeF& heeGvesJeeuee, heeheyeeš cegòeâ YeSj heefJe$e YeSkeâes heg®<e lÙener

Ùe%ekeâes efveOee&efjle Øeef›eâÙeeÉeje ceueeF& F°¤hecee hetpee iejsj mJeie&keâes ueeefie ØeeLe&vee

ieo&Úved~ Ùener Demeledkeâes keâecevee nes, Ùemewues Gveern¤ ce=lÙegueeF& Øeehle ieÚ&ved,

Gvekeâes hegvepe&vce ngvÚ, pemlew heefÚ¼es Mueeskeâcee ÙeesiesÕejues yeleeGvegYeÙees~ Gveern¤

hetpoÚved, lÙener efveOee&efjle efJeefOeyeeš hetpoÚved, lej Ùemekeâes meešescee mJeie&keâes

ÙeeÛevee ieÚ&ved~ leer heg®<e Deeheävew hegCÙekeâes heâuemJe¤he Fvõueeskeâ Øeehle iejsj

mJeie&cee osJeleen¤keâes efoJÙeYeesie YeesioÚved; DeLee&led Ùees Yeesie heefve ce vew efovÚg~

les leb YegkeälJee mJeie&ueeskebâ efJeMeeueb~~20~~

#eerCes hegCÙes celÙe&ueeskebâ efJeMeefvle~~10~~

SJeb $eÙeerOece&cevegØeheVee~~20~~

ieleeieleb keâecekeâecee ueYevles~~21~~

Gveern¤ lÙeme efJeMeeue mJeie&ueeF& Yeesiesj hegCÙe #eerCe YeSheefÚ ce=lÙegueeskeâ

DeLee&led pevce-ce=lÙegueeF& Øeehle ieo&Úved~ ÙemeØekeâej ‘$eÙeerOece&ced’- ØeeLe&vee,

mecelJe SJeb Ùepevekeâes leerveJešw efJeefOen¤yeeš SGšw Ùe%ekeâes Deveg‰eve ievexJeeuee,

cesjw MejCe efueS heefve keâeceveeJeeuee heg®<e heškeâ-heškeâ DeeGves-peeves DeLee&led

hegvepe&vceueeF& Øeehle ieo&Úved~ lej lÙemekeâes cetue veeMe keâefnues heefve ngBowve efkeâveefkeâ

Ùeme heLecee yeerGkeâes veeMe ngBowve; lej pemeues kegâvew Øekeâejkeâes keâecevee ieozveved

lÙemeueeF& kesâ efceuÚ?-



DevevÙeeef§evleÙevlees ceeb Ùes peveeŠ heÙeg&heemeles~~10~~

les<eeb efvelÙeeefYeÙegòeâeveeb Ùeesie#esceb JenecÙenced~~22~~

‘DevevÙe YeeJe’yeeš cecee efmLele Yeòeâpeve ce hejceelcemJe¤hekeâes efvejvlej

efÛevleve ieo&Úved, ‘heÙeg&heemeles’ Deefuekeâefle heefve $egefš vejeKesj cesjes Gheemevee ieo&Úved,

leer efvelÙe SkeâerYeeJeues mebÙegòeâ YeSkeâes heg®<en¤keâes Ùeesie#esce ce mJeÙeb Jenve ieo&Úg

DeLee&led Gvekeâes Ùeesiekeâes megj#eekeâes meyew efpeccesJeejer ce Deeheävees nelecee efuevÚg~

Ùeefle YeS heefve ceeefvemen¤ De¤ osJeleen¤ueeF& YepoÚved-

ÙesÓhÙevÙeosJelee Yeòeâe Ùepevles ßeæÙeeefvJeleeŠ~~10~~

lesÓefhe ceecesJe keâewvlesÙe ÙepevlÙeefJeefOehetJe&keâced~~23~~

keâewvlesÙe! ßeæeues ÙegòeâYeSj pees Yeòeâ De¤-De¤ osJeleen¤ueeF& hegpoÚved,

Gveerues ceueeF& vew hegpoÚved; efkeâveefkeâ lÙeneB osJelee veecekeâes kegâvew Jemleg vew ngBowve; lej

Gvekeâes lÙees hetpeve DeefJeefOehetJe&keâ nes, cesjes Øeeefhlekeâes efJeefOeyeešjefnle Ú~

ÙeneB ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues oesœees heuš osJeleen¤keâes ØekeâjCeueeF& efueveg YeSkeâes

nes~ meJe&ØeLece DeOÙeeÙe meelekeâes yeermeeQosefKe lesFmeeQ Mueeskeâmecce JeneBues YeVegYeÙees

efkeâ, Depeg&ve! keâeceveen¤Éeje pemekeâes %eeve DehenjCe ieefjSkeâes Ú, lÙemlee cet{yegefæ

heg®<e De¤ osJeleen¤keâes hetpee ieo&Úved j peneB hetpee ieÚ&ved, lÙeneB osJelee veecekeâes

me#ece meòee ÚBow Úwve~ lej heerheue-{gÁe-Yetle-YeJeeveer DeLeJee DevÙe$e peneB

Gvekeâes ßeæe PegkeäoÚ (vÙetjvÚ), lÙeneB kegâvew osJelee Úwve~ ce vew meJe&$e Úg, lÙeme

mLeevecee ce vew Ke[e YeSj Gveern¤keâes osJeßeæeueeF& leer mLeeven¤cee efmLej

ieo&Úg~ ce vew heâuekeâes efJeOeeve ieo&Úg, heâue efovÚg~ heâue efveef§ele efceuÚved; lej

eflevekeâes heâue veeMeJeeved Ú~ Deepe Ú Yeves Yeesueer Yeesivecee DeeGvesÚ, ve° ngve

peevesÚ, peyeefkeâ cesjes Yeòeâ ve° ngBowve~ Dele: leer cet{yegefæ, pemekeâes %eevekeâes

DehenjCe YeSkeâes Ú, Gveern¤ vew De¤ osJeleen¤keâes hetpee ieÚ&ved~

Øemlegle DeOÙeeÙe veewkeâes lesFmeeQosefKe heÛeermeeQ Mueeskeâmecce ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ce

hegve: oesnesNÙeeGveg ngvÚ efkeâ, Depeg&ve! pees ßeæeues De¤-De¤ osJeleen¤ueeF&

hegpoÚved, Gveern¤ues ceueeF& vew hegpoÚved; lej DeefJeefOehetJe&keâ Ú~ lÙeneB osJelee

veecekeâes me#ece Jemleg vew Úwve, Gveern¤keâes Øeeefhlekeâes efJeefOe ieuele Ú~ Deye ØeMve



G"dÚ efkeâ peye Gveern¤ heefve Øekeâejevlejues leheeFËueeF& vew hegpoÚved j heâue heefve

efceuoÚ vew, Yeves oes<e kesâ Ú?

Denb efn meJe&Ùe%eeveeb Yeesòeâe Ûe ØeYegjsJe Ûe~~10~~

ve leg ceeceefYepeeveefvle leòJesvee§ÙeJeefvle les~~24~~

mechetCe& Ùe%en¤keâes Yeesòeâe DeLee&led Ùe%e pemecee efJeueÙe ngvÚved, Ùe%ekeâes

heefjCeececee pees efceuÚved, lÙees ce ngB j mJeeceer heefve ce vew ngB, lej leer ceueeF&

leòJeyeeš jeceües {bieues peevowveved, Ùemewues ‘ÛÙeJeefvle’- PeÚ&ved~ DeLee&led Gveern¤

keâefnues De¤ osJeleen¤cee PeÚ&ved j leòJeyeeš peyemecce peevowveved leyemecce

keâeceveen¤yeeš heefve PeÚ&ved~ Gveern¤keâes ieefle kesâ ngvÚ?-

Ùeeefvle osJe›elee osJeeefvhele¸vÙeeefvle efhele=›eleeŠ~~10~~

Yetleeefve Ùeeefvle YetlespÙee Ùeeefvle ceÅeeefpeveesÓefhe ceeced~~25~~

Depeg&ve! osJeleen¤ueeF& hegpvesJeeuee osJeleen¤ueeF& Øeehle ieo&Úved~ osJeleen¤

heefjJeefle&le meòee ngve, Gveern¤ Deeheävees meodkeâcee&vegmeej peerJeve JÙeleerle ieo&Úved~

efhele=n¤ueeF& hegpvesJeeuee efhele=n¤ueeF& Øeehle ieo&Úved DeLee&led Deleerlecee DeefuPeSkeâe

ngvÚved, Yetlen¤ueeF& hegpvesJeeuee Yetle vew ngvÚved, DeLee&led Mejerj OeejCe ieo&Úved j

cesjes Yeòeâ ceueeF& Øeehle ieo&Úved~ Gveern¤ cesjes mee#eeled mJe¤he ngvÚved~ lÙemekeâes

heleve ngBowve~ Ùeefle cee$e nesFve, cesjes hetpeekeâes efJeOeeve heefve meefpeuees Ú-

he$eb heg<heb Heâueb leesÙeb Ùees ces YekeälÙee ØeÙeÛÚefle~~10~~

leonb YekeälÙegheùleceëe>eefce ØeÙeleelceveŠ~~26~~

Yeefòeâkeâes DeejcYe ÙeneRyeeš ngvÚ efkeâ he$e, heg<he, Heâue, peue FlÙeeefo pees

keâesnerues ceueeF& YeefòeâhetJe&keâ Deefhe&le ieo&Úved, ceveues ØeÙelve ievex lÙeme Yeòeâkeâes

lÙees meyew ce KeevÚg DeLee&led mJeerkeâej ieÚg&~ Ùemewues-

Ùelkeâjesef<e Ùeoëe>eefme Ùeppegnesef<e ooeefme Ùeled~~10~~

ÙeòehemÙeefme keâewvlesÙe lelkegâ®<Je ceohe&Ceced~~27~~

Depeg&ve! efleceer pees keâce& (ÙeLeeLe& keâce&) ieo&Úew, pees KeevÚew, pees nJeve

ieo&Úew, mecehe&Ce ieo&Úew, oeve efovÚew, cevemeefnle FefvõÙen¤ueeF& pees cesjes Deveg¤he

leheeGBÚew, lÙees meyew ceueeF& Dehe&Ce iej DeLee&led cesjes Øeefle meceefhe&le YeSj Ùeer meyew

iej~ mecehe&Ce iejscee Ùeesiekeâes #es$ekeâes efpeccesJeejer ce efuevesÚg~



MegYeeMegYeHeâuewjsJeb cees#Ùemes keâce&yevOevewŠ~~10~~

meVÙeemeÙeesieÙegòeâelcee efJecegòeâes ceeceghew<Ùeefme~~28~~

ÙemeØekeâej meJe&mJekeâes vÙeeme mebvÙeeme Ùeesieues Ùegòeâ YeSkeâes efleceer MegYeeMegYe

heâueoelee keâce&n¤keâes yevOeveyeeš cegòeâYeSj ceueeF& Øeehle ievexÚew~

GheÙeg&òeâ leerve Mueeskeâcee ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues ›eâceyeæ meeOeve j lÙemekeâes

heefjCeecekeâes efÛe$eCe ieveg&YeSkeâes Ú~ heefnues he$e-heg<he-heâue-peuekeâes hetCe& ßeæeues

Dehe&Ce, oesœees meceefhe&le YeSj keâce&keâes DeeÛejCe j lesœees hetCe& mecehe&Cekeâes meeLe

meJe&mJekeâes lÙeeie- Fveern¤Éeje keâce&-yevOeveyeeš efJecegòeâ (efJeMes<e¤heues cegòeâ)

ngvepeevesÚ~ cegefòeâyeeš kesâ efceuvesÚ? YeVegYeÙees- ceueeF& Øeehle ievexÚew~ ÙeneB cegefòeâ

j Øeeefhle Skeâ Dekeâe&keâes hetjkeâ Úved~ leheeFËkeâes Øeeefhle vew cegefòeâ nes, Deefve lÙemeyeeš

kesâ ueeYe? ÙemeceeefLe YeVegngvÚ-

meceesÓnb meJe&Yetles<eg ve ces És<ÙeesÓefmle ve efØeÙeŠ~~10~~

Ùes Yepeefvle leg ceeb YekeälÙee ceefÙe les les<eg ÛeehÙenced~~29~~

ce meyew Yetlen¤cee meceÚg~ me=ef°cee ve keâesner cesjes efØeÙe Ú j ve DeefØeÙe Ú,

lej pees DevevÙe Yeòeâ nes, lÙees cecee Ú j ce lÙemeceeÚg~ Ùener cesjes Skeâcee$e veelee

Ú~ lÙemecee heefjhetCe& ngvepeevÚg~ cecee j lÙemecee kesâner Devlej jnve peeBowve~ leye le

Oesjw YeeiÙeMeeueer ceeefvemen¤ vew Yepeve ieÚ&ved nesuee? Yepeve ievex DeefOekeâej keâmeueeF&

Ú? ÙemeceeefLe ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ-

Deefhe ÛeslmegogjeÛeejes Yepeles ceecevevÙeYeekeâd~~10~~

meeOegjsJe me cevleJÙeŠ mecÙeiJÙeJeefmelees efn meŠ~~30~~

Ùeefo DelÙevle ogjeÛeejer heefve DevevÙe YeeJeues DeLee&led (DevÙe±ve) cesjes

yeenskeâ kegâvew De¤ Jemleg Jee osJeleeueeF& veYepesj cee$e ceueeF& vew efvejvlej YepoÚved,

lÙees meeOeg vew ceeefveves ÙeesiÙe Ú~ Deefnues lÙees meeOeg YeSkeâes Úwve, lej lÙemekeâes

ngvecee mevosn heefve Úwve; efkeâveefkeâ lÙees ÙeLeeLe& efve§eÙeues ueeefiemekesâkeâes Ú~ Dele:

Yepeve leheeFË heefve ieve&mekeäveg ngvÚ, Mele& Ú efkeâ leheeFË ceeveJe ngvegheÚ&; efkeâveefkeâ

ceeveJe vew ÙeLeeLe& efve§eÙeJeeuee ngvÚ~ ieerlee heeheern¤keâes Gæej ieo&efÚved j lÙees

heefLekeâ-



ef#eØeb YeJeefle Oecee&lcee MeÕeÛÚeefvleb efveieÛÚefle~~10~~

keâewvlesÙe Øeeflepeeveerefn ve ces YeòeâŠ ØeCeMÙeefle~~31~~

Ùeme Yepevekeâes ØeYeeJeyeeš lÙees ogjeÛeejer heefve MeerIeÇ vew Oecee&lcee ngvepeevÚ,

hejceOece& hejceelceemebie mebÙegòeâ ngvepeevÚ leLee meOeQjnves hejceMeeefvleueeF& Øeehle

ieo&Ú~ keâewvlesÙe! efleceer efve§eÙehetJe&keâ melÙe peeve efkeâ cesjes Yeòeâ keâefnues ve° nBgowve~

Ùeefo SGše pevcecee heej ueeiesve Yeves DeeGves pevcen¤cee heefve lÙener meeOeve iejsj

MeerIeÇ vew hejceMeeefvle Øeehle ieo&Ú~ Dele: meoeÛeejer, ogjeÛeejer meyewueeF& Yepeve ievex

DeefOekeâej Ú~ Ùeefle cee$ew nesFve, Deefheleg-

ceeb efn heeLe& JÙeheeefßelÙe ÙesÓefhe mÙegŠ heeheÙeesveÙeŠ~~10~~

efŒeÙees JewMÙeemleLee MetõemlesÓefhe Ùeeefvle hejeb ieefleced~~32~~

heeLe&! Œeer, JewMÙe, Metõeefo leLee pees keâesner heefve heeheÙeesefveJeeuee efkeâve

venesmed, leer meyew cesjes Deeefßele YeSj hejceieefleueeF& Øeehle ieo&Úved~ Dele: Ùees ieerlee

ceeefveme cee$ekeâes ueeefie nes, Ûeens lÙees pes megkewâ iejesmed, kegâvew heefve "eGBcee pevceskeâes

nesmed~ meyewkeâes ueeefie Ùemeues Skeâmeceeve keâuÙeeCekeâes GheosMe ieo&efÚved~ ieerlee

meeJe&Yeewce nes~

heeheÙeesefve- DeOÙeeÙe 16/7-21 cee Deemegjer Je=efòekeâes ue#eCen¤keâes Devleie&le

YeieJeevedues YeVegYeÙees efkeâ, pees MeeŒe-efJeefOeueeF& lÙeeiesj veececee$ekeâes Ùe%en¤Éeje

ocYeues Ùepeve ieo&Úved, leer vejn¤cee DeOece ngved~ Ùe%e ÚBow Úwve, lej veece efoSkeâes

Ú j ocYeues Ùepeve ieo&Ú Yeves lÙees ›etâjkeâceea j heeheeÛeejer (heeheÙeesefve) nes~ pees ce

hejceelceeefmele És<e ievex ngved, efleveern¤ heeheer ngved~ JewMÙe-Metõ YeieJelheLekeâes meeR{er

(Keg[defkeâueen¤) ngved~ meceepecee Œeern¤Øeefle kegâvew yesuee mecceeve, kegâvew yesuee

nerveleekeâes YeeJevee meOeQ jnskeâes Ú, Ùemew keâejCe ßeerke=â<Ceues Ùemekeâes veeGB efuevegYeÙees,

lej Ùeesie-Øeef›eâÙeecee Œeer j heg®<e ogyewkeâes meceeve ØeJesMe Ú~

eEkeâ hegveyeÇe&ÿeCeeŠ hegCÙee Yeòeâe jepe<e&ÙemleLee~~10~~

DeefvelÙecemegKeb ueeskeâefceceb ØeehÙe YepemJe ceeced~~33~~

hesâefj yeÇeÿeCe leLee jepeef<e& #eef$eÙe ßesCeerkeâes Yeòeân¤keâe ueeefie YeVeg kesâ Ú

j? yeÇeÿeCe SGše DeJemLee-efJeMes<e nes, pemecee yeÇÿecee ØeJesMe efoueeGves meyew



ÙeesiÙeleen¤ efJeÅeceeve ngvÚved~ Meeefvle, Deepe&Je, DevegYeJeer GheueefyOe, OÙeeve j

F°keâes efveoxMevecee pemecee efn[dves #ecelee Ú, Ùener yeÇeÿeCekeâes DeJemLee nes~ jepeef<e&

#eef$eÙen¤cee $e+efæ-efmeefæn¤keâes mebÛeej, MeewÙe&, mJeeceerYeeJe, heefÚ venšdves

mJeYeeJe jnvÚ~ Ùeesiekeâes Ùeme mlejcee hegieskeâes Ùeesieer le heej ngvÚ vew, Gveern¤keâes

ueeefie YeVeg kesâ Ú j? Dele: Depeg&ve! efleceer megKejefnle #eCeYebiegj Ùeme ceeveJe-

MejerjueeF& Øeehle iejsj cesjes Yepeve iej~ Ùeme veÕej Mejerjkeâes cecelJe, hees<eCecee

meceÙe ve° veiej~

ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues ÙeneB ÛeewLees heškeâ yeÇeÿeCe, #eef$eÙe, JewMÙe j Metõkeâes

ÛeÛee& ieveg&YeÙees~ DeOÙeeÙe oggFcee JeneBues YeVegYeÙees efkeâ #eef$eÙekeâes ueeefie ÙegæYevoe

"tuees keâuÙeeCekeâes kegâvew Dekeâex yeešes vew Úwve~ DeOÙeeÙe leervecee JeneBues YeVegYeÙees

efkeâ mJeOece&cee efveOeve heefve ßesÙemkeâj Ú~ DeOÙeeÙe Ûeejcee JeneBues meb#eshecee

yeleeGvegYeÙees efkeâ Ûeej JeCe&n¤keâes jÛevee cewues iejW~ leye kesâ ceeefvemen¤ueeF& Ûeej

peeeflen¤cee yeeB[dveg YeÙees? YeVegYeÙees, nesFve ‘iegCekeâce& efJeYeeieMeŠ’- iegCekeâes

F&keâeF&ues keâce&ueeF& Ûeej ßesCeern¤cee jeKeW~ ßeerke=â<Cekeâes Devegmeej, keâce& Skeâcee$e

Ùe%ekeâes Øeef›eâÙee nes~ Dele: Ùeme Ùe%eueeF& ievexJeeuee Ûeej Øekeâejkeâe Úved~

ØeJesMekeâeuecee Ùees Ùe%ekeâòee& Metõ nes, Deuhe%e nes~ kesâner ievex #ecelee DeeÙees,

Deeeflcekeâ mecheefòekeâes meb«en YeScee lÙener Ùe%ekeâòee& JewMÙe yeVe ieÙees~ Ùemeyeeš

GVele YeSheefÚ Øeke=âeflekeâes leerveJešw iegCen¤ueeF& keâešdves #ecelee DeeScee lÙener

meeOekeâ #eef$eÙe ßesCeerkeâes nes j peye Ùemew meeOekeâkeâes mJeYeeJecee yeÇÿecee ØeJesMe

efoueeGves ÙeesiÙelee {uve peevÚ Yeves lÙener yeÇeÿeCe nes~ JewMÙe j MetõYevoe #eef$eÙe j

yeÇeÿeCe ßesCeerkeâes meeOekeâ Øeeefhlekeâes ye{er meceerhe Ú~ Metõ j JewMÙe heefve lÙener

yeÇÿecee ØeJesMe heeSj Meevle ngvesÚved, hesâefj Ùemekeâes Deieeef[ DeJemLeeJeeueekeâes

ueeefie YeVeg kesâ Ú j? Gvekeâes ueeefie le efveef§ele vew Ú~

ieerlee pegve Gheefve<eodkeâes meej-meJe&mJe Ú, lÙemecee yeÇÿe-efJeog<eer ceefnueen¤keâes

keâLeen¤ YeefjSkeâe Úved~ leLeekeâefLele Oece&Yeer®, ¤ef{Jeeoer Jeso-DeOÙeÙevekeâes

DeefOekeâej-DeveefOekeâejkeâes JÙeJemLee efovecee ceeLee-heÛeer (meesÛe-efJeÛeej) ieoz

j¢ees, lej ÙeesiesÕej ßeerke=â<Cekeâes mhe° GodIees<e Ú efkeâ ÙeLeeLe& keâce&keâes efveOee&efjle

ef›eâÙeecee Œeer-heg®<e meyew ØeJesMe efueve mekeäÚved~



Dele: JeneB Yepevekeâes OeejCeeceeefLe Øeeslmeenve efovegngvÚ-

cevcevee YeJe ceÆòeâes ceÅeepeer ceeb vecemkegâ®~~10~~

ceecesJew<Ùeefme ÙegkeälJewJeceelceeveb celhejeÙeCeŠ~~34~~

Depeg&ve! cecee vew ceveJeeuee nesG~ cesjes Deefleefjòeâ Dekeâex YeeJe cevecee veDeeGve

heeDeesmed~ cesjes DevevÙe Yeòeâ nesG, DeveJejle efÛevlevecee ueeie~ ßeæemeefnle cesjes

efvejvlej hetpee iej j ceueeF& vew vecemkeâej iej~ ÙemeØekeâej cesjes MejCe YeSj, DeelceeueeF&

cecee SkeâerYeeJeues efmLej iej, efleceerues ceueeF& vew Øeehle ievexÚew DeLee&led ceefmele

Skeâlee Øeehle ievexÚew~

efve<keâ<e&-

Ùeme DeOÙeeÙekeâes DeejcYecee ßeerke=â<Ceues YeVegYeÙees- Depeg&ve! efleceer pemlees

oes<ejefnle Yeòeâkeâes ueeefie ce Ùeme %eeveueeF& efJe%eevemeefnle YeVesÚg, pemeueeF& peevesj

kesâner heefve peeVe yeeBkeâer jnBowve~ ÙemeueeF& peevesj efleceer mebmeej-yevOeveyeeš cegòeâ

ngvesÚew~ Ùees %eeve mechetCe& efJeÅeen¤keâes jepee nes~ efJeÅee lÙees nes, pees hejyeÇÿecee

ØeJesMe efoueeGBÚ~ Ùees %eeve lÙemekeâes heefve jepee nes DeLee&led efveef§ele keâuÙeeCe ievex

Ùener nes~ Ùeer mechetCe& ieesheveerÙen¤keâes heefve jepee nes; ieesheveerÙe JemlegueeF& heefve

ØelÙe#e ievexJeeuee Ú~ Ùees ØelÙe#e heâueJeeuee, meeOeve ieve&cee megiece j DeefJeveeMeer

Ú~ Deefuekeâefle heefve meeOeve efleceeryeeš heej ueeiÙees Yeves Ùemekeâes keâefnues heefve

veeMe ngBowve, ye¤ Ùemekeâes ØeYeeJeyeeš efleceer lÙees hejceßesÙemecce hegioÚ~ lej Ùemecee

SGše Mele& Ú~ ßeæeefJenerve heg®<e hejceieefleueeF& Øeehle veiejsj mebmeej-Ûe›eâcee

YeeQleeefjbow jnvÚ~

ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues Ùeesiekeâes SsÕeÙe&ceeefLe heefve ØekeâeMe heeveg&YeÙees~ og:Kekeâes

mebÙeesiekeâes efJeÙeesie vew Ùeesie nes DeLee&led pees mebmeejkeâes mebÙeesie-efJeÙeesieyeeš meJe&Lee

jefnle Ú, lÙemekeâes veece Ùeesie nes~ hejceleòJe hejceelceekeâes efceuevekeâes veece Ùeesie

nes~ hejceelceekeâes Øeeefhle vew Ùeesiekeâes hejekeâe‰e nes~ pemeues Ùemecee ØeJesMe heeFmekeäÙees,

lÙeme Ùeesieerkeâes ØeYeeJeueeF& nsj efkeâ mechetCe& Yetlen¤keâes mJeeceer j peerJeOeejern¤keâes

hees<eCe ievexJeeuee YeS heefve cesjes Deelcee leer Yetlen¤cee efmLele Úwve~ ce DeelcemJe¤hecee

efmLeleÚg~ lÙener ngB~ pemlew DeekeâeMecee GlheVe meJe&$e efJeÛejCe ievexJeeuee JeeÙeg



DeekeâeMecee efmLele Ú lej lÙemeueeF& ceefueve ieve& heeGBowve, ÙemewØekeâej mechetCe& Yetle

cesjescee efmLele Úved, lej ce efleveern¤cee efuehle Úwve~

Depeg&ve! keâuhekeâes Deeefocee ce Yetlen¤ueeF& efJeMes<e Øekeâejues jÛevee ieo&Úg,

mepeeGBÚg, j keâuhekeâes hetefle&keâeuecee mechetCe& Yetle cesjes Øeke=âefleueeF& DeLee&led Ùeesiee¤{

ceneheg®<ekeâes mJeYeeJeueeF&, lÙemekeâes DeJÙeòeâ YeeJeueeF& Øeehle ieo&Ú~ ÙeÅeefhe

ceneheg®<e Øeke=âefleYevoe hej ngved lej Øeeefhlehe§eeled mJeYeeJecee DeLee&led mJeÙebcee

efmLele jnBow ueeskeâ-meb«enkeâes ueeefie pegve keâeÙe& ieo&Ú, lÙees JeneBkeâes SGše jnveer

(ke=âlÙe) nes~ Ùemew jnveerkeâes (efmLeeflekeâes) keâeÙe&keâueeheueeF& lÙeme ceneheg®<ekeâes

Øeke=âefle Yevesj mecyeesefOele ieefjSkeâes Ú~

Skeâ jÛeefÙelee le ce ngB, pees Yetlen¤ueeF& keâuhekeâes ueeefie Øesefjle ieo&Úg j

oesœees jÛeefÙelee ef$eiegCeceÙeer Øeke=âefle Ú, pees cesjes DeOÙeemeues ÛejeÛejmeefnle Yetlen¤ueeF&

jÛoefÚved~ Ùees heefve SGše keâuhe nes, pemecee Mejerj-heefjJele&ve, mJeYeeJe-heefjJele&ve

j keâeue-heefjJele&ve efveefnle Úved~ ieesmJeeceer leguemeeroemepeer heefve Ùener YeVegngvÚ-

Skeâ og° DeefleMeÙe ogŠKe ¤hee~

pee JeMe peerJe heje YeJe ketâhee~~


Øeke=âeflekeâe ogF& Yeso efJeÅee j DeefJeÅee ngved~ Ùemecee DeefJeÅee og° nes, ogŠKe¤he

nes, pemeyeeš efJeJeMe peerJe YeJeketâhecee hejskeâe Úved, pemeyeeš Øesefjle YeSj peerJe

keâeue, keâce&, mJeYeeJe j iegCekeâes IesjeGcee DeeGBÚved~ oesœees Ú efJeÅeeceeÙee,

pemeueeF& ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ efkeâ ce vew jÛevee ieo&Úg~ ieesmJeeceerpeerkeâes Devegmeej ØeYeg

jÛevegngvÚ-

Skeâ jÛeF peie iegve yeme peekesâ~

ØeYeg Øesefjle veefnb efvepe yeue leekesâ~~


Ùemeues peieledkeâes jÛevee ieo&efÚved, pemekeâes Deeefßele iegCen¤ Úved~ keâuÙeeCekeâejer

iegCe Skeâcee$e F&Õejcee Ú~ Øeke=âeflecee iegCe Úow Úwve, lÙees le veÕej nes, lej efJeÅeecee

ØeYeg vew Øesjkeâ yevesj ieveg&ngvÚ~



ÙemeØekeâej keâuhe ogF& Øekeâejkeâe Úved~ SGše le Jemlegkeâes, Mejerj j keâeuekeâes

heefjJele&ve keâuhe nes; lej Ùees heefjJele&ve Øeke=âefleues cesjes DeeYeemeÉeje ieo&efÚved lej

ÙemeYevoe ceneved keâuhe, pees DeelceeueeF& efvece&ue mJe¤he Øeoeve ieo&Ú, lÙemekeâes

ëe=bieej ceneheg®<eues ieo&Úved~ GneB DeÛesle Yetlen¤ueeF& meÛesle ieveg&ngvÚ~ Yepevekeâes

Deeefo vew Ùeme keâuhekeâes DeejcYe nes j Yepevekeâes hejekeâe‰e keâuhekeâes Devle nes~

peye Ùees keâuhe YeJe-jesieyeeš hetCe& veerjesie yeveeSj MeeÕele yeÇÿecee ØeJesMe (efmLeefle)

efoueeGBÚ, lÙeme ØeJesMekeâeuecee Ùeesieer cesjes jnveer (efmLeefle) j cesjes mJe¤heueeF&

Øeehle ieo&Ú~ Øeeefhlehe§eeled ceneheg®<ekeâes DeeÛejCe vew lÙemekeâes Øeke=âefle nes~

Oece&-«evLen¤cee keâLeevekeâ heeFvÚved efkeâ ÛeejJešw Ùegie efyelesheefÚ keâuhe

hetCe& ngvÚ, ceneØeueÙe ngvÚ~ ØeeÙe: ceeefvemen¤ ÙemeueeF& ÙeLeeLe& yegPowveved~ Ùegiekeâes

DeLe& nes ogF&~ leheeFË Deueie ngvegngvÚ, DeejeOÙe Deueie Ú, leyemecce Ùegie-Oece&

jnvesÚved~ ieesmJeeceerpeerues jeceÛeefjleceevemekeâes GòejkeâeC[cee Ùemekeâes ÛeÛee& ieveg&

YeSkeâes Ú~ peye leecemeer iegCen¤ keâeÙe& ieo&Úved, jpeesiegCe Deuhecee$eecee Ú,

meyeweflej Jewj-efJejesOe Úved, Ùemlee JÙeefòeâ keâefueÙegieerve ngved~ Gmeues Yepeve ieve&

mekeäowve, lej meeOeve ØeejcYe YeSheefÚ Ùegie-heefjJele&ve ngvepeevÚ~ jpeesiegCe ye{dve

ueeiÚ, leceesiegCe #eerCe ngvepeevÚ, kesâner meòJeiegCe heefve mJeYeeJecee DeeGBÚ, n<e&

j YeÙekeâes ogefJeOee ueeieskeâes jnvÚ, leye lÙener meeOekeâ Éehejkeâes DeJemLeecee

DeeFhegiÚ~ ›eâceMe: meòJeiegCekeâes yeenguÙe YeScee jpeesiegCe mJeuhe jnve peevÚ,

DeejeOevee keâce&cee jefle ngvepeevÚ, Ùemlees $esleeÙegiecee lÙeeiekeâes efmLeefle YeSkeâes

meeOekeâ DeveskeâeQ Ùe%e ieo&Úved~ ‘Ùe%eeveeb pehe%eÙeesÓefmce’-Ùe%e-ßesCeerJeeuee pehe,

pemekeâes Ieš-yeÌ{ Õeeme-ØeÕeemeceeefLe Ú, lÙemeueeF& ievex #ecelee jnvÚ~ peye cee$e

meòJeiegCe yeeBkeâer j¢ees, efJe<ecelee njeÙees Jee efyeefme&Ùees, mecelee DeeÙees, Ùees ke=âleÙegie

DeLee&led ke=âleeLe& Ùegie DeLeJee meledÙegiekeâes ØeYeeJe nes~ lÙeme meceÙe meyew Ùeesieer

efJe%eeveer ngvÚved, F&Õejmebie efceuves ngvÚved, mJeeYeeefJekeâ OÙeeve hekeâ[dves #ecelee

Gveern¤cee jnvÚ~

efJeJeskeâerpeve ÙegieOece&n¤keâes Gleej-Ûe{eG cevecee yegPoÚved~ cevekeâes efvejesOekeâes

ueeefie DeOece&keâes heefjlÙeeie iejsj Oece&cee ØeJe=òe ngvepeevÚved~ efve®æ cevekeâes heefve

efJeueÙe YeSheefÚ Ùegien¤keâes meeLe-meeLew keâuhekeâes heefve Devle ngvepeevÚ~ hetCe&leecee



ØeJesMe efoueeSj keâuhe heefve Meevle ngvepeevÚ~ Ùener ØeueÙe nes, peye Øeke=âefle heg®<ecee

efJeueerve ngvepeevÚ~ lelhe§eeled ceneheg®<ekeâes pees jnveer (efmLeefle) nes, lÙener Gmekeâes

Øeke=âefle nes, lÙemekeâes mJeYeeJe nes~

ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ- Depeg&ve! cet{ ceeefvemen¤ ceueeF& peevowveved~

F&Õejn¤keâes heefve F&ÕejueeF& legÛÚ "evoÚved, meeOeejCe ceeefveme ceevoÚved~ ØelÙeskeâ

ceneheg®<emebie Ùener efJe[cyevee jefn DeeSkeâe Ú efkeâ lelkeâeueerve meceepeues

JeneBn¤keâes Ghes#ee iejs~ Gvekeâes keâ[e efJejesOe heefve YeÙees~ ßeerke=â<Ce heefve Ùemekeâes

DeheJeeo efLeSve~ GneB YeVegngvÚ efkeâ ce hejceYeeJecee efmLeleÚg lej Mejerj cesjes heefve

ceeefvemekewâ nes~ Dele: cet{heg®<e ceueeF& legÛÚ "evesj, ceeefveme Yevesj mecyeesefOele

ieo&Úved~ Ùemlees ceeefveme JÙeLe& DeeMeeJeeuee ngved, JÙeLe& keâce&Jeeuee ngved, JÙeLe&

%eeveJeeuee ngved efkeâ kesâner heefve iej j YeefveefoTB efkeâ neceer keâecevee ieozveeQ Deefve YeSB

efve<keâece keâce&Ùeesieer~ leer Deemegjer mJeYeeJe YeSkeâe ceueeF& efÛeVe mekeäowveved; lej owJeer

mecheod Øeehle ceeefveme DevevÙe YeeJeues cesjes OÙeeve ieo&Úved~ cesjw iegCen¤keâes efvejvlej

efÛevleve ieo&Úved~

DevevÙe Gheemevee DeLee&led Ùe%eeLe& keâce&keâes heefve ogF& ceeie& cee$e Úved, heefnuees

nes %eeve-Ùe%e DeLee&led Deeheävew Yejesmeeues, Deeheävew MeefòeâueeF& mebPesj lÙener efveÙele

keâce&cee ØeJe=òe ngveg j oesœees efJeefOe mJeeceer-mesJekeâ YeeJeveekeâes nes, pemecee meodieg®keâes

Øeefle meceefhe&le YeSj lÙener keâce& ieefjvÚ~ Fvew ogF& Âef°n¤Éeje ceeefveme cesjes Gheemevee

ieo&Úved lej GveerÉeje pees heej ueeioÚ lÙees Ùe%e, lÙees nJeve, lÙees keâòee&, ßeæe j

Deew<eefOe, pemeyeeš YeJejesiekeâes efÛeefkeâlmee ngvÚ, ce vew ngB~ Devlecee pees ieefle Øeehle

ngvÚ, lÙees ieefle heefve ce vew ngB~

Ùemew Ùe%eueeF& ceeefvemen¤ ‘$ewefJeÅeeŠ’- ØeeLe&vee, Ùepeve j mecelJe Øeehle

iejeGves efJeefOen¤Éeje mecheeefole ieo&Úved, lej lÙemekeâes meešes mJeie&keâes keâecevee

ieo&Úved, Deefve ce mJeie& heefve efovÚg~ lÙemekeâes ØeYeeJeues T Fvõheo Øeehle ieÚ&,

oerIe&keâeuemecce lÙemeueeF& YeesiÚ; lej hegCÙe #eerCe YeSheefÚ Gmeues hegvepe&vce Øeehle

ieÚ&~ Gveern¤keâes ef›eâÙee mener efLeÙees, lej Yeesien¤keâes keâecevee jnskeâesues hegvepe&vce

ngvÚ~ Dele: Yeesien¤keâes keâecevee ieveg& ngBowve~ pees DevevÙe YeeJeues DeLee&led ce

yeenskeâ oesœees Úow Úwve Ùemleew YeeJeyeeš pees efvejvlej cesjes efÛevleve ieo&Ú, Deefuekeâefle



heefve $egefš vejnesmed Ùemejer pees YepoÚ, lÙemekeâes Ùeesiekeâes megj#eekeâes Yeej ce Deeheävew

nelecee efuevÚg~

Ùeefle YeSj heefve ceeefvemen¤ De¤ osJeleen¤keâes hetpee ieo&Úved~ Gveern¤

heefve cesjes vew hetpee ieo&Úved, lej lÙees cesjes Øeeefhlekeâes efJeefOe nesFve~ Gveer mechetCe&

Ùe%en¤keâes Yeesòeâekeâes ¤hecee ceueeF& peevowveved DeLee&led Gveern¤keâes hetpeekeâes

heefjCeececee ce Øeehle ngVe, Ùemewues Gveern¤keâes heleve ngvepeevÚ~ Gveer osJelee, Yetle

DeLeJee efhele=n¤keâes keâefuhele¤hecee efveJeeme ieo&Úved, peyeefkeâ cesjes Yeòeâ mee#eeled

cecee efveJeeme ieo&Ú, cesjw mJe¤he vew ngvepeevÚ~

ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues Ùeme Ùe%eeLe& keâce&ueeF& DelÙevle megiece yeleeGvegYeÙees efkeâ

kegâve heâue-hetâue Jee pes heefve ßeæeues efovÚ, lÙemeueeF& ce mJeerkeâej ieo&Úg~ Dele:

Depeg&ve! efleceer pes peefle DeejeOevee ieo&Úew, ceueeF& meceefhe&le iej~ peye meJe&mJekeâes

vÙeeme ngvesÚ, leye Ùeesieues Ùegòeâ YeSkeâes efleceer keâce&keâes yevOeveyeeš cegòeâ ngvesÚew j

Ùees cegefòeâ cesjw mJe¤he nes~

mebmeejcee meyew ØeeCeer cesjes vew ngved, kegâvew heefve ØeeCeermebie ve ceueeF& Øesce Ú, ve

És<e~ ce lešmLe Úg; lej pees cesjes DevevÙe Yeòeâ Ú, ce lÙemecew Úg, lÙees cecee Ú~

DelÙevle ogjeÛeejer, peIevÙelece heeheer vew keâesner efkeâve venesmed lewheefve DevevÙe ßeæe-

Yeefòeâmeefnle ceueeF& YepoÚ Yeves lÙees meeOeg ceeefveves ÙeesiÙe Ú~ lÙemekeâes efve§eÙe

efmLej Ú Yeves Gmeues MeerIeÇ vew hejcemebie mebÙegòeâ ngvepeevÚ j meoe efmLejjnves

hejceMeeefvle Øeehle ieo&Ú~ ÙeneB ßeerke=â<Ceues mhe° ieveg&YeÙees efkeâ Oeeefce&keâ keâes ngved?

me=ef°cee pevceefueves keâesner heefve ØeeCeer Ùeefo DevevÙeYeeJeues SGšw hejceelceeueeF&

YepoÚ, Gvekewâ efÛevleve ieo&Ú Yeves lÙees MeerIeÇ vew Oeeefce&keâ ngvepeevÚ~ Dele: Oeeefce&keâ

lÙees nes, pees Skeâ hejceelceekeâes mcejCe ieo&Ú~ Devlecee DeeÕeemeve efovegngvÚ efkeâ-

Depeg&ve! cesjes Yeòeâ keâefnues ve° ngBowve~ keâesner Metõ nesmed, veerÛe nesmed, DeeefoJeemeer

nesmed Jee DeveeefoJeemeer Jee kegâvew heefve veeceOeejer efkeâve venesmed, heg®<e DeLeJee Œeer

DeLeJee heeheÙeesefve, efleÙe&keâd ÙeesefveJeeuee heefve pees nesmed, cesjes MejCe YeSj hejceßesÙeueeF&

Øeehle ieo&Úved~ Ùemewues Depeg&ve! megKejefnle, #eCeYebiegj lej ogue&Ye ceeefveme MejerjueeF&

heeSj cesjes Yepeve iej~ hesâefj pees yeÇÿecee ØeJesMe efoueeGves Den&leen¤mebie Ùegòeâ Ú,

lÙeme yeÇeÿeCe leLee jepeef<e&lJekeâes mlejyeeš YepevesJeeuee Ú, Ùemlees Ùeesieerkeâes ueeefie



YeVeg vew kesâ Ú j? lÙees le heej (lejskeâes) vew nes~ Dele: Depeg&ve! efvejvlej cecee ceve

ueieeGvesJeeuee yeve, ceueeF& efvejvlej vecemkeâej iej~ ÙemeØekeâej cesjes MejCe YeSj

efleceer ceueeF& vew Øeehle ievexÚeQ, peneByeeš heefÚ heâkexâj DeeGveg heozve~

Øemlegle DeOÙeeÙecee lÙeme efJeÅeeceeefLe ØekeâeMe heeveg& YeÙees pemeueeF& ßeerke=â<Ce

mJeÙeb peeie=le ieveg&ngvÚ~ Ùees jepe-efJeÅee nes, pees Skeâ heškeâ peeie=le YeScee efveef§ele

vew keâuÙeeCe ieo&Ú~ Dele:-


ßeerke=â<Ceepeg&vemecJeeos ‘jepeefJeÅeepeeie=efle’ veece veJeceesÓOÙeeÙeŠ~~9~~

ÙemeØekeâej ßeerceod dYeieJeoddieerlee¤heer Gheefve<eod d SJeb yeÇÿeefJeÅee leLee

ÙeesieMeeŒeefJe<eÙekeâ ßeerke=â<Ce j Depeg&vekeâes mecJeeocee ‘jepeefJeÅee peeie=efle’ veecekeâ

veJeeQ DeOÙeeÙe hetCe& ngvÚ~


ßeerceoddYeieJeoddieerleeÙeeŠ ‘ÙeLeeLe&ieerlee’ Yee<Ùes ‘jepeefJeÅeepeeie=efle’ veece

veJeceesÓOÙeeÙeŠ~~9~~



oMeeQ DeOÙeeÙe 205

iele DeOÙeeÙecee ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues ieghle jepeefJeÅeekeâes efÛe$eCe ieveg&YeÙees,

pees efve§eÙe vew keâuÙeeCe ieo&Ú~ oMeeQ DeOÙeeÙecee JeneBkeâes keâLeve Ú efkeâ, ceneyeeng

Depeg&ve! cesjes hejce jnmÙeÙegòeâ JeÛeve Heâsefj megve~ ÙeneB lÙemewueeF& Dekeâex heškeâ YeVes

DeeJeMÙekeâlee kesâ Ú? Jemlegle: meeOekeâueeF& hetefle&heÙe&vle Keleje Ú~ pemees-pemees

lÙees mJe¤hecee {efuevow peevÚ, Øeke=âeflekeâes DeeJejCe met#ce ngBow peevÚ, veÙeeB-veÙeeB

ÂMÙen¤ meecegVes DeeGBÚved~ lÙemekeâes %eeve ceneheg®<eues vew efoFjnveg ngvÚ~ meeOekeâues

peevowve~ Ùeefo JeneBues ceeie&oMe&ve ieve& yevo ieefjefovegYeÙees Yeves meeOekeâ mJe¤hekeâes

GheueefyOeyeeš JebefÛele jnvesÚ~ peyemecce lÙees mJe¤heyeeš še{e Ú, leyemecce

efmeæ Ú efkeâ Øeke=âeflekeâes kegâvew ve kegâvew DeeJejCe yeveskeâes Ú, efÛeefhueves mebYeeJevee jner

jnvÚ~ Depeg&ve MejCeeiele efMe<Ùe nes~ Gveues Yeveskeâe efLeS- ‘efMe<ÙemlesÓnb MeeefOe

ceeb lJeeb ØeheVeced’- YeieJeved! ce leheeFËkeâes efMe<Ùe ngB, leheeFËkeâes MejCecee Úg,

ceueeF& mebYeeuvegmed~ Dele: Gmekeâes efnlekeâes keâeceveeues ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ce hegve:

YeVegngvÚ-


YetÙe SJe ceneyeenes ëe=Ceg ces hejceb JeÛeŠ~~1~~

ÙeòesÓnb ØeerÙeceeCeeÙe Je#Ùeeefce efnlekeâecÙeÙee~~1~~

ceneyeeng Depeg&ve! cesjes hejce ØeYeeJeÙegòeâ JeÛeveueeF& hegveŠ megve, pegve ce

efleceer pemlees DeefleMeÙe ØescejeKvesJeeueekeâes efnlekeâes FÛÚeues YeVesÚg~

ve ces efJeogŠ megjieCeeŠ ØeYeJeb ve cen<e&ÙeŠ~~1~~

Denceeefoefn& osJeeveeb cen<eeaCeeb Ûe meJe&MeŠ~~2~~

Depeg&ve! cesjes GlheefòeueeF& ve osJeleen¤ peevoÚved j ve cenef<e&ieCe vew peevoÚved~

ßeerke=â<Ceues YeVegYeSkeâes efLeÙees- ‘pevcekeâce& Ûe ces efoJÙeced’- cesjes lÙees pevce j

keâce& Deueewefkeâkeâ nes, Ùeer Ûece&Ûe#eggn¤Éeje nsve& meefkebâowve~ Ùemewues cesjes lÙeme


~~ DeLe oMecees”OŸeeŸe: ~~oMeeQ DeOŸeeŸe



ØeiešerkeâjCeueeF& osJe j cenef<e& mlejmecce hegieskeâe ceeefvemen¤ heefve peevowveved~ ce

meyewØekeâejues osJelee j cenef<e&n¤keâes DeeefokeâejCe ngB~

Ùees ceecepeceveeefob Ûe Jesefòe ueeskeâcensÕejced~~1~~

Demeccet{Š me celÙex<eg meJe&heehewŠ ØecegÛÙeles~~3~~

pees ce pevce-ce=lÙegyeeš jefnle, Deeefo-Devleyeeš jefnle, meyew ueeskeân¤keâes

ceneved F&ÕejueeF& mee#eelkeâejmeefnle efJeefole ieefjefuevÚ lÙees heg®<e cejCeOecee&

ceeefvemen¤cee %eeveJeeved nes DeLee&led Depe, Deveeefo j meJe&ueeskeâ censÕejueeF& jeceüjer

peeVeg vew %eeve nes j Ùemlees peeVesJeeuee mechetCe& heehen¤yeeš cegòeâ ngvepeevÚ, hegvepe&vce

Øeehle ieozve~ ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ efkeâ Ùees GheueefyOe heefve cesjes osve nes~

yegefæ%ee&vecemecceesnŠ #ecee melÙeb oceŠ MeceŠ~~1~~

megKeb ogŠKeb YeJeesÓYeeJees YeÙeb ÛeeYeÙecesJe Ûe~~4~~

Depeg&ve! efve§eÙeeeflcekeâe yegefæ, mee#eelkeâejmeefnle peevekeâejer, ue#Ùecee

efJeJeskeâhetCe& ØeJe=efòe, #ecee, MeeÕele melÙe, FbefõÙen¤keâes oceve, cevekeâes Meceve,

DevleŠkeâjCekeâes ØemeVelee, efÛevleve-heLekeâes keâ°, hejceelceekeâes peeie=efle, mJe¤hekeâes

Øeeefhlekeâeuecee meJe&mJekeâes efJeueÙe, F°Øeefle DevegMeemeveelcekeâ YeÙe j Øeke=âefleyeeš

efveYe&Ùelee leLee-

Deefnbmee mecelee legef°mlehees oeveb ÙeMeesÓÙeMeŠ~~1~~

YeJeefvle YeeJee Yetleeveeb ceòe SJe he=LeefiJeOeeŠ~~5~~

Deefnbmee DeLee&led Deeheävees DeelceeueeF& DeOeesieeflecee vehegNÙeeGves DeeÛejCe,

mecelee- pemecee efJe<ecelee venesmed, meblees<e, lehe- cevemeefnle FefvõÙen¤ueeF&

ue#Ùekeâes Deveg¤he leheeGveg, oeve DeLee&led meJe&mJekeâes mecehe&Ce, YeieJeledheLecee

ceeve-Deheceevekeâes menve- ÙemeØekeâej ØeeCeern¤keâes GheÙeg&òeâ YeeJe ceyeeš vew ngvÚved~

Ùeer meyew YeeJe owJeer efÛevleve-heæeflekeâe ue#eCe ngved~ efÙeveern¤keâes DeYeeJe vew

‘Deemegjer mecheod’ nes~

cen<e&ÙeŠ mehle hetJex ÛelJeejes ceveJemleLee~~1~~

ceÆeJee ceevemee peelee Ùes<eeb ueeskeâ FceeŠ ØepeeŠ~~6~~

mehleef<e& DeLee&led Ùeesiekeâes meele ›eâefcekeâ Yetefcekeâen¤ (MegYesÛÚe, megefJeÛeejCee,

levegceevemee, melJeeheefòe, Demebmeefòeâ, heoeLee&YeeJevee j legÙe&iee) leLee efÙeefven¤keâes



Deveg¤he DevleŠkeâjCe Ûeleg°Ùe (ceve, yegefæ, efÛeòe j Denbkeâej), lÙemekeâes Deveg¤he

ceve pees cesjescee YeeJeJeeuee Ú- Ùees meyew cesjes mebkeâuheyeeš (cesjes Øeeefhlekeâes

mebkeâuheyeeš leLee pees cesjes vew ØesjCeeyeeš ngvÚ, ogyew Skeâ Dekeâe&keâe hetjkeâ ngved )

GlheVe ngvÚved~ Ùeme mebmeejcee Ùeer (mechetCe& owJeer mecheod) efÙevekewâ Øepeen¤ ngved~

efkeâveefkeâ mehle Yetefcekeâen¤keâes mebÛeejcee ‘owJeer mecheod’ vew Ú, De¤ Úwve~

Sleeb efJeYetefleb Ùeesieb Ûe cece Ùees Jesefòe leòJeleŠ~~1~~

meesÓefJekeâchesve Ùeesiesve ÙegpÙeles vee$e mebMeÙeŠ~~7~~

pees heg®<e Ùeesiekeâes j cesjes GheÙeg&òeâ efJeYeteflen¤ueeF& mee#eelkeâejmeefnle peevoÚ,

lÙees efmLej OÙeeveÙeesieÉeje cecee SkeâerYeeJeues efmLele ngvÚ~ Ùemecee kegâvew heefve

mebMeÙe Úwve~ pegveØekeâej JeeÙegjefnle mLeevecee jeefKeSkeâes yeòeerkeâes pJeeuee (ueew)

ceeefLe meesPew peevÚ, kebâheve ngBowve, Ùeesieerkeâes efpeleskeâes efÛeòekeâes heefjYee<ee Ùener nes~

Øemlegle Mueeskeâcee ‘DeefJekeâchesve’ Meyo Ùemew DeeMeÙeeflej mebkesâle ieo&Ú~

Denb meJe&mÙe ØeYeJees ceòeŠ meJeË ØeJele&les~~1~~

Fefle celJee Yepevles ceeb yegOee YeeJemeceefvJeleeŠ~~8~~

ce mechetCe& peieledkeâes Glheefòekeâes keâejCe ngB~ ceyeeš vew mechetCe& peieled Ûes°e

ieo&Ú~ Ùemlees ceevesj ßeæe j YeefòeâÙegòeâ efJeJeskeâerpeve cesjes efvejvlej Yepeve ieo&Úved~

leelheÙe& Ùees nes efkeâ ÙeesieerÉeje cesjes Deveg¤he pees ØeJe=efòe ngvÚ, lÙemeueeF& ce vew ievex

ieo&Úg~ lÙees cesjes Øemeeo nes~ (keâmejer Ú? ÙemeueeF& heefnues mLeeve-mLeevecee

YeefvemeefkeâSkeâes Ú~) Gveern¤ efvejvlej kegâve Øekeâejues Yepeve ieo&Úved ? ÙemeceeefLe

JeneB YeVegngvÚ-

ceefÛÛeòee ceûleØeeCee yeesOeÙevleŠ hejmhejced~~1~~

keâLeÙevle§e ceeb efvelÙeb leg<Ùeefvle Ûe jceefvle Ûe~~9~~

De¤ keâmewueeF& mLeeve veefoSj cecee efvejvlej efÛeòe ueieeGvesJeeuee, cecee

ØeeCen¤ueeF& ueieeGvesJeeuee meOeQ hejmhej cesjes Øeef›eâÙeen¤ yeesOe ieo&Úved~ cesjes iegCe-

ieeve ieoz mebleg° ngvÚved leLee efvejvlej cecee vew jceCe ieo&Úved~

les<eeb meleleÙegòeâeveeb Yepeleeb ØeereflehetJe&keâced~~10~~

ooeefce yegefæÙeesieb leb Ùesve ceecegheÙeeefvle les~~10~~

efvejvlej cesjes OÙeevecee ueeieskeâes leLee hesÇcehetJe&keâ Yepves leer Yeòeân¤ueeF& ce



lÙees yegefæÙeesie DeLee&led Ùeesiecee ØeJesMeJeeuee yegefæ efovÚg, pemeyeeš Gveern¤ ceueeF&

Øeehle ieÚ&ved DeLee&led Ùeesiekeâes peeie=efle F&Õejkeâes osve nes~ lÙees DeJÙeòeâ heg®<e,

‘ceneheg®<e’ Ùeesiecee ØeJesMe iejeGvesJeeuee yegefæ keâmejer efovegngvÚ?-

les<eecesJeevegkeâcheeLe&cence%eevepeb leceŠ~~10~~

veeMeÙeecÙeelceYeeJemLees %eeveoerhesve YeemJelee~~11~~

Gveern¤ceeefLe hetCe& Deveg«en ieve&keâes ueeefie ce Gveern¤keâes Deelceeyeeš DeefYeVe

GefYeSj, jLeer YeSj De%eeveyeeš GlheVe YeSkeâes DevOekeâejueeF& %eeve¤heer yeòeerÉeje

ØekeâeefMele iejsj ve° ieo&Úg~ Jemlegle: kegâvew efmLeleØe%e ÙeesieerÉeje peyemecce lÙees

hejceelcee leheeFËkeâes Deelceeyeeš peeie=le YeSj efÚve-efÚvecee mebÛeeueve ieozve, jeskeâLeece

ieozve, Ùeme Øeke=âeflekeâes ÉvÉyeeš efvekeâeuow mJeÙeb Deieeef[ efueSj peeBowve, leyemecce

JeemleJecee ÙeLeeLe& Yepeve DeejcYe vew ngBowve~ ngvele YeieJeeved meJe&$eyeeš yeesuve

Leeuveg ngvÚ; lej ØeejcYecee JeneB mJe¤hemLe ceneheg®<eÉeje vew yeesuÚ~ Ùeefo Ùemlees

ceneheg®<e leheeFËueeF& Øeehle Úwve Yeves JeneB leheeFËmebie mhe° yeesuveg ngVe~

F°, meodieg® DeLeJee hejceelcee jLeer ngved SGšw kegâje ngved~ meeOekeâkeâes Deelceeyeeš

peeie=le YeSheefÚ Gveern¤keâes efveoxMe Ûeej Øekeâejues Øeehle ngvÚved~ heefnuees mLetue

megje-mecyevOeer DevegYeJe ngvÚ~ leheeFË efÛevlevecee yemveg YeSkeâes Ú~ keâefnues leheeFËkeâes

ceve ueeivesJeeuee Ú? keâefle nomecce ueeiÙees? keâefnues ceve Yeeive KeespoÚ j

keâefnues YeeiÙees? ÙemeueeF& ØelÙeskeâ meskesâv[, efcevesšcee F° Debie-mheboveyeeš mebkesâle

ieo&Ú~ Debien¤ heâÌ[keâveg mLetue megje-mecyevOeer DevegYeJe nes, pees Skeâ heuecee

ogF&-Ûeej mLeevecee SkeâmeeLe DeeGBÚ j leheeFË efJeke=âle YeScee efcevesš-efcevesšcee

DeeGve ueeivesÚ~ Ùees mebkesâle leye DeeGBÚ, peye F°keâes mJe¤heueeF& leheeFËues DevevÙe

YeeJeues meceelveg nesFve Yeves meeOeejCe peerJen¤cee mebmkeâejkeâes "×e¹jues Debie-

mhevove ngBow jnvÚ, pemekeâes F°mebie kegâvew mecheke&â Úwve~

oesœees DevegYeJe mJehvemegje-mecyevOeer ngvÚ~ meeOeejCe ceeefveme Deeheävees

Jeemeveen¤yeeš mecyeefvOele mehevee osKÚ; lej peye leheeFË F°ueeF& meceelveg ngvesÚ

Yeves Ùees mehevee heefve efveoxMecee yeoefuevÚ~ Ùeesieer mehevee osKowve, ngves kegâje osKÚ~

GheÙeg&òeâ ogyew DevegYeJe ØeejefcYekeâ ngved, kegâvew leòJeefmLele ceneheg®<ekeâes

meeefVeOÙeyeeš cevecee Gvekeâes Øeefle ßeæe cee$e jeKveeues, Gvekeâes šgšer-hetâšer mesJeeyeeš



heefve peeie=le ngvepeevÚved, lej Ùeer ogyewYevoe heefve met#ce yeeBkeâer ogF& DevegYeJe ef›eâÙeelcekeâ

ngved, pemeueeF& ‘ef›eâÙeelcekeâ’ efnÌ[sj vew osKve mekeäoÚ~

lesœees DevegYeJe meg<egefhle megje-mecyevOeer ngvÚ~ mebmeejcee meyew pevee megleer vew

jnsÚ~ ceesn-efveMeecee meyew DeÛesle jefnjnskeâe Úved~ jele-efove pes peefle ieo&ÚeQ

mehevee vew nes~ ÙeneB meg<egefhlekeâes Megæ DeLe& nes, peye hejceelceekeâes efÛevlevekeâes Ùemlees

[esjer ueeieesmed efkeâ megjle (mecPevee) efyeuekegâue efmLej YeFneueesmed, Mejerj peeiow

jnesmed j ceve meghle YeFpeeDeesmed~ Ùemlees DeJemLeecee lÙees F°osJe hesâefj Deeheävees

SGše mebkesâle efovegngvesÚ~ Ùeesiekeâes DeJemLeekeâes Deveg¤he SGše ¤hekeâ (ÂMÙe)

DeeGBÚ, pees mener efoMee Øeoeve ieo&Ú, Yetle-YeefJe<Ùeyeeš DeJeiele iejeGBÚ~ hetpÙe

cenejepepeer YeVegngvLÙees efkeâ, ‘‘pemlees efkeâ [eBkeäšjues yesnesMeerkeâes Deew<eefOe efoSj,

GefÛele GheÛeej iejsj nesMecee uÙeeGBÚ, Ùemlew YeieJeevedues heefve yeleeGveg ngvÚ~’’

ÛeewLees j Deefvlece DevegYeJe mecemegje-mecyevOeer nes~ pemecee leheeFËues megjle

ueieeGveg YeSkeâes efLeÙees, lÙeme hejceelceemebie mecelJe Øeehle YeÙees, lÙeme he§eeled

G"dow-yemow, efn[dow-[guow meJe&$eyeeš lÙemeueeF& DevegYetefle ngveueeiÚ~ Ùemlees Ùeesieer

ef$ekeâeue%e ngvÚ~ Ùees DevegYeJe leerveJešw keâeuen¤yeeš hej DeJÙeòeâefmLele ceneheg®<e

Deelceeyeeš peeie=le YeSj De%eevepeefvele DevOekeâejueeF& %eeve-oerheues ve° heejsj

ieo&Úved~ ÙemeceeefLe Depeg&veues ØeMve ieveg&YeÙees-

Depeg&ve GJeeÛe

hejb yeÇÿe hejb Oeece heefJe$eb hejceb YeJeeved~~10~~

heg®<eb MeeÕeleb efoJÙeceeefoosJecepeb efJeYegced~~12~~

DeengmlJeece=<eÙeŠ meJex osJeef<e&vee&jomleLee~~10~~

Deefmelees osJeuees JÙeemeŠ mJeÙeb ÛewJe yeÇJeeref<e ces~~13~~

YeieJeved! leheeFË hejyeÇÿe, hejceOeece leLee hejce heefJe$e ngvegngvÚ; efkeâveefkeâ

leheeFËueeF& meyew $e+ef<eieCe meveeleve, efoJÙeheg®<e, osJen¤keâes heefve DeeefoosJe, Depevcee

j meJe&JÙeeheer YevoÚved~ hejceheg®<e, hejceOeecekeâes vew heÙee&Ùe efoJÙeheg®<e, Depevcee

Deeefo Meyo ngved~ osJeef<e& veejo, Deefmele, osJeue, JÙeeme leLee mJeÙeb leheeFË heefve

ceueeF& lÙener YeVegngvÚ~ DeLee&led heefnues Yetlekeâeueerve cenef<e& YeVegngvÚ, Deye Jele&ceevecee

pemekeâes mebiele GheueyOe Ú- veejo, osJeue, Deefmele j JÙeemekeâes veece efuevegYeÙees,



pees Depeg&vekeâes mecekeâeueerve efLeS~ melheg®<en¤keâes mebieefle Depeg&veueeF& Øeehle efLeÙees~

leheeFË heefve lÙener YeVegngvÚ~ Dele:-

meJe&cesleÂleb cevÙes Ùevceeb Jeoefme kesâMeJe~~10~~

ve efn les YeieJevJÙeefòebâ efJeogoxJee ve oeveJeeŠ~~14~~

ns kesâMeJe! pees peefle heefve leheeFË cesjes ueeefie YeVegngvÚ, lÙees meyewueeF& ce melÙe

ceevoÚg~ leheeFËkeâes JÙeefòeâlJeueeF& ve osJelee ve oeveJeues vew peevoÚved~

mJeÙecesJeelceveelceeveb JeslLe lJeb heg®<eesòece~~10~~

YetleYeeJeve YetlesMe osJeosJe peielheles~~15~~

ns Yetlen¤ueeF& GlheVeievex! ns Yetlen¤keâes F&Õej! ns osJe-osJe! ns peieledkeâes

mJeeceer! ns heg®<en¤cee Gòece! mJeÙeb leheeFË vew DeehetâueeF& peeVegngvÚ DeLeJee

pemekeâes Deelceecee peeie=le YeSj leheeFË peveeGveg ngvÚ, lÙees peevoÚ~ lÙees heefve

leheeFËÉeje leheeFËueeF& peeVes YeÙees~ Ùemewues-

Jeòegâcen&mÙeMes<esCe efoJÙee ¢eelceefJeYetleÙeŠ~~10~~

ÙeeefYeefJe&YetefleefYeueexkeâeefveceebmlJeb JÙeehÙe efle‰efme~~16~~

leheeFË vew Deeheävee leer efoJÙe efJeYeteflen¤ueeF& mechetCe& ¤heues Deefuekeâefle heefve

yeeBkeâer vejeKesj YeVecee me#ece ngvegngvÚ, pegve efJeYeteflen¤Éeje leheeFË Ùeer meyew

ueeskeân¤ueeF& JÙeehle iejsj efmLele ngvegngvÚ~

keâLeb efJeÅeecenb ÙeesefiebmlJeeb meoe heefjefÛevleÙeved~~10~~

kesâ<eg kesâ<eg Ûe YeeJes<eg efÛevlÙeesÓefme YeieJevceÙee~~17~~

ns Ùeesefieved! (ßeerke=â<Ce Skeâ Ùeesieer ngvegngvLÙees) ce kegâve Øekeâejues efvejvlej

efÛevleve ieoz leheeFËueeF& peevetB~ ns YeieJeved! ce kegâve-kegâve YeeJen¤Éeje leheeFËkeâes

mcejCe ie¤B?

efJemlejsCeelcevees Ùeesieb efJeYetefleb Ûe peveeo&ve~~10~~

YetÙeŠ keâLeÙe le=efhleefn& ëe=CJelees veeefmle cesÓce=leced~~18~~

ns peveeo&ve! Deeheävees Ùeesie-MeefòeâueeF& j Ùeesiekeâes efJeYetefleueeF& hesâefj heefve

efJemleejhetJe&keâ YeVegmed~ meb#eshecee JeneBues Ùeme DeOÙeeÙekeâes DeejcYecee YeVeg vew YeSkeâes

Ú, hegve: YeVegmed, efkeâveefkeâ Dece=le leòJeueeF& osKeeGves Ùeer JeÛeven¤ megvesj ceueeF&

le=efhle YeFjnskeâes Úwve~



jeceÛeefjle pes megvele DeIeeneR~ jme efJeMes<e peevee eflevn veeneR~~


peyemecce ØeJesMe efceuowve, leyemecce lÙeme Dece=le leòJeueeF& peeVes efheheemee

(efleKee&) yeveskewâ ngvÚ~ ØeJesMeYevoe hetJe& yeešescee Ùees meesÛesj keâesner yemÚ efkeâ Oesjw

kegâjeueeF& peeveer meefkeâÙees, leye Gmeues peevesve~ efmeæ Ú efkeâ lÙemekeâes ceeie& DeJe®æ

ngve KeespowÚ~ Ùemewues meeOekeâues hetefle&heÙe&vle F°keâes efveoxMeveueeF& meceeleer jeKvegheÚ&

j lÙemeueeF& DeeÛejCecee {euveg heo&Ú~ Depeg&vekeâes Gòeâ efpe%eemeeceeefLe ÙeesiesÕej

ßeerke=â<Ceues YeVegYeÙees-


nvle les keâLeefÙe<Ùeeefce efoJÙee ¢eelceefJeYetleÙeŠ~~10~~

ØeeOeevÙeleŠ kegâ®ßes‰ veemlÙevlees efJemlejmÙe ces~~19~~

keggâ®ßes‰ Depeg&ve! Deye ce Deeheävees efoJÙe efJeYeteflen¤ueeF&, leerceOÙes ØecegKe

efJeYeteflen¤ueeF& efleceermebie YeVesÚg, efkeâveefkeâ cesje efJeYeteflen¤keâes efJemleejkeâes Devle

Úwve~

Denceelcee ieg[ekesâMe meJe&YetleeMeÙeefmLeleŠ~~10~~

Denceeefo§e ceOÙeb Ûe Yetleeveecevle SJe Ûe~~20~~

Depeg&ve! ce meyew Yetlen¤keâes ùoÙecee efmLele meyewkeâes Deelcee ngB leLee mechetCe&

Yetlen¤keâes Deeefo, ceOÙe j Devle heefve ce ngB DeLee&led pevce, ce=lÙeg j peerJeve heefve ce

vew ngB~

DeeefolÙeeveecenb efJe<CegpÙeexefle<eeb jefJejbMegceeved~~10~~

cejerefÛece&®leeceefmce ve#e$eeCeecenb MeMeer~~21~~

ce Deefoeflekeâes yeeÜeQ heg$en¤cee efJe<Ceg j pÙeeseflen¤cee ØekeâeMeceeve metÙe& ngB~

JeeÙegkeâes Yeson¤cee ce cejerefÛe veecekeâ JeeÙeg j ve#e$en¤cee Ûevõcee ngB~

Jesoeveeb meeceJesoesÓefmce osJeeveeceefmce JeemeJeŠ~~10~~

FefvõÙeeCeeb ceve§eeefmce Yetleeveeceefmce Ûeslevee~~22~~

Jeson¤cee ce meeceJeso DeLee&led hetCe& mecelJe efoueeGves ieeÙeve ngB~ osJen¤cee

ce Gveern¤keâes DeefOeheefle Fvõ ngB j FefvõÙen¤cee ceve ngB; efkeâveefkeâ cevekeâes efve«en

Éeje vew ce peeefvevÚg, leLee ØeeCeern¤cee ce Gveern¤keâes Ûeslevee ngB~



®õeCeeb Me¿j§eeefmce efJeòesMees Ùe#ej#emeeced~~10~~

Jemetveeb heeJekeâ§eeefmce ces®Š efMeKeefjCeecenced~~23~~

SkeâeoMe ®õn¤cee ce Mebkeâj ngB~ Me¿ DejŠ me MebkeâjŠ DeLee&led Mebkeâen¤yeeš

Ghejece DeJemLee ce ngB~ Ùe#e leLee je#emen¤cee ce Oevekeâes mJeeceer kegâyesj ngB~ Dee"

Jemegn¤cee ce Deefie> j efMeKejJeeueecee ce megces® DeLee&led MegYen¤keâes cesue ce ngB~

lÙener meJeexheefj efMeKej nes, ve efkeâ kegâvew heneÌ[~ JemlegleŠ Ùeer meyew Ùeesie-meeOeveekeâe

Øeleerkeâ ngved, Ùeewefiekeâ Meyo ngved~

hegjesOemeeb Ûe cegKÙeb ceeb efJeefæ heeLe& ye=nmheefleced~~10~~

mesveeveerveecenb mkeâvoŠ mejmeeceefmce meeiejŠ~~24~~

hegjkeâes j#ee ievex hegjesefnlen¤cee ye=nmheefle ceueeF& vew peeve, pemeyeeš owJeer

mecheodkeâes mebÛeej ngvÚ~ ns heeLe&! mesveeheeflen¤cee ce mJeeceer keâeefle&kesâÙe ngB~ keâce&keâes

lÙeeie vew keâeefle&keâ nes, pemeyeeš ÛejeÛejkeâes mebÛeej, ØeueÙe j F°keâes Øeeefhle ngvÚ~

peueeMeÙecee ce mecegõ ngB~

cen<eeaCeeb Ye=iegjnb efiejecemcÙeskeâce#ejced~~10~~

Ùe%eeveeb peheÙe%eesÓefmce mLeeJejeCeeb efnceeueÙeŠ~~25~~

cenef<e&n¤cee ce Ye=ieg ngB j JeeCeercee Skeâ De#ej ‘Ô’ keâej ngB, pees lÙeme

yeÇÿekeâes heefjÛeeÙekeâ nes~ meyewØekeâejkeâes Ùe%en¤cee ce pehe-Ùe%e ngB~ Ùe%e hejcecee

ØeJesMe efoueeGves DeejeOeveekeâes efJeefOe-efJeMes<ekeâes efÛe$eCe nes~ lÙemekeâes meejebMe nes-

mJe¤hekeâes mcejCe j veecekeâes pehe~ ogF& JeeCeern¤yeeš heej YeSheefÚ veece peye

Ùe%ekeâes ßesCeercee DeeGBÚ, leye JeeCeerues peefheowve, ve efÛevleues, ve keâC"yeeš, ye¤

lÙees Õeemecee peeie=le ngvepeevÚ~ megjleueeF& Õeeme veefpekeâ ueiesj ceveyeeš DeefJejue

Ûeuvegcee$e ieo&Ú~ Ùe%ekeâes ßesCeerJeeuee veecekeâes Gleej-Ûe{eJe ÕeemeceeefLe efveYe&j

Ú~ Ùees ef›eâÙeelcekeâ nes~ efmLej jnvesJeeueecee efnceeueÙe ngB~ Meerleue, mece j DeÛeue

Skeâcee$e hejceelcee nes~ peye ØeueÙe YeÙees, leye ceveg lÙener efMeKejcee yeeBefOeÙees~

DeÛeue, mece j Meevle yeÇÿekeâes ØeueÙe ngBowve~ lÙeme yeÇÿekeâes hekeâ[ ce ngB~

DeÕelLeŠ meJe&Je=#eeCeeb osJe<eeaCeeb Ûe veejoŠ~~10~~

ievOeJee&Ceeb efÛe$ejLeŠ efmeæeveeb keâefheuees cegefveŠ~~26~~

meyew ¤Ken¤cee ce DeÕelLe ngB~ DeÕeŠ- Yeesueermecce heefve pemekeâes jnves



iÙeejsCšer efove meefkebâowve, Ùemlees ‘TOJe&cetueceOeŠ MeeKeced DeÕelLeced’ (15/1)-

ceeefLe hejceelcee pemekeâes cetue nes, leue Øeke=âefle pemekeâes MeeKee (neBieen¤) ngved,

Ùemlees mebmeej vew Skeâ Je=#e nes, pemeueeF& heerheuekeâes meb%ee efoFSkeâes Ú- meeceevÙe

heerheuekeâes ¤Ke nesFve efkeâ hetpee ieve& ueeievegmed~ ÙemeceeefLe YeVegngvÚ- lÙees ce ngB j

osJeef<e&n¤cee ce veejo ngB~ veeomÙe jbOeÇŠ me veejoŠ~ owJeer mecheod Ùeefle met#ceYeÙees

efkeâ mJejcee G"dves OJeefve (veeo) he›eâve meefkeâÙeesmed, Ùemlees peeie=efle ce ngB~ ievOeJe&n¤cee

cew efÛe$ejLe ngB DeLee&led ieeÙeve (efÛevleve) ievexJeeuee ØeJe=efòen¤cee peye mJe¤he

efÛeef$ele ngve ueeieesmed, lÙees DeJemLee-efJeMes<e ce ngB~ efmeæn¤cee ce keâefheue cegefve

ngB~ ‘keâeÙee’ vew keâefheue nes~ Ùemecee peye ueJe (OÙeeve) ueeieesmed, lÙeme F&ÕejerÙe

mebÛeejkeâes DeJemLee ce ngB~

GÛÛewŠßeJemeceÕeeveeb efJeefæ ceecece=leesÆJeced~~10~~

SsjeJeleb iepesvõeCeeb vejeCeeb Ûe vejeefOeheced~~27~~

Iees[en¤cee ce Dece=leyeeš GlheVe ngvesJeeuee GÛÛew:ßeJee veecekeâ Iees[e ngB~

mebmeejcee ØelÙeskeâ Jemleg veeMeJeeved Ú~ Deelcee vew Depej-Decej Dece=lemJe¤he nes~

Ùeme Dece=lemJe¤heyeeš pemekeâes mebÛeej nes, lÙees Iees[e ce ngB~ Iees[e ieeflekeâes

Øeleerkeâ nes~ DeelceleòJeueeF& «enCe ieve& ceve peye Glee ieefle meceelÚ- Iees[e nes~

Ùemlees ieefle ce ngB~ neòeern¤cee SsjeJele veecekeâ neòeer ce ngB~ ceeefvemen¤cee jepee

ceueeF& peeve~ Jemlegle: ceneheg®<e vew jepee nes, pememebie DeYeeJe Úwve~

DeeÙegOeeveecenb Je»eb Oesvetveeceefmce keâeceOegkeâd~~10~~

Øepeve§eeefmce keâvohe&Š mehee&Ceeceefmce JeemegefkeâŠ~~28~~

MeŒen¤cee ce Je»e ngB~ ieeF&n¤cee keâeceOesveg ngB~ keâeceOesveg kegâvew Ùemlees ieeF&

nesFve, pees otOekeâes mLeevecee ceve FefÛÚle JÙebpeve efoefvÚved~ $e+ef<en¤cee JeefMe‰efmele

keâeceOesveg efLeÙees~ Jemlegle: ‘iees’ FefvõÙeueeF& YeefvevÚ~ FefvõÙen¤ mebÙele ngveg F°ueeF&

JeMecee jeKvesn¤cee heeFvÚ~ pemekeâes FefvõÙe F&Õejkeâes Deveg¤he efmLej ngvepeevÚ,

lÙemekeâes ueeefie lÙemewkeâes FefvõÙe ‘keâeceOesveg’ yevoÚ~ hesâefj-

pees FÛÚe keâefjnG ceve ceeneR~ nefj Øemeeo keâÚg ogue&Ye veeneR~

(jeceÛeefjle ceeveme, 7/113/4)

lÙemekeâes ueeefie kesâner heefve ogue&Ye& ngBowve~ Øepeveve ievexJeeueecee veJeerve



heefjefmLeeflen¤ueeF& Øeieš ievexJeeuee ce ngB~ ‘Øepeveve’ SGše le yeeuekeâ yeeefnj GlheVe

ieefjvÚ, ÛejeÛejcee jele-efove GlheVe YeFjnvÚved, cegmee, keâefceuee jele-efove GlheVe

ieo&Úved, Ùemlees nesFve, ye¤ SGše efmLeefleyeeš oesœees efmLeefle, ÙemeØekeâej Je=efòen¤keâes

heefjJele&ve ngvÚ, lÙees heefjJeefle&le mJe¤he ce ngB~ mehe&n¤cee ce Jeemegefkeâ ngB~

Devevle§eeefmce veeieeveeb Je®Cees Ùeeomeecenced~~10~~

efhele¸CeeceÙe&cee Ûeeefmce ÙeceŠ mebÙeceleecenced~~29~~

veeien¤cee ce Devevle DeLee&led Mes<eveeie ngB~ ngvele Ùees kegâvew mehe& nesFve~ ieerleekeâes

mecekeâeueerve hegmlekeâ ßeerceodYeeieJelecee Ùemekeâes ¤hekeâes ÛeÛee& Ú efkeâ Ùeme he=LJeeryeeš

leerme npeej Ùeespevekeâes ogjercee lÙeme hejceelceekeâes Jew<CeJeer Meefòeâ Ú, pemekeâes

šeGkeâescee Ùees he=LJeer mejmeeWkeâes iesÌ[e pemlew Yeejjefnle De[skeâes Ú~ lÙeme Ùegiecee

Ùeespevekeâes ceehe pes YeSheefve, leeheefve heefve Ùees heÙee&hle še{e Ú~ Jemlegle: Ùees Deekeâ<e&Ce

Meefòeâkeâes efÛe$eCe nes~ Jew%eeefvekeân¤Éeje ÙemeueeF& F&Lej ceeefveSkeâes Ú~ «en-

Ghe«en meyew lÙener Meefòeâkeâes DeeOeejcee efškesâkeâe Úved- lÙeme MetvÙecee «enn¤keâes

kesâner Yeej heefve Úwve~ lÙees Meefòeâ mehe&keâes kegâC[ueer pemlew meyew «enn¤ueeF& mecesšskeâe

Úved~ Ùener nes lÙees Devevle pemeyeeš he=LJeer OeejCe ieefjvÚ~ ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ-

Ùemlees F&ÕejerÙe Meefòeâ ce ngB~ peueÛejn¤cee lÙemekeâes DeefOeheefle ‘Je®Ce’ ngB leLee

efhele=n¤cee ‘DeÙe&cee’ ngB~ Deefnbmee, melÙe, DemlesÙe, yeÇÿeÛeÙe& j Deheefj«en heebÛe Ùece

ngved~ efÙevekeâes heeuevecee DeeGvesJeeuee efJekeâejn¤ueeF& keâešdveg ‘Dejd’ nes~ efJekeâejn¤keâes

Meceveyeeš efhele= DeLee&led Yetle-mebmkeâej le=hle ngvÚved~ efveJe=efòe Øeoeve ieefjefovÚved~

Meemeve ievexJeeueecee ce Ùecejepe ngB DeLee&led GheÙeg&òeâ Ùecen¤keâes efveÙeecekeâ ngB~

Øe¥eo§eeefmce owlÙeeveeb keâeueŠ keâueÙeleecenced~~10~~

ce=ieeCeeb Ûe ce=iesvõesÓnb JewvelesÙe§e heef#eCeeced~~30~~

ce owlÙen¤cee Øe¥eo ngB~ (hej Dee¥eo · hejkeâes ueeefie Dee¥eo) Øesce vew

Øe¥eo nes~ Deemegjer mecheodcee jnBoe-jnBow F&Õejkeâes ueeefie Deekeâ<e&Ce-efJekeâuelee

DeejcYe ngvÚ, pemeyeeš hejceØeYegkeâes efoioMe&ve ngvÚ- Ùemlees Øescees¼eme ce ngB~

ievleer ievexn¤keâes ueeefie ce meceÙe ngB~ Skeâ, ogF&, leerve, Ûeej Ùemlees ievleer Jee #eCe,

IeÌ[er-efove-he#e-ceeme FlÙeeefo nesFve, ye¤ F&Õejkeâes efÛevlevecee ueeieskeâes meceÙe

ngB~ ÙeneBmecce efkeâ ‘peeiele ceW megefcejve keâjs, meesJele ceW ueJe ueeÙe~’ DeveJejle



efÛevlevecee meceÙe ce ngB~ heMegn¤cee ce=iejepe (Ùeesieer heefve ce=±ie DeLee&led Ùeesie¤heer

pebieuecee ieceve ieve&sJeeuee nes) leLee Ûejen¤cee ie®Ì[ ce ngB~ %eeve vew ie®Ì[ nes~

peye F&ÕejerÙe DevegYetefle DeeGve ueeiÚ, leye Ùener ceve Deeheävees DeejeOÙekeâes meJeejer

yeVe peevÚ j peye Ùener ceve mebMeÙeyeeš Ùegòeâ ngvÚ leye ‘mehe&’ ngvÚ, šesefkeâjnvÚ,

Ùeesefven¤cee heäÙeeBefkeâjnvÚ~ ie®Ì[ efJe<Cegkeâes meJeejer nes~ pees meòee efJeÕecee DeCeg¤heues

mebÛeeefjle Ú, %eeve-mebÙegòeâ ceve lÙemeueeF& Deehetâcee OeejCe ieo&Ú, lÙemekeâes Jeenkeâ

yevoÚ~ ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ- F°ueeF& OeejCe ievexJeeuee ceve ce ngB~

heJeveŠ heJeleeceefmce jeceŠ MeŒeYe=leecenced~~10~~

Pe<eeCeeb cekeâj§eeefmce œeeslemeeceefmce peeÖJeer~~31~~

heefJe$e ievexJeeueecee ce JeeÙeg ngB, MeŒeOeejern¤cee jece ngB~ ‘jcevles ÙeesefieveŠ

Ùeefmceved me jeceŠ’~- Ùeesieer kesâcee jceCe ieo&Úved ? DevegYeJecee~ F&Õej F°¤hecee

pes efveo&sMeve efovÚ Ùeesieer lÙemecee jceCe ieo&Úved~ lÙeme peeie=eflekeâes veece jece nes j

lÙees peeie=efle ce ngB~ ceeÚen¤cee ceiej j veoern¤cee iebiee ce ngB~

meiee&Ceeceeefojvle§e ceOÙeb ÛewJeencepeg&ve~~10~~

DeOÙeelceefJeÅee efJeÅeeveeb JeeoŠ ØeJeoleecenced~~32~~

ns Depeg&ve! me=ef°keâes Deeefo, Devle j ceOÙe ce ngB~ efJeÅeen¤cee DeOÙeelce

efJeÅee ce ngB~ pemeues Deelceekeâes DeeefOehelÙe efoueeGBÚ, lÙees efJeÅee ce ngB~ mebmeejcee

DeefOekeâebMe ØeeCeer ceeÙeekeâes DeeefOehelÙecee Úved~ jeie, És<e, keâeue, keâce&, mJeYeeJe j

iegCen¤yeeš Øesefjle Úved~ efÙeveern¤keâes DeeefOehelÙeyeeš efvekeâeuesj Deelceekeâes

DeeefOehelÙecee efueSj peeves efJeÅee ce ngB- pemeueeF& DeOÙeelce-efJeÅee YeefvevÚ~

hejmhej ngvesJeeuee efJeJeeocee, yeÇÿe-ÛeÛee&cee pees efveCee&Ùekeâ Ú, Ùemlees Jeeòee& ce ngB~

yeeBkeâer efveCe&Ùe le DeefveCeeale ngvÚved~

De#ejeCeecekeâejesÓefmce ÉvÉŠ meeceeefmekeâmÙe Ûe~~10~~

DencesJee#eÙeŠ keâeuees Oeeleenb efJeÕeleescegKeŠ~~33~~

ce De#ejn¤cee ‘De’keâej- DeeWkeâej leLee meceemen¤cee ÉvÉ veecekeâ meceeme

ngB~ De#eÙekeâeue ce ngB~ keâeue meOeQ heefjJele&veMeerue Ú; lej lÙees meceÙe pees De#eÙe,

Depej, Decej hejceelceecee ØeJesMe efoueeGBÚ lÙees DeJemLee ce ngB~ efJeješd mJe¤he

DeLee&led meJe&$e JÙeehle, meyewkeâes OeejCe-hees<eCe ievex heefve ce vew ngB~



ce=lÙegŠ meJe&nj§eencegÆJe§e YeefJe<Ùeleeced~~10~~

keâerefle&Š ßeerJee&keäÛe veejerCeeb mce=eflecexOee Oe=efleŠ #ecee~~34~~

ce meyewkeâes veeMe ievexJeeuee ce=lÙeg j Deieeef[ ngvesJeeueekeâes Glheeflekeâes

keâejCe ngB~ Œeern¤cee ÙeMe, Meefòeâ, Jeekeähešglee, mce=efle, cesOee DeLee&led yegefæ, OewÙe& j

#ecee ce ngB~

ÙeesiesÕej ßeerke=â<Cekeâes Devegmeej- ‘ÉeefJeceew heg®<eew ueeskesâ #ej§ee#ej SJe

Ûe~’ (DeOÙeeÙe 15/16)~ heg®<e ogF& Øekeâejkeâe cee$e ngvÚved- #ej j De#ej~

mechetCe& Yetleeefon¤keâes Glheefòe j efJeveeMeJeeuee Ùeer Mejerj #ej heg®<en¤ ngved~ leer

vej, ceeoe, heg®<e DeLeJee Œeer pes heefve keânueeDeesmed, ßeerke=â<Cekeâes Meyocee heg®<e

vew ngved~ oesœees nes De#ej heg®<e, pees ketâšmLe efÛeòekeâes efmLejkeâeuecee osKvecee

DeeGBÚ~ Ùener keâejCe Ú efkeâ Ùees Ùeesie-heLecee Œeer-heg®<e meyew ceneved efmLeeflekeâe

ceneheg®<e ngBow DeeSkeâe Úved~ lej ÙeneB mce=efle-Meefòeâ, yegefæ FlÙeeefo Œeern¤kewâ iegCe

yeleeFSkeâes Ú~ kesâ Ùeer meodiegCen¤keâes DeeJeMÙekeâlee heg®<en¤keâes ueeefie Úwve?

kegâve Ùemlees heg®<e nes pees ßeerceeved, keâerefle&Jeeved, Jeòeâe, mcejCeMeefòeâ mecheVe, cesOeeJeer,

OewÙe&Jeeved j #eceeJeeved yeVe Ûeenowve? yeewefækeâ mlejcee keâcepeesj kesâšen¤cee Ùeer

iegCen¤keâes efJekeâeme ieve&keâes ueeefie Deecee-yegJee heÌ{eF&keâes Úgów JÙeJemLee ieÚ&ved~

ÙeneB YeVegngvÚ efkeâ Ùeer ue#eCe cee$e Œeern¤cee heeFvÚved~ Dele: leheeFË efJeÛeej iejsj

nsveg&me efkeâ Œeer keâes ngved? Jemlegle: leheeFËkeâes ùoÙekeâes ØeJe=efòe vew ‘veejer’ nes~ lÙemecee

Ùeer iegCen¤keâes mebÛeej ngveg heÚ&~ Ùeer iegCen¤ueeF& OeejCeieveg& Œeerefuebie-hegefuebbie

meyewkeâes ueeefie GheÙeesieer Úved~

ye=nlmeece leLee meecveeb ieeÙe$eer Úvomeecenced~~10~~

ceemeeveeb ceeie&Meer<eexÓnce=letveeb kegâmegceekeâjŠ~~35~~

ieeÙeve ievex ÙeesiÙe ßegeflen¤cee ce ye=nlmeece DeLee&led ye=nledmebie mebÙegòeâ mecelJe

efoueeGvesJeeuee ieeÙeve ngB~ DeLee&led Ùemlees peeie=efle ce ngB~ Úvon¤cee ieeÙe$eer Úvo

ce ngB~ ieeÙe$eer kegâvew cev$e nesFve pemeueeF& he{scee cegefòeâ efceuÚ ye¤ SGše

mecehe&Ceelcekeâ Úvo nes~ leerve heškeâ lehemÙeeyeeš efJeÛeefuele YeSheefÚ $e+ef<e

efJeÕeeefce$e DeehetâueeF& F°Øeefle meceefhe&le ieoz YeVegYeÙees- ‘Ô YetYeg&JeŠ mJeŠ

lelmeefJelegJe&jsCÙeb Yeieex osJemÙe Oeerceefn efOeÙees Ùees veŠ ØeÛeesoÙeeled~’ DeLee&led



YetŠ, YegJeŠ j mJeŠ leerveJešw ueeskeân¤cee leòJe¤heues JÙeehle osJe! leheeFË vew JejsCÙe

ngvegngvÚ~ neceerueeF& Ùemlees yegefæ efovegmed, Ùemlees ØesjCee ieveg&med efkeâ neceer ue#ÙeueeF&

Øeehle ieve& meketBâ~ Ùees cee$e SGše ØeeLe&vee nes~ meeOekeâ Deeheävees yegefæues ÙeLeeLe&

efveCe&Ùe efueve heeGowve efkeâ ce keâefnues mener j keâefnues ieuele Úg? lÙemekeâes Ùees

meceefhe&le ØeeLe&vee ce ngB, pemecee efveef§ele keâuÙeeCe Ú; efkeâveefkeâ lÙees cesjes Deeefßele

YeSkeâes Ú~ ceemen¤cee Meer<e&mLe ceeie& ce ngB j pemecee meOeQ yenej Ú, Ùemlees $e+leg,

ùoÙekeâes Ùemlees DeJemLee heefve ce ngB~

Åetleb ÚueÙeleeceefmce lespemlespeefmJeveecenced~~10~~

peÙeesÓefmce JÙeJemeeÙeesÓefmce meòJeb meòJeJeleecenced~~36~~

lespemJeer heg®<en¤keâes lespe ce ngB~ pegDeecee Úue ievexJeeuee Úue ce ngB~ lÙemees

YeS jeceües Ú efkeâ pegDee KesueeQ, lÙemecee keâue-Úue-yeue iejew lÙener YeieJeeved ngved~

nesFve, Ùemlees kesâner heefve nesFve~ Ùees Øeke=âefle vew SGše pegDee nes~ Ùees "efieveer nes~

Ùeme Øeke=âeflekeâes ÉvÉyeeš efvemkeâvekeâes ueeefie osKeeJešerheve Úes[sj ieghle¤heues Yepeve

ieveg& vew Úue nes~ Úue le nesFve; lej yeÛeeJe (j#ee)keâes ueeefie DeeJeMÙekeâ Ú~ peÌ[

Yejle pemlew Gvceòe, DevOees, yeefnje j ueeše pemlees ùoÙeosefKe peevesj heefve yeeefnjyeeš

Ùemlees jnveg heo&Ú efkeâ DeveefYe%e ngB, megvesj heefve vemegVes, nsjsj heefve vensve&s~ uegkesâj vew

Yepevekeâes efJeOeeve nes, leye cee$e meeOekeâ Øeke=âefle-heg®<ekeâes pegDeecee heej heeGBÚ~

efpelvesJeeueekeâes efJepeÙe ce ngB j JÙeJemeeÙeern¤keâes efve§eÙe (pemeueeF& DeOÙeeÙe ogF&,

Mueeskeâ SkeâÛeeueermecee YeVegYeÙees- Ùeme Ùeesiecee efve§eÙeelcekeâ ef›eâÙee Skeâ nes,

yegefæ heefve Skeâ nes, efoMee heefve Skeâ vew nes) ef›eâÙeelcekeâ yegefæ heefve ce vew ngB~

meeefòJekeâ heg®<en¤keâes lespe j Deespe heefve ce ngB~

Je=<Ceerveeb JeemegosJeesÓefmce heeC[Jeeveeb OeveÀeÙeŠ~~10~~

cegveerveecehÙenb JÙeemeŠ keâJeerveecegMevee keâefJeŠ~~37~~

Je=<CeerJebMecee ce JeemegosJe DeLee&led meJe&$e Jeeme ievex osJe ngB~ heeC[Jen¤cee ce

OevebpeÙe ngB~ hegCÙe vew heeC[g nes j Deeeflcekeâ mecheefòe vew efmLej mecheefòe nes~ hegCÙeyeeš

Øesefjle YeSj Deeeflcekeâ mecheefòeueeF& Deefpe&le ievex OevebpeÙe ce ngB~ cegefven¤cee ce JÙeeme

ngB~ hejceleòJeueeF& JÙeòeâ ievex #ecelee YeSkeâes cegefve ce ngB~ keâefJen¤cee ‘GMevee’ DeLee&led

lÙemecee ØeJesMe efoueeGvesJeeuee keâeJÙekeâej ce ngB~



oC[es oceÙeleeceefmce veereflejefmce efpeieer<eleeced~~10~~

ceewveb ÛewJeeefmce ieg¢eeveeb %eeveb %eeveJeleecenced~~38~~

oceve ievexJeeueecee ocevekeâes Meefòeâ ce ngB~ efpelves FÛÚeJeeueekeâes veerefle heefve

ce ngB~ ieeshÙe jeKves YeeJen¤cee ceewve ngB j %eeveJeeven¤cee mee#eeledkeâes meeLe efceuves

peevekeâejer, hetCe&%eeve ce ngB~

ÙeÛÛeeefhe meJe&Yetleeveeb yeerpeb leoncepeg&ve~~10~~

ve leoefmle efJevee ÙelmÙeevceÙee Yetleb ÛejeÛejced~~39~~

Depeg&ve! meyew Yetlen¤keâes Glheefòekeâes keâejCe heefve ce vew ngB, efkeâveefkeâ Ûej j

DeÛej Ùemlees kegâvew heefve Yetle Úwve pees ceyeeš jefnle Ú~ ce meJe&$e JÙeehle Úg~ meyew

cesjes vew mekeâeMeues Úved~

veevleesÓefmle cece efoJÙeeveeb efJeYetleerveeb hejvlehe~~10~~

S<e letösMeleŠ Øeesòeâes efJeYetlesefJe&mlejes ceÙee~~40~~

hejblehe Depeg&ve! cesjes efoJÙe efJeYeteflen¤keâes Devle Úwve~ Deeheävees efJeYeteflen¤keâes

efJemleej cewues meb#eshecee YeveW~ Jemlegle: leer Devevle Úved~

Ùeme DeOÙeeÙecee kesâner efJeYeteflen¤keâes mhe°erkeâjCe ieefjSkeâe Úved, efkeâveefkeâ

Deieeef[keâes DeOÙeeÙecee Depeg&veues Ùeer meyewueeF& nsve& FÛÚe iejs, efkeâveefkeâ ØelÙe#e

oMe&veyeeš vew efJeYeteflen¤ peeVe-yegPvecee DeeGBÚ~ efJeÛeejOeeje mebPevekeâes ueeefie

ÙemewkeâejCe kesâner cee$e DeLe& efoFÙees~

ÙeÅeefÉYeteflecelmeòJeb ßeerceotefpe&lecesJe Jee~~10~~

leòeosJeeJeieÛÚ lJeb cece lespeeWÓMemecYeJeced~~41~~

pees-pees SsÕeÙe&Ùegòeâ, keâeefvleÙegòeâ j MeefòeâÙegòeâ Jemlegn¤ Úved, leerr meyewueeF&

efleceer cesjes lespekeâes Skeâ DebMeyeeš GlheVe YeSkeâes peeve~

DeLeJee yengvewlesve efkebâ %eelesve leJeepeg&ve~~10~~

efJe°YÙeenefceob ke=âlmveceskeâebMesve efmLelees peieled~~42~~

DeLeJee Depeg&ve! Ùeefle Oesjw peevevecee efleceües kesâ ØeÙeespeve? ce Ùeme mechetCe&

peieledueeF& Skeâ DebMecee$eues OeejCe iejsj efmLele ngB~

GheÙeg&òeâ efJeYeteflen¤keâes JeCe&vekeâes leelheÙe& Ùees nesFve efkeâ leheeFË Jee Depeg&ve

Ùeer meyew Jemlegn¤keâes hetpee ieve& ueeives, ye¤ ßeerke=â<Cekeâes DeeMeÙe cee$e Ùeefle nes



efkeâ Ùeer meyeweflejyeeš ßeæe mecesšsj cee$e leer DeefJeveeMeer hejceelceecee ueieeDeeQ~

Ùeefle cee$ewues Gvekeâes keâle&JÙe hetCe& ngvÚ~

efve<keâ<e&-

Ùeme DeOÙeeÙecee ßeerke=â<Ceues YeVegYeÙees- Depeg&ve! ce efleceerueeF& hegve: GheosMe

ievexÚg, efkeâveefkeâ efleceer cesjes DeefleMeÙe efØeÙeÚew~ heefnues Yeefvemekeäveg YeSkeâes Ú, hesâefj

heefve YeVepeeBow ngvegngvÚ; efkeâveefkeâ hetefle&heÙe&vle meodieg®yeeš megVes DeeJeMÙekeâlee jnvÚ~

cesjes GlheefòeueeF& ve osJelee, ve cenef<e&ieCe vew peevoÚved; efkeâveefkeâ ce Gveern¤keâes

heefve DeeefokeâejCe ngB; efkeâveefkeâ DeJÙeòeâ efmLeefle heefÚkeâes meeJe&Yeewce DeJemLeeueeF&

lÙemeues peevoÚved, pees YeFmekesâkeâes Ú~ pees ceueeF& Depevcee, Deveeefo j mechetCe&

ueeskeân¤keâes ceneved F&ÕejueeF& mee#eelkeâejmeefnle peevoÚ lÙees vew %eeveer nes~

yegefæ, %eeve, Demebcet{lee FefvõÙen¤keâes oceve, cevekeâes Meceve, mevlees<e, lehe,

oeve j keâerefle&keâess YeeJe DeLee&led owJeer mecheodkeâes Gòeâ ue#eCe cesjes osve nes~ meele

cenef<e&peve DeLee&led Ùeesiekeâe meele Yetefcekeâen¤, lÙemeYevoe heefve heefnues ngves leoveg¤he

Devle:keâjCe Ûeleg°Ùe j efÙevekeâes Devegketâue ceve pees mJeÙebYet nes, mJeÙeb jÛeefÙelee nes,

Ùeer meyew cecee YeeJeJeeuee, ueieeJe j ßeæe ngvesn¤ ngved, pemekeâes mebmeejcee mechetCe&

Øepee ngved, Ùeer meyew ceyeeš GlheVe Úved DeLee&led meeOeveeceÙeer ØeJe=efòen¤ cesje Øepee

ngved~ efÙeveern¤keâes Glheefòe DeeheQâues nesFve, ieg®yeeš ngvÚ~ pees GheÙeg&òeâ cesje

efJeYeteflen¤ueeF& mee#eeled peevoÚ, lÙees efve:mevosn cecee SkeâerYeeJeues ØeJesMe ievex

ÙeesiÙe Ú~

Depeg&ve! ce vew meyewkeâes Glheefòekeâes keâejCe ngB- Ùemlees pemeues ßeæeues peevoÚved,

Gveer DevevÙeYeeJeues ceueeF& vew efÛevleve ieo&Úved, efvejvlej cecee ceve, yegefæ j ØeeCeyeeš

ueeives ngvÚved, leer Deehemecee cesjes iegCe-efÛevleve j cecee jceve ieo&Úved~ lÙeme

efvejvlej mebÙegòeâ YeSkeâe heg®<en¤ueeF& ce Ùeesiecee ØeJesMe ievex yegefæ Øeoeve ieo&Úg~

Ùees heefve cesjes osve nes~ kegâve Øekeâejues yegefæÙeesie efovegngvÚ? Deefve Depeg&ve!

‘DeelceYeeJemLe’- Gveern¤keâes Deelceecee peeie=le YeSj KeÌ[e ngvÚg j Gveern¤keâes

ùoÙecee De%eeveyeeš GlheVe YeSkeâes DevOekeâejueeF& %eeve¤heer oerhekeâues ve° ieo&Úg~

Depeg&veues ØeMve iejs- YeieJeved ! leheeFË hejce heefJe$e, meveeleve, efoJÙe, Deveeefo

j meJe&$e JÙeehle ngvegngvÚ- Ùemlees cenef<e&ieCe YevoÚved leLee Jele&ceevecee osJeef<e&



veejo, osJeue, JÙeeme j leheeFË heefve lÙener YeVegngvÚ~ lÙees melÙe heefve nes, efkeâveefkeâ

leheeFËueeF& ve osJelee peevoÚved, ve oeveJe~ mJeÙeb leheeFË pemeueeF& peveeGveg ngvÚ, T

vew peeVe heeGBÚ~ leheeFË vew Deeheävees efJeYeteflen¤ueeF& YeVecee meceLe& ngvegngvÚ~ Dele:

peveeo&ve! leheeFË Deeheävee efJeYeteflen¤ueeF& efJemleejhetJe&keâ YeVegmed~ hetefle&heÙe&vle F°yeeš

megefvejnves GlkeâC"e yeveeF& jeKveg heÚ&~ Deieeef[ F°keâes Devlejeuecee kesâ Ú? lÙemeueeF&

meeOekeâues keâmejer peevetved~

ÙemeceeefLe ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues Skeâ-Skeâ iejsj Deeheävees Skeâemeer (81)

efJeYeteflen¤keâes ue#eCe meb#eshecee yeleeGvegYeÙees- pemeceOÙes kesâner le Ùeesie-meeOeveecee

ØeJesMe ievee&meeLe Devlejbie efJeYeteflen¤keâes efÛe$eCe nes j yeeBkeâer kesâner meceepecee

$e+efæ j efmeefæn¤mebie heeGves efJeYeteflen¤ceeefLe ØekeâeMe heeveg&YeÙees j Devlecee peesÌ[

(yeue) efoSj YeVegYeÙees- Depeg&ve! Oesjw peeVegmebie efleceües kesâ ØeÙeespeve Ú? Ùeme

mebmeejcee pes peefle heefve lespe j SsÕeÙe&Ùegòeâ Jemlegn¤ Úved, leer meyew cesjw lespekeâes

DebMecee$ecee efmLele Úved~ Jemlegle: cesje efJeYeteflen¤ Deheej Úved~ Ùemlees Yevow

ÙeesiesÕejues Ùeme DeOÙeeÙekeâes heše#eshe ieveg&YeÙees~

Ùeme DeOÙeeÙecee ßeerke=â<Ceues Deeheävee efJeYeteflen¤keâes cee$e yeewefækeâ peevekeâejer

efovegYeÙees, pemeyeeš Depeg&vekeâes ßeæe meyeweflejyeeš Skeâef$ele Skeâ F°cee ueeieesmed;

lej yevOeg! meyewkegâje megvesj j keâheeuekeâes yees›eâe efPekesâj mecePesheefÚ heefve efnÌ[sj

lÙemeueeF& peeVe yeeBkeâer jnvÚ~ Ùees ef›eâÙeelcekeâ heLe nes~

mechetCe& DeOÙeeÙecee ÙeesiesÕejkeâes efJeYeteflen¤kewâ JeCe&ve Úved~ Dele:


ßeerke=â<Ceepeg&vemecJeeos ‘efJeYetefleJeCe&veced’ veece oMeceesÓOÙeeÙeŠ~~10~~


efJe<eÙekeâ ßeerke=â<Ce j Depeg&vekeâes mecJeeocee ‘efJeYetefle JeCe&ve’ veecekeâ oMeeQ DeOÙeeÙe

hetCe& ngvÚ~


ßeerceoddYeieJeoddieerleeÙeeŠ ‘ÙeLeeLe&ieerlee’Yee<Ùes ‘efJeYetefleJeCe&veced’ veece

oMeceesÓOÙeeÙeŠ~~10~~



SIeejeQ DeOÙeeÙe 221

iele DeOÙeeÙecee ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues Deeheävees cegKÙe-cegKÙe efJeYeteflen¤keâes

mebef#ehle efJeJejCe Øemlegle ieveg&YeÙees; lej Depeg&veueeF& ueeiÙees efkeâ Gveues efJemleejhetJe&keâ

megefvemekesâ~ Gveues Yeves efkeâ leheeFËkeâe JeeCeer megvesj cesjes mechetCe& ceesn ve° YeFmekeäÙees

lej leheeFËues pes YeVegYeÙees, lÙemeueeF& ce ØelÙe#e nsve& ÛeenvÚg~ megVeg j osKvegcee

heef§ece j hetJe&keâes Devlej Ú~ efn[sj osKescee Jemleg-efmLeefle kesâner Dekezâ ngvÚ~

Depeg&veues lÙeme ¤heueeF& osKesheefÚ keâeBhve ueeies, #ecee-ÙeeÛevee ieve& ueeies~ kesâ

%eeveer YeÙeYeerle ngvÚ? GmeueeF& kesâner efpe%eemee jnve peevÚ? nesFve, yeewefækeâ

mlejkeâes peevekeâejer meOeQ Oeefceuees jnvÚ~ nes, lÙees ÙeLeeLe& %eevekeâes ueeefie ØesjCee

DeJeMÙe efovÚ~ Ùemewues Depeg&veues efveJesove iejs-

Depeg&ve GJeeÛe-

ceoveg«eneÙe hejceb ieg¢eceOÙeelcemeef_%eleced~~1~~

ÙeòJeÙeesòebâ JeÛemlesve ceesnesÓÙeb efJeielees cece~~1~~

YeieJeved! ceceeefLe Deveg«en ieve&keâes ueeefie, pegve leheeFËÉeje ieesheveerÙe DeOÙeelcecee

ØeJesMe efoueeGves GheosMe YeefveÙees, lÙemeyeeš cesjes Ùees De%eeve ve° YeÙees, ce %eeveer

YeSB~

YeJeehÙeÙeew efn Yetleeveeb ßegleew efJemlejMees ceÙee~~1~~

lJeòeŠ keâceuehe$ee#e ceenelcÙeceefhe ÛeeJÙeÙeced~~2~~

efkeâveefkeâ ns keâceueves$e! cewues Yetlen¤keâes Glheefòe j ØeueÙe leheeFËmebie

efJemleejhetJe&keâ megveskeâesÚg leLee leheeFËkeâes DeefJeveeMeer ØeYeeJe heefve megveskeâesÚg~

SJecesleÅeLeelLe lJeceelceeveb hejcesÕej~~1~~

õ°gefceÛÚeefce les ¤hecewÕejb heg®<eesòece~~3~~

ns hejcesÕej! leheeFË DeehetâueeF& pemlees YeVegngvÚ, Ùees "erkeâ Ùemlew vew Ú,

Ùemecee kegâvew mevosn Úwve; lej cewues ÙemeueeF& megveskeâes cee$eÚg~ Dele: ns heg®<eesòece!

lÙeme SsÕeÙe&Ùegòeâ mJe¤heueeF& ce ØelÙe#e osKve ÛeenvÚg~


~~ DeLe Ske‚eoMees”OŸeeŸe: ~~SIeejeQ DeOŸeeŸe



cevÙemes Ùeefo leÛÚkeäÙeb ceÙee õ°gefceefle ØeYees~~1~~

ÙeesiesÕej lelees ces lJeb oMe&ÙeelceeveceJÙeÙeced~~4~~

ns ØeYees! ceÉeje leheeFËkeâes lÙees ¤he osKve mecYeJe Ú, Ùeefo leheeFË Ùemlees

ceeVegngvÚ Yeves ns ÙeesiesÕej! leheeFË Deeheävees DeefJeveeMeer mJe¤hekeâes oMe&ve ceueeF&

iejeGvegmed~ ÙemeceeefLe ÙeesiesÕejues kegâvew ØeefleJeeo ieveg&YeSve; efkeâveefkeâ DeefIe heefve

GneBues mLeeve-mLeevecee YeVegYeSkeâes Ú efkeâ efleceer cesjes DevevÙe Yeòeâ j efØeÙe meKee

Ú~ Dele: yeÌ[es ØemeVeleekeâe meeLe GneBues Deeheävees mJe¤he oMee&Gveg YeÙees-


heMÙe ces heeLe& ¤heeefCe MeleMeesÓLe menœeMeŠ~~1~~

veeveeefJeOeeefve efoJÙeeefve veeveeJeCee&ke=âleerefve Ûe~~5~~

heeLe&! cesjes mewkeâÌ[eQ leLee npeejeQ efJeefYeVe Øekeâejkeâes j efJeefYeVe JeCe& leLee

Deeke=âefle YeSkeâes efoJÙemJe¤heueeF& nsj~

heMÙeeefolÙeevJemetv®õeveefÕeveew ce®lemleLee~~1~~

yentvÙeÂ°hetJee&efCe heMÙee§eÙee&efCe Yeejle~~6~~

ns Yeejle! Deefoeflekeâe yeeÜw heg$en¤, Dee"w Jemegn¤, SkeâeoMe ®õn¤, ogyew

DeefÕeveerkegâceejn¤ j GvevÛeeme ce®oddieCen¤ueeF& nsj leLee Oesjw heefnues efleceerÉeje

keâefnues heefve veosKeskeâes Dee§eÙe&ceÙe ¤hen¤ueeF& nsj~

FnwkeâmLeb peielke=âlmveb heMÙeeÅe meÛejeÛejced~~1~~

cece osns ieg[ekesâMe ÙeÛÛeevÙeoddõ°gefceÛÚefme~~7~~

Depeg&ve! Deye cesjes Ùeme Mejerjcee SGšw mLeevecee efmLele YeSkeâes ÛejeÛejmeefnle

mechetCe& peieledueeF& nsj leLee DePew kesâner nsve& ÛeevnvÚew Yeves lÙees nsj~

ÙemeØekeâej leerve Mueeskeân¤mecce YeieJeeved ueieeleej osKeeGBow peevegYeÙees lej

Depeg&veueeF& kesâner osefKeSve (T DeeBKee efceÛow jns) Dele: Ùemejer osKeeGBow YeieJeeved

S×e¹emeer jesefkeâvegYeÙees j YeVegngvÚ-

ve leg ceeb MekeäÙemes õ°gcevesvewJe mJeÛe#eg<ee~~1~~

efoJÙeb ooeefce les Ûe#egŠ heMÙe ces ÙeesiecewÕejced~~8~~

Depeg&ve! efleceerues ceueeF& Deeheävees DeeBKeen¤Éeje DeLee&led yeewefækeâ Âef°Éeje

nsve&cee meceLe& Úwveew, Ùemewues ce efleceerueeF& efoJÙe DeLee&led Deueewefkeâkeâ Âef° efovÚg,

pemeyeeš efleceer cesjes ØeYeeJe j efoJÙe ÙeesieMeefòeâueeF& nsj~



Ùelee ÙeesiesÕej ßeerke=â<Cekeâes ke=âhee-Øemeeoues Depeg&veueeF& lÙener Âef° Øeehle

YeÙees, Gveues nsjs j Glee ÙeesiesÕej JÙeemekeâes ke=âhee-Øemeeoues lÙener Âef° mebpeÙeueeF&

efceueskeâes efLeÙees~ pegve kegâje Depeg&veues osKes, De#ejMe: lÙener kegâje mebpeÙeues heefve

osKes j lÙemekeâes ØeYeeJeues DeehegâueeF& keâuÙeeCekeâes Yeeieer yeveeS~ mhe° Ú efkeâ

ßeerke=â<Ce Skeâ Ùeesieerkeâes mecekeâ#e ngvegngvÚ~

meÀeÙe GJeeÛe

SJecegkeälJee lelees jepevceneÙeesiesÕejes nefjŠ~~1~~

oMe&Ùeeceeme heeLee&Ùe hejceb ¤hecewÕejced~~9~~

mebpeÙeues Yeves- ns jepeved! ceneÙeesiesÕej nefjues ÙemeØekeâej Yevesj lÙemeheefÚ

heeLe&ueeF& Deeheävees hejce SsÕeÙe&Ùegòeâ efoJÙemJe¤he osKeeGvegYeÙees~ pees mJeÙeb Ùeesieer

Ú j De¤ueeF& heefve Ùeesie Øeoeve ievex #ecelee pemecee ngvÚ, pees Ùeesiekeâes mJeeceer nes,

lÙemeueeF& ÙeesiesÕej YeefvevÚ? ÙemeØekeâej meJe&mJekeâes njCe ievex nefj ngvegngvÚ~ Ùeefo

cee$e og:Kekeâes njCe ieNÙees j megKeueeF& ÚesefÌ[efoÙees Yeves og:Ke DeeGvesÚ~ Dele:

meyew heehen¤keâes veeMekeâes meeLew meJe&mJe njCe iejsj Deeheävees mJe¤he efovecee pees

me#ece Ú, lÙees vew nefj nes~ JeneBues heeLe&ueeF& Deeheävees efoJÙemJe¤he osKeeS~ meecegVes

le GefYeSkeâe vew efLeS~

DeveskeâJekeä$eveÙeveceveskeâeÆgleoMe&veced~~10~~

DeveskeâefoJÙeeYejCeb efoJÙeeveskeâesÅeleeÙegOeced~~10~~

DeveskeâeQ cegKe j ves$en¤uesÙegòeâ, DeveskeâeQ DeÆgle oMe&ven¤Jeeuee, DeveskeâeQ

efoJÙeYet<eCen¤ues Ùegòeâ j DeveskeâeQ efoJÙeMeŒen¤ueeF& nelecee G"eSkeâe leLee-

efoJÙeceeuÙeecyejOejb efoJÙeievOeeveguesheveced~~10~~

meJee&§eÙe&ceÙeb osJecevevleb efJeÕeleescegKeced~~11~~

efoJÙeceeuee j JeŒen¤ueeF& OeejCe iejskeâe, efoJÙeievOekeâes Deveguesheve iejskeâe,

meyewØekeâejkeâe Dee§eÙe&n¤uesÙegòeâ, meerceejefnle efJeješd mJe¤he hejceosJeueeF& Âef°

efceuesheefÚ Depegg&veues osKes~

efoefJe metÙe&menœemÙe YeJesÅegieheogeflLelee~~10~~

Ùeefo YeeŠ meÂMeer mee mÙeeÆememlemÙe cenelceveŠ~~12~~



(De%eeve¤heer Oe=leje°^, mebÙece¤heer mebpeÙe- pemlees efkeâ Deieeef[ DeeSkeâes

Ú) mebpeÙeues Yeves- ns jepeved! DeekeâeMecee SkeâmeeLe npeejeQ metÙe&n¤keâes GoÙe

ngveeues peefle ØekeâeMe ngvÚ, lÙees heefve efJeMJe¤he leer cenelceekeâes ØekeâeMekeâes meÂMe

keâoeefÛeled vew Ú~ ÙeneB ßeerke=â<Ce cenelcee vew Ú, ÙeesiesÕej efLeS~

le$ewkeâmLeb peielke=âlmveb ØeefJeYeòeâceveskeâOee~~10~~

DeheMÙesösJeosJemÙe Mejerjs heeC[Jemleoe~~13~~

heeC[gheg$e Depeg&veues (hegCÙe vew heeC[g nes~ hegCÙe vew DevegjeieueeF& pevce efovÚ)

lÙeme meceÙe DeveskeâeQ Øekeâejues efJeYeòeâ YeSkeâes mechetCe& mebmeejueeF& leer hejceosJekeâes

Mejerjcee Skeâ "eGBcee efmLele YeSkeâes osKes~

leleŠ me efJemceÙeeefJe°es ù°jescee OeveÀeÙeŠ~~10~~

ØeCecÙe efMejmee osJeb ke=âleeÀeefuejYee<ele~~14~~

lelhe§eeled Dee§eÙe&ues Ùegòeâ, nef<e&le jesceJeeuee (jesceebÛe) YeSkeâe Depeg&ve

hejceelceosJeueeF& šeGkeâesÉeje ØeCeece iejsj (heefnues heefve ØeCeece ieo&Les, lej ØeYeeJe

osKesheefÚ meeoj ØeCeece iejsj) nele peesjsj Yeves~ ÙeneB Depeg&veues Devle:keâjCeues

veceve iejs j Yeves-

Depeg&ve GJeeÛe

heMÙeeefce osJeebmleJe osJe osns

meJeeËmleLee YetleefJeMes<eme‹eved~

yeÇÿeeCeceerMeb keâceueemevemLe-

ce=<eeR§e meJee&vegjieeb§e efoJÙeeved~~15~~

ns osJe! leheeFËkeâes Mejerjcee ce mechetCe& osJen¤ueeF& leLee DeveskeâeQ Yetlen¤keâes

mecegoeÙeueeF&, keâceuekeâes Deemevecee yemeskeâe yeÇÿeeueeF&, ceneosJeueeF&, mechetCe&

$e+ef<en¤ueeF& leLee efoJÙe mehe&n¤ueeF& osKoÚg~ Ùees ØelÙe#e oMe&ve efLeÙees, cee$e

keâuhevee nesFve; lej Ùemlees leye cee$e mebYeJe Ú, peye ÙeesiesÕej, hetCe&lJeØeehle ceneheg®<e

ùoÙeosefKe Âef° Øeoeve ie®ved~ Ùees meeOeveiecÙe Ú~

DeveskeâyeentojJekeä$eves$eb

heMÙeeefce lJeeb meJe&leesÓvevle¤heced~

veevleb ve ceOÙeb ve hegvemleJeeefob

heMÙeeefce efJeÕesÕej efJeÕe¤he~~16~~



efJeÕekeâe mJeeceer! ce leheeFËueeF& DeveskeâeQ nele, hesš, cegKe j ves$en¤ues Ùegòeâ

leLee meyeweflejyeeš Devevle¤hen¤ YeSkeâes osKoÚg~ ns efJeÕe¤he! ve ce leheeFËkeâes

DeeefoueeF&, ve ceOÙeueeF& j ve DevleueeF& vew osefKejnskeâes Úg DeLee&led leheeFËkeâes Deeefo,

ceOÙe j Devlekeâes efveCe&Ùe ieve& meefkeâjnskeâes Úwve~

efkeâjerefšveb ieefoveb Ûeef›eâCeb Ûe

lespeesjeefMeb meJe&lees oerefhlecevleced~

heMÙeeefce lJeeb ogefve&jer#Ùeb mecevlee-

öerhleeveueeke&âÅegefleceØecesÙeced~~17~~

ce leheeFËueeF& cegkegâšÙegòeâ, ieoeÙegòeâ, Ûe›eâÙegòeâ, meyeweflejyeeš ØekeâeMeceeve

lespehegbpe mJe¤he, ØepJeefuele Deefie> j metÙe&keâes meÂMe nsve&cee og<keâj DeLee&led keâef"veeF&ues

nsve& meefkeâves j meyeweflejyeeš yegefæ Deeefoues «enCe vengvemekeäves DeØecesÙe nsÚg&~ ÙemeØekeâej

mechetCe& FefvõÙen¤Éeje hetCe&leÙee meceefhe&le YeSj ÙeesiesÕej ßeerke=â<CeueeF& Ùeme ¤hecee

nsjsj Depeg&ve Gvekeâes mlegefle ieve& ueeies-

lJece#ejb hejceb JesefoleJÙeb

lJecemÙe efJeÕemÙe hejb efveOeeveced~

lJeceJÙeÙeŠ MeeÕeleOece&ieeshlee

meveelevemlJeb heg®<ees celees ces~~18~~

YeieJeved! leheeFË peeVesÙeesiÙe hejce De#ej DeLee&led De#eÙe hejceelcee ngvegngvÚ~

leheeFË Ùeme peieledkeâes hejce DeeßeÙe ngvegngvÚ, leheeFË MeeÕele Oece&keâe j#ekeâ ngvegngvÚ

leLee leheeFË DeefJeveeMeer meveeleve heg®<e ngvegngvÚ- Ùemlees cesjes cele Ú~ Deelceekeâes

mJe¤he kesâ nes? MeeÕele nes, meveeleve nes, DeJÙeòeâ ¤he nes, DeefJeveeMeer nes~ ÙeneB

ßeerke=â<Cekeâes keâmlees mJe¤he Ú? lÙener MeeÕele, meveeleve, DeJÙeÙe, DeefJeveeMeer!

DeLee&led Øeeefhlehe§eeled ceneheg®<e heefve lÙener DeelceYeeJecee efmLele ngvÚ~ lÙemewues le

YeieJeeved j Deelcee SGšw ue#eCeJeeuee ngved~

DeveeefoceOÙeevlecevevleJeerÙe&-

cevevleyeengb MeefMemetÙe&ves$eced~

heMÙeeefce lJeeb oerhlengleeMeJekeä$eb

mJelespemee efJeÕeefceob lehevleced~~19~~



ns hejceelceved! ce leheeFËueeF& Deeefo, ceOÙe j Devlejefnle, Devevle meeceLÙe&ues

Ùegòeâ, Devevle nelen¤YeSkeâe (heefnues npeejeQ efLeS, Deye Devevle YeS), Ûevõcee j

metÙe&¤heer ves$en¤ YeSkeâe (leye le YeieJeeved SkeâDeeBKes YeS~ SGše DeeBKee Ûevõcee

pemlees #eerCe ØekeâeMe YeSkeâes oesœees metÙe&PeQ melespe, lej Ùemlees kesâner nesFve~ metÙe&PeQ

ØekeâeMe Øeoeve ievexJeeuee j ÛevõceePeQ Meerleuelee Øeoeve ievexJeeuee iegCe kesâJeue

YeieJeevedcew Ú~ Ûevõ-metÙe& kesâJeue Øeleerkeâ cee$e ngved DeLee&led Ûevõcee j metÙe&keâes

Âef°Jeeuee) leLee yeuoes Deefive¤heer cegKe YeSkeâe leLee Deeheäveg lespeues Ùeme peieledueeF&

lehle heeefjjnskeâe osKoÚg~

ÅeeJeehe=efLeJÙeesefjocevlejb efn

JÙeehleb lJeÙewkesâve efoMe§e meJee&Š~

Â°dJeeÆgleb ¤heceg«eb leJesob

ueeskeâ$eÙeb ØeJÙeefLeleb cenelceved~~20~~

ns cenelceved! Devleefj#e j he=LJeerkeâe ceePekeâes mechetCe& DeekeâeMe leLee meyew

efoMeen¤ Skeâcee$e leheeFËyeeš vew heefjhetCe& Ú~ leheeFËkeâes Ùees Deueewefkeâkeâ, YeÙebkeâj

¤he osKesj leerveJešw ueeskeâ DelÙevle JÙeefLele YeFjnskeâe Úved~

Deceer efn lJeeb megjme‹e efJeMeefvle

kesâefÛeÆerleeŠ ØeeÀeueÙees ie=Ceefvle~

mJemleerlÙegòeäJee cenef<e&efmeæme‹eŠ

mlegJeefvle lJeeb mlegefleefYeŠ heg<keâueeefYeŠ~~21~~

leer osJeleen¤keâes mecetn leheeFËcew ØeJesMe ieefjjnskeâe Úved j kesâner YeÙeYeerle

YeSj nele peesjsj leheeFËkeâe iegCen¤keâes ieeve ieefjjnskeâe Úved~ cenef<e& j efmeæn¤keâes

mecegoeÙe mJeefmleJeeÛeve DeLee&led keâuÙeeCe nesmed, Ùemlees Yevesj mechetCe& mlees$en¤Éeje

leheeFËkeâes mlegefle ieefjjnskeâe Úved~

®õeefolÙee JemeJees Ùes Ûe meeOÙee

efJeÕesÓefÕeveew ce®le§ees<cehee§e~

ievOeJe&Ùe#eemegjefmeæme‹e

Jeer#evles lJeeb efJeefmcelee§ewJe meJex~~22~~

®õ, DeeefolÙe, Jemeg, meeOÙe, efJeÕesosJe, DeefÕeveerkegâceej, JeeÙegosJe, G<cehee:-



F&ÕejerÙe G<cee «enCe ievexJeeuee, efhele= leLee ievOeJe&, Ùe#e, je#eme j efmeæn¤keâes

mecegoeÙe meyew Dee§eÙe&ues leheeFËueeF& nsefjjnskeâe Úved DeLee&led nsjsj heefve yegPve

meefkeâjnskeâe Úwveved efkeâveefkeâ Gveern¤mebie lÙees Âef° vew Úwve~ ßeerke=â<Ceues heefÚ

YeVegYeSkeâes efLeÙees efkeâ Deemegjer mJeYeeJe YeSkeâe ceeefvemen¤ ceueeF& legÛÚ Yevesj

mecyeesefOele ieo&Úved, meeceevÙe ceeefveme pemlees ceevoÚved, peyeefkeâ ce hejceYeeJecee

hejcesÕej ¤hecee efmLele Úg~ ÙeÅeefhe Úg ceeefveme-Mejerjkeâes DeeOeejJeeuee~ lÙemewkeâes

efJemleej ÙeneB Ú efkeâ Gveern¤ Dee§eÙe&ues nsefjjnskeâe Úved, ÙeLeeLe&le: mebefPejnskeâe

Úwveved- nsve& heeFjnskeâe Úwveved~

¤heb cenòes yengJekeä$eves$eb

ceneyeenes yengyeent®heeoced~

yentojb yengob°^ekeâjeueb

Â°dJee ueeskeâeŠ ØeJÙeefLeleemleLeenced~~23~~

ceneyeenes! (ßeerke=â<Ce ceneyeeng ngvegngvÚ j Depeg&ve heefve~ Øeke=âefleyeeš hej

ceneved meòeecee pemekeâes keâeÙe&#es$e Ú, lÙees ceneyeeng nes~ ßeerke=â<Ce ceneveleekeâes

#es$ecee hetCe& ngvegngvÚ, DeefOekeâlece meerceecee ngvegngvÚ~ Depeg&ve lÙemewkeâes ØeJesefMekeâecee

Ú, yeešescee Ú~ ue#Ùe yeešeskeâes Dekeâex šghhee vew nes) ceneyeeng ÙeesiesÕej! leheeFËkeâes

Oesjw cegKe j ves$en¤Jeeuee, Oesjw nele-efleIeÇe j heeGn¤Jeeuee, Deveskeâ Gojn¤Jeeuee

leLee Oesjw efJekeâjeue oeÜe YeSkeâe ceneved ¤he osKesj meyewueeskeâ JÙeekegâue YeFjnskeâe

Úved leLee ce heefve JÙeekegâue YeFjnskeâes Úg~ Deye Depeg&veueeF& kesâner YeÙe YeFjnskeâes

Ú efkeâ ßeerke=â<Ce Ùeefle ceneved Úved~

veYeŠmhe=Meb oerhleceveskeâJeCeË

JÙeeòeeveveb oerhleefJeMeeueves$eced~

Â°dJee efn lJeeb ØeJÙeefLeleevlejelcee

Oe==efleb ve efJevoeefce Meceb Ûe efJe<Cees~~24~~

efJeÕecee meJe&$e DeCeg¤heues JÙeehle ns efJe<Ceg! DeekeâeMeueeF& mheMe& ieefjjnskeâe

ØekeâeMeceeve, Deveskeâ ¤hen¤ues Ùegòeâ, hewâueeFSkeâes cegKe j ØekeâeMeceeve efJeMeeue

ves$en¤ues Ùegòeâ leheeFËueeF& osKesj efJeMes<e¤heues YeÙeYeerle Devle:keâjCeJeeuee ce

OewÙe& j cevekeâes meceeOeeve¤heer Meeefvle heeFjnskeâes Úwve~



ob°^ekeâjeueeefve Ûe les cegKeeefve

Â°wJe keâeueeveuemeefVeYeeefve~

efoMees ve peeves ve ueYes Ûe Mece&

Øemeero osJesMe peieefVeJeeme~~25~~

leheeFËkeâes efJekeâjeue oeÜe YeSkeâe j keâeueeefive (keâeuekeâes heefve Deefive ngved

hejceelcee) PeQ Jeuoes cegKen¤ osKesj ce efoMeen¤ueeF& peeVe meefkeâjnskeâes Úwve~ Ûeejweflej

ØekeâeMe osKesj efoMeeYeüce YeFjnskeâes Ú~ leheeFËkeâes Ùees ¤he osKesj ceueeF& megKe heefve Øeehle

YeFjnskeâes Úwve~ ns osJesMe! ns peieefVeJeeme! leheeFË ØemeVe ngvegnesmed~

Deceer Ûe lJeeb Oe=leje°^mÙe heg$eeŠ

meJex menwJeeJeefveheeueme‹wŠ~

Yeer<cees õesCeŠ metleheg$emleLeemeew

menemceoerÙewjefhe ÙeesOecegKÙewŠ~~26~~

leer meyew Oe=leje°^keâe heg$en¤ jepeen¤keâes mecegoeÙemeefnle leheeFËcee ØeJesMe

ieozÚved j Yeer<ce efheleecen, õesCeeÛeeÙe& leLee lÙees keâCe& (peesmebie Depeg&ve Oesjw YeÙeYeerle

efLeÙees, lÙees keâCe&) SJeced neceües he#ekeâe heefve ØeOeeve Ùeesæen¤ mecesle meyew-

Jekeä$eeefCe les lJejceeCee efJeMeefvle

ob°^ekeâjeueeefve YeÙeevekeâeefve~

kesâefÛeefÉueivee oMeveevlejs<eg

mevÂMÙevles ÛetefCe&lew®òeceeÁwŠ~~27~~

"tuees Jesieues leheeFËkeâes efJekeâjeue oeÜeYeSkeâe YeÙeevekeâ cegKen¤cee ØeJesMe

ieefjjnskeâe Úved leLee leerceOÙes keâefleheÙe ÛetCe& (Oetuees) YeSkeâes šeGkeâesmeefnle leheeFËkeâe

oeBlen¤keâe yeerÛecee DeuPeskeâe osefKeSkeâe Úved~ efleveern¤ keâefle Jesieues ØeJesMe

ieozÚved? Deye Gveern¤keâes JesieueeF& nsjeQ-

ÙeLee veoerveeb yenJeesÓcyegJesieeŠ

mecegõcesJeeefYecegKee õJeefvle~

leLee leJeeceer vejueeskeâJeerje

efJeMeefvle Jekeä$eeCÙeefYeefJepJeueefvle~~28~~



pemlew veoern¤keâes efJeMeeue peue-ØeJeen (DeeheQâcee efJekeâjeue YeS heefve)

mecegõeflej oewÌ[Úved, mecegõcew ØeJesMe ieo&Úved, "erkeâ lÙemewØekeâej leer MetjJeerj

ceeefvemen¤keâe mecegoeÙe leheeFËkeâe ØepJeefuele cegKen¤cee ØeJesMe ieefjjnskeâe Úved~

DeLee&led Gveern¤ DeeheQâcee MetjJeerj Úved lej leheeFË mecegõJeled ngvegngvÚ~ leheeFËkeâes

mece#e Gveern¤keâes yeue DelÙeuhe Ú~ Gveern¤ efkeâve j keâmejer ØeJesMe ieozÚved?

Ùemekeâes ueeefie GoenjCe Øemlegle Ú-

ÙeLee Øeoerhleb pJeueveb heleÁe

efJeMeefvle veeMeeÙe mece=æJesieeŠ~

leLewJe veeMeeÙe efJeMeefvle ueeskeâe-

mleJeeefhe Jekeä$eeefCe mece=æJesieeŠ~~29~~

pemlew hegleueer ve° ngvekeâes ueeefie ØepJeefuele Deefivecee DeefleJesieues ØeJesMe

ieo&Úved, lÙemlew Ùeer meyew ØeeCeern¤ heefve Deeheävew veeMekeâes ueeefie leheeFËkeâes cegKen¤cee

DelÙevle ye{skeâes Jesieues ØeJesMe ieefjjnskeâe Úved~

uesefue¢emes «emeceeveŠ mecevlee-

uueeskeâevmece«eevJeovewpJe&ueefÆŠ~

lespeesefYejehetÙe& peielmece«eb

YeememleJees«eeŠ Øeleheefvle efJe<Cees~~30~~

leheeFË leer mecemle ueeskeân¤ueeF& ØepJeefuele (Jeuoes) cegKen¤Éeje meyeweflejyeeš

Ûeešdow efveefuejnveg YeSkeâes Ú, DeemJeeove ieoz ngvegngvÚ~ ns JÙeeheveMeerue hejceelceved!

leheeFËkeâes G«e ØeYee mechetCe& peieledueeF& Deeheäveg lespeues JÙeehle iejsj leleeF& jnsefÚved~

leelheÙe& Ùees efkeâ heefnues Deemegjer mecheod hejceleòJecee efJeueerve ngvepeevÚ, lelhe§eeled

owJeer mecheodkeâes kegâvew ØeÙeespeve jnve peeBowve, Ùemewues lÙees heefve lÙemew mJe¤hecee

efJeueerve ngvepeevÚ~ Depeg&veues osKes efkeâ keâewjJe he#e, lÙemeheefÚ Gmekeâes Deeheävew

he#ekeâe Ùeesæe ßeerke=â<Cekeâes cegKecee efJeueerve ngBow ieFjnskeâe Úved~ Gveues meesOes-

DeeKÙeeefn ces keâes YeJeeveg«e¤hees

veceesÓmleg les osJeJej Øemeero~

efJe%eelegefceÛÚeefce YeJevleceeÅeb

ve efn Øepeeveeefce leJe ØeJe=efòeced~~31~~



ceueeF& YeVegmed efkeâ YeÙebkeâj Deekeâej YeSkeâes leheeFË keâes ngvegngvÚ? ns osJen¤cee

ßes‰! leheeFËueeF& vecemkeâej Ú, leheeFË ØemeVe ngvegnesmed~ DeeefomJe¤he ce leheeFËueeF&

jeceüjer peeVe ÛeenVeg (pemlew, leheeFË keâes ngvegngvÚ? kesâ ieve& ÛeenvegngvÚ?); efkeâveefkeâ leheeFËkeâes

ØeJe=efòe DeLee&led Ûes°en¤ueeF& mebefPejnskeâes Úwve~ ÙemeceeefLe ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues YeVeggYeÙees-


keâeueesÓefmce ueeskeâ#eÙeke=âlØeJe=æes

ueeskeâevmeceenleg&efcen ØeJe=òeŠ~

$e+lesÓefhe lJeeb ve YeefJe<Ùeefvle meJex

ÙesÓJeefmLeleeŠ ØelÙeveerkesâ<eg ÙeesOeeŠ~~32~~

Depeg&ve! ce ueeskeân¤ueeF& veeMe ievexJeeuee ye{skeâes keâeue ngB j Ùeme meceÙe Ùeer

mebhetCe& ueeskeân¤ueeF& ve° ieve&keâes ueeefie ØeJe=òe YeSkeâes ngB~ Øeeflehe#eern¤keâe mesveecee

efmLele peefle Ùeesæen¤ Úved, leer meyew efleceer veYeS heefve jnBowveved, peerefJele heefve

jnvesÚwveved, Ùemewues ØeJe=òe YeSkeâes Úg~

lemceeòJecegefòe‰ ÙeMees ueYemJe

efpelJee Me$etvYeg*dd#Je jepÙeb mece=æced~

ceÙewJewles efvenleeŠ hetJe&cesJe

efveefceòecee$eb YeJe meJÙemeeefÛeved~~33~~

Ùemewues Depeg&ve! efleceer Ùegækeâes ueeefie KeÌ[e nesT, ÙeMe Øeehle iej~ Me$egn¤ueeF&

efpele, mece=efæmecheVe jepÙeueeF& Yeesie~ Ùeer meyew MetjJeerj cesjesÉeje DeefIevew ceeefjSkeâe

ngved~ meJÙemeeefÛeved! efleceer kesâJeue efveefceòe cee$e yeve~

ØeeÙe: meJe&$e ßeerke=â<Ceues YeVegYeÙees efkeâ lÙees hejceelcee ve kesâner mJeÙeb ieo&Ú,

ve iejeGBoÚ, ve mebÙeesie vew peesÚ&~ ceesneJe=òe yegefæues ieoe& vew ceeefveme YevoÚved efkeâ

hejceelceeues iejeGBÚ; lej ÙeneB Gveer mJeÙeb leeue "eskesâj KeÌ[e ngvegngvÚ efkeâ Depeg&ve!

keâlee&-Oelee& le ce ngB~ ceÉeje Fveern¤ DeefIevew ceeefjSkeâe ngved~ efleceer KeÌ[e cee$e nesG

j ÙeMeueeF& uesG~ Ùemlees Ùeme keâejCe efkeâ ‘mees kesâJeue Yeieleve efnle ueeieer~’

Depeg&ve lÙener DeJemLeeueeF& Øeehle iejskeâes efLeÙees efkeâ YeieJeeved mJeÙeb leeue "eskesâj

KeÌ[e ngvegYeÙees~ Devegjeieer vew Depeg&ve nes~ Devegjeieerkeâes ueeefie YeieJeeved meOeQ KeÌ[e

ngvegngvÚ, Gveern¤keâes ueeefie keâòee& ngvegngvÚ, jLeer yeVegngvÚ~



ÙeneB ieerleecee lesœees heškeâ meeceüepÙekeâes ØekeâjCe DeeÙees~ heefnues Depeg&ve

ue[dve ÛeenBowveLes~ Gmeues Yeves efkeâ, he=LJeerkeâes Oeve-OeevÙemecheVe DekeâCškeâ meeceüepÙe

leLee osJeleen¤keâes mJeeceerheve DeLeJee $ewueeskeäÙekeâes jepÙecee heefve ce lÙeme GheeÙeueeF&

nsefo&ve, pees FefvõÙen¤ueeF& megKeeGves cesjes Ùeme MeeskeâueeF& nšeGve mekegâved~ peye

leÌ[heve yeveskewâ ngvÚ Yeves ceueeF& Ûeeefnbowve~ ÙeesiesÕejues Yeves- Ùeme Ùegæcee nejsheefÚ

osJelJe j efpelesheefÚ ceneceefncekeâes efmLeefle efceuvesÚ j ÙeneB SIeejeQ DeOÙeeÙecee

YeVegngvÚ efkeâ, Ùeer Me$egn¤ ceÉeje ceeefjSkeâe Ú, efleceer efveefceòecee$e YeSj yeme,

ÙeMeueeF& Øeehle iej j mece=æ jepÙeueeF& Yeesie~ hesâefj lÙener kegâje, pegve kegâjeyeeš

Depeg&ve PeefmkeâvÚ, pemeyeeš Gmeues Meeskeâ meceehle YeSkeâes osKowve, kesâ ßeerke=â<Ce

hesâefj heefve lÙener jepÙe efoveg ngvesÚ? nesFve, Jemlegle: efJekeâejn¤keâes Devlekeâes meeLe

hejceelcemJe¤hekeâes efmLeefle vew JeemleefJekeâ mece=efæ nes, pees efmLej mecheefòe nes~

pemekeâes keâefnues efJeveeMe ngBowve- jepeÙeesiekeâes heefjCeece nes~

õesCeb Ûe Yeer<ceb Ûe peÙeõLeb Ûe

keâCeË leLeevÙeeveefhe ÙeesOeJeerjeved~

ceÙee nleebmlJeb peefn cee JÙeefLe‰e

ÙegOÙemJe pesleeefme jCes mehelveeved~~34~~

Ùeer õesCe, Yeer<ce, peÙeõLe j keâCe& leLee DevÙeevÙe Oesjwpevee ceÉeje ceeefjSkeâe

MetjJeerj Ùeesæen¤ueeF& efleceer ceej, YeÙe veiej~ meb«eececee efJejesOeern¤ueeF& efleceer

DeJeMÙe efpelvesÚew, Ùemewues Ùegæ iej~ ÙeneB heefve ÙeesiesÕejues YeVegYeÙees- efÙeveern¤

ceÉeje ceeefjSkeâe ngved~ Ùeer ceeefjSkeâen¤ueeF& efleceer ceej~ mhe° ieveg&YeÙees efkeâ ce

keâòee& ngB, peyeefkeâ heeBÛeeQ DeOÙeeÙekeâes 13, 14 SJeb 15 Mueeskeâcee GneBues

YeVegYeSkeâes efLeÙees- YeieJeeved Dekeâòee& ngvegngvÚ~ De"ejeQ DeOÙeeÙecee GneB YeVegngvÚ-

MegYe DeLeJee DeMegYe ØelÙeskeâ keâeÙe& ngvecee heeBÛe ceeOÙecen¤ Úved- DeefOe‰eve,

keâlee&, keâjCe, Ûes°e j owJe~ pees YevoÚved- kewâJeuÙe mJe¤he hejceelcee ieo&Ú,

Gveern¤ DeefJeJeskeâer ngved, ÙeLeeLe& peevowveved DeLee&led YeieJeevedues ieozve~ Ùemlees

efJejesOeeYeeme efkeâve?

Jemlegle: Øeke=âefle j lÙeme hejceelce-heg®<ekeâes yeerÛe SGšw meerceejsKee Ú~

peyemecce Øeke=âeflekeâe hejceeCegn¤keâes oyeeJe yeÌ{er jnvÚ, leyemecce ceeÙee ØesjCee



efoefvÚved j peye meeOekeâ lÙeesYevoe ceeefLe G"dÚ, F&Õej, F° DeLeJee meodieg®keâes

keâeÙe&#es$ecee ØeJesMe ieÚ&, lelhe§eeled meodieg® F° (Ùeeo jnesmed efkeâ Øesjkeâkeâes mLeevecee

meodieg®, Deelcee, hejceelcee, F°, YeieJeeved heÙee&ÙeJeeÛeer ngved~ pees Yeves heefve YeieJeevedues

vew YevÚ) ùoÙecee jLeer ngvepeevÚ, DeelceeosefKe peeie=le YeSj lÙeme Devegjeieer

meeOekeâkeâes mJeÙeb heLe-mebÛeeueve ieve& ueeioÚ~

‘hetpÙe cenejepepeer’ YeVegngvLÙees- ‘‘nes, pegve hejceelceekeâes neceerueeF& Ûeenvee

Ú, pegve melencee neceer KeÌ[e ÚeQ, lÙeme melencee mJeÙeb Deesuexj peyemecce Deelceeyeeš

peeie=le ngBowve, leyemecce mener cee$eecee meeOevekeâes DeejcYe ngBowve~ lÙeme heÚeef[ pes

peefle meeOekeâyeeš heej ueeiÚ, lÙees Gvekeâes osve nes~ meeOekeâ le efveefceòe cee$e YeSj

Gvekeâes mebkesâle j DeeosMeevegmeej efn[dves cee$e ieÚ&~ meeOekeâkeâes efJepeÙe Gvekeâes osve

nes~ Ùemlees Devegjeieerkeâes ueeefie F&Õej Deeheävees Âef°ues osKÚ, osKeeGBÚ j Deeheäveg

mJe¤hemecce hegNÙeeGBÚ~’’ Ùener ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ efkeâ ceÉeje ceeefjSkeâe Ùeer

Me$egn¤ueeF& ceej~ efve§eÙe vew efleceües efJepeÙe ngvesÚ, ce efleceües mece#e KeÌ[e Úg~

meÀeÙe GJeeÛe

SleÛÚÎlJee JeÛeveb kesâMeJemÙe

ke=âleeÀeefueJexheceeveŠ efkeâjeršer~

vecemke=âlJee YetÙe SJeen ke=â<Ceb

meieûob YeerleYeerleŠ ØeCecÙe~~35~~

mebpeÙeues Yeves- (pes peefle Depeg&veues osKes, "erkeâ lÙemlew vew mebpeÙeues osKeskeâes

Ú~ De%eeveues DeeÛÚeefole ceve vew DevOees Oe=leje°^ nes, lej Ùemlees ceve heefve mebÙecekeâes

ceeOÙeceues jeceüjer osKoÚ, megvÚ j yegPoÚ) kesâMeJekeâes Ùeer GheÙeg&òeâ JeÛeveueeF&

megvesj efkeâjeršOeejer Depeg&ve YeÙeYeerle YeSj keâecow nele peesÌ[sj, vecemkeâej iejsj hesâefj

ßeerke=â<Cemebie ÙemeØekeâej ieodieod YeSkeâes JeeCeerues vew Yeves-

Depeg&ve GJeeÛe

mLeeves ù<eerkesâMe leJe ØekeâerlÙee&

peielØeù<ÙelÙevegjpÙeles Ûe~

j#eebefme Yeerleeefve efoMees õJeefvle

meJex vecemÙeefvle Ûe efmeæme‹eŠ~~36~~



ns DevleÙee&efceved ù<eerkesâMe! Ùees GefÛele vew Ú efkeâ leheeFËkeâes keâerefle&ues mebmeej

nef<e&le ngvÚ j DevegjeieueeF& Øeehle ieÚ&~ leheeFËkewâ ceefnceeues YeÙeYeerle YeSkeâes

je#eme efoMeen¤cee YeeioÚved j meyew efmeæieCen¤keâes mecegoeÙe leheeFËkeâes ceefnceeueeF&

osKesj vecemkeâej ieo&Úved~

keâmceeÛÛe les ve vecesjvcenelceved

iejerÙemes yeÇÿeCeesÓhÙeeefokeâ$ex~

Devevle osJesMe peieefVeJeeme

lJece#ejb meomeòelhejb Ùeled~~37~~

ns cenelceved! yeÇÿeekeâes heefve Deeefokeâòee& j meyewYevoe "tuees leheeFËkeâes ueeefie

leer meyew keâmejer vecemkeâej veie®ved; efkeâveefkeâ ns Devevle! ns osJesMe! ns peieefVeJeeme!

meled, Demeled j lÙees Yevoe heefve hej De#ej DeLee&led De#eÙemJe¤he leheeFË vew ngvegngvÚ?

Depeg&veues De#eÙemJe¤hekeâes ØelÙe#e oMe&ve iejskeâe efLeS~ kesâJeue yeewefækeâ mlejcee

keâuhevee ievex Jee ceeefveefueveeues cee$e Ùemlees efmLeefle efceuowve pees De#eÙe nes~ Depeg&vekeâes

ØelÙe#e oMe&ve Gmekeâes Deevleefjkeâ DevegYetefle nes~ Gmeues meefJeveÙe Yeves-

lJeceeefoosJeŠ heg®<eŠ hegjeCe-

mlJecemÙe efJeÕemÙe hejb efveOeeveced~

Jesòeeefme JesÅeb Ûe hejb Ûe Oeece

lJeÙee leleb efJeÕecevevle¤he~~38~~

leheeFË DeeefoosJe j meveeleve heg®<e ngvegngvÚ~ leheeFË Ùeme peieledkeâe hejce

DeeßeÙe j peeVesJeeuee leLee hejceOeece ngvegngvÚ~ ns DevevlemJe¤he! leheeFËyeeš Ùeer

mechetCe& peieled JÙeehle Ú~ leheeFË meJe&$e ngvegngvÚ~

JeeÙegÙe&ceesÓefiveJe&®CeŠ MeMee¿Š

ØepeeheeflemlJeb Øeefheleecen§e~

vecees vecemlesÓmleg menœeke=âlJeŠ

hegve§e YetÙeesÓefhe vecees vecemles~~39~~

leheeFË vew JeeÙeg, Ùecejepe, Deefie>, Je®Ce, Ûevõcee leLee Øepeekeâe mJeeceer yeÇÿee

j yeÇÿeekeâe heefve efhelee ngvegngvÚ~ leheeFËueeF& npeejeQ heškeâ vecemkeâej Ú~ hesâefj heefve

heškeâ-heškeâ vecemkeâej Ú~ DeefleMeÙe ßeæe j Yeefòeâkeâes keâejCe veceve ieozpeeBoe

heefve Depeg&veueeF& le=efhle YeFjnskeâes Úwve~ Gmeues YevoÚ-



veceŠ hegjmleeoLe he=‰lemles

veceesÓmleg les meJe&le SJe meJe&~

DevevleJeerÙee&efceleefJe›eâcemlJeb

meJeË meceehveesef<e leleesÓefme meJe&Š~~40~~

ns DelÙevle meeceLÙe&Meeueer! leheeFËueeF& DeefIe j heefÚyeeš heefve vecemkeâej

Ú~ ns meJee&lceved! leheeFËueeF& Ûeejweflejyeeš vecemkeâej Ú, efkeâveefkeâ ns DelÙevle

heje›eâceMeeueer! leheeFËues meyeweflejyeeš mebmeejueeF& JÙeehle ieveg&YeSkeâes Ú, Ùemewues

leheeFË vew meJe&¤he j meJe&$e ngvegngvÚ~ ÙemeØekeâej heškeâ-heškeâ vecemkeâej iejsj

YeÙeYeerle Depeg&ve Deeheäveg Yetuen¤keâes ueeefie #eceeÙeeÛevee ieo&Ú-

meKesefle celJee ØemeYeb Ùeogòebâ

ns ke=â<Ce ns ÙeeoJe ns meKesefle~

Depeevelee ceefnceeveb leJesob

ceÙee ØeceeoelØeCeÙesve Jeeefhe~~41~~

leheeFËkeâes Ùeme ØeYeeJeueeF& ve peevesj leheeFËueeF& meKee, efce$e ceevesj ceÉeje

Øesce DeLeJee Øeceeoues heefve ns ke=â<Ce, ns ÙeeoJe, ns meKee- ÙemeØekeâej pes peefle heefve

n"hetJe&keâ YeefveSkeâes Ú leLee-

ÙeÛÛeeJenemeeLe&cemelke=âleesÓefme

efJenejMeÙÙeemeveYeespeves<eg~

SkeâesÓLeJeehÙeÛÙegle lelmece#eb

lel#eeceÙes lJeecenceØecesÙeced~~42~~

ns DeÛÙegle! pees leheeFËueeF& neBmeeskeâes ueeefie efJenej, MeÙÙee, Deemeve leLee

Yeespeveeefon¤cee Skeäuew DeLeJee leer ceeefvemen¤keâes mece#e heefve Deheceeefvele ngveg YeSkeâes

Ú, lÙees meyew DehejeOe DeefÛevlÙe ØeYeeJeJeeuee leheeFË mebie ce #ecee iejeGBÚg~ keâmejer

#ecee ie¤B?-

efheleeefme ueeskeâmÙe ÛejeÛejmÙe

lJecemÙe hetpÙe§e ieg®ie&jerÙeeved~

ve lJelmeceesÓmlÙeYÙeefOekeâŠ kegâleesÓvÙees

ueeskeâ$eÙesÓhÙeØeefleceØeYeeJe~~43~~



leheeFË Ùeme ÛejeÛej peieledkeâe efhelee, ieg®Yevoe heefve "tuee ieg® j Deefle

hetpeveerÙe ngvegngvÚ~ pemekeâes kegâvew Øeeflecee Úwve, Ùemlee DeØeeflece ØeYeeJeJeeuee!

leheeFËkeâes meceeve leerveJešw ueeskeân¤cee Dekeâex keâesner Úwve, hesâefj yeÌ{er keâmejer

ngvesÚ? leheeFË meKee heefve nesFve, meKee le mecekeâ#e ngvÚ~

lemceelØeCecÙe ØeefCeOeeÙe keâeÙeb

ØemeeoÙes lJeecenceerMeceer[Ÿeced~

efhelesJe heg$emÙe meKesJe meKÙegŠ

efØeÙeŠ efØeÙeeÙeen&efme osJe mees{gced~~44~~

leheeFË ÛejeÛejkeâe efhelee ngvegngvÚ, Ùemewues ce Deeheävees MejerjueeF& jeceüjer leheeFËkeâe

heeTBcee jeKesj ØeCeece iejsj, mlegefle ievex ÙeesiÙe leheeFË F&ÕejueeF& ØemeVe ngvekeâes

ueeefie ØeeLe&vee ieo&Úg~ ns osJe! efhelee pemejer heg$ekeâes, meKee pemejer meKeekeâes j heefle

pemejer efØeÙe Œeerkeâes DehejeOen¤ueeF& #ecee ieo&Ú, lÙemlew leheeFË heefve cesjes

DehejeOen¤ueeF& menve ievex ÙeesiÙe ngvegngvÚ~ DehejeOe kesâ efLeÙees? cewues keâefnues ns

ÙeeoJe! ns meKee! ns ke=â<Ce! Yeveskeâes efLeSB~ meceepekeâes mece#e DeLeJee Skeâevlecee

Yeveskeâes efLeSB~ Yeespevekeâes meceÙe DeLeJee meglves meceÙecee Yeveskeâes efLeSB~ kesâ ke=â<Ce

YeVeg DehejeOe efLeÙees? keâeuees efLeS vew, ieesjes keâmejer YeefveÙeesmed? ÙeeoJe YeVeg heefve

DehejeOe efLeSve, efkeâveefkeâ Ùeogkegâuecee le pevce vew YeSkeâes efLeÙees~ meKee YeVeg heefve

DehejeOe efLeSve efkeâveefkeâ mJeÙeb ßeerke=â<Ce heefve DeehetâueeF& Depeg&vekeâes meKee

ceevoLes~ peye ke=â<Ce YeVeg DehejeOe vew nes, Skeâ heškeâ ke=â<Ce Yeveskeâes ueeefie Depeg&ve

Devevle yeej efieÌ[efieÌ{eSj #eceeÙeeÛevee ieozÚved, Deefve pehe keâmekeâes ie¤B? veece

keâmekeâes efueves?

Jemlegle: efÛevlevekeâes pemlees efJeOeeve mJeÙeb ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues YeVegYeSkeâes

Ú lÙemlew leheeFË ieveg&med~ GneBues heÚeef[ YeVegYeÙees- ‘DeesefcelÙeskeâe#ejb yeÇÿe JÙeenjved

ceecevegmcejved~’- Depeg&ve! ‘Ô’ yeme Ùeefle vew De#eÙe yeÇÿekeâes heefjÛeeÙekeâ nes~

Ùemekeâe efleceer pehe iej j OÙeeve cesjes iej; efkeâveefkeâ lÙeme hejceYeeJecee ØeJesMe

heeSheefÚ lÙees ceneheg®<ekeâes heefve lÙener veece nes, pees lÙeme DeJÙeòeâkeâes heefjÛeeÙekeâ

nes~ ØeYeeJe osKesheefÚ Depeg&veues Leene heeS efkeâ Ùees ve le keâeuee ve ieesje, ve meKee Ú

ve ÙeeoJe, Ùees le De#eÙe yeÇÿekeâes efmLeefleJeeuee cenelcee ngved~



mechetCe& ieerleecee ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues heeBÛe heškeâ ‘Deesced’keâes GÛÛeejCe ceeefLe

peesÌ[ (yeue) efovegYeÙees~ Deye Ùeefo leheeFËueeF& pehe ieveg&Ú Yeves ke=â<Ce-ke=â<Ce

veYevesj ‘Deesced’keâes vew pehe ieveg&med~ ØeeÙe: YeeefJekeâ ceeefveme kegâvew ve kegâvew GheeÙe

efvekeâeueer neuÚ~ keâesner ‘Deesced’ peheves DeefOekeâej j DeveefOekeâejkeâes ÛeÛee&ues YeÙeYeerle

Ú, le keâesner cenelceen¤keâes ogneF& efovÚved DeLeJee keâesner ßeerke=â<Ce cee$ew nesFve,

GYevoe heefnues jeOee j ieesheern¤keâes veece heefve GneBkeâes MeerIeÇ ØemeVeleekeâes

ueesYecee pehÚved~ heg®<e ßeæeceÙe Ú, Ùemewues Gmekeâes Ùemlees pehveg cee$e YeeJegkeâlee

nes~ Ùeefo leheeFË JeemleJecee YeeefJekeâ ngvegngvÚ Yeves JeneBkeâes DeeosMekeâes heeueve

ieveg&med~ GneB DeJÙeòeâcee efmLele YeSj heefve Deepe leheeFËkeâes mece#e ngvegngve lej

GneBkeâes JeeCeer leheeFË mece#e Ú~ JeneBkeâes Dee%eekeâes heeueve ieveg&med DevÙeLee leheeFË

vew yeleeGvegmed efkeâ ieerleecee leheeFËkeâes kesâ mLeeve Ú? nes Ùeefle DeJeMÙe Ú efkeâ

‘DeOÙes<Ùeles Ûe Ùe Fceb ßeæeJeevevemetÙe§e ëe=CegÙeeoefhe Ùees vej:~’ pemeues

DeOÙeÙeve ieo&Ú, megvoÚ, lÙees %eeve leLee Ùe%eueeF& peevoÚ, MegYeueeskeâueeF& heeGBÚ~

Dele: DeOÙeÙeve DeJeMÙe ieveg&med~

ØeeCe-Deheevekeâes efÛevlevecee ‘ke=â<Ce’ veecekeâes ›eâce hekeâ[cee DeeGowveved~

Oesjw ceeefvemen¤ cee$e YeeJegkeâleeJeMe kesâJeue ‘jeOes-jeOes’ YeVe ueeieskeâe Úved~

DeepeYeesueer DeefOekeâejern¤Éeje keâece ve YeScee Gmekeâes mecyevOeern¤yeeš, Øesceer

Jee helveermebie ‘meesme&’ ueieeSj keâece iejeGves hejcheje Ú~ ceeefvemen¤ meesÛoÚved

efkeâ keâoeefÛeled YeieJeevedkeâes Iejcee heefve Ùemlew ÛeuÚ nesuee Dele: Gveern¤ues ‘ke=â<Ce’

YeVeg yevo iejsj jeOes-jeOes YeVe DeejcYe iejs~ Gveern¤ YevoÚved- jeOes-jeOes!

MÙeece efceuee os~ jeOee Skeâ heškeâ efJeÚesÌ[ YeSheefÚ MÙeecemebie Yesšdve meefkeâveved

Yeves lÙees leheeFËueeF& keâmejer YesšeFefoves Úved~ Dele: DevÙe keâmewkeâes kegâje veceevesj

ßeerke=â<Cekeâes DeeosMeueeF& De#ejMe: ceeveer Deescedkeâes pehe iejeQ~ nes, ÙeneBmecce GefÛele

Ú efkeâ jeOee neceües DeeoMe& ngved, lÙeeflekewâ ueieveyeeš neceerueeF& heefve ueeiveg heÚ&~

Ùeefo heeGveg Ú Yeves jeOee pemleer efJejefnveer yeVegheÚ&~

DeieeefÌ[ heefve Depeg&veues ‘ke=â<Ce’ Yeves~ ‘ke=â<Ce’ Gvekeâes ØeÛeefuele veece efLeÙees~

Ùemlew DeveskeâeQ veece efLeS, pemlew ‘ieesheeue’, lej Oesjw meeOekeâ ieg®-ieg® Jee ieg®keâes

ØeÛeefuele veece YeeJegkeâleeJeMe pehve ÛeenvÚved; lej Øeeefhlehe§eeled ØelÙeskeâ ceneheg®<ekeâes



lÙener veece nes, pegve DeJÙeòeâcee lÙees efmLele Ú~ Oesjw efMe<Ùeues ØeMve ieo&Úved-

‘‘ieg®osJe! peye OÙeeve leheeFËkeâes ieo&Úg leye hegjevees veece ‘Deesced’ FlÙeeefo efkeâve

pehves, ‘ieg®-ieg®’ DeLeJee ke=â<Ce-ke=â<Ce efkeâve ve YeveeQ~’’ lej ÙeneB ÙeesiesÕejues mhe°

ieveg&YeÙees efkeâ, DeJÙeòeâ mJe¤hecee efJeueÙekeâe meeLew ceneheg®<ekeâes heefve lÙener veece

Ú, pemecee lÙees efmLele Ú~ ‘ke=â<Ce’ mecyeesOeve efLeÙees, pehves veece nesFve~

ÙeesiesÕej ßeerke=â<Cemebie Depeg&veues Deeheävees DehejeOekeâes ueeefie #eceeÙeeÛevee

iejs, GneBueeF& mJeeYeeefJekeâ ¤hecee DeeGvekeâes ueeefie ØeeLe&vee iejs~ ßeerke=â<Ceues ceeVeg

YeÙees, menpe ngvegYeÙees DeLee&led GmeueeF& #ecee heefve ieefjefovegYeÙees~ Gmeues efveJesove

iejs-

DeÂ°hetJeË ùef<eleesÓefmce Â°dJee

YeÙesve Ûe ØeJÙeefLeleb cevees ces~

leosJe ces oMe&Ùe osJe¤heb

Øemeero osJesMe peieefVeJeeme~~45~~

Deefnuesmecce Depeg&vekeâes mece#e ÙeesiesÕej efJeÕe¤hecee ngvegngvÚ~ Dele: T

YevoÚ efkeâ heefnues vensjskeâes leheeFËkeâes Ùeme Dee§eÙe&ceÙe ¤heueeF& osKesj nef<e&le

YeFjnskeâes Úg leLee cesjes ceve YeÙeues DeefleJÙeekegâue heefve YeFjnskeâes Ú~ heefnues le

meKee mebPevLeW, OevegefJe&Åeecee keâoeefÛeled DeehetâueeF& kesâner Deieeef[ vew heeGBoLes; lej

Deye ØeYeeJe osKesj [j YeFjnskeâes Ú~ heefÚ¼es DeOÙeeÙecee ØeYeeJe megvesj Gmeues

DeehetâueeF& %eeveer ceevoLes~ %eeveerueeF& keâefle heefve YeÙe ngBowve? Jemlegle: ØelÙe#e

oMe&vekeâes ØeYeeJe vew efJeue#eCe ngvÚ~ meyew kegâje megvesj j ceevesj heefÚ efnÌ[sj meyewLeeskeâ

peeVe yeeBkeâer vew jnvÚ~ T YevoÚ- henues vensjskeâes leheeFËkeâes Ùemlees ¤he osKesj ce

nef<e&le YeFjnskeâes Úg~ cesjes ceve YeÙeues JÙeekegâue heefve YeFjnskeâes Ú~ Dele: ns osJe!

leheeFË ØemeVe ngvegmed~ ns osJesMe! ns peieefVeJeeme! leheeFË Deeheävees lÙeneR ¤heueeF&

osKeeGvegmed~ keâmlees ¤he?-

efkeâjerefšveb ieefoveb Ûe›eânmle-

efceÛÚeefce lJeeb õ°gcenb leLewJe~

lesvewJe ¤hesCe ÛelegYeg&pesve

menœeyeenes YeJe efJeÕecetlex~~46~~



ce leheeFËueeF& lÙemlew DeLee&led heefnues pemlew šeGkeâecee cegkegâš OeejCe iejskeâes,

nelecee ieoe j Ûe›eâ efueSkeâes nsve& ÛeenvÚg~ Ùemewues ns efJeÕe¤he! ns menœeyeeng!

leheeFË Deeheävees lÙener ÛelegYeg&pe mJe¤hecee DeeGvegmed~ keâmlees ¤he nsve& Ûeens? ÛelegYe&gpe

¤he~ Deye osKvegÚ efkeâ ÛelegYeg&pe ¤he kesâ nes?


ceÙee ØemeVesve leJeepeg&vesob

¤heb hejb oefMe&leceelceÙeesieeled~

lespeesceÙeb efJeÕecevevleceeÅeb

Ùevces lJeovÙesve ve Â°hetJe&ced~~47~~

ÙemeØekeâej Depeg&vekeâes ØeeLe&vee meggvesj ßeerke=â<Ceues YeVegYeÙees- Depeg&ve! cewues

Deveg«enhetJe&keâ Deeheävees ÙeesieMeefòeâkeâes ØeYeeJeues Deeheävees hejce lespeesceÙe, meyewkeâes

Deeefo j meerceejefnle efJeÕe¤he efleceerueeF& osKeeSB pemeueeF& efleceeryeenskeâ De¤ keâmewues

heefnues osKesveved~

ve JesoÙe%eeOÙeÙevewve& oevew-

ve& Ûe ef›eâÙeeefYeve& leheesefYe®«ewŠ~

SJeb¤heŠ MekeäÙe Denb ve=ueeskesâ

õ°gb lJeovÙesve kegâ®ØeJeerj~~48~~

Depeg&ve! Ùeme ceeveJe-ueeskeâcee ÙemeØekeâej efJeÕe¤heJeeuee ce ve Jesoues, ve

Ùe%eues, ve DeOÙeÙeveues, ve oeveues, ve ef›eâÙeeues, ve G«e leheues j ve efleceeryeenskeâ

De¤Éeje osefKeve mebYeJe Úg, DeLee&led efleceeryeenskeâ Ùees ¤he De¤ keâmewues nsve& Jee

osKve meòewâveved~ leye le ieerlee leheeFËkeâes ueeefie yeskeâej Ú~ YeieJeoddoMe&vekeâe ÙeesiÙeleen¤

Depeg&vemecce meerefcele j¢ees, peyeefkeâ heÚeef[ Yeefvemekeâveg YeSkeâes Ú efkeâ Depeg&ve!

jeie, YeÙe j ›eâesOeyeešjefnle DevevÙe ceveues cesjes MejCe YeSkeâe Oesjw ceeefveme %eeve¤heer

leheyeeš heefJe$e YeSj mee#eeled cesjes mJe¤heueeF& Øeehle YeFmekesâkeâe Úved~ ÙeneB

YeVegngvÚ- efleceeryeenskeâ ve keâmewues osKve mekesâkeâe ve YeefJe<Ùecee osKve meefkeâvesÚ~

Dele: Depeg&ve keâes ngved? kesâ kegâvew efheC[Oeejer ngved, kegâvew MejerjOeejer ngved? nesFve,

Jemlegle: Devegjeie vew Depeg&ve nes~ DevegjeieefJenerve heg®<eues ve keâefnues osKve mekesâkeâe

Úved j ve YeefJe<Ùecee osKvemekeäuee~ meyeweflejyeeš efÛeòe mecesšsj Skeâcee$e F°keâes

Deveg¤he jeie vew Devegjeie nes~ Devegjeieerkeâe ueeefie vew Øeeefhlekeâes efJeOeeve Ú~



cee les JÙeLee cee Ûe efJecet{YeeJees

Â<šdJee ¤heb IeesjceerÂ*ddcecesoced~

JÙehesleYeerŠ ØeerleceveeŠ hegvemlJeb

leosJe ces ¤heefceob ØeheMÙe~~49~~

ÙemeØekeâejkeâes cesjes Ùeme efJekeâjeue ¤heueeF& osKesj efleceerueeF& JÙeekegâuelee

venesmed j cet{YeeJe heefve ve nesmed efkeâ DeeBefòeSj Deueie nesT~ Deye efleceer YeÙejefnle

j ØeerefleÙegòeâ ceveues cesjes lÙener ¤heueeF& DeLee&led ÛelegYeg&pe ¤heueeF& hesâefj nsj~

meÀeÙe GJeeÛe-

FlÙepeg&veb JeemegosJemleLeeskeälJee

mJekebâ ¤heb oMe&Ùeeceeme YetÙeŠ~

DeeÕeemeÙeeceeme Ûe Yeerlecesveb

YetlJee hegveŠ meewcÙeJehegce&nelcee~~50~~

mebpeÙeues Yeves- meJe&$e Jeeme ievex osJe leer JeemegosJeues Depeg&veueeF& ÙemeØekeâej

Yevesj hesâefj lÙemlew Deeheävees ¤he osKeeGvegYeÙees~ hesâefj cenelcee ßeerke=â<Ceues ‘meewcÙeJeheg:’

DeLee&led ØemeVe YeSj YeÙeYeerle Depeg&veueeF& OewÙe& efovegYeÙees~ Depeg&veues Yeves-

Depeg&ve GJeeÛe

Â°dJesob ceeveg<eb ¤heb leJe meewcÙeb peveeo&ve~~10~~

Foeveerceefmce mebJe=òeŠ meÛesleeŠ Øeke=âefleb ieleŠ~~51~~

peveeo&ve! leheeFËkeâes Ùeme DelÙevle Meevle ceeefveme¤heueeF& osKesj Deye ce

ØemeVeefÛeòe YeSB Deeheävees mJeYeeJeueeF& Øeehle iejskeâes Úg~ Depeg&veues Yeveskeâe efLeS

efkeâ, YeieJeved! Deye leheeFË ceueeF& lÙener ÛelegYeg&pe mJe¤hekeâes oMe&ve iejeGvegmed~

ÙeesiesÕejues iejeGveg heefve YeÙees; lej Depeg&veues peye osKes leye kesâ heeS? ‘ceeveg<eb

¤heb’- ceeefvemekeâes ¤heueeF& osKes~ Jemlegle: Øeeefhlekeâes he§eeled ceneheg®<e vew ÛelegYeg&pe

j DevevleYegpe keânueeGveg ngvÚ~ ogF& YegpeeJeeuee ceneheg®<e le Devegjeieerkeâes mece#e

yemvegYeSkewâ Ú; lej DevÙe$e keâlewyeeš keâmewues mcejCe ieÚ& Yeves lÙener ceneheg®<e

lÙeme mcejCekeâòee&yeeš peeie=le (jLeer) YeSj lÙemekeâes heefve ceeie&-oMe&ve ieveg&ngvÚ~

Yegpee keâeÙe&keâes Øeleerkeâ nes~ JeneB efYe$e heefve keâeÙe& ieo&Ú, yeeefnj heefve, Ùees vew

ÛelegYeg&pe mJe¤he nes~ Gvekeâes nelecee MebKe, Ûe›eâ, ieoe j heoddce ›eâceMeŠ JeemleefJekeâ



ue#ÙeIees<e, meeOeve-Ûe›eâkeâes ØeJele&ve, FefvõÙen¤keâes oceve j efvece&ue-efveuexhe

keâeÙe&#eceleekeâes Øeleerkeâ cee$e nes~ Ùener keâejCe Ú efkeâ ÛelegYeg&pe ¤hecee GveueeF&

osKesj heefve Depeg&veues GveueeF& ceeefveme¤hecew heeS~ ÛelegYeg&pe ceneheg®<ekeâes Mejerj j

mJe¤heyeeš keâeÙe& ievex efJeefOe-efJeMes<ekeâes veece nes, ve efkeâ Ûeej neleJeeuee kegâvew

ßeerke=â<Ce ngvegngvLÙees~


megogo&Me&efceob ¤heb Â°Jeeveefme Ùevcece~~10~~

osJee DehÙemÙe ¤hemÙe efvelÙeb oMe&vekeâeef*dd#eCeŠ~~52~~

cenelcee ßeerke=â<Ceues YeVegYeÙees- Depeg&ve! cesjes Ùemlees ¤he osKve Deefleogue&Ye

Ú, pemlees efkeâ efleefceues osKeskeâe Úew, efkeâveefkeâ osJelee heefve meOeQ Ùeme ¤hekeâes

oMe&vekeâes FÛÚe jeKoÚved~ Jemlegle: meyew ceeefveme mevleueeF& efÛeVe mekeäowveved~ ‘hetpÙe

melmebieer cenejepe’ DevleŠØesjCee YeSkeâes hetCe& ceneheg®<e ngvegngvLÙees; lej ceeefvemen¤

JeneBueeF& Jeewueene mebPevow jns~ kegâvew-kegâvew hegCÙeelceeueeF& DeekeâeMeJeeCeer YeÙees efkeâ

JeneB meodieg® ngvegngvÚ~ cee$e Gveern¤ues GveueeF& ùoÙeues meceeles Gvekeâes mJe¤heueeF&

heeS j Deeheävees ieefleueeF& heeS~ Ùener ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ efkeâ pemekeâes ùoÙecee owJeer

mecheod peeie=le Ú, leer osJelee heefve meOeQ Ùeme ¤hekeâes oMe&vekeâes Deekeâeb#ee jeKoÚved~

Deefve kesâ Ùe%e, oeve DeLeJee JesoeOÙeÙeveyeeš leheeFËueeF& nsve& meefkeâvÚ? lÙees cenelcee

YeVegngvÚ-

veenb Jesowve& lehemee ve oevesve ve ÛespÙeÙee~~53~~

MekeäÙe SJebefJeOees õ°gb Â°Jeeveefme ceeb ÙeLee~~53~~

ve Jesoues, ve leheues, ve oeveues j ve Ùe%eues ce ÙemeØekeâej osefKevecee megueYe

Úg, pemejer efleceerues osKÙeew~ leye kesâ leheeFËueeF& osKvekeâe ueeefie kegâvew GheeÙe Úwve?

lÙees cenelcee YeVegngvÚ, SGše GheeÙe Ú-

YekeälÙee lJevevÙeÙee MekeäÙe DencesJebefJeOeesÓpeg&ve~~54~~

%eelegb õ°gb Ûe leòJesve ØeJes°gb Ûe hejvlehe~~54~~

ns ßes‰ leheJeeuee Depeg&ve! DevevÙe YeefòeâÉeje DeLee&led ceyeenskeâ De¤ kegâvew

osJeleekeâes mcejCe veieoz, DevevÙe ßeæeues ce ÙemeØekeâej ØelÙe#e osefKevekeâes ueeefie,



leòJeyeeš mee#eeled peeVekeâes ueeefie leLee ØeJesMe ieve&keâes ueeefie heefve megueYe Úg

DeLee&led lÙemekeâes Øeeefhlekeâes Skeâcee$e megiece ceeOÙece DevevÙe Yeefòeâ nes~ Devlecee

%eeve heefve DevevÙe Yeefòeâcee heefjCele ngvepeevÚ, pemlees efkeâ heefÚ¼es DeOÙeeÙe

meelecee õ°JÙe Ú~ heÚeefÌ[ JeneBues YeVegYeÙees efkeâ efleceeryeenskeâ ve De¤ keâmewues

osKeskeâes Ú ve YeefJe<Ùecee osKvesÚ, peyeefkeâ ÙeneB YeVegngvÚ efkeâ DevevÙe Yeefòeâues ve

kesâJeue ceueeF& osKve meefkeâvÚ, Deefheleg mee#eeled peeVeg j cecee ØeJesMe heefve heeGve

meefkeâvÚ, DeLee&led Depeg&ve DevevÙe Yeòeâkeâes veece nes, SGše DeJemLeekeâes veece nes~

Devegjeie vew Depeg&ve nes~ Devlecee ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ-

celkeâce&ke=âvcelhejcees ceoddYeòeâŠ meÁJee|peleŠ~~55~~

efveJezjŠ meJe&Yetles<eg ÙeŠ me ceecesefle heeC[Je~~55~~

ns Depeg&ve! pees heg®<e ceÉeje efveefo&° keâce& DeLee&led efveÙele keâce& Ùe%eeLe& keâce&

ieo&Ú, ‘celhejceŠ’ cesjes hejeÙeCe YeSj ieo&Ú, pees cesjes DevevÙe Yeòeâ Ú, ‘meÁJeefpe&leŠ’-

lej mebie-oes<ecee jnsj lÙees keâce& ngvemekeäowve~ DeleŠ mebie-oes<eyeeš jefnle YeSj

mechetCe& YetleØeeCeern¤cee Jewj-YeeJeues jefnle Ú, lÙees ceueeF& Øeehle ngvÚ~ leye kesâ

Depeg&veues Ùegæ iejs? ØeCe iejsj kesâ Gveues peÙeõLeeefoueeF& ceejs? ‘efveJezjŠ meJe&Yetles<eg’-

Ùeefo Gmeues ceeÚ& Yeves YeieJeevedueeF& osKve heeGBowve, peyeefkeâ Depeg&veues osKeskeâe

Úved~ Ùemeyeeš efmeæ ngvÚ efkeâ ieerleecee SGše heefve Ùemlees Mueeskeâ Úwve, pees yeeefnjer

ceej-keâeškeâes meceLe&ve iejesmed~ pees efveefo&° keâce& Ùe%ekeâes Øeef›eâÙeekeâes DeeÛejCe

ievexÚ, pees DevevÙe YeeJeues Gveeryeenskeâ keâmewkeâes mcejCemecce ieozve, pees mebie-

oes<eyeeš Deueie jnvÚ Yeves Ùegæ keâmlees? peye leheeFËmebie keâesner Úwve Yeves leheeFË

keâesmebie Ùegæ ieveg&ngvÚ? mechetCe& YetleØeeCeern¤cee pees yewj-YeeJeyeeš jefnle Ú,

ceveues heefve keâmewueeF& meleeGves keâuhevee heefve ieozve, lÙener ceueeF& Øeehle ngvÚ,

Deefve kesâ Depeg&veues Ùegæ iejs? keâefnues heefve nesFve~

Jemlegle: mebie-oes<eyeeš Deueie jnsj peye leheeFË DevevÙe efÛevlevecee ueeiveg

ngvÚ, efveOee&efjle Ùe%ekeâes ef›eâÙeecee ØeJe=òe ngvegngvÚ, lÙeme meceÙe heefjhebLeer jeie-És<e,

keâece-›eâesOe FlÙeeefo ogpe&Ùe Me$eg yeeOeekeâes ¤hecee ØelÙe#e vew Úwved~ Gvekeâes heej

heeGveg vew Ùegæ nes~



efve<keâ<e&—

Ùeme DeOÙeeÙekeâes DeejcYecee Depeg&veues Yeves- YeieJeved! leheeFËkeâes efJeYeteflen¤ueeF&

cewues efJemleejhetJe&keâ megveW, pemeyeeš cesjes ceesn ve°YeÙees, De%eevekeâes MeceveYeÙees; lej

pemlees leheeFËues yeleeGvegYeÙees efkeâ ce meJe&$e Úg, lÙemeueeF& ce ØelÙe#e osKve ÛeenvÚg~

Ùeefo ceÉeje osKve mecYeJe Ú Yeves ke=âheÙee lÙener mJe¤he osKeeGvegmed~ Depeg&ve efØeÙe

meKee efLeS, DevevÙe mesJeer efLeS, DeleSJe ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues kesâner ØeefleJeeo veiejsj

leg®vlew osKeeGve ØeejcYe ieveg&YeÙees efkeâ Deye ceefYe$e KeÌ[e YeSkeâe mehleef<e& j lÙemeYevoe

heefve hetJe& ngvesJeeuee $e+ef<en¤ueeF& nsj, yeÇÿee j efJe<CegueeF& nsj~ meJe&$e hewâefueSkeâes cesjes

lespeueeF& nsj~ cesjes Mejerjcee Skeâ mLeevecee Ke[e YeSkeâe ÛejeÛej peieledueeF& nsj; lej

Depeg&ve DeeBKee ceuow jns~ ÙemewØekeâej ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ce ogF&-leerve Mueeskeâmecce DeveJejle

osKeeGvegYeÙees, lej Depeg&veues kesâner osKve heeSve~ meyew efJeYeteflen¤ ÙeesiesÕejcee lÙeme

meceÙe heefve efLeS, lej Depeg&veueeF& JeneB meeceevÙe ceeefveme pemlew osefKeFjnskeâe efLeS~

leye ÙemeØekeâej osKeeGBoe-osKeeGBow ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ce S×e¹emeer jesefkeâveg ngvÚ j YeVegngvÚ-

Depeg&ve! Ùeer DeeBKeen¤Éeje efleceerues ceueeF& osKve mekeäowveew, Deeheävees yegefæues efleceer

ceueeF& efÛeVe mekeäowveew~ Deye ce efleceerueeF& lÙees Âef° efovÚg, pemeues efleceer ceueeF& osKve

mekeävesÚew~ YeieJeeved le meecegVescee vew GefYeveg YeSkeâes efLeÙees~ Depeg&veues osKes, JeemleJecee

osKes~ osKesheefÚ #egõ $egefšn¤keâes ueeefie #eceeÙeeÛevee ieve& ueeies, pees JeemleJecee $egefš

efLeSve~ GoenjCekeâes ueeefie- YeieJeved! kegâvewyesuee cewues leheeFËueeF& ke=â<Ce, ÙeeoJe j

kegâvewyesuee meKee Yeveskeâes efLeSB, Ùemekeâes ueeefie leheeFË ceueeF& #ecee ieveg&med~ ßeerke=â<Ceues

#ecee heefve ieveg&YeÙees, efkeâveefkeâ Depeg&vekeâes ØeeLe&vee mJeerkeâej iejsj JeneB meewcÙe mJe¤hecee

DeeGveg YeÙees, OewÙe& OeejCe iejeGvegYeÙees~

Jemlegle: ke=â<Ce YeVeg DehejeOe efLeSve~ JeneB MÙeece JeCe&keâes vew ngvegngvLÙees, ieesjes

keâmejer YeefvevLes~ ÙeogJebMecee pevce YeSkewâ efLeÙees~ ßeerke=â<Ce mJeÙeb DeehetâueeF& meKee

ceeVeg ngvLÙees~ JeemleJecee ØelÙeskeâ meeOekeâ ‘ceneheg®<eueeF&’ heefnues Ùemlew mebPevÚ~ keâesner

JeneBueeF& ¤he j DeekeâejÉeje mebyeesefOele ieo&Ú, keâesner JeneBueeF& Je=efòeyeeš mebyeesOeve

ieo&Ú j keâesner JeneBueeF& Deeheävew mecekeâ#e ceevoÚ~ JeneBkeâes ÙeLeeLe& mJe¤heueeF& yegPve

mekeäowve~ JeneBkeâes DeefÛevlÙe mJe¤heueeF& Depeg&veues yegPes j Leene heeS efkeâ JeneB ve MÙeece-

JeCe& ve ieesjes ngvegngvÚ~ ve kegâvew kegâuekeâe, ve keâmewkeâe efce$e vew Ú, JeneBkeâes meceeve keâesner



ÚBowÚwve, Deefve meKee keâmlees? Ùees le DeefÛevlÙe mJe¤he nes~ pemeueeF& JeneB mJeÙeb osKeeGveg

ngvÚ, lÙener ceeefveme JeneBueeF& osKve heeGBÚ~ Dele: Depeg&veues Deeheävees ØeejefcYekeâ Yetuekeâes

ueeefie #eceeÙeeÛevee iejs~

ØeMve G"dÚ efkeâ peye ke=â<Ce YeVeg DehejeOe nes, leye JeneBkeâes veece pehves keâmejer?

pemeueeF& ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues pehvekeâes ueeefie mJeÙeb peesÌ[ (yeue) efovegYeÙees, pehves

pegveefJeefOe yeleeGvegYeÙees, lÙener efJeefOeyeeš leheeFË efÛevleve-mcejCe ieveg&med~ lÙees nes-

‘DeesefcelÙeskeâe#ejb yeÇÿe JÙeenjvceecevegmcejved~’- ‘Deesced’ De#eÙe yeÇÿekeâes heÙee&Ùe

nes~ ‘Dees Denced me Deesced’- pees JÙeehle Ú, lÙees meòee cecee uegkesâkeâes Ú- Ùener nes

Ôkeâes DeeMeÙe~ leheeFË Ùemekeâes pehe ieveg&med j OÙeeve cesjes iej~ ¤he Deeheävees, veece Ô

yeleeGvegYeÙees~

Depeg&veues ØeeLe&vee iejs efkeâ ÛelegYeg&pe ¤hecee oMe&ve efovegmed~ ßeerke=â<Ceues lÙener

meewcÙe mJe¤he OeejCe ieveg&YeÙees~ Depeg&veues Yeves- YeieJeved ! leheeFËkeâes Ùeme meewcÙe

ceeveJe mJe¤heueeF& osKesj Deye ce Øeke=âeflemLe YeSB~ ceeBieskeâes efLeÙees ÛelegYeg&pe¤he,

osKeeGvegYeÙees ‘ceeveg<eb ¤heb’~ JeemleJecee MeeÕelecee ØeJesMeJeeuee Ùeesieer Mejerjues ÙeneB

yemeskeâes Ú, yeeefnj ogyewneleues keâeÙe& ieo&Ú j meeLew Devlejelceeyeeš peeie=le YeSj

peneByeeš heefve pees YeeefJekeâ mcejCe ieo&Úved, SkeâmeeLe meJe&$e Gmekeâes ùoÙeyeeš

peeie=le YeSj Øesjkeâkeâes ¤hecee keâeÙe& ieo&Ú~ nele Gvekeâes keâeÙe&keâes Øeleerkeâ nes- Ùener

vew ÛelegYeg&pe nes~

ßeerke=â<Ceues YeVegYeÙees- Depeg&ve! efleceeryeenskeâ cesjes Ùeme ¤heueeF& ve keâmewues osKeskeâe

Úved j ve YeefJe<Ùecee keâesner osKvesÚved~ leye ieerlee neceüesueeefie JÙeLe& Ú~ lej nesFve,

ÙeesiesÕej YeVegngvÚ- SGše GheeÙe Ú~ pees cesjes DevevÙe Yeòeâ Ú, ceyeenskeâ pees De¤

keâmewkeâes mcejCe ve iejsj efvejvlej cesjes vew efÛevleve ievexJeeuee Ú, lÙemekeâes DevevÙe YeefòeâÉeje

ce ØelÙe#e osKveueeF& (pemlees efleceerues osKeskeâe Úew), leòJeues peeVe j ØeJesMe ievexueeF&

heefve megueYe Úg~ DeLee&led Depeg&ve DevevÙe Yeòeâ efLeS~ Yeefòeâkeâes heefjceeefpe&le ¤he nes

Devegjeie, F°keâes Deveg¤he ueieeJe~ ‘efceueefnb ve jIegheefle efyeveg Devegjeiee~’-

DevegjeieefJenerve heg®<eues ve keâefnues heeSkeâesÚ, ve keâefnues heeGvesÚ~ Devegjeie Úwve Yeves

keâesner ueeKeeQ Ùeesie iejesmed, lehe iejesmed, oeve iejesmed ‘lÙees’ Øeehle ngBowve~ Dele: F°keâes

Deveg¤he jeie DeLeJee DevevÙe Yeefòeâ efveleevle DeeJeMÙekeâ Ú~



Devlecee ßeerke=â<Ceues YeVegYeÙees - Depeg&ve! ceÉeje efveefo&° keâce&ueeF& iej, cesjes

DevevÙe Yeòeâ YeSj iej, cesjes MejCe hejsj iej; lej mebie-oes<eyeeš Deueie YeSj~ mebie-

oes<ecee Ùees keâce& ngvew mekeäowve~ Dele: mebie-oes<e Ùeme keâce&keâes mecheeefole ngvegcee yeeOekeâ

Ú~ pees yewj-YeeJeues jefnle Ú, lÙemewues ceueeF& Øeehle ieo&Ú~ peye mebie-oes<e Úwve,

peneB neceerueeF& Úes[sj Dekeâex keâesner ÚBowÚwve, JewjlJekeâes ceeveefmekeâ mebkeâuhe heefve Úwve,

Deefve Ùegæ keâmlees? yeeefnj mebmeejcee ueÌ[eF&-Peie[e YeFjnvÚved; lej efJepeÙe efpelvesueeF&

heefve efceuowve~ ogpe&Ùe mebmeej¤heer Me$egueeF& Demebielee¤heer MeŒeues keâešsj hejcecee ØeJesMe

heeGveg vew JeemleefJekeâ efJepeÙe nes, pemekeâes heefÚ nej Úwve~

Ùeme DeOÙeeÙecee heefnues le ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues Depeg&veueeF& Âef° Øeoeve ieveg&YeÙees,

hesâefj Deeheävees efJeÕe¤hekeâes oMe&ve iejeGvegYeÙees~ Dele:-


ßeerke=â<Ceepeg&vemecJeeos ‘efJeÕe¤heoMe&veÙeesiees’ veecewkeâeoMeesÓOÙeeÙeŠ~~11~~


efJe<eÙekeâ ßeerke=â<Ce j Depeg&vekeâes mecJeeocee ‘efJeÕe¤he-oMe&veÙeesie’ veecekeâ SIeejeQ


Fefle ßeerceledhejcenbme hejceevevomÙe efMe<Ùe mJeeceerDeÌ[ieÌ[evevoke=âles

ßeerceoddYeieJeoddieerleeÙeeŠ ‘ÙeLeeLe&ieerlee’ Yee<Ùes ‘efJeÕe¤heoMe&veÙeesiees’

veecewkeâeoMeesÓOÙeeÙeŠ~~11~~



yeen^eQ DeOÙeeÙe 245

SIeejeQ DeOÙeeÙekeâes Devlecee ßeerke=â<Ceues heškeâ-heškeâ peesÌ[ (yeue)

efovegYeSkeâes efLeÙees efkeâ, Depeg&ve! cesjes Ùemlees mJe¤he pemeueeF& efleefceues osKÙeew,

efleceer yeenskeâ heefnues keâmewues osKeskeâes Úwve, ve YeefJe<Ùecee keâmewues osKvesÚ~ ce ve

leheues, ve Ùe%eues, ve oeveues osKvekeâes ueeefie megueYe Úg; lej DevevÙe YeefòeâÉeje DeLee&led

cesjes yeenskeâ DevÙe$e keâneR ßeæe peeve veheeDeesmed, efvejvlej lewue OeejeJeled cesjes

efÛevleveÉeje, "erkeâ Ùemew Øekeâej pemlees efleceerues osKÙeew, ce ØelÙe#e osefKevekeâes ueeefie,

leòJeÉeje mee#eeled peeVekeâes ueeefie j ØeJesMe ieve&keâes ueeefie heefve megueYe Úg~ Dele:

Depeg&ve! efvejvlej cesjes efÛevleve iej, Yeòeâ yeve~ DeOÙeeÙekeâes Devlecee JeneBues YeVegYeSkeâes

efLeÙees, Depeg&ve! efleceer ceÉeje efveOee&efjle ieefjSkeâes keâce&ueeF& iej~ ‘celhejce:’- cesjes

hejeÙeCe YeSj iej~ DevevÙe Yeefòeâ vew lÙemekeâes Øeeefhlekeâes ceeOÙece nes~ ÙemeceeefLe

Depeg&vekeâes ØeMve mJeeYeeefJekeâ efLeÙees efkeâ pemeues DeJÙeòeâ De#ejkeâes Gheemevee ieo&Ú

j pemeues meiegCe leheeFËkeâes Gheemevee ieo&Ú- Ùeer ogyewcee ßes‰ keâes ngved?

ÙeneB Ùees ØeMveueeF& Depeg&veues lesœees heškeâ G"eS~ DeOÙeeÙe leervecee Gmeues

Yeveskeâes efLeÙees efkeâ, YeieJeved! Ùeefo efve<keâece keâce&ÙeesieYevoe meebKÙeÙeesie leheeFËueeF&

ßes‰ ceevÙe Ú, Yeves leheeFË ceueeF& YeÙebkeâj keâce&n¤cee efkeâve ueieeGveg ngvÚ?

ÙemeceeefLe ßeerke=â<Ceues YeVegYeSkeâes efLeÙees- Depeg&ve! efve<keâece keâce&ceeie& jeceües ueeieesmed

Jee %eeveceeie&, ogyew Âef°n¤cee keâce& le ievez heo&Ú~ Ùemees YeS heefve pees FefvõÙen¤ueeF&

n"ues jeskesâj ceveues efJe<eÙen¤ueeF& mcejCe ieo&Ú lÙees ocYeeÛeejer nes, %eeveer nesFve~

Dele: Depeg&ve! efleceer keâce& iej~ keâmlees keâce&? ‘efveÙeleb kegâ® keâce& lJeb’- efveOee&efjle

iejskeâes keâce& iej~ efveOee&efjle keâce& kesâ nes? Deefve YeVegYeÙees- Ùe%ekeâes Øeef›eâÙee vew

Skeâcee$e keâce& nes~ Ùe%ekeâes efJeefOe yeleeGvegYeÙees- pees DeejeOevee-efÛevlevekeâes efJeefOe-

efJeMes<e nes, hejcecee ØeJesMe efoueeGves Øeef›eâÙee nes~ peye efve<keâece keâce&-ceeie& j

%eeve-ceeie& ogyewcee keâce& ievezheÚ&, Ùe%eeLe& keâce& ieveg&heÚ&, ef›eâÙee SGšw Ú Yeves Devlej

keâmlees? Yeòeâ keâce&n¤ueeF& mecehe&Ce iejsj, F°keâes Deeefßele YeSj Ùe%eeLe& keâce&cee

ØeJe=òe ngvÚ, Dekeâex meebKÙeÙeesieer Deeheävees MeefòeâueeF& mebPesj (Deeheävew Yejcee) lÙemew

keâce&cee ØeJe=òe ngvÚ~ hetje ßece ieo&Ú~


~~ DeLe …eoMees”OŸeeŸe: ~~yeen^eQ DeOŸeeŸe



DeOÙeeÙe heeBÛecee Depeg&veues hegve: ØeMve iejs- YeieJeved ! leheeFË keâefnues

meebKÙe-ceeOÙeceues keâce& ievexkeâes ØeMebmee ieveg&ngvÚ, Deefve keâefnues mecehe&Ce-ceeOÙeceues

efve<keâece keâce&Ùeesiekeâes ØeMebmee ieveg&ngvÚ- Ùeer ogyewcee ßes‰ kegâved nes? ÙeneBmecce

Depeg&veues yegefPemekesâkeâe efLeS efkeâ keâce& ogyew Âef°ues ieveg&heÚ& leeheefve ogyewcee ßes‰ ceeie&

Gmeues jespve ÛeenvÚ~ ßeerke=â<Ceues YeVegYeÙees- Depeg&ve! ogyew Âef°n¤ues keâce&cee

ØeJe=òe ngvesJeeuee ceueeF& vew Øeehle ieo&Úved, lej meebKÙeceeie&Yevoe efve<keâece keâce&ceeie&

ßes‰ Ú~ efve<keâece keâce&Ùeesiekeâes Deveg‰eve veiejerkeâve ve keâesner Ùeesieer ngvÚ ve %eeveer~

meebKÙeÙeesie og<keâj Ú, lÙemecee Oesjw Dehe"sjen¤ Úved~

ÙeneB lesœees heškeâ Depeg&veues Ùener ØeMve jeKes efkeâ, YeieJeved ! leheeFËcee DevevÙe

Yeefòeâues ueeives j DeJÙeòeâ De#ejkeâes Gheemeveecee (meebKÙeceeie&ues) ueeives Ùeer

ogyewcee ßes‰ keâes ngved?

Depeg&ve GJeeÛe

SJeb meleleÙegòeâe Ùes YeòeâemlJeeb heÙeg&heemeles~~1~~

Ùes ÛeehÙe#ejceJÙeòebâ les<eeb kesâ ÙeesieefJeòeceeŠ~~1~~

‘SJeb’ DeLee&led ÙemeØekeâej Deefnues leheeFËues pegve efJeefOe yeleeGvegYeÙees, "erkeâ

Ùemew efJeefOe Devegmeej DevevÙe Yeefòeâues pees leheeFËkeâes MejCe efueSj, leheeFËmebie efvejvlej

mebÙegòeâ YeSj leheeFËkeâes jeceües {bieues Gheemevee ieo&Ú j Dekeâex pees leheeFËkeâes MejCe

veefueSj mJelev$e ¤hecee Deeheävew Yejcee lÙener De#eÙe j DeJÙeòeâ mJe¤hekeâes Gheemevee

ieo&Ú, pemecee leheeFË heefve efmLele ngvegngvÚ, Ùeer ogyew Øekeâejkeâes Yeòeân¤cee ye{er

Gòece ÙeesieJesòee keâes ngved? ÙemeceeefLe ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues YeVegYeÙees-


ceÙÙeeJesMÙe cevees Ùes ceeb efvelÙeÙegòeâe Gheemeles~~1~~

ßeæÙee hejÙeeshesleemles ces Ùegòeâlecee celeeŠ~~2~~

Depeg&ve! cecee ceve Skeâe«e iejsj, efvejvlej ceyeeš mebÙegòeâ YeSkeâes pees Yeòeâpeve

hejceefmele mecyevOe jeKves ßes‰ ßeæeues Ùegòeâ YeSj ceueeF& YepoÚved, Gveern¤

ceueeF& Ùeesieern¤cee heefve Deefle Gòece Ùeesieer ceevÙe ngvÚ~

Ùes lJe#ejceefveoxMÙeceJÙeòebâ heÙeg&heemeles~~1~~

meJe&$eieceefÛevlÙeb Ûe ketâšmLeceÛeueb OeÇgJeced~~3~~

meefVeÙecÙesefvõÙe«eeceb meJe&$e meceyegæÙeŠ~~1~~

les Øeehe>gJeefvle ceecesJe meJe&Yetleefnles jleeŠ~~4~~



pees heg®<e FefvõÙen¤keâes mecegoeÙeueeF& jeceüjer mebÙeefcele iejsj, ceve-yegefækeâes

efÛevleveyeeš DelÙevle hej meJe&JÙeeheer, DekeâLeveerÙe mJe¤he, meOeQ Skeâjme jnves,

efvelÙe, DeÛeue, DeJÙeòeâ, Deekeâejjefnle j DeefJeveeMeer yeÇÿekeâes Gheemevee ieo&Ú,

mechetCe& Yetlen¤keâes efnlecee ueeieskeâe j meyewcee meceeve YeeJeJeeuee lÙees Ùeesieer heefve

ceueeF& vew Øeehle ieo&Ú~ yeÇÿekeâes GheÙeg&òeâ efJeMes<eCe ceyeeš efYeVe Úwve; lej-

keäuesMeesÓefOekeâlejmles<eeceJÙeòeâemeòeâÛeslemeeced~~1~~

DeJÙeòeâe efn ieefleog&ŠKeb osnJeefÆjJeehÙeles~~5~~

leer DeJÙeòeâ hejceelceecee Deemeòeâ YeSkeâes efÛeòeJeeuee heg®<en¤ueeF& meeOevecee

keäuesMe efJeMes<e Ú; efkeâveefkeâ osneefYeceeveern¤yeeš DeJÙeòeâ efJe<eÙekeâ ieefle og:KehetJe&keâ

Øeehle ieefjvÚ~ peyemecce Mejerjkeâes Yeeve Ú, leyemecce DeJÙeòeâkeâes Øeeefhle og<keâj Ú~

ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ce meodieg® ngvegngvLÙees~ DeJÙeòeâ hejceelcee Gvecee JÙeòeâ efLeÙees~

JeneB YeVegngvÚ efkeâ, ceneheg®<ekeâes MejCe veefueSj pees meeOekeâ Deeheävees MeefòeâueeF& mebPevow

Deieeef[ ye{dÚ efkeâ ce Ùeme DeJemLeecee Úg, DeieeÌ[er lÙeme DeJemLeecee peevesÚg, ce Deeheävees

DeJÙeòeâ MejerjueeF& Øeehle ievexÚg, lÙees cesjes ¤he ngvesÚ, ce lÙener ngB- ÙemeØekeâej meesÛow,

Øeeefhlekeâes Øeleer#ee veiejsj Deeheävees MejerjueeF& vew ‘meesÓnb’ YeVe ueeiÚ~ Ùener Ùeme

ceeie&cee meyeYevoe "tuees yeeOekeâ nes~ lÙees ‘og:KeeueÙeced DeMeeÕeleced’ cee vew Ietce-

efheâj iejsj KeÌ[e ngvepeevÚ~ lej pees cesjes MejCe efueSj Deieeef[ ye{dÚ, lÙees-

Ùes leg meJee&efCe keâcee&efCe ceefÙe mevvÙemÙe celhejeŠ~~1~~

DevevÙesvewJe Ùeesiesve ceeb OÙeeÙevle Gheemeles~~6~~

pees cesjes hejeÙeCe YeSj mechetCe& keâce&n¤ DeLee&led DeejeOeveeueeF& cecee Dehe&Ce

iejsj DevevÙe YeeJeues Ùeesie DeLee&led DeejeOevee-Øeef›eâÙee Éeje efvejvlej efÛevleve ieoz

ceueeF& YepoÚ-

les<eecenb mecegælee& ce=lÙegmebmeejmeeiejeled~~1~~

YeJeeefce veefÛejelheeLe& ceÙÙeeJesefMeleÛeslemeeced~~7~~

cecee cee$e efÛeòe ueieeGves leer Yeòeân¤keâes ueeefie ce ÛeeBÌ[s vew ce=lÙeg¤heer

mebmeejyeeš Gæej ievexJeeuee ngvÚg~ ÙemeØekeâej efÛeòe ueieeGveskeâes ØesjCee j efJeefOeceeefLe

ÙeesiesÕej ØekeâeMe heeveg&ngvÚ-

ceÙÙesJe ceve DeeOelmJe ceefÙe yegefæb efveJesMeÙe~~1~~

efveJeefme<Ùeefme ceÙÙesJe Dele TOJeË ve mebMeÙeŠ~~8~~

Ùemewues Depeg&ve! efleceer cecee ceve ueieeT, cecee yegefæ ueieeT~ Ùeme Ghejevle



efleceer cecee vew efveJeeme ievexÚew, Ùemecee kesâner heefve mebMeÙe Úwve~ ceve j yegefæ heefve

ueieeGve mekesâve Yeves (Depeg&veues heÚeef[ Yeveskeâes heefve efLeÙees efkeâ ceveueeF& jeskeäveg le

ce JeeÙeg pemlew og<keâj mebPevÚg) ÙemeceeefLe ÙeesiesÕej YeVegngvÚ-

DeLe efÛeòeb meceeOeelegb ve MeÄeâesef<e ceefÙe efmLejced~~1~~

DeYÙeemeÙeesiesve lelees ceeefceÛÚehlegb OeveÀeÙe~~9~~

Ùeefo efleceer ceveueeF& cecee DeÛeue mLeeefhele ieve&cee meceLe& Úwveew Yeves ns

Depeg&ve! Ùeesiekeâes DeYÙeemeÉeje ceueeF& Øeehle ieves& FÛÚe iej~ (peneB heefve efÛeòe

peeDeesmed lÙeneByeeš efIemeejsj GmeueeF& DeejeOevee, efÛevleve-ef›eâÙeecee ueieeGveskeâes

veece DeYÙeeme nes) Ùeefo Ùees heefve ieve& mekeäowveew Yeves-

DeYÙeemesÓhÙemeceLeexÓefme celkeâce&hejcees YeJe~~10~~

ceoLe&ceefhe keâcee&efCe kegâJe&efvmeefæceJeehmÙeefme~~10~~

Ùeefo efleceer DeYÙeemecee heefve DemeceLe&Úew Yeves, cee$e cesjes ueeefie keâce& iej

DeLee&led DeejeOevee ieve&cee lelhej nesT~ ÙemeØekeâej cesjes Øeeefhlekeâes ueeefie keâce& ieoz

efleceer cesjes Øeeefhle¤heer efmeefæueeF& vew Øeehle ievexÚew DeLee&led DeYÙeeme heefve mebYeJe

YeSve meeOevee-heLecee ueeefie cee$e jnveg~

DeLewleohÙeMeòeâesÓefme keâlegË ceÅeesieceeefßeleŠ~10~~

meJe&keâce&HeâuelÙeeieb leleŠ kegâ® ÙeleelceJeeved~~11~

Ùeefo ÙemeueeF& heefve ieve&cee DemeceLe& Úew Yeves mechetCe& keâce&keâes heâueueeF&

lÙeeiesj DeLee&led ueeYe-neefvekeâes efÛevlee ÚesÌ[sj ‘ceÅeesie’keâes Deeefßele YeSj DeLee&led

mecehe&Cekeâes meeLe DeelceJeeved ceneheg®<ekeâes MejCecee peeT~ JeneByeeš Øesefjle YeSj

keâce& mJele: ngve ueeivesÚ~ mecehe&Cekeâes meeLe keâce&heâuekeâes lÙeeiekeâes cenlJe yeleeGBow


ßesÙees efn %eeveceYÙeemeep%eeveeoddOÙeeveb efJeefMe<Ùeles~~10~~

OÙeeveelkeâce&HeâuelÙeeiemlÙeeieeÛÚeefvlejvevlejced~~12~~

cee$e efÛeòeueeF& jeskeäves DeYÙeemeYevoe %eeve-ceeie&ues keâce&cee ØeJe=òe ngveg ßes‰

nes~ %eeveceeOÙeceues keâce&ueeF& keâeÙe&¤he efovegYevoe OÙeeve ßes‰ nes; efkeâveefkeâ OÙeevecee

F° jnvÚ~ OÙeeveYevoe heefve mechetCe& keâce&n¤keâes heâuelÙeeie ßes‰ nes; efkeâveefkeâ F°

Øeefle mecehe&Cekeâes meeLew ÙeesieceeefLe Âef° jeKow keâce&-heâuekeâes lÙeeie ievee&ues lÙemekeâes

Ùeesie#escekeâes efpeccesJeejer F°keâes ngvepeevÚ~ Ùemewues Ùeme lÙeeieyeeš lÙees lelkeâeue

hejceMeeefvle Øeehle ieo&Ú~



Deefnuesmecce ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues YeVegYeÙees efkeâ DeJÙeòeâkeâes Gheemevee ievexJeeuee

%eeveceeieeaYevoe mecehe&Cekeâes meeLe keâce& ievexJeeuee efve<keâece keâce&Ùeesieer ßes‰ ngved~

ogyew SGšw keâce& ieo&Ú; lej %eeveceeieeakeâes heLecee JÙeJeOeeve ye{er jnvÚ~ lÙemekeâes

ueeYe-neefvekeâes efpeccesJeejer lÙemewceeefLe jnvÚ, peyeefkeâ meceefhe&le Yeòeâkeâes efpeccesJeejer

ceneheg®<eceeefLe jnvÚ~ Ùemewues lÙees keâce&heâuelÙeeieÉeje ÛeeB[w vew MeeefvleueeF& Øeehle

ieo&Ú~ Deye Meeefvle-Øeehle heg®<ekeâes ue#eCe yeleeGveg ngvÚ-

DeÉs°e meJe&Yetleeveeb cew$eŠ keâ®Ce SJe Ûe~~10~~

efvece&cees efvejn¿ejŠ meceogŠKemegKeŠ #eceer~~13~~

ÙemeØekeâej MeeefvleueeF& Øeehle YeSkeâes pees heg®<e meye Yetlen¤cee És<eYeeJejefnle,

meyewkeâes Øesceer j nslegjefnle oÙeeueg Ú j pees cecelJeues jefnle, Denbkeâejjefnle, megKe-

ogŠKekeâes Øeeefhlecee mece leLee #eceeJeeved Ú,

mevleg°Š meleleb Ùeesieer Ùeleelcee Â{efve§eÙeŠ~~10~~

ceÙÙee|heleceveesyegefæÙeex ceÆòeâŠ me ces efØeÙeŠ~~14~~

pees efvejvlej Ùeesiekeâes hejekeâe‰emebie mebÙegòeâ Ú, ueeYe leLee neefvecee mevleg°

Ú, ceve leLee FefvõÙen¤meefnle MejerjueeF& Deeheävees JeMecee ieefjjeKeskeâes Ú,

Â{efve§eÙeJeeuee Ú, lÙees cecee Deefhe&le ceve-yegefæJeeuee cesjes Yeòeâ ceueeF& efØeÙe Ú~

ÙemceeVeesefÉpeles ueeskeâes ueeskeâeVeesefÉpeles Ûe ÙeŠ~~10~~

n<ee&ce<e&YeÙeesÉsiewceg&òeâes ÙeŠ me Ûe ces efØeÙeŠ~~15~~

pemeyeeš kegâvew heefve peerJe GÉsieueeF& Øeehle ieozve j pees mJeÙeb heefve kegâvew

peerJeyeeš GefÉive ngBowve, n<e&-mevleehe-YeÙe j mecemle efJe#eesYen¤yeeš cegòeâ Ú,

lÙees Yeòeâ cesjes efØeÙe nes~

meeOekeâkeâes ueeefie Ùees Mueeskeâ DelÙevle GheÙeesieer Ú~ Gmeues Ùemejer yemveg

heo&Ú efkeâ lÙemeÉeje keâmewkeâes ceveueeF& "sme veueeieesmed~ Ùeefle le meeOekeâ ieve& mekeäÚ,

lej Dekeâex ceeefvemen¤ Ùeme DeeÛejCe Devegmeej Ûeueves Úwve~ Gveern¤ le mebmeejer vew

ngved~ Gveern¤ Deeiees GiuevesÚ, kesâner ve kesâner YeVesÚved; lej heefLekeâues meeJeOeeve

ngveg heo&Ú efkeâ Deeheävees ùoÙecee GveerÉeje (Gveern¤keâes DeeIeeleÉeje) heefve GLeue-

hegLeue venesmed, efÛevlevecee megjle ueeefie jnesmed, ›eâce vešgšesmed~ GoenjCekeâes ueeefie

leheeFË mJeÙeb meÌ[keâcee efveÙeceevegketâue yeeÙeeB hesšeryeeš efnefÌ[jnvegYeSkeâes Ú, keâesner

ceefojeheeve iejsj DeeGBowÚ, Yeves Gmemebie peesefieveg heefve leheeFËkeâes efpeccesJeejer nes~



Devehes#eŠ MegefÛeo&#e Goemeervees ieleJÙeLeŠ~~10~~

meJee&jcYeheefjlÙeeieer Ùees ceÆòeâŠ me ces efØeÙeŠ~~16~~

pees heg®<e Deekeâeb#een¤Éeje jefnle, meJe&Lee heefJe$e Ú, ‘o#eŠ’ DeLee&led

DeejeOeveekeâes efJeMes<e%e Ú (Ùemlees nesFve efkeâ Ûeesjer ieÚ& Yeves o#e nes~ ßeerke=â<Cekeâes

Devegmeej keâce& SGšw Ú- efveÙele keâce& DeejeOevee-efÛevleve, lÙemecee pees o#e Ú) pees

he#e-efJehe#eyeeš še{e Ú, og:Ken¤yeeš cegòeâ Ú, meyew DeejcYen¤keâes lÙeeieer lÙees

cesjes Yeòeâ ceueeF& efØeÙe Ú~ ievex ÙeesiÙe kegâvew ef›eâÙee GmekeâesÉeje DeejcYe ngvekeâes ueeefie

yeeBkeâer jnBowve~

Ùees ve ù<Ùeefle ve Ésef° ve MeesÛeefle ve keâe*d#eefle~~10~~

MegYeeMegYeheefjlÙeeieer YeefòeâceevÙeŠ me ces efØeÙeŠ~~17~~

pees keâefnues heefve nef<e&le ngBowve, ve És<e ieo&Ú, ve Meeskeâ ieo&Ú, ve keâecevee

ieo&Ú, pees MegYe j DeMegYe mechetCe& keâce&heâuen¤keâes lÙeeieer Ú, peneB kegâvew MegYe

efJeueie Úwve, DeMegYe yeeBkeâer Úwve, Yeefòeâkeâes Ùeme hejekeâe‰eyeeš Ùegòeâ lÙees heg®<e

cesjes efØeÙe nes~

meceŠ Me$eew Ûe efce$es Ûe leLee ceeveeheceeveÙeesŠ~~10~~

Meerlees<CemegKeogŠKes<eg meceŠ meÁefJeJee|peleŠ~~18~~

pees heg®<e Me$eg j efce$ecee, ceeve leLee Deheceevecee mece Ú, pemekeâes

DevleŠkeâjCekeâes Je=efòen¤ meJe&Lee Meevle Ú, pees peeÌ[es-ieceea, megKe-ogŠKe Deeefo

ÉvÉn¤cee mece j Deemeefòeâjefnle Ú leLee-

leguÙeefvevoemlegefleceezveer mevleg°es Ùesve kesâveefÛeled~~10~~

DeefvekesâleŠ efmLejceefleYe&efòeâceevces efØeÙees vejŠ~~19~~

pees efvevoe leLee mlegefleueeF& meceeve "evoÚ, ceveveMeerueleekeâes Ûejce meerceecee

hegiesj pemekeâes cevemeefnle FefvõÙen¤ MeevleYeFmekesâkeâe Úved, kegâvew heefve Øekeâejues

Mejerj-efveJee&n ngvegcee meOeQ mevleg° Ú, pees Deeheävees efveJeeme-mLeevecee ceceleeyeeš

jefnle Ú, Yeefòeâkeâes hejekeâe‰eceeefLe hegieskeâes lÙees efmLejyegefæJeeuee heg®<e cesjes

efØeÙe Ú~

Ùes leg OecÙee&ce=leefceob ÙeLeesòebâ heÙeg&heemeles~~10~~

ßeöOeevee celhejcee YeòeâemlesÓleerJe ces efØeÙeeŠ~~20~~

pees cesjes hejeÙeCe YeSj neefo&keâ ßeæeÙegòeâ heg®<e Ùeme GheÙeg&òeâ Oece&ceÙe

Dece=lekeâes jeceüjer mesJeve ieo&Ú lÙees Yeòeâ cesjes DeefleMeÙe efØeÙe Ú~



efve<keâ<e&—

iele DeOÙeeÙekeâes Devlecee ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues YeVegYeSkeâes efLeÙees efkeâ, Depeg&ve!

efleceer yeenskeâ ve keâmewues heeSkeâes Ú, ve heeGves Ú- pemlees efleceerues osKÙees~ lej DevevÙe

Yeefòeâ DeLeJee Devegjeieues pees YepoÚved, efleveern¤ Ùemew Øekeâejues ceueeF& osKve mekeäoÚved,

leòJekeâes meeLe ceueeF& peeVe mekeäÚved j ceefYe$e ØeJesMe heeGve mekeäoÚved~ DeLee&led

hejceelcee Ùemlees meòee nes pemeueeF& heeGve meefkeâvÚ~ Dele: Depeg&ve! Yeòeâ yeve~

Depeg&veues Ùeme DeOÙeeÙecee ØeMve iejs efkeâ, YeieJeved! DevevÙeYeeJeues pees

leheeFËkeâes efÛevleve ieo&Ú, j Dekeâex leer, pees De#ej DeJÙeòeâkeâes Gheemevee ieo&Úved,

Ùeer ogyewcee Gòece ÙeesieJesòee keâes ngved? ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues yeleeGvegYeÙees efkeâ ogyewues

ceueeF& vew Øeehle ieo&Úved; efkeâveefkeâ ce DeJÙeòeâ mJe¤he ngB~ lej pees FefvõÙen¤ueeF&

JeMecee jeKesj, ceveueeF& meyeweflejyeeš mecesšsj DeJÙeòeâ hejceelceecee Deemeòeâ Úved,

eflevekeâes heLecee keäuesMe ye{er Úved~ peyemecce Mejerjkeâes DeOÙeeme Ú, leyemecce

DeJÙeòeâ mJe¤hekeâes Øeeefhle og:KehetCe& Ú; efkeâveefkeâ DeJÙeòeâ mJe¤he le efÛeòekeâes

efvejesOe j efJeueÙekeâeuecee Øeehle ngvesÚ~ lÙemeYevoe hetJe& Gmekeâes Mejerj vew yeerÛecee

yeeOekeâ yeVe peevÚ~ ‘ceQ ngB’, ‘ceQ ngB’, ‘ceueeF& heeGveg Ú’- Yevoe-Yevow Deeheäveeseflej

vew heâefke&âvÚ~ Gmeues uejKejeGves ye{er mebYeeJevee ngvÚ~ Dele: Depeg&ve! efleceer

mechetCe& keâce&n¤ cecee mecehe&Ce iej, DevevÙe Yeefòeâues cesjes efÛevleve iej~ pees cesjes

hejeÙeCe Yeòeâpeve mechetCe& keâce&n¤ueeF& cece Dehe&Ce iejsj, ceeveJe MejerjOeejer cepemlees

meiegCe Ùeesieerkeâes ¤hekeâes OÙeeveÉeje lewueOeejeJeled efvejvlej efÛevleve ieo&Úved, eflevekeâes

ce ÛeeB[w vew mebmeej-meeiejyeeš Gæej ievexJeeuee ngvepeevÚg~ Dele: Yeefòeâceeie& ßes‰Ú~

Depeg&ve! cecee ceveueeF& ueieeT~ ceve veueeies heefve ueieeGves DeYÙeeme iej~

peneB heefve efÛeòe peevÚ hegve: efIemeejsj lÙemekeâes efvejesOe iej~ Ùees heefve ieve&cee

DemeceLe& Úew Yeves efleceer keâce& iej~ keâce& SGšw Ú, Ùe%eeLe& keâce&! efleceer ‘keâeÙe&ced

keâce&’ ieoz peeT, Dekeâex ve iej~ lÙeefòekewâ iej, heej ueeieesmed DeLeJee ve ueeieesmed~

Ùeefo Ùees heefve ieve& DemeceLe& Úew Yeves efmLeleØe%e, DeelceJeeved, leòJe%e ceneheg®<ekeâes

MejCecee mechetCe& keâce&heâuen¤keâes lÙeeie iej~ Ùemlees lÙeeie iejscee efleceer

hejceMeeefvleueeF& Øeehle ievexÚew~

lelhe§eeled hejceMeeefvle Øeehle iejskeâes Yeòeâkeâes ue#eCe yeleeGBow ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues

YeVegYeÙees- pees mechetCe& Yetlen¤cee És<eYeeJeyeešjefnle Ú, pees keâ®Ceeues Ùegòeâ j



oÙeeueg Ú, cecelee j Denbkeâejjefnle Ú, Ùemlees Yeòeâ cesjes efØeÙe Ú~ pees OÙeeve-

Ùeesiecee efvejvlej lelhej j DeelceJeeved, DeelceefmLele Ú, Ùemlees Yeòeâ cesjes efØeÙe nes~

pemeyeeš ve keâmewueeF& GÉsie Øeehle ngvÚ j Deehetâ heefve pees keâmewÉeje GÉsiekeâes Øeehle

ngBowve, Ùemleess Yeòeâ ceueeF& efØeÙe Ú~ pees Megæ Ú, o#e Ú, JÙeLeen¤yeeš Ghejece

Ú, meJee&jcYen¤ueeF& lÙeeiesj pemeues heej heeFmekesâkeâes Ú, Ùemlees Yeòeâ cesjes efØeÙe

Ú~ mechetCe& keâeceveen¤keâes lÙeeieer j MegYeeMegYen¤ueeF& heej heeGves Yeòeâ cesjes efØeÙe

Ú~ pees efvevoe j mlegeflecee meceeve j ceewve Ú, cevemeefnle pemekeâes FefvõÙen¤ Meevle

j ceewve Úved, pees kegâvew Øekeâejues heefve Mejerj-efveJee&ncee mebleg° j yemves mLeevecee

ceceleeyeeš jefnle Ú, Mejerj-j#eecee heefve pemekeâes Deemeefòeâ Úwve, Ùemlees efmLeleØe%e

Yeefòeâceeved heg®<e cesjes efØeÙe Ú~

ÙemeØekeâej Mueeskeâ SIeejeQ osefKe GVeeFmemecce ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues MeeefvleØeehle

ÙeesieÙegòeâ Yeòeâkeâes jnveerceeLeer ØekeâeMe heeveg&YeÙees, pees meeOekeân¤keâes ueeefie GheeosÙe

Úved~ Devlecee efveCe&Ùe efobow JeneBues YeVegYeÙees- ‘Depeg&ve! pees cesjes hejeÙeCe YeSj,

DevevÙe ßeæeuesÙegòeâ heg®<e Ùemejer ceeefLe YeefveSkeâes Oece&ceÙe Dece=leueeF& efve<keâece

YeeJeues jeceüjer DeeÛejCecee {euoÚved, leer Yeòeâ cesjes DeefleMeÙe efØeÙe ngved~ Dele:

mecehe&Cekeâes meeLe Ùeme keâce&cee ØeJe=òe ngveg ßesÙelej nes; efkeâveefkeâ lÙemekeâes neefve-

ueeYekeâes efpeccesJeejer lÙees F°, meodieg®ues DeehewâceeefLe efuevegngvÚ~ ÙeneB ßeerke=â<Ceues

mJe¤hemLe ceneheg®<ekeâes ue#eCe yeleeGvegYeÙees j Gmekeâes MejCecee peeveueeF& YeVegYeÙees

j Devlecee Deeheävees MejCecee DeeGves ØesjCee efoSj leer ceneheg®<en¤keâes mecekeâ#e

DeehetâueeF& Ieesef<ele ieveg&YeÙees~ ßeerke=â<Ce Skeâ Ùeesieer, cenelcee ngvegngvLÙees~

Ùeme DeOÙeeÙecee YeefòeâueeF& ßes‰ yeleeGvegYeÙees, Dele: Ùeme DeOÙeeÙekeâes

veecekeâjCe ‘YeefòeâÙeesie’ Ùegefòeâmebiele Ú~


ßeerke=â<Ceepeg&vemecJeeos ‘YeefòeâÙeesiees’ veece ÉeoMeesÓOÙeeÙeŠ~~12~~


efJe<eÙekeâ ßeerke=â<Ce j Depeg&vekeâes mebJeeocee ‘YeefòeâÙeesie’ veecekeâ yeen^eQ DeOÙeeÙe hetCe& ngvÚ~


ßeerceod dYeieJeoddieerleeÙeeŠ ‘ÙeLeeLe&ieerlee’ Yee<Ùes ‘YeefòeâÙeesiees’ veece

ÉeoMeesÓOÙeeÙeŠ~~12~~

~~nefj: Ô lelmeled~~


lesÜeQ DeOÙeeÙe 253

ieerleekeâes DeejcYecee vew Oe=leje°^keâes ØeMve efLeÙees efkeâ, mebpeÙe! Oece&#es$ecee

leLee kegâ®#es$ecee Ùegækeâes FÛÚeues Skeâ$e YeSkeâe cesje j heeC[g heg$en¤ues kesâ iejs?

Deefnuesmecce Ùees YeefveSve efkeâ lÙees #es$e Ú keâneB? lej pees ceneheg®<eues pegve #es$ecee

Ùegæ yeleeÙees, mJeÙeb vew lÙeme #es$eyeejs Øemlegle DeOÙeeÙecee efveCe&Ùe efovegngvÚ efkeâ lÙees

#es$e Jemlegle: keâneB Ú?

ßeerYeieJeevegJeeÛe -

Fob Mejerjb keâewvlesÙe #es$eefcelÙeefYeOeerÙeles~~1~~

SleÅees Jesefòe leb ØeengŠ #es$e%e Fefle leefÉoŠ~~1~~

keâewvlesÙe! Ùees Mejerj vew SGše #es$e nes~ ÙemeueeF& pees jeceüjer peevoÚ, lÙees

#es$e%e nes~ lÙees Gmecee DeuPeskeâes Úwve, ye¤ Gmekeâes mebÛeeuekeâ nes~ Ùemlees lÙeme

leòJeueeF& efJeefole ievex ceneheg®<en¤ues Yeveskeâe Úved~

Mejerj le SGšw Ú, lÙemecee Oece&#es$e j kegâ®#es$e Ùeer ogF& #es$e keâmejer?

Jemlegle: Ùees SGšw Mejerjkeâes Devlejeuecee Devle:keâjCekeâe ogF& ØeJe=efòen¤ hegjeleve

Úved~ SGše le hejceOece& hejceelceecee ØeJesMe efoueeGvesJeeuee hegCÙeceÙeer ØeJe=efòe

owJeer mecheod nes j oesœees Ú Deemegjer mecheod- otef<ele Âef°keâesCeyeeš pemekeâes ie"ve

Ú, pees veÕej mebmeejcee efJeÕeeme efoueeGBÚ~ peye Deemegjer mecheodkeâes yeenguÙe ngvÚ,

leye Ùener Mejerj ‘kegâ®#es$e’ yeVe peevÚ j Ùemew Mejerjkeâes Devlejeuecee peye owJeer

mecheodkeâes yeenguÙelee ngvÚ, leye Ùener Mejerj ‘Oece&#es$e’ keânueeGBÚ~ Ùees Ûe{eJe-

Gleej yeejcyeej YeFjnvÚ, lej leòJeoMeea ceneheg®<ekeâes meeefVeOÙeues peye keâesner

DevevÙe YeefòeâÉeje DeejeOeveecee ØeJe=òe ngvÚ, leye ogyew ØeJe=efòen¤cee efveCee&Ùekeâ

Ùegækeâes met$eheeled ngvepeevÚ~ ›eâceMe: owJeer mecheodkeâes GlLeeve j Deemegjer mecheodkeâes

Meceve ngvepeevÚ~ Deemegjer mecheodkeâes meJe&Lee Mecevekeâes Ghejevle hejcekeâes efoioMe&vekeâes

DeJemLee DeeGBÚ~ oMe&ve YeSheefÚ owJeer mecheodkeâes DeeJeMÙekeâlee meceehle ngve

peevÚ~ Dele: lÙees heefve hejceelceecee mJele: efJeueÙe ngve peevÚ~ Yepeve ievexJeeuee


~~ DeLe $eŸeesoMees”OŸeeŸe: ~~les‹eQ DeOŸeeŸe



heg®<e hejceelceecee ØeJesMe heeGve peevÚ~ SIeeÜeQ DeOÙeeÙecee Depeg&veues osKÙees efkeâ

keâewjJe-he#ekeâes Devevlej heeC[Je-he#ekeâe Ùeesæen¤ heefve ÙeesiesÕejcee efJeueerve ngBow

ieFjnskeâe Úved~ Ùeme efJeueÙekeâes he§eeled heg®<ekeâes pees mJe¤he Ú, lÙener #es$e%e nes~

Deieeef[ nsjeQ-

#es$e%eb Ûeeefhe ceeb efJeefæ meJe&#es$es<eg Yeejle~~1~~

#es$e#es$e%eÙees%ee&veb Ùeòep%eeveb celeb cece~~2~~

ns Depeg&ve! efleceer meyew #es$en¤cee #es$e%e ceueeF& vew peeveg DeLee&led ce heefve

#es$e%e ngB~ ‘pees Ùeme #es$eueeF& peevoÚ, lÙees #es$e%e nes- Ùemlees lÙemeueeF& mee#eeled

peeVesJeeuee ceneheg®<e Yeveskeâe Úved j ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ efkeâ ce heefve #es$e%e ngB

DeLee&led ßeerke=â<Ce heefve ÙeesiesÕej vew efLeS~ #es$e j #es$e%e DeLee&led efJekeâejmeefnle

Øeke=âefle j heg®<eueeF& leòJeÉeje peeVeg vew %eeve nes~ Ùemlees cesjes cele Ú DeLee&led

mee#eelkeâejmeefnle efÙeveern¤keâes peevekeâejerkeâes veece %eeve nes~ cee$e yenmekeâes veece

%eeve nesFve~

lel#es$eb ÙeÛÛe ÙeeÂkeäÛe ÙeefÉkeâeefj Ùele§e Ùeled~~1~~

me Ûe Ùees ÙelØeYeeJe§e lelmeceemesve ces ëe=Ceg~~3~~

lÙees #es$e pemlees Ú, pegve efJekeâejJeeuee Ú, pegve keâejCeues YeSkeâes Ú leLee

lÙees #es$e%e heefve pees nes j pemlees ØeYeeJeJeeuee Ú, leer meyew ceyeeš meb#eshecee megve~

DeLee&led #es$e efJekeâejJeeuee Ú, kegâvew keâejCeues YeSkeâes nes, peyeefkeâ #es$e%e cee$e

ØeYeeJeJeeuee Ú~ ce cee$e YevÚg vew- Ùemlees kegâje nesFve, $e+ef<e heefve YeVegngvÚ-

$e+ef<eefYeye&ngOee ieerleb ÚvoesefYeefJe&efJeOewŠ he=Lekeâd~~1~~

yeÇÿemet$eheow§ewJe nslegceefÆefJe&efveef§elewŠ~~4~~

Ùees #es$e j #es$e%ekeâes leòJe $e+ef<en¤Éeje Oesjw Øekeâejues ieeÙeve ieefjSkeâes Ú

leLee efJeefYeVe Øekeâejues Jeson¤keâes cev$eÉeje efJeYeeefpele iejsj heefve YeefveSkeâes Ú

leLee efJeMes<e¤heues efveef§ele iejskeâes Ùegefòeâ-Ùegòeâ yeÇÿemet$ekeâes JeekeäÙen¤Éeje heefve

lÙener YeefveSkeâes Ú~ DeLee&led Jesoevle, cenef<e&, yeÇÿemet$e j ce SGšw kegâje YeVe

ieFjnskeâe ÚeQ~ ßeerke=â<Ce heefve lÙener kegâje YeVegngvÚ, pegve kegâje efÙeveern¤ meyewues

Yeveskeâe Úved~ kesâ Mejerj (#es$e) Ùeeflevew Ú, peefle osefKevÚved? ÙemeceeefLe ÙeesiesÕej




ceneYetleevÙen¿ejes yegefæjJÙeòeâcesJe Ûe~~1~~

FefvõÙeeefCe oMewkebâ Ûe heÃe ÛesefvõÙeieesÛejeŠ~~5~~

Depeg&ve! hebÛe ceneYetle (ef#eefle, peue, heeJekeâ, ieieve, meceerj), Denbkeâej,

yegefæ j efÛeòe (efÛeòekeâes veece veefueSj lÙemeueeF& DeJÙeòeâ heje Øeke=âefle YeefveÙees

DeLee&led cetue Øeke=âefleceeefLe ØekeâeMe heeefjSkeâes Ú, pemecee heje Øeke=âefle heefve meefcceefuele

Úved, GheÙeg&òeâ Dee"Ješe De°Oee cetue Øeke=âefle ngved) leLee oMe FefvõÙen¤ (DeeBKee,

keâeve, veekeâ, lJeÛee, efpeYeües, jmevee, neLe, Kegóe, GhemLe leLee iegoe), Skeâ ceve j

heeBÛe FefvõÙen¤keâe efJe<eÙe (¤he, jme, ievOe, Meyo j mheMe&) leLee-

FÛÚeŠ És<e megKeb ogŠKeb me‹ele§eslevee Oe=efleŠ~~1~~

Slel#es$eb meceemesve meefJekeâejcegoeùleced~~6~~

FÛÚe, És<e, megKe, ogŠKe j meyewkeâes mecetn mLetue Mejerjkeâes Ùees efheC[, Ûeslevee j

OewÙe&, ÙemeØekeâej Ùees #es$e efJekeâejn¤meefnle meb#eshecee YeefveÙees~ meb#eshecee Ùees vew #es$ekeâes

mJe¤he nes, pemecee jesheskeâes jeceües Jee vejeceües yeerG mebmkeâejn¤keâe ¤hecee GceüvÚ~

Mejerj vew #es$e nes~ Mejerjcee ieeje-cemeeuee kegâve Jemlegkeâes nes? leye Ùener heeBÛe leòJe,

ome FefvõÙen¤, Skeâ ceve FlÙeeefo, pemlees ue#eCen¤ceeefLe ieCevee iejeFÙees~ Ùeer meyewkeâe

meecetefnkeâ mebIeele efheC[ Mejerj nes~ peyemecce Ùeer efJekeâejn¤ jnvesÚved, leyemecce Ùees

efheC[ heefve efJeÅeceeve jnvesÚved~ Ùeme keâejCe efkeâ Ùees efJekeâejn¤yeeš yeveskeâes Ú~

Deye lÙeme #es$e%ekeâes mJe¤heueeF& nsjeQ, pees Ùeme #es$ecee efuehle nesFve ye¤ lÙemeyeeš

efveJe=òe Ú~

DeceeefvelJeceoefcYelJeceefnbmee #eeefvlejepe&Jeced~~1~~

DeeÛeeÙeexheemeveb MeewÛeb mLewÙe&ceelceefJeefve«enŠ~~7~~

ns Depeg&ve! ceeve-Deheceevekeâes DeYeeJe, ocYeeÛejCekeâes DeYeeJe, Deefnbmee

(DeLee&led Deeheävees leLee De¤ keâmewkeâes heefve DeelceeueeF& keâ° veefoveg Deefnbmee nes~

Deefnbmeekeâes DeLe& Ùeefle cee$e nesFve efkeâ keâefceueeueeF& veceeve&g~ ßeerke=â<Ceues YeVegYeÙees

efkeâ Deeheävees DeelceeueeF& DeOeesieeflecee vehegNÙeeGveg~ lÙemeueeF& DeOeesieeflecee hegNÙeeGveg

efnbmee nes j lÙemekeâes GlLeeve vew Megæ Deefnbmee nes~ Ùemlees heg®<e De¤ Deelceen¤keâes

GlLeevensleg heefve GvcegKe jnvÚ~ Ùemekeâes DeejcYe keâmewueeF& heefve "sme vehegNÙeeGveeues

ngvÚ~ Ùees Gmewkeâes SGše Debie-ØelÙebie nes~) DeleŠ Deefnbmee, #eceeYeeJe, ceve-



JeeCeerkeâes mejuelee, DeeÛeeÙeexheemevee DeLee&led ßeæe-Yeefòeâmeefnle meoddieg®keâes mesJee

j Gvekeâes Gheemevee, heefJe$elee, DevleŠkeâjCekeâes efmLejlee, ceve j FefvõÙen¤meefnle

Mejerjkeâes efve«en j-

FefvõÙeeLex<eg JewjeiÙeceven¿ej SJe Ûe~~1~~

pevcece=lÙegpejeJÙeeefOe ogŠKeoes<eevegoMe&veced~~8~~

Ùeme ueeskeâ j hejueeskeâkeâes osKes-megveskeâe Yeesien¤cee Deemeefòeâkeâes DeYeeJe,

Denbkeâes DeYeeJe, pevce-ce=lÙeg, Je=æeJemLee, jesie j Yeesie Deeefocee ogŠKe-oes<ekeâes

yeejcyeej efÛevleve,

DemeefòeâjveefYe<JeÁŠ heg$eoejie=neefo<eg~~1~~

efvelÙeb Ûe meceefÛeòelJeefce°eefve°esheheefòe<eg~~9~~

heg$e, Œeer, Oeve j ie=neefocee Deemeefòeâkeâes DeYeeJe, efØeÙe leLee DeefØeÙekeâes

Øeeefhlecee efÛeòe meOeQ mece jnveg,

ceefÙe ÛeevevÙeÙeesiesve YeefòeâjJÙeefYeÛeeefjCeer~~10~~

efJeefJeòeâ osMemesefJelJecejeflepe&ve mebmeefo~~10~~

cecee (ßeerke=â<Ce SGše Ùeesieer efLeS DeLee&led Ùemlees kegâvew ceneheg®<ecee) DevevÙe

Ùeesieues DeLee&led Ùeesieyeenskeâ De¤ kesâner heefve mcejCe veieoz, DeJÙeefYeÛeeefjCeer Yeefòeâ

(F°yeenskeâ kegâvew efÛevleve veDeeGveg), Skeâevle mLeevekeâes mesJeve, ceeefvemen¤keâes

mecetncee jnves Deemeefòeâ vengveg leLee-

DeOÙeelce%eeveefvelÙelJeb leòJe%eeveeLe&oMe&veced~~10~~

Slep%eeveefceefle Øeesòeâce%eeveb ÙeoleesÓvÙeLee~~11~~

Deelceekeâes DeeefOehelÙeJeeuee %eevecee Skeâjme efmLeefle j leòJe%eevekeâes

DeLe&mJe¤he hejceelceekeâes mee#eelkeâej- Ùees meyew %eeve nes j Ùemeyeeš pees efJehejerle

Ú, lÙees meyew De%eeve nes- Ùemlees YeefveSkeâes Ú~ lÙeme hejceleòJe hejceelceekeâes

mee#eelkeâejkeâes meeLew efceuves peevekeâejerkeâes veece %eeve nes (DeOÙeeÙe Ûeejcee JeneBues

YeVegYeÙees efkeâ, Ùe%ekeâes hetefle&cee Ùe%eues pemeueeF& yeeBkeâer Úes[doÚ, lÙeme %eeveece=lekeâes

heeve ievex meveeleve yeÇÿecee ØeJesMe heeGBÚ~ Dele: yeÇÿekeâes mee#eelkeâejkeâes meeLew

efceuves peevekeâejer %eeve nes~ ÙeneB heefve lÙener YeVegngvÚ efkeâ leòJemJe¤he hejceelceekeâes

mee#eelkeâejkeâes veece %eeve nes) Ùemekeâes efJehejerle meyew De%eeve ngved~ DeceeefvelJe

FlÙeeefo GheÙeg&òeâ ue#eCe Ùeme %eevekeâe hetjkeâ ngved~ Ùees ØeMve hetje YeÙees~



%esÙeb ÙeòelØeJe#Ùeeefce Ùep%eelJeece=leceMvegles~~10~~

Deveeefocelhejb yeÇÿe ve meòeVeemeogÛÙeles~~12~~

Depeg&ve! pees peeVesÙeesiÙe Ú leLee pemeueeF& peevesj cejCeOecee& ceeefveme

Dece=leleòJeueeF& Øeehle ieo&Ú, lÙemeueeF& jeceüjer YeVesÚg~ lÙees Deeefojefnle hejyeÇÿeueeF&

ve meled YeefvevÚ ve Demeled vew YeefvevÚ; efkeâveefkeâ peyemecce lÙees Deueie Ú leyemecce

lÙees meled nes j peye ceeefveme lÙemewcee meceeefnle YeFmekeäÙees, leye keâmeues keâmeueeF&

Yeveesmed~ SGšw jnve peevÚ, Dekeâe&keâes DeeYeeme heefve ngBowve~ Ùemlees efmLeefleyeeš yeÇÿe

ve meled nes ve Demeled; peyeefkeâ pees mJeÙeb menpe Ú, lÙener nes~

meJe&leŠheeefCeheeob lelmeJe&leesÓef#eefMejescegKeced~~10~~

meJe&leŠßegefleceuueeskesâ meJe&ceeJe=lÙe efle‰efle~~13~~

lÙees yeÇÿe meyeweflejyeeš nele-KegóeJeeuee, meyeweflejyeeš DeeBKee-šeGkeâes j

cegKe YeSkeâes leLee meyeweflejyeeš ßees$eJeeuee, megVesJeeuee ngvegngvÚ; efkeâveefkeâ JeneB

mebmeejcee meyewueeF& JÙeehle iejsj efmLele ngvegngvÚ~

meJexefvõÙeiegCeeYeemeb meJexefvõÙeefJeJeefpe&leced~~10~~

Demeòebâ meJe&Ye=ÛÛewJe efveieg&Ceb iegCeYeesòe=â Ûe~~14~~

JeneB mechetCe& FefvõÙen¤keâes efJe<eÙen¤ueeF& peeVes ngvegngvÚ, lewheefve meyew

FefvõÙen¤yeeš jefnle ngvegngvÚ~ JeneB Deemeefòeâjefnle, iegCen¤yeeš Deleerle YeSj heefve

meyewueeF& OeejCe j hees<eCe ievexJeeuee j meyew iegCen¤ueeF& YeesivesJeeuee ngvegngvÚ DeLee&led

Skeâ-Skeâ iejsj meyew iegCen¤ueeF& Deehetâcee ueÙe ieveg&ngvÚ~ pemlew ßeerke=â<Ceues Yeefvemekeâveg

YeSkeâes Ú efkeâ Ùe%e j lehen¤ueeF& YeesivesJeeuee ce ngB~ Devlecee mechetCe& iegCe cecee efJeueÙe

ngvepeevÚved~

yeefnjvle§e YetleeveeceÛejb ÛejcesJe Ûe~~10~~

met#celJeeòeoefJe%esÙeb otjmLeb Ûeeefvlekesâ Ûe leled~~15~~

lÙees yeÇÿe meyew peerJeOeejern¤keâes yeeefnj-efYe$e heefjhetCe& Ú~ Ûej j DeÛej¤he

heefve lÙener nes~ met#ce ngveeues osKee heveg& ngveved, DeefJe%esÙe nes, ceve-FefvõÙen¤yeeš

hej Ú leLee Deefle meceerhe j še{e heefve lÙener Ú~

DeefJeYeòebâ Ûe Yetles<eg efJeYeòeâefceJe Ûe efmLeleced~~10~~

YetleYele&= Ûe lep%esÙeb «eefme<Ceg ØeYeefJe<Ceg Ûe~~16~~



DeefJeYeepÙe YeSj heefve lÙees mechetCe& ÛejeÛej Yetlen¤cee Deueie-DeueiePeQ

Øeleerle ngvÚ~ lÙees peevevesÙeesiÙe hejceelcee mecemle Yetlen¤ueeF& GlheVe ievexJeeuee,

YejCe j hees<eCe ievexJeeuee j Devlecee mebnej ievexJeeuee nes~ ÙeneB yeeefnjer j Deevleefjkeâ

ogyew YeeJen¤eflej mebkesâle ieefjSkeâes Ú~ pemlew yeeefnj pevce j efYe$e peeie=efle, yeeefnj

heeueve j efYe$e Ùeesie#escekeâes efveJee&n, yeeefnj Mejerjkeâes heefjJele&ve j efYe$e meJe&mJekeâes

efJeueÙe DeLee&led Yetlen¤keâes Glheefòe ngves keâejCekeâes ueÙe j lÙeme ueÙekeâes meeLe

Deeheävees mJe¤heueeF& Øeehle ieo&Ú~ Ùeer meyew lÙener yeÇÿekeâe ue#eCe ngved~

pÙeesefle<eeceefhe leppÙeeseflemlecemeŠ hejcegÛÙeles~~10~~

%eeveb %esÙeb %eeveiecÙeb ùefo meJe&mÙe efJeef‰leced~~17~~

lÙees %esÙe yeÇÿe pÙeeseflen¤keâes heefve pÙeesefle nes, leceYevoe Deefle hej YeefvevÚ~

lÙees hetCe& %eevemJe¤he nes, hetCe& %eelee nes, peeVes ÙeesiÙe nes j %eeveÉeje vew Øeehle

ngvesJeeuee nes~ mee#eelkeâejkeâes meeLew efceuves peevekeâejerkeâes veece %eeve nes~ Ùemlees

peevekeâejerÉeje vew lÙeme yeÇÿekeâes Øeeefhle ngveg mebYeJe Ú~ lÙees meyewkeâes ùoÙecee efmLele

Ú, Gmekeâes efveJeeme mLeeve ùoÙe nes~ DevÙe$e Keespescee lÙees efceuowve~ Dele: ùoÙecee

OÙeeve leLee ÙeesieeÛejCeÉeje vew lÙeme yeÇÿekeâes Øeeefhlekeâes efJeOeeve nes~

Fefle #es$eb leLee %eeveb %esÙeb Ûeesòebâ meceemeleŠ~~10~~

ceÆòeâ SleefÉ%eeÙe ceÆeJeeÙeesheheÅeles~~18~~

ns Depeg&ve! yeme Ùeeflekewâ #es$e, %eeve leLee peeVesÙeesiÙe hejceelceekeâes mJe¤he meb#eshecee

YeefveSkeâes Ú~ ÙemeueeF& peevesj cesjes Yeòeâ cesjes mee#eeled mJe¤heueeF& Øeehle ieo&Ú~

Deefnuesmecce ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues pemeueeF& #es$e YeVegYeSkeâes efLeÙees, lÙemewueeF&

Øeke=âefle j pemeueeF& #es$e%e YeVegYeSkeâes efLeÙees, lÙemewueeF& Deye heg®<e Meyoyeeš

Fbefiele ieveg&ngvÚ-

Øeke=âefleb heg®<eb ÛewJe efJeæŸeveeoer GYeeJeefhe~~10~~

efJekeâejeb§e iegCeeb§ewJe efJeefæ Øeke=âeflemecYeJeeved~~19~~

Ùees Øeke=âefle j heg®<e ogyewueeF& Deveeefo peeve leLee mechetCe& efJekeâej ef$eiegCeceÙeer

Øeke=âefleyeeš vew GlheVe YeSkeâes peeve~

keâeÙe&keâjCekeâle=&lJes nslegŠ Øeke=âefle®ÛÙeles~~10~~

heg®<eŠ megKeogŠKeeveeb Yeesòe=âlJes nsleg®ÛÙeles~~20~~



keâeÙe& j keâjCe (pemeÉeje keâeÙe& ieefjvÚ efJeJeskeâ, JewjeiÙe FlÙeeefo leLee

DeMegYe keâeÙe& ngvecee keâece, ›eâesOe FlÙeeefo keâjCe ngved) ueeF& GlheVe ieve&cee nsleg

Øeke=âefle YeefvevÚ j Ùees heg®<e megKe-og:KeueeF& Yeesivecee keâejCe ceeefvevÚ~ ØeMve

G"dÚ efkeâ kesâ lÙees Yeesiow jnvesÚ Jee Ùemeyeeš kegâvew yesuee Úgškeâeje heefve efceuvesÚ?

peye Øeke=âefle-heg®<e ogyew Deveeefo ngved Yeves keâesner Ùemeyeeš keâmejer cegòeâ ngvesÚ?


heg®<eŠ Øeke=âeflemLees efn Yeg*ddòesâ Øeke=âeflepeeviegCeeved~~10~~

keâejCeb iegCemeÁesÓmÙe meomeÅeessefvepevcemeg~~21~~

Øeke=âeflekeâes ceePecee KeÌ[e YeSkeâes heg®<e vew Øeke=âefleyeeš GlheVe iegCen¤keâe

keâeÙe&¤he heoeLe&n¤ueeF& YeesioÚ j Ùeer iegCen¤keâes mebie (mebiele)vew Ùeme

peerJeelceekeâes jeceües leLee vejeceües Ùeesefven¤cee pevceefueves keâejCe nes~ Ùees keâejCe

DeLee&led Øeke=âeflekeâes iegCen¤keâes mebie (Deemeefòeâ) meceehle YeSheefÚ cee$e pevce-

ce=lÙegyeeš cegefòeâ efceuÚ~ Deye lÙeme heg®<eceeefLe ØekeâeMe heeveg&ngvÚ efkeâ lÙees kegâve

Øekeâejues Øeke=âeflecee KeÌ[e Ú?-

Gheõ°evegcevlee Ûe Yelee& Yeesòeâe censÕejŠ~~10~~

hejceelcesefle ÛeehÙegòeâes osnsÓefmcevheg®<eŠ hejŠ~~22~~

lÙees heg®<e Gheõ°e, ùoÙe-osMecee Oesjw vew meceerhe, nele-Kegóe-ceve peefle

leheeFËkeâes meceerhe Ú lÙemeYevoe heefve yeÌ{er meceerhe õ°ekeâes ¤hecee efmLele Ú~

lÙemekeâes ØekeâeMecee leheeFË jeceües ieveg&med, vejeceües ieveg&med, GmeueeF& kegâvew ØeÙeespeve

Úwve~ lÙees mee#eerkeâes ¤hecee KeÌ[e Ú~ meeOeveekeâes mener ›eâce hekeâÌ[cee DeeSheefÚ

heefLekeâ kesâner ceeefLe G"Ÿees, Geflej DeefIemeNÙees Yeves õ°e heg®<ekeâes ›eâce yeoefueve

peevÚ, lÙees ‘Devegcevlee’- Devegceefle Øeoeve ieve& ueeiÚ, DevegYeJe efove ueeiÚ~

meeOeveeÉeje DePe meceerhe ieScee lÙees heg®<e ‘Yelee&’ yevesj YejCe-hees<eCe ieve&

ueeiÚ, pemecee leheeFËkeâes Ùeesie#escekeâes heefve JÙeJemLee ieefjefovÚ~ meeOevee DePew

met#ce YeScee lÙener ‘Yeesòeâe’ ngvepeevÚ~ ‘Yeesòeâejb Ùe%e lehemeeced’- Ùe%e, lehe

pes peefle heej ueeiÚ, meyewueeF& lÙees heg®<eues «enCe ieo&Ú j peye «enCe ieo&Ú lÙeme

heÚeef[keâes DeJemLeecee ‘censÕejŠ’- ceneved F&Õejkeâes ¤hecee heefjCele ngvepeevÚ~

lÙees Øeke=âeflekeâes mJeeceer yeVe peevÚ; lej Deefnues keâlew Øeke=âefle peerefJele Ú lÙemewues



Gmekeâes ceeefuekeâ nes~ ÙemeYevoe heefve GVele DeJemLeecee lÙener heg®<e ‘hejceelcesefle

ÛeehÙegòeâes’- peye hejceyeeš mebÙegòeâ ngvepeevÚ leye hejceelcee YeVes ieefjvÚ~ ÙemeØekeâej

Mejerjcee jnsj heefve Ùees heg®<e Deelcee ‘hejŠ’ vew Ú, meJe&Lee Ùeme Øeke=âefleyeeš hej vew

Ú~ heâjkeâ Ùeefle Ú efkeâ DeejcYecee Ùees õ°ekeâes ¤hecee efLeÙees, ›eâceMe: GlLeeve

ngBoe-ngBow hejcekeâes mheMe& iejsj hejceelceekeâes ¤hecee heefjCele ngvepeevÚ~

Ùe SJeb Jesefòe heg®<eb Øeke=âefleb Ûe iegCewŠ men~~10~~

meJe&Lee Jele&ceeveesÓefhe ve me YetÙeesÓefYepeeÙeles~~23~~

ÙemeØekeâej heg®<e j iegCen¤meefnle Øeke=âefleueeF& pees ceeefveme mee#eelkeâejkeâes

meeLe efJeefole ieefjefuevÚ, lÙees meyew Øekeâejues mebÙeefcele ngBow hesâefj pevceowve DeLee&led

Gmekeâes hegvepe&vce ngBowve~ Ùees vew cegefòeâ nes~ Deefnuesmecce ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues yeÇÿe j

Øeke=âeflekeâes ØelÙe#e peevekeâejerkeâes meeLe Øeehle ngves hejceieefle DeLee&led Gmekeâes

hegvepe&vceyeeš efveJe=efòeceeefLe ØekeâeMe heeveg&YeÙees j Deye JeneB lÙeme ÙeesieceeefLe peesÌ[

(yeue) efovegngvÚ, pemekeâes Øeef›eâÙee DeejeOevee nes; efkeâveefkeâ Ùeme keâce&ueeF& keâeÙe&¤he

veefoFkeâve keâmewues heefve heeGBowve~

OÙeevesveelceefve heMÙeefvle kesâefÛeoelceeveceelcevee~~10~~

DevÙes mee*ddKÙesve Ùeesiesve keâce&Ùeesiesve Ûeehejs~~24~~

ns Depeg&ve! lÙeme ‘Deelceeveced’- hejceelceeueeF& keâefleheÙe ceeefveme le

‘Deelcevee’- Deeheävew DevleefÛe&vleveues OÙeeveÉeje ‘Deelceefve’- ùoÙe-osMecee

osKoÚved~ keâefleheÙe ceeefveme meebKÙeÙeesieÉeje (DeLee&led Deeheävew MeefòeâueeF& mebPeow

lÙener keâce&cee ØeJe=òe ngvÚved) j De¤ Oesjwues GmeueeF& efve<keâece keâce&ÙeesieÉeje

osKoÚved~ mecehe&Cekeâes meeLew lÙener efveÙele (leesefkeâSkeâes) keâce&cee ØeJe=òe ngvÚved~

Øemlegle Mueeskeâcee cegKÙe meeOeve nes OÙeeve, lÙeme OÙeevecee ØeJe=òe ngvekeâes ueeefie

meebKÙeÙeesie j efve<keâece keâce&Ùeesie ogF& Oeejen¤ Úved~

DevÙes lJesJecepeevevleŠ ßeglJeevÙesYÙe Gheemeles~~10~~

lesÓefhe ÛeeeflelejvlÙesJe ce=lÙegb ßegeflehejeÙeCeeŠ~~25~~

lej De¤, pemeueeF& meeOeveekeâes %eeve Úwve, lÙees ÙemeØekeâej vepeevow

‘DevÙesYÙeŠ’- Dekeâex pees leòJeueeF& peeVess ceneheg®<e Úved, GÉeje megvesj vew Gheemevee

ieo&Úved j leer megveveskeâes hejeÙeCe YeSkeâe heg®<e heefve ce=lÙeg¤heer mebmeej-meeiejyeeš



efve:mevosn heej ngvepeevÚved~ Dele: kesâner heefve heej ueeiowve Yeves melmebie ieveg&med~

ÙeeJelmeÀeeÙeles efkeâefÃelmeòJeb mLeeJejpeÁceced~~10~~

#es$e#es$e%emebÙeesieeòeefÉefæ Yejle<e&Ye~~26~~

ns Depeg&ve! ÙeeJevcee$e pes peefle mLeeJej-pebiece Jemlegn¤ GlheVe ngvÚved leer

mechetCe&ueeF& efleceer #es$e j #es$e%ekeâes mebÙeesieyeeš vew GlheVe YeSkeâes peeve~ Øeeefhle

keâefnues ngvÚ? ÙemeceeefLe ÙeesiesÕej YeVegngvÚ-

meceb meJex<eg Yetles<eg efle‰vleb hejcesÕejced~~10~~

efJeveMÙelmJeefJeveMÙevleb ÙeŠ heMÙeefle me heMÙeefle~~27~

pees heg®<e efJeMes<e¤heyeeš ve° ngBow iejskeâes ÛejeÛej meyew Yetlen¤cee veeMejefnle

hejcesÕejueeF& meceYeeJeyeeš efmLele osKÚ, lÙener vew ÙeLeeLe& osKÚ~ DeLee&led lÙeme

Øeke=âeflekeâes efJeMes<e¤heyeeš ve° YeSheefÚ vew lÙees hejceelcemJe¤he nes, ÙemeYevoe

heefnues nesFve~ ÙemewceeefLe heefÚ¼es DeOÙeeÙe Dee"cee heefve YeVegYeSkeâes efLeÙees-

‘YetleYeeJeesoddYeJekeâjes efJemeie&Š keâce&mebef%eleŠ~’- Yetlen¤keâes lÙees YeeJe, pees

(jeceües DeLeJee vejeceües) peefle heefve (mebmkeâej) mebjÛevee ieo&Úved, Gmekeâes meceehle

ngveg vew keâce&keâes hejekeâe‰e nes~ lÙeme meceÙe keâce& hetCe& ngvÚ~ lÙener ÙeneB heefve

YeVegngvÚ efkeâ pees ÛejeÛej Yetlen¤ueeF& ve° ngBow iejskeâes j hejcesÕejueeF& meceYeeJeues

efmLele osKÚ, lÙees vew mener osKÚ~

meceb heMÙeefvn meJe&$e meceJeefmLeleceerÕejced~~10~~

ve efnvemlÙeelceveelceeveb lelees Ùeeefle hejeb ieefleced~~28~~

efkeâveefkeâ lÙees heg®<e meJe&$e meceYeeJeyeeš efmLele hejcesÕejueeF& meceeve (pemlees

Ú lÙemlew vew meceeve) osKow DeeheQâÉeje mJeÙebueeF& ve° ieozve~ efkeâveefkeâ pemlees efLeÙees

lÙemlew Gmeues osKÙees, Ùemewues lÙees hejceieefleueeF& Øeehle ieo&Ú~ ØeeefhleJeeuee heg®<ekeâes

ue#eCe yeleeGveg ngvÚ-

Øeke=âlÙewJe Ûe keâcee&efCe ef›eâÙeceeCeeefve meJe&MeŠ~~10~~

ÙeŠ heMÙeefle leLeelceevecekeâlee&jb me heMÙeefle~~29~~

pees heg®<e mechetCe& keâce&n¤ueeF& meyeweflejyeeš Øeke=âefleÉeje vew ieefjSkeâes osKÚ

DeLee&led peyemecce Øeke=âefle Ú, leyemecce keâce& ngves osKÚ leLee DeelceeueeF& Dekeâòee&

osKÚ, lÙemeues ÙeLeeLe& osKÚ~



Ùeoe Yetlehe=LeiYeeJeceskeâmLecevegheMÙeefle~~10~~

lele SJe Ûe efJemleejb yeÇÿe mecheÅeles leoe~~30~~

pegve keâeuecee ceeefveme Yetlen¤keâes efYeVe-efYeVe YeeJen¤cee SGše hejceelceeueeF&

ØeJeeefnle efmLele osKÚ leLee lÙeme hejceelceeyeeš vew mechetCe& Yetlen¤keâes efJemleej

osKÚ, lÙeme meceÙe lÙees yeÇÿeueeF& Øeehle ieo&Ú~ pegve meceÙe Ùees DeJemLee DeeÙees, lÙener

meceÙe lÙees yeÇÿeueeF& Øeehle ieo&Ú~ Ùeer ue#eCe heefve efmLeleØe%e ceneheg®<ekewâ nes~

Deveee folJeee fVeie g &CelJeelhejceelceeÙeceJÙeÙeŠ~~10~~

MejerjmLeesÓefhe keâewvlesÙe ve keâjesefle ve efuehÙeles~~31~~

keâewvlesÙe! Deveeefo ngveeues j iegCeeleerle ngveeues Ùees DeefJeveeMeer hejceelcee

Mejerjcee efmLele YeSj heefve JeemleJecee ve ieo&Ú, ve efuehle vew ngvÚ~ keâmejer?-

ÙeLee meJe&ieleb meew#cÙeeoekeâeMeb veesheefuehÙeles~~10~~

meJe&$eeJeefmLelees osns leLeelcee veesheefuehÙeles~~32~~

pemejer meJe&$e JÙeehle YeSkeâes DeekeâeMe met#ce YeSkeâes keâejCeues efuehle ngBowve,

"erkeâ lÙemlew vew meJe&$e Mejerjcee efmLele YeS heefve Deelcee iegCeeleerle YeSkeâes keâejCe

Mejerjkeâes iegCen¤yeeš efuehle ngBowve~ Deieeef[ YeVegngvÚ-

ÙeLee ØekeâeMeÙelÙeskeâŠ ke=âlmveb ueeskeâefceceb jefJeŠ~~10~~

#es$eb #es$eer leLee ke=âlmveb ØekeâeMeÙeefle Yeejle~~33~~

Depeg&ve! pemejer SGšw metÙe& mechetCe& yeÇÿeeC[ueeF& ØekeâeefMele ieo&Ú, lÙemew

Øekeâej SGšw Deelcee mechetCe& #es$eueeF& ØekeâeefMele ieo&Ú~ Devlecee efveCe&Ùe efovegngvÚ-

#es$e#es$e%eÙeesjsJecevlejb %eeveÛe#eg<ee~~10~~

YetleØeke=âeflecees#eb Ûe Ùes efJeogÙee&efvle les hejced~~34~~

ÙemeØekeâej #es$e j #es$e%ekeâes YesoueeF& leLee efJekeâejmeefnle Øeke=âefleyeeš cegòeâ

ngves GheeÙeueeF& pees %eeve¤heer DeeBKeeÉeje osKÚved, leer cenelceepeve hejyeÇÿe

hejceelceeueeF& Øeehle ieo&Úved~ DeLee&led #es$e-#es$e%eueeF& osKves DeeBKee %eeve nes j

%eeve mee#eelkeâejkeâes vew heÙee&Ùe nes~

efve<keâ<e&—

ieerleekeâes DeejcYecee Oece&#es$e, kegâ®#es$ekeâes veece le efueFÙees lej lÙees #es$e

Jemlegle: keâneB Ú? lÙees "eGB yeleeGveg yeeBkeâer efLeÙees, pemeueeF& mJeÙeb MeeŒekeâejues



Øemlegle DeOÙeeÙecee mhe° iejs- keâewvlesÙe! Ùees Mejerj vew SGše #es$e nes~ pees ÙemeueeF&

peevoÚ, lÙees #es$e%e nes~ lÙees Ùemecee DeuPeskeâes Úwve, ye¤ efveuexhe Ú~ Ùemekeâes

mebÛeeuekeâ nes~ Depeg&ve! mechetCe& #es$en¤cee ce heefve #es$e%e ngB- De¤ ceneheg®<emebie

Deeheävees leguevee ieveg&YeÙees~ Ùemeyeeš mhe° ngvÚ efkeâ ßeerke=â<Ce heefve SGše Ùeesieer

efLeS, efkeâveefkeâ pees peevoÚ, lÙees #es$e%e nes- Ùemlees ceneheg®<en¤ues Yeveskeâe Úved~

ce heefve #es$e%e ngB DeLee&led De¤ ceneheg®<en¤ pemlew ce heefve ngB~

JeneBues #es$e pemlees Ú, pegve efJekeâejn¤Jeeuee Ú, #es$e%e pegve ØeYeeJeJeeuee

Ú, lÙemeceeefLe ØekeâeMe heeveg&YeÙees~ ce vew YevÚg, Ùemlees kegâje nesFve, cenef<e&n¤ues

heefve Ùener Yeveskeâe Úved~ Jesokeâe Úvon¤cee heefve lÙemewueeF& efJeYeeefpele iejsj oMee&FSkeâe

Úved~ yeÇÿemet$ecee heefve lÙener heeFvÚ~

Mejerj (pees #es$e nes) kesâ Ùeefle vew Ú, peefle osefKevÚ? Ùemekeâes ngvegkeâes heÚeÌ[er

pemekeâes "tuees nele Ú, efleveueeF& ieveeGBow yeleeGvegYeÙees efkeâ De°Oee cetue Øeke=âefle,

DeJÙeòeâ Øeke=âefle oMe FefvõÙen¤ j ceve, FefvõÙen¤keâe heeBÛew efJe<eÙe, DeeMee, le=<Cee

j Jeemevee; Ùeme Øekeâej Ùeer efJekeâejn¤keâes meecetefnkeâ efceßeCe vew Ùees Mejerj nes~

peyemecce Ùeer jnvesÚved, leyemecce Mejerj kegâvew ve kegâvew ¤hecee jnvÚ vew~ Ùener #es$e

nes, pemecee jesheskeâes jeceües-vejeceües yeerG mebmkeâej¤hecee GceüvÚ~ pees Ùemekeâes heej

heeGBÚ, lÙees #es$e%e nes~ #es$e%ekeâes mJe¤he yeleeGBow JeneBues F&ÕejerÙe iegCeOece&n¤ceeefLe

ØekeâeMe heeveg&YeÙees j YeVegYeÙees efkeâ #es$e%e Ùeme #es$ekeâes ØekeâeMekeâ nes~

JeneBues yeleeGvegYeÙees efkeâ meeOeveekeâes hetefle&keâeuecee hejceleòJe hejceelceekeâes

ØelÙe#e oMe&ve vew %eeve nes~ %eevekeâes DeLe& nes mee#eelkeâej~ Ùeme yeenskeâ pes peefle Ú

meyew De%eeve nes~ peeVes ÙeesiÙe Jemleg nes- hejelhej yeÇÿe~ lÙees ve meled nes, ve Demeled~

Gveer Ùeer ogyewyeeš hej Ú~ lÙemeueeF& peeVekeâes ueeefie ceeefvemen¤ ùoÙecee OÙeeve

ieo&Úved, yeeefnj cetefle& jeKesj nesFve~ Oesjw ceeefvemen¤ meebKÙeceeOÙeceues OÙeeve ieo&Úved~

yeeBkeâer efve<keâece keâce&Ùeesie, mecehe&Cekeâe meeLew lÙemekeâes Øeeefhlekeâes ueeefie lÙener

efveOee&efjle keâce& DeejeOeveekeâes DeeÛejCe ieo&Úved~ pees Gmekeâes efJeefOe peevowveved, leer

ceeefvemen¤ leòJeefmLele ceneheg®<eÉeje megvesj DeeÛejCe ieo&Úved~ leer heefve hejce

keâuÙeeCeueeF& Øeehle ieo&Úved~ Dele: kesâner heefve yegPve mekesâve Yeves lÙemekeâes %eelee

ceneheg®<ekeâes melmebie DeeJeMÙekeâ Ú~



efmLeleØe%e ceneheg®<ekeâes ue#eCe yeleeGBow ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues YeVegYeÙees efkeâ

pemlew DeekeâeMe meJe&$e mece jnsj heefve efveue&she Ú, pemlew metÙe& ØekeâeMe ieoz heefve

efveuexhe Ú, "erkeâ lÙemew Øekeâej efmLeleØe%e heg®<e meJe&$e mece F&ÕejueeF& pemlew Ú

lÙemlew vew osKves #ecelee YeSkeâes heg®<e #es$eyeeš DeLeJee Øeke=âefleyeeš meJe&Lee efveuexhe

ngvÚ~ Devlecee JeneBues efveCe&Ùe efovegYeÙees efkeâ #es$e j #es$e%ekeâes peevekeâejer %eeve¤heer

DeeBKeeÉeje vew mecYeJe Ú~ %eeve, pemlees efkeâ heÚeef[ yeleeGveg YeSkeâes efLeÙees, lÙeme

hejceelceekeâes ØelÙe#e oMe&vekeâes meeLe Øeehle ngves peevekeâejer nes~ MeeŒen¤ueeF& Oesjw

jšsj oesnesNÙeeGveg %eeve nesFve, ye¤ DeOÙeÙeve leLee ceneheg®<en¤yeeš lÙeme keâce&ueeF&

mebPesj, lÙeme keâce&cee efnÌ[sj cevemeefnle FefvõÙen¤keâes efvejesOe j lÙeme efvejesOekeâes

heefve efJeueÙekeâeuecee hejceleòJeueeF& osKveemeeLe pegve DevegYetefle ngvÚ, lÙener

DevegYeteflekeâes veece %eeve nes~ ef›eâÙee DeeJeMÙekeâ Ú~ Ùeme DeOÙeeÙecee cegKÙele:

#es$e%ekeâes efJemleejhetJe&keâ JeCe&ve ieefjSkeâes Ú~ Jemlegle: #es$ekeâes mJe¤he JÙeehekeâ

Ú~ Mejerj YeVeg le mejue Ú lej Mejerjkeâes mecyevOe keâneBmecce Ú? mece«e yeÇÿeeC[

cetue Øeke=âeflekeâes efJemleej nes~ Devevle Devleefj#en¤mecce leheeFËkeâes Mejerjkeâes efJemleej

Ú~ lÙemeyeeš leheeFËkeâes peerJeve Tpe&efmJele Ú, lÙees efyevee leheeFË peerefJele jnve

mekeäveg ngVe~ Ùees YetceC[ue, efJeÕe peieled, osMe-ØeosMe j leheeFËkeâes Ùees osefKeves Mejerj

lÙeme Øeke=âeflekeâes SGše šg›eâe heefve nesFve~ ÙemeØekeâej #es$ekeâes vew Ùeme DeOÙeeÙecee

efJemleejhetJe&keâ JeCe&ve Ú, Dele:-


ßeerke=â<Ceepeg&vemecJeeos ‘#es$e#es$e%eefJeYeeieÙeesiees’ veece $eÙeesoMeesÓOÙeeÙeŠ~~13~~

Ùeme Øekeâej ßeerceoddYeieJeoddieerlee¤heer Gheefve<eod SJeb yeÇÿeefJeÅee leLee

ÙeesieMeeŒeefJe<eÙekeâ ßeerke=â<Ce j Depeg&vekeâes mecJeeocee ‘#es$e-#es$e%e efJeYeeieÙeesie’

veecekeâ lesÜeQ DeOÙeeÙe hetCe& ngvÚ~


ßeerceoddYeieJeoddieerleeÙeeŠ ‘ÙeLeeLe&ieerlee’ Yee<Ùes ‘#es$e#es$e%eefJeYeeieÙeesiees’ veece

$eÙeesoMeesÓOÙeeÙeŠ~~13~~



ÛeewOeeQ DeOÙeeÙe 265

heefÚ¼es DeveskeâeQ DeOÙeeÙecee ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues %eevekeâes mJe¤he mhe°

ieveg&YeÙees~ DeOÙeeÙe 4/19cee JeneBues yeleeGvegYeÙees efkeâ pegve heg®<eÉeje mechetCe&leeyeeš

DeejcYe ieefjSkeâes efveOee&efjle keâce&keâes DeeÛejCe ›eâceMeŠ GlLeeve ngBoe-ngBow Ùeefle

met#ce ngveieÙees efkeâ keâecevee j mebkeâuhekeâes meJe&Lee Meceve YeÙees, lÙeme meceÙe

pemeueeF& T peeVe ÛeenvÚ, lÙemekeâes ØelÙe#e DevegYetefle ngvepeevÚ, lÙener DevegYeteflekeâes

veece %eeve nes~ lesÜeQ DeOÙeeÙecee %eeveueeF& heefjYeeef<ele ieveg&YeÙees, ‘DeOÙeelce%eeve

efvelÙelJeb leòJe%eeveeLe& oMe&veced~’- Deelce%eevecee Skeâjme efmLeefle j leòJekeâes

DeLe&mJe¤he hejceelceekeâes ØelÙe#e oMe&ve %eeve nes~ #es$e-#es$e%ekeâes YesoueeF& efJeefole

ieveg& vew %eeve nes~ %eevekeâes DeLe& MeeŒeeLe& nesFve, MeeŒen¤ueeF& Ùeeoieveg& %eeve

nesFve~ DeYÙeemekeâes lÙees DeJemLee %eeve nes, peneB lÙees leòJe efJeefole ngvÚ~

hejceelceekeâes mee#eelkeâejkeâes meeLe efceuves DevegYeteflekeâes veece %eeve nes, Ùemekeâes

efJehejerle meyew kegâje De%eeve ngved~

Ùemejer meyew kegâje yeleeFmekesâ heefÚ heefve Øemlegle DeOÙeeÙe ÛeewOecee ÙeesiesÕej

ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ efkeâ, Depeg&ve! leer %eeven¤cee heefve hejce Gòece %eeveueeF& ce hesâefj

heefve efleceües ueeefie YeVesÚg~ ÙeesiesÕej lÙemewkeâes hegvejeJe=efòe ieoz ngvegngvÚ; efkeâveefkeâ

‘MeeŒe megefÛeefvlele hegefve hegefve osefKeÙe~’ jeceüjer efÛevleve ieefjSkeâes MeeŒeueeF&

heefve heškeâ-heškeâ nsveg& heo&Ú~ Ùeefle cee$e nesFve, pemees-pemees leheeFË meeOeve-

heLecee De«emej ngvegngvesÚ, pemees-pemees lÙeme F°cee ØeJesMe heeGBow peevegngvesÚ, lÙemees-

lÙemees yeÇÿeyeeš veÙeeB-veÙeeB DevegYeteflen¤ Øeehle ngvesÚ~ Ùees peevekeâejer meodieg®

ceneheg®<eues vew efovegngvÚ, Ùemewues ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ- ce hesâefj YeVesÚg~

megjefle (mce=efle) Ùemlees hešue nes, pemecee mebmkeâejn¤keâes Debkeâve meOeQ YeF&

jnvÚ~ Ùeefo heefLekeâueeF& F°cee ØeJesMe efovesJeeuee peevekeâejer Oeefceuees ngvÚ leye

lÙeme mce=efle-hešueceeefLe Øeke=âefle Debefkeâle ngveueeiÚ pees efJeveeMekeâes keâejCe nes~

Ùemewues hetefle&heÙe&vle meeOekeâues F°-mecyevOeer peevekeâejer oesnesNÙeeGBow jnvegheÚ&~ Deepe


~~ DeLe ¤elego&Mees”OŸeeŸe: ~~¤eewOeeQ DeOŸeeŸe



mce=efle peerJevle nes, lej Deieeef[keâe DeJemLeen¤cee ØeJesMe heeGveemeeLe Ùees DeJemLee

jnves Úwve~ Ùemewues ‘hetpÙe cenejepepeer’ YeVes ieveg&ngvLÙees efkeâ- ‘yeÇÿeefJeÅeekeâes efÛevleve

ØelÙeskeâ efove iej, Skeâ ceeuee ØelÙeskeâ efove IegceeT, pees efÛevleveues IegceeFvÚ,

yeeefnjkeâes ceeuee nesFve~’

Ùees le meeOekeâkeâes ueeefie nes, lej pees JeemleefJekeâ meodieg® ngvÚ, JeneB meOeQ

lÙeme heefLekeâkeâes heefÚ ueeefie jnvÚ, efYe$e Gmekeâes Deelceeyeeš peeie=le YeSj leLee

yeeefnj Deeheävees ef›eâÙee-keâueehen¤yeeš GmeueeF& DeefYeveJe heefjefmLeeflen¤yeeš

DeJeiele iejeGBow jnvÚ~ ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ce heefve ceneheg®<e ngvegngvLÙees~ Depeg&ve

efMe<Ùekeâes mLeevecee Ú, Gmeues YeieJeevedmebie mecneuevekeâes ueeefie ØeeLe&vee iejskeâe

efLeS~ Ùemewues ÙeesiesÕej ßeerke=â<Cekeâes keâLeve Ú efkeâ %eeven¤cee heefve Deefle Gòece

%eeve ce hegve: efleceües ueeefie YeVesÚg~


hejb YetÙeŠ ØeJe#Ùeeefce %eeveeveeb %eevecegòececed~~1~~

Ùep%eelJee cegveÙeŠ meJex hejeb efmeefæefcelees ieleeŠ~~1~~

Depeg&ve! %eeven¤cee heefve Deefle Gòece %eeve hejce%eeveueeF& ce hesâefj heefve

efleceües ueeefie YeVesÚg (pemeueeF& heÚeefÌ[ Yeefvemekesâkeâes Úg), pemeueeF& peevesj meyew

cegefvepeve Ùeme mebmeejyeeš cegòeâ YeSj hejceefmeefæ Øeehle ieo&Úved (lÙemeheefÚ kegâvew

heefve Jemleg heeGve yeeBkeâer jnBowve)~

Fob %eevecegheeefßelÙe cece meeOecÙe&ceeieleeŠ~~1~~

meiexÓefhe veeshepeeÙevles ØeueÙes ve JÙeLeefvle Ûe~~2~~

Ùeme %eeveueeF& ‘GheeefßelÙe’- Ùeme %eevekeâes veefpekeâyeeš DeeßeÙe efueSj,

ef›eâÙeeyeeš efn[sj veefpekeâ hegiesj cesjes mJe¤heueeF& Øeehle iejskeâe ceeefvemen¤ me=ef°keâes

Deeefocee hegve: pevce efuebowve j ØeueÙe-keâeuecee DeLee&led Mejerjevle ngves meceÙecee

JÙeekegâue ngBowve, efkeâveefkeâ ceneheg®<ekeâes Mejerjkeâes Devle le lÙener efove ngvÚ, peye

lÙees mJe¤heueeF& Øeehle ieo&Ú~ lÙemeheefÚ Gmekeâes Mejerj yemves SGše Iej cee$e jnve

peevÚ~ hegvepe&vcekeâes mLeeve keâneB Ú, peneB ceeefveme pevce efuevÚved? ÙemeceeefLe


cece Ùeesefvece&noddyeÇÿe leefmcevieYeË oOeecÙenced~~1~~

mecYeJeŠ meJe&Yetleeveeb lelees YeJeefle Yeejle~~3~~



ns Depeg&ve! cesjes ‘cenoddyeÇÿe’ DeLee&led De°Oee cetue Øeke=âefle mechetCe& Yetlen¤keâes

Ùeesefve nes j lÙemecee ce Ûesleve¤heer yeerpe mLeeefhele ieo&Úg, lÙeme peÌ[-Ûeslevekeâes

mebÙeesieyeeš meyew Yetlen¤keâes Glheefòe ngvÚ~

meJe&Ùeesefve<eg keâewvlesÙe cetle&ÙeŠ mecYeJeefvle ÙeeŠ~~1~~

leemeeb yeÇÿe cenÅeesefvejnb yeerpeØeoŠ efhelee~~4~~

keâewvlesÙe! meyew Ùeesefven¤cee peefle Mejerj GlheVe ngvÚved, leer meyewkeâes ‘ÙeesefveŠ’-

ieYe&OeejCe ievex Deecee, Dee" Yeson¤ YeSkeâes cetue Øeke=âefle nes j ce vew yeerG mLeeheve

ievex efhelee ngB~ De¤ keâesner ve ceelee nes ve efhelee~ peyemecce peÌ[-Ûeslevekeâes mebÙeesie

jnves Ú, pevce ngBow jnves Ú, efveefceòe le kegâvew ve kegâvew yevow jnves Úved~ Ûesleve Deelcee

peÌ[ Øeke=âeflecee efkeâve yeeBefOevÚ? ÙemeceeefLe JeneB YeVegngvÚ-

meòJeb jpemlece Fefle iegCeeŠ Øeke=âeflemecYeJeeŠ~~1~~

efveyeOveefvle ceneyeenes osns osefnveceJÙeÙeced~~5~~

ceneyeeng Depeg&ve! meòJeiegCe, jpeesiegCe j leceesiegCe Øeke=âefleyeeš GlheVe YeSkeâe

leervew iegCe vew Ùeme DeefJeveeMeer peerJeelceeueeF& Mejerjcee yeeBOoÚved~ keâmejer?-

le$e meòJeb efvece&uelJeelØekeâeMekeâceveeceÙeced~~1~~

megKemeÁsve yeOveeefle %eevemeÁsve ÛeeveIe~~6~~

efve<heehe Depeg&ve! leer leerveJešw iegCen¤cee ØeJesMe ievexJeeuee efveefJe&keâej meòJeiegCe

le ‘efvece&uelJeeled’- efvece&ue YeSkeâes ngveeues megKe j %eevekeâes Deemeefòeâyeeš DeelceeueeF&

Mejerjcee yeeBOoÚ~ meòJeiegCe heefve yevOeve vew nes~ heâjkeâ Ùeefle Ú efkeâ megKe Skeâcee$e

hejceelceecee Ú j %eeve mee#eelkeâejkeâes veece nes~ meòJeiegCeer leyemecce yeeBefOeSkeâes

Ú, peyemecce hejceelceekeâes mee#eelkeâej ngBowve~

jpees jeieelcekebâ efJeefæ le=<CeemeÁmecegÆJeced~~1~~

leefVeyeOveeefle keâewvlesÙe keâce&meÁsve osefnveced~~7~~

ns Depeg&ve! jeiekeâes efpeGBow j peeioes mJe¤he jpeesiegCe nes~ ÙemeueeF& efleceer

‘keâce&mebiesve’- keâecevee j Deemeefòeâyeeš GlheVe YeSkeâes peeve~ lÙees peerJeelceeueeF&

keâce& j lÙemekeâes Heâuekeâes Deemeefòeâcee yeeBOoÚ~ lÙees keâce&cee ØeJe=efòe efovÚ~

lecemlJe%eevepeb efJeefæ ceesnveb meJe&osefnveeced~~1~~

ØeceeoeuemÙeefveõeefYemleefVeyeOveeefle Yeejle~~8~~

Depeg&ve! mecemle MejerjOeejern¤ueeF& ceesefnle heevex leceesiegCeueeF& efleceer

De%eeveyeeš GlheVe YeSkeâes peeve~ lÙees Ùeme DeelceeueeF& Øeceeo DeLee&led JÙeLe&keâes



Ûes°e, DeeuemÙe (Yeesefue iejeQuee) j efveõeÉeje yeeBOoÚ~ efveõekeâes DeLe& Ùees nesFve

efkeâ leceesiegCeer ye{er meglÚved~ Mejerj meglÚ, Ùemlees kegâje nesFve~ ‘Ùee efveMee meJe&Yetleeveeb

lemÙeeb peeieefle& mebÙeceer~’ peieled vew jeef$e nes~ leceesiegCeer JÙeefòeâ Ùeme peieled¤heer

efveMeecee jele-efove JÙemle jnvÚ, ØekeâeMe mJe¤heeflej DeÛesle jnvÚ~ Ùener leceesiegCeer

efveõe nes~ pees Ùemecee DeuPevÚ, meglÚ~ Deye leerveJešw iegCen¤keâes yevOevekeâes

meecetefnkeâ mJe¤he yeleeGveg ngvÚ-

meòJeb megKes meÀeÙeefle jpeŠ keâce&efCe Yeejle~~1~~

%eeveceeJe=lÙe leg leceŠ Øeceeos meÀeÙelÙegle~~9~~

Depeg&ve! meòJeiegCe megKecee ueieeGBÚ, MeeÕele hejcemegKekeâes Oeejecee ueieeGBÚ,

jpeesiegCe keâce&cee ØeJe=òe ieo&Ú j leceesiegCe %eeveueeF& DeeÛÚeefole iejsj Øeceeocee

DeLee&led DevleŠkeâjCekeâes JÙeLe& Ûes°en¤cee ueieeGBÚ~ peye iegCe SGšw mLeevecee,

SGšw ùoÙecee Úved Yeves yesiuee-yesiuew efJeYeòeâ keâmejer ngvepeevÚved? ÙemeceeefLe

ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ce yeleeGveg ngvÚ-

jpemlece§eeefYeYetÙe meòJeb YeJeefle Yeejle~~10~~

jpeŠ meòJeb lece§ewJe leceŠ meòJeb jpemleLee~~10~~

ns Depeg&ve! jpeesiegCe j leceesiegCeueeF& oyeeSj meòJeiegCe ye{dÚ, lÙemlew meòJeiegCe

j leceesiegCeueeF& oyeeSj jpeesiegCe ye{dÚ~ leLee ÙemewØekeâej jpeesiegCe j meòJeiegCeueeF&

oyeeSj leceesiegCe ye{dÚ~ ÙemeueeF& keâmejer efÛeVe meefkeâvÚ efkeâ keâefnues j kegâve iegCe

keâeÙe& ieefjjnskeâes Ú?

meJe&Éejs<eg osnsÓefmcevØekeâeMe GhepeeÙeles~~10~~

%eeveb Ùeoe leoe efJeÅeeefÉJe=æb meòJeefcelÙegle~~11~~

pegve keâeuecee Ùeme Mejerj leLee Devle:keâjCe j mechetCe& FefvõÙen¤cee F&ÕejerÙe

ØekeâeMe j yeesOeMeefòeâ GlheVe ngvÚ, lÙeme meceÙe Ùemlees peeVeg heo&Ú efkeâ meòJeiegCe

efJeMes<e Je=efæueeF& Øeehle YeSkeâes Ú leLee-

ueesYeŠ ØeJe=efòejejcYeŠ keâce&CeeceMeceŠ mhe=ne~~10~~

jpemÙesleeefve peeÙevles efJeJe=æs Yejle<e&Ye~~12~~

ns Depeg&ve! jpeesiegCekeâes efJeMes<e Je=efæ YeScee ueesYe, keâeÙe&cee ØeJe=òe ngves Ûes°e,

keâce&n¤keâes DeejcYe, DeMeeefvle DeLee&led cevekeâes ÛebÛeuelee, efJe<eÙe-Yeesiekeâes ueeuemee-

Ùeer meyew GlheVe ngvÚved~ Deye leceesiegCekeâes Je=efæcee kesâ ngvÚ?-



DeØekeâeMeesÓØeJe=efòe§e Øeceeoes ceesn SJe Ûe~~10~~

lecemÙesleeefve peeÙevles efJeJe=æs kegâ®vevove~~13~~

Depeg&ve! leceesiegCe ye{scee ‘DeØekeâeMeŠ’-(ØekeâeMe hejceelceekeâes Åeeslekeâ

nes) F&ÕejerÙe ØekeâeMeeflej veye{dves mJeYeeJe, ‘keâeÙe&ced keâce&’- pees ievexÙeesiÙe Øeef›eâÙee-

efJeMes<e nes lÙemecee DeØeJe=efòe, DevleŠkeâjCecee JÙeLe&keâes Ûes°en¤keâes ØeJeen j

mebmeejcee cegiOe ievexJeeuee ØeJe=efòen¤- Ùeer meyew GlheVe ngvÚved~ Ùeer iegCen¤keâes

peevekeâejeryeeš kesâ ueeYe Ú?-

Ùeoe meòJes ØeJe=æs leg ØeueÙeb Ùeeefle osnYe=led~~10~~

leoesòeceefJeoeb ueeskeâeveceueevØeefleheÅeles~~14~~

peye Ùees peerJeelcee meòJeiegCekeâes Je=efækeâeuecee ce=lÙegueeF& Øeehle ngvÚ,

Mejerj-lÙeeie ieo&Ú, leye Gòece keâce& ievexJeeueekeâes ceuejefnle efoJÙeueeskeân¤ Øeehle

ngvÚ leLee-

jpeefme ØeueÙeb ielJee keâce&meefÁ<eg peeÙeles~~10~~

leLee Øeueervemleceefme cet{Ùeesefve<eg peeÙeles~~15~~

jpeesiegCekeâes Je=efæ YeSkeâes yesuee ce=lÙegueeF& Øeehle ngvesJeeuee, keâce&n¤keâes

DeemeefòeâJeeuee ceveg<Ùen¤cee pevce efuevÚ leLee leceesiegCekeâes Je=efæcee cejskeâes heg®<e

cet{Ùeesefven¤cee pevce efuevÚ, pemecee keâerje-heâšŸee*d«eeheÙe&vle Ùeesefven¤keâes

efJemleej Ú~ Dele: iegCen¤cee heefve ceeefvemen¤ meeefòJekeâ iegCeJeeuee ngveg heÚ&~

Øeke=âeflekeâes Ùees yeQkeâues leheeFËkeâes Deefpe&le iegCen¤ueeF& ce=lÙegkeâes Ghejevle heefve leheeFËueeF&

megjef#ele heâkeâe&FefovÚ~ Deye nsjeQ Ùemekeâes heefjCeece-

keâce&CeŠ megke=âlemÙeengŠ meeefòJekebâ efvece&ueb Heâueced~~10~~

jpememleg Heâueb ogŠKece%eeveb lecemeŠ Heâueced~~16~~

meeefòJekeâ keâce&keâes Heâue meeefòJekeâ, efvece&ue, megKe, %eeve j JewjeiÙe Deeefo

YeefveSkeâes Ú~ jepeme keâce&keâes heâue og:Ke j leeceme keâce&keâes heâue De%eeve nes~ leLee-

meòJeelmeÀeeÙeles %eeveb jpemees ueesYe SJe Ûe~~10~~

Øeceeoceesnew lecemees YeJeleesÓ%eevecesJe Ûe~~17~~

meòJeiegCeyeeš %eeve GlheVe ngvÚ (F&ÕejerÙe DevegYeteflekeâes veece %eeve nes),

F&ÕejerÙe DevegYeteflekeâes ØeJeen ngvÚ~ jpeesiegCeyeeš efveŠmevosn ueesYe GlheVe ngvÚ

leLee leceesiegCeyeeš Øeceeo, ceesn, DeeuemÙe (De%eeve) vew GlheVe ngvÚ~ Ùeer GlheVe



YeSj keâmlees ieefle efovÚved?-

TOJeË ieÛÚefvle meòJemLee ceOÙes efle‰efvle jepemeeŠ~~10~~

peIevÙeiegCeJe=efòemLee DeOees ieÛÚefvle leecemeeŠ~~18~~

meòJeiegCecee efmLele YeSkeâes heg®<e ‘TOJe&cetueced’- lÙeme cetue hejceelceeeflej

ØeJeeefnle ngvÚ, efvece&ue ueeskeân¤cee peevÚ~ jpeesiegCecee efmLele jepeme heg®<e ceOÙece

ßesCeerkeâe ceeefveme ngvÚved, peesmebie ve ‘meeefòJekebâ’- efJeJeskeâ-JewjeiÙe vew ngvÚ j ve

DeOece keâerje-heâšŸee*«ee Ùeesefven¤cee peevÚved, ye¤ hegvepe&vce Øeehle ieo&Úved j

efveefvole leceesiegCecee ØeJe=òe YeSkeâe leeceme heg®<e ‘DeOeesieefle’ DeLee&led heMeg-he#eer,

keâerje-heâšŸee*«ee Deeefo DeOece Ùeesefven¤ Øeehle ieo&Úved~ ÙemeØekeâej leerveJešw

iegCen¤ kegâvew ve kegâvew ¤hecee Ùeesefvekewâ keâejCe ngved~ pees heg®<e iegCeueeF& heej ieo&Ú,

T pevce-yevOeveyeeš cegòeâ ngvepeevÚ j cesjes mJe¤heueeF& Øeehle ieo&Ú~ ÙemeceeefLe


veevÙeb iegCesYÙeŠ keâlee&jb Ùeoe õ°evegheMÙeefle~~10~~

iegCesYÙe§e hejb Jesefòe ceÆeJeb meesÓefOeieÛÚefle~~19~~

pegve keâeuecee õ°e Deelcee leerveJešw iegCen¤ yeenskeâ De¤ keâmewueeF& keâòee&

osKowve j leerveJešw iegCen¤yeeš DelÙevle hej hejceleòJeueeF& ‘Jesefòe’- efJeefole

ieefjefuevÚ, lÙeme meceÙe lÙees heg®<e cesjes mJe¤heueeF& Øeehle ieo&Ú~ Ùees yeewefækeâ

ceevÙelee nesFve efkeâ iegCe iegCen¤cee keâeÙe&jle ngvÚved~ meeOeve ieoe&-ieoz SGše

Ùemlees DeJemLee DeeGBÚ, peneB lÙeme hejceyeeš DevegYetefle ngvÚ efkeâ iegCen¤ yeenskeâ

De¤ kegâvew keâlee& osefKbeowve, lÙeme meceÙe heg®<e leerveJešw iegCen¤yeeš Deleerle ngve

peevÚ~ Ùees keâefuhele ceevÙelee nesFve~ ÙemewceeefLe JeneB Deieeef[ YeVegngvÚ-

iegCeevesleeveleerlÙe $eervosner osnmecegÆJeeved~~10~~

pevcece=lÙegpejeogŠKewe|JecegòeâesÓce=leceMvegles ~~20~~

heg®<e Ùeer mLetue Mejerjn¤keâes Glheefòekeâes keâejCe¤he leerveJešw iegCen¤yeeš

Deleerle YeSj pevce, ce=lÙeg, Je=æeJemLee j meyew Øekeâejkeâe ogŠKen¤yeeš efJeMes<e

¤heues cegòeâ YeSj Dece=le-leòJekeâes heeve ieo&Ú~ ÙemeceeefLe Depeg&veues ØeMve iejs-

Depeg&ve GJeeÛe

kewâe|ueÁwŒeerviegCeevesleeveleerlees YeJeefle ØeYees~~10~~

efkeâceeÛeejŠ keâLeb ÛewleebŒeerviegCeeveefleJele&les~~21~~



ØeYees! Ùeer leerveJešw iegCen¤yeeš Deleerle YeSkeâes heg®<e kegâve-kegâve ue#eCen¤ues

Ùegòeâ ngvÚ j kegâve Øekeâejkeâe DeeÛejCeJeeuee ngvÚ leLee ceeefveme kegâve GheeÙeyeeš

Ùeer leerveJešw iegCen¤yeeš Deleerle ngvÚ?

ßeerYeieJeevegJeeÛe -

ØekeâeMeb Ûe ØeJe=efòeb Ûe ceesncesJe Ûe heeC[Je~~10~~

ve Ésef° mecØeJe=òeeefve ve efveJe=òeeefve keâe*d#eefle~~22~~

Depeg&vekeâe GheÙeg&òeâ leerveJešw ØeMven¤keâes Gòej efobow ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues

YeVegYeÙees- Depeg&ve! pegve heg®<e meòJeiegCekeâes keâeÙe&¤he F&ÕejerÙe ØekeâeMe, jpeesiegCekeâes

keâeÙe&¤he ØeJe=efòe j leceesiegCekeâes keâeÙe&¤he ceesnueeF& ve le ØeJe=òe YeScee vejeceües

ceevoÚved j ve efveJe=òe YeScee Gmekeâes Deekeâeb#ee vew ieo&Úved~ leLee-

GoemeerveJeoemeervees iegCewÙeex ve efJeÛeeuÙeles~~10~~

iegCee Jele&vle FlÙesJe ÙeesÓJeefle‰efle vesÁles~~23~~

pees ÙemeØekeâej Goemeervekeâes meÂMe efmLele YeSkeâes iegCen¤Éeje efJeÛeefuele

ieve& meefkebâowve, iegCe-iegCecee vew keâeÙe&jle ngvÚved, Ùemlees ÙeLeeLe&le: peevesj lÙeme

efmLeefleyeeš ÛeueeÙeceeve ngBowve, leye cee$e lÙees iegCen¤yeeš Deleerle ngvÚ~

meceogŠKemegKeŠ mJemLeŠ meceuees°eMcekeâeÃeveŠ~~10~~

leguÙeefØeÙeeefØeÙees OeerjmleguÙeefvevoelcemebmlegefleŠ~~24~~

pees efvejvlej mJeÙebcee DeLee&led DeelceYeeJecee efmLele Ú, megKe j ogŠKecee mece

Ú, ceešes-{gÁe j mJeCe&cee heefve meceeve YeeJe jeKoÚ, OewÙe&Jeeved Ú, pees efØeÙe j

DeefØeÙeueeF& yejeyej mebPevÚ, Deeheävees efvevoe leLee mlegeflecee heefve meceeve YeeJe

YeSkeâes Ú, j-

ceeveeheceeveÙeesmleguÙemleguÙees efce$eeefjhe#eÙeesŠ~~10~~

meJee&jcYeheefjlÙeeieer iegCeeleerleŠ me GÛÙeles~~25~~

pees ceeve j Deheceevecee mece Ú, efce$e j Me$eg-he#ecee mece Ú, lÙees mechetCe&

DeejcYen¤yeeš jefnle YeSkeâes heg®<e iegCeeleerle keânueeGBÚ~

Mueeskeâ yeeFmeosefKe heÛeermemecce iegCen¤yeeš Deleerle heg®<ekeâes ue#eCe j

DeeÛejCe yeleeGvegYeÙees efkeâ lÙees ÛeueeÙeceeve ngBowve, iegCen¤Éeje efJeÛeefuele ieve&

meefkebâowve, efmLej jnvÚ~ Deye Øemlegle Ú iegCen¤yeeš Deleerle ngves efJeefOe-



ceeb Ûe ÙeesÓJÙeefYeÛeejsCe YeefòeâÙeesiesve mesJeles~~10~~

me iegCeevmeceleerlÙewleevyeÇÿeYetÙeeÙe keâuheles~~26~~

pees heg®<e DeJÙeefYeÛeeefjCeer YeefòeâÉeje DeLee&led F°yeenskeâ De¤ meebmeeefjkeâ

mcejCen¤yeeš meJe&Lee jefnle YeSj ÙeesieÉeje DeLee&led lÙener efveÙele keâce&Éeje ceueeF&

efvejvlej YepoÚ lÙees Ùeer leerveJešw iegCen¤keâes jeceüjer G¼bIeve iejsj hejyeÇÿemebie Skeâ

ngves ÙeesiÙe ngvÚ, pemekeâes veece keâuhe nes~ yeÇÿemebie SkeâerYeeJe ngveg vew JeemleefJekeâ

keâuhe nes~ DevevÙe YeeJeyeeš efveÙele keâce&keâes DeeÛejCe veiejerkeâve keâesner heefve

iegCen¤yeeš Deleerle ngBowve~ Devlecee ÙeesiesÕej efveCe&Ùe efovegngvÚ-

yeÇÿeCees efn Øeefle‰encece=lemÙeeJÙeÙemÙe Ûe~~10~~

MeeÕelemÙe Ûe Oece&mÙe megKemÙewkeâeefvlekeâmÙe Ûe~~27~~

ns Depeg&ve! lÙeme DeefJeveeMeer yeÇÿekeâes (peesmebie lÙees keâuhe ieo&Ú, pemecee

lÙees iegCeeleerle SkeâerYeeJeyeeš ØeJesMe ieo&Ú), Dece=lekeâes, MeeÕele Oece&keâes j lÙeme

DeKeC[ Skeâjme Deevevokeâes ce vew DeeßeÙe ngB DeLee&led hejceelceefmLele meoddieg® vew

Ùeer meyewkeâe DeeßeÙe ngved~ ßeerke=â<Ce SGše ÙeesiesÕej efLeS~ Deye Ùeefo leheeFËueeF&

DeJÙeòeâ, DeefJeveeMeer, yeÇÿe, MeeÕele Oece&, DeKeC[, Skeâjme Deevevokeâes DeeJeMÙekeâlee

Ú Yeves kegâvew leòJeefmLele, DeJÙeòeâefmLele ceneheg®<ekeâes MejCe efuevegmed~ GveerÉeje vew

Ùees mebYeJe Ú~

efve<keâ<e&-

Ùeme DeOÙeeÙekeâes DeejcYecee ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues YeVegYeÙees- Depeg&ve!

%eeven¤cee heefve Deefle Gòece hejce%eeveueeF& ce hesâefj heefve efleceües ueeefie YeVesÚg,

pemeueeF& peevesj cegefvepeve GheemeveeÉeje cesjes mJe¤heueeF& Øeehle ieo&Úved; hesâefj

me=ef°keâes Deeefocee Gveern¤ pevce efuebowveved; lej Mejerjkeâes efveOeve le ngveg vew Ú~ lÙeme

meceÙe T JÙeefLele ngBowve~ Gveues JeemleJecee Mejerj le lÙemew efove lÙeeieer efovÚ, pegve

efove mJe¤heueeF& Øeehle ieo&Ú~ Øeeefhle peerefJele DeJemLeecee ngvÚ, lej Mejerjkeâes

Devle ngves yesueecee heefve T JÙeefLele ngBowve~

Øeke=âefleyeeš vew GlheVe YeSkeâes jpe, meòJe j lece- leerveJešw iegCen¤ Ùeme

peerJeelceeueeF& Mejerjcee yeeBOoÚved~ ogF& iegCen¤ueeF& efLeÛesj lesœees iegCe ye{eGve

meefkeâvÚ~ iegCe heefjJele&veMeerue Úved~ Øeke=âefle pees Deveeefo Ú, ve° ngBowve; ye¤



iegCen¤keâes ØeYeeJeueeF& ševe& meefkeâvÚ~ iegCe ceveceeefLe ØeYeeJe heeo&Úved~ peye

meòJeiegCekeâes Je=efæ jnvÚ, leye F&ÕejerÙe ØekeâeMe j yeesOeMeefòeâ jnvÚ~ jpeesiegCe

jeieelcekeâ nes~ lÙeme meceÙe keâce&keâes ueesYe jnvÚ, Deemeefòeâ jnvÚ j Devle:keâjCecee

leceesiegCe keâeÙe&¤he efueScee DeeuemÙe-Øeceeo Ûeejweflejyeeš Ieso&Úved~ meòJekeâes Je=efæcee

ce=lÙegueeF& Øeehle heg®<e ceeefLekeâes efvece&ue ueeskeân¤cee pevce efuevÚved~ jpeesiegCekeâes

Je=efæcee Øeehle YeSkeâes ceeefveme ceeveJe-Ùeesefvecee vew heâkexâj DeeGBÚved j leceesiegCekeâes

Je=efækeâeuecee ceeefveme Mejerj lÙeeiesj (heMeg-he#eer, keâerje-heâšŸee*«ee Deeefo) DeOece

Ùeesefve Øeehle ieo&Úved~ Ùemewues ceeefvemeueeF& ›eâceMe: GVele iegCe meeeflJekeâeflej ye{dveg

heo&Ú~ Jemlegle: leerveJešw iegCen¤ kegâvew ve kegâvew Ùeesefvekewâ keâejCe ngved~ iegCe vew

DeelceeueeF& Mejerjcee yeeBOoÚved~ Ùemewues iegCen¤yeeš Deleerle ngveg heo&Ú~ Gveern¤

pemeyeeš cegòeâ ngvÚved, lÙemekeâes mJe¤he yeleeGBow ÙeesiesÕejues YeVegYeÙees- De°Oee

cetue Øeke=âefle ieYe& OeejCe ievex ceelee nes j ce vew yeerpe¤he efhelee ngB, De¤ ve keâesner ceelee

ve efhelee Ú~ peyemecce Ùees ›eâce jnvesÚ, leyemecce ÛejeÛej peieledcee efveefceòe ¤heues

keâesner ve keâesner ceelee-efhelee yevow jnvesÚved; lej Jemlegle: Øeke=âefle vew ceelee nes, ce vew

efhelee ngB~

ÙemeceeefLe Depeg&veues leerve ØeMve iejs efkeâ- iegCeeleerle heg®<ekeâes ue#eCe kesâ nes?

kesâ DeeÛejCe ngved? j kegâve GheeÙeyeeš ceeefveme Ùeer leerveJešw iegCen¤yeeš Deleerle

ngvÚ? ÙemeØekeâej ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues iegCeeleerle heg®<ekeâes ue#eCe j DeeÛejCe

yeleeGvegYeÙees j Devlecee iegCeeleerle ngves GheeÙe heefve yeleeGvegYeÙees- pees heg®<e

DeJÙeefYeÛeeefjCeer Yeefòeâ j ÙeesieÉeje efvejvlej ceueeF& YepoÚved, leer leerveJešw iegCen¤yeeš

Deleerle ngvepeevÚved~ De¤ keâmewkeâes efÛevleve veieoz, efvejvlej F°keâes efÛevleve ieveg&

DeJÙeefYeÛeeefjCeer Yeefòeâ nes~ pees mebmeejkeâes mebÙeesie-efJeÙeesieyeeš meJe&Lee jefnle Ú,

lÙemewkeâes veece Ùeesie nes, lÙemeueeF& keâeÙe&-¤he efoves ØeCeeueerkeâes veece ‘keâce&’ nes~

Ùe%e pemeÉeje mecheVe ngvÚ, lÙees ef›eâÙee-keâueehe keâce& nes~ DeJÙeefYeÛeeefjCeer YeefòeâÉeje

lÙeme efveÙele keâce&keâes DeeÛejCeyeeš vew heg®<e leerveJešw iegCen¤yeeš Deleerle ngvÚ j

Deleerle YeSj yeÇÿemebie SkeâerYeeJekeâes ueeefie, hetCe& keâuheueeF& Øeehle ngvekeâes efveefcle

ÙeesiÙe ngvÚ~ iegCe pegve ceveceeefLe ØeYeeJe heo&Ú, lÙemekeâes efJeueÙe ngveemeeLe yeÇÿemebie

SkeâerYeeJe ngve peevÚ, Ùener JeemleefJekeâ keâuhe nes~ Dele: Yepeve veiejerkeâve keâesner

iegCen¤yeeš Deleerle ngBowve~



Devlecee ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ce efveCe&Ùe efovegngvÚ efkeâ lÙees iegCeeleerle heg®<e pegve

yeÇÿemebie SkeâerYeeJecee efmLele ngvÚ, lÙeme yeÇÿekeâes, Dece=le leòJekeâes, MeeÕele Oece&keâes

j DeKeC[ Skeâjme Deevevokeâes ce vew DeeßeÙe ngB DeLee&led ØeOeeve keâòee& ngB~ Deye le

ßeerke=â<Ce ieFmekeävegYeÙees, Deye lÙees DeeßeÙe heefve ieFmekeäÙees, leye le Ùees yeÌ[es

mebMeÙekeâes kegâje Ú~ lÙees DeeßeÙe Deye keâneB efceuvesÚ? lej nesFve, ßeerke=â<Ceues

Deeheävees heefjÛeÙe efovegYeÙees~ JeneB Skeâ Ùeesieer ngvegngvLÙees, mJe¤hemLe ceneheg®<e

ngvegngvLÙees~ ‘efMe<ÙemlesÓnb MeeefOe ceeb lJeeb ØeheVeced~’- Depeg&veues Yeveskeâe efLeS- ce

leheeFËkeâes efMe<Ùe ngB, leheeFËkeâes MejCecee ngB, ceueeF& mecneuvegmed~ "eGB-"eGBcee

ßeerke=â<Ceues Deeheävees heefjÛeÙe efovegYeÙees~ efmLeleØe%e ceneheg®<ekeâes ue#eCe yeleeGvegYeÙees

j lÙememebie Deeheävees leguevee ieveg&YeÙees~ Dele: mhe° Ú efkeâ ßeerke=â<Ce Skeâ cenelcee,

Ùeesieer ngvegngvLÙees~ Deye Ùeefo leheeFËueeF& DeKeC[, Skeâjme Deevevo, MeeÕele Oece&

DeLeJee Dece=leleòJekeâes DeeJeMÙekeâlee Ú Yeves Ùeer meyewkeâes Øeeefhlekeâes œeesle Skeâcee$e

meodieg® ngvegngvÚ~ meesPew hegmlekeâ he{sj keâmewues JeneBueeF& heeGve mekeäowveved~ peye

lÙener ceneheg®<e Deelceeyeeš DeefYeVe YeSj jLeer ngvepeevÚ, leye efJemleejw-efJemleejw

DevegjeieerueeF& mebÛeeefuele ieoz Gmekeâes mJe¤hemecce, pemecee JeneB mJeÙeb Øeefleef‰le

ngvegngvÚ, hegNÙeeGveg ngvÚ~ JeneB vew Skeâcee$e ceeOÙece ngvegngvÚ~ ÙemeØekeâej ÙeesiesÕej

ßeerke=â<Ceues DeehetâueeF& meyewkeâes DeeßeÙe yeleeGBow Ùeme ÛeewOeeQ DeOÙeeÙekeâes meceeheve

ieveg&YeÙees, pemecee iegCen¤keâes efJemleejhetJe&keâ JeCe&ve Ú~ Dele:-


ßeerke=â<Ceepeg&vemecJeeos ‘iegCe$eÙeefJeYeeieÙeesiees’ veece Ûelego&MeesÓOÙeeÙeŠ~~14~~


efJe<eÙekeâ ßeerke=â<Ce j Depeg&vekeâes mebJeeocee ‘iegCe$eÙeefJeYeeieÙeesie’ veecekeâ ÛeewOeeQ


Fefle ßeercelhejcenbmehejceevevomÙe efMe<Ùe mJeeceer DeÌ[ieÌ[evevoke=âles ßeerceodd-

YeieJeod dieerleeÙeeŠ ‘ÙeLeeLe&ieerlee’ Yee<Ùes ‘iegCe$eÙeefJeYeeieÙeesiees’ veece

Ûelego&MeesÓOÙeeÙeŠ~~14~~



hevOeÇeQ DeOÙeeÙe 275

cenehegg g®<en¤ues mebmeejueeF& efJeefYeVe Â°evlen¤yeeš mebPeeGves ØeÙeeme

ieveg&YeSkeâes Ú~ keâmewues ÙemeueeF& YeJeešJeer Yeves, keâmewues mebmeej-meeiej Yeves~

DeJemLee-Yesoyeeš ÙemewueeF& YeJeveoer j YeJeketâhe heefve YeefveÙees j keâefnues Ùemekeâes

leguevee iees-heoyeeš ieefjÙees DeLee&led peefle FefvõÙen¤keâes DeeÙeleve Ú, lÙeefle vew

mebmeej Ú j Devlecee Ùemlees heefve DeJemLee DeeÙees efkeâ (‘veece uesle YeJe efmevOeg

megKeeneR~’) YeJe-efmevOeg heefve megkeäÙees~ kesâ mebmeejcee Ùemlee mecegõn¤ Úved?

ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues heefve mebmeejueeF& mecegõ j ¤Kekeâes meb%ee efovegYeÙees~ DeOÙeeÙe

yeeÜcee JeneBues YeVegYeÙees- pees cesjes DevevÙe Yeòeâ Úved, Gvekeâes mebmeej-mecegõyeeš

ÛeeB[w vew Gæej ievexJeeuee ngvÚg~ ÙeneB Øemlegle DeOÙeeÙecee ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ce

YeVegngvÚ- mebmeej SGše Je=#e nes, ÙemeueeF& keâešsj vew Ùeesieerpeve lÙeme hejceheoueeF&

KeespoÚved~ nsjeQ-


TOJe&cetueceOeŠMeeKeceÕelLeb ØeengjJÙeÙeced~~1~~

Úvoebefme ÙemÙe heCee&efve Ùemleb Jeso me JesoefJeled~~1~~

Depeg &ve! ‘TOJe&cetueced’- ceeefLekeâes hejceelcee vew pemekeâes cetue nes,

‘DeOeŠMeeKeced’- leue Øeke=âefle vew pemekeâe MeeKeen¤ ngved, Ùemlees mebmeej¤heer

heerheuekeâes ¤KeueeF& DeefJeveeMeer YeefvevÚ~ (Je=#e le De-ÕeŠ DeLee&led Yeesefuemecce

heefve jnvesJeeuee Úwve, pegmegkewâ yesuee heefve keâeefšve mekeäÚ; lej Ú DeefJeveeMeer)

ßeerke=â<Cekeâes Devegmeej DeefJeveeMeer ogFJeesše Úved- SGše mebmeej¤heer ¤Ke DeefJeveeMeer

j Dekeâex lÙemeYevoe heefve hej- hejce DeefJeveeMeer~ Jeso Ùeme DeefJeveeMeer mebmeej-

efJeheškeâes heele YeefveSkeâes Ú~ pees heg®<e Ùeme mebmeej¤heer ¤KeueeF& (osKow)

efJeefole ieefjefuevÚ, lÙees Jesokeâes %eelee nes~

pemeues Ùeme mebmeej-Je=#eueeF& peeveskeâes Ú, lÙemeues JesoueeF& peeveskeâes Ú, ve

efkeâ «evLe he{dvesJeeuee~ hegmlekeâ he{dveeues le Glee ye{dves ØesjCee cee$e efceuÚ~


~~ DeLe he√eoMees”OŸeeŸe: ~~hebOe«eQ DeOŸeeŸe



heelen¤keâes mLeevecee Jesokeâes kesâ DeeJeMÙekeâlee Ú? Jemlegle: heg®<e YeeQleeefjow-

YeeQleeefjow pegve Deefvlece keâesefheuee DeLee&led Deefvlece pevce efuevÚ, lÙeneRyeeš Jesokeâes

leer Úvo (pees keâuÙeeCekeâes me=peve ieo&Úved) lÙeneRyeeš ØesjCee efovÚved, lÙeneRyeeš

lÙemekeâes GheÙeesie Ú~ lÙeneRyeeš YeeQleeefjos meceehle ngvepeevÚ~ lÙees mJe¤heeflej

heâke&âvÚ~ leLee-

DeOe§eesOJeË Øeme=leemlemÙe MeeKee

iegCeØeJe=æe efJe<eÙeØeJeeueeŠ~

DeOe§e cetueevÙevegmevleleeefve

keâcee&vegyevOeerefve ceveg<Ùeueeskesâ~~2~~

Ùeme mebmeej-Je=#ekeâe leerveJešw iegCen¤Éeje ye{skeâes efJe<eÙe j Yeesie¤he

keâesefheueeJeeuee MeeKeen¤ leue j ceeefLe meJe&$e hewâefueSkeâe Úved~ leueeflej keâerje-

heâšŸee*«eemecce j ceeefLe osJeYeeJeosefKe efueSj yeÇÿeemecce meJe&$e hewâefueSkeâe

Úved leLee cee$e ceeefveme-Ùeesefvecee keâce&n¤keâes Devegmeej yeeBOves Úved, De¤ meyew

Ùeesefven¤ Yeesie Yeesivekeâes ueeefie ngved~ ceeefveme-Ùeesefve vew keâce&n¤keâes Devegmeej

yevOeve lewÙeej ieo&Ú~

ve ¤hecemÙesn leLeesheueYÙeles

veevlees ve Ûeeefove& Ûe mecØeefle‰e~

DeÕelLecesveb megefJe¤{cetue-

cemeÁMeŒesCe Â{sve efÚòJee~~3~~

lej Ùeme mebmeej-Je=#ekeâes ¤he, pemlees YeefveSkeâes Ú, lÙemlees ÙeneB heeFowve;

efkeâveefkeâ ve le Ùemekeâes Deeefo Ú, ve Devle Ú j ve jeceües Øekeâejues Ùemekeâes efmLeefle Ú

(efkeâveefkeâ Ùees heefjJele&veMeerue Ú)~ Ùeme megÂ{ cetueJeeuee mebmeej¤heer ¤KeueeF&

Â{ ‘DemebieMeŒesCe’- Demebie DeLee&led JewjeiÙe¤heer MeŒeÉeje keâešsj, (mebmeej¤heer

¤KeueeF& keâešdveg Ú~ Ùemlees nesFve efkeâ heerheuekeâes pejecee hejceelcee yemveggngvÚ Jee

heerheuekeâes heele Jeso nes j ¤KeueeF& Deejleer ieve& ueeieveg)

Ùeme mebmeej-¤Kekeâes cetue le mJeÙeb hejceelcee vew yeerpe¤heyeeš Øemeeefjle Ú,

kesâ lÙees heefve keâeefšvesÚ? Â{ JewjeiÙeÉeje Ùeme Øeke=âeflekeâes mecyevOe-efJeÛÚso ngve

peevÚ, Ùeefn keâešdveg nes~ keâešsj ievex kesâ?



leleŠ heob lelheefjceeefie&leJÙeb

Ùeefmcevielee ve efveJele&efvle YetÙeŠ~

lecesJe ÛeeÅeb heg®<eb ØeheÅes

ÙeleŠ ØeJe=efòeŠ Øeme=lee hegjeCeer~~4~~

ÂÌ{ JewjeiÙeÉeje mebmeej-efJešheueeF& keâešsheefÚ lÙeme hejceheo hejcesÕejueeF&

jeceüjer Keespveg heo&Ú, pemecee Skeâ heškeâ ieFmekesâkeâes ceeefveme hesâefj heâkexâj Ùeme

mebmeejcee DeeGBowveved DeLee&led hetCe& efveJe=efòe Øeehle ieefjefuevÚved~ lej lÙemekeâes Keespe

kegâve Øekeâejues mebYeJe Ú? ÙeesiesÕej YeVegngvÚ- Ùemekeâes ueeefie mecehe&Ce DeeJeMÙekeâ

Ú~ pegve hejcesÕejyeeš hegjeleve mebmeej-Je=#ekeâes ØeJe=efòe efJemleejueeF& Øeehle YeSkeâes

Ú, lÙener Deeefoheg®<e hejceelceekeâes ce MejCe ngB (lÙemekeâes MejCe vehejerkeâve Je=#e

cesefšVe)~ Deye MejCecee ieSkeâes JewjeiÙecee efmLele heg®<e keâmejer yegPeesmed efkeâ ¤Ke

keâeefšÙees? lÙemekeâes heefnÛeeve kesâ nes? ÙemeceeefLe JeneB YeVegngvÚ-

efvecee&veceesne efpelemeÁoes<ee

DeOÙeelceefvelÙee efJeefveJe=òekeâeceeŠ~

ÉvÉwefJe&cegòeâeŠ megKeogŠKeme_%ew-

ie&ÛÚvlÙecet{e heoceJÙeÙeb leled~~5~~

GheÙeg&òeâ Øekeâejkeâes mecehe&Ceues pemekeâes ceesn j ceeve ve° YeSkeâes Ú,

Deemeefòeâ¤heer mebieoes<e pemeues efpeleskeâe Úved, ‘DeOÙeelceefvelÙee’- hejceelceekeâes

mJe¤hecee pemekeâes efvejvlej efmLeefle Ú, pemekeâe keâeceveen¤ efJeMes<e¤heyeeš efveJe=òe

YeFmekesâkeâe Úved j megKe-og:Kekeâes ÉvÉyeeš efJecegòeâ YeSkeâes %eeveerpeve lÙeme

DeefJeveeMeer hejceheoueeF& Øeehle ieo&Úved~ peyemecce lÙees DeJemLee DeeGBowve, leyemecce

mebmeejJe=#e keâeefšbowve~ ÙeneBmecce JewjeiÙekeâes DeeJeMÙekeâlee jnvÚ~ lÙeme hejceheokeâes

kesâ mJe¤he nes, pemeueeF& heeGBÚved?-

ve leÆemeÙeles metÙeex ve MeMee¿es ve heeJekeâŠ~~1~~

ÙeûlJee ve efveJele&vles leæece hejceb cece~~6~~

lÙeme hejceheoueeF& ve metÙe&, ve Ûebõcee j ve Deefie> vew ØekeâeefMele ieve& mekeäÚved~

pegve hejceheoueeF& Øeehle iejsj ceeefveme hesâefj mebmeejcee DeeGBowveved, lÙener cesjes hejceOeece

nes DeLee&led pemekeâes hegvepe&vce ngBowve~ Ùeme heokeâes Øeeefhlecee meyewkeâes meceeve DeefOekeâej

Ú~ ÙemeceeefLe JeneB YeVegngvÚ-



cecewJeebMees peerJeueeskesâ peerJeYetleŠ meveeleveŠ~~1~~

ceveŠ<e‰eveerefvõÙeeefCe Øeke=âeflemLeeefve keâ<e&efle~~7~~

‘peerJeueeskesâ’ DeLee&led Ùeme Mejerjcee (Mejerj vew ueeskeâ nes) Ùees peerJeelcee cesjes

vew meveeleve DebMe nes j lÙener Ùeer ef$eiegCeceÙeer ceeÙeecee efmLele YeSkeâes cevemeefnle

heeBÛew FefvõÙen¤ueeF& Deekeâef<e&le ieo&Ú~ lÙees keâmejer?-

Mejerjb ÙeoJeehveesefle ÙeÛÛeehÙegl›eâeceleerÕejŠ~~1~~

ie=nerlJewleeefve mebÙeeefle JeeÙegie&vOeeefveJeeMeÙeeled~~8~~

pemejer JeeÙeg ievOekeâes mLeeveyeeš ievOeueeF& «enCe iejer efueSj peevÚ- "erkeâ

lÙemew Øekeâej Mejerjkeâes mJeeceer peerJeelcee pegve heefnueskeâes MejerjueeF& lÙeeioÚ, lÙemeyeeš

ceve j heeBÛe %eevesefvõÙen¤keâes keâeÙe&-keâueehen¤ueeF& «enCe iejsj (Deekeâef<e&le iejsj

meeLe efueSj) hesâefj pegve MejerjueeF& Øeehle ngvÚ, lÙemecee peevÚ~ (peye DeefIe¼es

Mejerj lelkeâeue efveef§ele Ú leye efhe"eskeâes efheC[ yeveeSj keâmeueeF& hegNÙeeGveg ngvÚ?

efuevÚ keâes? Ùemewues ßeerke=â<Ceues Depeg&veueeF& YeVegYeSkeâes efLeÙees efkeâ Ùees De%eeve

efleceerueeF& keâneByeeš GlheVe YeÙees efkeâ efheC[esokeâ ef›eâÙee ueghle ngvesÚ~) lÙeneB ieSj

kesâ ieo&Ú? cevemeefnle Ú: FefvõÙen¤ kegâve-kegâve ngved?

ßees$eb Ûe#egŠ mheMe&veb Ûe jmeveb IeÇeCecesJe Ûe~~1~~

DeefOe‰eÙe ceve§eeÙeb efJe<eÙeeveghemesJeles~~9~~

lÙeme Mejerjcee efmLele YeSj Ùees peerJeelcee keâeve, DeeBKee, lJeÛee, efpeyeÇes,

veeefmekeâe j cevekeâes DeeßeÙe efueSj DeLee&led Ùeer meyewkeâes meneÙeleeues efJe<eÙen¤keâes

mesJeve ieo&Ú~ lej Ùemlees osefKebowve, meyewues JeneBueeF& osKve heeGBowveved, ÙemeceeefLe


Gl›eâecevleb efmLeleb Jeeefhe YegÀeeveb Jee iegCeeefvJeleced~~10~~

efJecet{e veevegheMÙeefvle heMÙeefvle %eeveÛe#eg<eŠ~~10~~

Mejerj Úes[sj ieFjnskeâes, Mejerjcee efmLele YeSkeâes, efJe<eÙen¤ueeF& Yeesiow iejskeâes

DeLeJee leerveJešw iegCen¤ues Ùegòeâ YeSkeâes peerJeelceeueeF& efJeMes<e cetÌ{ De%eeveer

peevowveved~ cee$e %eeve¤heer DeeBKee YeSkeâes ceeefvemen¤ cee$e GmeueeF& peevoÚved,

osKoÚved, "erkeâ Ùemlew vew Ú~ Deye lÙees Âef° keâmejer efceueesmed? DeefIe nsjeQ-



Ùelevlees Ùeesefieve§ewveb heMÙevlÙeelcevÙeJeefmLeleced~~10~~

ÙelevleesÓhÙeke=âleelceevees vewveb heMÙevlÙeÛeslemeŠ~~11~~

Ùeesieerpeve Deeheävees ùoÙecee, efÛeòeueeF& meyeweflejyeeš mecesšsj Ùeme DeelceeueeF&

Ùelve ieoz ØelÙe#e osKÚved; lej Deke=âleeLe& DeelceeJeeuee DeLee&led ceefueve Devle:keâjCe

YeSkeâes De%eeveerpeve Ùelve ieoe&-ieoz heefve Ùeme DeelceeueeF& peevowveved (efkeâveefkeâ

lÙemekeâes Devle:keâjCe yeeefnjer ØeJe=efòen¤cee Deefnues ÚefjSkeâes Ú)~ efÛeòeueeF&

meyeweflejyeeš mecesšsj Devlejelceecee Ùelve ievex YeeefJekeâpeve vew GmeueeF& heeGves

ÙeesiÙe ngvÚ~ Dele: Devle:keâjCeyeeš meleled mcejCe DeeJeMÙekeâ Ú~ Deye leer

ceneheg®<en¤keâes mJe¤hecee pegve efJeYeteflen¤ heeFvÚved, (pegve heÚeefÌ[ yeleeF& heefve

mekeäveg YeSkeâes Ú) lÙemeceeefLe ØekeâeMe heeveg&ngvÚ-

ÙeoeefolÙeieleb lespees peieÆemeÙelesÓefKeueced~~10~~

ÙeÛÛevõceefme ÙeÛÛeeie>ew leòespees efJeefæ ceecekeâced~~12~~

pees lespe metÙe&cee efmLele YeSj mechetCe& peieledueeF& ØekeâeefMele ieo&Ú, pees lespe

Ûevõceecee efmLele Ú j pees lespe Deefivecee Ú, ÙemeueeF& efleceer ceueeF& vew peeve~ Deye

lÙeme ceneheg®<ekeâes keâeÙe& yeleeGveg ngvÚ-

ieeceeefJeMÙe Ûe Yetleeefve OeejÙeecÙenceespemee~~10~~

heg<Ceeefce Ûeew<eOeerŠ meJee&Š meescees YetlJee jmeelcekeâŠ~~13~~

ce vew he=LJeercee ØeJesMe iejsj Deeheävees Meefòeâyeeš meyew Yetlen¤ueeF& OeejCe

ieo&Úg j Ûevõceecee jmemJe¤he YeSj mechetCe& Jevemheeflen¤ueeF& heg° ieo&Úg~

Denb JewÕeevejes YetlJee ØeeefCeveeb osnceeefßeleŠ~~10~~

ØeeCeeheevemeceeÙegòeâŠ heÛeecÙeVeb ÛelegefJe&Oeced~~14~~

ce vew ØeeefCen¤keâes Mejerjcee Deefie>¤heues efmLele YeSj ØeeCe j Deheeveyeeš

Ùegòeâ YeSkeâes Ûeej Øekeâejkeâe DeVen¤ueeF& heÛeeGBÚg~

DeOÙeeÙe Ûeejcee mJeÙeb ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues FefvõÙeeefie>, mebÙeceeefie>, Ùeesieeefie>,

ØeeCe-Deheeveeefie>, yeÇÿeeefie> FlÙeeefo lesÜ-ÛeewOe Deefie>n¤keâes GuuesKe ieveg&YeÙees,

pemecee meyewkeâes heefjCeece %eeve nes~ %eeve vew Deefive nes~ ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ- Ùemlees

DeefivemJe¤he YeSj ØeeCe j Deheeveyeeš Ùegòeâ Ûeej efJeefOen¤yeeš (pehe meOeQ

Õeeme-ØeÕeemeyeeš ngvÚ, Gmekeâe Ûeej efJeefOen¤-yewKejerr, ceOÙecee, heMÙevleer j



heje ngved- Ùeer Ûeejw efJeefOen¤yeeš) lewÙeej ngves DeVen¤ueeF& ce vew heÛeeGBÚg~

ßeerke=â<Cekeâes Devegmeej, yeÇÿe vew Skeâcee$e DeVe nes, pemeyeeš Deelcee hetCe&

le=hle ngve peevÚ hesâefj keâefnues Dele=hle ngBowve~ Mejerjkeâes hees<ekeâ ØeÛeefuele DeVeueeF&

ÙeesiesÕejues Deenejkeâes meb%ee efovegYeSkeâes Ú (Ùegòeâenej...)~ JeemleefJekeâ DeVe

hejceelcee nes~ yewKejer, ceOÙecee, heMÙevleer j hejekeâes Ûeej efJeefOen¤yeeš efvemkesâj vew

lÙees DeVe heefjhekeäJe ngvÚ~ ÙemewueeF& DeveskeâeQ ceneheg®<e veece, ¤he, ueeruee j Oeece

Yeveskeâe Úved~ heefnues veecekeâes pehe ngvÚ~ ›eâceMe: ùoÙe-osMecee F°keâes mJe¤he

Øeieš ngveueeiÚ~ lelhe§eeled Gmekeâes ueerueekeâes yeesOe ngve ueeioÚ efkeâ leer F&Õej kegâve

Øekeâejues keâCe-keâCecee JÙeehle Ú, kegâve Øekeâej meJe&$e keâeÙe& ieo&Ú? ÙemeØekeâej

ùoÙe-osMecee ef›eâÙee-keâueehen¤keâes oMe&ve vew ueeruee nes (yeeefnjkeâes jeceueeruee,

jemeueeruee nesFve) j lÙeme F&ÕejerÙe ueerueekeâes ØelÙe#e DevegYetefle ieoz peye cetue

ueerueeOeejerkeâes mheMe& efceuoÚ, leye Oeecekeâes efmLeefle DeeGBÚ~ lÙemeueeF& peevesj

meeOekeâ lÙemewcee Øeefleef‰le ngvepeevÚ~ lÙemecee Øeefleef‰le ngveg j hejeJeeCeerkeâes

heefjhekeäJeeJemLeecee hejyeÇÿekeâes mheMe& iejsj lÙemecee efmLele ngveg, ogyew meeLe-

meeLew ngvÚ~

ÙemeØekeâej ØeeCe j Deheeve DeLee&led Õeeme j ØeÕeememebie Ùegòeâ YeSj Ûeej

efJeefOen¤yeeš DeLee&led yewKejer, ceOÙecee, heMÙevleer j ›eâceMe: GlLeeve ngBoe-ngBow

hejekeâes hetefle&keâeuecee lÙees ‘DeVe’- yeÇÿe heefjhekeäJe ngvepeevÚ, efceuÚ heefve, heÛoÚ

heefve j hee$e heefve heefjhekeäJe vew Ú~

meJe&mÙe Ûeenb ùefo meefVeefJe°es

ceòeŠ mce=efle%ee&veceheesnveb Ûe~

Jesow§e meJezjncesJe JesÅees

Jesoevleke=âÉsoefJeosJe Ûeenced~~15~~

ce vew meyew ØeeefCen¤keâes ùoÙecee DevleÙee&ceer ¤heues efmLele Úg~ ceyeeš vew

mJe¤hekeâes mce=efle (megjefle, pees leòJe hejceelcee efJemce=le Ú, lÙemekeâes mcejCe ngveg)

ngvÚ, (Øeeefhlekeâeuekeâes efÛe$eCe nes) mce=eflekeâes meeLe vew %eeve (mee#eelkeâej) j

‘Deheesnveb’ DeLee&led yeeOeen¤keâes Meceve ce F°yeeš vew ngvÚ~ meyew JesoÉeje ce vew

peeVes ÙeesiÙe Úg~ Jesoevlekeâes keâòee& DeLee&led ‘JesomÙe DevleŠ meŠ Jesoevle’ (Deueie



efLeÙees Ùemewues le peevekeâejer YeÙees, peye peeVeemeeLe lÙener mJe¤hecee Øeefleef‰le ngve

ieÙees, Deefve keâes keâmeueeF& peeveesmed) Jesokeâes Deefvlece efmLeeflekeâes keâòee& ce ngB j

‘JesoefJeled’ heefve ce vew ngB DeLee&led Jesokeâes %eelee~ DeOÙeeÙekeâes DeejcYecee JeneBues

YeVegYeSkeâes efLeÙees efkeâ mebmeej ¤Ke nes~ ceeefLe hejceelcee cetue j leue Øeke=âeflemecce

MeeKeen¤ ngved~ pees Ùeme cetueyeeš Øeke=âefleueeF& efJeYeepeve iejsj peevoÚ, cetueyeeš

peevoÚ, lÙees JesoefJeled nes~ ÙeneB YeVegngvÚ efkeâ ce JesoefJeled ngB, lÙemeueeF& pees

peevoÚg~ ßeerke=â<Ceues DeehetâueeF& lÙemekeâes legueveecee GYÙeeGveg YeÙees efkeâ lÙees JesoefJeled

nes, ‘ce JesoefJeled ngB~’ ßeerke=â<Ce heefve Skeâ leòJe%e ceneheg®<e, Ùeesieern¤keâes heefve

ceneÙeesieer ngvegngvLÙees~ ÙeneB Ùees ØeMve hetje YeÙees~ Deye yeleeGveg ngvÚ efkeâ mebmeejcee

heg®<ekeâes mJe¤he ogF& Øekeâejkeâe Úved-

ÉeefJeceew heg®<eew ueeskesâ #ej§ee#ej SJe Ûe~~10~~

#ejŠ meJee&efCe Yetleeefve ketâšmLeesÓ#ej GÛÙeles~~16~~

Depeg&ve! Ùeme mebmeejcee ‘#ej’- #eÙe ngves, heefjJele&veMeerue j ‘De#ej’- De#eÙe,

DeheefjJele&veMeerue Ùemlew ogF& Øekeâejkeâe heg®<en¤ Úved~ efleveern¤cee mechetCe& YetleØeeCeer-

n¤keâes Mejerj le veeMeJeeved Úved, #ej heg®<e ngved~ Deepe Ú Yeves Yeesefue jnves Úwve j

Ùees ketâšmLe heg®<eueeF& DeefJeveeMeer YeefvevÚ~ meeOeveÉeje cevemeefnle FefvõÙen¤keâes

efvejesOe DeLee&led pemekeâes FefvõÙe-mecetn ketâšmLe Ú, lÙener De#ej keânueeGBÚ~ Deye

leheeFË Œeer ngvegngvÚ DeLeJee heg®<e, Ùeefo Mejerj j Mejerjpevcekeâes keâejCe mebmkeâejn¤keâes

›eâce ueeefiejnskeâes Ú Yeves leheeFË #ej heg®<e ngvegngvÚ j peye cevemeefnle FefvõÙen¤

ketâšmLe ngvÚved leye lÙener De#ej heg®<e keânueeGBÚ lej Ùees heefve heg®<ekeâes DeJemLee-

efJeMes<e vew nes~ Ùeer ogyewYevoe hej heefve SGše De¤ heg®<e Ú-

GòeceŠ heg®<emlJevÙeŠ hejceelceslÙegoeùleŠ~~10~~

Ùees ueeskeâ$eÙeceeefJeMÙe efyeYelÙe&JÙeÙe F&ÕejŠ~~17~~

leer ogyewYevoe Deefle Gòece heg®<e le De¤ vew Ú, pees leerveJešw ueeskeân¤cee

ØeJesMe iejsj meyewkeâes OeejCe-hees<eCe ieo&Ú j DeefJeveeMeer, hejceelcee, F&Õej- Ùemlees

YeefveSkeâes Ú~ hejceelcee, DeJÙeòeâ, DeefJeveeMeer, heg®<eesòece FlÙeeefo Gmekeâes heefjÛeeÙekeâ

Meyo ngved, Jemlegle: Ùees De¤ vew Ú DeLee&led DeefveJe&ÛeveerÙe Ú~ Ùees #ej j De#ejYevoe

hej ceneheg®<ekeâes Deefvlece DeJemLee nes, pemeueeF& hejceelcee FlÙeeefo Meyon¤yeeš



Fbefiele ieefjSkeâes Ú lej lÙees De¤ vew nes DeLee&led DeefveJe&ÛeveerÙe nes~ lÙener efmLeeflecee

ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ce Deeheävees heefve heefjÛeÙe efovegngvÚ~ ÙeLee-

Ùemceel#ejceleerleesÓnce#ejeoefhe ÛeesòeceŠ~~10~~

DeleesÓefmce ueeskesâ Jesos Ûe ØeefLeleŠ heg®<eesòeceŠ~~18~~

ce GheÙeg&òeâ veeMeJeeved, heefjJele&veMeerue #es$eyeeš meJe&Lee Deleerle Úg j De#ej,

DeefJeveeMeer ketâšmLe heg®<eYevoe heefve Gòece Úg~ Ùemewues ueeskeâ j Jesocee heg®<eesòece

veeceues Øeefmeæ Úg~

Ùees ceecesJecemeccet{es peeveeefle heg®<eesòececed~~10~~

me meJe&efJeÆpeefle ceeb meJe&YeeJesve Yeejle~~19~~

ns Yeejle! pemlees efkeâ ceeefLe YeefveSkeâes Ú- ÙemeØekeâej pees %eeveer heg®<e ce

heg®<eesòeceueeF& mee#eeled peevoÚ, lÙees meJe&%e heg®<e meyew Øekeâejues ce hejceelceeueeF&

vew YepoÚ~ lÙees ceyeeš efJeueie (efYeVe) Úwve~

Fefle ieg¢eleceb MeeŒeefceocegòebâ ceÙeeveIe~~10~~

SleoddyegodOJee yegefæceevmÙeelke=âleke=âlÙe§e Yeejle~~20~~

ns efve<heehe Depeg&ve! ÙemeØekeâej Ùees Deefle ieesheveerÙe MeeŒe ceÉeje YeefveÙees~

ÙemeueeF& leòJeyeeš peevesj ceeefveme hetCe&%eelee j ke=âleeLe& ngvepeevÚ~ Dele: ÙeesiesÕej

ßeerke=â<Cekeâes Ùees JeeCeer mJeÙebcee hetCe& MeeŒe nes~

ßeerke=â<Cekeâes Ùees jnmÙe DelÙevle ieghle efLeÙees~ JeneBues cee$e Devegjeieern¤ueeF&

yeleeGveg YeÙees~ Ùees DeefOekeâejerkeâes ueeefie efLeÙees, meyewkeâes ueeefie nesFve; lej peye

Ùener jnmÙe (MeeŒe) uesKvecee DeeGBÚ, meyewkeâes meecegves hegmlekeâ jnvÚ, Ùemewues

ueeiÚ efkeâ ßeerke=â<Ceues meyewueeF& YeVegYeÙees; lej Jemlegle: Ùees DeefOekeâejerkeâes ueeefie

vew nes~ ßeerke=â<Cekeâes Ùees mJe¤he meyewkeâes ueeefie efLeSve~ keâesner JeneBueeF& jepee,

keâesner otle le keâesner ÙeeoJe vew ceevoLes, lej DeefOekeâejer Depeg&veefmele JeneBues kegâvew

ogjeJe jeKveg YeSve~ Gveues heeS efkeâ JeneB hejcemelÙe heg®<eesòece ngvegngvÚ~ ogjeJe

jeKeskeâes YeS Gvekeâes keâuÙeeCe vew ngves efLeSve~

Ùener efJeMes<elee ØeeefhleJeeuee ØelÙeskeâ ceneheg®<ecee heeFÙees~ ‘jeceke=â<Ce

hejcenbmeosJe’ Skeâ heškeâ Oesjw ØemeVe ngvegngvLÙees~ Yeòeâues meesOÙees- ‘Deepe leheeFË

Oesjw ØemeVe ngvegngvÚ~’ YeVegYeÙees- ‘Deepe ce ‘lÙees’ hejcenbme YeSB~’ Gvekeâes mecekeâeueerve



keâesner jeceües ceneheg®<e hejcenbme efLeS, GveueeF& mebkesâle ieveg&YeÙees~ kesâner meceÙe heefÚ

JeneB ceve-›eâce-JeÛeveyeeš efJejefòeâkeâes DeeMeeues Deeheävee heefÚ ueeieskeâe

meeOekeân¤mebie Yeves- nsj, Deye efleceern¤ Mebkeâe veiej~ ce lÙener jece ngB pees

$esleecee YeSkeâe efLeS, lÙener ke=â<Ce ngB pees Éehejcee YeSkeâe efLeS~ ce Gveern¤keâes

heefJe$e Deelcee ngB, lÙener mJe¤he ngB~ Ùeefo heeGveg Ú Yeves ceueeF& nsj~

"erkeâ ÙemewØekeâej ‘hetpÙe ieg® cenejepe’ heefve meyewkeâes meecegVes YeVes ieveg&ngvLÙees-

‘nes, ce YeieJeevedkeâes otle Úg~ pees meeBÛÛeQ kewâ mevle Ú, lÙees YeieJeevedkeâes otle nes,

ceÉeje vew JeneBkeâes mebosMe Øeehle ngvÚ~’ F&meeues Yeves- ‘ce YeieJeeved keâes heg$e ngB, cesjes

vepeerkeâ DeeT- Ùemewues efkeâ F&Õejkeâes heg$e keânueeGBÚew~’ Dele: meyew heg$e ngve

mekeäÚved~ nes, Ùees kegâje efYeVe Ú efkeâ vepeerkeâ DeeGvegkeâes leelheÙe& lÙeneBmeccekeâes

meeOeveeueeF&, meeOevee-›eâcecee efnÌ[sj hegje ieveg&Ú~ cegncceo meensyeues Yeves- ‘ce

De¼enkeâes jmetue ngB, mebosMeJeenkeâ ngB~’ hetpÙe cenejepepeer meyewmebie Ùeefle cee$e

YeVegngvLÙees- ve kegâvew efJeÛeejkeâes KeC[ve, ve ceC[ve~ lej pees efJejefòeâcee heefÚ

ueeieskeâe efLeS, Gveern¤ueeF& YeVegngvLÙees- ‘‘cee$e cesjes mJe¤heueeF& nsj~ Ùeefo efleceerueeF&

lÙeme hejceleòJekeâes Ûeenvee Ú Yeves ceueeF& nsj, Mebkeâe veiej~’’ Oesjwues Mebkeâe iejs,

Gveern¤ueeF& DevegYeJecee osKeeSj, nhkeâeSj, leer yeeefnjer efJeÛeejn¤yeeš nšeSj,

pemecee ÙeesiesÕej ßeerke=â<Cekeâes Devegmeej (DeOÙeeÙe 2/40-43) Devevle hetpee-

heæeflen¤ Úved, Deeheävees mJe¤hecee ueieeGvegYeÙees~ JeneB DeÅeeJeefOe ceneheg®<ekeâes

¤hecee DeJeefmLele ngvegngvÚ~ ÙemeØekeâej ßeerke=â<Cekeâes Deeheävees efmLeefle ieesheveerÙe le

efLeÙees; lej Deeheävee DevevÙe Yeòeâ hetCe& DeefOekeâejer Devegjeieer Depeg&vekeâes Øeefle JeneBues

lÙemeueeF& ØekeâeefMele ieveg&YeÙees~ ØelÙeskeâ Yeòeâkeâes ueeefie mecYeJe Ú, ceneheg®<e

ueeKeeQ ceeefvemen¤ueeF& lÙeme yeešescee [esNÙeeGveg ngvÚ~

efve<keâ<e&—

Ùeme DeOÙeeÙekeâes DeejcYecee ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues yeleeGvegYeÙees efkeâ mebmeej

SGše ¤Ke nes~ heerheue-pemlew ¤Ke nes~ heerheue SGše GoenjCe cee$e nes~ ceeefLe

Ùemekeâes cetue hejceelcee j leue Øeke=âeflemecce Ùemekeâes MeeKee-ØeMeeKeen¤ ngved~ pees

Ùeme ¤KeueeF& cetuemeefnle efJeefole (%eele) ieefjefuevÚ, lÙees Jesokeâes %eelee nes~ Ùeme

mebmeej-¤Kekeâe MeeKeen¤ ceeefLe j leue meJe&$e JÙeehle Úved j ‘cetueeefve’-



lÙemekeâes pejekeâes peeue heefve ceeefLe j leue meJe&$e JÙeehle Úved; efkeâveefkeâ lÙees cetue

F&Õej nes j lÙener yeerpe¤heyeeš ØelÙeskeâ peerJe-ùoÙecee efveJeeme ieo&Ú~

heewjeefCekeâ DeeKÙeeve Ú- Skeâ heškeâ keâceueceeefLe yemeskeâe yeÇÿeepeerues efJeÛeej

ieveg&YeÙees efkeâ cesjes Gûce kesâ nes? peneByeeš JeneBkeâes pevce YeSkeâes efLeÙees, lÙeme keâceue-

veeuecee ØeJesMe ieoz ieS~ DeveJejle efn[dow iejs, lej Deeheävees Gûce osKve mekesâve~

heefÚ DeeBefòeSj Gveer lÙener keâceuekeâes Deemevecee yemes~ efÛeòekeâes efvejesOe ieve&cee

ueeies j OÙeeveÉeje Gveues Deeheävees cetue Gûce heeS, hejceleòJekeâes mee#eelkeâej iejs,

mlegefle iejs~ hejcemJe¤heyeeš vew DeeosMe efceuÙees efkeâ- ce le meJe&$e Úgg, lej cesjes Øeeefhlekeâes

mLeeve cee$e ùoÙe nes~ ùoÙe-osMecee pees OÙeeve ieo&Ú, lÙees ceueeF& Øeehle ieo&Ú~

yeÇÿee SGše Øeleerkeâ nes~ Ùeesie-meeOeveekeâes SGše heefjhekeäJe DeJemLeecee Ùeme

efmLeeflekeâes peeie=efle Ú~ F&Õejeflej GvcegKe yeÇÿeefJeÅeeyeeš mebÙegòeâ yegefæ vew yeÇÿee nes~

keâceue heeveercee YeS heefve efvece&ue j efveue&she jnvÚ~ yegefæ peyemecce Ùelee-Glee

KeespoÚ, leyemecce heeGBowve j peye lÙener yegefæ efvece&ueleekeâes Deemevecee Deemeerve

YeSj cevemeefnle FefvõÙen¤ueeF& mecesšsj ùoÙe-osMecee efvejesOe ieefjefuevÚ, lÙeme

efvejesOekeâes heefve efJeueerveerkeâjCekeâes DeJemLeecee Deeheävew ùoÙecee hejceelceeueeF& heeGBÚ~

ÙeneB heefve ÙeesiesÕej ßeerke=â<Cekeâes Devegmeej mebmeej ¤Ke nes, pemekeâes cetue

meJe&$e Ú j MeeKeen¤ heefve meJe&$e Úved~ ‘keâcee&vegyevOeerveer ceveg<Ùeueeskesâ’-

keâce&keâes Devegmeej cee$e ceeefveme-Ùeesefvecee yevOeve lewÙeej ieo&Ú, yeeBOoÚ~ De¤

Ùeesefven¤ le Ùeervew keâce&n¤keâes Devegmeej Yeesie YeesioÚved~ Dele: Â{ JewjeiÙe¤heer

MeŒeÉeje Ùeme mebmeej¤heer heerheue ¤KeueeF& efleceer keâeš j lÙeme hejceheoueeF&

Keespe, pemecee ieSkeâes cenef<e& hegvepe&vceueeF& Øeehle ngBowve~

keâmejer peeveeQ efkeâ mebmeej ¤Ke keâeefšÙees? ÙeesiesÕej YeVegngvÚ- pees ceeve j

ceesnyeeš meJe&Lee jefnle Ú, pemeues mebieoes<e efpeeflemekesâkeâes Ú, pemekeâe keâeceveen¤

efveJe=òe YeFmekesâkeâe Úved j pees ÉvÉyeeš cegòeâ Ú, lÙees heg®<e lÙeme hejceleòJeueeF&

Øeehle ieo&Ú~ lÙeme hejceheoueeF& ve metÙe&, ve Ûevõcee j ve Deefive vew ØekeâeefMele ieve&

heeGBÚ, lÙees mJeÙeb ØekeâeMe¤he nes~ pemecee Skeâ heškeâ ØeJesMe ieefjmekesâheefÚ hegve:

heâkes&âj DeeGBowve, lÙees cesjes hejceOeece nes, pemeueeF& heeGves DeefOekeâej meyewueeF& Ú;

efkeâveefkeâ Ùees peerJeelcee cesjes vew Megæ DebMe nes~



Mejerjkeâes lÙeeie ievex yesueecee peerJeelcee ceve j heeBÛew Fefvõn¤keâes keâeÙe&-

keâueehen¤ueeF& efueS veÙeeB Mejerj OeejCe ieo&Ú~ mebmkeâej meeefòJekeâ Úved Yeves

meeefòJekeâ mlejcee hegioÚ, jepemeer nes Yeves ceOÙece mLeevecee j leecemeer YeScee

peIevÙe Ùeesefven¤mecce hegioÚ leLee FefvõÙen¤keâes DeefOe‰elee cevekeâes ceeOÙeceyeeš

efJe<eÙen¤ueeF& osKÚ j YeesioÚ~ Ùees osefKebowve, ÙemeueeF& osKves Âef° %eeve nes~ kesâner

jšdvegkeâes veece %eeve nesFve~ Ùeesieerpeve ùoÙecee efÛeòeueeF& mecesšsj ØeÙelve ieoz ÙemeueeF&

osKve heeGBÚved, Dele: %eeve meeOeveiecÙe Ú; DeOÙeÙeveyeeš Gmekeâes Øeefle ¤Peeve

GlheVe ngvÚ~ mebMeÙeÙegòeâ, Deke=âleelcee ceeefvemen¤ ØeÙelve iejsj heefve GmeueeF&

heeGve mekeäowve~

ÙeneB ØeeefhleJeeuee mLeevekeâes efÛe$eCe Ú~ Dele: lÙeme DeJemLeekeâes efJeYeteflen¤keâes

ØeJeen mJeeYeeefJekeâ Ú~ lÙemeceeefLe ØekeâeMe heeoz ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ efkeâ

metÙe& j Ûevõceecee ce vew ØekeâeMe ngB, Deefivecee ce vew lespe ngB~ ce vew ØeÛeC[ Deefiven¤yeeš

Ûeej efJeefOen¤ues heefjhekeäJe ngves DeVeueeF& heÛeeGBÚg~ ßeerke=â<Cekeâes Meyocee DeVe

Skeâcee$e yeÇÿe nes, (‘DeVeb yeÇÿesefle JÙepeeveeled~’- lewefòejerÙe Gheefve<eod, 2/

1), pegve Gheefve<eoyeeš ßeerke=â<Ceues efuevegYeSkeâes Ú, Gmekeâes Ùener efveCe&Ùe nes~

pemeueeF& Øeehle iejsj Deelcee le=hle ngvepeevÚ~ yewKejeryeeš hejemecce DeVe hetCe&

heefjhekeäJe YeSj heÛoÚ, lÙees hee$e heefve njeGBÚ~ Ùeme DeVeueeF& ce vew heÛeeGBÚg,

DeLee&led meodieg® peyemecce jLeer ngBowve, leyemecce Ùees GheueefyOe ngBowve~

ÙemeceeefLe peesÌ[ (yeue) efovegngBow ßeerke=â<Ce hegve: YeVegngvÚ- mechetCe&

ØeeCeern¤keâes DevleoxMecee efmLele YeSj ce vew mce=efle efoueeGBÚg~ pees mJe¤he efJemce=le

efLeÙees, lÙemekeâes mce=efle efoueeGBÚg~ mce=eflekeâes meeLe Øeehlengves %eeve heefve ce vew ngB~

lÙemecee DeeGves yeeOeen¤keâes efveoeve heefve ceyeešw ngvÚ~ ce vew peeVes ÙeesiÙe Úg j

efJeefole YeSheefÚ peevekeâejerkeâes Devlekeâlee& heefve ce vew ngB~ keâes keâmeueeF& peeveesmed?

ce JesoefJeled ngB~ DeOÙeeÙekeâes ØeejcYecee YeVegYeSkeâes efLeÙees- pees mebmeej-Je=#eueeF&

cetuemeefnle peevoÚ, lÙees JesoefJeod nes; lej lÙemeueeF& keâešdvesJeeuee vew peevoÚ~ ÙeneB

YeVegngvÚ- ce heefve JesoefJeod ngB~ leer JesoefJeodn¤cee Deeheävees ieCevee ieveg&ngvÚ~ Dele:

ßeerke=â<Ce heefve ÙeneB JesoefJeled- heg®<eesòece ngvegngvÚ, pemeueeF& heeGves DeefOekeâej

ceeveJecee$eueeF& Ú~



Devlecee JeneBues yeleeGvegYeÙees efkeâ ueeskeâcee leerve Øekeâejkeâe heg®<en¤ Úved~

Yetleeefon¤keâes mechetCe& Mejerj #ej nes, cevekeâes ketâšmLe DeJemLeecee Ùener heg®<e De#ej

nes; lej nes ÉvÉelcekeâ, j ÙemeYevoe heefve hej pees hejceelcee hejcesÕej, DeJÙeòeâ j

DeefJeveeMeer YeefvevÚ, lÙees Jemlegle: De¤ vew nes~ Ùees #ej-De#ejyeeš hejkeâes DeJemLee

nes, Ùener hejceefmLeefle nes, Ùemeyeeš mebiele ieoz YeVegngvÚ efkeâ ce heefve #ej-De#ejyeeš

hej lÙener Úg, Ùemewues ceeefvemen¤ ceueeF& heg®<eesòece YevoÚved~ ÙemeØekeâej pees Gòece

heg®<eueeF& peevoÚved, leer %eeveer Yeòeâpeve meOeQ, meyeweflejyeeš ceueeF& vew YepoÚved~

Gveern¤keâes peevekeâejercee Devlej Úwve~ Depeg&ve! Ùees DelÙevle ieesheveerÙe jnmÙe cewues

efleceües ueeefie YeveW~ ØeeefhleJeeuee ceneheg®<e meyewkeâes mece#e Yevowveved, lej DeefOekeâejeryeeš

ogjeJe (YesoYeeJe) heefve jeKvegngVe~ ogjeJe (YesoYeeJe) iejscee heeGBÚved keâmejer?

Ùeme DeOÙeeÙecee DeelceeueeF& leerve efmLeeflen¤keâes efÛe$eCe #ej, De#ej j Deefle

Gòece heg®<ekeâes ¤hecee mhe° ieefjSkeâes Ú, pemlees efkeâ Ùees Yevoe heefnues DevÙe DeOÙeeÙecee

Úwve~ Dele:-


ßeerke=â<Ceepeg&vemecJeeos ‘heg®<eesòeceÙeesiees’ veece heÃeoMeesÓOÙeeÙeŠ~~15~~


efJe<eÙekeâ ßeerke=â<Ce j Depeg&vekeâes mecJeeocee ‘heg®<eesòece Ùeesie’ veecekeâ hevOeÇeQ DeOÙeeÙe

hetCe& ngvÚ~

Fefle ßeercelhejcenbme hejceevevomÙe efMe<Ùe mJeeceer DeÌ[ieÌ[evevoke=âles

ßeerceoddYeieJeoddieerleeÙeeŠ ‘ÙeLeeLe& ieerlee’ Yee<Ùes ‘heg®<eesòeceÙeesiees’ veece

heÃeoMeesÓOÙeeÙeŠ~~15~~

~~nefj: Ô lelmeled~~


meesÜeQ DeOÙeeÙe 287

ÙeesiesÕej YeieJeeved ßeerke=â<Cekeâes ØeMve Øemlegle ievex Deeheävees efJeefMe° Mewueer Ú~

heefnues JeneB ØekeâjCekeâes efJeMes<eleen¤keâes GuuesKe ieveg&ngvÚ, pemeyeeš heg®<e lÙemeeflej

Deekeâef<e&le ngvemekeâesmed, lÙemeheefÚ JeneB lÙeme ØekeâjCeueeF& mhe° heeveg&ngvÚ~

GoenjCekeâes ueeefie keâce&ueeF& efueGB~ JeneBues oesœees DeOÙeeÙecee vew ØesjCee efovegYeÙees

efkeâ, Depeg&ve! keâce& iej~ lesœees DeOÙeeÙecee JeneBues Fbefiele ieveg&YeÙees efkeâ efveOee&efjle

keâce& iej~ efveOee&efjle keâce& kesâ nes? leye yeleeGvegYeÙees efkeâ Ùe%ekeâes Øeef›eâÙee vew keâce&

nes~ hesâefj JeneBues Ùe%ekeâes mJe¤he veyeleeSj heefnues yeleeGvegYeÙees efkeâ Ùe%e DeeÙees

keâneByeeš j lÙemeues efovÚ kesâ~ ÛeewLees DeOÙeeÙecee lesÜ-ÛeewOe efJeefOen¤yeeš Ùe%ekeâes

mJe¤he mhe° ieveg&YeÙees, pemeueeF& ieveg& keâce& nes~ ÙeneB keâce& mhe° ngvÚ, pemekeâes

Megæ DeLe& nes- Ùeesie-efÛevleve, DeejeOevee, pees ceve j FefvõÙen¤keâes ef›eâÙeeyeeš

mecheVe ngvÚ~

ÙemeØekeâej JeneBues DeOÙeeÙe veewcee owJeer j Deemegjer mecheodkeâes veece efuevegYeÙees~

lÙemekeâe efJeMes<eleen¤ceeefLe peesÌ[ (yeue) efovegYeÙees efkeâ- Depeg&ve! Deemegjer

mJeYeeJeJeeuee ceueeF& legÛÚ Yevesj mecyeesefOele ieo&Úved~ ngvele ce heefve ceveg<Ùe-

Mejerjkeâes DeeOeejJeeuee Úg, efkeâveefkeâ ceveg<Ùe-Mejerjcee vew ceueeF& Ùemlees efmLeefle

efceueskeâes Ú, lej Deemegjer mJeYeeJeJeeuee, cetÌ{ mJeYeeJeJeeuee ceueeF& Yepowveved~

peyeefkeâ owJeer mecheodues Ùegòeâ Yeòeâpeve DevevÙe ßeæeyeeš cesjes Gheemevee ieo&Úved~

lej Ùeer mecheefòen¤keâes mJe¤he, lÙemekeâes ie"ve Deefnuesmecce yeleeGveg YeSve~ Deye

DeOÙeeÙe meesÜcee ÙeesiesÕej lÙemekeâes mJe¤he mhe° ieoz ngvegngvÚ, pemecee Øemlegle Ú

heefnues owJeer mecheodkeâes ue#eCe-


DeYeÙeb meòJemebMegefæ%ee&veÙeesieJÙeJeefmLeefleŠ~~1~~

oeveb oce§e Ùe%e§e mJeeOÙeeÙemlehe Deepe&Jeced~~1~~


~~ DeLe <ees[Mees”OŸeeŸe: ~~meesn^eQ DeOŸeeŸe



YeÙekeâes meJe&Lee DeYeeJe, DevleŠkeâjCekeâes Megælee, leòJe%eevekeâes ueeefie OÙeevecee

Â{ efmLeefle DeLeJee efvejvlej ueieve, meJe&mJekeâes mecehe&Ce, FefvõÙen¤keâes jeceües

Øekeâejues oceve, Ùe%ekeâes DeeÛejCe (pemlees mJeÙeb ßeerke=â<Ceues DeOÙeeÙe Ûeejcee

yeleeGveg YeSkeâes Ú), mebÙeceeefie>cee nJeve, FefvõÙeeefie>cee nJeve, ØeeCe-Deheevecee

nJeve j Devlecee %eeveeefie>cee nJeve DeLee&led DeejeOeveekeâes Øeef›eâÙee, pees cee$e ceve j

FefvõÙen¤keâes DevleŠefke&âÙeeues mecheVe ngvÚ; efleue, peew, Jesoer FlÙeeefo meece«eern¤ues

ngves Ùe%ekeâes Ùeme ieerleesòeâ Ùe%eefmele kegâvew mecyevOe Úwve~ ßeerke=â<Ceues Ùemlees kegâvew

keâce&keâeC[ueeF& Ùe%e ceevesve~ mJeeOÙeeÙe DeLee&led mJe-mJe¤heeflej De«emej iejeGves

DeOÙeÙeve, lehe DeLee&led cevemeefnle FefvõÙen¤ueeF& F°keâes Deveg¤he {euveg leLee

‘Deepe&Jeced’- Mejerj j FefvõÙen¤meefnle DevleŠkeâjCekeâes mejuelee,

Deefnbmee melÙece›eâesOemlÙeeieŠ MeeefvlejhewMegveced~~1~~

oÙee Yetles<JeueesueghlJeb ceeo&Jeb ÜerjÛeeheueced~~2~~

Deefnbmee DeLee&led Deelceekeâes Gæej (DeelceeueeF& DeOeesieeflecee hegNÙeeGveg vew

efnbmee nes~ ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ- Ùeefo ce meeJeOeeve YeSj keâce&cee De«emej YeSve Yeves

Ùeer mechetCe& Øepeekeâes nveve ievexJeeuee j JeCe&mebkeâjkeâes keâlee& ngvesÚg~ Deelceekeâes Megæ

JeCe& Ú hejceelcee, lÙemekeâes Øeke=âeflecee Yeškeâveg JeCe&mebkeâj nes, Deelceekeâes efnbmee nes

j Deelceekeâes Gæej vew Deefnbmee nes~), melÙe (melÙekeâes DeLe& ÙeLeeLe& j efØeÙe Yee<eCe

nesFve~ leheeFË YeVegngvÚ- Ùees JeŒe cesjes nes, kesâ leheeFË meeBÛees yeesuvegngvÚ? ÙemeYevoe

"tuees Pet"es De¤ kesâ ngvesÚ? peye Mejerj leheeFËkeâes Úwve, veÕej nes, leye ÙemeueeF&

{ekeäves JeŒe keâefnues leheeFËkeâes nes? Jemlegle: melÙekeâes mJe¤he ÙeesiesÕejues mJeÙeb

yeleeGveg YeÙees- Depeg&ve! melÙe Jemlegkeâes leervew keâeuen¤cee keâefnues heefve DeYeeJe

Úwve~ Ùees Deelcee vew melÙe nes, Ùener hejce melÙe nes- Ùeme melÙeceeefLe Âef° jeKveg),

›eâesOe vengveg, meJe&mJekeâes mecehe&Ce, MegYeeMegYe keâce&heâuen¤keâes lÙeeie, efÛeòekeâes

ÛebÛeueleekeâes meJe&Lee DeYeeJe, ue#Ùekeâes efJehejerle efveefvole keâeÙe&n¤ veieveg&, mechetCe&

ØeeCeern¤cee oÙeeYeeJe, FefvõÙen¤keâes efJe<eÙemebie mebÙeesie YeScee heefve lÙemecee

Deemeefòeâkeâes DeYeeJe, keâesceuelee, Deeheävees ue#Ùeyeeš efJecegKe ngvegcee ueppee, JÙeLe&keâe

Ûes°en¤keâes DeYeeJe leLee-

lespeŠ #ecee Oe=efleŠ MeewÛeceõesnes veeefleceeefvelee~~1~~

YeJeefvle mecheob owJeerceefYepeelemÙe Yeejle~~3~~



lespe (pees Skeâcee$e F&Õejcee Ú, lÙemekeâes lespeyeeš pees keâeÙe& ieo&Ú~ cenelcee

yegækeâes Âef° hevee&meeLe Debiegefueceeuekeâes efJeÛeej-heefjJele&ve YeÙees~ Ùees lÙeme lespekewâ

heefjCeece efLeÙees, pemeyeeš keâuÙeeCekeâes me=peve ngvÚ, pees yegæcee efLeÙees), #ecee,

OewÙe&, Megefæ, keâmewcee Me$egYeeJe vengveg, DeeheQâcee hetpÙeleekeâes YeeJekeâes meJe&Lee DeYeeJe-

Ùees meyew le ns Depeg&ve! owJeer mecheod Øeehle heg®<ekeâe ue#eCe ngved~ ÙemeØekeâej peccee

Úyyeerme ue#eCen¤ yeleeGveg YeÙees, pees meyew meeOeveecee heefjhekeäJe DeJemLee YeSkeâe

heg®<ecee mecYeJe Ú j DeebefMekeâ ¤hecee leheeFËcee heefve efveef§ele Ú leLee Deemegjer

mecheodyeeš DeehueeefJele (heefjhetCe&) ceeefvemen¤cee heefve Ùeer iegCen¤ Úved; lej

Øemeghle jnvÚved, lÙemewues le Ieesj heeheerueeF& heefve keâuÙeeCekeâes DeefOekeâej Ú~ Deye

Deemegjer mecheodkeâes ØecegKe ue#eCe yeleeGveg ngvÚ-

ocYees oheexÓefYeceeve§e ›eâesOeŠ hee®<ÙecesJe Ûe~~1~~

De%eeveb ÛeeefYepeelemÙe heeLe& mecheoceemegjerced~~4~~

ns heeLe&! heeKeC[, IeceC[, DeefYeceeve, ›eâesOe, keâ"esj JeeCeer j De%eeve- Ùeer

meyew Deemegjer mecheodØeehle heg®<ekeâe ue#eCe ngved~ ogyew mecheoen¤keâes keâeÙe& kesâ

nes?-

owJeer mecheefÉcees#eeÙe efveyevOeeÙeemegjer celee~~1~~

cee MeggÛeŠ mecheob owJeerceefYepeeleesÓefme heeC[Je~~5~~

Ùeer ogyew Øekeâejkeâe mecheodn¤cee owJeer mecheod le ‘efJecees#eeÙe’- efJeMes<e

cees#ekeâes ueeefie nes j Deemegjer mecheod yevOevekeâes ueeefie ceeefveSkeâes Ú~ ns Depeg&ve!

efleceer Meeskeâ veiej; efkeâveefkeâ owJeer mecheodueeF& Øeehle iejskeâe Úew~ efJeMes<e cegefòeâueeF&

Øeehle ievexÚew DeLee&led ceueeF& Øeehle ievexÚew~ leer mecheoen¤ keâneB jnvÚved?-

Éew Yetlemeieez ueeskesâÓefmcevowJe Deemegj SJe Ûe~~1~~

owJees efJemlejMeŠ Øeesòeâ Deemegjb heeLe& ces ëe=Ceg~~6~~

ns Depeg&ve! Ùeme ueeskeâcee Yetlen¤keâes mJeYeeJe ogF& Øekeâejkeâe ngvÚved-

osJen¤keâes pemlees j Demegjn¤keâes pemlees~ peye ùoÙecee owJeer mecheodues keâeÙe&¤he

efuevÚ, leye ceeefveme vew osJelee ngvÚ j peye Deemegjer mecheodkeâes yeenguÙelee ngvÚ,

leye ceeefveme vew Demegj ngvÚ~ me=ef°cee Ùeer ogFcee$e peeeflen¤ ngved~ lÙees Ûeens Dejyecee

pevceskeâes nesmed Jee DeemšsefueÙeecee, keâlew heefve pevceskeâes efkeâve ve nesmed- Gòeâ ogFceOÙes



SGše DeJeMÙe ngvÚ~ Deefnuesmecce osJen¤keâes mJeYeeJe vew efJemleejhetJe&keâ YeefveÙees,

Deye Demegjn¤keâes mJeYeeJe ceyeeš efJemleejhetJe&keâ megve-

ØeJe=efòeb Ûe efveJe=efòeb Ûe pevee ve efJeogjemegjeŠ~~1~~

ve MeewÛeb veeefhe ÛeeÛeejes ve melÙeb les<eg efJeÅeles~~7~~

ns Depeg&ve! Demegj JÙeefòeâ ‘keâeÙe&ced keâce&’ cee ØeJe=òe ngves j Dekeâòe&JÙe keâeÙe&yeeš

efveJe=òe ngveg heefve peevowveved~ Ùemewues Gveern¤cee ve Megefæ jnvÚ ve DeeÛejCe, ve

melÙe vew jnvÚ~ leer heg®<en¤keâes efJeÛeej keâmlees ngvÚ?-

DemelÙeceØeefle‰b les peieoengjveerÕejced~~1~~

DehejmhejmecYetleb efkeâcevÙelkeâecenwlegkeâced~~8~~

leer Deemegjer Øeke=âefleJeeuee ceeefvemen¤ YevoÚved efkeâ peieled DeeßeÙejefnle nes, meJe&Lee

Pet"es nes j efyevee F&Õejkeâes mJeÙeb Œeer-heg®<ekeâes mebÙeesieyeeš GlheVe YeSkeâes nes~

Ùemewues cee$e Yeesien¤ueeF& Yeesivekeâes ueeefie nes, Ùemekeâes Deefleefjòeâ De¤ kesâ Ú j?

Sleeb Âef°ceJe°YÙe ve°elceeveesÓuheyegæÙeŠ~~1~~

ØeYeJevlÙeg«ekeâcee&CeŠ #eÙeeÙe peieleesÓefnleeŠ~~9~~

Ùeme efceLÙee Âef°keâesCekeâes DeJeuecyeveyeeš pemekeâes mJeYeeJe ve° YeSkeâes

Ú, leer cevo-yegefæ, Dehekeâejer, ›etâjkeâceea ceeefveme cee$e peieledkeâes veeMe ieve&keâes

ueeefie vew GlheVe ngvÚved~

keâececeeefßelÙe og<hetjb ocYeceeveceoeefvJeleeŠ~~10~~

ceesneoddie=nerlJeemeodd«eenevØeJele&vlesÓMeggefÛe›eleeŠ~~10~~

leer ceeefvemen¤ ocYe, ceeve j ceoyeeš Ùegòeâ YeSkeâes, kegâvew heefve Øekeâejues

hetCe& ve ngves keâeceveen¤keâes DeeßeÙe efueSj, De%eeveyeeš efceLÙee efmeæevlen¤ueeF&

«enCe iejsj, DeMegYe leLee Yeü° ›elen¤ues Ùegòeâ YeSj mebmeejcee keâeÙe&jle ngvÚved~

efleveern¤ ›ele heefve ieo&Úved; lej Yeü° ngvÚved~

efÛevleeceheefjcesÙeeb Ûe ØeueÙeevleecegheeefßeleeŠ~~10~~

keâeceesheYeesiehejcee SleeJeefoefle efveef§eleeŠ~~11~~

Gveern¤ Deefvlece Õeememecce Devevle efÛevleen¤ yeeskeâer jnvÚved j efJe<eÙen¤ueeF&

Yeesivecee lelhej leer ‘yeme Ùeeflecew Deevevo Ú’- Ùemlees ceevoÚved~ Gvekeâes ceevÙelee

jnvÚ efkeâ peefle ngve mekeâesmed Yeesie meb«en iej, Ùees Yevoe Deieeef[ kesâner heefve Úwve~



DeeMeeheeMeMelewye&æeŠ keâece›eâesOehejeÙeCeeŠ~~10~~

F&nvles keâeceYeesieeLe&cevÙeeÙesveeLe&meÃeÙeeved~~12~~

DeeMee¤heer meÙekeâÌ[eQ heâeBmeern¤yeeš (SGšw heâeBmeeryeeš ceeefveme ceÚ&ved,

ÙeneB meÙekeâÌ[eQ heâeBmeeryeeš) yeeBefOeSkeâe, keâece-›eâesOe hejeÙeCe efJe<eÙe-Yeesien¤keâes

hetefle&keâes ueeefie Gveern¤ DevÙeeÙehetJe&keâ Oeveeefo Oesjw heoeLe&n¤ meb«en ievex Ûes°e

ieo&Úved~ Dele: Oevekeâes ueeefie Gveern¤ jele-efove Demeeceeefpekeâ heeFuee meeoz

jnvÚved~ Deieeef[ YeVegngvÚ-

FoceÅe ceÙee ueyOeefceceb ØeehmÙes ceveesjLeced~~10~~

Focemleeroceefhe ces YeefJe<Ùeefle hegveOe&veced~~13~~

Gveern¤ efJeÛeej ieo&Úved- cewues Deepe ÙemeueeF& heeSB, Ùeme ceveesjLeueeF&

Øeehle ievexÚg, cemebie Ùeefle Oeve Ú j hesâefj kegâuew yesuee Ùeefle ngves Ú~

Demeew ceÙee nleŠ Me$egn&efve<Ùes Ûeehejeveefhe~~10~~

F&ÕejesÓncenb Yeesieer efmeæesÓnb yeueJeevmegKeer~~14~~

leer Me$eg ceÉeje ceeefjÙees j De¤ Me$egn¤ueeF& heefve ce ceevexÚg~ ce vew F&Õej j

SsÕeÙe&ueeF& YeesivesJeeuee Úg~ ce vew efmeefæn¤ues Ùegòeâ, yeueJeeved j megKeer ngB~

Dee{ŸeesÓefYepeveJeeveefmce keâesÓvÙeesÓefmle meÂMees ceÙee~~10~~

Ùe#Ùes oemÙeeefce ceesefo<Ùe FlÙe%eeveefJeceesefnleeŠ~~15~~

ce Oesjw Oeveer j Oesjw kegâšgcye YeSkeâesÚg~ cesjes meceeve Dekeâex keâes Ú? ce Ùe%e

ievexÚg, ce oeve efovesÚg, ceueeF& n<e& ngvesÚ- ÙemeØekeâejues De%eeveyeeš efleveern¤

efJeMes<e ceesefnle jnvÚved~ kesâ Ùe%e, oeve heefve De%eeve nes? ÙemeceeefLe Mueeskeâ 17cee

mhe° ieveg& YeSkeâes Ú~ Ùeefle YeSj heefve Gveern¤ Ûethe ueeiowveved ye¤ DeveskeâeQ

Yeüeefvlen¤keâes efMekeâej ngvÚved~ ÙemeceeefLe JeneB YeVegngvÚ-

DeveskeâefÛeòeefJeYeüevlee ceesnpeeuemeceeJe=leeŠ~~10~~

ØemeòeâeŠ keâeceYeesies<eg heleefvle vejkesâÓMegÛeew~~16~~

DeveskeâeQ Øekeâejues YeüefceleefÛeòe YeSkeâes, ceesnpeeuecee DeuPeskeâes, efJe<eÙe-

Yeesien¤cee DelÙevle Deemeòeâ leer Deemegjer mJeYeeJe YeSkeâe ceeefvemen¤ DeheefJe$e

vejkeâcee PeÚ&ved~ Deieeef[ ßeerke=â<Ce mJeÙeb yeleeGveg ngvÚ efkeâ vejkeâ kesâ nes?



DeelcemecYeeefJeleeŠ mleyOee OeveceeveceoeefvJeleeŠ~~10~~

Ùepevles veeceÙe%ewmles ocYesveeefJeefOehetJe&keâced~~17~~

DeeheQâueeF& ßes‰ ceeVes, Oeve j ceevekeâes ceoues Ùegòeâ YeSj leer IeceC[er ceeefvemen¤

MeeŒeefJeefOeues jefnle veececee$ekeâes Ùe%eÉeje heeKeC[ues Ùepeve ieo&Úved~ kesâ lÙener

Ùe%e ieo&Úved, pemlees ßeerke=â<Ceues yeleeGvegYeÙees? nesFve, lÙeme efJeefOeueeF& Úes[sj

ieo&Úved efkeâveefkeâ efJeefOe ÙeesiesÕejues mJeÙeb yeleeGveg YeÙees~ (DeOÙeeÙe 4/24-33

leLee DeOÙeeÙe 6/10-17)

Den¿ejb yeueb oheË keâeceb ›eâesOeb Ûe mebefßeleeŠ~~10~~

ceeceelcehejosns<eg ØeefÉ<evleesÓYÙemetÙekeâeŠ~~18~~

leer Dekeâe&keâes efvevoe ievexJeeuee, Denbkeâej, yeue, IeceC[, keâecevee j ›eâesOe

hejeÙeCe YeSkeâes heg®<e Deeheävees j Dekeâe&keâes Mejerjcee efmLele ce DevleÙee&ceer

hejceelceeefmele És<e ievexJeeuee ngved~ MeeŒeefJeefOeyeeš hejceelceekeâes mcejCe Skeâ Ùe%e

nes~ pees Ùeme efJeefOeueeF& lÙeeiesj veececee$ekeâes Ùe%e ieo&Úved, Ùe%ekeâes veececee kesâner ve

kesâner ieoz jnvÚved, leer Deeheävees j De¤keâes Mejerjcee efmLele ce hejceelceeefmele És<e

ievex ngved~ ceeefveme És<e ieoz vew jnvÚved j peesefievÚved heefve, kesâ leer heefve yeÛve

mekeäÚved? ÙemeceeefLe JeneB YeVegngvÚ- nesFve,

leevenb efÉ<eleŠ ›etâjevmebmeejs<eg vejeOeceeved~~10~~

ef#eheecÙepeœeceMegYeeveemegjer<JesJe Ùeesefve<eg~~19~~

ceefmele És<e ievex leer heeheeÛeejer ›etâjkeâceea vejeOecen¤ueeF& ce mebmeejcee efvejvlej

Deemegjer Ùeesefven¤cee leue efiejeGBÚg~ pees MeeŒeefJeefOeueeF& lÙeeiesj Ùepeve ieo&Úved leer

heeheÙeesefve ngved, lÙener ceeefvemen¤cee DeOece ngved, eflevewueeF& ›etâjkeâceea YeefveÙees~

De¤ keâesner DeOece Úwve~ heÚeef[ YeefveSkeâes efLeÙees- Ùemlee DeOecen¤ueeF& ce

vejkeâcee efiejeGBÚg, lÙemewueeF& ÙeneB YeVegngvÚ efkeâ GveueeF& Depeœe Deemegjer Ùeesefven¤cee

efiejeGBÚg~ Ùener vejkeâ nes~ meeOeejCe pesuekeâes Ùeelevee YeÙebkeâj ngvÚ j ÙeneB DeveJejle

Deemegjer Ùeesefven¤cee Pevex ›eâce keâefle og:Keo Ú~ Dele: owJeer mecheodkeâes ueeefie

ØeÙelveMeerue jnveg heo&Ú~

DeemegjeR Ùeesefveceehevvee cet{e pevceefve pevceefve~~10~~

ceeceØeehÙewJe keâewvlesÙe lelees ÙeevlÙeOeceeb ieefleced~~20~~



keâewvlesÙe! cetKe& ceeefvemen¤ pevce-pevceevlejmecce Deemegjer ÙeesefveueeF& Øeehle

iejsj, ceueeF& Øeehle veiejsj, heefnuesYevoe heefve DeefleveerÛe ieefleueeF& Øeehle ieo&Úved~

pemekeâes veece vejkeâ nes~ Deye nsjeQ, vejkeâkeâes Gûce kesâ nes?-

ef$eefJeOeb vejkeâmÙesob Éejb veeMeveceelceveŠ~~10~~

keâeceŠ ›eâesOemleLee ueesYemlemceeoslel$eÙeb lÙepesled~~21~~

keâece, ›eâesOe j ueesYe Ùeer leerve Øekeâejkeâe vejkeâkeâe cetueÉej ngved~ Ùeer Deelceekeâes

veeMe ievexJeeuee, lÙemeueeF& DeOeesieeflecee uewpeevesJeeuee ngved~ Dele: Ùeer leerveJešeueeF&

lÙeeefie efoveg heo&Ú~ Ùeer leerveyeeš ceeefLe vew Deemegjer mecheod efškesâkeâe Úved~ efÙeveueeF&

lÙeeiesj kesâ ueeYe?-

SlewefJe&cegòeâŠ keâewvlesÙe leceesÉejwefŒeefYeve&jŠ~~10~~

DeeÛejlÙeelceveŠ ßesÙemlelees Ùeeefle hejeb ieefleced~~22~~

keâewvlesÙe! vejkeâkeâe Ùeer leerveJešw Éejn¤yeeš cegòeâ YeSkeâes heg®<e Deeheävees

hejce keâuÙeeCekeâes ueeefie DeeÛejCe ieve& heeGBÚ, pemeyeeš lÙees hejceieefle DeLee&led

ceueeF& Øeehle ieo&Ú~ Ùeer leerveJešw efJekeâejn¤ueeF& lÙeeiesheefÚ vew ceeefveme efveÙele

keâce& ieo&Ú, pemekeâes heefjCeece hejceßesÙe nes~

ÙeŠ MeeŒeefJeefOeceglme=pÙe Jele&les keâecekeâejleŠ~~10~~

ve me efmeefæceJeehe>esefle ve megKeb ve hejeb ieefleced~~23~~

pees heg®<e GheÙeg&òeâ MeeŒeefJeefOeueeF& lÙeeiesj (DeLee&led lÙees MeeŒe kegâvew De¤

MeeŒe nesFve, ‘Fefle ieg¢eleceb MeeŒeced’ (15/20) ieerlee mJeÙeb hetCe& MeeŒe nes,

‘Focegòebâ ceÙeeveIe’- pemeueeF& mJeÙeb ßeerke=â<Ceues yeleeGvegYeSkeâes Ú, lÙeme efJeefOeueeF&

lÙeeiesj) Deeheävees FÛÚeues ef›eâÙee-keâueehe ieo&Ú, lÙees ve efmeefæ Øeehle ieo&Ú, ve

hejceieefle j ve megKe vew Øeehle ieo&Ú~

lemceeÛÚeŒeb ØeceeCeb les keâeÙee&keâeÙe&JÙeJeefmLeleew~~10~~

%eelJee MeeŒeefJeOeeveesòebâ keâce& keâleg&efcenen&efme~~24~~

Ùemewues Depeg&ve! efleceües ueeefie Ùeme keâòe&JÙe j Dekeâòe&JÙekeâes JÙeJemLeecee efkeâ

ce kesâ ie¤B, kesâ veie¤B?- Ùemekeâes JÙeJemLeecee MeeŒe vew Skeâ ØeceeCe nes~ Ùemlees

peevesj MeeŒe-efJeefOeyeeš efveÙele ieefjSkeâe keâce& vew efleceerues ieveg&ÙeesiÙe Ú~



DeOÙeeÙe leervecee heefve ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues ‘efveÙeleb kegâ® keâce& lJeb’-

efveÙele keâce&ceeefLe peesÌ[ (yeue) efovegYeÙees j yeleeGveg YeÙees efkeâ Ùe%ekeâes Øeef›eâÙee vew

lÙees efveÙele keâce& nes j lÙees Ùe%e DeejeOeveekeâes efJeefOe-efJeMes<ekeâes efÛe$eCe nes, pees

cevekeâes meJe&Lee efvejesOe iejsj MeeÕele yeÇÿecee ØeJesMe efoueeGBÚ~ ÙeneB JeneBues yeleeGvegYeÙees

efkeâ keâece, ›eâesOe j ueesYe vejkeâkeâe leerve ØecegKe Éej ngved~ Ùeer leerveJešeueeF&

lÙeeiesheefÚ lÙeme keâce&keâes (efveÙele keâce&keâes) DeejcYe ngvÚ~ pemeueeF& cewues heškeâ-

heškeâ Yeves, pees hejceßesÙe-hejcekeâuÙeeCe efoueeGves DeeÛejCe nes~ yeeefnj meebmeeefjkeâ

keâeÙe&n¤cee pees peefle JÙemle Ú, lÙeefle vew ye{er keâece, ›eâesOe j ueesYe Gmekeâes heeme

megmeefppele ngvÚ~ keâce& kegâvew Ùemlees Jemleg nes efkeâ keâece, ›eâesOe j ueesYeueeF& lÙeeiesheefÚ

cee$e lÙemecee ØeJesMe efceuoÚ, keâce& DeeÛejCecee heefjCele ngve heeGBÚ~ pemeues Ùeme

efJeefOeueeF& lÙeeiesj Deeheävees FÛÚeues DeeÛejCe ieo&Ú, lÙemekeâes ueeefie megKe-efmeefæ

DeLeJee hejceieefle kesâner heefve Úwve~ Dele: keâòe&JÙe j Dekeâòe&JÙekeâes JÙeJemLeecee

MeeŒe vew Skeâcee$e ØeceeCe Ú~ Dele: MeeŒeefJeefOekeâes Devegmeej vew efleceerues keâce& ieveg&

GefÛele Ú j lÙees MeeŒe nes- ‘ieerlee’~

efve<keâ<e&—

Ùeme DeOÙeeÙekeâes DeejcYecee ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues owJeer mecheodkeâes efJemleejhetJe&keâ

JeCe&ve ieveg&YeÙees~ pemecee OÙeevecee efmLeefle, meJe&mJekeâes mecehe&Ce, DevleŠkeâjCekeâes

Megefæ, FefvõÙen¤keâes oceve, cevekeâes Meceve, mJe¤hekeâes mcejCe iejeGBves DeOÙeÙeve,

Ùe%ekeâes ueeefie ØeÙelve, cevemeefnle FefvõÙen¤ueeF& leheeGveg, De›eâesOe, efÛeòe Meevle

ØeJeeefnle jnveg FlÙeeefo Úyyeerme ue#eCen¤ yeleeGvegYeÙees, Ùeer meyew F°keâes vepeerkeâ

hegieskeâes Ùeesie-meeOeveecee ØeJe=òe kegâvew meeOekeâcee mebYeJe Úved, DeebefMekeâ ¤hecee

meyewcee efveefnle Úved~

lÙemeheefÚ JeneBues Deemegjer mecheodcee ØeOeeve Ûeej-ÚŠ efJekeâejn¤keâes veece

efuevegYeÙees; pemlew- DeefYeceeve, ocYe, keâ"esjlee, De%eeve FlÙeeefo j Devlecee

efveCe&Ùe efovegYeÙees efkeâ Depeg&ve! owJeer mecheod le ‘efJecees#eeÙe’- hetCe& efveJe=efòekeâes

ueeefie nes, hejceheokeâes Øeeefhlekeâes ueeefie nes j Deemegjer mecheod yevOeve j DeOeesieeflekeâes

ueeefie nes~ Depeg&ve! efleceer Meeskeâ veiej; efkeâveefkeâ efleceerues owJeer mecheodueeF& Øeehle

iejskeâe Úew~



Ùeer mecheoen¤ keâneB ngvÚved? JeneBues yeleeGveg YeÙees efkeâ Ùeme ueeskeâcee

ceeefvemekeâes mJeYeeJe ogF& Øekeâejkeâe ngvÚved- osJeleen¤ pemlees j Dekeâex Demegjn¤keâes

pemlees~ peye owJeer mecheodkeâes yeenguÙe ngvÚ, leye ceeefveme osJeleen¤ pemlew ngvÚ j

peye Deemegjer mecheodkeâes yeenguÙe ngvÚ, leye ceeefveme Demegjn¤ pemlew ngvÚ~ me=ef°cee

ceeefvemen¤keâe cee$e ogF& peeefle Úved; lÙees keâneR heefve efkeâve ve pevceskeâes nesmed, kesâner

heefve keânueeDeesmed~

lÙemeheefÚ JeneBues Deemegjer mJeYeeJe ngves ceeefvemen¤keâes ue#eCen¤ueeF&

efJemleejhetJe&keâ GuuesKe ieveg&YeÙees~ Deemegjer mecheod Øeehle heg®<e keâòe&JÙe keâce&cee

ØeJe=òe ngve peevowve j Dekeâòe&JÙe keâeÙe&yeeš heefve efveJe=òe ngve peevowve~ lÙees keâce&cee

peye ØeJe=òe vew YeSkeâes Úwve Yeves lÙemecee ve melÙe ngvÚ ve Megefæ, ve DeeÛejCe vew

ngvÚ~ lÙemekeâes efJeÛeejcee peieled DeeßeÙejefnle, efyevee F&Õejkewâ mJele: Œeer-heg®<ekeâes

mebÙeesieyeeš GlheVe YeSkeâes nes~ Dele: cee$e Yeesie Yeesivekeâes ueeefie nes~ ÙemeYevoe

Deieeef[ kesâ Ú? Ùees efJeÛeej ßeerke=â<Cekeâeuecee heefve efLeÙees, meOeQ jnskeâes Ú~ cee$e

ÛeeJee&keâues Yeveskeâes nes, Ùemlees kegâje nesFve~ peyemecce peveceevemecee owJeer-Deemegjer

mecheodkeâes Gleej-Ûe{eJe Ú, leyemecce jnvesÚ~ ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ, leer cevoyegefæJeeuee

›etâjkeâceea heg®<e meyewkeâes Deefnle (keâuÙeeCekeâes veeMe) ieve&keâes ueeefie peieledcee

pevceefuevÚved~ leer YevoÚved- ceÉeje Ùeer Me$egn¤ ceeefjS, GmeueeF& cee®Buee~ ÙemeØekeâej

Depeg&ve! keâece, ›eâesOekeâes Deeefßele leer heg®<e Me$egn¤ueeF& ceeozveved, ye¤ Deeheävees j

Dekeâe&keâes Mejerjcee efmLele ce hejceelceeefmele És<e ievex ngved~ Deefve kesâ Depeg&veues ØeCe

iejsj peÙeõLeeefoueeF& ceejs? Ùeefo ceeÚ& Yeves Deemegjer mecheodJeeuee nes, leer hejceelceeefmele

És<e ievexJeeuee nes; peyeefkeâ Depeg&veueeF& ßeerke=â<Ceues mhe° YeVegYeÙees efkeâ efleceerues

owJeer mecheodueeF& Øeehle iejskeâe Úew, Meeskeâ veiej~ ÙeneB heefve mhe° YeÙees efkeâ F&Õejkeâes

efveJeeme meyewkeâes ùoÙe-osMecee Ú~ mcejCe jnesmed efkeâ keâmewues efleceerueeF& meleled

osefKejnskeâes Ú~ Dele: meOeQ MeeŒe-efveefo&° ef›eâÙeekeâes vew DeeÛejCe ieveg& heo&Ú DevÙeLee

oC[ Øemlegle Ú~

ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues hegve: YeVegYeÙees efkeâ Deemegjer mJeYeeJe YeSkeâe ›etâj

ceeefvemen¤ueeF& ce yeejbyeej vejkeâcee efiejeGBÚg~ vejkeâkeâes mJe¤he kesâ nes? YeVegYeÙees,

yeejbyeej veerÛe-DeOece Ùeesefven¤cee Peveg& Skeâ Dekeâexkeâe heÙee&Ùe ngved~ Ùener vejkeâkeâes



mJe¤he nes~ keâece, ›eâesOe j ueesYe vejkeâkeâe leerve cetueÉej ngved~ Ùeer leerveceeefLe vew

Deemegjer mecheod efškesâkeâe Úved~ Ùeer leerveueeF& lÙeeiesheefÚ cee$e vew lÙeme keâce&keâes

DeejcYe ngvÚ, pemeueeF& cewues yeejcyeej YeveW~ efmeæ Ú efkeâ keâce& keggâvew Ùemlees Jemleg

nes, pemekeâes DeejcYe keâece, ›eâesOe, ueesYeueeF& lÙeeiesheefÚ vew Øeehle ngvÚ~ meebmeeefjkeâ

keâeÙe&n¤cee ceÙee&efole {bieues meeceeefpekeâ JÙeJemLeen¤keâes efveJee&n ieve&cee pees peefle

JÙemle Úved, keâece, ›eâesOe, ueesYe Gveern¤cee lÙeefle vew ye{er cee$eecee YejerYejeG

heeFvÚ~ Jemlegle: Ùeer leerveJeše lÙeeiesheefÚ hejcecee ØeJesMe efoueeGves efveOee&efjle

keâce&n¤cee ØeJesMe efceuoÚ~ Ùemewues ce kesâ ie¤B, kesâ ve ie¤B- Ùeme keâle&JÙe-

Dekeâle&JÙekeâes JÙeJemLeecee MeeŒe vew ØeceeCe nes~ kegâve MeeŒe? Ùener ieerlee Mee$e~

‘efkeâcevÙew: MeeŒeefJemlejw~’ Ùemewues Ùeme MeeŒeÉeje efveOee&efjle iejskeâes keâce&-

efJeMes<e (Ùe%eeLe& keâce&)ueeF& vew efleceer iej~

Ùeme DeOÙeeÙecee ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues owJeer j Deemegjer mecheoen¤keâes

efJemleejhetJe&keâ JeCe&ve ieveg&YeÙees~ Gveern¤keâes mLeeve ceeveJe-ùoÙe yeleeGvegYeÙees~

eflevekeâes heâue yeleeGvegYeÙees~ Dele:-


ßeerke=â<Ceepeg&vemecJeeos ‘owJeemegjmecheodefJeYeeieÙeesiees’ veece <ees[MeesÓ-

OÙeeÙeŠ~~16~~

Ùeme Øekeâej ßeerceoddYeieJeoddieerlee¤heer Gheefve<eodd SJeb yeÇÿeefJeÅee leLee ÙeesieMeeŒe

efJe<eÙekeâ ßeerke=â<Ce-Depeg&vekeâes mecJeeocee ‘owJeemegj mecheodd efJeYeeie Ùeesie’ veecekeâ

meesÜeQ DeOÙeeÙe hetCe& ngvÚ~

Fefle ßeerceledhejcenbme hejceevevomÙe efMe<Ùe mJeeceer DeÌ[ieÌ[evevoke=âles

ßeerceoddYeieJeoddieerleeÙeeŠ ‘ÙeLeeLe& ieerlee’ Yee<Ùes ‘owJeemegjmecheodefJeYeeieÙeesiees’

veece <ees[MeesÓOÙeeÙeŠ~~16~~



me$eeQ DeOÙeeÙe 297

DeOÙeeÙe meesÜkeâes Devlecee ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues mhe° YeVegYeÙees efkeâ keâece,

›eâesOe j ueesYeueeF& lÙeeiesheefÚ vew keâce& DeejcYe ngvÚ, pemeueeF& cewues yeejcyeej

Yeveskeâes Úg~ efveÙelekeâce&ueeF& veiejer ve megKe, ve efmeefæ, ve hejceieefle vew efceuÚ~

Ùemewues Deye efleceües ueeefie keâòe&JÙe j Dekeâòe&JÙekeâes DeJemLeecee efkeâ kesâ ie¤B, kesâ ve

ie¤B?- Ùemekeâes mecyevOecee MeeŒe vew ØeceeCe nes~ kegâvew De¤ MeeŒe nesFve, ye¤

‘‘Fefle ieg¢eleceb MeeŒeefceoced~’’ (15/20) ieerlee mJeÙeb MeeŒe nes~ DevÙe

MeeŒe heefve Úved lej ÙeneB Ùener ieerlee MeeŒecee Âef° jeKeeQ, Dekeâex MeeŒe ve KeespeeQ~

Dekeâex "eGBcee Keespves nes Yeves Ùees ›eâceyeælee efceuves Úwve~ Dele: Deueceefueves ÚeQ~

ÙemeceeefLe Depeg&veues ØeMve iejs efkeâ, YeieJeved! pees ceeefveme MeeŒeefJeefOeueeF&

lÙeeiesj hetCe& ßeæeyeeš Ùegòeâ YeSj, ‘Ùepevles’- Ùe%e ieo&Úved, eflevekeâes ieefle keâmlees

Ú? meeefòJekeâ Ú, jepemeer DeLeJee leecemeer Ú? efkeâveefkeâ Deieeef[ DeOÙeeÙecee

Depeg&veues megveskeâe efLeS efkeâ meeefòJekeâer, jepemeer DeLeJee leecemeer YeSheefve peyemecce

iegCe efJeÅeceeve Úved, kegâvew ve kegâvew Ùeesefvekewâ keâejCe ngvÚved~ Ùemewues Øemlegle DeOÙeeÙekeâes

DeejcYecee vew Gveues ØeMve jeKes-

Depeg&ve GJeeÛe

Ùes MeeŒeefJeefOeceglme=pÙe Ùepevles ßeæÙeeefvJeleeŠ~~1~~

les<eeb efve‰e leg keâe ke=â<Ce meòJeceenes jpemleceŠ~~1~~

ns ke=â<Ce! pees ceeefveme MeeŒeefJeefOeueeF& Úes[sj ßeæemeefnle Ùe%e ieo&Úved,

eflevekeâes ieefle kegâve nes? meeefòJekeâer nes, jepemeer nes DeLeJee leecemeer? Ùepevecee

osJelee, Ùe#e, Yetle FlÙeeefo meyew DeeGBÚved~


ef$eefJeOee YeJeefle ßeæe osefnveeb mee mJeYeeJepee~~1~~

meeefòJekeâer jepemeer ÛewJe leecemeer Ûesefle leeb ëe=Ceg~~2~~

DeOÙeeÙe ogFcee ÙeesiesÕejues yeleeGveg YeSkeâes efLeÙees efkeâ Depeg&ve! Ùeme Ùeesiecee


~~ DeLe mehleoMees”OŸeeŸe: ~~me$eeQ DeOŸeeŸe



efveOee&efjle ef›eâÙee SGšw Ú~ DeefJeJeskeâern¤keâes yegefæ Devevle MeeKeen¤ YeSkeâe

ngvÚved Ùemewues Gveern¤ Devevle ef›eâÙeen¤keâes efJemleej ieefjefuevÚved~ osKeeJešer

MeesYeeÙegòeâ JeeCeercee lÙemeueeF& JÙeòeâ heefve ieo&Úved~ eflevekeâes JeeCeerkeâes Úehe pemekeâes

efÛeòecee heo&Ú, Depeg&ve! Gvekeâes yegefæ heefve ve° ngvepeevÚ j kesâner heefve Øeehle ngBowve~

"erkeâ Ùemewkeâes hegvejeJe=efòe ÙeneB heefve Ú efkeâ pees ‘MeeŒeefJeefOeceglme=pÙe’-

MeeŒeefJeefOeueeF& lÙeeiesj YepoÚved, eflevekeâes ßeæe heefve leerve Øekeâejkeâe ngvÚved~

ÙemeceeefLe ßeerke=â<Ceues YeVegYeÙees, ceeefvemekeâes mJeYeeJeyeeš GlheVe lÙees ßeæe

meeefòJekeâer, jepemeer leLee leecemeer- Ùemlew leerve Øekeâejkeâes ngvÚved, lÙemeueeF& efleceer

ceyeeš megve~ ceeefvemekeâes ùoÙecee Ùees ßeæe DeefJejue Ú~

meòJeeveg¤hee meJe&mÙe ßeæe YeJeefle Yeejle~~1~~

ßeæeceÙeesÓÙeb heg®<ees Ùees ÙeÛÚ^æŠ me SJe meŠ~~3~~

ns Yeejle! meyew ceeefvemen¤keâes ßeæe Gveern¤keâes efÛeòekeâes Je=efòen¤keâes

Deveg¤he ngvÚved~ Ùees heg®<e ßeæeceÙe Ú, Ùemewues pees heg®<e pemlees ßeæeJeeuee Ú,

lÙees mJeÙeb heefve lÙener nes~ ØeeÙe: ceeefvemen¤ meesOÚved- ce keâes ngB? keâesner YevoÚved-

ce le Deelcee ngB~ lej nesFve, ÙeneB ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ- pemlees ßeæe, pemlees

Je=efòe, lÙemlew heg®<e~

ieerlee Ùeesie-oMe&ve nes~ cenef<e& helebpeefue heefve Ùeesieer ngvegngvLÙees~ JeneBkeâes

‘ÙeesieoMe&ve’ nes~ Ùeesie kesâ nes? JeneBues yeleeGvegYeÙees, ‘‘Ùeesieef§eòeJe=efòeefvejesOeŠ~’’

(1/2) efÛeòekeâe Je=efòen¤ meJe&Lee jesefkeâveg Ùeesie nes~ keâmewues heefjßece iejsj jeskeäÙees

Yeves ueeYe kesâ Ú? ‘‘leoe õ°gŠ mJe¤hesÓJemLeeveced~’’ (1/3) lÙeme meceÙe Ùees

õ°e peerJeelcee Deeheävees MeeÕele mJe¤hecee efmLele ngvepeevÚ~ kesâ efmLele ngvegYevoe

hetJe& Ùees ceefueve efLeÙees? helebpeefue YeVegngvÚ- ‘Je=efòemee¤hÙeefcelej$e~’ (1/

4) De¤ meceÙecee pemlees Je=efòekeâes ¤he Ú, lÙemlew vew lÙees õ°e nes~ ÙeneB ÙeesiesÕej

ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ- Ùees heg®<e ßeæeceÙe nes, ßeæeues heefjhetCe&~ keâneR ve keâneR ßeæe

DeJeMÙe nesueer j pemlees ßeæeJeeuee Ú, lÙees mJeÙeb heefve lÙener nes~ pemlees Je=efòe,

lÙemlew heg®<e~ Deye leerveJešw ßeæen¤keâes efJeYeepeve ieveg&ngvÚ-

Ùepevles meeefòJekeâe osJeevÙe#ej#eebefme jepemeeŠ~~1~~

ØesleevYetleieCeeb§eevÙes Ùepevles leecemee peveeŠ~~4~~



leerceOÙes meeefòJekeâ heg®<e osJeleen¤ueeF& hegpoÚved, jepemeer heg®<e Ùe#e j

je#emen¤ueeF& hegpoÚved leLee De¤ leecemeer heg®<e Øesle j Yetlen¤ueeF& hegpoÚved~

efleveern¤ hetpevecee DeLekeâ heefjßece heefve ieo&Úved~

DeMeeŒeefJeefnleb Ieesjb lehÙevles Ùes lehees peveeŠ~~1~~

ocYeen¿ejmebÙegòeâeŠ keâecejeieyeueeefvJeleeŠ~~5~~

leer ceeefveme MeeŒe-efJeefOeues jefnle Ieesj keâefuhele (keâefuhele ef›eâÙeen¤ jÛesj)

lehe ieo&Úved~ ocYe j Denbkeâejues Ùegòeâ, keâecevee j Deemeefòeâkeâes yeueues yeeBefOeSkeâe-

keâMe&ÙevleŠ MejerjmLeb Yetle«eececeÛeslemeŠ~~1~~

ceeb ÛewJeevleŠMejerjmLeb leeefvJeæŸeemegjefve§eÙeeved~~6~~

Gveern¤ Mejerj¤hecee efmLele Yetle mecegoeÙeueeF& j Devle:keâjCecee efmLele ce

DevleÙee&ceerueeF& heefve ke=âMe ievexJeeuee ngved DeLee&led ogye&ue ievexJeeuee ngved~ Deelcee

Øeke=âeflekeâes efÛejen¤cee hejsj efJekeâejn¤yeeš ogye&ue j Ùe%e-meeOeveeyeeš meyeue

ngvÚ~ leer De%eeveern¤ (DeÛeslen¤ueeF&) efve§eÙe vew efleceer Demegj peeve DeLee&led leer

meyekeâe meye Demegj ngved~ ØeMve hetje YeÙees~

MeeŒe-efJeefOeueeF& lÙeeiesj Yepeves meeefòJekeâ heg®<e osJeleen¤ueeF&, jepemeer

heg®<e Ùe#e-je#emen¤ueeF& j leecemeer heg®<e Yetle-Øeslen¤ueeF& hegpoÚved~ hetpee

cee$e vew ieozveved Ieesj lehe heefve ieo&Úved; lej Depeg&ve! Mejerj¤heues Yetlen¤ueeF& j

DevleÙee&ceer ¤hecee efmLele ce hejceelceeueeF& ogye&ue heevex ngved~ ceyeeš otjer GlheVe

ieo&Úved ve efkeâ YepoÚved~ GveueeF& efleceer Demegj peeve DeLee&led osJeleen¤ueeF& hetpeves

heefve Demegj vew ngved~ ÙemeYevoe ye{er keâesner kesâ YeVes Ú? Dele: pemekeâes Ùeer meyew

DebMecee$e ngved, lÙees cetue Skeâ hejceelceekeâes Yepeve iejeQ~ ÙemeceeefLe ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues

heškeâ-heškeâ peesÌ[ (yeue) efovegYeÙees~

DeenejmlJeefhe meJe&mÙe ef$eefJeOees YeJeefle efØeÙeŠ~~1~~

Ùe%emlehemleLee oeveb les<eeb Yesoefceceb ëe=Ceg~~7~~

Depeg&ve! pemejer ßeæe leerve Øekeâejkeâe ngvÚved, lÙemejer vew meyewkeâes Dee-

Deeheävees Øeke=âefle Devegmeej Yeespeve heefve leerve Øekeâejkeâe efØeÙe ngvÚved j lÙemejer vew

Ùe%e, lehe j oeve heefve leerve Øekeâejkeâe ngvÚved~ Gveern¤keâes Yeso efleceer ceyeeš megve~

heefnuees Øemlegle Ú Deenej-



DeeÙegŠ meòJeyeueejesiÙemegKeØeerefleefJeJeOe&veeŠ~~8~~

jmÙeeŠ efmveiOeeŠ efmLeje ùÅee DeenejeŠ meeefòJekeâefØeÙeeŠ~~8~~

DeeÙeg, yegefæ, yeue, DeejesiÙe, megKe j ØeerefleueeF& ye{eGves, jmeÙegòeâ efÛeuuees j

efmLej jnvesJeeuee leLee mJeYeeJeyeeš vew ùoÙeueeF& efØeÙe ueeives YeespÙe-heoeLe&

meeefòJekeâ heg®<eueeF& efØeÙe ngvÚved~

ÙeesiesÕej ßeerke=â<Cekeâes Devegmeej mJeYeeJeyeeš ùoÙeueeF& efØeÙe ueeives, yeue,

DeejesiÙe, yegefæ j DeeÙeg ye{eGves YeespÙe heoeLe& vew meeefòJekeâ nes~ pees YeespÙe heoeLe&

meeefòJekeâ nes, lÙener meeefòJekeâ ceeefvemeueeF& efØeÙe ngvÚ~ Ùemeyeeš mhe° ngvepeevÚ

efkeâ kegâvew heefve YeespÙe heoeLe& meeefòJekeâ, jepemeer DeLeJee leecemeer ngBowve~ ve otOe

meeefòJekeâ nes ve hÙeepe jepemeer j ve uemegve leecemeer nes~

peneBmecce yeue, yegefæ, DeejesiÙe j ùoÙeueeF& efØeÙe ueeives ØeMve Ú Yeves

efJeÕeYeefjcee ceeefvemen¤ueeF& Dee-Deeheävees Øeke=âefle, JeeleeJejCe j heefjefmLeeflekeâes

Devegketâue efJeefYeVe KeeÅe meece«eern¤ efØeÙe ngvÚved~ pemlew- yebieeueer leLee

ceõemeern¤ueeF& Ûeeceue efØeÙe ngvÚ j hebpeeyee rn¤ueeF& jesšer~ Skeâee flej

DejyeJeemeern¤ueeF& ogcyee, ÛeerefveÙeeBn¤ueeF& cÙeeieglees le Dekeâexeflej OeÇgJe pemlew

efÛemees ØeosMen¤cee ceemeg efyevee iegpeeje vew ngBowve~ ¤me j cebieesefueÙeekeâe DeeefoJeemeern¤

KeeÅecee IeesÌ[e ØeÙeesie ieo&Úved~ ÙetjesheJeemeer ieeF& leLee megBiegj ogyew KeevÚved, hesâefj

heefve efJeÅee, yegefæefJekeâeme leLee GVeeflecee Decesefjkeâe j ÙetjesheJeemeer ØeLece ßesCeercee

ieefveSkeâe Úved~

ieerleekeâes Devegmeej jmeÙegòeâ efÛe¼es j efmLej jnves YeespÙe heoeLe& meeefòJekeâ nes~

ueecees DeeÙeg, Devegketâue, yeue-yegefæ ye{eGves DeejesiÙeJeæ&keâ heoeLe& meeefòJekeâ nes~

mJeYeeJeues ùoÙeueeF& efØeÙe ueeives YeespÙe heoeLe& meeefòJekeâ nes~ Dele: keâneR kegâvew

KeeÅe heoeLe&ueeF& IešeGveg-ye{eGveg Úwve~ heefjefmLeefle, heefjJesMe leLee osMekeâeuekeâes

Devegmeej pees YeespÙe Jemleg mJeYeeJeues efØeÙe ueeiÚ j peerJeveer Meefòeâ Øeoeve ieo&Ú,

lÙener meeefòJekeâ nes~ Jemleg meeefòJekeâ, jepemeer DeLeJee leecemeer ngBowve, lÙemekeâes

ØeÙeesie meeefòJekeâ, jepemeer DeLeJee leecemeer ngvÚ~

Ùemew Devegketâuevekeâes ueeefie pees JÙeefòeâ Iej-heefjJeej lÙeeiesj F&ÕejejeOevecee

cee$e efuehle Úved, mebvÙeeme Deeßececee Úved, Gvekeâes ueeefie ceemeg-ceefoje lÙeepÙe



Úved; efkeâveefkeâ DevegYeJeyeeš osefKeSkeâes Ú efkeâ Ùeer heoeLe& DeeOÙeeeflcekeâ ceeie&cee

efJehejerle ceveesYeeJe GlheVe ieo&Úved~ Dele: Ùemeues meeOeve-heLeyeeš Yeü° ngves ye{er

mecYeeJevee Ú~ pees Skeâevle-osMekeâes mesJeve ievex efJejòeâ Úved, Gveern¤keâes ueeefie

ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues DeOÙeeÙe Ú:cee Deenejkeâes ueeefie SGše efveÙece efovegYeÙees efkeâ

‘Ùegòeâenej efJenejmÙe’- ÙemewueeF& OÙeevecee jeKesj DeeÛejCe ieveg& heo&Ú~ pees

Yepevecee meneÙekeâ Ú lÙener Deenej «enCe ieveg& heo&Ú~

keâšd dJecueueJeCeelÙeg<Celee r#Ce®#eefJeoeefnveŠ~~8~~

Deeneje jepememÙes°e ogŠKeMeeskeâeceÙeØeoeŠ~~9~~

efhejes, Deefceuees, yeÌ{er vegveeruees, DelÙevle leelees, leerKees, ¤Kees, oenkeâejkeâ j

og:Ke-efÛevlee leLee jesien¤ GlheVe ievex Deenej jepeme heg®<eueeF& efØeÙe ngvÚved~

ÙeeleÙeeceb ielejmeb hetefle heÙeg&ef<eleb Ûe Ùeled~~10~~

GefÛÚ°ceefhe ÛeecesOÙeb Yeespeveb leecemeefØeÙeced~~10~~

pees Yeespeve pÙeeoe meceÙe heefnues leÙeej YeSkeâes Ú, ‘ielejmeb’- jmejefnle,

ogie&vOeÙegòeâ, yeemeer, GefÛÚ° (pet"es) j DeheefJe$e heefve Ú, lÙees leeceme heg®<eueeF&

efØeÙe ngvÚ~ ØeMve hetje YeÙees~ Deye Øemlegle Ú ‘Ùe%e’-

DeHeâueekeâe*ddef#eefYeÙe&%ees efJeefOeÂ°es Ùe FpÙeles~~10~~

Ùe°JÙecesJesefle ceveŠ meceeOeeÙe me meeefòJekeâŠ~~11~~

pees Ùe%e ‘efJeefOeÂ°’- MeeŒeefJeefOeues efveOee&efjle ieefjSkeâes Ú~ (pemlees heefÚ¼es

DeOÙeeÙe leervecee Ùe%ekeâes veece efueFÙees, DeOÙeeÙe Ûeejcee Ùe%ekeâes mJe¤he yeleeGvegYeÙees

efkeâ Oesjw Ùeesieer ØeeCeueeF& Deheevecee, DeheeveueeF& ØeeCecee nJeve ieo&Úved~ ØeeCe-

Deheevekeâes ieefle efvejesOe iejsj, ØeeCen¤keâes ieefle efmLej ieefjefuevÚved, mebÙeceeefivecee

nJeve ieo&Úved~ ÙemeØekeâej Ùe%ekeâes ÛeewOe meesheeve yeleeGvegYeÙees, pees meyew yeÇÿemeccekeâes

otjer leÙe iejeGves SGšw ef›eâÙeekeâes GÛÛe-veerÛe DeJemLeen¤ ngved~ meb#eshecee Ùe%e

efÛevleve-efJeMes<ekeâes Øeef›eâÙeekeâes efÛe$eCe nes, pemekeâes heefjCeece meveeleve yeÇÿecee

ØeJesMe nes~ pemekeâes efJeOeeve Ùeme MeeŒecee ieefjSkeâes Ú) lÙemew MeeŒe-efJeOeeveceeefLe

hegve peesÌ[ (yeue) efovegngvÚ efkeâ, Depeg&ve! MeeŒeefJeefOeues leeskesâkeâes, pemeueeF& ieveg& vew

keâòe&JÙe nes leLee pees cevekeâes efvejesOe ievexJeeuee nes, pees heâuekeâes FÛÚe vejeKves

heg®<en¤Éeje ieefjvÚ, lÙees Ùe%e meeefòJekeâ nes~



DeefYemevOeeÙe leg Heâueb ocYeeLe&ceefhe ÛewJe Ùeled~~10~~

FpÙeles Yejleßes‰ leb Ùe%eb efJeefæ jepemeced~~12~~

ns Depeg&ve! pees Ùe%e cee$e ocYeeÛejCekeâes ueeefie vew nes Jee heâueueeF& GösMÙe

yeveeSj ieefjvÚ, lÙemeueeF& jepeme Ùe%e peeve~ Ùees keâòee& Ùe%ekeâes efJeefOe peevoÚ; lej

ocYeeÛejCe Jee heâueueeF& GösMÙe yeveeSj ieo&Ú efkeâ heâueevees Jemleg efceuvesÚ leLee

ceeefvemen¤ osKegved efkeâ Ùe%e ieo&Ú, ØeMebmee ievexÚ- Ùemlees Ùe%ekeâòee& Jemlegle:

jepemeer nes~ Deye leeceme Ùe%ekeâes mJe¤he yeleeGveg ngvÚ-

efJeefOenerveceme=°eVeb cev$enerveceoef#eCeced~~10~~

ßeæeefJejefnleb Ùe%eb leecemeb heefjÛe#eles~~13~~

pees Ùe%e MeeŒeefJeefOeues jefnle Ú, pees DeVe (hejceelcee)keâes me=ef° ieve&cee

DemeceLe& Ú, ceveueeF& Devlejeuecee efve®æ ievex #eceleeyeeš jefnle Ú, oef#eCee

DeLee&led meJe&mJekeâes mecehe&Ceyeeš jefnle Ú leLee pees ßeæejefnle Ú, Ùemlees Ùe%e leeceme

Ùe%e YeefvevÚ~ Ùemlees heg®<e JeemleJecee Ùe%eueeF& peevowve~ Deye Øemlegle Ú lehe-

osJeefÉpeieg®Øee%ehetpeveb MeewÛeceepe&Jeced~~10~~

yeÇÿeÛeÙe&ceefnbmee Ûe Meejerjb lehe GÛÙeles~~14~~

hejceosJe hejceelcee, ÉwleceeefLe peÙe Øeehle ievex efÉpe, meoddieg® j %eeveerpeven¤keâes

hetpeve, heefJe$elee, mejuelee, yeÇÿeÛeÙe& leLee Deefnbmee Mejerj-mecyevOeer lehe YeefvevÚ~

Mejerj meOeQ Jeemeveen¤eflej De«emej ngvÚ, ÙemeueeF& DevleŠkeâjCekeâes GheÙeg&òeâ

Je=efòen¤keâes Deveg¤he jeKve mekeäveg Meejerefjkeâ lehe nes~

DevegÉsiekeâjb JeekeäÙeb melÙeb efØeÙeefnleb Ûe Ùeled~~10~~

mJeeOÙeeÙeeYÙemeveb ÛewJe Jee*ddceÙeb lehe GÛÙeles~~15~~

GÉsie GlheVe veievexJeeuee, efØeÙe, efnlekeâejkeâ j melÙe-Yee<eCe leLee hejceelceecee

ØeJesMe efoueeGvesJeeuee MeeŒen¤keâes efÛevlevekeâes DeYÙeeme, veece-pehe ÙemeueeF&

JeeCeer-mecyevOeer lehe YeefvevÚ~ JeeCeer efJe<eÙeesvcegKe efJeÛeejn¤ueeF& heefve JÙeòeâ

ieoz jnvÚ~ ÙemeueeF& lÙemeyeeš hejce melÙe hejceelceekeâes efoMeecee ueieeGveg JeeCeer-

mecyevOeer lehe nes~ Deye ceve-mecyevOeer lehe nsjeQ-

ceveŠ ØemeeoŠ meewcÙelJeb ceewveceelceefJeefve«enŠ~~10~~

YeeJemebMeggefæefjlÙesleòehees ceevemecegÛÙeles~~16~~



cevekeâes ØemeVelee, meewcÙeYeeJe, ceewve DeLee&led F°keâes Deefleefjòeâ De¤

efJe<eÙen¤keâes mcejCe heefve venesmed, cevekeâes efvejesOe, DevleŠkeâjCekeâes meJe&Lee heefJe$elee

Ùees ceve-mecyevOeer lehe YeefvevÚ~ GheÙeg&òeâ leerveJešw (Mejerj, JeeCeer j ceve) lehe

efceueeSj SGše meeefòJekeâ lehe nes~

ßeæÙee hejÙee lehleb lehemleefl$eefJeOeb vejwŠ~~10~~

DeHeâueekeâe*ddef#eefYeÙeg&òewâŠ meeefòJekebâ heefjÛe#eles~~17~~

Heâuekeâes FÛÚe veieoz DeLee&led efve<keâece keâce&ues Ùegòeâ heg®<en¤Éeje hejce

ßeæeues iejskeâes GheÙeg&òeâ leerveJešw lehen¤ueeF& efceueeSj SGše meeefòJekeâ lehe YevoÚved~

Deye Øemlegle Ú jepemeer lehe-

melkeâejceevehetpeeLeË lehees ocYesve ÛewJe Ùeled~~10~~

ef›eâÙeles leefon Øeesòebâ jepemeb ÛeueceOeÇgJeced~~18~~

pees lehe melkeâej, ceeve j hetpeekeâes ueeefie DeLeJee cee$e heeKeC[ues ieefjvÚ,

lÙees Deefveef§ele SJeb ÛebÛeue HeâueJeeuee lehe jepeme keânueeGBÚ~

cet{«eensCeelcevees Ùelheer[Ùee ef›eâÙeles leheŠ~~10~~

hejmÙeeslmeeoveeLeË Jee leòeecemecegoeùleced~~19~~

pees lehe cetKe&leehetJe&keâ n"ues ceve, JeeCeer j Mejerjkeâes heerÌ[emeefnle DeLeJee

Dekeâe&keâes Deefve° ieve&keâes ueeefie ØeeflejesOekeâes YeeJeveeues ieefjvÚ lÙees lehe leeceme keâefnvÚ~

ÙemeØekeâej meeefòJekeâ lehecee Mejerj, ceve j JeeCeerueeF& cee$e F°keâes Deveg¤he

{euveg Ú~ jepeme lehecee lehekeâes ef›eâÙee lÙener nes; lej ocYe, ceeve-mecceevekeâes

FÛÚeues lehoÚved~ ØeeÙe: cenelceen¤ Iej-yeej Úes[sj heefve Ùeme efJekeâejkeâes efMekeâej

ngvepeevÚved j lesœees leecemeer lehe DeefJeefOehetJe&keâ ngvÚ, Dekeâe&ueeF& heerÌ[e hegNÙeeGves

Âef°keâesCeyeeš ngvÚ~ Deye Øemlegle Ú oeve-

oeleJÙeefceefle Ùeöeveb oerÙelesÓveghekeâeefjCes~~10~~

osMes keâeues Ûe hee$es Ûe leöeveb meeefòJekebâ mce=leced~~20~~

‘oeve efoveg vew keâòe&JÙe nes’- Ùeme YeeJeues pees oeve osMe (mLeeve), keâeue

(meceÙeevegketâue) j melÙe-hee$e Øeehle YeScee yeoueecee Ghekeâejkeâes YeeJeveeues

jefnle YeSj efoFvÚ, lÙees %eeve meeefòJekeâ YeefvevÚ~



Ùeòeg ØelÙeghekeâejeLeË HeâuecegeföMÙe Jee hegveŠ~~10~~

oerÙeles Ûe heefjefkeäue°b leöeveb jepemeb mce=leced~~21~~

pees oeve keäuesMehetJe&keâ (pees oeve efove efceuowve lej efoveg heefjjnskeâes Ú) leLee

ØelÙeghekeâejkeâes YeeJeveeues, ‘Ùees iejscee lÙees efceuvesÚ’ DeLeJee heâueueeF& GösMÙe

yeveeSj efoFvÚ lÙees oeve jepeme YeefvevÚ~

DeosMekeâeues Ùeöevecehee$esYÙe§e oerÙeles~~10~~

Demelke=âleceJe%eeleb leòeecemecegoeùleced~~22~~

pees oeve melkeâej veiejerkeâve DeLeJee eflejmkeâejhetJe&keâ Pekeâex ceevesj DeÙeesiÙe

osMe-keâeuecee DeveefOekeâejern¤ueeF& efoFvÚ, lÙees oeve leeceme YeefvevÚ~ ‘hetpÙe

cenejepe peer’ YeVegngvLÙees- ‘nes, kegâhee$eueeF& oeve efoScee oelee ve° ngve peevÚ~’

"erkeâ Ùemew Øekeâej ßeerke=â<Cekeâes keâLeve Ú- oeve efoveg vew keâòe&JÙe nes~ osMe, keâeue j

hee$e Øeehle YeScee lÙemekeâes meóecee Ghekeâej veÛeenves YeeJeveeues GoejleemeeLe efoves

oeve meeefòJekeâ nes~ keâef"veleemeeLe efveefmkeâves, meóecee heâuekeâes YeeJeveeues efoves

oeve jepeme nes j melkeâej efyevee Pekeâex ceevesj Øeefleketâue osMe-keâeuecee kegâhee$eueeF&

efoves oeve leeceme nes, lej nes oeve vew; lej pees osn-iesn j meyewkeâes cecelJeueeF& lÙeeiesj

Skeâcee$e F°cee vew efveYe&j Ú Yeves Gmekeâes ueeefie oevekeâes efJeOeeve ÙeesYevoe DePew

GVele Ú j lÙees nes meJe&mJekeâes mecehe&Ce, mechetCe& Jeemeveen¤yeeš nšsj cevekeâes

mecehe&Ce, pemlees efkeâ ßeerke=â<Ceues YeVegYeSkeâes Ú, ‘ceÙÙesJe ceve DeeOelmJe~’

DeleŠ oeve efveleevle DeeJeMÙekeâ Ú~ Deye Øemlegle Ú Ô, leled j meledkeâes mJe¤he-

Ô lelmeefoefle efveoxMees yeÇÿeCeefŒeefJeOeŠ mce=leŠ~~10~~

yeÇeÿeCeemlesve Jesoe§e Ùe%ee§e efJeefnleeŠ hegje~~23~~

Depeg&ve! Ô, leled j meled- Ùemlees leerve Øekeâejkeâes veece ‘yeÇÿeCeŠ efveoxMeŠ

mce=leŠ’- yeÇÿekeâes efveoxMe ieo&Ú, mce=efle efoueeGBÚ, mebkesâle ieo&Ú j yeÇÿekeâes heefjÛeeÙekeâ

nes~ lÙemewÉeje ‘hegje’- hetJe&cee (DeejcYecee) yeÇeÿeCe, Jeso j Ùe%eeefo jefÛeSkeâe Úved~

DeLee&led yeÇeÿeCe, Ùe%e j Jeso Deescedyeeš GlheVe ngvÚved~ Ùeer ÙeesiepevÙe ngved~ Deescedkeâes

meleled efÛevleveues vew efÙeveern¤keâes Glheefòe YeSkeâes Ú, Dekeâex kegâvew lejerkeâe vew Úwve~

lemceeoesefcelÙegoeùlÙe Ùe%eoeveleheŠef›eâÙeeŠ~~10~~

ØeJele&vles efJeOeeveesòeâeŠ meleleb yeÇÿeJeeefoveeced~~24~~



Ùemewues yeÇÿekeâes keâLeve ievex heg®<en¤keâes MeeŒe-efJeefOeÉeje efveÙele iejskeâes

Ùe%e, oeve j lehe ef›eâÙeen¤ efvejvlej ‘Deesced’ Ùeme veeceueeF& GÛÛeejCe iejsj vew

ieefjvÚ, pemeyeeš lÙees yeÇÿekeâes mcejCe nesmed~ Deye leled Meyokeâes ØeÙeesie yeleeGveg

ngvÚ-

leefolÙeveefYemevOeeÙe Heâueb Ùe%eleheŠef›eâÙeeŠ~~10~~

oeveef›eâÙee§e efJeefJeOeeŠ ef›eâÙevles cees#ekeâe*ddef#eefYeŠ~~25~~

‘leled’ DeLee&led lÙees (hejceelcee) vew meJe&$e Úved, Ùeme YeeJeues HeâueueeF& ve

Ûeensj MeeŒeÉeje efveefo&° veevee Øekeâejkeâes Ùe%e, lehe j oeve ef›eâÙeen¤ hejce keâuÙeeCekeâes

FÛÚe ievex heg®<en¤Éeje ieefjvÚ~ leled Meyo hejceelceekeâes Øeefle mecehe&CemetÛekeâ nes~

DeLee&led pehe le ‘Deesced’keâes ieveg&med, Ùe%e, oeve j lehekeâe ef›eâÙeen¤ lÙemeceeefLe efveYe&j

YeSj ieveg&med~ Deye meledkeâes ØeÙeesie-mLeue yeleeGveg ngvÚ-

meÆeJes meeOegYeeJes Ûe meefolÙeslelØeÙegpÙeles~~10~~

ØeMemles keâce&efCe leLee meÛÚyoŠ heeLe& ÙegpÙeles~~26~~

j meled; ÙeesiesÕejues yeleeGveg YeÙees efkeâ meled kesâ nes? ieerleekeâes DeejcYecee vew

Depeg&veues ØeMve G"eSkeâe efLeS efkeâ kegâueOece& vew MeeÕele nes, melÙe nes, leye ßeerke=â<Ceues

YeVegYeÙees- Depeg&ve! efleceerueeF& Ùemlees De%eeve keâneByeeš GlheVe YeÙees? meled Jemlegkeâes

leerveJešw keâeuecee keâefnues heefve DeYeeJe ngBowve, lÙemeueeF& meceehle heefve ieve& meefkebâowve

j Demeled Jemlegkeâes leerveJešw keâeuecee DeefmlelJe Úwve, lÙemeueeF& jeskeäve meefkeâbowve~

Jemlegle: lÙees kegâve Jemleg nes, pemekeâes leerveJešw keâeuecee DeYeeJe Úwve? lÙees Demeled

Jemleg kesâ nes, pemekeâes DeefmlelJe Úwve? leye YeVegYeÙees- Ùees Deelcee vew melÙe nes j

Yetleeefon¤keâe mechetCe& Mejerj veeMeJeeved ngved~ Deelcee meveeleve nes, DeJÙeòeâ nes,

MeeÕele j Dece=lemJe¤he nes~ Ùener hejcemelÙe nes~

ÙeneB YeVegngvÚ ‘meled’ Ùemlees hejceelceekeâes Ùees veece ‘meoddYeeJes’- melÙekeâes

Øeefle j meeOegYeeJecee ØeÙeesie ieefjvÚ j ns heeLe&! peye keâce& meebieesheebie, jeceües {bieues

ngve ueeiesheefÚ meled Meyokeâes ØeÙeesie ieefjvÚ~ meledkeâes DeLe& Ùees nesFve efkeâ Ùeer

Jemlegn¤ neceües ngved~ peye Mejerj vew neceües Úwve Yeves Ùemekeâes GheYeesiecee DeeGves

Jemlegn¤ neceües keâefnues ngvÚ~ Ùees meled nesFve~ meled keâes ØeÙeesie cee$e SGšw efoMeecee

ieefjvÚ- meÆeJecee~ Deelcee vew hejce melÙe nes~ Ùeme melÙekeâes Øeefle YeeJe nesmed,



lÙemeueeF& meeOvekeâes ueeefie meeOegYeeJe nesmed j lÙemekeâes Øeeefhle iejeGves keâce& ØeMemle

cee$eecee ngve ueeieesmed, lÙeneR meled Meyokeâes ØeÙeesie ieefjvÚ~ ÙemeceeefLe ÙeesiesÕej

ßeerke=â<Ce Deieeef[ YeVegngvÚ-

Ùe%es leheefme oeves Ûe efmLeefleŠ meefoefle ÛeesÛÙeles~~26~~

keâce& ÛewJe leoLeeaÙeb meefolÙesJeeefYeOeerÙeles~~27~~

Ùe%e, lehe j oeve iejsj pees efmLeefle efceuoÚ, lÙees heefve meled vew nes- Ùemlees

YeefvevÚ~ ‘leoLeeaÙeb’- lÙeme hejceelceekeâes Øeeefhlekeâes ueeefie iejskeâes keâce& vew meled

nes, Ùemlees YeefvevÚ~ DeLee&led lÙeme hejceelceekeâes ØeeefhleJeeuee keâce& vew meled nes,

Ùe%e-oeve-lehe Ùeme keâce&keâe hetjkeâ ngved~ Devlecee efveCe&Ùe efobow YeVegngvÚ efkeâ Ùeer

meyewkeâe ueeefie ßeæe DeeJeMÙekeâ Ú~

DeßeæÙee ngleb oòeb lehemlehleb ke=âleb Ûe Ùeled~~26~~

DemeefolÙegÛÙeles heeLe& ve Ûe lelØeslÙe vees Fn~~28~~

ns heeLe&! ßeæe efyevee iejskeâes nJeve, efoSkeâes oeve, leheeSkeâes lehe j pes peefle

heefve ieefjSkeâes keâce& nes, lÙees meyew Demeled ngved- Ùemlees YeefveSkeâes Ú~ lÙees ve le Ùeme

ueeskeâcee j ve hejueeskeâcew ueeYeoeÙekeâ Ú~ Dele: mecehe&Cekeâes meeLe ßeæe efveleevle

DeeJeMÙekeâ Ú~

efve<keâ<e&—

DeOÙeeÙekeâes DeejcYecee vew Depeg&veues ØeMve iejskeâe efLeS efkeâ, YeieJeved! pees

MeeŒe-efJeefOeueeF& lÙeeiesj j ßeæeues Ùegòeâ YeSj Ùepeve (Ùe%e) ieo&Úved (ceeefvemen¤

Yetle-YeJeeveer kesâefn ve kesâefn hetefpejnskeâe vew ngvÚved) Yeves lÙemekeâes ßeæe keâmlees nes?

meeefòJekeâer nes, jepemeer nes DeLeJee leecemeer? Ùemecee ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues YeVegYeÙees,

Depeg&ve! Ùees heg®<e ßeæekeâes mJe¤he (hegleuee) nes, keâneR ve keâneR Gmekeâes ßeæe

ngvÚ vew~ pemlees ßeæe lÙemlew heg®<e, pemlees Je=efòe lÙemlew heg®<e~ Gvekeâes lÙees ßeæe

meeefòJekeâer, jepemeer j leecemeer leerve Øekeâejkeâe ngvÚved~ meeefòJekeâer ßeæeJeeuee

osJeleen¤ueeF&, jepemeer ßeæeJeeuee Ùe#e (pees ÙeMe, MeewÙe& Øeoeve ieÚ&), je#emen¤

(pees megj#ee efove mekeäÚ) keâes heefÚ ueeiÚved j leecemeer ßeæeJeeuee Yetle-Øeslen¤ueeF&

hetpoÚved~ MeeŒeefJeefOeues jefnle Ùeer hetpeen¤Éeje Ùeer leerveJešw Øekeâejkeâe ßeæeueg

Mejerjcee efmLele YetlemecegoeÙe DeLee&led Deeheävees mebkeâuhe j ùoÙe-osMecee efmLele ce



DevleÙee&ceerueeF& heefve ke=âMe ieo&Úved, ve efkeâ hetpee ieo&Úved~ leer meyewueeF& efleceer

efve§eÙe vew Demegj peeve DeLee&led Yetle-Øesle-Ùe%e-je#eme leLee osJeleen¤keâes hetpee

ievex Demegj ngved~

osJelee-ØemebieueeF& ßeerke=â<Ceues ÙeneB lesœees heškeâ G"eGveg YeÙees~ heefnues

DeOÙeeÙe meelecee JeneBues YeVegYeSkeâes efLeÙees- Depeg&ve! keâeceveen¤ues pemekeâes %eeve

Keesmeskeâes Ú, lÙener cet{yegefæ De¤ osJeleen¤keâes hetpee ieo&Úved~ Dekeâex heškeâ

DeOÙeeÙe veewcee lÙener ØeMveueeF& oesnesNÙeeGBow YeVegYeÙees- pees DevÙeevÙe osJeleen¤ueeF&

hetpee ieo&Ú, T heefve ceueeF& vew hegpoÚ; lej Gmekeâes lÙees hetpveg DeefJeefOehetJe&keâ

DeLee&led MeeŒecee efveOee&efjle efJeefOeyeeš efYeVe Ú, Dele: lÙees ve° ngve peevÚ~ ÙeneB

DeOÙeeÙe me$ecee efleveueeF& Deemegjer mJeYeeJeJeeuee Yevesj mecyeesefOele ieveg&YeÙees~

ßeerke=â<Cekeâes Meyocee SGše hejceelceekeâes vew hetpeekeâes efJeOeeve Ú~

lÙemeheefÚ ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues ÛeejJeše ØeMve efueveg YeÙees- Deenej, Ùe%e,

lehe j oeve~ Deenej leerve Øekeâejkeâe ngvÚved~ meeefòJekeâ heg®<eueeF& DeejesiÙe Øeoeve

ievex, mJeeYeeefJekeâ efØeÙe ueeives, efmveiOe Deenej efØeÙe ngvÚ~ jepemeer heg®<eueeF&

keâÌ[e, leer#Ce, G<Ce j cemeeuesoej, jesieJeæ&keâ Deenej efØeÙe ngvÚ~ leecemeer heg®<eueeF&

pet"es, yeemeer j DeheefJe$e Deenej efØeÙe ngvÚ~

MeeŒeefJeefOeues efveefo&° Ùe%e (pees DeejeOeveekeâe Devle:ef›eâÙeen¤ ngved ), pees

ceveueeF& efvejesOe ieo&Ú, heâuekeâes Deekeâeb#eeues jefnle Ú lÙees Ùe%e meeefòJekeâ nes~

ocYe-ØeoMe&ve leLee heâuekeâes ueeefie ieefjves lÙener Ùe%e jepemeer nes j MeeŒeefJeefOeues

jefnle, cev$e, oeve leLee efyevee ßeæe iejskeâes Ùe%e leecemeer nes~

hejceosJe hejceelceecee ØeJesMe efoueeGves meyew ÙeesiÙeleen¤ pemecee Úved,

leer Øee%e meodieg®keâes DeÛe&vee, mesJee j Devle:keâjCeyeeš Deefnbmee, yeÇÿeÛeÙe& j

heefJe$eleekeâes Deveg¤he MejerjueeF& leheeGveg Mejerjkeâes lehe nes~ melÙe, efØeÙe j efnlekeâj

yeesuveg JeeCeerkeâe lehe ngved j ceveueeF& keâce&cee ØeJe=òe jeKveg, F°yeenskeâ De¤

efJe<eÙen¤keâes efÛevlevecee ceveueeF& ceewve jeKveg ceve-mecyevOeer lehen¤ ngved~ ceve,

JeeCeer j Mejerj leerveJešw efceueeSj Ùemeeflej ueieeGveg meeefòJekeâ lehe nes~ jepemeer

lehecee keâeceveen¤keâes meeLe lÙemewueeF& ieefjvÚ, peyeefkeâ leecemeer lehe MeeŒeefJeefOeues

jefnle mJesÛÚeÛeej nes~



keâòe&JÙe ceevesj, osMe-keâeue j hee$ekeâes efJeÛeej iejsj, ßeæehetJe&keâ efoFSkeâes

oeve meeefòJekeâ nes~ kegâvew ueeYekeâes ueesYecee keâ°hetJe&keâ efoFves oeve jepemeer nes j

Pemkesâj, kegâhee$eueeF& efoFves oeve leecemeer nes~

Ô, leled j meledkeâes mJe¤he yeleeGBow ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues YeVegYeÙees- Ùeer

veecen¤ hejceelceekeâes mce=efle efoueeGBÚved~ MeeŒeefJeefOeyeeš efveOee&efjle lehe, oeve j

Ùe%e DeejcYe ieve&cee Deescedkeâes ØeÙeesie ngvÚ j hetefle&cee vew Deesced efheC[ Úes[dÚ~

leledkeâes DeLe& nes- lÙees hejceelcee~ lÙemekeâes Øeefle meceefhe&le YeSj vew lÙees keâce& ngvÚ

j peye keâce& OeejeJeener ngve ueeioÚ, leye meledkeâes ØeÙeesie ngvÚ~ Yepeve vew meled nes~

meledkeâes Øeefle YeeJe j meeOeg YeeJecee vew meledkeâes ØeÙeesie ieefjvÚ~ hejceelceekeâes Øeeefhle

iejeGves keâce&, Ùe%e, oeve j lehekeâes heefjCeececee heefve meledkeâes ØeÙeesie ngvÚ j hejceelceecee

ØeJesMe iejeGves keâce& efve§eÙehetJe&keâ meled nes, lej Ùeer meyewkeâes meeLe ßeæe DeeJeMÙekeâ

Ú~ ßeæeues jefnle YeSj iejskeâes keâce&, efoFSkeâes oeve, leheeSkeâes lehe ve Ùeme

pevcecee ueeYekeâejer ngvÚ ve Deieeef[keâes pevcecee vew ngvÚ~ ßeæe DeheefjneÙe& Ú~

mechetCe& DeOÙeeÙecee ßeæeceeefLe ØekeâeMe heeefjÙees j Devlecee Ô, leled j meled

ceeefLe efJeMeod JÙeeKÙee Øemlegle ieefjÙees, pees ieerleekeâes Mueeskeân¤cee heefnuees heškeâ

DeeSkeâes Ú~ Dele:-


ßeerke =â<Ceepeg &vemecJeeos ‘Ô lelmeled ßeæe$eÙeefJeYeeieÙeesiee s’ veece

mehleoMeesÓOÙeeÙeŠ~~17~~


efJe<eÙekeâ ßeerke=â<Ce j Depeg&vekeâes mebJeeocee ‘Ô lelmeled ßeæe$eÙe efJeYeeie Ùeesie’

veecekeâ me$eeQ DeOÙeeÙe hetCe& ngvÚ~

Fefle ßeerceledhejcenbme hejceevevomÙe efMe<Ùe mJeeceer DeÌ[ieÌ[evevoke=âles

ßee rceod dYeieJeod diee rleeÙeeŠ ‘ÙeLeeLe &iee rlee’ Yee<Ùe s ‘Ô lelmele d

ßeæe$eÙeefJeYeeieÙeesiees’ veece mehleoMeesÓOÙeeÙeŠ~~17~~



De"ejeQ DeOÙeeÙe 309

Ùees ieerleekeâes Deefvlece DeOÙeeÙe nes, pemekeâes hetJee&æ&cee ÙeesiesÕej ßeerke=â<CeÉeje

Øemlegle DeveskeâeQ ØeMven¤keâes meceeOeeve Ú leLee Gòejeæ&cee ieerleekeâes Ghemebnej Ú

efkeâ ieerleeyeeš ueeYe kesâ Ú? me$eeQ DeOÙeeÙecee Deenej, lehe, Ùe%e, oeve leLee

ßeæekeâes efJeYeeiemeefnle mJe¤he JeCe&ve ieefjÙees, lÙemew mevoYe&cee lÙeeiekeâes Øekeâej

yeeBkeâer Úved~ ceeefveme pes peefle ieo&Ú, lÙemecee keâejCe kesâ Ú? keâmeues iejeGBoÚ?

YeieJeevedues iejeGBÚved efkeâ Øeke=âefleues? Ùees heefnues osefKevew DeejcYe efLeÙees, pemecee

Ùeme DeOÙeeÙecee hegve: ØekeâeMe heeefjÙees~ ÙemewØekeâej JeCe&-JÙeJemLeekeâes ÛeÛee&

YeFmekesâkeâes efLeÙees~ me=ef°cee lÙemekeâes mJe¤hekeâes efJeMues<eCe Ùeme DeOÙeeÙecee Øemlegle

Ú~ Devlecee ieerleeyeeš Øeehle ngves efJeYeteflen¤ceeefLe ØekeâeMe heeefjÙees~

iele DeOÙeeÙecee DeveskeâeQ ØekeâjCen¤keâes efJeYeepeve megvesj Depeg&veues mJeÙeb

SGše ØeMve jeKes- lÙeeie j mebvÙeemeueeF& heefve efJeYeeiemeefnle yeleeGvegmed-

Depeg&ve GJeeÛe

mevvÙeememÙe ceneyeenes leòJeefceÛÚeefce Jesefolegced~~1~~

lÙeeiemÙe Ûe ù<eerkesâMe he=LekeäkesâefMeefve<etove~~1~~

Depeg&veues Yeves- ns ceneyeenes! ns ùoÙekeâe meJe&mJe! ns kesâefMeefve<etove! ce

mebvÙeeme j lÙeeiekeâes ÙeLeeLe& mJe¤he he=Lekedâ-he=Lekedâ peeVe ÛeenvÚg~ hetCe& lÙeeie

mebvÙeeme nes, peneB mebkeâuhe j mebmkeâejn¤keâes heefve meceeheve Ú j ÙemeYevoe heefnues

meeOeveekeâes hetefle&keâes ueeefie Gòejesòej Deemeefòeâkeâes lÙeeie vew lÙeeie nes~ ÙeneB ogF&

ØeMve Úved efkeâ mebvÙeemekeâes leòJeueeF& peeVe ÛeenvÚg j Dekeâex Ú lÙeeiekeâes leòJe

peeVe ÛeenvÚg~ ÙemeceeefLe ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues YeVegYeÙees-


keâecÙeeveeb keâce&Ceeb vÙeemeb mevvÙeemeb keâJeÙees efJeogŠ~~1~~

meJe&keâce&HeâuelÙeeieb ØeengmlÙeeieb efJeÛe#eCeeŠ~~2~~


~~ DeLe De∞eoMees”OŸeeŸe: ~~De"ejeQ DeOŸeeŸe



Depeg&ve! kesâner heefC[lepeve keâecÙe keâce&n¤keâes lÙeeieueeF& mebvÙeeme YevoÚved

j kesâner efJeÛeej-kegâMeue heg®<e mechetCe& keâce&-heâuen¤keâes lÙeeieueeF& lÙeeie YevoÚved~

lÙeepÙeb oes<eJeefolÙeskesâ keâce& Øeengce&veeref<eCeŠ~~1~~

Ùe%eoeveleheŠkeâce& ve lÙeepÙeefceefle Ûeehejs~~3~~

Skeâ Lejerkeâe efJeÉevedn¤ Ùemlees YevoÚved efkeâ meyew keâce& oes<eÙegòeâ Úved,

Dele: lÙeeives ÙeesiÙe Úved j oesœees Lejerkeâe efJeÉevedn¤ Ùemlees YevoÚved- Ùe%e, oeve

j lehe lÙeeives ÙeesiÙe nesFve~ ÙemeØekeâej DeveskeâeQ cele Øemlegle iejsj ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ce

Deeheävees heefve efveef§ele cele efovegngvÚ-

efve§eÙeb ëe=Ceg ces le$e lÙeeies Yejlemeòece~~1~~

lÙeeiees efn heg®<eJÙeeIeÇ ef$eefJeOeŠ mecØekeâerefle&leŠ~~4~~

ns Depeg&ve! lÙeme lÙeeiekeâes efJe<eÙecee efleceer cesjes efve§eÙeueeF& megve~ ns heg®<eßes‰!

lÙees lÙeeie leerve Øekeâejkeâes YeefveSkeâes Ú~

Ùe%eoeveleheŠkeâce& ve lÙeepÙeb keâeÙe&cesJe leled~~1~~

Ùe%ees oeveb lehe§ewJe heeJeveeefve ceveeref<eCeeced~~5~~

Ùe%e, oeve j lehe- Ùeer leerve Øekeâejkeâes keâce& lÙeeives ÙeesiÙe nesFveved~ efÙeveueeF&

le ieveg& heÚ&; efkeâveefkeâ Ùe%e, oeve j lehe leerveJešw heg®<en¤ueeF& heefJe$e ievex ngved~

ßeerke=â<Ceues Ûeej ØeÛeefuele celen¤keâes GuuesKe ieveg&YeÙees~ heefnuees- keâecÙe

keâce&n¤keâes lÙeeie, oesœees- mechetCe& keâce&heâuen¤keâes lÙeeie, lesœees- oes<eÙegòeâ

YeSkeâes keâejCe meyew keâce&n¤keâes lÙeeie, ÛeewLees cele efLeÙees- Ùe%e, oeve j lehe

lÙeeives ÙeesiÙe nesFveved~ leer ceOÙes SGše celecee Deeheävees menceefle Øeieš ieoz YeVegYeÙees-

Depeg&ve! cesjes heefve Ùees efveef§ele iejskeâes cele Ú efkeâ Ùe%e, oeve j lehe¤he ef›eâÙee

lÙeeives ÙeesiÙe nesFveved~ Ùemeyeeš efmeæ Ú efkeâ ke=â<Ce-keâeuecee heefve kewâÙeeQ cele

ØeÛeefuele efLeS, pemecee SGše ÙeLeeLe& efLeÙees~ lÙeme keâeuecee heefve kewâÙeeQ cele efLeS,

Deepe heefve Úved~ ceneheg®<e peye mebmeejcee DeeGBÚ, leye kewâÙeeQ cele-celeevlejceOÙes

keâuÙeeCekeâejer celeueeF& efPekesâj meecegVes Øemlegle ieefjefovÚ~ ØelÙeskeâ ceneheg®<eues

Ùener iejskeâe Ú, ßeerke=â<Ceues heefve Ùener ieveg&YeÙees~ JeneBues kegâvew veÙeeB ceeie& yeleeGveg

YeSve, ye¤ ØeÛeefuele kewâÙeeQ celen¤ceOÙes melÙeueeF& meceLe&ve efoSj lÙemeueeF& mhe°

ieefjefovegYeÙees~



SleevÙeefhe leg keâcee&efCe meÁb lÙekeälJee Heâueeefve Ûe~~1~~

keâle&JÙeeveerefle ces heeLe& efveef§elebb celecegòececed~~6~~

ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ce peesÌ[ (yeue) efoSj YeVegngvÚ- heeLe&! Ùe%e, oeve j lehe¤he

keâce& Deemeefòeâ j HeâueueeF& lÙeeiesj DeJeMÙe ieveg&heÚ&~ Ùees cesjes efve§eÙe iejskeâes meJeexòece

cele nes~ Deye, Depeg&vekeâes ØeMve Devegmeej JeneB lÙeeiekeâes efJeMues<eCe ieveg&ngvÚ-

efveÙelemÙe leg mevvÙeemeŠ keâce&Cees veesheheÅeles~~1~~

ceesneòemÙe heefjlÙeeiemleecemeŠ heefjkeâerefle&leŠ~~7~~

ns Depeg&ve! efveÙele keâce& (ßeerke=â<Cekeâes Meyocee efveÙele keâce& SGšw Ú, Ùe%ekeâes

Øeef›eâÙee~ Ùeme efveÙele MeyoueeF& Dee"-ome Ûeesefš ßeerke=â<Ceues YeVegYeÙees~ ÙemeceeefLe

heškeâ-heškeâ peesÌ[ (yeue) efovegYeÙees efkeâ meeOekeâ Yetueues Dekeâex ieve& veueeieesmed),

Ùeme MeeŒeefJeefOeyeeš efveOee&efjle keâce&keâes lÙeeie ieveg& GefÛele Úwve~ ceesnues lÙemekeâes

lÙeeieieveg& leeceme YeefveSkeâes Ú~ meebmeeefjkeâ efJe<eÙe-Jemlegn¤keâes Deemeefòeâcee DeuPesj

keâeÙe&ced keâce& (keâeÙeË keâce&, efveÙele keâce& Skeâ Dekeâe&keâes hetjkeâ ngved)keâes lÙeeie

leecemeer nes~ Ùemlees heg®<e ‘DeOeŠ ieÛÚefle’- keâerje-heâšŸeeb«eemeccekeâe DeOece

Ùeesefven¤cee peevÚ; efkeâveefkeâ lÙemeues Yepevekeâes ØeJe=efòen¤ueeF& lÙeeefieefoÙees~ Deye

jepeme lÙeeiekeâes efJe<eÙecee yeleeGveg ngvÚ-

ogŠKeefcelÙesJe Ùelkeâce& keâeÙekeäuesMeYeÙeeòÙepesled~~1~~

me ke=âlJee jepemeb lÙeeieb vewJe lÙeeieHeâueb ueYesled~~8~~

keâce&ueeF& og:KeceÙe mebPesj Meejerefjkeâ keäuesMekeâes YeÙeyeeš lÙemekeâes lÙeeie ievex

JÙeefòeâ jepeme lÙeeieueeF& iejsj heefve lÙeeiekeâes heâueueeF& Øeehle ieozve~ pemeyeeš

Yepeve heej ueeiowve j ‘keâeÙekeäuesMeYeÙeeled’- Ùeme YeÙeyeeš keâce&ueeF& lÙeeefie

efovÚ efkeâ MejerjueeF& keâ° ngvesÚ, lÙeme ceeefvemekeâes lÙeeie jepemeer nes, lÙemeueeF&

lÙeeiekeâes heâue hejceMeeefvle Øeehle ngBowve~ leLee-

keâeÙe&efcelÙesJe Ùelkeâce& efveÙeleb ef›eâÙelesÓpeg&ve~~1~~

meÁb lÙekeälJee Heâueb ÛewJe me lÙeeieŠ meeefòJekeâes celeŠ~~9~~

ns Depeg&ve! ‘ieveg& keâle&JÙe nes~’- Ùemlees mebPesj pees ‘efveÙeleced ’- MeeŒe-

efJeefOeyeeš efveOee&efjle iejskeâes keâce&, mebie-oes<e j heâueueeF& lÙeeiesj ieefjvÚ, lÙener



meeefòJekeâ lÙeeie nes~ Dele: efveÙele keâce& j Ùeme yeenskeâ De¤ pes peefle heefve Úved,

lÙemeueeF& lÙeeefieefoveg heÚ&~ Ùees efveÙele keâce& heefve kesâ meOeQ ieoz jnvesÚg Jee keâefnues

Ùemekeâes heefve lÙeeie ngvesÚ? ÙemeceeefLe JeneB YeVegngvÚ (Deye Deefvlece lÙeeiekeâes

¤he nsjeQ)-

ve És°ŸekegâMeueb keâce& kegâMeues veeveg<eppeles~~10~~

lÙeeieer meòJemeceeefJe°es cesOeeJeer efÚVemebMeÙeŠ~~10~~

ns Depeg&ve! pees heg®<e ‘DekegâMeueb keâce&’ DeLee&led DekeâuÙeeCekeâejer keâce&yeeš

(MeeŒeues leeskesâkeâes keâce& vew keâuÙeeCekeâejer nes, Ùemekeâes efJejesOecee pes peefle Ú, Ùemew

ueeskeâkeâes yevOeve nes, Ùemewues DekeâuÙeeCekeâejer nes, Ùemlew keâce&n¤yeeš) És<e ieozve

j keâuÙeeCekeâejer keâce&cee Deemeòeâ ngBowve, pees ieveg& efLeÙees lÙees heefve yeeBkeâer Úwve-

Ùemlees meòJeues mebÙegòeâ heg®<e mebMeÙejefnle, %eeveJeeved j lÙeeieer nes, lÙemeues meyew

kegâje lÙeeieskeâes Ú, lej Øeeefhlekeâes meeLe Ùees hetCe& lÙeeie vew mebvÙeeme nes~ ngve mekeäÚ

DePew kegâvew Dekeâex meefpeuees yeešes nesuee? ÙemeceeefLe JeneB YeVegngvÚ- nesFve~ nsjeQ-

ve efn osnYe=lee MekeäÙeb lÙeòegbâ keâcee&CÙeMes<eleŠ~~10~~

Ùemleg keâce&HeâuelÙeeieer me lÙeeieerlÙeefYeOeerÙeles~~11~~

MejerjOeejer heg®<en¤Éeje (Mejerjcee$e nesFve, pemeueeF& leheeFË osKveg ngvÚ~

ßeerke=â<Cekeâes Devegmeej Øeke=âefleyeeš GlheVe meled, jpe j lece leerveJešw iegCen¤ues Ùeme

peerJeelceeueeF& Mejerjn¤cee yeeBOoÚved~ peyemecce iegCe peerefJele Úved, leyemecce lÙees

peerJeOeejer nes~ kegâvew ve kegâvew ¤hecee Mejerj heefjJeefle&le ngBow jnvesÚ~ Mejerjkeâes keâejCe

peyemecce peerefJele Ú) mechetCe&leeues meyew keâce&n¤keâes lÙeeie mebYeJe Úwve, Ùemewues

pees heg®<e keâce&-heâuekeâes lÙeeieer nes, lÙener lÙeeieer nes- Ùemlees YeefvevÚ~ Dele:

peyemecce Mejerjkeâe keâejCen¤ peerefJele Úved, leyemecce efveÙelekeâce& ieveg& j lÙemekeâes

heâueueeF& lÙeeiveg~ Ùemekeâes meešes kegâvew Dekezâ heâuekeâes keâecevee veiej~ ngve le

mekeâeceer heg®<en¤keâes keâce&keâes heâue heefve ngvÚ-

Deefve°efce°b efceßeb Ûe ef$eefJeOeb keâce&CeŠ Heâueced~~10~~

YeJelÙelÙeeefieveeb ØeslÙe ve leg mevvÙeeefmeveeb keäJeefÛeled~~12~~

mekeâeceer heg®<en¤keâes keâce&keâes jeceües, vejeceües j efceueskeâes- Ùemlees leerve

Øekeâejkeâe heâue cejCeeshejevle heefve ngvÚved, pevce-pevceevlejmecce heeGBÚved; lej



‘mebvÙeeefmeveeced’- meJe&mJekeâes vÙeeme (Devle) ievex hetCe& lÙeeieer heg®<en¤keâes keâce&keâes

heâue kegâvew heefve keâeuecee ngBowve~ Ùener Megæ mebvÙeeme nes~ mebvÙeeme Ûejceeslke=â°

DeJemLee nes~ jeceües-vejeceües keâce&n¤keâes heâue leLee hetCe& vÙeemekeâeuecee lÙemekeâes

Devlekeâes ØeMve hetCe& YeÙees~ Deye heg®<eÉeje MegYe DeLeJee DeMegYe keâce& ngvegcee kesâ

keâejCen¤ Úved? ÙemeceeefLe nsjeQ-

heÃewleeefve ceneyeenes keâejCeeefve efveyeesOe ces~~10~~

mee*ddKÙes ke=âleevles Øeesòeâeefve efmeæÙes meJe&keâce&Ceeced~~13~~

ns ceneyeenes! mechetCe& keâce&n¤keâes efmeefækeâes ueeefie heeBÛe keâejCen¤ meebKÙe-

efmeæevlecee YeefveSkeâe Úved, efleveern¤ueeF& efleceer jeceüjer ceyeeš peeve~

DeefOe‰eveb leLee keâlee& keâjCeb Ûe he=LeefiJeOeced~~10~~

efJeefJeOee§e he=LekeäÛes°e owJeb ÛewJee$e heÃececed~~14~~

Ùeme efJe<eÙecee keâòee& (Ùees ceve), he=Lekedâ-he=Lekedâ keâjCe (pemeÉeje ieefjvÚ,

Ùeefo MegYe heej ueeioÚ Yeves efJeJeskeâ, JewjeiÙe, Mece, oce, lÙeeie, DeveJejle efÛevlevekeâes

ØeJe=efòen¤ keâjCe Úved~ Ùeefo DeMegYe heej ueeioÚ Yeves keâece, ›eâesOe, jeie, És<e,

efuehmee FlÙeeefo keâjCe Úved~ efÙeveern¤Éeje Øesefjle ngvesÚved~) efJeefYeVe Øekeâejkeâes

efYeVe-efYeVe Ûes°en¤ (Devevle FÛÚen¤), DeeOeej (DeLee&led meeOeve, pegve FÛÚemebie

meeOeve efceuoÚ lÙener FÛÚe hetCe& ngve ueeiÚ~ j heeBÛeeQ nsleg nes owJe DeLeJee

mebmkeâej~ Ùemewkeâes hegef° ieveg&ngvÚ-

MejerjJee*ddceveesefYeÙe&lkeâce& ØeejYeles vejŠ~~10~~

vÙeeÙÙeb Jee efJehejerleb Jee heÃewles lemÙe nsleJeŠ~~15~~

ceeefveme ceve, JeeCeer DeLeJee Mejerjues MeeŒekeâes Devegmeej DeLeJee efJehejerle pes

peefle kegâvew keâce& DeejcYe ieo&Ú, lÙemekeâe Ùeer heeBÛeJešw keâejCen¤ ngved~ lej Ùemees

YeScee heefve-

le$ewJeb meefle keâlee&jceelceeveb kesâJeueb leg ÙeŠ~~10~~

heMÙelÙeke=âleyegefælJeeVe me heMÙeefle ogce&efleŠ~~16~~

pees heg®<e DeMegæ yegefækeâes keâejCe lÙeme efJe<eÙecee kewâJeuÙemJe¤he DeelceeueeF&

keâòee& osKoÚ, lÙees ogyeg&efæ ÙeLeeLe& osKowve DeLee&led YeieJeeved ieozve~



Ùeme ØeMveceeefLe ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues oesœees heškeâ peesÌ[ (yeue)

efovegYeÙees~ DeOÙeeÙe 5cee JeneBues YeVegYeSkeâes efLeÙees efkeâ lÙees ØeYegues ve ieo&Ú,

ve iejeGBÚ, ve ef›eâÙeekeâes mebÙeesieueeF& pees[doÚ, leye ceeefveme efkeâve YevoÚved?

ceesnyeeš ceeefvemen¤keâes yegefæ DeeJe=òe Ú, Ùemewues kesâner heefve YeVe mekeäÚved~ ÙeneB

heefve YeVegngvÚ- keâce& ngvegcee heeBÛe keâejCen¤ Úved~ lÙemlees YeS heefve pees

kewâJeuÙemJe¤he hejceelceeueeF& keâòee& osKÚved, lÙees cet{yegefæ (ogyeg&efæ) ÙeLeeLe&

osKowveved DeLee&led YeieJeeved ieozve, peyeefkeâ Depeg&vekeâes ueeefie JeneB leeue "eskesâj

KeÌ[e ngvegngvÚ~ ‘efveefceòecee$eb YeJe’ efkeâ keâòee&-Oeòee& le ce ngB, efleceer efveefceòe

yevesj Ke[e nesG~ DevleleŠ lÙees ceneheg®<e kesâ YeVe ÛeenvÚ?

JemlegleŠ YeieJeeved j Øeke=âeflekeâes yeerÛecee SGše Deekeâ<e&Ce jsKee Ú~ peyemecce

meeOekeâ Øeke=âeflekeâes meerceecee Ú, YeieJeevedues ieozve~ Oesjw vepeerkeâ YeSj heefve õ°e¤hecee

vew jnvÚ~ DevevÙeYeeJeues F°ueeF& meceeles heefÚ JeneB ùoÙe-osMecee mebÛeeuekeâ yeVe

peevÚ~ meeOekeâ Øeke=âeflekeâes Deekeâ<e&Ce meerceeyeeš efvemkesâj JeneBkeâes #es$ecee DeeGBÚ~

Ùemlees Devegjeieerkeâes ueeefie JeneB leeue "eskesâj meOeQ Ke[e jnvÚ~ cee$e lÙemewkeâes

ueeefie YeieJeevedues ieo&Ú~ Dele: efÛevleve iejeQ~ ØeMve hetCe& YeÙees~ Deieeef[ nsjeQ-

ÙemÙe veen*ddke=âlees YeeJees yegefæÙe&mÙe ve efuehÙeles~~10~~

nlJeeefhe me FceeBuueeskeâeVe nefvle ve efveyeOÙeles~~17~~

pegve heg®<ekeâes Devle:keâjCecee ‘ce keâòee& ngB’- Ùemlees YeeJe Úwve leLee pemekeâes

yegefæ efueheeÙeceeve ngBowve, lÙees heg®<e Ùeer meyew ueeskeân¤ueeF& ceejsj heefve JeemleJecee

ve le ceeo&Ú j ve yeeBefOevÚ~ ueeskeâmecyevOeer mebmkeâejn¤keâes efJeueÙe vew ueeskeâ-

mebnej nes~ Deye lÙeme efveÙele-keâce&keâes ØesjCee keâmejer ngvÚ? ÙemeceeefLe nsjeQ-

%eeveb %esÙeb heefj%eelee ef$eefJeOee keâce&Ûeesovee~~10~~

keâjCeb keâce& keâlexefle ef$eefJeOeŠ keâce&me*dd«enŠ~~18~~

Depeg&ve! heefj%eelee DeLee&led hetCe&%eelee ceneheg®<en¤Éeje, ‘%eeveb’- lÙemeueeF&

peeVes efJeefOeues j ‘%esÙeced’- peeVes ÙeesiÙe Jemleg (ßeerke=â<Ceues heÚeÌ[er YeVegYeÙees- ce

vew %esÙe, peeveves ÙeesiÙe Jemleg Úg)yeeš keâce& ievex ØesjCee efceuoÚ~ heefnues le hetCe&%eelee

kegâvew ceneheg®<e nesmed, JeneBÉeje lÙeme %eeveueeF& peeVes efJeefOe Øeehle nesmed, ‘ue#Ùe’-



%esÙeceeefLe Âef° nesmed, Deefve keâce&keâes ØesjCee efceuÚ j keâòee& (cevekeâes ueieve),

keâjCe (efJeJeskeâ, JewjeiÙe, Mece, oce FlÙeeefo) leLee keâce&keâes peevekeâejeryeeš keâce&keâes

meb«en ngvÚ, keâce& Skeâ$e ngve ueeiÚ~ heÚeÌ[er YeefveSkeâes efLeÙees efkeâ Øeeefhlekeâes

he§eeled lÙeme heg®<ekeâes keâce& ievee&ues kegâvew ØeÙeespeve ngBowve j ve Úes[sheefÚ neefve vew

ngvÚ; hesâefj heefve ueeskeâ-meb«en DeLee&led heefÚ ngvesn¤keâes ùoÙecee keâuÙeeCekeâejer

meeOeven¤keâes meb«enkeâe ueeefie lÙees keâce&cee De«emej ngvÚ~ keâòee&, keâjCe j keâce&Éeje

efÙeveern¤keâes meb«en ngvÚ~ %eeve, keâce& j keâòee&keâes heefve leerve-leerve Yeson¤ Úved-

%eeveb keâce& Ûe keâlee& Ûe ef$eOewJe iegCeYesoleŠ~~10~~

ØeesÛÙeles iegCeme*ddKÙeeves ÙeLeeJeÛÚ=Ceg leevÙeefhe~~19~~

%eeve, keâce& leLee keâòee& heefve iegCen¤keâes Yesoues meebKÙeMeeŒecee leerve-leerve

Øekeâejkeâe YeefveSkeâe Úved, efleveern¤ueeF& heefve efleceer ÙeLeeJeled megve~ Øemlegle Ú

heefnues %eevekeâes Yeso-

meJe&Yetles<eg Ùesvewkebâ YeeJeceJÙeÙeceer#eles~~10~~

DeefJeYeòebâ efJeYeòesâ<eg lep%eeveb efJeefæ meeefòJekeâced~~20~~

Depeg&ve! pegve %eeveues ceeefveme he=Lekeâd-he=Lekeâd meyew Yetlen¤cee Skeâ DeefJeveeMeer

hejceelce YeeJeueeF& efJeYeeiejefnle Skeâjme osKÚ, lÙees %eeveueeF& efleceer meeefòJekeâ

peeve~ %eeve ØelÙe#e DevegYetefle nes, pemekeâes meeLew iegCen¤keâes Devle ngveg Ú~ Ùees

%eevekeâes heefjhekeäJe DeJemLee nes~ Deye jepeme %eeveueeF& nsjeQ-

he=LekeälJesve leg Ùep%eeveb veeveeYeeJeevhe=LeefiJeOeeved~~10~~

Jesefòe meJex<eg Yetles<eg lep%eeveb efJeefæ jepemeced~~21~~

pegve %eeveÉeje mechetCe& Yetlen¤cee efJeefYeVe Øekeâejkeâe DeveskeâeQ YeeJen¤ueeF&

yesiuee-yesiuew peevoÚved efkeâ Ùees jeceües nes, Ùees vejeceües nes- lÙees %eeveueeF& efleceer

jepeme peeve~ Ùemlees efmLeefle Ú Yeves jepemeer mlejcee efleceües %eeve nes~ Deye nsjeQ

leeceme %eeve-

Ùeòeg ke=âlmveJeoskeâefmcevkeâeÙex meòeâcenwlegkeâced~~10~~

DeleòJeeLe&Jeouheb Ûe leòeecemecegoeùleced~~22~~

pegve %eeve Skeâcee$e Mejerjcee vew mechetCe&leekeâes meÂMe Deemeòeâ Ú, Ùegefòeâjefnle



DeLee&led pemekeâes heÚeef[ kegâvew ef›eâÙee Úwve, leòJekeâes DeLe&mJe¤he hejceelceekeâes

peevekeâejeryeeš Deueie ievexJeeuee j legÛÚ Ú, lÙees %eeveueeF& leeceme YeefvevÚ~ Deye

Øemlegle Ú keâce&keâe leerve Yeson¤-

efveÙeleb meÁjefnlecejeieÉs<eleŠ ke=âleced~~10~~

DeHeâueØeshmegvee keâce& ÙeòelmeeefòJekeâcegÛÙeles~~23~~

pegve keâce& ‘efveÙeleced’- MeeŒe-efJeefOeues efveOee&efjle Ú, De¤ nesFve, mebieoes<e

j Heâuekeâes FÛÚe vejeKves heg®<en¤Éeje efyevee jeie-És<eues ieefjvÚ, lÙees keâce&ueeF&

meeefòJekeâ YeefvevÚ~ (efveÙele keâce& (DeejeOevee) efÛevleve nes, pees hejcecee ØeJesMe

efoueeGBÚ~)

Ùeòeg keâeceshmegvee keâce& meen¿ejsCe Jee hegveŠ~~10~~

ef›eâÙeles yengueeÙeemeb leõepemecegoeùleced~~24~~

pegve keâce& Oesjw heefjßeceues Ùegòeâ Ú, Heâuekeâes FÛÚe ievex j DenbkeâejÙegòeâ

heg®<eÉeje ieefjvÚ, lÙees keâce&ueeF& jepeme YeefvevÚ~ Ùees heg®<e heefve lÙener efveÙele

keâce& ieo&Ú; lej heâjkeâ Ùeefle cee$e Ú efkeâ heâuekeâes FÛÚe j Denbkeâejyeeš Ùegòeâ Ú~

Ùemewues Gyeeš ngvesJeeuee keâce& jepeme ngved~ Deye nsjeQ leeceme-

DevegyevOeb #eÙeb efnbmeeceveJes#Ùe Ûe heew®<eced~~10~~

ceesneoejYÙeles keâce& ÙeòeòeecemecegÛÙeles~~25~~

pegve keâce& DevleleŠ ve° ngvesJeeuee Ú, efnbmee-meeceLÙe&keâes efJeÛeej veiejer cee$e

ceesnJeMe DeejcYe ieefjvÚ, lÙees keâce&ueeF& leeceme YeefveSkeâes nes~ mhe° Ú, Ùees keâce&

MeeŒekeâes efveÙele keâce& nesFve~ lÙemekeâes mLeevecee Yeüeefvle Ú~ Deye nsjeQ keâòee&keâes

ue#eCe-

cegòeâmeÁesÓvenbJeeoer Oe=lÙeglmeenmeceefvJeleŠ~~10~~

efmeæŸeefmeæŸeesefve&efJe&keâejŠ keâlee& meeefòJekeâ GÛÙeles~~26~~

pees keâòee& mebie-oes<eyeeš jefnle YeSj, Denbkeâejkeâes JeÛeve veyeesuvesJeeuee, OewÙe& j

Glmeenues Ùegòeâ YeSj, keâeÙe& efmeæ ngves j ve ngvescee n<e&, Meeskeâ FlÙeeefo efJekeâejn¤ues

meJe&Lee jefnle YeSj keâce&cee (Denefve&Me) ØeJe=òe Ú, lÙees keâòee&ueeF& meeefòJekeâ

YeefvevÚ~ Ùeer vew Gòece meeOekeâkeâes ue#eCe nes~ keâce& lÙener nes- efveÙele keâce&~



jeieer keâce&HeâueØeshmegueg&yOees efnbmeelcekeâesÓMegefÛeŠ~~10~~

n<e&MeeskeâeefvJeleŠ keâlee& jepemeŠ heefjkeâerefle&leŠ~~27~~

DeemeefòeâÙegòeâ, keâce&keâes Heâue Ûeenves, ueesueghe, Deelceen¤ueeF& keâ° efoves,

DeheefJe$e j n<e&-Meeskeâcee pees efuehle Ú, lÙees keâòee&ueeF& jepeme YeefvevÚ~

DeÙegòeâŠ Øeeke=âleŠ mleyOeŠ Me"esÓvew<ke=âeflekeâesÓuemeŠ~~10~~

efJe<eeoer oerIe&met$eer Ûe keâlee& leeceme GÛÙeles~~28~~

pees ÛebÛeue efÛeòeJeeuee, DemeYÙe, IeceC[er, Oetle&, Dekeâe&keâes keâececee yeeOee

hegNÙeeGves, Meeskeâ ievex mJeYeeJeJeeuee, Deeuemeer j oerIe&met$eer Ú efkeâ hesâefj ievexÚg, lÙees

keâòee&ueeF& leeceme YeefvevÚ~ oerIe&met$eer keâce&ueeF& Yeesueer-Yeesueer Yevesj šeuevesJeeuee

ngve; ÙeÅeefhe ievex FÛÚe lÙemeueeF& heefve jnvÚ~ ÙemeØekeâej keâòee&keâes ue#eCe hetCe&

YeÙees~ Deye ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues veJeerve ØeMve G"eGveg YeÙees- yegefæ, OeejCee j

megKekeâes ue#eCe-

yegæsYexob Oe=les§ewJe iegCeleefŒeefJeOeb ëe=Ceg~~10~~

ØeesÛÙeceeveceMes<esCe he=LekeälJesve OeveÀeÙe~~29~~

OevebpeÙe! yegefæ j OeejCee Meefòeâkeâes heefve iegCen¤keâes DeOeejcee leerve Øekeâejkeâe

Yeso mechetCe&leeues efJeYeeiehetJe&keâ ceyeeš megve~

ØeJe=efòeb Ûe efveJe=efòeb Ûe keâeÙee&keâeÙex YeÙeeYeÙes~~10~~

yevOeb cees#eb Ûe Ùee Jesefòe yegefæŠ mee heeLe& meeefòJekeâer~~30~~

heeLe&! ØeJe=efòe j efveJe=efòeueeF&, keâòe&JÙe j Dekeâòe&JÙeueeF&, YeÙe j DeYeÙeueeF&

leLee yevOeve j cees#eueeF& pees yegefæ ÙeLeeLe& peevoefÚved, lÙees yegefæ meeefòJekeâer nes~

DeLee&led hejceelce-heLe, DeeJeeieceve-heLe ogyewkeâes jeceües peevekeâejer ngveg meeefòJekeâer

yegefæ nes~ ÙeLee-

ÙeÙee Oece&ceOeceË Ûe keâeÙeË ÛeekeâeÙe&cesJe Ûe~~10~~

DeÙeLeeJelØepeeveeefle yegefæŠ mee heeLe& jepemeer~~31~~

heeLe&! pegve yegefæÉeje ceeefveme Oece&-DeOece&ueeF& leLee keâòe&JÙe j Dekeâòe&JÙeueeF&

heefve ÙeLeeJeled peevowve, DeOetjes peevoÚ, lÙees yegefæ jepemeer nes~ Deye leecemeer

yegefækeâes mJe¤heueeF& nsjeQ-



DeOeceË Oece&efceefle Ùee cevÙeles lecemeeJe=lee~~10~~

meJee&Lee&efvJehejerleeb§e yegefæŠ mee heeLe& leecemeer~~32~~

heeLe&! leceesiegCeues {eefkeâSkeâes pegve yegefæ DeOece&ueeF& Oece& ceevoefÚved leLee

mechetCe& efnlen¤ueeF& efJehejerle vew osefKÚved, lÙener yegefæ leecemeer nes~

ÙeneB Mueeskeâ leermeosefKe yeòeermemecce yegefækeâes leerve Yeson¤ yeleeFÙees~ heefnuees

yegefæ kegâve keâeÙe&yeeš efveJe=òe ngveg Ú j kegâvecee ØeJe=òe ngveg Ú, kegâve keâòe&JÙe nes j

kegâve Dekeâòe&JÙe nes, efÙeveern¤keâes jeceües peevekeâejer jeKves yegefæ meeefòJekeâer nes~

pemeues keâòe&JÙe-Dekeâòe&JÙeueeF& Oeefceuees {bieues peevoefÚved, ÙeLeeLe& peevowve, lÙees

jepemeer yegefæ nes j DeOece&ueeF& Oece&, veÕejueeF& MeeÕele leLee efnleueeF& Deefnle-

ÙemeØekeâej efJehejerle peevekeâejerJeeuee ngves yegefæ leecemeer nes~ ÙemeØekeâej yegefækeâes

Yeso meceehle YeÙees~ Deye Øemlegle Ú Dekeâex ØeMve, ‘Oe=efle’- OeejCeekeâe leerve

Yeson¤-

Oe=lÙee ÙeÙee OeejÙeles ceveŠØeeCesefvõÙeef›eâÙeeŠ~~10~~

ÙeesiesveeJÙeefYeÛeeefjCÙee Oe=efleŠ mee heeLe& meeefòJekeâer~~33~~

‘Ùeesiesve’- Ùeewefiekeâ Øeef›eâÙeeÉeje ‘DeJÙeefYeÛeeefjCeer’- Ùeesie-efÛevleve yeenskeâ

Dekeâex kegâvew mHegâjCe DeeGveg JÙeefYeÛeej nes, efÛeòe yejeefueveg JÙeefYeÛeej nes; DeleŠ Ùemlees

DeJÙeefYeÛeeefjCeer OeejCeeues ceeefveme ceve, ØeeCe j FefvõÙen¤keâe ef›eâÙeeueeF& pemeues

OeejCe ieo&Ú, lÙees OeejCee meeefòJekeâer nes~ DeLee&led ceve, ØeeCe j FefvõÙen¤ueeF& F°keâes

efoMeecee heâkeâe&Gveg vew meeefòJekeâer OeejCee nes~ leLee-

ÙeÙee leg Oece&keâeceeLee&vOe=lÙee OeejÙelesÓpeg&ve~~10~~

ØemeÁsve Heâueekeâe*dd#eer Oe=efleŠ mee heeLe& jepemeer~~34~~

ns heeLe&! Heâuekeâes FÛÚeievex ceeefveme DeefleDeemeefòeâues pegve OeejCeeÉeje cee$e

Oece&, DeLe& j keâeceueeF& OeejCe ieo&Ú (cees#eueeF& nesFve), lÙees OeejCee jepemeer nes~

Ùeme OeejCeecee heefve ue#Ùe lÙener nes, cee$e keâecevee ieo&Ú~ pes peefle ieo&Ú, lÙemekeâes

yeoueecee ÛeenvÚ~ Deye leecemeer OeejCeekeâes ue#eCe nsjeQ-

ÙeÙee mJehe>b YeÙeb Meeskebâ efJe<eeob ceocesJe Ûe~~10~~

ve efJecegÃeefle ogcexOee Oe=efleŠ mee heeLe& leecemeer~~35~~



ns heeLe&! og°yegefængves ceeefveme pegve OeejCeeÉeje efveõe, YeÙe, efÛevlee, ogŠKe j

DeefYeceeveueeF& heefve (Ùeer meyewueeF& Úes[dowve) OeejCe iejskeâes ngvÚ, lÙees OeejCee

leecemeer nes~ Ùees ØeMve meceehle YeÙees~ DeieeÌ[erkeâes ØeMve Ú, megKe-

megKeb eflJeoeveeR ef$eefJeOeb ëe=Ceg ces Yejle<e&Ye~~10~~

DeYÙeemeeõceles Ùe$e ogŠKeevleb Ûe efveieÛÚefle~~36~~

Depeg&ve! Deye megKe heefve leerve Øekeâejkeâes ceyeeš megve~ leerceOÙes pegve megKecee

meeOekeâ DeYÙeemeues jceCe ieo&Ú DeLee&led efÛeòeueeF& mecesšsj F°cee jceCe ieo&Ú j

pees og:Kekeâes Devle ievexJeeuee Ú leLee,

Ùeòeo«es efJe<eefceJe heefjCeecesÓce=leeshececed~~10~~

lelmegKeb meeefòJekebâ ØeesòeâceelceyegefæØemeeopeced~~37~~

GheÙeg &òeâ megKe meeOevekeâes DeejcYekeâeuecee ÙeÅeefhe efJe<emeÂMe ueeiÚ

(Øe¥eoueeF& Metueercee Ûe{eFÙees, ceerjeueeF& efJe<e efceuÙees~ keâyeerj YeVegngvÚ- ‘megefKeÙee

meye mebmeej nw, KeeÙes Deewj meesJes~ ogefKeÙee oeme keâyeerj nw, peeies Deewj

jesJes~’ DeleŠ DeejcYecee efJe<epemlew DeeYeeme ngvÚ) lej heefjCeececee Dece=leleguÙe

Ú, Dece=le leòJeueeF& efoueeGvesJeeuee nes~ Dele: Deelce-efJe<eÙekeâ yegefækeâes Øemeeoues

GlheVe YeSkeâes megKeueeF& meeefòJekeâ YeefvevÚ~ leLee-

efJe<eÙesefvõÙemebÙeesieeÅeòeo«esÓce=leeshececed~~10~~

heefjCeeces efJe<eefceJe lelmegKeb jepemeb mce=leced~~38~~

pegve megKe efJe<eÙe j FefvõÙen¤keâes mebÙeesieues ngvÚ, lÙees ÙeÅeefhe Yeesiekeâeuecee

Dece=le meÂMe ngvÚ lej heefjCeececee efJe<ekeâes meÂMe ngvÚ, efkeâveefkeâ pevce-ce=lÙegkeâes

keâejCe nes, lÙees megKeueeF& jepeme YeefvevÚ~ leLee-

Ùeo«es ÛeevegyevOes Ûe megKeb ceesnveceelceveŠ~~10~~

efveõeuemÙeØeceeoeslLeb leòeecemecegoeùleced~~39~~

pegve megKe Yeesiekeâeuecee j heefjCeececee heefve DeelceeueeF& ceesncee heevexJeeuee

Ú, efveõe ‘Ùee efveMee meJe&Yetleeveeced’- peieledkeâes efveMeecee DeÛesle jeKvesJeeuee

Ú, DeeuemÙe j JÙeLe&keâes Ûes°en¤yeeš GlheVe Ùemlees megKeueeF& leeceme keâefnSkeâes

Ú~ Deye ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ce iegCen¤keâes hengBÛe yeleeGveg ngvÚ, pegve meyewkeâes heefÚ

ueeieskeâes Úved-



ve leoefmle he=efLeJÙeeb Jee efoefJe osJes<eg Jee hegveŠ~~10~~

meòJeb Øeke=âeflepewceg&òebâ ÙeosefYeŠ mÙeeefl$eefYeieg&CewŠ~~40~~

Depeg&ve! he=LJeercee, mJeie&cee DeLeJee osJeleen¤cee Ùemlees kegâvew heefve ØeeCeer

Úwve, pegve Øeke=âefleyeeš GlheVe Ùeer leerveJešw iegCen¤yeeš jefnle nesmed~ DeLee&led yeÇÿeeosefKe

efueSj keâerje-heâšŸee*d«eemecce ÙeeJevcee$e peieled #eCe-Yebiegj, cevex-yeeBÛvesJeeuee

ngved, leerveJešw iegCen¤keâes Devleie&le Úved DeLee&led osJeleen¤ heefve leervew iegCen¤keâe

efJekeâej ngved; veÕej ngved~

ÙeneB yee¢e osJeleen¤ueeF& ÙeesiesÕejues ÛeewLees heškeâ efuevegYeÙees~ (DeOÙeeÙe

meele, veew, me$e leLee De"ejeQ DeOÙeeÙecee)~ Ùeer meyewkeâes SGšw DeLe& Ú efkeâ osJelee

heefve leerveJešw iegCen¤keâes Devleie&le Úved~ pees JÙeefòeâ efÙeveueeF& YepoÚ, veÕejkeâes

hetpee ieo&Ú~

YeeieJelekeâes efÉleerÙe mkeâvOecee cenef<e& Megkeâ leLee hejeref#elekeâes Øeefmeæ DeeKÙeeve

Ú, pemecee GheosMe efobow JeneB YeVegngvÚ efkeâ Œeer-heg®<ecee Øescekeâes ueeefie Mebkeâj-

heeJe&eflekeâes, DeejesiÙekeâes ueeefie DeefÕeveerkegâceejkeâes, efJepeÙekeâes ueeefie Fvõkeâes leLee

Oevekeâes ueeefie kegâyesjkeâes hetpee ieveg&heÚ&~ ÙemewØekeâej efJeefJeOe keâeceveen¤ yeleeSj

Devlecee efveCe&Ùe efovegngvÚ efkeâ mechetCe& keâeceveen¤keâes hetefle& j cees#ekeâes ueeefie le

Skeâcee$e veejeÙeCekeâes hetpee ieveg& heo&Ú~ ‘leguemeer cetueefnb meeRefÛeS, HetâueF HeâueF&

DeIeeF&~’ Demleg, meJe&JÙeehekeâ ØeYegkeâes mcejCe iejeQ, pemekeâes hetefle&keâes ueeefie meoddieg®keâes

MejCe, efve<keâheš YeeJeues ØeMve j mesJee Skeâcee$e GheeÙe nes~

Deemegjer j owJeer mecheod DevleŠkeâjCekeâe ogF& ØeJe=efòen¤ ngved, pemecee owJeer

mecheod hejceosJe hejceelceekeâes efoioMe&ve iejeGBoÚ, Ùemewues owJeer keâefnvÚ; lej Ùeer

heefve iegCen¤keâes Devleie&le Úved~ iegCe Meevle YeSheefÚ Ùemekeâes heefve Meeefvle ngve

peevÚ~ lelhe§eeled lÙeme Deelce-le=hle Ùeesieerkeâes ueeefie kegâvew heefve keâòe&JÙe yeeBkeâer

jnve peeBowve~

Deye Øemlegle Ú, heÚeef[yeeš DeejcYe YeSkeâes ØeMve JeCe&-JÙeJemLee~ JeCe&

pevce-ØeOeeve nes DeLeJee keâce&n¤yeeš Øeehle ngves Devle:keâjCekeâes ÙeesiÙeleekeâes

veece nes? ÙemeceeefLe nsjeQ-



yeÇeÿeCe#eef$eÙeefJeMeeb MetõeCeeb Ûe hejvlehe~~10~~

keâcee&efCe ØeefJeYeòeâeefve mJeYeeJeØeYeJewieg&CewŠ~~41~~

ns hejblehe! yeÇeÿeCe, #eef$eÙe JewMÙe j Metõn¤keâes keâce& mJeYeeJeyeeš GlheVe

iegCen¤Éeje efJeYeòeâ ieefjSkeâe Úved~ mJeYeeJecee meeefòJekeâ iegCe Ú Yeves leheeFËcee

efvece&uelee ngvesÚ, OÙeeve-meceeefOekeâes #ecelee ngvesÚ~ leecemeer iegCe Ú Yeves DeeuemÙe,

efveõe, Øeceeo jnvesÚ, lÙemew mlejyeeš leheeFËyeeš keâce& heefve ngvesÚ~ pees iegCe keâeÙe&jle

Ú, lÙener leheeFËkeâes JeCe& nes, mJe¤he nes~ ÙemewØekeâej Deæ&-meeefòJekeâ j Deæ&-

jepemeyeeš SGše Jeie& #eef$eÙekeâes nes j DeeOeeYevoe keâce leeceme leLee efJeMes<e

jepemeyeeš efÉleerÙe Jeie&~

Ùeme ØeMveueeF& ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues ÙeneB ÛeewLees heškeâ efuevegYeÙees~ DeOÙeeÙe

ogFcee Ùeer Ûeejw JeCe&n¤ceOÙes SGše #eef$eÙekeâes veece efuevegYeÙees efkeâ #eef$eÙekeâes

ueeefie ÙegæYevoe ßes‰ Dekeâex kegâvew ceeie& vew Úwve~ lesœees DeOÙeeÙecee JeneBues YeVegYeÙees-

ogye&ue iegCe ngvesn¤keâes ueeefie heefve Gmekeâes mJeYeeJeyeeš GlheVe ÙeesiÙeleevegmeej

Oece&cee ØeJe=òe ngveg, lÙemecee ceveg& hejs heefve hejce keâuÙeeCekeâejkeâ nes, Dekeâe&keâes

ve×e¹ue ieveg& YeÙeeJen nes~ DeOÙeeÙe Ûeejcee yeleeGvegYeÙees efkeâ Ûeej JeCe&n¤keâes me=ef°

cewues iejW~ leye kesâ ceeefvemen¤ueeF& Ûeej peeeflen¤cee yeeBef[Ùees? YeVegngvÚ- nesFve,

‘iegCekeâce& efJeYeeieMeŠ’- iegCen¤keâes ÙeesiÙeleeyeeš keâce&ueeF& Ûeej meesheeven¤

(Keg[defkeâueen¤)cee yeeBef[Ùees~ ÙeneB iegCe Skeâ hewceevee nes, lÙeme Éeje ceehesj keâce&

ievex #eceleeueeF& Ûeej Yeeiecee yeeBef[Ùees~ ßeerke=â<Cekeâes Meyocee, keâce& SGše cee$e

DeJÙeòeâ heg®<ekeâes Øeeefhlekeâes ueeefie ef›eâÙee nes~ F&Õej-Øeeefhlekeâes DeeÛejCe DeejeOevee

nes, pemekeâes ØeejcYe cee$e Skeâ F°cee ßeæeyeeš ngvÚ~ efÛevlevekeâes efJeefOe-efJeMes<e

Ú, pemeueeF& Deieeef[ vew yeleeF& meÄegâ YeSkeâes Ú, Ùeme Ùe%eeLe& keâce&ueeF& Ûeej

Yeeiecee yeeBef[Ùees~ Deye neceer keâmejer mecPeeQ efkeâ neceercee kegâve iegCe Ú j kegâve

ßesCeerkeâe Ú? ÙemeceeefLe JeneB YeVegngvÚ-

Mecees ocemleheŠ MeewÛeb #eeefvlejepe&JecesJe Ûe~~10~~

%eeveb efJe%eeveceeefmlekeäÙeb yeÇÿekeâce& mJeYeeJepeced~~42~~

cevekeâes Meceve, FefvõÙen¤keâes oceve, hetCe& heefJe$elee, ceve, JeeCeer j MejerjueeF&

F°keâes Deveg¤he leheeGveg, #eceeYeeJe, ceve, FefvõÙen¤ j Mejerjkeâes meJe&Lee mejuelee,



Deeefmlekeâ yegefæ DeLee&led Skeâ F°cee meÛÛee DeemLee, %eeve DeLee&led hejceelceekeâes

peevekeâejerkeâes mebÛeej, efJe%eeve DeLee&led hejceelceeyeeš efceuves efveoxMen¤keâes peeie=efle

SJeced lÙemekeâes Devegmeej Ûeuves #ecelee Ùeer meyew mJeYeeJeyeeš GlheVe YeSkeâe

yeÇeÿeCen¤keâe keâce& ngved DeLee&led peye mJeYeeJecee Ùeer ÙeesiÙeleen¤ YesefšvÚ, keâce&

OeejeJeener YeSj mJeYeeJecee {ueesmed (efceueesmed), leye Ùees yeÇeÿeCe ßesCeerkeâes keâòee&

nes~ leLee-

MeewÙeË lespees Oe=efleoe&#Ùeb Ùegæs ÛeehÙeheueeÙeveced~~10~~

oeveceerÕejYeeJe§e #ee$eb keâce& mJeYeeJepeced~~43~~

MetjJeerjlee, F&ÕejerÙe lespe efceuveg, OewÙe&, efÛevlevecee o#elee DeLee&led ‘keâce&meg

keâewMeueced’- keâce& ieve&cee o#elee, Øeke=âeflekeâes mebIe<e&yeeš veYeeives mJeYeeJe, oeve

DeLee&led meJe&mJekeâes mecehe&Ce, meyew YeeJen¤cee mJeeceerYeeJe DeLee&led F&ÕejYeeJe-

Ùeer meyew #eef$eÙekeâes ‘mJeYeeJepeced’- mJeYeeJeyeeš GlheVe YeSkeâe keâce&n¤ ngved~

mJeYeeJecee Ùeer ÙeesiÙeleen¤ heeFvÚved Yeves lÙees keâòee& #eef$eÙe nes~ Deye Øemlegle Ú

JewMÙe leLee Metõkeâes mJe¤he-

ke=âef<eieewj#ÙeJeeefCepÙeb JewMÙekeâce& mJeYeeJepeced~~10~~

heefjÛeÙee&lcekebâ keâce& MetõmÙeeefhe mJeYeeJepeced~~44~~

ke=âef<e, iees-j#ee j JÙeJemeeÙe JewMÙekeâe mJeYeeJepevÙe keâce& ngved~ ieesheeueve vew

efkeâve? YeQmeerueeF& ceejeQ? yeeKe^e vejeKeeQ? Ùemlees kesâner heefve nesFve~ megotj Jewefokeâ

Jee*dceÙecee ‘iees’ Meyo DevleŠkeâjCe SJeb FefvõÙen¤keâes ueeefie ØeÛeefuele efLeÙees~

iees-j#eekeâes DeLe& nes, FefvõÙen¤keâes j#ee~ efJeJeskeâ-JewjeiÙe-Mece-oceÉeje FefvõÙen¤

megjef#ele ngefvÚved, keâece-›eâesOe-ueesYe-ceesnÉeje efÙeveern¤ efJeYeòeâ ngefvÚved, #eerCe

ngefvÚved~ Deeeflcekeâ mecheefòe vew efmLej mecheefòe nes~ Ùees Deeheävees efvepeer Oeve nes, pegve

Skeâ heškeâ meeLe YeSheefÚ meOeQ meeLe efovÚved~ Øeke=âeflekeâes ÉvÉn¤yeeš Gveern¤keâes

efJemleejw-efJemleejw meb«en ieveg& JÙeJemeeÙe nes (‘efJeÅee Oeveced meJe&OeveØeOeeveced’-

ÙemeueeF& Deefpe&le ieveg& JeeefCepÙe nes) Kesleer? Mejerj vew SGše #es$e nes~ Ùemekeâes

Devlejeuecee Újskeâes yeerG mebmkeâej-¤hecee jeceües j vejeceüesefmele GceüvÚved~ Depeg&ve!

Ùeme efve<keâece keâce&cee yeerpe DeLee&led DeejcYekeâes veeMe ngBowve~ (leerceOÙes keâce&keâes



lesœees ßesCeercee keâce& DeLee&led F°-efÛevleve efveÙele keâce&) hejceleòJekeâes efÛevlevekeâes

pegve yeerG Ùeme #es$ecee jeefKeSkeâe Úved, lÙemeueeF& megjef#ele jeKow Ùemecee DeeGves

efJepeeleerÙe efJekeâejn¤keâes efvejekeâjCe ieoz peeveg Kesleer nes~ ‘ke=âef<e efvejeJeefnb Ûelegj

efkeâmeevee~ efpeefce yegOe lepeefnb ceesn ceo ceevee~~’ (ceeveme, 4/14/8)-

ÙemeØekeâej FefvõÙe- n¤keâes megj#ee leLee Øeke=âeflekeâes ÉvÉn¤yeeš Deeeflcekeâ

mecheefòeueeF& meb«enerle ieveg& j Ùeme #es$ecee hejceleòJekeâes efÛevlevekeâes mecJeæ&ve- Ùees

JewMÙe ßesCeerkeâes keâce& nes~

ßeerke=â<Cekeâes Devegmeej ‘Ùe%eefMe°eefMeveŠ’- hetefle&keâeuecee Ùe%e pemeueeF&

efovÚ, lÙees nes hejelhej yeÇÿe~ lÙemekeâes heeve ievex mevlepeve mechetCe& heehen¤yeeš

cegòeâ ngvÚved j lÙemewkeâes efJemleejw-efJemleejw efÛevleve-ef›eâÙeeyeeš yeerpeejesheCe ngvÚ~

lÙemekeâes megj#ee Kesleer nes~ Jewefokeâ MeeŒen¤cee DeVekeâes DeLe& nes hejceelcee~ lÙees

hejceelcee vew Skeâcee$e DeMeve nes, DeVe nes~ efÛevlevekeâes hetefle&keâeuecee Ùees Deelcee

hetCe&leŠ le=hle ngve peevÚ, hesâefj keâefnues heefve Dele=hle ngBowve, DeeJeeiecevecee DeeGBowve~

Ùeme DeVekeâes yeerGueeF& peceeGBow DeieeÌ[er ye{eGveg ke=âef<e nes~

DeehetâYevoe GVele DeJemLee YeSkeâe, ØeeefhleJeeuee ieg®pevekeâes mesJee ieveg&

Metõkeâes mJeYeeJepevÙe keâce& nes~ Metõkeâes DeLe& veerÛe nesFve ye¤ Deuhe%e nes~ efvecve

ßesCeerkeâes meeOekeâ vew Metõ nes~ ØeJesefMekeâe ßesCeerkeâes lÙees meeOekeâues heefjÛeÙee&yeeš vew

DeejcYe ieveg&heÚ&~ efJemleejw-efJemleejw mesJeeues Gmekeâes ùoÙecee leer mebmkeâejn¤keâes

me=peve ngvesÚved j ›eâceMe: efn[sj lÙees JewMÙe, #eef$eÙe j yeÇeÿeCemeccekeâes otjer leÙe

iejsj, JeCe&n¤ueeF& heefve heej iejsj yeÇÿecee ØeJesMe heeGvesÚ~ mJeYeeJe heefjJele&veMeerue

Ú~ mJeYeeJekeâes heefjJele&vekeâes meeLe JeCe&-heefjJele&ve ngve peevÚ~ Jemlegle: Ùeer JeCe&

Deefle Gòece, Gòece, ceOÙece j efve<ke=â° Ûeej DeJemLeen¤ ngved, keâce&heLecee ÛeuvesJeeuee

meeOekeâkeâes GÛÛe-veerÛe Ûeej meeR{ern¤ Úved; efkeâveefkeâ keâce& SGšw Ú efveÙele keâce&~

ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ- hejceefmeefækeâes Øeeefhlekeâe ueeefie Ùener SGše cee$e yeešes nes efkeâ

mJeYeeJecee pemlees ÙeesiÙelee Ú lÙeneRyeeš DeejcYe iejesmed~ ÙemeueeF& nsjeQ-

mJes mJes keâce&CÙeefYejleŠ mebefmeefæb ueYeles vejŠ~~10~~

mJekeâce&efvejleŠ efmeefæb ÙeLee efJevoefle leÛÚ=Ceg~~45~~



Dee-Deeheävew mJeYeeJecee heeGves ÙeesiÙeleekeâes Devegmeej keâce&cee ueeieskeâes ceeefveme

‘mebefmeefæced’- YeieJelØeeefhle¤heer hejceefmeefæ Øeehle ieo&Ú~ heÚeef[ heefve yeleeGveg

YeÙees- Ùeme keâce&ueeF& iejsj efleceer hejceefmeefæ Øeehle ievexÚew~ kegâve keâce& iejsj?

Depeg&ve! efleceer MeeŒe-efJeefOeyeeš efveOee&efjle keâce&, ÙeLeeLe& keâce iej~ Deye mJekeâce&

ievex #eceleekeâes Devegmeej keâce&cee ueeieskeâes ceeefveme hejceefmeefæueeF& kegâve Øekeâej

Øeehle ieo&Ú, lÙees efJeefOe ceyeeš megve~ OÙeeve efovegmed-

ÙeleŠ ØeJe=efòeYet&leeveeb Ùesve meJe&efceob leleced~~10~~

mJekeâce&Cee leceYÙeÛÙe& efmeefæb efJevoefle ceeveJeŠ~~46~~

pegve hejceelceeyeeš meyew Yetlen¤keâes Glheefòe YeÙees, pemeyeeš Ùees mechetCe&

peieled JÙeehle Ú, lÙeme hejcesÕejueeF& ‘mJekeâce&Cee’- Deeheävees mJeYeeJeyeeš GlheVe

YeSkeâes keâce&Éeje DeÛe&ve iejsj ceeefveme hejceefmeefæueeF& Øeehle ieo&Ú~ Dele:

hejceelceekeâes YeeJevee j hejceelceekeâes meJeeËieerCe DeÛe&ve j ›eâceMeŠ Ûeuveg DeeJeMÙekeâ

Ú~ pemlees efkeâ kegâvew "tuees keâ#ee (ßesCeer)cee yemÚ Yeves meevees heefve iegceeGBÚeQ, "tuees

le efceuves Úwve~ Dele: Ùeme keâce&heLecee meesheeveMeŠ vew efn[dves efJeOeeve Ú~ pemlew

18/6cee~ ÙemewceeefLe hegve: peesÌ[ (yeue) efobow JeneB YeVegngvÚ efkeâ leheeFË Deuhe%e vew

YeS heefve lÙeneRyeeš DeejcYe iejeQ~ lÙees efJeefOe nes- hejceelcee Øeefle mecehe&Ce~

ßesÙeevmJeOeceex efJeiegCeŠ hejOecee&lmJevegef‰leeled~~10~~

mJeYeeJeefveÙeleb keâce& kegâJe&Veehe>esefle efkeâefuye<eced~~47~~

jeceües efkeâefmeceues Deveg‰eve ieefjSkeâes Dekeâe&keâes Oece&Yevoe iegCejefnle YeS heefve

mJeOece& hejcekeâuÙeeCekeâejkeâ nes~ ‘mJeYeeJeefveÙeleb’- mJeYeeJeues efveOee&efjle ieefjSkeâes

keâce& ieoz ceeefveme heehe DeLee&led DeeJeeieceveueeF& Øeehle ieozve~ ØeeÙeŠ meeOekeân¤ueeF&

GÛÛeešve ngve ueeiÚ efkeâ neceer mesJee ieoz vew jnvesÚeQ, JeneB le OÙeevemLe ngvegngvÚ~

jeceües iegCen¤keâes keâejCe Gvekeâes mecceeve Ú~ ÛeeBÌ[w Gveern¤ ve×e¹ue (osKeeefmekeâer)

ieve& ueeioÚved~ ßeerke=â<Cekeâes Devegmeej, ve×e¹ue Jee F&<Ùee&yeeš kesâner efceuves Úwve~

Deeheävees mJeYeeJeyeeš keâce& ievex #ecelee Devegmeej keâce& iejsj vew keâesner hejceefmeefæ

heeGBÚ, Úes[sj nesFve~

menpeb keâce& keâewvlesÙe meoes<eceefhe ve lÙepesled~~10~~

meJee&jcYee efn oes<esCe Oetcesveeefie>efjJeeJe=leeŠ~~48~~



keâewvlesÙe! oes<eÙegòeâ (Deuhe%e DeJemLeeJeeuee Ú Yeves efmeæ Ú efkeâ Deefnues

oes<en¤keâes yeenguÙelee Ú, Ùemlees oes<eÙegòeâ heefve) ‘menpeb keâce&’- mJeYeeJeyeeš

GlheVe menpe keâce&ueeF& lÙeeiveg ngBowve; efkeâveefkeâ OetJeeByeeš Deefivekeâes meÂMe meyew

keâce& kegâvew ve kegâvew oes<eyeeš DeeJe=òe Úved~ yeÇeÿeCe ßesCeer vew mener, keâce& le ieefjjeKveg

heefjjnskeâes Ú~ efmLeefle veefceuesmecce oes<e efJeÅeceeve ngvÚ, Øeke=âeflekeâe DeeJejCe

efJeÅeceeve ngvÚ~ oes<ekeâes Devle lÙeneB ngvesÚ, peneB yeÇeÿeCe ßesCeerkeâes keâce& heefve

yeÇÿecee ØeJesMemebiew efJeueÙe ngve peevÚ~ lÙees ØeeefhleJeeueekeâes ue#eCe kesâ nes, peneB

keâce&n¤yeeš ØeÙeespeve jnve peeBowve?

DemeòeâyegefæŠ meJe&$e efpeleelcee efJeielemhe=nŠ~~10~~

vew<keâcÙe&efmeefæb hejceeb meVÙeemesveeefOeieÛÚefle~~49~~

meJe&$e Deemeefòeâyeeš jefnle yegefæJeeuee, mhe=neyeeš meJe&Lee jefnle, efpeleskeâes

DevleŠkeâjCeJeeuee heg®<e ‘mebvÙeeefmeveeced’- meJe&mJekeâes vÙeemekeâes DeJemLeecee

hejce vew<keâcÙe&keâes efmeefæueeF& Øeehle ieo&Ú~ ÙeneB mebvÙeeme j hejce vew<keâcÙe& efmeefæ

heÙee&Ùe ngved~ meebKÙeÙeesieer lÙeneR hegioÚ, peneB efve<keâece keâce&Ùeesieer~ Ùees GheueefyOe

ogyew ceeieean¤keâes ueeefie meceeve Ú~ Deye hejce vew<keâcÙe& efmeefæ Øeehle iejskeâes heg®<e

pemejer yeÇÿeueeF& Øeehle ieo&Ú, lÙemekeâes efÛe$eCe meb#eshecee ieveg&ngvÚ-

efmeefæb Øeehlees ÙeLee yeÇÿe leLeehe>esefle efveyeesOe ces~~10~~

meceemesvewJe keâewvlesÙe efve‰e %eevemÙe Ùee heje~~50~~

keâewvlesÙe! pegve %eevekeâes hejeefve‰e Ú, hejekeâe‰e Ú, lÙeme hejceefmeefæueeF&

Øeehle iejskeâes heg®<e yeÇÿeueeF& pemejer Øeehle ieo&Ú, lÙeme efJeefOeueeF& efleceer ceyeeš

meb#eshecee peeve~ Deiee[erkeâes Mueeskeâcee lÙener efJeefOe yeleeFjnveg YeSkeâes Ú, OÙeeve

efovegmed-

yegæŸee efJeMegæŸee Ùegòeâes Oe=lÙeelceeveb efveÙecÙe Ûe~~10~~

MeyoeoerefvJe<eÙeebmlÙekeälJee jeieÉs<eew JÙegomÙe Ûe~~51~~

efJeefJeòeâmesJeer ueIJeeMeer ÙeleJeekeäkeâeÙeceevemeŠ~~10~~

OÙeeveÙeesiehejes efvelÙeb JewjeiÙeb mecegheeefßeleŠ~~52~~

Depeg&ve! efJeMes<e¤heues Megæ yegefæues Ùegòeâ, Skeâevle j MegYeosMekeâes mesJeve



ievexJeeuee, meeOeveecee peefle meneÙekeâ ngvÚ lÙeefle vew Deenej ievexJeeuee, efpeleskeâes

ceve, JeeCeer j MejerjJeeuee, Â{ JewjeiÙeueeF& jeceüjer Øeehle iejskeâes heg®<e efvejvlej

OÙeeve-Ùeesiekeâes hejeÙeCe j Ùemlees OeejCeeues Ùegòeâ DeLee&led Ùeer meyewueeF& OeejCe

ievexJeeuee leLee Devle:keâjCeueeF& JeMecee iejsj Meyoeefokeâ efJe<eÙen¤ueeF& lÙeeiesj,

jeie-És<eueeF& ve° iejsj leLee-

Den¿ejb yeueb oheË keâeceb ›eâesOeb heefj«enced~~10~~

efJecegÛÙe efvece&ceŠ Meevlees yeÇÿeYetÙeeÙe keâuheles~~53~~

Denbkeâej, yeue, IeceC[, keâece, ›eâesOe, yeeefnjer Jemlegn¤ j Deevleefjkeâ

efÛevleven¤ueeF& lÙeeiesj, ceceleejefnle, Meevle DevleŠkeâjCe YeSkeâes heg®<e hejyeÇÿekeâes

meeLe SkeâerYeeJe ngvekeâes ueeefie ÙeesiÙe ngvÚ~ Deieeef[ nsjeQ-

yeÇÿeYetleŠ ØemeVeelcee ve MeesÛeefle ve keâe*dd#eefle~~10~~

meceŠ meJex<eg Yetles<eg ceÆefòebâ ueYeles hejeced~~54~~

yeÇÿemebie SkeâerYeeJe ngves ÙeesiÙelee YeSkeâes lÙees ØemeVeefÛeòe heg®<e ve le kegâvew

Jemlegkeâes ueeefie Meeskeâ ieo&Ú j ve keâmewkeâes Deekeâeb#ee vew ieo&Ú~ meyew Yetlen¤cee

meceYeeJe YeSkeâes lÙees Yeefòeâkeâes hejekeâe‰ecee Ú~ Yeefòeâ Deeheävees heefjCeece efoves

efmLeeflecee Ú, peneB yeÇÿecee ØeJesMe efceuoÚ~ Deye-

YekeälÙee ceeceefYepeeveeefle ÙeeJeevÙe§eeefmce leòJeleŠ~~10~~

lelees ceeb leòJelees %eelJee efJeMeles leovevlejced~~55~~

lÙeme hejeYeefòeâÉeje lÙees ceueeF& jeceüjer peevoÚ~ lÙees leòJe nes kesâ? ce

pemlees j pegve ØeYeeJeJeeuee Úg, Depej-Decej-MeeÕele pegve Deueewefkeâkeâ iegCeOece&Jeeuee

Úg, lÙemeueeF& peevoÚ j ceueeF& leòJeyeeš peevesj ÛeeB[w vew cecee ØeJesMe ieo&Ú~

Øeeefhlekeâeuecee le YeieJeeved osefKevÚ j Øeeefhlehe§eeled lel#eCe lÙees Deeheävees

DeelcemJe¤heueeF& lÙeme F&ÕejerÙe iegCeOece&n¤mebie Ùegòeâ heeGBÚ efkeâ Deelcee vew

Depej, Decej, MeeÕele, DeJÙeòeâ j meveeleve nes~

oesœees DeOÙeeÙecee ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues YeVegYeSkeâes efLeÙees- Deelcee vew melÙe

nes, meveeleve nes, DeJÙeòeâ j DeelcemJe¤he nes; lej Ùeer efJeYeteflen¤yeeš Ùegòeâ

DeelceeueeF& cee$e leòJeoMeean¤ues osKes~ Deye lÙeneB ØeMve mJeeYeeefJekeâ efLeÙees



efkeâ- Jemlegle: leòJeoe|Melee kesâ nes? Oesjw ceeefveme heeBÛe leòJe, heÛeerme leòJekeâes

yeewefækeâ ieCevee ieve& ueeioÚved; lej ÙemeceeefLe ßeerke=â<Ceues ÙeneB De"ejeQ DeOÙeeÙecee

efveCe&Ùe efovegYeÙees efkeâ hejceleòJe nes hejceelcee~ pemeues JeneBueeF& peevoÚ, lÙener

leòJeoMeea nes~ Deye Ùeefo leheeFËueeF& lÙees leòJekeâes Ûeenvee Ú, hejceelce leòJekeâes

Ûeenvee Ú, Yeves Yepeve-efÛevleve DeeJeMÙekeâ Ú~

ÙeneB Mueeskeâ GveÃeemeyeeš heÛeheVemecce ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues mhe° ieveg&YeÙees

efkeâ mebvÙeeme ceeie&cee heefve keâce& ieveg& heÚ&~ JeneBues YeVegYeÙees- ‘mebvÙeemesve’-

mebvÙeeme Éeje (DeLee&led %eeveÙeesieÉeje) keâce& ieoe&-ieoz FÛÚejefnle, Deemeefòeâjefnle

leLee efpeleskeâes Megæ DevleŠkeâjCeJeeuee heg®<e pegve Øekeâej vew<keâcÙe&keâes hejceefmeefæueeF&

Øeehle ieo&Ú, lÙemeueeF& meb#eshecee YeVesÚg~ Denbkeâej, yeue, ohe&, keâece-›eâesOe, ceo-

ceesn FlÙeeefo Øeke=âeflecee efiejeGves efJekeâejn¤ peye meJe&Lee Meevle ngvepeevÚved j

efJeJeskeâ, JewjeiÙe, Mece-oce, Skeâevle mesJeve, OÙeeve FlÙeeefo yeÇÿecee ØeJesMe efoueeGves

ÙeesiÙeleen¤ peye hetCe&leÙee heefjhekeäJe ngve peevÚved lÙeme yesuee lÙees yeÇÿeueeF& peeVes

ÙeesiÙe ngvÚ~ lÙeme ÙeesiÙeleekeâes veece vew hejeYeefòeâ nes, Ùemew ÙeesiÙeleeÉeje lÙees

leòJeueeF& peevoÚ~ leòJe kesâ nes? ceueeF& peevoÚ~ YeieJeeved pees Ú, pegve

efJeYeteflen¤yeeš Ùegòeâ Ú, lÙemeueeF& peevoÚ j ceueeF& peevesj lel#eCe cecee efmLele

ngvepeevÚ~ DeLee&led yeÇÿe, leòJe, F&Õej, hejceelcee j Deelcee Skeâ Dekeâe&keâe heÙee&Ùe

ngved~ SGšekeâes peevekeâejermebie Ùeer meyewkeâes peevekeâejer ngvepeevÚ~ Ùener hejceefmeefæ,

hejceieefle, hejceOeece heefve nes~

DeleŠ ieerleekeâes ÂÌ{ efve§eÙe Ú efkeâ mebvÙeeme j efve<keâece keâce&Ùeesie ogyew

heefjefmLeeflen¤cee hejce vew<keâcÙe& efmeefæ heeGvekeâes ueeefie efveÙele keâce& (efÛevleve)

DeeJeMÙekeâ Ú~

Deefnuesmecce le mebvÙeemeerkeâes ueeefie Yepeve-efÛevlevecee peesÌ[ (yeue)

efovegYeÙees j Deye mecehe&Ce Yevesj lÙener Jeelee&ueeF& efve<keâece keâce&Ùeesieerkeâes ueeefie

heefve YeVegngvÚ-

meJe&keâcee&CÙeefhe meoe kegâJee&Cees ceoddJÙeheeßeÙeŠ~~10~~

celØemeeoeoJeehe>esefle MeeÕeleb heoceJÙeÙeced~~56~~



ceceeefLe efJeMes<e¤heues Deeefßele YeSkeâes heg®<e mechetCe& keâce&n¤ueeF& meOeQ

ieoz, kesâner heefve $egšer ve jeKesj ieoz cesjes ke=âhee-Øemeeoyeeš MeeÕele, DeefJeveeMeer

hejceheoueeF& Øeehle ieo&Ú~ keâce& lÙener nes- efveÙele keâce&, Ùe%ekeâes Øeef›eâÙee~ hetCe&

ÙeesiesÕej meoddieg®keâes Deeefßele meeOekeâues Gvekeâes ke=âhee-Øemeeoues ÛeeB[w heeGBÚ~

Dele: lÙemeueeF& heeGvekeâes ueeefie mecehe&Ce DeeJeMÙekeâ Ú~

Ûeslemee meJe&keâcee&efCe ceefÙe meVÙemÙe celhejŠ~~10~~

yegefæÙeesiecegheeefßelÙe ceefÛÛeòeŠ meleleb YeJe~~57~~

DeleŠ Depeg&ve! mechetCe& keâce&n¤ueeF& (peefle efleceeryeeš ngve mekeäÚ) ceveÉeje

Deefhe&le iejsj, Deeheävees Yejcee nesFve ye¤ ceueeF& mecehe&Ce iejsj, cesjes hejeÙeCe YeSj

yegefæÙeesie DeLee&led Ùeesiekeâes yegefækeâes DeJeuecyeve iejsj efvejvlej ceceeefLe efÛeòe ueieeG~

Ùeesie SGšw Ú, pees meJe&Lee og:Ken¤keâes Devle ievex j hejceleòJe hejceelceecee

ØeJesMe efoueeGvesJeeuee nes~ lÙemekeâes ef›eâÙee heefve SGšw Ú- Ùe%ekeâes Øeef›eâÙee, pees

ceve leLee FefvõÙen¤keâes mebÙece, Õeeme-ØeÕeeme leLee OÙeeve FlÙeeefoceeefLe efveYe&j

Ú~ pemekeâes heefjCeece heefve SGšw Ú- ‘Ùeeefvle yeÇÿe meveeleveced~’ ÙemewceeefLe

Deieeef[ YeVegngvÚ-

ceefÛÛeòeŠ meJe&ogiee&efCe celØemeeoeòeefj<Ùeefme~~10~~

DeLe ÛesòJecen¿ejeVe ßees<Ùeefme efJeve*dd#Ùeefme~~58~~

ÙemeØekeâej cecee efvejvlej efÛeòeueeF& ueieeGves YeSj efleceer cesjes ke=âheeues ceve j

FefvõÙen¤keâes mechetCe& ogie&n¤ueeF& DeveeÙeeme vew leve& meheâue ngvesÚew~ ‘Fefvõvn

Éej PejesKee veevee~ lenB lenB megj yew"s keâefj Leevee~~ DeeJele osKeefn efJe<eÙe

yeÙeejer~ les nef" osefnb keâheeš GIeejer~’- Ùeer vew ogpe&Ùe ogie& ngved~ cessjes ke=âheeues

efleceer Ùeer yeeOeen¤ueeF& Deefle›eâceCe ievexÚew lej Ùeefo Denbkeâejkeâes keâejCe cesjes

JeÛeve megvesve Yeves efJeve° ngvesÚew, hejceeLe&yeeš ÛÙegle ngvesÚew~ hegve: ÙemewceeefLe peesÌ[

(yeue) efovegngvÚ-

Ùeon¿ejceeefßelÙe ve ÙeeslmÙe Fefle cevÙemes~~10~~

efceLÙew<e JÙeJemeeÙemles Øeke=âeflemlJeeb efveÙees#Ùeefle~~59~~

pemeueeF& efleceer Denbkeâejkeâes DeeßeÙe efueSj Ùemlees ceevoÚew efkeâ Ùegæ ievex



Úwve, leye Ùees efleceües efve§eÙe efceLÙee nes; efkeâveefkeâ efleceües mJeYeeJeues efleceerueeF&

yeueeled (yeuehetJe&keâ, peyeo&mleer) Ùegæcee ueieeGvesÚ~

mJeYeeJepesve keâewvlesÙe efveyeæŠ mJesve keâce&Cee~~10~~

keâlegË vesÛÚefme Ùevceesnelkeâefj<ÙemÙeJeMeesÓefhe leled~~60~~

keâewvlesÙe! ceesnJeMe efleceer pegve keâce& ievex FÛÚe ieozveew, lÙemeueeF& heefve

Deeheävees mJeYeeJeyeeš GlheVe YeSkeâes keâce&yeeš yeeBefOeSj hejJeMe (efJeJeMe) YeSj

ievexÚew~ Øeke=âeflekeâes mebIe<e&yeeš veYeeives efleceües #eef$eÙe ßesCeerkeâes mJeYeeJeues efleceerueeF&

yeuehetJe&keâ keâce&cee ueieeGvesÚ~ ØeMve hetje YeÙees~ Deye JeneB F&Õej keâneB yemveg

ngvÚ?- ÙemeceeefLe YeVegngvÚ-

F&ÕejŠ meJe&Yetleeveeb ùösMesÓpeg&ve efle‰efle~~10~~

YeüeceÙevmeJe&Yetleeefve Ùev$ee¤{eefve ceeÙeÙee~~61~~

Depeg&ve! lÙees F&Õej mechetCe& Yetle-ØeeefCen¤keâes ùoÙe-osMecee efveJeeme ieo&Ú~

Ùeefle vepeerkeâ Ú Yeves ceeefvemen¤ efkeâve peevowveved? ceeÙee¤heer Ùev$ecee Dee¤{

YeSj meyew ceeefvemen¤ YeüceJeMe Ûe×e¹j ueieeGBow jnvÚved, Ùemewues peevowveved~ Ùees

Ùev$e "tuees yeeOekeâ nes, pees heškeâ-heškeâ veÕej keâuesJejn¤cee (Mejerjn¤cee)

IegceeGow jnvÚ~ leye MejCe keâmekeâes efueves?-

lecesJe MejCeb ieÛÚ meJe&YeeJesve Yeejle~~10~~

lelØemeeoelhejeb Meeefvleb mLeeveb ØeehmÙeefme MeeÕeleced~~62~~

Ùemewues ns Yeejle! mechetCe& YeeJeues lÙeme F&Õejkeâes (pees ùoÙe-osMecee efmLele

Ú) DevevÙe MejCeueeF& Øeehle iej~ Gmekeâes ke=âhee-Øemeeoues efleceer hejceMeeefvle,

MeeÕele hejceOeeceueeF& Øeehle ievexÚew~ Dele: OÙeeve ieve&g Ú Yeves ùoÙe-osMecee iej~

Ùees peevoe-peevow heefve ceefvoj, ceefmpeo, ÛeÛe& Jee DevÙe$e Keespveg meceÙe yejyeeo

ieveg& nes~ nes, peevekeâejer veYeSmecce mJeeYeeefJekeâ Ú~ F&Õejkeâes efveJeeme-mLeeve

ùoÙe nes~ YeeieJelekeâes Ûeleg:Mueeskeâer ieerleekeâes meejebMe heefve Ùener nes efkeâ ngvele ce

meJe&$e Úg, lej Øeehle ngvÚg ùoÙe-osMecee OÙeeve iejsheefÚ cee$e~

Fefle les %eeveceeKÙeeleb ieg¢eeoddieg¢elejb ceÙee~~10~~

efJece=MÙewleoMes<esCe ÙeLesÛÚefme leLee kegâ®~~63~~



ÙemeØekeâej yeme Ùeeflekewâ ieesheveerÙeYevoe heefve DeefleieesheveerÙe %eeve cewues efleceües

ueeieer YeveW~ Ùeme efJeefOeues mechetCe& ¤heues efJeÛeej iej, Deefve efleceerueeF& pemlees FÛÚe

ueeioÚ lÙemlew iej~ melÙe Ùener nes, MeesOekeâes mLeueer Ùener nes, Øeeefhlekeâes mLeueer

heefve Ùener nes~ lej ùoÙeefmLele F&Õej osefKbeowve, ÙemeceeefLe GheeÙe yeleeGveg ngvÚ-

meJe&ieg¢eleceb YetÙeŠ ëe=Ceg ces hejceb JeÛeŠ~~10~~

F°esÓefme ces Â{efceefle lelees Je#Ùeeefce les efnleced~~64~~

Depeg&ve! mechetCe& ieesheveerÙe Yevoe heefve DeefleieesheveerÙe cesjes jnmÙeÙegòeâ JeÛeveueeF&

efleceer hesâefj megve~ (YeVegYeSkeâes Ú, lej hesâefj megve~ meeOekeâes ueeefie F° meOeQ KeÌ[e

jnvÚ) efkeâveefkeâ efleceer cesjes DeefleMeÙe efØeÙe Úew, Ùemewues Ùees hejce efnlekeâejkeâ

JeÛeve ce efleceües ueeefie hesâefj heefve YeVesÚg~ lÙees nes kesâ?-

cevcevee YeJe ceÆòeâes ceÅeepeer ceeb vecemkegâ®~~10~~

ceecesJew<Ùeefme melÙeb les Øeeflepeeves efØeÙeesÓefme ces~~65~~

Depeg&ve! efleceer cecee vew DevevÙe ceveJeeuee nesG, cesjes DevevÙe Yeòeâ nesG, cesjes

Øeefle ßeæeues hetCe& nesG (cesjes mecehe&Cecee Deßegheeled ngve ueeieesmed) ceueeF& vew veceve

iej~ Ùemees iejscee efleceer ceueeF& vew Øeehle ievexÚew~ Ùees ce efleceües ueeefie melÙe Øeefle%ee

iejsj YevÚg, efkeâveefkeâ efleceer cesjes DelÙevle efØeÙe Úew~ Deieeef[ yeleeGveg YeÙees efkeâ

F&Õej ùoÙe-osMecee Ú lÙemekeâes MejCecee peeT, ÙeneB YeVegngvÚ- cesjes MejCecee

DeeT~ Ùees Deefle ieesheveerÙe jnmÙeÙegòeâ JeÛeve megve efkeâ cesjes MejCecee DeeT~

JeemleJecee ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ce kesâ YeVe Ûeenveg ngvÚ? Ùener efkeâ meeOekeâkeâes ueeefie

meodieg®keâes MejCe efveleevle DeeJeMÙekeâ Ú~ ßeerke=â<Ce Skeâ hetCe& ÙeesiesÕej ngvegngvLÙees~

Deye mecehe&Cekeâes efJeefOe yeleeGveg ngvÚ-

meJe&Oecee&vheefjlÙepÙe ceeceskebâ MejCeb ›epe~~10~~

Denb lJee meJe&heehesYÙees cees#eefÙe<Ùeeefce cee MegÛeŠ~~66~~

mechetCe& Oece&n¤ueeF& lÙeeiesj (DeLee&led ce yeÇeÿeCe ßesCeerkeâes keâòee& ngB Jee Metõ

ßesCeerkeâes, #eef$eÙe ngB DeLeJee JewMÙe- Ùeme efJeÛeejueeF& lÙeeiesj) cee$e SGše cesjes

DevevÙe MejCeueeF& Øeehle iej~ ce efleceerueeF& mechetCe& heehen¤yeeš cegòeâ iejeGves Úg~

efleceer Meeskeâ veiej~



Ùeer meyew yeÇeÿeCe, #eef$eÙe FlÙeeefo JeCe&n¤keâes efJeÛeej veiejsj (efkeâ Ùeme

keâce&-heLecee kegâve mlejkeâes ngB) pees DevevÙe YeeJeues MejCe ngvepeevÚ, F°yeenskeâ

De¤ keâmewueeF& osKowve, lÙemekeâes ›eâceMe: JeCe&-heefjJele&ve, GlLeeve leLee mechetCe&

heehen¤yeeš efveJe=efòe (cees#e)keâes efpeccesJeejer lÙees F° (meodieg®) mJeÙeb Deeheävees

nelecee efuevegngvÚ~

ØelÙeskeâ ceneheg®<eues Ùener Yeves~ MeeŒe peye uesKvecee DeeGBÚ, leye ueeioÚ

efkeâ Ùees meyewkeâes ueeefie nes; lej nes Jemlegle: DeefOekeâejerkeâes ueeefie vew~ Depeg&ve

DeefOekeâejer efLeS lÙemew GmeueeF& peesÌ[ (yeue) efoSj YeVegYeÙees~ Deye ÙeesiesÕej mJeÙeb

efveCe&Ùe efovegngvÚ efkeâ Ùemekeâes DeefOekeâejer keâes ngved?-

Fob les veelehemkeâeÙe veeYeòeâeÙe keâoeÛeve~~10~~

ve ÛeeMegßet<eJes JeeÛÙeb ve Ûe ceeb ÙeesÓYÙemetÙeefle~~67~~

Depeg&ve! ÙemeØekeâej efleceües efnlekeâes ueeefie YeefveSkeâes Ùeme ieerleekeâes GheosMeueeF&

kegâvew keâeuecee efyemexj heefve ve le lehejefnle ceeefveme Øeefle YeVeg heÚ&, ve Yeefòeâjefnle

Øeefle YeVeg heÚ&, ve megVes FÛÚe veYeSkeâes Øeefle j pees cesjes efvevoe ieo&Ú- Ùees oes<e nes,

lÙees oes<e nes- ÙemeØekeâej Pet"es DeeueesÛevee ieo&Ú, lÙemekeâes Øeefle heefve YeVeg ngBowve~

ceneheg®<e vew efLeS, pemekeâes mece#e mlegeflekeâòee&n¤keâes meeLe-meeLew keâefleheÙe efvevokeâ

heefve jnskeâe nesueeved~ efÙeveern¤ueeF& heefve YeVeg nBgowve~ lej ØeMve mJeeYeeefJekeâ Ú efkeâ

YeVes keâmeueeF&? ÙemeceeefLe nsjeQ-

Ùe Fceb hejceb ieg¢eb ceÆòesâ<JeefYeOeemÙeefle~~10~~

YeeEkeäle ceefÙe hejeb ke=âlJee ceecesJew<ÙelÙemebMeÙeŠ~~68~~

pegve ceeefveme cesjes hejeYeefòeâ Øeehle iejsj Ùeme hejce jnmÙeÙegòeâ ieerleekeâes

GheosMeueeF& cesje Yeòeân¤cee YeVesÚ, pemeues megVesÚ lÙees Yeòeâ efve:mevosn ceueeF& vew

Øeehle ievexÚ~ efkeâveefkeâ GheosMeueeF& jeceüjer megvesj ùoÙebiece iejsj lÙeme Devegmeej

ÛeuvesÚ leLee heej heeGvesÚ~ Deye lÙeme GheosMekeâòee&keâes ueeefie YeVegngvÚ-

ve Ûe lemceevceveg<Ùes<eg keâef§evces efØeÙeke=âòeceŠ~~10~~

YeefJelee ve Ûe ces lemceeovÙeŠ efØeÙelejes YegefJe~~69~~

ve le lÙeesYevoe ye{er cesjes DeefleMeÙe efØeÙe keâeÙe& ievexJeeuee ceeefvemen¤cee

keâesner Ú ve lÙeesYevoe ye{er cesjes DelÙevle hÙeejes he=LJeercee Dekeâex keâesner ngvesÚved~



keâesyeeš? pees cesjes Yeòeân¤cee GheosMe YeVesÚ, GmeueeF& Glee lÙeme heLecee efnb[eGvesÚ;

efkeâveefkeâ keâuÙeeCekeâes Ùener Skeâcee$e œeesle nes, jepeceeie& nes~ Deye nsjeQ DeOÙeÙeve-

DeOÙes<Ùeles Ûe Ùe Fceb OecÙeË mebJeeoceeJeÙeesŠ~~10~~

%eeveÙe%esve lesveenefce°Š mÙeeefceefle ces ceefleŠ~~70~~

pegve heg®<e Ùeme Oece&ceÙe neceer ogyewkeâes mebJeeoueeF& ‘DeOÙes<Ùeles’- jeceüjer

ceveve ievexÚ, GÉeje ce %eeve-Ùe%eues hetefpele ngvesÚg DeLee&led Ùemlees Ùe%e pemekeâes

heefjCeece %eeve nes, pemekeâes mJe¤he heÚeef[ yeleeFSkeâes Ú, pemekeâes leelheÙe& nes-

mee#eelkeâejmebie heeFves peevekeâejer, Ùemlees cesjes efveef§ele cele nes~

ßeæeJeevevemetÙe§e ëe=CegÙeeoefhe Ùees vejŠ~~10~~

meesÓefhe cegòeâŠ MegYeeBuueeskeâevØeehe>gÙeelhegCÙekeâce&Ceeced~~71~~

pegve heg®<e ßeæeÙegòeâ j F&<Ùee&jefnle YeSj cee$e megVesÚ, lÙees heefve heehen¤yeeš

cegòeâ YeSj Gòece keâce& ievexn¤keâes ßes‰ ueeskeân¤ueeF& Øeehle ngvesÚ~ DeLee&led ieve&

heej ueeiesve Yeves megvevescee$e iej, Gòece ueeskeâ leye heefve Ú, efkeâveefkeâ Gmeues

efÛeòecee leer GheosMen¤ueeF& «enCe le ieo&Ú~ ÙeneB 67 osefKe 71mecce heeBÛe Mueeskeâcee

YeieJeeved ßeerke=â<Ceues Ùees yeleeGvegYeÙees efkeâ ieerleekeâes GheosMe DeveeefOekeâejern¤ueeF&

YeVeg ngBowve; lej pees ßeæeJeeved Ú lÙemeueeF& DeJeMÙe YeVegheÚ&~ pemeues megvevesÚ, lÙees

Yeòeâ ceueeF& Øeehle ieo&Ú; efkeâveefkeâ Deefle ieesheveerÙe keâLeeueeF& megvesj heg®<e Ûeuve

ueeiÚ~ pees Yeòeân¤cee YeVesÚ, lÙees Yevoe ye{er efØeÙe YeVesJeeuee cesjes keâesner heefve

Úwve~ pemeues DeOÙeÙeve ievexÚ, GÉeje ce %eeve-Ùe%eues hetefpele ngvesÚg~ Ùe%ekeâes

heefjCeece vew %eeve nes~ pees ieerleekeâes Devegmeej keâce& ieve&cee DemeceLe& Ú lej ßeæeues

cee$e megvevesÚ, Gmeues heefve hegCÙe ueeskeân¤ueeF& Øeehle ievexÚ~ ÙemeØekeâej YeieJeeved

ßeerke=â<Ceues Ùemekeâes YeVes, megVes leLee DeOÙeÙevekeâes heâue yeleeGvegYeÙees~ ØeMve hetje

YeÙees~ Deye Devlecee JeneB Depeg&veueeF& meesOvegngvÚ efkeâ kesâner yegPÙeew?-

keâefÛÛeosleÛÚÎleb heeLe& lJeÙewkeâe«esCe Ûeslemee~~10~~

keâefÛÛeo%eevemecceesnŠ Øeve°mles OeveÀeÙe~~72~~

ns heeLe&! kesâ cesjes Ùees JeÛeve efleceerues Skeâe«eefÛeòe YeSj megvÙeew? kesâ efleceües

De%eeveues GlheVe YeSkeâes ceesn ve° YeÙees? ÙemeceeefLe Depeg&veues Yeves-



Depeg&ve GJeeÛe

ve°es ceesnŠ mce=efleue&yOee lJelØemeeoevceÙeeÛÙegle~~10~~

efmLeleesÓefmce ielemevosnŠ keâefj<Ùes JeÛeveb leJe~~73~~

DeÛÙegle! leheeFËkeâes ke=âheeues cesjes ceesn ve° YeÙees~ ceueeF& mce=efle Øeehle YeÙees~

(pegve jnmÙeceÙe %eeveueeF& cevegues mce=efle-hejchejeÉeje ÛeueeSkeâes efLeÙees, lÙemewueeF&

Depeg&veues Øeehle ieNÙees~) Deye ce mebMeÙejefnle YeSj efmLele Úg j leheeFËkeâes Dee%eekeâes

heeueve ievexÚg~ peyeefkeâ mewvÙe efvejer#eCekeâes meceÙe ogyew mesveen¤cee mJepeveueeF&

osKesj Depeg&ve JÙeekegâue YeSkeâe efLeS, Gveues efveJesove iejskeâes efLeS efkeâ- ieesefJevo!

mJepeveueeF& ceejsj neceer keâmejer megKeer ngvÚeQ? Ùemlees Ùegæyeeš MeeÕele kegâueOece&

ve° ngve peevesÚ, efheC[esokeâ ef›eâÙee ueghle ngvepeevesÚ, JeCe&mebkeâj GlheVe ngvesÚved~

neceer yegPves YeSj heefve heehe ieve&keâes ueeefie GÅele ÚeQ~ Ùemeyeeš yeÛves GheeÙe efkeâve

ve ievex? MeŒeOeejer Ùeer keâewjJe ce MeŒejefnleueeF& jCeYetefcecee cee®ved, Ùees ceveg& heefve

ßesÙemkeâj nes~ ieesefJevo! ce Ùegæ ievex Úwve- Yevow T jLekeâes heefÚ¼es Yeeiecee yemes~

ÙemeØekeâej ieerleecee Depeg &veues ÙeesiesÕej ßeerke=â<Cekeâes mece#e ØeMve-

heefjØeMven¤keâes ëe=bKeuee GYÙeeS~ pemlew DeOÙeeÙe 2/7- lÙees meeOeve cesjes ueeefie

YeVegmed pemeÉeje ce hejceßesÙe Øeehle ie¤B? 2/54- efmLeleØe%e ceneheg®<ekeâes ue#eCe

kesâ nes? 3/1- peye leheeFËkeâes Âef°cee %eeveÙeesie ßes‰ Ú Yeves ceueeF& YeÙebkeâj

keâce&n¤cee efkeâve ueieeGveg ngvÚ? 3/36- ceeefveme FÛÚe veYeS heefve keâmekeâes

ØesjCeeues heehekeâes DeeÛejCe ieo&Ú? 4/4- leheeFËkeâes pevce le Deepe YeÙees; lej

metÙe&keâes pevce Oesjw hegjevees Ú Deefve ce Ùees keâmejer ceeveeQ efkeâ keâuhekeâes Deeefocee Ùeme

ÙeesieueeF& leheeFËues metÙe& Øeefle YeVegYeSkeâes efLeÙees? 5/1- keâefnues leheeFË mebvÙeemekeâes

ØeMebmee ieveg&ngvÚ Yeves keâefnues efve<keâece keâce&keâes~ Ùeer ceOÙes efve§eÙe iejsj YeVegmed

pemeyeeš ce hejceßesÙe Øeehle ie¤B? 6/35- ceve ÛebÛeue Ú, hesâefj efMeefLeue ØeÙelveJeeuee

ßeæeJeeved heg®<e leheeFËueeF& Øeehle ve iejsj kegâve ogie&efle Øeehle ieo&Ú? 8/1-2-

ieesefJevo! pemekeâes leheeFËues JeCe&ve ieveg&YeÙees lÙees yeÇÿe kesâ nes? lÙees DeOÙeelce kesâ

nes? DeefOeosJe DeefOeYetle kesâ nes? Ùeme Mejerjcee DeefOeÙe%e kesâ nes? lÙees keâce& kesâ nes?

Devle meceÙecee leheeFË kegâve Øekeâejues peevekeâejercee DeeGvegngvÚ? meele ØeMve iejs~



DeOÙeeÙe 10/17cee Depeg&veues efpe%eemee iejs efkeâ efvejvlej efÛevleve ieoz ce kegâve-kegâve

YeeJen¤Éeje leheeFËkeâes mcejCe ie¤B? 11/4cee Gveues efveJesove iejs efkeâ pegve

efJeYeteflen¤ueeF& leheeFËues JeCe&ve ieveg&YeÙees Gveern¤ueeF& ce ØelÙe#e osKve ÛeenvÚg~

12/1- pees DevevÙe ßeæeues ueeieskeâes Yeòeâpeve jeceüjer leheeFËkeâes Gheemevee ieo&Úved

j oesœees pees De#ej DeJÙeòeâkeâes Gheemevee ieo&Úved- Ùeer ogyewcee Gòece ÙeesieJesòee kegâve

nes? 14/21- leerveJešw iegCen¤yeeš Deleerle YeSkeâes heg®<e kegâve ue#eCen¤ues

Ùegòeâ ngvÚ leLee ceeefveme kegâve GheeÙeues Ùeer leerveJešw iegCen¤yeeš Deleerle ngvÚ?

17/1- pegve ceeefveme Ghejesòeâ MeeŒeefJeefOeueeF& lÙeeiesj lej ßeæeÙegòeâ YeSj Ùepeve

ieo&Úved eflevekeâes ieefle keâmlees ngvÚ? 18/1- ns ceneyeenes! ce lÙeeie j mebvÙeemekeâes

ÙeLeeLe& mJe¤heueeF& he=Lekeâd-he=Lekeâd peeVe ÛeenvÚg~

ÙemeØekeâej Depeg&veues ØeMve ieoz ieÙees~ pees T ieve& mekeäowveLes leer ieesheveerÙe

jnmÙen¤ueeF& YeieJeevedues mJeÙeb oMee&GvegYeÙees~ Ùemekeâes meceeOeeve ngveemeeLe T

ØeMven¤yeeš efJejle YeÙees j Yeves efkeâ ieesefJevo! Deye ce leheeFËkeâes Dee%eekeâes heeueve

ievexÚg~ Jemlegle: Ùeer ØeMve ceeveJe cee$ekeâe ueeefie ngved~ Ùeer meyew ØeMven¤keâes meceeOeeve

veiejer kegâvew heefve meeOekeâ ßesÙe-heLecee De«emej ngve mekeäowve~ Dele: meodieg®keâes

DeeosMekeâes heeueve ieve&keâes ueeefie, ßesÙe-heLecee De«emej ngvekeâes ueeefie mechetCe&

ieerleekeâes ßeJeCe DeefleDeeJeMÙekeâ Ú~ Depeg&vekeâes mecemÙee meceeOeeve YeÙees~ meeLew

ÙeesiesÕej ßeerke=â<Cekeâes ßeercegKeyeeš efve:me=le (efvemkesâkeâe) JeeCeerkeâes Ghemebnej YeÙees~

ÙemeceeefLe mebpeÙeues Yeves-

(SIeejneQ DeOÙeeÙecee efJeješd ¤hekeâes oMe&ve efoSj ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues

YeVegYeSkeâes efLeÙees efkeâ Depeg&ve! DevevÙe YeefòeâÉeje ce ÙemeØekeâejues osKve-(pemlees

efleceerues osKeskeâe Úew) ueeF& leòJeyeeš peeVe leLee ØeJesMe ieve&keâe ueeefie megueYe Úg~

(11/54)~ ÙemeØekeâej oMe&ve ievexJeeuee mee#eeled cesjes mJe¤heueeF& Øeehle ieo&Úved

j ÙeneB heefve Depeg&vemebie meesOovÚved- kesâ efleceües ceesn ve° YeÙees? Depeg&veues Yeves efkeâ

cesjes ceesn ve° YeÙees~ cewues Deeheävees mce=efleueeF& Øeehle ieefjmekeWâ~ leheeFË pees YeVegngvÚ,

lÙener ievexÚg~ oMe&vekeâesmeeLew Depeg&veues cegòeâ ngveghevex efLeÙees~ Jemlegle: Depeg&veueeF&

pees ngveg efLeÙees lÙees YeÙees; lej MeeŒe YeefJe<Ùecee DeeGves heeref{ (mevleeve)n¤keâes

ueeefie ngvÚ~ lÙemekeâes GheÙeesie leheeFË meyewkeâe ueeefie vew Ú)~



meÀeÙe GJeeÛe

FlÙenb JeemegosJemÙe heeLe&mÙe Ûe cenelceveŠ~~10~~

mebJeeoefcececeßeew<eceÆgleb jescen<e&Ceced~~74~~

ÙemeØekeâej cewues JeemegosJe j cenelcee Depeg&ve (Depeg&ve Skeâ cenelcee ngved,

Ùeesieer ngved, meeOekeâ ngved, ve efkeâ kegâvew OevegOe&j pees ceeve&keâes ueeefie KeÌ[e Ú Dele:

cenelcee Depeg&ve)keâes Ùeme efJeue#eCe j jesceebÛekeâejer mebJeeoueeF& megves~ leheeFËcee

megveves #ecelee keâmejer DeeÙees? DeieeefÌ[ YeVegngvÚ-

JÙeemeØemeeoeÛÚÎleJeevesleûg¢ecenb hejced~~10~~

Ùeesieb ÙeesiesÕejelke=â<Ceelmee#eelkeâLeÙeleŠ mJeÙeced~~75~~

ßeer JÙeemepeerkeâes ke=âheeues JeneBues efovegYeSkeâes Âef°yeeš cewues Ùeme hejce ieesheveerÙe

ÙeesieueeF& mee#eeled Yeefvejnskeâe mJeÙeb ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceyeeš megveskeâes Úg~ mebpeÙe

ßeerke=â<CeueeF& ÙeesiesÕej ceevoÚ~ pees mJeÙeb Ùeesieer ngved j DekeâexueeF& heefve Ùeesie Øeoeve

ievex #ecelee jeKoÚ lÙees ÙeesiesÕej nes~

jepevmebmce=lÙe mebmce=lÙe mebJeeoefcececeÆgleced~~10~~

kesâMeJeepeg&veÙeesŠ hegCÙeb ù<Ùeeefce Ûe cegngceg&ngŠ~~76~~

ns jepeved! kesâMeJe j Depeg&vekeâes Ùeme hejce keâuÙeeCekeâejkeâ j DeoddYegle mebJeeoueeF&

mcejCe ieoz ce yeejcyeej nef<e&le YeFjnskeâes Úg~ Dele: Ùeme mebJeeoueeF& meOeQ mcejCe

ieveg& heo&Ú j Ùemew mce=efleues ØemeVe jnveg heo&Ú~ Deye Gvekeâes mJe¤he mcejCe iejsj

mebpeÙe YevoÚ-

leÛÛe mebmce==lÙe mebmce=lÙe ¤hecelÙeÆgleb njsŠ~~10~~

efJemceÙees ces ceneved jepevù<Ùeeefce Ûe hegveŠ hegveŠ~~77~~

ns jepeved! nefjkeâes (pees MegYeeMegYe meyewkeâes njCe iejsj mJeÙeb yeeBkeâer jnvÚ leer

nefjkeâes) Deefle DeoddYegle ¤heueeF& hegveŠ-hegveŠ mcejCe iejsj cesjes efÛeòecee ceneved

Dee§eÙe& ngvÚ j ce yeejcyeej nef<e&le ngvÚg~ F°keâes mJe¤he heškeâ-heškeâ mcejCe

ievex Jemleg nes~ Devlecee mebpeÙe efveCe&Ùe efovÚ-

Ùe$e ÙeesiesÕejŠ ke=â<Cees Ùe$e heeLeex OevegOe&jŠ~~10~~

le$e ßeerefJe&peÙees YetefleOeÇg&Jee veereflece&eflece&ce~~78~~



jepeved! peneB ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ce j OevegOe&j Depeg&ve (OÙeeve vew Oeveg<e nes,

FefvõÙen¤keâes Â{lee vew ieeC[erJe nes DeLee&led efmLejleemeeLe OÙeeve ievex cenelcee

Depeg&ve) nes, lÙeneR ‘ßeerŠ’- SsÕeÙe&, efJepeÙe- pemekeâes heÚeef[ nej Úwve, F&ÕejerÙe

efJeYetefle j Ûeue mebmeejcee DeÛeue jnves veerefle nes, Ùemlees cesjes cele Ú~

Deepe le OevegOe&j Depeg&ve Úwve~ Ùees veerefle, efJepeÙe efJeYetefle le Depeg&vemecce

meerefcele j¢ees? Ùees lelmeeceefÙekeâ efLeÙees~ Ùees le Éehejcee vew meceehle YeÙees? lej

Ùemlees kegâje nesFve~ ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues YeVegYeÙees efkeâ ce meyewkeâes ùoÙecee efveJeeme

ieo&Úg~ leheeFËkeâes ùoÙecee heefve JeneB ngvegngvÚ~ Devegjeie vew Depeg&ve nes~ Devegjeie

leheeFËkeâes Devle:keâjCekeâes F°esvcegKeer ueievekeâes veece nes~ Ùeefo Ùemlees Devegjeie

leheeFËcee Ú Yeves meOeQ JeemleefJekeâ efJepeÙe nes j DeÛeue efmLeefle efoueeGves veerefle

heefve meOeQ jnvesÚ, ve efkeâ kegâvew yesuee efLeÙees~ peyemecce ØeeefCen¤ jnvesÚved,

hejceelceekeâes efveJeeme Gmekeâes ùoÙe-osMecee jnvesÚ, efJekeâue Deelcee lÙemeueeF&

heeGvekeâes ueeefie FÛÚgkeâ jnvesÚ j leerceOÙes pemekeâes heefve ùoÙecee lÙemeueeF& heeGves

Devegjeie peeie=le ngvesÚ lÙener Depeg&vekeâes ßesCeerJeeuee ngvesÚ; efkeâveefkeâ Devegjeie vew

Depeg&ve nes~ Dele: ceeveJecee$e Ùemekeâes ØelÙeeMeer yeVe mekeäoÚved~

efve<keâ<e&—

Ùees ieerleekeâes meceeheve DeOÙeeÙe nes~ DeejcYecee Depe&gvekeâes ØeMve efLeÙees efkeâ,

ØeYees! ce lÙeeie j mebvÙeemekeâes Yeso j mJe¤heueeF& peeVe ÛeenvÚg~ ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues

ÙemeceeefLe ØeÛeefuele ÛeejJeše celen¤keâes ÛeÛee& ieveg&YeÙees~ ÙeerceOÙes SGše mener

heefve efLeÙees~ Ùemewefmele efceuoes-peguoes efveCe&Ùe ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues efovegYeÙees efkeâ

Ùe%e, oeve j lehe kegâvew keâeuecee lÙeeives ÙeesiÙe Úwve~ Ùeer ceveer<eern¤ueeF& heefve heefJe$e

ievexJeeuee ngved~ Ùeer leerveJešwueeF& jeKow, efÙevekeâe efJejesOeer efJekeâejn¤keâes lÙeeie ieveg&

vew JeemleefJekeâ lÙeeie nes~ Ùees meeefòJekeâ lÙeeie nes~ heâuekeâes FÛÚemebie lÙeeie

jepemeer j ceesnJeMe efveÙele keâce&keâes vew lÙeeie ieveg& leecemeer lÙeeie nes j mebvÙeeme

lÙeeiekeâes vew Ûejceeslke=â° DeJemLee nes~ efveÙele keâce& j OÙeevepeefvele megKe meeefòJekeâ

nes~ FefvõÙe j efJe<eÙekeâes Yeesie jepemeer nes j le=efhleoeÙekeâ DeVekeâes Glheefòeyeešjefnle

og:Keo megKe leecemeer nes~



ceeefveme-cee$eÉeje MeeŒekeâes Devegketâue DeLeJee Øeefleketâue keâeÙe& ngvecee heeBÛe

keâejCen¤ Úved- keâòee& (ceve), he=Lekeâd-he=Lekeâd keâjCe (pemeÉeje ieefjvÚ~ MegYe

heej ueeioÚ leye efJeJeskeâ, JewjeiÙe, Mece, oce keâejCen¤ ngved~ DeMegYe heej ueeioÚ

Yeves keâece, ›eâesOe, jeie-És<e FlÙeeefo keâjCe ngvesÚved), efJeefYeVe Øekeâejkeâe FÛÚen¤-

FÛÚen¤ Devevle Úved, meyew hetCe& ngve mekeäowveved~ cee$e lÙees FÛÚe hetCe& ngvÚ

pemeefmele DeeOeej efceuoÚ~ ÛeewLees keâejCe nes DeeOeej (meeOeve) j heeBÛeeQ nsleg nes-

owJe (ØeejyOe Jee mebmkeâej)~ ØelÙeskeâ keâeÙe& ngvegcee Ùener vew heeBÛeJeše keâejCen¤

ngved, lewheefve pees kewâJeuÙe mJe¤he hejceelceeueeF& keâòee& ceevoÚ, lÙees cet{yegefæ

ÙeLeeLe& peevowve~ DeLee&led YeieJeeved ieozve, peyeefkeâ heÚeef[ Yeefvemekeäveg YeSkeâes Ú

efkeâ Depeg&ve! efleceer efveefceòecee$e YeSj KeÌ[e nesT, keâòee&-Oeòee& le ce ngB~ Devlele:

leer ceneheg®<ekeâes DeeMeÙe kesâ nes?

Jemlegle: Øeke=âefle j heg®<ekeâes yeerÛe SGše Deekeâ<e&Ce meercee Ú~ peyemecce

ceeefveme Øeke=âeflecee ef›eâÙeeMeerue Ú, leyemecce ceeÙee hesÇjCee ieo&Ú j peye lÙees

ÙemeYevoe ceeefLe G"sj F°cee meceefhe&le ngve peevÚ j lÙees F° peye ùoÙe-osMeyeeš

jLeer ngve peevÚ, hesâefj YeieJeeved ieveg&ngvÚ~ Ùeme mlejcee Depeg&ve efLeS, mebpeÙe heefve

efLeS j meyewkeâe ueeefie Ùeme (keâ#ee) cee hegives efJeOeeve Ú~ Dele: ÙeneB YeieJeevedues

ØesjCee ieveg&ngvÚ~ hetCe&%eelee ceneheg®<e, peeVes efJeefOe j %esÙe hejceelcee Ùeer leerveJešwkeâes

mebÙeesieues keâce&keâes ØesjCee efceuoÚ~ Ùemewues kegâvew DevegYeJeer ceneheg®<e (meodieg®)keâes

meeefVeOÙecee mebPeves ØeÙeeme ieveg&heÚ&~

JeCe&-JÙeJemLeekeâes ØeMveueeF& ÛeewLees heškeâ efuebow ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues yeleeGveg

YeÙees~ FefvõÙen¤keâes oceve, cevekeâes Meceve, Skeâe«elee, Mejerj-JeeCeer j ceveueeF&

F°keâes Deveg¤he leheeGveg, F&ÕejerÙe peevekeâejerkeâes mebÛeej, F&ÕejerÙe efveoxMeveceeefLe

Ûeuves #ecelee FlÙeeefo yeÇÿecee ØeJesMe efoueeGves ÙeesiÙelee yeÇeÿeCe ßesCeerkeâes keâce& nes~

MeewÙe&, heefÚ venšdves mJeYeeJe, meyew YeeJen¤cee mJeeceerYeeJe, keâce&cee ØeJe=òe ngves

o#elee #eef$eÙe ßesCeerkeâes keâce& nes~ FefvõÙen¤keâes mebj#eCe, Deeeflcekeâ mecheefòekeâes

mebJeæ&ve FlÙeeefo JewMÙe ßesCeerkeâes keâce& nes j heefjÛeÙee& Metõ ßesCeerkeâes keâce& nes~

Metõkeâes DeLe& nes Deuhe%e~ Deuhe%e meeOekeâ pemeues efveÙele keâce& efÛevlevecee ogF&



IeCše yemesj ome efceveš heefve Deeheävees he#ecee heeGBowveved~ Mejerj DeJeMÙe yemeskeâes

Ú, lej pegve ceveueeF& efškeâeGveg Ú, lÙees le neJeemebie kegâje ieo&Ú~ Ùemlees meeOekeâkeâes

keâuÙeeCe keâmejer ngvÚ? Gmeues DeehetâYevoe GVele DeJemLeeJeeueekeâes DeLeJee meodieg®keâes

mesJee ieveg& heo&Ú~ efJemleejw-efJemleejw lÙemecee heefve mebmkeâejn¤keâes me=peve ngvesÚ,

ieefle meceelvesÚ~ Dele: Ùeme Deuhe%ekeâes keâce& mesJeeyeeš vew ØeejcYe ngvesÚ~ keâce&

SGšw Ú- efveÙele keâce&, efÛevleve~ lÙemekeâes keâòee&keâe Ûeej ßesCeern¤ Úved- Deefle

Gòece, Gòece, ceOÙece j efveke=â° vew yeÇeÿeCe, #eef$eÙe, JewMÙe, Metõ ngved~ ceeefvemeueeF&

nesFve ye¤ iegCekeâes ceeOÙeceyeeš keâce&ueeF& Ûeej Yeeiecee yeeBef[Ùees~ ieerleesòeâ JeCe&

Ùeeflecew Ú~

leòJeueeF& mhe° ieveg&ngBow JeneBues YeVegYeÙees efkeâ- Depeg&ve! lÙeme hejceefmeefækeâes

efJeefOe yeleeGvesÚg, pees %eevekeâes hejeefve‰e nes~ efJeJeskeâ, JewjeiÙe, Mece, oce, OeejeJeener

efÛevleve j OÙeevekeâes ØeJe=efòe, yeÇÿecee ØeJesMe efoueeGves mechetCe& ÙeesiÙeleen¤ peye

heefjhekeäJe ngve peevÚved; keâece, ›eâesOe, ceesn, jeie-És<e Deeefo Øeke=âeflecee Iemeeršsj

jeKves ØeJe=efòen¤ peye hetCe&leÙee Meevle ngve peevÚved, lÙeme meceÙe lÙees JÙeefòeâ

yeÇÿeueeF& peeVes ÙeesiÙe ngvÚ~ lÙener ÙeesiÙeleekeâes veece hejeYeefòeâ nes~ hejeYeefòeâÉeje

vew lÙees leòJeueeF& peevoÚ~ leòJe kesâ nes? yeleeGvegYeÙees- ce pees ngB, pegve efJeYeteflen¤ues

Ùegòeâ Úg, lÙemeueeF& peevoÚ DeLee&led hejceelcee pees nes, DeJÙeòeâ, MeeÕele,

DeheefjJele&veMeerue pegve Deueewefkeâkeâ iegCeOece&Jeeuee nes, lÙemeueeF& peevoÚ j peevesj

lÙees lel#eCe cecee efmLele ngvepeevÚ~ Dele: leòJe nes hejceleòJe, ve efkeâ heeBÛe Jee

heÛeerme leòJe~ Øeeefhlekeâes meeLe Deelcee lÙener mJe¤hecee efmLele ngvepeevÚ, lÙener

iegCeOece&n¤ues Ùegòeâ ngvepeevÚved~

F&Õejkeâes efveJeeme yeleeGBow ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues YeVegYeÙees efkeâ Depeg&ve! lÙees

F&Õej mechetCe& Yetlen¤keâes ùoÙe-osMecee efveJeeme ieo&Ú; lej ceeÙee¤heer Ùev$ecee

Dee¤{ YeSj ceeefvemen¤ Yešefkeâ jnskeâe Úved, Ùemewues peevowveved~ Dele: Depeg&ve!

efleceer ùoÙecee efmLele lÙeme F&Õejkeâes MejCecee peeT~ ÙemeYevoe heefve SGše ieesheveerÙe

jnmÙe DePew Ú efkeâ mechetCe& Oece&n¤keâes efÛebleeueeF& Úes[sj efleceer cesjes MejCecee

DeeT~ efleceer ceueeF& Øeehle ievexÚew~ Ùees jnmÙe DeveeefOekeâejerefmele YeVeg ngBowve- pees



Yeòeâ nesFve, lÙemeueeF& YeVeg ngBowve~ lej pees Yeòeâ nes, lÙemeueeF& DeJeMÙe YeVegheÚ&~

lÙememebie ieeshÙe jeKescee keâuÙeeCe keâmejer ngvesÚ? Devlecee ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues

meesOvegYeÙees- Depeg&ve! cewues pes peefle Yeves, lÙemeueeF& efleceerues jeceüjer megvÙeew- yegPÙeew?

efleceües ceesn ve° YeÙees efkeâ YeSve? Depeg&veues Yeves- YeieJeved! cesjes ceesn ve° YeÙees~ ce

Deeheävees mce=efle Øeehle iejskeâes Úg~ leheeFË pes peefle YeVegngvÚ lÙener melÙe nes, Deye ce

lÙener ievexÚg~

mebpeÙe, pemeues Ùeer ogyewkeâes mebJeeo jeceüjer megveskeâes Ú, Deeheävees efveCe&Ùe efovÚ

efkeâ ßeerke=â<Ce ceneÙeesiesÕej j Depeg&ve Skeâ cenelcee ngvegngvÚ~ Gvekeâes mebJeeo heškeâ-

heškeâ mcejCe iejsj lÙees nef<e&le ngBowÚ~ Dele: Ùemekeâes mcejCe ieoz jnvegheÚ&~ lÙees

nefjkeâes ¤heueeF& mcejCe iejsj ueieeleej nef<e&le ngvÚ~ Dele: yeejcyeej mJe¤hekeâes

mcejCe ieoz jnveg heÚ&, OÙeeve ieoz jnvegheÚ&~ peneB ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ce ngvegngvÚ j

peneB cenelcee Depeg&ve Ú, lÙeneR ßeer Ú, efJepeÙe-efJeYetefle j OegÇJe veerefle heefve lÙeneR

Ú~ me=ef°keâe veereflen¤ Deepe Úved Yeves Yeesueer heefjJele&ve ngvesÚved~ OegÇJe Skeâcee$e

hejceelcee nes~ lÙemecee ØeJesMe efoueeGves veerefle, OeÇgJeveerefle heefve Gvew ngved~ Ùeefo

ßeerke=â<Ce j Depeg&veueeF& Éehejkeâeueerve JÙeefòeâ-efJeMes<e ceeVes nes Yeves Deepe ve ßeerke=â<Ce

Ú ve Depeg&ve! leheeFËueeF& ve efJepeÙe efceuveg heÚ& ve efJeYetefle~ leye le ieerlee leheeFËkeâes

ueeefie JÙeLe& Ú? lej nesFve~ ßeerke=â<Ce Skeâ Ùeesieer ngvegngvLÙees, Devegjeieues hetCe&

ùoÙeJeeuee cenelcee vew Depeg&ve nes~ Ùeer meOeQ jnvÚved j jnvesÚved heefve~ ßeerke=â<Ceues

Deeheävees heefjÛeÙe efovegngBow YeVegYeÙees efkeâ ngve le ce DeJÙeòeâ Úg lej pegve YeeJeueeF& ce

Øeehle Úg, lÙees F&Õej meyewkeâes ùoÙe-osMecee efveJeeme ieo&Ú~ lÙees meOeQ Ú j jnvesÚ

heefve~ meyewueeF& lÙemewkeâes MejCecee peevegÚ~ MejCecee peeves vew cenelcee nes, Devegjeieer

nes~ Devegjeie vew Depeg&ve nes~ Ùemekeâes efveefcle kegâvew efmLeleØe%e ceneheg®<ekeâes MejCecee

peeveg efveleevle DeeJeMÙekeâ Ú; efkeâveefkeâ lÙees vew Ùemekeâes Øesjkeâ nes~

Ùeme DeOÙeeÙecee mebvÙeemekeâes mJe¤he mhe° ieefjÙees efkeâ meJe&mJekeâes vÙeeme

vew mebvÙeeme nes~ cee$e ies®Dee JeŒe OeejCe ieveg& mebvÙeeme nesFve~ peyeefkeâ Ùemekeâes

meeLe Skeâevlekeâes mesJeve ieoz efveÙele keâce&cee Deeheävees Meefòeâ mebPesj DeLeJee

mecehe&Cekeâes meeLe meleled ØeÙelve DeheefjneÙe& Ú~ Øeeefhlekeâes meeLe mechetCe&



keâce&n¤keâes lÙeeie vew mebvÙeeme nes, pegve cees#ekeâes heÙee&Ùe nes~ Ùener vew mebvÙeemekeâes

hejekeâe‰e nes~ Dele:-

Ô lelmeefoefle ßeerceodYeieJeûerleemetheefve<elmeg yeÇÿeefJeÅeeÙeeb ÙeesieMeeŒes

ßeerke=â<Ceepeg&vemecJeeos ‘mebvÙeemeÙeesiees’ veecee°eoMeesÓOÙeeÙeŠ~~18~~


efJe<eÙekeâ ßeerke=â<Ce j Depeg&vekeâes mebJeeocee ‘mebvÙeeme Ùeesie’ veecekeâ De"ejeQ DeOÙeeÙe

hetCe& ngvÚ~


ßeerceÆieJeûerleeÙeeŠ ‘ÙeLeeLe&ieerlee’ Yee<Ùes ‘mebvÙeemeÙeesiees’ veece

De°eoMeesÓOÙeeÙeŠ~~18~~



GheMece 341

ØeeÙeŠ šerkeâen¤cee ceeefvemen¤ veÙeeB kegâjen¤ KeespoÚved; lej Jemlegle:

melÙe le melÙe nes~ lÙees ve veÙeeB ngvÚ j ve hegjevees ngvÚ~ veÙeeB kegâjen¤ le

DeKeyeejcee Úeefhebow jnvÚved, pegve cevex-Gceüves Iešveen¤ ngved~ melÙe DeheefjJele&veMeerue

Ú, Yeves keâesner Dekeâex kesâ YeVesÚ? Ùeefo YevoÚ Yeves lÙemeues heeSkeâes Úwve~ ØelÙeskeâ

ceneheg®<e Ùeefo efn[sj lÙees ue#Ùemecce hegiÙees Yeves Gmeues SGšw kegâje YevoÚ~ Gmeues

meceepekeâes yeerÛecee ojej (heâešes) GlheVe ieozve~ Ùeefo ojej GlheVe ieÚ& Yeves efmeæ

Ú efkeâ lÙemeues heeSkeâes Úwve~ ßeerke=â<Ce heefve lÙener melÙeueeF& YeVegngvÚ pees hetJe&

ceveeref<en¤ues osKeskeâe efLeS, heeSkeâe efLeS j YeefJe<Ùecee ngves ceneheg®<en¤ues Ùeefo

heeGBÚved Yeves Ùener YeVesÚved~

ceneheg®<e j Gvekeâes keâeÙe&-ØeCeeueer- ceneheg®<e mebmeejcee melÙekeâes veececee

hewâefueSkeâes j melÙepemlees Øeleerle ngves kegâjereflen¤ueeF& Meceve iejsj keâuÙeeCekeâes heLe

ØeMemle ieefjefovÚ~ Ùees heLe heefve mebmeejcee heefnuesosefKe vew jnvÚ, lej lÙemewkeâes

meceeveevlej, lÙemlew Ûeefckeâuees DeveskeâeQ heLe ØeÛeefuele ngvepeevÚved~ leerceOÙes melÙeueeF&

ÚgšŸeeGve Deh"Ÿeejes ngvÚ efkeâ Jemlegle: melÙe kesâ nes~ ceneheg®<e melÙeefmLele ngveeues

lÙemeceOÙes melÙeueeF& efÛevoÚ, lÙemeueeF& efveef§ele ieo&Ú j lÙees melÙeeflej DeefYecegKe

ngve meceepeueeF& Øesefjle ieo&Ú~ Ùemlew ØeÙeeme jeceues ieveg&YeÙees, ceneJeerjues ieveg&YeÙees,

cenelcee yegæues ieveg&YeÙees, F&mee j cegncceoues heefve Ùener iejs~ meeLew keâyeerj, ieg®veevekeâ

FlÙeeefo meyewues Ùener iejs~ ceneheg®<e Ùeme mebmeejyeeš efJeoe YeSheefÚ YeefJe<Ùekeâe

heerÌ{erkeâe ceeefvemen¤ues Gveues yeleeSkeâes ceeie&keâes DevegmejCe veiejsj Gveern¤keâes

pevcemLeue, ce=lÙegmLeue j leer mLeuen¤ueeF& hetpeve LeeuÚved peneB Gveern¤ ieSkeâe

efLeS~ ›eâceMe: Gveern¤ues lÙemekeâes cetefle& yeveeSj hetpeve LeeuÚved~ ÙeÅeefhe DeejcYecee

Gveues Gveern¤keâes mce=efleueeF& vew Skeâ$e ieÚ&ved, lej keâeueevlejcee Yeücecee heo&Úved j

lÙener Yeüce ¤{erkeâes ¤he efuevÚ~

ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues heefve lelmeeceefÙekeâ meceepecee melÙekeâes veececee heueeSkeâes

jerefle-efjJeepen¤ueeF& KeC[ve iejsj meceepeueeF& ØeMemle heLecee KeÌ[e iejerefoS~

GheMece



DeOÙeeÙe 2/16cee JeneBues YeVegYeÙees, Depeg&ve! Demeled Jemlegkeâes DeefmlelJe vew Úwve j

meledkeâes Yeves leerveJešw keâeuecee DeYeeJe Úwve~ YeieJeeved YeSkeâesues ce Ùees Deeheävees

lehe&âyeeš Yeefvejnskeâes Úwve ye¤ Ùemekeâes heâjkeâ leòJeoMeean¤ues osKes j lÙemewueeF&

ce YeVe ieFjnskeâes Úg~ lesÜeQ DeOÙeeÙecee JeneBues #es$e-#es$e%ekeâes JeCe&ve lÙemewØekeâej

ieveg&YeÙees, pees ‘$e+ef<eefYeye&ngOeeieerleced’- $e+ef<en¤Éeje ØeeÙeŠ ieeFmeefkeâSkeâe efLeS~

De"ejeQ DeOÙeeÙecee lÙeeie j mebvÙeemekeâes leòJe yeleeGBow JeneBues ÛeejJeše celen¤ceOÙes

SGšekeâes ÛeÙeve ieveg&YeÙees j lÙemeueeF& Deeheävees meceLe&ve efovegYeÙees~

mebvÙeeme - ke=â<Cekeâeuecee Deefie>ueeF& mheMe& veievex leLee efÛevlevekeâes heefve

lÙeeie iejsj Ùeesieer, mebvÙeemeer Yeefvevesn¤keâes mecØeoeÙe heefve heâmšŸeeF jnskeâes efLeÙees~

Ùemekeâes KeC[ve ieoz JeneBues mhe° ieveg&YeÙees efkeâ %eeveceeie& leLee Yeefòeâceeie&, ogyewceOÙes

kegâvew heefve ceeie& Devegmeej keâce&ueeF& lÙeeives efJeOeeve Úwve~ keâce& le ievez heo&Ú~ keâce&

ieoe&-ieoz meeOevee Ùeefle met#ce ngvepeevÚ efkeâ meJe&-mebkeâuhen¤keâes DeYeeJe ngve

peevÚ, lÙees hetCe& mebvÙeeme nes~ yeerÛe yeešescee mebvÙeeme veecekeâes kegâvew Jemleg vew Úwve~

cee$e ef›eâÙeen¤ueeF& lÙeeiesj leLee DeefiveueeF& veÚgveeues ve keâesner mebvÙeemeer ngvÚ, ve

Ùeesieer- pemeueeF& DeOÙeeÙe ogF&, leerve, heeBÛe, Ú: j Keemeiejer De"ejeQ DeOÙeeÙecee

osKve meefkeâvÚ~

keâce& - Ùemlew Yeüeefvle keâce&keâes mecyevOecee heefve heeFvÚ~ DeOÙeeÙe 2/39cee

JeneBues yeleeGveg YeÙees efkeâ Depeg&ve! Deefnuesmecce Ùees yegefæ efleceües ueeefie meebKÙeÙeesiekeâes

efJe<eÙecee YeefveÙees j Deye ÙemewueeF& efleceer efve<keâece keâce&keâes efJe<eÙecee megve~ Ùememebie

Ùegòeâ YeSj efleceer keâce&n¤keâes yevOeveueeF& jeceüjer veeMe ieve& mekeäÚew~ Ùemekeâes Leesjw

DeeÛejCe heefve ceneved pevce-cejCekeâes YeÙeyeeš Gæej iejeGves ngvÚ~ Ùeme efve<keâece

keâce&cee efve§eÙeelcekeâ ef›eâÙee SGšw Ú, yegefæ SGšw Ú, efoMee heefve SGšw Ú, lej

DeefJeJeskeâern¤keâes yegefæ Devevle MeeKee YeSkeâes ngvÚ, Ùemewues lÙees keâce&keâes veececee

DeveskeâeQ ef›eâÙeen¤keâes efJemleej ieefjefuevÚved~ Depeg&ve! efleceer efveÙele keâce& iej~

DeLee&led ef›eâÙeen¤ Oesjw Úved, Gveern¤ keâce& nesFveved~ keâce& kegâvew efveOee&efjle efoMee nes~

keâce& kegâvew SGše Ùemlees Jemleg nes, pees pevce-pevceevlejyeeš YeFjnskeâes Mejerjkeâes

Ùee$eeueeF& Devle ieefjefovÚ~ Ùeefo SGše heefve pevce efueveg heNÙees Yeves Ùee$ee hetCe&

keâneB ngvÚ YeÙees?


GheMece 343

Ùe%e- lÙees efveÙele keâce& kegâve nes? ßeerke=â<Ceues mhe° ieveg &YeÙees efkeâ

‘Ùe%eeLee&lkeâce&CeesÓvÙe$e ueeskeâesÓÙeb keâce&yevOeveŠ’- Depeg&ve! Ùe%ekeâes Øeef›eâÙee

vew keâce& nes~ Ùemekeâes Deefleefjòeâ mebmeejcee pes peefle heefve ieefjvÚ leer Ùemew ueeskeâkeâe

yevOeve ngved, ve efkeâ keâce&~ keâce&ues le Ùeme mebmeej-yebOeveyeeš cees#e efoueeGBÚ~

Deye lees Ùe%e kesâ nes, pemeueeF& ef›eâÙeeefvJele iejscee keâce& mecheeefole ngve mekeâesmed?

DeOÙeeÙe Ûeejcee ßeerke=â<Ceues lesÜ-ÛeewOe efJeefOen¤yeeš Ùe%ekeâes JeCe&ve ieveg&YeÙees

pegve meyew efceueeSj hejceelceecee ØeJesMe efoueeGvesJeeuee efJeefOe-efJeMes<ekeâes efÛe$eCe

nes- pees Õeemeyeeš, OÙeeveyeeš, efÛevleve j FefvõÙe-mebÙece Deeefoyeeš efmeæ ngvesJeeuee

nes~ ßeerke=â<Ceues Ùees heefve mhe° heeveg&YeÙees efkeâ Yeeweflekeâ õJÙen¤mebie Ùeme Ùe%ekeâes

kegâvew mecyevOe Úwve~ Yeeweflekeâ õJÙen¤yeeš efmeæ ngves Ùe%e DelÙeuhe ngved~ leheeFË

keâjesÌ[eQkeâes nJeve vew efkeâve veieveg&med~ mechetCe& Ùe%e ceve j FefvõÙen¤keâes Devle:ef›eâÙeeyeeš

efmeæ ngvesJeeuee ngved~ Ùe%e hetCe& YeSheefÚ Ùe%e pemeueeF& me=ef° ieo&Ú, lÙeme Dece=leleòJekeâes

peevekeâejerkeâes veece %eeve nes~ lÙeme %eeveece=lekeâes heeve ievexJeeuee Ùeesieer meveeleve

yeÇÿecee ØeJesMe heeGBÚ~ pemecee ØeJesMe heeGveg efLeÙees heeFmekeäÙees, hesâefj lÙeme

heg®<eueeF& keâce& ievee&ues kegâvew ØeÙeespeve ngBowve~ Ùemewues mechetCe& keâce& mee#eelkeâejmeefnle

%eevecee meceehle ngvepeevÚved~ keâce& ievex yevOeveyeeš lÙees cegòeâ ngvepeevÚ~ ÙemeØekeâej

efveOee&efjle Ùe%eueeF& keâeÙe&¤he efoveg keâce& nes~ keâce&keâes Megæ DeLe& nes DeejeOevee~

Ùeme efveÙele keâce&, Ùe%eeLe& keâce& DeLeJee leoLe& keâce&yeenskeâ ieerleecee De¤

kegâvew keâce& Úwve~ ÙemewceeefLe ßeerke=â<Ceuess "eGB-"eGBcee peesÌ[ (yeue) efovegYeÙees~

DeOÙeeÙe Ú:cee ÙemewueeF& JeneBues ‘keâeÙe&ced keâce&’ YeVegYeÙees~ DeOÙeeÙe meesÜcee

yeleeGvegYeÙees efkeâ keâece, ›eâesOe j ueesYeueeF& lÙeeiesheefÚ vew lÙees keâce& DeejcYe ngvÚ,

pees hejceßesÙeueeF& efoueeGvesJeeuee nes~ meebmeeefjkeâ keâce&n¤cee pes peefle JÙemle Ú,

lÙememebie keâece, ›eâesOe j ueesYe lÙeeflekewâ ye{ercee$eecee megmeefppele osefKevÚved, mece=æ

heeFvÚved~ Ùemew efveÙelekeâce&ueeF& JeneBues MeeŒe-efJeOeeveesòeâ keâce&keâes meb%ee efovegYeÙees~

ieerlee Deehewâcee hetCe& MeeŒe nes~ meJeexheefj MeeŒe Jeso ngved, Jeson¤keâes meej Gheefve<eod

ngved j leer meyewkeâe meejebMe ÙeesiesÕej ßeerke=â<Cekeâes Ùener JeeCeer ieerlee nes~ me$eeQ leLee

De"ejeQ DeOÙeeÙecee heefve MeeŒe-efJeefOeyeeš efveOee&efjle keâce&, efveÙele keâce&, keâòe&JÙe

keâce& j hegCÙe-keâce&yeeš Fbefiele iejsj JeneBues heškeâ-heškeâ efJeÕemle iejeGvegYeÙees

efkeâ keâce& vew hejcekeâuÙeeCekeâejkeâ nes~



ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues Ùeefle peesÌ[ (yeue) efoSj Yeves heefve leheeFË lÙeme efveÙele

keâce&ueeF& veiejsj, ßeerke=â<Cekeâes kegâje veceevesj Guše-efmeOee keâuhevee ieveg&ngvÚ efkeâ

mebmeejcee pes kesâner heefve ieefjvÚ keâce& nes~ kesâner heefve lÙeeiveg DeeJeMÙekeâ Úwve, cee$e

heâuekeâes keâecevee veiej, YeFmekeäÙees efve<keâece keâce&Ùeesie~ keâòe&JÙe YeeJeveeues iej- YeFmekeäÙees

keâòe&JÙeÙeesie~ pes heefve iej, veejeÙeCeueeF& mecehe&Ce iej- YeFmekeäÙees mecehe&Ce Ùeesie~

ÙemeØekeâej Ùe%ekeâes veece DeeGBvee meeLe neceer Yetle-Ùe%e, efhele=-Ùe%e, hebÛe-Ùe%e,

efJe<Cegkeâes efveefceòe iejerves Ùe%e yeveeFefuevÚeQ j lÙemekeâes ef›eâÙeecee mJeene Yevesj

Ke[e ngvÚeQ~ Ùeefo ßeerke=â<Ceues mhe° YeVegYeSkeâes Úwve Yeves neceer pes heefve ieveg&ngvÚ~

Ùeefo yeleeGveg YeSkeâes Ú Yeves peefle YeefveSkeâes Ú, lÙeefle vew ceeve~ lej neceer ceeVe

heeGBowveeQ~ efJejemele (veemees)cee DeveskeâeQ jerefle-efjJeepen¤, hetpee-heæeflen¤ neceües

ceefmle<keâcee YeefjSkeâe Úved~ yeeefnjer Jemlegn¤ueeF& keâoeefÛeled neceer yesÛesj

Yeeive heefve mekeäÚeQ, lej Ùeer hetJee&«enn¤ ceefmle<keâcee yemesj neceermebiew efn[dÚved~

ßeerke=â<Cekeâe Meyon¤ueeF& heefve neceer lÙemewkeâes Deveg¤he {euesj «enCe ieo&ÚeQ~

ieerlee le DelÙevle yeesOeiecÙe, mejue mebmke=âlecee Ú~ leheeFË DevJeÙeeLe& vew efuevegYeÙees

Yeves keâefnues heefve Mebkeâe ngBowve~ Ùener ØeÙeeme Øemlegle hegmlekeâcee ieefjSkeâes Ú~

Ùegæ - Ùeefo Ùe%e j keâce&- Ùener ogF& ØeMveueeF& ÙeLeeLe& mebPescee Ùegæ, JeCe&-

JÙeJemLee, JeCe&mebkeâj, %eeveÙeesie, keâce&Ùeesie DeLeJee meb#eshecee mechetCe& ieerlee vew

leheeFËues yegPvemekeäveg ngvÚ~ Depeg&ve ue[dve ÛeenowveLes~ Gveues Oeveg<e heäÙeeBkesâj jLekeâes

heefÚ¼s Yeeiecee yemes, lej ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues SGše cee$e keâce&keâes efMe#ee efoSj

keâce&ueeF& ÂÌ{ cee$e iejeGvegYeSve, ye¤ Depeg&veueeF& lÙeme heLecee Ûeuve heefve

ueieeGvegYeÙees~ Ùegæ YeÙees- Ùemecee Mebkeâe Úwve~ ieerleekeâes hevOeÇ-yeerme Mueeskeân¤

Ùemlees Úved, pemecee heškeâ-heškeâ JeneBues YeVegYeÙees, Depeg&ve! efleceer Ùegæ iej~ lej

SGše heefve Mueeskeâ Ùemlees Úwve, pegve yeeefnjer ceej-keâeškeâes meceLe&ve ieo&Ú~ (õ°JÙe

Ú- DeOÙeeÙe 2, 3, 11, 15 j 18) efkeâveefkeâ pegve keâce&cee peesÌ[ (yeue) efoFÙees

lÙees efLeÙees efveÙele keâce&, pees Skeâevle-osMekeâes mesJeveyeeš, efÛeòeueeF& meyeweflejyeeš

mecesšsj OÙeeve ievee&ues ngvÚ~ peye keâce&keâes Ùener mJe¤he nes, efÛeòe Skeâevle j

OÙeevecee ueeieskeâes Ú Yeves Ùegæ keâmlees? Ùeefo ieerleesòeâ keâuÙeeCe Ùegæ ievexJeeueekeâes


GheMece 345

ueeefie vew nes Yeves leheeFË ieerleekeâes heefÚ ueeive Úes[defovegme~ leheeFËkeâes mece#e Depeg&vepemlees

Ùegækeâes kegâvew heefjefmLeefle le Úwve~ JemlegleŠ leye heefve lÙees efmLeefle efJeÅeceeve efLeÙees j

Deepe heefve pemleekeâes lÙemlew vew Ú~ peye efÛeòeueeF& meyeweflejyeeš mecesšsj leheeFË

ùoÙe-osMecee OÙeeve ieve& ueeivegngvÚ leye keâece, ›eâesOe, jeie, És<eeefo efJekeâejn¤

leheeFËkeâes efÛeòeueeF& efškeäve efobowveved~ leer efJekeâejn¤mebie mebIe<e& ieveg&, efleveern¤keâes

Devle ieveg& vew Ùegæ nes~ efJeÕecee Ùegæ YeF& vew jnvÚved, lej lÙemeyeeš keâuÙeeCe Úwve

ye¤ efJeveeMe vew ngvÚ~ lÙemeueeF& Meeefvle YeveeQ Jee heefjefmLeefle~ De¤ kegâvew Meeefvle

Ùeme mebmeejcee heeFBowve~ Meeefvle leye efceuoÚ, peye Ùees Deelcee Deeheävew MeeÕeleueeF&

heeGBÚ~ Ùener Skeâcee$e Meeefvle nes, pemekeâes heefÚ DeMeeefvle Úwve~ lej Ùees Meeefvle

meeOeveiecÙe Ú, lÙemewkeâes ueeefie efveÙele keâce&keâes efJeOeeve nes~

JeCe& - lÙeme keâce&ueeF& vew Ûeej Yeeiecee yeeBef[Ùees~ efÛevlevecee le meyew

ueeioÚved; lej keâmewues Õeeme-ØeÕeemekeâes ieefle jeskeävecee me#ece ngvÚ, le keâmewues

DeejcYecee ogF& IeCše efÛevlevecee yemesj ome efceveš heefve Deeheävees he#ecee heeGBowve,

Ùemlees efmLeefle ngves Deuhe%e meeOekeâ Metõ ßesCeerkeâes nes~ lÙees Deeheävees mJeeYeeefJekeâ

#ecelee Devegmeej heefjÛeÙee&yeeš vew keâce& DeejcYe iejesmed~ ›eâceMe: JewMÙe, #eef$eÙe j

efJeØe ßesCeerkeâes #ecelee Gmekeâes mJeYeeJecee {uow peevesÚ~ lÙees ngVele ngBow peevesÚ~

lej lÙees yeÇeÿeCe ßesCeer heefve oes<eÙegòeâ Ú; efkeâveefkeâ Deefnues lÙees yeÇÿe še{e Ú~

yeÇÿecee ØeJesMe heeSheefÚ lÙees yeÇeÿeCe heefve jnBowve~ JeCe&keâes DeLe& nes Deeke=âefle~ Ùees

Mejerj leheeFËkeâes Deeke=âefle nesFve~ leheeFËkeâes Deeke=âefle lÙemlew Ú, pemlees leheeFËkeâes

Je=efòe Ú? ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ- Depeg&ve! heg®<e ßeæeceÙe Ú, Ùemewues keâneR ve keâneR

Gmekeâes ßeæe DeJeMÙe nesuee~ pemlees ßeæeYeSkeâes lÙees heg®<e Ú, mJeÙeb heefve Gner

nes~ pemlees Je=efòe, lÙemlew heg®<e~ JeCe& keâce&keâes #eceleekeâes Deevleefjkeâ ceeheoC[ nes;

lej ceeefvemen¤ues efveÙele keâce&ueeF& ÚesÌ[sj yeeefnj meceepecee pevcekeâes DeeOeejcee

peeeflen¤ueeF& JeCe& ceevesj Gvekeâes peerefJekeâe efveef§ele iejs, pees Skeâ meeceeefpekeâ

JÙeJemLee cee$e efLeÙees~ Gveern¤ keâce&keâes ÙeLeeLe& ¤heueeF& yeiÙeeGÚved, pemeyeeš

Gvekeâes {eWiehetCe& meeceeefpekeâ ceÙee&oe j peerefJekeâecee yeeOee vehejesmed~ keâeueevlejcee

JeCe&keâes efveOee&jCe cee$e pevceyeeš ngve ueeiÙees~ Ùemlees kesâner heefve nesFve~ ßeerke=â<Ceues

YeVegYeÙees efkeâ Ûeej JeCe&n¤keâes me=ef° cewues iejW~ kesâ Yeejlekeâes yeeefnj me=ef° Úwve?



DevÙe$e Ùeer peeeflen¤keâes DeefmlelJe vew Úwve~ Yeejlecee vew Ùemekeâes Devleie&le ueeKeeQ

peeefle-Ghepeeeflen¤ Úved~ ßeerke=â<Ceues kesâ ceeefvemeueeF& yeeB[dvegYeSkeâes efLeÙees? nesFve,

‘iegCekeâce& efJeYeeieMeŠ’- iegCekeâes DeeOeejcee keâce&ueeF& yeeBef[Ùees~ ‘keâcee&efCe

ØeefJeYeòeâeefve’- keâce&ueeF& yeeBef[Ùees~ Ùeefo keâce& yegefPeÙees Yeves JeCe& heefve yegefPevÚ

j JeCe& yegPesheefÚ JeCe&mebkeâjkeâes ÙeLeeLe& ¤he heefve leheeFË yegPveg ngvesÚ~

JeCe&mebkeâj - Ùeme keâce&-heLeyeeš ÛÙegle ngveg vew JeCe&mebkeâj nes~ Deelceekeâes

Megæ JeCe& nes hejceelcee~ lÙemecee ØeJesMe efoueeGves keâce&yeeš nšsj Øeke=âeflecee efceefßele

ngveg vew JeCe&mebkeâj nes~ ßeerke=â<Ceues mhe° ieveg&YeÙees efkeâ keâce& veiejerkeâve lÙeme mJe¤heueeF&

keâmewues heefve heeGowve j ØeeefhleJeeuee ceneheg®<eueeF& keâce& ievee&ues ve kegâvew ueeYe Ú

ve Úes[scee kegâvew neefve~ leeheefve ueeskeâ-meb«enkeâes ueeefie T keâce&cee De«emej ngvÚ~

leer ceneheg®<en¤ pemlew ceueeF& heefve Øeehle ngves ÙeesiÙe kegâvew Jemleg DeØeehle Úwve,

leeheefve ce heefÚkeâe JÙeefòeân¤keâes efnlekeâes FÛÚeyeeš keâce&cee vew De«emej Úg~ Ùeefo

ieefo&ve Yeves meyew JeCe&mebkeâj ngvepeevÚved~ Œeern¤keâes otef<ele ngveeues JeCe&mebkeâj

YeSkeâes le megefveÙees; lej ÙeneB ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ efkeâ mJe¤hemLe ceneheg®<e keâce&

veiejscee JeCe&mebkeâj ngvÚ~ lÙeme ceneheg®<ekeâes vekeâue iejsj DeejeOevee yevo iejscee

T Øeke=âeflecee YeeQleeefjow jnves Ú, JeCe&mebkeâj ngve peevesÚved efkeâveefkeâ Ùeme keâce&ueeF&

iejsj vew lÙeme hejce vew<keâcÙe&keâes efmLeefleueeF&, Deeheävees Megæ JeCe& hejceelceeueeF&

heeGve meefkeâvÚ~

%eeveÙeesie leLee keâce&Ùeesie - keâce& SGšw Ú- efveÙele keâce&, DeejeOevee; lej

lÙemeueeF& ievex ogF& Âef°keâesCen¤ Úved~ Deeheävees MeefòeâueeF& mebPesj, neefve-ueeYekeâes

efveCe&Ùe efueSj Ùeme keâce&ueeF& ieveg& ‘%eeveÙeesie’ nes~ Ùeme ceeie&keâes meeOekeâ peevoÚ-

‘‘Deepe cesjes Ùees efmLeefle Ú, Deieeef[ Ùeme Yetefcekeâecee heefjCele ngvesÚg~ hesâefj Deeheävew

mJe¤heueeF& Øeehle ievexÚg~’’ Ùeme YeeJeveeueeF& efueSj keâce&cee ØeJe=òe ngvÚ~ Deeheävees

efmLeeflekeâes %eeve jeKesj efn[dÚ Ùemewues %eeveceeieea YeefvevÚ~ mecehe&Cekeâes meeLe lÙener

keâce&cee ØeJe=òe ngveg, neefve-ueeYekeâes efveCe&Ùe F°ceeefLe megchesj efn[dveg efve<keâece keâce&Ùeesie,

Yeefòeâceeie& nes~ ogyewkeâe Øesjkeâ meodieg® ngved~ SGšw ceneheg®<eyeeš efMe#ee efueSj

SGše mJeeJeuecyeer YeSj lÙeme keâce&cee ØeJe=òe ngvÚ j oesœees JeneByeeš efMe#ee

efueSj, JeneBcee efveYe&j YeSj ØeJe=òe ngvÚ~ Ùeefle cee$e heâjkeâ Ú~ Ùemewues ÙeesiesÕej


GheMece 347

ßeerke=â<Ceues YeVegYeÙees- Depeg&ve! meebKÙeÉeje pegve hejcemelÙe Øeehle ngvÚ, lÙener

hejcemelÙe efve<keâece keâce&ÙeesieÉeje heefve Øeehle ngvÚ~ pees ogyewueeF& SGšw osKÚ,

Gmeues vew ÙeLeeLe& osKÚ~ ogyewueeF& ef›eâÙee yeleeGves leòJeoMeea Skeâ Ú, ef›eâÙee heefve

SGšw Ú- DeejeOevee~ keâeceveen¤keâes lÙeeie ogyew ieo&Úved j heefjCeece heefve SGšw

Ú~ cee$e keâce&ievex Âef°keâesCe ogF& Úved~

Skeâ hejceelcee - efveÙele keâce& ceve j FefvõÙen¤keâes SGše efveOee&efjle

DevleŠef›eâÙee nes~ peye keâce&keâes Ùener mJe¤he nes Yeves yeeefnj ceefvoj, ceefmpeo, ÛeÛe&

yeveeSj osJeer-osJeleen¤keâes cetefle& Jee Øeleerkeâ yeveeSj hetpveg keâneBmecce mebiele nes?

Yeejlecee efnvot Yeefveves meceepe (Jemlegle: leer meveeleveOeceea ngved~ Gveern¤keâe hetJe&peues

hejcemelÙekeâes MeesOe iejsj osMe-efJeosMecee lÙemekeâes ØeÛeej iejs~ lÙeme heLecee efn[dves

efJeÕecee peneB YeS heefve leer meyew meveeleveOeceea ngved~ Ùeefle ieewjJeMeeueer efnvot meceepe)

keâeceveeyeeš efJeJeMe YeSj efJeefJeOe Yeüeefvlen¤cee hejs~ ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ- Depeg&ve!

osJeleen¤keâes mLeevecee osJelee veecekeâes kegâvew Meefòeâ Úwve~ peneB keâneR heefve ceeefvemekeâes

ßeæe PegkeäÚ, lÙemekeâes heÚeefÌ[ GefYeSj ce vew heâue efovÚg~ lÙemekeâes ßeæeueeF& heg°

ieo&Úg; efkeâveefkeâ ce vew meJe&$e Úg~ lej Gmekeâes lÙees hetpeve DeefJeefOehetJe&keâ Ú, Gvekeâes

heâue veeMeJeeved Ú~ keâeceveeyeeš pemekeâes %eeve DehenjCe YeSkeâes Ú, leer cet{yegefæ

vew De¤ osJeleen¤ueeF& hetpoÚved~ meeefòJekeâ ceeefvemen¤ osJeleen¤ueeF& hetpoÚved,

jepemeer Ùe#e-je#emen¤ueeF& leLee leecemeer Yetle-Øeslen¤ueeF& hetpoÚved~ Ieesj lehe

ieo&Úved~ lej Depeg&ve! Gveern¤ Mejerjcee efmLele YetlemecegoeÙe j Devle:keâjCecee

efmLele ce hejceelceeueeF& ke=âMe ieo&Úved, ve efkeâ hetpoÚved~ GveueeF& efleceer efve§eÙe vew

Deemegjer mJeYeeJeues mebÙegòeâ peeve~ ÙemeYevoe ye{er ßeerke=â<Ce kesâ YeVegngvÚ? JeneBues

mhe° YeVegYeÙees- Depeg&ve! F&Õej meyew ØeeCeerkeâes ùoÙecee jnvÚ~ cee$e Gmewkeâes MejCecee

peeT~ hetpeekeâes mLeueer ùoÙecee Ú, yeeefnj nesFve~ leeheefve ceeefveme {gÁe, heeveer,

ceefvoj-ceefmpeo, osJeer-osJeleen¤keâes heefÚ ueeieskewâ ngvÚ~ Gveern¤keâes meeLecee

ßeerke=â<Cekeâes heefve SGše Øeeflecee ye{eFefovÚved~ ßeerke=â<Cekewâ meeOeveecee peesÌ[ efoves

leLee peerJeveYeefj cetefle&-hetpeekeâes KeC[ve ievex yegækeâes heefve cetefle& Gvekeâe

DevegÙeeÙeern¤ues yeveeS j hetpee ieve& ueeies, peyeefkeâ cenelcee yegæues YeVegYeSkeâes

efLeÙees- Deevevo! leLeeielekeâes Mejerj-hetpeecee meceÙe ve° veieveg&~



ceefvoj, ceefmpeo, ÛeÛe&, leerLe&, cetefle&n¤ leLee mceejkeân¤yeeš hetJe&Jeleea

ceneheg®<en¤keâes mce=efle mepeeFvÚved, pemeyeeš Gveern¤keâes GheueefyOekeâes mcejCe

ngBow jnesmed~ cenehegg®<ecee ceefnuee-heg®<e ogyew ngBow DeeSkeâe Úved~ pevekeâkeâer keâvÙee

‘meerlee’ hetJe&pevcecee Skeâ yeÇeÿeCe-keâvÙee efLeFved~ Deeheävees efheleekeâes ØesjCeeyeeš

hejyeÇÿeueeF& heeGve Gveues lehemÙee ieefjved; lej meheâue ngve meefkeâve~ Dekeâex pevcecee

Gveues jeceueeF& Øeehle ieefjved j efÛevceÙe, DeefJeveeMeer DeeefoMeefòeâkeâes ¤hecee Øeefleef‰le

YeFved~ "erkeâ ÙemewØekeâej jepekegâuecee GlheVe ceerjecee hejceelceekeâes Yeefòeâkeâes Øemhegâšve

YeÙees~ meyewkegâje ÚesÌ[sj Gveer YeieJeevedkeâes efÛevlevecee ueeefieved~ efJeefYeVe yeeOeen¤ueeF&

heej ieoz meheâue YeFved~ efÙevekeâes mce=efle mebPevekeâes ueeefie ceefvoj yevÙees, mceejkeâ

yevÙees; pemeyeeš meceepe Gvekeâes GheosMen¤yeeš DevegØeeefCele ngve mekeâesmed~ ceerje,

meerlee DeLeJee Ùeme he#ekeâes MeesOekeâòee& ØelÙeskeâ ceneheg®<e neceües DeeoMe& ngved~

neceerues Gveern¤keâes heoefÛevnueeF& DevegmejCe ieveg& heÚ&; lej Ùees Yevoe "tuees Yetue

kesâ ngvÚ, Ùeefo neceer cee$e Gvekeâes heeTcee hetâue Ûe{eSj, Ûevove ueieeSj Deeheävees

keâòe&JÙekeâes Fefleßeer ceevÚeQ~

ØeeÙe: pees pemekeâes DeeoMe& ngvÚ, lÙemekeâes cetefle&, efÛe$e, KejeT, mLeeve

DeLeJee lÙememebie mevoefYe&le kesâefn heefve osKoe-megvoe cevecee ßeæe GlheVe ngvÚ~

Ùees GefÛele vew nes~ neceer heefve Deeheävees ieg®osJe YeieJeevedkeâes efÛe$eueeF& heâesnesjcee

heäÙeeBkeäve mekeäowveew; efkeâveefkeâ lÙees neceües DeeoMe& nes~ JeneBkewâ ØesjCee leLee keâLeveevegmeej

neceerues Ûeuveg Ú~ pegve mJe¤he JeneBkeâes nes, ›eâceMe: lÙemekeâes Øeeefhle neceües heefve

DeYeer° nes j lÙener lÙemekeâes ÙeLeeLe& hetpee heefve nes~ ÙeneBmecce le "erkeâ Ú efkeâ pegve

Jemlegle: DeeoMe& ngved, lÙemekeâes efvejeoj veiejeQ; lej lÙemeceeefLe he$e-heg<he Ûe{eSj

Yeefòeâ ceevescee, lÙeefleueeF& vew keâuÙeeCe-meeOeve ceevescee neceer ue#ÙeYevoe Oesjw

še{e Deueceefueve mekeäÚeQ~

Deeheävees DeeoMe&keâes GheosMen¤ueeF& ùoÙebiece ieveg& leLee lÙeme Devegmeej Ûeuvegkeâes

ØesjCee «enCe ieve&keâes ueeefie vew mceejkeâkeâes GheÙeesie nes, lÙemeueeF& Deeßece, ceefvoj,

ceefmpeo, ÛeÛe&, ce", efJenej, ieg®Éeje Jee kegâvew heefve veece efovegmed~ Ùeefo leer kesâvõn¤keâes

mecyevOe Oece&mebie Ú~ pemekeâes Øeeflecee Ú, Gmeues kesâ iejs j kesâ heeÙees? keâmlees

lehemÙee ieNÙees? keâmejer Øeehle ieNÙees? cee$e Ùeeflevew efmekeävekeâes ueeefie neceer lÙeneB


GheMece 349

hegiÚeQ j hegiveg heefve heÚ&; lej Ùeefo Ùeer mLeeven¤cee ceneheg®<en¤keâes heoefÛevnkeâes

yeejscee YeefveSve, iejsj efmeKeeFSve, keâuÙeeCekeâes JÙeJemLee efceuowve Yeves lÙees mLeeve

ieuele nes~ lÙeneB leheeFËueeF& cee$e ¤ef{ efceuvesÚ~ lÙeneB ieScee leheeFËkeâes neefve

ngvesÚ~ JÙeefòeâiele ¤heyeeš Iej-Iej, ieueer-ieueer ieSj GheosMe hegNÙeeGvegYevoe

meecetefnkeâ GheosMe kesâvõn¤keâes ¤hecee Ùeer Oeeefce&keâ mebmLeeven¤keâes mLeehevee

ieefjSkeâes efLeÙees; lej keâeueevlejcee Ùeer ØesjCeemLeuen¤yeešw cetefle&-hetpee leLee

¤ef{n¤ues Oece&keâes mLeeve «enCe iejs~ ÙeneRyeeš Yeüce GlheVe YeÙees~

«evLe - ÙemewØekeâej hegmlekeâkeâes DeOÙeÙeve DeeJeMÙekeâ Ú, pemeyeeš leheeFË

lÙeme efveefo&° ef›eâÙeeueeF& yegPve mekeäveg ngvÚ, pemeueeF& ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues efveÙele

keâce& YeVegYeSkeâes Ú j peye jeceüjer yegefPevÚ leye ieve&cee ÛeeB[w ueeieeQ~ efJemce=le ngve

ueeies Yeves hegve: DeOÙeÙeve iejeQ~ hegmlekeâueeF& nele pees[sj De#elee, Ûevove Úkexâj

jeKves nesFve~ hegmlekeâ ceeie&-efveoxMekeâ efÛeÖ nes, pemeues hetefle&heÙe&vle meeLe efovÚ~

nsoz Deiee[er ye{dow peeT- Deeheävees ievleJÙeeflej~ peye F°ueeF& ùoÙeyeeš meceelÚeQ

leye lÙees F° vew hegmlekeâ yeVesÚ~ Dele: mce=efle meBieeuveg neefvekeâejkeâ nesFve; lej Ùeer

mce=efle-efÛevnn¤keâes hetpeeyeeš vew mevleg° ngveg neefvekeâejkeâ nes~

Oece& - (DeOÙeeÙe 2/16-29) ÙeesiesÕej ßeerke=â<Cekeâes Devegmeej- Demeled

Jemlegkeâes DeefmlelJe Úwve j meledkeâes keâefnues DeYeeJe Úwve~ hejceelcee vew melÙe nes,

MeeÕele nes, Depej, Decej, DeheefjJele&veMeerue j meveeleve nes; lej lÙees hejceelcee

DeefÛevlÙe j DeieesÛej Ú, efÛeòekeâes lejbien¤yeeš hej Ú~ Deye efÛeòekeâes efvejesOe

keâmejer ievex? efÛeòekeâes efvejesOe iejsj lÙeme hejceelceeueeF& heeGves efJeefOe-efJeMes<ekeâes

veece keâce& nes~ Ùeme keâce&ueeF& keâeÙe&¤he efoveg vew Oece& nes, oeefÙelJe nes~

ieerlee (DeOÙeeÙe 2/40) cee Ú efkeâ Depeg&ve! Ùeme keâce&Ùeesiecee DeejcYekeâes veeMe

Úwve~ Ùeme keâce&¤heer Oece&keâes Deefuekeâefle heefve meeOeve pevce-ce=lÙegkeâes ceneved YeÙeyeeš

Gæej ievexJeeuee ngvÚ DeLee&led Ùeme keâce&ueeF& keâeÙe&¤he efoveg vew Oece& nes~

Ùeme efveÙele keâce& (meeOeve-heLe)ueeF& meeOekeâkeâes mJeYeeJecee GheueyOe

#eceleekeâes Devegmeej Ûeej Yeeiecee yeeBef[Skeâe Úved~ keâce&ueeF& mebPesj ceeefveme peefnuesosefKe

DeejcYe ieo&Ú, lÙeme DeejefcYekeâ DeJemLeecee lÙees Metõ Ú~ ›eâceMe: efJeefOeueeF&

peevescee lÙees JewMÙe ngvÚ~ Øeke=âeflekeâes mebIe<e&ueeF& Kehves #ecelee j MeewÙe& DeeScee



lÙener JÙeefòeâ #eef$eÙe j yeÇÿekeâes leõthe ngves #ecelee, %eeve (JeemleefJekeâ peevekeâejer),

efJe%eeve (F&ÕejerÙe JeeCeer Øeehle ngveg), lÙeme DeefmlelJeceeefLe efveYe&j jnves #ecelee-

Ùemlee ÙeesiÙeleen¤ DeeSheefÚ vew lÙees yeÇeÿeCe nes~ Ùemewues ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ce (ieerlee,

DeOÙeeÙe 18/46-47)cee YeVegngvÚ efkeâ mJeYeeJecee heeGves #eceleekeâes Devegmeej

keâce&cee ueeiveg mJeOece& nes~ nuegÁes YeS heefve mJeYeeJeyeeš GheueyOe mJeOece&

ßesÙelej nes j #ecelee Deefpe&le veiejerkeâve vew Dekeâe&keâes GVele keâce&keâes heefjheeueve heefve

neefvekeâejkeâ nes~ mJeOece&cee ceveg& heefve ßesÙemkeâj nes; efkeâveefkeâ uegiee hesâvee&ues lÙees

hesâvex JÙeefòeâcee heefjJele&ve ngBowve~ lÙemekeâes meeOevekeâes ›eâce lÙeneRyeeš hegve: DeejcYe

ngvÚ, peneByeeš meceehle YeSkeâes efLeÙees~ meesheeveMe: efn[sj Gmeues hejceefmeefæ

DeefJeveeMeer heo Øeehle ievexÚ~

ÙemewceeefLe hegve: peesÌ[ (yeue) efovegngvÚ efkeâ pegve hejceelceeyeeš meyew

ØeeefCen¤keâes Glheefòe YeSkeâes Ú, pees meJe&$e JÙeehle Ú, mJeYeeJeyeeš GlheVe YeSkeâes

#eceleekeâes Devegmeej lÙemeueeF& jeceüjer hetpesj ceeveJe hejceefmeefæ Øeehle ieo&Ú~ DeLee&led

efveef§ele efJeefOeyeeš SGše hejceelceekeâes efÛevleve vew Oece& nes~

Oece&cee ØeJesMe keâmeueeF& Ú? ÙemeueeF& ievex DeefOekeâej keâmeueeF& Ú? ÙemeueeF&

mhe° ieoz ÙeesiesÕejues yeleeGvegYeÙees- ‘‘Depeg&ve! DelÙevle ogjeÛeejer heefve Ùeefo DevevÙe

YeeJeues ceueeF& YepoÚ (DevevÙe DeLee&led DevÙe ve), ceueeF& Úes[sj De¤ keâmewueeF&

veYepesj ceueeF& cee$e Yepescee ‘ef#eØeb YeJeefle Oecee&lcee’- T ÛeeBÌ[w Oecee&lcee ngve

peevÚ, Gmekeâes Deelcee Oece&yeeš mebÙegòeâ ngvepeevÚ~’’ Dele: ßeerke=â<Cekeâes Devegmeej

Oecee&lcee lÙees nes, pemeues SGše hejceelceecee DevevÙe efve‰eues ueeieskeâes Ú~ Oecee&lcee

lÙees nes, pemeues SGše hejceelceekeâes Øeeefhlekeâes ueeefie efveÙele keâce&keâes DeeÛejCe

ieo&Ú~ Oecee&lcee lÙees nes, pees mJeYeeJeyeeš efveÙele #ecelee Devegmeej hejceelceekeâes

MeesOecee mebueive Ú~

Devlecee YeVegngvÚ efkeâ ‘‘meJe&Oecee&vheefjlÙepÙe ceeceskebâ MejCeb ›epe~’’-

Depeg&ve! meyewOece&n¤keâes efÛevleeueeF& Úes[sj cee$e cesjes MejCecee DeeT~ Dele: Skeâ

hejceelceeØeefle meceefhe&le JÙeefòeâ vew Oeeefce&keâ nes~ SGše hejceelceecee ßeæe efmLej

ieveg& vew Oece& nes~ lÙeme SGše hejceelceekeâes Øeeefhlekeâes efveef§ele ef›eâÙee ieveg& Oece& nes~

Ùeme efmLeefleueeF& Øeehle ceneheg®<e, Deelcele=hle ceneheg®<en¤keâes efmeæevle vew me=ef°cee


GheMece 351

SGšecee$e Oece& nes~ Gvekeâes MejCecee peeveg heÚ& efkeâ Gveern¤ues keâmejer hejceelceeueeF&

Øeehle iejs? kegâve ceeie&yeeš efnÌ[s? lÙees ceeie& meOeQ SGšw Ú, lÙener ceeie&yeeš efn[dveg

Oece& nes~

Oece& ceeefvemekeâes DeeÛejCekeâes Jemleg nes~ lÙees DeeÛejCe cee$e SGšw Ú-

‘JÙeJemeeÙeeeflcekeâe yegefæjskesân kegâ®vevove~’ (2/41) Ùeme keâce&Ùeesiecee

efve§eÙeelcekeâ ef›eâÙee SGšw Ú- FefvõÙen¤keâes Ûes°e j cevekeâes JÙeeheejueeF& mebÙeefcele

iejsj Deelceecee (hejelhej yeÇÿecee) ØeJeeefnle ieveg& (4/27)~

Oecee&vlejCe- meveeleveOece&keâes DeeefoosMe Yeejlecee kegâjereflen¤ ÙeneBmecce

hewâefueS efkeâ cegmeueceeven¤keâes Dee›eâceCekeâes meceÙe Gveern¤keâes Oece& Dee›eâecekeâ-

n¤Éeje Skeâ ieeBme Yeele j ogF& Ieg[dkeâe heeveer efheGveeues ve° ngve ueeiÙees~ Oece&Yeü°

Ieesef<ele npeejeQ efnbotn¤ues DeelcenlÙee iejs~ Oece&keâes ueeefie Gveern¤ ceve& peevoLes,

lej Oece&ueeF& yegPve mekesâveved~ Oece& le ueppeeJeleerkeâes efye¤Jee pemlew YeÙees~ ueppeeJeleer

Úgves efyeeflekewâ KegefcÛevÚ j heefÚ hegve: heefnues pemlew ngvÚ~ Gvekeâes meveeleve Oece& le

Ùemlees KegefcÛeÙees efkeâ keâefnues heefve keâesefheuee DeeSve~ pegve meveeleve DeelceeueeF&

Yeeweflekeâ Jemlegn¤ues mheMe& heefve ieve& heeGve Yeves lÙees keâneR Úgveg-Keevegues ve°

ngvÚ? leheeFË lejJeejyeeš ceveg&med, Oece& le Úgves efyeeflekewâ ceNÙees? kesâ JeemleJecee Oece&

ve° YeSkeâes efLeÙees? keâefnues heefve nesFve, Oece&keâes veececee kegâvew kegâjerefle Ûeefue jnskeâes

efLeÙees lÙees ve° YeÙees~ efheâjespe legieuekeâkeâes Meemevekeâeuecee yeÙeevekeâes keâepeer

cegieermegöerveues JÙeJemLee efoÙees efkeâ, efnvotn¤ues Deeheävees cegKe Keesefueefoveg heÚ&, Ùeefo

kegâvew cegmeueceeve Legkeäve ÛeenvÚ Yeves lÙees efnvot oerveoej ngve peevesÚ; efkeâveefkeâ

Gmemebie kegâvew Oece& vew Úwve~ Kejeye kesâ YevÙees Gmeues? cegKecee Legkeäveeues SGšw

cegmeueceeve yevoLÙees, kegâJeeBcee Legkeäveeues npeejeQ yeVe peevLes~ Jemlegle: lÙees DeeleleeÙeer

efLeÙees Jee lÙeme meceÙekeâe efnvot meceepe?

pemeues Ùeme Øekeâejues Oece&-heefjJele&ve ieNÙees, kesâ keâmewues Oece&ueeF& heeÙees?

efnvotyeeš cegmeueceeve yeVeg Jee SkeâØekeâejkeâes jnve-menveyeeš Dekeâex jnve-menvecee

ØeJesMe ieveg& Oece& le nesFve~ ÙemeØekeâej Ùeespeveeyeæ <e[dÙeb$ekeâes efMekebâpee yeveeSj

pemeues Gveern¤ueeF& yeouÙees, kesâ Gveern¤ Oecee&lcee efLeS? Gveern¤ le DePew "tuees

kegâjereflen¤keâes efMekeâej efLeS~ efnvot lÙemewcee ieSj DeefuPeS~ DeefJekeâefmele j iegcejen



(yeešes efJeme&ves) keâyeerueen¤ueeF& meYÙe yeveeGvekeâes ueeefie cegncceoues efJeJeen,

leueekeâ, JemeerÙele, uesve-osve, meto (yÙeepe), ieJeener, keâmece, ØeeÙeefMÛele, jespeer-

jesšer, Keeve-heeve, jnve-menve FlÙeeefo efJe<eÙecee SGše meeceeefpekeâ JÙeJemLee

efoÙees leLee cetefle&-hetpee, efMeke&â, JÙeefYeÛeej, Ûeesjer, jkeämeer, petDee, Deecee-npegjDeecee

FlÙeeefomebie efJeJeenceeefLe ØeefleyevOe ueieeÙees~ meceueQefiekeâ leLee jpemJeuee cewLegvekeâes

efve<esOe iejsj, jespeekeâe (Gheemeveekeâe) efoven¤cee heefve Ùemekeâes ueeefie Útš efoÙees,

peVele (mJeie&)cee Oesjw meceJeÙemkeâ, DeveÚgF& ntj (megvojer) j efkeâMeesj yeeuekeân¤keâes

ØeueesYeve efoÙees~ Ùees kegâvew Oece& efLeSve, Skeâ Øekeâejkeâes meeceeefpekeâ JÙeJemLee efLeÙees~

Ùemlees kesâner Yevesj JeneBues Jeemeveecee [gyeskeâes meceepeueeF& lÙeleeyeeš IegceeSj Deehetâeflej

GvcegKe iejs~ Œeern¤ueeF& peVele (mJeie&)cee keâefle heg®<en¤ efceuvesÚved? ÙemeceeefLe

JeneBues meesÛveg YeSve~ Ùees Gvekeâes oes<e nesFve, oes<e lÙeme osMe-keâeue j heefjefmLeeflekeâes

efLeÙees, pemecee Œeern¤keâes Deekeâeb#een¤ceeefLe keâmewkeâes OÙeeve peeBowveLÙees~

cegncceo meenyeues pemeueeF& Oece& Yeves, Glee keâmewkeâes OÙeeve vew Úwve~ JeneBues

YeVegYeSkeâes efLeÙees- pegve heg®<ekeâes SGše heefve Õeeme lÙeme ]Kegoe (F&Õej)keâes veeGB

veefueFkeâve Keeueer peevÚ, lÙememebie Kegoe keâÙeecelecee (cejsheefÚ) lÙemlew vew meesæÚ

pemlew kegâvew heeheermebie heehekeâes yeoueecee meesefOevÚ~ pemekeâes mepeeÙe Ú- meOeQ-

meOeQkeâes ueeefie oes]peKe (veke&â)~ keâefle meÛÛee cegmeueceeven¤ Úved, pemekeâes SGše

heefve Õeeme jeròees peeBowve? keâjes[eQcee keâoeefÛeled vew keâesner nesuee~ yeeBkeâer le meyewkeâe

Õeeme jeròees vew peevÚved, pemekeâes mepeeÙe lÙener nes pegve heeheern¤keâes ueeefie nes~ YeVes

DeeJeMÙekeâlee Úwve ‘oes]peKe’ (veke&â)~ cegncceoues JÙeJemLee efoÙees efkeâ pees keâmewueeF&

meleeGBowve, heMegn¤ueeF& heefve kegâvew og:Ke efobowve, Gmeues DeekeâeMeyeeš Kegoe (F&Õej)

keâes DeeJeepe megvÚ~ Ùees meyew mLeeven¤keâes ueeefie efLeÙees; lej heefÚkeâe JÙeefòeân¤ues

SGše yeešes efvekeâeues efkeâ ce×e¹ecee SGše ceefmpeo Ú, pemecee nefjÙees IeeBme keâešdveg

ngBowve, lÙeme ceefmpeocee kegâvew heMegn¤ueeF& ceeveg& ngBowve, keâmewueeF& og:Ke efoveg nBgowve j

Iegcow-efheâoz T lÙener oeÙeje (Iesje)cee KeÌ[e YeÙees~ kesâ Kegoekeâes DeeJeepe megVegYevoe

heefnues cegncceoues kegâvew ceefmpeo yeveeSkeâes efLeÙees? keâefnues kegâvew ceefmpeocee keâesner

DeeÙele Deesuex? Ùees ceefmpeo le Gvekeâes mLeueer jnskeâes Ú, pemecee Gvekeâes Ùeeoieej

(mecPevee) megjef#ele Ú~ cegncceokeâes DeeMeÙeueeF& leyejspeues peeveskeâes efLeÙees, cebmegjues


GheMece 353

peeveskeâes efLeÙees, Fkeâyeeueues peeveskeâes efLeÙees; lej Gveern¤ ce]penyeer ceeefvemen¤keâes

efMekeâej yeves, GveueeF& efJeefYeVe Ùeeleveen¤ efoFÙees~ megkeâjeleueeF& efJe<e KegJeeFÙees;

efkeâveefkeâ Gveues ceeefvemen¤ueeF& veeefmlekeâ yeveeFjnskeâes efLeÙees~ Ùemlew Deejeshe F&meeceeefLe

heefve ueieeFÙees, GveueeF& heâeBmeer efoFÙees; efkeâveefkeâ JeneB efJeßeece meyyeeLekeâes efove

heefve keâece ieefjjeKveg ngvLÙees, DevOeen¤ueeF& Âef° Øeoeve ieo&Les~ Ùemlees Yeejlecee

heefve Ú~ peye keâesner ØelÙe#eoMeea ceneheg®<e melÙeeflej Fbefiele ieo&Ú, leye Ùeer ceefvoj-

ceefmpeo, ce"-mecØeoeÙe j leerLe&n¤yeeš pemekeâes peerefJekeâe ÛeuoÚ neÙe-neÙe

ieve& ueeioÚved, DeOece&-DeOece& keâjeGve LeeuoÚved~ keâmewueeF& le Ùemeyeeš ueeKeeQ-

keâjesÌ[eQkeâes DeeÙe ngvÚ, Yeves keâmewkeâes oeue-jesšer cee$e ÛeuoÚ~ JeemleefJekeâleekeâes

ØeÛeejyeeš Gvekeâes peerefJekeâeueeF& Keleje osKeeheÚ&~ Gveern¤ues melÙeueeF& hewâefueve

efobowveved j ve efovemekeäÚved~ Ùemekeâes Deefleefjòeâ Gvekeâes efJejesOekeâes kegâvew keâejCe vew

Úwve~ megotjkeâeuecee Ùees mce=efle efkeâve megjef#ele ieefjSkeâes efLeÙees, Ùemekeâes GveueeF&

DeeYeeme vew Úwve~

ie=nmLen¤keâes DeefOekeâej- ØeeÙeŠ ceeefveme meesOoÚved efkeâ peye keâce&keâes

Ùener mJe¤he nes, pemecee Skeâevle osMe (mLeeve)keâes mesJeve, FefvõÙe-mebÙece, efvejvlej

efÛevleve j OÙeeve ieveg& nes Yeves ieerlee ie=nmLekeâes ueeefie DevegheÙeesieer nes~ leye le ieerlee

cee$e meeOegn¤keâes ueeefie nes~ lej Ùemlees kesâner heefve nesFve~ ieerlee cetuele: Gmekeâes

ueeefie nes, pees Ùeme heLekeâes heefLekeâ nes j DebMele: Gmekeâes ueeefie heefve nes, pees Ùeme

heLekeâes heefLekeâ yeVe ÛeenvÚ~ ieerlee ceeveJe cee$ekeâes ueeefie meceeve DeeMeÙe jeKoefÚved~

meodie=nmLen¤keâes ueeefie le Ùemekeâes efJeMes<e GheÙeesie Ú; efkeâveefkeâ lÙeneRyeeš keâce&

DeejcYe ngvÚ~

ßeerke=â<Ceues YeVegYeSkeâes efLeÙees Depeg&ve! Ùeme efve<keâece keâce&Ùeesiecee DeejcYekeâes

heefve veeMe ngBowve (Ùemekeâes Leesjwcee$e meeOeve pevce-cejCekeâes ceneved YeÙeyeeš Gæej

iejsj vew Úes[doÚ~)~ leheeFË vew YeVegmed- Leesjw meeOeve keâmeues ieo&Ú? ie=nmLe DeLeJee

efJejòeâ? ie=nmLe vew Ùemekeâes ueeefie kesâner meceÙe efovÚ~ Ùees Gmewkeâes ueeefie nes~

DeOÙeeÙe 4/36cee YeVegYeÙees- Depeg&ve! Ùeefo efleceer mechetCe& heeheern¤Yevoe heefve

ye{er heehe ievexJeeuee Úew, leeheefve %eeve¤heer [gbieeyeeš efve:mevosn heej ngvesÚew~ ye{er

heeheer keâes Ú? pees DeveJejle ueeieskeâes Ú lÙees DeLeJee pees Deye ueeive ÛeenvÚ?



Dele: meodie=nmLe Deeßeceyeeš vew keâce&keâes DeejcYe Ú~ DeOÙeeÙe 6/37-45cee

Depeg&veues meesOes- YeieJeved ! efMeefLeue ØeÙelveJeeuee ßeæeJeeved heg®<e hejceieefleueeF&

veheeSj kegâve ogie&efleueeF& Øeehle ngvÚ? ßeerke=â<Ceues YeVegYeÙees- Depeg&ve! Ùeesieyeeš

ÛeueeÙeceeve YeSkeâes efMeefLeue ØeÙelveJeeuee heg®<ekeâes heefve keâefnuew efJeveeMe ngBowve~

lÙees ÙeesieYeü° ßeerceeved (‘MegÛeerveeced ’- Megæ (melÙe) DeeÛejCeJeeuee vew ßeerceeved

nes) keâes Iej pevce efueSj Ùeesieer-kegâuecee ØeJesMe heeGBÚ, meeOeveeflej Deekeâef<e&le

ngvÚ j DeveskeâeQ pevcecee efn[sj lÙeneR hegioÚ, pemekeâes veece hejceieefle DeLee&led

hejceOeece nes~ Ùemlees efMeefLeue ØeÙelve keâmeues ieo&Ú? ÙeesieYeü° YeSj lÙees keâneB

pevce efuevÚ? lÙees ie=nmLe vew le yevÙees~ lÙeneRyeeš lÙees meeOeveesvcegKe ngvÚ~

DeOÙeeÙe 9/30cee JeneBues YeVegYeÙees efkeâ DelÙevle ogjeÛeejer heefve Ùeefo DevevÙeYeeJeyeeš

ceueeF& Yepve ueeiÙees Yeves lÙees meeOeg vew nes; efkeâveefkeâ lÙees efve§eÙemebie mener yeešescee

ueeefiemekesâkeâes Ú~ DelÙevle ogjeÛeejer keâes ngvesÚ? pees Yepevecee ØeJe=òe YeSkeâes Ú

lÙees DeLeJee pemeues Deefnues DeejcYe vew iejskeâes Úwve? DeOÙeeÙe 9/32cee YeVegYeÙees-

Œeer, JewMÙe, Metõ leLee heeheÙeesefveJeeuee vew efkeâve venesmed, cesjes Deeefßele YeSj meeOeve

ievee&ues hejceieefle heeGBÚved~ efnvog nesmed, F&meeF& nesmed, cegmeueceeve nesmed; ßeerke=â<Ce

Ùemlees kesâner YeVegYeSve~ DelÙevle ogjeÛeejer heelekeâer vew efkeâve venesmed cesjes MejCe YeSj

hejceieefle Øeehle ieo&Úved~ Dele: ieerlee ceeveJe cee$ekeâes ueeefie nes~ meodie=nmLe Deeßeceyeeš

vew Ùeme keâce&keâes DeejcYe nes~ ›eâceMe: lÙener meodie=nmLe Ùeesieer yevoÚ, hetCe&lÙeeieer

ngvepeevÚ j leòJekeâes efoioMe&ve iejsj hejcecee ØeJesMe heeGBÚ, pemeueeF& ßeerke=â<Ceues

YeVegYeÙees efkeâ %eeveer cesjes mJe¤he nes~

Yeeweflekeâ mece=efæ - ieerlee hejcekeâuÙeeCe efovegkeâes meeLew ceeefvemen¤keâes

ueeefie DeeJeMÙekeâ Yeeweflekeâ Jemlegkeâes efJeOeeve ieo&Ú~ DeOÙeeÙe 9/20-22cee ÙeesiesÕej

ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ- Oesjw ceeefveme efveOee&efjle efJeefOeyeeš ceueeF& hetpesj lÙemekeâes meóecee

mJeie&keâes keâecevee ieo&Úved~ Gveern¤ueeF& efJeMeeue mJeie&-ueeskeâ efceuoÚ, ce vew

efovÚg~ pes ceeBioÚew, lÙees ceyeeš efceuvesÚ; lej GheYeesiekeâes he§eeled meceehle ngve

peevesÚ, efkeâveefkeâ mJeie&keâes Yeesie heefve veÕej ngved~ Gmeues hegve: pevce efuevew heo&Ú~

nes, ceyeeš mecyeefvOele YeSkeâes ngveeues T ve° ngBowve; efkeâveefkeâ ce keâuÙeeCemJe¤he

ngB~ ce GmeueeF& Yeesie efovÚg j efJemleejw-efJemleejw efveJe=òe iejeSj hegve: keâuÙeeCecee

ueieeFefovÚg~


GheMece 355

#es$e - pegve hejceelceekeâes ßeercegKekeâes JeeCeer Ùees ieerlee nes JeneBues mJeÙeb

heefjÛeÙe efoSkeâes Ú, ‘Fob Mejerjb keâewvlesÙe #es$eefcelÙeefYeOeerÙeles~’- Depeg&ve! Ùees

Mejerj vew #es$e (Kesle) nes, pemecee jesefheSkeâes jeceües j vejeceües keâce&yeerpe mebmkeâej¤hecee

meb«eefnle ngvÚ leLee keâeueevlejcee megKe-ogŠKekeâes ¤he efueSj Yeesiekeâes ¤hecee

efceuÚ~ Deemegjer mecheod DeOece Ùeesefven¤cee uewpeevekeâes ueeefie nes~ Ùemekeâes efJehejerle

owJeer mecheodues hejceelceecee ØeJesMe iejeGBÚ~ meoddieg®keâes meeefVeOÙeyeeš efÙeveern¤cee

efveCee&Ùekeâ Ùegækeâes DeejcYe ngvÚ~ Ùener vew #es$e-#es$e%ekeâes ueÌ[eF& nes~

šerkeâekeâejn¤ YevoÚved- SGše kegâ®#es$e yeeefnj Ú j Dekeâex cevekeâes efYe$e

Ú, ieerleekeâes Skeâ DeLe& yeeefnjer nes Dekeâex efYe$eer; lej Ùemlees kesâner nesFve~ Jeòeâe

SGše kegâje YevoÚ lej ßeeslee Deeheävees yegefækeâes Deveg¤he vew lÙemeueeF& meceelve

heeGBÚved~ Ùemewues DeveskeâeQ DeLe& Øeleerle ngvÚved~ meeOeve-heLecee ›eâceMe: efn[sj

pegvemegkewâ JÙeefòeâ heefve ßeerke=â<Cekeâes mlejcee KeÌ[e YeSheefÚ pegve ÂMÙe ßeerke=â<Cekeâes

meecegVes efLeÙees, lÙener Gmekeâes meecegVes heefve ngvesÚ~ lÙener ceneheg®<eues JeneBkeâes

ceveesiele YeeJeueeF&, ieerleekeâes mebkesâlen¤ mecPeve mekeäÚ, mecPeeGve mekeäÚ~

ieerleekeâes SGše heefve Mueeskeâ yeeefnjkeâes efÛe$eCe ieozve~ Keeveg, ueeGveg, jnveg

leheeFË peeVeg vew ngvÚ~ jnve-menve, ceevÙelee, ueeskeâjerefle-veereflecee osMe-keâeue j

heefjefmLeeflekeâes Devegketâue heefjJele&ve Øeke=âeflekeâes osve nes~ Ùemecee ßeerke=â<Ceues leheeFËueeF&

keâmlees JÙeJemLee efoves? keâneR keâvÙeen¤keâes yeenguÙe Ú, yeng-efJeJeen ngvÚ, le

keâneR Gveern¤keâes mebKÙee keâce Ú~ keâneR DeveskeâeQ oepet-YeeF&n¤keâes efyeÛe SGšw

mJeemveer yeefmÚved- Ùemecee ßeerke=â<Ce keâmlees JÙeJemLee efoves? efÉleerÙe efJeÕeÙegæheefÚ

he§eeled peeheevecee pevemebKÙeekeâes keâceer SGše mecemÙee yeveskeâes efLeÙees, lÙemeyesuee

leermeJeše yeÛÛeen¤ pevceefoves ceefnueeueeF& ‘ceojuewC[’ (je°^keâer Deecee) keâes

GheeefOeues mecceeefvele ieefjSkeâes efLeÙees~ Jewefokeâkeâeueerve Yeejlecee heefnues oMeJeše

yeÛÛee pevceeGves efJeOeeve efLeÙees, Deye ‘SGše Jee ogFJeše yeÛÛee, ngvÚ Iejcee

DeÛÚe’keâes veeje ueeefiejnskeâes Ú~ kesâefn iejer lÙees heefve jnsve Yeves osMekeâes ueeefie

efÛevleekeâes efJe<eÙe nesFve, mecemÙeekeâes nue ngvÚ~ ßeerke=â<Ceues Ùemecee keâmlees

JÙeJemLee efoves?



ßesÙe - keâece, ›eâesOe, ueesYe, ceesnkeâes mketâue keâneR Kegueskeâes Úwve leeheefve Ùeer

efJekeâejn¤cee kesâšen¤ "tuees leLee yegpegie&Yevoe kesânerye{er ØeJeerCe efvemkeâvÚved~

Ùemecee ßeerke=â<Ceues kesâ efMe#ee efoves? lÙees meyew Øeke=âefleÉeje mJeÛeeefuele Úved~ keâefnues

Jeso he{eFvLÙees, OevegJexo-ieoeÙegæ efmekeâeFvLÙees, Deepe efÙeveern¤ueeF& keâmeues

efmekeâeGBÚ? Deepe le efhemleesue ÛeueeFjnsÚved~ mJeÛeeefuele Ùev$en¤keâes Ùeggie nes~

keâefnues jLe-mebÛeeueve efmekeäveg heo&LÙees, Iees[ekeâes efueoer heäÙeeBkeäveg heo&LÙees, Deepe

iee[ern¤keâes lesue meheâe ieefjvÚ~ Ùemecee ßeerke=â<Ce kesâ yeleeGves? Iees[eueeF& Ùemejer

veceue YeVes~ yeeefnj leheeFËueeF& keâmlees JÙeJemLee efoves? heefnuee mJeene Yevesj Je<ee&

ngvLÙees, Deepe FefÛÚle heâmeue efueve ueeieskeâe Úved~ ÙeesiesÕej YeVegngvÚ efkeâ Øeke=âefleyeeš

GlheVe iegCen¤Éeje hejJeMe YeSj ceeefveme heefjefmLeeflekeâes Devegmeej yeoefuejnvÚ~

iegCe mJele: GveueeF& {euve (leÙeej heeve&) me#ece Úved~ YeeweflekeâMeeŒe, meceepeMeeŒe,

efMe#eeMeeŒe, DeLe&MeeŒe, leke&âMeeŒe T jÛow jnvÚ~ SGšw Jemleg Ùemlees Ú pemeueeF&

ceeefveme peevowve, efÛevowve~ pees Úved le Gmewmebie, lej GmeueeF& efJemce=le Ú~ ieerlee

megvesj Depeg&veueeF& lÙener mce=efle hegve: heâkexâj DeeSkeâes efLeÙees~ lÙees mce=efle nes

hejceelceekeâes, pegve ùoÙe-osMecee jnsj heefve lÙeme Yevoe Oesjw hej Ú~ lÙemewueeF&

ceeefvemeues heeGve ÛeenvÚ, lej yeešes heeGBowve~ keâuÙeeCe-heLeyeeš vew ceeefveme

DeveefYe%e Ú~ ceesnkeâes DeeJejCe Ùeefle yeekeäuees Ú efkeâ Gòee meesÛves meceÙe vew

heeGBowve~ leer ceneheg®<eues leheeFËkeâes ueeefie meceÙe efoSkeâe Úved, lÙeme keâce&ueeF&

mhe° iejskeâe Úved, pemeueeF& ievex efveoxMe ieerleecee Ú~ ieerlee cegKÙele: Ùener efovÚ~

Yeeweflekeâ Jemlegn¤ heefve GmeueeF& efceuoÚ, lej ßesÙekeâes legueveecee ØesÙe veieCÙe Úved~

Ùeesie-Øeoelee - ÙeesiesÕej ßeerke=â<Cekeâes Devegmeej keâuÙeeCe-heLekeâes peevekeâejer,

lÙemekeâes meeOeve j lÙemekeâes Øeeefhle meoddieg®yeeš ngvÚ~ Ùelee-Glee leerLe&n¤ Iegcescee

Jee yeÌ{er heefjßeceyeeš Ùees leyemecce Øeehle ngBowve, peyemecce kegâvew mevleÉeje Øeehle

venesmed~ DeOÙeeÙe 4/34cee ßeerke=â<Ceues Depeg&veueeF& YeVegYeÙees- Depeg&ve! efleceer kegâvew

leòJeoMeea ceneheg®<e vepeerkeâ ieSj, jeceüjer oC[Jeled iejsj, efve<keâheš YeeJeyeeš

mesJee iejsj, ØeMve iejsj lÙeme %eeveueeF& Øeehle iej~ Øeeefhlekeâes SGše cee$e GheeÙe nes-

kegâvew ceneheg®<ekeâes meeefVeOÙe j Gmekeâes mesJee~ Gmekeâes Devegmeej Ûeuesj Ùeesiekeâes

mebefmeefækeâeuecee heeGvesÚew~ DeOÙeeÙe 18/18cee JeneBues yeleeGvegYeÙees efkeâ heefj%eelee


GheMece 357

DeLee&led leòJeoMeea cenehegg®<e, %eeve DeLee&led peeVes efJeefOe j %esÙe hejceelcee- leerveJešw

keâce&keâes Øesjkeâ ngved, Dele: ßeerke=â<Cekeâes Devegmeej ceneheg®<e ves keâce&keâes ceeOÙece nes

ve efkeâ hegmlekeâ cee$e~ hegmlekeâ le SGše vegmKee nes, lÙees he{dveeues keâesner veerjesie

yevowve, ye¤ lÙemeueeF& Deceue (JÙeJenej) cee uÙeeGveg Ú~

vejkeâ - DeOÙeeÙe 16/16cee Deemegjer mecheodkeâes JeCe&ve ieoz ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues

yeleeGvegYeÙees efkeâ efJeefYeVe Øekeâejues Yeüefcele efÛeòeJeeuee, ceesncee HeBâmeskeâes, Deemegjer mJeYeeJe

ngves ceeefveme DeheefJe$e vejkeâcee KemÚved~ ØeMve mJeeYeeefJekeâ Ú efkeâ vejkeâ keâmlees Ú j

keâmeueeF& YeefvevÚ? Ùemew ›eâcecee mhe° ieoz YeVegngvÚ efkeâ ceefmele És<e jeKves vejeOeceueeF&

ce hegve:-hegve: Deemegjer Ùeesefvecee hegNÙeeGBÚg, Depeœe Deemegjer Ùeesefvecee hegNÙeeGBÚg~ Ùener

vejkeâ nes~ Ùeme vejkeâkeâes {eskeâe kesâ nes? JeneBues yeleeGvegYeÙees- keâece, ›eâesOe j ueesYe

vejkeâkeâe leerve {eskeâen¤ Úved, pemeÉeje Deemegjer mecheodkeâes ie"ve ngvÚ~ Dele: heškeâ-

heškeâ keâerje-heâšŸee*d«ee, heMeg FlÙeeefo Ùeesefven¤cee DeeGveg vew vejkeâ nes~

efheC[oeve - ØeLece DeOÙeeÙecee efJe<eeo«emle Depeg&veueeF& Mebkeâe efLeÙees efkeâ

Ùegæpeefvele vejmebnejues efhele=n¤ efheC[oeve j lehe&Ceyeeš JebefÛele ngvesÚved, efhele=n¤

leue PevexÚved~ ÙemeceeefLe YeieJeeved ßeerke=â<Ceues YeVegYeÙees- Depeg&ve! efleceerueeF& Ùemlees

De%eeve keâneByeeš YeÙees? efheC[esokeâ ef›eâÙeeueeF& ÙeesiesÕejues De%eeve YeVegYeÙees j

yeleeGvegYeÙees efkeâ pemejer peerCe&-MeerCe& keâhe[eueeF& lÙeeiesj MejerjueeF& veÙeeB keâhe[e

ueieeGBÚ, "erkeâ ÙemewØekeâej iejer Ùees Deelcee peerCe& MejerjueeF& Úes[sj lelkeâeue

Mejerj¤heer veJeerve keâhe[e OeejCe ieo&Ú! ÙeneB Mejerj cee$e SGše JeŒe nes j peye

Deelceeues cee$e JeŒe yeouÙees, T cejsve, veÕej MejerjueeF& vew yeoueskeâes Ú, Gmekeâe

JÙeJemLeen¤ hetJe&Jeled Úved leye Ùeme Yeespeve (efheC[oeve), Deemeve, MewÙee, meJeejer,

DeeJeeme Jee peue FlÙeeefoues keâmeueeF& le=hle ieefjvÚ? Ùener keâejCe nes efkeâ ÙeesiesÕejues

ÙemeueeF& De%eeve YeVegYeÙees~ DeOÙeeÙe 15/7cee ÙemewceeefLe peesÌ[ (yeue) efobow YeVeg

ngvÚ efkeâ Ùees Deelcee cesjes meveeleve DebMe nes, mJe¤he nes j cevemeefnle heeBÛew

FefvõÙen¤keâes keâeÙe&keâueehepevÙe mebmkeâejueeF& efueSj Dekeâex Mejerj OeejCe ieo&Ú j

cevemeefnle <ešd-FefvõÙen¤Éeje DeieeÌ[erkeâes Mejerjcee efJe<eÙe-Yeesien¤ YeesioÚ~

Deelceeues pegve MejerjueeF& OeejCe ieNÙees lÙeneB heefve Yeesie-meece«eer GheueyOe Ú,

hesâefj efheC[oeve efkeâve efoFvÚ?



Ùelee SGše MejerjueeF& Úes[Ÿees, Glee Dekeâex Mejerj OeejCe ieNÙees, lÙees meesPew

lÙeme Mejerjcee peevÚ, yeerÛecee kegâvew efJejece Úwve, kegâvew mLeeve Úwve leye npeejeQ

heeref{n¤keâe efhele=n¤ues DeveeefokeâeueosefKe jefnjnveg j Gvekeâes peerefJekeâe JebMe-

hejchejekeâes nele efveOee&efjle ieveg& leLee efhebpe[ekeâes Ûeje pemlew lÙemekeâes ®ove, heleve

SGše De%eeve cee$e nes~ Ùemewues ßeerke=â<Ceues ÙemeueeF& De%eeve YeVegYeÙees~

heehe j hegCÙe - Ùeme ØeMveceeefLe meceepecee efJeefYeVe Yeüeefvlen¤ Úved; lej

ÙeesiesÕej ßeerke=â<Cekeâes Devegmeej jpeesiegCeyeeš GlheVe Ùees keâece j ›eâesOe Yeesien¤yeeš

keâefnues le=hle vengves ceneved heeheer ngved~ DeLee&led keâece vew SGše cee$e heeheer nes~

heehekeâes Gûce keâece nes, keâeceveen¤ ngved~ Ùeer keâeceveen¤ jnvÚved keâneB? ßeerke=â<Ceues

yeleeGvegYeÙees efkeâ FefvõÙe, ceve j yegefæ Ùemekeâes Jeeme-mLeeve keânueeGBÚved~ peye

efJekeâej levecee nesFve, cevecee vew ngvÚved, leye Mejerj Oegveeues kesâ ueeYe?

ßeerke=â<Cekeâes Devegmeej Ùeme cevekeâes Megefæ ngvÚ veece-peheyeeš, OÙeeveyeeš,

mecekeâeueerve kegâvew leòJeoMeea ceneheg®<ekeâes mesJeeyeeš, Gvekeâes Øeefle mecehe&Ceyeeš,

pemekeâes ueeefie JeneB 4/34cee Øeeslmeeefnle ieveg&ngvÚ efkeâ ‘leoddefJeefæ ØeefCeheelesve’

mesJee j ØeMve iejsj lÙeme %eeveueeF& Øeehle iej, pemeyeeš meyew heehe ve° ngvepeevÚved~

DeOÙeeÙe 3/13cee JeneBues YeVegYeÙees efkeâ Ùe%eyeeš yeeBkeâer jnskeâes DeVeueeF&

Keeves mevlepeve mechetCe& heehen¤yeeš cegòeâ ngvÚved j pees Mejerjkeâes ueeefie keâecevee

ieo&Úved, leer heeheer heehe vew KeevÚved~ ÙeneB Ùe%e efÛevlevekeâes SGše efveef§ele ef›eâÙee nes,

pemeyeeš cevecee efveefnle ÛejeÛej peieledkeâes mebmkeâej [{sj peevÚved~ cee$e yeÇÿe vew jnvÚ~

Dele: Mejerjkeâes pevcekeâes pegve keâejCe Ú, lÙener heehe nes j pees lÙeme Dece=le leòJeueeF&

efovesJeeuee nes, pemeheefÚ keâefnues Mejerj OeejCe ieve& vehejesmed, lÙener hegCÙe nes~

DeOÙeeÙe 7/29cee JeneBues YeVegngvÚ efkeâ cesjes MejCe YeSj pevce-cejCe j

oes<en¤yeeš Úgšdvekeâes ueeefie Ùelveievex hegCÙekeâceea pegve heg®<en¤keâes heehe ve°

YeFmekesâkeâes Ú, leer mechetCe& yeÇÿeueeF&, mechetCe& keâce&, mechetCe& DeOÙeelce leLee jeceüjer

ceueeF& peevoÚved, j ceueeF& peevesj cecee vew efmLele jnvÚved~ Dele: hegCÙekeâce& lÙees

nes, pees pevce-cejCe j oes<en¤yeeš ceeefLe G"eSj MeeÕelekeâes peevekeâejer j lÙemewcee

meOeQkeâes ueeefie efmLeefle efoueeGBÚ j pees pevce-ce=lÙeg, og:Ke-oes<en¤keâes heefjefOecee

IegceeSj jeKoÚ, lÙener heehekeâce& nes~


GheMece 359

DeOÙeeÙe 10/3cee YeVegngvÚ- pees ce pevce-ce=lÙegyeeš jefnle, Deeefo-Devleyeeš

jefnle leLee meyew ueeskeân¤keâes ceneved F&ÕejueeF& mee#eelkeâejmeefnle efJeefole ieefjefuevÚ,

lÙees heg®<e cejCeOecee& ceeefvemen¤cee %eeveJeeved nes j lÙemlees peeVesJeeuee mechetCe&

heehen¤yeeš cegòeâ ngvepeevÚ~ DeleŠ mee#eelkeâejkeâes meeLew mechetCe& heehen¤yeeš

efveJe=efòe efceuoÚ~

meejebMeleŠ hegve:-hegve: pevce-ce=lÙegkeâes keâejCe vew heehe nes j pees lÙemeyeeš

yeÛeeSj MeeÕele hejceelceeeflej IegceeGBÚ, hejceMeeefvle Øeehle iejeDeesmed, lÙener hegCÙekeâce&

nes~ meeBÛees yeesuveg, cee$e Deeheävew heefjßecekeâes Keeveg, Œeern¤cee ceele=-YeeJe, Fceevoejer

FlÙeeefo heefve Ùeme hegCÙe-keâce&keâe meneÙekeâ Debie ngved; lej meJeexlke=â° hegCÙe nes-

hejceelceekeâes Øeeefhle~ pees Skeâcee$e hejceelceekeâes ßeæeueeF& lees[doÚ, lÙener

heehe nes~

mevle meyew Skeâ - ieerlee, DeOÙeeÙe 4/1cee YeieJeeve ßeerke=â<Ceues yeleeGveg

YeÙees efkeâ Ùeme DeefJeveeMeer ÙeesieueeF& keâuhekeâes Deeefocee cewues metÙe&ueeF& Yeveskeâes

efLeSB, lej ßeerke=â<Cekeâes hetJe&keâeueerve Fefleneme DeLeJee De¤ kegâvew heefve MeeŒecee

ke=â<Ce-veecekeâes GuuesKe efceuowve~

JeemleJecee ßeerke=â<Ce SGše hetCe& ÙeesiesÕej ngvegngvÚ~ JeneB SGše DeJÙeòeâ j

DeefJeveeMeer YeeJekeâes efmLeeflekeâes ngvegngvÚ~ peefnues heefve hejceelceeefmele efceueeGves

ef›eâÙee DeLee&led Ùeesiekeâes met$eheeled ieefjÙees leye Ùener efmLeefle YeSkeâes kegâvew ceneheg®<eues

iejs, Ûeens lÙees jece ngved Jee ke=â<Ce, $e+ef<e pejLegŒe vew efkeâve ve jnskeâe ngved~

hejJeleeakeâeuecee Ùener GheosMe F&mee, cegncceo, ieg®veevekeâ FlÙeeefo pemeÉeje efveefmkeâÙees,

YeVegYeÙees ßeerke=â<Ceues vew~

Dele: meyew ceneheg®<e SGšw ngved~ meyew SGšw efyevogkeâes mheMe& iejsj SGšw

mJe¤heueeF& heeGBÚved~ Ùees heo SGše SkeâeF&& nes~ DeveskeâeQ heg®<e Ùeme heLecee ÛeuvesÚved,

lej peye heeGves Úved, SGšw heo heeGvesÚved~ Ùemlees DeJemLeeueeF& Øeehle mevlekeâes

Mejerj SGše Iejcee$e jnve peevÚ~ JeneB Megæ DeelcemJe¤he ngvegngvÚ~ Ùemlees

efmLeefle ngves Jeeueeues peefnues heefve kesâefn YevÙees Yeves SGše ÙeesiesÕejues vew YeVegYeÙees~

mevle keâneR ve keâneR pevce le efuevÚ vew~ hetJe& DeLeJee heef§ececee, MÙeece

DeLeJee MJesle heefjJeejcee, hetJe&-ØeÛeefuele kegâvew Oecee&Jeuecyeern¤keâes yeerÛe DeLeJee



DeyeesOe keâyeerueen¤cee, meeceevÙe peerJeve efpeGves iejerye heefjJeejcee DeLeJee Oeveer

heefjJeejcee pevce efueSj heefve mevle Gvekeâes hejchejeJeeuee ngBowve~ lÙees le Deeheävees

ue#Ùe hejceelceeueeF& meceelesj mJe¤heeflej De«emej ngvepeevÚ, lÙener ngvepeevÚ~

Gvekeâes GheosMen¤cee peeefle-heeefle, JeCe&Yeso j Oeveer-iejeryekeâes cele-efYeVelee Jee

leieejes jnBowve~ ÙeneBmecce efkeâ Gmekeâes Âef°cee Yeeues-heesLeerkeâes Yeso heefve jnBowve~

(nsjeQ- ieerlee-15/16- ÉeefJeceew heg®<eew ueeskesâ)~

ceneheg®<ekeâes he§eeled Gvekeâes DevegÙeeÙeern¤ Deeheävees mecØeoeÙe yeveeSj mebkegâefÛele

ngvepeevÚved~ kegâvew ceneheg®<ekeâes heefÚ ueeives Ùentoer ngvepeevÚ, Yeves keâmewkeâes DevegÙeeÙeer

F&meeF&, cegmeueceeve, meveeleveer FlÙeeefo ngvepeevÚved; lej Ùeer hejJee&uen¤mebie mevlekeâes

mecyevOe keâefnues heefve ngBowve~ mevle ve le kegâvew meecØeoeefÙekeâ nes, ve kegâvew peeefle~

mevle, mevle nes~ GveueeF& kegâvew meeceeefpekeâ mebie"vecee meefcceefuele ve iejeQ~

DeleŠ mebmeejYeefjkeâe mevlen¤keâes, Ûeens kegâvew keâyeeruee (mecetn) cee Gvekeâes

pevce YeSkeâes nesmed, Ûeens kegâvew ce]penye (mecØeoeÙe)Jeeuee Gvekeâes hetpee ye{er

iejesmed, kegâvew meecØeoeefÙekeâ ØeYeeJecee DeeSj Ùemlees mevlekeâes DeeueesÛevee ieveg& ngBowve;

efkeâveefkeâ leer efvejhes#e ngved~ mebmeejkeâes kegâvew heefve mLeevecee GlheVe mevle efvevoekeâes

ÙeesiÙe ngBowve~ Ùeefo keâesner Ùemlees ieo&Ú Yeves lÙees DeehetâefYe$e efmLele DevleÙee&ceer

hejceelceeueeF& ogye&ue ieo&Ú, Deeheävees hejceelceeyeeš otjer GlheVe ieo&Ú, mJeÙeb Deeheävees

#eefle ieo&Ú~ mebmeejcee pevceefuevesn¤cee Ùeefo leheeFËkeâes keâesner meÛÛee efnlew<eer Ú

Yeves lÙees mevle vew nes~ Dele: Gvekeâes Øeefle meùoÙe jnveg mebmeejYeefjkeâe ceeefvemen¤keâes

cetue keâòe&JÙe nes~ Ùemeyeeš JebefÛele ngveg DeehewâueeF& OeesKee efoveg nes~

Jeso - ieerleecee Jesokeâes JeCe&ve Oesjw DeeSkeâes Ú; lej meyew efceueeSj Jeso ceeie&

efveoxMekeâ efÛevn (Mile Stone) cee$e ngved~ ievleJÙemecce hegiesheefÚ lÙeme JÙeefòeâkeâes

ueeefie Gmekeâes GheÙeesie meceehle ngvepeevÚ~ 2/45cee ßeerke=â<Ceues YeVegYeÙees- Depeg&ve!

Jeso leerveJeše iegCen¤mecce cee$e ØekeâeMe ieve& mekeäÚ, efleceer Jesokeâes keâeÙe&#es$eyeeš

ceeefLe G"~ DeOÙeeÙe 2/46cee YeVegYeÙees- meyeweflejyeeš heefjhetCe& mJeÛÚ peueeMeÙe

ØeehleYeScee meevee peueeMeÙeyeeš ceeefvemekeâes peefle ØeÙeespeve jnvÚ, jeceüjer yeÇÿekeâes

%eelee ceneheg®<e DeLee&led yeÇeÿeCeueeF& Jeson¤yeeš Ùeeflevew ØeÙeespeve jnvÚ, lej

Dekeâe&keâes ueeefie le Gvekeâes ØeÙeespeve Ú~ DeOÙeeÙe 8/28cee YeVegYeÙees- Depeg&ve!


GheMece 361

ceueeF& leòJeyeeš jeceüjer peevescee Ùeesieer Jeso, Ùe%e, lehe, oeve FlÙeeefokeâes

hegCÙeheâuen¤ueeF& heej iejsj meveeleve heoueeF& Øeehle ieo&Úved~ DeLee&led peyemecce

Jeso peerefJele Úved, Ùe%e ieveg& yeeBkeâer Ú, leyemecce meveeleve heokeâes Øeeefhle Úwve~

DeOÙeeÙe 15/1cee yeleeGvegYeÙees- ceeefLe hejceelcee vew pemekeâes cetue Ú, leue

keâerje-heâšŸee*d«eemecce Øeke=âefle pemekeâes MeeKee-ØeMeeKee Úved, mebmeej Ùemlees

heerheuekeâes SGše DeefJeveeMeer ¤Ke nes~ pemeues ÙemeueeF& cetuemeefnle peevoÚ, lÙees

Jesokeâes %eelee nes~ Ùeme peevekeâejerkeâes œeesle ceneheg®<e nes, JeneBÉeje efveefo&° Yepeve

nes, hegmlekeâ Jee hee"Meeuee heefve JeneBeflej vew Øesefjle ieo&Úved~

Deesced - ßeerke=â<Cekeâes efveoxMevecee Ôkeâes pehekeâes efJeOeeve heeFvÚ~ DeOÙeeÙe

7/8- DeeWkeâej ce ngB, 8/13- Ô keâes pehe j cesjes efÛevleve iej~ DeOÙeeÙe 9/17-

peeVesÙeesiÙe heefJe$e DeeWkeâej ce ngB~ DeOÙeeÙe 10/33- De#ejn¤cee ‘Dekeâej’ ngB~

10/25- JeÛeven¤cee Skeâ De#ej ce ngB~ DeOÙeeÙe 17/23- Ô, leled j meled

yeÇÿekeâes heefjÛeeÙekeâ nes~ 17/24- Ùe%e, oeve j lehekeâes ef›eâÙeen¤ Ôyeeš ØeejcYe

ngvÚ~ Dele: ßeerke=â<Cekeâes Devegmeej Ô keâes pehe efveleevle DeeJeMÙekeâ Ú, pemekeâes

efJeefOe kegâvew DevegYeJeer ceneheg®<en¤yeeš efmekeâeQ~

ieerleesòeâ %eeve vew efJeMegæ cevegmce=efle - ieerlee DeeefoceeveJe cenejepe

cevegYevoe heefve Deiee[er Øeieš YeSkeâer efÚved- ‘Fceb efJeJemJeles Ùeesieb ØeesòeâJeeve-

nceJÙeÙeced~’ (4/1) Depeg&ve! Ùeme DeefJeveeMeer ÙeesieueeF& cewues keâuhekeâes ØeejcYecee

metÙe&mebie Yeves j metÙe&ues cevegmebie Yeves~ cevegues lÙemeueeF& megvesj Deeheävees Ùeeooemlecee

OeejCe ieveg&YeÙees; efkeâveefkeâ megveskeâes Jemleg cevekeâes mce=eflecee vew jeKve meefkeâvÚ~

ÙemewueeF& cevegues jepee F#Jeekegâmebie Yeves~ F#Jeekegâyeeš jepeef<e&n¤ues peeves j Ùeme

cenlJehetCe&keâeueosefKe Ùees DeefJeveeMeer Ùeesie Ùemew he=LJeercee njeSj ieÙees~ Meg¤cee

Yeveves ve megveves hejcheje efLeÙees~ efueKve heefve meefkeâvÚ- Ùemlees keâuheveemecce heefve

efLeSve~ ceveg cenejepeues ÙemeueeF& ceeveefmekeâ mce=eflecee OeejCe ieveg&YeÙees j mce=eflekeâes

hejcheje efovegYeÙees~ ÙemekeâejCe Ùees ieerleesòeâ %eeve vew efJeMegæ cevegmce=efle nes~

YeieJeevedues Ùeme %eeveueeF& cevegYevoe heefve heefnues metÙe&mebie YeVegYeÙees, leye

ÙemeueeF& ‘metÙe&mce=efle’ efkeâve Yeefveowve? JeemleJecee metÙe& pÙeeseflece&Ùe hejceelceekeâes

lÙees DebMe nes pemeyeeš Ùeme ceeveJe-me=ef°keâes jÛevee YeÙees~ YeieJeeved ßeerke=â<Ce



YeVegngvÚ- ‘‘ce vew hejceÛesleve yeerpe¤heues efhelee Úg, Øeke=âefle ieYe& OeejCe ievex ceelee

efÚved~’’ lÙees yeerpe¤he efhelee metÙe& nes~ metÙe& hejceelceekeâes lÙees ØeMeefòeâ nes pemeues

ceeveJekeâes mebjÛevee ieNÙees~ lÙees kegâvew JÙeefòeâ nesFve j hejceelceekeâes lÙeme pÙeeseflece&Ùe

lespeyeeš ceeveJekeâes Glheefòe ngves efJeeflekewâ lÙeme lespecee ieerleesòeâ %eeve heefve Øemeeefjle

iejs DeLee&led metÙe&mebie Yeves~ metÙe&ues Deeheävees heg$e cevegmebie Yeves, ÙemekeâejCe Ùees

cevegmce=efle nes~ metÙe& kegâvew JÙeefòeâ nesFve, ye¤ yeerG nes~

YeieJeeved ßeerke=â<Ce YeVegngvÚ- Depeg&ve! lÙener hegjeleve Ùeesie ce efleceües ueeefie

YeVe ieFjnskeâes Úg~ efleceer efØeÙe Yeòeâ Úew, DevevÙe meKee Úew~ Depeg&ve cesOeeJeer efLeÙees,

meeBefÛekewâ DeefOekeâejer efLeÙees~ JeneBues ØeMve-heefjØeMven¤keâes ëe=bKeuee GYÙeeF efoÙees~

leheeFËkeâes pevce le Deefnues YeSkeâes Ú j metÙe&keâes pevce Oesjw heefnuew YeSkeâes Ú~ ÙemeueeF&

leheeFËues vew metÙe&mebie YeVegYeÙees, ÙemeueeF& ce keâmejer ceeveerefueGB? ÙemeØekeâej yeerme-

heÛeerme ØeMve JeneBues ieveg&YeÙees~ ieerleekeâes meceehevemecce JeneBkeâes mechetCe& ØeMve

meceehle YeÙees, leye YeieJeevedues pegve ØeMve Depeg&ve ieve& mekeäowvLes, pegve Gmekeâes efnlecee

efLeS efleveern¤ueeF& JeneBues Deehewâ G"eGvegYeÙees j meceeOeeve ieveg&YeÙees~ Devlecee

YeieJeevedues YeVegYeÙees, Depeg&ve! kesâ efleceerues cesjes GheosMeueeF& Skeâe«eefÛeòe YeSj

ßeJeCe ieNÙeeQ? kesâ ceesnues GlheVe YeSkeâes efleceües De%eeve ve° YeÙees? Depeg&veues Yeves-

ve°es ceesnŠ mce=efleue&yOee lJelØemeeoevceÙeeÛÙegle~~18/73

efmLeleesÓefmce ielemevosnŠ keâefj<Ùes JeÛeveb leJe~~18/73

YeieJeved! cesjes ceesn ve° YeÙees~ cewues mce=efleueeF& Øeehle iejskeâes Úg~ megveskeâes

cee$e Úwve, ye¤ mce=eflecee OeejCe iejer mekesâkeâes Úg~ ce leheeFËkeâes DeeosMekeâes heeueve

ievexÚg, Ùegæ ievexÚg~ JeneBues Oeveg<e G"eGveg YeÙees, Ùegæ YeÙees, efJepeÙe heeGvegYeÙees,

SGše efJeMegæ Oece&-meeceüepÙekeâes mLeehevee YeÙees j SGše Oece&MeeŒekeâes ¤hecee lÙew

DeeefoOece&MeeŒe ieerlee hesâefj ØemeejCecee DeeÙees~

ieerlee leheeFËkeâes DeeefoOece&MeeŒe nes~ Ùees vew cevegmce=efle nes, pemeueeF& Depeg&veues

Deeheävees mce=eflecee OeejCe iejskeâe efLeS~ cevegkeâes mece#e ogFJeše ke=âeflen¤keâes GuuesKe

Ú- SGše le efheleeyeeš GheueyOe ieerlee, Dekeâex Jeso ceveg mece#e Deesuex~ lesœees kegâvew

heefve ke=âefle cevegkeâes meceÙecee Øeieš YeSkeâes efLeSve~ lÙemeyesuee uesKve-uesKve ueieeGves

ØeÛeueve efLeSve, keâeiepe-keâuecekeâes ØeÛeueve efLeSve, lÙemewues %eeveueeF& ßegle DeLee&led


GheMece 363

megveves j mce=efle-hešuecee OeejCe ievex hejcheje efLeÙees~ pemeyeeš ceeveJekeâes ØeeogYee&Je

YeÙees, me=ef°keâes ØeLece ceeveJe leer ceveg cenejepeues JesoueeF& ßegefle leLee ieerleeueeF&

mce=eflekeâes mecceeve efovegYeÙees~

Jeso cevegkeâes mece#e Deesuexkeâe efLeS, ÙeerveueeF& megve, Ùeer megveves ÙeesiÙe Úved~

heefÚ ieSj ÙemeueeF& efyeefme& efoS heefve kesâner neefve ngves Úwve; lej ieerlee mce=efle nes,

meOeQ mcejCe jeKe~ Ùemeues ØelÙeskeâ ceeveJeueeF& meOeQ jefnjnves peerJeve, meOeQ jefn

jnves Meeefvle j meOeQ jefnjnves mece=efæ, SsÕeÙe&mecheVe peerJeve Øeehle iejeGves F&ÕejerÙe

ieeÙeve nes~

YeieJeevedues YeVegYeÙees- Depeg&ve! Ùeefo efleceerues Denbkeâejyeme cesjes GheosMe

megvesveew Yeves efJeve° ngvesÚew DeLee&led ieerleekeâes GheosMen¤ueeF& nsuee ievexn¤ ve° ngve

peevesÚ~ DeOÙeeÙe hebõnkeâes Deefvlece Mueeskeâ (15/20) cee YeieJeevedues YeVegYeÙees-

‘Fefle ieg¢eleceb MeeŒeefceocegòebâ ceÙeeveIe~’ Ùees ieesheveerÙe Yevoe heefve Deefle

ieesheveerÙe MeeŒe ceÉeje YeefveSkeâes Ú~ ÙemeueeF& leòJemecesle peevesj efleceer mechetCe&

%eeve j hejceßesÙekeâes Øeeefhle ievexÚew~ DeOÙeeÙe meesÜkeâes Deefvlece ogF& Mueeskeâcee YeVeg

YeÙees- ‘ÙeŠ MeeŒeefJeefOeceglme=pÙe Jele&les keâecekeâejleŠ~’ Ùees MeeŒeefJeefOeueeF&

lÙeeiesj, keâeceveen¤yeeš Øesefjle YeSj De¤ De¤ efJeefOen¤Éeje pemeues YepoÚ;

lÙemekeâes peerJevecee ve le megKe Ú, ve mece=efæ Ú j ve hejceieefle Ú~

‘lemceeÛÚeŒeb ØeceeCeb les keâeÙee&keâeÙe&JÙeJeefmLeleew~’ lÙeme keâejCe Depeg&ve!

efleceües keâle&JÙe j Dekeâle&JÙekeâes JÙeJemLeecee Ùees MeeŒe vew ØeceeCe nes~ ÙemeueeF&

jeceüjer DeOÙeÙeve iej, lÙemeheefÚ DeeÛejCe iej~ efleceer ceefYe$e efveJeeme ievexÚew,

DeefJeveeMeer heo Øeehle ievexÚew~ meOeQ jefnjnves peerJeve, meOeQ jefnjnves Meeefvle j

mece=efæ heeGvesÚew~

ieerlee cevegmce=efle nes j YeieJeeved ßeerke=â<Cekeâes Devegmeej ieerlee vew Oece&MeeŒe nes~

De¤ kegâvew MeeŒe nesFve, De¤ kegâvew mce=efle Úwve~ meceepecee ØeÛeefuele DeveskeâeQ

mce=eflen¤ ieerlee efJemce=le ngvegkeâes og<heefjCeece nes~ mce=eflen¤ efJeefYeVe jepeen¤keâes

mebj#eCecee uesefKeSkeâes meceepecee GBÛe-veerÛe (meevees-"tuees) keâes hejJee&ue me=pevee

ieve&, ÙemeueeF& peejerjeKves GheeÙe nes~ cevegkeâes veeceyeeš ØeÛeefuele leLeekeâefLele

ceveg-mce=eflecee cevegkeâeueerve JeeleeJejCekeâes efÛe$eCe Úwve~ cetue cevegmce=efle ieerlee



SGše hejceelceeueeF& vew melÙe ceevoefÚved, lÙemecee efJeueÙe iejeGBefÚved; lej Jele&ceeve

keâeuecee ØeÛeefuele keâjerye 164 mce=eflen¤ hejceelceekeâes veecemecce efueowve, ve le

hejceelceeueeF& Øeehle ievex GheeÙen¤ ceeefLe ØekeâeMe heeo&efÚved~ leer cee$e mJeie&keâes

Deej#eCemecce meerefcele jnsj ‘ve Deefmle’- pees ÚBowÚwve, lÙemewueeF& Øeeslmeenve efoefvÚved~

lÙemecee cees#eyeejs GuuesKemecce heefve Úwve~

ceneheg®<e - ceneheg®<e yeeefnjer leLee Deebleefjkeâ, JÙeeJeneefjkeâ leLee

DeeOÙeeeflcekeâ, ueeskeâjerefle j ÙeLeeLe& Jeso-jerefle ogyewkeâes peevekeâejer jeKoÚved~ Ùener

keâejCe nes efkeâ mecemle meceepeueeF& ceneheg®<en¤ues jnve-menvekeâes efJeOeeve

yeleeGvegYeÙees j SGše ceÙee&efole JÙeJemLee efovegYeÙees~ JeefMe‰, Meg›eâeÛeeÙe&, efJeÕeeefce$e,

Jeeueefcekeâer, mJeÙeb ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ce, ceneJeerj mJeeceer, cenelcee yegæ, cetmee, F&mee,

cegncceo, jeceoeme, oÙeevevo, ieg® ieesefJevo efmebn FlÙeeefo menmeÇ ceneheg®<en¤ues

Ùemlees iejs; lej Ùeer JÙeJemLeen¤ meeceefÙekeâ ngvÚved~ heeref[le meceepeueeF& Yeeweflekeâ

Jemleg Øeoeve ieveg& ÙeLeeLe& nesFve~ Yeeweflekeâ PebPeš #eefCekeâ ngved, MeeÕele nesFveved,

lÙemewues Gvekeâes meceeOeeve heefve lelmeeceefÙekeâ ngvÚ~ lÙemeueeF& efÛejbleve JÙeJemLeekeâes

¤hecee «enCe ieve& meefkebâowve~

JÙeJemLeekeâej - meeceeefpekeâ efJeke=âeflen¤ueeF& ceneheg®<eues meguPeeGves

ieo&Úved~ Ùeefo ÙemeueeF& meguPeeFSve Yeves %eeve-JewjeiÙepeefvele hejcekeâes meeOeve

keâmeues megVesÚ? JÙeefòeâ pegve JeeleeJejCecee DeefuPeSkeâes Ú, lÙemeueeF& lÙeneByeeš

nšeSj ÙeLeeLe&ueeF& peeVes efmLeeflecee uÙeeGvekeâes ueeefie DeveskeâeQ ØeueesYeve efoFvÚved~

Ùeme DeLe&cee ceneheg®<e pegve Meyokeâes ØeÙeesie ieo&Ú, kegâvew JÙeJemLee efovÚ, lÙees

Oece& nesFve~ lÙemeyeeš meÙe-ogF& meÙe Je<e&keâes JÙeJemLee efceuoÚ, Ûeej-Ú: meÙe

Je<e&keâes ueeefie GoenjCe yeVe peevÚ j npeej-ogF& npeej Je<e&cee lÙees meeceeefpekeâ

DeeefJe<keâej veJeerve heefjefmLeeflen¤keâes meeLe-meeLew efve<ØeeCe ngvepeevÚ~ ieg® ieesefJevo

efmebnkeâes meeceeefpekeâ JÙeJemLeecee MeŒe DeefveJeeÙe& efLeÙees~ kesâ Deye lÙeme lejJeejkeâes

MeŒekeâes mLeevecee DeewefÛelÙe Ú? F&mee ieoneceeefLe yemoLes~ (ceòeer 21) ieonekeâes

mecyevOecee Gmeues efoSkeâes JÙeJemLeen¤keâes Deepe kesâ GheÙeesie Ú? Yeves- keâmewkeâes

ieone ve Ûeesj~ Deepe ieone keâmeues heeuoÚ? ÙemewØekeâej ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ceues

lÙeme meceÙekeâes meceepeueeF& mecÙekeâd JÙeJeefmLele ieveg&YeÙees, pemekeâes GuuesKe


GheMece 365

ceneYeejle, YeeieJele FlÙeeefo «evLen¤cee Úved, meeLew Ùeer «evLen¤cee JeneBues

ÙeLeeLe&keâes heefve peleelelew efÛe$eCe ieveg&YeÙees~ hejcekeâuÙeeCekeâejer meeOevee j Yeeweflekeâ

JÙeJemLeen¤keâes efveoxMeueeF& SGšwcee meceeJesMe iejscee meceepe leòJeefveCee&Ùekeâ ›eâceueeF&

hetCe&¤hesCe yegPve heeGBowve~ Yeeweflekeâ JÙeJemLeen¤ueeF& lÙees pemleekeâes lÙemlew nesFve,

ye¤ ye{eF&-Ûe{eF& «enCe ieo&Ú; efkeâveefkeâ lÙees Yeeweflekeâ nes~ ‘ceneheg®<eues Yeves’-

Ùemlees Yevesj Ùeer JÙeJemLeen¤keâes ueeefie ceneheg®<en¤keâes GoenjCe heefve efovÚved~

Gveern¤ ceneheg®<ekeâes JeemleefJekeâ ef›eâÙeeueeF& yebiÙeeSj YeeBÛesj lÙemeueeF& Yeüecekeâ

yeveeF& efovÚved~ Jeso, jeceeÙeCe, ceneYeejle, yeeFyeue, kegâjeve meyew Øeefle hetJee&«enÙegòeâ

Oeefceuees OeejCeen¤ yeeBkeâer Úved~

yeeefnjer Oejeleuecee peerJeveÙeeheve ievexJeeuee meceepe JeneBkeâes YeveeFkeâes mLetue

DeeMeÙe cee$e ieve& mekeäÚved~ lÙemewues YeieJeeved ßeerke=â<Ceues MeeÕele Oeece, Devevle

peerJeve meOeQ jefnjnves Meeefvle ØeoeefÙeveer ieerlee MeeŒeueeF& Yeeweflekeâ JÙeJemLeen¤yeeš

Deueie jeKes~ ceneYeejle Yeejlekeâes ye=nled Fefleneme leLee ieewjJeMeeueer mebmke=âefle-

MeeŒe nes~ JeneBues Ùeme efJeMeeue Feflenemekeâes efyeÛecee Ùemekeâes ieeÙeve ieveg&YeÙees,

pemeyeeš YeefJe<Ùecee DeeGves mechetCe& mevleeflen¤ Ùeme Oece&MeeŒeueeF& Oeeefce&keâ

OejeleueceeefLe pemleekeâes lÙemlew yegPve mekeâesmed~ keâeueevlejcee cenef<e& heleÀeefue

FlÙeeefo Deveskeâ ceneheg®<en¤ues heefve hejceßesÙekeâes ÙeLeeLe& efJeefOeueeF& meeceeefpekeâ

JÙeJemLeeyeeš nšeSj Deueie Øemlegle iejs~

ieerlee ceveg<Ùe cee$ekeâes ueeefie - YeieJeevedues Ùeme Oece&MeeŒekeâes GheosMe

‘ØeJe=òes MeŒe mecheeles’ (ieerlee, 9/20)- "erkeâ MeŒe-mebÛeeuevekeâes meceÙecee

ieveg&YeÙees; efkeâveefkeâ JeneB jeceüjer peeVeg ngvLÙees efkeâ Yeeweflekeâ mebmeejcee keâefnues heefve

Meeefvle j megKe ngve mekeäowve~ DejyeeQ ceeefvemen¤keâes DeengefleheefÚ heefve pegve efJepeslee

ngvesÚ, lÙees heefve efJeheâue ceveesjLe j DeeefKejcee Goeme vew ngvesÚ, lÙemewues JeneBues

Ùemlees MeeÕele Ùegækeâes heefjÛeÙe ieerleekeâes ceeOÙeceues efovegYeÙees pemecee Skeâ heuš

efJepeÙe YeSheefÚ, meOeQ jefnjnves efJepeÙe, Devevle efJepeÙe j De#eÙeOeece Ú, pegve

ceeveJe cee$ekeâes ueeefie meOeQ megueYe Ú, pees #es$e-#es$e%ekeâes ueÌ[eF& nes, Øeke=âefle j

heg®<ekeâes mebIe<e& nes, Devle:keâjCecee DeMegYekeâes Devle j MegYe hejceelce-mJe¤hekeâes

Øeeefhlekeâes meeOeve nes~



Gòece DeefOekeâejerkeâes mece#e cee$e JeneBues JÙeòeâ ieveg&YeÙees~ ßeerke=â<Ceues heškeâ-

heškeâ YeVegYeÙees efkeâ efleceer Deefle vew Øesce jeKvesJeeuee Yeòeâkeâes efnlekeâes FÛÚeues

YevowÚg~ Ùees DelÙevle ieesheveerÙe Ú~

Devlecee JeneBues YeVegYeÙees- pees Yeòeâ nesFveew Yeves Øeleer#ee iej~ lÙemeueeF&

Ùeme yeešescee uÙeeT j hesâefj Gmewkeâes ueeefie Yeve~ Ùener ceeefveme cee$ekeâes ueeefie

ÙeLeeLe& keâuÙeeCekeâes SGšecee$e meeOeve Ú, pemekeâes ›eâceyeæ JeCe&ve ßeerke=â<Ceesòeâ

ieerlee nes~

Øemlegle šerkeâe - ÙeesiesÕej ßeerke=â<Cekeâes DeeMeÙeueeF& pemleekeâes lÙemlew JÙeòeâ

ieveg&keâes keâejCe Øemlegle šerkeâekeâes veece ‘ÙeLeeLe& ieerlee’ nes~ ieerlee DeeheäQâcee hetCe&

meeOeve-«evLe nes~ mechetCe& ieerleecee Mebkeâekeâes SGše heefve mLeue Úwve~ peneB keâneR

Mebkeâe Ú, lÙees yeewefækeâ mlejcee ÙemeueeF& peeVe meefkeâbowve, Ùemewues Mebkeâe Øeleerle

ngvÚ~ Dele: yegPve meefkeâSve Yeves kegâvew leòJeoMeea ceneheg®<ekeâes meeefVeOÙecee

yegPves ØeÙeeme iejeQ~

leefÉefæ ØeefCeheelesve heefjØeMvesve mesJeÙee~~

Gheos#Ùeefvle les %eeveb %eeefvevemleòJeoefMe&veŠ~~

Ô MeeefvleŠ! MeeefvleŠ!! MeeefvleŠ!!!


Gita Nepali

Documents

Transcript of Gita Nepali