Gioi Quan Chuc Trong Kinh Doanh

LI NHA XUT BAN

giup ban oc co thm tai liu nghin cu, tham khao v vai tro va hoat ng cua cac doanh nghip nhanc cac nc ang phat trin, Nha xut ban Chnh tr quc gia cho dch va xut ban cun sach Gii quanchc trong kinh doanh, do cac nha nghin cu co uy tn thuc cac quc tch khac nhau cua Ngn hang Thgii vit va Nha xut ban Oxford University n hanh.

y la cun sach th t trong loat Bao cao nghin cu chnh sach cua Ngn hang Th gii. Da trn cs phn tch cac s liu va cac trng hp cu th, cun sach a nu ln mt s kho khn, tr ngai va nhngbin phap khc phuc, nhng thanh cng va tht bai trong qua trnh cai cach cac doanh nghip nha nc 12nc ang phat trin. c bit, cun sach con rut ra nhng iu kin cn thit co th thc hin thanhcng cai cach doanh nghip nha nc i vi nhng nc ang phat trin.

Mc du co mt s anh gia v vai tro, v tr cua doanh nghip nha nc va bin phap cai cach doanhnghip nha nc do cac tac gia a ra ch mang tnh cht nghin cu va cha phu hp vi Vit Nam, songchung ti hy vong cun sach se la tai liu tham khao b ch i vi ban oc, nht la cac nha hoach nh chnhsach, cac nha quan ly doanh nghip va cac nha nghin cu. Xin trn trong gii thiu cun sach cung ban oc.

Thang 6 - 1999

NHA XUT BAN CHNH TR QUC GIA

LI NOI U

Vic xut ban bao cao nay din ra vao mt thi im rt thch hp. Trn khp cac nc ang phat trin vacac nc ang trong thi ky qua , cac chnh phu ang n lc cai cach nn kinh t nc mnh. Tuy nhin, nhiu nc, nht la cac nc ngheo nht, mt s b phn cua nn kinh t vn dai dng chng lai cai cach.Bao cao nay giai quyt mt trong s nhng lnh vc quan trong hn ca: la cac doanh nghip nha nc lamn thua l va hoat ng kem hiu qua; cac doanh nghip nay la ganh nng v cung to ln i vi ngn sachva cac ngun lc khan him cua chnh phu nhiu nc. Nhng doanh nghip nay lam chm tc tngtrng, ngn tr vic t do hoa th trng va nh vy trc tip va gian tip han ch nhng n lc trong giamngheo oi.

Da vao mt c s d liu chuyn mn duy nht va nhng nghin cu trng hp chi tit, bao cao nayphn tch loai hnh doanh nghip nha nc ma cac bin phap cai cach a to ra co tac dung nhiu nht. Nomiu ta cac chng ngai vt to ln ma cac chnh phu phai i mt khi c gng giai th cac doanh nghip nhanc hoc theo cach khac cai thin nng lc hoat ng cua chung, va ch ra cach thc ma cac nha cai cachthanh cng a vt qua nhng chng ngai vt nay. No nhn nhn su sc kinh nghim cng ty va ap dungmt cach sang tao vic phn tch th ch xac nh xem bng cach nao cac hp ng gia gii quan ly vachnh phu co th ong vai tro nh la cng cu cai cach cac doanh nghip. Cui cung, no ra cac ng lichnh sach cn phai c ap dung theo nhng iu kin t nc va doanh nghip khac nhau.

Kt qua nghin cu trung tm cua bao cao nay rt ang khch l: mt s chnh phu a thc s vt quanhng tr ngai nay. Theo ui mt chin lc cai cach toan din, nhng nc nay a thc hin giai th khinao co th, va cai thin cac bin phap khuyn khch thanh tch hoat ng cua cac doanh nghip con lai trongpham vi quan ly cua chnh phu. Lnh vc mu dch va u t cung a lun i theo chiu hng nay, dn ntc tng trng nhanh hn va em lai nhiu c hi hn cho toan th xa hi.

Nhng tai sao nhng chnh phu khac lai khng t nhn hoa hay cai cach cac doanh nghip quc doanh?Bi v chnh tr la mt b phn khng th tach ri cua cai cach, nn mt nghin cu v cai cach trong s hucng cng khng th loai bo vic phn tch chnh tr. Mt kt qua nghin cu chu cht cua bao cao nay la ch nhng chng ngai vt chnh tr la ly do chu yu khin cho vic cai cach doanh nghip nha nc at ct tin b n nh vy trong thp ky qua. Bao cao nay co mt n lc sang tao nhm g ri va o lng cac yut cu thanh nhng tr ngai chnh tr i vi cai cach. y la mt ong gop to ln, song chung ti cung lunghi nh rng tri thc phn tch cua chung ti v cac qua trnh chnh tr, mc du co th la lu i hn, thngkhng toan din bng tri thc phn tch v cac lc lng va ng c kinh t. y la mt lnh vc ma trong cng vic phn tch b sung va vic b sung d liu se chc chn nng cao tri thc cua chung ta trong nhngnm ti. Tuy nhin, chung ti tin tng rng muc tiu cua nhng kt qua nghin cu chnh trong nghin cunay se vn c ung du co trai qua s kim duyt ky lng hay xem xet nh th nao i chng na.

LI NOI U

iii

Chung ti hy vong rng nghin cu c trnh bay trong cun sach nay se cho phep cac nha lanh aochnh tr, cac nha hoach nh chnh sach va toan b gii nghin cu phat trin thy c mt bc tranh rorang hn v nhng li ch to ln cua vic cai cach doanh nghip nha nc va, cung quan trong khng kem,cua vic hiu bit tt hn v cach thc khc phuc nhng tr ngai i vi cai cach.

Gii quan chc trong kinh doanh la bao cao th t trong mt loat Bao cao nghin cu chnh sach cthc hin vi muc ch ph bin rng rai hn na nhng kt qua cua nghin cu do Ngn hang Th gii thchin v cac vn chnh sach phat trin. D hiu i vi nhng ngi khng phai la chuyn gia, nhng cunsach trong loat sach nay cung tm cach thuc y vic thao lun trong gii hoc thut va cac nha hoach nhchnh sach v cac muc tiu va cng cu chnh sach cng cng phu hp i vi cac nc ang phat trin. Gingnh cac Bao cao nghin cu chnh sach trc y, bao cao nay la mt san phm cua i ngu nhn vin Ngnhang Th gii; nhng nhn xet trong y khng nht thit phan anh quan im cua cac Ban giam c haychnh phu cua nhng nhn vin nay.

Michael Bruno

Pho chu tch, Ban kinh t phat trin,

kim Chuyn gia kinh t chnh

Ngn hang Th gii.

Thang 9-1995.

LI NHA XUT BAN

LI NOI U

NHOM BAO CAO

LI CAM N

CAC NH NGHA

GII THIU VA TNG QUANiu g tao nn thanh cng trong cai cach cac doanh nghip nha nc?Ky kt hp ng: iu g co tac dung, iu g khng va tai saoiu kin chnh tr cai cach cac doanh nghip nha ncCo th lam g thuc y cai cach va nng cao hiu qua?

CHNG I: CAC QUAN CHC VN NG TR TRONG KINH DOANHBt chp vic giai th ngay cang tng, khu vc doanh nghip nha nc vn lnDoanh nghip nha nc tac ng nh th nao n hoat ng kinh tKt lunChu thch

CHNG 2: THANH CNG VA THT BAI TRONG CAI CACH DOANH NGHIP NHA NCanh gia s thanh cng va tht baiNhng c im cai cach nao giup nhn ra cac nha cai cach thanh cng?Vn giai th va cai cach doanh nghip nha ncPhat trin vt cac doanh nghip nha nc: Mt bin phap thay th giai th?Ch ring giai th con cha uTng cng hoat ng cua cac doanh nghip nha nc thng qua canh tranhNgn sach ngt ngheoCai cach khu vc tai chnhThay i quan h gia cac chnh phu va cac nha quan ly doanh nghip nha ncKt lun

MUC LUC

MUC LUC

v

Phu luc 2.1 Nhng cai cach nhm m ra canh tranh cac th trng doanh nghip nha nc va a ra thchin nhng han ch cua ch ngn sach ngt ngheoPhuluc 2.2 Cai cach khu vc tai chnhChu thch

CHNG 3: KY KT HP NG: IU G CO HIU QUA, IU G KHNG VA TAI SAOCac yu t khuyn khch a tac ng ln nhau nh th nao anh hng ti kt quaHp ng hoat ng: Vi cac nha quan ly cng cngHp ng quan ly: Vi cac nha quan ly t nhnHp ng iu chnh: Vi cac chu s hu t nhnKt lunChu thch

CHNG 4: CHNH TR HOC V CAI CACH DOANH NGHIP NHA NCanh gia iu kin I: s mong mun v chnh tranh gia iu kin II: tnh kha thi v mt chnh tr cua cai cach doanh nghip nha ncanh gia iu kin III: tnh ang tin cy cua cai cach doanh nghip nha ncGiai thch va d oan thanh cng cua cai cachKt lunPhu luc 4.1: Chnh tr hoc cai cach doanh nghip nha nc: bng chng b sungChu thch

CHNG 5: CN LAM G THUC Y CAI CACH VA NNG CAO THANH QUALam th nao khng nh c la mt nc a sn sang cai cach hay chaCn lam g nhng nc cha sn sang cai cach doanh nghip nha ncNhng nc a sn sang cai cach doanh nghip nha nc cn lam nhng gCn lam g vi cac doanh nghip nha nc khng th giai thKt lunChu thch

NHNG TAC NG I VI VIN TR NC NGOAI

PHU LUC THNG K

TAI LIU THAM KHAO

HP1 Vin tr nc ngoai co th h tr nh th nao i vi cai cach cac doanh nghip nha nc1.1 Doanh nghip nha nc la g?1.2 H qua phuc li cua vic ban doanh nghip nha nc1.3 T nhn hoa va nhim2.1 Cac m hnh s hu cua Trung Quc: khng phai nha nc cung khng thuc t nhn2.2 Nhng bin phap khuyn khch bn ngoai hoat ng cua doanh nghip: Trng hp khach san

Shepheard2.3 at c nhiu nht t t nhn hoa2.4 Cac x nghip hng trn cua Trung Quc khac vi cac x nghip quc doanh nh th nao2.5 Cng khai nhng tr cp b che giu2.6 Cac doanh nghip nha nc co u ai ln at cac nha ch tao t nhn n

GII QUAN CHC TRONG KINH DOANH

vi

2.7 Nhng vai tro cua mt h thng tai chnh phat trin lanh manh trong cai cach doanh nghip nhanc

2.8 anh gia s phat trin cua khu vc tai chnh2.9 Khu vc tai chnh va cai cach doanh nghip nha nc: trng hp cua Ba Lan2.10 H thng iu tit tai chnh yu kem co th pha hoai qua trnh t nhn hoa: trng hp Chil3.1 anh gia hoat ng cua doanh nghip nha nc: v cac muc tiu xa hi th sao?3.2 Hp ng hoat ng Trung Quc3.3 Kinh nghim v hp ng quan ly cua Xri Lanca3.4 iu tit khung gia va muc tiu4.1 Cac ch s v t chc lai lin minh - trng hp Mhic4.2 Cai cach doanh nghip nha nc Trung Quc4.3 n bu cho nhng ngi b thit v cai cach trong cai cach doanh nghip nha nc cua Chil4.4 T nhn hoa hang loat bng c phiu tai cng hoa Sec4.5 o lng tnh ang tin cy4.6 Giam ham cai cach: nhng can tr hanh ng i vi c quan hanh phap tai Chil5.1 Lam cho t nc tr nn sn sang cai cach5.2 Nhng cam by co th cua t nhn hoa5.3 Nhng bao am va t nhn hoa

BANG1. Cac iu kin khng c ap ng cac nc cai cach doanh nghip nha nc kem thanh cng hn1.1 Giai th cac nc ang phat trin 1980-19931.2 Doanh thu t giai th cac nc ang phat trin theo khu vc va nganh, 1988-1993 (ty USD)2.1 Mi hai nc thc hin cai cach doanh nghip nha nc2.2 Cac nc cai cach thanh cng lai giai th doanh nghip nhiu hn2.3 T nhn hoa trong cac nganh cng nghip2.4a Tnh hnh canh tranh trong nc trc cai cach, cac nganh cng nghip la chon2.4b Tnh hnh canh tranh trong nc sau cai cach (1994), cac nganh cng nghip la chon2.5 anh gia canh tranh nc ngoai2.6 Nhng chuyn khoan cua chnh phu cho cac doanh nghip nha nc (1978-1991) va iu tit gia ca2.7 Nhng cai cach v t chc doanh nghip nha nc trong nhng nm 19803.1 S lng hp ng hoat ng cac nc ang phat trin, theo nganh3.2 Cac doanh nghip c nghin cu3.3 So sanh cac c trng ch tiu3.4 So sanh cac ng c khuyn khch trong hp ng8.5 V du v vic chnh phu tht ha hoan toan hay mt phn3.6 So sanh hoat ng vi cac c trng hp ng la chon3.7 Cac hp ng quan ly, theo nc3.8 Hp ng quan ly, theo nganh3.9 Mu hp ng quan ly3.10 Tom tt kt qua3.11 Anh hng cua vic la chon va cp vn i vi hoat ng cua hp ng3.12 Gia tr t nhn hoa c s ha tng trong thi gian gn y cac nc ang phat trin3.13 Mu cac nc co khu vc t nhn tham gia vao nganh vin thng3.14 Cac ch s cht lng dch vu vin thng thuc va sau khi cai cach

MUC LUC

vii

3.15 Cac c ch tit l thng tin v nganh vin thng

3.16 iu tit gia ca cac nc mu

3.17 Cac c quan thc hin vic iu tit: tnh trung lp, quyn cng ch thc thi va ky nng cua ho

4.1 iu kin I cai cach doanh nghip nha nc: s mong mun v chnh tr

4.2 Nhng c tnh v tnh trang d tha bin ch tai cac doanh nghip nha nc

4.3 iu kin II cai cach doanh nghip nha nc: tnh kha thi v mt chnh tr

4.4 iu kin III i vi cai cach doanh nghip nha nc: tnh ang tin cy

4.5 Cac iu kin khng c thoa man tai cac nc cai cach doanh nghip nha nc kem thanh cnghn

Bang phu luc

A.1 Ty trong cua cac doanh nghip nha nc trong hoat ng kinh t, 1978-1991

A.2 Ty trong cua cac doanh nghip nha nc trong hoat ng kinh t phi nng nghip, 1978-1991

A.3 Ty trong cua u t doanh nghip nha nc trong tng u t ni a, 1978-1991

A.4 Ty trong cua u t doanh nghip nha nc trong tng san phm quc ni, 1978-1991

A.5 Ty trong cua cac doanh nghip nha nc trong vic lam, 1978-1991

A.6 Ty trong cua can cn tng th doanh nghip nha nc trc khi co cac chuyn khoan, 1978-1991

A.7 Ty trong cua cac lung tai chnh thun t chnh phu n cac doanh nghip nha nc trong tng sanphm quc ni, 1978-1991.

A.8 Ty trong cua doanh nghip nha nc trong tng tn dung ni a, 1978-1991

A.9 Ty trong cua tng tn dung ni a cho cac doanh nghip nha nc trong tng san phm quc ni,1978-1991

A.10 Ty trong cua cac doanh nghip nha nc trong tng n nc ngoai, 1978-1991

A.11 Ty trong n nc ngoai cua cac doanh nghip nha nc trong tng san phm quc ni, 1978-1991

Biu

1 Cy s quyt nh v cai cach doanh nghip nha nc

1.1 Ty trong u t cua cac doanh nghip nha nc trong tng u t ni a, theo khu vc

1.2 Ty trong cac doanh nghip nha nc trong GDP, theo khu vc

1.3 Ty trong vic lam cua cac doanh nghip nha nc trong tng vic lam, theo khu vc

1.4 Ba thc o tm quan trong cua doanh nghip nha nc trong cac nn kinh t co thu nhp thp

1.5 N lc nhm ngn chn nhim

1.6 Cac mc nhim nc theo tui tho va s hu cua cng ty, Innxia1.7 Tit kim cua cac doanh nghip nha nc tr u t


viii

1.8 Chuyn giao tai chnh thun n cac doanh nghip nha nc, ty trong trong GDP1.9 Ty trong cua cac doanh nghip nha nc trong tng tn dung ni a1.10 Ty trong cua cac doanh nghip nha nc trong tng n nc ngoai1.11 Tr cp hoat ng cng khai cho cac doanh nghip nha nc1.12 Ch s hoat ng cua doanh nghip nha nc cac nc ang phat trin2.1 Hoat ng tai chnh cua cac doanh nghip nha nc2.2 Nng sut cua cac doanh nghip nha nc2.3 Ty l phn trm cua tit kim tr u t trong tng san phm quc ni2.4 Trung Quc: Ty l tng trng theo loai hnh s hu2.5 Trung Quc: Phan ng cua khu vc nha nc i vi canh tranh t khu vc ngoai quc doanh2.6 Nhng ch s phat trin khu vc tai chnh, 19913.1 Hoat ng trc va sau khi ky hp ng: Mc li nhun rong trn tai san a c anh gia lai3.2 Hoat ng trc va sau khi ky hp ng: nng sut lao ng3.3 Hoat ng trc va sau khi ky hp ng: nng sut toan b cac yu t san xut3.4 Nhng thay i trong hoat ng sau khi ky hp ng hoat ng3.5 Vic thc hin cac hp ng quan ly: tom tt kt qua3.6 Anh hng cua hp ng i vi c cu thu lao, quyn t chu va thi han hoat ng3.7 Cai cach nganh vin thng: anh hng ti vic m rng mang li nng sut lao ng va li nhun4.1 Cac lung vin tr rong cho Ai Cp4.2 Cac lung vin tr rong cho Xngan4.3 Tinh gian lao ng tai cac doanh nghip nha nc chon loc4.4 Ganh: Tnh hnh ct giam vic lam k hoach va thc t tai cac doanh nghip nha nc5.1 Cy s quyt nh v cai cach doanh nghip nha nc

BIU HP1.2 Anh hng phuc li cua vic ban cac doanh nghip nha nc1.3 S ong gop cua cac doanh nghip nha nc va cac cng ty t nhn vao vic gy nhim Braxin2.8 Phat trin khu vc tai chnh, 1991

ng u nhom bao cao nay la MARY SHIRLEY. Cac ng tac gia Chu yu la Ahmed Galal va Mary Shirley;Philip Keefer la tac gia chnh cua chng 4. Cac oan da chu yu vao cng trnh cua Asli Demirguc kunt vaRoss Levine (tai chnh), ALan Gelb va I.J.Singh (cac nn kinh t ang chuyn i) va Hafeez Shaikh (cac hpng quan ly). Bharat Nauryal a bin soan phu luc thng k va h tr v mt nghin cu; Luke Haggartyvit nhiu hp va h tr v mt nghin cu. Abdalla Gergis, Rebecca Hife va Clemencia Torres h tr trongnhng lnh vc khac. Herbert Baer vit hp 2.9, Gerald Caprio vit hp 5.3 va David Wheeler vit hp 1.3.Bao cao nay c thc hin di s ch ao cua Lyn Squire va Michael Bruno.

Lawrence Macdonald la bin tp vin chnh. ng u nhom san xut - bin tp bao cao nay la JenepherMoseley, vi s h tr cua Luke Haggarty, Audrey Heiligman va Bill Moore. Polly Means tao cac hoa.Alfred Imhoff c vn b sung v bin tp. ng u nhom nhn vin h tr la Zeny Kranzer va bao gmDamele Evans, Bill Moore va Paulina Sin tim - Aboagye.

NHOM BAO CAO

Nhiu ca nhn bn trong va bn ngoai ngn hang th gii a co nhng ong gop va bnh lun v cung quybau. Li cam n c bit xin danh cho Ban cac vn tai chnh thuc Quy tin t quc t v s giup v cs d liu va danh cho Ban c vn bn ngoai cua chung ti - Robert Bates, Heba Handoussa, Moises Naim,David Newbery, Lawrence H.Summers, Vito Tanzi, John Vickers, John Waterbury va Oliver Williamson - vs hng dn va nhng bnh lun cua ban nay. S cam n c bit cung danh cho Robert Klitgaard, DouglasNorth va Raymond Vernon v nhng nhn xet cua ho. Nhiu nhn vin Ngn hang a ong gop nhng bnhlun quy gia. Chung ti xin c bit cam n Lu ca Barborne, Harry Broadman, Eliana Cardoso, MaureenCropper, Marinela Dado, Shanta Deveragan, Willam Easterly, Jefferey Hammer, Ulrich Hewer, IshratHusain, Magdi Iskander, Emmanuel Jimenez, Hyung-ki Kim, Robert Lacey, Muthukumara Mani, Marthade Melo, John Nellis, Robert Picciotto, Lant Pritchett, Enrique Rueda-sabater, Joanne Salop, Luis Servin,Ulrich Thumm, Paulo Vieira Da Cunha va Douglas Webb.

Rt nhiu tai liu khoa hoc c s v gia c thc hin cho bao cao nay la cua Arup Banerji (lao ng),Ed Campos (kinh t chnh tr), Nichola Dyer Cisse (hp ng hoat ng), Robert Cordon (nghin cu trnghp), Hadi Esfahani (kinh t chnh tr), Gunnar Fors (mu dch), Gyimah-boadi (nghin cu trng hp),Song Dae Hee (nghin cu trng hp), William Heller (kinh t chnh tr), Rolf Luders (nghin cu trnghp), Mathew McCubbins (kinh t chnh tr), Vedot Milor (nghin cu trng hp), Richard Sabot (lao ng),Luis Servin (kinh t v m), Andres Solimano (kinh t v m), Raimundo Soto (kinh t v m), Pankaj Tandon(th trng san phm) va Bruce Tolentino (nghin cu trng hp).

LI CAM N

Cac nn kinh t thu nhp thp va thu nhp trung bnh i khi c cp trong bao cao nay nh la cac nnkinh t ang phat trin. Vic s dung thut ng nay rt tin li; no khng h ham y rang tt ca cac nn kinht nhom nay ang kinh qua cung mt loai hnh phat trin hoc cac nn kinh t khac a at ti mt giaioan phat trin cao hn hoc giai oan phat trin cui cung. Vic phn loai theo thu nhp khng nht thitphan anh a v phat trin. Tng t, thut ng cac nn kinh t cng nghip a c s dung cho cac nnkinh t thu nhp cao va khng ham y rng cac nc thuc cac nhom khac la khng c cng nghip hoa,cung khng ham y rng cng nghip la yu t quyt nh duy nht cua phat trin kinh t.

CAC NHOM KINH T

Cac nn kinh t thu nhp thp la cac nn kinh t co thu nhp bnh qun u ngi nm 1992 la 675 la tr xung.

Cac nn kinh t thu nhp trung bnh la cac nn kinh t co thu nhp bnh qun u ngi nm 1992 att 676 la n 8355 la.

Cac nn kinh t ang phat trin la cac nn kinh t co thu nhp bnh qun u ngi nm 1992 at 8.355 la tr xung.

Cac nn kinh t cng nghip la cac nn kinh t co thu nhp bnh qun u ngi nm 1992 at 8.356 la tr ln.

CAC NHOM A LY

Sau y la nhng hng dn cho cac nhom phn tch theo khu vc a ly c s dung trong bao cao nay.Mt s tnh toan, biu va bang s dung cac nh ngha a ly khac nhau bi v chung da vao cac tp hpd liu khac nhau. Cn phai xem xet ky cac ngun co c thanh phn nhom chnh xac.

Chu Phi noi chung bao gm tt ca chu Phi. Nam Xahara chu Phi la khng tnh cac nc BcPhi nh Ma rc, Angiri, Tuynidi, Li bi va Ai Cp.

Chu A bao gm Nam A, ng Nam A va Thai Bnh Dng, va cac nn kinh t khng tronggiai oan qua Trung A.

CAC NH NGHA


xii

My Latinh la cach goi vn tt cho My Latinh va Carib; bao gm GNP tt ca cac nn kinh tchu My va Carib nm pha nam nc My.

Cac nn kinh t La cac nn kinh t xa hi chu ngha trc y Trung va ng u, Trung A vachuyn i Trung Quc.

Pham vi cua d liu khng th bao gm tt ca cac nc trong mi nhom. Xem phn chu thch ky thut phu luc thng k bit thm thng tin v cac nc cu th trong cac nhom khac nhau.

CHU THCH D LIU

Cac d liu lch s trong cun sach nay co th khac vi d liu trong cac xut ban phm khac cua Ngn hangTh gii nu nh co cac d liu ang tin cy hn, nu nh mt nm c s khac c s dung cho cac d liuv gia khng i, hay nu cac nc c phn loai theo cach khac.

Ty la 1.000 triu.

la ($) la ng la My theo hin gia tr phi c xac nh theo cach khac.

Dong vin tr thun la gia tr giai ngn thc t cua cac khoan thanh toan chu yu + lai sut.

BAN CHU GIAI NHNG CH VIT TT

ADB Ngn hang phat trin chu A

ADI Cac ch s phat trin chu Phi (WB)

AFDB Ngn hang phat trin chu Phi

CFA ng franc CFA, mt loai tin t c bit n Ty Phi nh la ng franc cua Cng ngtai chnh chu Phi va c bit n Trung Phi nh la ng franc cua Hp tac tai chnhTrung Phi

CPI ch s gia tiu dung

DFI u t trc tip nc ngoai.

ECU n v tin t chu u

GATT Hip nh chung v thu quan va thng mai

GDP Tng san phm quc ni

GNP Tng san phm quc dn

IBRD/IDA Ngn hang tai thit va phat trin quc t/ Hip hi phat trin quc t (WB)

IDB Ngn hang phat trin lin My

IMF Quy tin t quc t

NAFTA Hip nh mu dch t do Bc My

OECD T chc hp tac va phat trin kinh t

CAC NH NGHA

xiii

ROA Ty sut li nhun trn tai san

UNDP Chng trnh phat trin Lin hp quc

TFP Nng sut toan b cac yu t san xut

TVE X nghip hng trn (Trung Quc)

S-I Tit kim tr u t

SOE Doanh nghip nha nc

WTO T chc mu dch th gii (t chc k tuc GATT)

Gii quan chc hin nay vn tham gia vao cac hoat ng kinh doanh. Mc du a qua hn mt thp ky n lcchuyn i vi s ng tnh gia tng va ngay cang co nhiu y kin cho rng chnh phu hoat ng kem hiuqua hn so vi khu vc kinh t t nhn trong mt loat cac hoat ng, th cac doanh nghip nha nc cacnc ang phat trin vn chim mt ty phn ln gn bng vi ty phn cua 20 nm trc y. Trn thc t,nh cac s liu nu ra trong nghin cu nay, khu vc kinh t nha nc ch giam i cac nc xa hi chungha trc y va mt s nc co thu nhp trung bnh. hu ht cac nc ang phat trin, c bit la cac nc ngheo nht, hn bao gi ht, gii quan chc vn iu hanh phn ln nn kinh t. Cac cng chcchnh phu iu hanh song bac Gana, san xut banh ngot Ai Cp, lp rap ng h n , san xut muimo Mhic, dim Mali, va du n ong chai Xngan. Tuy nhin, nhiu nc ang phat trin, nhngnc vn tip tuc ung h khu vc kinh t nha nc rng ln, cac doanh nghip nha nc lam n kem hiuqua a gy nn tnh trang thm hut ngn sach, can tr tng trng kinh t va lam cho ngi dn kho thoatkhoi oi ngheo.

Hay xem xet nhng thc trang sau:

nhiu nc ang phat trin, cac doanh nghip nha nc hp thu mt lng vn ln ma lng vn nayse tt hn nu c u t vao cac nganh dch vu xa hi c ban. Tandania, ngn sach nha nc cungcp cho cac doanh nghip nha nc tng ng khoang 72% ngn sach cua nha nc danh cho nganhgiao duc va bng 150% cho nganh y t.

Doanh nghip nha nc thng chim mt ty phn khng cn i v tn dung, chen ep khu vc t nhntrong vic vay vn. Bnglaet, cac doanh nghip nha nc chim ti 1/5 tn dung trong nc, tuynhin san phm cua cac doanh nghip nha nc lai ch chim cha n 3% GDP.

Cac doanh nghip nha nc thng gy nhim nhiu hn cac doanh nghip t nhn. Chng han, Innxia, trn mt n v san phm, cac doanh nghip nha nc lam nhim ngun nc cao hn 5ln so vi cac doanh nghip t nhn cung quy m, cung thi gian hoat ng va hoat ng trong cunglnh vc.

Nng cao hiu qua hoat ng cua cac doanh nghip nha nc, du ch mc khim tn, v c ban cungco th giam, va trong nhiu trng hp, loai tr c thm hut tai chnh hu ht cac nc ang phattrin. Ai Cp, P ru, Xngan va Th Nh Ky, ch vi vic giam 5% chi ph hoat ng cua cac doanhnghip cung a giam c thm hut tai chnh khoang 1/3.

Nhiu chnh phu a cng b k hoach ban cac doanh nghip nha nc va cai thin hoat ng cua cac

GII THIU VA TNG QUAN


2

doanh nghip vn con nm trong tay chnh phu, nhng ch co mt s t nc ang phat trin thu c ktqua kha quan. Qua nghin cu, chung ti a nhn thy:

Cac nc ang phat trin, khng k cac nn kinh t ang chuyn i, trung bnh mt nm ch giai thc ba doanh nghip nha nc, trong khi phn ln cac nc nay co ti hang trm doanh nghip.

Mc du mc thm hut tai chnh cac doanh nghip nha nc a giam, song vn la mt ganh nngang k i vi h thng ngn hang va tai chnh cac nc ang phat trin.

Tuy a ban mt s doanh nghip rt ln, ty phn cua cac doanh nghip nha nc cac nn kinh t thtrng ang phat trin vn duy tr mc kha cao, k t nm 1980, khoang 11% GDP, con ty phn nay cac nc cng nghip la 7-9%.

Khu vc kinh t nha nc cang ln hn va nhng vn co lin quan n khu vc nay cang nghimtrong hn trong th gii nhng nc ngheo nht, ni ma cac doanh nghip nha nc chim ti 14%GDP.

Co th noi, tuy nhng thanh tu at c qua vic t nhn hoa cac doanh nghip nha nc va cac cuccai cach khac la rt quan trong, song rt t nc thanh cng trong vic cai cach cac doanh nghip nha nc.Tai sao lai khng co nhiu nc hn thc hin cai cach cac doanh nghip nha nc? Co g khac nhau giamt s t nc thc hin va nhiu nc khng thc hin? u la nhng can tr v mt chnh tr i vi caicach va lam sao vt qua c nhng can tr ? Lam th nao cac nha lanh ao va cac nha hoach nhchnh sach cac nc ang phat trin y nhanh cng cuc cai cach va tng kha nng thanh cng. Va cuicung, vai tro cua s tr giup nc ngoai la nh th nao? la nhng vn ma cun sach nay phai giai ap. lam c iu nay, chung ti a xem xet cac vn kinh t nay sinh khi gii quan chc tham gia vao cachoat ng kinh t - co ngha la, khi cac chnh phu s hu va iu hanh cac doanh nghip ma le ra nn chot nhn lam va nhng can tr v chnh tr cn phai khc phuc. Chung ti khng co y noi rng gii quan chcgy ra nhng sai lm nay. Ngc lai, chung ti thy rng vic chuyn i hay thc hin mt s cai cach khaci vi cac doanh nghip nha nc khng th thanh cng c nu khng co mt gii quan chc hu hiu.Vic yu cu gii quan chc am nhim nhng cng vic ma gii t doanh co th lam tt hn a chim phnln tm tr va sc lc cua gii quan chc cac nc ang phat trin, lam chch hng s chu y cua ho ra khoinhng vn ma le ra ho phai quan tm. Gii quan chc hoat ng kinh t kem hiu qua khng phai la doho khng co kha nng (ho co kha nng), ma la do ho phai ng u vi nhng muc tiu trai ngc nhau vanhng bin phap khuyn khch sai lm, nhng muc tiu va bin phap co th lam xao nhang va nan ch ngayca nhng cng chc nha nc toan tm va co kha nng nht. Vn khng phai la con ngi ma la th ch,khng phai la cht xam cua gii quan chc ma la nhng thc trang ma ho thy mnh trong o vi t cachla nhng quan chc tham gia vao hoat ng kinh t.

Chung ti bt u nghin cu cua mnh bng vic o lng pham vi va tac ng kinh t cua khu vckinh t nha nc cac nn kinh t ang phat trin. Nh a nu trn, chung ti thy rng, cac doanhnghip nha nc vn ong vai tro rt ln cac nc ang phat trin va khu vc to ln nay a gy ra nhngtac ng tiu cc n tng trng (chng I). tm hiu s khac nhau gia mt s t nc thanh cng vanhiu nc khng thanh cng, tip theo chung ti a khao sat nhng n lc cai cach cac doanh nghipnha nc 12 nc ai din cho cac khu vc va nhng bai hoc tiu biu nht. iu tra chon mu cua chungti c thc hin trn chn nn kinh t th trng ang phat trin (gm Chil, Ai Cp, Gana, n , Mhic,Philippin, Han Quc, Xngan va Th Nh Ky) va ba nn kinh t chuyn i (Trung Quc, Cng hoa Secva Ba Lan). Chung ti thy rng, nhng nc nao nng cao hiu qua hoat ng cua cac doanh nghip nhanc u ap dung mt s bin phap nh giai th (divestiture), canh tranh, ngn sach cng va cai cach taichnh. Ngoai ra, ca 12 nc nay u c gng cai thin c cu khuyn khch bng vic thay i mi quan hgia chnh phu va cac doanh nghip nha nc, nhng bin phap khuyn khch nay kho ma co th phat huyhiu qua nu thc hin ring re (chng 2). Chung ti thy rng, nng cao hiu qua cac doanh nghip nhanc hay kim soat vic t nhn hoa oi hoi phai co mt c cu khuyn khch. Hay noi mt cach khac, hpng gia chnh phu va gii quan ly cac doanh nghip nha nc, gia chnh phu vi gii quan ly t nhn hoa,


3

hay gia chnh phu vi cac ng chu cac doanh nghip thuc nhng nganh c quyn nhng a c t nhnhoa, chu s iu tit cua chnh phu phai c soan thao lai nhm muc ch thuc y ca hai pha nng caohoat ng cua mnh (chng 3).

Gp tt ca cac yu t lai vi nhau, phn tch nay cho thy rng giai th va cac cai cach khac thc s coth nng cao hiu qua cua cac doanh nghip nha nc, nhng vn la ch ch co mt s t chnh phu chpnhn nhng chnh sach cn thit cho cai cach c thanh cng. Tai sao lai khng co nhiu chnh phu hn apdung nhng chnh sach nay? giai ap, chung ti a khao sat cac iu kin v mt chnh tr tin hanhcai cach cac doanh nghip nha nc 12 nc trong iu tra mu, tm ra nhng tr ngai chnh tr va nhngbin phap ma cac nc cai cach thanh cng ap dung vt qua nhng tr ngai (chng 4). Cac nhahoach nh chnh sach va cng ng phat trin co th lam g y nhanh tin trnh cai cach? Chng cuicua chung ti da vao cac kt qua nghin cu cua cng trnh trc xy dng cy quyt nh cho cac nhacai cach s dung nhm khng nh liu mt nc a sn sang cai cach hay cha va lam th nao tin hanhcai cach trong tng trng hp (chng 5). Chung ti kt lun bng phn trnh bay nhng phng cach mavin tr nc ngoai co th h tr cho cai cach. oan con lai trong phn m u va phn tng quan se nu btcac lun im va cac phat hin trong tm cua cun sach t chng 2 tr v sau.

IU G TAO NN THANH CNGTRONG CAI CACH CAC DOANH NGHIP NHA NC?

tm hiu s khac nhau gia cac doanh nghip nha nc thanh cng, u tin chung ti cn o lng mtcach khach quan s thanh cng. Chung ti nu ra ba ch s khach quan: li nhun tai chnh, hiu sut laong va mc thm hut tit kim tr u t cua cac doanh nghip nha nc (v phn thao lun chi titnhng bin phap nay, xem chng 2). Da trn nhng ch s nay, chung ti thy rng Chil, Han Quc vaMhic thu c nhng kt qua tt nht; khu vc kinh t quc doanh cac nc nay hoat ng tt hn so vicac nc khac va con co th tt hn na trn c s a hoat ng tt nay. Cac nc Ai Cp, Gana va Philippincho thy kt qua mc trung bnh, con n , Xngan, Th Nh Ky cho kt qua kem nht. Mc du chungti thiu cac s liu co kha nng i chiu xp hang cac nn kinh t chuyn i, sang mt s ch s ringle cung a cho thy Trung Quc, Cng hoa Sec va Ba Lan co kt qua mc trung bnh.

iu g co th giai thch cho s khac bit nay? tm hiu, chung ti a xem xet pham vi ma tng nctrong iu tra mu cua chung ti a ap dung nm bin phap cai cach ma cac nha ly lun kinh t va cac nhathc hin cai cach a xut rng rai. Cac bin phap la giai th, canh tranh, ngn sach cng, cai cachkhu vc tai chnh va nhng thay i trong mi quan h co tnh th ch gia chnh phu vi cac doanh nghipnha nc. Chung ti nhn thy rng nhng nc cai cach thanh cng hn chnh la v ho a ap dung tt canm bin phap nay. Trn thc t, ho a ap dung nhng bin phap nay khng ch nh nhng s la chonring re ma nh nhng bin phap co tnh h tr ln nhau trong mt chin lc tng th. Cac nc khac trongiu tra mu cua chung ti thu c t kt qua hn la do ap dung cac bin phap cai cach nay mt cach n leva theo mt chin lc kem tnh tng th.

Nhng cach thc ma cac nc cai cach thanh cng, cac nc co kt qua pha trn va cac nc kem thanhcng dung ap dung mi trong s nm bin phap di y la nh sau:

Cac nc cai cach doanh nghip nha nc thanh cng ap dung bin phap giai th nhiu hn, c bit la nhng ni ma quy m ban u cua khu vc kinh t nha nc la ln.

Cac nc cai cach doanh nghip nha nc thanh cng ap dung bin phap canh tranh nhiu hn. Ho tinhanh t do hoa thng mai, ni long nhng han ch v hai quan va chia nho cac doanh nghip ln.

Cac nc cai cach doanh nghip nha nc thanh cng tht cht hn ngn sach cac doanh nghip nhanc. Ho giam hoc ngng cung cp ngn sach trc tip, tip cn tn dung trn c s thng mai hn,hoan thin cac quy ch v gia ca i vi nhng nganh co tnh c quyn, giam hoc ct hn cac khoanbao cp tra hnh.


4

Cac nc cai cach doanh nghip nha nc thanh cng a tin hanh i mi trong lnh vc tai chnh. Hotng cng giam sat va iu chnh, ni long nhng kim soat v lai sut, va giam tn dung trc tip. Hocung ni long cac hang rao hai quan va t nhn hoa cac ngn hang khi ma cai cach cac doanh nghipnha nc va cai cach iu chnh giam sat ang trong qua trnh thc hin.

iu ngac nhin la cac nc cai cach thanh cng va khng thanh cng u c gng hoan thin c cukhuyn khch bng cach thay i mi quan h gia cac chu doanh nghip nha nc vi chnh phu. Cacnc cai cach thanh cng nht va cac nc kem thanh cng nht u thanh lp nhng c quan giam satmi, nng cao quyn t chu trong quan ly va ky kt nhng vn ban cam kt hoat ng ro rang.

Tai sao nhng c gng dng nh ging nhau nhm thay i cac mi quan h gia cac chu doanhnghip nha nc vi chnh phu lai a ra nhng kt qua khac nhau? Mt phn la bi v nhng cuc cai cachth ch nh vy ch thc hin c trong mi lin h vi cac cuc cai cach khac a nu trn. Ngoai ra, co thco nhng s khac nhau trong ng li ma cac nc ra va thc hin nhng thay i ch co th cho thykt qua da trn nhng phn tch cp doanh nghip mt cach chi tit. tm li giai ap, chung ti aphn tch nhng cach ma cac chnh phu a soan thao lai cac hp ng cua mnh vi cac chu doanh nghipnha nc, vi cac nha quan ly t nhn a ky cam kt quan ly cac doanh nghip nha nc, va vi cac chudoanh nghip c quyn a c t nhn hoa va co iu tit.

KY KT HP NG: IU G CO TAC DUNG, IU G KHNG VA TAI SAO

Mi mi quan h gia chnh phu vi mt ng giam c mt doanh nghip nha nc, hay gia chnh phuvi nhng ngi quan ly t nhn cac tai san cua nha nc, hay gia chnh phu vi chu cua mt nganh cquyn t nhn, co iu tit trong cac hp ng ky kt, co th c coi nh mt vn ban thoa thun gia chnhphu va pha bn kia da trn c s cung chia se li nhun. Cac hp ng thanh vn c xy dng ch i vimt ty l nho cac doanh nghip nha nc trn toan th gii, nhng vic s dung chung ngay cang tng. Cacnc thng s dung cac hp ng thanh vn cho nhng hoat ng co tnh quan trong va cp thit nht,chng han nh trong cac nganh ha tng c s co tnh c quyn (in, nc va vin thng), mt s nganhxut khu quan trong va thu li nhun ln (nh che Xri Lanca, vang Gana, va khach san Ai Cp). Tuynhin, iu ma moi ngi t bit n la liu nhng hp ng nay co hiu lc hay khng, u la nhng hpng co tnh thanh cng, hay loai hp ng nao co hiu qua nht trong tnh hung nao. Nghin cu cuachung ti (chng 3) tp trung vao ba loai hp ng sau:

Cac hp ng hoat ng (performance contracts), loai hp ng nh ra mi lin h gia chnh phu vacac cng chc chnh phu iu hanh mt doanh nghip nha nc.

Cac hp ng quan ly (management contracts), loai hp ng xac nh mi quan h gia chnh phu vimt cng ty t nhn c ky kt quan ly mt doanh nghip nha nc.

Cac hp ng iu chnh (regulatory contracts), loai hp ng bao gm nhng quy nh va phap lutnh ra mi quan h gia chnh phu va ng chu cua mt nganh c quyn a c t nhn hoa va chus iu tit.

i vi mi loai hp ng, trc ht chung ti tin hanh mt iu tra mu gm cac doanh nghip ma hp ng a nng cao c hiu qua hoat ng. Sau , tm hiu s khac nhau v kt qua, chung ti aphn tch xem tng hp ng a giai quyt va khng giai quyt c nhng vn g trong ba lnh vc:thng tin, thng va phat, va cam kt.

Chung ti a thy rng cac hp ng hoat ng la kem hiu qua nht. Cac hp ng quan ly hoat ngtt hn, nhng ch trong nhng tnh hung c nu di y. Cac hp ng iu chnh, khi a c thit kmt cach hoan hao va c thc hin, a co kt qua tt i vi cac doanh nghip trong cac th trng cquyn. Noi tom lai, s tham gia cua t nhn trong s hu va quan ly cang ln, doanh nghip cang hoat ng


5

co hiu qua. Phn tch cua chung ti cho thy rng, iu la do cac chu s hu va quan ly t nhn, khngging nh cac ng nghip pha chnh phu, co th kp thi nm bt li nhun nu nh hoat ng cua doanhnghip c nng cao; ap ng vi nhng khuyn khch ho a lam vic tch cc hn cac nha quan ly cuachnh phu va thu c nhng kt qua tt hn. Chung ti xin tom tt nhng kt qua nghin cu chnh i vitng loai hp ng di y.

Cac hp ng hoat ng t tao ra c nhng khuyn khch va co th gy hai nhiu hn la li

Cac hp ng hoat ng hin nay c s dung 33 nn kinh t ang phat trin. Phn tch cua chung ti datrn iu tra mu 12 cng ty thuc sau nc khac nhau ch ung h phn nao gia thuyt cho rng cac hpng nay giup nng cao c hoat ng cua cac doanh nghip nha nc. Ch ba trong s 12 cng ty cnghin cu nay chng to s quay vong trong nng sut toan b yu t san xut (TFP) sau khi hp ng ac ap dung (Cng ty nc Gana, in Mhic va Cng ty vin thng Xngan), sau cng ty tip tucchiu hng trc y, va ba cng ty hoat ng kem i so vi trc khi ap dung nhng hp ng nay. Ty sutli nhun trn tch san giam i i vi ba cng ty nay, s con lai khng co thay i g ang k.

Tai sao cac hp ng hoat ng lai to ra kem hiu qua nh vy? Chung ti nhn thy rng, nhng hpng nay a khng cai thin va, trong mt s trng hp, con lam trm trong thm c cu khuyn khch vnyu kem ma cac nha quan ly pha chnh phu vp phai. Thc ra, cac hp ng hoat ng a khng giai quytc ba vn v hp ng. Cac hp ng nay a khng han ch c li th thng tin cua cac nha quan ly;thay vao o, cac nha quan ly a co th s dung kin thc cua mnh v cng ty thng lng nhng muctiu ma ho co th d dang at c. Tng t, cac hp ng hoat ng t bao gm cac vn v thng hayphat ma nhng iu nay le ra co th thuc y cac nha quan ly hay b may lam vic c gng hn. Khi manhng phn thng bng tin c a ra, chung t co tac dung bi v chung khng lin quan g n s hoatng tt hn; nhng khuyn khch co tnh cht ha hen khac, chng han nh quyn t chu trong quan ly lnhn, thng khng c a ra; va nhng hnh thc phat do hoat ng kem, chng han nh sa thai haygiang cp, lai hu nh khng c ap dung. Cui cung, trong cac iu khoan cua hp ng, cac chnh phucho thy co t s cam kt va thng hay vi pham nhng iu khoan quan trong nht. iu nay cang thuc ycac nha quan ly s dung li th thng tin at c nhng muc tiu d dang.

Nhng vn nay co th thy trong hp ng hoat ng trong Cng ty in Xngan. Hp ng baogm 22 tiu ch anh gia hoat ng, nhng khng thy cp cac giai thng cho cac nha quan ly nu hohoan thanh cac nhim vu; hn na, cac nha iu tit chnh phu lai khng co quyn ap dung cac hnh phatmt cach hu hiu. Cui cung, mc du cac chnh phu a ha hen se hanh ng giup cho cng ty co th atc cac muc tiu, chng han nh buc cac doanh nghip nha nc khac thanh toan ht cac hoa n tinin, nhng nhng li ha hen thng khng c thc hin. Cng ty phai ganh chu s sa sut trong sanxut. Trn thc t, cung vi mt s doanh nghip khac trong iu tra mu cua chung ti, dng nh hpng nay ch lam xu thm hoat ng cua cng ty.

Cac hp ng quan ly co hiu lc, song khng c ap dung rng rai

Cac hp ng quan ly tuy khng c ap dung rng rai nhng noi chung chung to ra thanh cng ni mangi ta c gng thc hin chung. Chung ti a s dung phng phap xac nh trn mt pham vi tng irng (xem chng 3) va ch tm thy 150 hp ng quan ly (gm 44 hp ng trong nganh khach san do mts cng ty quc t ln quan ly, s con lai tp trung vao nganh nc va nng nghip). Phn tch cua chung tiv cac hp ng quan ly cua 20 hang thuc 11 nc trn th gii cho thy co li nhun va hiu qua san xut hai trong s ba trng hp.

Nhng hp ng quan ly thanh cng co c im g? Va, nu chung lun thanh cng, tai sao chung laikhng c ap dung nhiu hn? Phn tch nhng cach ma cac hp ng thanh cng t ra nhng vn vthng tin, thng phat va cam kt co th tra li c ca hai cu hoi trn.


6

u ma cac hp ng quan ly thanh cng, o cac chnh phu s dung canh tranh han ch thng tincua quan ly. Trong s 13 hp ng quan ly thanh cng, co 10 hp ng lin quan n cac doanh nghip nhanc trong cac th trng canh tranh, ba hp ng con lai b li cun vao cuc u thu co tnh canh tranhi vi cac doanh nghip co tnh c quyn (hai cng ty nc va mt cang cngtenn). Cac hp ng thanhcng thng t ra nhng giai thng va hnh phat co y ngha, thng la gn tai san cua ngi ky hp ngvi hoat ng cua hang. Cui cung, cac hp ng thanh cng thng c t trong nhng tnh th ma ta co th thy mt s cam kt manh me ca hai pha. Chng han, chung trai ra trong mt thi gian dai hn,bao gm ca kha nng co th gia han, va a ra trong tai khi co tranh chp.

Nu cac hp ng quan ly phat huy hiu qua, tai sao chung lai khng c ap dung thng xuyn hn?Chung ti kt lun rng, nhng chi ph cua chnh phu nhm thu c thng tin cn thit ban bac, giamsat va lam cho hp ng co hiu lc la mt nguyn nhn giai thch tai sao nhng hp ng thanh cngthng trong cac nganh khach san, nng nghip va nc. Thng tin th tng i sn co, va nhng chi phgiao dch hp ng do vy thp hn trong nhng nganh ma cng ngh khng thay i nhanh chong va sanphm thng la n le ng nht (v du nh nc va ng); hay u ma ngi ky kt hp ng t nhn codanh ting quc t bao am th th trng thng co sc canh tranh, va cht lng co th d dang so sanh(v du nh khach san). Hn na, trong nhng iu kin ma hp ng quan ly co th phat huy hiu qua, tnhn hoa se em lai li nhun cao hn cho chnh phu (li nhun t vic ban) va chi ph thp hn (khng cnphai giam sat, gy sc ep hay thng lng lai hp ng).

Cac hp ng iu chnh co th phat, tac dung, nhng oi hoi phai c thit k cn thn

Hu ht tt ca cac cng ty cung cp dch vu c s ha tng a c t nhn hoa u hoat ng trong cac thtrng c quyn, ni ma s iu tit cua chnh phu la cn thit ngn can cac cng ty lam dung quyn lcth trng cua mnh. Nhng quy nh nay va mt s iu khoan giai th khac hnh thanh nn mt hp ngiu chnh, co ngha la, mt s thoa thun gia chnh phu va cac ng chu cng ty v nhng iu kin ma theo cng ty se vn hanh.

anh gia loai hp ng nay, chung ti a phn tch kinh nghim cua bay nc ang phat trin,nhng ni co mang li in thoai v c ban a c t nhn hoa va chnh phu tham gia iu tit (Achentina,Chil, Giamaica, Malaixia, Mhic, Philippin va Vnxula). Chung ti thy rng, cac hp ng iu chnha nng cao hoat ng trong hu ht cac trng hp; u t va nng sut lao ng a tng ln ang k nmnc, va s lng cung nh cht lng thng xuyn c nng cao nhanh chong. Tuy nhin, khng phai ttca cac hp ng iu chnh u thanh cng nh chung ta co th thy c qua so sanh vic s dung chungmt cach thanh cng Chil va nhng vn vp phai Philippin.

Mt ln na, cac nc co nhng hp ng thanh cng a giai quyt ca ba vn v hp ng. Chnghan, Chil, chnh phu a giam bt li th v thng tin cua mnh bng cach ban ai ly c quyn dch vuin thoai ni a thng qua u thu canh tranh va bng cach a cac yu t canh tranh vao trong hp ng bt ky ch nao co th c. Cac quy nh v gia ca a c ra nhm co nhng hnh thc thng nu hoatng c cai thin va, ngc lai, phat nu khng nng cao c hiu qua. Cui cung, Chnh phu Chil anu ln cam kt cua mnh la tun thu hp ng vi cac nha u t bng nhiu cach; chng han, cac c quanlp phap thng qua nhng iu lut quy nh cac thu tuc a ra trong tai phn x khi xut hin tranh chp.

Nhng bng chng tng th trong iu tra mu cua chung ti cho thy rng, vic giai th cac doanhnghip thuc s hu nha nc trong cac th trng khng canh tranh, cung vi nhng quy nh phu hp,thng em lai hiu qua to ln, phat trin dch vu va nng cao phuc li. Nhng ch co mt ty l nho cac ncco nhng nganh ln ma nha nc c quyn trong cac khu vc khng canh tranh ap dung nhng hp ngiu chnh nay. Trn thc t, nh chung ta a thy, mc du li ch kinh t cua vic ban cac doanh nghip nhanc hay cac hnh thc cai cach khac la rt to ln, ch co rt t nc ap dung nhng bin phap co tnh hthng va co quyt tm cai cach cac doanh nghip nha nc. tm li giai ap, chung ti a nghin cu caciu kin v mt chnh tr tin hanh cai cach cac doanh nghip nha nc.


7

IU KIN CHNH TR CAI CACH CAC DOANH NGHIP NHA NC

Cai cach cac doanh nghip nha nc co th lam tn hai c s ung h cua chnh phu, bi v hu ht cac cuccai cach u lin quan tt yu n vic giam vic lam va ct i s bao cp keo dai nhiu nm. Khng co gang ngac nhin khi cac nha chnh tr tnh toan ky lng bt ky mt s thay i nao trong cac chnh sach vdoanh nghip nha nc, va thng th ho thch nhng chnh sach co li cho cac c tri cua mnh va giup hoduy tr quyn lc hn la nhng chnh sach lam giam s ung h va co th lam cho ho b mt quyn lc. Trongkhi mt s nha lanh ao ngoai l co th co kha nng thay i c s ung h cua mnh va huy ng nhng bphn ung h mi vao cuc cai cach, th hu ht u c gng ap ng nguyn vong cua nhng ngi a aho vao v tr quyn lc. Cac nc a cai cach thanh cng lam th nao vt qua c nhng tr ngai nay?Cac nc khac co th hoc hoi c g t tm gng y nhanh tin trnh cai cach? Trong khi xem xet nhngvn nay, chung ti a nhn thy co ba iu kin c ban cho cai cach c thanh cng, o la:

Cai cach phai la mong mun v mt chnh tr cua gii lanh ao va cac c tri cua ho. No tr thanh mongmun cua gii lanh ao va nhng ngi ung h khi ma li ch chnh tr ln hn nhng chi ph chnh tr.iu nay thng xay ra khi co mt thay i trong ch , hay mt s thay i trong chnh phu lin hip,trong nhng ai khng mun thay i b gat ra khoi quyn lc. No cung co th xay ra khi mt cuckhung hoang kinh t lam cho s bao cp i vi cac doanh nghip nha nc ln n mc cuc cai cachtr nn phu hp hn la nguyn trang.

Cai cach phai kha thi v mt chnh tr. Cac nha lanh ao phai co nhng phng tin thc hin thayi va co kha nng ng u vi s chng i cai cach.

Nhng ha hen cua chnh phu i vi cai cach cac doanh nghip nha nc phai ang tin cy. Cac nhau t phai tin rng chnh phu se khng quc hu hoa lai cac cng ty a c t nhn hoa; nhng ngilao ng tai cac doanh nghip nha nc va nhng ngi khac lo ngai cai cach se lam ho mt vic phaitin tng rng chnh phu se a ra li ha hen n bu trong tng lai.

Chng 4 se m ta chi tit nhng iu kin nay, ly v du 12 nc cai cach thanh cng va khng thanhcng ma chung ti gii thiu chng 2. Phn tch nay khng ng tnh vi quan im cho rng cai cach cacdoanh nghip nha nc dng nh ch thc hin c trong cac ch c oan. Trong iu tra mu cuachung ti, trong s cac ch c oan co ca nhng nc cai cach thanh cng va khng thanh cng, trong khi cai cach lai to ra chm mt s nc dn chu nay va nhanh mt s nc dn chu kia. Di y, chungti se minh hoa ba iu kin vi nhng v du tom tt, sau nu ln mt s d oan nhng iu kin chnmui cho cai cach.

iu kin I: S mong mun v chnh tr

Cac cuc cai cach c gii lanh ao mong mun theo hai hng b sung nhau. Th nht la co s thay itrong chnh phu: hoc la thay i ch hoan toan ( Chil nm 1973 hay Cach mang Velvet Tip Khcnm 1989), hoc la thay i trong chnh phu lin hip ( Mhic nm 1988), thng la chon khu vc bu ccua gii lanh ao theo cach nhng ai co th b thua thit trong cai cach cac doanh nghip nha nc th khngcon la mt b phn quan trong trong nn tang ung h gii lanh ao na. Hng th hai la mt cuc khunghoang kinh t- chng han nh mt s giam ang k GDP (Tip Khc, Gana, Mhic) hay la h tr nc ngoaigiam manh (Xngan, Ai Cp) - lam tng kho khn cho chnh phu nu tip tuc bao cp cho cac doanh nghipnha nc. Quy m cua cuc khung hoang kinh t cn thit lam cho cuc cai cach tr thanh mong muncua gii lanh ao phu thuc vao vic gii lanh ao da nhiu hay t vao s ung h cua nhng ngi ma hoc li t thc trang o.

Trong iu tra mu cua chung ti, tt ca cac nc cai cach thanh cng u co c s mong mun vchnh tr i vi cai cach, trong khi o, cac nc co kt qua cai cach pha trn hay kem u khng co c iunay. Ngay ca khi hu ht cac nc t hay kem thanh cng u co nhng thay i ang k v chnh tr haykinh t co th tao iu kin cho mt cuc cai cach, th tm quan trong cua khu vc kinh t nha nc trong


8

nn tang ung h chnh phu i vi cai cach lai khng tr thanh s mong mun v mt chnh tr. Chng han, Th Nh Ky, s thay i v mt chnh tr nm 1983 a dn n mt s cuc cai cach khac nhau. Tuy nhin,nhng n lc nay khng thuc y t nhn hoa va cai cach cac doanh nghip nha nc bi v nhng ngi lamvic trong cac doanh nghip nha nc la rt quan trong i vi nn tang ung h chnh phu mi o.

iu kin II: S kha thi va chnh tr

Cai cach tr nn kha thi v mt chnh tr khi gii lanh ao co th bao am mt s ph chun va ung hnhng thc th chnh tr khac ma s hp tac cua chung co anh hng ti s thanh cng. Nhng thc th naybao gm h thng lp phap, gii quan chc, chnh quyn trung ng va a phng co trach nhim rachnh sach va thc hin cai cach. Ngoai ra, gii lanh ao phai ng u c vi s chng i cua nhngngi b thit thoi do cai cach; nhng ngi nay co th la nhng ngi lao ng trong cac doanh nghip nhanc, c bit khi nhng nhom ngi nay c t chc lai, ng ao va sn sang tham gia biu tnh, nhcng trong cac nganh chin lc, va mt s hanh ng khac co th gy thit hai khng nho cho chnh phu.Kha nng chng i se rt quyt lit khi ma doanh nghip di ra qua nhiu lao ng - trong mt s doanhnghip nha nc co ti 90% ngi lao ng co th tr nn khng cn thit na. Trong nhng tnh hnh nhvy, nhng ngi lao ng co quyn chnh ang khi cho rng cai cach dn n vic sa thai lao ng, va hochng i lai rt manh.

Trong hu ht cac nc ang cai cach thanh cng trong iu tra mu cua chung ti, gii lanh ao nmquyn hoach nh chnh sach va thc hin khi cai cach bt u; hn na, trong tng nc, gii lanh ao athc hin bi thng va i khi con ap dung mt s bin phap bt buc co hiu qua i vi s chng i ngoainhng knh chnh tr thng thng. S ep buc nay nhiu khi phai tra gia v xa hi rt cao va cac cuc caicach c tin hanh thng qua s bt buc nay thng khng lu bn. Khng co chnh phu nao lai ch dahoan toan vao s bt buc giai quyt s chng i. Chil chng han, chnh phu qun s trong nhngnm 1970 a ap dung nhng bin phap i khi tan bao i pho vi cac t chc cng oan, nhng cung abi thng mc cao cho nhng ngi lao ng cang, nhng ngi ma nu khng c bi thng se lam v nn kinh t. Trong nhng nm 1980, chnh phu a ban mt s c phn doanh nghip nha nc cho cngchung va nhng ngi lao ng trong cac doanh nghip nha nc theo nhng hnh thc tai chnh khac nhau.Hai nc Ba Lan va Cng hoa Sec u khng ap dung bin phap cng bc va thay vao la thoa mannhng ngi chng i cai cach bng cach phn chia cho ho mt s c phn doanh nghip khac nhau.

Gana, nc ma chung ti xp la phn nao ap ng iu kin II, a gp phai nhng kho khn cung gingnh nhng nc cai cach kem thanh cng vp phai khi phai i pho vi s chng i cai cach. Trong gn sutthp ky 1980 va bc vao thp ky 1990, gii hanh phap kim soat vic lp chnh sach. Nm 1985, i phovi s chng i cai cach doanh nghip nha nc, chnh phu a th ap dung cac bin phap va cng bc vabi thng. Mt mt, chnh phu a giam bt quyn lc cua t chc cng oan cac doanh nghip nha nc,bt giam nhng ngi lanh ao nghip oan co anh hng n cai cach, mt khac, chnh phu bt u cp chonhng ngi lao ng b sa thai trong cac doanh nghip nha nc nhng khoan bi thng hao phong. Tuynhin, vi ng li cua cuc bu c cp huyn nm 1988, chnh phu ngay cang khng mun cng ch tunthu nhng quy nh v sa thai cng nhn. Vic bi thng hoan toan a tr nn qua tn kem va chnh phua phai hoan lai nhng n lc nhm giam bt nhn cng cac doanh nghip nha nc.

iu kin III: S ang tin cy

iu kin th ba va la iu kin cui cung cai cach cac doanh nghip nha nc thanh cng la s ang tincy cua chnh phu. Chung ti a xac nh c ba cach anh gia tin cy cua chnh phu. Th nht, chnhphu ang tin cy la phai bit gi li ha; chng han, ho a cng b va thc hin cuc cai cach kinh t toandin hoc khng chim oat cac doanh nghip t nhn. Th hai, ho phai i mt vi mt s kho khn trongnc v vic thay i chnh sach, chng han nh mt s han ch v mt th ch co th lam cho chnh phu khoco th xoa bo c quyn s hu c phn rng ln va hp phap trong cac doanh nghip nha nc a c tnhn hoa, va iu nay tao ra mt lng c tri ln ung h cai cach. Th ba, chnh phu phai chp nhn mt s


9

tr ngai v mt quc t, chng han nh mt s hip nh thng mai hay mt s thoa c vay n, iu se gytn kem nu huy bo cac cuc cai cach. Mt s c ch tr nn co sc manh hn cac c ch khac. Mt chnh phubit trong danh d, hay co nhng bin phap kim ch manh trong nc, co th c tin cy du chnh phu oco chp nhn cac hip c thng mai quc t hay khng. Tuy nhin, ao ngc la khng co thc: nhng trngai v mt quc t thng qua yu khng th da vao xac nh ang tin cy nhng ni ma khngco cac iu kin khac.

Pham vi dan trai nhng kha nng ma cac nc th hin s cam kt ang tin cy vao cai cach co th thybng cach xem xet hai nc cai cach kem thanh cng hn la n va Ai Cp, va hai nc thanh cng hn laCng hoa Sec va Ba Lan. Mc du n khng ap ng hai iu kin u cho cai cach, nhng bt ky cuc caicach nao ma chnh phu d nh tin hanh u gianh c s tin tng cua cng chung. n a co mt sbin phap kim ch trong nc co y ngha i vi vic thay i chnh sach va c coi la mt ni an toan trao gi ngun lc i vi nhng nha u t vao cac nganh co rui ro cao. Ngc lai, Ai Cp trong nhngnm 1980 t c cac nha u t nc ngoai tin cy va t co nhng bin phap kim ch trong nc bao vcac cuc cai cach khoi b ao ngc. Kinh nghim cua Cng hoa Sec va Ba Lan a cho thy bng cach naonhng bc i co tnh cht quyt nh nhm thc hin cai cach kinh t v m ng thi vi vic a ra nhngbin phap kim ch trong nc lam cho chnh sach kho thay i c co th tao iu kin cho mt nc gydng c nim tin trong mt thi gian rt ngn.

khng ap ng iu kin.

iu kin I: Ch c ap ng khi co s thay i trong chnh phu hay co khung hoang bn ngoai va nhng ngi bthua thit do cai cach doanh nghip t nhn nm ngoai c s hu thun chnh phu, khng ap ng nu nhng ngi b thuathit do cai cach lai nm trong c s hu thun chnh phu.

iu kin II: Ch c ap ng khi cac nha cai cach danh c s ung h va am bi thng thoa ang lam tranh schng i, khng ap ng th khng lam c iu kin trn.

iu kin III: Ch c ap ng khi chnh phu ma c coi la bit trong li ha, phai ng u vi nhng kho khnt trong nc va nc ngoai do vic thay i chnh sach gy ra. Lu y rng, theo tiu chun cua OECD, trong o cac ncco s im cao hn rt nhiu trong ch s ICRG (chng han nh la Thuy S) va co im 7 v nhng han ch v mt hanhphap th khng nc nao trong iu tra mu cua chung ti co y u iu kin III. Vi muc ch cua bang nay ChiL, HanQuc va Cng hoa Sec c coi la chun mc t o so sanh cac nc con lai trong iu tra mu. Noi chung, nhngnc nao thc hin ti hn trn ca hai phng din va khng tt hn cac nc khac c anh gia la khng ap ng iukin.

Ngun: xem ni dung.

iu kin IS mong mun

iu kin IIS kha thi

iu kin IIIS ang tin cy

Xngan 1983-1988 1988-

Th Nh Ky 1983-1991 1991-1992

n

Nc

Ai Cp

Gana

Philippin

Bang 1 Cac iu kin khng c ap ng cac nc cai cach doanh nha nc kem thanh cng hn


10

D oan nhng iu kin sn sang cho cai cach

Vic tm hiu xem cac nc ap ng n u nhng iu kin nh s mong mun, s kha thi va ang tincy co th giup cho vic d oan kt qua cua cai cach. Hanh vi chnh tr co le la phc tap va nng ng, chonn vic d bao se la kho khn. Tuy nhin, phng phap lun c phat trin trong nghin cu nay cho phepchung ta hnh thanh nn nhng ch s khach quan va ro rang cho 1 vic d bao, c kim nghim v tnhlin tuc va chnh xac va c ap dung mt cach h thng vao toan b iu tra mu cua chung ti. Bang 1 chothy nhng nc nao trong iu tra cua chung ti a khng ap ng ba iu kin cn thit trn theo nhngphep o lng khach quan. Nhng nc ap ng y u ba iu kin trn a cai cach thanh cng. Nhngnc khng co bt ky mt iu kin nao trong ba iu kin trn u cai cach kem thanh cng hn. Do vy,nhng nc cha sn sang cai cach a t nhn hoa t co kt qua va a khng thc hin c cac cuc cai cachphi giai th mt cach hu hiu. iu nay chng minh cho mt kt qua then cht trong phn tch cua chungti: cai cach khng th thanh cng tr khi cac nc phai co y u ca ba iu kin nay.

CO TH LAM G THUC Y CAI CACH VA NNG CAO HIU QUA?

Bng chng cho thy ro rang la vic giam vai tro cua gii quan chc trong hoat ng kinh doanh va nng caohiu qua hoat ng cua cac doanh nghip nha nc con lai co th dn n nhng thanh tu kinh t quantrong cho t nc. Tuy nhin, cai cach con din ra chm va kem thanh cng. Chng 5 kt thuc nghin cucua chung ti bng vic gi y nhng cach thc ma gii lanh ao va hoach nh chnh sach cac nc angphat trin co th thuc y cai cach doanh nghip nha nc nhanh hn va thanh cng hn, va nhng cach mavin tr nc ngoai co th h tr mt cach co hiu qua hn.

Biu 1 Cy s quyt nh v cai cach doanh nghip nha nc

Ngun: Xem ni dung chng 5


11

Cy s quyt nh i vi cai cach cac doanh nghip nha nc

Cai cach doanh nghip nha nc bao gm mt loat nhng la chon khac nhau ma mi mt s la chon ua ra mt loat nhng vn va c hi. Nhng s la chon d nhin la khac nhau gia cac nc; nhng dn n thanh cng chung phai c a ra theo mt trt t hp ly. Song, iu co ve ro rang la cac nc sekhng cai cach thanh cng tr phi gii lanh ao nhn thc cai cach nh la mt s mong mun. Tuy nhin, cole la nhng thanh tu v kinh t do cai cach mang lai la rt quan trong, nhng t chc bn ngoai co y nhtt, nh Ngn hang Th gii, i khi a c gng li keo cac nc ang phat trin, nhng nc cha sn sangcai cach vao hanh ng. Tng t, gii lanh ao cung nh cac nha hoach nh chnh sach cac nc angphat trin, b thuyt phuc bi li ch cua cai cach cac doanh nghip nha nc, cung co luc a c gng lam nhvy, nhng lai ch la chon nhng giai phap dn n tht bai. Lam th nao nhng ngi mun cai cachnay co th la chon mt la chon ung n trong v s nhng la chon co th tng kha nng thanh cngln?

Trong khi xem xet cac tin cho cai cach va nhng iu kin cn thit cho s thanh cng cua nhngchon la khac nhau, chung ti thy cn thit phai ve ra mt cy s quyt nh (biu I). mi mt thiim, chung ti t cu hoi, va li giai ap gi n chung ti theo mt trong hai hng, va o chung ti lait cu hoi va nhn cu tra li.

Vn c ban u tin la liu mt nc a sn sang cai cach cha. Cu tra li se c xac nh bngcach la liu t nc a thoa man mt trong ba iu kin cn thit a nu trn hay cha. Trong cactrng hp giap ranh (ngha la gn u iu kin) ma o a co nhiu hanh ng don ng, chng han nhsp xp lai lc lng lao ng qua d tha cac doanh nghip nha nc, hay ban, hay giai th mt doanhnghip ln, co th la mt du hiu tt cho vic sn sang thc hin mt chng trnh ln hn cua cai cach cacdoanh nghip nha nc. Da trn cu tra li, qua trnh hanh ng v cn ban la khac nhau. Nu mt ncma cha sn sang, vic cai cach cac doanh nghip nha nc kho co th thanh cng. Thay vao o, cac nhahoach nh chnh sach ch nn theo ui nhng cuc cai cach cac lnh vc khac bng quyn han cua ringho va ng thi tao nn mong cho cai cach cac doanh nghip nha nc trong tng lai. Bi v vin tr ncngoai co th co mt anh hng quan trong n thi im va cach thc cai cach doanh nghip nha nc, cuicun sach nay (va c tom tt hp I) chung ti a ra nhng giai phap cao hiu qua trong vic ung hcai cach cac doanh nghip nha nc.

Phai lam g nhng nc cha sn sang cho cai cach doanh nghip nha nc.

Nhng n lc cai cach khng thanh cng co th phai tra gia rt t. Chng han, s tin danh cho vic c culai cac doanh nghip nha nc va thanh toan ht n se tr nn lang ph nu cac doanh nghip khngnng cao hiu qua hoat ng. Con mt tn tht na, tuy kho xac nh hn, song khng kem phn quan trong,o la s lang ph v ngun vn con ngi va chnh tr. nhng nc khng ap ng c ba iu kin snsang trn th khng nn c ap dung cai cach cac doanh nghip nha nc, k ca vic t nhn hoa va cac cuccai cach ma khng bao gm giai th.

Co phai chung ta cho rng khng th lam c g trong nhng tnh hung nh vy sao? Tt nhin lakhng. Thay vao o, cac nha hoach nh chnh sach cung nn co nhng hanh ng tch cc trong pham viquyn han cua mnh, va cung nn lam cho cai cach doanh nghip nha nc tr nn c mong mun, kha thihn va ang tin cy hn. Nhng cuc cai cach nh vy thng co th thc hin c nhng ni ma vic caicach doanh nghip nha nc cha thc hin c, bi v chung tac ng n cac khu vc ung h khac nhau.Chng han, cac cuc cai cach kinh t v m, co th lam tng ap lc va hu thun i vi cai cach doanhnghip nha nc, do vy no co th tr nn c mong mun hn v mt chnh tr. Nhng bc cu th baogm:

Giam thm hut tai chnh. Cac cuc cai cach tai chnh va tin t dn n vic thu va chi hai hoa cung lamtng sc ep i vi cai cach cac doanh nghip nha nc bng vic lam ro ganh nng thm hut tai chnh cac doanh nghip nha nc.


12

NHNG KT QUA NGHIN CU TRONG BAO CAONAY, c bit la ba iu kin sn sang cai cach, conhng tac ng quan trong i vi s tr giup cua ncngoai. S ung h bn ngoai i vi s nghip cai cachcac doanh nghip nha nc thng em lai hiu qua cao,nhng cung co nhng bng chng cho thy rng i khis tr giup nc ngoai gy hai cung nhiu nh lam li.Hp nay tom tt nhng tac ng ma nhng kt qua nghincu trong bao cao nay gy ra nhng tac ng nh vy;vic thao lun chi tit hn c ghi trong phn Nhng tacng i vi vin tr nc ngoai phn cui sach nay.

Chung ti nhn thy rng s tr giup nhm mucch thuc y cai cach doanh nghip nha nc co th dnn kt qua ngc lai trong mt vai trng hp. Trctin, la s tr giup tai chnh vi nhng nc cha snsang cai cach co th lam cho vic chng i cai cachnhm muc ch gi nguyn trang tr nn d dang hn.Chng han, t nht la hai nc trong nghin cu trnghp cua chung ti Ai Cp va Xngan, s tr giup ncngoai nhm muc ch cai thin cuc khung hoang tai chnhco th a lam giam sc ep n cai cach. Th hai, thchin mt loat cac yu cu cua cai cach ma khng tao nnnhng thay i thc s nao co th lam xu i hoat ngcua cac doanh nghip nha nc. Chng han chung ti athy rng vic ky kt mt hp ng ma khng thay icac bin phap khuyn khch se tao cho cac nha quan lycac doanh nghip nha nc mt c hi thng lngc nhng muc tiu d dang, khng phu hp vi muctiu nng cao hiu qua lao ng. Th ba, chung ti thyrng, mt s chnh phu tuy a ct ht nhng khoan baocp cng khai cho cac doanh nghip nha nc nhm apng cac iu kin nhn tr giup cua nc ngoai, nhngsau o lai tip tuc tng cac khoan bao cp va tn dungngn hang, ma iu nay lam cho vic xac nh va kimsoat tr nn kho hn va y cac vn cua cac doanhnghip nha nc vao h thng tai chnh. Th t, mt schnh phu min cng a to ra chm chap trong qua trnht nhn hoa, sau o vi va lao vao cac cuc mc ca nhmap ng nhng qui nh nghim ngt do cac hip nh vvin tr nc ngoai a ra va cui cung, tuy kho dn chnghn vic ung h nhng cuc cai cach khng c thchin, va do vy khng cho thy kt qua, co th lam chonhng ngi ung h cai cach b mt danh d uy tn cacnc ang phat trin va lam mt i s ung h cua ncngoai, lam giam ang tin cy cai cach doanh nghipnha nc va cac dang cai cach khac:

S giup cua nc ngoai se co hiu qua hn khi nophn bit c nhng nc a sn sang cai cachthanh cng vi cac nc cha sn sang.

Nhng nc ap ng u ba iu kin sn sang caicach hu ht u co li t s giup cua nc ngoai

i vi cai cach cac doanh nghip nha nc. Phnln vin tr nc ngoai u c thc hin da trns cam kt cua chnh phu v sa i chnh sach.Kin ngh cua chung ti la anh gia mt cach tin cyhn s cam kt bng cach tp trung co h thng vaonhng iu kin sn sang cai cach cac doanh nghipnha nc lam c s cho s thanh cng.

i vi nhng nc gn u iu kin (ma nhng ncnh vy thng nhiu) nhng hanh ng i trc cuachnh phu la ang tin cy nht xac nh nc naoap ng c ba iu kin cai cach thanh cng. Nhnghanh ng chng to cai cach tr thanh mong munva kha thi v mt chnh tr bao gm, v du, sa thainhng lao ng khng cn thit hay ban mt doanhnghip rt ln; nhng hanh ng lam tng tin cybao gm ra nhng han ch nhm ngn chn vicao ngc chnh sach (chng han nh nhng nghimcm co tnh phap ch) hay phn phi mt cach rngrai cac c phn trong cac doanh nghip t nhn hoa(nh vy m rng b phn ngi ung h co li chtrong s cai cach).

Vic thit k tr giup nc ngoai cn phai tnh nmt kha nng la s sn sang cai cach co th b anhgia qua mc hay nhng tnh hnh co th thay i theohng lam mt i nhng iu kin sn sang. Nhngiu nay bao gm nhng bin phap bao h cac doanhnghip nha nc khoi s canh tranh, xoa n cho cacdoanh nghip nha nc ma khng chu y n nhngnguyn nhn su xa cua n nn chng cht nay, haykhng thanh toan cho nhng san phm va dch vucua cac doanh nghip nha nc.

Vin tr nc ngoai co th giup chnh phu cua nhngnc khng sn sang tao nn tang cho cai cach cacdoanh nghip nha nc bng cach khuyn khch vagiup cai cach chnh sach trong cac lnh vc khac.Nh chung ti a nu trong bai, iu nay se laimt chng trnh ngh s ln, bao gm giam thmhut tai chnh, nhng han ch v thng mai va xoa inhng hang rao hai quan. Mc du nhng th nghimtng t v s sn sang co th ap dung tt cho caccuc cai cach trong cac lnh vc khac, nhng ngiung h hay phan i cai cach la khac nhau, phu thucva khu vc nganh ngh; do vy cu th thc hin cmt s cuc cai cach cac doanh nghip ngoai qucdoanh nhng nc ma cac iu kin sn sang cai cach cac doanh nghip nha nc cha co s trgiup nc ngoai cung co th giup cho s vic chunb ng li cai cach cac doanh nghip nha nc bngcach cung cp thng tin v nhng chi ph rong cua

Hp 1 Vin tr nc ngoai co th co h tr nh th nao i vi cai cach cac doanh nghip nha nc

(Xem tip trang sau)


13

Ni long cac han ch thng mai. T do hoa thng mai tao iu kin cho cac nha xut khu mt v thcao hn trong nn kinh t, va cac nha xut khu co th tr thanh nhng ngi ung h quan trong ivi cai cach doanh nghip nha nc, oi hoi phai co nhng iu khoan hu hiu hn i vi cac loaihang hoa va dch vu ma cac doanh nghip nha nc cung cp.

D bo nhng hang rao hai quan. D bo nhng hang rao hai quan se lam tng nhng ting noi yu cuthc hin cai cach cac doanh nghip nha nc. Nhng ngi mi vao - nht thit phai da vao nhngdch vu cua cac doanh nghip nha nc hay canh tranh vi cac san phm cua doanh nghip nha ncc tr gia - se giup tng cng ung h i vi cai cach doanh nghip nha nc.

xng cai cach trong lnh vc tai chnh. Cac chnh phu cha sn sang cai cach cac doanh nghipnha nc vn co th c chun b phat trin h thng tai chnh bng cach nng cao nng lc giamsat va iu tit, giam tn dung co nh hng, hng s kim soat cua chnh phu vao nhng t chc taichnh trung gian va ni long mt s hnh thc kim soat lai sut.

Tng t, cac chnh phu co th lam cho cai cach cac doanh nghip nha nc kha thi hn bng cach hanch s chng i cai cach cua cng nhn va nhng ngi khac vn phu thuc vao doanh nghip nha nc.Nhng hanh ng co th din ra bao gm:

Huy bo nhng tr ngai cho vic tao vic lam khu vc t nhn. Mt ly do ma nhng ngi lao ng cacdoanh nghip nha nc c bit chng lai cai cach la, mt mt, b may lao ng qua d tha co th dnn vic thai hi bt lao ng va, mt khac, khng co vic lam thay th hp ly. Cac nha hoach nhchnh sach thc ra co th lam cho cai cach cac doanh nghip nha nc c d dang hn bng cach nngcao c hi vic lam khu vc t nhn. Cac bc thc hin bao gm vic xoa bo nhng khoan tr cp laisut (iu nay khuyn khch cac chu doanh nghip ly vn thay th cho lao ng) va nhng hnh thciu tit vic lam phc tap (iu nay han ch s phat trin vic lam t nhn).

Tach vic cung cp dch vu xa hi ra khoi vic lam cac doanh nghip nha nc. Nhng ngi lao ngtai cac doanh nghip nha nc, c hng nhiu quyn li va dch vu xa hi thng qua vic lam cuamnh, rt s b sa thai. Chng han, cac nn kinh t xa hi chu ngha, cac doanh nghip nha ncthng cp nha , dch vu chm soc sc khoe, i lai, hoc hanh va cac quyn li khac cho ho. Cac nnkinh t chuyn i cn phai co nhng thay i trong vic s dung li nhun cua doanh nghip -chnghan nh mt th trng thng mai v nha hay chm soc sc khoe cng cng - cac doanh nghip nhanc co th khng phai bao cp nhng dch vu o cho ngi lao ng va thay vao o la tra lng cao hn.iu nay se lam cho ngi lao ng nng ng hn, d thch ng hn va han ch c s chng i cuaho do lo s cai cach se e doa vic lam cua ho.

vic duy tr tnh trang cu va nhng li nhun rong thuc qua cai cach, va thng bao cho cac nha lanhao chnh tr, cac nha hoach nh chnh sach va cacquan chc khac v kinh nghim cai cach cac doanhnghip nha nc cua cac nc.

S tr giup nc ngoai co th giup chnh phu cacnc a sn sang cai cach thu hut cach cac nha ut nhn. Chnh phu ma a sn sang cai cach nhnglai ch mi bt u tao dng long tin kho co th thuhut nhng ngi mua t nhn bo ra nhng khoan vnu t ln trong cac nganh c quyn co iu tit.

Trong nhng trng hp nh vy, nhng s bao amcua cac t chc quc t co th c coi nh la mtbin phap giup u t nhn ban u trong khi chnhphu vn tip tuc tao dng long tin. Nhng s bao amnh vy khng phai la khng rui ro va phai c tipcn mt cach thn trong, chu y n nhng yu t ungh va chng i, nh chung ta se ban trong hp 5.3.Ngay ca khi khng co s bao am o, tr giup ncngoai cung co th giup cac nha u t bit nc naoto ra sn sang i vi cai cach doanh nghip nhanc bng cach phn bit ro rang nhng nc snsang vi nhng nc cha sn sang.


14

Cui cung, tao nim tin, cac chnh phu co th:

Nng cao uy tn. Bng cach thng bao trc cac chng trnh, chng han nh thng bao trc cac cuccai cach kinh t v m nh a nu trn, va tun thu cht che chng trnh, cac chnh phu co th nngcao c uy tn cua mnh vi nhng ngi ung h cai cach co th lc.

Thit lp cac mi quan h trong nc va quc t. Ban hanh va tn trong cac quy nh phap lut bao amquyn s hu v tai san co th giup khng nh lai vi cac nha u t rng chnh phu se bao am thcthi cam kt cua mnh. Cac hip c thng mai va cac hip nh a phng lam tng chi ph cua vicao ngc cac cuc cai cach doanh nghip nha nc trong tng lai va giup cung c nim tin.

Cac nha hoach nh chnh sach, nhng ngi theo ui chng trnh nay, se thng t tm thy mnh nhanh i lp trn cy s quyt nh, trong s nhng nc sn sang cai cach doanh nghip nha nc.

Phai lam g nhng nc sn sang cai cach doanh nghip nha nc

Mt nc ap ng cac iu kin chnh tr cai cach cac doanh nghip nha nc thanh cng thng ngtrc nhiu s la chon khac nhau v vic lam th nao giai quyt i vi mi doanh nghip. Cac quytnh se phu thuc vao ban cht cua th trng, cua hang va kha nng cua nc trong vic giai th va iutit trong trng hp co cac th trng c quyn. Tr lai cy s quyt nh cua chung ta, chung ta thyrng s nay se yu cu cac nha hoach nh chnh sach nhng nc sn sang cai cach chia cac doanhnghip nha nc thanh hai loai:

Nhng doanh nghip hoat ng trong cac th trng canh tranh hay canh tranh tim tang (trong cacnganh dch vu va ch bin).

Nhng doanh nghip hoat ng trong cac th trng co tnh c quyn t nhin, ni s iu tit la cnthit bao h ngi tiu dung (mt s nganh dch vu va hu ht cac nganh thuc ha tng c s).

Cac doanh nghip trong cac th trng canh tranh hay canh tranh tim tang co th c giai th bngcach nao cho vic canh tranh cang c y manh va vic t chc ban phai ro rang, minh bach, co tnhcanh tranh, hay t nht la ngo cho kha nng u thu canh tranh. Cac doanh nghip hoat ng trong cacth trng co tnh c quyn t nhin cung co th c giai th min la vic ban cung phai ro rang, ci mcho u thu va mt c cu iu tit ang tin cy co th c a ra. Hai hng giai quyt nay phu hp vihai nhanh xa nht trong cy s quyt nh.

i vi ca hai loai hnh doanh nghip nay, cac nha hoach nh chnh sach phai i mt vi rt nhiucu hoi ma li giai ap khac nhau phu thuc vao iu kin tng nc, va trong mt s trng hp, vao quym va tnh trang cua doanh nghip c em ban. Cac vn ma cac nha hoach nh chnh sach se phai xemxet khi ra chin lc giai th bao gm:

Bt u vi cac doanh nghip nho th tt hn hay bt u vi cac doanh nghip ln th tt hn? Giai thcac doanh nghip ln trc ht se thu c li ln hn: doanh nghip cang ln, kha nng li nhun cangln. No cung bao hiu rng chnh phu coi vic cai cach la quan trong va, nu lam tt, co th tao nnnhng b phn ung h cai cach mi. Con nu bt u bng cac doanh nghip nho va rut kinh nghimtrc khi vn ti cac doanh nghip ln ch co y ngha nu nng lc cua gii quan chc la mt yu than ch.

Liu chnh phu co nn c cu lai v mt tai chnh cac doanh nghip trc khi ban chung khng? Mcdu mt s cai cach v tai chnh co th la cn thit nhng nhng u t mi him khi c bu lai tronggia ban. Thm ch nu nh vy th vic chnh phu am nhn cac mon n cua doanh nghip nha nc ikhi la mt bin phap kha thi nhm giam bt ganh nng cho mt cng ty ma khoan n cua cng ty lnhn gia tr ban tai san cua cng ty .


15

Liu chnh phu co nn sa thai nhn cng trc khi ban doanh nghip khng? Mt s nc nh Achentina,Nht Ban, Mhic, va Tuynidi co luc sa thai nhn cng trong cac doanh nghip nha nc trc khi tinhanh t nhn hoa. iu nay i khi la cn thit bi v cac nha u t se khng mua mt doanh nghipkhi ma co th xay ra s tranh chp quyt lit v lao ng. Hn na, cac chnh phu thng lam tthn cac nha u t t nhn trong vic giai quyt nhng hu qua do vic sa thai nhn cng hang loat gyra. Mt s thanh toan tron goi co th han ch c nhng rui ro cho cng nhn cua cac doanh nghipnha nc.

Ban cac doanh nghip c quyn thng phc tap hn nhiu so vi vic ban cac doanh nghip thuc cacth trng canh tranh hay canh tranh tim tang. Ngay ca nh vy, ch cn vic ban la cng khai va co tnhcanh tranh, vi mt hp ng iu chnh ang tin cy c ra va c thc hin, vic ban cac doanhnghip c quyn co th thu c nhng mon li ln. Cac nha hoach nh chnh sach, nhng ngi quytnh rng t nc sn sang ban cac doanh nghip c quyn nha nc, thng mun kt hp nhng yu tsau trong k hoach ban cua ho:

Cac hp ng iu chnh co tac dung tt hn khi ma chnh phu han ch li th thng tin cua doanhnghip thng qua canh tranh. Ban canh vic t chc u thu canh tranh i vi chnh hp ng , coth tng cng canh tranh sau khi ban bng cach tach ri cac hoat ng canh tranh khoi cac nganh cotnh c quyn t nhin va chia cac nganh c quyn quc gia thanh cac nganh c quyn a phng.Trong cac th trng vn con co cac nganh c quyn, chnh phu co th yu cu ngi thng thu apng hoc khng nhng b nhng muc tiu cu th.

iu tit gia ca co hiu qua hn khi no cho phep cac doanh nghip gi lai mt phn li nhun kinhdoanh trong khi chuyn mt phn sang cac nha tiu dung di hnh thc gia thp. Ni nao co th,vic t cac mc gia da trn cac ngun thng tin khac ch khng da vao cng ty co th loai bo cnhng c gng cua doanh nghip nhm thi phng gia ca. Vic khng thng xuyn xem xet lai gia case khuyn khch cac doanh nghip ct bt cac chi ph gia cac cuc iu chnh.

Cac hp ng iu chnh ang tin cy se lam giam chi ph cho ngi tiu dung. Nu bao am cam ktthc hin n cung hp ng iu chnh, co th cac chnh phu gp phai mt s thng lng kho khnhn vi cac nha u t Khi ma hp ng iu chnh ch da trn mt ngh nh cua chnh phu hay thiucac iu khoan cho vic phan x mt cach cng bng cac xung t, cac nha u t thng oi hoi linhun cao hn hay th c quyn ln hn bu lai nhng rui ro ln hn. Khi nhng chi ph nay rt cao,cac nha hoach nh chnh sach co th mong mun nng cao c uy tn trc khi tin hanh giai th cacdoanh nghip nha nc. Hoc la ho co th tm kim nhng bao am t bn ngoai. (Xem hp 5.3).

Ngay ca nhng nc ma gii lanh ao a cam kt thc hin nhanh va rng vic t nhn hoa, mt sdoanh nghip nha nc dng nh vn nm trong tay cua chnh phu trong mt thi gian dai, v cac ly dochnh tr nu khng noi la v ly do kinh t. Phai lam g vi cac doanh nghip nay la vn cui cung trongcy s quyt nh; no t ra cu hoi: liu co th co cac thoa thun co tnh hp ng vi khu vc t nhnkhng? Cac hp ng quan ly vi khu vc t nhn la mt cach c a dung hn, tuy nhin, nh chung tia nu trn, chung ch co ch trong mt s hoan canh cu th, ni ma cng ngh o thay i chm va sanphm chu yu la n le, ng nht (chng han nh nc, ng) hay ni ma cht lng san phm co th canh gia mt cach d dang (v du nh cac khach san).

i vi cac doanh nghip khng th giai th c, nhng lai khng phu hp vi cac hp ng quan ly,cac nha hoach nh chnh sach khng co s la chon nao khac ngoai vic c gng y manh hn na quyns hu hin co va tng cng hoat ng quan ly. Cac bin phap cu th co th c thc hin bao gm taocanh tranh, ct giam s bao cp cua chnh phu, cai cach lai h thng tai chnh nhm xoa bo cac han mc tndung mm va buc cac nha quan ly phai co trach nhim vi kt qua hoat ng cua doanh nghip, ng thicho phep ho c t do co nhng thay i cn thit. Hoat ng cua cac doanh nghip nha nc khng giai thc co th c tng cng thng qua cac bin phap trn; tuy nhin, i vao chi tit th khng phai d dang,bi v cuc cai cach nay lai da vao s thanh cng cua cac cuc cai cach khac. Cac nha hoach nh chnh sach


16

phai lun ghi nh nhng iu sau:

Thuc y canh tranh ni co th tao ng c khuyn khch cai thin hoat ng kinh doanh. Cac nhaquan ly cac doanh nghip nha nc ch co th co c nhng n lc cn thit nhm nng cao hiu quacua doanh nghip mt khi b y vao th phai canh tranh.

Chm dt s bao cp hay chuyn khoan cua chnh phu. y manh canh tranh la bin phap cn ban nng cao hoat ng cua doanh nghip trn cac th trng canh tranh tim tang. Nhng canh tranh chco hiu qua khi chnh phu ct bo cac khoan bao cp hay chuyn khoan.

Loai bo vic cung cp tn dung mm. Ct giam cac khoan bao cp hay chuyn khoan ch co th dn nngn sach cng nu nh vic tip cn vi tn dung mm cung b loai tr.

Trao quyn t quyt cho cac nha quan ly ho co th thch ng vi canh tranh va chu trach nhimtrc kt qua. Cac nha quan ly cn co quyn sa thai cng nhn, tm kim cac nha cung cp vt t co chiph thp hn, chm dt cac hoat ng khng sinh li va tm kim th trng mi. Va ho phai co trachnhim vi kt qua. Thiu quyn t chu va trach nhim, cac nha quan ly co th phan ng lai vi nhngtr ngai ngay cang tng bng nhng cach lam tn hai n doanh nghip, chng han nh ct giam chiph bao dng may moc, marketing, va cac chi ph khac na.

Ch s dung nhng hp ng hoat ng khi chung lin quan n nhng vn c ban. Cac hp nghoat ng ch nn c s dung nu chung chuyn nhng tn hiu ro rang n cai cach, a ra nhnggiai thng nu hoat ng c nng cao va chng lai xu hng khng gi li ha cua chnh phu. Vicsoan ra mt hp ng hoat ng tt co le khng kho lm, song vn la ch chung thng khngthanh cng khi i pho vi cac vn v thng tin, thng va phat, va cam kt. Noi chung, trong nhnghp ng nh vy, n lc thng c tp trung vao vic theo ui cac bin phap nh a nu trn, vac bit, t nhng iu kin giai th.

Tom lai, nghin cu nay cho thy rng, khu vc doanh nghip nha nc to ln nhng kem hiu quaang lam tn hai rt nhiu n cac nn kinh t ang phat trin, c bit la nhng nc ngheo nht. Nhngcai cach la co th c va co th em lai nhng ngun li c bit ln, bao gm cac loai hang hoa va dch vuco cht lng tt hn va gia ca thp hn; cac ngun lc danh cho y t, giao duc va cac chi ph xa hi khac ctng ln; va n nh tai chnh - tt ca nhng iu co th ong gop vao vic tng trng nhanh. Tuy nhin,cai cach cac doanh nghip nha nc khng phai la d dang, va cac cuc cai cach thng gy nn nhng chiph chnh tr ln. Thc ra, chung ti a nhn thy rng cac tr ngai v chnh tr la nguyn nhn c ban khincho cai cach cac doanh nghip nha nc em lai kt qua t oi thp ky trc. Du sao, nghin cu nay cungchng minh rng cac nc trong nhng iu kin kinh t va chnh tr rt khac nhau u co th vt quac nhng tr ngai va tin hanh cai cach thanh cng.

Liu cac doanh nghip nha nc co phai la mt vn khng? Cu tra li thng rt khac nhau tuy thucvao lp trng t tng cua mi ngi. ti thiu hoa tnh chu quan kiu , chung ti tin hanh mt khaocu kinh nghim, xac nh xem liu cac doanh nghip nha nc co anh hng n cac nn kinh t ang phattrin khng? Nu co th anh hng nh th nao? Bc mt, chung ti a ra nh ngha v cac doanh nghipnha nc (xem hp 1.1). Sau chung ti thu thp nhng bng chng sn co tt nht theo anh giaquy m cua khu vc doanh nghip nha nc trong cac nc ang phat trin va xem xet xem liu no co thayi theo thi gian hay khng.

Bt chp vic giai th ngay cang tng, khu vc doanh nghip nha nc vn ln

Chung ti thy rng, mc du cac chnh phu a ban ra ngay cang nhiu cac doanh nghip cac doanh nghipc ban ra co quy m ngay cang ln, song bn ngoai ng u, Lin X cu va mt s nc cac khu vckhac, khu vc doanh nghip nha nc vn ln. Chung ti kt lun rng khu vc doanh nghip nha nc lnco th gy tr ngai cho tng trng v nhiu ly do khac nhau, mt phn v tng doanh nghip nha ncthng kem hiu qua hn cac hang t nhn va mt phn v toan b thm hut t o cua cac doanh nghip nhanc thng c tai tr theo cach lam xoi mon s n nh kinh t v m. Ngoai ra, cac khoan tr cp cho cac

CAC QUAN CHC VN NG TRTRONG KINH DOANH

CHNG I

Co th co rt nhiu nh ngha v cac doanh nghip nha nc. Trong bai nay, chung ti nh ngha doanh nghip nha ncnh la cac thc th kinh t thuc quyn s hay thuc quyn kim soat cua chnh phu ma phn ln thu nhp cua ho c taora thng qua vic ban cac hang hoa va dch vu (*). nh ngha nay gii han nhng doanh nghip ma chung ti xem xet trongcac hoat ng thng mai, trong o chnh phu kim soat vic quan ly nh s hu mt phn ln c phn cua chung. nhngha nay bao gm cac doanh nghip c iu hanh trc tip bi mt c quan chnh phu hoc nhng doanh nghip ma o chnh phu nm phn ln c phn trc tip, hoc gian tip thng qua cac doanh nghip nha nc khac. No cung baogm cac doanh nghip trong o nha nc nm s t c phn xong chnh phu vn co th thc s kim soat c vic phnphi cac c phn con lai. nh ngha nay loai tr cac nganh thuc quyn s hu nha nc nh giao duc, chm soc y t, xydng va bao dng ng sa, ma c tai tr theo cac cach hoan toan khac nhau thng t ngun thu chung cua chnhphu. Chung ti tp trung vao cac doanh nghip nha nc phi tai chnh bi v nu tnh ca cac doanh nghip nha nc tronglnh vc tai chnh, th chung ta se cn phai xem xet nhiu vn v quan ly h thng tai chnh va iu nay se keo dai thmban bao cao vn a ln nay.

(*) nh ngha nay ln u tin do Jones (1975) a ra trong trng hp cua Han Quc va t o tr i c s dungo phn tch cac doanh nghip nha nc nh nhng n v khao cu c s duy nht. Xem phu luc thng k tm hiuthm cac vn lin quan n nh ngha.

Hp 1.1 Doanh nghip nha nc la g?


18

doanh nghip nha nc thng lam cho ngun vn quy him b chch ra khoi hng chi tiu cng cngkhuyn khch tng trng nh giao duc va y t. Cui cung, chung ti cho rng bi v khu vc doanh nghipnha nc co xu hng ln hn cac nc co thu nhp thp, nn cac doanh nghip nha nc co le la tn phnht nhng nc t co kha nng ganh chu c chung nht. Chng nay se a ra nhng bng chng vnhng kt qua nghin cu trn.

Mt s chnh phu ban ngay cang nhiu hn cac doanh nghip quan trong hn

S nc thc hin vic ban cac doanh nghip nha nc a tng ln trong thp ky 1980, khi lan song giai thlan rng t cac nc cng nghip, nht la Vng quc Anh, sang cac nc ang phat trin trn toan th gii.Trong thp ky 1990, nhiu chnh phu tng cng n lc cua ho, ban nhiu doanh nghip hn va chuyn muctiu chu y cua ho t cac cng ty nho hoat ng trn cac th trng canh tranh sang cac cng ty c quyn ln.Nhng n lc t nhn hoa hang loat c bt u t ng u va cac nc cng hoa thuc Lin X cu.

S lng cac nc thc hin giai th va s dch chuyn trong tm khu vc ngay cang tng a c nura trong bang 1.1. Cac giao dch c thc hin trong vong sau nm, t nm 1988 n nm 1995, ln gp 5ln so vi tam nm trc o (1980-1987)1. Mc du phn ln s gia tng o la do bung n hoat ng t nhnhoa cac nn kinh t chuyn i ng u va Trung A, s lng cac vu giai th a tng hn 4 ln My Latinhva hn 3 ln phn con lai cua chu. Thm ch Nam Xahara chu Phi cung a tin hanh y manh vic giaith, mc du vi tc khim tn hn nhiu, khin cho chu luc nay co s vu t nhn hoa t hn so vi bt kymt khu vc ang phat trin nao khac. H qua cua nhng s gia tng nay la cac nc ang phat trin achim 86% tng s cac vu giao dch c thc hin trong thi ky th hai, tng so vi 66% trong thi ky thnht.

Thng tin sn co v quy m va ban cht cua cac doanh nghip a c giai th a ung h cho quan imcho rng giai th khng ch tr nn ph cp hn, ma con ln hn trong thi oan th hai. S liu v gia tr cuacac cng ty c ban ra trong giai oan th nht khng sn co, song bng chng v tng nc va s phn

Khu vcS vu

giao dchTy trong

(%)S vu

giao dchTy trong

(%)

Gia trgiao dch (ty USD)

Ty trong gia tr th gii (%)

Chu Phi 210 46 254 11 3.2 3Chu A 108 24 367 16 19.7 21My Latinh 136 30 561 25 55.1 57ng u va Trung A 2 0b 1097 48 17.9 19Tt ca cac nc ang phat trin 456 100 2279 100 96.0 100Cac nc cng nghip 240 376 174.9Trn toan th gii 696 2655 270.9

1980-1987 1980-1987 1980-1987

Bang 1.1 Giai th cac nc ang phat trin 1980-1993

a. S liu t ngun Sader (1994), khng k cac giao dch t nhn hoa vi mc ban ra t hn 50.000 USD va bt ky mt giao dch t nhnnao ma trong o doanh nghip nha nc ch n gian la b ong ca va tai san cua ho b loai khoi qua trnh s dung va t nhn hoa theohnh thc chia thanh c phiu t nhn hoa cho hang loat can b cng nhn vin. Hnh thc chuyn i s hu chia c phiu la c bit ln mt s nc ng u va Trung A nh Nga va Cng hoa Sec.b. t hn 1%Ngun: Ly t Candoy - Sekse (1988), Sader (1993) va Gelb va Singh (1994)

CAC QUAN CHC VN NG TR TRONG KINH DOANH

19

chia theo nganh ch ra rng cac hoat ng ban ra trc y co lin quan n cac doanh nghip nha nctng i nho, chu yu trong nng nghip, dch vu va cng nghip nhe. Ngc lai, trong thi ky 1988-1993,vic giai th lai bao gm vic ban cac doanh nghip nha nc ln trong cac nganh quan trong nh in lc,cp nc, giao thng, vin thng, cung nh cac doanh nghip ln trong khu vc tai chnh va cng nghip(bang I.2). Trong s 96 ty USD thu c t giai th trong cac nc ang phat trin thi ky nay, ty trong lnnht (32 ty USD) la t c s ha tng. Thm ch 12,1 ty USD thu nhp ban ra t khu vc cp mt trong thiky nay chu yu la do ban cac hoat ng co lin quan n du kh vn thng co quy m ln; khai khoang vanng nghip chim hu ht phn con lai.

S phn tch su hn na cac s liu v s lng va gia tr cac giao dch trong bang 1.1 cho thy s khacbit ln gia cac khu vc v quy m trung bnh cua cng ty. My Latinh, ch vi 1/4 s vu giao dch, chim ti60% gia tr, trong khi o Trung va ng u, vi gn mt na s vu giao dch, lai ch chim co 19% gia tr.iu nay co th phan anh thc t rng cac nc My Latinh, co kinh nghim hn vi vic giai th, a ban cacdoanh nghip ln hn, trong khi o cac chnh phu Trung va ng u, con la lm vi qua trnh nay, lai chban cac doanh nghip nho hn, cung nh phn phi cac c phiu thng qua chng trnh t nhn hoa hangloat. Chu a, vi 16% s vu giao dch va 21% gia tr, la khu vc ng th hai, ch sau My Latinh v thu nhptrung bnh t mi vu ban ra. Ngc lai, chu Phi, vi 11% nho nhoi s vu giao dch, chim mt ty trong thmch con khim tn hn na v gia tr la 3%. iu nay noi ln quy m trung bnh nho hn cua cac doanhnghip Chu Phi, cung nh s min cng ln hn cua chnh phu luc a nay i vi vic ban cac cng tyc quyn nha nc ln.

Cac chnh phu ang u t ngay cang t hn vao cac doanh nghip nha nc.

Phu hp vi nhn thc rng cac chnh phu a giam vai tro cua cac doanh nghip nha nc trong nn kinh tla s suy giam ty trong cua chung trong u t trong sut thi ky 1978-1991 (biu 1.1).

Mc du chung vn thu hut mt ty trong u t ln hn cac nc ang phat trin so vi cac nc cngnghip hoa, song ty trong cua doanh nghip nha nc trong u t cac nc ang phat trin a giam t22% vao u nhng nm 1980 xung con 19% vao u nhng nm 1990. Tnh hnh tng t cung din ra ivi ty trong u t cua cac doanh nghip nha nc trong GDP, giam t 5% u nhng nm 1980 xung 4%vao u nhng nm 1990. Mt ln na, chung ta lai chng kin s khac bit ln gia cac khu vc. chu

Bang 1.2 Doanh thu t giai th cac nc ang phat trin theo khu vc va nganh, 1988-1993 (ty USD)

Cp mtCng

nghip Tai chnhC s ha

tngCac nganh

khacTng doanh

thuChu Phi 0,7 0,5 0,5 0,1 1,6 3,2Chu A 1,8 6,4 2,6 7,4 1,5 19,7My Latinh 8,2 9,9 13,3 22,5 1,2 55,1ng u va Trung A 1,4 8,9 3,7 2,0 1,9 17,9Tng 12,1 25,7 19,9 32,0 6,2 95,9Tng s cuc giai th 392 1036 146 267 438 2279Tng giai th giai oan 1980-1987 126 92 35 51 152 456

Chu thch: S liu nay khng tnh n cac giao dch t nhn hoa vi gia tr ban nho hn 50.000 USD, cac giao dchgiai th ni ma cac doanh nghip nha nc n gian la b ong ca va tai san b loai khoi qua trnh s dung va giai th phatc phiu cho tt ca can b cng nhn vin.

Ngun: T Candoy - Sekse (1988) va Sader (1993)


20

Phi, cac doanh nghip nha nc chim trung bnh 27% tng u t trong ca thi ky 1978-1991, giam t 30%vao u thp nin 1980 xung con 25% vao u thp nin 1990. Ngc lai, cac doanh nghip nha nc MyLatinh chim trung bnh 16% tng u t trong thi ky 1978-1991, giam t 17% vao u nhng nm 1980xung con 13% vao u nhng nm 1990. u t vao doanh nghip nha nc chu A (khng k Trung Qucdo khng co s liu tng ng) thay i t hn, chim trung bnh 24,6% tng u t trong cung ky noi trn.

Tuy vy tm quan trong cua khu vc doanh nghip nha nc trn toan th gii vn khng h suy giam

Ban nhiu doanh nghip hn, ban doanh nghip ln hn, cung nh giam ty trong u t vao doanh nghipnha nc, tt ca gp lai le ra phai dn ti kt lun rng tm quan trong cua cac doanh nghip nha nc segiam dn trong nhng nm gn y. Tuy nhin, chng co mt xu hng nao co tac ng ang k ca. Thnht, mc du giai th gia tng, song no vn con tng i nho so vi tng vn cua cac doanh nghip nhanc. Chia tng toan b cac giao dch trn th gii (3.351) cho s lng nc thc hin giai th (95) trong 18nm (1980-1993) se thu c mt con s trung bnh hang nm nho hn ba vu giai th mi nc trong mtnm, so vi hang trm doanh nghip nha nc le ra a c giai th hu nh tt ca cac nc2. Trong thct, hu ht cac nc u thp hn nhiu so vi mc bnh qun bi v cac vu giao dch ch tp trung mt srt t nc. Trong thi ky 1980-1987, tam nc chim 45% s vu giai th cac doanh nghip nha nc cacnc ang phat trin. Trong giai oan 1988-1993, ch nm nc (Achentina, Braxin, Hunggari, Mhic vaBa Lan) chim khoang 30% s vu giao dch cua cac nc ang phat trin va chim ti 60% gia tr doanhnghip ban ra. Th hai, vic giam ty trong doanh nghip nha nc trong u t khng th khng tac ngn quy m cua khu vc doanh nghip nha nc trong giai oan chung ta xem xet do u t thng th hinmt ty trong nho trong tng vn cua doanh nghip. Chng nao ma xu hng nay con tip tuc, th vai tro

Biu 1.2 Ty trong u t cua cac doanh nghip nha nc trong tng u t ni a, theo khu vc

Ngun: Phu luc Thng k


21

tng i cua khu vc doanh nghip nha nc trong nn kinh t se giam trong tng lai. Song hin nay, slng doanh nghip giai th vn con t oi so vi tng s cac doanh nghip nha nc, vic ban ra ch tp trungtrong rt t nc va vic giam sut ty trong u t vao cac doanh nghip nha nc se ch lam giam dn quy mcua tng vn doanh nghip nha nc so vi phn con lai cua nn kinh t, tt ca u gi ra rng tnh trungbnh tm quan trong cua khu vc doanh nghip nha nc vn khng thay i ang k trong cac nc angphat trin.

Ty trong cua cac doanh nghip nha nc trong GDP cua cac nc ang phat trin cung ung h cho ykin trn. Khng k cac nn kinh t chuyn i, gia tr gia tng cua doanh nghip nha nc tnh theo ty lphn trm trong GDP cac nc ang phat trin khng h giam theo thi gian (biu 1.2). Vao cui nhngnm 1980, no chim khoang 11%, thay i chut t so vi u thp nin va cao hn so vi cui thp nin 1970.Ngc lai, ty trong cua doanh nghip nha nc trong GDP cac nc cng nghip a giam t 9% nm 1982xung cha y 7% nm 1988. Trong sut ca thi ky 1986-1991, khng k cac nn kinh t chuyn i, cacdoanh nghip nha nc lun ong mt vai tro ln nht chu Phi, ni chung chim trung bnh khoang 14%GDP, sau o n My Latinh vi 10% va chu a 9% (biu 1.2).

Liu gia tr gia tng cua doanh nghip nha nc so vi GDP co la mt thc o co y ngha i vi tmquan trong tng i cua khu vc doanh nghip nha nc khng? ng nhin, vic tng gia cua cac doanhnghip nha nc trong thp nin 1980 co th bu p c cho nhng tac ng cua vic giai th va mc ut thp hn; trong trng hp o, mt khu vc doanh nghip nha nc nho hn theo cac thc o khac vnkhng i xet theo gia tr gia tng. Lp lun nay se co gia tr nu gia ban doanh nghip nha nc tng nhanhhn gia trong phn con lai cua nn kinh t. Tuy nhin, nh chung ta se thy trong cac chng 2 va 3, iunay khng chc a xay ra. Tht vy, trong khi mt s doanh nghip nha nc a tng gia trong giai oannay, th bng chng cp cng ty lai cho thy rng s tng gia cua doanh nghip nha nc thng khngtheo kp c vi lam phat. Trong cac trng hp khac, cac doanh nghip nha nc a giam gia nhm ap laivi s canh tranh gia tng do t do hoa thng mai va bao h noi chung giam. Bi vy, s tng gia cua doanh

Biu 1.2 Ty trong cac doanh nghip nha nc trong GDP, theo khu vc

Ngun: Phu luc thng k.


22

nghip nha nc cha chc a ly giai c cho ty trong tng i n nh cua gia tr gia tng cua doanhnghip nha nc trong GDP. Mt giai thch hp ly hn la vic giai th va vic giam u t vn cha lamgiam ang k quy m cua khu vc doanh nghip nha nc. Lun im nay cung c ung h bi s n nhcua ty trong cua doanh nghip nha nc trong tng vic lam (biu 1.3). Tuy nhin, ging nh vi cac thco khac vn co nhng bin i quan trong cp khu vc. Cac doanh nghip nha nc chu Phi chim23% vic lam nm 1991, tng so vi 19% vao u thp ky 1980 (biu 1.3). Ngc lai, doanh nghip nhanc ch chim khoang 2% vic lam My Latinh nm 1990-1991, giam nhe so vi trc o. Ty trong doanhnghip nha nc trong vic lam chu A vn khng thay i, mc va phai 3%.

Song, tnh chung lai ta thy, bt chp nhng n lc t nhn hoa rng rai trong hai thp ky qua. vic giaith vn cha lam thay i ang k can cn gia khu vc quc doanh va khu vc t nhn phn ln cac ncang phat trin.

Biu 1.3 Ty trong vic lam cua cac doanh nghip nha nc trong tng vic lam theo khu vc


Cac doanh nghip nha nc ong vai tro quan trong nht cac nc ngheo nht.

Nhn chung, cac bng chng cho thy rng nc cang ngheo, quy m tng i cua khu vc doanh nghipnha nc cua nc o cang ln. Trong thp nin 1980, doanh nghip nha nc chim mt ty trong ln hnnhiu trong nn kinh t cac nc co thu nhp thp (14% GDP, 18% GDP phi nng nghip va 28% u t)so vi trong cac nc co thu nhp trung bnh (9% GDP, 10% GDP phi nng nghip va 17% u t); trong khio ty trong doanh nghip nha nc trong cac nc (cng nghip) co thu nhp cao lai mc thp nht (8%GDP va 13 u t)3.

Hn na, ngc vi cac nc co thu nhp cao va trung bnh, trong o ty trong bnh qun doanh nghipnha nc trong nn kinh t giam, ty trong doanh nghip nha nc trong cac nc kem phat trin nht laitng ln va bt u gi mc n nh (biu 1.4). cac nc co thu nhp trung bnh, tm quan trong cua


23

Biu 1.4 Ba thc o tm quan trong cua doanh nghip nha nc trong nn kinh t co thu nhp thp


Nhng s nay ch ra rng, btchp cac n lc giai th, cac doanhnghip nha nc vn tip tuc ongvai tro quan trong trong cac ncang phat trin, c bit nhng ncngheo nht

doanh nghip nha nc trong GDP, u t trong nc va vic lam at mc cao nht vao gia thp nin 1980va giam dn t o. Trong cac nn kinh t co thu nhp thp ty trong bnh qun cua doanh nghip nha nctrong GDP at mc cao nht vao nm 1989, sau o giam xung mc cua gia nhng nm 1980; ty trongdoanh nghip nha nc trong vic lam vn gn nh khng i t cui thp ky 1970. Trong ba thc o trnv tm quan trong cua doanh nghip nha nc trong cac nn kinh t co thu nhp thp, ch co ty trong u t


24

giam mt cach tht thng t gia thp nin 1980. Cac thc o nay ro rang cho thy rng, bt chp nhngn lc giai th, cac doanh n

Gioi Quan Chuc Trong Kinh Doanh

Sports

Transcript of Gioi Quan Chuc Trong Kinh Doanh