LI NI UChnh tr l mn hc nm trong chng trnh khung gio dc trung hc chuyn nghip v l mn thi tt nghip ca h trung cp chuyn nghip. Mc ch ca mn hc l trang b cho hc sinh nhng kin thc l lun c bn ca ch ngha Mc - Lnin, t tng H Ch Minh, ng li quan im ca ng cng sn Vit Nam, lm c s xy dng th gii quan, phng php lun khoa hc, gip hc sinh nh hng l tng, xc nh ng c hc tp, rn luyn theo mc tiu o to k thut vin, nhn vin nghip v bn lnh vng vng, sn sng phc v T quc v nhn dn, tham gia xy dng v bo v T quc Vit Nam x hi ch ngha. Chng ti bin son bi ging ny c thm ti liu tham kho phc v hc sinh trung hc chuyn nghip. Kt cu v ni dung tun th Gio trnh chnh tr, dng cho cc trng trung cp chuyn nghip, h tuyn sinh tt nghip trung hc ph thng xut bn 11-2008 ca B GD&T. Bi ging cng b sung cc v d thc t, mt s t tng, quan im, chnh sch ca ng v thm nhiu ti liu tham kho khc. Bi ging chc khng trnh khi nhng thiu st. Rt mong nhn c s gp ca cc bn ng nghip v nhng ngi quan tm. TS. Bi Thanh Quang thanhquangnb@yahoo.com.vn

thanhquangnb@gmail.com

1

Bi 1(6) CH NGHA DUY VT KHOA HC1. VT CHT

1.1. Bn cht ca th giiTh gii c v v cc s vt, hin tng. Tuy nhin chng ch thuc v mt trong hai lnh vc: vt cht hay thc. Vy bn cht ca th gii l vt cht hay thc? C nhiu quan im khc nhau, nhng khi qut li c hai quan im tri ngc nhau: duy vt v duy tm. 1.1.1. Quan im duy tm v bn cht ca th gii Quan im duy tm cho bn cht ca th gii l thc, thc l ci c trc, vt cht l ci c sau, thc quyt nh vt cht. thc l c s, ngun gc cho s ra i, tn ti, vn ng, pht trin ca cc s vt v hin tng trong th gii. Ch ngha duy tm c hai loi: ch ngha duy tm ch quan v ch ngha duy tm khch quan. Ch ngha duy tm ch quan l trng phi trit hc tha nhn tnh th nht ca thc con ngi, h cho mi s vt, hin tng u ch l tng hp ca nhng cm gic ca con ngi, xo b cm gic l xo b s vt. V d: mt thy qu su ring, mi mu vng, mi thy hng thm, li thy hng v. Nh vy, tri su ring l phc hp cm gic ca cc gic quan. Nu ta b cc cm gic trn i th tri su ring khng cn tn ti. Tiu biu cho quan im trn l hai nh trithc ngi Anh: Bc-c-ly v Hy-um (th k XIIX) Ch ngha duy tm khch quan cng tha nhn thc c trc, tn ti khch quan bn ngoi con ngi. Thc th khch quan ny thng mang nhng tn gi khc nhau nh nim tuyt i, tinh thn th gii, v.v. Tiu biu cho quan im ny l Pla-tn, nh trit hc c Hy Lp, H-ghen, nh trit hc c in c.

1.1.2. Quan im ca ch ngha duy vtQuan im duy vt cho: bn cht ca th gii l vt cht. Ngoi th gii l vt cht khng c th gii no khc. Cc s vt hin tng ch l biu hin nhng dng c th khc nhau ca th gii vt cht. Quan h gia vt cht th vt cht c trc, thc c sau, vt cht quyt nh thc. thc l s phn nh th gii vt cht vo u c con ngi. Quan im ca Ch ngha duy vt v bn cht th gii c th hin di ba hnh thc c bn l ch ngha duy vt cht phc, ch ngha duy vt siu hnh v ch ngha duy vt bin chng.(Ch ngha duy vt cht phc ra i t thi c i mang nng tnh trc quan nn ngy th, cht phc, nhng c bn l ng v n ly gii t nhin gii thch gii t nhin. Ch ngha duy vt siu hnh th hin r cc nh trit hc th k XV n th k XVIII. y l thi k c hc c in c nhiu thnh tu rc r nn ch ngha duy vt giai on ny chu nh hng mnh m ca phng php siu hnh, my mc. H cho th gii nh mt c my m mi b phn to nn lun trng thi bit lp, tnh ti. N cng gp phn chng li quan im duy tm, tn gio tuy cha phn nh ng hin thc.2

Ch ngha duy vt bin chng do C.Mc v Ph. ngghen xy dng vo nhng nm 40 ca th k XIX, c Lnin pht trin sau . N k tha c chn lc cc thnh tu khoa hc trc , phn nh ng hin thc v l mt cng c gip cc lc lng tin b ci to c hiu qu hin thc).

Ngoi hai quan im trn cn c quan im nh nguyn cho rng, vt cht v thc l hai nguyn th u tin, cng song song ra i v tn ti, khng ci no quyt nh ci no. Thc cht l mt dng ca ch ngha duy tm ch quan, v cho thc tn ti khng ph thuc vo vt cht. 1.2. Phm tr vt cht Cc nh trit hc duy vt cho bn cht ca th gii l vt cht, n tn ti khch quan, c lp vi thc v biu hin ra cc dng c th ca n. Cc nh duy vt c nhng quan im khc nhau v nh ngha vt cht.

1.2.1. Quan nim ca cc nh trit hc duy vt trc McThi c i phng ng v phng Ty u c xu hng i tm khi nguyn ca v tr t mt vt th no , tc l nhng vt th hu hnh ang tn ti th gii bn ngoi. Talt (624- 547 tr. CN) V d vt hu hnh nh nc (Talt), khng kh (Anaximen), la (Heraclt). (nh cao ca t tng duy vt c i l thuyt nguyn t ca Lxp v(mcrt) cho vt hu hnh l nguyn t. H cho Nguyn t l cc phn t cc nh, cng, khng th xm nhp c, khng cm gic c. Nguyn t c th nhn bit bng t duy. S kt hp hay tch ri nguyn t theo mt trt t khc nhau to nn ton b th gii. Thuyt nguyn t tuy cn mang tnh cht phc nhng l phng on thin ti v cu to vt cht c ngha tch cc trong cuc u tranh chng ch ngha duy tm tn gio, nh hng cho s pht trin ca khoa hc ni chung..).

phng ng phi Ng hnh cho l kim, mc, thu, ho, th. H cho l vt nguyn thu, c trc, sinh ra mi vt. Tuy cc quan nim trn cn hn ch song chng c ngha tch cc trong cuc u tranh chng ch ngha duy tm tn gio. Thi cn i (thi k phc hng) th k XVIIXVIII, khoa hc t nhin, thc nghim pht trin kh mnh. Phm tr vt cht pht trin vi nhiu ni dung bin chng vi cc tn tui ca cc nh trit hc nh B-cn, Hp-x, Xpi-n-da, i-dr, C-pc-nch. Xpi-n-da quan nim vt cht l nguyn nhn ca bn thn n vi v s nhng thuc tnh vn c. C-pc-nch ln u tin chng minh mt tri l trung tm lm o ln truyn thuyt ca kinh thnh. B-cn cho th gii vt cht l tng hp cc ht, vn ng l thuc tnh ca vt cht. -cc-t cho v tr l v tn gm nhng ht c th phn chia n v hn, vn ng v thay i v tr thng xuyn trong khng gian. Th k XVIII Php, Hn-bch tin gn n phm tr vt cht. ng cho rng, vt cht l tt c nhng ci g tc ng vo gic quan ca chng ta. Nhng c tnh ca vt cht m ta bit c l nh vo cm gic. Tuy nhin, do khoa hc mi dng li trnh su tp, m t nn quan im thng tr thi k trong trit hc l quan im siu hnh - my mc. V d h coi vn ng ch l dch chuyn v tr, s phn bit v cht gia cc vt th u c quy v s phn bit v lng, ng nht vt cht vi khi lng, vn ng ch c dng c hc, tch ri nguyn t vi vn ng, vi khng gian v thi gian.Wihelm Rontgen pht hin tia X cui nhng nm 1800 3

n cui th k XIX u th k XX, khoa hc t nhin pht trin hn. Nh vt l hc pht trin, con ngi pht hin ra nhng dng mi ca vt cht nh dng trng (in t, hp dn), dng ht (-lc-trn, Protn) v cc ht c bn khc. (Nm 1895 Rn-ghenpht hin tia X mt dng sng in t. Nm 1896, Bc-ce-ren pht hin hin tng phng x bc b quan nim v s bt bin ca nguyn t. Nm 1897, Tmxn pht hin in t l mt thnh phn cu to nn nguyn t. Nh vy s tn ti ca nguyn t c chng minh l c thc. Nm 1901, Kau-fman chng minh khi lng ca in t thay i theo vn tc ca in t).

Nh vy quan nim gii hn tt cng ca vt cht l nguyn t b sp , quan nim v vt cht c tin thm mt bc, song cng khng thot khi gii hn siu hnh v phm tr vt cht. (Cc nh khoa hc cn quan nim cc ht in tch v trng in t b coi l cig phi vt cht. T ch ngha duy tm li dng im yu ny cho rng nn tng ca chngha duy vt sp ).

Sai lm chung ph bin ca tt c nhng quan nim trn v vt cht l ng nht vt cht vi vt th, quy vt cht v mt dng vt th no .

1.2.2. Quan nim trit hc Mc-Lnin v vt chtMc v ng-ghen cha nu ln nh ngha vt cht nhng nhng t tng c bn v vt cht c hai ng cp n. Trn c s k tha nhng t tng ca cc nh trit hc duy vt trc y v vt cht v nh vo nhng thnh tu ca khoa hc t nhin Lnin a ra mt nh ngha khoa hc v phm tr vt cht: Vt cht l mt phm tr trit hc dng ch thc ti khch quan c em li cho con ngi trong cm gic, c cm gic ca chng ta chp li, chp li, phn nh, v tn ti khng l thuc vo cm gic1. nh ngha ny Lnin c nhng ni dung c bn: - Vt cht l mt phm tr trit hc. Vt cht khng V.I.Lnin tn ti cm tnh, ngha l n khng ng nht vi cc dng tn ti c th, m ta thng gi l vt th. Vt th l ci c hn, c sinh, c dit v chuyn ho t dng ny sang dng khc; cn vt cht l ci v hn, v tn, khng sinh ra, khng mt i. V vy khng th quy vt cht v vt th v cng khng th ng nht vt cht vi vt th. - Thuc tnh chung nht nhn bit vt cht l thc ti khch quan l ci ang tn ti bn ngoi, khng l thuc vo cm gic con ngi . N l ci phn bit vt cht vi ci khng phi vt cht, k c trong t nhin v x hi. Ci tn ti khch quan l vt cht, ci khng tn ti khch quan th khng phi vt cht. Trong i sng x hi, "khch quantheo ngha l tn ti x hi khng ph thuc vo thc x hi ca con ngi "2. Khi nim vt cht l "thc ti khch quan tn ti c lp vi thc con ngi v c thc con ngi phn nh n" 3

- Vt cht em li cho con ngi trong cm gic, c cm gic ca chng ta chp li, chp li, phn nh. Vt cht tn ti khch quan, nhng khng tn ti tru tng m tn ti hin thc qua cc s vt c th. Khi tc ng vo gic quan, chng gy nn cm gic v c cm gic ghi chp li, iu chng t con ngi c kh nng nhn thc c th gii. nh ngha ca Lnin c ngha to ln. N gii quyt c vn c bn ca trit hc theo lp trng duy vt bin chng, khng nh vt cht l ci c trc thc l ci c sau; vt cht quyt nh thc, thc phn nh vt cht v chng li tt c nhng quan im sai lm ca ch ngha duy tm, khc phc tnh siu hnh, phin din ca ch ngha duy vt c quan nim v vt cht. nh ngha m rng khi nim vt cht khng ch di dng t nhin (t, nc, khng kh, la) m c di1 2 3

V.I.Lnin: Ton tp, Nxb. Tin b. Matxcva, 1980, t.18, tr.151.Sd, t.18, trg. 403 Sd, t.18, trg. 322

ngghen

4

dng x hi (tn ti x hi, lc lng sn xut, quan h sn xut). T th hin s thng nht gia ch ngha duy vt bin chng vi ch ngha duy vt lch s, bao qut c i sng t nhin v x hi. nh ngha trang b th gii quan, phng php lun khoa hc, m ng cho cc khoa hc c th pht trin, em n nim tin cho con ngi trong vic nhn thc th gii v ci to th gii. 1.3. Vn ng l phng thc tn ti ca vt cht

1.3.1. nh ngha vn ngKhi nim vt cht lun gn lin vi cc phm tr lin quan n s tn ti ca n l vn ng, khng gian v thi gian. Vn ng theo ngha gin n, l s di chuyn v tr trong khng gian. Vn ng hiu theo ngha y , nh ngghen ch ra, "vn ng l mt phng thc tn ti ca vt cht bao gm tt c mi s thay i v mi qu trnh din ra trong v tr, k t s thay i v tr n gin cho n t duy4. nh ngha ch ra nhng ni dung: - Vn ng "l mt phng thc tn ti ca vt cht". Vt cht tn ti v tn ti bng phng thc vn ng, khng c vn ng th vt cht khng tn ti. - Vn ng l mt thuc tnh c hu ca vt cht nn vn ng v vt cht l khng th tch ri nhau. Khng u (xt v khng gian), khng khi no (xt v thi gian) c vt cht m li khng c vn ng hay c vn ng m li khng c vt cht. S vn ng ca vt cht l bt dit.

1.3.2. Ngun gc ca vn ngCc nh duy tm cho vn ng l t thn linh, thng , nim tuyt i m ra. Tri li, trit hc Mc-Lnin cho rng, vn ng ca vt cht l vn ng t thn, do cc mu thun bn trong. Bn thn s vn ng l mt mu thun. Ngay nh s di chuyn my mc, n gin s d c th thc hin c v s vt trong cng mt lc va ni ny li va ni khc, va mt ch duy nht li khng ch . Cho nn, vn ng chnh l mu thun c lun ny sinh, ng thi t gii quyt. Vn ng ca vt cht cn do tc ng qua li ln nhau ca chnh cc yu t, cc b phn khc nhau trong ni ti s vt hoc gia cc s vt. V th, ngghen vit: Tc ng ln nhau l nguyn nhn cui cng tht s ca s vn ng5. Tm li, ngun gc vn ng ca vt cht l vn ng t thn, do mu thun bn trong, do tc ng qua li ln nhau gia cc yu t, b phn trong cng mt s vt hay gia cc s vt vi nhau.

1.3.3. Nhng hnh thc vn ng c bn ca vt chtDa vo nhng thnh tu ca khoa hc c th cui th k XIX, ngghen chia vn ng thnh nm hnh thc c bn. Vn ng c hc, l s dch chuyn v tr ca cc vt th trong khng gian. Vn ng vt l, l s vn ng ca cc phn t, nguyn t, cc ht c bn, vn ng ca in t, cc qu trnh nhit, in... Vn ng ho hc, l vn ng ca cc qu trnh ho hp, phn gii cc cht. Vn ng sinh hc, l s trao i cht gia c th sng v mi trng. Vn ng x hi, l s bin i, thay th cc ch x hi, thng qua tc ng ca con ngi. Nguyn tc quan h gia cc hnh thc vn ng l: - Cc hnh thc vn ng khc nhau v cht. T vn ng c hc n vn ng x hi l s khc nhau v trnh ca s vn ng, nn khng c quy vn ng ny vo hnh thc vn ng khc.4 5

Ph. ngghen, Bin chng ca t nhin, Nxb. ST 1997. tr.112. C.Mc v Ph. ngghen, Sd, t.20.tr.721 5

- Cc hnh thc vn ng c quan h pht sinh. Hnh thc vn ng cao ra i t hnh thc vn ng thp. - Cc hnh thc vn ng chuyn ho ln nhau v chng lun c bo ton. - Hnh thc vn ng cao bao hm hnh thc vn ng thp. Hnh thc vn ng thp khng c kh nng bao hm hnh thc vn ng trnh cao hn. Hnh thc vn ng x hi l cao nht nn n bao hm mi hnh thc vn ng (nhng khng c chiu ngc li)(- Mi s vt c th gn lin vi nhiu hnh thc vn ng khc nhau, nhng mi s vt bao gi cng c mt hnh thc vn ng c bn. (v d trong c th sinh vt c nhiu hnh thc vn ng nh c hc, l hc, ha hc, sinh hc nhng vn ng sinh hc l c trng c bn ca sinh hc. Vn ng x hi l hnh thc vn ng c trng cho con ngi. Nghin cu s vt phi nghin cu nhng hnh thc vn ng v ch c thng qua nghin cu cc hnh thc vn ng mi nm c bn cht ca s vt. Gia th k XIX, nhng ngi theo ch ngha "c uyn x hi" quy vn ng x hi thnh vn ng sinh hc. Theo h con ngi cng l mt loi sinh vt. Hot ng ca con ngi nm trong phm vi tc ng ca quy lut u tranh sinh tn. Con ngi u tranh sinh tn dn n tiu dit ln nhau l t nhin. Anh, ch hy ph phn quan nim trn)

Ngy nay ngi ta chia hnh thc vn ng ca vt cht thnh ba nhm chnh: vn ng trong t nhin v sinh (c trng l vn ng l, ho), vn ng trong t nhin hu sinh (c trng l vn ng sinh hc) v vn ng trong x hi (c trng l hot ng ca con ngi). Tuy nhin cch chia vn da trn nm hnh thc vn ng ni trn. Nghin cu s vtphi nghin cu vn ng th mi nm c bn cht ca s vt. 1.3.4. Vn ng v ng im n Trit hc Mc-Lnin cho rng th gii vt cht tn ti trong vn ng. Vn ng l tuyt i, ng im tng i l mt trong cc nguyn l c bn ca php bin chng duy vt. Vn ng l tuyt i v l hnh thc tn ti ca vt cht, l thuc tnh c hu ca vt cht nn khng u, khng lc no c vt cht m khng c vn ng. ng im l tng i v khng c ng im th khng c nhng s vt c th, xc nh, khng th nhn thc c s vt no. Hin tng ng im ch l tng i (trong trng thi cn bng tm thi ca ca s vt trong qu trnh vn ng ca n) ngha l: - N ch xy ra trong mt mi quan h nht nh ch khng phi trong mi mi quan h cng mt lc. (con tu ng im l trong quan h vi bn cng, cn so vi mt tri th n vn ng theo s vn ng ca qu t) - ng im ch xy ra vi mt hnh thc vn ng trong mt lc no ch khng phi vi mi hnh thc vn ng trong cng mt lc. (con tu ng im l v hnh thc vn ng c hc, cn cc hnh thc vn ng vt l, c hc vn din ra trong bn thn n) - ng im ch l biu hin mt trng thi vn ng. l vn ng trong thng bng, trong s n nh tng i, bo tn cu trc, xc nh n l mt s vt (l mt cy, mt con...), n cha l ci khc. Khng c ng im tng i th khng th c s vt c th, ring l, xc nh. 1.4. Khng gian v thi gian

1.4.1. Nhng quan im khc nhauNhng ngi theo ch ngha duy tm l hnh thc tri gic ch quan ca con ngi (Can-t); l yu t trong s pht trin nim tuyt i (H-ghen); l h thng lin kt ca chui cc cm gic (Ma-kh).6

Vo thi th k XVII - XVIII, cc nh duy vt siu hnh tha nhn tnh khch quan ca khng gian, thi gian nhng ch l s tn ti trng rng khng gn vi vt cht vn ng, tch ri khng gian v thi gian vi vt cht.

1.4.1. Quan nim ca Trit hc Mc-LninTrn c s cc thnh tu ca khoa hc v thc tin, ch ngha duy vt bin chng cho rng: Khng gian l thuc tnh c hu, l hnh thc tn ti ca ca vt cht xt v mt qung tnh. l s chim mt v tr nht nh, c mt kch thc nht nh (quy m), trnh t sp xp ca cc s vt, hin tng hoc cc b phn ca mt s vt, hin tng( vo mt khung cnh nht nh trong tng quan vi nhng khch th khc).

Thi gian l thuc tnh c hu, l hnh thc tn ti ca vt cht, xt v mt trng tnh. N biu hin di din bin ca cc qu trnh, s k tip trc hay sau ca cc giai on vn ng (ngy, tun, thng, nm, thp k t h k; bc i, chng ng, thi k, giai on). Cc hnh thc tn ti nh vy c gi l thi gian. Quan h khng gian, thi gian vi vt cht, vn ng. Khng gian v thi gian l phng thc tn ti ca vt cht. iu c ngha l khng c mt dng vt cht no tn ti bn ngoi khng gian v thi gian. Ngc li, cng khng th c thi gian v khng gian no ngoi vt cht. Ph.ngghen vit: Cc hnh thc c bn ca mi tn ti l khng gian v thi gian; tn ti ngoi thi gian th cng ht sc v l nh tn ti ngoi khng gian6. Khng gian v thi gian c nhng tnh cht c bn sau y: - Tnh khch quan: khng gian v thi gian l thuc tnh ca vt cht tn ti gn lin vi nhau v gn lin vi vt cht vn ng. Vt cht tn ti l khch quan, do khng gian v thi gian l thuc tnh ca n nn cng tn ti khch quan. - Tnh v hn v v tn: Vt cht l v tn, v hn nn khng gian v thi gian gn lin vi vt cht cng l v tn, v hn. (N khng c tn cng v mt pha no, xt c v qu kh ln tng lai, c v ng trc ln ng sau, c v bn phi ln bn tri, c v pha trn ln pha di). Tnh v tn ca khng gian c xc nh t qung tnh c hn bi cc s vt ring l. Tnh v hn ca thi gian c xc nh bi trng tnh c hn ca cc qu trnh ring l. Tnh v cng ca khng gian c biu hin bng khng gian lun c ba chiu,ngha l v cng v mi pha (chiu di, chiu rng, chiu cao). Tnh v tn ca thi gian biu hin bng trc s t nhin, ngha l v tn v m v cng v dng v cng, tc l v cng c v qu kh v tng lai. Song c trng ca thi gian ch c mt chiu duy nht t qu kh ti hin ti v tng lai. Do khi thi gian mt i (tri qua) th khng ly li c.Khng gian x hi: l hot ng sng ca con ngi trong cc ch x hi. Thi gian x hi l thc o v s bin i ca cc qu trnh x hi c c im l tri i khng u. Nhanh chm l tu thuc vo tnh cht tin b hay lc hu ca cc ch x hi.

ngha phng php lun: mun nhn thc s vt, hin tng ng phi xem xt n trong khng gian, thi gian nht nh, phi c quan im lch s, c th. 1.5. Tnh thngnht ca th gii

1.5.1. Nhng quan im khc nhauTrit hc duy tm cho bn cht ca th gii l tinh thn, nn th gii thng nht l thng nht lnh vc t tng, tinh thn. Hghen cho th gii thng nht nim tuyt i. Cn uy-rinh (nh trit hc c cng thi vi Mc) cho th gii thng nht tn ti. Mc v ng-ghen ph phn quan nim v ch ra: nu th gii thng nht tn ti th vn cha phn bit c s khc nhau gia cc s vt v hin tng, vn cha phn bit c ngi duy vt vi ngi duy tm, v thng , cha cng tn ti. Trit hc duy vt c i cho th gii thng nht mt dng vt th c th no nh nc (Ta-lt), khng kh (Ana-ximen), la (H-ra-clt), nguyn t (-m6

C.Mc v Ph.ngghen: Ton tp, Nxb. Chnh tr quc gia, H Ni, 1994, t.20, tr. 78.7

crt)... Nhng vt th c th khng th bao qut c ht s phong ph a dng ca th gii, nh vt cht c biu hin di dng trng, ht, dng x hi...

1.5.2. Quan im trit hc Mc-Lnin v tnh thng nht ca th giiBng s pht trin lu di ca bn thn trit hc v khoa hc, ch ngha duy vt bin chng chng minh rng: Bn cht ca th gii l vt cht, th gii thng nht tnh vt cht. Nhng biu hin v s thng nht: - Ch c mt th gii duy nht v thng nht l th gii vt cht, tn ti khch quan c lp vi thc. Th gii vt cht l v tn, v hn, v sinh, v dit. Trong th gii khng c g khc l qu trnh vt cht vn ng, chuyn ho ln nhau. Tt c u l nguyn nhn, u l kt qu ca nhau, u l vt cht. - Mi b phn ca th gii vt cht (T nhin v x hi) u c mi lin h thng nht vi nhau, biu hin ch chng u l nhng dng c th ca vt cht, l nhng kt cu vt cht, hoc c ngun gc vt cht, do vt cht sinh ra v cng chu s chi phi ca nhng quy lut chung, khch quan ca th gii vt cht. Nhng c s chng minh s thng nht: - Nhng pht minh ca khoa hc t nhin, c bit ba pht minh ln ca th k XIX: thuyt t bo, nh lut bo ton v chuyn ho nng lng; thuyt tin ho cc loi chng minh th gii l mt chnh th thng nht. Nhng tri thc khoa hc hin i ca th k XX: Vt l hc, ho hc, sinh hc; cng nghip t ng ho... tip tc chng minh v thnh phn, v kt cu ca th gii vt cht, v cc c im hot ng v pht trin ca n trn cc trnh t chc khc nhau ca vt cht. Cc pht minh gip cho ch ngha duy vt bin chng c c s khng nh: th gii thng nht vi nhau l thng nht tnh vt cht ca n. - Nhng thnh tu ca trit hc. S ra i ca ch ngha duy vt bin chng, ca php bin chng duy vt, c bit l ch ngha ngha duy vt lch s gp phn chng minh th gii thng nht tnh vt cht ca n. L lun ca ngghen v vai tr ca lao ng trong qu trnh chuyn bin vn thnh ngi chng t x hi loi ngi ra i t t nhin, l s pht trin lin tc ca t nhin, l mt dng t nhin c bit. Nh vy, s thng nht ca th gii tnh vt cht ca n, khng ch trong t nhin m c trong x hi con ngi. ngha thc tin. Nguyn l v bn cht ca th gii v th gii thng nht tnh vt cht ni trn i hi: - Con ngi trong hot ng nhn thc v thc tin phi xut pht t hin thc khch quan, ly lm c s, iu kin cho hot ng ca mnh. Bc-c-ly (1684 1753) - Phi xut pht t thc t khch quan, t bn thn s vt m phn tch xem xt rt ra kt lun cn thit, khng c suy xt ch quan, duy ch p t cho s vt.

2. THC 2.1. Phm tr thc 2.1.1 Nhng quan im khc nhauTrit hc duy tm cho rng: thc l ci c trc vt cht, t tn ti v l ngun gc ca mi s vt, hin tng trong th gii. Bc-c-ly cho s vt l tng ho ca cm gic, xo b cm gic l xo b s vt. H-ghen cho nim tuyt i l ci c trc tha ho thnh gii t nhin v x hi.8

Trit hc duy vt trc Mc cho thc l s phn nh th gii khch quan bi con ngi. Nhng s phn nh mang tnh gin n, my mc nn ch a li nhng hnh nh b ngoi ca s vt, hin tng.

2.1.2. Quan im ca trit hc Mc-LninTrit hc Mc - Lnin cho rng thc l hnh nh ch quan ca th gii khch quan c sng to li theo nhng mc ch nh trc ca con ngi. Hay thc ch l hnh nh ca th gii khch quan c di chuyn vo u c ca con ngi v c ci bin i. Ni thc l l hnh nh ch quan l ni ti hnh nh tm sinh l ca con ngi, n l phn nh ca con ngi ch khng phi ci t c. Cho nn, kt qu phn nh ( thc) ph thuc vo con ngi cc mt tm sinh l, mc ch yu cu, iu kin hon cnh ca s phn nh. Cng mt i tng phn nh m kt qu phn nh li c th khc nhau, thm ch tri ngc nhau. S phn nh l sng to l ni ti mt c trng quan trng nht ca thc con ngi. Sng to li tc l thc ch coi gii t nhin nh nhng vt liu ban u, t con ngi ch tc ra gii t nhin th hai cho mnh. 2.2. Ngun gc ca thc 2.2.1 Nhng quan im khc nhau Trit hc duy tm cho: thc l bn nguyn c tnh c lp, t sinh ra nh tinh thn th gii, tn ti u , hoc ng siu nhn ch cha t n tn ti trong c th con ngi. Cc nh duy vt trc Mc cho thc l thuc tnh chung, ph bin ca mi s vt. N khng c bn cht ring, c trng ring v cng l mt dng no ca vt cht.(c tit ra thc cng nh gan tit ra mt - Cc-ba-nt- Trit gia Php).

2.2.1 Quan im ca ch ngha Mc-Lnin Trit hc Mc - Lnin cho rng, thc ra i t hai ngun gc, ngun gc t nhin v ngun gc x hi. Ngun gc t nhin ca thc do hai yu t: - Phi c b c ngi. thc l mt thuc tnh ca mt dng vt cht c t chc cao l b c con ngi. thc l chc nng ca b c con ngi. Do khi b c b tn thng th hot thc s khng bnh thng. - Phi c th gii khch quan (t nhin, x hi)tn ti bn ngoi con ngi. B c c th sinh ra thc v n c mi lin h vi th gii khch quan, t hnh thnh nn qu trnh phn nh th gii vo c con ngi. Nh vy: Ngun gc t nhin ca thc l s tng tc gia b c ngi v th gii khch quan. Ngun gc x hi ca thc do hai yu t: lao ng v ngn ng. Lao ng: Trong lao ng m con ngi ch to ra cng c sn xut, hai bn tay t ti trnh kho lo rt cao, cc gic quan ca con ngi pht trin. Do thc n bng tht, b c c iu kin pht trin. Trong lao ng, con ngi tc ng vo th gii khch quan lm n bc l nhng thuc tnh, kt cu, quy lut vn ng thnh cc hin tng nht nh v cc hin tng y tc ng vo b c ngi, dn dn hnh thnh tri thc, thc. Ngn ng: Trong lao ng ngay t u mang tnh tp th x hi, con ngi tt yu ny sinh nhu cu giao tip, trao i t tng cho nhau t ngn ng ra i. Ngn ng l cng c ca t duy, din t s hiu bit ca con ngi, n tr thnh tn hiu vt cht ca thc. Khng c h thng tn hiu ny th cng khng c s ra i ca thc.9

Nh vy, trc ht l lao ng, sau lao ng l ngn ng, l hai kch thch ch yu to ra thc. Trong hai ngun gc t nhin v x hi th ngun gc x hi c ngha quyt nh vi s ra i ca thc, v ngun gc trc tip quyt nh s ra i v pht trin ca thc l hot ng thc tin.

2.3. Bn cht ca thc2.3.1 Khi qut v l lun phn nh ca Lnin Phn nh l s ghi du n ca h thng vt cht ny ln h thng vt cht khc khi gia chng c s tng tc nhau. Phn nh l thuc tnh chung ca tt c mi dng vt cht. Phn loi phn nh: theo trnh pht trin ca cc dng vt cht th phn nh c: - Dng vt cht v c l nhng phn nh vt l, ha hc, nh kim loi phn nh cc yu t tc ng vo nh nc nn n b g, xt; nc chy phn nh l b mn v.v. Nhng hnh thc phn nh ny c tnh cht th ng, cha c nh hng s la chn. - Dng vt cht hu c bc thp (ng vt n bo v thc vt): phn nh lao ny mang tnh nh hng, chn lc nh chng u vn ng hng v ni c nh sng, nc, khng kh, dinh dng. - Dng vt cht l ng vt c h thng thn kinh l phn nh qua h thng phn x: phn x c iu kin v khng iu kin. - Dng vt cht l ng vt bc cao c h thn kinh trung ng (vn ngi, i i) th s phn nh xut hin tm l nh vui, bun, lo s. Tm l ng vt cha phi l thc, n mi l s phn nh c tnh cht bn nng. 2.3.2 Phn nh ca c ngi vi hin thc khch quan Qu trnh phn nh hin thc khch quan vo b c ngi l qu trnh nng ng sng to c nhng c trng sau: - Phn nh c quy trnh, theo trnh t ba giai on: trao i thng tin gia ch th v i tng phn nh, c chn lc v nh hng; m hnh ho i tng trong t duy di dng hnh nh tinh thn; hin thc ho i tng trong t duy ra hin thc khch quan, thng qua hot ng thc tin. - Phn nh mang tnh ch ng, sng to, t gic. C th l:(Tnh sng to ca thc khng phi l n ra vt cht m l thc c s sng to trong qu trnh phn nh v phn nh theo quy lut v trong khun kh ca s phn nh, m kt qu phn nh bao gi cng l nhng khch th tinh thn. Sng to v phn nh l hai mt thuc bn cht ca thc. S ra i, tn ti ca thc gn lin vi hot ng thc tin, chu s chi phi khng ch cc quy lut sinh hc m ch yu l ca quy lut x hi, do nhu cu giao tip x hi v cc iu kin sinh hot hin thc ca con ngi quy nh. thc mang bn cht x hi).

- Phn nh gin tip, nh n c th phn nh c qu kh, tng lai. Trn c s nhng ci c trc, thc c kh nng to ra tri thc mi v s vt, c th tng tng ra ci khng c trong thc t, c th tin on, d bo tng lai. - Phn nh mang tnh khi qut, tc l phn nh nhng thuc tnh chung nht ca cc s vt, hin tng. - Phn nh mang tnh tru tng ho, tc l thng qua cc gi nh ca t duy v i tng nghin cu (n gin ho, c lp ho, tnh ti ho i tng) lm cho vic nghin cu cho d dng hn. V vy Lnin vit " thc khng ch l phn nh th gii khch quan m cn sng to th gii khch quan"7. Nhng d bo v ng li ca ng ta l phn nh c tnh sng to ca thc. Kt lun: Bn cht ca thc l mt hin tng x hi, bt ngun t thc tin lch s - x hi, phn nh nhng quan h x hi khch quan. Cc Mc khng nh: "ngay t7

Lnin, Bt k trit hc, Nxb., H Ni, 1971, tr..10

u, thc l mt sn phm x hi, v vn l nh vy chng no con ngi cn tn ti" 8.

3. QUAN H GIA VT CHT V THC 3.1. Nhng quan im khc nhauNhng ngi theo ch ngha duy tm tuyt i ho vai tr ca thc, cho thc l ci c trc, vt cht l ci c sau, thc quyt nh vt cht, sng to ra vt cht. Ngi theo ch ngha duy vt tm thng cho rng, vt cht c trc, quyt nh thc v khng thy c vai tr tc ng tr li ca thc i vi vt cht. Nhng quan im trn u l nhng quan im sai lm, hoc khng y v mi quan h gia vt cht v thc.

3.2. Quan im trit hc Mc-LninTrit hc Mc-Lnin xc nh v quan h gia vt cht v thc th vt cht quyt nh thc v thc c tc ng tr li vt cht. Vt cht quyt nh thc c th hin: - Vt cht (c s vt cht, iu kin vt cht, quy lut khch quan...) l tin , ngun gc cho s ra i, tn ti, pht trin ca thc. - iu kin vt cht th no th thc nh th. Khi c s vt cht, iu kin vt cht bin i th thc bin i theo. Nh vy, vt cht quyt nh c ni dung v khuynh hng vn ng pht trin ca thc. - C s vt cht, iu kin vt cht cn l ni hnh thnh cc cng c, phng tin ni di cc gic quan ca con ngi nhn thc th gii. - C s vt cht, iu kin vt cht cn l iu kin, mi trng hin thc ho thc, t tng, l ni kim nghim, xc nhn nhn thc ng, bc b nhn thc sai. thc cng c tc ng tr li i vi vt cht , lm bin i hin thc vt cht khch quan theo nhu cu ca mnh. N th hin: - thc phn nh hin thc khch quan vo c con ngi, gip con ngi hiu c bn cht, quy lut vn ng pht trin ca s vt, hin tng, hnh thnh phng hng, mc tiu v nhng phng php thc hin. thc c th quyt nh lm cho con ngi hot ng ng hay sai, thnh cng hay tht bi. - S vt bao gi cng bc l nhiu kh nng. Nh c thc, con ngi bit la chn kh nng thch hp tc ng lm cho n vn ng pht trin nhanh hn. Ni vai tr ca thc vi vt cht phi thy thc ch c tc dng khi thng qua hot ng ca con ngi. Khi ni vai tr quyt nh ca thc t tng i vi s thnh bi trong hot ng thc tin phi lu : - Ch xt trong gii hn hp: mt trng thi, mt thi im, mt tnh hngnht nh, v d nh trong mt chin dch no , nh yu t tinh thn on kt, c k hoch, t chc ttnn lm tt. - Chnh yu t tinh thn l quyt nh nhng n khng th vt qua hon cnh, iu kin khch quan, khng thay th c nhn t khch quan, m bit da vo iu kin vt cht c, phn nh v vn dng ng quy lut ca vt cht, cc quy lut t nhin v x hi. Nu ch xut pht t ch ch quan s mc bnh ch quan duy ch. 3.3. ngha phng php lun ca mi quan h gia vt cht v thc Vt cht c trc, l ngun gc ca thc, quyt nh thc, v vy, con ngi phi tn trng khch quan, tn trng quy lut, ng thi pht huy tnh nng ng ch quan ca mnh. Tn trng khch quan l phi xut pht t cc iu kin kinh t, chnh tr, x hi nht nh m ra ng li, ch trng, chnh sch. (V.I. Lnin nhiu ln nhn mnh khng8

C.Mc v Ph.ngghen, Sd, 1995, t.3, tr.4311

c ly mun ch quan ca mnh lm chnh sch, khng c ly tnh cm lm im xut pht cho chin lc v sch lc cch mng. Nu ch xut pht t mun ch quan, nu ly ch p t cho thc t, ly o tng thay cho hin thc th s mc phi bnh ch quan duy ch).

V vy ng ta khng nh: Mi ng li ch trng ca ng phi xut pht t thc t, tn trng quy lut khch quan9. Trong i sng cn c cc iu kin vt cht, nhng nu tuyt i ho yu t vt cht s ri vo quan im duy vt tm thng. - T quan im thc c th tc ng tr li vt cht thng qua hot ng thc tin th con ngi phi pht huy tnh nng ng ch quan, tc l pht huy vai tr tch cc ca thc, vai tr tch cc ca nhn t con ngi. iu y c ngha l con ngi phi nhn thc cho c quy lut khch quan, bit vn dng ng n quy lut khch quan, phi c ch, phi c phng php t chc hnh ng. thc, t tng c th lm cho con ngi hot ng sai v tht bi khi con ngi phn nh sai th gii khch quan. V vy, cn pht huy vai tr nhn t con ngi tc ng ci to th gii khch quan; ng thi phi khc phc bnh bo th tr tr, thi tiu cc, th ng, li, ngi ch trong qu trnh i mi hin nay. t nc ta ang bc vo thi k y mnh cng nghip ha v hin i ha, ng ch trng: "huy ng ngy cng cao mi ngun lc c trong v ngoi nc, c bit l ngun lc ca dn vo cng cuc pht trin t nc"10, mun vy phi "nng cao nng lc lnh o v sc chin u ca ng pht huy sc mnh ton dn tc, y mnh ton din cng cuc i mi, sm a nc ta ra khi tnh trng km pht trin, thc hin "dn giu, nc mnh, x hi cng bng, dn ch, vn minh"11. Cu hi n tp bi 1 1. Lm r ni dung, ngha nh ngha vt cht ca Lnin. 2. Vn ng l phng thc tn ti, l thuc tnh c hu ca vt cht. Anh, ch hiu th no v nguyn l trn. ngha ca n. 3. Lm r ngun gc v bn cht ca thc. 4. Hy phn tch mi quan h bin chng gia vt cht v thc, t rt ra ngha phng php lun ca n.

CSVN: Cng lnh xy dng t nc trongTKQ ln CNXH, Nxb. S tht, H Ni, 1991, tr.5. CSVN: Vn kin i hi X, Nxb. Chnh tr quc gia, H Ni, 2006, tr. 162. 11 Sd, tr. 368.9 10

12

Bi 2 (8) NHNG NGUYN L V QUY LUT C BN CA PHP BIN CHNG DUY VT

Php bin chng duy vt c xy dng trn c s h thng nhng nguyn l, nhng phm tr c bn, nhng quy lut ph bin phn nh ng n hin thc, trong nguyn l v mi lin h v nguyn l v s pht trin l hai nguyn l khi qut nht. ngghen khng nh: "php bin chng chng qua ch l mn khoa hc v nhng quy lut ph bin ca s vn ng v pht trin ca t nhin, ca x hi loi ngi v t duy".

1. HAI NGUYN L CA PHP BIN CHNG DUY VT 1.1. Nguyn l v mi lin h ph binCc s vt hin tng c mi lin h qua li hay tn ti bit lp tch ri nhau? Cc nh trit hc duy tm tn gio tha nhn c mi lin h ph bin, nhng h cho ngun gc ca n l t thn linh thng , nim tuyt i sinh ra. Cc nh trit hc siu hnh khng tha nhn mi lin h ph bin, h cho s vt, hin tng tn ti mt cch c lp, tch ri nhau, ci ny bn cnh ci kia, ht ci ny n ci kia, gia chng khng c s ph thuc, khng c s rng buc ln nhau, c chng ch l hi ht b ngoi. Trit hc Mc-Lnin cho rng: Th gii c v vn cc s vt, hin tng nhng chng thng nht vi nhau tnh vt cht nn gia chng tt yu phi c mi lin h chng cht vi nhau. Mi lin h c nhiu thuc tnh. Cn phn bit khi nim mi lin h v quan h. Quan h l mt phm tr lgic, n khi qut phng thc tn ti ca cc s vt, hin tng trong th gii v phng thc nhn thc chng. Bi l cc s vt, hin tng u thng qua cc mi quan h mi tn ti c. Do vy, mun nhn thc cc s vt, hin tng th tt yu phi tm hiu chng trong cc quan h xc nh. Lin h l mt quan h c bit, trong s ra i, tn ti, vn ng pht trin v chuyn ho ca ci ny l nguyn nhn trc tip dn ti s ra i, tn ti, vn ng, pht trin v chuyn ho ca ci khc. Vi ngha th lin h l mi quan h ca cc mt i lp bin chng nh: cc dng v cc m ca dng in, cc bc v cc nam ca thanh nam chm, giai cp t sn v giai cp v sn trong ch t bn ch ngha. Lin h ph bin l loi lin h c ba c trng sau: + N to nn cu trc tuyt i cho s ra i v tn ti ca cc s vt, hin tng trong th gii. + Khi xt ti bt k mt mi lin h no th n cng phi c mt trong gii t nhin, x hi v t duy. V d: mi lin h gia bn cht v hin tng, gia ni dung v hnh thc, gia tt nhin v ngu nhin, gia lng v cht + Tnh a dng, phong ph v nhiu v ca cc mi lin h cng c xem l thuc tnh ph bin nh: C mi lin h trc tip, gin tip. C mi lin h gia cc b phn bn trong ca mt s vt, mt h thng; C mi lin h bn ngoi gia cc s vt, hin tng hoc cc h thng khc nhau; Lin h tt yu v lin h ngu nhin; C mi lin h bn cht v khng bn cht. C mi lin h ch yu, th yu. C mi lin h chung bao qut ton b th gii, c mi lin h bao qut mt s lnh vc, hoc mt lnh vc.(Trong mt s vt, hin tng cng c th bao gm nhiu loi mi quan h.13

Trong cc cp quan h , ni chung mi lin h bn cht, mi lin h tt nhin, mi lin h ch yu...gi vai tr quyt nh. Ni chung, vai tr quyt nh ca cc mi lin h trong tng cp mt ph thuc vo quan h hin thc xc nh. S phn chia tng cp mi lin h ch c tnh tng i v mi loi lin h ch l mt b phn ca mi lin h ph bin, nhng s phn chia l cn thit v mi cp phm tr c v tr v vai tr xc nh trong s vn ng v pht trin ca s vt).

ngha phng php lun Nm vng nguyn l v mi lin h ph bin, c ngha quan trng trong nhn thc v trong hot ng thc tin, n l c s l lun ca quan im ton din - mt trong nhng nguyn tc phng php lun mcxt. Nguyn tc ny i hi khi xem xt s vt, hin tng phi: xem xt cc mt, cc mi lin h ca chnh bn thn n, phi phn tch thy ni bt c ci c bn, ci quan trng nht.

(Trong hot ng thc tin phi s dng ng b nhiu bin php, nhiu phng tin khc nhau. Phi kt hp chnh sch dn u vi chnh sch c trng im. ng thi phi ch quan im lch s - c th khi gii quyt mt vn . Trong hot ng thc t, theo quan im ton din, khi tc ng vo s vt, chng ta khng nhng phi ch ti nhng mi lin h ni ti ca n m cn phi ch ti nhng mi lin h ca s vt y vi cc s vt khc. ng thi, chng ta phi bit s dng ng b cc bin php, cc phng tin khc nhau tc ng nhm em li hiu qu cao nht. thc hin mc tiu "dn giu, nc mnh, x hi cng bng, dn ch, vn minh", mt mt, chng ta phi pht huy ni lc ca t nc ta; mt khc, phi bit tranh th thi c, vt qua th thch do xu hng quc t ha mi lnh vc ca i sng x hi v ton cu ha kinh t a li).

Cn phi chng quan im phin din, xem xt qua loa mt vi mi lin h vi nh gi s vt; chng quan im chit trung, coi v tr cc mi lin h l nh nhau; cng Qu trnh pht trin t vn thnh ngi cn chng quan im ngu bin bm vo nhng mi lin h khng c bn, khng ch yu bin minh cho mt khuynh hng no . Phi chng quan im trit trung, xem cc mi lin h c v tr, ngha nh nhau.

1.2. Nguyn l v s pht trinS lin h v tc ng qua li lm cho cc s vt vn ng v pht trin. Vn t ra l: ci g l ngun gc ca s pht trin. Cc nh trit hc siu hnh xem pht trin ca cc s vt, hin tng ch l s tng ln hay gim i thun tu v s lng, khng c s thay i v cht, hoc nu c thay i v cht chng na th ch din ra theo vng trn khp kn. Ni dung l lun ca nguyn l: Khi nim v c trng ca s pht trin: Pht trin l mt hnh thc cao nht ca s vn ng dn ti s ra i ca ci mi vi ba c trng: - Ci mi phi c cu trc a dng, phc tp hn. - Ci mi phi c chc nng chuyn bit hn. - Ci mi phi tng cng c kh nng t iu chnh tn ti trong trng thi cn bng h thng. V d: s tin ho ca gii sinh vt dn n s ra i ca con ngi l sinh vt pht trin cao hn cc loi khc, hoc x hi cng nghip ra i pht trin hn cc x hi trc v chng c ba c trng trn. Quan im bin chng v s pht trin:

14

- Pht trin l mt cuc u tranh gia cc mt i lp, l kt hp tim tin v nhy vt, l s ny sinh ca ci mi. Pht trin khng theo con ng thng m m theo con ungy c. Pht trin l khuynh hng thng tr ca th gii. Ngha l s vt c th th theo quy lut sinh-tr-d-dit. Th gii vt cht th i mi v i ln t thp n cao, t cha hon thin n hon thin.(Vn ng v pht trin khng ng ngha. Vn ng c nhiu khuynh hng khc nhau: i ln, i xung, vng trn. Pht trin ch khi qut xu hng chung ca s vn ng - xu hng vn ng i ln ca s vt, s vt mi ra i thay th cho s vt c. Pht trin ch l mt trng hp c bit ca s vn ng. Trong qu trnh pht trin s vt s hnh thnh nhng quy nh mi cao hn v cht, s lm thay i mi lin h, c cu, phng thc tn ti v vn ng, thay i chc nng vn c theo chiu hng ngy cng hon thin hn. Pht trin l khuynh hng chung c tnh ph bin: Trong gii hu c pht trin th hin s tng cng kh nng thch nghi ca c th vi mi trng; kh nng t sn sinh ca chnh mnh trnh ngy cng hon thin hn. Trong x hi, trnh pht trin th hin trnh trinh phc t nhin, ci to x hi tin ti mc ngy cng cao trong s nghip gii phng con ngi. Trong t duy s pht trin biu hin kh nng nhn thc ngy cng su sc, y , ng n hn i vi hin thc t nhin v x hi. Nh vy pht trin l mt hin tng din ra khng ngng trong t nhin v trong x hi, trong bn thn con ngi, trong t duy. Nguyn nhn ca s pht trin l do s tc ng qua li gia cc mt, cc yu t trong s vt, hin tng.)

ngha phng php lun Nm vng nguyn l v s pht trin l khuynh hng chung ca th gii l c s l lun trc tip ca quan im pht trin. Nguyn tc ny i hi xem xt s vt, hin tng theo hng vn ng i ln. Chng nh kin khi xem xt nh gi con ngi, phong tro; trnh bi quan, dao ng. Quan im pht trin i hi phi t trong quan im bin chng ni chung, ngha l pht trin l mt cuc u tranh ca cc mt i lp.(S vt hin tng s vn ng thay i theo khng gian v thi gian nn khng c tuyt i ha mt nhn thc no . Khng ch thy s vt l ci c m phi thy khuynh hng pht trin trong tng lai ca n. Trong pht trin s vt c th c nhng bin i tht li, khng c c thnh kin nh kin khi xem xt nh gi con ngi, phong tro. Phi thy r tnh quanh co, phc tp ca qu trnh pht trin trnh bi quan, dao ng. thc y s vt pht trin phi tm ra chnh cc mu thun ca chnh s vt, v bng hot ng thc tin m gii quyt mu thun. S pht trin bin chng c thc hin bng tch ly v lng to ra s thay i v cht, thng qua ph nh ca ph nh. Do vy vn dng quan im pht trin vo vn ng i hi phi pht huy n lc ca con ngi trong hin thc ha hai qu trnh trn).

Vn dng nguyn l pht trin cho ta thy, 20 nm i mi chng ta t c nhng thnh tu to ln: Kinh t tng trng kh nhanh, s nghip cng nghip ho, hin iho, pht trin kinh t th trng nh hng x hi ch ngha c y mnh. i sng nhn dn c ci thin r rt. H thng chnh tr v khi i on kt ton dn tc c cng c v tng cng. Chnh tr - x hi n nh. Quc phng v an ninh c gi vng. V th nc ta trn trng quc t khng ngng nng cao. Sc mnh tng hp ca quc gia tng ln rt nhiu, to ra th v lc mi cho t nc tip tc i ln vi trin vng tt p12.

2. TH GII VN NG V PHT TRIN THEO QUY LUT 2.1. Phm tr, quy lutTrong qu trnh suy ngh con ngi phi thng xuyn s dng nhng khi nim phn nh nhng mt, nhng thuc tnh quan trng ca mt lp s vt, hin tng nht nh. Phm tr l nhng khi nim rng nht, phn nh nhng mt, nhng thuc tnh, nhng mi lin h chung, c bn nht ca cc s vt, hin tng thuc mt lnh vc nht nh.

12

ng CSVN, Vn kin H X, NXBCTQG, HN. 2006, tr. 17 15

Quy lut l mi lin h bn cht, tt nhin, ph bin v c lp i, lp li gia cc mt, cc yu t trong cng mt s vt, hin tng, hay gia cc s vt, hin tng vi nhau. C quy lut t nhin, quy lut x hi, quy lut ca t duy. Php duy vt bin chng nghin cu nhng quy lut chung nht ca t nhin, x hi v t duy ca con ngi.

2.2. Quy lut t nhin v quy lut x hiCc quy lut u c tnh khch quan. Chngkhng do con ngi sinh ra hay lm cho chng mt i. (ngghen nhn xt: Quy lut no ng vi t nhin th cng ng vi x hi. X hi va tnti theo nhng quy lut ca t nhin, va theo nhng quy lut ch vn c i vi x hi).

Quy lut t nhin v x hi c nhng im khc nhau: Quy lut t nhin ny sinh v tc ng trong gii t nhin, k c c th con ngi. N din ra mt cch t ng (t pht), thng qua s tc ng ca cc lc lng t nhin. Quy lut x hi phi thng qua hot ng ca con ngi. Quy lut x hi thng biu hin nh mt xu hng, c tnh nh hng chung ch khng th hin ra nh mt quan h trc tip, c tnh xc nh vi tng vic, tng c nhn. (Tng hp nhng xu hng hot ng a dng, khc nhau ca nhiu ngi to thnh nhng xu hngvn ng chung, nhng quy lut ca lch s, trong xu hng ca s ng ngi chim u th. iu th hin quy lut x hi ch phn nh nguyn vng ca s ng ph hp vi xu hng vn ng khch quan ca lch s).

Sn xut ca ci vt cht l c s quyt nh s tn ti, pht trin ca x hi; quan h sn xut ph hp vi tnh cht v trnh pht trin ca lc lng sn xut l nhng quy lut vch ra ngun gc, ng lc v s pht trin x hi. Quy lut x hi v hot ng c thc ca con ngi khng tch ri nhau. Hot ng ca con ngi phi xut pht t quy lut khch quan ca x hi. Quy lut x hi ch th hin thng qua hot ng ca con ngi. Quy lut x hi l tin , l kt qu hot ng ca con ngi. Kt qu tc ng ca quy lut ph thuc vo nhn thc v vn dng ca con ngi. ng thi con ngi cng phi tun theo nhng quy lut t nhin.

2.3. Tnh khch quan ca quy lut v vai tr ca con ngi.Cc quy lut u mang tnh khch quan v chnh s th hin l nhng mi lin h bn cht, tt nhin vn c ca cc s vt, hin tng trong th gii. Khng mt ai, mt giai cp no c th sng to ra hay xo b quy lut theo mun ch quan ca mnh. Tuy nhin con ngi c th ch ng, pht hin ra quy lut, nhn thc v vn dng n, con ngi c th to ra nhng iu kin pht huy tc dng ca quy lut ny, hn ch tc hi ca quy lut khc, nhm phc v nhng nhu cu, li ch ca mnh. Quy lut hot ng thng qua nhn thc v hot ng ca con ngi v lin quan n nhu cu, li ch ca con ngi. Do vy, li ch l mt yu t quan trng trong c ch hot ng ca quy lut x hi v trong s nhn thc ca con ngi. iu ny khng lm mt i tnh khch quan vn c ca quy lut x hi, v hot ng ca c nhn c nhng mc ch khc nhau, nhng kt qu tc ng li khng ph thuc vo mun ca tng c nhn m hng n mun u tri ca khi ng ngi. Do li ch y l li ch ca cng ng, ca giai cp, l s kt hp hi ha li ch c nhn, tp th v x hi. Thc t chng minh rng, nhng hot ng tu tin, khng nhn thc vn dng ng quy lut s b tht bi. Ngc li, khi con ngi nhn thc c quy lut khch quan, ch ng t gic hnh ng theo quy lut khch quan mt cch tch cc, sng to th nht nh t kt qu tt, con ngi tr thnh t do. Nh vy t do khng c ngha l tu tin, bt chp quy lut m t do chnh l nhn thc c tt yu, hnh ng theo tt yu.

16

3. NHNG QUY LUT C BN CA PHP BIN CHNG DUY VT 3.1. Quy lut thng nht v u tranh ca cc mt i lp (QL mu thun) 3.1.1. Ni dung ca quy lutQuy lut thng nht v u tranh ca cc mt i lp l ht nhn ca php bin chng. N vch ra ngun gc ca s vn ng v pht trin. Ni dung c bn ca quy lut c lm sng t thng qua cc phm tr c bn: mt i lp bin chng, "mu thun bin chng", "s thng nht", v "u tranh ca cc mt i lp". Mt i lp bin chng: Trit hc Mc-Lnin cho rng, bt k s vt, hin tng no cng nh gia s vt, hin tng ny vi s vt, hin tng khc u c nhiu mt i lp. Tuy nhin hai mt c gi l i lp bin chng ca mt s vt, hin tng no khi chng c nhng thuc tnh sau: - l hai mt i lp ca nhau. - C hai mt i lp cng tn ti trong mt s vt, hin tng. - C hai mt i lp cng tham gia to nn bn cht ca s vt, hin tng. V d: S vt l cc nam chm c hai mt i lp l bin chng l cc bc v cc nam. Mt c th sng c hai mt i lp bin chng l ng ho v d ho. Mt nc t bn ch ngha c hai giai cp i lp bin chng l t sn v v sn(Khng c hiu mt i lp mt cch th s nh khng c sng th khng c cht, khng c di th khng c trn, khng c phc th khng c ho v.v. Khng ng nht mt i lp vi mu thun, v khng phi mt i lp no cng to nn mu thun. Hai mt i lp to nn mu thun l hai mt c s nng ta ln nhau, tn ti khng tch ri nhau, s tn ti ca mt ny phi ly mt kia lm tin )

Mu thun bin chng l mi quan h ca hai mt i lp bin chng m c ba qu trnh din ra: - Qu trnh thng nht ca hai mt i lp lm cho s vt, hin tng no ra i, tn ti. - Qu trnh u tranh ca hai mt i lp lm cho s vt, hin tng vn ng, pht trin khng ngng. - Qu trnh chuyn ho ca hai mt i lp lm cho s vt, hin tng lun vt n, tr thnh ci khc cao hn n. Lnin ni: S pht trin l mt cuc u tranh gia cc mt i lp 13.(V d: mu thun trong t duy l phn nh mu thun trong hin thc v l ngun gc ca pht trin nhn thc. Chnh nhng mu thun ny l ngun gc, ng lc ca s pht trin. Nghin cu s vt, hin tng phi nghin cu nhng mu thun ca n). (V d, trong x hi, khi ch ngha t bn mi ra i, mu thun gia giai cp t sn v giai cp v sn cha gay gt. Ch ngha t bn pht trin n ch ngha quc th mu thun gay gt, quyt lit. Cch mng v sn n ra mt nc tc l gii quyt mu thun. Giai cp cng nhn tr thnh giai cp nm chnh quyn, x hi mi ra i l mt th thng nht ca nhng mu thun mi. u tranh ca cc mt i lp: m - dng; ht - y; ho hp - phn gii; ng ho - d ho... lm cho cc s vt vn ng, pht trin khng ngng. Trong nhn thc, thng xuyn c s u tranh gia nhu cu cn hiu bit vi kh nng hiu bit; gia hiu bit ng vi hiu bit sai. N lm cho nhn thc nng cao). Khng nn hiu s chuyn ho ca cc mt i lp l trc tip, ngay lp tc, m n rt phc tp, tri qua nhiu khu trung gian. Cng khng nn hiu s chuyn ho lm cho mt mt cn, mt mt mt.

Quan nim bin chng v thng nht v u tranh + S vt no cng l th thng nht ca cc mt i lp. S thng nht l cng tn ti bn nhau ca hai mt i lp xc nh s vt, hin tng n l n.(V d: nguyn t l th thng nht gia hai mt i lp ca ht nhn mang in tch dng v in t mang in tch m. Qu trnh ho hc l s thng nht gia ho hp v phn gii. X hi c giai cp i khng l th thng nht gia cc giai cp thng tr, p bc bc lt v giai cp b tr, b p bc bc lt... Khng nn hiu s thng nht nh l s on kt, nht tr nh v mt chnh tr trong CNXH. S thng nht ca hai mt i lp trong quy lut ny l s nng ta vo nhau, lm tin tn ti cho nhau, khng c mt i lp ny th cng khng c mt i lp kia v ngc li)13

V.I.Lnin: Ton tp, Nxb. Tin b, Matxcva, 1981, t.29, tr.379. 17

u tranh gia cc mt i lp trong mi s vt l s tc ng ln nhau, theo xu hng bi tr, ph nh ln nhau, chuyn ho ca hai mt i lp. S u tranh a n s chuyn ho cc mt i lp. N din ra di cc dng: c th lm thay i cc yu t, cc b phn ca mi mt i lp; c th lm c hai mt i lp chuyn ho ln mt trnh cao hn; c th lm cho hai mt i lp c mt i, hai mt i lp mi hnh thnh.(Th d s u tranh gia cc in tch m vi in tch dng, gia lc ht v lc y, gia ng ho v d ho, cng v tr, tch phn v vi phn v.v... Trong x hi c u tranh gia lc lng sn xut v quan h sn xut, trong t duy c s u tranh t tng v.v. S vt khc nhau th phng thc u tranh cng khc nhau. Hnh thc u tranh gia cc mt i lp din ra rt phong ph, a dng ty thuc vo tnh cht, mi quan h qua li gia cc mt i lp v ty iu kin c th din ra cuc u tranh gia chng).

Trong quan h vi nhau th u tranh l tuyt i, thng nht l tng i. S thng nht gia cc mt i lp l tng i v s thng nht l c iu kin, thong qua, gn lin vi phng thc ng im tng i ca s vt. u tranh l tuyt i v n din ra lin tc, khng ngng, trong sut qu trnh tn ti ca cc mt i lp.

3.1.3. Mt s loi mu thunMi s vt, hin tng u c nhiu loi mu thun. Vai tr ca mi loi mu thun l khc nhau. hiu v tri phi c s vt, hin tng phi tm hiu mu thun. C th c mt s loi mu thun sau: + Mu thun bn trong v mu thun bn ngoi. Mu thun bn trong l s tc ng ca cc mt, cc khuynh hng i lp ca cng mt s vt. (v d mu thun gia ng ho vi d ho trong sinh vt, gia cc khu ca qu trnh ti sn xut (sn xut, phn phi, trao i, tiu dng) ca x hi, gia bit v cha bit trong t duy). Mu thun bn ngoi l mu thun din ra trong quan h gia s vt ny vi s vt khc. (V d mu thun c th sinh vt vi mi trng trong gii sinh vt, gia vic pht trin nn kinh t ca mt quc gia vi cc quc gia khc trong x hi, gia nhu cu pht trin ca c nhn vi iu kin gia nh).(S phn bit mu thun bn trong v mu thun bn ngoi ch c tnh tng i. Cng mt mu thun nhng xt trong mi quan h ny l mu thun bn trong, nhng xt trong mi quan h khc li l mu thun bn ngoi. (V d, mu thun gia M vi Anh l mu thun bn ngoi gia hai quc gia, nhng n l mu thun ni b ca mt khi nc t bn)).

Mu thun bn trong c vai tr quyt nh i vi s vn ng, pht trin ca s vt, v n l ngun gc ng lc bn trong ca s t thn vn ng, t thn pht trin. Tuy nhin, mi s vt vn ng, pht trin khng tch ri s vt khc nn mu thun bn trong tn ti khng tch ri mu thun bn ngoi. Mu thun bn ngoi nh hng, thm ch c trng hp c ngha quyt nh n s pht trin ca s vt, nhng n phi thng qua mu thun bn trong th mi pht huy c tc dng. Mu thun bn ngoi khng thay th c mu thun bn trong, mu thun bn trong l ci quyt nh cui cng cho s pht trin ca s vt, hin tng. Trong hot ng nhn thc v thc tin, chng ta khng c coi nh mu thun bn ngoi v cng khng c thi phng mu thun bn trong. + Mu thun c bn v mu thun khng c bn. Mu thun c bn l mu thun tn ti trong sut qu trnh tn ti ca s vt. N quyt nh bn cht v qu trnh pht trin ca s vt. Mu thun khng c bn l mu thun c trng ca mt phng din no ca s vt, n quy nh s vn ng v pht trin ca mt mt no ca s vt. N khng gi vai tr quyt nh bn cht s vt v ph thuc vo mu thun c bn. Bn cht ca s vt ch thay i khi mu thun c bn c gii quyt. V vy mun thay i s vt, hin tng phi pht hin mu thun c bn v gii quyt n. Trong cng tc cch mng tm ra mu thun c bn ca x hi l c s khch quan xc nh ng phng hng, mc tiu, ng li, chin lc cch mng.(Mc v nghen pht hin ra mu thun c bn ca ch ngha t bn l mu thun gia tnh cht x hi ho ca sn xut vi tnh cht chim hu t nhn t bn ch ngha vi t liu sn xut.

18

Thi i ngy nay l thi i qu t CNTB ln CNXH tn ti 4 mu thun c bn: Mt l mu thun gia CNTB v CNXH. Th hai l mu thun gia t bn v lao ng. Th ba, mu thun gia cc nc chm pht trin vi nhng nc TBCN pht trin cao. Th t, mu thun gia cc nc TB vi nhau).

+ Mu thun ch yu l mu thun th yu. Mu thun ch yu l mu thun ni ln hng u mt giai on nht nh ca ca s vt. N c tc dng chi phi cc mu thun khc trong giai on . Mu thun ch yu l biu hin ca mu thun c bn ca s vt, hin tng trong tng thi k, tng giai on pht trin. Vic gii quyt mu thun ch yu to iu kin gii quyt tng bc i n gii quyt mu thun c bn ca s vt, hin tng. Mu thun th yu l mu thun ra i, tn ti trong mt giai on pht trin no ca s vt, nhng n khng gi vai tr quyt nh tnh cht, c im ca s vt, hintng trong trong tng thi k, giai on nht nh. Trong s nghip cch mng, vic xc nh ng n mu thun ch yu l c s khch quan xc nh ng n sch lc v nhim v trng tm, cn tp trung gii quyt trong tng giai on a s nghip cch mng tin ln. + Mu thun i khng v mu thun khng i khng. Mu thun i khng l mu thun gia nhng lc lng x hi (nhng giai cp) c nhng li ch cn bn i lp nhau, khng th iu ho. V d mu thun gia giai cp ch n v n l trong x hi chim hu n l; gia giai cp a ch v nng dn trong x hi phong kin; gia giai cp t sn v v sn trong x hi t bn. Mu thun khng i khng l mu thun trong ni b nhn dn. Chng hn, nh mu thun gia cng nhn v nng dn, gia cng nhn v tiu t sn. Vic chia mu thun i khng v khng i khng l xc nh ng phng php gii quyt mu thun. Ni chung, mu thun i khng i hi phi gii quyt bng bo lc cch mng, song trong iu kin nht nh cng c th gii quyt bng con ng ho bnh. Cn mu thun khng i khng c gii quyt bng cc bin php t chc, gio dc, thuyt phc, ph bnh v t ph bnh. Xc nh ng mu thun i khng hay khng l c s xc nh bn th v i tng lin minh v u tranh trong quan h gia cc giai cp. 3.1.4. V tr, ngha phng php lun ca quy lut mu thun Quy lut mu thun gi v tr l ht nhn ca php bin chng v: - N tr li mt cu hi ln ca lch s trit hc l nguyn nhn vn ng pht trin khng ngng ca s vt, hin tng. - L lun v quy lut mu thun l c s lun chng cho cc quy lut khc ca php bin chng duy vt. ngha phng php lun: Mu thun l ci khch quan vn c ca s vt, do vy nghin cu s vt phi nghin cu t nhng mu thun i lp nhau bit c ngun gc ca s vn ng pht trin. Khi phn tch mu thun phi xem xt tan b cc mt i lp; theo di qa trnh pht sinh, pht trin ca n, nghin cu s u tranh ca chng qua tng giai on, tm hiu nhng iu kin lm cho chng bin i; nh ga ng tnh cht, vai tr ca tng mt v c mu thun trong tng giai on. 3.2. Quy lut chuyn ho t s thay i v lng dn n s thay i v cht v ngc li (gi tt l quy lut lng - cht) Quy lut lng-cht vch ra phng thc ca s vn ng v pht trin. 3.2.1. Nhng ni dung c bn ca quy lut Mi s vt, hin tng u l th thng nht ca hai mt i lp lng v cht. Cht l mt phm tr trit hc dng ch tnh quy nh khch quan vn c ca s vt, l s thng nht hu c ca nhng thuc tnh lm cho s vt l n ch khng phi l19

vt khc. Mi s vt, hin tng trong th gii u c nhng cht vn c, lm nn chnh chng. Nh chng mi khc vi cc s vt, hin tng khc. Mi nguyn t ho hc l mt cht. Mi s vt, hin tng l mt cht khc nhau. Cht mang tnh khch quan, tng i n nh, biu hin thng qua cc thuc tnh. Thuc tnh ca s vt l nhng tnh cht, nhng trng thi, nhng yu t cu thnh s vt; l nhng ci vn c, tn ti khch quan ca s vt t khi s vt c sinh ra hoc c hnh thnh trong s vn ng pht trin ca n. Tt nhin nhng thuc tnh vn c ch bc l ra thng qua s tc ng qua li gia cc s vt, hin tng (v d, cht ca mt ngi ch bc l qua quan h ca ngi vi ngi khc). S phn nh loi thuc tnh ph thuc vo mi quan h c th. Mt cht c th c nhiu thuc tnh. Trong mi quan h ny, thuc tnh ny l c bn, nhng n s c thm thuc tnh cn bn khc hoc s khng phi l c bn khi trong mi quan h khc.(V d 1: Ngi trong quan h vi gii ng vt th cc thuc tnh c kh nng ch to, s dng cng c, c t duy l c bn, nhng quan h gia nhng con ngi c th th thuc tnh c bn li l du vn tay. V d 2: Thuc tnh cn bn ca ci ly vi ngi ung nc l ci ly lnh, thuc tnh cn bn ca ngi dng ly p con bm l tnh trong sut ca thu tinh).

Cht ca s vt va c quy nh bi cht ca cc yu t to thnh, va c quy nh bi phng thc lin kt gia cc yu t to thnh.(Kim cng v ch u do cc bon to nn, nhng do phng thc lin kt phn t khc nhau nn chng khc nhau. Phng thc lin kt cc c nhn trong tp th khc nhau th kh nng lm vic khc nhau. Lin kt c nhn trong cng ty kiu bao cp to nn nhng tp th li nh nc, khng nng ng; lin kt kiu khon to thnh tp th vi nhng c nhn nng ng, tch cc...)

Lng l mt phm tr trit hc dng ch tnh quy nh vn c (khch quan) ca s vt. Lng ni v ln: to - nh; quy m: ln - b; trnh : cao - thp; tc : nhanh - chm; mu sc: m - nht... Lng c xc nh bng cc n v o lng nh tc nh sng l 300.000km/giy, mt phn t nc bao gm hai nguyn t hidr lin kt vi mt nguyn t oxy. C lng tru tng nh tinh thn yu nc...C lng l yu t quy nh bn trong, cu thnh s vt, (nh lng nguyn t ho hc trong 1 phn t nc (H2O)), c lng dng nh ch biu th yu t quy nh bn ngoi ca s vt (nh chiudi, rng...).

S phn bit gia cht v lng ch l tng i, trong mi quan h ny n l lng, trong mi quan h khc n li l cht. (V d, s lng sinh vin gii l lng trongquan h vi s sinh vin kh trong lp. Nhng s lng li th hin l cht lng lp l lp gii so vi lp khc ch l lp kh).

S phn bit cht v thuc tnh cng ch tng i. Mt cht c th c nhiu thuc tnh, mi thuc tnh cng c th coi l mt cht.(Mi phn t ho hc l mt hp cht nh H2O gm 3 nguyn t vi 2 nguyn t khc nhau. Mi nguyn t li l mt cht khc nhau nh oxy, hy-dr v.v...Mi nguyn t li c cu thnh bi nhng ht c bn nh e-lec-tron, pdi-t-rn, n-t-rn v.v... chng l nhng cht khc nhau. Trong x hi, mt hnh thi kinh t-x hi l mt cht, nhng trong c nhiu loi nc c ch x hi khc nhau).

Bng tan khi nhit tngtnh c H2O)

(V d 1: s khc nhau v cht gia nc th lng v nc th rn (nc ) c quy nh bi lng nhit . V d 2: khi lng nguyn t thay i t H2O thnh H3O+ , hoc OH - th phn t nc bin thnh dng nhng in ch khng phi l phn t na, nn n cng mt i nhng thuc

Cht v lng l hai mt quy nh nhau.

3.2.2. Mi quan h bin chng gia lng v cht S vt, hin tng bao gi cng l s thng nht ca hai mt i lp lng v cht, lng no, cht y, cht no, lng y. Khng c cht, lng ni chung tn ti tch ri nhau.20

. (V cht ca nc thng nht vi lng l nhit trong l 00n < 1000. Vt qu 1000 nc t th lng bin sang th hi. Thi thp c tng lng nhit n hng nghn song n vn cn l th rn).

S thng nht gia cht v lng ch c c trong mt gii hn nht nh gi l

Vy l khi nim ch gii hn trong c s thng nht gia cht v lng. Hay l gii hn trong c s thay i v lng ca vt nhng cha lm thay i cn bn s thay i v cht ca s vt y. Lng bin i trong gii hn th s vt cha bin i, nhng lng bin i vt th nht nh gy nn s bin i v cht (V d di p sut bnh thng cakhng kh, s tng hoc gim nhit trong khong gii hn t 00C n