Tiết thứ: 1-2

KHÁI QUÁT VĂN HỌC VIỆT NAMTỪ CÁCH MẠNG THÁNG TÁM 1945 ĐẾN HẾT THẾ KỶ XX

A. MỤC TIÊU.- Nắm được một số nét tổng quát về các giai đoạn phát triển; những thành tựu chủ yếu và đặc điểm cơ bản của văn học Việt Nam từ cách mạng tháng Tám 1945 đến hết thế kỷ XX. Hiểu được mối quan hệ giữa văn học với thời đại, hiện thực đời sống và sự phát triển của lịch sử văn học.-Có năng lực tổng hợp khái quát và hệ thống hoá các kiến thức đã học về văn học Việt Nam từ 1945 đến hết thế kỷ XX.B. PHƯƠNG PHÁP.-Phát vấn. Thuyết giảng.C. CHUẨN BỊ.-Giáo viên: Soạn giáo án.-Học sinh: Soạn bài.D. TIẾN TRÌNH LÊN LỚP.1. Ổn định.2. Kiểm tra bài cũ:3. Bài mới:

Hoạt động của thầy và trò Nội dungGiáo viên hướng dẫn học sinh tìm hiểu các đơn vị kiến thức trong bài.

-Văn học Việt Nam thời kỳ này ra đời trong hoàn cảnh nào? Điều gì là thuận lợi?

Giáo viên giới thiệu thêm:

Văn chương không được nói nhiều chuyện đau buồn, chuyện tiêu cực.Phản ánh tổn thất trong chiến đấu là văn chương lạc điệu không lành mạnh.-Văn chương không được nói chuyện hưởng thụ chuyện hạnh phúc cá nhân Đề tài tình yêu cũng hạn chế Nếu có viết về tình yêu phải gắn liền với nhiệm vụ chiến đấu.-Văn chương phải phản ánh nhận thức con người phân biệt rạch ròi giữa địch-

I. Khái quát văn học Việt Nam từ Cách mạng tháng Tám 1945 đến 1975.1. Vài nét về hoàn cảnh lịch sử xã hội văn hoá.Văn học Việt Nam ra đời trong hoàn cảnh: cuộc chiến tranh giải phóng dân tộc ngày càng ác liệt: -Chín năm kháng chiến chống thực dân Pháp.-Hai mươi mốt năm kháng chiến chống Mĩ.-Xây dựng chủ nghĩa xã hội miền Bắc.a. Mười năm (1945-1964) cuộc sống con người có nhiều thay đổi.-Nền kinh tế nghèo nàn, chậm phát triểnhình ảnh quê hương, đất nước và những con người kháng chiến như bà mẹ, anh vệ quốc quân, chị phụ nữ, em bé liên lạc. Tất cả đều thể hiện chân thực và gợi cảm.b. Từ 1954-1965:* Chủ đề: + Tập trung thể hiện hình ảnh người lao động, ca ngợi đất nước và con người trong những ngày đầu xd CNXH ở miền Bắc với cảm hứng lãng mạn, tràn đầy niềm vui và tin tưởng vào ngày mai.

1

ta, bạn-thù. Văn học thiên về hướng ngoại hơn là hướng nội.

Nêu nhận định khái quát về thành tựu của văn học giai đoạn 1945-1954?

Chứng minh một cách ngắn gọn?

Về thơ biểu hiện cụ thể như thế nào?-Giáo viên giới thiệu thêm:Một số bài thơ: Nguyên tiêu, Báo tiệpĐăng sơn, Cảnh khuya của Hồ Chí Minh.Tố Hữu tiêu biểu cho xu hướng khai thác những đề tài truyền thống. Nguyễn Đình Thi tiêu biểu cho sự tìm tòi cách tân thơ ca (huớng nội). Quang Dũng tiêu biểu cho cảm hướng lãng mạn anh hùng.

-Về kịch?

Về lí luận phê bình?

-Em có kết luận gì về văn học giai đoạn 1945-1954?

- Văn học 1954-1965 tập trung phản ánh điều gì ?

+ Hướng về miền Nam với nỗi đau chia cắt và ý chí thống nhất đất nước.*Thành tựu:-Văn xuôi: Những tác phẩm tiêu biểu: Cửa biển (4tập)-Nguyên Hồng, Vỡ bờ (2 tập)-Nguyễn Đình Thi, Sống mãi với thủ đô-Nguyễn Huy Tưởng, Cao điểm cuối cùng -Hữu Mai, Trước giờ nổ súng -Lê Khâm, Mười năm -Tô Hoài, Cái sân gạch, Mùa lúa chiêm -Đào Vũ, Mùa lạc -Nguyên Khải, Sông Đà -Nguyễn Tuân. -Thơ:-: Gió lộng -Tố Hữu, Ánh sáng và phù sa -Chế Lan Viên, Riêng chung -Xuân Diệu, Trời mỗi ngày lại sáng, Đất nở hoa, Bài ca cuộc đời -Huy Cận, Tiếng sóng -Tế Hanh, Bài thơ Hắc Hải -Nguyễn Đình Thi, Những cánh buồm -Hoàng Trung Thông.-Về kịch: Kịch phát triễn mạnh Đó là các vở: Một Đảng viên-Học Phi, Ngọn lửa -Nguyễn Vũ, Nổi gió, Chị Nhàn-Đào Hồng Cẩm. c. Từ 1965-1975:* Chủ đề bao trùm: + Ca ngợi chủ nghĩa anh hùng cách mạng (không sợ giặc, dám đánh giặc, quyết đánh giặc). Có đời sống tình cảm hài hoà giữa riêng và chung, bao giờ cũng đặt cái chung lên trên hết, có tình cảm quốc tế cao cả). +Tổ quốc và xã hội chủ nghĩa.- Văn xuôi:+Người mẹ cầm súng, những đứa con trong gia đình - Nguyễn Đình Thi, Rừng xà nu -Nguyễn Trung Thành (Nguyên Ngọc).+Ở Miền Bắc: Kí của Nguyễn Tuân -Hà Nội ta đánh Mĩ giỏi,Vùng trời (3 tập).-Thơ:-Ra trận. Máu và hoa (Tố Hữu). -Hoa ngày thường, chim báo bão (Chế Lan Viên) Và những gương mặt: Phạm Tiến Duật, Lê Anh Xuân, Nguyễn Khoa Điềm. Tất cả đã mang tới cho thơ ca tiếng nói mới mẻ, sôi nổi, trẻ trung. -Kịch: Đại đội trưởng của tôi -Đào Hồng Cẩm, Đôi mắt -Vũ Dũng Minh.- Lý luận, nghiên cứu phê bình:Tập trung ở một số tác giả như Vũ Ngọc Phan, Đặng Thai Mai,

2

Chứng minh ngắn gọn thành tựu của văn học giai đoạn 1955-1964-Văn xuôi?

-Thành tựu về thơ? -Thành tựu về kịch?

-Nêu khái quát thành tựu văn học giai đoạn này?

Thơ những năm chống Mĩ đạt tới thành tựu xuất sắc, tập trung thể hiện cuộc ra quân vĩ đại của cả dân tộc, khám phá sức mạnh của con người Việt Nam, đề cập tơí sứ mạng lịch sử và ý nghĩa nhân loại của cuộc kháng chiến chống Mĩ. Thơ vừa mở mang, vừa đào sâu hiện thực đồng thời bổ sung, tăng cường chất suy tưởng và chính luận.-Thơ ca ghi nhận những tác giả vừa trực tiếp chiến đấu vừa làm thơ (Đó là những con người: Cả thế hệ giàn ngang gánh đất nước trên vai)-Bằng Việt.

-Truyện và kí có thành tựu như thế nào?

-Thơ có thành tựu như thế nào?

Hoài Thanh, Xuân Diệu, Chế Lan Viên.d. Văn học vùng địch tạm chiếm từ 1945-1975:-Văn học vùng địch tạm chiếm từ 1945-1975có hai thời điểm. +Dưới chế độ thực dân Pháp (1945-1954).+Dưới chế độ Mĩ -Nguỵ (1954-1975).-Chủ yếu là những xu hướng văn học tiêu cực phản động xu hướng chống phá cách mạng xu hướng đồi truỵ.-Bên cạnh các xu hướng này cũng có văn học tiến bộ thể hiện lòng yêu nước và cách mạng. +Vũ Hạnh với (Bút máu).+Vũ Bằng với (Thương nhớ mười hai).+Sơn Nam với (Hương rừng Cà Mau).3. Đặc điểm của văn học Việt Nam từ 1945-1975:a.Văn học vận động theo hướng cách mạng hoá, gắn bó sâu sắc với vận mệnh chung của đất nước.- Nhà văn - chiến sĩ.- Văn học trước hết phải là một thứ vũ khí đấu tranh Cách mạng.- Hiện thực đời sống Cách mạng và kháng chiến là nguồn cảm hứng lớn cho văn học.- Quá trình vận động, phát triển của nền văn học mới ăn nhịp với từng chặng đường của lịch sử dân tộc.- Đề tài chủ yếu: + Đề tài Tổ Quốc. + Đề tài XHCN.- Nhân vật trung tâm:Ngưòi chiến sĩ trên mặt trận đấu tranh vũ trang và những người trực tiếp phục vụ chiến trường, người lao động. b.Nền văn học hướng về đại chúng: - Quần chúng đông đảo vừa là đối tượng phản ánh vừa là đối tượng phục vụ ; vừa là nguồn cung cấp, bổ sung lực lượng sáng tác cho văn học:+ Quan tâm tới đời sống của nhân dân lao động, nói lên nỗi bất hạnh cũng như niềm vui, niềm tự hào của họ.+ Nền văn học mới tập trung xây dựng hình tượng quần chúng Cách mạng: miêu tả người nông dân, người mẹ, người phụ nữ, em bé …c. Nền văn học chủ yếu mang khuynh hướng sử thi và cảm hứng lãng mạn.

3

-Giáo viên minh hoạ:

+Ra trận, Máu và hoa (Tố Hữu), Hoa ngày thường, Chim báo bão, Những bài thơ đánh giặc (Chế Lan Viên), Hai đợt sóng, Tôi giàu đôi mắt (Xuân Diệu).

- Nêu những đặc điểm cơ bản của văn học Việt Nam từ 1954-1975?

- Em hiểu như thế nào là một nền văn học vận động theo hướng Cách mạng hoá ? Chứng minh ?

- Đại chúng: "Đông đảo quần chúng "

- Khuynh hướng sử thi là gì ?

- Cảm hứng lãng mạn ?

-Vài nét khái quát về hoàn cảnh lịch sử, xã hội của văn học Việt Nam từ 1975 đến hết thế kỷ XX?

+ Khuynh hướng sử thi: - Đề cập đến những vấn đề có ý nghĩa lịch sử và có tính chất toàn dân tộc.- Nhân vật chính thường là những con người đại diện cho tinh hoa, khí phách, phẩm chất và ý chí của dân tộc; tiêu biểu cho lý tưởng cộng đồng hơn là lợi ích và khát vọng cá nhân -> Con người chủ yếu được khám phá ở lẽ sống lớn và tình cảm lớn.- Giọng văn ngợi ca, hào hùng….+ Cảm hứng lãng mạn: - Cảm hứng khẳng định cái tôi tràn đầy cảm xúc và hướng tới lý tưởng. Ca ngợi CN anh hùng Cách mạng và tin tưởng vào tương lai tươi sáng của dân tộc -> Nâng đỡ con người Việt Nam vượt qua thử thách.=> Khuynh hướng sử thi kết hợp với cảm hứng lãng mạn đã làm cho văn học giai đoạn này thấm nhuần tinh thần lạc quan, đồng thời đáp ứng được yêu cầu phản ánh hiện thực đời sống trong quá trình vận động và phát triển Cách mạng II. Vài nét khái quát Văn học Việt Nam từ 1975 đến hết thế kỉ XX:1. Vài nét về hoàn cảnh lịch sử xã hội, văn hoá. -Chiến tranh kết thúc, đời sống về tư tưởngtâm lí, nhu cầu vật chất con người đã có những thay đổi so với trước. Từ 1975-1985 ta lại gặp phải những khó khăn về kinh tế sau cuộc chiến kéo dài cộng thêm là sự ảnh hưởng của hệ thống XHCN ở Đông Âu bị sụp đổ. -Đại hội Đảng lần thứ VI (1986) mở ra những phưương hướng mới thực sự cởi mở cho văn nghệ Đẳng khẳng định: "Đổi mới có ý nghĩa sống còn là nhu cầu bức thiết. Thái độ của Đảng nhìn thẳng vào sự thật, đánh giá đúng sự thật, nói rõ sự thật".2. Qúa trình phát triễn và thành tựu chủ yếu:- Trường ca: "Những người đi tới biển" (Thanh Thảo)- Thơ: "Tự hát" (X Quỳnh) , "Xúc xắc mùa thu" (Hoàng Nhuận Cầm), …- Văn xuôi: "Đứng trước biển", " Cù lao tràm ", (Nguyễn Mạnh Tuấn), Thời xa vắng (Lê Lựu)…

4

-Nêu những thành tựu chủ yếu của văn học giai đoạn này ?

- Kí: "Ai đã đặt tên cho dòng sông" (Hoàng Phủ NgọcTường), "Cát bụi chân ai" (Tô Hoài).III. Kết luận. - Xem SGK.

5

Tiết thứ: 3

NGHỊ LUẬN VỀ MỘT TƯ TƯỞNG ĐẠO LÝ A. MỤC TIÊU:Giúp học sinh: -Biết cách viết một bài văn về tư tưởng đạo lí. -Có ý thức tiếp thu những quan niệm đúng đắn và phê phán những quan niệm sai lầm. B. PHƯƠNG PHÁP. - Nêu vấn đề - Phát vấn. C. CHUẨN BỊ.-Giáo viên: Soạn giáo án.-Học sinh: Soạn bài.D. TIẾN TRÌNH LÊN LỚP.1. Ổn định:2. Kiểm tra bài cũ:3. Bài mới:a. Đặt vấn đề:b. Triển khai bài:

Hoạt động của thầy và trò Hội dung- Giáo viên ghi đề bài lên bảng và yêu cầu học sinh tập trung tìm hiểu các khía cạnh sau:--Thế nào là nghị luận về một tư tưởng đạo lí?

-Nêu những yêu cầu khi làm bài văn nghị luận về tư tưởng, đạo lí?- Giáo viên hướng dẫn học sinh trả lời các câu hỏi sau:+Thế nào là sống đẹp? (Gợi ý: về lý tưởng tình cảm hành động).+ Vậy sống đẹp là gì?

Bài học rút ra?- Cách làm bài nghị luận?

*Giáo viên giảng rõ:-Giải thích khái niệm của đề bài (ví dụ ở đề trên đã dẫn, ta phải giải thích sống đẹp là thế nào?).

I. Tìm hiểu chung:1. Khái niệm: -Nghị luận về một tư tưởng đạo lý là quá trình kết hợp những thao tác lập luận để làm rõ những vấn đề tư tưởng, đạolí trong cuộc đời:-Tư tưởng đạo lí trong cuộc đời bao gồm:+Lí tưởng (lẽ sống).+Cách sống.+Hoạt động sống. +Mối quan hệ giữa con người với con người (cha mẹ, vợ chồng, anh em,và những người thân thuộc khác) ở ngoài xã hội có các quan hệ trên dưới, đơn vị, tình làng nghĩa xóm, thầy trò, bạn bè.…2. Yêu cầu làm bài văn về về tư tưởng đạo lí:a. Hiểu đựoc vấn đề cần nghị luận, ta phải qua bước phân tích, giải đề, xác định được vấn đề, với đề trên đây ta thực hiện. +Hiểu được vấn đề nghị luận là gì Ví dụ: "Sống đẹp là thế nào hỡi bạn”-Muốn tìm thấy các vấn đề cần nghị luận, ta phải qua các bước phân tích, giải đề xác định được vấn đề, với đề trên đây ta thực hiện. +Thế nào là sống đẹp?*Sống có lí tưởng đúng đắn, cao cả, phù hợp với thời đại,

6

-Giải thích và chứng minh vấn đề đặt ra (tại sao lại đặt ra vấn đề sống có đạo lí, có lí tưởng và nó thể hiện như thế nào?-Suy nghĩ cách đặt vấn đề ấy có đúng không? (Hay sai) Chứng minh nên ta mở rộng bàn bạc bằng cách đi sâu vào vấn đề nào đó-Một khía cạnh.Ví dụ làm thế nào để sống có lí tưởng, có đạo lí hoặc phê phán cách sống không có lí tưởng,hoài bão, thiếu đạo lí) này phải cụ thể sâu sắc, tránh chung chung. Sau cùng của suy nghĩ là nêu ý nghĩa vấn đề.

-Vấn đề mà cố thủ tướng ấn Độ nêu ra là gì? Đặt tên cho vấn đề ấy?

xác định vai trò trách nhiệm. *Có đời sống tình cảm đúng mực, phong phú và hài hoà. *Có hành động đúng đắn. -Suy ra: Sống đẹp là sống có lí tưởng đúng đắn, cao cả, cá nhân xác định được vai trò trách nhiệm với cuộc sống, có đời sống tình cảm hài hoà phong phú, có hành động đúng đắn. Câu thơ nêu lên lí tưởng và hành động và hướng con người tới hành động để nâng cao giá trị, phẩm chất của con người. b. Từ vấn đề nghị luận xác định người viết tiếp tục phân tích, chứng minh những biểu hiện cụ thể của vấn đề, thậm chí bàn bạc, so sánh bãi bỏnghĩa là áp dụng nhiều thao tác lập luận. c. Phải biết rút ra ý nghĩa vấn đề.d. Yêu cầu vô cùng quan trọng là người thực hiện nghị luận phải sống có lí tưởng và đạo lí. 3. Cách làm bài nghị luận:a. Bố cục: Bài nghị luận về tư tưởng đậo lí cũng như các bài văn nghị luận khác gồm 3 phần: mở bài, thân bài, kết bài. b. Các bước tiến hành ở phần thân bài: phụ thuộc vào yêu cầu của thao tác những vấn đề chung nhất. II. Củng cố.III. Luyện tập. Câu 1: Vấn đề mà Nê -ru cố Tổng thống ấn Độ nêu ra là văn hoá và những biểu hiện ở con người Dựa vào đây ta đặt tên cho văn bản là:-Văn hoá con người. -Tác giả sử dụng các thao tác lập luận. +Giải thích +chứng minh.+Phân tích +bình luận. +Đoạn từ đầu đến “hạn chế về trí tuệ và văn hoá” Giải thích + khẳng định vấn đề (chứng minh).+Những đoạn còn lại là thao tác bình luận. +Cách diễn đạt rõ ràng, giàu hình ảnh. Câu 2:-Sau khi vào đề bài viết cần có các ý:*Hiểu câu nói ấy như thế nào?Giải thích khái niệm:-Tại sao lí tưởng là ngọn đèn chỉ đường, vạch phương hướng cho cuộc sống của thanh niên tavà nó thể hiện như thế nào?

7

-Suy nghĩ. +Vấn đề cần nghị luận là đề cao lí tưởng sống của con người và khẩng định nó là yếu tố quan trọng làm nên cuộc sống con người. +Khẳng định: đúng. +Mở rộng bàn bạc. *Làm thế nào để sống có lí tưởng?*Người sống không có lí tưởng thì hậu quả sẽ ra sao?*Lí tưởng cuả thanh niên ta hiện nay là gì?-Ý nghĩa của lời Nê-ru.*Đối với thanh niên ngày nay?*Đối với con đường phấn đấu lí tưởng, thanh niên cần phải như thế nào?

4.Củng cố: Nắm nội dung bài. 5.Dặn dò: Tiết sau học Đọc văn Tuyên ngôn độc lập.

8

Tiết thứ: 4 TUYÊN NGÔN ĐỘC LẬP

A. MỤC TIÊU: Giúp học sinh:-Hiểu được quan điểm sáng tác những nét khái quát về sự nghiệp văn học và những đặc điểm cơ bản về phong cách nghệ thuật của Hồ Chí Minh.-Vận dụng có hiệu quả những kiến thức nói trên vào việc đọc hiểu văn thơ của Người.B. PHƯƠNG PHÁP.- Đọc diễn cảm-Phát vấn-Nêu vấn đề. C. CHUẨN BỊ. - Giáo viên: Soạn giáo án. - Học sinh: Soạn bài.D. TIẾN TRÌNH LÊN LỚP.1. Ổn định:2. Kiểm tra bài cũ: Nêu những thành tựu chủ yếu của văn học giai đoạn 1945-1955?3. Bài mới:a. Đặt vấn đề:b. Triển khai bài:

Hoạt động của thầy và trò Nội dung -Học sinh đọc tiểu dẫn.

-Nêu tóm tắt tiểu sử của Bác?

-Giáo viên giới thiệu thêm:

-Năm 1945 cùng với Đảng lãnh đạo nhân dân giành chính quyền Người độc tuyên ngôn khai sinh nước Việt Nam dân chủ cộng hoà. -Người được bầu làm chủ tịch nước trong phiên họp Quốc hội đầu tiên, tiếp tục giữ chức vụ đó cho đến ngày mất 2/9/1969.

Văn chương không phải là sự nghiệp chính của Bác nhưng trong quá trình hoạt động cách mạng, Người đã sử dụng văn chương như một phương tiện có hiệu quả Sự nghiệp văn chương của Bác được thể hiện trên các lĩnh vực

- Trình bày ngắn gọn sự nghiệp văn

I. Tìm hiểu chung:1. Vài nét về tiểu sử của Bác.a. Tiểu sử: (Xem SGK).b. Qúa trình hoạt động cách mạng.-Năm 1911: Bác ra đi tìm đường cứu nước. -Năm 1930: Bác đã thống nhất 3 tổ chức cộng sản thành Đảng cộng sản Đông Dương (nay là Đảng cộng sản Việt Nam).-Năm 1941: Người về về nước trực tiếp lãnh đạo cách mạng.-Năm 1990: nhân dịp kỉ niệm 100 ngày sinh của Người, tổ chức Giáo dục Khoa học và văn hoá Liên hiệp quốc đã ghi nhận và suy tôn Bác là Anh hùng giải phóng dân tộc, danh nhân văn hoá thế giới. Đóng góp to lớn nhất của Bác là tìm ra đường cứu nước giải phóng dân tộc. 2. Quan điểm sáng tác văn học:- Văn học là một thứ vũ khí chiến đấu lợi hại phụng sự cho sự nghiệp đấu tranh Cách mạng. - Văn chương phải có tính chân thật và dân tộc + Người đặc biệt coi trọng mục đích, đối tượng tiếp nhận để quyết định nội dung và hình thức của tác phẩm.* Trước khi đặt bút viết, Bác đặt ra câu hỏi:

9

học của Bác?

-Điều đáng lưu ý ở tập thơ Nhật kí trong tù là tính hướng nội Đó là bức chân dung tinh thần tự hoạ về con người tinh thần của Bác-Một con người có tâm hồn lớn, dũng khí lớn, trí tuệ lớn. Con người ấy khát khao tự do hướng về Tổ quốc, nhạy cảm trước cái đẹp của thiên nhiên, xúc động trướpc đau khổ của con người. Đồng thời nhìn thẳng vào mâu thuẫn xã hội thối nát, tạo ra tiếng cười đầy trí tuệ.

-Anh (chị) hãy trình bày những nét cơ bản về văn chính luận?

-Nêu những hiểu biết của em về thể loại truyện và ký của Bác?

-Giáo viên khái quát nội dung truyện và ký của Bác:

-Nội dung của truyện và kí đều tố cáo tội ác dã man bản chất tàn bạo, và xảo trá của bọn thực dân phong kiến tay sai đối với các nước thuộc địa, đồng thời đề ca những tấm gương yêu nước, cách mạng.

-Giáo viên giới thiệu thêm về tập "Nhật kí trong tù":Bác làm chủ yếu trong thời gian bốn tháng đầu Tập nhật kí bằng thơ ghi lại một cách chính xác những điều mắt thấy tai nghe của chế độ nhà tù Trung

-Viết cho ai (đối tượng sáng tác).-Viết để làm gì (mục đích sáng tác).-Viết về cái gì (nội dung sáng tác).-Viết như thế nào? (phương pháp sáng tác). Nhờ có hệ thông quan điểm trên đây, tác phẩm văn chương của Bác vừa có giá trị tư tưởng, tình cảm, nội dung thiết thực mà còn có nghệ thuật sinh động, đa dạng. 3. Sự nghiệp văn học:a. Văn chính luận:-Tuyên ngôn độc lập:Một áng văn chính luận mẫu mực: Lập luận chặt chẽ, lời lẽ đanh thép, giọng văn hùng hồn, ngôn ngữ trong sáng, giàu tính biểu cảm ở thời điểm gay go, quyết liệt của cuộc dân tộc.-"Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến"; "Lời kêu gọi chống Mĩ cứu nước". Đó là lời hịch truyền đi vang vọng khắp non sông làm rung động trái tim người Việt Nam yêu nước. => Những áng văn chính luận của Người viết ra không chỉ bằng trí tuệ sáng suốt, sắc sảo mà bằng cả một tấm lòng yêu ghét phân minh, bằng hệ thống ngôn ngữ chặt chẽ, súc tích. b.Truyện và kí. -Đây là những truyện Bác viết trong thời gian Bác họat động ở Pháp, tập hợp lại thành tập truyện và kí Tất cả đều được viết bằng tiếng Pháp. Đó là những truyện Pa ri (1922), Lời than vãn của Bà Trưng Trắc (1922), Con người biết mùi hun khói (1922), Đồng tâm nhất trí (19220), Vi Hành (1923), Những trò lố hay Va ren và Phan Bội Châu (1925).-Bút pháp nghệ thuật hiện đại, tạo nên những tình huống độc đáo, hình tượng sinh động, nghệ thuật kể chuyện linh hoạt, trí tưởng tượng phong phú, vốn văn hoá sâu rộng, trí tuệ sâu sắc, trái tim tràn đầy nhiệt tình yêu nước và cách mạng. -Ngoài tập truyện và kí, Bác còn viết: Nhật kí chìm tàu (1931), Vừa đi vừa kể chuyện (19630).c. Thơ ca:-Nhật kí trong tù (1942-1943) bao gồm 134 bài tứ tuyệt, viết bằng chữ Hán. -Nghệ thuật thơ "Nhật kí trong tù" rất đa dạng,

10

hoa dân quốc Tưởng Giới Thạch Tập thơ thể hiện sự phê phán sâu sắc.

Từ những ý kiến trên chúng ta rút ra phong cách nghệ thuật của Bác: Thơ Bác là sự kết hợp giữa bút pháp cổ điển mà hiện đại. -Phong cách nghệ thuật của Bác đa dạng, phong phú ở các thể loại nhưng rất thống nhất.

phong phú Đó là sự kết giữa bút pháp cổ điển với hiện đại, giữa trong sáng giản dị và thâm trầm sâu sắc -Tập "Thơ Hồ Chí Minh" bao gồm những bài thơ Bác viết trước năm 1945 và trong cuộc kháng chiến chống Pháp, chống Mĩ. 4. Phong cách nghệ thuật:-Phong cách nghệ thuật Hồ Chí Minh độc đáo, đa dạng mà thống nhất. +Văn chính luận:-Lập luận chặt chẽ. -Tư duy sắc sảo. -Giàu tính luận chiến. -Giàu cảm xúc hình ảnh.- Giọng văn đa dạng khi hùng hồn đanh thép, khi ôn tồn lặng lẽ thấu tình đạt lí +Truyện và kí:- Kết hợp giữa trí tuệ và hiện đại (tạo ra mâu thuẫn làm bật tiếng cười châm biếm, tính chiến đấu mạnh mẽ).+Thơ ca: Phong cách thơ ca chia làm hai loại:*Thơ ca nhằm mục đích tuyên truyền:-Được viết như bài ca (diễn ca. dễ thuộc, dễ nhớ. -Giàu hình ảnh mang tính dân gian. *Thơ nghệ thuật:-Thơ tứ tuyệt viết bằng chữ Hán. -"Thơ Bác đã giành cho thiên nhiên một địa vị danh dự "(Đặng Thai Mai).+Cách viết ngắn gọn. +Rất trong sáng, giản dị. +Sử dụng linh hoạt các thủ pháp nghệ thuật nhằm làm rõ chủ đề. Kết luận:+Thơ văn Hồ Chí Minh là di sản tinh thần vô giá. +Là một bộ phận gắn bó với sự nghiệp của Người. +Có vị trí quan trọng trọng trong lịch sử văn học và đời sống tinh thần dân tộc dân tộc. +Thơ văn cuả Bác thể hiện chân thật và sâu sắc tư tưởng, tình cảm và tâm hồn cao cả của Bác. +Tìm hiểu thơ ca của Bác chúng ta rút được nhiều bài học quý báu:*Yêu nước thương người, một lòng vì nước vì dân.

11

*Rèn luyện trong gian khổ, luôn lạc quan, ung dung tự tại. *Thắng không kiêu, bại không nản. *Luôn luôn mài sắc ý chí chiến đấu. *Gắn bó với thiên nhiên. II. Củng cố. -Tham khảo phần Ghi nhớ (SGK).III. Luyện tập:

4. Củng cố: Nắm quan điểm sáng tác và phong cách nghệ thụât của thơ văn Hồ Chí Minh.5. Dặn dò: Tiết sau học Tiếng Việt "Giữ gìn sự trong sáng của Tiếng Việt. "

12

Tiết thứ: 5 GIỮ GÌN SỰ TRONG SÁNG CỦA TIẾNG VIỆT A. MỤC TIÊU:Giúp học sinh:-Nhận thức sự trong sáng là một yêu cầu, một phẩm chất của ngôn ngữ nói chung, của Tiếng Việt nói riêng và nó được biểu hiện ở nhiều phương diện khác nhau.-Có ý thức giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt khi nói, khi viết, đồng thời rèn luyện các kĩ năng nói và viết đảm bảo giữ gìn và phát triễn sự trong sáng của Tiếng Việt. B. PHƯƠNG PHÁP: -Phát vấn nêu vấn đề. C. CHUẨN BỊ.-Giáo viên: Soạn giáo án.-Học sinh: Soạn bài.D. TIẾN TRÌNH LÊN LỚP:1.Ổn định. 2. Kiểm tra bài cũ. 3. Bài mới: a. Đặt vấn đề: Khi nghe một người nào đó phát âm không chuẩn, một người quá lạm dụng từ Hán Việt hoặc tiếng nước ngoài ta thấy khó chịu. Tại sao Tiếng Việt phong phú sao không biết dùng? Để thấy được bản chất của vấn đế, ta tìm hiểu bài Gĩư gìn sự trong sáng của Tiếng Việt. b. Triển khai bài:

Hoạt động của thầy và trò Nội dung

-Giáo viên hướng dẫn học sinh học bài mới: +Em hiểu như thế nào là sự trong sáng của ngôn ngữ?

-Nêu các yếu tố chung của ngôn ngữ nước ta?

- Giáo viên minh hoạ:

Tiếng Việt có vay mượn nhiều thuật ngữ chính trị và khoa học Hán Việt, Tiếng Pháp như: Chính

I. Sự trong sáng của Tiếng Việt. -Trong sáng thuộc về bản chất của ngôn ngữ nói chung và Tiếng Việt nói riêng. +"Trong có nghĩa là trong trẻo, không có tạp chất, không đục".+"Sáng có nghĩa là sáng tỏ, sáng chiếu, sáng chói, nó phát huy cái trong nhờ đó nó phản ánh được tư tưởng và tình cảm của người Việt Nam ta, diển tả sự trung thành và sáng tỏ những điều chúng ta muốn nói" (Phạm văn Đồng -Gĩư gìn sự trong sáng của Tiếng Việt).a. Tiếng Việt có những chuẩn mực và hệ thống chung làm cơ sở cho giao tiếp (nói và viết).+Phát âm.+Chữ viết.+Dùng từ. +Đặt câu. +Cấu tạo lời nói, bài viết. b. Tiếng Việt có hệ thống quy tắc chuẩn mực nhưng không phủ nhận (loại trừ) những trường hợp sáng

13

trị, Cách mạng, Dân chủ độc lập, Du Kích, Nhân đạo, Ô xi, Cac bon. -Song không vì vay mượn mà quá dụng làm mất đi sự trong sáng của Tiếng Việt Ví dụ:+Không nói "Xe cứu thương" mà nói "xe thập tự ".

- Trách nhiệm công dân trong việc giữ gìn sự trong sáng của Tiếng Việt?

tạo, linh hoạt khi biết dựa vào những chuẩn mực quy tắc. c. Tiếng Việt không cho phép pha tạp, lai căng một cách tuỳ tiện những yếu tố của ngôn ngữ khác. d. Thể hiện ở chính phẩm chất văn hoá, lịch sự của lời nói.+Nói năng lịch sự có văn hoá chính là biểu hiện sự trong sáng của Tiếng Việt. +Ngược lại nói năng thô tục, mất lịch sự, thiếu văn hoá sẽ làm mất đi vẻ đẹp của sự trong sáng của Tiếng Việt, Ca dao có câu: "Lời nói chẳng mất tiền mua Lựa lời mà nói cho vừa lòng nhau" +Phải biết xin lỗi nguời khác khi làm sai, khi nói nhầm. +Phải biết cám ơn nguời khác. +Phải giao tiếp đúng vai, đúng tâm lí, tuổi tác, đúng chỗ. +Phải biết điều tiết âm thanh khi giao tiếp. II. Trách nhiệm giữ gìn sự trong sáng của Tiếng Việt. -Mỗi cá nhân nói và viết cần có ý thức tôn trọng và yêu quý Tiếng Việt.-Có thói quen cẩn trọng,cân nhắc, lựa lời khi sử dụng Tiếng Việt để giao tiếp sao cho lời nói phù hợp với nhân tố giao tiếp để đạt hiệu quả cao nhất. +Rèn luyện năng lực nói và viết theo đúng chuẩn mực. -Loại bỏ những lời nói thô tục, kệch cỡm pha tạp, lai căng không đúng lúc. -Biết cách tiếp nhận những từ ngữ của nước ngoài. -Biết cách làm cho Tiếng Việt phát triển III. Kết luận. -Xem ghi nhớ Sgk.

4. Củng cố: Nắm nội dung bài. 5. Dặn dò: Tiết sau học Làm Văn.

Tiết thứ: 6

VIẾT BÀI SỐ 1: NGHỊ LUẬN XÃ HỘIA. MỤC TIÊU: Giúp học sinh:

14

-Viết được bài văn nghị luận bàn về một tư tưởng đạo lí.-Nâng cao ý thức tự rèn luyện tư tưởng đạo lí để không ngừng tự hoàn thiện mình.Từ đó bước vào đời được vững vàng hơn. B. PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY:

C. CHUẨN BỊ GIÁO CỤ: * Giáo viên: Ra đề - đáp án và biểu điểm. * Học sinh: giấy - bút.D. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Ổn định lớp - kiểm tra sĩ số:

2. Kiểm tra bài cũ: Kiểm tra sự chuẩn bị của học sinh.

3. Nội dung bài mới: a. Đặt vấn đề: b. Triển khai bài dạy:

Hoạt động thầy và trò Nội dung kiến thứcGiáo viên chép đề bài lên bảng - chọn 1 đề trong SGK hoặc ra một đề bài khác phù hợp với nhận thức học sinh 12.

- Giáo viên gợi ý cách tìm hiểu đề:* Đề 1: Cần nêu khái niệm "tình thương" tiếp đó trình bày những biểu hiện ý nghĩa và tác dụng lớn lao của tình thương trong cuộc sống. * Đề 2: Vấn đề trung tâm của bài viết là mối quan hệ giữa "đức hạnh" và "hành động" của mỗi người.

I. Các đề bài:1. "Mọi phẩm chất của đức hạnh là ở trong hành động" ý kiến của MXi- xê-rông gợi cho anh (chị) những suy nghĩ gì về việc tu dưỡng và học tập của bản thân?2. Tình thương là hạnh phúc của con người. 3. Hãy phát biểu ý kiến của mình về mục đích học tập do UNESCO đề xướng: "Học đề biết, học để làm, học để chung sống, học để tự khẳng định".II. Gợi ý cách làm bài:1. Xác định nội dung bài viết. -Ba đề tập trung vào vấn đề tư tưởngđạo lí, đặc biệt là đối với thanh niên học sinh trong giai đoạn hiện nay của nước ta. 2. Xác định cách thức làm bài:- Thao tác lập luận: Phối hợp các thao tác giải thích chứng minh phân tích bác bỏ bình luận. - Lựa chọn dẫn chứng: Chủ yếu dùng dẫn chứng thực tế cuộc sống. Có thể dẫn một số thơ văn để bài viết thêm sinh động nhưng cần vừa mức, tránh lan manlạc sang nghị luận văn học. - Diễn đạt cần chuẩn xác mạch lạc: có thể sử dụng một số yếu tố biểu cảm nhất là ở phần liên hệ và trình bày những suy nghĩ riêng của bản thân.

4. Dặn dò: Tiết sau học Đọc văn "Tuyên ngôn độc lập " (Tiếp theo).

15

16

Tiết : 7-8

TUYÊN NGÔN ĐỘC LẬP (Tiếp theo).(Hồ Chí Minh)

A. MỤC TIÊU: Giúp học sinh:-Nắm được quan điểm sáng tác của Hồ Chí Minh, hoàn cảnh ra đời và đặc trưng thể loại. -Phân tích, đánh giá bản tuyên ngôn như một áng văn chính luận mẫu mực. - Giáo dục các em về lòng tự hào dân tộc, ý thức phấn đấu và bảo vệ Tổ quốc.B. PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY: -Nêu vấn đề - đọc diễn cảm. C. CHUẨN BỊ GIÁO CỤ: * Giáo viên : Soạn giáo án. * Học sinh : Soạn bài. D. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Ổn định lớp - kiểm tra sĩ số:2. Kiểm tra bài cũ: Nêu vài nét cơ bản về sự nghiệp văn chương của Hồ Chí Minh?3. Nội dung bài mới: a. Đặt vấn đề: b. Triển khai bài dạy:

Hoạt động thầy và trò Nội dung kiến thức-Hoàn cảnh ra đời của tác phẩm?

-ở phía Nam: Thực dân pháp núp sau lưng quân Anh, đang tiến vào Đông Dương-Phía Bắc: bọn Tàu Tưởng đang chực sẵn ở biên giới.

-Gía trị của tác phẩm?

-Bác đã viết gì trong phần mở đầu? Tại sao Bác lại trích dẫn 2 bản tuyên ngôn của Pháp và Mĩ?-Trên thế giới, các dân tộc đều có quyền tự do và bình đẵng. Vì dưới chế độ TB quyền mưu cầu hạnh phúc thực ra là tự do cạnh tranh. -ý nghĩa của việc so sánh với 2 nước lớn trên 3 nước ngang hàng nhau

I. Tiểu dẫn. 1. Hoàn cảnh ra đời.-Ngày 19/8/1945: Chính quyền ở Hà Nội về tay nhân dân. -Ngày 26/8/1945: Hồ Chí Minh từ chiến khu Việt Bắc.-Ngày 2/9/1945: Bác Hồ đọc bản"Tuyên ngôn độc lập" 2. Giá trị:-Là một một văn kiện to lớn.-Là một tác phẩm văn học có giá trị - áng văn chính luận xuất sắc. II. Đọc hiểu:1. Cơ sở pháp lí của bản Tuyên ngôn. +Tuyên ngôn nước Mĩ (1776): Nhân dân thuộc địa Bắc Mĩ đấu tranh giải phóng khỏi thực dân Anh giành độc lập dân tộc. +Tuyên ngôn nhân quyền của thực dân Pháp: Năm 1789: CMTS Pháp xoá bỏ chế độ phong kiến Pháp lập nên nền dân chủ tư sản. Nghệ thuật trích dẫn sáng tạo, suy ra một cách

17

-Bác đã tố cáo những tội ác gì của giặc Pháp?

-Em có nhận xét gì về giọng văncâu văn?-Giáo viên bình: sự chuyển ý khéo léo "thế mà "nhằm đề cao bản tuyen ngôn của Pháp và phơi bày bản chất của chúng trước dư luận

-Cuộc CMDTDC của ta đứng trên lập trường nào?

-Em có nhận xét gì về nghệ thuật viết văn chính luận của Bác?

Giáo viên: "áng thiên cổ hùng văn ".

khéo léo (từ quyền con người quyền của cả dân tộc); chiến thuật sắc bén (gậy ông đập lưng ông).Tinh thần 2 bản tuyên ngôn có ý nghĩa tích cực tạo cơ sở pháp lí vững vàng cho bản tuyên ngôn và nhằm chặn trước âm mưu đen tối, lâu dài của kẻ thù.2. Cơ sở thực tế cho bản tuyên ngôn:a. Tội ác của Thực dân Pháp:-Cướp nước ta, bán nước ta 2 lần cho Nhật.-Áp bức đồng bào ta ở tất cả các lĩnh vực: kinh tế chính trị, xã hội. +Bắt nhân dân ta phải nhổ lúa trồng đay, cướp ruộng đất. +Tắm máu các cuộc khởi nghĩa của ta.+Xây nhà tù nhiều hơn trường học. +Khuyến khích dân ta dùng thuốc phiện.+Thu thuế vô lí. Hậu quả:hơn 2 triệu đồng bào ta chết đói.-Cách nêu tội ác đầy đủ, cụ thể, điển hình.Giọng văn đanh thép, căm thù với nhũng câu văn ngắn gọn, đồng dạng về cấu trúc, nối tiếp nhau liên tục Từ ngữ, hình ảnh giản dị mà sâu sắc-Sự chuyển ý khéo léo. =>Bản cáo trạng đanh thép tố cáo tội ác của Thực dân Pháp b. Cuộc CMDTDC của nhân dân ta:-Lập trường:chính nghĩa và nhân đạo.-Ý chí:Trên dưới một lòng chống lại âm mưu xâm lược của thực dân Pháp.-Kết quả:+Bác bỏ luận điệu "bảo hộ "của thực dân Pháp. +Giành độc lập từ tay Nhật. +Làm chủ đất nứơc, lập nên nền dân chủ cộng hoà. =>Lí lẽ sắc bén, lập luận chặt chẽ Bác đã phơi bày luận điệu xảo trá của bon Thực dân Pháp Đồng thời thể hiện truyền thống nhân đạo chính nghĩa của dân tộc ta. 3. Lời tuyên ngôn độc lập:-"Nước Việt Nam có quyền …"-Lời khăng định đanh thép, ngắn gọn, trang trọng nhưng đầy sức thuyết phục. Lời tuyên bố trước quốc dân, trước thế giới sự thành lập nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà và khẳng định quyền độc lập tự do của dân tộc Việt Nam.

18

III. Tổng kết:"Tuyên ngôn độc lập" là tác phẩm chính luận xuất sắc, lập luận chặt chẽ, lí lẽ sắc sảo, luận điểm, bằng chứng rõ ràng, chính xác-Thể hiện tầm tư tưởng văn hoá lớn được tổng kết trong một văn bản ngắn gọn, khúc chiết.

4.. Củng cố - Dặn dò: Tiết sau học Tiếng Việt.

19

Tiết thứ: 9 GIỮ GÌN SỰ TRONG SÁNG CỦA TIẾNG VIỆT

(Tiếp theo)A. MỤC TIÊU: Giúp học sinh: -Rèn luyện ý thức sử dụng Tiếng Việt trong sáng, theo các quy tắc chung. -Làm được các bài tập liên quan đến bài học. B. PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY: -Thực hành. C. CHUẨN BỊ GIÁO CỤ: * Giáo viên : Soạn giáo án. * Học sinh : Soạn bài. D. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Ổn định lớp - kiểm tra sĩ số:2. Kiểm tra bài cũ: Thế nào là giữ gìn sự trong sáng của Tiếng Việt? Tại sao phải giữ gìn sự trong sáng của Tiếng Việt? 3. Nội dung bài mới: a. Đặt vấn đề: b.) Triển khai bài dạy:

Hoạt động thầy và trò Nội dung kiến thứcGiáo viên hướng dẫn học sinh giải quyết các bài tập. - Học sinh đọc bài tập 1 và yêu cầu trả lời câu hỏi:- ở ví dụ trên từ nào em cho là chuẩn xác? Vì sao?

-Giáo viên cho học sinh phân tích vài ba từ cụ thể. -Học sinh đọc bài tập 2: Một học sinh trả lời học sinh khác đề xuất theo cách hiểu của mình. -Giáo viên đưa ra ý kiến của mình để thống nhất.

Bài tập 3: Yêu cầu học sinh tìm hiểu để xác định những từ dùng mang tính chất "lạm dụng".

Bìa tập 4: Học sinh tìm hiểu để đánh dấu đúng và phân tích được những câu "trong sáng " Muốn vậy phải đọc rõ ràng từng ví dụ

I. Giải bài tập: 1. Bài tập 1:*Dùng từ: Mỗi từ mà nhà văn dùng đều rất sát, không những thế mà còn rất hay vì nhiều hình ảnh súc tích. Đó là các từ: "chung tình, ngoan, biết điều mà cay nghiệt …"2. Bài tập 2:- Điền dấu để thành đoạn văn như sau: "Tôi có lấy ví dụ về dòng sông. Dòng sông vừa trôi chảy vừa phải tiếp nhận dọc đường đi của mình những dòng nước khác. Dòng ngôn ngữ cũng vậy một mặt nó phải giữ bản sắc cố hữu của dân tộc nhưng nó không được phép gạt bỏ từ chối những gì mà thời đại đem lại ". 3. Bài tập 3:- Các từ mang tính chất "lạm dụng": là fan; hacker. Lần lựơt thay thế bằng các từ "người hâm mộ", "tin tặc". 4. Bài tập 4: - Học sinh đấnh dấu vào (b., (d).- Phân tích: Câu (b. lược bớt từ "đòi hơi" nhưng nghĩa vẫn đầy đủ, dễ hiểu, rõ ràng, câu văn gọn gàng.

20

bài tập 5: Một học sinh đọc bài tập, cả lớp tập trung tìm hiểu để xác định từ tương đương sẽ thay thế được.

5. Bài tập 5:- Từ không cần thiết sử dụng vì đã có từ Việt tương đương đó là: "tình nhân" -Valentin.II. Tổng kết củng cố:-Điểm cơ bản: +Khi đùng từ phải cân nhắclựa chọn. Chú ý đến từng dấu chấm, dấu phẩy. Tránh dùng từ lạm dụng. Từ nào khi bỏ đi mà câu văn trong sáng hơn thì nên bỏ.+ Làm bài xong nên đọc lại để sửa chữa những chỗ sai hoặc thừa.

4. Củng cố- Dặn dò: -Tiết sau học: Đọc văn Nguyễn Đình Chiểu, ngôi sao sáng trên bầu trời văn nghệ của dân tộc.

21

Tiết thứ: 10 NGUYỄN ĐÌNH CHIỂU,

NGÔI SAO SÁNG TRÊN BẦU TRỜI VĂN NGHỆ CỦA DÂN TỘC(Phạm Văn Đồng)

A. MỤC TIÊU: Giúp học sinh: -Thấy rõ những nét đặc sắc trong bài nghị luận văn học của Phạm Văn Đồng, vừa khoa học, vừa chặt chẽ, vừa giàu sắc thái biểu cảm, có nhiều phát hiện mới mẻsâu sắc về nội dung. -Hiểu sâu sắc những giá trị tinh thần to lớn của thơ văn Nguyễn Đình Chiểu, càng thêm yêu quý con người và tác phẩm của ông. B. PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY: -Nêu vấn đề Phát vấn. C. CHUẨN BỊ GIÁO CỤ: * Giáo viên : Soạn giáo án. * Học sinh : Soạn bài. D. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Ổn định lớp - kiểm tra sĩ số:2. Kiểm tra bài cũ: Tại sao nói "Tuyên ngôn độc lập" là áng văn chính luận xuất sắc mẫu mực? 3. Nội dung bài mới: a. Đặt vấn đề: b. Triển khai bài dạy:

Hoạt động thầy và trò Nội dung kiến thức

Đọc và tìm hiểu phần tiểu dẫn.

- Nêu những nét lớn về Phạm Văn Đồng?

- Hoàn cảnh ra đời của tác phẩm? Bố cục?

Học sinh đọc văn bản.

- Nội dung văn bản nói cái gì?

I. Vài nét chung. 1. Tác giả:- Phạm Văn Đồng (1909-2000).- Quê: Xã Tân Đức- Huyện Mộ Đức- Quảng Ngãi -Là nhà chính trị, kinh tế, quản lí đồng thời cũng là nhà văn hoá, nhà văn nghệ tài ba. Giữ nhiều chức vụ quan trọng trong Chính phủ như: Bộ trưởng Bộ ngoại giao, Thủ tướng, Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng …2. Tác phẩm:- Được viết trong dịp kỷ niệm 75 năm ngày mất của Nguyễn Đình Chiểu (3-7-1988) và được đăng trên tạp chí Văn học số 7-1963.- Bố cục: 3 phần. II. Đọc hiểu. 1. Cách nhìn sâu sắc mới mẻ về Nguyễn Đình Chiểu.- "Những vì sao có ánh sáng khác thường" ánh sáng đẹp nhưng ta chưa quen nhìn nên khó phát hiện ra vẻ đẹp ấy. - "Con mắt chúng ta … thấy": có nghĩa là phải dày

22

nhận định của Phạm Văn Đồng về Nguyễn Đình Chiểu có gì mới mẻ?

- Theo Phạm Văn Đồng thơ văn Nguyễn Đình Chiểu có giá trị như thế nào?

- Nhận xét gì về nghệ thuật của văn bản?

công kiên trì nghiên cứu thì mới khám phá được. => Cách nhìn nhận mới mẻ, đúng đắn sâu sắc khoa học. 2. Nhìn nhận về sự nghiệp thơ văn yêu nước chống Pháp của Nguyễn Đình Chiểu:- Thơ văn Nguyễn Đình Chiểu là thơ văn chiến đấu, đánh thẳng vào kẻ thù và tôi tớ của chúng.- Thơ văn Nguyễn Đình Chiểu làm sống lại trong tâm trí chúng ta phong trào kháng Pháp oanh liệt và bền bỉ của nhân dân Nam Bộ. - Ca ngợi những người anh hùng suốt đời tận tuỵ với nước, than khóc những người liệt sĩ đã trọn nghĩa với dân. => Hiểu đúng và trân trọng những đóng góp của thơ văn Đồ Chiểu. 3. Vài nét nghệ thuật:- Bài nghị luận không khô khan mà trái lại có sức thuyết phục hấp dẫnlôi cuốn vì:+Có sự kết hợp hài hoà giữa lí lẽ xác đáng và tình cảm nồng hậu của người viết đối với nhà thơ yêu nước Nguyễn Đình Chiểu. +Có sự kết hợp giữa cuộc đời và thơ văn Nguyễn Đình Chiểu với công việc chống Pháp lúc bấy giờ của nhân dân Nam Bộ. => Bài viết có sức tác động mạnh đến lý trítình cảm người đọc - tạo nên sức thuyết phục lớn.

4. Củng cố: Nắm: Nội dung của văn bản, cách nhìn mới mẻ và đúng đắn về thơ văn Nguyễn Đình Chiểu, nghệ thuật viết văn nghị luận,

5. Dặn dò: Tiết sau học bài Đọc thêm "Mấy ý nghĩ về thơ".

23

Tiết thứ: 11 Đọc thêm:

MẤY Ý NGHĨ VỀ THƠ (Nguyễn Đình Thi)và ĐÔ-XTÔI-EP-XKI (Trích)

A. MỤC TIÊU:Giúp học sinh hiểu: *Bài 1: -Quan niệm về thơ của Nguyễn Đình Thi. Nét tài hoa của Nguyễn Đình Thi trong nghệ thuật lập luận đưa dẫn chứng sử dụng từ ngữ, hình ảnh. *Bài 2: -Nắm được cách viết một bài văn nghi luận về chân dung văn họcthân thếsự nghiệp văn họcvị trí đóng góp của nhà văn.-Hiểu được tư tưởng tiến bộ, phong cách nghị luận bậc thầy của Xvai-gơ và những nét chính trong cuộc đời tác giả.

-Nắm đôi nét về tiểu sử của Đốt-xtôi-ép-xki.B. PHƯƠNG PHÁP: -Thuyết giảng - Nêu vấn đề. C. CHUẨN BỊ: -Giáo viên: Soạn giáo án.-Học sinh: soạn bài. D. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Ổn định lớp.2. Kiểm tra bài cũ:3. Bài mới:a. Đặt vấn đề:b. Triển khai bài dạy:

Hoạt động của thầy và trò Nội dung

-Giáo viên hướng dẫn học sinh đọc tiểu dẫn.

-Nêu vài nét về cuộc đời và sự nghiệp của tác giả?

- Đọc văn bản Hãy cho biết hoàn cảnh ra đời của tác phẩm?

-Nội dung cơ bản của tác phẩm đề cập đến vấn đề gì?

Bài 1: Mấy ý nghĩ về thơ.I. Tìm hiểu chung:1. Tiểu dẫn:+Nguyễn Đình Thi (1924-2003), quê Hà Nội - sinh ra ở Luông Pha Băng. + Năm 1931: ông cùng gia đình về nước, tham gia hoạt động cách mạng từ năm 1941.+ Sau 1945: Nguyễn Đình Thi là Tổng thư kí hội Văn hoá cứu quốc, uỷ viên Ban Chấp hành hội văn nghệ Việt Nam. +Từ năm 1958 đến 1989: làm Tổng thư kí hội nhà văn Việt Nam. +Từ năm 1995: làm Chủ tịch Uỷ ban toàn quốc Liên hiệp các Hội văn học nghệ thuật Việt Nam. => Là nghệ sĩ đa tài: Viết văn, làm thơ, phê bình văn học, sáng tác nhạc, soạn kịch, biên khảo triết học. Ở lĩnh vực nào ông cũng có đóng góp đáng ghi nhận. Năm 1996: ông được nhận giải thưởng Hồ Chí

24

- Một học sinh đọc tiểu dẫn, lớp theo dõi sau đó một học sinh khác nêu lên những nét chính về cuộc đời và sự nghiệp văn học của Xvai-gơ. Trong phần nói về sự nghiệp văn học, học sinh cần nhận thức được tài năng trong lĩnh vực riêng của ông.

-Sau khi nghe một học sinh đọc văn bản và tri thức đọc hiểu, giáo viên cho các em tìm hiểu trước phần tri thức đọc hiểu để có cơ sở thâm nhập vào văn hoá.Bài viết có thể chia thành mấy đoạn? Tìm câu thể hiện luận điểm chính của mỗi đoạn?

-Em hày tìm câu chứa luận điểm chính?

-Phần nói về vinh quang trong đời ông, học sinh tự tìm hiểu thêm ở nhà.

-Tìm những từ ngữ và chi tiết nói về sự xót thương vô hạn, lòng thành kính mà nhân dân Nga dành cho ông khi qua đời?

-Cái chết của ông đã làm cho nhân

Minh về văn học nghệ thuật. II. Đọc hiểu văn bản:1. Hoàn cảnh ra đời:- Viết vào tháng 9/1949 tại hội nghị tranh luận văn nghệ ở Việt Bắc.2. Nội dung:-Có ba nội dung cơ bản trong bài viết của Nguyễn Đình Thi về đặc trưng cơ bản của thơ. +Một là: Thơ là tiếng nói của tâm hồn con người. +Hai là: Hình ảnh, tư tưởng và tính chân thực trong thơ. +Ngôn ngữ thơ khác các loại hình văn học khác như truyện, kịch, kí Bài 2: Đô- xtôi- ep-xki.I. Tìm hiểu chung.1. Tiểu dẫn.-Tên đầy đủ Xtê-phan Xvai-gơ.-Sinh năm 1881. mất năm 1942.-Là nhà văn Áo.-1901: Khởi đầu sự nghiệp sáng tác văn học bằng tập thơ "Những sợi dây đàn bằng bạc".-Ông từng đi du lịch nhiều nơi như châu Á, châu Phi, châu Mĩ, gia nhập nhóm nhà văn tiến bộ, đấu tranh chống chiến tranh.II. Đọc hiểu văn bản.1. Đọc.2. Tìm hiểu văn bản.a. Bố cục văn bản.- Có thể chia thành ba đoạn.b. Nội dung và nghệ thuật.-Nội dung và nghệ thuật phần một:+Một cuộc đời đầy cay đắng Các ngôn ngữ tiêu biểu "quỳ gối", "tuyệt vọng", "cầu xin chúa cứu thế", "thống khổ", "cay đắng", "đoạ đầy", "uốn còng lưng ông"…Các chi tiết tiêu biểu: "thân thể leo lét trong một thế giới đối với ông là xa lạ", "ông hỏi xem từ nước Nga tờ séc của ông cuối cùng đã đến chưa", "người khác chuyên cần cửa hiệu cầm đồ", "ông khóc và kêu van vì một vài đồng tiền khốn khổ", "suốt đêm ông làm việc trong khi trong khi ở phòng bên vợ ông rên rỉ trong những cơn đau đẻ", "năm mươi tuổi nhưng ông đã chịu hàng thế kỉ dằn vặt"…-Nội dung và nghệ thuật phần hai:

25

dân Nga đoàn kết lại như thế nào?

-Qua bài viết em hiểu thế nào là một nhà văn vĩ đại?

-Nhận xét gì về lời văn của Xvai-gơ khi viết chân dung văn học?

+"Một cơn run rẩy…Một phút đau đớn…Một là sóng yêu thương cuồng nhiệt…Phố thợ rèn nơi quân lính của ông đen nghịt người…im lặng…chen chúc quanh quan tài ông…".-Tư tưởng tự do và dân chủ trong sáng của ông đã ăn sâu vào tình cảm, tư tưởng của họ. Nhân dân Nga xiết chặt tay nhau "nỗi đau khổ đúc thành một khối thống nhất" không phân biệt đẳng cấp giàu nghèo…Điều ấy báo hiệu: Tiếng sấm của sự nổi dậy rền vang.-Lời văn giàu hình ảnh, giàu tính hình tượng, liên tưởng bất ngờ "Khi ngừng lại ông ngạt thở với châu Âu như tron một nhà ngục…Thắng lợi của Đốt-xtôi-ép-xki dồn lại trong một giâycũng như ngày trước, trước những nối khổ hạn của ông, Đức Chúa trời ném cho ông mà giống như những tia chớp, nhờ đó trong một cỗ xe rực lửa. Đức Chúa trời mong các tông đồ của người vào cõi vĩnh hằng…".

4. Củng cố-dặn dò: Tiết sau học Tiếng Việt.

26

Tiết thứ: 12 NGHỊ LUẬN VỀ MỘT HIỆN TƯỢNG ĐỜI SỐNG

A. MỤC TIÊU: Giúp học sinh:-Biết vận dụng các thao tác lập luận để làm tốt bài văn nghị luận về một hiện tượng đời sống.-Có ý thức đúng đắn trước những hiện tượng đời sống.B. PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY: - Phát vấn-Thực hành.C. CHUẨN BỊ GIÁO CỤ: * Giáo viên : Soạn giáo án. * Học sinh : Soạn bài.D. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Ổn định lớp - kiểm tra sĩ số:2. Kiểm tra bài cũ: Nghị luận về một tư tưởng đạo lý là gì? 3. Nội dung bài mới: a. Đặt vấn đề: b. Triển khai bài dạy:

Hoạt động thầy và trò Nội dung kiến thức

-Giáo viên đọc tư liệu tham khảo Sgk trang 75. -Đề bài yêu cầu nghị luận về hiện tượng gì? Có mấy luận điểm?

- Bài viết sử dụng những dẫn chứng minh hoạ nào? Nhận xét?

-Tác giả đã sử dụng những thao tác lập luận nào?

-Tác giả đã trình bày nội dung gì trong phần thân bài?

-Theo em, nghị luận về một hiện tượng đời sống là gì? Cần đạt các yêu cầu nào khi làm bài văn nghị luận về một hiện tượng đời sống?

I. Cách làm một bài nghị luận về một hiện tượng đời sống.1. Tìm hiểu đề bài.a. Đọc tư liệu tham khảo.b. Nhận xét:-Đề bài yêu cầu nghị luận về hiện tượng chia chiếc bánh thời gian của các bạn trẻ hôm nay.+ Luận điểm: -Việc làm của Nguyễn Hữu Ân.

-Hiện tượng của Nguyễn Hữu Ân là hiện tượng sống đẹp của thanh niên ngày nay.+ Dẫn chứng: -Đưa ra một số việc làm có ý nghĩa của thanh niên ngày nay như Nguyễn Hữu Ân (Ví dụ: dạy học ở lớp tình thương, tham gia phong trào thanh niên tình nguyện …).-Đưa ra một số việc làm đáng phê phán của thanh niên học sinh như: đua xe, bỏ học đi chơi điện tử…2. Lập dàn ý.a. Mở bài: Nêu hiện tượng, trích dẫn đề nhận định chung.b. Thân bài:- Nguyễn Hữu Ân đã dành hết thời gian của mình cho những người bị bệnh ung thư giai đoạn cuối.- Phân tích hiện tượng Nguyễn Hữu Ân: Hiện tượng Nguyễn Hữu Ân có ý nghĩa giáo dục rất lớn đối với

27

-Giáo viên yêu cầu học sinh đọc phần ghi nhớ.

-Giáo viên hướng dẫn học sinh làm bài tập.

thanh niên học sinh ngày nay.- Biểu dương việc làm của Nguyễn Hữu Ân.c. Kết bài: - Bày tỏ suy nghĩ riêng của người viết đối với hiện tượng trên. II. Bài học:-Nghị luận về một hiện tượng đời sống là bàn về một hiện tượng có ý nghĩa đối với xã hội.- Bài nghị luận cần nêu rõ hiện tượng, phân tích các mặt đúng sai, lợi, hại, chỉ ra nguyên nhân và bày tỏ thái độý kiến của người viết.- Ngoài việc vận dụng các thao tác lập luận phân tích so sánh, bác bỏ, bình luận…người viết cần diễn đạt giản dị, ngắn gọn, sáng sủa nhất là phần biểu cảm.III. Luyện tập: 1. Bài tập 1:- Nguyễn ái Quốc bàn về hiện tượng: Sự lãng phí thời gian của thanh niên An Nam.

4. Củng cố-Dặn dò: Tiết sau học Tiếng Việt.

28

Tuần 5Tiết thứ: 13 Tiếng việt PHONG CÁCH NGÔN NGỮ KHOA HỌC A. MỤC TIÊU:

Giúp học sinh:-Nắm vững các khái niệm văn bản khoa học, phong cách ngôn ngữ khoa học và đặc trưng của phong cách ấy. -Có kĩ năng phân biệt phong cách ngôn ngữ khoa học với các phong cách khác. B. PHƯƠNG PHÁP. -Nêu vấn đề-Phát vấn.C. CHUẨN BỊ-Giáo viên: Soạn giáo án.-Học sinh: Soạn bài.DTIẾN TRÌNH LÊN LỚP1. Ổn định. 2. Kiểm tra bài cũ: 3. Bài mới:a. Đặt vấn đề:b. Triển khia bài dạy:

Hoạt động của thầy và trò nội dung

-Giáo viên đưa ra 2 văn bản khoa học. Yêu cầu học sinh nhận xét.

-Ngôn ngữ khoa học là gì?

- Phong cách ngôn ngữ khoa học có mấy đặc trưng?

-Cụ thể là:+Dùng từ ngữ thuật ngữ khoa học. +Thể hiện trong câu văn, đoạn văncấu tạo văn bản. +Từ ngữ sử dụng không mang sắc thái biểu cảm, sắc thái tu từ.

I. Văn bản khoa học và ngôn ngữ khoa học 1.Văn bản khoa học. -Văn bản khoa học gồm ba loại chính: các văn bản chuyên sâu, các văn bản khoa học giáo khoa , văn bản khoa học phổ cập .2. Ngôn ngữ khoa học:-Ngôn ngữ khoa học là ngôn ngữ được dùng trong các văn bản khoa học (kể cả giao tiếp và truyền thụ kiến thức khoa học: Khoa học tự nhiên: Toán, Vật lí, Hoá học, Sinh học; Khoa học xã hội và nhân văn: văn,:Lịch sử, Địa lí, Triết học, Giáo dục, chân lí).II. Các đặc trưng của phong cách ngôn ngữ khoa học. -Phong cách ngôn ngữ khoa học có 3 đặc trưng sau:a. Tính khái quát, trừu tượng: -Thể hiện ở nội dung khoa học và thuật ngữ khoa học. Thuật ngữ khoa học là những từ ngữ chứa đựng những khái niệm của chuyên ngành khoa học. b. Tính lí trí, lô gích:-Ở nội dung khoa học, ở cả phương diện ngôn ngữ, văn bản khoa học phải đảm bảo tính lí trí, lô gích. -Một nhận định, một phán đoán khoa học cũng phải

29

-Đặc trưng thứ ba của phong cách ngôn ngữ khoa học là gì?

- Văn bản này thuộc: Khoa học giáo khoa dùng để giảng dạy về khoa học xã hội và nhân văn-Nó mang nét riêng của khoa học giáo khoa. +Đảm bảo tính sư phạm, trình bày nội dung từ dễ đến khó, có phần kiến thức, có những phần câu hỏi, có phần luyện tập… Ngôn ngữ dùng nhiều thuật ngữ khoa học xã hội nhân văn.

chính xác.-Tính lô gích, lí trí còn thể hiện trong đoạn văn. Đó là sự sắp xếp sao cho các câu, các đoạn văn phải được liên kết chặt chẽ về nội dung cũng như hình thức. Tất cả đều phục vụ cho văn bản khoa học. *Tóm lại: Tính lí trí và lô gích trong văn bản khoa học thể hiện ở từ ngữ, câu văn, đoạn văn, văn bản.c. Tính khách quan, phi cá thể. Ngôn ngữ khoa học có cái nét chung nhất là phi cá thể. Nó khoa học, không thể hiện tính cá nhân. Nó có màu sắc trung hoà, ít cảm xúc. III. Luyện tập:Câu 1:Bài "Khái quát văn học Việt Nam từ cách mạng tháng Tám 1945 đến hết thế kỉ XX" là một văn bản khoa học. Trên các phương diện nhận định đánh giá:-Nhận định về hoàn cảnh lịch sử, xã hội và văn hoá.+Đánh giá quá trình phát triển và thành tựu chủ yếu. +Những đặc điểm cơ bản của văn học Việt Nam từ năm 1945 đến hết thế kỉ XX.-Những nhận định đánh giá đó đều chính xác đúng đắn trên cơ sơ hiện thực của nền văn học hiện đại. -Ngôn ngữ dùng nhiều thuật ngữ khoa học xã hội nhân văn.

4. Củng cố: Nắm khái niệm văn bản khoa học và phong cách ngôn ngữ khoa học.5. Dặn dò: Tiết sau học Làm văn.

30

Tiết thứ: 14 TRẢ BÀI SỐ 1

A. MỤC TIÊU: Giúp học sinh:

-Biết vận dụng các kiến thức và kỷ năng về nghị luận xã hội để viết bài bàn nghị luận về một hiện tượng đời sống. -Biết vận dụng những tri thức về xã hội, những kinh nghiệm và vốn sống cá nhân để bình luận, đánh giá về một hiện tượng đời sống. -Nâng cao ý thức và có thái độ đúng đắn với những hiện tượng đời sống xảy ra hàng ngày.B. PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY: C. CHUẨN BỊ GIÁO CỤ: * Giáo viên : Soạn giáo án - Chấm bài -Ra đề. * Học sinh : Soạn bài.D. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Ổn định lớp - kiểm tra sĩ số:2. Kiểm tra bài cũ: 3. Nội dung bài mới: a. Đặt vấn đề: b. Triển khai bài dạy:

Hoạt động thầy và trò Nội dung kiến thức *Giáo viên nhận xét chung bài viết số 1. -Đa số các em đều cố gắng viết bài. Nhiều bài viết công tốt. - Một số ít bài viết hiểu sai yêu cầu của đề. - Giáo viên đọc mẫu 2 bài. - Trả bài và vào điểm.

I. Tìm hiểu đề: -Kiểu bài: Nghị luận xã hội. -Dạng đề: Bàn về một tư tưởngđạo lý. -Nội dung chính: "đức hạnh" và "hành động", mối quan hệ giữa chúng.

II. Lập dàn ý:-Giải thích: để chỉ ra khái niệm "đức hạnh" và "hành động ",và mối quan hệ -Bình luận: để đánh giá đúng sai, trao đổi vấn đ. -Phân tích: để chỉ ra các khía cạnh của "đức hạnh" và "hành động".

31

Tiết thứ: 15 VIẾT BÀI LÀM VĂN SỐ 2

Đề bài: Anh (chị) có suy nghĩ gì về hiện tượng: thí sinh bị xử lý kỷ luật do vi phạm quy chế thi cử. Trong đó có một số thí sinh bị đình chỉ thi do mang tài liệu vào phòng thi …

Tiết thứ:16-17

THÔNG ĐIỆP NHÂN NGÀY THẾ GIỚI PHÒNG CHỐNG AIDS 01-12-2003(Cô-phi Anna )

A. MỤC TIÊU:Giúp học sinh:

-Thấy được sự quan trọng và bức thiết của công cuộc phòng chống HIV/AIDS đối với toàn nhân loại và với mỗi cá nhân. Từ đó nhận thức rõ trách nhiệm của các quốc gia và từng con người trong việc sát cánh chung tay đẩy lùi hiểm hoạ. Không ai giữ thái độ câm lặng, kì thị, phân biệt đối xử với những người đang sống chung cùng HIV/AIDS. -Cảm nhận được sức mạnh thuyết phục to lớn của bài văn. B. PHƯƠNG PHÁP. -Đọc diễn cảm - Phát vấn. C. CHUẨN BỊ.-Giáo viên: Soạn giáo án. -Học sinh: Soạn bài.D. TIẾN TRÌNH LÊN LỚP:1. Ổn định. 2. Kiểm tra bài cũ. 3. Bài mới:

Hoạt động của thầy và trò Nội dung-Nêu những nét cơ bản được trình bày ở Tiểu dẫn?

-Giáo viên giới thiệu thêm về Cô-phi Anna: Là người châu da đen đầu tiên giữ chức Tổng thư ký Liên hợp quốc.

-Tác giả viết bài này nhằm mục đích gì? trong hoàn cảnh nào?

-Văn bản thuộc thể loại gì? - Có thể chia văn bản làm mấy phần?

Giáo viên hướng dẫn học sinh đọc

I. Tìm hiểu chung. 1. Tiểu dẫn. - Cô-phi Anna: Sinh ngày 8/4/1938 tại Ga-na (một nước Cộng hoà châu Phi).+Qúa trình hoạt động: - Năm 1962: Bắt đầu làm việc ở tổ chức Liên hợp quốc -Năm 1966: Phó tổng thư kí Liên hợp quốc phụ trách gìn giữ hoà bình. -Từ 1/1/1997: Tổng thư kí Liên hợp quốc. Ông đảm nhiệm chức vụ này hai nhiệm kì liền cho tới tháng 1/2007 (10 năm). 2. Văn bản:a. Hoàn cảnh và mục đích sáng tác: - Cô-Phi Anna viết văn bản này gửi nhân dân toàn thế giới nhân ngày thế giới phòng chống HIV/AIDS

32

và tìm hiểu văn bản. -Tác giả viết văn bản này dựa trên tình hình thực tế nào?

-Theo tác giả, mỗi quốc gia cần có nhiệm vụ gì trước đại dịch HIV/AIDS? +Có hiện tượng một số nước trên thế giới cho rằng sự cạnh tranh lúc này có ý nghĩa quan trọng và cấp bách hơn thảm hoạ HIV/AIDS.+Nhân loại phải cố gắng nhiều hơn nữa để tạo được nguồn lực, hành động cần thiết để ngăn ngừa, dập tắt đại dịch HIV/AIDS. Vì những lí do trên đây bản thông điệp nhấn mạnh "chúng ta phải đưa vấn đề HIV/AIDS lên vị trí hàng đầu trong chương trình quốc gia nghị sự về chính trị và hành động thực tế " đối với các quốc gia.-Trong lời kêu gọi mọi ngưòi nỗ lực chống HIV/AIDS hơn nữa, tác giả đã nhấn mạnh điều gì? -Câu văn nào có sức lay động lớn nhất đến tâm hồn và nhận thức của người đọc? - Em hiểu thế nào là thông điệp? -Trong lời kêu gọi mọi ngưòi nỗ lực chống HIV/AIDS hơn nữa, tác giả đã nhấn mạnh điều gì? -Em có nhận xét gì về tác giả? Những câu văn nào làm anh (chị) rung động nhất?

-Thông điệp giúp cho người đọc, người nghe biết quan tâm tới hiện tượng đời sống đang diễn ra quanh ta để tâm hồn, trí tuệ khoa học ông nghèo nàn, đơn điệu và biết chia sẻ, không vô cảm trước nỗi đau con người.

1/12/2003.-Mục đích: kêu gọi cá nhân và mọi người chung tay góp sức ngăn chặn hiểm hoạ, nhận thấy sự nguy hiểm của đại dịch này. b. Thể loại:- Văn bản nhật dụng. -Thông điệp: Là những lời thông cáo mang ý nghĩa quan trọng đối với nhiều người, nhiều quốc gia, dân tộc. c. Bố cục:Bài văn chia làm ba đoạn. d. Chủ đề:-Thông điệp nêu rõ hiểm hoạ của toàn nhân loại kêu gọi các quốc gia và mọi ngưòi coi đó là nhiệm vụ của chính mình, không nên im lặng, kì thị, phân biệt đối với những ngưòi bị HIV/AIDS. II. Đọc hiểu văn bản. 1. Đọc. 2. Tìm hiểu văn bản: a. Đặc điểm tình hình của văn kiện. -Căn cứ vào tình hình thực tế:+1/4 số thanh niên bị nhiễm HIV ở các nước. +1/4 số trẻ sơ sịnh bị nhiễm. Cứ một phút một ngày trôi qua lại có 10 nguời bị nhiễm.+Khi thông điệp này viết ra (2003) thì sự cố gắng của mọi người, mọi quốc gia chưa đủ. Vì thế thông điệp dự đoán "chúng ta không thể đạt đuợc mục tiêu nào vào 2005".b. Nhiệm vụ của mỗi quốc gia:-Không vì mục tiêu trong sự cạnh tranh mà quên đi thảm hoạ cướp đi cái đáng quý nhất là sinh mệnh và tuổi thọ của con nguời. - Có những câu văn gọn mà độc đáo: "Trong thế giới đó, im lặng đồng nghĩa với chết ". Có những câu tạo ra hình ảnh gợi cảm: "Hãy cùng với chúng tôi giật đổ các thành luỹ của sự im lặng, kì thị và phân biệt đối xử đang vây quanh bệnh dịch này". Lại có những câu văn tạo được độc đáo và giàu hình ảnh: "Hãy đừng để một ai có ảo tưởng rằng chúng ta có thể bảo vệ được chính mình bằng cách dựng lên các bức rào giữa chúng ta và họ. Trong thế giới AIDS khốc liệt này không có khái niệm giữa chúng ta và họ".c. Ý nghĩa của bản thông điệp:

33

-Từ đó xác định thái độ hành động,tình cảm của mình.

-Là tiếng nói kịp thời trước một nguy cơ đang đe doạ cuộc sống của loài người, thể hiện thái độ sống tích cực, một tinh thần trách nhiệm cao tình yêu thương nhân loại sâu sắc.

4. Củng cố: Nắm ghi nhớ Sgk. 5. Dặn dò: Tiết sau học Làm văn.

34

Tiết thứ: 18 NGHỊ LUẬN VỀ MỘT TÁC PHẨM THƠ, ĐOẠN THƠ

A. MỤC TIÊU:- Giúp học sinh:- Củng cố và nâng cao tri thức về văn nghị luận. - Biết cách làm văn nghị luận về tác phẩm thơ, đoạn thơ. B. PHƯƠNG PHÁP. - Nêu vấn đề - Thực hành. C. CHUẨN BỊ.- Giáo viên: Soạn giáo án. - Học sinh: Soạn bài.D. TIẾN TRÌNH LÊN LỚP:1. Ổn định. 2. Kiểm tra bài cũ. 3. Bài mới:a. Đặt vấn đề:b. Triển khai bài dạy:

Hoạt động của thầy và trò Yêu cầu cần đạt-Thế nào là văn nghị luận về tác phẩm thơ, đoạn thơ? (ở lớp 10, lớp11. ta đã được học những thao tác nào về thơ?).

-Nghị luận về một bài thơ, đoạn thơ là gì?

-Cách làm bài nghị luận một bài thơ, đoạn thơ?

I. Khái niệm. 1. Tìm hiểu ví dụ:

"Bãi cát lại bãi cát dài Đi một bước lại lùi một bước Mặt trời đã lặn chưa dừng đựoc Lữ khách trên đường rơi nước mắt "(Bài ca ngắn đi trên bãi cát-Cao Bá Quát).

2. Bài học: Vậy nghị luận về thơ (tác phẩm và đoạn thơ) là quá trình sử dụng những thao tác làm văn sao cho làm rõ tư tưởng, phóng cách nghệ thuật của thơ đã tác động tới cảm xúc thẩm mĩ, tư duy nghệ thuật và những liên tưởng sâu sắc của người viết. II. Cách làm bài nghị luận về một bài thơđoạn thơ:a. Đọc kĩ đoạn thơ, bài thơ, nắm chắc mục đích, hoàn cảnh sáng tác, vị trí đoạn thơ, bài thơ. b. Đoạn thơ, bài thơ có dấu hiệu gì đặc biệt về ngôn ngữ, hình ảnh? c. Đoạn thơ, bài thơ thể hiện phong cách nghệ thuật, tử tưởng tình cảm của tác giả như thế nào?III. Thực hành:1. Bình luận bài thơ "Hà Nội vắng em" của Tế Hanh. -Hà Nội phố đẹp, người đông Hà Nội có nhiều vườn hoa đẹp nằm kề dãy phố-Nhân vật trữ tình bộc lộ cô

35

Giáo viên hướng dẫn học sinh làm bài. - Giáo viên giới thiệu thêm:

Tình yêu Hà Nội cũng không lấp đầy khoảng trống vắng em: Cái chung và cái riêng hoà trong tâm trạng của con ngưòi Con người không chỉ sống,chỉ vui với tình yêu chung mà cần có tình yêu riêng ở đấy. (Phần gạch chân là vấn đề cần bình luận).

Sau khi chỉ ra vấn đề cần bình luận thao tác tiếp theo là gì?

-Sau khẳng định vấn đề thao tác là gì? Cụ thể ra sao?

-Trong khi mở rộng bàn bạc có thể sử dụng thao tác nào? -Sau mở rộng là thao tác gì?

đơn trống trải. Cảnh vật ngay trước mắt mà thấy "chưa thân", đi trong đêm trăng mà âm thầm lặng lẽ. -Thao tác tiếp theo là khẳng định vấn đề: +Vấn đề đặt ra trong bài thơ "Hà Nội vắng em", hoàn toàn phù hợp với thái độ, tâm trạng, tình cảm của con người.-Sau khẳng định vấn đề là thao tác mở rộng. Có ba cách:+Cách một là giải thích và chứng minh. +Cách hai là lật ngược vấn đề. +Cách ba là bàn bạc, đi sâu vào một khía cạnh nào đó của vấn đề.

-Cụ thể: Mở rộng bằng cách giải thích, chứng minh. +Tại sao cái chung hoà cùng cái riêng và nó được thể hiện như thế nào?*Con người cá thể đều sinh ra và chịu sự tác động của cộng đồng. Vì thế nó không thể tách rời cái chung. -Tiêu đề bài thơ thể hiện sự hoà hợp giữa cái chung và cái riêng "Hà Nội vắng em".*Trong xã hội chúng ta, cái riêng không đối lập với cái chung. -Hình ảnh phố, con đường, vườn hoa, hàng cây, ánh trăng choán hết cả bài thơ. Tâm trạng của nhân vật trữ tình chỉ là một phần nhỏ nhưng không thể thiếu được. *Cái riêng làm nổi bật lên cái chung. -Trong mở rộng có thể sử dụng thao tác so sánh hoặc phản bác. -Sau mở rộng là nêu ý nghĩa vấn đề.

4. Củng cố- dặn dò: Tiết sau học Đọc văn "Tây Tiến ".

36

Tiết thứ: 19-20 TÂY TIẾN

(Quang Dũng) A. MỤC TIÊU:

Giúp học sinh:-Cảm nhận được vẻ đẹp hùng vĩ, mĩ lệ của núi rừng miền Tây Bắc Tổ quốc và hình ảnh người lính TâyTiến hào hoa, dũng cảm trong bài thơ. -Nắm những nét đặc sắc về nghệ thuật của bài thơ: bút pháp lãng mạn, những sáng tạo về hình ảnh, ngôn ngữ, giọng điệu. B. PHƯƠNG PHÁP. -Đọc diễn cảm - Nêu vấn đề. C. CHUẨN BỊ.-Giáo viên: Soạn giáo án. -Học sinh: Soạn bài.D. TIẾN TRÌNH LÊN LỚP:1. Ổn định. 2. Kiểm tra bài cũ. 3. Bài mới:a. Đặt vẫn đề:b. Triển khai bài dạy:

Hoạt động thầy và trò Nội dung

-Nhớ về Quang Dũng, chúng ta ghi nhận những nét cơ bản nào?

-Hoàn cảnh và mục đích sáng tác bài thơ?-Chủ đề của bài thơ?

-Tìm bố cục của bài thơ?

-Cảm hứng chính của bài thơ là gì? -Em hiểu gì về tinh thần bi tráng và

I. Tìm hiểu chung. 1. Tiểu dẫn. a. Tác giả:-Tên khai sinh: Bùi Đình Diệm. -Bút danh: Quang Dũng. -Sinh năm 1921và mất năm 1988.-Quê: Phưọng Trì, Đan Phượng, Hà Tây.-Xuất thân trong một gia đình nho học. -Là một nghệ sĩ đa tài: làm thơ, viết văn, vẽ tranh soạn nhạc. Một hồn thơ phóng khoáng, lãng mạn và tài hoa. Đặc biệt là khi ông viết về lính. b. Tác phẩm:-Năm 1948: Quang Dũng chuyển sang đơn vị khác nhớ đồng đội cũTại Phù Lưu Chanh ông viết bài thơ này. -Mục đích sáng tác: ghi lại những kỉ niệm một thời của những người lính Tây Tiến.*Bố cục: chia làm ba đoạn:-Cảm hứng chính của bài thơ là cảm hứng lãng mạn và tinh thần bi tránggắn bó với nhau để làm nên linh hồn, sắc điệu của bài thơ.

37

cảm hứng lãng mạn trong bài thơ?

-Theo em trọng tâm cần xác định của bài thơ là gì?

-Mạch cảm xúc của bài thơ bắt đầu bằng chi tiết nào? Hãy phân tích mạch cảm xúc ấy?

Bài thơ miêu tả nổi nhớ da diết của tác giả về đồng đội trong những chặng đường hành quân chiến đấu gian khổ, đầy thử thách, hi sinh trên cái nền của thiên nhiên miền Tây Bắc Bắc Bộ vừa hùng vĩ, dữ dội Đồng thời thể hiện những kỉ niệm đẹp về tình quân dân và khắc sâu lí tưởng chiến đấu của người lính Tây Tiến. Mạch cảm xúc của bài thơ bắt đầu từ nổi nhớ. Đó là nỗi nhớ đồng đội.

?Câu thơ 3.4 gợi cho em nhận thức về những địa danh nào ?

+”Đoàn binh”chứ không phải là đoàn quân. Đoàn binh tạo ra âm vang mạnh mẽ hơn ba tiếng “không mọc tóc" gợi nét ngang tàng, độc đáo. Cả câu thơ tạo hình ảnh hiên ngang, dữ dội, lẫm liệt của người lính Tây Tiến.

- Giáo viên bình:

II. Đọc hiểu văn bản.1. Đọc.2. Tìm hiểu văn bản:a. Nỗi nhớ Tây Tiến: "Sông Mã xa rồi Tây Tiến ơi ! Nhớ về rừng núi nhớ chơi vơi" -Hai câu thơ mở đầu đã cụ thể cho cảm xúc của toàn bài thơ Sông Mã đại diện cho vùng đất miền Tây. Hai hình tượng song song kết động nỗi nhớ. Đó là miền Tây Bắc Bắc Bộ và người lính Tây Tiến. -"Nhớ chơi vơi" tái hiện những kí ức trong nhân vật trữ tình những kỉ niệm đẹp đẽ, hào hùng của tuổi trẻ. Nỗi nhớ đã tạo nên cảm xúc mãnh liệt. b. Hình ảnh người lính Tây Tiến:*Giữa khung cảnh hùng vĩ, dữ dội. -

-Câu thơ 3. 4 gợi tên đất, tên làng. Đó là Sài Khao, Mường Lát: "Sài Khao sương lấp đoàn quân mỏi Mường Lát hoa về trong đêm hơi" => Mang vẻ hấp dẫn của xứ lạ huyền ảo. Người lính Tây Tiến hiện lên giữa thiên nhiên hùng vĩ. - Hành quân chiến đấu đầy gian khổ, thử thách và hi sinh: "Dốc lên khúc khuỷ, dốc thăm thẳm Heo hút cồn mây súng ngửi trời …………… mũ bỏ quên đời ! Chiều chiều oai linh thác gầm thét Đêm……… cọp trêu người Nhớ ôi ! Tây Tiến cơm lên khói Mai Châu mùa em thơm nếp xôi"-Cuộc hành quân đi qua núi cao, vực thẳm => giữa

38

Nhà thơ nhớ về "Tây Tiến" là nhớ về tuổi trẻ của một thời say mê, hào hùng. Đến lúc này (1948), mặc dù đã xa đơn vị, xa những người đồng đội thân yêu, xa miền Tây Bắc của Tổ quốc, Quang Dũng đã bộc lộ nỗi nhớ bằng sự khẳng định không bao giờ quên.-Em có nhận xét gì về bút pháp nghệ thuật của đoạn thơ này và tác dụng của nó. Hai câu thơ cuối đoạn gợi cho em suy nghĩ gì?

khó nhọc, gian khổ vẫn luôn thấy niềm vui tinh nghịch của người lính "Súng ngửi trời".*Người lính Tây Tiến giữa khung cảnh núi rừng thơ mộng:"Doanh trại… bừng …hội đuốc hoa Kìa em xiêm áo tự bao giờ Khèn lên man điệu nàng e ấp Nhạc về Viên Chăn xây hồn thơ"Bút pháp lãng mạn tìm đến những liên tưởng giúp người đọc nhận ra niềm vui tràn ngập, tình tứ qua từ ngữ (đuốc hoa, em, nàng e ấp).*Tâm hồn lãng mạn: Đêm mơ Hà Nội dáng Kiều thơm.* Sự hy sinh thầm lặng:"Rải rác biên cương mồ viễn xứ Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh…………anh về đấtSông Mã gầm lên khúc độc hành" *Hình ảnh:+"Quân xanh màu lá dữ oai hùm" tô đậm thêm nét kiêu hùng của người lính. Cảm hứng lãng mạn đầy chất tráng ca Khắc hoạ được bức chân dung người lính Tây Tiến bằng những nét vẽ phi thường, độc đáo vượt lên mọi khổ ải, thiếu thốn. -Đó là nét vẻ hào hoa, lãng mạn đầy thơ mộng của những chàng trai Hà Nội. 3. Khẳng định lí tưởng chiến đấu và tinh thần đồng đội."Tây Tiến người đi không hẹn ước Đường lên thăm thẳm một chia phôi Ai lên Tây Tiến mùa xuân ấy Hồn về Sầm Nứa chẳng về xuôi"Khẳng định tình cảm của tác giả với đồng đội -Mặt khác, đoạn thơ kết bài thể hiện lí tưởng chiến đấu "một đi không về" của người lính. Họ ra đi chiến đấu không hẹn ngày về. III. Tổng kết:- Xem phần ghi nhớ Sgk.

4. Củng cố: Nắm nội dung, nghệ thuật tác phẩm.

5. Dặn dò: Tiết sau học Làm văn.

39

Tiết thứ: 21 NGHỊ LUẬN VỀ MỘT Ý KIẾN BÀN VỀ VĂN HỌC A. MỤC TIÊU: Giúp học sinh:-Nâng cao tri thức về nghị luận văn học. Có kỹ năng vận dụng tổng hợp các thao tác nghị luận trong văn nghị luận.-Biết cách làm bài nghị luận về một ý kiến bàn về văn học.B. PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY: -Nêu vấn đề-Thực hành.C. CHUẨN BỊ GIÁO CỤ: * Giáo viên : Soạn giáo án. * Học sinh : Soạn bài.D. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Ổn định lớp - kiểm tra sĩ số:2. Kiểm tra bài cũ: 3. Nội dung bài mới: a. Đặt vấn đề: b. Triển khai bài dạy:

Hoạt động thầy và trò Nội dung kiến thứcGiáo viên hướng dẫn học sinh thực hiện đề 1- sgk.

-Đề này nêu lên vấn đề gì cần bình luận? Cần tham khảo những bài nào trong chương trình Ngữ văn THPT?

- Để làm bài tập nàycần sử dụng các thao tác gì?

-Nghị luận về một ý kiến bàn về văn học là gì?

-Cách làm bài văn nghị luận về một ý kiến bàn về văn học?

I. Tìm hiểu khái niệm. 1. Ví dụ: Đề 1 Sgk. - Nhà nghiên cứu Đặng Thai Mai cho rằng:"Nhìn chung văn học Việt Nam phong phú đa dạng; nhưng nếu cần xác định một chủ lưu một dòng chính quán thông kim cổ thì đó là văn học yêu nước". Em hãy trình bày suy nghĩ của mình đối với ý kiến trên. *Tìm hiểu đề:- Yêu cầu của đề: Bình luận ý kiến của Đặng Thai Mai cho rằng từ xưa đến nay trong cái phong phú đa dạng của văn học Việt Nam dòng văn học yêu nước là một chủ lưu.- Sử dụng các thao tác:Chứng minh bình luận*Lập dàn ý: 2. Tìm hiểu khái niệm:- Nghị luận về một ý kiến bàn về văn học là một hình thức của bài nghị luận văn học mà nội dung là bình luận, phân tích một ý kiến đối với văn học.

-Yêu cầu: giải thích đúng đắn đánh giá định ý kiến ấy.

II. Cách viết bài văn nghị luận về một ý kiến bàn về văn học:

40

Giáo viên hướng dẫn học sinh làm bài tập.

1.Tìm hiểu đềxác định yêu cầu bài viết.2. Lập dàn ý:=> Việc nghị luận về một ý kiến bàn về văn học thường tập trung vào giải thích nêu ý nghĩa và tác dụng của ý kiến đó đối với đời sống và văn học.III. Luyện tập:1. Bình luận ý kiến sau đây của Thạch Lam: " Văn chương là một thứ khí giới thanh cao và đắc lực mà chúng ta có để vừa tố cáo và thay đổi một thế giới giả dối và tàn ácvừa làm cho lòng người thêm trong sạch và phong phú hơn ".

4. Củng cố: Nắm: khái niệm và các thao tác làm văn nghị luận.

5. Dặn dò: Tiết sau học Đọc văn: "Việt Bắc "

41

Tiết thứ: 22 VIỆT BẮC(Tố Hữu)

A. MỤC TIÊU: Giúp học sinh:-Hiểu được và đánh giá đúng về Tố Hữu cũng như thơ của ông trong nền văn học dân tộc. Nắm được con đường sáng tác thơ của Tố Hữu qua các tập thơ, từ đó hiểu đặc điểm cơ bản của thơ Tố Hữu: Luôn gắn liền với các thời kỳ đấu tranh CM và thể hiện sự vận động trong tư tưởng và nghệ thuật của nhà thơ. B. PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY: -Phát vấn Nêu vấn đề. C. CHUẨN BỊ GIÁO CỤ: * Giáo viên : Soạn giáo án. * Học sinh : Soạn bài. D. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Ổn định lớp - kiểm tra sĩ số:2. Kiểm tra bài cũ: Đọc thuộc lòng đoạn đầu bài thơ "Tây Tiến"? Hình ảnh người lính Tây Tiến hiện lên qua những chi tiết và hình ảnh nào? Nhận xét? 3. Nội dung bài mới: a. Đặt vấn đề: Cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mĩ trường kỳ, gian khổ, hy sinh hết sức vẻ vang của dân tộc đã đi đến thắng lợi hoàn toàn một phần là nhờ có văn học nghệ thuật. Trong văn học thời kỳ này Tố Hữu là vì sao sáng, nổi bật nhất với những vần thơ "cháy bỏng" một thời.b. Triển khai bài dạy:

Hoạt động thầy và trò Nội dung kiến thức-Hoạt động 1: Tìm hiểu tiểu sử của nhà thơ Tố Hữu.Giáo viên cho học sinh đọc tiểu dẩn trong Sgk và xác định các ý chính.

Câu hỏi: Những yếu tố góp phần tạo nên hồn thơ Tố Hữu?

-Hoạt động 2: Tìm hiểu con đường cách mạng, con đường thơ của Tố Hữu?

Giáo viên phát vấn học sinh tìm ý chính.

-Câu hỏi 1: Nội dung chính của tập thơ "Từ ấy"?

I. Vài nét về tiểu sử:-Tên khai sinh: Nguyễn Kim Thành (1920-2002).- Quê: Thừa Thiên Huế. Sinh trưởng trong một gia đình có truyền thống Nho học và yêu văn chương. Quê hương và gia đình đã có ảnh hưởng lớn đến hồn thơ Tố Hữu.-Ông sớm giác ngộ CM - vào Đảng khi mới 18 tuổi. -Từng giữ nhiều chức vụ quan trọng của Đảng và nhà nước. II. Sự nghiệp.*Đối với T Hữu, con đường CM và con đường thơ có sự thống nhất không thể tách rời. Mỗi tập thơ của ông là một chặng đường Cách mạng.1. Tập thơ "Từ ấy":- Tập thơ đầu tiên ứng với 10 năm đầu của chặng đường hoạt động Cách mạng.- Tập thơ gồm 3 phần: Máu lửa, Xiềng xích, Giải

42

Giáo viên thuyết giảng nhấn mạnh về nội dung của phần Xiêng xích.-Câu hỏi 2: Giá trị của tập thơ? Anh chị hiểu thế nào về cái "tôi' trữ tình mới trong thơ Tố Hữu? Giáo viên có thể so sánh với cái "tôi" trong thơ mới.-Giáo viên nên thuyết giảng, lấy ví dụ minh hoạ cho ý này.

-Câu hỏi 3: Nội dung cơ bản của tập thơ "Viêt Bắc"?

-Câu hỏi 4: Giá trị nổi bật của tập thơ?-Chú ý: Giáo viên cần tập trung giới thiệu kĩ về hai tập thơ (Từ ấy và Việt Bắc) Các tập thơ còn lại Giáo viên yêu cầu học sinh đọc Sgk và hướng dẫn học sinh xác định những luận điểm quan trọng trong Sgk về mối tập thơ.

-Hoạt động 3: Tìm hiểu phong cáCâu hỏi nghệ thuật của thơ Tố Hữu.

-Câu hỏi 1: Anh chị hiểu thế nào là thơ trữ tình-chính trị? Vì sao đây lại là đặc điểm nổi bật nhất trong thơ Tố Hữu? Lấy ví dụ minh hoạ

phóng. - Nội dung: Là niềm hân hoan của tâm hồn người thanh niên trẻ tuổi đang "băn khoăn đi kiếm lẽ yêu đời" đã gặp lý tưởngtìm thấy lẽ sống. - Giá trị: Là chất men say lý tưởng, chất lãng mạn trong trẻo, tâm hồn nhạy cảm sôi nổi, trẻ trung của một cái tôi trữ tình mới. 2. Tập thơ ''Việt Bắc'' (1947 - 1954).Đánh dấu bước chuyển mình mới của thơ TH trong chặng đường này: -Nội dung:

+ Là bản hùng ca về cuộc kháng chiến 9 năm chống Pháp với những chặng đường gian lao anh hùng và thắng lợi. + Thể hiện thành công hình ảnh và tâm tư của quần chúng cách mạng. + Kết tinh những tình cảm lớn của con người Việt Nam kháng chiến mà bao trùm và thống nhất mọi tình cảm là tấm lòng yêu nước. -Giá trị: Là một trong những thành tựu xuất sắc của văn học chống Pháp. 3. Tập thơ "Gió lộng "(1955 - 1961).Có sự kết hợp của cái tôi trữ tình công dân khi khai thác các đề tài lớn: Xây dựng xã hội chủ nghĩa, đấu tranh thống nhất đất nước, tình cảm quốc tế vô sản.4. Tập thơ "Ra trận" và tập thơ "Máu và hoa". - Cổ vũđộng viênca ngợi cuộc chiến đấu. - Mang đậm tính chính luận - thời sự chất sử thi và âm hưởng anh hùng ca.5. Các tập thơ còn lại.III. Phong cách nghệ thuật thơ Tố Hữu. 1. Thơ Tố Hữu là thơ trữ tình - chính trị. - Tố Hữu là một thi sĩ - chiến sĩ, thơ là sự thống nhất giữa cách mạng và cảm xúc trữ tình. - Thơ Tố Hữu khai thác cảm hứng từ đời sống chính trị của đất nước, từ hoạt động cách mạng và tình cảm chính trị của bản thân tác giả. - Lí tưởng cách mạng là ngọn nguồn mọi cảm hứng của nghệ thuật thơ Tố Hữu. Lí tưởng thực tiễn cách mạng ở mỗi thời kì là đề tài, chủ đề sáng tác của nhà thơ .Ví dụ: Việt Bắc gắn liền với cuộc kháng chiến 9 năm chống thực dân Pháp.

43

-Giáo viên nhấn mạnh với học sinh điểm này

-Câu hỏi 2: Tại sao khuynh hướng sử thi và cảm hứng lãng mạn lại trở thành nét phong cách trong thơ Tố Hữu?- Câu hỏi 3: Giọng điệu trong thơ Tố Hữu có đặc điểm gì nối bật? Sự thể hiện giọng điệu trong thơ? Cơ sở hình thành nên giọng điệu đó?

-Câu hỏi 4: Vì sao nói thơ Tố Hữu mang tính dân tộc đậm đà? Sự thể hiện tính dân tộc trong thơ Tố Hữu?

-Hoạt động 4: Tổng kết dặn dò.-Câu hỏi 1: Vị trí Tố Hữu trong nền thơ ca dân tộc?

-Câu hỏi 2: Thơ Tố Hữu có sự kết hợp giữa những yếu tố nào?-Câu hỏi 3: Sức hấp dẫn của thơ Tố Hữu?

Dặn dò:Giáo viên yêu cầu học sinh ôn bài và chuẩn bị cho bài học "Việt Bắc" (phần tác phẩm).Học sinh làm bài tập phần luyện tập.

Tố Hữu là nhà thơ Cách mạng, nhà thơ của lí tưởng cộng sản. Con đường thơ bắt đầu cùng lúc với sự giác ngộ lí tưởng cộng sản, quá trình sáng tác nằm dưới sự lãnh đạo của Đảng. 2.Thơ Tố Hữu thiên về khuynh hướng sử thi và cảm hứng lãng mạn.- Thơ TH tập trung thể hiện những vấn đề cốt yếu của đời sống Cách mạng và vận mệnh của dân tộc Cảm hứng về lịch sửdân tộc chứ không hướng về đời tư, hướng về những lẽ sống lớn tình cảm lớn, niềm vui lớn. - Nhân vật trữ tình luôn đại diện cho những phẩm chất của giai cấp, dân tộc thậm chí là của lịch sử và thời đại. 3. Thơ Tố Hữu có giọng tâm tình ngọt ngào:- Thơ TH chọn cách xưng hô gần gũithân mật (bạn đời ơi, đồng bào ơi, em ơi, …).4. Thơ Tố Hữu mang tính dân tộc đậm đà.- Về nội dung: thơ TH phản ánh đậm nét con người Việt Nam.-Về nghệ thuật: Tố Hữu sử dụng thành công các thể thơ thuần dân tộc (thơ lục bát, thơ bảy chữ) ngôn ngữ thơ gần với lối nói quen thuộc của dân tộc, giàu nhạc điệu.IV. Tổng kết.-Vị trí thơ Tố Hữu: Là một thành công xuất sắc của thơ cách mạng, thơ trữ tình chính trị, kế tục truyền thống lớn của thơ ca dân tộc.-Thơ Tố Hữu là sự kết hợp của hai yếu tố: Cách mạng và dân tộc trong nghệ thuật.-Sức hấp dẫn của thơ Tố Hữu ở niềm say mê lí tưởng và tính dân tộc đậm đà.V.Luyện tập. -Học sinh làm ở nhà.

4. Củng cố: Nắm: Nội dung và nghệ thuật trong các tập thơ của Tố Hữu.

5. Dặn dò: Tiết sau học Tiếng Việt bài "Luật thơ ".

44

Tiết thứ: 23 LUẬT THƠ

A. MỤC TIÊU:Giúp học sinh:

-Nắm được quy luật của các thể thơ.-Cách gieo vần, hài hoà âm thanh, ngắt nhịp trong một số thể thơ.Biết nhận ra giá trị nhạc tính và phân tích, biết làm thơ theo đề tài.B. PHƯƠNG PHÁP. -Nêu vấn đề thực hành. C. CHUẨN BỊ.-Thầy: Soạn giáo án. -Học sinh: Soạn bài.D. TIẾN TRÌNH LÊN LỚP:1. Ổn định. 2. Kiểm tra bài cũ.3. Bài mới:a. Đặt vấn đề:b. Triển khai bài:

Hoạt động của thầy và trò nội dung

Giáo viên cho học sinh tìm hiểu một số ví dụ cụ thể. Yêu cầu học sinh phát hiện và nhận xét.

-Thế nào là luật thơ? Cho ví dụ minh hoạ?

I. Khái quát theo luật thơ. 1. Ví dụ:a.Thể thơ lục bát.+Số tiếng: trên 6, dưới 8.+Vần: Tiếng cuối câu 6 phải cùng vần với tiếng 6 của câu 8. Tiếng cuối của câu 8 vần với tiếng cuối của câu 6 tiếp theo.+Nhịp: 2/2/2 cũng có thể 3/3 ở câu 6. *Mình về/mình có/nhớ ta *Một ngìn năm/một vạn năm Con tằm/vẫn kiếp/con tằm/xe tơb. Thơ Đường luật: Thất ngôn bát cú, thất ngôn tứ tuyệt. +Số tiếng:7 tiếng. +Về thanh:*Nhị tứ lục phân minh.1 2 3 4 5 6 7Tiếng thứ 2 và 6 cùng thanh, đối với thanh của tiếng thứ 4. *Nhất tam ngũ bất luận.Tiếng 1.3.5 gieo bằng thanh nào cũng được +Vần:*Luật trắc, vần bằng:Tiếng suối trong như tiếng hát xa

45

- Luật thơ là gì? - Em có nhận xét gì về thơ mới lãng mạn 1932-1942?

Giáo viên:-Ảnh hưởng của thơ hiện đại châu Âu, các nhà thơ mới 1932-1942 đã sấng tạo ra nhiều thể loại: 2 tiếng, 4 tiếng, 5 tiếng và có thơ tự do thơ văn xuôi. Tuy vậy nó vẫn theo quy tắc gieo vần nhất định. Nó tạo ra sự hài hoà về âm thanh:"Em ngồi ríu rít ở sau xe Em nói lòng anh mải lắng ngheThỉnh thoảng tiếng cười em lại điểm Đời vui khi được có em kề".

*Luật bằng, vần bằng:Trong tù không rượu cũng không hoa +Liên:(với bài bát cú).*Tiếng thứ 2 câu 1 với tiếng thứ 2 câu 8 cùng một liên (cùng thanh).*Tiếng thứ 2 của câu 2 với tiếng thứ 2 của câu 3 là cùng một liên (cùng thanh).*Tiếng thứ 2 của câu 4 với tiếng thứ 2 của câu 5 là cùng một liên (cùng thanh).*Tiếng thứ 2 của câu 6 với tiếng thứ 2 của câu 7 là cùng một liên (cùng thanh).Chú ý: Tiếng 2 của câu một là trắc thì tiếng 2 của câu 2 là bằng và ngược lại.2. Bài học:-Luật thơ là những quy định có tính nguyên tắc bắt buộc về gieo vần, ngắt nhịp, số tiếng, hài hoà âm thanh đối với thể thơ nào đó. Tất cả quy định ấy được khái quát theo kiểu mẫu ổn định.-Âm tiết (hay tiếng) là đơn vị cơ bản của luật thơ.* Cấu tạo của tiếng: +Chia làm hai: phụ âm đầu và phần vần.+Vần có hai: Mở và đóng.- Vần mở không có phụ âm cuối và có thể là bán âm (vào).- Vần đóng có một trong các phụ âm cuối sau: m, n, t, ng, c, ch.+Mỗi tiếng có một trong các thanh: không, huyền, sắc, hỏi, ngã, nặng. Những vần bằng (bình thanh) gồm thanh không, thanh huyền, những thanh còn lại thuộc vần trắc (khí thanh) là những thanh hỏi, ngã, nặng.+ Nhóm thanh lại chia thành hai nhóm đối lập nhau về âm vực +Nhóm bổng (cao) gồm các thanh không, sắc, ngã. +Nhóm trầm (thấp) gồm huyền, nặng, hỏi. ->Sự đối lập tạo thành hài hoà về âm thanh trong thơ cộng với ngắt nhịp, ngắt dòng làm thành luật thơ hay hẹp hơn là mô hình âm luật Tiếng Việt.

4. Củng cố: Nắm nội dung ghi nhớ Sgk.5. Dặn dò: Tiết sau học Làm văn.

46

47

Tiết thứ: 24 TRẢ BÀI SỐ 2A. MỤC TIÊU: Giúp học sinh:-Củng cố những kiến thức và kỷ năng làm văn có liên quan đến bài làm.-Nhận ra được những ưu điểm và thiếu sót trong bài làm của mình về các mặt liết thức và kỷ năng viết bài văn nói chung.-Có định hướng và quyết tâm phấn đấu để phát huy ưu điểm, khắc phục các thiếu sót trong các bài làm văn sau.B. PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY: C. CHUẨN BỊ GIÁO CỤ: * Giáo viên : Soạn giáo án. * Học sinh : Soạn bài.D. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Ổn định lớp - kiểm tra sĩ số:2. Kiểm tra bài cũ: Yêu cầu học sinh nắc lại đề bài số 2. 3. Nội dung bài mới: a. Đặt vấn đề: b. Triển khai bài dạy:

Hoạt động thầy và trò Nội dung kiến thức-Hoạt động 1: Hướng dẫn học sinh phân tích đề.Học sinh phân tích đề. Giáo viên củng cố.

1. Phân tích đề.Đề bài: Anh (chị) có suy nghĩ gì về hiện tượng: Thí sinh bị xử lí kỷ luật do vi phạm quy chế thi trong đó có một số thí sinh bị đình chỉ thi chủ yếu do mang tài liệu vào sử dụng trong phòng thi.-Đề bài yêu cầu: Bình luận về một hiện tượng trong thi tuyển sinh.-Yêu cầu bài viết đạt được một số ý sau:*Mở bài: Nêu hiện tượng ,trích dẫn đề ,nhận định chung.*Thân bài: +Phân tích hiện tượng: Hiện tượng thí sinh vi phạm quy chế thi là một hiện tượng xấu nó chứng tỏ một bộ phận thí sinh chưa có thái độ học tập thi cử đúng đắn. Hiện tượng sử dụng nhiều hình thức tinh vi nhằm mang tài liệu vào phong thi chứng tỏ đã có sự chuẩn bị công phu từ ở nhà (tức là có chủ trương vi phạm hẳn hoi). Đó là hành động vi phạm có ý thức. Toàn bộ hiện tượng đó nói lên rằng một bộ phận thí sinh muốn đạt kết quả bằng hành vi gian lận.+Bình luận hiện tượng:

48

-Hoạt động 2: Trả bài và sửa lỗi.Giáo viên trả bài cho học sinh theo đơn vị lớp.-Nhận xét bài làm của học sinh (tuỳ theo đối tượng học sinh ở từng lớp dạy).

Học sinh nhận bài, trao đối bài cho nhau đọc, tự sửa lỗi bài viết cảu mình.

Giáo viên lấy điểm vào số theo đơn vị lớp.-Hoạt động 3: Dặn dò.-Giáo viên dặn học sinh ôn tập.

Đánh giá chung về hiện tượng. Phê phán các biểu hiện sai trái.Thái độ học tập sai trái.Thái độ gian lận, cố tình vi phạm làm mất tính chất công bằng của kỳ thi.* Kết bài: Kêu gọi học sinh có thái độ đúng đắn trong thi cử đảm bảo chất lượng các kỳ thi-Yêu cầu về hình thức thao tác lập luận bình luận là chính, ngoài ra cần sử dụng biện pháp lập luận phân tích, bác bỏ, so sánh.2. Trả bài và tự sửa lỗi trên lớp.-Nhận xét về bài viết của học sinh về:+Nội dung.+Bố cục.+Dùng từ, đặt câu, diến đạt, chữ viết.+Ưu điểm, nhược điểm của bài viết.-Học sinh trao đổi bài làm cho nhau để tham khảo đối chiếu so sánh giữa yêu cầu của đề bài và bài làm cụ thể của bản thân từ đó rút ra ưu điẻm nhược điểm.-Lấy điểm vào sổ lớp.3. Tổng kết.

4. Củng cố: Nắm nộ dung bài. 5. Dặn dò: Tiết sau học Đọc văn bài "Việt Bắc".

49

Tiết thứ: 25-26 VIỆT BẮC (Tiếp theo)

(Tố Hữu)A. MỤC TIÊU:

Giúp học sinh:-Hiểu được "Việt Bắc" là một đỉnh cao của thơ Tố Hữu, một thành tựu nổi bật của thơ ca thời kỳ kháng chiến chống Pháp.-Cảm thụ và phân tích được những giá trị đặc sắc của bài thơ: Khúc hát ân tình của những con người kháng chiến với quê hương đất nước, với nhân dân được thể hiện bằng một hình thức nghệ thuật đậm đà tính dân tộc.-Qua bài thơ, thấy được một số nét cơ bản trong phong cách thơ Tố Hữu.B. PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY:

C. CHUẨN BỊ GIÁO CỤ: * Giáo viên : Soạn giáo án. * Học sinh : Soạn bài.D. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Ổn định lớp - kiểm tra sĩ số:

2. Kiểm tra bài cũ: Hãy nêu những nét trong phong cách nghệ thuật thơ Tố Hữu?

3. Nội dung bài mới: a. Đặt vấn đề: Tố Hữu là nhà thơ luôn bám sát các sự kiện chính trị- xã hội của đất nước để sáng tác. Mỗi tác phẩm của ông đều gắn với một sự kiện nào đó của đất nước, của dân tộc. Bài thơ "Việt Bắc" tiêu biểu cho đặc điểm này.b. Triển khai bài dạy:

Hoạt động thầy và trò Nội dung kiến thức-Hoạt động 1: Giáo viên hướng dẫn học sinh tìm hiếu hoàn cảnh sáng tác và vị trí của bài thơ.Câu hỏi: Bài thơ "Việt Bắc" có vị trí gì đối với đời sống văn học dân tộc.

-Hoạt động 2: Tìm hiểu văn bản đoạn thơ.Giáo viên hướng dẫn học sinh đọc đoạn thơ chú ý đọc đúng giọng và rút ra nhận xét về:+Không khí buổi chia tay.+Kết cấu đoạn thơ.+Giọng điệu đoạn thơ.

I. Vài nét chung.1. Hoàn cảnh sáng tác (Sgk).2. Vị trí: -Việt Bắc là thành công xuất sắc của thơ Tố Hữu, là đỉnh cao cỉa thơ ca Việt Nam thời kỳ chống Pháp.II. Đọc hiểu văn bản.1. Cảm nhận chung về đoạn thơ.-Đoạn thơ đã tái hiện được không khí của cuộc chia tay đầy lưu luyến bịn rịn sau 15 năm gắn bó ân tính giữa kẻ đi người ở. Đó là không khí ân tình của hồi tưởng, hoài niệm của ứơc vọng và tin tưởng.-Kết cấu: Theo lối đối đáp quen thuộc của ca dao dân ca. Không đơn thuần là lời hỏi-đáp mà là sự hô ứng đồng vọng, là sự độc thoại của tâm trạng. Đó là cách "phân thân", "hoá thân" để bộc lộ tâm trạng được đầy đủ hơn.

50

-Câu hỏi 1: Người ở lại hay người ra đi lên tiêng trước? Lời mở đầu có tác dụng như thế nào trong đoạn thơ?

-Câu hỏi 2: Anh (chị) hiểu như thế nào về cặp đại từ "mình" và "ta"? Tố Hữu đã sử dụng cặp đại từ đó như thế noà trong đoạn thơ? Tác dụng của cách sử dụng đó?

-Câu hỏi 3: Nỗi nhớ của người đi kẻ ở bộc lộ ở những phương diện nào?

-Câu hỏi 4: Thiên nhiên được miêu tả ở những thời điểm nào? Đặc điểm chung là gì?

Giáo viên giúp học sinh phân tích đoạn thơ từ "Rừng xanh hoa chuối đơ tươi" đến câu "Nhớ ai tiếng hát ân tình thuỷ chung"+Cách sắp xếp của các câu thơ.+Nét đẹp riêng của cảnh vượt qua mỗi mùa trong năm.

-Câu hỏi 5: Cuộc sống và con người Việt Bắc thể hiện lên trong hoài niệm với những đặc điểm nào? Nét đáng quý của con người Việt Bắc là gì?

-Giọng điệu: Ngọt ngào êm ái, giọng tâm tình.2. Cuộc chia tay và tâm trạng của người đi kẻ ở.a. Tâm trạng khi chia tay.-Người ở lại lên tiếng trước và gợi nhắc về những kỷ niệm gắn bó suốt 15 năm.

"Mình về mình có nhớ taMười lăm năm ấy thiết tha mặn nồng"

-Người ra đi cũng cùng tâm trạng ấy nên nỗi nhơ không chỉ hướng về người khác mà còn là nhớ chính mình.-Lời hỏi đã khơi gợi cả một quá khứ đầy ắp kỷ niệm khơi nguồn cho mạch cảm xúc nhớ thương tuôn chảy.-Nhà thơ đã sử dụng sáng tạo hai đại từ nhân xưng 'mình" và "ta".+Trong Tiếng Việt "mình" và "ta" khi thì chỉ ngôi thứ nhất và nhiều khi lại để chỉ ngôi thứ hai hoặc chỉ chung cả hia đối tượng tham gia giao tiếp (chúng ta..+Trong đoạn thơTố Hữu đã dùng cặp đại từ "mình-ta" với cả hian nghĩa một cách sáng tạo (mình và ta có sự hoán đổi cho nhau) để dễ dàng bộ lộ cảm xúc, tình cảm.b. Nối nhớ da diết mênh mang với nhiều sắc thái và cung bậc khác nhau.-Trong niềm hoại niệm, nỗi nhớ có ba phương diện gắn bó không tách rời: nhớ cảnh, nhớ người và nhớ về những kỷ niệm kháng chiến.-Nỗi nhớ về thiên nhiên Việt Bắc:+Thiên nhiên Việt Bắc hiện lên với vẻ đẹp đa dạng theo thời gian, không gian khác nhau (sương sớm, nắng chiều, trăng khuya ,các màu trong năm).+Thiên nhiên trở nên đẹp hơn hữu tình hơn khi có sự gắn bó với con người (người mẹ địu con lên rẫy, người đan nón, em gái hái măng…).-Đoạn thơ từ câu "Rừng xanh hoa chuối đỏ tươi" đến câu "Nhớ ai tiếng hát ân tình thuỷ chung" là đoạn thơ tả cảnh đặc sắc của Tố Hữu.+Đoan thơ được sắp xếp xen kẽ như một câu tả cảnh lại có một câu tả người, thể hiện sự gắn bó giữa cảnh và người.+Cảnh vật hiện lên như một bức tranh tứ bình với bốn mùa (xuân, hạ,thu, đông) trong đó mỗi mùa có nét đẹp riêng.

51

Giáo viên cho học sinh xác định những câu thơ viết về kỷ niệm kháng chiến và rút ra nhận xét về cách nói của nhà thơ.

-Câu hỏi 6: Hãy chỉ ra sự thay đổi về nhịp điệu và giọng điệu của thơ so với đoạn thơ trước

-Nêu những nét đặc sắc về nghệ thuật của đoạn thơ?

-Hoạt động 3: Giáo viên hướng dẫn học sinh làm bài tập.Bài tập 1: Giáo viên hướng dẫn học sinh tìm dẫn chứng minh hoạ trong đoạn thơ.

Bài tập 2: Giáo viên hướng dẫn học sinh xác định đoạn thơ và tìm ý

-Nỗi nhớ về cuộc sống và con người Việt Bắc.+Cuộc sống thanh bình êm ả:

"Nhớ sao tiếng mõ từng chiềuChày đêm nện cối đều đều suối xa"

+Cuộc sống vất vả khó khăn trong kháng chiến: "Thương nhau chia củ sắn lùiBát cơm xẻ nửachăn sui đắp cùng"

Đó là cảnh sinh hoạt bình dị của người dân Việt Bắc. Nét đẹp nhất chính là nghĩa tình và lòng quyết tâm đùm bọc, che chở cho cách mạng hy sinh tất cả vì kháng chiến dù cuộc sống rất còn khó khăn.-Nỗi nhớ về những kỷ niệm kháng chiến:+Những cảnh rộng lớnnhững hoạt động tấp nập sôi động của cuộc kháng chiíen được tái hiện với bút pháp đậm nét tráng ca:

Những đường Việt Bắc của taĐêm đêm rầm rập như là đất rungQuân đi diệp điệp trùng trùngÁnh sao đàu súng bạn cùng mũ nanDân công đỏ đuốc từng đoànBước chân nát đá muốn tàn lửa bay

-Nhịp thơ thay đổi từ nhịp chậm dài sang nhịp ngắn mạnh mẽ dồn dập.-Giọng thơ từ trầm lắng chuyển sang giọng sôi nổi náo nức.-Nhà thơ đã tập trung khắc hoạ hình ảnh Việt Bắc-quê hương cách mạng, nơi đặt niềm tin tưởng hy vọng của cả dân tộc thành một vùng đất linh thiêng không thể phai mờ.

Ở đâu u ám quân thùNhìn lên Việt Bắc: cụ Hồ sáng soiỞ đâu đau đớn giống nòiTrông về Việt Bắc mà nuôi chí bền

Cảm hứng về kháng chiến về cách mạng gắn liền với cảm hứng ca ngợi lãnh tụ (Việt Bắc và cụ Hồ là một) Đây là một đặc điểm thường thấy trong thơ Tố Hữu3. Những đặc sắc về nghệ thuật của đoạn thơ.Việt Bắc tiêu biểu cho phong cách thơ Tố Hữu:-Tính trữ tình-chính trị: Việt Bắc là khúc hát ân tình thuỷ chung của những người cách mạng với lãnh tụ, với Đảng và cuộc kháng chiến.-Giọng thơ tâm tình ngọt ngào tha thiết.-Nghệ thuật biểu hiện giàu tính dân tộc: Thể hiện ở

52

bìng giảng trên lớp, hoàn thiện thành văn bản ở nhà.

-Hoạt động 3: Tổng kếtCâu hỏởi 1: thành công của Tố Hữu trong đoạn thơ nói gì và bài thơ nói chung về mặt nội dung?Câu hỏi 2: Đặc điểm nghệ thuật nổi bật của đoạn thơ?Dặn dò: Giáo viên yêu cầu học sinh học thuộc lòng đoạn thơ.

thể thơ lục bát, kết cấu đối đáp, nghệ thuật sử dụng hình ảnh và biện pháp so sánh ẩn dụ quen thuộc của ca dao.

IV. Luyện tập1. Nét tài hoa của Tố Hữu trong việc sử dụng cặp đại từ "mình" và "ta".Hai đại từ có sự hoán đổi cho nhau, khó tách rời.2. Chọn hai đoạn thơ tiêu biểu.a. Đoạn thơ nói về vẻ đẹp của cảnh và người Việt Bắc từ câu "Rừng xanh hoa chuối đơ tươi" đến câu "Nhớ ai tiếng hát ân tình thuỷ chung"b. Đoạn nói về cảnh hùng tráng của Việt Bắc trong chiến đấu, từ câu "Những đường Việt Bắc của ta" đến câu "Vui lên Việt Bắc, đèo De, núi Hồng"c. Bình giảng một trong hai đoạn thơ trên (học sinh làm ở nhà).III. Tổng kết.-Nội dung: Tố Hữu đã thành công khi kết hợp nhuần nhuyễn nội dung chính trị và cảm xúc trữ tình.-Hình thức nghệ thuật đậm đà tính dân tộc.

4. Củng cố: Nắm:Nội dung và nghệ thuật của đoạn trích.

5. Dặn dò: Tiết sau học Làm văn.

53

Tiết thứ: 27 PHÁT BIỂU THEO CHỦ ĐỀA. MỤC TIÊU:

Giúp học sinh:-Hiểu được yêu cầu và cách thức phát biểu theo chủ đề. -Trình bày được ý kiến trước tập thể phù hợp với chủ đề dược nói tới. B. PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY.- Thực hành Nêu vấn đề C. CHUẨN BỊ GIÁO CỤ.-Giáo viên: Soạn giáo án.-Học sinh: Soạn bài.D. TIẾN TRÌNH LÊN LỚP:1. Ổn định lớp-kiểm tra sĩ số: 2. Kiểm tra bài cũ: 3. Triển khai bài dạy:a. Đặt vấn đề: Trong cuộc sống cũng như trong lao động học tập có nhiều vấn đề nảy sinh mà mỗi người chúng ta phải phát biểu ý kiến. Để ý kiến của mình có sức thuyết phục, mỗi người phải rèn luyện cho mình những kỷ năng phát biểu cơ bản. Bài học này sẽ giúp chúng ta rèn luyện những kỹ năng cơ bản đó.b. Triển khai bài dạy:

Hoạt động thầy và trò nội dung kiến thứcGiáo viên hướng dẫn học sinh tìm hiểu lý thuyết.

-Theo em chủ đề cuộc hội thảo bao gồm những nội dung nào?

Giáo viên gợi ý để học sinh tìm ra giải pháp góp phần giảm thiểu tai nạn giao thông.-Theo em nên tập trung phát biểu nội dung nào hơn? Vì sao?

Từ kết quả phân tích trêngiáo viên hướng dẫn học sinh rút ra những nội dung cần thiết để chuẩn bị phát biểu ý kiến.

-Hãy nêu những yêu cầu của việc phát biểu ý kiến?

I. Tìm hiểu chung.1. Đề bài: Chi Đoàn tổ chức hội thảo với chủ đề: Thanh niên học sinh làm gì để góp phần giảm thiểu tai nạn giao thông. Anh (chị) hãy phát biểu ý kiến đóng góp cho hội thảo.* Nội dung cần đạt:-Những hậu quả nghiêm trọng của tai nạn giap thông đối với cuộc sống con người.- Nguyên nhân gây ra tai nạn giao thông.- Tuyên truyền ý thức tự giác chấp hành luật giao thông cho mọi người.- Tăng cường công tác giáo dục về luật an toàn giao thông trong nhà trường.2. Các bước chuẩn bị phát biểu:- Xác định đúng nội dung cần phát biểu.+ Chủ đề buổi hội thảo.+ Những nội dung chính của chủ đề. + Lựa chọn nội dung cần phát biểu.-Dự kiến đề cương cần phát biểu: +Mở đầu: Giới thiệu chủ đề phát biểu. + Nội dung phát biểu: + Kết thúc: khái quát lại nội dung đã phát biểu.

54

Giáo viên hướng dẫn học sinh luyện tập.

Giáo viên định hướng hoặc để học sinh tự xác định những ý chính cần có trong bài phát biểu.

Giáo viên hướng dẫn học sinh xác định quan điểm, ý kiến đúng về hạnh phúc và phát biểu để bảo vệ quan điểm đó.

Giáo viên hướng dẫn gợi ý để học sinh trình bày quan điểm của mình để xác định quan điểm đúng và phát biểu để báo vệ quan điểm đó.

Giáo viên cần yêu cầu học sinh tìm những ví dụ từ thực tế đời sống mà các em biêt về những tâm gương tự vươn lên lập thân không phải do được học hành đến nơi đến chốn.

-Hoạt động 3: Tổng kết.+Yêu cầu học sinh đọc kỹ ghi nhơ Sgk.+Giáo viên yêu cầu một số chủ đề để học sinh phát biểu ý kiến trong

3. Phát biểu ý kiến:- Mở đầu lời phát biểu phải hướng vào người ngheđưa ra được cái mới lạ, cái riêng của mình về vấn đề song phải phù hợp với nội dung chủ đề phát biểu để lôi cuốn sự chú ý của người nghe. - Trình bày nội dung phát biểu theo đề cương đã dự kiến, tránh lan man xa đề, lạc đề.- Lời phát biểu cần ngắn gọn, súc tích nhưng cần có những ví dụ minh hoạ cần thiết.- Trong quá trình phát biểucần lưu ý điều khiển thái độ cử chỉ giọng nói theo phản ứng của người nghe.II. Luyện tập:1. Đề bài 1:Tại cuộc hội thảo phát biểu về chủ đề "Quan niệm về hạnh phúc của tuổi trẻ trong thời đại ngày nay" anh (chị) sẽ phát biểu những ý nào? Lập dàn ý bài phát biểu đó và phát biểu trước lớp. *Ý chính cần đạt: Tuổi trẻ ngày nay có nhiều quan niệm khác nhau về hạnh phúc.-Hạnh phúc là được làm theo ý thích của mình, là được tự do tuyệt đối không bị phị thuộc vào ai, vào bất cứ điều gì.-Hạnh phúc là kiếm được nhiều tiền vì có tiền là có tất cả.-Hạnh phúc là được cống hiến và hưởng thụ một cách hợp lí.- Hạnh phúc là thực sự hài hoà giữa hạnh phúc cá nhân và hạnh phúc của cộng đồng.-Hạnh phúc là mang đến niềm vui, điều tốt đẹp cho mọi người.-Hạnh phúc là có nhiều bạn tốt.2. Đề bài 2: Có nhiều ý kiến cho rằng "Vào đại học là cách lập thân duy nhất của thanh niên ngày nay" ý kiến của anh (chị) thế nào? Hãy phát biểu quan niệm của mình.*Ý chính cần đạt:-Vào đại học là một trong những cách lập thân tốt của thanh niên ngày nay song đó không phải là cách duy nhất vì:+Không phải mọi thanh niên đều có khả năng vào được đại học.+Ngoài việc vào đại học, thanh niên còn có nhiều cách lập thân khác như: học nghề, làm kinh tế gia đình…

55

điều kiện thích hợp với mỗi học sinh.

-Có nhiều thanh niên dù đã học đại học song vẫn không có khả năng lập thân lập nghiệp.-Trong thực tế cuộc sống có nhiều thanh niên dù không được học đại học song vẫn có khả năng và đã lập thân, lập nghiệp tốt.-Việc lập thân phải tuỳ thuộc vào điều kiện của mỗi người song quan trong nhất là phải có ý chí và nghị lực vươn lên trong cuộc sống.III. Tổng kết.-Học sinh nhớ và hiểu những yêu cầu của việc phát biểu theo chủ đề-Có kỷ năng phát biểu về một chủ đề nào đó trong cuộc sống

56

Tiết thứ: 28 ĐẤT NƯỚC

(Nguyễn Khoa Điềm)A. MỤC TIÊU:

Giúp học sinh:-Thấy đựoc một cái nhìn mới mẻ về đất nước thông qua cách cảm nhận của nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm: Đất nước là sự hội tụ và kết tinh bao công sức và khát vọng của nhân dân. Nhân dân là người làm ra đất nước.-Nắm đựoc những nét đặc sắc về nghệ thuật:giọng thơ trữ tình chính trị, sự vận dụng sáng tạo nhiều yếu tố của văn hoá và văn học dân gian làm sáng tỏ thêm tư tưởng “Đất nước của nhân dân “.B. PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY. C. CHUẨN BỊ GIÁO CỤ.-Giáo viên: Soạn giáo án. -Học sinh:Soạn bài.D.TIẾN TRÌNH LÊN LỚP:1. Ổn định-kiểm tra sĩ số. 2. Kiểm tra bài cũ:3. Triển khai bài dạy:a. Đặt vấn đề:b. Triển khai bài dạy:

hoạt động thầy và trò nội dung kiến thức

Giáo viên hướng dẫn học sinh tìm hiểu phần tiểu dẫn.

-Nêu nội dung cơ bản của phần tiểu dẫn?

-Giáo viên:Bản trường ca nhằm thức tỉnh tuổi trẻ các thành thị vùng tạm chiếm miền Nam, nhận rõ bộ mặt xâm lược của đế quốc Mĩ, hướng về nhân dân, đất nước, xuống đường đấu tranh, nhập vào cuộc chiến đấu của toàn dân tộc. Đây là một trong những tác phẩm tiêu biểu của trường ca về cuộc kháng chiến chống đế quốc Mĩ.

I. Tìm hiểu chung.1. Tiểu dẫn.a. Tác giả: - Nguyễn Khoa Điềm: Sinh năm 1943 tại thôn Ưu Điềm, xã Hoà Phong, huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên -Huế. - Quê gốc ở An Cựu, Thuỷ An, Thành phố Huế.- Ông đựợc tặng Giải thưỏng nhà nước về Văn học và nghệ thuật năm 2000.b. Tác phẩm: Đoạn trích "Đất nước" từ trường ca"Mặt đường khát vọng".-Hoàn thành năm (1971) và in lần đầu ở miền Bắc (1974).II. Đọc hiểu:1. Đọc.2. Tìm hiểu đoạn trích:*Bố cục:*đoạn trích chia làm hai phần: * Đại ý: thể hiện tư tưởng: Đất Nước này là " Đất nước của Nhân Dân" Từ đó thức tỉnh tuổi trẻ Miền Nam hoà hợp vào cuộc đấu tranh hướng về nhân dân đất nước.

57

Tìm bố cục của đoạn trích ?

-Xác định đại ý của đoạn trích ?

-Tư tưởng "Đất nước của nhân dân" được tác giả cảm nhận như thế nào?

Giáo viên:Đất Nước có từ trong những truyện đời xưa, từ phong tục ăn trầu đến truyền thuyết "biết trồng tre mà đánh giặc". Những hình ảnh này gợi cho ta liên tưởng đến Sự tích trầu cau, Truyện Thánh Gióng gần gũi hơn cả cuộc sống đời thường của mỗi con người. Thành ngữ dân gian "gừng cay muối mặn, "từ buổi cha mẹ thương nhau", đến câu chuyện đặt tên cho cái kèo, cái cột "Hạt gạo phải một nắng hai sương" và cuộc sống bề bộn hàng ngày Đất Nước hiện lên thật thiêng liêng và gần gũi, dễ cảm hoá và đi vào lòng mỗi người.

-Em có nhận xét gì về những cảm nhận ấy của tác giả?

-Tại sao tác giả không tìm đến những gì thuộc về Đất Nước hiện đại ngày nay?

-Nhà thơ thức tình tuổi trẻ như thế nào?

a. Đất nước của nhân dân: được cảm nhận ở những góc độ khác nhau Từ đó nhà thơ thức tỉnh tuổi trẻ hướng về nhân dân đất nước.-Tác giả nhìn nhận đất nước trên phương dịên của ca dao thần thoại:"Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồiĐất Nước có trong những cái ngày xửa ngày xưa mẹ thưòng hay kểCha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn"=>Đất Nước có từ rất xa -Đất Nước không chỉ bắt nguồn từ đời sống lam lũ, lo toan hàng ngày mà còn bắt nguồn từ đời sống tình cảm:"Cha mẹ thương nhau Và Đất là nơi anh đến trường Nước là nơi em tắm mát Đất Nước là nơi ta hò hẹn Đất Nước là nơi ta đánh rơi chiếc khăn trong buổi nhớ thầm"Tình yêu đôi lúa cũng làm nên gương mặt tinh thần của Đất Nước.=>Tác giả cảm nhận Đất Nước trên nhiều bình diện, phát hiện nhiều điều mới mẻ. Đất Nước là sự thống nhất hoà hợp của nhiều phương diện văn hoá phong tục truyền thống cả ca dao thần thoại có những chuyện thuộc đời thường hàng ngàycũng có những cái thuộc về vĩnh hằng.Trong đời sống con người có cả cộng đồng,vì thế giọng thơ chuyển từ trữ tình sang chính luận. b. Đất Nước của nhân dân đã quy tụ cái nhìn đưa đến những phát hiện mới mẻ, sâu sắc về lịch sử, địa lí:-Tư tưởng "Đất Nước này là Đất Nước của nhân dân" đã quy tụ mọi cách nhìn mới mẻ Tác giả đã nhìn nhận về Đất Nước trên các bình diện về địa lí, lịch sử, văn hoá. - Những địa danh dòng sông (Cửu Long, Chín Rồng), đến tên núi "Vọng Phu", những tên đất gắn với tên người (Ông Đốc, Ông Đen, Bà Đen, Bà Điểm) đến gò, đầm, bãi, những danh lam thắng cảnh (Hạ Long) đã gắn liền với dân tộc, gắn với cuộc sống con người. Từ đó lời thơ như thăng hoa, đúc kết thành triết lí sâu sắc:Ôi Đất Nước sau bốn nghìn năm đi đâu ta cũng thấy Những cuộc đời đã hóa núi sông ta

58

Thơ Nguyễn Khoa Điềm trữ tình mà chính luận là ở đó. Các bình diện lịch sử, địa lí được nhìn nhận bằng tâm hồn dạt dào cảm xúc, góp phần làm nổi bật cảm xúc chủ đạo của bài thơ, làm nên nét độc đáo của thơ Nguyễn Khoa Điềm, khi viết về Đất Nước. Nguyễn Khoa Điềm không dùng những từ, những luận điểm, những luận cứ có tính chính luận mà bằng ngôn ngữ của đời thường. Tác giả cũng không hô to, gọi giật của lời thơ tuyên truyền, cổ động mà thơ vẫn đi vào lòng người đọc.

- Ở đoạn thơ này tác giả đã cảm nhận Đất Nước trên những phương diện nào? Cách cảm nhận ấy có gì mới mẻ?

-Tác giả cất lên tiếng gọi:"Em ơi em"Sau tiếng gọi ấy là sự giãi bày:Có biết bao người con gái con trai Trong bốn nghìn lớp người giống ta lứa tuổi Họ đã sống và chết Giản dị và bình tâmKhông ai nớ mặt đặt tên Nhưng họ đã làm ra Đất Nước -Vai trò của nhân dân toả sáng trong sáu câu thơ triết lí. -Nhà thơ nhằm mục đích thức tỉnh, lay động về nhận thức của tuổi trẻ miền Nam, cả nước nói chung, của tuổi trẻ các thành phố, đô thị trong vùng tạm chiếm nói riêngc. Bốn câu kết đoạn:"Ôi những dòng sông bắt nước từ đâuMà khi về Đất Nước mình thì bắt lên câu hátNgười đến hát thì chèo đò, kéo thuyền vượt thác Gợi trăm màu trên trăm dáng sông xuôi"=>Tư tưởng "Đất nước của nhân dân" đã có từ truyền thống chỉ đến văn học hiện đại nó mới được nâng lên thành đỉnh cao vì chỉ khi nào nhân dân thực sự làm chủ đời mình thì mới làm chủ đất nước. III. Tổng kết:- Xem Sgk.

4. Củng cố: Nắm nội dung, nghệ thuật tác phẩm.

5. Dặn dò: Tiết sau học Đọc văn "Đất nước" của Nguyễn Đình Thi.

59

Tiết thứ: 29 Đọc thêm:

ĐẤT NƯỚC(Nguyễn Đình Thi)

A. MỤC TIÊU: Giúp học sinh: -Cảm nhận được những cảm xúc và suy nhgĩ của nhà thơ về đất nước qua những hình ảnh mùa thu và hình ảnh đất nước đau thương, bất khuất, anh hùng trong cuộc kháng chiến chống Pháp. -Thấy được những đặc điểm nghệ thuật của bài thơ… B. PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY: -Đọc diễn cảm Nêu vấn đềC. CHUẨN BỊ GIÁO CỤ: * Giáo viên : Soạn giáo án. * Học sinh : Soạn bài. D. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Ổn định lớp - kiểm tra sĩ số:

2. Kiểm tra bài cũ: Quan niệm "đất nước của nhân dân" trong đoạn trích "Đất nước" của Nguyễn Khoa Điềm?

3. Nội dung bài mới: a. Đặt vấn đề: Quê hương, đất nước là một trong những cảm hứng rộng lớn và lâu bền nhất của nhân dân. Việt Nam qua mọi thời kỳ lịch sử đã có nhiều nhà thơ, nhà văn thành công ở đề tài này, nhà thơ Nguyễn Đình Thi cũng đã góp một tiếng nói của riêng mình về quê hương, đất nước mà tiêu biểu là bài thơ "Đất nước".b. Triển khai bài dạy:

Hoạt động thầy và trò Nội dung kiến thứcGiáo viên hướng dẫn học sinh tìm hiểu tác giả và tác phẩm.

- Yêu cầu học sinh đọc phần tiểu dẫn - Nêu vài nét về tác giả Nguyễn Đình Thi ?

- Hoàn cảnh ra đời của bài thơ?

Bố cục của bài thơ?

- Nội dung của bài thơ ở phần đầu đề

I. Vài nét chung.1. Tác giả: -Nguyễn Đình Thi là người đa tài, ông hoạt động trên nhiều lĩnh vực nghệ thuật, lĩnh vực nào cũng có thành công nhất định.- Thơ Nguyễn Đình Thi có giọng điệu riêng, có nhiều tìm tòi về hình ảnh thơ.2. Tác phẩm:- Bài thơ được khởi hứng từ năm 1948 - Phần sau được viết vào năm 1955 - là sự tổng hợp cảm hứng về đất nước.II. Đọc hiểu 1. Phần đầu của bài thơ: - Khởi đầu là những cảm giác trực tiếp trong một sáng mùa thu gợi nỗi nhớ về Hà Nội với màu sắc,

60

cập đến vấn đề gì? Nhận xét những yếu tố nghệ thuật làm nên thành công của bài thơ?

Tội ác của kẻ thù được khắc hoạ qua những chi tiết nào?

- Thái độ của người dân Việt Nam trước tội ác của quân xâm lược?

Đánh gia chung về nghệ thuật và nội dung của bài thơ?

không gian, hương vị…+ Không gian: phố dài, thềm nắng, tiết trời chớm lạnh …+ Nhân vật "tôi" chuyển từ trạng thái buồn, bâng khuâng sang sướng vui.+ Cái nhìn của nhân vật thay đổi từ "thềm nắng" sang "núi đồi"…Cụm từ chúng ta được lặp lại nhiều lần có giá trị nhấn mạnh, khẳng định dứt khoát chủ quyền của dân tộc đối với đất nước mình. 2. Phần sau của bài thơ:- Nêu lên tội ác của giặc bằng những hình ảnh giàu sức khái quát:"Những cánh đồng quê chảy máu Dây thép gai đâm nát trời chiều …………………………………Thằng giặc Tây, thằng chúa đất" Kẻ thù đã huỷ hoại tất cả đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân ta. Tội ác của kẻ thù đã dẫn đến sự chuyển biến tất yếu: những con người hồn hậu yêu thương đã trở thành những người cháy bỏng căm thù. -Sự đổi thay của đất nước được thể hiện qua những chặng đường đấu tranh của dân tộc. -Khói nhà máy cuộn trong sương sớm -Ôm đất nước những người áo vải Biểu hiện sinh động về chủ nghĩa anh hùng CM Việt Nam. III. Tổng kết:

4. Củng cố: Nắm: Những thành công về nội dung và nghệ thuật của bài thơ.

5. Dặn dò: Tiết sau học Tiếng Việt.

61

Tiết thứ: 30 LUẬT THƠ

(Tiếp)A. MỤC TIÊU: Giúp học sinh hiểu được các đặc điểm của các thể thơ phổ biến hiện nay trong thơ Việt Nam. Biết vận dụng sự hiểu biết về các đặc điểm đó vào việc cảm nhận và tìm hiểu các tác phẩm cụ thể. B. PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY: -Phát vấn Đàm thoại - Nêu vấn đề. C. CHUẨN BỊ GIÁO CỤ: * Giáo viên : Soạn giáo án. * Học sinh : Soạn bài. D. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Ổn định lớp - kiểm tra sĩ số:2. Kiểm tra bài cũ: 3. Nội dung bài mới: a. Đặt vấn đề: Ở tiết học trước ta đã hiểu thế nào là luật thơ của một thể thơ và những thể thơ chính của Việt Nam. Tiết học này sẽ tập trung đi vào việc tìm hiểu luật thơ của một số thể thơ phổ biến hiên nay. b. Triển khai bài dạy:

Hoạt động thầy và trò Nội dung kiến thức

- Luật thơ là gì ? Yếu tố nào có vai trò quan trọng trong việc hình thành luật thơ Việt Nam ?- Một số thể thơ phổ biến hiện nay?

-Giáo viên cung cấp cho học sinh một bài thơ ngũ ngôn cách luật để so sánh với thể thơ 5 chữ hiện nay.-Thơ 5 chữ có đặc điểm gì về số câu, số tiếng, vần thơ, ngắt nhịp?

- Giáo viên cung cấp một bài thơ thất ngôn tứ tuyệt và cho học sinh phân biệt với thơ 7 chữ hiện nay.-Ví dụ: "Bánh trôi nước".Giáo viên lấy ví dụ và yêu cầu học sinh xác định các loại vần. Giáo viên phát vấn và yêu cầu học sinh xác định thanh điệu trong các

* Luật thơ của một thể thơ là toàn bộ những quy tắc gieo vần, ngắt nhịp, hài thanh…được khái quát theo một kiểu mẫu ổn định.I. Một số thể thơ phổ biến hiện nay:1. Thể năm chữ. a. Khổ thơ: - Có thể có hoặc không có khổ, mỗi khổ có thể có từ 4 dòng trở lên. -Số khổ trong bài có thể nhiều hoặc ít …+ Ví dụ: Tiếng thu.b. Vần thơ: đa dạng (gián cách,vần liền,vần giao nhau).c. Hài thanh và ngắt nhịp:- Thanh điệu: Tuy không giống thơ cổ song vẫn đảm bảo sự hài hoà về thanh điệu. -Ví dụ: Trước sân anh thơ thẩn Đăm đắm trông nhạn về Mây chiều còn phiêu bạt Lang thang trên đồi quê (Tình quê - Hàn Mặc Tử) -Nhịp điệu: Có thể ngắt nhịp giống thơ ngũ ngôn truyền thống (2-3) hoặc ngắt nhịp khác (3-2).

62

thi liệu cho sẵn và nhận xét về sự phối hợp bằng trắc.

Giáo viên cung cấp một số thi liệu về thơ 8 tiếng và yêu cầu học sinh nhận xét về khổ thơ, vần, thanh điệu và nhịp điệu.

-Yêu cầu học sinh lấy ví dụ.-Giáo viên yêu cầu học sinh đọc lại bài "Đất nước" (Nguyễn Đình Thi) và phân tích các đặc điểm của thể thơ tự do…

2. Thể bảy tiếng.a. Khổ thơ: có thể chia khổ hoặc khôngmỗi khổ thường có 4 dòng3 lần điệp vần …b. Vần: - Mỗi khổ 1 vầnvần liền ở 2 dòng đầugián cách ở dòng 3và điệp lại ở dòng 4(gần với thơ thất ngôn tứ tuyệt).c. Hài thanh và ngắt nhịp:- Thanh điệu có sự đối xứng, hài hoà trong một dòng hoặc giữa hai dòng với nhau, sự hài hoà thanh điệu bằng- trắc thể hiện cố định ở các tiếng 2, 4. 6.3. Thể tám tiếng:a. Khổ thơ: Thơ 8 tiếng ít chia khổ.b. Vần: Dùng vần chân là chủ yếu.*Ví dụ: "Đây những tháp gầy mòn vì mong đợi Những đền xưa đổ nát dưới thời gian Những sông vắng lê mình trong bóng tối. Những tượng chàm lở lói rỉ rên than."c. Hài thanh và ngắt nhịp:- Thanh điệu có sự hài hòa bằng trắc, thể hiện ở các tiếng 3, 6, 8 của dòng thơ …4. Thơ tự do:a. Khổ thơ và dòng thơ: Phần lớn không chia khổ, nếu chia khổ thì không đều, dòng thơ không hạn định số tiếng …b. Vần: Thơ tự do có thể có vần hoặc không có vần.c. Hài thanh và ngắt nhịp: -Thanh điệu không có luật nhưng vẫn nhịp nhàng, cân đối.-Nhịp thơ: Không theo luật mà ngắt nhịp theo cảm xúc, ý nghĩa của mỗi dòng thơ và bài thơ.

4. Củng cố: Nắm: Luật thơ của một số thể thơ phổ biến của Việt Nam.

5. Dặn dò: Tiết sau học Tiếng Việt.

63

Tiết thứ: 31

THỰC HIỆN MỘT SỐ BIỆN PHÁP TU TỪ NGỮ ÂMA. MỤC TIÊU:Giúp học sinh:-Hiểu được một số biện pháp tu từ ngữ âm thường gặp.-Biết cách phát hiện, phân tích vận dụng một số phếp tu từ ngữ âm quen thuộc.B. PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY: -Phát vấn. Đàm thoại.C. CHUẨN BỊ GIÁO CỤ: * Giáo viên : Soạn giáo án. * Học sinh : Soạn bài.D. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Ổn định lớp - kiểm tra sĩ số:2. Kiểm tra bài cũ: Nêu khái niệm về "Luật thơ" và một số thể thơ phổ biến hiện nay?3. Nội dung bài mới: a. Đặt vấn đề: b. Triển khai bài dạy:

Hoạt động thầy và trò Nội dung kiến thức-Hoạt động 1: Thực hành về phép tu từ tạo nhịp điệu và âm hưởng thích hợp.Giáo viên hướng dẫn học sinh làm bài tập:Bài tập 1: đoạn văn trích đọc trong "Tuyên ngôn độc lập" của Hồ Chí Minh.-Sự phối hợp nhịp ngắn và nhịp dài trong đoạn văn.Giáo viên đọc đoạn văn, phát hiện và nhận xét về cách ngắt nhịp.-Sự thay đổi thanh bằng, thanh trắc cuối mỗi nhịp và tính chất mở hay đóng của âm tiết kết thúc mỗi nhịpGiáo viên phát hiện và nhận xét về thanh điệu và tính chất cảu các âm tiết cuối nhịp

-Thực hành về phép điệp âmđiệp thanhđiệp vần Giáo viên hướng dẫn học sinh tìm hiểu tác dụng gợi hình tượng của

I. Tạo nhịp điệu và âm hưởng thích hợp.Bài tập 1:-Đoạn văn gồm bốn nhịp (hai nhịp dài trước, hai nhịp ngắn sau) phối hợp với nhau để diễn tả nội dung của đoạn:+Hai nhịp dài thể hiện lòng kiên trì và ý nghĩa quyết tâm của dân tộc ta trong việc đấu tranh vì tự do (gan góc) với một thời gian dài (hơn 80 năm nay, mấy năm nay).+Hai nhịp ngắn khẳng định dứt khoát và đanh thép về quyền tự do và độc lập của dân tộc ta (phải được).-Kết thúc ba nhịp đầu là các thanh bằng không dấu với ba âm tiết mở (nay, nay, do) tạo ra âm hưởng ngân vang, lan xa. Kết thúc nhịp thứ bốn là một thanh trắc với một âm tiết kép (lập) tạo ra sự lắng đọng trong lòng người đọc (người nghe).-Nhịp điệu và sự phối hợp âm thanh cùng với phép lặp cú pháp (một dân tộc đó…), lặp từ ngữ (dân tộc đã gan góc, nay phải được) đã tạo ra âm hưởng hùng hồn đanh thép cho lời tuyên ngôn.II. Điệp âm, điệp vần, điệp thanh.1.Bài tập 1:a. "Dưới quyên trăng quyên đã gọi hè Đầu tường lửa lựu lập loè đơm bông"

64

biện pháp điệp phụ âm đầu trong các câu thơ.

Giáo viên hướng dẫn học sinh đọc bài thơ và doạn thơ đã cho. Xác đinh vần và nhận xét về tác dụng của biện pháp điệp vần.

Giáo viên hướng dẫn học sinh rút ra nhận xét về phạm vi sử dụng của các phép tu từ ngữ âm đã thực hành.

Âm đầu (l) được lặp lại bốn lần gợi ra những hình tượng bông hoa lựu đỏ lấp ló trên cành những đốm lửa lập loè. Ánh lửa đó như đang phát sáng lung linh lập loè trên ngọn cây.b. " Làn ao long lánh bóng trăng loe" - Câu thơ cũng xuất hiện 4 lần phụ âm đầu "l" - Sự cộng hưởng của 4 lần lặp lại tạo nên hình tượng bóng trăng lấp lánh và phát tán cả không gian rộng lớn trên mặt ao phản chiếu của mặt nước …2. Bài tập 2:a. trong bài "Thu điếu" của Nguyễn Khuyến vần "eo" là vần chủ đạo (xuất hiện 5 lần trong thơ). Điều đó góp phần khắc hoạ hình tượng mùa thu yên tĩnh, trong trẻo ở làng quê Bắc Bộ - đồng thời cũng bộc lộ một tâm hồn thơ thanh khiết đắm say với thiên nhiên của nhà thơ.b. Trong đoạn thơ của Tố Hữu vần "ang" xuất hiện 7 lần. Đây là vần chứa một nguyên âm rộng và âm tiết thuộc loại nửa mở (kết thúc bằng phụ âm mũi). Vần "ang" vì vậy gợi cảm giác rộng mở và chuyển động thích hợp với sắc thái miêu tả sự chuyển động mùa (từ mùa đông sang mùa xuân).III. Tổng kết: Phép tu từ tạo nhịp điệu và âm hưởng thường được dùng trong văn xuôi nhất là văn chính luận. - Phép tu từ tạo nhịp điệu điệp thanh thường được sử dụng nhiều trong thơ ca.

4. Củng cố: Nắm nội dung bài học.

5. Dặn dò: Tiết sau học Làm văn.

65

Tiết thứ: 32-33

VIẾT BÀI SỐ 3A. MỤC TIÊU: Giúp học sinh:

-Vận dụng những kiến thức cơ bản đã học trong các văn bản đọc hiểu để viết bài nghị luận về một đoạn thơ trữ tình.

-Vận dụng đựoc khả năng nghị luận văn học để viết bài làm văn phù hợp với yêu cầu của đề bài.B. PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY:

C. CHUẨN BỊ GIÁO CỤ: * Giáo viên : Soạn giáo án. * Học sinh : Soạn bài.D. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Ổn định lớp - kiểm tra sĩ số:2. Kiểm tra bài cũ: 3. Nội dung bài mới: a. Đặt vấn đề: b. Triển khai bài dạy:

Hoạt động thầy và trò Nội dung kiến thứcHoạt động 1:Giáo viên hướng dẫn học sinh chuẩn bị ở nhà: Đọc phần hướng đẫn chung và thực hiện các yêu cầu ở phần này để có cơ sở làm tốt bài văn.

- Sau đó đọc trước phần gợi ý cách làm bài + tư lệu tham khảo.Hoạt động 2:Giới thiệu đề văn. Giáo viên chép đề lên bảng. Giáo viên có thể chọn một trong bốn câu của Sách giáo khoa hoặc chọn một đề khác phù hợp với học sinh.

I. Hướng dẫn chung.1. Ôn tập.-Kiến thức văn học sử, kỷ năng đọc hiểu văn bản.-Kiến thức và kỷ năng Tiếng Việt.-Kiến thức và kỷ năng nghị luận.2. Rút kinh nghiệm từ bài làm văn số 2 để tránh những lỗi về diễn đạt lập luận.II. Đề bài.Chọn đề 2 (Sgk):1. Câu 1 (3 điểm): Theo anh (chị) trong bài thơ Tây Tiến (Quang Dũng) những câu thơ nào biểu hiện rõ nét nhất vẻ đẹp bi tráng và tâm hồn phóng khoáng thơ mộng của người lính? Phân tích ngắn gọn để giải thích ý kiến của mình 2. Câu 2 (7 điểm): Cảm nhận của anh chị về hình tượng thiên nhiên và con người Việt Bắc trong đoạn thơ sau: "Ta về mình có nhớ ta, Ta về ta nhớ những hoa cùng người Rừng xanh hoa chuối đỏ tươi Đèn cao ánh nắng dao gài thắt lưng Ngày xuân mơ nở khắp rừng

66

Hoạt động 3:Tổ chức cho học sinh làm bài. Giáo viên nhắc học sinh cố gắng vận dụng tri thức và kĩ năng làm văn đã học khi làm bài.

Hoạt động 4:Thu bài. Dặn dò: Giáo viên nhắc học sinh xem lại kiến thức và kĩ năng tiếng Việt nhằm củng cố năng lực viết văn và rút kinh nghiệmchuẩn bị cho tiết trả bài.

Nhớ người đan nón chuốt từng sợi giang Ve kêu rừng phách đổ vàng Nhớ cô em gái hái măng một mình Rừng thu trăng soi hoà bình, Nhớ ai tiếng hát ân tình thuỷ chung " (Trích Việt Bắc-Tố Hữu).III. Học sinh làm bài. Giáo viên hạn định độ dài bài viết.- Câu 1: 20 dòng.- Câu 2: 1500 từ (khoảng ba trang).- Thời gian làm bài: 90 phút .Giáo viên lưu ý học sinh: Không được cử dụng tài liệu, không trao đổi, thảo luận.

4. Củng cố - dặn dò:Tiết sau học Đọc thêm

67

Tiết thứ: 34-35 Đọc thêm:

DỌN VỀ LÀNGTIẾNG HÁT CON TÀU

ĐÒ LÈNA. MỤC TIÊU: - Giúp học sinh hiểu được những nội dung cơ bản của bài thơ và những nghệ thuật tiêu biểu trong thơ của các tác giả.B. PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY: -Đọc diễn cảm-Nêu vấn đề. C. CHUẨN BỊ GIÁO CỤ: * Giáo viên : Soạn giáo án. * Học sinh : Soạn bài.D. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Ổn định lớp - kiểm tra sĩ số:2. Kiểm tra bài cũ: Đọc thuộc lòng bài "Đất nước" của Nguyễn Đình Thi? Nêu những giá trị tiêu biểu về nội dung và nghệ thuật? 3. Nội dung bài mới: a. Đặt vấn đề: b. Triển khai bài dạy:

Hoạt động thầy và trò Nội dung kiến thức

Học sinh đọc SGK. - Phần Tiểu dẫn trình bày nội dung gì? Nêu tóm tắt những điều cần lưu ý

Xác định chủ đề của bài thơ?

A. Bài "Dọn về làng".I. Tìm hiểu chung.1. Tiểu dẫn:- Nông Quốc Chấn (tên khai sinh là Nông Văn Quỳnh).- Sinh năm:1923 Quê: Cốc Đán - Ngân Sơn- Bắc Cạn. Là nhà thơ dân tộc Tày.- Từng giữ nhiều chức vụ quan trọng: Chủ tịch Hội văn học khu Việt Bắc,Thứ trưởng Bộ Văn Hoá thông tin - Hiệu trưởng Trường Đại học Văn hoá Hà Nội. * Sự nghiệp: Tiếng ca người Việt Bắc(1959). Suối và biển(1984)…*Tác phẩm: - Viết về quê hương tác giả trong những năm đầu kháng chiến chống thực dân Pháp đau thương mà anh dũng. Bài thơ được trao giải nhì tại Đại hội liên hoan Thanh niên sinh viên thế giới tại Béc-lin.II. Đọc hiểu văn bản:1. Chủ đề: Miêu tả cuộc sống gian khổ của nhân dân Cao Bắc Lạng và tội ác dã man của giặc Pháp Đồng thời thể hiện niềm vui khi quê hương được giải phóng.2. Nội dung:a Nỗi thống khổ của nhân dân và tội ác của giặc

68

Nêu những nội dung cơ bản của tác phẩm?

Nhận xét gì về tội ác của giặc?

Niềm vui của dân khi được giải phóng thể hiện qua những chi tiết nào?

Nhận xét chung về nghệ thuật?

Giáo viên hướng dẫn học sinh đọc bài

Nêu những nét chính về tác giả? Hoàn cảnh sáng tác bài thơ?

Bố cục?

- Chạy hết núi lại khe, cay đắng đủ mùi -> Cách diễn đạt cụ thể của người miền núi về nỗi thống khổ của mình.+ Tội ác của giặc: - …Giặc Tây lại đến lùng- Từng cái lán nó đốt đi trơ trụi… Khoét sâu vào mối thù với quân xâm lược. Thể hiện nhận thức tỉnh táo của người dân: biết được âm mưu của kẻ thù, biết nén đau thương để vượt lên nỗi đau khổ của chính mình.b. Niềm vui của dân khi được giải phóng:- Hôm nay …………cười vang…………………………………Mờ mờ khói bếp bay lên mái nhà lá -> Niềm vui ấy không của riêng ai (nhân dân, bộ đội, tất cả mọi người… và nhất là nhân vật trữ tình).3. Nghệ thuật: - Cách nói sinh động cụ thể- hình ảnh gần gũi…B. Bài "Tiếng hát con tàu".I. Tìm hiểu chung:1. Tiểu dẫn: - Chế Lan Viên (Tên khai sinh là Phan Ngọc Hoan).- Quê: Quảng Trị.- Những tác phẩm chính: Điêu tàn, ánh sáng và phù sa,…* Thơ Chế Lan Viên giàu chất suy tưởng, triết lý, mang vẻ đẹp trí tuệ và đa dạng phong phú về hình ảnh.*Tác phẩm: Lấy cảm hứng từ một sự kiện kinh tế - xã hội ở miền Bắc. Đó là cuộc vận động nhân dân miền xuôi xây dựng kinh tế ở Tây Bắc. Bài thơ rút trong tập " ánh sáng và phù sa".2. Bố cục: Chia làm 3 đoạn: + 2 khổ đầu. + 9 khổ tiếp. + Còn lại.II. Đọc hiểu văn bản:1. Hình ảnh con tàu và Tây Bẳc trong 4 câu thơ đầu:-Hình ảnh mang tính biểu tượng -> Khát vọng lên đường, đi xa -> Gợi những miền đất xa xôi mà sâu nặng nghĩa tình … - Nhan đề: Con tàu là biểu tượng khát vọng lên đường đi xa.Tiếng hát con tàu là tiếng hát của lòng ta.2. Sự trăn trở và lời mời gọi lên đường.

69

-Ý nghĩa hình ảnh con tàu và địa danh Tây Bắc?

Niềm vui của tác giả khi gặp lại nhân dân?

- Những thành công về mặt nghệ thuật của bài thơ?

Giáo viên đọc bài thơ- Lưu ý: Đây là một bài thơ xúc động về tình cảm bà cháu - Vài nét về tác giả? tác phẩm?

Bố cục của bài? Nội dung cơ bản của từng phần?

Nêu những thành công về mặt nghệ thuật của tác phẩm?

- Sự đối lập giữa mênh mông> < nhỏ hẹp: thơ > < lòng đóng khép.3. Niềm vui khi được về với nhân dân. - Con về với …4. Khúc hát lên đường. * Vài nét nghệ thuật: - Giọng điệu, âm hưởng lôi cuốn - Hình ảnh thơ giàu ý nghĩa biểu tượng …C. Bài "Đò Lèn".I. Tìm hiểu chung:a. Tác giả:- Nguyễn Duy: Tên khai sinh là Nguyễn Duy Nhuệ. - Là nhà thơ của những vẻ đẹp đời thường, những giá trị khiêm nhường mà bền vững.Thơ ND mang hơi hướng ca dao thâm trầm trong triết lý hồn nhiên và hóm hỉnh …b. Tác phẩm:- Ra đời 9/1983- Đò Lèn: Quê ngoại của tác giả. II. Đọc hiểu: *Bố cục: 2 đoạn.1. 5 khổ thơ đầu: Người cháu nhớ lại hình ảnh lam lũ, tần tảo giữa cuộc sống thường nhật của người bà bên cạnh sự vô tư đến mức vô tâm của người cháu. 2. Khổ cuối:- Sự thức tỉnh của người cháu trước quy luật đơn giản mà nghiệt ngã của cõi đời để càng đau đớn tiếc xót vì thương bà. 3. Vài nét nghệ thuật.- Lời thơ giản dị chân thành.- Dùng từ có giá trị tạo hình …

4. Củng cố: Nắm: những nội dung và nghệ thuật cơ bản của từng bài thơ.

5. Dặn dò: Tiết sau học Tiếng Việt.

70

Tiết thứ: 36

THỰC HÀNH MỘT SỐ PHÉP TU TỪ CÚ PHÁPA. MỤC TIÊU: - Nắm được một số phép tu từ cú pháp thường dùng trong văn bản cùng những kỷ năng phân tích và sử dụng chúng. B. PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY: -Nêu vấn đề Thảo luận. C. CHUẨN BỊ GIÁO CỤ: * Giáo viên : Soạn giáo án. * Học sinh : Soạn bài. D. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Ổn định lớp - kiểm tra sĩ số:2. Kiểm tra bài cũ: 3. Nội dung bài mới: a. Đặt vấn đề: b. Triển khai bài dạy:

Hoạt động thầy và trò Nội dung kiến thứcGiáo viên hướng dẫn học sinh làm bìa tập sgk.

- Hãy xác định câu có lặp cú pháp và phân tích kết cấu cú pháp đó phép lặp đó có tác dụng như thế nào?

Phép liệt kê được thể hiện như thế nào trong các câu bên? Nhận xét gì về tác dụng của nó

I. Phép lặp cú pháp.Câu 1: -Lặp cú pháp: " Sự thật là ……………………………của Pháp nữa"-> khẳng định nước ta thành thuộc địa của Nhật chứ không phải của Pháp. -Lặp cú pháp: " Sự thật là ……"->có tác dụng khẳng định rõ ta lấy lạiViệt Nam từ tay Nhật chứ không phải từ tay Pháp. -Lặp cú pháp: " Dân ta đã đánh đổ……" -Lặp cú pháp "Dân ta lại đánh đổ…"Câu 2:-Ở mỗi câu tục ngữ hai vế đối nhau chặt chẽ về số lượng tiếng. Phép lặp kết hợp với phép đối. II. Phép liệt kê: a. Các câu trong đoạn văn trích "Hịch tướng sĩ" của Trần Quốc Tuấn có dùng phép lặp cú pháp theo sơ đồ:+ Phương tiện + thì + ta cho. + Cấp bậc + thì + ta cho.+ Hoàn cảnh + thì + ta cho. Phép lặp cú pháp cộng với phép liệt kê có tác dụng nhấn mạnh sự chu cấp đối đãi đầy tình nghiã của Trần Quốc Tuấn đối với tì tướng của mình trong hoàn cảnh chiến trường. b. Đoạn văn trong "Tuyên ngôn độc lập" có cấu tạo các câu giống nhau theo mô hình C + V + B Lặp cú pháp

71

Phép chêm xen khi được trình bày trên văn bản thường có đặc điểm gì? Tác dụng của nó ?

phối hợp với phép liệt kê nhằm vạch tội ác của bọn thực dân.III. Phép chêm xen:-Tất cả phần in đậm trong các câu thuộc a,b,c,d đều ở giữa hoặc cuối câu. -Khi viết chúng được tách ra bằng dấu () hoặc dấu phẩy. - Chúng có tác dụng giải thích, ghi chú cho từ ngữ đi trước.Chúng bổ sung thêm sắc thái tình cảm.-Bộ phận chêm xen có vai trò trong nghĩa tình thái. Việt Bắc - bài thơ đội tiêu đề của toàn bộ tập thơ là khúc tráng ca về cuộc kháng chiến và con người kháng chiến.Đồng thời bài thơ thể hiện ân tình thuỷ chung giữa miền xuôi và miền ngược, giữa anh cán bộ kháng chiến và đồng bào các dân tộc Việt Bắc.

4. Củng cố: Nắm: Cách nhận diện và phân tích các biện pháp tu từ cú pháp.

5. Dặn dò: Tiết sau học Đọc văn "Sóng" của Xuân Quỳnh.

72

Tiết thứ: 37-38 SÓNG

(XUÂN QUỲNH)A. MỤC TIÊU: Giúp học sinh: -Cảm nhận được tình yêu đích thực của người con gái:hồn nhiên nồng nàn,say đắm, thuỷ chung vượt qua được hữu hạn của đời người.-Nắm được nghệ thuật đặc sắc trong thơ XQ: diễn tả bằng hình tượng ẩn dụ song kết hợp với chủ thể trữ tình em nhịp điệu dạt dàolôi cuốntừ ngữ giản dị gợi cảm. B. PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY: -Đọc diễn cảm, phát vấn, nêu vấn đề. C. CHUẨN BỊ GIÁO CỤ: * Giáo viên : Soạn giáo án. * Học sinh : Soạn bài. D. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Ổn định lớp - kiểm tra sĩ số:2. Kiểm tra bài cũ: Giá trị nhân đạo cao cả của bài "Đò Lèn "? Tình cảm của cháu dành cho bà có gì đặc biệt? 3. Nội dung bài mới: a. Đặt vấn đề: b. Triển khai bài dạy:

Hoạt động thầy và trò Nội dung kiến thức

Giáo viên vào bài. Giới thiệu vài nét về tác giả?

Giáo viên giới thiệu thêm:Cuộc đời vất vả, thiếu thốn =>Khao khát tình yêu thương, nhạy cảm với tình mẫu tử.

-Xuất xứ của tác phẩm Học sinh đọc, Giáo viên đọc mẫu Nêu nhận xét của em về âm hưởng -kết cấu của bài thơ?

"Anh không xứng là biển xanh" (Xuân Diệu)

Hình tượng sóng ở khổ thơ thứ nhất

I. Vài nét chung.1. Tác giả: - Nguyễn Thị Xuân Quỳnh (1942- 1988).- Một người phụ nữ tài năng và giàu nghị lực …- Một hồn thơ nữ đằm thắm chân thành mà sôi nổi trẻ trung trong những khát vọng mãnh liệt về tình yêu và hạnh. - Phong cách thơ: Dung dị hồn nhiên chân thật …2. Tác phẩm: - Viết năm 1967- In trong tập "Hoa dọc chiến hào"II. Đọc hiểu. 1. Đọc. 2. Phân tích.- Hình tượng sóng: + Âm hưởng sóng biển - dạt dào nhịp nhàng + Thể thơ 5 chữ. + Hình tượng " sóng" và " em " -> hình tượng đẹp đẽ để diễn tả tình yêu.a. Khổ 1và 2:- Dữ dội dịu êm - ồn ào lặng lẽ

73

được tác giả diễn tả như thế nào? Nhận xét về nhịp bài thơ?

Em hiểu gì về 2 hình ảnh "sông "và "bể"?->ý nghĩa?

Từ hình tượng sóng -Nhà thơ đã suy nghĩ đến ai?suy ngẫm về điều gì?

Trước tình yêu đẹp đẽ như vậy nhà thơ đã bày tỏ điều gì?

Trong tình yêu XQ đã cho rằng điều gì là thuộc tính?

-Nỗi nhớ gắn liền tình yêu, là thước đo của tình yêu

Giáo viên bình:liệt kê so sánh "Chuyến tàu đưa anh xa mãi Em vẫn cứ yêu anh… Bởi vì em biết thuỷ chung Bởi vì em biết chờ đợi Bởi vì em có niềm tin"-Khổ 8:Khác hoàn toàn 8 khổ còn lại của bài thơ về mạch nghĩ ->Nét riêng XQ

-> Trạng thái đối cực của sóng -> gợi liên tuởng đến trạng thái tâm lý của tình yêu - Sông không hiểu nổi mình …………………………………………………………Bồi hồi ……-> Khát vọng của sóng của tình yêu là bất diệt vĩnh hằng. b. Khổ 3và 4Nghĩ …anh,em biển lớn->Từ hình tượng sóng -nhà thơ đã nhận thức về tình yêu của mình <-> Tình yêu sánh ngang biển lớn -sánh ngang cuộc đời. Sóng bắt đầu từ gió Gió bắt đầu từ đâu Em cũng không biết nữa Khi nào ta yêu nhau->Hình thức nghi vấn => Băn khoăn đi tìm cội nguồn của sóng, của tình yêu nhưng bất lực ->Lời thú tội hồn nhiên nhưng sâu sắc. =>Quy luật của tình yêu 3. Khổ 5-6-7:Sóng nhớ bờ Không ngủ được Em nhớ anh Trong mơ còn thức ->Liên tưởng, so sánh, độc đáo thú vị ->Nỗi nhớ thường trực trong lòng nguời con gái đang yêu -Khi thức khi ngủ ->Nỗi nhớ da diết, mãnh liệt Lúc nào em cũng nghĩ Hướng về anh một phương Con nào chẳng tới bờ Dù …cách trở ->Sự thuỷ chung tuyệt đối và niềm tin son sắt của nhà thơ vào tình yêu -cuộc sống:Tình yêu nào rồi cũng đến bờ hạnh phúc s4. Khổ 8:Cuộc đời tuy dài thế Năm tháng vẫn đi qua->Nhạy cảm với sự trôi chảy của thời gian -Niềm lo âu niềm khao khát nắm giữ lấy hạnh phúc trong

74

-Giáo viên chuyển:lo âu nhưng không thất vọng, tác giả chọn cách cư xử tích cực Trong khổ 9, tác giả bày tỏ điều gì?

"Tự hát "

_ Đánh giá chung về nghệ thuật và nội dung bài thơ?

hiện tại -ý thức sâu về sự hữu hạn của đời người và sự mong manh khó bền của chặt của tình yêu, hạnh phúc. =>Lo âu, trăn trở 5. Khổ 9:Làm sao được tan ra Thành trăm con sóng nhỏĐể ngàn năm còn vỗ ->Ước nguyện chân thành được hoà mình vào biển lớn, vào tình yêu cuộc đời ->Khát vọng sống hết mình cho tình yêu với sự hi sinh, dâng hiến III. Tổng kết:Với nghệ thuật xây dựng hình tượng sóng đôi sóng và em -Âm điệu dào dạt… Bài thơ là bản tình ca ca ngợi tình yêu chân thành, mãnh liệt, thuỷ chung. Thể hiện tâm hồn đôn hậu mà trẻ trung sôi nổi trong khát vọng tình yêu, hạnh phúc

4. Củng cố: Nắm: Nội dung và nghệ thuật bài thơ Đọc thuộc lòng bài thơ

5. Dặn dò: Tiết sau học Làm văn.

75

Tiết thứ: 39

LUYỆN TẬP VẬN DỤNG KẾT HỢP CÁC PHƯƠNG THỨC BIỂU ĐẠTA. MỤC TIÊU: Giúp học sinh:-Nắm được sự cần thiết phải vận dụng kết hợp các phương thức biểu đạt tự sự miêu tả, biểu cảm, thuyết minh trong bài văn nghị luận. -Bước đầu nắm được cách vận dụng kết hợp các phương thức đó trong một đoạn, một bài văn nghị luận. B. PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY: -Thực hành. Phát vấn.C. CHUẨN BỊ GIÁO CỤ: * Giáo viên : Soạn giáo án. * Học sinh : Soạn bài. D. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Ổn định lớp - kiểm tra sĩ số:2. Kiểm tra bài cũ: 3. Nội dung bài mới: a. Đặt vấn đề: Muốn viết bài văn nghị luận hay, hấp dẫn, người viết cần vận dụng kết hợp nhiều thao tác lập luận: chứng minh, bác bỏ, phân tích, giải thích… Và cho bài nghị luận bớt khô khan trừu tượng, người viết cần vận dụng kết hợp các phương thức biểu đạt: tự sự miêu tả, biểu cảm…Đó cũng chính là mục đích của bài học này. b. Triển khai bài dạy:

Hoạt động thầy và trò Nội dung kiến thứcGiáo viên hướng dẫn học sinh luyện tập trên lớp:

-Vì sao trong bài văn nghị luận chúng ta có những lúc cần vận dụng kết hợp các phương thức biểu đạt: tự sự, miêu tả, biểu cảm?

-Muốn cho việc vận dụng các phương thức biểu đạt có kết quả cao thì chúng ta cần chú ý điều gì? Cho ví dụ?

I. Luyện tập trên lớp. 1. Bài tập 1:a. Trong bài văn nghị luận có lúc cần vận dụng kết hợp các phương thức biểu đạt tự sự, miêu tả, biểu cảm vì: + Khắc phục hạn chế của văn nghị luận đó là sự khô khan, thiên về lí tính khó đọc. + Yếu tố tự sự, miêu tả, biểu cảm đem lại sự cụ thể sống động cho văn nghị luận. a. Yêu cầu của việc kết hợp các phương thức biểu đạt trong văn nghị luận:Bài văn phải thuộc một kiểu văn bản chính luận.ở đây kiểu văn bản chính luận dứt khoát phải là văn nghị luận - Kể, tả, biểu cảm chỉ là những yếu tố kết hợp Chúng không được làm mất làm mờ đi đặc trưng nghị luận của bài văn.- Các yếu tố kể, tả, biểu cảm khi tham gia vào bài văn nghị luận thì phải chịu sự chi phối và phải phục

76

-Giáo viên hướng dẫn làm bài ở nhà

vụ quá trình nghị luận. 2. Bài tập 2: Vận dụng kết hợp phương thức biểu đạt thuyết minh trong văn nghị luận: - Thuyết minh là thao tác giới thiệu trình bày khách quan chính xác về tính chất, đặc điểm của sự vật, hiện tượng.-Trong đoạn trích, người viết muốn khẳng định sự cần thiết của chi tiêu GNP. Để làm cho bài viết của mình thuyết phục ngoài việc sử dụng các thao tác lập luận người viết còn vận dụng các thao tác thuyết minh giới thiệu một cách rõ ràng chính xácvề chỉ số GDP và GNP ở Việt Nam -Tác dụng ý nghĩa của việc sử dụng thao tác thuyết minh:+ Hỗ trợ đắc lực cho sự bàn luận của tác giả nó đem lại những hiểu biết thú vị. + Giúp người đọc hình dung vấn đề một cách cụ thể và hình dung mức độ nghiêm túc của vấn đề 3. Bài tập 3: Viết bài văn nghị luận. Chủ đề: Nhà văn mà tôi hâm mộ -Học sinh tham khảo Thạch Lam (Nguyễn Tuân)II. Luyện tập ở nhà. 1. Trả lời: Cả hai nhận định đều đúng vì:- Một bài văn nghị luận chỉ hấp dẫn khi sử dụng kết hợp các phương thức biểu đạt nếu không nó dễ sa vào trừu tượng khô khan.2. Viết bài với chủ đề: Gia đình trong thời hiện đại.III. Tổng kết - dặn dò.

4. Củng cố - Dặn dò: Tiết sau học Đọc văn "Đàn ghi ta của Lor ca".

77

Tiết thứ: 40 Đọc thêm:

ĐÀN GHI TA CỦA LOR -CAA. MỤC TIÊU: Giúp học sinh:-Cảm nhận đựơc vẻ bi tráng của hình tượng Lor -ca qua mạch cảm xúc suy tư đa chiều; vừa sâu sắc vừa mãnh liệt của tác giả bài thơ.-Thấy được vẻ độc đáo trong hình thức biểu đạt thơ mang phong cách tượng trưng.-Có những tri thức để đọc và hiểu một bài thơ viết theo phong cách hiện đại. B. PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY: -Thực hành-Phát vấn. C. CHUẨN BỊ GIÁO CỤ: * Giáo viên : Soạn giáo án. * Học sinh : Soạn bài. D. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Ổn định lớp - kiểm tra sĩ số:2. Kiểm tra bài cũ: Đọc thuộc lòng bài thơ "Sóng" của XQ? Nhận xét gì về tình yêu của người phụ nữ trong bài thơ? 3. Nội dung bài mới: a. Đặt vấn đề: b. Triển khai bài dạy:

Hoạt động thầy và trò Nội dung kiến thứcGiáo viên hướng dẫn học sinh tìm hiểu tiểu dẫn.

Học sinh đọc - Nêu những nét cơ bản về tác giả Thanh Thảo? Đặc điểm phong cách thơ của ông?

Giáo viên giới thiệu về tác phẩm Đọc văn bản và hướng dẫn học sinh tìm hiểu bài thơ theo các câu hỏi sgk

I. Tiểu dẫn:1. Tác giả:-Tên khai sinh: Hồ Thành Công- sinh năm 1946. - Quê: Mộ Đức, Quảng Ngãi. -Sự nghiệp văn chương:+Có các sáng tác hay và độc đáo về chiến tranh và thời hậu chiến.+Các tác phẩm:Những người đi tới biển (1977), Những ngọn sóng mặt trời (1984-1982), Khối vuông ru bích (1985).+Những năm gần đây:viết báo, tiểu luận phê bình Nhưng đóng góp quan trọng nhất là thơ ca.-Đặc điểm thơ:+Là tiếng nói của người tri thức nhiều suy tư, trăn trở về cuộc sống. +Ông luôn tìm tòi khám phá, sáng tạo tìm cách biểu đạt mới qua hình thức câu thơ tự do, đem đến một mĩ cảm hiện đại cho thơ bằng thi ảnh và ngôn từ mơí mẻ.2. Tác phẩm.

78

Cảm nhận chung của em về bài thơ?

Hãy giải mã các hình ảnh: tiếng đàn bọt nướcáo choàng đỏ gắtvầng trăng chếnh choángyên ngựa mỏi mòn …?Em có suy nghĩ gì về các hình ảnh ấy?

Cái chết của Lor-ca được khắc hoạ qua những hình ảnh nào?

_ Em có cảm nhận gì về đoạn thơ "Không ai chôn cất tiếng đàn…"

- Vì sao cái chết của Lo-rca được miêu tả đi liền với "hình ảnh cây đàn"?

-Rút ra trong tập" Khối vuông ru bích"-Là tác phẩm tiêu biểu cho tư duy thơ Thanh Thảo:Giàu suy tư, mãnh liệt và phóng túng, ít nhiều nhuốm màu sắc tưọng trưng và siêu thực II. Đọc hiểu văn bản:1. Đọc:2.Tìm hiểu văn bản:Cảm nhận chung.Bài thơ viết theo thể tự do thể hiện cảm xúc mãnh liệt của tác giả trước cái chết của Lor-ca qua hàng loạt hính ảnh mang tính biểu tượng. a. Hình tượng Lor-ca. - Các hình ảnh: tiếng đàn bọt nước, áo choàng đỏ gắt, vầng trăng chếnh choáng, yên ngựa mỏi mòn đều mang tính biểu tượng.- Các dòng thơ không có hình ảnh về con người nhưng bóng dáng con người vẫn hiện lên rõ nét qua hình ảnh và âm thanh (tiếng đàn)màu sắc (áo choàng đỏ gắt),trạng thái (chếnh choáng, mỏi mòn)…+Như vậy ngay ở khổ thơ đầu chúng ta đã bước vào một không gian đậm chất Tây Ban Nha, với hình ảnh áo choàng đỏ gắt -áo choàng khoác trên mình những võ sĩ đấu bò tót -Một biểu tượng của Tây Ban Nha. +Đồng thời người đọc không thể không nhận thấy cuộc hành trình của con người: đi lang thang về niềm đơn độc với vầng trăng chếnh choáng trên yên ngưạ mỏi mòn "đó là những cuộc độc hành của con người -Cuộc độc hành của Lor -ca (một anh hùng Tây Ban Nha.-Vẻ đẹp của Lor-ca và cái chết của Lor -ca:-Tác giả khắc hoạ nhân vật giữa một không gian hoang dã đậm chất Tây Ban Nha: "Tây Ban Nha /hát ngêu ngao /bỗng kinh hoàng / áo choàng bê bết đỏ" Tiếng hát ngêu ngao của những người Di-gan, áo choàng của võ sĩ đấu bò tót đã trở thành biểu tượng - cho sự đổ máu, cái chết và sự cầu khấn cho linh hồn. +Trên nền ấy là hình ảnh Lor-ca:"bị điệu về bãi bắn - chàng đi như người mộng du " Một lần nữa chúng ta lại được chứng kiến Lor-ca với cuộc hành trình của anh -Cuộc hành trình đến với cái chết.

79

- Em có suy nghĩ gì về các hình ảnh: đường chỉ tay đứt, dòng sông vô cùngLor-ca bơi sang ngang ?

Hình tượng tiếng đàn trong bài thơ mang ý nghĩa ẩn dụ gì? (Học sinh sẽ liệt kê ra những cách hiểu khác nhau - Giáo viên là người nhận xét khuyến khích học sinh - không nên áp đặt cách hiểu mà chỉ nên đưa ra nhận định).

- Trước cái chết: Lor-ca "đi như một người mộng du" -> Đó là thái độ bỏ quên tất cả, không bận lòng với bất cứ điều gì, kể cả cái chết đang cận kề từ đó để thấy được dũng khí của Lor-ca -Một con người đã dâng hiến cả tuổi trẻ, cả cuộc đời cho cuộc đấu tranh vì tự do. +Hình ảnh: dòng sông, Lor-ca bơi sang ngang, đường chỉ tay đứt" lại một lần nữa miêu tả cuộc hành trình đi tới cái chết của Lor-ca. Cuộc đời dài rộng như dòng sông và Lor-ca "Bơi sang ngang" trên "chiếc ghi -ta màu bạc "cùng với hình ảnh "đường chỉ tay đứt"chính là những biểu tượng, những ẩn dụ về cái chết, sự nghiệt ngã của định mệnh về số phận ngắn ngủi.+Cũng cần phải thấy sự lô-gíc giữa các hình ảnh:Lor-ca bơi sang ngang /chiếc ghi -ta màu bạc Cuộc đời của Lor-ca là chuỗi dài những đam mê trong đó có niềm đam mê đàn ghi -ta. Và do đó "đàn ghi-ta"đã trở thành biểu tượng của cả cuộc sống nhiều hoài bão, màu sắc và thanh âm của Lor-ca.-Các hình ảnh "Hát nghêu ngao, đường chỉ tay đứt, lá bùa cô gái Di-gan" xâu chuỗi trong một trường liên tưởng về định mệnh, về cái chết, về số phận ngắn ngủi mang đậm màu sắc Tây Ban Nha. +Ở đây động từ "ném" lặp lại hai lần (ném lá bùa, ném trái tim) nó trở thành biểu tượng về cái chết bi thảm nhưng cũng đầy chất bi tráng, dũng mãnh của Lor-ca.Từ đó để thấy được cảm xúc đầy mãnh liệt của Thanh Thảo lẫn với sự mến mộ, tôn vinh, cảm phục b. Hình tượng tiếng đàn: Khổ thơ đầy ắp những hình ảnh biểu tượng và siêu thực ở đây, tiếng đàn đã trở thành một nhân vật có linh hồn: "không ai chôn cất tiếng đàn", "tiếng đàn như cỏ mọc hoang".Ở đây Lor-ca không hiện diện mà chỉ có sự hiện diện của tiếng đàn.Nó trở thành biểu tượng của tâm hồn Lor-ca, trái tim Lor-ca. Cuộc đời của ông sống tự do, thanh thản trong suốt như giọt nước mắt vầng trănglong lanh trong đáy giếng Lor-ca đã chết (về thể xác) nhưng dư âm vang vọng của cuộc đời ông thì còn mãi. - Tiếng đàn xuất hiện nhiều lần trong bài thơ:

80

-Đánh giá chung về nội dung và nghệ thuật của bài thơ?

4. Củng cố- dặn dò: - Học thuộc lòng bài thơ - Làm bài tập tiết sau học đọc thêm.

"Tiếng đàn bọt nước ghi ta đá xanh tiếng ghi ta ròng ròng …"- Mang nhiều cung bậc: âm thanh vui tươi chia cắt tan vỡ có khi là âm thanh cái chết có khi là giai điệu tình yêu …=> Là sự hài hoà của rất nhiều trạng thái cảm xúc Trước hết đó là cảm xúc của Lor-ca Cuộc đời Lor- ca như tiếng đàn ghi ta những âm thanh cung bậc của nó khi réo rắt về niềm yêu đời thiết tha, khi hùng tráng mạnh mẽ về những ngày chiến đấu sôi nổi , khi trầm lắng…Tiếng đàn ghi ta là bài ca về cuộc đời, số phận và cái chết của Lor-ca.III. Tổng kết.-Thể thơ tự do, không dấu câu, không dấu hiệu mở đầu, kết thúc.Sử dụng hình ảnh biểu tượng - siêu thực có sức chứa lớn về nội dung Màu sắc Tây Ban Nha rất đậm nét trong bài thơ Kết hợp hai yếu tố thơ và nhạc. => Bài thơ thể hiện nỗi đau xót sâu sắc trước cái chết bi thảm của Lor-ca.

81

Tiết thứ: 41 Đọc thêm:

BÁC ƠI (TỐ HỮU)A. MỤC TIÊU: Giúp học sinh:-Hiểu, phân tích, cảm thụ được nỗi đau đớn của nhân vật trữ tình trước sự ra đi đột ngột của Bác qua những hình ảnh thơ giản dị gần gũi với tâm hồn thơ Việt Nam. Đó cũng là tấm lòng chung của cả dân tộc. B. TIẾN TRÌNH THỰC HIỆN:* Giáo viên hướng dẫn học sinh tìm hiểu phần tiểu dẫn. 1. Tố Hữu và những sáng tác về Bác Hồ:-Tố Hữu là nhà thơ có nhiều sáng tác nhất, hay nhất cảm động nhất về Bác Hồ. Ông đã nói hộ cho bao tấm lòng người con Việt Nam đối với lãnh tụ vĩ đại Hồ Chí Minh.-Bài thơ ra đời ít ngày sau khi Bác mất - Là tiếng khóc đau thương ngọt ngào của nhà thơ và cũng là của cả dân tộc.* Giáo viên hướng dẫn học sinh đọc hiểu văn bản: 2. Tìm hiểu bài thơ.a. Bốn khổ thơ đầu: Giọng nghẹn ngào, thương tiếc, ngậm ngùi -> khái quát nỗi đau chung của cả đất nước, cả vũ trụ, cỏ cây và con người.- Nỗi đau đớn được nhà thơ hình tượng hoá bởi một nhân vật cụ thể " con chạy về thăm Bác " -> Với hình tượng này nhà thơ có thể dễ dàng bộc lộ cảm xúc với rất nhiều cung bậc khác nhau. Hình tượng thơ mang tính khái quát cho hàng triệu con tim Việt Nam đối với Bácb. Sáu khổ thơ tiếp theo:- Khắc hoạ hình tượng Bác Hồ trên nhiều khía cạnh: + Về lí tưởng và lẽ sống của Người: "ôm cả non sông …,tự do cho mỗi đời nô lệ…" Đó là lí tưởng sống cao đẹp của một bậc đại nhân, đại trí, đại dũng.Bác hi sinh cả hạnh phúc cá nhân để lo cho cả dân tộc. c. Ba khổ thơ còn lại:- Lời thơ không chỉ dừng lại là lời của một cá nhân mà mà là tiếng lòng, cảm xúc của một dân tộc Việt Nam.Tiếc thương đau xót trước sự ra đi của Bác nhưng lời thơ không bi luỵ vì tác giả khẳng định sức sống bất diệt của trái tim Hồ Chí Minh

TỰ DO (P Ê- LUY- A)

A. MỤC TIÊU: Giúp học sinh phân tích được hình thức nghệ thuật đặc sắc độc đáo thể hiện khát vọng tự do của tác giả đồng thời cũng là của nhân dân Pháp qua bài thơ. Nhận thức sức mạnh và giá trị của tự do chân chính. B.TIẾN TRÌNH THỰC HIỆN: *Giáo viên hướng dẫn học sinh đọc và tìm hiểu phần tiểu dẫn, tìm hiểu văn bản:1. Những nét chung: -Tác giả PÊ-luy-a (1895- 1952) là thơ Pháp tham gia nhiều hoạt động chính trị chống chiến tranh chống phát xít , chống đế quốc. Ông sáng tác hơn 60 thi phẩm …

82

-Bài thơ ra đời trong thời kỳ nước Pháp bị phát xít Đức xâm lược. Nguyên văn bài thơ không có vần, không có dấu chấm câu.2. Tác phẩm:-Cảm nhận chung về bài thơ: Là bài thơ hay, bày tỏ khát vọng và sự say đắm tự do. Được thể hiện bởi hình thức nghệ thuật đặc biệt với tầng lớp hình ảnh từ ngữ lặp lại chồng lên nhau nối tiếp nhau.+ Nghệ thuật:-Tạo câu trùng điệp " tôi viết tên em "-Cách lặp từ theo kiểu xoáy tròn…-Địa điểm mang tính trừu tượng + Nội dung: Tình yêu tự do cháy bỏng mãnh liệt…*Giáo viên củng cố, hướng dẫn học sinh học bài ở nhà

*Dặn dò: Tiết sau học làm văn "Luyện tập vận dụng các thao tác lập luận".

83

Tiết thứ: 42

LUYỆN TẬP VẬN DỤNG TỔNG HỢP CÁC THAO TÁC LẬP LUẬNA. MỤC TIÊU: Giúp học sinh:-Hiểu được thế nào là kết hợp các thao tác lập luận, những lợi ích to lớn của việc vận dụng các thao tác lập luận đối với công việc làm văn. -Nắm được kiến thức và có khả năng kết hợp một số thao tác nghị luận cơ bản để có thể nâng cao hiệu quả làm bài văn nghị luận đối với công việc làm văn nghị luận. B. PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY: -Luyện tập; thực hành. C. CHUẨN BỊ GIÁO CỤ: * Giáo viên : Soạn giáo án. * Học sinh : Soạn bài. D. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Ổn định lớp - kiểm tra sĩ số:

2. Kiểm tra bài cũ: Kể tên các thao tác lập luận đã học ở những tiết trước?

3. Nội dung bài mới: a. Đặt vấn đề: Tiết học hôm nay sẽ giúp các em luyện tập để biết cách vận dụng tổng hợphài hoà các thao tác lập luận trong văn nghị luận. b. Triển khai bài dạy:

Hoạt động thầy và trò Nội dung kiến thức Luyện tập trên lớp.

Giáo viên hướng dẫn học sinh luyện tập các bài tập trong SGK- Anh chị hãy nhắc lại thao tác lập mà anh chị đã học ở lớp?

Giáo viên cần điều chỉnh câu trả lời của học sinh nếu thấy thiếu sót và chốt lại những kiến thức cơ bản, quan trọng.

Giáo viên yêu cầu học sinh đọc kỹ đề bài mà SGK đã đưa ra. Đặc biệt nhấn mạnh bài viết phải vận dụng tổng hợp ít nhất 3 thao tác lập luận khác nhau. Giáo viên yêu cầu học sinh trình bày trước lớp. Sau đó nhận xét, đánh giá

I. Ôn kiến thức cũ:- Thao tác lập luận phân tích: chia đối tượng ra thành nhiều yếu tố bộ phận nhỏ để có thể nhận biết đối tượng một cách cặn kẽ thấu đáo .- Thao tác lập luận so sánh: Làm rõ thông tin về sự vật bằng cách đối chiếu sự vật này với sự vật khác. - Thao tác lập luận chứng minh: Là làm cho người ta tin tưởng về những ý kiếnnhận xét có đầy đủ căn cứ từ trong những sự thật hoặc chân lý hiển nhiên. II. Bài tập 2.-Các thao tác lập luận trong "Tuyên ngôn độc lập": Thao tác lập luận phân tích chứng minh bình luận, miêu tả, biểu cảm. III. Bài tập 3.IV. Bài tập ở nhà:1. Bài tập 1: Sưu tầm bài văn hay.2. Viết bài hay.

84

tổng thể. 3. Đọc văn bản SGK.

4. Củng cố,dặn dò: Tiết sau học đọc văn.

85

Tiết thứ: 43-44

QUÁ TRÌNH VĂN HỌC VÀ PHONG CÁCH VĂN HỌCA. MỤC TIÊU: Giúp học sinh:-Nắm được khái niệm quá trình văn học bước đầu có ý niệm về các trào lưu văn học tiêu biểu. -Hiểu được khái niệm phong cách văn họcbiết nhận diện những biểu hiện của phong cách văn học. B. PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY: -Nêu vấn đề. Thuyết giảng.C. CHUẨN BỊ GIÁO CỤ: * Giáo viên : Soạn giáo án. * Học sinh : Soạn bài. D. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Ổn định lớp - kiểm tra sĩ số:

2. Kiểm tra bài cũ: Hình ảnh Lor-ca và ý nghĩa của hình tượng tiếng đàn?

3. Nội dung bài mới: a. Đặt vấn đề: b. Triển khai bài dạy:

Hoạt động thầy và trò Nội dung kiến thức

Giáo viên hướng dẫn học sinh tìm hiểu quá trình văn học trên hai phương diện là khái niệm văn học và trào lưu văn học.

- Quá trình văn học là gì? Nêu các quy luật chung của quá trình văn học?

I. Quá trình văn học. 1. Khái niệm quá trình văn học. -Văn học là một loại hình nghệ thuậtmột hình thái ý thức xã hội đặc thù luôn vận động biến chuyển. -Diễn tiến của văn học như một hệ thống với sự hình thành tồn tại thay đổi có mối quan hệ khăng khítchặt chẽ với thời kỳ lịch sử như: hai mặt của một tờ giấy. -Quá trình văn học là diễn biến hình thành tồn tạiphát triển, thay đổi của văn học qua các thời kỳ lịch sử.-Quá trình văn học luôn tuân theo những quy luật chung:+Thứ nhất: văn học gắn bó với đời sống thời đại nào văn hoá ấynhững chuyển biến của lịch sử xã hội thường kéo theo những biến động trong lịch sử văn học. +Thứ hai: Văn học phát triển trong sự kế thừa và cách tân: vă học dân gian là cội nguồn của văn học

86

-Trào lưu văn học là gì?

-Thế nào là phong cách văn học?

-Những biểu hiện của phong cách văn học?

viết người sau kế thừa giá trị của người trước tạo nên giá trị mới …2. Trào lưu văn học:-Hoạt động nổi bật của quá trình văn học là các trào lưu văn học. +Trào lưu văn học là một hoạt động có tính chất lịch sử, ra đời và mất đi trong một khoảng thời gian nhất định. Đó là một phong trào sáng tác tập hợp các tác giả, tác phẩm gần gũi nhau về cảm hứngtư tưởng tạo thành một dòng rộng lớn có bề thế trong đời sống văn học của một dân tộc. a. Văn học Phục hưng. b. Chủ nghĩa cổ điển. c. Chủ nghĩa lãng mạn.d. Chủ nghĩa hiện thực phê phán. e. Chủ nghĩa hiện thực xã hội chủ nghĩa. g. Chủ nghĩa siêu .

*Ở Việt Nam trào lưu đầu tiên xuất khoảng từ những năm 30 của thế kỷ XX - Gồm: -Trào lưu lãng mạn. -Trào lưu hiện thực phê phán. -Trào lưu hiện thực xã hội chủ nghĩa. II. Phong cách văn học..1. Khái niệm phong cách văn học. - Là sự độc đáo riêng biệt của các nghệ sĩ biểu hiện trong các tác phẩm của họ. Phong cách văn học in đậm dấu ấn dân tộc và thời đại. 2. Những biểu hiện của phong cách văn học. - Biểu hiện ở cách nhìn cách cảm thụ có tính chất khám phá, ở giọng điệu riêng biệt của tác giả. Biểu hiện ở hệ thống hình tượng. Thể hiện ở các phương diện nghệ thuật .

4. Củng cố- Dặn dò: Tiết sau học làm văn.

87

Tiết thứ: 45 TRẢ BÀI LÀM VĂN SỐ 3

A. MỤC TIÊU: Giúp học sinh: -Củng cố kiến thức về nghị luận văn họcrút kinh nghiệm cách viết một bài nghị luận văn học. -Nhận ra những ưuvà nhược trong bài viết của mình để rút kinh nghiệm cho bài viết sau. B. PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY: -Giáo viên hướng dẫn học sinh tìm hiểu đề và phát hiện lỗi trong bài. C. CHUẨN BỊ GIÁO CỤ: * Giáo viên : Soạn giáo án. * Học sinh : Soạn bài. D. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Ổn định lớp - kiểm tra sĩ số:2. Kiểm tra bài cũ: 3. Nội dung bài mới: a. Đặt vấn đề: b. Triển khai bài dạy:

Hoạt động thầy và trò Nội dung kiến thứcGiáo viên hướng dẫn học sinh tìm hiểu đề và xây dựng dàn ý.

Giáo viên nhận xét chung bài làm của học sinh: Đa số các em có cố gắng viết bài nhiều bài viết công phucảm nhận sâu sắc về vấn đề. -Giáo viên đọc mẫu, vào điểm.

I. Phân tích đề. 1. Xác định yêu cầu của đề và phương thức nghị luận của đề. -Yêu cầu kiểu bài nghị luận văn học. -Yêu cầu về phương thức diễn đạt, văn dụng thao tác phân tích là chính kết hợp thao tác lập luậngiải thíchso sánh, bình luận. 2. Xây dựng dàn ý. a. Mở bài. b. Thân bài.c. Kết bài. 3. Học sinh sửa lỗi sai trong bài viết của mình.

4. Dặn dò: Tiết sau học Đọc văn "Người lái đò sông Đà".

88

Tiết thứ: 46-47

NGƯỜI LÁI ĐÒ SÔNG ĐÀ(Nguyễn Tuân)

A. MỤC TIÊU: Giúp học sinh: -Nắm được vẻ đẹp của con sông Đà vừa "hung bạo" vừa "trữ tình" cùng hình ảnh giản dị và kì vĩ của người lái đò trên dòng sông ấy. Từ đó thấy được tình yêu, sự đắm say của Nguyễn Tuân trước thiên nhiên và con người lao động ở miền Tây Bắc của tổ quốc.-Học sinh cảm và hiểu được nét đặc sắc chủ yếu trong nghệ thuật tuỳ bút của Nguyễn Tuân. Bồi dưõng cho học sinh tình yêu đất nước, gắn bó với quê hương xứ sở, sự kính trọng và yêu mến những người lao động thông minh, dũng cảm, tài hoa. B. PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY: -Thực hành. Phát vấn. C. CHUẨN BỊ GIÁO CỤ: * Giáo viên : Soạn giáo án. * Học sinh : Soạn bài. D. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Ổn định lớp - kiểm tra sĩ số:2. Kiểm tra bài cũ: Ý nghĩa của hình tượng Lor-ca và tiếng đàn? Nhận xét gì về phong cách thơ của nhà thơ Thanh Thảo? 3. Nội dung bài mới:

Hoạt động thầy và trò Nội dung kiến thứcGiáo viên hướng dẫn học sinh đọc Sgk. Tìm hiểu các ý chính.

-Hình tượng con sông Đà được tác giả khắc hoạ như thế nào? Ấn tượng ban đầu về con sông?

-Tác giả đã sử dụng những biện

I. Tiểu dẫn:1. Xuất xứ:- tác phẩm in trong tập "Tuỳ bút sông Đà" 1960) Nguyễn Tuân.2. Hoàn cảnh ra đời:kết quả của chuyến đi thực tế Tây Bắc. II. Đọc hiểu. 1. Đọc.2. Tìm hiểu văn bản.a. Hình ảnh con sông Đà:+Hung bạo:-Vách đá dựng thành chẹt lòng sông như một cái yết hầu hiểm trở, dữ dội.-Thác nước: độc dữ, nham hiểm. -Hút nước chết người. -Đá mai phục:dàn bày thạch trận. Nghệ thuật miêu tả tỉ mỉ, so sánh độc đáonhân hoá hợp lí, quan sát tinh tế, cấu trúc câu văn …sông Đà hiện lên như một công trình tuyệt vời của

89

pháp nghệ thuật nào để khăcvs hoạ con sông Đà? -Vẻ đẹp trữ tình của con sông Đà được thể hiện qua những chi tiết nào?

Giáo viên bìnhNhận xét chung về con sông Đà?

-Hình ảnh người lái đò sông Đà đựoc khắc hoạ qua những chi tiết nào?

Nhận xét gì về ngọai hình người lái đò sông Đà?

Hình ảnh người lái đò qua những lần vượt thác?

Tâm hồn người lái đò sông Đà được khắc hoạ qua những chi tiết nào?

Đánh giá chung về nội dung và nghệ thuật đoạn trích?

tạo hoá nhưng hung dữ và hiểm ác. +Trữ tình:-Tuôn dài, tuôn dài như một áng tóc trữ tình. -Bờ sông hoang dại, bờ sông hồn nhiên như …-Màu sắc nước sông Đà thay đổi theo mùa. -Con sông rất gợi cảmnhư một cố nhân Nghệ thuật so sánh, quan sát -sông Đà "như một cố nhân xa thì thương nhớ khôn nguôi".b. Người lái đò sông Đà:+Hình dáng:-Tay lêu nghêu, chân khuỳnh khuỳnh, giọng ào ào như tiếng nước …nhỡn giới vời vợi. -Cái đầu quắc thước đặt trên thân hình cao to gọn quánh -Nếu bịt cái đầu bạc lại thì sẽ lầm tưởng là một chàng trai. Khoẻ mạnh, quắc thước gợi liên tưởng đến công việc sông nước. *Những lần vượt thác:Nắm chắc binh pháp của thần sông thần đá, thuộc quy luật phục kích của lũ đá, như một viên tướng tài ba.Nghệ thuật miêu tả tinh tế, sinh động -Nguyễn Tuân nhân hoá với trí tưởng tượng phong phú, táo bạo, bất ngờ Hình ảnh sông Đà hung bạo như kẻ thù số 1 của con người và ông lái đò là chân dung người lao động tuyệt vời, hiên ngang bất khuất -lãng mạn trong cuộc đấu tranh quyết liệt với thiên nhiên. *Tâm hồn:-Sau mỗi làn vượt thác là "ung dung" đốt lửa trong hang đá -nướng ống cơm lam bàn tán về cá anh vũ, cá dầm xanh, chẳng ai bàn thêm về chiến thắng vừa qua. Tâm hồn bình dị .III. Tổng kết:-Tiêu biểu cho phong cách nghệ thuật của Nguyễn Tuân -đoạn trích đã khắc hoạ sinh động hình ảnh con người và thiên nhiên Tây Bắc. -Kiến thức phong phú, ngôn ngữ sinh động, liên tưởng độc đáo "Người lái đò sông Đà" là 1 đoạn trích hay.

90

4. Củng cố: -Nắm nội dung, nghệ thuật tác phẩm.

5. Dặn dò: -Tiết sau học Làm văn.

91

Tiết thứ: 48

CHỮA LỖI LẬP LUẬN TRONG VĂN NGHỊ LUẬN A.MỤC TIÊU :

B. PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY:

C. CHUẨN BỊ GIÁO CỤ: * Giáo viên : Soạn giáo án. * Học sinh : Soạn bài.D. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Ổn định lớp - kiểm tra sĩ số:2. Kiểm tra bài cũ: 3. Nội dung bài mới: a) Đặt vấn đề: b) Triển khai bài dạy:

4. Củng cố: Nắm :

5. Dặn dò: Tiết sau học Đọc văn "Ai đã đặt tên cho dòng sông".

92

Tiết thứ: 49 AI ĐÃ ĐẶT TÊN CHO DÒNG SÔNG

(Hoàng Phủ Ngọc Tường)A. MỤC TIÊU: Giúp học sinh:-Hiểu được những cảm nhận sâu sắc tinh tế về sông Hương- tình yêu, niềm tự hào xứ Huế. -Nhận biết được đặc trưng của thể loại bút ký và nghệ thuật viết bút ký trong bài. B. PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY: -Đọc diễn cảm Nêu vấn đề C. CHUẨN BỊ GIÁO CỤ: * Giáo viên : Soạn giáo án. * Học sinh : Soạn bài. D. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Ổn định lớp - kiểm tra sĩ số:2. Kiểm tra bài cũ:Hình ảnh người lái đò sông Đà và hình tượng con sông Đà? 3. Nội dung bài mới: a. Đặt vấn đề: b. Triển khai bài dạy:

Hoạt động thầy và trò Nội dung kiến thứcGiáo viên hướng dẫn học sinh tìm hiểu phần tiểu dẫn.

- Trình bày vài nét về tác giả và tác phẩm?

Giáo viên hướng dẫn học sinh đọc đoạn trích.

- Đoạn trích giới thiệu về điều gì?

- Hình ảnh sông Hương ở từng khúc sông có điểm gì khác nhau?

I. Vài nét chung.1. Tác giả. - Hoàng Phủ Ngọc Tường là một trí thức yêu nước, một chiến sĩ trong phong trào đâú tranh chống Mĩ-nguỵ ở Thừa Thiên Huế.- Nhà văn chuyên viết về bút ký với đề tài khá rộng lớn. 2. Tác. - Viết tại Huế ngày 4/1/1981 in trong tập sách cùng tên. - Vị trí đoạn trích: Tập trung nói về cảnh quan thiên nhiên xứ Huế II. Đọc hiểu văn bản:1. Đọc.2. Tìm hiểu đoạn trích.a. Hình ảnh sông Hương. - Ở vùng thượng lưu: mang vẻ đẹp của một sức sống mãnh liệt, hoang dại, bí ẩn, sâu thắm nhưng cũng có lúc dịu dàng say đắm.- Đoạn chảy qua vùng đồng bằng và ngoại thành: "như người con gái đẹp đang nằm ngủ mơ màng".-> Đoạn văn thể hiện năng lực quan sát tinh tế và sự phong phú về ngôn ngữ hình tượnh giúp nhà văn viết được những câu văn đầy màu sắc…- Sông Hương khi chảy vào thành phố Huế: như đến với điểm hẹn tình yêu trở nên vui tươi và đặc biệt chậm rãi,

93

Tác giả đã lý giải tên gọi sông Hương như thế nào?

- Nêu vài nét làm nên thành công về mặt nghệ thuật của đoạn trích?

êm dịu …- Qua khỏi thành phố Huế: trôi thật chậm thật chậm …b. Tên gọi sông Hương:- gắn với huyền thoại -> mang màu sắc lãng mạn, vừa gợi sự biết ơn dối với những người đã khai phá những miền đất lạ đọng lại dư vị bâng khuâng trong lòng người đọc. c. Vài nét nghệ thuật:- Soi bóng tâm hồn với tình yêu say đắm, lắng sâu niềm tự hào tha thiết quê hương xứ sở…-Liên tưởng kỳ diệu, hiểu biết phong phú về kiến thức địa lý văn hoá, nghệ thuật. - Sự kết hợp hài hoà cảm xúc và trí tuệ. III. Tổng kết:-Xem ghi nhớ SGK.

4. Củng cố: Nắm: Đặc trưng thể ký. Nội dung và nghệ thuật đoạn trích. 5. Dặn dò: Tiết sau học đọc thêm.

94

Tiết thứ: 50 Đọc thêm:

NHỮNG NGÀY ĐẦU CỦA NƯỚC VIỆT NAM MỚI(Trích:" Những năm tháng không thể nào quên ")

(Võ Nguyên Giáp)A. MỤC TIÊU: -Giúp học sinh: Qua hồi ức của một vị tướng tài ba. B. PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY: C. CHUẨN BỊ GIÁO CỤ: * Giáo viên : Soạn giáo án. * Học sinh : Soạn bài. D. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Ổn định lớp - kiểm tra sĩ số:2. Kiểm tra bài cũ: Hình ảnh sông Hương qua bút ký của Hoàng Phủ Ngọc Tường có đặc điểm gì nổi bật? 3. Nội dung bài mới: a. Đặt vấn đề: b. Triển khai bài dạy:

Hoạt động thầy và trò Nội dung kiến thứcEm hãy tóm tắt những nét cơ bản về đại tướng Võ Nguyên Giáp?

-Kể tên những hồi kí chính của Đại tướng?

-Vị trí của đoạn trích?

*Đọc văn bản và tìm hiểu một số nét về thể loại hồi kí.

-Hồi kí là gì?

I. Tiểu dẫn:1. Tiểu sử: Đại Tướng Võ Nguyên Giáp. -Sinh ngày 25/8/1911 tại Lộc Thuỷ, Lệ Thuỷ, Quảng Bình.-Bắt đầu hoạt động cách mạng từ năm 1925.-Là nhà lãnh đạo kiệt xuất của cách mạng Việt Nam. Cuộc đời ông gắn liền với những năm tháng không thể nào quên của Cách mạng. -Các tác phẩm hồi kí: "Chiến đấu trong vòng vây" (1978), "Điện Biên Phủ - điểm hẹn lịch sử" (1994).2. Tác phẩm:-Đoạn trích thuộc chương XII của tập hồi kí "Những năm tháng không thể nào quên" (do nhà văn Hữu Mai thể hiện).II. Đọc hiểu văn bản:1. Đôi nét về thể loại hồi kí.-Là thể loại ghi chép về những gì xảy ra trong quá khứ trên cơ sở hồi. Tác giả thường là những người nổi tiếng: ãnh tụ, các nhà hoạt động xã hội, các nhà văn…Họ tự kể (hoặc có người khác ghi lại hoặc thể hiện) về cuộc đời mình, những sự kiện lịch sử tiêu biểu, những biến động xã hội rộng lớn (mà họ là người trực tiếp tham gia hoặc chứng kiến, hoặc nghe kể lại) của thời quá khứ. Đặc điểm quan trọng

95

-Đặc điểm của hồi kí?

-Bố cục? -Điểm nhìn của tác giả?

-Phần trích đã nêu những khó khăn của nước Việt Nam mới ra sao?

-Đảng và chính phủ được sự ủng hộ của toàn dân đã có những quyết sách đúng đắn, sáng suốt như thế nào để đưa đất nước vượt qua gian khổ?

của hồi kí là tính xác thực cao độ trong mọi hoạt động miêu tả, trần thuật, do đó không chỉ có giá trị về văn học mà còn cả xã hội, lịch sử. *Đặc điểm:Không nhằm tự thuật về cuộc đời tác giả mà hướng tới tái hiện những sự kiện trọng yếu những biến cố có tính chất bước ngoặt trong lịch sử Việt Nam từ những ngày rục sôi trước cách mạng tháng Tám đến những ngày gay go ác liệt của của cuộc kháng chiến chống Mĩ cứu nước. 2. Bố cục: phần trích gồm 4 đoạn. 3. Điểm nhìn hiện tại là bối cảnh đất nước năm 1970, thời điểm cuộc kháng chiến chống Mĩ cứu nước đang diễn ra ác liệt, gay go. So với hai mươi lăm năm truớc đây thì tuy khó khăn nhưng thế và lực của chúng ta đã khá. 4. Nước Việt Nam mới vừa khai sinh phải đương đầu với bao khó khăn thử thách "nằm giữa bốn bề hùm sói, phải tự dốc mình đấu tranh dũng cảm mưu trí, phải tìm mọi cách để sống còn". Đảng phải hoạt động bí mật, chính quyền cách mạng mới "chưa được nước nào công nhận", kinh tế khó khăn, nạn thất nghiệp tăng, nạn đói, dịch bệnh phát sinh trở lại …Đúng là tình thế ngàn can treo sợi tóc Giữa lúc ấy tiếng súng xâm lược của của bọn Pháp đã vang lên ở Nam Bộ làm cho khó khăn "càng thêm trầm trọng". Đây là một thách thức lớn đối với chính quyền còn non trẻ.-Việc quan trọng là trước hết phải củng cố và giữ vững chính quyền cách mạng, xây dựng chính quyền mới từ chính quyền cơ sở là Hội đồng nhân dân, uỷ ban hành chính trung ương là Quốc dân đại hội, thi hành một số chính sách mới, lập quỹ Độc lập, "tuần lễ vàng" …-Đó là hình ảnh Bác Hồ, người đứng đầu bộ máy của nhà nứoc và Chính phủ, người chèo lái con thuyền cách mạng Việt Nam vượt qua bao sóng to gió lớn. Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã cho ta thấy một nét ngời sáng và cao cả của Bác là toàn tâm toàn ý vì dân vì nước.-Chính quyền mới phải làm tất cả mọi việc để "mưu cầu hạnh phúc cho nhân dân".-Nét đặc biệt:

96

-Nêu những nét đặc biệt của đoạn trích?

Thông thường hồi kí mang đậm dấu ấn cá nhân từ điểm nhìn của một cá nhân cụ thể, tác giả kể lại những gì xảy đến với mình hoặc những gì mình chứng kiến mang nặng tính chủ quan. Còn ở đây tác giả trần thuật mọi sự kiện từ điểm nhìn của một người đại diện cho bộ máy lãnh đạo Đảng và Chính phủ, do đó các sự kiện được kể thường mang tính chất toàn cảnh, tổng thể, phác hoạ những nét lớn gây ấn tượng sâu sắc đối với người đọc. Cách trần thuật như thế đã làm cho tác phẩm này không phải là sách tự thuật về cuộc đời mà gần như là cuốn biên niên sử của cả một dân tộc. Thể hồi kí đã có một diện mạo mớimột tầm vóc mới.-Những nỗ lực lớn của Đảng các quyết sách kịp thời, thông minh đầy hiệu quả.-Lí tưởng và lòng yêu nước lớn lao của Bác luôn vì dân vì nuớc. III. Tổng kết: Xem Sách giáo khoa.

4. Củng cố: Nắm: Nội dung và nghệ thuật của tác phẩm.

5. Dặn dò: Tiết sau học Làm văn.

97

Tiết thứ: 52

THỰC HÀNH CHỮA LỖI LẬP LUẬN TRONG VĂN NGHỊ LUẬNA. MỤC TIÊU: Giúp học sinh:-Phát hiện và sữa chữa các lỗi lập luận trong bài văn nghị luận. -Có khả năng chủ động tạo các lập luận chặt chẽ, sắc sảo. B. PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY: -Thực hành-Giáo viên hướng dẫn học sinh làm bài tập.C. CHUẨN BỊ GIÁO CỤ: * Giáo viên : Soạn giáo án. * Học sinh : Soạn bài. D. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Ổn định lớp - kiểm tra sĩ số:2. Kiểm tra bài cũ: 3. Nội dung bài mới: a. Đặt vấn đề: b. Triển khai bài dạy:

Hoạt động thầy và trò Nội dung kiến thứcGiáo viên hướng dẫn học sinh làm bài tập SGK.

Đọc bài tập 1- tìm lỗi sai và sửa lại cho đúng.

- Đọc bài tập 2, tìm nguyên nhân rồi sửa chữa lại cho đúng.

1. Bài tập 1(Sgk).a. Nguyên nhân dẫn đến lập luận sai.Ví dụ đưa ra không phù hợp với nội dung câu đưa ra trước đó, không toát lên được ý "tác động mạnh mẽ đến tâm hồn con người". b. Sửa lại là: Gía trị quan trọng nhất của văn học dân gian là giá trị nhận thức Văn học dân gian chứa đựng một khối lượng kiến thức khổng lồ, phong phú về tự nhiên và đời sống xã hội: những câu tục ngữ, ca dao, vừa cung cấp cho chúng ta những hiểu biết, những kinh nghiệm sống, vừa tác động mạnh mẽ đến tâm hồn con người. Ví dụ như câu ca dao sau:"Thân em như tấm lựa đào Phất phơ giữa chợ biết vào tay ai"2. Bài tập 2:a. Nguyên nhân:Nội dung câu kết không phù hợp với nội dung các câu bên trên. b. Sửa lại là: Người thanh niên trong truyện ngắn Lặng lẽ Sa Pa của Nguyễn Thành Long không chỉ say mê công việc, lạc quan, yêu đời. Anh còn rất thèm người. Anh thèm người tới mức tự tay lăn một cây to chặn ngang giữa đường để được gặp

98

Đọc bài tập 3, học sinh sửa chữa Đề xuất cách sửa khác - chỉ ra nguyên nhân.

Đọc đoạn văn.- Yêu cầu học sinh theo dõi, suy nghĩ để tìm ra nguyên nhân viết sai. Sau đó đề xuất cách sửa.

mặt và trò chuyện với đoàn khách lên Sa Pa dù chỉ là một vài phút.3. Bài tập 3:a. Nguyên nhân:Các câu diễn ý rất rời rạc, không phù hợp với nhau. Đó là sự lắp ghép thiếu mạch lạc.b. Sửa lại là:Truyện ngắn Vợ nhặt của Kim Lân đã cho ta thấy sức mạnh của tình người, trong hoang cảnh khó khăn của cuộc sống. Trong cái đói gay gắt, họ vân biết nương tựa vào nhau, chia sẻ với nhau. Đó chính là biểu hiện của giá trị nhân đạo của tác phẩm. 4. Bài tập 4:a. Nguyên nhân:Câu 3 và 4 có nội dung không phù hợp với nhau. b. Sửa lại là:Nếu ai đã từng ra biển thì hẳn đã phải cảm nhận được vẻ đẹp kì diệu và sức mạnh kì diệu cảu những con sóng miên man vỗ bờ. Những con sóng biến đổi khôn lường, lúc thì êm ả, dịu dàng lúc thì sôi sục, dữ dội. Chính vì thế Xuân Quỳnh đã ví tình yêu cảu mình như những con sóng "Dữ dội và dịu êm - ồn ào và lặng lẽ" Xuân Quỳnh đã hoá thân vào những con sóng để nói lên tình yêu của mình.

4. Củng cố- Dặn dò: Tiết sau học ôn tập văn học.

99

Tiết thứ: 53 Đọc văn:

ÔN TẬP VĂN HỌCA. MỤC TIÊU: Giúp học sinh: -Nắm lại một cách hệ thống và biết cách vận dụng linh hoạt sáng tạo những kiến thức cơ bản về văn học Việt Nam và văn học nước ngoài trong chương trình ngữ văn 12. B. PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY: -Phát vấn-GV hướng dẫn học sinh ôn tập. C. CHUẨN BỊ GIÁO CỤ: * Giáo viên : Soạn giáo án. * Học sinh : Soạn bài. D. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Ổn định lớp - kiểm tra sĩ số:2. Kiểm tra bài cũ: 3. Nội dung bài mới: a. Đặt vấn đề: b. Triển khai bài dạy:

Hoạt động thầy và trò Nội dung kiến thứcGiáo viên giới thiệu nội dung và hướng dẫn phương pháp ôn tập.

Nêu quá trình phát triển của văn học Việt Nam từ năm 1945-1954. Những giai đoạn và những thành tựu chủ yếu?

Đặc điểm cơ bản của văn học Việt Nam từ 1945-1975?

I. Nội dung và phương pháp ôn tập:1. Nội dung:- Các tác gia và tác phẩm văn học Việt Nam từ Cách mạng Tháng Tám đến hết thế kỷ XX.2. Phương pháp: Giáo viên hệ thống hoá nội dung ôn tập thành các nhóm câu hỏi giao cho từng tổ. - Là bài tập tại lớp.- Thuyết trình. - Thảo luận ở lớp. - Viết báo.II. Đề cương ôn tập. 1. Quá trình phát triển của văn học Việt Nam từ 1945 đến hết thế kỷ XX.a. Chặng đường 1945- 1954.b. Chặng đường1955-1964.c. Chặng đường 1965-1975.d. Chặng đường 1975 đến hết thế kỷ XX.2. Đặc điểm cơ bản của văn học Việt Nam từ 1945-1975.a. Văn học vận động theo khuynh hướng CM hoá, mang đậm tính dân tộc sâu sắc.b. Văn học gắn bó mật thiết với vận mệnh chung của đất nước tập trung vào 2 đề tài chính: Tổ Quốc và XHCN.

100

Quan điểm sáng tác của HCM?

Giáo viên hướng dẫn học sinh cách tự ôn tập ở nhà.

3. Quan điểm sáng tác của Nguyễn Ái Quốc-Hồ Chí Minh.4. Phong cách thơ Tố Hữu. 5. Hình tượng người lính trong thơ Quang Dũng. 6. Vẻ đẹp của tình yêu trong bài "Sóng" của Xuân Quỳnh.7. Thể ký: "Người lái đò sông Đà" và "Ai đã đặt tên cho dòng sông".

4. Củng cố- Dặn dò: Tiết sau thi học kỳ 1.

101

Tiết thứ: 53-54KIỂM TRA TỔNG HỢP CUỐI KÌ I

Tiết thứ: 55-56

VỢ CHỒNG A PHỦ(Tô Hoài)

A. MỤC TIÊU: Giúp học sinh hiểu được: -Cuộc sống cực nhọc, tăm tối và quá trình đồng bào các dân tộc vùng cao Tây Bắc vùng lên tự giải phóng khỏi cách áp bức, kìm kẹp của bọn chúa đất thống trị cấu kết với thực dân.-Giá trị nhân đạo của tác phẩm trong việc khẳng định sức sống tiềm tàng của con người lao động.-Những đóng góp của nhà văn trong việc khắc hoạ tính cách nhân vật, sự tinh tế trong việc diễn tả cuộc sống nội tâm, sở trường quan sát, miêu tả những nét riêng về phong tục, tập quán và lối sông của người H'mông, nghệ thuật trần thuật linh hoạt, lời văn tinh tế mang màu sắc dân tộc và giàu chất thơ. B. PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY: C. CHUẨN BỊ GIÁO CỤ: * Giáo viên : Soạn giáo án. * Học sinh : Soạn bài. D. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Ổn định lớp - kiểm tra sĩ số:2. Kiểm tra bài cũ: 3. Nội dung bài mới: a. Đặt vấn đề: Tô Hoài thuộc thế hệ nhà văn cầm bút từ trước Cách mạng Năm 1952, ông đi cùng bộ đội vào giải phóng Tây Bắc. Với thế mạnh của một nhà văn phong tục, Tô Hoài đã nhanh chóng nắm bắt được hiện thực cuộc sống đồng bào các dân tộc: Thái, Mường, H'mông …và ông đã viết liền một hơi 3 tác phẩm gộp lại thành tập "Truyện Tây Bắc" dày dặn trong đó tiêu biểu nhất là Vợ chồng A Phủ. b. Triển khai bài dạy:

Hoạt động thầy và tròs Nội dung kiến thức

Học sinh đọc.Hãy nêu những nét chính về tác giả Tô Hoài?Giáo viên giới thiệu thêm về tập Truyện Tây Bắc gồm 3 truyện ngắn-Giáo viên giới thiệu sơ lược nội dung cốt truyện

I. Vài nét chung.1. Tiểu dẫn.a. Tác giả: Tên khai sinh: Nguyễn Sen. - Sinh năm: 1920.-Quê nội ở Thanh Oai- Hà Đông.-Viết văn từ trước Cách mạng - sáng tác với nhiều thể loại Số lượng tác phẩm đạt kỷ lục trong nền văn học Việt Nam hiện đại.- 1996: Được tặng giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học Nghệ thuật.- Một số tác phẩm tiêu biểu: Dế Mèn phiêu lưu ký (1941), O chuột (1942), Truyện Tây Bắc (1953)…

102

-Đọc, tóm tắt-Nhân vật Mị được giới thiệu như thế nào? Có nhận xét gì về nghệ thuật miêu tả?

-Tác giả thường để cho nhân vật xuất hiện trong những không gian như thế nào trong gia đình thống lý?

Giáo viên bình chi tiết này.

-Hành động, vẻ ngoài của Mị được tác giả khắc hoạ qua những chi tiết nào?

-Em có nhận xét gì về cuộc đời của Mị? Nêu những thủ pháp nghệ thuật mà tác giả đã sử dụng để khắc hoạ cuộc đời nhân vật?*Giáo viên bình: Khát vọng hạnh phúc có thể bị vùi lấp nhưng không hề tiêu tan - ẩn đằng sau sự im lặng là cả một khát vọng sống cực kỳ mãnh liệt - chi tiết nào thể hiện điều đó?

-Yếu tố nào làm sống lại khát vọng sống trong Mị? Chi tiết Mị xắn mỡ bỏ vào đĩa đèn có ý nghĩa gì? Cảm giác của Mị khi bị trói?

b. Tác phẩm: In trong tập "Truyện Tây Bắc"- Giải nhất Hội Văn nghệ Việt Nam 1954-1955.II. Đọc - hiểu văn bản.1. Đọc.2. Tìm hiểu văn bản.a. Nhân vật Mị:* Cuộc đời làm dâu gạt nợ:-Thời gian: "Đã mấy năm", nhưng "từ năm nào cô không nhớ …" không còn ý thức về thời gian, không còn ý thức về cuộc đời làm dâu gạt nợ.-Không gian: tảng đá trước cửa, cạnh tàu ngựa…khe suối… + Căn buồng kín mít. Không gian hẹp, cố định, quen thuộc, tăm tối, gợi cuộc đời tù hãm, bế tắc, luẩn quẩn…- Hành động, dáng vẻ bên ngoài: + Cúi mặt, buồn rười rượi, đêm nào cũng khóc …+ Trốn về nhà, định tự tử …+ Cúi mặt, không nghĩ ngợi … vùi vào làm việc cả ngày và đêm.-Suy nghĩ: Tưởng mình là con trâu, con ngựa nghĩ rằng "mình sẽ ngồi trong cá lỗ vuông ấy mà trông ra đến bao giờ chết thì thôi…". + Ngày Tết: chẳng buồn đi chơi… Nghệ thuật miêu tả sinh động, cách giới thiệu khéo léo, hấp dẫn, nghệ thuật tả thực, tương phản (giữa nhà thống lý giàu có với cô con dâu luôn cúi mặtkhông gian căn guồng chật hẹp với không gian thoáng rộng bên ngoài). Cuộc đời làm dâu gạt nợ là cuộc đời tôi tớ. Mị sông tăm tối, nhẫn nhục trong nỗi khổ vật chất thể xác, tinh thần…không hy vọng có sự đổi thay.*Sức sống tiềm tàng:- Thời con gái: Vốn là một cô gái trẻ đẹp, có tài thổi sáo, có nhiều người say mê - có tình yêu đẹp.- Khi xuân về:

+Nghe - nhẩm thầm-hát.+ Lén uống rượu-lòng sống về ngày trước.+ Thấy phơi phới - đột nhiên vui sướng.+ Muốn đi chơi (nhắc 3 lần).

Khát vọng sống trỗi dậy-Bị A Sử trói đứng:

+ Như không biết mình bị trói.

103

-Sức sống mãnh liệt của Mị được thể hiện rõ nhất qua chi tiết nào?

-Nhận xét chung về cuộc đời của Mị?

- Nhân vật A Phủ được khắc hoạ qua những chi tiết nào? Nhận xét gì về cuộc đời và số phận?

-Cảnh xử kiện được diễn ra trong không gian, thời gian như thế nào?

- Cha con thống lý đại diện cho ai?

+ Vẫn nghe tiếng sáo …+Vùng đi - sợ chết.

Khát vọng sống vô cùng mãnh liệt.Khi cởi trói cho A Phủ: + Lúc đầu: vô cảm " A Phủ có chết đó cũng thế thôi ".+ Thấy nước mắt của A Phủ: thương mình, thương người. Mị cởi trói cho A Phủ - giải phóng cho A Phủ là giải phóng cho chính mình.Hành động có ý nghĩa quyết định cuộc đời Mị-là kết quả tất yếu của sức sống vốn tiềm tàng trong tâm hồn người phụ nữ tưởng suốt đời cam chịu làm nô lệ. Cuộc đời Mị là cuộc đời nô lệ điển hình của người phụ nữ dưới chế độ cũ.b. Nhân vật A Phủ. * Cuộc đời:- Lúc nhỏ: Mồ côi, sống lang thang Bị bắt bán - bỏ trốn.- Lớn lên: Biết làm nhiều việc. Khoẻ mạnh, không thể lấy nổi vợ vì nghèo. +Dám đánh con quan Bị phạt vạ làm tôi tớ cho nhà thống lý. + Bị hổ ăn mất bò Bị cởi trói, bị bỏ đói…* Sức sống mãnh liệt:- Bị trói: Nhay đứt 2 vòng dây mây quật sức vùng chạy Khát khao sống mãnh liệt.Cuộc đời A Phủ cũng là một cuộc đời nô lệ điển hình.3. Cảnh xử kiện:-Diễn ra trong khói thuốc phiện mù mịt tuôn ra từ các lỗ cửa sổ như khói bếp …- Người đánh, người quỳ lạy, kể lể, chửi bới. Xong một lượt đánh, kể chửi lại hút. Cứ thế từ trưa đến hết đêm- A Phủ gan góc quỳ chịu đòn chỉ im lặng như tượng đá…- Cảnh cho vay tiền: Kỳ quặc…Biểu hiện đậm nét sự tàn ác dã man của bọn thống trị miền núi.Hủ tục và pháp luật nằm trọn trong tay bọn chúa đất nên kết quả: A Phủ trở thành con ở trừ nợ đời

104

- Nêu những thành công về mặt nghệ thuật của tác phẩm?

Đánh giá chung về nội dung và nghệ thuật của tác phẩm?

đời kiếp kiếp cho nhà thống lý Pá Tra. Cha con thống lý Pá Tra điển hình cho giai cấp thống trị phong kiến miền núi ở Tây Bắc nước ta trước Cách mạng.4. Vài nét nghệ thuật: + Nghệ thuật xây dựng nhân vật, miêu tả tâm lí: nhân vật sinh động, có cá tính đậm nét (Với Mị, tác giả ít miêu tả hành động, dùng thủ pháp lặp lại có chủ ý một số nét chân dung gây ắn tượng sâu đậm, đặc biệt tác giả miêu tả dòng ý nghĩ, tâm tư, nhiều khi là tiềm thức chập chờn…Với A Phủ, tác giả chủ yếu khắc hoạ qua hành động, công việc, những đối thoại giản đơn).+ Nghệ thuật miêu tả phong tục tập quán của Tô Hoài rất đặc sắc với những nét riêng (cảnh xử kiện, không khí lễ hội mùa xuân, những trò chơi dân gian, tục cướp vợ, cảnh cắt máu ăn thề,…).+ Nghệ thuật miêu tả thiên nhiên miền núi với những chi tiết, hình ảnh thấm đượm chất thơ.+ Nghệ thuật kể chuyện tự nhiên, sinh động, hấp dẫn. + Ngôn ngữ tinh tế, mang đậm màu sắc miền núi.IV. Tổng kết. Qua việc miêu tả cuộc đời, số phận của Mị và A Phủ, nhà văn đã làm sống lại quãng đời tăm tối, cơ cực của người dân miền núi dưới ách thống trị dã man của bọn chúa đất phong kiến, đồng thời khẳng định sức sống tiềm tàng, mãnh liệt không gì huỷ diệt được của kiếp nô lệ, khẳng định chỉ có sự vùng dậy của chính họ, được ánh sáng Cách mạng soi đường đến một cuộc đời tươi sáng. Đó chính là giá trị hiện thực sâu sắc, giá trị nhân dạo lớn lao, tiến bộ của Vợ chồng A Phủ. Những giá trị này đã giúp cho Tô Hoài, tác phẩm của Tô Hoài đứng vững trước thử thách của thời gian và được nhiều thế hệ bạn đọc yêu thích.

4. Củng cố: Nắm: Những nét chính về nội dung và nghệ thuật của tác phẩm.

5. Dặn dò: Tiết sau học Tiếng Việt.

105

106

Tiết thứ: 57

NHÂN VẬT GIAO TIẾPA. MỤC TIÊU: Giúp học sinh:-Nắm vững đặc điểm và vài trò trong hoạt động giao tiếpcùng tác động chi phối lời giao tiếp của các nhân vật giao tiếp.-Có kĩ năng nói hoặc viết thích hợp với vai giao tiếp trong từng ngữ cảnh nhất định.B. PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY: C. CHUẨN BỊ GIÁO CỤ: * Giáo viên : Soạn giáo án. * Học sinh : Soạn bài.D. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Ổn định lớp - kiểm tra sĩ số:2. Kiểm tra bài cũ: Hoạt động giao tiếp bao gồm những quá trình gì? Ngữ cảnh bao gồm những nhân tố nào? Nhân tó nào là quan trọng nhất? 3. Nội dung bài mới: a. Đặt vấn đề: Trong hoạt động giao tiếp bằng ngôn ngữ, các nhân vật giao tiếp giữ vai trò quan trọng nhất. Vậy những đặc điểm nào của nhân vật giao tiếp chi phối hoạt động giao tiếp? Nhân vật giao tiếp cần lựa chọn chiến lược giao tiếp như thế nào để đạt được mục đích và hiệu quả giao tiếp? Bài học hôm nay sẽ giúp chúng ta hiểu thêm về điều đó.b. Triển khai bài dạy:

Hoạt động thầy và trò Nội dung kiến thức-Hoạt động 1: Tố chức phân tích ngữ liệu.Bài tập 1: Anh (chị) đọc ngữ liệu 1 Sgk và thực hiện các yêu câu sau:a. Hoạt động giao tiếp trên có những nhân vật giao tiếp nào? Những nhân vật đó có những đặc điểm như thế nào về lứa tuổi, giới tính, tầng lớp xã hội?b. Các nhân vật giao tiếp chuyển đổi vai người nói, vai người nghe và luân phiên lượt lời ra sao? Lượt lời đầu tiên của "Thị" hướng tới ai?

I. Phân tích các ngữ liệu.1. Ngữ liệu 1.a. Hoạt động giao tiếp trên có những nhân vật giao tiếp là: Tràng, mấy cô gái và "thị". Những nhân vật đó có đặc điểm:-Về lứa tuổi: Họ đều là những người trẻ tuổi.-Về giới tính: Tràng là namcòn lại là nữ.-Về tầng lớp xã hội: Học đều là những người dân lao động nghèo đói.b. Các nhân vật giao tiếp chuyển đổi vai người nói, vai người nghe và luân phiên lượt lời như sau:-Lúc đầu: Hắn (Tràng) là người nói, mấy co gái là người nghe.-Tiếp theo: Mấy cô gái là người nói Tràng và "thị" là người nghe.-Tiếp theo: "Thị" là người nói, Tràng (là chủ yếu), và mấy cô gái là người nghe.-Tiếp theo: Tràng là người nói, "Thị" là người nghe,-Cuối cùng: "Thị" là người nói, Tràng là người nghe.

107

c. Các nhân vật giao tiếp trên có bình đẳng về vị thế xã hội không?d. Các nhân vật giao tiếp trên có quan hệ xa lạ hay thân mật khi bắt đầu cuộc giao tiếp?e. Những đặc điểm về vị thế xã hội, lứa tuổi, giới tính, nghề nghiệp,…chi phối lời nói của nhân vật như thế nào?Giáo viên hướng dẫn, gợi ý và tổ chức.Học sinh thảo luận và phát biểu tự do.Giáo viên nhận xét và khẳng định những ý kiến đúng và điều chỉnh những ý kiến sai.Bài tập 2: Đọc đoạn trích và trả lời những câu hỏi Sgk.Giáo viên hướng dẫn, gợi ý và tổ chức.Học sinh thảo luận và phát biểu tự do.Giáo viên nhận xét và khẳng định những ý kiến đúng và điều chỉnh những ý kiến sai.

c. Các nhân vật giao tiếp trên bình đẳng về vị thế xã hội (họ đều là những người dân lao động cùng cảnh ngộ).d. khi bắt đàu cuộc giao tiếp, các nhân vật giao tiếp trên có quan hệ hoàn toàn xa lạ.

e. Những đặc điểm về vị thế xã hội, quan hệ thân-sơ, lứa tuổi, giới tính, nhề nghiệp,…chi phối lời nói của nhân vật khi giao tiếp. Ban đầu chưa quen nên chỉ là trêu đùa thăm dò. Dần dần, khi đã quen học mạnh dạn hơn. Vì cùng lứa tuổi, bình đẳng về vị thế xã hội, lại cùng cảnh ngộ nên cac nhân vật giao tiếp tỏ ra rất suồng sã.

2. Ngữ liệu 2.a. Các nhân vật giao tiếp trong đoạn văn: Bá Kiến, mấy bà vợ Bá Kiến, dân làng và Chí Phèo.-Bá Kiến nói với một người nghe trong trường hợp quay sang nói vơi Chí Phèo. Còn lại, khi nói với mấy bà vợ, với dân làng, với Lí CườngBá Kiến nói cho nhiều người nghe (trong đó có cả Chỉ Phèo).b. Vị thế xã hội của Bá Kiến với từng người nghe:-Với mấy bà vợ-Bá Kiến là chồng (chủ gia đình) nên "quát".-Với dân làng-Bá Kiến là cụ lớn, thuộc từng lớp trênlời nói có vẻ tôn trọng (các ông, các bà) nhưng thực chất là đuổi (về đi thôi chứ! Có gì mà xúm lại thế này?).-Với Chí Phèo-Bá Kiến vừa là ông chủ cũ, vừa là kẻ đã đẩy Chí Phèo vào tù, kẻ mà lúc này Chí Phèo đến "ăn vạ". Bá Kiến vừa thăm dò, vừa dỗ dành, vừa có vẻ đề cao, coi trọng.-Với Lí Cường-Bá Kiến là cha, cụ quát con những thực chất là để xoa dịu Chí Phèo.c. Đối với Chí Phèo, Bá Kiến thực hiện nhiều chiến lược giao tiếp:-Đuổi mọi người về để cô lập Chí Phèo.-Dùng lời nói ngọt nhạt để vuốt ve, mơn trớn Chí Phèo.-Nâng vị thế Chí Phèo lên ngang hàng mình để xoa dịu Chí.d. Với chiến lược giao tiếp như trên, Bá Kiến đã đạt được mục đích và hiệu quả giao tiếp. Những người

108

- Hoạt động 2: Tổ chức rút ra nhận xét.Bài tập: Từ việc tìm hiểu các ngữ liệu trên, anh (chị) rút ra những nhận xét gì về nhân vật giao tiếp trong hoạt động giao tiếp?Giáo viên nêu câu hỏi và gợi ýHọc sinh thảo luận và trả lời.Giáo viên nhận xét và tóm tắt những nội dung cơ bản.

nghe trong cuộc đối thoại với Bá Kiến đều răm rắp nghe theo lời Bá Kiến. Đến như Chí Phèo, hung hãn thế mà cuối cùng cũng bị khuất phục.II. Nhận xét về nhân vật giao tiếp trong hoạt động giao tiếp.1. Trong hoạt động giao tiếp bằng ngôn ngữ, các nhân vật giao tiếp xuất hiện trong vai người nói hoặc người nghe. Dạng nói, các nhân vật giao tiếp thường đổ vai luân phiên với nhau. Vai người nghe có thời gồm nhiều người, có trường hợp người nghe không hồi đáp người nói.2. Quan hệ giữa các nhân vật giao tiếp cùng với những đặc điểm khác biệt (tuổi, giới tính, ghề nghiệp, vốn sống, văn hoá, môi trường xã hội), chi phối lời nói (nội dung và hình thức ngôn ngữ).3. Trong giao tiếpcác nhân vật giao tiếp tuỳ ngữ cảnh mà lựa chọn chiến lược giao tiếp phù hợp để đạt được mục đích và hiệu quả.

4. Củng cố: Nắm: -Ghi nhớ Sgk.

5. Dặn dò: -Chuẩn bị các bài tập trong phần luyện tập ở tiết học tiếp theo để đến lớp tiếp thu bài tốt hơn.-Tiết sau học Tiếng Việt.

109

Tiết thứ: 58-59

VIẾT BÀI SỐ 5: NGHỊ LUẬN VĂN HỌCA. MỤC TIÊU: Giúp học sinh:-Vận dụng được các tri thức, kỹ năng viết bài văn nghị luận về một vấn đề văn học.

-Viết được bài văn nghị luận về một vấn đề văn học. B. PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY: -Thực hành. C. CHUẨN BỊ GIÁO CỤ: * Giáo viên : Soạn giáo án- Ra đề và đáp án. * Học sinh : Soạn bài.D. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Ổn định lớp - kiểm tra sĩ số:2. Kiểm tra bài cũ: -Kiểm tra sự chuẩn bị của học sinh. 3. Nội dung bài mới: a. Đặt vấn đề: b. Triển khai bài dạy:

Hoạt động thầy và trò Nội dung kiến thứcGiáo viên hướng dẫn học sinh chuẩn bị tốt cho việc viết bài.Học sinh tái hiện lại kiến thức đã học.Giáo viên ghi đề bài lên bảng. Nêu một số yêu cầu trong khi làm bài: tự giác, độc lập, không dùng tài liệu, không nhìn bài bạn.Giáo viên giám sát quá trình làm bài của học sinh. -Thu bài.

I. Một số đề bài:1. Anh chị hiểu thế nào về ý kiến sau đây của nhà thơ Xuân Diệu: "Thơ là hiện thực, thơ là cuộc đời thơ còn là thơ nữa".2. Bình luận ý kiến sau của Nam Cao: "Một tác phẩm thật có giá trị phải vượt lên trên tất cả bờ cõi, giới hạn, phải là tác phẩm chung cho tất cả loài người. Nó phải chứa đựng một ấi gì lớn laomạnh mẽ, vừa đau đớn lại vừa phấn khởi. Nó ca tụng lòng thương, tình bác ái, sự công bình. Nó làm cho con người ngày càng người hơn" (Nam Cao-Đời thừa)..II. Gợi ý:1. Bài viết cần có các luận điểm sau: - Thơ là hiện thực cuộc đời. - Thơ là cuộc đời.- Mối quan hệ giữa thơ và hiện thực với hiện thực cuộc đời. - Thơ còn là thơ nữa, Tức là thơ còn có những đặc trưng riêng của cảm xúc, hình tượng, ngôn ngữ, nhạc điệu …2. Bài viết cần có các luận điểm sau:- Tác phẩm văn học vượt lên trên tất cả không gian, thời gian.

110

-" Một tác phẩm văn học có giá trị …" Đây là giá trị nội dung và tác động tinh thần, tác động giáo dục của tác phẩm văn học.…………

4. Củng cố - Dặn dò: Tiết sau học Tiếng Việt.

111

Tiết thứ: 60

NHÂN VẬT GIAO TIẾP(Tiếp theo)

A. MỤC TIÊU: Giúp học sinh:-Rèn luyện lĩ năng phân tích mối quan hệ của các nhân vật giao tiếp trong hoạt động giao tiếp.-Phân tích chiến lược giao tiếp để đạt mục đích và hiệu quả giao tiếp của các nhân vật giao tiếp.- Có ý thức vận dụng trong giao tiếp hàng ngày.B. PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY: C. CHUẨN BỊ GIÁO CỤ: * Giáo viên : Soạn giáo án. * Học sinh : Soạn bài.D. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Ổn định lớp - kiểm tra sĩ số:2. Kiểm tra bài cũ: Các em có nhận xét gì về nhân vật giao tiếp trong hoạt động giao tiếp? 3. Nội dung bài mới: a. Đặt vấn đề: Trong tiết học trướcchúng ta đã tìm hiểu về nhân vật giao tiếp, đặc biệt đi sâu tìm hiểu quan hệ giữa các nhân vật giao tiếp cùng với những đặc điểm khác biệt tuổi, giớ tính, ghề nghiệp, vốn sống, văn hoá, môi trường xã hội), chi phối lời nói (nội dung và hình thức ngôn ngữ) của nhân vật giao tiếp, tìm hiểu về chiến kược giao tiếp phù hợp để đạt mục đích và hiệu quả giao tiếp. Tiết học này chủ yếu dành thời gian luyện tập để rèn luyện kĩ năng phân tích và vận dụng.b. Triển khai bài dạy:

Hoạt động thầy và trò Nội dung kiến thức-Hoạt động 1: Tổ chức luyện tậpBài tập 1: Phân tích sự chi phối của vị thế xã hội ở các nhân vật đơi với lời nói của họ trong đoạn trích (mục 1-Sgk)-Học sinh đọc doạn trích.Giáo viên gợi ý, hướng dẫn phân tích.Học sinh thảo luận, trình bày.Giáo viên nhận xét, nhấn mạnh những điểm cơ bản.

-Phân tích mối quan hệ giữa đặc điểm vị thế xã hội, nghề nghiệp, giới tínhvăn hoá…của các nhân vật giao tiếp với đặc điểm trong lời nói của

III. Luyện tập. 1. Bài tập 1:

Anh Mịch Ông LíVị thế xã hội

Kẻ dưới-nạn nhân bị bắt đi xem đá bóng.

Bề trên-thừa lệnh quan bắt người đi xem đá bóng.

Lời nói Van xinnhún nhường (gọi ông, lạy).

Hách dịch, quát nạt (xưng hô mày tao, quát, âu lệnh).

2. Bài tập 2:Đoạn trích gồn các nhân vật giao tiếp:-Viên đội sếp Tây.-Đám đông.-Quan Toàn quyền Pháp.

112

từng người ở đoạn trích.Học sinh đọc đoạn trích. Giáo viên gợi ý, hướng dẫn phân tích.Học sinh thảo luận, trìnhbày.Giáo viên nhấn mạnh những nét cơ bản.

-Đọc ngữ liệu, phân tích theo những yêu cầu:+Quan hệ giữa bà lão hàng xóm và chị Dậu. Điều đó chi phối lời nói và cách nói của hai người ra sao?+Phân tích sự tương tác về hành động nói giữa lượt lời của hai nhân vật giao tiếp.+Nhận xét về nét văn hoá đáng trân trọng qua lời nói, cách nói của các nhân vật.

Mối quan hệ giữa đặc điểm về vị thế xã hội nghề nghiệp giới tính, văn hoá của các nhân vật giao tiếp với đặc điểm trong lời nói của từng người:-Chú bé: Trẻ con nên chú ý nên cái mũ, nói rất ngộ nghĩnh.-Chị con gái: Phụ nữ nên chú ý đến cách ăn mặc (cái áo dài), khen với vẻ thích thú.-Anh sinh viên: Đang học nên chú ý đến việc diễn thuyết, nói như một dự đoán chắc chắn.-Bác cu li xe: Chú ý đôi ủng.-Nhà nho: Dân lao động nên chú ý đến tướng mạo, nói bằng một câu thành ngữ thâm nho.*Kết hợp với ngôn ngữ là những cử chỉ điệu bộ, cách nói. Điểm chung là châm biếm, mỉa mai.3. Bài tập 3.a. Quan hệ giữa bà lão hàng xóm và chị Dậu là quan hệ hàng xóm láng giềng thân tình Chi phối lời nói và tính cách của hai người:+ Bà lão: bác trai, anh ấy …+ Chị Dậu: cảm ơn, nhà cháu, cụ…b. Sự tương tác về hành động nói giữa lượt lời của hai nhân vật giao tiếp: hai nhân vật đổi vai và luân phiên nhau.c. Nét văn hoá đáng trân trọng qua lời nói, cách nói của các nhân vật: tình làng nghĩa xóm, tối lửa tắt đèn có nhau.

4. Củng cố: Nắm -Vai trò của nhân vật giao tiếp.-Quan hệ xã hội của nhân vật giao tiếp.-Chiến lược giao tiếp phù hợp.

5. Dặn dò: -Tìm một số đoạn hội thoại trong tác phẩm văn học và phân tích. -Tiết sau học Đọc văn "Vợ nhặt".

113

Tiết thứ: 61-62

VỢ NHẶT(Kim Lân)

A. MỤC TIÊU: Giúp học sinh:-Hiểu được sự khủng khiếp của nạn đói ở nước ta năm 1945 do thực dân Pháp và Phát xít Nhật gây ra.-Cảm nhận được niềm khao khát mãnh lịêt của người dân lao động về tổ ấm, hạnh phúc gia đình và niềm tin bất diệt vào sự sống và tương lai.-Hiểu được sáng tạo suất sắc và độc đáo về nghệ thuật truyện, tình huống truyện, miêu tả tâm lí, dựng đối thoại.B. PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY: C. CHUẨN BỊ GIÁO CỤ: * Giáo viên : Soạn giáo án. * Học sinh : Soạn bài.D. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Ổn định lớp - kiểm tra sĩ số:2. Kiểm tra bài cũ: Anh (chị) biết gì về nạn đói lịch sử năm 1945? 3. Nội dung bài mới: a. Đặt vấn đề: Nạn đói năm 1945 đã làm xúc động biết bao văn nghệ sĩ Tố Hữu đã có bài Đói! Đói!, Nguyên Hồng có Địa ngục, Nguyễn Đình Thi có Vợ bờm, Tô Hoài có Mười năm,…Kim Lân đóng góp vào đề tài trên một truyện ngắn xuất sắc - Vợ nhặt. Vợ nhặt đã tái hiện được cuộc sống ngột ngạt, bức bối, không khí ảm đạm chết chóc của nạn đói khủng khiếp nhất trong lịch sử đồng thời cũng cho người đọc cảm nhận được sự quý giá của tình người và niềm tin của con người trong tình cảnh bi đát.b. Triển khai bài dạy:

Hoạt động thầy và trò Nội dung kiến thức-Hoạt động 1: Đọc-hiểu Tiểu dẫn.Giáo viên yêu cầu một học sinh đọc phần Tiểu dẫn Sgk.- Nêu những nét chính về:+Nhà văn Kim Lân.+ Xuất xứ truyện ngắn Vợ nhặt.+ Bối cảnh xã hội của truyện.Học sinh dựa vào phần tiểu dẫn và hiểu biết của bản thân để trình bày.Giáo viên sưu tầm thêm một số tư liệu, tranh ảnh đề giới thiệu cho học sinh hiểu thêm về bối cảnh xã hội Việt Nam năm

I. Đọc-hiểu Tiểu dẫn.1. Kim Lân (1920-2007).-Tên khai sinh: Nguyễn Văn Tài.-Quê: làng Phù Lưu, xã Tân Hồng, huyện Tiên Sơn, tỉnh Bắc Ninh.-Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật năm 2001.-Tác phẩm chính: Nên vợ nên chồng (1955), Con chó xấu xí (1962).-Kim Lân là cây bút truyên ngắn Thế giới nghệ thuật của ông thường là khung cảnh nông thônhình tượng người nông dân Đặc biệt ông có những trang viết đặc sắc về phong tục và đời sống thôn quê Kim Lân là nhà văn một lòng một dạ đi về với "đất"với "người"với "thuần hậu nguyên thuỷ" của cuộc sống nông thôn

114

1945.

-Hoạt động 2: Tổ chức đọc hiểu văn bản tác phẩm.Bài tập 1: Đọc và tóm tắt truyện.Học sinh đọc và tóm tắt tác phẩm.Bài tập 2: Dựa vào nội dung truyện, hãy giải thích nhan đề Vợ nhặt? Giáo viên gợi ý, học sinh thảo luận và trình bày. Giáo viên nhận xét và nhấn mạnh một số ý cơ bản.Bài tập 3: Nhà văn đã xây dựng tình huống truyện như thế nào? Tình huống đó có những ý nghĩa gì?Học sinh thảo luận và trình bày. Giáo viên gợi ý, nhận xét và nhấn mạnh những ý cơ bản.

Bài tập 4: Xem Sgk.

a. Cảm nhận của anh (chị) về diễn biến tâm trạng của nhân vật Tràng (lúc quyết định để người đàn bà theo về, trên đường về xóm ngụ cư, buổi sáng đầu tiên có vợ).

2. Xuất xứ truyện.-Vợ nhặt là truyện ngắn xuất sắc in trong tập truyện Con chó xấu xí (1962).3. Bối cảnh xã hội của truyện.-Phát xít Nhật bắt nhân dân ta nhổ lúa trồng đay nên tháng 3 năm 1945 nạn đói khủng khiếp đã xảy ra. Chỉ trong vòng vài tháng, từ Quảng Trị đến Bắc Kì, hơn hai triệu đồng bào ta chết đói.II. Đọc hiểu văn bản tác phẩm.1. Đọc-tóm tắt:2. Tìm hiểu văn bản:a. Ý nghĩa nhan đề:-Nhan đề "Vợ nhặt" thâu tóm giá trị nội dung tư tưởng tác phẩm "Nhặt" đi với những thứ không ra gì. Thân phận con người bị rẻ rúng như cái rơm, cái rác, có thể "nhặt" ở bất kì đâu, bất kì lúc nào. Người ta hỏi vợ, cưới vợ, còn ở đây Tràng "nhặt" vợ. Đó thực chất là sự khốn cùng của hoàn cảnh.b. Tình huống truyện.-Tràng là một nhân vật có ngoại hình xấu. Đã thế còn dở người. Lời ăn tiếng nói của Tràng cũng cộc cằn, thô kệch như chính ngoại hình của anh ta. Gia đình của Tràng cũng rất ái ngại, Nguy cơ "ế vợ" đã rõ. Đã vậy lại gặp nạn đói khủng khiếp, cái chết luôn luôn đeo bám. Trong lúc không một ai (kể cả Tràng) nghĩ đến chuyện vợ con của anh ta thì đột nhiên Tràng có vợ. Trong hoàn cảnh đó, Tràng "nhặt" được vợ là nhặt thêm một miệng ăn cũng đồng thời là nhặt thêm tai hoạ cho mình, đẩy mình đến gần hơn với cái chết. Vì vậyviệc tràng có vợ là một nghịch cảnh éo le, vui buồn lẫ lộn, cười ra nước mắt. c. Tìm hiểu diễn biến tâm trạng của các nhân vật.* Nhân vật Tràng:-Tràng là nhân vật có bề ngoài thôxấu, thân phận lại nghèo hèn, mắc tật hay vừa đi vừa nói một mình,…-Tràng "nhặt" được vợ trong hoàn cảnh đói khát "Chậc, kệ" cái tặc lưỡi của Tràng không phải là sự liều lĩnh mà là một sự cưu mang, một tấm lòng nhân hậu không thể chối từ. Quyết định có vẻ giản đơn nhưng chứa đựng nhiều tình thương của con người trong cảnh khốn cùng.+Tất cả biến đổi từ giấy phút ấy. Trên đường về xóm ngụ cư, Tràng không cúi xuống lầm lũi như mọi ngày mà "phởn phơ", "vênh vênh ra điều". Trong phút chốc, Tràng quên tất cả tăm tối "chỉ còn tình nghĩa với người

115

Học sinh thảo luận nhóm, cử đại diện phát biểu, tranh luận, bổ sung. Giáo viên định hướng, nhận xét và nhấn mạnh những ý cơ bản.

b. Cảm nhận của anh (chị) về người vợ nhặt (tư thế, bước đi, tiếng nói, tâm trạng,…).

Học sinh phát biểu tự do, tranh luận. Giáo viên nhận xét và chốt lại những ý cơ bản.

c. Cảm nhận của anh (chị) về diễn biến tâm trạng nhân vật bà cụ Tứ-mẹ Tràng (lúc mới về, buổi sớm mai, bữa cơm đầu tiên)?

Học sinh phát biểu tự do, tranh luận. Giáo viên nhận xét và chốt lại những ý cơ bản.

Bài tập 5: Anh (chị) hãy nhận xét về nghệ thuật viết truyện của Kim Lân (cách kể chuyện, cách dựng cảnh, đối thoại, nghệ

đàn bà đi bên" và cảm giác êm dịu của một anh Tràng lần đầu tiên đi cạnh cô vợ mới.-Buổi sáng đầu tiên có vợ, Tràng biến đổi hẳn: "Hắn thấy bây giời hắn mới nên người". Tràng thấy trách nhiệm và biết gắn bó với tổ ấm của mình.*Người vợ nhặt:-Thị theo tràng trước hết là vì miếng ăn (chạy trốn cái đói).-Nhưng trên đường theo Tràng về, cái vẻ "cong cớn" biến mất, chỉ còn người phụ nữ xấu hổ, ngượng ngùng và cũng đầy nữ tính (đi sau Tràng ba bốn bước, cái nón rách che nghiêng, ngồi mớm ở mép giường,…). Tâm trạng lo âu, băn khoăn, hồi hộp khi bước chân về "làm dâu nhà người".-Buổi sớm mai, chi ta dậy sớm, quét tước, dọn dẹp. Đó là hình ảnh của một người vợ biết lo toan, chu vén cho cuộc sống gia đình, hình ảnh của một người "vợ hiền dâu thảo". Chính chị cũng làm cho niềm hy vọng của mọi người trỗi dậy khi kể chuyện ở Bắc Giang, Thái Nguyên người ta đi phá kho thóc Nhật.* Bà cụ Tứ:-Tâm trạng: mừng, vui, xót, tủi "vừa ai oán vừa xót thương cho số phận đứa con mình". Đối với người đàn bà thì "lòng bà đầy xót thương" nén vào lòng tất cảbà dang tay đón người đàn bà xa lạ làm con dâu mình: "Ừ, thôi thì các con cũng phải duyên phải số với nhau, u cũng mừng lòng".-Bữa cơm đầu tiên đón nàng dâu mới, bà cụTứ đã nhen nhóm cho các con niềm tin, niềm hy vọng: "Tao tính khi nào có tiền mua lấy con gà về nuôi, chả mấy mà có đàn gà cho xem". => Bà cụ Tứ là hiện thân của nỗi khổ con người Người mẹ ấy đã nhìn cuộc hôn nhân éo le của con thông qua toàn bộ nỗi đau khổ của cuộc đời bà. Bà lo lắng trước thực tế quá nghiệt ngã. Bà mừng một nỗi mừng sâu xa. Từ ngạc nhiên đến xót thương, nhưng trên hết vẫn là tình yêu thương. Cũng chính bà cụ là người nói nhiều nhất về tương lai, một tương lai rất cụ thể thiết thực với những gà, lợn, ruộng, vườn,…một tương lai khiến các con tin tưởng bởi nó không quá xa vời. Kim Lân đã khám phá ra một nét độc đáo khi để cho một bà cụ cập kề miệng lỗ nói nhiều với đôi trẻ về ngày mai.

116

thuật miêu tả tâm lí nhân vật, ngôn ngữ,…).Học sinh thảo luận và trả lời theo những gợi ý, định hướng của giáo viên.-Hoạt động 3: Tổng kết.Bài tập: Hãy khái quát lại bài học và tổng kết trên hai mặt: nội dung và hình thức.Giáo viên gợi ý, học sinh suy nghĩ, xem lại toàn bài và phát biểu tổng kết.

d. Vài nét nghệ thuật.-Cách kể chuyện tự nhiên, lôi cuốn, hấp dẫn.-Nghệ thuật tạo tình huống đầy tính sáng tạo.-Dựng cảnh chân thật, gây ấn tượng: cảnh chết đói, cảnh bữa cơm ngày đói,…-Miêu tả tâm lí nhân vật tinh tế nhưng bộc lộ tự nhiên, chân thật.-Ngôn ngữ nhuần nhị, tự nhiên.III. Tổng kết.-Vợ nhặt tạo được một tình huống truyện độc đáo, cách kể chuyện hấp dẫn, miêu tả tâm lí nhân vật tinh tế, đối thoại sinh động.-Truyện thể hiện được thảm cảnh của nhân dân ta trong nạn đói năm 1945. Đặc biệt thể hiện được tấm lòng nhân ái, sức sống kì diệu của con người ngay trên bờ vực của cái chết vẫn hướng về sự sống và khát khao tổ ấm gia đình.

4. Củng cố: Nắm: -Những nét cơ bản về tác giả, tác phẩm.-Ý nghĩa nhan đề, tình huống truyện, diễn biến tâm trạng các nhân vật, giá trị hiện thực và giá trị nhân đạo của tác phẩm.

5. Dặn dò: -Viết một đoạn văn phân tích chi tiết mà anh (chị) cho là gây xúc động và để lại ấn tượng sâu sắc nhất.

-Phân tích ý nghĩa đoạn kết của thiên truyện.-Tiết sau học Làm văn "Nghị luận về một tác phẩmđoạn trích văn xuôi".

117

Tiết thứ: 63

NGHỊ LUẬN VỀ MỘT TÁC PHẨM, MỘT ĐOẠN TRÍCH VĂN XUÔIA. MỤC TIÊU: Giúp học sinh:

-Củng cố và nâng cao tri thức về văn nghị luận văn học.-Hiểu và biết cách làm bài văn ghị luận về một tác phẩm, một đoạn trích văn xuôi.B. PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY: C. CHUẨN BỊ GIÁO CỤ: * Giáo viên : Soạn giáo án. * Học sinh : Soạn bài.D. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Ổn định lớp - kiểm tra sĩ số:2. Kiểm tra bài cũ: Anh (chị) hãy nêu những nhận xét của mình về đặc điểm của tác phẩm văn xuôi (truyện)? 3. Nội dung bài mới: a. Đặt vấn đề: Trong học kì I chúng ta đã học "Nghị luận về một bài thơ, đoạn thơ". Chúng ta cũng đã tìm hiểu những đặc trưng riêng của từng thể loại văn học. Mỗi thể loại có những đặc điểm riêng đòi hỏi người phân tích, bình giảng phải chú ý nếu không sẽ hoặc lạc đề, hoặc phiến diện,…Trong tiết học này, chúng ta sẽ tìm hiểu cách viết bài văn nghị luận về một tác phẩm, một đoạn trích văn xuôi.b. Triển khai bài dạy:

Hoạt động thầy và trò Nội dung kiến thức-Hoạt động 1: Tìm hiểu Cách viết bài văn nghị luận về một tác phẩm, đoạn trích văn xuôi.Bài tập 1: Phân tích truyện ngắn Tinh thần thể dục của Nguyễn Công Hoan.

Giáo viên nêu yêu cầu và gợi ýhướng dẫn. Học sinh thảo luận về nộ dungvấn đề nghị luận, nêu được dàn ý đại cương.

Bài tập 2: Qua việc nhận thức đề và lập ý cho đề trên, anh (chị) rút ra kết luận gì về cách làm nghị luận một tác phẩm văn học.Học sinh thảo luận và phát biểu.

Bài tập 3: Nhận xét về nghệ thuật

I. Cách viết bài văn nghị luận về một tác phẩm, đoạn trích văn xuôi.1. Gợi ý các bước làm đề ở bài tập 1.Tìm hiểu đề, định hướng bài viết.

+Phân tích truyện ngẵn Tinh thần thể dục của Nguyễn Công Hoan tức là phân tích nghệ thuật đặc sắc làm nổi bất nội dung của truyện.

+Cách dựng truyện đặc biệt: sau tờ trát của quan trên là các cách bắt bớ.

+Đặc sắc kết cấu của truyện là sự giống nhau và khác nhau của các sự việc trong truyện.

+Mâu thuẫn trào phúng cơ bản: tinh thần thể dục và cuộc sống khốn khổ, đói rách của nhân dân.2. Cách làm nghị luận một tác phẩm văn học.

+Đọctìm hiểu, khám phá nội dung, nghệ thuật của tác phẩm.

+Đánh giá giá trị của tác phẩm.3. Gợi ý các bước làm đề ở bài tập 3.Tìm hiểu đề, định hướng bài viết.

+Đề yêu cầu nghị luận về một khía cạnh của tác

118

sử dụng ngôn từ trong Chữ người tử tù của Nguyễn Tuân (có so sánh với chương Hạnh phúc của một tang gia- trích Số đỏ của Vũ Trọng Phụng).

Giáo viên nêu yêu cầu và gợi ý. Học sinh thảo luận và trình bày.

Bài tập 4: Từ việc tìm hiểu đề trên, anh (chị) rút ra kết luận gì về cách làm nghị luận một khía cạnh của tác phẩm văn học?

Học sinh thảo luận và phát biểu.Bài tập 5: Từ hai bài tập trênanh (chị) hãy rút ra cách làm bà văn nghị luận về một tác phẩm, một đoạn trích văn xuôi. Học sinh phát biểu. Giáo viên nhận xét, nhấn mạnh những ý cơ bản.

-Hoạt động 2: Luyện tậpBài tập: Đòn châm biếm, đả kích trong truyện ngắn Vi hành của Nguyễn Ái Quốc.

-Giáo viên gợi ý, hướng dẫn.-Học sinh tham khảo các bài tập trong phần trên và tiến hành tuần tự theo các bước.

phẩm: nghệ thuật sử dụng ngôn từ+Các ý cần có: -Giới thiệu truyện ngắn Chữ người tử tù, nội

dung và đặc sắc nghệ thuật, chủ đề tư tưởng của truyện.

-Tài năng nghệ thuật trong việc sử dụng ngôn ngữ để dựng lại một vẻ đẹp xưa-một con người tài hoa, khí phách, thiên lương nên ngôn ngữ trang trọng (dẫn chứng ngôn ngữ Nguyễn Tuân khi khắc hoạ hình tượng Huấn Cao, đoạn ông Huấn Cao khuyên quản ngục).

-So sánh với ngôn ngữ trào phúng cỉa Vũ trọng Phụng trong Hạnh phúc của một tang gia đề làm nổi bật ngôn ngữ Nguyễn Tuân.4. Cách làm nghị luận một khía cạnh một tác phẩm văn học.

+Cần đọc kĩ và nhận thức được khía cạnh mà đề yêu cầu.

+Tìm và phân tích những chi tiết phù hợp với khía cạnh mà đề yêu cầu.5. Cách làm bài văn nghị luận về một tác phẩm, một đoạn trích văn xuôi.

+Có đề nêu yêu cầu cụ thể, bài làm cần tập trung đáp ứng các yêu cầu đó.

+Có đề học sinh tự chọn nội dung viêt. Cần phỉa khảo sát và nhận xét toàn truyện Sau đó chọn ra hai, ba điểm nổi bật nhất, sắp xếp theo thứ thự hợp lí để trình bày. Các phầm khác nói lướt qua. Như thế bài làm sẽ nổi bật phần trọng tâm, không làn man.II. Luyện tập.1. Nhận thức đề.-Yêu cầu nghị luận một khía cạnh của tác pẩm: đong châm biếm, đả kích trong truyện ngắn Vi hành của Nguyến Ái Quốc.2. Các ý cần có.

+Sáng tạo tình huống: nhầm lẫn.+Tác dụng của tình huống: miêu tả chân dung

Khải Định mà không cần y xuất hiện, từ đó là rõ thực chất những ngày trên đất Pháp của vị vua An Nam này, đồng thời tố cáo cái gọi là "văn minh", "khai hoá" của thực dân Pháp.

4. Củng cố: -Nắm phần ghi nhớ.

119

5. Dặn dò: -Tự đặt một số đề và phân tích, tìm ý cho bài viết.-Tập lập dàn ý cho bài viết và viết thành lời văn một số đoạn trong dàn ý.-Tiết sau học Đọc văn "Rừng Xà Nu".

120

Tiết thứ: 64-65

RỪNG XÀ NU(Nguyễn Trung Thành)

A. MỤC TIÊU: Giúp học sinh: -Thấy được vẻ đẹp tâm hồn, sức mạnh tư tưởng của nhân dân Tây Nguyên mà dân làng Xôman là những con người tiêu biểu cho những năm chống Mĩ cứu nước.- Cảm nhận chất sử thi của tác phẩm, nắm được cốt truyện, chủ đền, ghệ thuật xây dựng hình tượng trong tác phẩm.-Giáo dục các em niềm tự hào dân tộc, lòng yêu nước và thái độ căm thù giặc sâu sắcB. PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY:

-Đọc diễn cảm.-Giảng bình, nêu vấn đề.

C. CHUẨN BỊ GIÁO CỤ: * Giáo viên : Soạn giáo án. * Học sinh : Soạn bài.D. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Ổn định lớp - kiểm tra sĩ số:2. Kiểm tra bài cũ: 3. Nội dung bài mới: a. Đặt vấn đề: b. Triển khai bài dạy:

Hoạt động thầy và trò Nội dung kiến thức-Đọc tiểu dẫn. Vài nét về tác phẩm?

Giáo viên giới thiệu thêm-giảng nhanh.

-Nêu những hiểu biết của em về tác phẩm?

+Xuất xứ?+Cốt truỵên?

Truyện về một đời người được kể kại trong một đêm.

Em có nhận xét gì về kết cấu tác phẩm?Mở đầu và kết thúc đều là hình ảnh cây xà nu, chỉ thay đổi chữ "đồi" thành chữ "rừng"Sự lặp lại đầy dụng ý.

I. Vài nét chung.1. Tác giả.-Tên khai sinh là Nguyễn Văn Báu.-Bút danh: Nguyên Ngọc, Nguyễn trung Thành.-1950: Gia nhập quân đội khi đang học trung học chuyên khoa.-1962: Chủ tịch chi hội văn nghệ giả phóng miền Trung Trung Bộ.-Gắn bó mật thiết với chiến trường Tây Nguyên.2. Tác phẩm.a. Xuất xứ: Truyện được in trong tập "Trên quê hương những người anh hùng Điện Ngọc" viết năm 1965.b. Cốt truyện:-Chuyện về cuộc đời Tnú lồng vào cuộc nổi dậy của dân làng Xôman.

II. Đọc hiểu.1. Hình tượng cây xà nu.

121

-Tác giả khắc hoạ cây xà nurừng xà nu qua những chi tiết nàovới những thủ pháp nghệ thuật gì?

Giáo viên bình:-Xà nu có mặt trong suốt câu chuyện, trong đời sống hàng ngày của dân làng.

-Ý nghĩa biểu tượng của cây xà nurừng xà nu?

Giáo viên chuyển:Hình ảnh cụ Mết được khắc hoạ qua những chi tiết nào?

Giáo viên bình:

Vai trò của cụ Mết? Ý nghĩa của hình tượng nhân vật này?

-Nhân vật Dít được khắc hoạ như thế nào? gợi nhớ đến ai?

Dít được miêu tả qua những chi tiết nào?

Giáo viên chuyển.

-Hình ảnh be heng gợi cho em những

-Cả rừng không cây nào không bị thương, nhựa ứa ra-từng cục máu lớn.-Không giết nổi…-Vết thương chóng lành, lớn nhanh, thay thế những cây đã ngã.-Cây mẹ ngãcây con mọc lên.-Ươn tấm ngực ra che chở cho làng.-Những đồi (rừng) xà nu nối tiếp nối.Nghệ thuật nhân hoá, so sánh-hình ảnh giàu giá trị tạo hình, cảnh như khắc chạm tạo thành hình khối có màu sắcmùi vịMột phần sự sống Tây Nguyên gắn bó với con người. Cây xà nu, rừng xà nu tiêu biểu cho số phận, phẩm chất, sức sống bất diệt, tinh thần dấu tranh quật cường của nhân dân Tây Nguyên.-Các thế hệ cây xà nu tượng trưng cho các thế hệ dân làng Xoman và nhân dân Việt Nam.2. Hình tượnh người dân Xôman.a. Cụ Mết.-Tiếng nói ồ ồ, bàn tay nặng trịch, mắt sáng, râu dài tới ngực, ngực căng như thân cây xà nu lớnKhoẻ mạnh, quắc thước.-Lúc ông nói: Nó cầm súngmình cầm giáo mác, mọi người nín bặtcó uy tín đối với dân làng.Là người đại diện cho quần chúng, biểu tượng cho sức mạnh tinh thần và vật chất có tính truyền thống, cội nguồn của miền núi Tây Nguyên, là người trực tiếp lãnh đạo dân làng vùng lên đánh giặc.b. Nhân vật Dít.-Sự hiện thântiếp nối của Mai.+Lúc nhỏ: Gan góclanh lợi.+Lớn lên: Bí thư kiêm chính trị viên xã đội.*Đôi mắt: bình thảntrong suốt khi nhìn kẻ thù.

ráo hoảnh khi mọi người khóc Mai. nghiêm khắc nhìn Tnú.

Sống có nguyên tác và giàu tình yêu thương. Đôi mắt chị chứa đầy chiều sâu nghị lực. Cùng với Tnú, họ là lớp trẻ đáng tin cậylà chỗ dựa của dân làng Xôman.c. Bé Heng.-Gợi lại tuổi thơ của Mai, Dít, Tnú.Tượng trưng cho lớp người kế tiếp đầy sinh lực,

122

suy nghĩ gì?

-Tiêu biểu cho tập thể dân làng là Tnú, nhân vật Tnú được khắc như thế nào trong truyện?

Giáo viên bình: có yêu thương sâu sắc mới biết căm thù mãnh liệt.

-Nếu Dít được đặc tả ở đôi mắt thì Tnú được đặc tả ở chi tiết nào?

-Phẩm chất của anh còn được bộc lộ trong ngày về phép. Nhận xét?"Mười ngón tay Tnú bốc cháybiểu trưng cho lòng căm thù và ngọn lửa đấu tranh của dân làng Xôman".

-Nêu những giả trị nghệ thuật tiêu biểu làm nên thành công của truyện?

-Đánh giá chung về nội dung, nghệ thuật của tác phẩm?

đầy nhựa sống, hứa hẹn một thế hệ Cách mạng mới vững vàng.d. Nhân vật Tnú.Xuất hiện qua lời kể của cụ Mết.*Cuộc đời:+Lúc nhỏ: mồ côi, được dân làng Xôman cưu mang.

gan góc, lanh lợi, dũng cảm, táo bạo, sớm đến với Cách mạng.-Bị giặc bắt: chỉ vào bụng nói "cộng sản ở đây này".+Lớn lên: Ra tù, gặp Mai, lãnh đạo dân làng đánh giặc.

Tận mắt chứng kiến cảnh vợ con bị giết.Bản thân bị địch bắt, tra tấn dã man.Gia nhập bộ đội.

Can đảm vượt lên mọi đau đớn-bi kịch cá nhân, quyết tâm trả thù nhà đền nợ nước.*Đôi bàn tay:+Khi nguyên vẹn: là đôi bàn tay tình nghĩa.+Khi tật nguyền: vẫn vững vàng cầm vũ khí.*Ngày về phép:

Về đúng một đêm.Lặng người đi khi nghe tiếng chày. Nhớ rõ từng người-nhắc tên từng người

trong một niềm xúc động sâu xa.Có tính kỷ luật cao và giàu tình yêu thương đối với đồng bào.Là đứa con chung của dân làng Xôman.3. Vài nét nghệ thuật.-Nghệ thuật kể chuyện ngắn gọn, hàm súc, hấp dẫnn, ghệ thuật miêu tả tỉ mỉ, sinh động.-Giọng kể hào hùngthâm trầm, xúc động mang âm hưởng sử thi.-Nghệ thuật xây dựng hình tượng cây xà nu và rừng xà nu.III. Tổng kết.-Truyện cô đúc mang âm hưởng sử thi hùng tráng Thông qua việc miêu tả sức sống mãnh liệt của cây xà nu và người dân Xôman, tác giả đã khắc hoạ hình ảnh Tây Nguyên anh hùng, bất khuất một lòng đi theo Đảng Thể hiện thành công CNAH Cách mạng Việt Nam.

123

4. Củng cố: Nắm nội dungnghệ thuật tác phẩm.

5. Dặn dò: Tiết sau học Đọc thêm "Bắt sấu rừng U Minh hạ".

124

Tiết thứ: 66 Đọc thêm:

BẮT SẤU RỪNG U MINH HẠ(Trích " Hương rừng Cà Mau ")

(Sơn Nam)A. MỤC TIÊU: Giúp dẫn học sinh: - Cảm nhận được nét riêng của thiên nhiên và con người vùng U Minh Hạ.- Phân tích tính cách, tài nghệ của nhân vật Năm Hên.- Chú ý những đặc điểm kể chuyện, sử dụng ngôn ngữ đậm đà màu sắc Nam Bộ của Sơn Nam. B. PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY: -Nêu vấn đề Gợi mở.C. CHUẨN BỊ GIÁO CỤ: * Giáo viên : Soạn giáo án. * Học sinh : Soạn bài.D. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Ổn định lớp - kiểm tra sĩ số:2. Kiểm tra bài cũ: Tóm tắt ngắn gọn truyện ngắn Rừng xà nu của Nguyễn Trung Thành. Nêu chủ đề của tác phẩm? 3. Nội dung bài mới: a. Đặt vấn đề: b. Triển khai bài dạy:

Hoạt động thầy và trò Nội dung kiến thức-Giáo viên hướng dẫn học sinh tìm hiểu về nhà văn Sơn Nam và đoạn trích.-Học sinh đọc tiểu dẫn và tóm lược những ý cơ bản.

-Tập truyện "Hương rừng cà Mau" đề cập đến nội dung gì?

Hướng dẫn đọc hiểu nội dung-nghệ thuật đoạn trích.

I. Vài nét chung:1. Nhà văn Sơn Nam.- Tên khai sinh: Phạm Minh Tài. - Quê: Kiên Giang.-Tham gia Cách mạng từ năm 1945 và hoạt động văn nghệ thời kháng chiến chống Pháp ở khu 9.2. Tập truyện "Hương rừng Cà Mau".- Nội dung: Viết về thiên nhiên và con người vùng rừng U Minh với những con người lao động có sức sống mãnh liệt, sâu đậm ân nghĩa và tài ba can trường.- Nghệ thuật: Dựng truyện li kì, chi tiết gợi cảm, nhân vật và ngôn ngữ đậm màu sắc Nam Bộ.II. Hướng dẫn đọc hiểu nội dung và nghệ thuật đoạn trích:1. Thiên nhiên và con người U Minh Hạ.a. Thiên nhiên: bao lakì thú …b. Con người: Có sức sống mãnh liệt, đậm sâu ân nghĩa và cũng đầy tài ba dũng trí, gan góc can

125

- Qua đoạn trích, anh (chị) nhận thấy thiên nhiên và con người vùng rừng U Minh Hạ có những đặc điểm nổi bật nào?

- Nêu những thành công về mặt nghệ thuật của đoạn trích?

trường.+ Tất cả những điều đó tập trung ở hình ảnh ông Năm Hên, một con người sống phóng khoáng giữa thiên nhiên bao la kì. Tài năng đặc biệt của ông là bắt sấu. Tính cách và tài nghệ của ông tiêu biểu cho tính cách của con người vùng U Minh Hạ. 3. Những nét đặc sắc về nghệ thuật:- Nghệ thuật kể chuyện: dựng chuyện li kỳ, nhiều chi tiết gợi cảm.- Nhân vật giàu sức sống.- Ngôn ngữ đậm màu sắc địa phương Nam Bộ.

4. Củng cố: Nắm: Nội dung và nghệ thuật tác phẩm.

5. Dặn dò: Tiết sau học Đọc văn "Những đứa con trong gia đình".

126

Tiết thứ: 67-68

NHỮNG ĐỨA CON TRONG GIA ĐÌNH(Nguyễn Đình Thi)

A. MỤC TIÊU: Giúp học sinh:-Hiểu được sự gắn bó sâu nặng giữa tình cảm gia đình và tình yêu đất nướcyêu Cách mạng; giữa truyền thống gia đình với truyền thống dân tộc tạo nên sức mạnh to lớn của con người Việt Nam trong cuộc kháng chiến chống Mĩ cứu nước. -Hiểu được giá trị nghệ thuật của thiên truyện: nghệ thuật trần thuật đặc sắc, khắc hoạ tính cách và miêu tả tâm lí nhân vật sắc sảo, ngôn ngữ góc cạnh và đậm chất Nam Bộ. B. PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY: -Phát vấn-Gợi mở-Nêu vấn đề. C. CHUẨN BỊ GIÁO CỤ: * Giáo viên : Soạn giáo án. * Học sinh : Soạn bài.D. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Ổn định lớp - kiểm tra sĩ số:2. Kiểm tra bài cũ: Thiên nhiên và con người của vùng rừng U Minh Hạ qua những trang viết của nhà văn Sơn Nam? 3. Nội dung bài mới: a. Đặt vấn đề: b. Triển khai bài dạy:

Hoạt động thầy và trò Nội dung kiến thức

Giáo viên hướng dẫn học sinh đọc phần tiểu dẫn.

-Giới thiệu những nét chính về nhà văn Nguyễn Thi?

-Nêu những hiểu biết của em về tác phẩm?-Phân tích tình huống truyện? (Câu chuyện về anh giải phóng quân tên Việt. Anh bị thương trong một trận đánh Tất cả câu chuyện là những hồi ức của anh trong cơn đau…).

I. Vài nét chung.1. Tác giả:- Nguyễn Thi (1928-1968).- Tên khai sinh: Nguyễn Hoàng Ca.- Quê: Hải Hậu- Nam Định.- Xuất thân trong một gia đình nghèo, mồ côi cha từ năm 10 tuổi, mẹ đi bước nữa nên vất vả, tủi cực từ nhỏ…- Năm 1945: tham gia Cách mạng. - Năm 1954: Tập kết ra Bắc.-Năm 1962: Trở lại chiến trường miền Nam.-Năm 1968: Hy sinh ở mặt trận Sài Gòn. -Ông sáng tác ở nhiều thể loại: bút kí, truyện ngắn, tiểu thuyết. Ông được tặng giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật năm 2000.2. Tác phẩm:- Đăng lần đầu ở tạp chí Văn nghệ Quân giải phóng (tháng 2 - năm 1966). Sau được in trong Truyện và kí nhà xuất bản Văn học Giải phóng II. II. Đọc hiểu.

127

- Giáo viên hướng dẫn học sinh đọc văn bản.- Việt và Chiến sinh ra trong một gia đình như thế nào? Em có nhận xét gì về má của Việt?

-So sánh sự giống và khác nhau của hai chị em Việt - Chiến.

-Hình ảnh của Chiến làm em nghĩ đến nhân vật nào? Nhận xét?

- Việt được khắc hoạ qua những chi tiết nào? Em có suy nghĩ gì về nhân vật này?

-Trong tác phẩm em ấn tượng với chi tiết nào nhất? Vì sao?

- Nêu những thành công về mặt nghệ thuật của tác phẩm? (Lưu ý chất sử thi của thiên truyện).

1. Đọc. 2. Tìm hiểu văn bản.a. Truyền thống của những người trong gia đình hai chị em Việt - Chiến.- Yêu nước mãnh liệtcăm thù giặc sâu sắc.+ Chú Năm: đại diện cho truyền thống và lưu giữ truyền thống (trong câu hò, trong cuốn sổ …).+ Má Việt: cũng là hiện thân của truyền thống ấn tượng sâu đậm nhất ở người phụ nữ này là khả năng ghìm nén đau thương để sống và duy trì sự sống, che chở cho đàn con và tranh đấu.b. Hai chị em Việt- Chiến.* Chiến: "hai bắp tay tròn vo, sạm đỏ màu cháy nắng…thân người to và chắc nịch" mang vóc dáng của má. Đó là vẻ đẹp của con người sinh ra để gánh vác, để chống chọi, để chịu đựngđể chiến đấu và chiến thắng.* Việt:- Lộc ngộc, vô tư của một cậu con trai mới lớn. "Lăn kềnh ra ván cười hì hì …" Nhưng sự vô tư không ngăn cản Việt trở thành một anh hùng (ngay từ bé Việt đã xông vào đá cái thằng đã giết cha mình, khi trở thành chiến sĩ, dù bị thương vẫn quyết một phen sống mái với kẻ thù …".Việt là một thành công đáng kể của các nhân vật của Nguyễn Thi Tuy hồn nhiên bé nhỏ trước chị nhưng trước kẻ thù Việt lại vụt lớn, chững chạc trong tư thế của một người chiến sĩ.

b. Hình ảnh hai chị em Việt Chiến khiêng bàn thờ má sang gởi nhà chú Năm.- Không khí thiêng liêng đã biến Việt thành người lớn. Lần đầu tiên Việt thấy rõ lòng mình (thương chị lạ, còn mối thù thằng Mĩ thì có thể rờ thấy vì nó đang đè nặng trên vai).- Hình ảnh có ý nghĩa tượng trưng thể hiện sự trưởng thành của hai chị em có thể gánh vác việc gia đình và viết tiếp truyền thống tốt đẹp của gia đình. c. Vài nét nghệ thuật:- Mang đậm chất sử thi (cuốn sổ, lòng căm thù giặc, thuỷ chung son sắt với quê hương).- Mỗi nhân vật đều tiêu biểu cho truyền thống, đều gánh vác trên vai trách nhiệm với gia đình, với Tổ

128

- Đánh giá chung về nội dung và nghệ thuật của tác phẩm?

quốc …III. Tổng kết.-Truyện kể về những đứa con trong một gia đình nông dân Nam Bộ có truyền thống yêu nước, căm thù giặc và khao khát chiến đấu, son sắt với Cách mạng. Sự gắn bó sâu nặng giữa tình cảm gia đình với tình yêu nước, giữa truyền thống gia đình với truyền thống dân tộc đã làm nên sức mạnh tinh thần to lớn của con người Việt Nam trong kháng chiến chống Mĩ cứu nước.

4. Củng cố: Nắm nội dung và nghệ thuật của tác phẩm.

5. Dặn dò: Tiết sau học Làm văn "Trả bài số 5".

129

Tiết thứ: 69

TRẢ BÀI LÀM VĂN SỐ 5A. MỤC TIÊU: Giúp học sinh: -Nhận ra ưu và nhược trong bài viết của mình cả về kiến thức lẫn kỷ năng viết bài văn nghị luận về một vấn đề văn học.-Rèn luyện kỷ năng phân tích đề, lập dàn ý. B. PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY: C. CHUẨN BỊ GIÁO CỤ: * Giáo viên : Soạn giáo án-Chấm bài. * Học sinh : Soạn bài.D. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Ổn định lớp - kiểm tra sĩ số:2. Kiểm tra bài cũ: 3. Nội dung bài mới: a. Đặt vấn đề: b. Triển khai bài dạy:

Hoạt động thầy và trò Nội dung kiến thứcYêu cầu học sinh nhắc lại đề bài theo trí nhớ. -Giáo viên ghi đề bài lên bảng.-Hướng dẫn học sinh phân tích đề. -Giáo viên định hướng, gạch chân những từ ngữ quan trọng để chỉ ra các yêu cầu của đề.-Xây dựng dàn ý.

I. Phân tích đề.- Nội dung: ý kiến về thơ của Xuân Diệu" Thơ là…".- Thể loại: Nghị luận về một vấn đề văn học.- Phương pháp: Giải thích, chứng minh và bình luận.- Phạm vi tư liệu: Thơ và những ý kiến về thơ.II. Xây dựng dàn ý.-Xem gợi ý ở tiết "Viết bài số 5".III. Nhận xét đánh giá bài viết.IV. Trả bài, vào điểm.

4. Củng cố - Dặn dò: Tiết sau học Đọc văn "Chiếc thuyền ngoài xa".

130

Tiết thứ: 70-71 CHIẾC THUYỀN NGOÀI XA

(Nguyễn Minh Châu)A. MỤC TIÊU: Giúp học sinh:-Cảm nhận được suy nghĩ của người nghệ sĩ nhiếp ảnh khi phát hiện ra sự thật: đằng sau bức ảnh rất đẹp về chiếc thuyền trong sương sớm mà anh tình cờ chụp được là số phận đau đớn của một người phụ nữ là bao ngang trái trong một gia đình vạn chài. Từ đó thấy rõ mỗi người trong cõi đời, nhất là người nghệ sĩ, không thể đơn giản và sơ lược khi nhìn nhận cuộc sống và con người.-Học sinh hiểu được nghệ thuật kết cấu độc đáo, cách triển khai cốt truyện rất sáng tạo của một cây bút viết truyện đầy bản lĩnh và tài hoa..B. PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY: C. CHUẨN BỊ GIÁO CỤ: * Giáo viên : Soạn giáo án. * Học sinh : Soạn bài. D. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Ổn định lớp - kiểm tra sĩ số:2. Kiểm tra bài cũ: Hãy tóm tắt và nêu chủ đề truyện "Những đứa con trong gia đình" của Nguyễn Đình Thi. 3. Nội dung bài mới: a. Đặt vấn đề: -"Nguyễn Minh Châu thuộc trong số những nhà văn mở đường tinh anh và tài năng nhất cảu văn học ta hiện nay" (Nguyên Ngọc).

-Sự tinh anh và tàu năng ấy thể hiện trước hết ở quá trình đổi mới tư duy nghệ thuật. Trong văn học cách mạng trước năm 1975. thước đo giá trị chủ yếu của nhân cách là sự cống hiến, hy sinh cho Cách mạng Sau năm 1975. văn chương trở về với thời kỳ đổi mới đi sâu khám phá sự thật đời sống bình diện đạo đức thế sự. Khi làm cho người đọc ý thức về sự thật, có khả năng nhìn thẳng vào sự thật, phát hiện nhiều mối quan hệ xã hội phức tạp chằng chịt, thì văn chương đã ít nhiều đáp ứng được cái nhu cầu nhìn nhận và hoàn thiện nhiều mặt của nhân cách con người. Truyện ngắn "Chiếc thuyền ngoài xa" của Nguyễn Minh Châu sẽ giúp chúng ta hiểu rõ hơn hướng phát hiện đười sống và con người mới mẻ này.b. Triển khai bài dạy:

Hoạt động thầy và trò Nội dung kiến thức-Hoạt động 1: Tổ chức đọc hiểu tiểu dẫn.

Bài tập: Đọc mục tiểu dẫn và tóm tắt những nét chính về tác giả và tác phẩm.

I. Đọc-hiểu Tiểu dẫn.1. Nguyễn Minh Châu (1930-1989), quê ở làng Thơi, xã Quỳnh Hải (nay là xã Sơn Hải), huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An Ông "thuộc trong những mở đường tinh anh và tài năng nhất của văn học ta hiện nay".-Sau năm 1975khi văn chương chuyến hướng khám phá trở về đời thường. Nguyễn Minh Châu là một trong số những nhà văn đầu tiên của thờ kì đổi mới đã đi sâu khám phá sự thật đời sống ở bình diện đạo đức thế sự.

131

Học sinh làm việc cá nhân và trình bày trước lớp.

Kể tên tác phẩm chính?

-Hoạt động 2: Tổ chức đọc hiểu văn bản.Bài tập 1: Dựa vào văn bản hãy tóm tắt nội dung của truyện và chia đoạn.

Học sinh trên cơ sở đọc ở nhà, trình bày tóm tắt, chia đoạn.

Bài tập 2: Phát hiện thứ nhất đầy thơ mộng của người nghệ sĩ nhiếp ảnh, là phát hiện đầy thơ mộng. Anh (chị) cảm nhận như thế nào về vẻ đẹp của chiếc thuyền ngoài xa trên biển sớm mù sương mà người nghệ sĩ chụp được?Học sinh thảo luận, cử đại diện trình bày trước lớp.

Bài tập 3: Phát hiện thứ hai của người nghệ sĩ nhiếp ảnh mang đầy nghịch lí. Anh đã chứng kiến và có thí độ như thế nào trước những gì diễn ra ở gia đình thuyền chài?

Tâm điểm những khám phá nghẹ thuật của ông là con người trong cuộc mưu sinh, trong hành trình nhọc nhằn tìm kiếm hạnh phúc và hoàn thiện nhân cách.

-Tác phẩm chính (Sgk).-Truyện Ngắn "Chiếc thuyền ngoài xa" in dậm

phong cách tự sự-triết lí của Nguyễn Minh Châu rất tiêu biểu cho hướng tiếp cận đười sống từ góc độ thế sự của nhà văn ở giai đoạn sáng tác thứ hai.2. Truyện ngắn lúc đầu được in trong tập Bến Quê (1985) sau được nhà văn lấy tên chung cho một tập truyện ngắn (in năm 1987).II. Đọc hiểu văn bản.1. Bố cục.-Truyện chia thành hia đoạn lớn: +Đoạn 1: Từ đầu đến "chiếc thuyền với gió đã biến mất": hai phát hiện của người nghệ sĩ nhiếp ảnh. +Đoạn 2: Còn lại: Câu chuyện của hai người đàn bà làng chài.2. Phát hiện thứ nhất đầy thơ mộng của người nghệ sĩ.-"Trước mặt tôi là một bức tranh mức tàu…tôi tưởng chính mình vừa khám phá thấy cái chân lí của sự hoàn thiện khám phá thấy cái khoảnh khắc trong ngần của tâm hồn".-Đôi mắt tinh tường"nhà nghề" của người nghệ sĩ đã phát hiện vẻ đẹp trời cho trên mặt biển mờ sương, vẻ đẹp nà cả đười bấm máy anh chưa gặp một lần. Người nghệ sĩ cảm thấy hạnh phúc-đó là niềm hạnh phúc của khám phá và sáng tạo, của sự cảm nhận cái đẹp tuyệt diệu, Trong hình ảnh của chiếc thuyên ngoài xa giữa biển trời mờ sương, anh đã cảm nhận cái đẹp toàn bích, hài hoà, lãng mạn của cuộc đời, thấy tâm hồn mình được thanh lọc.3. Phát hiện thứ hai đầy nghịch lí của người nghệ sĩ nhiếp ảnh.-Người nghệ sĩ đã tận mắt chứng kiến: từ chiếc thuyền ngư phủ đẹp như trong mơ bước ra một người đàn bà xấu xí, mệt mỏi và cam chịu; một lão đàn ông thô kệch, dữ dằn, độc ác, coi việc đánh vợ như một phương cách để gải toả những uất ức, khổ đau…Đây là hình ảnh đằng sau cái đẹp "toàn bích, toàn thiện" mà anh vừa bắt gặp trên biển. Nó hiện ra bất ngờ, trớ trêu như trò đàu quái ác của cuộc sống.-Chứng kiến cảnh người đàn ông đánh vợ một cách vô lí

132

Học sinh thảo luận phát biểu.

Bài tập 4: Câu chuyện của người đàn bà ở toà án huyện nói lên điều gì?

Học sinh thảo luận nhóm, cử đại diện trình bày.

Bài tập 5: Nêu cảm nghĩ về các nhân vật: đàn bà vùng biển, lão đàn ông độc ác, chị em thằng Phác, người nghệ sĩ nhiếp ảnh.

Học sinh làm việc theo nhóm, đại diện phát biểu theo lớp.

Gợi ý: Về người đàn ông độc ác? Từ các chi tiết để làm rõ.

và thô bạo, Phùng đã "kinh ngạc đến mức, trong mấy phút đầu…vứt chiếc máy ảnh xuống đất, chạy nhào tới". Hành động đó nói lên nhiều diều.4. Câu chuyện của người đàn bà ở toà án huyện.-Là câu chuyện về sự thật cuộc đời, nó giúp những người như Phùng, Đẩu hiểu rõ nguyên do cỉa những điều tưởn chừng như vô lí. Nhìn bề ngoài đó là người đàn bà quá nhẫn nhục, cam chịu, bị đánh đập…mà vẫn nhất quyết gắn bó với lão chồng vũ phu. Nhưng tất cả đều xuất phát từ tình thương vô bời đối với những đứa con. Trong đau khở triền miên, người đàn bà ấy vấn lắt lọc những niềm hạnh phúc nhỏ nhoi…-Qua câu chuyện của người đàn bà làng chài, tác giả giúp người đọc hiểu rõ: không thể dễ dãi, đơn giản trong việc nhìn nhận mọi sự việc, hiện tượng của đời sống.5. Về các nhân vật trong truyện.-Về người đàn bà vùng biển: Tác giả gọi một cách phiếm định "người đàn bà" Điều tác giả gây ấn tượng chính là số phận của chị Ngoài 40, thô kệch, mặt rỗ, xuất hiện với "khuôn mặt mệt mỏi", người đàn bà gợi ấn tượng về một cuộc đời nhọc nhằn, lam lũ, nhiều cay đắng. Bà thầm lặng chịu mọi đau đớn khi bị chồng đánh không kêu một tiếng, không chống trả, không trốn chạy"tình thương con cũng như nỗi đau, sự thâm trầm trong cái việc hiểu thấu các lẽ đời hình như mụ chẳng để lộ ra bên ngoài"…Một sự cam chịu đáng chia sẻ, cảm thông. Thấp thoáng trong người đàn bà ấy là bóng dáng bao người phị nữ Việt Nam nhân hậu, bao dung, giàu lòng vị tha.-Về người đàn ông độc ác: cuộc sống đói ngèo đã biến "anh con trai" cục tính những nhiền lành xưa kia thành một người chồng vũ phu. Lão đàn ông "mái tóc đổ quạ", "chân chữ bát", hai con mắt đầy vẻ độc dữ vừa là nạn nhân của cuộc sống khốn khổ, vừa là thủ phạm gây nên đau khổ cho người thân của mình. Phải làm sao để nâng cao cái phần thiện, cái phần người trong những kẻ thô bạo ấy.-Chị em thắng Phác: bị đẩy vào tình thế khó xử khi ở trong hoàn cảnh ấy Chị thằng Phác, một cô bé yếu ớt mà can đảm, đã phải vật lộn để tước con dao trên tay thằng em trai, ngăn em làm việc trái luân thường đạo lí. Cô bé là điểm tựa vững chắc của người mẹ đáng thương, cô đã hành động đúng khi cản được việc làm dại dột của đứa em, lại biết chăm sóc, lo toan khi mẹ phải đến toà án

133

-Về chị em thắng Phác? Chi tiết nào thể hiện rõ?

-Suy nghĩ về người nghệ sĩ nhiếp ảnh?

Bài tập 6: Cách xây sụng cốt truyện của Nguyễn Minh Châu trong tác phẩm bày có gì độc đáo?a. Tóm tắt lại tình huống.b. Bình luận về ý nghĩa của tình huống.

Học sinh thảo luận cử đại diện trình bày.

huyện. Thằng Phác thương mẹ theo kiểu một cậu bé còn nhỏ, theo cái cách một đứa bé trai vùng biển, Nó "lặng đưa mấy ngón tay sờ lên khuôn mặt người mẹ, như muôn lau đi những giọt nước mắt chứa đày trong những nốt rỗ chẵng chịt", "nó tuyên bố với các bác ở xưởng đóng thuyền rằng nó còn có mặt ở biển này thì mẹ nó không bị đánh". Hình ảnh thằng Phác khiến người đọc cảm động bởi tình thương mẹ dạt dào.-Người nghệ sĩ nhiếp ảnh: Vốn là người lính thường vào sinh ra tử, Phùng căm ghét mọi sự áp bức, bất công, sẵn sàng làm tất cả vì điều thiện, lẽ công bằng. Anh xúc động ngỡ ngàng trước vẻ đẹp tinh khôi của thuyên biển lúc bình minh. Một người nhạy cảm như anh tránh sao khỏi nỗi tức gận khi phát hiện ra cảnh đẹp huyền ảo trên biển Hơn bao giờ hết Phùng hiểu rõ: trước khi là một nghệ sĩ rung động trước cái đẹp này là một người biết yêu ghét vui buồn trước mọi lẽ đời thường tình, biết hành động để có một cuộc sống xứng đáng với con người.6. Cách xây dựng cốt truyện độc đáo.Trong tác phẩm, đó là sự kiện Phùng chứng kiến lão đàn ông đánh vợ một cách tàn bạo. Trước đó, anh nhìn đời bằng con mắt người nghệ sĩ rung động, say mê trước vẻ đẹp huyền ảo-thơ mộng của thuyền biển. Trong giây phút tâm hồn thăng hoa những cảm xúc lãng mạn, Phùng phát hiện ra hiện thực nghiệt ngã của đôi vợ chồng bước ra từ con thuyên "thơ mộng".Tình huống đó được lặp lại lần nữa: bên cạnh người đàn bà nhẫn nhục, chịu đựng "đòn chồng", Phùng còn được chứng kiến phản ứng của chị em thằng Phác trước sự hung bạo của người cha đối với mẹ. Từ đó, trong người nghệ sĩ đã có sự thay đổi cách nhìn đời. Anh thấy rõ những cái ngang trái trong gia đình thuyền chài, hiểu sâu thêm tình chất người đàn bà, chị em thằng Phác, hiểu thêm người đồng đội (Đẩu) và hiểu thêm chính mình.Ý nghĩa: Nguyễn Minh Châu đã xây dựng được tình huống mà ở đó bộc lộ mọi mối quan hệ, bộc lộ khả năg ứng xử, thử thách phẩm chất, tính cách, tạo ra những bước ngoặt trong tư tưởng. tình cảm và cả trong cuộc đời nhân vật. Tình huống truyện mang ý nghĩa khám phá, phát hiện đời sống.7. Ngôn ngữ nghệ thuật của tác phẩm.-Ngôn ngữ người kể chuyện: thể hiện qua nhân vật

134

Bài tập 7: Bên cạnh một tình huống truyện độc đáo, anh (chị) có nhận xét gì về ngôn ngữ nghệ thuât của tác phẩm?a. Về ngôn ngữ người kể chuyện?b. Về ngôn ngữ nhân vật?Học sinh thảo luận nhóm, đại diện trình bày.

-Hoạt động 3: Tổ chức tổng kếtBài tập: Anh (chị) hãy đánh giá một cách tổng quát giá trị của tác phẩm.

Giáo viên gợi ý, học sinh tự viết.

Phùng, sự hoá thân của tác giả. Chọn người kể chuyện như thế đã tạo ra một điểm nhìn trần thuật sắc sảo, tăng cường khả năng khám phá đời sống, lời kể trở nên khách quan, chân thật, giàu sức thuyết phục.-Ngôn ngữ nhân vật: phù hợp với đặc điểm tính cách của từng người.III. Tổng kết.-Vẻ đẹp của ngòi bút Nguyễn Minh Châu là vẻ đẹp toát ra từ tình yêu tha thiết đối vơí con người. Tình yêu ấy bao hàm cả khát vọng tìm kiếm, phát hiện, tôn vinh những vẻ đẹp con người còn tiềm ẩn, những khắc khoải, lo âu trước cái xấu, cái ác. Đó cúng là vẻ đẹp của một cốt cách nghệ sĩ mẫn cảm, đôn hậu, điềm đạm chiên nghiệm lẽ đời để rút ra những triết lí nhân sinh sâu sắc "Chiếc thuyền ngoài xa" là một trong số rất nhiều tác phẩm của Nguyễn Minh Châu đã đặt ra những vấn đề có ý nghĩa với mọi ngườimọi thời.

4. Củng cố: Cần nắm vững những nội dung kién thức cơ bản đã nêu thành đề mục trong phần Đọc-hiểu văn bản.

5. Dặn dò: +Viết đoạn văn ngắn trình bày cảm nhận sâu sắc nhất về một nhân vật trong tác phẩm.

+Tìm đọc tác phẩm "Bức tranh" của Nguyễn Minh Châu và tìm hiểu quan niệm nghệ thuật của nhà văn qua hai tác phẩm.

+Tiết sau học Tiếng Việt.

135

Tiết thứ: 72

THỰC HÀNH VỀ HÀM ÝA. MỤC TIÊU: Giúp học sinh:-Qua luyện tập thực hành, học sinh củng cố và nâng cao những kiến thức cơ bản về hàm ý, cách tạo hàm ý, tác dụng của hàm ý trong giao tiếp ngôn ngữ.-Có kĩ năng lĩnh hội được hàm ý, kĩ năng nói và viết theo cách có hàm ý trong những ngữ cảnh cần thiết.B. PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY: C. CHUẨN BỊ GIÁO CỤ: * Giáo viên : Soạn giáo án. * Học sinh : Soạn bài. D. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Ổn định lớp - kiểm tra sĩ số:2. Kiểm tra bài cũ: -Kiểm tra lí thuyết về hàm ý.

-Kiểm tra việc chuẩn bị bài của học sinh. 3. Nội dung bài mới: a. Đặt vấn đề: Hội là điều quen thuộc với tất cả chúng ta. Những vấn đề hội thoại chúng ta đã được học ở chương trình THCS như chức năng của hội thoại, các phương châm hội thoại, hàm ý, nghĩa hàm ẩn. Riêng vấn đề hàm ý hội thoại, bài học hôm nay sẽ giúp chúng ta nâng cao những hiểu biết về hàm ý như khái niệm, cách thức tạo hàm ý và lĩnh hội hàm ý, tác dụng của hàm ý. Trên cơ sở đó sẽ giúp cúng ta biết lĩnh hội và phân tích được hàm ý, nhất là hàm ý trong các văn bản nghệ thuật và trong hoạt động giao tiếp hàng ngày Đồng thời biết dùng câu có hàm ý khi cần thiết.b. Triển khai bài dạy:

Hoạt động thầy và trò Nội dung kiến thức-Hoạt động 1: Tổ chức ôn lại khái niệm về hàm ý.Bài tập: Thế nào là hàm ý? Học sinh nhớ lại khiến thứctrả lời.

Hoạt động 2: Thực hành về hàm ý.Bài tập 1: Đọc đoạn trích Sgk và phân tích theo các câu hỏi Sgk A Phủ đã cố ý vi phạm phương châm về lượng khi giao tiếp về lượng như thế nào?

Học sinh thảo luận và phát biểu tự do.

I. Ôn lại khái niệm về hàm ý.Hàm ý: là những nội dung, ý nghĩ mà người nói không nói ra trực tiếp bằng từ ngữ, tuy vẫn có ý định truyền báo đến người nghe. Còn người nghe phải dựa vào nghĩa tường minh của câu và tình huống giao tiếp để suy ra thì mới hiểu đúng, hiểu hết ý của người nói.II. Thực hành về hàm ý.Bài tập 1:-Lời đáp của A Phủ thiếu thông tin cần thiêt nhát của câu hỏi: Số lượng bò bị mất (mất mấy con bò?). A Phủ đã lờ yêu cầu của Pá Tra.-Lời đáp có chủ ý thừa thông tin so với yêu cầu của hỏi: A Phủ không nói về số bò bị mất và nói đén công việc dự định và niềm tin của mình (Tôi về lấy súng thế nào cũng bắn được con hổ này to lắm).

136

Bài tập 2: Đọc đoạn trích Sgk và trả lời các câu hỏi:a. Ở phần sau của cuộc hội thoại anh thanh niên đã cố ý đi trệch ra ngoài đề tài "hỏi đường chỉ đường" như thế nào? Những thông tin về cuộc trường kì kháng chiến có quan hệ và có cầ thiết đối với đề tài đó không?Học sinh thảo luận và phát biểu ý kiến. b. Hàm ý của anh thanh niên có ý nói dài dòng về những điều không liên quan gì đến cuộc hộ thoại là gì?Học sinh thảo luận chọn phương án đúng và lí giải.

c) Kết kuận về hàm ý khi người nói chủ ý vi phạm phương châm quan hệ trong giao tiếp.Học sinh làm việc cá nhân và phát biểu.Bài tập 2: Đọc và phân tích đoạn trích Sgk.a. Bá Kiến nói: "Tôi không phải là cái kho" Nói thế là có hàm ý gì? Cách nói như thế có đảm bảo phương châm cách thức không?Học sinh suy nghĩ và trả lời.

-Cách trả lời của A Phủ có độ khôn khéo: Không trả lời thẳng, gián tiếp công nhận để mất bò. Nói ra dự định "lấy công chuộc tội" (bắn hổ chuộc tội mất bò); chủ ý thể hiện sự tin tưởng bắn được hổ và nói rõ "con hổ này to lắm".-Cách nói hòng chuộc tội, làm giảm cơn giận dữ của Pá Tra. Câu trả lời của A Phủ chứa nhiều hàm ý.Bài tập 2:a. Anh thanh niên đi chệch ra ngoài đề tài "hỏi đường-chỉ đường", bằng cách đọc thuộc lòng cả một bài dài đến dăm trang giấy về "cuộc trường kì kháng chiến". Nghĩa là anh ta vi phạm phương châm quan hệ trong hội thoại, đồng thời vi phạm cả phương châm về lượng (nói thừa lượng thông tin).-Các thông tin về cuộc kháng chiến không hề liên quan đến đề tài " hỏi đường-chỉ đường".b. Hàm ý của anh thanh niên.-Chủ ý tuyên bố một cách hồn nhiên đường lối kháng chiến.-Muốn bộc lộ sự kiêu hãnh, tự hào khi được tham gia vào một công cuộc mà ở nông thôn vào thời điểm bấy giờ ít có dịp và ít có người làm được. Đó là cách thể hiện bầu nhiệt huyết, niềm say mê đối với cuộc kháng chiến. Đó là điểm đáng trân trọng, đáng ca ngợi tuy sự bộc lộ không được đúng chỗ (không phù hợp với cuộc thoại) và hơi quá mức độ (nói dài dòng) thừa kượng thông tin mà cuộc thoại cần đến.c) Kết luận: Khi người nói chủ ý vi phạm phương châm quan hệ trong giao tiếp, để hàm ý có tác dụng cần: nói đúng chỗ, phù hợp với cuộc thoại và diễn đạt ngắn gọn, đúng lượng thông tin mà cuộc thoại cần đến.Bài tập 2:a. Câu hỏi của Bá Kiến với Chí Phèo: "tôi không phải là cái kho" có hàm ý: Từ chối trước lời đề nghị xin tiền như mọi khi của Chí Phèo (cái kho-biểu tưởng của cải, tiền nong, sự giàu có. Tôi không có nhiều tiền).Cách nói vi phạm phương châm cách thức (không nói rõ ràngrành mạch. Nếu nói thẳng thì nói: "Tôi không có tiền để cho anh luôn như mọi khi).Bài tập 3:

137

Bài tập 4: Đọc và phân tích truyện cười Sgk.a. Lượt lời thứ nhất của bà đồ nhằm mục đích gì? Thực hiện hành động nói gì? Có hàm ý gì?b. Vì sao bà đồ không nói thẳng ý mình mà chọn cách nói trong truyện?Học sinh thảo luậnphát biểu. Hoạt động 3: Tổ chức rút ra kết luận về cách thức tạo câu có hàm ý.Bài tập: Qua những phần trên, anh (chị) hãy xác định: để nói một câu có hàm ý, người ta thường dùng những cách thức nói như thế nào? Chọn phương án trả lời thíhc hợp Sgk.Học sinh suy nghĩ tổng hợp và trả lời.

a. Lượt lời thứ nhất bà đồ nói: "Ông lấy giấy khổ to mà viết có hơn không?" Câu nói có hình thức hỏi những không nhàm mục đích để hỏi mà nhằm gợi ý một cách lựa chọn cho ông đồ.

Qua lượt lời thứ hai của bà đồ chứng tỏ từng lượt lời thứ nhất của bà có hàm ý: Khuyên ông sử dụng giấy cho có lợ ích; cho rằng ông đồ viết văn kém, ông dùng giấy viết văn chỉ thêm lãng phí, hay bỏ phí giấy, vứt giấy đi một cách lãng phí.b. Bà đồ chọn cách nói có hàm ý vì lí do tế nhị, lịch sự đối với chồng, bà không muốn trực tiếp chê văn của chồng mà thông qua lời khuyên để gợi ý cho ông đồ lựa chọn.III. Cách thức tạo câu có hàm ý.Để có một câu có hàm ý, người ta thường dùng một cách nói chủ ý vi phạm một (hoặc một số) phương châm hội thoại nào đó, sử dụng các hành động nói gián tiếp; chủ ý vi phạm phương châm về lượng, nói thừa hoặc thiếu thông tin mà đề tài yêu cầu; chủ ý vi phạm phương châm quan hệ, đi chệch đề tài cuộc giao tiếp; chủ ý vi phạm phản cách thức, nói mập mờ, vòng vo, không không rõ ràng rành mạch.

4. Củng cố: -Nắm kiến thức về hàm ý. 5. Dặn dò: -Tìm trong tác phẩm Chiếc thuyên ngoài xa của Nguyễn Minh Châu những

câu văn (đoạn văn) mang cách nói hàm ý và phân tích.-Tập viết câu văn (đoạn văn) chứa cách nói hàm ý.-Tiết sau học Đọc văn "Mùa lá rụng trong vườn".

138

Tiết thứ: 73

MÙA LÁ RỤNG TRONG VƯỜN(Trích)

Ma Văn Kháng)A. MỤC TIÊU: Giúp học sinh:- Hiểu được diễn biến tâm lí của các nhân vật, nhất là chị Hoài và ông Bằng trong một buổi cúng tất niên chiều ba mươi Tết. Từ đó thấy được sự quan sát tinh tế và cảm nhận tinh nhạy của nhà văn về những biến động, đổi thay trong tư tưởng, tâm lí con người Việt Nam giai đoạn xã hội chuyển mình.B. PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY: C. CHUẨN BỊ GIÁO CỤ: * Giáo viên : Soạn giáo án. * Học sinh : Soạn bài.D. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Ổn định lớp - kiểm tra sĩ số:2. Kiểm tra bài cũ: +Bài Chiếc thuyền ngoài xa.+Trả lời những câu hỏi phần hướng dẫn đọc thêm bài Mùa lá rụng trong vườn (trích).3. Nội dung bài mới: a. Đặt vấn đề: Sau năm 1985. xã hội nước ta chuyển mình xóa bỏ dần mô hình kinh tế tập trung quan liêu, bao cấp sang nền kinh tế thị trường, với những rạn vỡ tất yếu theo cả hai hướng tích cực và tiêu cực trong quan niệm sống, cách sống và lựa chọn các giá trị. Là nhà văn có cảm quan hiện thực nhạy bén, sự quan sát tinh tường. Ma Văn Kháng đã thể hiện những vấn đề nóng bỏng của xã hội trong tiểu thuyết Mùa lá rụng trong vườn.b. Triển khai bài dạy:

Hoạt động thầy và trò Nội dung kiến thức-Hoạt động 1: Hướng dẫn tìm hiểu chung.Học sinh đọc tiểu dẫn Sgk tóm tắt những nét chính.

I. Tìm hiểu kái quát về tác phẩmtác giả.1. Tác giả. Ma Văn Kháng, tên khai sinh Đinh Trọng Đoàn, sinh năm 1936, quê gốc ở phường Kim Liên, quận Đống Đa Hà Nội, là người đã có nhiều đóng góp tích cực cho sự vận động và phát triển nhiều mặt của văn học nghệ thuật. Ông được tặng Giải thưởng Văn học ASEAN năm 1998 và giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật năm 2001.Tác phẩm chính Sgk.2. Mùa lá rụng trong vườn.-Truyện đươc tặng giải thưởng Hội nhà văn Việt Nam năm 1986. Thông qua câu chuyện xảy ra tring gia đình ông Bằng, một gia đình nề nếp, luôn giữ gia pháp nay trở nên chao đảo trong những cơn địa chấn từ bên ngoài, nhà văn bày tỏ niềm lo lắng sâu sắc cho giá trị

139

-Hoạt động 2: Hướng dẫn đọc-hiểu văn bản đoạn trích.Bài tập 1: Anh (chị) có ấn tượng gì về nhân vật chị Hoài? Vì sao mọi người trong gia đình đều yêu quý chị?

Học sinh làm việc cá nhân, trình bày suy nghĩ của mình trước lớp.

Bài tập 2: a. Phân tích diễn biến tâm lí hai nhân vật ông Bằng và chị Hoài trong cảnh gặp gỡ trước giờ cúng tất niên.

Học sinh làm việc cá nhântrình bày suy nghĩ của mình trước lớp.

truyền thống trước những đổi thay của thời cuộc.II. Đọc-hiểu văn bản và đoạn trích.1. Nhân vật chị Hoài.-Chị Hoài mang vẻ đẹp đằm thắm của người phụ nữ nông thôn: "người thon gọn trong cái áo lông chần hạt lựu. Chiếc khăn len nâu thắt ôm khuôn mặt rộng có cặp mắt hai mí đằm thắm và cái miệng cười rất tươi".-Nét đằm thắm, mặn mà toát lên từ tâm hồn chị, từ tình cảm đôn hậu, từ cách ứng xửq, uan hệ với mọi người. Từng là dâu trưởng trong gia đình ông Bằng, bây giờ chị đã có một gia đình riêng với những quan hệ riêng, lo toan riêng, mọi thứ vấn nhớ, vẫn quý, vẫn yêu chị. Bởi vì "người phụ nữ tưởng đã cắt hết mối dây liên hệ với gia đình này, vẫn giao cảm, vẫn chia sẻ buồn vui và cùng tham dự cuộc sống của gia đình này" (biết chuyện cô Phượng đã chuyển công tác, nhận được thư bố chồng cũ, sợ ông buồn nên phải lên ngay; chu đáoxởi lởi chuẩn bị quà, hỏi thăm tất cả mọi người lớn, bé; sự thành tâm của chị trước bàn thờ tổ tiên chiều 30 tết…). Trong tiềm thức mỗi người "vẫn sống động một chị Hoài đẹp ngườiđẹp nết".-Nhân vật chị Hoài là mấu người phụ nữ vẫn giữ được nét đẹp truyền thống quý giá trước những "cơn địa chấn" xã hội.2. Cảnh sum họp trước giờ cúng tất niên.-Ông Bằng: "nghe thấy xôn xao tin Hoài lên", "ông sững khi nhìn thấy Hoài, mặt thoáng một chút ngơ ngẩn. Rồi mắt ông chớp liên hồi, môi ông bật không thành tiếng, có cảm giác ông sắp khóc oà", "giọng ông bỗng khê đặc, khàn rè: Hoài đấy ư, con?" Nỗi vui mừng, xúc động không giấu giếm của ông khi gặp lại người đã từng là con dâu trưởng mà ông rất mực quý mến.-Chị Hoài: "gần như không chủ động được mình lao về phía ông Bằng, quên cả đôi dép, đôi chân to bản…kịp hãm lại khi còn cách ông già hai hàng gạch hoa". Tiếng gọi của chị nghẹ ngào trong tiếng nấc "ông!".-Cảnh gặp gỡ vui mừng nhuốm một nỗi tiếc thương đau buồn, ê nhức cả tim gan.-Khung cảnh tết: khói hương, mân cỗ thịnh soạn "vào cái buổi đât nước còn nhiều khó khăn sau hơn ba mươi năm chiến tranh…" mọi người trong gia đình tề

140

b. Khung cảnh Tết và dòng tâm tư cùng với lời khấn của ông Bằng trước bàn thờ gợi cho anh (chị) cảm xúc và suy nghĩ gì về truyêng thống văn hoá riêng của dân tộc ta?

-Giáo viên gợi dẫn: Tìm những chi tiết miêu tả về khung cảnh ngày tếtcử chỉlời khấn của ông Bằng trong đoạn văn cuối-Học sinh suy nghĩtrình bày cảm nghĩ của mình trước lớp.

-Hoạt động 3: Hướng dẫn tổng kết.Giáo viên hướng dẫn học sinh tự viêt uôrng kết.

tựu quây quần…Tất cả chuẩn bị chu đáo cho khoảnh khắc tri ân trước tổ tiên trong chiều 30 tết.-Ông Bằng "soát lại hàng khuy áo, chỉnh lại cà vạt, ho khan một tiếng, dịch chân lại trước bàn thờ", "Thoáng cái ông Bằng nhưng quên hết xung quanh và bản thể. Dân lên trong ông cái cảm giác thiêng liêng rát đỗi quen thân và tâm trí ông bỗng mờ nhoà…Thưa thầy mẹ đã cách trở ngàn trùng mà vần hằng sống cùng con cháu. Con vẫn hằng nghe đâu đấy lời giáo huấn…".-Những hình ảnh sống động gieo vào lòng người đọc niềm xúc động rưng rưng, để rồi "nhập vào dòng xúc động tri ân tiên tổ và những người đã khuất".-Bày tỏ lòng tri ân trước tổ tiêntrước những người đã mất trong lễ cúng tất niên chiêu 30 tết, điều đó đã trở thành một nét văn hoá truyền thống đáng trân trọng và tự hào của dân tộc ta. Tổ tiên không tách rời với con cháu. Tất cả liên kết một mạch bền chặt thuỷ chung". Dù cuộc sống hiện đại muôn sự đổi thay cùng sự thay đổi của những cách nghĩ, cách sống, những quan niệm mới, nét đẹp truyền thống văn hoá ấy vẫn đang và rất cần được gìn giữ trân trọng.III. Tổng kết.-Tổng kết giá trị đoạn trích dựa trên hai mặt:

+Giá trị nội dung tư tưởng.+Giá trị nghệ thuật.

4. Củng cố: -Nắm giá trị nội dungnghệ thuật của tác phẩm. 5. Dặn dò: -Tìm đọc toàn bộ tác phẩm Mùa lá rụng trong vườn của Ma Văn Kháng

-Xem phim và so sánh sự khác biệt giữa tác phẩm văn học và nghệ thuật điện ảnh.-Tiết sau học Đọc thêm Một người Hà Nội.

141

142

Tiết thứ: 74 Đọc thêm:

MỘT NGƯỜI HÀ NỘI(Nguyễn Khải).

A. MỤC TIÊU: Giúp học sinh:-Hiểu được nét đẹp cảu văn hoá "kinh dị" qua cách sống của bà Hiền, một phụ nữ tiêu biểu cho "Người Hà Nội".-Nhận ra một số đặc điểm nổi bật của phong cách văn xuôi Nguyễn Khải: giọng điệu trần thuật và nghệ thuật xây dựng nhân vật.B. PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY: C. CHUẨN BỊ GIÁO CỤ: * Giáo viên : Soạn giáo án. * Học sinh : Soạn bài.D. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Ổn định lớp - kiểm tra sĩ số:2. Kiểm tra bài cũ: Suy nghĩ của anh (chị) về nhân vật chị Hoài trong tiểu thuyết "Mùa lá rụng trong vườn" của Ma Văn Kháng? 3. Nội dung bài mới: a. Đặt vấn đề: Chúng ta đã rất ấn tượng với vẻ đẹp của nhân vâth chị Hoài trong những trang tiểu thuyết của Ma Văn Kháng. Một người phụ nữ khác tiêu biểu cho vẻ đẹp của người Tràng An, cho cốt cách người Hà Nội được gọi là "hại bụi vàng của Hà Nội" là cô Hiền-nhân vật trung tâm trong truyện ngắn "Một người Hà Nội" của nhà văn Nguyễn Khải.b. Triển khai bài dạy:

hoạt động thầy và trò nội dung kiến thức

Hoạt động 1: Hướng dẫn tìm hiểu chung.Bài tập: Đọc phần tiểu dẫn và tóm tắt quá trình sáng tác cùng các đề tài chính của Nguyễn Khải.

-Gợi dẫn: Chú ý các giai đoạn sáng tác. tác phẩm chính.

I. Khái quát về tác giả, tác phẩm.-Tác giả: Nguyễn Khải (1930-2008), tên khai sinh là Nguyễn Mạnh Khải, sinh tại Hà Nôị nhưng tuổi nhỏ sống ở nhiều nơi.-Nguyễn Khải viết văn từ năm 1950, băt đầu được chú ý từ tiểu thuyết "Xung đột". Trước Cách mạng, sáng tác của Nuyễn Khải tập trung về đời sống nông thôn trong quá trình xây dựng cuộc sống mới: Mùa lạc (1960), Một chặng đường (1962), Tầm nhìn xa (1963), Chủ tịch huyện (1972),… và hình tượng người lính trong kháng chiến chống Mĩ: Họ sống và chiến đấu (1966), Hoà vang (1967), Đường trong mây (1970), Ra đảo (1970), Chiến sĩ (1973)…Sau năm 1975. sáng tác của ông đề cập đến nhiều vấn đề xã hội-chính trị có yính thời sự và đặc biệt quan tâm đến tính cách, tư tưởng tinh thần của con người hiện nay trước những biến động phức tạp của đời sống: Cha và con (1970), Gặp gỡ cuối năm (1982)…

143

Hoạt động 2: Hướng dẫn đọ-hiểu văn bản.Bài tập 1:a. Nhận xét về tính cách cô Hiền-nhân vật trung tâm của truyện, đặc biệt là suy nghĩ, cách ứng xử của cô trong những thời đoạn cảu đất nước.

Học sinh suy nghĩ, phát biểu nhận xét bổ sung.

b.Vì sao tác giả cho cô Hiền là "một hạt bụi vàng" của Hà Nội?

Học sinh thảo luận, phát biểu. Giáo viên mở rộng: một so sánh độc đáo nằm trong mạch trữ tnhf ngoại đề của người kể chuyện. Bản sắc Hà Nội, văn hóa Hà Nội là chất vàng mười, là mỏ vàng trầm tíhc được bồi đắp, tích tụ từ biết bao hạt bụi vàng như bà Hiền.

-Một người Hà Nội: in trong tập truyện ngắn cùng tên của Nguyễn Khải (1990). Truyện đã thể hiện những khám phá, phát hiện của Nguyễn Khải về vẻ đẹp trong chiều sâu tâm hồn, tính cách con người Việt Nam qua bao biến động, thăng trầm của đất nước.II. Đọc-hiểu văn bản.1. Nhân vật cô Hiền.a. Tính cách, phẩm chất.-Nhân vật trung tâm của truyện ngắn là cô Hiền. Cũng như người Hà Nội khác, cô đã cùng Hà Nội, cùng đất nước trải qua nhiều biến động thăng trầm nhưng vẫn giữ được cốt cách người Hà Nội. Cô sống thẳng thắn, chân thành, không giấu giém quan điểm, thái độ của mình với mọi hiện tượn xung quanh.-Suy nghĩ và cách ứng xử của cô trong trong từng thời đoạn của đất nước:

+Hoà bình lập lại ở miền Bắc, cô Hiền nói về niềm vui và cả những cái có phần máy móc, cực đoan của cuộc sống xung quanh:"vui hơi nhiều, nói cũng hơi nhiều", theo cô "chính phủ can thiệp vào nhiều việc của dân quá"…Cô tính toán mọi việc trước sau rất khôn khéo và "đã tính là làm, đã làm là không để ý đến những điều đàm tểu của thiên hạ"…

+Miền Bắc bước vào thời kì đương đầu với chiến tranh phá hoại bằng không quân của Mĩ. Cô Hiền dạy con cách sống "biết tự trọng, biết xấu hổ", biết sống đúng với bản chất người Hà Nội. Đó cũng là lí do vì sao cô sẵn sàng cho con trai ra trận: "tao đau đớn mà bằng lòng, vì tao không muốn sống bám vào sự hy sinh của bạn. Nó dám đi cúng là biết tự trọng"…

+Sau chiến thắng mùa xuân năm 1975. đất nước trong thời kì đổi mới, giữa không khí xô bồ của thời kinh tế thi trường, cô Hiền vẫn là "một người Hà Nội của hôm nay, thuần tuý Hà Nội, không pha trộn". Từ chuyện cây si cổ thụ ở đền Ngọc Sơn, cô Hiền nói về niềm tin vào cuộc sống ngày càng tốt đẹp hơn.b. Cô hiền "một hạt bụi vàng" của Hà Nội.-Nói đén hạt bụi, người ta nghĩ đến vật nhỏ bé, tầm thường. Có điều là hạt bụi vàng thì dù nhỏ bé nhưng có giá trị quý báu.-Cô Hiền kà một người Hà Nội bình thường nhưng cô thấm sâu vào những cái tin hoa trong bản chất người Hà Nội. Bao nhiêu hạt bụi vàng, bao nhiêu người như cô

144

Bài tập 2: Nêu cảm nghĩ về nhân vật "tôi", Dũng, những thanh niên Hà Nội và cả những người tạo nên "nhận xét không máy vui vẻ" của nhân vật "tôi" về Hà Nội.Giáo viên gợi ý:-Là người yêu Hà Nội, am hiểu Hà Nội.-Rất có ý thức khẳng định kinh nghiệm cá nhân.-Gỏi quan sát, ưa triết luận.Học sinh làm việc cá nhân, phát biểu cảm nghĩ.

Bài tập 3: Chuyện cây si cổ thụ ở đền Ngọc Sơn bị bão đánh bật rễ rồi lại hồi sinh gợi cho anh (chị) suy nghĩ gì?

Học sinh thảo luận và phát biểu tự do.

Hiến sẽ hợp lại thành những "ánh vàng" chói sáng. Ánh vàng ấy là phẩm giá người Hà Nội, là cái truyền thống cốt cách người Hà Nội.2. Các nhân vật khác trong truyện.-Nhân vật "tôi": Thấp thoáng sau những dòng chữ là nhân vật "tôi"-đó là một người đã chứng kiến và tham gia vào nhiều chặng đường lịch sử của dân tộc. Trên những chặng đường ấy, nhân vật "tôi" đã có những quan sát tin tế, cảm nhận nhạy bén, sắc sảo, đặc biệt là về nhân vật cô Hiền, về Hà Nội và người Hà Nội. Ẩn sâu trong giọng điệu vừa vui đùa, khôi hài, vừa khôn ngoan, trải đời là hình ảnh một người gắn bó thiết tha với vận mệnh đất nước, trân trọng những giá trị văn hó của dân tộc. Nhân vật "tôi" mang hình bóng Nguyễn Khải, là người kể chuyện, một sáng tạo nghệ thuật sắc nét đem đến cho tác phẩm một diểm nhìn trầm thuật chân thật, khách quan và đúng đắn, sâu sắc.-Nhân vật Dũng: con trai đầu rất mực yêu quý của cô Hiền. Anh đã sống đúng với những lời mẹ dạy về cách sống của người Hà Nội, cùng với 600 thanh niên ưu tú của Hà Nội lên đường hiến dâng tuổi xuân của mình cho đất nước. Dũng, Tuất và tất cả những chàng trai Hà Nội ấy đã góp phần tô thắm thêm cốt cách tin thần người Hà Nội, phẩm giá cao đẹp của con người Việt Nam.-Bên cạnh sự thật về những người Hà Nội có phẩm cách cao đẹp, còn có những người tạo nên "nhận xét không mấy vui vẻ" của nhân vật "tôi" về Hà Nội. Đó là "ông bạn trẻ đạp xe như gió" đã làm xe người ta suýt đổ lại còn phóng xe vượt qua rồi quay mặt lại chửi "tiên sư cái anh già"…, là những người mà nhân vật "tôi" quên đường phải hỏi thăm…Đó là những "hạt sạn của Hà Nội", làm mờ đi nét đẹp tế nhị, thanh lịch của người Tràng An.Cuộc sống của người Hà Nội nay cần phải làm rất nhiều điểm để giữ gìn và phát huy cái đẹp trong tính cách người Hà Nội.3. Ý nghĩa của câu chuyện "cây si cổ thụ".-Hình ảnh…nói lên quy luật bất diệt của sự sống. Quy luật này được khẳng định bằng niềm tin của con người thành phố đã kiên trì cứu sống được cây si.-Cây si cũng là một biểu tượng nghệ thuật, một hình ảnh ẩn dụ về vẻ đẹp của Hà Nội: có thể bị tàn phá, bị nhiễm bệnh nhưng vẫn là một người Hà Nội với truyền thống văn hoá đã được nuôi dưỡng suốt trường kì lịch sử, là

145

Bài tập 4: Nhận xét về giọng điệu trần thuật và nghệ thuật xây dựng nhân vật của Nguyễn Khải trong tác phẩm.

Học sinh thảo luận và phát biểu tự do. Giáo viên định hướng, nhận xét.

cốt cách, tinh hoa, linh hồn của đất nước.4. Giọng điệu trần thuật và nghệ thuật xây dựng nhân vật.-Giọng điệu trần thuật: một giọng điệu rất trải đời, vừa tự nhiên, dân dã vừa trĩu nặng suy tư, vừa giàu chất khía quát, triết lí. Vừa đậm tính đa thanh. Cai tự nhiên, dân dã tạo nên phong vị hài hước rất có duyên trong giọng kể của nhân vật "tôi"; tính chất đa thanh thể hiện trong lời kể: nhiều giọng (tự tin xen lẫn hoài nghi, tự hào xen lẫn tự trào…). Giọng điệu trần thuật đã làm cho truyện ngắn đậm đặc chất tự sự rất đời thường mà hiện đại.-Nghệ thuật xây dựng nhân vật:+Tạo tình huống gặp gỡ giữa nhân vật "tôi" và nhân vật khác.+Ngôn ngữ nhân vật góp phần khắc hoạ tính cách (ngôn ngữ nhân vật "tôi" đậm vẻ suy tư, chiêm nhiệm, lại pha chút hài hước, tự trào; ngôn ngữ của cô Hiền ngắn gọn, rõ ràng, dứt khoát…).

4.. Củng cố: Nắm nội dung, nghệ thuật của tác phẩm, ghi nhớ Sgk. 5. Dặn dò: Tiết sau học Tiếng Việt.

146

Tiết thứ: 75 THỰC HÀNH VỀ HÀM Ý (Tiếp theo) A. MỤC TIÊU: Giúp học sinh:-Qua luyện tập thực hành, học sinh củng cố và nâng cao nững kiến thức cơ bản về hàm ý, cách tạo hàm ý, tác dụng của hàm ý trong giao tiếp ngôn ngữ.-Có kĩ năng lĩnh hội được hàm ý, kĩ năng nói và viết thao cách có hàm ý trong những ngữ cảnh cần thiết.C. CHUẨN BỊ GIÁO CỤ: * Giáo viên : Soạn giáo án. * Học sinh : Soạn bài.D. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Ổn định lớp - kiểm tra sĩ số:2. Kiểm tra bài cũ: Tìm trong tác phẩm Chiếc thuyền ngoài xa của Nguyễn Minh Châu những câu văn (đoạn văn) mang cách nói hàm ý và phân tích.3. Nội dung bài mới: a. Đặt vấn đề: Trong tiết trước, chúng ta đã ôn tập về vấn đề lí thuyết và thực hành một số bài tậo về hàm ý. Để có thể vận dụng phân tích hàm ý trong văn bản văn học, đặc biệt là viết (nói) có hàm ý, chúng ta sẽ thực hành thêm về một số bài tập có dạng khác nhau.b. Triển khai bài dạy:

HOẠT ĐỘNG THẦY VÀ TRÒ NỘI DUNG KIẾN THỨC-Hoạt động 1: Tổ chức thực hành.Bài tập1: Đọc đoạn trích và phân tích các câu hỏi (SGK).a. Lời bác Phô gài thực hiện hành động van xin, cầu khẩn ông lí và đáp lại bằng hành động nói như thế nào?

b. Lời đáp của ông lí có hàm ý gì?

Học sinh thảo luận, phát biểu.

Bài tập 2: Đọc và phân tích đoạn trích (SGK):a. Câu hỏi đầu tiên của Từ là hỏi về thời gian hay còn có hàm ý gì khác?

I. Tổ chức thực hành.Bài tập 1:a. Trong lượt mở đầu cuộc thoại, bác Phô gái van xin: "Thầy tha cho nhà con, đừng bắt nhà con đi xem đá bóng nữa". Lời đáp của ông lí mang sắc thái mỉa mai, giễu cợt (Ồ, việc quan không phải thứ chuyện đàn bà của các chị). Nếu là cách đáp thường minh phù hợp thì phải là lời chấp nhận sự van xin hoặc từ chối, phủ nhận sự van xin.-Lời của ông Lí không đáp ứng trực tiếo sự van xin của bác Phô mà từ chối một cách dán tiếp. Đồng thời mang sắc thái biểu cảm: Bộc lộ quyền uy, thể hiện sự từ chối van xin, biểu lộ thái độ mỉa mai, giễu cợt cách suy nghĩ của đàn bà.-Đấy là chứng minh cho tính hàm súc củ câu có hàm ý.Bài tập 2:a. Câu hỏi đầu tiên của Từ: "Có lẽ hôm nay đã là mồng hai, mồng ba đây rồi mình nhỉ?". Không phải chỉ hỏi về thời gian mà thực chất, thông qua đó Từ muốn nhắc khéo chồng nhớ đến ngày đi nhậ tiền

147

b. Câu nhắc khéo ở lượt lời thứ hai thực chất có hàm ý nói với Hộ điều gì?

Học sinh thảo luận nhóm, đại diện phát biểu.

Bài tập 3: Phân tíhc hàm ý trong trưyện cười Mua kính.

Giáo viên tổ chức hướng dẫn thảo luận, học sinh thảo luận và phát biểu.

Bài tập 4: Chỉ ra lớp nghĩa tường minh và hàm nghĩa của bài thơ Sóng.-Tác phẩm văn học dùng cách thể hiện có hàm ý thì có tác dụng và hiệu quả nghệ thuật như thế nào?

Học sinh đọc bài thơ, suy nghĩ, phát biểu.

Bài tập 5: Chòn cách trả lời có hàm ý cho câu hỏi: "Cậu có thích truyện

(hàng tháng cứ vào kì đầu tháng thì chồng Từ đều đi nhận tiền nhuận bút).b. Câu nhắc khéo thứ hai: "Hèn nào mà sáng nay em thấy người thu tiền nhà đã đến…". Từ khôngnói trực tiếp đến việc trả tiền nhà. Từ muốn nhắc Hộ đi nhận tiền về để trả các khoản nợ (chủ ý vi phạm phương châm cách thức).c. Tác dụng cách nói của Từ:-Từ thể hiện ý muốn của mình thông qua câu hỏi bóng gió về ngày tháng, nhắc khéo đến một sự việc có liên quan (người thu tiền nhà)…Cách nói nhẹ nhàng, xa xôi nhưng vẫn đạt được mục đích. Nó tránh được ấn tượng nặng nề, làm dịu đi không khí căng thẳng trong quan hệ vợ chồng khi lâm vào tình cảnh khó khăn.Bài tập 3:a. Câu trả lời thứ nhất của anh chàng mua kính:"Kính tốt thì đọc được chữ rồi"-chứng tỏ anh ta quan niệm kính tốt thì phải giúp cho con người đọc được chữ. Từ đó suy ra, kính không giúp con người đọc được chữ là kính xấu. Anh ta chê mọi cặp kính của nhà hàng vì không có cặp kính nào giúp anh ta đọc được chữ.b. Câu trả lời thứ hai: "Biết chữ thì đã không cần mua kính". Câu trả lời này giúp người đọc xác định được anh ta là người không biết chữ (vì không biết chữ nên mới cần mua kính). Cách trả lời vừa đáp ứng được câu hỏi, vừa giúp anh ta giữ được thể diện.Bài tập 4: Lớp nghĩa tường minh và hàm nghĩa của bài thơ Sóng.-Lớp nghĩa tường minh: Cảm nhận và miêu tả hiện tượng sống biển với những đặc điểm trạng thái của nó.-Lớp nghĩa hàm ý: Vẻ đẹp tâm hồn của người thiếu nữ đang yêu: đắm say, nồng nàn, tin yêu.-Tác phẩm văn học dùng cách thể hiện có hàm ý sẽ tạo nên tính hàm súc, tư tưởng của tác giả một cách tinh tế, sâu sắc.Bài tập 5: Cách trả lời có hàm ý cho câu hỏi: "Cậu có thích truyện Chí Phèo của Nam Cao không?".+Ai mà chẳng thích?+Hàng chất lượng cao đấy!+Xưa như Trái Đất rồi!

148

Chí Phèo của Nam Cao không?".Học sinh thảo luận và đưa ra phương án đúng.-Hoạt động 2: Tổ chức tống kết.Bài tập: Trong hoạt động giao tiếp bằng ngôn ngữ, dùng cách nói có hàm ý trong ngữ cảnh cần thiết mang lại những tác dụng và hiệu quả như thế nào?

Học sinh thảo luận, chọn phương án trả lời đúng.

Ví đem vào tập đoạn trường Thì treo giải nhất chi nhường cho ai?

II. Tổng kết.Tác dụng và hiệu quả của cách nói có hàm ý: Tuỳ thuộc vào hoàn cảnh giao tiếp, hàm ý có thể mang lại:+Tính hàm súc cho lời nói: lời nói ngắn gọn mà chất chứa nhiều nội dung, ý nghĩa.+Hiệu quả mạnh mẽ, sâu sắc với người nghe.+Sự vô can, không phải chịu trách nhiệm của người nói về hàm ý (vì hàm ý là do người nghe suy ra..+Tính lịch sự và thể diện tốt đẹp trong giao tiếp bằng ngôn ngữ.

4. Củng cố: Nắm: -Nội dung ôn tập: Khái niệm hàm ý, những cách nói hàm ý.-Nội dung thực hành: Những cách nói hàm ý trong các ngữ liệu (chủ yếu là các tác phẩm văn học) và cách nói, viết có hàm ý.

5. Dặn dò: -Tiếp tục đọc các tác phẩm văn học và tìm ra những câu (đoạn) có cách nói hàm ý, phân tích.-Tập viết những mẩu chuyện đối thoại ngắn có sử dụng cách nói hàm ý.-Tiết sau học Đọc văn "Thuốc".

149

Tiết thứ: 76-77

THUỐC(Lỗ Tấn)

A. MỤC TIÊU: Giúp học sinh:-Hiểu được thuốc l;à hồi chuông cảnh báo căn bệnh mê muội của người Trung Hoa vào đầu thế kỉ XX. Lúc này Cách mạng đã nhóm lên, nhưng nhân dân vẫn coi là Cách mạng "làm giặc" (AQ chính truyện) và mua máu người Cách mạng để chữa bệnh. Nhà văn này bày tỏ niềm tin vào tương lai, nhân dân sẽ thức tỉnh, hiểu Cách mạng và làm Cách mạng.-Thấy được cách viết cô đọng, súc tích, giàu hình ảnh mang tính biểu tượng của ngòi bút Lỗ Tấn.B. PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY:

C. CHUẨN BỊ GIÁO CỤ: * Giáo viên : Soạn giáo án. * Học sinh : Soạn bài.D. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Ổn định lớp - kiểm tra sĩ số:2. Kiểm tra bài cũ: Nội dung bài "Một người Hà Nội" của Nguyễn Khải?3. Nội dung bài mới: a. Đặt vấn đề: Trong cuộc đời mình, Lỗ Tấn đã từng nhiều lần chuyển nghề để rồi cuối cùng ông chọn nghề viết văn. Với mong muốn dùng văn học để chữa bệnh cho quốc dân, tác phẩm của Lỗ Tấn thường dồn nén, hàm súc, nhiều lớp nghĩa. Truyện ngắn Thuốc, Lỗ Tấn sáng tác thang 5/1919 là một tác phẩm như thế. Hình tượng nghệ thuật cô đúc, khía qiát; không gian, thời gian có điểm riêng biệt là hình ản còng hoa ở phần kết thúc của truyện mở ra nhiều liên tưởng cho người đọc làm nên giá trị nhân đạo tích cực của tác phẩm.

Thuốc gợi lên ở người đọc những suy nghĩ gì? Những hàm ý sâu xa gì? Chúng ta cùng đi vào tìm hiểu tác phẩm.b. Triển khai bài dạy:

Hoạt động thầy và trò Nội dung kiến thức-Hoạt động 1: Tìm hiểu chung.Bài tập 1: Đọc mục tiểu dẫn và giới thiệu tóm tắt những nét chính về Lỗ Tấn.-Vị trí của Lỗ Tấn trong văn học Trung Quốc?-Con đường gian nan để chọn ngành nghệ của Lỗ Tấn?-Quan điểm sáng tác văn nghệ của Lỗ Tấn?

I. Tìm hiểu khái quát về tác giả, tác phẩm.1. Tác giả.-Lỗ Tấn (1981-1936) tên thật là Chu Thu Nhân, quê ở phủ Thiệu Hưng, tỉnh Chiết Giang, miền Đông Nam Trung Quốc.-Ông là nhà văn Cách mạng lỗi lạc của Trung Quốc thế kí XX. "Trước Lỗ Tấn chưa hề có Lỗ Tấn, sau Lỗ Tấn có vô vàn Lỗ Tấn" (Quách Mạt Nhược).-Tuổi trẻ của Lỗ Tấn đã nhiều lần đổi nghệ để tìm một con đường cống hiến cho dân tộc: từ làm nghệ khai mỏ đến hàng hải rồi nghề y, cuối cùng làm văn

150

Học sinh làm việc cá nhân, tóm tắt và trình bày.

Bài tập 2: Tác phẩm Thuốc được sáng tác trong hoàn cảnh nào?

Học sinh đọc tiểu dẫn, kết hợp với những hiểu biết cá nhân để trình bày.

-Hoạt động 2: Đọc-hiểu văn bản.Bài tập 1: Anh (chị) hãy đặt tiêu đề cho bốn phần của truyện ngắn.

Học sinh đọc và tóm tắt tác phẩm, học sinh làm việc cá nhân và trình bày trước lớp.

nghệ để thức tỉnh quốc dân đồng bào. Cong đường gian nan để chọn ngành nghề của Lỗ Tấn vừa mang đậm dấu ấn lịch sử Trung Hoa thời cận hiện đại, vừa nói lên tâm huyết của một người con ưu tú của dân tộc.-Quan điểm sáng tác của Lỗ Tấn được thể hiện nhất quán trong toàn bộn sáng tác của ông: phê phán những căn bệnh tinh thần khiến cho quốc dân mê muội, tự thoả mãn "ngủ say trong một cái nhà hộp bằng sắt không có cửa sổ".-Tác phẩm chính: AQ chính truyện (kiệt tác của văn học hiện đại Trung Quốc và thế giới), các tập Gào thét, Bàng hoàng, truyện cũ viết theo lối mới, hơn chục tập tạp văn có giá trị phê phán, tính chiến đấu cao.2. Hoàn cảnh sáng tác truyện Thuốc.-Thuốc được viết năm 1919, đúng vào lúc cuộc vận động Ngũ tướng bùng nổ. Đây là thời kì đất nước Trung Hoa bị các đế quốc Anh, Nga, Pháp, Đức, Nhật xâu xé. Xã hội Trung Hoa biến thành nửa phong kiến, nửa thuộc địa, nhưng nhân dân lại an phận chịu nhục. "Người Trung Quốc ngủ mê trong một cái nhà hộp không có cửa sổ" (Lỗ Tấn). Đó là căn bệnh đớn hèn, tự thoả mãn, cản trở nghiêm trọng con đường giải phóng dân tộc. Thuốc đã ra đời trong bối cảnh ấy với một thông điệp cần suy nghĩ nghiêm khắc về một phương thuốc để cứu dân tộcII. Đọc-hiểu văn bản.1. Bố cục.-Phần 1: Thuyên mắc bệnh lao. Mẹ Thuyên đưa tiền cho chồng ra chỗ hành hình người cộng sản mua bánh bao tẩm máu về chữa bệnh cho con (Thuốc).-Phần 2: Thuyên ăn cái bánh bao đẫm máu nhưng vẫn ho. Thuyên nghe tim mình đập không sao cầm nổi, đưa tay vuôt ngực, lại một cơn ho (uống thuốc).-Phần 3: Cuộc bàn luận trong quán trà về thuốc chữa bệnh lao, về tên "giặc" Hạ Du (bàn về thuốc).-Phần 4: Nghĩa địa vào dịp tiết Thanh minh. Hai người mẹ trước hai nấm mồ: một của người chết bệnh, một chết vì nghĩa ở hai khu vực, ngăn cách bởi một con đường mòn (hậu quả của thuốc).2. Ý nhĩa nhan đề truyện và hình tượng chiếc bánh bao tẩm máu.

151

Bài tập 2: Anh (chị) có suy nghĩ gì về ý nghĩa nhan đè truyện và hình tượng chiếc bánh bao tẩm máu người?

Học sinh thảo luận, cử đại diện trình bày trước lớp.Giáo viên gơi dẫn: nghĩa đen, nghĩa hàm ẩn của nhan đề.

Câu hỏi gợi ý: Tại sao không phải là chiếc bánh boa tẩm máu người khác mà lại phải tẩm máu người Cách mạng Hạ Du?

-Thuốc, nguyen văn là Dược (trong từ nghép Dược phẩm), phản ánh một quá trình suy tư nặng nề của Lỗ Tấn (động cơ và mục đích đổi nghề của Lỗ Tấn). Nhận thức rõ thực trạng nhận thức của người dân Trung Quóc thời bấy giờ "ngu muội và hèn nhát", nhà văn không có ý định và cũng không đặt ra vấm đề bốc thuốc cho xã hội mà chỉ muốn "lôi hết bệnh tật của quốc dân, làm cho mọi người chú ý và tìm cách chạy chữa". Tên truyện chỉ có thể dịch là Thuốc (Trương Chính), Vị thuốc (Nguyễn Tuân) chứ không thể dịch là Đơn thuốc (Phan Khải). Nhan đề truyện có nhiều ý nghĩa.-Tầng nghĩa ngoài cùng là phương thuốc truyền thống chữa bệnh lao. Một phương thuốc u mê ngu muội giống hệt phương thuốc mà ông thầy lang bốc cho bố Lỗ Tấn bi bệnh phù thũng với hai vị "không thể thiếu" là rễ cây nứa kinh sương ba năm và một đôi dế đử con đực, con cái dẫn đến cái chết oan uổng của ông cụ.-"Bánh bao tẩm màu người", nghe như chuyện thời trung cổ nhưng vẫn xảy ra ở nước Trung Hoa trì trệ. Tầng nghĩa thứ nhất-nghĩa đen của tên truyện là: thuốc chữa bệnh lao.Thứ mà ông bà Hoa Thuyên xem là "tiên dược" để cứu mạng thằng con "mười đời độc đinh" đã không cứu được nó mà ngược lại đã giết chết nó-đó là thứ thuốc mê tín.-Trong truỵện, bố mẹ thằng Thuyên đã áp đặt cho nó một phương thuốc quái gở. Và cả đám người trong quán trà cũng cho rằng đó là thứ thuốc tiên. Như vậy, tên truyện còn hàm nghĩa sâu xa hơn, mang tính khai sáng: đay là thứ thuíoc độc, mọi người cần phải giác ngộ ra rằng cái gọi là thuốc chữa bệnh lao được sùng bài là một thứ thuốc độc.-Người Trung Quốc cần phảu tỉnh giấc, không được ngủ mê trong cia nhà hộp bằng sắt không có cửa sổ.-Chiêc bánh bao-liều thuốc dộc hại được pha chế bằng máu của người Cách mạng-một người xả thân vì nghĩa, đổ máu cho sự nghiệp giải phóng nông dân…Những người dân ấy (bố mẹ thằng Thuyên, ông Ba, Cả Khang…) lại dửng dưng, mua máu người Cách mạng để chữa bệnh…Với hiện tượng chiếc bánh bao tẩm máu Hạ Du, Lỗ Tấn đã đặt ra một vấn đề hết sức hệ trọng là ý nghĩa của hy sinh. Tên truyện vì thế

152

Bài tập 3: Phân tíhc ý nghĩa về cuộc bàn luận trong quân trà về Hạ Du?

Học sinh thảo luận nhóm, cử đại diện trình bày.

Bài tập 4: Không gian nghệ thuật của truyện là tù hãm, ẩm mốc, bế tắc nhưng thời gian thì có biến triển. Từ mùa thu "trảm quyết" đến mùa xuân "thanh minh" đã thể hiện mạch suy tư lạc quan của tác giả. Tìm hiểu ý nghĩa chi tiết vòng hoa trên mộ Hạ Du?

Học sinh làm việc cá nhân, phát biểu ý kiến.

mang tầng nghĩa thứ ba: phải tìm một phương thuốc làm cho quần chúng giác ngộ Cách mạng và làm cho Cách mạng gắn bó với quần chúng.3. ý nghĩa cuộc bàn luận trong quán trà về Hạ Du.-Chủ đề bàn luận của những ngời trong quán trà của lão Hoa trước hết là công hiệu của "thứ thuốc đặc biệt"-chiếc bắnh bao tẩm máu người.-Từ việc bàn về công hiệu của chiếc bánh bao tẩm máu Hạ Du chuyến sang bàn về bản thân nhân vật Hạ Du là diễn biến tự nhiên, hợp lí.-Người tham gia bàn luận tán thưởng rất đong song phát ngôn chủ yếu vẫn là tên đao phủ Cả Khang, ngoài ra còn có một người có tên kèm thoe đặc điểm (cậu Năm gù) và hai người chỉ có đặc điểm ("người tóc hoa râm", "anh chàng hai mươi tuổi").Những lời bàn luận đã cho ta thấy:+Bộ mặt tàn bạo thô lỗ của Cả Khang.+Bộ mặt lạc hậu của dân chúng Trung Quốc đương thời.+Lòng yêu nước của người chiến sĩ cách mạng Hạ Du.4. Không gian, thời gian nghệ thuật và ý ngiã của chi tiết vòng hoa trên mộ Hạ Du.-Câu chuyện xảy ra trong hai buổi sớm vào hai mùa thu, mùa xuân có ý nghĩa không tượng trưng. Buổi sáng đầu tiên có ba cảnh: cảnh sáng tinh mơ đi mua bánh bao tẩm màu người, cảnh pháp trường và cảnh cho con ăn bánh, cảnh quán trà…Ba cảnh gần như liên tục, diễn ra trong mùa thu lạnh lẽo. Bối cảnh quan trà và nới đương phố là nơ tụ tập của nhiều loại người, do đó hình dung được dư luận và ý thức xã hội. Buổi sáng cuối cùng là vào dịp tiết Thanh minh-mùa xuân tảo mộ. Mùa thu lá rụng, mùa xuân đâm chồi nảy lộc gieo mầm.-Vòng hoa trên mộ Hạ Du: có thể xem vòng hoa là cực đối lập của "chiếc bánh bao tẩm máu". Phủ định vị thuốc là bằng chiếc bánh bao tẩm máu , tác giả mơ ước tìm kiếm một vị thuốc mới-chữa được cả những bệnh tật về tinh thần cho toàn xã hội với điều kiện tiên quyết là mọi người phải giác ngộ Cách mạng, phải hiểu rõ "ý nghĩa của sự hy sinh" của những người Cách mạng.Nhờ chi tiết vòng hoa trên mộ Hạ Du, chủ đè tư

153

Hoạt động 3: Tổng kết.Nhận xét đánh giá cung về giả trị nghệ thuật của tác phẩm.

Học sinh làm việc cá nhân, trình bày trước lớp.

tưởng tác phẩm được thể hiện trọn vẹn, nhừo đó mà không khí của truyện vốn rất u guồn tăm tối song điều mà tác giả đưa dến cho người đọc không phải là tư tưởng bi quan.III. Tổng kết.-Với cốt truyện đơn giản, cách viết cô đọng, giàu hình ảnh mang tính biểu tượng, Thuốc của Lỗ Tấn thể hiện một nội dung sâu sắc: một dân tộc chưa ý thức được bệnh tật của mình và chưa có được ánh sáng tư tưởng cách mạng, dân tộc đó vẫn chìm đắm trong mê muội.

4. Củng cố: Nắm: -Tác giả và hoàn cảnh ra đời cảu tác phẩm.-Nhan đề tác phẩm.-Bi kịch của Hạ Du và sự mê muội của quần chúng.-Những hình ảnh, chi tiết gaìu giá trị nghệ thuật.-Thời gian và không gian nghệ thuật.

5. Dặn dò: -Tìm thêm một số tác phẩm của Lỗ Tấn.-Suy nghĩ của em về những căn bệnh mà nhà văn phanh phui ra trong các tác phẩm của mình đề tìm phương thuốc chạy chữa.-Tiết sau học Làm văn.

154

Tiết thứ:78

RÈN LUYỆN KĨ NĂNG MỞ BÀI, KẾT BÀI TRONG BÀI VĂN NGHỊ LUẬN.A. MỤC TIÊU: Giúp học sinh: -Hiểu sâu hơn về chức năng của mở bài và kết bài trong bài văn nghị luận. -Rèn luyện, củng cố kĩ năng vận dụng các kiểu mở bài và kết bài thông dụng.B. PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY: C. CHUẨN BỊ GIÁO CỤ: * Giáo viên : Soạn giáo án. * Học sinh : Soạn bài.D. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Ổn định lớp - kiểm tra sĩ số:2. Kiểm tra bài cũ: Nội dung: căn cứ vào sự chuẩn bị của học sinh. 3. Nội dung bài mới: Giới thiệu bài.Mở bài và kết bài của một bài văn nghị luận tuy chỉ viết ngắn gọn nhưng lại rất quan trọng vì một phần(mở bài) có nhiệm vụ nêu vấn đề, một phần kết có nhiệm vụ kết thúc vấn đề. Bài viết có đi đúng hướng hay không đội khi chỉ cần đọc mở bài, kết bài cũng có thể biết được. Rèn luyện kĩ năng viết mở bài và kết bài là rất cần thiết. Bài học hôm nay chúng ta sẽ tiến hành rèn luyện các kĩ năng này.a. Đặt vấn đề: b.Triển khai bài dạy:

Hoạt động GV + HS Nội dung kiến thức

-Hoạt động 1: Tổ chức rền luyện kỹ năng viết phần mở bài.Giáo viên vào bài.- Bài tập 1: Phân tích giá trị nghệ thuật của tình huống truyện trong tác phẩm " Vợ nhặt " của Kim Lân.- Bài tập 2: Phân tích các cách ở bài ở SGK: + Đoán định đề tài được triển khai trong văn bản.+ Phân tích tính tự nhiên, hấp dẫn của các mở bài.

Học sinh thảo luận nhóm, trình bày trước lớp.

Bài tập 3: Từ hài bài tập trên anh (chị) hãy cho biết phần mở bài cần

I.Viết phần mở bài.1.Tìm hiểu cách mở bài.-Đề tài được trình bày: Giá trị nghệ thuật của tình huống truyện trong Vợ nhặt của Kim Lân-Cách mở bài: mở bài gián tiếp, dẫn dắt tự nhiên, tạo ra sự hấp dẫn…2. Phân tích cách mở bài:- Đoán định đề tài:+ Mở bài 1: Quyền tự do, độc lập của dân tộc Việt Nam.+ Mở bài 2: Nét đặc sắc của tư tưởng, nghệ thuật bài thơ Tống biệt hành của Thâm Tâm.+ Mở bài 3: Những khám phá độc đáo, sâu sắc của Nam Cao về đề tài người nông dân trong tác phẩm Chí Phèo. Cả 3 cách mở bài đều gián tiếp, dẫn dắt tự nhiên, tạo được ấn tượng, sự lôi cuốn, hấp dẫn người đọc hướng tới đề tài.3. Yêu cầu phần mở bài: - Thông báo chính xác, ngắn gọn về đề tài.

155

đáp ứng yêu cầu gì trong quá trình tạp lập văn bản?Học sinh làm việc cá nhân, phát biểu trước lớp.-Hoạt động 2: Tổ chức rèn luyện kỹ năng viết phần kết bài.Bài tập 1: Tìm hiểu các kết bài Sgk cho đề bài: Suy nghĩ của anh (chị) về nhận vật ông lái đò trong tuỳ bút Người lái đò sông Đà (Nguyên Tuân).Học sinh đọc kyc các kết bài Sgk, phát biểu ý kiến.Bài tập 2: Phân tích các kết bài Sgk.Học sinh đọc kyc, thảo luận nhóm, cử đại diện trình bày.

Bài tập 3: Từ hai bài tập trên anh (chị) hãy cho biết phần kết bài cần đáp ứng yêu cầu gì trong quá trình tạo lập văn bản.

Học sinh làm việc cá nhân, phát biểu trước lớp.

- Hướng người đọc (người nghe) vào đề tài một cách tự nhiên, gợi sự hứng thú với vấn đề được trình bày trong văn bản.II. Viết phân thân bài:1. Tìm hiểu các kết bài.- Đề tài: Suy nghĩ của anh (chị) về nhân vật ông lái đò trong tuỳ bút Người lái đò sông Đà (Nguyễn Tuân).- Cách kết bài hai phù hợp hơn với yêu cầu trình bày đề tài: Đánh giá khái quát về ý nghĩa của hình tượng nhân vật ông lái đò, đồng thời gợi suy nghĩ, liên tưởng sâu sắc cho người đọc.2. Phân tích các kết bài: -Kết bài 1: Tuyên bố độc lập và khẳng định quyết tâm của toàn dân tộc Việt Nam đem tinh thần, lực lượng, tính mạng và của cải để giữ vững độc lập.- Kết bài 2: ấn tượng đẹp đẽ, không bao giờ phai nhoà về hình ảnh một phố huyện nghèo trong câu chuyện Hai đứa trẻ của Thạch Lam. -Cả hai kết bài đều tác động mạnh mẽ đến nhận thức và tình cảm của người đọc.3. Yêu cầu của phần kết bài.-Thông báo về sự kết thúc của việc trình bày đề tài, nêu đánh giá khái quát của người viết về những khía cạnh nổi bật nhất của vấn đề.-Gợi lên tưởng rộng hơn, sâu sắc hơn.

4. Củng cố: -Nắm phần ghi nhớ Sgk.

5. Dặn dò: -Tham kháo các bìa viết văn nghị luận và học tập cách viết mở bài, kết luận.-Tự đặt đề bài và tập viết nhiều mở bài, kết bài khácc nhau cho cùng một đề.-Tiết sau học Đọc văn Số phận con người.

156

Tiết thứ: 79-80

SỐ PHẬN CON NGƯỜI(Trích)

(Sô-lô-khốp)A. MỤC TIÊU:

Giúp học sinh:-Hiểu rõ sự khám phá tính cách Nga kiên cường và nhân ái qua bút pháp hiện thực táo bạo và nghệ thuật truyện ngắn của Sô-lô-khốp.-Tin tưởng rằng ý chí và nghị lực của con người có thể khắc phục mọi khó khăn, gian khổ, vượt qua số phận éo le.B.PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY: C. CHUẨN BỊ GIÁO CỤ: * Giáo viên : Soạn giáo án. * Học sinh : Soạn bài.D/ TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Ổn định lớp - kiểm tra sĩ số:2. Kiểm tra bài cũ: Ý nghĩa của hình ảnh chiếc bánh bao tẩm máu người trong truyện ngắn Thuốc của Lỗ Tấn? 3. Nội dung bài mới: a. Đặt vấn đề: Sau thế chiến thứ hai, nhiều nhà văn lớ của thế giới quan tầm tới số phận con người. Cùng với Ông già và biển cả của Ơ. Hê-ming-uê, Một thời để sống và một thời để chết của E.M. Rơ-ua-cơ, truyện ngắn Số phận con người là một hiện tượng văn học có tầm cỡ thế giới, thời đại, ở đó Sô-lô-khốp đưa ra một cách nhìn và cách thể hiện mới trên nhiều vấn đề hệ trọng đối với văn học.b. Triển khai bài dạy:

Hoạt động thầy và trò Nội dung kiến thức

-Nêu những điểm cơ bản về tác giả, tác phẩm?

I. Tìm hiểu khái quát về tác giả và tác phẩm.1. Tác giả.-A. Sô-lô-khốp (1905-1984) là nhà văn Xô viết lỗi lạc, được vinh dự nhận giải thưởng Nô-ben về Văn học năm 1965 (ông còn được nhận giải thưởng Lê-nin, Giải thưởng văn học quốc gia..-Cuộc đời và sự nghiệp cảu Sô-lô-khốp gắn bó mật thiết với sự ra đời cuủa một chế độ-chế độ xã hội chủ nghĩa tại vùng đât sông Đông trù phú, đậm đà bản sắc văn hoá người dân Cô-dắc.-Là nhà văn xuất thân từ nông dân lao động, Sô-lô-khốp am hiểu và đồng cảm sâu sắc vời những con người trên mảnh đát quê hương. Đặc điểm nổi bật tròn chủ nghĩa nhân đạo cua Sô-lô-khốp là việc quan tâm, trăn trở về số phận của đất nước, của dân tộc, nhân dân cũng như về số phận cá nhân con người.

157

Giáo viên giới thiệu thêm:

Những hiểu biết của em về số phận con người? Tóm tắt?

Giáo viên tóm tắt cuộc đời Xô-lô-cốp trước đó."cặp mắt nguội lạnh như xác tro và lúc nào cũng buồn thảm".Nhân vât An-đrây Xô-cô-lốp được khắc hoạ qua những chi tiết nào? Trong các quan hệ với ai?

Giáo viên bình:

-Phong cách nghệ thuật của Sô-lô-khốp: nét nổi bật là viết đúng sự thật. Ông không né tránh những sự thật dù khắc nghiệt trong khi phản ánh những bức trnh thời đại rộng lớn, những cảnh đời, những chân dung số phận đau thương. Trong sáng tác của ông, chất bi và chất hùng, chất sử thi và chất tâm lí luôn được kết hợp nhuần nhuyễn.-Những tác phẩm tiêu biểu:

Sông Đông êm đềm: 1927.Đất vở hoang I: 1932.Đất vỡ hoang II: 1959.Số phận con người: 1956.

2. Tác phẩm.-Truyện ngắn Số phận con người của Sô-lô-khốp là cột mốc quan trọng mở ra chân trời mới cho văn học Xô viết. Truyện có một dung lượng tư tưởng lớn khién cho có người liệt nó voà loại tiểu thuyết anh hùng ca.II. Đọc hiểu văn bản.1. Phân tích nhân vật An-đrây Xô-cô-lốp.-Hoàn cảnh riêng: vợ chết- con chết vì chiến tranh.-Bản thân: bị địch bắt, tra tấn, tù đày.Trái tim chai sạn vì đau khổ.*Khi anh gặp Vania: Thấy qúy và nhớ Vania.Quyết định nhận Vania làm conquyết định hồn nhiên, xuất phát từ đáy lòng-Chăm sóc Vania chu đáo như con đẻ.-Âm thầm chịu đựng những đau khố vì sợ Vania đau khổ.Vượt lên tình thế bi đát cỉa mình, sự cô đơn, kiếm kế sinh nhai dần dần đã tìn thấy niềm vui của trái tim được hồi phục.-Xô-lô-cốp giàu tình yêu thương, giàu đức hy sinh, vị tha cao thượng. Tuy nhiên trái tìm Xô-lô-cốp vẫn không nguôi dâu thương, nước mắt đầm đìanỗi đau khôn có gì bù đắp được.2. Tình cảnh của Vania dành cho Xo-lô-cốp.-Gắn bó, quyến luyến:

+Ôm chặt cô.+Áp chặt má.+Khóc.

Hai cuộc đời bất hạnh đã nương tựa vào nhau tìm nguồn vui sướng.-Trước sự kiện ấy, người bạn của Xô-lô-cốp khóc vì thương Vania và khâm phục lòng tốt của Xô-lô-cốp.

158

-Cả ba nhân vật được nhắnc đến trong đoạn trích ngắn ngủi này khócgiọt nước mắt của tình người.IV. Tổng kết.-Với bút pháp hiện thực, tác giả đã thể hiịen chất kiên cường của dân tộc Nga, bộc lộ qua nhân vật Xô-lô-cốp. Với bản kĩnh coa đẹp, với lònh nhân hậu thắm thiết, Xô-lô-cốp không những không rơi vào bế tắc tuyệt vọng mà còn trở thành chỗ dựa vững chắc cho một số phận bất hạnh khác.

4. Củng cố: -Phân tích tính cách Nga kiên cường nhân hậu trong nhân vật Xô-lô-cốp. 5. Dặn dò: -Đọc thêm "Vào mùa cắt cỏ".

-Tiết sau học Làm văn Trả bài văn số 6.

159

Tiết thứ: 81 TRẢ BÀI LÀM VĂN SỐ 6

A. MỤC TIÊU:Giúp học sinh:-Nhận ra ưu, khuyết diểm bài của mình cả về kiến thức lẫn kỹ nănng viết bài văn nghị luận về một vấn đề văn học.

-Rèn luyện lỹ năng phân tíhc đề, lập dàn ý.B. PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY: C. CHUẨN BỊ GIÁO CỤ: * Giáo viên : Soạn giáo án. * Học sinh : Soạn bài.D. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Ổn định lớp - kiểm tra sĩ số:2. Kiểm tra bài cũ: Chép lại đề bài viết số 5 theo trí nhớ?3. Nội dung bài mới: a. Đặt vấn đề: b. Triển khai bài dạy:

Hoạt động thầy và trò Nội dung kiến thứcHoạt động 1: Phân tích đề.Bài tập: Khi phân tích một đề bài, cần phân tíhc những gì? Hãy áp dụng để phân tích đề bài viết số 6.

Học sinh nhớ lại kiến thức phân tích đề, áp dụng phân tích.Giáo viên định hướng, gạch dưới những từ quan trọng để chỉ ra các yêu cầu cụ thể.

Hoạt động 2: Xây dựng đáp an (dàn ý).Bài tập: Hãy xây dựng dàn ỹ chi tiết cho đề bài số 6.Giáo viên nêu câu hỏi đẻ hướng dẫn học sinh hoàn chính dàn ý, làm cơ sở đề học sinh đối chiếu với bài viết của mình.Hoạt động 3: Nhận xét đánh giá

I. Phân tích đề.Khi phân tích một đề bài cần phân tich:-Nội dung vấn đề.-Thể loại nghị luận và những thao tác lập luận chính.-Phạm vi tư liệu cần sử dụng cho bài viết.*Phân tích đề bài viết số 6 (chọn đề 1-Sgk).Đề: Trong truyện ngắn những đứa con trong gia đình của Nguyễn Đình Thi có nêu lên quan niệm: Chuyện gia đình cũng dài như sông, mỗi thế hệ phải ghi vào một khúc.Rồi trăm con sông của gia đình lại cùng đổ về một biển, "mà biển thì rộng lắm […], rộng bằng cả nước ta và ra ngoài cả nước ta".Chứng minh rằng, trong thiên truyện của Nguyễn Đình Thi, quả đã có một dòng sông trong truyền thống gia đình liên tục chảy từ lớp người đi trước: tổ tiên. ông cha, cho đến đời chị em Chiến Việt.*Phân tích:-Nội dung vấn đề: quan niệm của Nguyễn Đình Thi.-Thể loại nghị luận văn học.-Thao tác chính: chứng minh.-Phạm vi tư liệu: Tác phẩm Những đứa con trong gia đình của Nguyễn Đình Thi.II. Xây dựng đáp án (dàn ý).-Dàn ý được xây dựng theo bao phần: mở bài, thân bài, kết bài. Phầm thân bài cần xây dựng hệ thống

160

bài viết.

Giáo viên cho học sinh tự nhận xét và trao đổi bài đề nhận xét lẫn nhau.hv nhận xét những ưu, khuyết điểm.

Hoạt động 4: Sữa chữa lỗi bài viết.Giáo viên hướng dẫn học sinh trao đổi để nhận thức lỗi và hướng sữa chữa, khắc phục.

Hoạt động 5: Tổng kết, rút kinh nghiệm.Giáo viên tổng kết và nêu một số điểm cơ bản cần rút kinh nghiệm.

luận điểm. Mỗi luận điểm cần có các luận cứ luận chứng.-Dàn ý cho đề bài số 6 (đề bài trên).Nội dung: Xem lại phần giợi ý đáp án cho đề bài này ở tiết Viết bài làm văn số 6-Nghị luận văn học.III. Nhận xét, đánh giá bài viết.Nội dung nhận xét đánh giá:-Đã nhân thức đúng vấn đề nghị luận chưa?-Đã vận dụng đúng các thao tác lập luận chưa?-Hệ thông luận điểm đủ hay thiêu? Sắp xép hợp lí hay chưea hợp lí?-Các luận cứ (lí lẽ, dẫn chứng) co chặt chẽ, tiểu biểu, phù hợp với vấn đề hay không?-Những lỗi về kỹ năng diễn đạt…IV. Sữa lỗi bài viết.Các lối thường gặp:-Thiểu ý, thiếu trọng tâm. ý không rõ, sắp xép ý không hợp lí.-Sự kết hợp giữa các thao tác nghị luận chưa hài hoà, chưa phù hợp với từng ý.-Kỹ năng phân tích, cảm thụ còn kém.-Diễn đạt chưa tốt, còn dùng từ viết câu sai, diến đạt tối nghĩa, trùng lặp,…V. Tổng kết, rút kinh nghiệm.Nội dung tổng kết và rút kinh nghiệm dựa trên sơ sở chấm, chữa bài cụ thể.

4. Củng cố: -Nắm nội dung bài học.5. Dặn dò: -Một số đè tham khảo:

+Đề 1: Những ngịch lí và triết lí về cuộc đời và nghệ thuât trong truyện ngắn "Chiếc thuyền ngoài xa" của Nguyễn Minh Châu.+Đề 2: Phân tích những nét đẹp của người Hà Nội ở nhân vật cô Hiền. Vì sao tác giả chon cô Hiền là một "hạt bụi vàng" của Hà Nội.-Yêu cầu:+Lập dàn ý đại cương cho đè 1 và dàn ý chi tiết cho đề 2.+Viêt thành lời văn một vài ý trong hai dnà ý đã lập được-Tiết sau học Đọc văn "Ông già và biển cả".

161

Tiết thứ: 83-84

ÔNG GIÀ VÀ BIỂN CẢ(Trích)

Hê-minh-uêA. MỤC TIÊU:

Giúp học sinh:-Bước đầu nắm được nguyên lí "tảng băng trôi" của Hê-ming-uê, qua đó hiểu được sự tin tưởng và nghị lực, vào sức mịnh tin thần và niềm kiêu hãnh vê con người trong việc theo đuổi ước mơ giản dị nhưng rất to lớn của nhà văn.-Khám phá nghệ thuật kể chuyên độc đáo, kết hợp nhuần nhuyễn giữa lời văn kể chuyện và lời văn miêu tả cảnh vật, miêu tả đối thoại và độc thoại nội tâm.B. PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY:

C. CHUẨN BỊ GIÁO CỤ: * Giáo viên : Soạn giáo án. * Học sinh : Soạn bài.D. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Ổn định lớp - kiểm tra sĩ số:2. Kiểm tra bài cũ: Tóm tắt đoạn trích Số phận con người và cho biết Sô-lô-cốp nghic gì về số phận con người? 3. Nội dung bài mới: a. Đặt vấn đề: Ơ-nit Hê-minh-uê (1899-1961) được xem là một trong hai nhà văn vĩ đại nhất nước Mĩ thế kỉ XX. Hê-ming-uê đề xuất nguyên lí "tảng băng trôi" đối với tác phẩm nghệ thuật: một phần nổi bảy phần chìm. Đây là một cách viết hàm súc, dồn nén nhiều lớp nghĩa. Tiểu thuyêt Ông già và biển cả tiểu biểu cho nguyên lí "tảng băng trôi". Phhàn nổi của ngôn từ khồn nhiều, song phần chìm của nó rất lớn bởi nó gợi lên nhiều từng ý nghĩa mà người đọc rút ra được theo thể nghiệm. Đoạn văn trích nói về việc chinh phục con cá kiếm của ông lão Xan-ti-a-gô. Qua đó người đọc cảm nhận được nhiều từng nghĩa, đặc biệt là vẻ đẹp của con người trong việc theo đuổi ước mơ giản dị nhưng rất to lớn của đời mình và ý nghĩa biểu tượng của hình thượng con cá kiếm.b. Triển khai bài dạy:

Hoạt động thầy và trò Nội dung kiến thứcHoạt động 1: Đọc hiểu tiểu dẫn.Giáo viên yêu cầu một học sinh đọc phần tiểu dẫn.Bài tập: Nêu những ý chính về Hê-minh-uê, tiểu thuyết Ông già và biển cả, vị trí đoạn trích học.Học sinh làm việc cá nhân. Giáo viên nhận xét và tóm tắt những nội dung cơ bản.

I. Vài nét chung.1. Ơ-nit Hê-minh-uê (1899-1961):-Nhà văn Mĩ để lại dấu ấn sâu sắc trong văn xuôi hiện đại phương Tây và góp phần đổi mới lối viết truyện, tiểu thuyết của nhiều thế hệ nhà văn trên thế giới.-Những tiểu thuyết nổi tiếng của Hê-minh-uê: Mặt trời vẫn mọc (1926), Giã từ vũ khí (1929), Chuông nguyện hồn ai (1940).-Truyện ngằn cỉa Hê-minh-uê được đánh giá là

162

Hoạt động 2: Tổ chức đọc hiểu văn bản đoạn trích.Học sinh đọc ở nhà, đến lớp tóm tắt theo yêu cầu của Giáo viên.Giáo viên yêu cầu học sinh lướt nhanh và tóm tắt đoạn trích, sau đó nêu một số câu hỏi và hướng dẫn thảo luận.

Câu hỏi 1: Xan-ti-a-gô là một con người như thế nào? Nhận xét khái quát về hai hình tượng nổi bật trong đoạn trích: ông lão và con cá kiếm.Câu hỏi 2: Hình ảnh những vòng lượn của con cá kiếm được nhắc đi

những tác phẩm mang phong vị độc đáo hiểm thấy. Mục đích của nhà văn là "viêt một áng văn xuôi đơn giản và trung thực về con người".2. Ông già và biển cả (The old nam and the sea..-Được xuất bản đầu tiên trên tạp chi Đời sống.-Tác phẩm gây được tiếng vang lớn và hai năm sau Hê-minh-uê được trao giải Nô-ben.-Tóm tắt tác phẩm Sgk.-Tác phẩm tiểu biểu cho lối viết "tảng băng trôi": dung lượng câu chữ ít nhưng "khoảng trống" được tác giả tạo ra nhiều, chúng có vai trò lớn trong việc tăng các lớp nghĩa cho văn bản (tác giả nói rằng tác phẩn lẽ ra dài cả 1000 trang nhưng ông đã rút xuống chỉ còn bấy nhiêu thôi).3. Đoạn trích.-Đoạn trích nằm ở cuối truyện.-Đoạn trích kể về việc chinh phục con cá kiếm của ông lão Xan-ti-a-gô. Qua đó, người đọc cảm nhận được nhiều tầng nghĩa, đặc biệt là vẻ đẹp của con người trong việc theo đuổi ước mơ giản dị nhưng rất to lớn của đời mình và ý nghĩa biểu tượng của hình tượng con cá kiếm.II. Đọc hiểu văn bản đoạn trích. 1. Hình ảnh ông lão và con cá kiếm.-Xan-ti-a-gô là một ông già đánh cá ở vùng nhiệt lưu. Đã ba ngay hai đem ông ra khơi đánh cá. Khung cảnh trời biển mênh mông chỉ mọt mình ông lão. Khi thì ông trò chuyện với mây nước, khi thì đuổi theo con cá lớn, khi thì đương ềâu với đàn cá mập xông vào xâu xé con cá. Cuối cùng kiệt sức, vào đến bờ thì con cá kiếm chỉ còn trơ lại bộ xương. Câu chuyện đã mở ra nhiều tầng ý nghĩa. Một cuộc tìm kiếm con cá lớn nhất, đẹp nhất đời, hành trình nhọc nhằn dũng cảm của ngườ lao động trong mot xã hội vô hình, thể hiện thành ccong và thất bại của người nghệ sĩ đơn độc khi thêo đuổi ước mơ sáng tạo rồi trình bày nó trước mắt người đời…-Đoạn trích có hai hình tượng: ông lão và con cá kiếm. Hai hình tượng mang một vẻ đẹp song song tương đồng trong một tình huống căng thẳng đổi lập:+Con cá kiếm mắc câu bắt đàu những vòng lượn

163

nhắc lại trong đoạn văn gợi lên những đặc điểm gì về cuộc đấu giữa ông lão và con cá (thời điểm, phong độ, tư thể,…)?Câu hỏi 3: Cảm nhận về con cá kiếm tập trung vào những giác quan nào của ông lão? Chứng minh rằng những chi tiết này gợi lên sự tiếp nhận từ xa đến gần, từ bộ phận đến toàn thể.Câu hỏi 4: Hãy phát hiện thêm mọt lớp nghĩa mới: phải chăng ông lão chỉ cảm nhận đổi tượng bằng giác quan của một người đi săn, một kẻ chỉ nhằm tiêu diệt đổi thủ của mình? Hãy tìm những chi tiết chứng tỏ một cảm nhận khác lạ ở đây, từ đó nhận xét về mối liên hệ giữa ông lão và con cá kiếm.Câu hỏi 5: So sánh hình ảnh con cá kiếm trước và sau khi ông lão chiếm được nó. Điều này gợi cho anh (chị) suy nghĩ gì? Vì sao có thể coi con cá kiếm như một biểu tượng?

"vòng tròn rất lớn", "con cá đã quay tròn". Nhưng con cá vẫn chậm rãi lượn vòng. Những vòng lượn được nhắc lại rất nhieưù lần gợi ra được vẻ đẹp hùng dũng, ngoan cường của con cá trong cuộc chiến đấu ấy.+Ông lão ở trong hoàn cảnh hoàn toàn đơn dộc, "mệt thấu xương", "hoa mắt", vẫn kiên nhẫn vừa thông cảm với con cá nhưng phải khuất phục nó.+Cuộc chiến đấu đã tới chặng cuối, hết sức căng thẳng nhưng cũng hết sức đẹp đẽ. Hai đổi thủ đều dốc sức tấn công và dộc sức chống trả. Cảm thấy chóng mặt và choáng váng nhưng ông lão vẫn ngoan cường "ta không thể tự chơi xỏ mình và chết trước một con cá như thế này được" lão nói. Ông lão cảm thấy "một cú quật đột ngột và cú nảy mạnh ở sợi dây mà lão đang níu bằng cả hai tay". Lão hiểu con cá cũng đang ngoan cường chống trả. Lão biết con ca sẽ nhảy lên, lão mong cho điều đó đừng xay ra "đừng nhảy, cá" lão nói, nhưng lão cũng hiểu "những cú nhảy để nó hít thở không khí". Ông lão nương vào gió chờ "lượt tới nó lượn ra, ta sẽ nghỉ". "Đến vòng thứ ba, lão lần đầu tiên thấy con cá". Lão không thể tin nổi vào độ dài của nó "không" lão nói, "nó không thể lớn như thế được". Những vòng lượn của con cá hẹp dần. Nó đã yếu đi nhưng nó vẫn không khuất phục, lão nghĩ: "Tao chưa bao giời thấy ai hùng dũng, duyên dáng, bình tĩnh, cao thượng hơn mày". Ông lão cũng đã rất mệt, có thể sụp xuống bất kì lúc nào. Nhưng ông lão luôn nhủ "mình sẽ cố thêm lần nữa". Dồn hết mọi đau đớn và những gì còn lại của sức lục và lòng kiêu hãnh, lão mang ra để đương đầu với cơn hấp hối của con cá. Ông lão nhấc cao ngọn giáo phóng xuống sườn con cá "cảm thấy mũi sắt cắm phập vào, lão tì người lê ấn sâu rồi dồn hết trọng lực lên cán dao". Đây là đòng đánh quyết định cuối cùng để tiêu diệt con cá. Lão rất tiếc khi phải giết nó, nhưng vẫn phải giết nó.+Khi ấy con cá, mang cái chết trong mình, sực tỉnh phóng vút lên khỏi mặt nước phô hết tầm vóc khổng lồ, vẻ đẹp và sức lực của nó. Cái chết của con cá cũng bộc lộ vẻ đẹp kiêu dũng hiếm thấy, cả ông lão và con cá đều là kì phùng địch thủ. Họ

164

Câu hỏi 6: Hãy rút ra ý nghĩa tư tưởng của đoạn trích.

Học sinh thảo luận và trình bày.

Giáo viên yêu câu học sinh đọc lại đoạn trích và thảo luận:Câu hỏi: Ngoài việc miêu trả bằng lời của người kể chuyện, còn có loại ngôn ngữ nào trực tiếp nói lên hành động và thái độ của ông lão trước con cá kiếm nữa không? Sử dụng loại ngôn nhữ này có tác dụng gì khi noi lên mối quan hệ giữa ông lão và con cá kiếm?

Học sinh làm việc cá nhân với văn bản rồi thảo luận nhóm, trả lời câu hỏi.

xứng đáng là đổi thủ của nhau.+Nhà văn miểu tả vẻ đẹp của con cá cũng là để đè cao vẻ đẹp của con người. Đối tượng chinh phục càng cao cả, đẹp đẽ thì vẻ đẹp của con người đi chinh phục càng được tôn lên. Cuộc chiến đấu gian nan với biết bao thử thách đau đớn đã tôn vinh vẻ đẹp của người lao động: giản dị và ngoan cường thục hiện bằng ước mơ của mình.2. Nội dung tư tưởng của đoạn trích.-Hình tượng con cá kiếm được phát biểu trực tiếp qua ngôn từ của ngườ kể chuyện, đặc biệt là những lời trò chuyện của ông lão với con cá, ta thấy ông lão coi nó như một con người. Chính thái độ đặc biệt, khác thường này đã khiến con cá thành "nhân vật" chính thứ hai bên cạnh ông lão, ngang hàng với ông. Con cá kiếm mang ý nghĩa biểu tượng. Nó là đại diện cho hình ảnh thiên nhiên, tiểu biểu cho vẻ đẹp, tính chất kiêu hùng vĩ đại của tự nhiên. Trong mối quan hệ phức tạp của thiên nhiên với con người không phải lúc nào thiên nhiên cũng là kẻ thù. Con người và thiên nhiên vừa là bạn vừa là đối thủ. Con cá kiếm là biểu tượng của ước mơ vừa bình thường giản dị nhưng đồng thời cũng rất khác thường, cao cả mà con gnười ít nhất từng theo đuổi một lần trong đời.3. Nghệ thuật đoạn trích.Đặc diểm ngôn ngữ kẻ chuyện trong tác phẩm Ông già và biển cả của Hê-minh-uê có ngôn ngữ của người kể chuyện và ngôn ngữ trực tiếp của ông già được thể hiện bằng: "lão nghĩ…", "lão nói…".-Ngôn ngữ của người kể chuyện tường thuật khách quan sự việc.-Lời phát biểu trực tiếp của ông lão: đây là ngôn từ trực tiếp của nhân vật. Có lúc nó là độc thoại nội tâm. Nhưng trong đoạn văn trích nó là đối thoại. Lời đối thoại hướng tới con cá kiếm: "Đừng nhảy, cá", láo nói. "Đừng nhảy"."Cá ơi", ông lão nói "cá này, dẫu sao thì mày cũng sẽ chết. Mày muốn tao cùng chết nữa à?"."Mày đừng giết tao, cá à", ông lão nghĩ "mày có quyền làm thế". "Tao chưa thừng thấy bất kỳ ai hùng dũng, duyên dáng, bình tĩnh, cao thượng hơn mày người anh em ạ".

165

-Hoạt động 5: Tổng kết.Giáo viên tóm tắt lại bài học.Bài tập: Hãy rút ra những nhận xét, đánh giá chung về đoạn trích.

Học sinh tự viết phần tổng kết.

-Ý nghĩa của lời phát biểu trực tiếp:+Đưa người đọc như đang trực tiếp chứng kiến sự việc.+Hình thức đối thoại này chứng tỏ Xan-ti-a-gô coi con cá kiếm như một con người.+Nội dung đối thoại cho thấy ông lão chiêm ngưỡng nó, thông cảm với nó và cảm thấy nuối tiếc khi tiêu diệt nó.+Mối quan hệ giữa con người và thiên nhiên.+Ý nghĩa biểu thượng của con cá kiếm.+Vẻ đẹp của con người trong hành trình theo đuổi và đạt được ước mơ của mình.III. Tổng kết.Đoạn văn tiểu biểu cho phng cách viết độc đáo của Hê-minh-uê: luôn đặt con người đơn đôc trưqớc thử thách. Con người phải vượt qua thử thách, vượt qua giới hạn của chính mình đề đạt được ước mơ khát vọng của mình. Hai hình tượng ông lão và con cá kiếm đều mang ý nghĩa biểu tượng gợi ra nhiều tầng nghĩa của tác phẩm. Đoạn trích tiêu biểu cho nguyên li "tảng băng trôi" của Hê-minh-uê.

4. Củng cố: -Nắm nội dung, nghệ thuật đoạn trích.

5. Dặn dò: -Tên tác phẩm nguyên văn tiếng Anh: the old man and the sea. Các bản dịch của Việt Nam đều bổ sung thêm một định ngữ "Ông gì và biển cả". Nêu dịch đúng nguyên văn chỉ là: "Ông già và biển". Anh (chị) thích lối dịch nào hơn? Vì sao?-Tiết sau học Làm văn.

166

Tiết thứ: 84

DIỄN ĐẠT TRONG VĂN NGHỊ LUẬNA. MỤC TIÊU:

Giúp học sinh:-Có ý thức một cách sáng rõ và đầy đủ hơn về những chuẩn mực ngôn từ của bài văn ghị luận.-Biết cach tránh các lỗi về dùng từ, viết câu, sử dụng giọng điệu không phù hợp vơi chuẩn mực ngôn từ của bài văn nghị luận.-Nâng cao kĩ năng vận dụng những cách diến đạt khác nhau một cách hài hoà để trình bày vấn đề linh hoạt, sáng tạo.B. PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY: C. CHUẨN BỊ GIÁO CỤ: * Giáo viên : Soạn giáo án. * Học sinh : Soạn bài.D. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Ổn định lớp - kiểm tra sĩ số:2. Kiểm tra bài cũ:Bố cục của một bài văn nghị luận gồm mấy phần? Nhiệm vụ của từng phần là gì? Để viết được một mở bài tốt thường có những cách nào?3. Nội dung bài mới: a. Đặt vấn đề: Trong việc hoàn thiện bài văn nghị luận cần chú ý đến hai yêu cầu: Thứ nhất bài viết phải đủ ý. Thứ hai bài viết phải có "chất văn". Yêu cầu về ý nghiêng về nội dung (tìm tòi phát hiẹn lựa chọn và nêu các vấn đề, ý kiến). Yêu cầu về "chất văn" nghiêng về cách trình bày, diễn đạt. Trong thực tế, có nhiều bài viết đủ ý, có những phát hiện mới về nội dung nhưng diễn đạt chưa hay, thậm chí còn vụng về. Do vậy, bên cạnh việc rèn luyện kĩ năng tìm ý, lạp ý, cần rèn luyện lĩ năng diến đạt: dùng từ, đặt câu, sử dụng tu từ…Nội dung bài học "Diễn đạt trong văn nghị luận" chủ yếu hướng dẫn người học nắm vững một số vấn đề cơ bản trong sử dụng từ ngữ, kết hợp các câu để việc diến đạt được hay hơn.b. Triển khai bài dạy:

Hoạt động thầy và trò Nội dung kiến thứcHoạt động 1: Tổ chức tìm hiểu cách sử dụng từ ngữ trong văn nghị luận.Giáo viên tổ chức cho học sinh tìm hiểu ví dụ 1 Sgk bằng một số câu hỏi:

a. Tìm những điểm khác nhau trong việc sử dụng từ ngữ của hai đoạn văn.

I. Tìm hiểu cách sử dụng từ ngữ trong văn nghị luận.1 Tìm hiểu ví dụ 1.Đề tài: Vẻ đẹp tâm hồn Hồ Chí Minh qua một số bài thơ của tập Nhật kí trong tù: Mộ, Tảo giải, Tân xuất ngục học đăng sơn.-Nội dung hai đoạn giống nhau.-Cách dùng từ hai đoạn khác nhau:

Đoạn một Đoạn hai-Chúng ta hẳn ai cũng nghe nói về…-…trong lúc nhàn rỗi rãi…

-…chúng ta không thể không nhắc tới…-…trong những thời khắc hiếm hoi được

167

b. Nhận xét ưu điểm hoặc nhược điểm trong cách dùng từ ngữ.c. Viết một đoạn văn với nội dung tương tự nhưng dùng một số từ ngữ khác.Học sinh dựa vào những câu hỏi để thảo luận và trình bày.Giáo viên nhận xét, khắc sâu những ý cơ bản.

-Bác vốn chẳng thích làm thơ…

-…vẻ đẹp lung linh

-Vẻ đẹp ấy thể hiện rõ trong những bài thơ…

thanh nhàn bất đắc dĩ…-Thơ không phải là mục đích cao nhất của…-…những vần thơ vang lên…của nhà tù.-…là những thi phẩm tiêu biểu cho tinh thần đó.

Đoạn 1: nhiều nhược điểm, nhiều từ ngữ không phù hợp với văn nghị luận.Đoạn 2: nhiều ưu điểm, từ ngữ dùng phù hợp với văn nghị luận hơn.

Đoạn văn tham khảo:Ngâm thơ ta vốn không thamNhưng mà trong ngục biết làm chi đây?

Đó là tâm niệm của Bác trong những ngày tháng bị đày đoạ chốn lao tù. Sẽ là một thiếu sót lớn nếu chúng ta nói tới sự nghiệp văn học của Bác mà không nhắc đến Nhật kí trong tù-tập thơ ra đời trong hoàn cảnh đặc biệt ấy. Tập thơ hiện lên chân dung tin thần tự hoạ Hồ Chí Minh với vẻ đẹp của một chiến sĩ-thi sĩ, với chất "thép" rắn rỏi và chất tình bát ngát, mênh mông. Mộ, Tạo giải, Tân xuân ngục học đăng sơn là ba bài thơ tiêu biểu cho vẻ đẹp ấy.

Giáo viên tổ chức cho ghs tìm hiểu ví dụ 2 bằng một số câu hỏi:a. Các từ ngữ in đậm trong đoạn văn có tác dụng biểu hiện came xúc của người viết như thế nào và gợi lê điều gì về đối tượng nghị luận?

b. Sắc thái biểu cảm của các từ ngữ đó có phù hợp với đối tượng nghị luận không? Giải thích?

2. Tìm hiểu ví dụ 2.Trích: Lời tựa tập Lửa thiêng của Huy Cận-Xuận Diệu.a. Các từ ngữ in đậm có tác dụng biểu hiện cảm xúc tinh tế, những rung động sâu sắc về hồn thơ Huy Cận. Đối tượng nghị luận làc một tâm hồn thơ mang nỗi "sầu vũ trụ", "buồn thân thể", "sầu vạn kỉ".b. Sắc thái biểu cảm của các từ ngữ in đậm rất phù hợp với đối tượng nghị luận (hồn thơ Huy Cận):-Người viết gọi Huy Cận là "chàng" vì rác giả Lửa thiêng lúc đó còn rất trẻ (20 tuổi).-Những từ ngữ: "linh hồn Huy Cận", "nỗi hắt hiu trong cõi trời", "hương gió nhớ thương",…rất phù hợp với tâm hồn thơ Huy Cận vốn rất nhạy cảm với không gian, đặc biệt là không gian vũ trụ vô biên với những gió, mây, trăng, sao,…c. Có thể thay:-Từ chàng bằng nhà thơ, Huy Cận, thi sĩ,…

168

c. Theo anh (chị) có thể thay thế những từ ngữ ấy bằng các từ ngữ nào khác? Nếu thay như vậy, cách diến đạt của đoạn văn sẽ thay đổi như thế nào?Học sinh quan sát ví dụ, thảo luận các câu hỏi và phát biểu ý kiến. Giáo viên nhận xét, chốt lại một số ý chính.Giáo viên tổ chức cho học sinh tìm hiểu ví dụ 3.Bài tập: Chỉ ra những từ ngữ dùng không phù hợp trong đoạn văn, thay thế bằng những từ ngữ thích hợp, viết lại đoạn văn sau khi đã sửa.Học sinh đọc kĩ đoạn văn, thực hiện các yêu cầu, viết đoạn văn đã sửa.

-Cụm từ: nỗi hắt hiu trong cõi trời bằng nỗi buồn trong không gian.-Cụm rừ: hơi gió nhớ thương bằng tình cảm nhớ thương.Nhưng nếu thay như vậy thì cách diễn đạt của đoạn văn sẽ thiếu cảm xúc.3. Tìm hiểu ví dụ 3.

Những từ ngữ không phù hợp

Có thể thay thế bằng các từ ngữ

-vĩ đại.-kiệt tác.-thân xác.-chẳng là gì cả.-anh chàng.-cũng thế mà thôi.-tên hàng thịt.

-nổi tiếng.-tác phẩm hay.-thể xác.-không là gì.-nhân vật.-cũng vậy.-anh hàng thịt.

Đoạn văn viết lại sau khi thay thế:Lưu Quang Vũ là một kịch tác gia nổi tiếng. Vở kịch Hồn trương Ba, da hàng thịt xứng đáng là một tác phẩm hay trong kho tàng văn học nước nhà. Nhà văn đã nêu lên một vấn đề có ý nghĩa sâu sắc: sự tranh chấp giữa linh hồn và thể xác trong quá trình con người sống và hướng tới sự hoàn thiện. Thức ra, người ta ai mà chẳng phải sống bằng cả linh hồn và thể xác. Nhân vật Trương Ba trong vở kịch cũng vậy. Trương Ba khồn chỉ sống chỉ bằng phần hồn. Nhưng phần hồn ấy, vì những trớ trêu, éo le của số phận, lại bị nhập vào xác của anh hàng thịt. Chẳng qua đó cúng chỉ là một cái xác "âm u, đui mù" nếu không có hồn Trương Ba. Nhưng nó cúng không để hồn Trương Ba được yên mà làm hồn phát bệnh vì những đòi hỏi, ham muốn quá quắt.Giáo viên hướng dẫn học sinh rút ra kết luận.Câu hỏi: Những yêu cầu cơ bản của việc dùng từ ngữ trong văn nghị luận là gì?Học sinh căn cứ cào việc tìm hiểu các ví dụ để phát biểu ý kiến.

Hoạt động 2: Tìm hiểu cách sử dụng và kết hợp các kiểu câu trong văn nghị luận.Giáo viên tổ chức cho học sinh tìm hiểu ví dụ 1 bằng một số câu hỏi:

4. Những yêu cầu cơ bản của việc dùng từ ngữ trong văn nghị luận.-Lựa chọn các từ ngữ chính xác, phù hợp với vấn đề cần nghị luận, tránh dùng từ khẩu ngữ hoặc những từ ngữ sáo rỗng, cầu kì.-Kết hợp sử dụng những biện pháp tu từ vựng (ẩn dụ, hoán dụ, so sánh…) và một số từ ngữ mang tính biểu cảm, gợi hình tượng để bộc lộ cảm xúc phù hợp.II. Cách sử dụng và kết hợp các kiểu câu trong văn nghị luận.1. Ví dụ 1:a. Cách sử dụng và kết hợp các kiểu câu trong hai đoạn văn:-Đoạn (1) chủ yếu sử dụng kiểu câu trần thuật, có sự kết hợp câu ngắn câu dài.

169

a. So sánh cách sử dụng, kết hợp các kiểu câu của hai đoạn văn và chỉ ra hiệu quả diễn đạt của cách sử dụng này.

b. Vì sao trong đoạn văn nghị luận nên sử dụng kết hợp nhiều kiểu câu khác nhau?

c. Đoạn văn nào trong hai đoan văn sử dụng tu từ cú pháp? Là những biện pháp nào? Phân tích hiệu quả.

Học sinh làm việc cá nhân với đoạn văn, thảo luận với bạn bên cạnh và phát biểu ý kiến.

Giáo viên tổ chức cho học sinh tìm hiểu ví dụ 2.Học sinh làm việc cá nhân với đoạn văn, thảo luận với bạn bên cạnh và phát biểu ý kiến.

-Đoạn (2) sử dụng kết hợp các kiểu câu đơn, câu ghép, câu ngắn, câu dài, câu nhiều tầng bậc, câu hỏi, câu cảm thán,…b. Việc sử dụng và kết hợp các kiểu câu khác nhau trong một đoạn văn nghị luận khiến cho việc diễn đạt trở nên linh hoạt, lập luận chặt chẽ, có sự hài hoà giữa lí lẽ và cảm xúc, đồng thời tạo cho đoạn văn có nhạc điệu.c. Đoạn (2) đã sử dụng biện pháp tu từ cú pháp. Đó là câu hỏi tu từ, lặp cú pháp. Sử dụng các biện pháp tu từ này làm cho đoạn văn diễn đạt khắc sâu hơn về ý, biểu hiện rõ hơn thái độ, tình cảm của người viết, lời văn có nhạc điệu.d. Trong bài văn nghị luận nên sử dụng một số biện pháp tu từ cu pháp vì sử dụng như vậy sẽ kết hợp được nhiều kiểu câu khiến cho việc diễn đạt trở nên linh hoạt, phong phú, có sắc thái tình cảm.Các biện pháp tu từ cú pháp thường được sử dụng trong văn nghị luận:-Lặp cú pháp: "trời thù thì xanh ngắt những mấy từng tre, cây tre thu lại chỉ còn coa một cành trúc, khói phủ thành tầng trên mặt nước, song cửa để mặc ánh trăng vào, hoa năm nay giấu vào hó năm ngoái, tiếng ngỗng vang trong mơ hồ…" (Lê Trí Viễn-"Thu ẩm" của Nguyễn Khuyến).-Câu hỏi tu từ: "Bác nói cùng ai? Hỡi đồng bào cả nước, lời mở đầu bản tuyên ngôn đã chỉ rõ…Nhưng có phải chỉ nói với đồng bào ta không?" (Chế Lan Viên-Trời cao xanh ngắt sáng tuyên ngôn)Ngoài ra còn có thể sử dụng biện pháp liệt ke, song hành,…2. Ví dụ 2:a. Trong đoạn văn này, người viết chủ yếu sử dụgn kiểu câu kể của Tiếng Việt. Kiểu câu này truyền đạt nội dung thông báo mang tính tự sụ, tản mạn để cung cấp thêm cho người đọc những tri thức rộng về đối tượng nghị luận.b. Câu văn: "Chỉ nghĩ lại cũng đã se lòng" là câu đặc biệt biểu lộ cảm xúc (khác với những câu khác-tự sự). Câu văn này cho thấy tâm trạng lắng lại của người viết khi nhĩ về đối tượng nghị luận.3. Ví dụ 3:-Đoạn văn (1) có nhược điểm là sử dụgn và kết hợp

170

Giáo viên cho học sinh quan sát hai đoạn văn ở ví dụ 3.Bài tập: Chỉ ra những nhược điểm trong việc sử dụng, kết hợp các kiếu câu và cho biết cách khắc phục.Học sinh làm việc cá nhân với văn bản, phát biểu ý kiến và tranh luận.Giáo viên hướng dẫn học sinh rút ra kết luận.Câu hỏi: Những yêu cầu cơ bản của việc sử dụng, kết hợp các kiểu câu trong văn nghị luận.Học sinh căn cứ vào việc tìm hiểu các ví dụ để phát biểu ý kiến.

các câu có cùng một kết cấu "Qua…" khiến cho việc diễn đạt thiéu linh hoạt, có cảm giác lặp ý, rườm rà.-Đoạn văn (2) có nhược điểm là sử dụng và két hợp các câu có cùng một chủ ngữ "Kho tàng văn học dân gian…" hoặc "văn học dân gian…" khiến cho người đọc có cảm giác trùng lặp, nhàm chán.4. Những yêu cầu cơ bản của việc sử dụng và kết hợp các kiểu câu trong văn nghị luận.-Phối hợp một số kiểu câu trong đoạn, trong bài để tránh sự đơn điệu, nặng nề, tạo nên giọng điệu linh hoạt, biểu hiện cảm xúc: câu ngắn,câu dài, câu mở rộng thành phần, câu nhiều tầng bậc,…-Sử dụng các biện pháp tu từ cú pháp để tạo nhịp điệu, nhấn mạnh rõ hơn thái độ, cảm xúc: lặp cú pháp, song hành, liệt kê, câu hỏi tu từ,…

4. Củng cố: -Nắm phần ghi nhớ Sgk.

5. Dặn dò: -Tạp viết những đoạn văn nghị luận đẻ rèn luyện việc dùng từ ngữ và sử dụng kết hợp các kiểu câu.

-Tiết sau học Đọc văn Hồn Trương Ba, da hàng thịt.

171

Tiết thứ: 85-86

HỒN TRƯƠNG BA, DA HÀNG THỊT(Trích)

(Lưu Quang Vũ)A. MỤC TIÊU:

Giúp học sinh:-Hiểu được bi kịch của con người khi bị đặt vào nghịch cảnh phải sống nhờ, sống tạm, sống trái với tự nhiên khiến cho tâm hồn thanh cao, nhân hậu bị nhiễm độc và tha hoá trước sự lấn át của thể xác thô lỗ, phàm tục. Qua đó thấy được vẻ đẹp tâm hồn người lao động trong cuộc đấu tranh chống lại sự dung tục, bảo vệ quyền được sống trọn vẹn, hài hoà giữa thế xác và tâm hồn và khát vọng hoàn thiện nhân cách.-Cảm nhận được những nét đặc sắc của kịch Lưu Quang Vũ trên cả hai phương diện: kịch bản văn học và nghệ thuật sân khấu bởi tính hiện đại kết hợp với những giá trị truyền thống, sự phê phán mạnh mẽ, quyết liệt và chất trữ tình đằm thắm, bay bổng.B. PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY: - Đàm thoại ; Phát vấn .C. CHUẨN BỊ GIÁO CỤ: * Giáo viên : Soạn giáo án. * Học sinh : Soạn bài.D. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Ổn định lớp - kiểm tra sĩ số:2. Kiểm tra bài cũ: - Trong chương trình lớp 10, 11 anh (chị) đã được học trích đoạn những vở kịch nào? Anh (chị) có ấn tượng gì về những trích đoạn kịch ấy? 3. Nội dung bài mới: a. Đặt vấn đề: Lưu Quang Vũ được biết đến với tư cách nhà thơ. Nhưng gây tiếng vang và được đặc biệt hâm mộ là với tư cách một nhà viết kịch tài ba. Những năm tám mươi, kịch của Lưu Quang Vũ đã chiếm lĩnh sàn diễn của rất nhiều nhà hát, công chúng náo nức đến với ánh đèn sân khấu.

Hiện tượng Lưu Quang Vũ là sự thăng hoa của tài năng nghệ sĩ cùng không khí sôi động của xã hội Việt Nam những năm 80 (TK XX) và tình thần nhân văn, dân chủ trong đời sống văn học lúc bấy giờ. Hồn Trương Ba, da hàng thịt là một trong số rất nhiều những vở kịch nổi tiếng của nhà viết kịch tài ba này. Vở kịch mang ý nghĩa phê phán và tinh thần nhân văn sâu sắc. Trích đoạn Sgk là cảnh tư tưởng của vở kịch và tài dựng cảnh, dựng đối thoại của ngòi bút Lưu Quang Vũ.b. Triển khai bài dạy:

Hoạt động thầy và trò Nội dung kiến thức-Hoạt động 1: Tổ chức đọc hiểu tiểu dẫn.Giáo viên yêu cầu học sinh đọc phần tiểu dẫn Sgk.Bài tập: Nêu những ý chính về Lưu Quang Vũ, vở kịch Hồn Trương Ba,

I .Tiểu dẫn.1. Tác giả.-Lưu Quang Vũ (1948-1988), quê gốc ở Đà Nẵng, sinh tại Phú Thọ trong một gia đình trí thức.-Từ 1965-1970: Lưu Quang Vũ vào bộ đội và được biết đến với tư cách một nhà thơ tài năng đầy hứa

172

da hàng thịt, vị trí của đoạn trích học.Học sinh làm việc cá nhân. Giáo viên nhận xét và tóm tắt những nội dung cơ bản.

-Hoạt động 2: Đọc hiểu văn bản.Giáo viên phân vai và hướng dẫn học sinh đọc. Học sinh đọc theo vai.Giáo viên tổ chức cho học sinh tìm hiểu, thảo luận phần đầu của đoạn trích theo mổ số câu hỏi:Câu hỏi 1: Qua đoạn đối thoại giữa Hồn Trương Ba và xác hàng thịt, tìm hàm ý mà nhà viết kịch muốn giử gắm.Câu hỏi 2: Qua lớp kịch Hồn Trương Ba và gia đình, anh (chị) nhận thấy nguyên nhân nào đã khiến cho người thân của Trương Ba và cả chính Trương Ba rơi vào bất ổn và phải chịu đau khổ? Trương Ba có thái độ như thế nào trước những rắc rối đó?

hẹn.-Từ 1970-1978: Ông xuất ngũ, làm nhiều nghề để mưu sinh.-Từ 1978-1988: biên tập viện Tạp chí Sân khấu, bắt đầu sáng tác kịch và trở thành một hiện tượng đặc biệt của sân khấu kịch trường những năm 80 với những vở đặc sắc như: Sống mãi tuổi 17, Hẹn ngày trở lại, Lời thề thứ chín, Khoảnh khắc vô tận, Bệnh sĩ, Tôi và chúng ta, Hai ngàn ngày oan trái, Hồn trương Ba, da hàng thịt,…-> Lưu Quang Vũ là một nghệ sĩ đa tài: làm thơ, vẽ tranh, viết truyện, viết tiểu luận,…nhưng thành công nhất là kịch. Ông là một trong những nhà soạn kịch tài năng nhất của nên Văn học Nghệ thuật Việt Nam hiện đại.- Ông được tặng giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật năm 2000.2. Vở kịch Hồn Trương Ba, da hàng thịt.-Từ một cốt truyện dân gian, tác giả đã xây dựng một vở kịch nói hiện đại, đặt ra vấn đề mới mẻ có ý nghĩa tư tưởng, triết lí và nhân văn sâu sắc.-Truyện dân gian gây kịch tính sau khi Hồn Trương Ba nhập vào xác anh hàng thịt dẫn tới "vụ tranh chấp" chồng của hai bà vợ phải đưa ra xử, bà Trương Ba thắng kiện được đưa chồng về. Lưu Quang Vũ khai thác tình huống kịch bắt đầu ở chỗ kết thúc của tích truyện dân gian. Khi Hồn Trương Ba được sống "hợp pháp" trong xác anh hàng thịt, mọi sự càng trở nên rắc rối, éo le để rồi cuối cùng đau khổ, tuyệt vọng khiến Hồn Trương Ba không chịu nổi phải cầu xin Đế Thích cho mình được chết hẳn.3. Đoạn trích.-Là phần lớn cảnh VII. Đây cũng là đoạn kết của kịch.II.Đọc - hiểu văn bản.1.Trước khi Đế Thích xuất hiện."-Không.Không!Tôi không muốn sống như thế này mãi! Tôi chán…. Những câu cảm thán ngắn, dồn dập cùng với ước nguyện … Tâm trạng vô cùng đau khổ, bức bối .Hồn bức bối bởi không thể nào thoát khỏi thân xác mà hồn ghê tởm . Hồn đau khổ bởi hồn không

173

Học sinh nghiên cứu kỹ các lời thoại và phát biểu ý kiến cá nhân đồng thời tranh luận nếu thấy cần thiết.

Giáo viên tổt chức cho học sinh tìm hiểu, thảo luận phần sau của đoạn trích theo một số câu hỏi.Câu hỏi 1: Hãy chỉ ra sự khác nhau trong quan niệm của Trương Ba và Đé Thích về ý nghĩa sự sống. Theo anh (chị), Trương Ba trách Đé Thích, người đem lại cho mình sự sống có đúng không? Vì sao? Màn đối thoại giữa Trương Ba và Đé Thích toát lên điều gì?

còn là mình nữa . Hồn Trương Ba càng lúc càng rơi vào đau khổ, tuyệt vọng .* Cuộc đối thoại với những người thân : - Với vợ : " ông đâu còn là ông, đâu còn là Trương Ba làm vườn ngày xưa nữa …"- Cái Gái : " Tôi không phải là cháu ông …Ông nội tôi chết rồi ".- Con dâu : " …nhưng thầy ơi, con sợ lắm …"=> Nghịch cảnh trớ trêu . Một mình Trương Ba trơ trọi trong nỗi đau khổ, tuyệt vọng lên đến đỉnh điểm .2. Sau khi Đế Thích xuất hiện :- Không thể bên trong một đàng, bên ngoaì một nẻo được . Tôi muốn được là tôi toàn vẹn . Lời thoại mang triết lí sâu sắc . Con người là một thể thống nhất, hồn và xác phải hài hoà. Quyết định dứt khoát xin tiên Đế Thích cho mình được chết hẳn là kết quả của một quá trình diễn biến hợp lí, cho thấy Trương Ba là người nhân hậu, sáng suốt, giàu lòng tự trọng. Đặc biệt, đó là người ý thức được ý nghĩa của cuộc sống.III. Tổng kết.- Xem Sgk.

4. Củng cố: -Nắm nhữg vấn đề tác giả đặt ra và xử lí trong đoạn trích nói riêng và vở kịch nói chung.

5. Dặn dò: -Căn cứ vào tâm trạng Hồn Trương Bs khi phải ở trong xác hàng thịt để đặt ra những ý tưởng mới khi Hồn Trương Ba ở trong xác Cu Tị-Tiết sau học Tiếng Việt "Diễn đạt trong văn nghị luận (tiếp theo)".

174

Tiết thứ: 87

DIỄN ĐẠT TRONG VĂN NGHỊ LUẬN (Tiếp theo)

A. MỤC TIÊU: Giúp học sinh:

-Có ý thức một cách sáng rõ và đầy đủ hơn về những chuẩn mục ngôn từ của bài văn nghị luận.-Biết cách tránh các lỗi về dùng từ, viết câu, sử dụgn giọng điệu không phù hợp với chuẩn mực ngôn từ của bài văn nghị luận.-Nâng cao kỹ năng vận dụng những cách diến đạt khác nhau một cách hài hoà để trình bày vấn đề linh hoạt, sáng tạo. B. PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY:

C. CHUẨN BỊ GIÁO CỤ: * Giáo viên : Soạn giáo án. * Học sinh : Soạn bài.D. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Ổn định lớp - kiểm tra sĩ số:2. Kiểm tra bài cũ:Nêu những yêu cầu về dùng từ ngữ, sử dụng cầu vầ kết hợp các kiểu câu trong văn nghị luận? 3. Nội dung bài mới: a. Đặt vấn đề: Diến đạt trong văn nghị luận khồn chỉ cần chú ý tới việc sử dụng từ ngữ, sử dụng cầu và kết hớp các kiểu câu mà cong phải xác định giọng điệu ngôn từ phù hợp. Chú ta sẽ tìm hiểu một số ví dụ để hiểu thêm về điều này.b. Triển khai bài dạy:

Hoạt động thầy và trò Nội dung kiến thức-Hoạt động 1: Tổ chức thực hiện việc xác định giọng điệu ngôn từ phù hợp trong văn nghị luận.Giáo viên tổ chức cho học sinh tìm hiểu ví dụ 1 Sgk bằng một số câu hỏi:a. Đối tương nghị luận và nội dung cụ thể của hai đoạn văn trên khác nhau nhưng giọng điệu trong lời văn só gì tương đồng? Ngoài sự tương đồng ở một điểm chung đó, giọng điệu trong từng đoạn văn có những nét gì đặc trưng, riêng biệt?b. Cơ sở chủ yếu tạo nên sự khác biệt giọng điệu của lời văn trong những

III. Xác định giọng điệu ngôn từ phù hợp trong văn nghị luận.1. Tìm hiểu ví dụ 1.a. Đối tượng nghị luận và nội dung cụ thể của hai đoạn văn trên khác nhau nhưng giọng điệu trong lời văn có điểm tương đồng. Đó là sự trang trọng, nghiêm túc.Ngoài sự tương đồng ở một số điểm chung đó, giọng điệu trong từng đoạn văn có những nét đặc trưng, riêng biệt:-Đoạn (1): giọng sôi nổi, mạnh mẽ, hùng hồn.-Đoạn (2): giong trầm lắng, thiết tha.b. Có sở chủ yếu tạo nên sự khác biệt giọng điệu của lời văn trong những đoạn văn trên là đối tượng nghị luận, nội dung nghị luận. Đoạn (1) là đoạn văn

175

đoạn văn trên là gì?

c. Chỉ rõ cách sử dụng từ ngữ hoặc cách sử dụng các kiểu câu, các biện pháp tu từ vụng hoặc cú pháp có vai trò củ yếu trong việc biểu hiện giọng điệu của từng đoạn.Học sinh dựa vào những câu hỏi để trình bày.

-Giáo viên tổ chức cho học sinh tìm hiểu ví dụ 2.Yêu cầu: Nhận xét về giọng điệu của lời văn nghị luận trong từng đoạn văn, chỉ rõ những phương tiện từ ngữ, kiểu câu biểu hiện giọng điệu. Phâm tích ngắn gọn những cơ sở của giọng điệu ấy trong từng trường hợp cụ thể.- Học sinh quan sát ví dụ, thảo luận và phát biểu ý kiến.-Giáo viên nhận xét, chốt lại một số ý chính.

viết về tội ác của thực dân Pháp nhằm lên án chúng trước đồng bào và dư luận thế giới, từ đó khẳng định việc dành độc lập của dân tộc Việt Nam là việc tất yếu. Đoạn (2) viết về thơ Hàn Mặc Tử, lí giải cái gọ là "thơ điên, thơ loạn" thực chất là thể hiện "một sức sống phi thường", "một lòng ham sống vố biên", "một ước mơ rất con người".c. Cách sử dụng từ ngữ, cách sử dụng các kiểu câu, các biện pháp tu từ vựng hoặc cú pháp có vai trò chủ yếu trong việc biểu hiện giọng điệu của từng đoạn:-Đoan (1): sử dụng nhiều từ ngữ bộc lộ lớp từ ngữ chính trị, xã hội (tự do, bình đẳng, bác ái, chính trị, dân chủ, luật pháp, dư luận, chính sách,…), sử dụng các phép lặp cú pháp, phép song hành, phép liệt kê.-Đoạn (2): sử dụng từ ngữ thuộc lĩnh vực văn chương và cuộc đời (lời thơ, ý thơ, bài thơ, thơ điên, ham sống, ước mơ, ý thức, sống, chết,…), sử dụng kết hợp các kiểu câu, các biện pháp tu từ: câu cảm thán, câu lặp cú pháp,…2.Tìm hiểu VD2.-Đoạn (1) được viết để kêu gọi "đồng bào toàn quốc" nên người viết đã chọn giọng điệu thích hợp.Đó là giọng hùng hồn, mạnh mẽ, thúc giục.Để tạo nên chất giọng này, người viết dùng những từ ngữ ,câu văn hô gọi, cầu kiến, khẳng định mạnh (Hỡi đồng bào toàn quốc! Hỡi đồng bào! Chúng ta phải đứng lên! Không! Cúng ta tha … chứ nhất định không…không) sử dụng biện pháp trùng lặp cú pháp (Chúng ta muốn hoà bình, chúng ta nhân nhượng.Nhưng chúng ta càng nhân nhượng thì Pháp càng lấn tới…).-Đoạn (1) được viét để bình luận với châm biếm biểu tượng "bụng phệ". Người viết đã tạo được giọng hài hước, dí dỏm pha chút châm biếm.Giọng điệu này chủ yếu do cách dùng nhữnh từ ngữ đa nghĩa hoặc để trong ngoặc kép với ý nghĩa đặc biệt, câu văn giải thích có vẻ khách quan nhưng lại có ẩn ý, biện pháp liệt kê,…-Đoạn (3) là lời bình của Xuân Diệu. Đoạn văn được viết với giọng ngợi ca, tha thiết, say mê. Người viết sử dụng nhiều tính từ chỉ trạng thái mức

176

Giáo viên hướng dẫn học sinh rút ra những đặc điểm của giọng điệu ngôn từ trong văn nghị luận.Học sinh căn cứ vào việc tìm hiểu các ví dụ để phát biểu ý kiến.

-Hoạt động 4: Tổ chức luyện tập.Bài tập 1: Phân tích rõ những đặc điểm cụ thể trong cách vận dụng từ ngữ, vận dụng và kết hợp các kiểu câu, biểu hiện giọng điệu của lời văn trong những đoạn văn nghị luận Sgk.Giáo viên gợi ý, học sinh và giao việc cho các nhóm (3 nhóm, mỗi nhóm khảo sát một đoạn).Học sinh các nhóm làm việc, tập trung ý kiến, cử đại diện trình bày.

Bài tập 2: Chọn một trong các đè tài Sgk để viết một bài nghị luận ngắn trong đó chú ý vận dụng từ ngữ, kiểu câu và giọng điệu phù hợp.Giáo viên hướng dẫn, gợi ý.Học sinh làm việc cá nhân, chuẩn bị dàn ý ra giấy nháp và thử viết một đoạn.Giáo viên quan sát và nhận xét.

độ (dào dạt, lặng lẽ, say đắm. vội vàng, cuống quýt, ngắ ngủo, vui, buồn, nồng nàn, tha thiết, náo nức, xôn xao, thê lương, bi đát,…) sử dụng kết hợp các kiểu câu nhiều tầng, câu lặp cú pháp, liệt kê.3. Đặc điểm của giọng điệu ngôn từ trong văn nghị luận.+Giọng điệu chủ yếu của lời văn nghị luận là trang trọng, nghiêm túc.+Các phần trong bài văn có thể thay đổi giọng điệu sao cho thích hợp nội dung cụ thể: sôi nổi, mạnh mẽ, trầm lắng, hài hước,…IV. Luyện tập.Bài tập 1:-Đoạn 1 nói về thời và thơ Tú Xương, Nguyễn Tuân đã sử dụng những từ ngữ rất tài hoa (lưu đãng hão huyền, con nhà nho khái, cái tâm hồn thèm chan hoà, con người khái, lần hồi đắp đổi, lại xoay ra ba dọi,…). Tác giả còn sử dụng kiểu câu điệp cấu trúc, song hành cú pháp (đoạn đầu) tạo nên một giọng điệu rất riêng, một giọng điệu "rất Nguyễn Tuân"-tài hoa, uyên bác, đầy biến hoá triong việc sử dụng ngôn từ.-Đoạn 2: Hồ Chí Minh đã sử dụng từ ngữ một cách chính xác, phù hợp với việc tuyên bố thoát li mọi quan hệ với thực dân Pháp, đặc biệt là việc sử dụng nhiều từ ngữ chính trị. Về câu, điểm nổi bật là đoạn văn sử dụng kiểu câu lặp cú pháp và kiểu câu song hành, với những câu ngắn để nhấn mạnh những điều khẳng định. Vì vậy, giọng điệu ngôn từ của đoạn văn rất rắn rỏi, dứt khoát, mạnh mẽ và cương quyết.-Đoạn 3: Tác giả viết theo lối so sánh để làm nổi bật những điểm khác biệt trong tính cách, phẩm chất, tâm hồn, tình cảm,…của Kiều và Từ Hải. Vì vậy, đoạn văn sử dụgn rất nhiều cặp tính từ tương phản (yếu đuối-hùng mạnh, tủi nhục-vinh quang, chịu đựng-bất bình, tiếng khóc-tiếng cười, lê lết-vùng vẫy, tự ti-tự tôn,…). Người viết cũng sử dụng hàng loạt câu có kết cấu ngữ pháp song trùng (nêu Kiều…thì Từ…). Đoạn văn vì thế mà mang tâm hưởng nhịp nhàng, vân đối.Bài tập 2:

Nình chung, cả bốn vấn đề nêu ra đều là

177

những vấn đè nghị luận xã hội. Người viết nên sử dụng từ ngữ một cách chính xác, tránh dùng từ ngữ sáo rỗng, cầu kì, tránh dùng khẩu ngữ, nên kết hợp sử dụng các biện pháp tu từ vựng và cú pháp để tăng tính biểu cảm và taọ nên cho bài viết giọng điệu ngôn từ riêng: vấn đề (a. nên viết với giọng rắn rỏi tràn đầy tâm huyết; vấn đề (b. xen lẫn với giọng nghiêm túc, trang trọng là một chút châm biếm khi phê phán lối sống vị kỉ; vấn đề (c) nên gia tăng yếu tố cảm xúc để giọng điệu sâu sắc, truyền cảm hơn khi bàn về "ý nghĩa của tình yêu và trách nhiệm của tuổi trẻ trong tình yêu"; vấn đề (d) nên có những đoạn viết theo lối song hành để làm rõ hai vấn đề: "thành công"-"thất bại" của đời sống con người.

4. Củng cố: Nắm: -Cách sử dụng rừ ngữ, sử dụng và kết hợp câu, sử dụn giọng điệu ngôn từ thích hợp trong bài văn nghị luận. -Luyện tập bằng cách đọc và phân tích các bài nghị luận trong sách tham khảo, tự viết một số đoạn, bài nghị luận.

5. Dặn dò: -Tiết sau học Đọc văn "Một số mặt của vốn văn hoá truyền thống".

178

Tiết thứ: 88-89

MỘT SỐ MẶT CỦA VỐN VĂN HOÁ TRUYỀN THỐNG(Trích Đến hiện đại từ truyên thống)

(Trần Đình Hượu)A. MỤC TIÊU:

Giúp học sinh:-Nắm được các luận điểm chủ yếu của bài viết về vần đề văn hoá dân tộc, quan

điển của tác giả về những ưu điểm và nhược điểm của văn hoá truyền thống Việt Nam.-Nâng cao năng lực đọc hiểu văn bản khoa học và văn bản chính luận.

B. PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY: C. CHUẨN BỊ GIÁO CỤ: * Giáo viên : Soạn giáo án. * Học sinh : Soạn bài.D/ TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Ổn định lớp - kiểm tra sĩ số:2. Kiểm tra bài cũ: Tóm tắt đoạn trích "Hồn Trương Ba, da hàng thịt" và nêu những vấn đề cơ bản mà tác giả đã đặt ra qua đoạn trích này.3. Nội dung bài mới: a. Đặt vấn đề: Trong công cuộc đỏi mới toàn diện đất nước, văn hoá là mọt trong những lĩnh vực được Đảng và Nhà nước đặc biệt quan tâm. Chủ trương của Đảng ta là xây dựng một nền văn hoá tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc. Ngay từ cuối những năm 80, các nhà tư tưởng, văn hoá, các nhà khoa học đã cho ra đời nhiều công trình nghiên cứu vưn hoá mang tính định hướng theo đường lối cuả Đảng. Công trình Đến hiện ậni từ truyền thống PGS. Trần Đình Hượu là một trong những công trình văn ốt có ý nghĩa lớn, đóng góp một phần quan trọng vào tiến trình đổi mới đất nứơc. Về một số mặt của vốn văn hoá truyền thống là phần quan trọng của công trình đó. b. Triển khai bài dạy:

Hoạt động thầy và trò Nội dung kiến thứcHoạt động 1: Tổ chức đọc hiểu tiểu dẫn.Giáo viên yêu cầu một học sinh đọc tiểu dẫn và tóm tắt những ý chính.Giáo viên nhận xét và dùng phương pháp thuyết minh để giới thiệu thêm về công trình "Đến hiện đại từ truyền thống" của tác giả Trần Đình Hượu.

I. Đọc hiểu tiểu dẫn.1. Tác giả.-Trần Đình Hượu (1927-1995), là một chuyên gia về các vấn đề văn hóa, tư tưởng Việt Nam. Ông đã có nhiều công trình nghiên cứu về văn hóa, tư tưởng có giá trị: Đến hiện đại từ truyền thống (1994), Nho giáo và văn học Việt Nam trung cận đại (1995), Các bài giảng về tư tưởng phương Đông (2001),…2. Tác phẩm.-Đến hiện đại từ truyền thông của PGS. Trần Đình Hượu là một trong những công trình nghiên cứu văn hóa có ý nghĩa. "Về một số mặt của văn hóa truyền thống" được trích ở phần "Về vấn đề tìm đặc sắc văn hoá dân tộc" (mục 5. phần II và toàn bộ phần III)

179

Hoạt động 2: Tổ chức đọc hiểu văn bản.

Giáo viên yêu cầu học sinh đọc và nêu cảm nhận chung về đoạn trích (Gợi ý: tác giả tỏ thái độ ca ngợi, chê bai hay phân tích khoa học đổi với đặc điểm nổi bật của văn hoá Việt Nam?)Học sinh đọc và phát biểu ý kiến.

Giáo viên nêu vấn đề: về quan niệm sống, quan niệm về lí tưởng, về cái đẹp.Học sinh đọc kĩ phần đầu bài viết và tìm hiểu theo gợi ý của Giáo viên.Giáo viên tổng hợp các ý kiến, nhân xét và chốt lại những ý cơ bản.

thuộc công trình "Về một số mặt của văn hóa truyền thống".II. Đọc hiểu văn bản.1. Khái quát chung về đoạn trích.Trong bài, người viết đã thoát khỏi thái độ hoặc ngợi ca, hoặc chê bai đơn giản thường thấy khi tiếp cận vấn đề. Tinh thần chung của bài viết là tiến hành một sự phân tích, đánh giá khoa học đối với những đặc điểm nổi bật của văn hoá Việt Nam. Tác giả đã sử dụng giọng văn điềm tĩnh, khách quan để trình bày luận điểm của mình. Người đọc chỉ có thể nhận ra dượ nguông cảm hứng thật sự của tác giả nếu hiểu cái đích xa mà ông hướng đến: góp phần xây dựng một chiến lược phát triển mới cho đất nước thoát khỏi tình trạng nghèo nàn, lạc hậu, kém phát triển hiệ thời.2. Về quan niệm sống, quan niệm về lí tưởng và cái đẹp trong văn hoá Việt Nam.*Quan niệm sống, quan niệm về lí tưởng:-"Coi trọng hiện thế trần tục hơn thế giới bên kia", "nhưng cũng không bám lấy hiện thế, không quá sợ hãi cái chết".-"Ý thức về cá nhân và sỡ hữu không phát trfiển cao".-"Mong ước thái bình, an cư lạc nghiệp đề làm ăn cho no đủ, sống thanh nhàn, thong thả, có đông con nhiều cháu".-"Yên phận thủ thường, không mong gì cao xa, khác thường, hơn người".-"Con người được ưa chuộng là con người hiền lành, tình nghĩa".-"Không ca tụng trí tuệ mà ca tụng sự khôn khéo", "không chuộng trí mà cũng không chuộng dũng", "dân tộc chống ngoại xâm liên tục nhưng không thượng võ".-"Trong tâm trí nhân dân thường có Thần và Bụt mà không có Tiên".*Quan niệm về cái đẹp:-"Cái đẹp vừa là xinh, là khéo".-"Không háo hức cái trág lệ, huy hoàng, không say mê cáu huyền ảo, kỳ vĩ. Màu sắc chuộng cái dịu dàng, thanh nhã, ghét cái sặc sỡ".-"Tất cả đều hướng vào cái đẹp dịu dàng, thanh lịch,

180

Giáo viên nêu vấn đề cho học sinh thảo luận:-Trong bài viết, tác giả Trần Đình Hượu đã xem đặc điểm nổi bật nhất của sáng tạo văn hoá Việt Nam là gì?-Theo anh (chị) văn hoá truyền thống có thế mạnh và hạn chế gì?

Học sinh thảo luận và phát biểu ý kiến.Giáo viên nhạn xét và khắc sâu một số ý.

duyên dáng và có quy mô vừa phải".Tóm lại: Quan niệm trên đây thể hiện "văn hoá của dân nông nghiệp định cư, không có nhu cầu kưu chuyển, trao đổi, không có sự kích thích của đô thị; tế bào của xã hội nông nghiệp là hộ tiểu nông, đơn vị của tổ chức xã hội là làng". Đó là "kết quả của ý thức lâu đời về sự nhỏ yếu, về thực tế nhiều khó khăn, nhiều bất trắc" của họ trong cuộc sống. Và sau hết còn có "sự dung hợp của cái vốn có, của văn hoá Phật giáo, văn hoá Nho giáo", "từ ngoài du nhập vào nhưng để lại dấu ấn sâu sắc trong bản sắc dân tộc".2. Đặc điểm nổi bật của nền văn hoá Việt Nam-thế mạnh và hạn chế.-Đặc điểm nổi bật của sáng tạo văn hoá Việt Nam là: "thiết thực, linh hoạt, dung hoà".-Thế mạnh của văn hoá truyền thống là tạo ra mọt cuộc sống thiết thực, bình ổn, lành mạn với những vẻ đẹp dịu dàng, thanh lịch, những con người hiền lành, tình nghĩ, sống có văn hoá trên một cái nền nhân bản.-Hạn chế của nền văn hoá truyền thống là không có khát vọng sáng tạo lớn trong cuộc sống, khong mong gì cao xa, khác thường, hơn người, trí tuệ khong được đề cao.Sau khi nêu những điểm không đặc sắc của văn hoá Việt Nam (không đồng nghĩa với việc "chê"), tác giả lại khẳng định: "người Việt Nam có nền văn hoá của mình" (không đồng nghĩa với việc "khen"). Cách lập luận của tác giả không hề mâu thuẫn. Bởi theo tác giả quan niệm, việc đi tìm cá riêng của văn hoá Việt Nam là khong nhất thiết phải gắn kiền với việc cố chứng minh dân tộc Việt Nam không thua kém cái dân tộc khác ở điểm mà thế giới đã thà nhận là rất nổi bật ở các dân tộc ấy. Nỗ lực chứng minh như vậy là một nỗ kực vô vọng. Tác giả chỉ ra những điểm "không đặc sắc" của văn hoá Việt Nam là trên tinh thần ấy. Việc làm của tác giả hàm chứa một gợi ý về phương pháp luận nghiên cứu vấn đề bản sắc văn hoá dân tộc.Hơn nữa, tác giả quan niệm văn hoá là sự tổng hoà của nhiều yếu tố, trong đó lối sống, quan niệm sống là yếu tố then chốt. Khi quan sát thấy người Việt Nam có lối sống riêng. quan niệm sống riêng, tác giả hoàn toàn có cơ sở để khẳng định: người Việt Nam

181

Giáo viên nêu vấn đề cho học sinh thảo luận:-Những tôn giáo nào có ảnh hưởng mạnh đến văn hoá truyền thống Việt Nam?-Người Việt Nam đã tiếp nhận tư tưởng của các tôn giáo này theo hướng nào đểc tạo nên bản sắc văn hoá dân tộc?

Học sinh thảo luận và phát biểu ý kiếnGiáo viên nhận xét và khắc sâu một số ý.

Giáo viên nêu vấn đề cho học sinh thảo luận:-Con đườg hình thành bản sắc dân tộc của văn hoá Việt Nam, theo tac giả là gì?-Từ những gợi ý của tác gủa trong bài viết, theo anh (chị), "nèn văn hoá tương lại" của Việt Nam là gì?

Học sinh thảo luận và phát biểu ý kiếnGiáo viên nhận xét và khắc sâu một số ý.

có nền văn hoá riêng. Hoá ra, "không đặc sắc" ở một vài điểm hay được người ta nhắc tới không có ngihã là không có gì.Tác giả đã có một quan niệm toàn diện về văn hoá và triển khai công việc nghiên cứu của mình dựa vào việc khảo sát thực tế khách quan chứ không phải vào các "tri thức tiên nghiệm".3. Tôn giáo và văn hoá truyền thống Việt Nam.-Những tông giáo có ảnh hưởng mạnh đến văn hoá truyền thống Việt Nam là: Phật giáo và Nho giáo (Phật giáo và Nho giáo tuy từ ngoài du nhập vào nhưng đều để lại dấu ấn sâu sắc trong bản sắc dân tộc).-Để tạo nên bản sắc văn hoá dân tộc, người Việt Nam đã tiếp nhậ tư tưởng của tôn giáo này theo hướng: "Phật giáo không được tiếp nhận ở khía cạnh trí tuệ, càu giải thoát, mà Nho giáo cũng không được tiếp nhận ở khía cạnh nghi lế tủn mủn, giáo điều khắc nghiệt". Người Việt tiếp nhận tôn giáo để tạo ra một cuộc sống thiết thực, bình ổn, kành mạnh với những vẻ đẹp dịu dàng, thanh lịch, những con người hiền lành, tình nghĩa, sống có văn hoá trên một cai nền nhân bản.4. Con đường hình thành bản sắc dân tộc của văn hoá Việt Nam.-Trong lời kết của đoạn trích, PGS. Trần Đình Hượu khẳng định: "Con đường hình thành bản sắc dân tộc của văn hoá không chỉ trông cậy vào sự tạo tác của chính dân tộc đó mà còn trong cậy vào khả ngăng chiếm lĩnh, khả năng đồng hoá nhữgn giá trị văn hoá bên ngoài. Về mặt đó, lịch sử chứng minh là dân tộc Việt Nam có bản lĩnh".-Khái niệm "tạo tác" ở đây là khái niệm có tính chất quy ước, chỉ những sáng tạo lớn, những sáng tạo mà không dân tộc nào hoặc có mà không đạt được tầm vóc kì vĩ, gây ảnh hưởng mạnh mẽ đến xung quanh, toạ thành những mẫu mực đáng học tập.-Khái niệm "đồng hoá" vừa chỉ vị thế tồn tại nghiêng về phía tiếp nhận những ảnh hưởng lan đến từ các nguồn văn minh, văn hoá lớn, vừa chỉ khả năng tiếp thu chủ động của chủ thể tiếp nhận-một khả năng cho phép ta biến những cái ngoại lai thành cái của mình, trên cơ sở gạn lọc và thu giữ.

182

Giáo viên nêu vấn đề cho học sinh thảo luận:-Qua bài viết này, theo anh (chị) việc tìm hiểu truyền thống ch dan tộc có ý nghĩa gì trong đời sống hiện nay của cộng đồng nói chung và của cá nhân nói riêng?

Học sinh thảo luận và phát biểu ý kiếnGiáo viên nhận xét và khắc sâu một số ý.

Giáo viên tổ chức cho học sinh tổng hợp lại những vấn đề đã ìm hiểu, phân tích, từ đó viết phần tổng kết ngắn gọn.

-Khái niệm "dung hợp" vừa có những mặt gần gũi với khái niệm "đồng hoá" vừa có điểm khác. Với khái niệm này, người ta muốn nhấn mạnh đến khả năng "chung sống hoà bình" của nhiều yếu tố tiếp thu từ nhiều nguồn khác nhau, có thể hài hoà được với nhau trong một hệ thống, một tổng thể mới.Như vậy, khi khái quát bản sắc văn hoá Việt Nam , tác giả không hề rơi vào thái độ tự ti, miệt thị dân tộc. Và "Nền văn hoá tương lai" của Việt Nam sẽ là một nền văn hoá tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc. Có hoà nhập mà không hoà tan, tiếp thu tinh hoa văn hoá nhân loại để làm giàu cho văn hoá dân tộc.5. Ý nghĩa của việc tìm hiểu truyền thống văn hoá dân tộc.-Trong bối cảnh thời đại ngày nay, việc tìm hiểu bản sắc văn hoá dân tộc trở thnàh mọt nhu cầu tự nhiên. Chưa bao giờ dân tộc ta có cơ hội thuận lợi như thế để xác định "chân diện mục" của mình qua hành động so sánh, đối chiếu với "khuôn mặt" văn hoá của các dân tộc khác. Giữa hai vấn đề hiểu mình và hiểu người có mối quan hệ tương hỗ.-Tìm hiểu bản sắc văn hoá dân tộc rất có ý nghĩa đối với việc xây dựng một chiến lược phát triển mới cho đất nước, trên tinh thần làm sao phát huy được tối đa mặt mạnh vốn có, khắc phục được nhược điểm dẫn thnàh cố hữu để rự tin đi lên.-Tìm hiểu bản sắc văn hoá dân tộc gắn liền với việc quảng bá cái hay, cái đẹp của dân tộc để "góp nhặt" cùng năm châu, thúc đẩy một sự giao lưu lành mạnh, có lợi chung cho việc xay dựng một thế giới hoà bình, ổn định và phát triển.III. Tổng kết.-Bài viết của PGS. Trần Đình Hượu cho thấy: nền văn hoá Việt Nam tuy không đồ sộ nhưng vẫn có nét riêng ,là tinh thần cơ bản là "thiết thực, linh hoạt, dung hoà". Tiếp cận vấn đề bản sắc văn hoá Việt Nam phải có một con đường riêng, không thể áp dụng những mô hình cứng nhắc hay lao vào chứng minh cho được cái không thua kém của dân tộc mình so với dân tộc khác trên một số điểm cụ thể.-Bài viết thể hiện rõ tính khách quan, khoa học và tính trí tuệ.

183

4. Củng cố: -Nắm nội dung, ý nghĩa của bài học. 5. Dặn dò: -Tự chọn viết một bài luận (khoảng 1.500 từ) về một trong những vấn đề ở

phần luyện tập Sgk.-Tiết sau học Tiếng Việt.

184

Tiết thứ: 90

PHÁT BIỂU TỰ DOA. MỤC TIÊU:

B. PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY: Giúp học sinh:

-Năm đước những điều cơ bản nhất về phát biểu tự do.-Thông qua thực hành, luyện tập, bước đầu biết cách ohát biểu tự do về một lĩnh vự quen thuộc.

C. CHUẨN BỊ GIÁO CỤ: * Giáo viên : Soạn giáo án. * Học sinh : Soạn bài.

D/ TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Ổn định lớp - kiểm tra sĩ số:2. Kiểm tra bài cũ: Trình bày những yêu cầu cơ bản về diễn đạt trong văn nghị luận? 3. Nội dung bài mới: a. Đặt vấn đề: Trong thực tế, không phải lúc nào con người cũng chỉ phát biểu những ý mà mình đã chuẩn bị kĩ càng, theo những chủ đề định sẵn. Có rất nhiều tình huống buộc người ta phát biểu tự do. Không có thời gian chuẩn bị, không có điều kiện cân nhắc, lựa chọn, gọt giũa,…Vậy phải làm thế nào để nhưqngx lời phát biểu tự do đạt hiệu quả? Bài học hôm nay sẽ phần nào giúp chúng ta điều đó.b. Triển khai bài dạy:

Hoạt động thầy và trò Nội dung kiến thứcHoạt động 1: Tìm những tình huống nảy sinh phát biểu tự do.Giáo viên nêu yêu cầu:-Hãy tìm một vài ví dụ ởi đời sống quanh mình để chứng tỏ rằng: trong thực tế, không phảikúc nào con người cũng chỉ phát biểu những ý kiến mà mình đã chuẩn bị kĩ càng, theo nhữn chủ đề định sẵn.

Học sinh dựa vào phần gợi ý Sgk để tìm ví dụ.Giáo viên nhận xét và nêu thêm một số ví dụ khác.

1. Những trường hợp nào được coi là phát biểu tự do?-Trong buổi giao lưu: "chát với 8X" của đài truyền hình kĩ thuật số, khi được người dẫn chương trình gợi ý: "Trong chuyến đi châu Âu, kỉ niệm nào anh nhớ nhất?", một khách mời (nhạc sĩ) đã phát biểu: "có rất nhiều kỉ niệm đáng nhớ trong chuyến đi ấy: chụp ảnh lưu niệm với bạn bè, những buổi biểu diễn, gặp gỡ bà con Việt Kiều,…Nhưng có lẽ kỉ niệm đáng nới nhất trong chuyến đi ấy, vâng, tôi nhớ ra rồi, đó là đêm diễn cho bà con Việt Kiều ta ở Pari…". Và cứ thế, vị khách mời đã phát biểu rất say sưa những cảm nhận của mình về đêm biểu diễn ấy: nhạc sĩ biểu diễn ra sao, bà con cảm động thế nào, những người nước ngoài có mặt hôm ấy đã phát biểu những gì,…-Một bạn học sinh khi được cô giao nêu vấn đề: "Hãy phát biểu những hiểu biết của em về thơ mới Việt Nam giai đoạn 30-45" đã giơ tay xin ý kiến: "Thưa cô, em chỉ xin phát biểu về mảng thơ tình thôi được không ạ". Được

185

Hoạt động 2: Tìm hiểu nhu cầu phát biểu tự do của con người.Giáo viên nêu vấn đề:-Từ những ví dụ nêu trên, anh (chị) hãy trả lời câu hỏi: Vì sao con người luôn có nhu cầu được (hay phải) phát biểu tự do?

Học sinh dựa vào ví dụ và tình huống trong Sgk để phát biểu.

-Hoạt động 3: Tìm hiểu cách phát biểu tự do.Giáo viên nêu câu hỏi trắc nghiệm:-Làm thế nào để phát biểu tự do thành công?a. Không đước phát biểu về những điều mình không hiểu biết và tích thú.b. Phải bám chắc chủ đề, không để bị xa đề hoặc lạc đề.

sự đồng ý của cô giáo, bạn học sinh ấy đã phát biểu một cách say sưa, hào hứng (tuy có phần hơi lan man) về mảng tho tình trong phong trào thơ mới: những nhà thơ có nhiều thơ tình, những bài thơ tình tiêu biểu, những cảm nhận về thơ tình,…-Trong buổi Đại hội chi đoàn, mặc dù không được phân công tham luận nhưng ngay sau khi bạn A phát biểu về phong trào "học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh", ban B phát biểu và đóng góp ý kiến rất hay, rất bổ ích, thậm chí còn hơn cả bài phát biểu chuẩn bị sẵn của bạn A.Trên đây là những ví dụ về phát biểu tự do.2. Vì sao con người luôn có nhu cầu được (hay phải) phát biểu tự do?-Trong quá trình sống, học tập và làm việc, con người có rất nhiều điều say mê (hay buộc phải tìm hiểu). Tri thức là vô cùng mà hiểu biết của mỗi người có hạn nên chia sẻ và được chia sẻ là điều vẫn thường gặp.-"Con người là tổng hoà các mối quan hệ xã hội". Vì vậy, phát biểu tự do là một nhu cầu (muốn người khác nghe mình nói) đồng thời là một yêu cầu (người khác muốn được nghe mình nói). Qua phát biểu tự do, con người sẽ hiểu người, hiểu mình và hiểu đời hơn.3. Làm thế nào để phát biểu tự d thành công?-Phát biểu tự do là dạng phát biểu trong đó ngươig phát biểu trình bày với mọi người vè một điều bất chợt nảy sinh do mình thích thú, say mê hoặc do mọi người yêu cầu.-Vì bất ngờ, ngẫu nhiên, ngoài dự tính nên người phát biểu không thể tức thời xây dựng lời phát biểu thành một bài hoàn chỉnh có sự chuẩn bị công phu.-Người phát biẻu sẽ không thành công nếu phát biểu về một đề tài mà mình không hiểu biết hoặc thích thú. Vì có hiểu biết mới nói đúng, có thích ths mới nói hay. Nhưng hứng thú không dễ đến, hiểu biết thì có hạn, càng không thể đến một cách bất ngờ. Muốn tạo hứng thú và có vốn hiểu biết, không có cách gì hơn là say mê học tập, tìm hiểu, sống nhiệt tình và say mê với cuộc đời.-Phát biểu dù là tự do cũng phải có người nghe. Phát biểu chỉ thực cự thành công khi thực sự hưởng tới người nghe. Người phát biểu phải chọn đề tài phù hợp, có cách nói phù hợp với người nghe. Trong quá trình phát biểu cần quan sát nét mặt, cử chỉ,…của người nghe để có sự điều

186

c. Phải tự rèn luyện để có thể nhanh chóng tìm ý và sắp xếp ý.d. Nên xây dựng lời phát biểu thành một bài hoàn chỉnh.e. Chỉ nên tập trung vào những nội dung có khả năng làm cho người nghe cảm thấy mới mẻ và thú vị.g. Luôn luôn quan sát nét mặt, cử chỉ của người nghe để có sự điều chính kịp thời.

Học sinh dựa vào kinh nghiệm bản thân và những điều tìm hiểu trên đây để có những lựa chọn thích hợp.

-Hoạt động 4: Luyện tập.

Giáo viên có thể đưa mục 4 trong Sgk vào phần luyện tập để khắc sâu nhữg điều cần ghi nhớ ở mục 3.Trên cơ sở mục 3, học sinh cụ thể hoá những điều đặt ra ở mục 4.

Giáo viên hướng dẫn học sinh thực hiện các bài luyện tập trong Sgk.

Giáo viên có thể chọn một chủ đề bất ngờ và khuyến khích những học sinh có hứng thú và

chỉnh kịp thời. Thành công của phát biểu tự do chỉ thực sự có đưqợc khi hứng thú của người nói bắt gặp và cộng hưởng với sự hứng thú của người nghe. Dĩ nhiên, không người nghe nào hứng thú với những gì đã làm cho họ nhàm chán trừ khi điều không mới được phát biểu bằng một cách nói mới.Như vậy, trong tất cả các phương án trên, chỉ có phương án (d) la không lựa chọn, còn lại đều là những cách khiến phát biểu tự do thành công.*Lưu ý: đọc kĩ phần ghi nhớ.4. Luyện tập.a. Luyện tập tình huống phát biểu tự do.Bước 1: Chọn chủ đề cụ thể.Bước 2: Kiểm tra nhanh xem vì sao mình chọn chủ đề ấy (tâm đắc? được nhiều người tán thành? chủ đề mới mẻ?...hay là tất cả những lí do đó?).Bước 3: Phác nhanh trong óc những ý chính của lời phát biểu và sắp chúng theo thứ tự hợp lí.Bước 4: nghĩ cách thu hút sự chủ ý của người nghe (nhấn mạnh những chỗ có ý nghĩa quan trọng; đưa ra những thông tin mới, bất ngời, có sức gây ấn tượng; lồng những nội dung phát biểu vào những câu chuyện lí thú, hấp dẫn; tìm cách diễn đạt dễ tiếp nhận và trong hoàn cảnh thích hợp có thêm sự gợi cảm hay hài hước; thể hiện sự hào hứng của bản thân qua ánh mắt, giọng nói, điệu bộ; tạo cảm giác gần gũi, có sự giao lưu giữa người nhói và người nghe).b. Phần luyện tập trong Sgk.-Tiếp tục sưu tầm những bài phát biểu tự do đặc sắc (Bài tập 1).-Ghi lại lời phát biểu tự do về một cuốn sách đang được giới trẻ quan tâm, yêu thích và phân tích:+Đó đã thật sự là phát biểu tự do hay vẫn là phát biểu theo chủ đề định sẵn?+So với những yêu cầu đặt ra cho những ý kiến phát biểu tự do thì lời phát biểu của bản thân có ưu điểm và hạn chê gì?*Lưu ý: cần bám sát khái niẹm, những yêu cầu và cách phát biểu tự do để phân tích.c. Thực hành phát biểu tự do.Có thể chọn mọt trong các đề tài sau:-Dòng nhạc nào đang được giới trẻ ưa thích?-Quan niệm thế nào về "văn hoá game"?

187

hiểu biết thực hành-cả lớp nghe và nhận xét, góp ý.

-Tìn yêu tuổi học đường-nên hay không nên?-Chương trình truyền hình mà bạn yêu thích?v.v…

4. Củng cố: -Nắm nội dung nghi nhớ Sgk.5. Dặn dò: -Tập hpát biểu tự do trong nhóm học tập.

-Tiết sau học Tiếng Việt.

188

Tiết thứ : 91-92

PHONG CÁCH NGÔN NGỮ HÀNH CHÍNH. A. MỤC TIÊU: Giúp học sinh:-Nắm vững đặc điểm phong cách ngôn ngữ hành chính để phân biệt với các phong cách ngôn ngữ khác.-Có kĩ năng cơ bản để sử dụng ngôn ngữ vào việc tìm hiểu và soạn thảo một số bài văn hành chính khi cần thiết.B. PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY:

C. CHUẨN BỊ GIÁO CỤ: * Giáo viên : Soạn giáo án. * Học sinh : Soạn bài.D. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Ổn định lớp - kiểm tra sĩ số:2. Kiểm tra bài cũ: Hãy kể tên và giới thiệu những nét cơ bản nhất của các phong cách ngôn ngữ đã học trong chương trình lớp 10, 11 và học kì I lớp 12? 3. Nội dung bài mới: a. Đặt vấn đề: Như vậy, chúng ta đã dược học về hầu hết các loại phong cách ngôn ngữ thường gặp. Mỗi loại có những đặc điểm riêng. Văn bản hnàh chính là loại văn bản mang tính ứng dụng cao trong cuộc sống. Vậy đặc điểm phong cách của loại văn bản này là gì? Chúg khác gì với các loại phong cách ngôn ngữ khác? Nội dung hai tiết học sau đây sẽ giúp chúng ta hiểu sâu hơn về điều đó và đặc biệt là giúp chúng ta viết những văn bản hành chính đúng phong cách.b. Triển khai bài dạy:

Hoạt động thầy và trò Nội dung kiến thứcHoạt động 1: Tổ chức tìm hiểu một số văn bản.Giáo viên lần lượt chỉ định từng học sinh đọc to các văn bản trong Sgk, sau đó nêu câu hỏi tìm hiểu:a. Kể tên các văn bản cùng loại với các văn bản trên.

Điểm giống và khác nhau giữa các loại văn bản trên là gì?

I. Ngôn ngữ hành chính là gì?1. Tìm hiểu văn bản.a. Các văn bản cùng loại với ba văn bản trên:-Văn bản 1 là nghị định của Chính phủ (ban hành điều lệ bản hiểm ý tế). Gần với nghị định là các văn bản khác của các cơ quan nhà nước (hoặc tổ chức chính trị, xã hội) như: thông tư, thông cáo, chủ thị, quyết định, phpá lệnh, nghị quyết,…-Văn bản 2 là giấy chúng nhận của một thủ trưởng một cơ quan nhà nước (Giấy chứng nhận tốt nghiệp THPT tạm thời). Gần với giấy chứng nhận là các loại văn bản như: văn bằng, chứng chỉ, giấy khai sinh,…-Văn bản 3 là đơn của một công nhân gửi một cơ quan Nhà nước hay do Nhà nước quản lí (đơn xin học nghề). Gần với đơn là các loại văn bản khác như: bản khai, báo coá, biên bản,…

189

Hoạt động 2: Tổ chức tìm hiểu ngôn ngữ hành chính trong văn bản hành chính.Giáo viên yêu cầu học sinh tìm hiểu ngôn ngữ được sử dụng trong các văn bản:a. Đặc điểm kết cấu, trình bày.b. Đặc điểm từ ngữ câu văn.Học sinh làm việc cá nhân (khảo sát các văn bản) và trình bày trước lớp. Các học sinh khác có thể nhận xét, bổ sung (nếu cần).

Hoạt động 3: Tổ chức tìm hiểu khái niệm phong cách ngôn ngữ hành chính.Từ việc tìm hiểu các văn bản trên, Giáo viên hướng dẫn học sinh rút ra khái niệm phong cách ngôn ngữ hành chính.

Hoạt động 4: Luyện tập.Bài tập 1: Hãy kể tên một số loại văn bản hành chính thường liên quan đến công việc học tập trong nhà trường của anh (chị)?Giáo viên gợi ý, tổ chức cho học sinh ác nhóm thi xem nhóm nào kể được nhiều và đúng.Bài tập 2: Hãy nêu những đặc điểm tiêu biểu về trình bày văn bản, về từ ngữ, câu văn của văn bản hành chính (lược trích Sgk).Trên cơ sở nội dung bài học, Giáo

b. Điểm giống nhau và khác nhau giữa các văn bản:-Giống nhau: Các văn bản đều có tính pháp lí, là cơ sở để giải quyết những vấn đề mang tính hành chính, công vụ.-Mỗi loại văn bản thuộc phạm ci, quyền hạn khác nhau, đổi tượng thực hiện khác nhau.2. Ngôn ngữ hành chính trong văn bản hành chính.-Về trình bày, kết cấu: Các vă bản đều được trình bày thống nhất. Mỗi văn bản thường gồm ba phần theo một khuôn mẫu nhất định:+Phần đầu: Các tiêu mục của văn bản.+Phần chính: Nội dung văn bản.+Phần cuối: các thủ tục cần thiết (thời gian, địa điểm, chữ kí,…).-Vè từ ngữ: Văn bản hành chính xử dụng từ ngữ toàn dân một cách chính xác. Ngoài ra, có một lớp từ ngữ được sử dụng với tần số cao (căn cứ…, được sự uỷ nhiệm của…, tại công văn số…, nay quyết định, chịu trách nhiệm thi hành quyết định, có hiệu lực từ ngày…, xin cam đoan…,…).Về câu văn: Có những văn bản tuy dài nhưng nhưng chí là kết cấu của một câu (Chính Phủ căn cứ…Quyết định: điều 1, 2, 3,…). Mỗi ý quan trọng thường được tách ra và xuống dòng, viết hoa đầu dòng.Ví dụ: Tôi tên là:…

Sinh ngày:…Nơi sinh:…

Nhìn chung, văn bản hành chính cần chính xác bởi vì đa số đều có giá trị pháp lí. Mỗi câu, chữ, con số, dấu chấm, dấu phẩy đều phải chính xác đề khỏi gây phiền phức về sau. Ngôn ngữ hành chính không phải là ngôn ngữ biểu cảm nên các từ ngữ biểu cảm hạn chế sử dụng. Tuy nhiên, văn bản hành chín cầ sự trang trọng nên thường sử dụng từ ngữ Hán-Việt.3. Ngôn ngữ hành chính là gì?-Ngôn ngữ hành chính là ngôn ngữ dùng trong các văn bản hành chín để giao tiếp trong các cơ quan Nhà nước hay các tổ chức cính trị, xã hội ( gọi chung là cơ quan), hoặc giữa cơ quan với người dân và giữa người dân với cơ quan, noặc giữa những người dân

190

viên gợi ý để học sinh phân tích.

Hoạt động 4: Tổ chức tìm hiểu đặc trưng của phong cách ngôn ngữ hành chính.Giáo viên yêu cầu học sinh đọc lại các văn bản ở tiết học trước và phân tích khuôn mẫu của các văn bản đó.Học sinh làm việc cá nhân và trình bày trước lớp.Giáo viên nhận xét và chốt lại một số nội dung, lưu ý học sinh một số vấn đề.

Giáo viên đặt câu hỏi để học sinh thảo luận:

với nhau trên cơ sở pháp lí.*Luyện tập.Bài tập 1: Một số văn bản hành chính thường liên quan đến công việc học tập trong nhà trường: Đơn xin nghỉ học, biên bản sinh hoạt lớp, đơn xin vào Đoàn, giấy chứng nhận, sơ yếu lí lịch, bằng tốtnghiệp, giấy khai sinh, học bạ,…Bài tập 2: Những đặc điểm tiêu biểu:-Trình bày văn bản: 3 phần+Phần đầu gồm: tên hiệu nước, tên cơ quan ra quyết định, số quyết định, ngày..tháng..năm.., tên quyết định.+Phần chính: Bộ trưởng..căn cứ…theo đề nghị…Quyết định: điều 1…, điều 2…+Phần cuối: người kí (kí tên, đóng dấu), nơi nhận.-Từ ngữ: dùng những từ ngữ hành chính (quyết định về việc…, căn cứ nghị định…, theo đề nghị của,…quyết định, ban hành kèm theo quyết định, quy định tring chỉ thị, quyết định có hiệu lực, chịu trách nhiệm thi hành quyết định,…-Câu: sử dụng câu văn hành chính (toàn bôn phần nội dung chỉ có một câu).II. Đặc trưng của phong cách ngôn ngữ hành chính.1. Tính khuôn mẫu.Tính khuôn mẫu thể hiện ở ba phần thống nhất.a. Phần mở đầu gồm:-Quốc hiệu và tiêu ngữ.-Tên cơ quan, tổ chức ban hành văn bản.-Địa điểm, thời gian ban hành văn bản.-Tên văn bản, mục tiêu văn bản.b. Phần chính: nội dung văn bản.c. Phần cuối:-Địa điểm, thời gian (nêu chưa đặt ở phần đầu).-Chữ kí và dấu (nêu có thẩm quyền).*Chú ý:

-Nếu là đơn từ kê khai thì phần cuối nhất thiết phải có chữ kí, họ tên đầy đủ của người làm đơn hoặc ke khai.-Kết cấu 3 phần có thể xê dịch một vài điểm nhỏ tuỳ thuộc vào những loại văn bản khác nhau, song nhìn chung đều mang tính khuôn mẫu thống nhất.

191

2. Tính minh xác.Tính minh xác thể hiện ở:-Mỗi từ chỉ có một nghĩa, mỗi câu chỉ có một ý.Tính chính xác về ngôn từ đòi hỏi đến từng dấu chấm, dấu phẩy, con số, ngày tháng, chữ kí,…-Văn bản hành chính không được dùng từ địa phương, từ khẩu ngữ, không dùng các biện pháp tu từ hoặc lối biểu đạt hàm ý, khồn xoá bỏ, thay đổi, sửa chửa.*Chú ý:-Văn bản hành chính đảm bảo tính minh xác bởi vì văn bản được viết ra chủ yếu để thực thi. Ngôn ngữ chính là "chứng tích pháp lí".-Ví dụ: Nều văng bàng mà không chính xác về ngày sinh, họ tên, tên đệm, quê,… thì bị coi như không hợp lệ (không phải của mình).-Trong xã hội vẫn có hiện tượng giả mạo chữ kí, làm dấu giả để làm các giấy tờ giả: bằng giả, chứng minh thư giả, hợp đồng giả,…3. Tính công vụ.Tính công vụ thể hiện ở:-Hạn chế tối đa những biểu đạt tình cảm cá nhân.-Các từ ngữ biểu cảm được dùng cũng chỉ mang tính ước lệ, khuôn mẫu.Ví dụ: khính chuyển, kính mong, kính mời,…-Trong đơn từ của cá nhân, người ta chú ý đến những từ ngữ biểu ý hơn là các từ ngữ biểu cảm.Ví dụ: Trong đơn xin nghỉ học, xác nhận của cha mẹ, bệnh viện có giá trị hơn những lời trình bày có cảm xúc để được thông cảm.*Luyện tập.Bài tập 1 và bài tập 2:Nội dung cần đạt: Xem lại mục I, phần 3 nội dung bài học.Bài tập 3:-Yêu cầu của biên bản một cuộc họp: chính xác về thời gian, địa điểm, thành phần. Nội dung cuộc họp cần ghi vắn tắt nhưng rõ ràng. Cuối biên bản cần có chữ kí và biên bản của chủ toạ và thư kí cuộc họp.Bài tập 4:-Yêu cầu của đơn xin gia nhập Đoàn TNCS Hồ Chí Minh:+Tiêu đề.+Kính gửi (Đoàn cấp trên).

192

+Lí do xin gia nhập Đoàn TNCS Hồ Chí MInh.+Những cam kết.+Địa điểm, ngày…tháng…năm…+Người viết kí và ghi rõ họ tên.

4. Củng cố: -Nắm vững khái niệm phong cách ngôn ngữ hành chính.-Phân biệt đăc điểm ngôn ngữ hành chính với các phong cách ngôn ngữ khác.

5. Dặn dò: -Dùng một số loại văn bản hành chính thường gặp (đơn, lí lịch, bản cam kết,…) để tập phân tích, tìm ra những chỗ sai về phong cách ngôn ngữ mà trước đây viết chưa nhận ra.-Tập soạn thảo một số giấy tờ thuộc văn bản hành chính có liên quan đến bản thân (chú ý sử dụng ngôn ngữ đúng phong cách).-Đặt mình ở cương vị một nhà quản lí hay một nhà lãnh đạo để soạn thảo một số văn bản hành chính cần thiết trong quá trình điều hành công việc.-Tiết sau học Làm văn "Văn bản tổng kết".

193

Tiết thứ: 93

VĂN BẢN TỔNG KẾTA.MỤC TIÊU : Giúp học sinh:

-Hiểu được cách viết văn bản tổng kết.-Viết được một văn bản tổng kết có nội dung và yêu cầu đơn giản, phù hợp với trình độ học sinh THPT.B. PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY:

C. CHUẨN BỊ GIÁO CỤ: * Giáo viên : Soạn giáo án. * Học sinh : Soạn bài.D. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Ổn định lớp - kiểm tra sĩ số:2. Kiểm tra bài cũ: Làm thế nào để phát biểu tự do thành công?3. Nội dung bài mới: a. Đặt vấn đề: Khi làm xong bất kì việc gì, chúng ta hpải có tổng kết, đánh giá, rút kinh nghiệm để có những việc làm sau tốt hơn (tổng kết năm học, tổng kết công tác Đoàn, tổng kết đợt thi đua, tổng kết tháng an toàn gia thông,…).Trong quá trình tổng kết, rất cần viết thành văn bản. Vậy phải làm thế nào để viết được một văn bản tổng kết? Bài học hôm nay sẽ bước đầu giúp chúng ta có được những kiến thức cần thiết trong lĩnh vực này.b. Triển khai bài dạy:

Hoạt động thầy và trò Nội dung kiến thức-Hoạt động 1: Tìm hiểu cách viết văn bản tổng kết.Giáo viên yêu cầu học sinh đọc văn bản tổng jết trong Sgk và trả lời các câu hỏi:a. Đọc đề mục và nội dung cảu văn bản trên, anh (chị) có nhận xét gì về bố cục và những nội dung chính của văn bản tổng kết?

I. Cách viết văn bản tổng kết.1. Tìm hiểu ví dụ.a. Bố cục của văn bản tổng kết trên đây gồm ba phần:-Phần mở đầu:+Quốc hiệu hoặc tên tổ chức (Đoàn thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh-Trường ĐHSPHN-Đội thanh niên tình nguyện số 2).+Địa điểm, ngày…tháng…năm…(Hà Nội, ngày 15 tháng 9 năm 2007).+Tiêu đề (Báo cáo kết quả hoạt động tình nguyện tại các trung tâm điều dưỡng thương binh, bệnh binh nặng và người có công với nước).-Phần nội dung báo cáo gồm:+Tình hình tổ chức: địa điểm hoạt động (..), thời gian (..), số lượng tham gia (..).+Kết quả hoạt động (Hoạt động chăm sóc thương bệnh binh và người có công với nước; Hoạt động giao lưu văn hoá, văn ghệ, thể thao; Vệ sinh môi trường,

194

b. Về diễn đạt, văn bản tổng kết có cách dùng từ, đặt câu như thế nào?Học sinh làm việc cá nhân với văn bản rồi phát biểu ý kiến. Các học sinh khác nghe và phát Bộ Giao thông vận tảiêiủ bổ sung.Giáo viên yêu cầu học sinh từ việc tìm hiểu ví dụ trên hãy cho biết yêu cầu của văn bản tổng kết.Học sinh tự rút ra kết luận.Giáo viên nhận xét và cho một học sinh đọc phần ghi nhớ để khắc sâu.

-Hoạt động 2: Luyện tập.Bài tập 1: Đóc văn bản Sgk và trả lời câu hỏi:a. Văn bản đã đạt được những yêu cầu nào của một văn bản tổng kết?

b. Người trích lược đi một vài đoạn, một vài ý trong văn bản (..). Anh (chị) đoán xem trong các đoạn bị lược đi ấy, tác giả dẫn ra những sự việc, tư liệu, số liệu gì?

c. Đối chiếu với yêu cầu của một văn bản tổng kết nói chung, văn bản trên thiếu nội dung nào cần bổ sung?Giáo viên có thể cho học sinh quan sát trên màn hình máy chiếu.Học sinh đọc và thảo luận, có thể

tôn tạo cảnh quan; Hoạt động tổ chức ôn tập văn hoá và sinh hoạt hè cho con em thương binh, bệnh binh; Hoạt động xây dựng công trình thanh niên và tặn quà thương binh, bệnh binh).+Đánh giá chung.-Phần kết thúc: người viết báo cáo kí tên (Nguyễn Văn Hiếu).b. Về diễn đạt, văn bản tổng kết có cách dùng từ, đặt câu ngắn gọn, chính xác, rõ ràng, mỗi việc một đề mục, mỗi ý một lầm xuống dòng, gạch đâu dòng, các câu sử dụng thường lược chủ ngữ.2. Yêu cầu đối với văn bản tổng kết.-Văn bản tổng kết nhằm nhìn nhận, đánh giá kết quả và rút ra những bài học kinh nghiệm khi kết thúc một công việc hay một giai đoạn công tác.-Muốn viết được văn bản tổng kết, cần:+Tập hợp tư liệu, số liệu đầy đủ, chính xác.+Lần lượt viết các phần: mở đàu; nội dung báo cáo (tình hình và kết quả thực hiện công việc, bài học kinh nhiệm và kiến nghị); kết thúc.+Diễn đạt ngắn gọn, chính xác và rõ ràng.II. Luyện tập.Bài tập 1:a. Văn bản trên đã đạt được một số yêu cầu của một văn bản tổng kết, đó là:-Đảm bảo bố cục ba phần: mở đầu, nội dung báo cáo và kết thúc.-Diễn đạt ngắn gọn, chính xác và rõ ràng.b. Trong những đoạn bị lược, tác giả dẫn ra những sự việc, tư liệu, số liệu:-Kết quả của công tác giáo dục chính trị tư tưởng.-Số đăng kí phấn đấu trong học tập và kết quả đạt được.Số tình nguyện tham gia phong trào chống tệ nạn xã hội và kết quả đạt được.-Số tình nguyện chung sức cùng cộng đồng tha gia công tác xã hội và kết quả đạt được.-Công tác phát triển Đoàn viên.c. Đối chiểu với yêu cầu của một văn bản tổng kết nói chung, văn bản trên cần thiếu một nội dung cần bổ sung:-Tên hiệu của Đoàn, tên Doàn trường và tên chi Đoàn.-Mục II và mục IV nên cho vào một mục chung là kết

195

bổ sung (bằng cách soạn thảo kiểu chữ khác) vào những chỗ bị lược (..).Giáo viên cho học sinh quan sát tiếp Việt Nam hoàn chỉnh để học sinh đối chiếu, tự đánh giá.Bài tập 2: Nếu được giao nhiệm vụ viết một văn bản tổng kết phong trào học tập và rèn luyện của lớp trong năm học vừa qua, anh (chị) sẽ thực hiện những công việc gì?a. Chuẩn bị tư kiệu ra sao?b. Lập luận văn bản dàn như thế nào?Sau khi lập dàn ý, hãy viết vài đọn thuộc phần thân bài của văn bản ấy.Giáo viên học sinh gợi ý.Học sinh suy nghĩ và viết.Giáo viên nhận xét.

quả công tác Đoàn.-Dánh giá chung.

Bài tập 2:a. Chuẩn bị tư liệu về kết quả xếp loại học tập và kết quả xép loại hạnh kiểm,…b. Dàn ý:Phần đầu:

-Quốc hiệu, tên trường lớp.-Địa diểm, ngày…tháng…năm…-Tiêu đề báo cáo: Báo cáo tổng kết phong trào học tập và rèn luyện-lớp (..)-năm học (..).

Phần nội dung:-Đặc điểm tình hình lớp-Kết qủa học tập.-Kếtquả rèn luyện.-Bài học kinh nghiệm.-Đánh giá chung.

Phần kết: kí tên. Chú ý: Người viết nên chọn nội dung cơ bản (kết quả học tập và kết quả rèn luyện) để viết thành những đoạn văn.

4. Củng cố: -Năm nội dung bài học.5. Dặn dò: -Tiếp tục hoàn thành bài tập 2.

-Tìm hiểu một số hoạt động đã qua của trường, lớp để viết báo cáo.-Tiết sau học Tiếng Việt "Tổng kết Tiếng Việt-Hoạt động giao tiếp bằng ngôn ngữ".

196

Tiết thứ: 94-95

TỔNG KẾT PHẦN TIẾNG VIỆT:HOẠT ĐỘNG GIAO TIẾP BẰNG NGÔN NGỮ

A. MỤC TIÊU: Giúp học sinh:

-Hệ thống hoá được những kiến thức cơ bản về hoạt động giao tiếp bằng ngôn ngữ đã học trong chương trình Ngữ văn THPT.-Nâng cao thêm năng lực giao tiếp bằng Tiếng Việt ở cả hai quá trình: tạo lập và lĩnh hội văn bản.B. PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY:

C. CHUẨN BỊ GIÁO CỤ: * Giáo viên : Soạn giáo án. * Học sinh : Soạn bài.D/ TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Ổn định lớp - kiểm tra sĩ số:2. Kiểm tra bài cũ: Kiểm tra phần chuẩn bị cho bài ôn tập ở nhà của học sinh. 3. Nội dung bài mới: a. Đặt vấn đề: Trong chương trình THPT, môn Ngữ văn, phần Tiếng Việt, chúng ta đã được học một số kiến thức cơ bản về hoạt động giao tiếp bàng ngôn ngữ. Trong itết học này, chúng ta sẽ dành thời gian để hệ thống lại kiến thức và vận dụng kiến thức đẻ luyện tập. Hy vọng sau khi rời ghế nhà trường, các em sẽ có được những kĩ năng cần thiết trong việc tạo lập và lĩnh hội văn bản.b. Triển khai bài dạy:

Hoạt động thầy và trò Nội dung kiến thức-Hoạt động 1: Tổ chức hệ thốg hoá kiến thức.Giáo viên hệ thống hoá kiến thức gằng cách nêu ra một số câu hỏi để học sinh trả lời:1. Giao tiếp là gì? Thế nào là hoạt động giao tiếp bằng ngôn ngữ?

2. Phân biệt sự khác biệt giữa ngôn ngữ nói và ngôn ngữ viết?

I. Hệ thống hoá kiến thức.1. Hoạt động giao tiếp bằng ngôn ngữ nằm trong hoạt động giao tiếp.-Giao tiếp là hoạt động trao đổi thông tin của con người, được tiến hành chủ yếu bằng phương tiện ngôn ngữ, nhằm thực hiện những mục đích về nhận thức, tình cảm, hành động.-Hoạt động giao tiếp bằng ngôn ngữ là hoạt động bao gồ cả hai quá trình: quá trình tạo lập văn bản do người nói hay người viết thực hiện, quá trình lĩnh hội văn bản do người nghe hoặc người đọc thực hiện. Hai quá trình nàu có thể diễn ra đồng thời tại cùng một địa điểm (hội thoại), cũng có thể ở các thời điểm và các khoảng thời gian không cách biệt (qua văn bản viết).2. Trong hoạt động giao tiếp, ngôn ngữ được sử dụng ở hai dạng; nói và viết. Hai dạng đó có sự

197

3. Thế nào là ngữ cảnh? Ngữ cảnh bao gồm những nhân tố nào?

4. Nhân vật giao tiếp có vai trò và đặc điểm gì?

5. Tại sao nói ngôn ngữ là tài sản chung của xã hội và lời nói là sản phẩm của cá nhân?

6. Thế nào là nghĩa của câu? Câu có mấy thnàh phần nghĩa? Là những thành phần nghĩa nào? Đặc điểm của mỗi thành phần?

khác biệt:-Về điều kiện để tạo lập và kĩnh hội văn bản.-Về đượng kênh giao tiếp.-Về loại tính hiệu (âm thanh hay chữ viêt).-Về các phương tiện hỗ trợ (ngữ điệu, nét mặt, cử chỉ, điệu bộ đối với ngôn ngữ nói và dấu câu, các kí hiệu văn tự, mô hình bảng biểu đối với ngôn ngữ viết).-Về dùng từ, đặt câu và tổ chức văn bản,…3. Hoạt động giao tiếp luôn diễn ra trong ngữ cảnh nhất định.-Ngữ cảnh là bối cảnh ngôn ngữ làm cơ sở cho việc sử dụng ngôn ngữ và tạo lập văn bản đồng thời làm căn cứ để lĩnh hội thấu đáo văn bản.-Ngữ cảnh bao gồm các nhân tố: nhân vật giao tiếp, bối cảnh rộng (bối cảnh văn hoá), bối cảnh hẹp (bối cnảh tình huống), hiện thực được đề cập đến và văn cảnh.4. Nhân vật giao tiếp là nhân tố quan trọng nhất trong ngữ cảnh. Các nhân vật giao tiếp đều phải có năng lực tạo lập và năng lực lĩnh hội văn bản. Trong giao tiếp ở dạng nói, họ thường đổi vai cho nhau hay luận phiên lượt lời.-Các nhan vật giao tiếp có những đặc điểm về các phương diện: vị thế xã hội, quan hệ thân sơ, lứa tuổi, giới tính, nghề nghiệp, tầng lớp xã hội, vốn sóng, văn hoá,…Những đắc điểm đó luôn chi phối nội dug và cách thức giao tiếp bằng ngôn ngữ.5. Khi giao tiếp, các nhân vật giao tiếp sử dụng ngôn ngữ chung của xã hội để tạo ra lời nói-những sản phẩm cụ thể của cá nhân. Trong hoạt động đó, các nhân vật giao tiếp vừa sử dụng những yếu tố của hệ thống ngôn ngữ chung và tuân thủ những quy tắc, chuẩn mực chung, đồng thời biểu lộ những nét riêng troing năng lực ngôn ngữ cá nhân. Cá nhân sử dụng tài sản chung đồng thời cũng làm giàu thêm cho tài sản ấy.6. Trong hoạt động giao tiếp, mỗi câu đều có nghĩa.-Nghĩa của câu là nội dung mà câu biểu đạt.-Mỗi câu thường có hai thành phần nghĩa: nghĩa sự việc và nghĩa hình thái. Nghĩa sự việc ứng với sự việc mà câu đề cập đến. Nghĩa hình thái thể hiện thái độ, tình cảm, cự nhìn nhận, đánh giá của người nói

198

7. Làm thế nào để giứ gìn sự trong sánh của Tiếng Việt?

Học sinh ôn tập lại những kién thức cơ bản về hoạt động giao tiếp bằng ngôn ngữ trên cơ sở câu hỏi và gọi ý của Giáo viên.

-Hoạt động 2: Luyện tập.

Giáo viên yêu cầu học sinh đọc đoạn trích Sgk và phần tích theo các yêu cầu:

1. Phân tíhc sự đổi vai và luân phiên lượt lời trong hoạt động giao tiếp trên. Những đặc điểm của hoạt động giao tiếp ở dạng ngôn ngữ thể hiện qua những chi tiết nào? (lời nhân vật và lời tác giả).

đối với sự việc hoặc đối với người nghe.7. Trong hoạt động giao tiếp bằng ngôn ngữ, các nhân vật giao tiếp cần có ý thức, hói quen và kĩ năng giữa gìn sự trong sánh của Tiếng Việt.-Mỗi cá nhân cần nắm vững các chuẩn mực về ngôn ngữ, sử dụng ngôn ngữ đúng chuẩn mực.-Vận dụng lih hoạt, sáng tạo ngôn ngữ theo phương thức chung.-Khi càn thiết có thể tiếpn nhận những yếu tố tích cực của các ngôn ngữ khác, tuy cần chống lạm dụng tiến nước ngoài.II. Luyện tập.1. Sự đổi vai và luận phiên lượt lời trong hoạt động giao tiếp giữa Lão Hạc và ông giáo:

Lão Hác (nói) Ông giáo (nói)-Câu Vàng đi đời rồi ông giáo ạ!

-Cụ bán rồi?

-Bán rồi! Họ vừa bắt xong.

-Thế nó cho bắt à?

-Khốn nạ…nó không ngờ tôi nỡ tâm lừa nó!

-Cụ cứ tưởng thế…để cho nó làm kiếp khác.

-Ông giáo nói phải!..như kiếp tôi chẳng hạn!

-Kiếp ai cũng thế thôi…hơn chăng?

-Thế thì…kiếp gì hco thật sung sướng

Những đặc điểm của hoạt động giao tiếp ở dạng ngôn ngữ nói thể hiện qua những chi tiết:-Hai nhân vật: Lão Hạc và ông giá luận phiên đổi vai lượt lời. Lão Hạc là người nói trước và kết thúc sau nên só lượt lời nói của loã là 5 con số lượt lời của ông giáo là 4. Vì tức thời nên cól úc ông giáo chưa biết nói gì, chỉ hỏi cho có chuyện (thế nó cho bắt à?).-Đoạn trích rất đa dạng vê ngữ điệu: ban đầu Lão Hạc nói với giọng thông báo (Cậu Vàng đi đời rồi ông giáo ạ!), tiếp đến là giọng than thở, đau khỏ, có lục nghẹn lời (..). Lúc đầu, ông gioá hỏi với giọng ngac nhiên (Cụ bán rồi?), tiếp theo là giong vỗ về an ủi và cuối cùng là giọng bùi ngùi.-Trong hoạt động giao tiếp bằng ngôn ngữ nói ở

199

2. Các nhân vật giao tiếp có vị thế xã hội, quan hệ thân sơ và những đặc điểm gì riêng biệt? Phân tích sự chi phối của những điều đó đến nội dung và cách thức nóid trong lượt lời nói đầu tiên của Lão Hạc.

đoạn trích trên, nhân vâth giao tiếp còn cử dụng các phương tiện hỗ trợ, nhất là nhân vật Lã Hạc: lão "cười như mếu", "mặt lão đột nhiên co rúm lại. Những nếp nhăn xô lại với nhau, ép cho nước mắt chảy ra…".-Từ ngữ dùng trong đoạn trích khá đa dạng, nhất là những từ ngữ mang tính khẩu ngữ, những từ đưa đẩy, chêm xen (đi đời rồi, rồi, à, ư, khốn nạ, chả hiểu gì đâu, thì ra,…).-Về câu, mmọt nặt đoạn trích dùng những câu tính lược (Bán rồi! Khốn nạn…Ông giáo ơi!), mặt khác nhiều câu lại có yếu tố dư thừa, trùng lặp (Này! Ong giáo ạ! Cai giống nó cũng khôn! Thì ra tôi bằng này tuổi đầu rồi mà còn đánh lừa một con chó,…).2. Các nhân vật giao tiếp có vị thế xã hội, quan hệ thân sơ và những đặc và những đặc điểm riêng biệt chi phối đén nội và cách thức giao tiếp:-Lão Hạc là một lão nông nghèo khổ, cô đơn. Vợ chết. Anh con trai bỏ đi làm ăn xa. Lão Hạc chỉ có "Cậu Vàng" là "người thân" duy nhất. -Ông giáo là một trí thức nghèo sống ở nông thôn. Hoàn cảnh của ông giao cũng hét sức bi đát.-Quan hệ giữa ông giáo và Lão Hạc là quan hệ hàng xóm láng giềng. Lão Hạc có việc gì cũng tâm sự, hỏi ý kiến ông giáo.Những điều nói trên chi phối đến nội dung và cách thức nói của các nhân vật. Trong đoạn trích, ở lời thoại thứ nhất của Lão Hạc ta thấy rõ:-Nội dung của lời thoại: Lão Hạc thông báo với ông giáo về việc bán "Cậu Vàng".-Cách thức nói của Lão Hạc: nói ngay, nói ngắn gọn, thông báo trước rồi mới hô gọi (ông giáo ạ!) sau.-Sắc thái lời nói: Đối với sự việc (bán con chó), Lão Hạc vừa buòn vừa đau (gọi con chó alf "cậu Vàng", coi ciệc bán nó là giết nó: "đi đời rồi"). Đối với ông giáo, Lão Hạc tỏ ra rất kính trọng vì mặc dù ông giáo ít tuổi hơn nhưng có vị thế hơn (gọi là "ông" và thên đệm từ "ạ" ở cuối).3. Nghĩa sự việc và nghĩa hình thái trong câu: "Bấy gời cu cậu mới biết là cu cậu chết!":-Nghĩa sự việc: thông báo việc con cho biết nó chết (cu cậu biết là cu cậu chết).-Nghĩa tình thái:

200

3. Phân tíhc nghĩa sự việc và nghĩa tình thái trong câu: "Bấy gời cu cậu mới biết là cu cậu chết!".

4. Trong đoạn trích có hoạt động giao tiếp ở dạng nói giữa hai nhân vật, đồng thời khi người đọc đọc đoạn trích lại có một hoạt động giao tiếp giữa học và nhà văn Nam Cao. Hãy chỉ ra sự khác biệt giữa hai hoạt động giao tiếp đó.

Học sinh đọc kĩ đoạn trích, thảo luạn về các yêu cầu đặt ra, phát biểu ý kiến và tranh luận trước lớp.Sau mỗi câu hỏi, Giáo viên nhận xét và nêu câu hỏi tiếp theo.

+Người nói rất yêu quý con chó (gọi nó là "cu cậu").+Việc con chó biết là nó chết là một bất ngờ (bấy giờ …mới biết là…).4. Trong đoạn trích có hoạt động giao tiếp ở dạng nói giữa hai nhân vật, đồng thời khi người đọc đọc đoạn trích lại có một hoạt động giao tiếp giữa họ với nhà văn Nam Cao:-Hoạt động giao tiếp ở dạng nói giữa hai nhân vật là hoạt động giao tiếp trực tiếp có sự luạn phiên đổi vai lượt lời, có sự hỗ trợ bởi ngữ điệu, cử chỉ, ánh mắt,…Có gì chưa hiểu, hai nhân vật lại có thẻ trao đổi qua lại.-Hoạt động giao tiếp giữa nhà văn Nam Cao và bạn đọc là hoạt động giao tiếp gián tiếp (dạng viết). Nhà văn tạo lập văn bản ở thời điểm và không gian cách biệt với người đọc. Vì vậy, có những điều nhà văn muốn thông báo, giử gắm không được người đọc lĩnh hội hết. Ngược lại, có những điều người đọc lĩnh hội nằm ngoài ý định tạo lập của nhà văn.

4, Củng cố: -Nắm nội dung bài học.5, Dặn dò: -Lấy một đoạn trích có nhiều lời thoại để phân tích hoạt động giao tiếp (giống như bài luyện tập trên đây).-Thực hiện mọt hoạt động giao tiếp trực tiếp (nói), nghi âm lại và tiến hành phân tích.-Tiết sau học "Ôn tập phần làm văn".

201

Tiết thứ: 96

ÔN TẬP PHẦN LÀM VĂNA. MỤC TIÊU: Giúp học sinh:-Hệ thống hoá tri thức về cách viết các kiểu loại văn bản được học ở THPT, đặc biệt là ở lớp 12.-Viết được các kiẻu koại văn bản đã học, đặc biệt là văn bản nghị luận. B. PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY:

C. CHUẨN BỊ GIÁO CỤ: * Giáo viên : Soạn giáo án. * Học sinh : Soạn bài.D/ TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Ổn định lớp - kiểm tra sĩ số:2. Kiểm tra bài cũ: Kiểm tra phần chuẩn bị cho bài ôn tập ở nhà của học sinh. 3. Nội dung bài mới: a) Đặt vấn đề: Trong chương trình THPT, chúng ta đã được học một số kiểu loại văn bản, đặc biệt là văn bản nghị luận. Trong tiết học này, chúng ta sẽ dành thời gian để hệ thống lại kiến thức và vận dụng kiến thức để luyện tập. Hy vọng sau khi rời ghế nhà trường, các em sẽ có được các kĩ năng thành thạo trong việc viết các loại văn bản.b) Triển khai bài dạy:

Hoạt động thầy và trò Nội dung kiến thứcHoạt động 1: Tổ chức ôn tập các tri thức chung.Giáo viên yêu cầu học sinh nhới lại và thống kê các kiểu loại văn bản đã học trong chương trình Ngữ văn THPT và cho biết những yêu cầu cơ bản của các kiểu loại văn bản đó.

Học sinh làm việc theo nhóm (mỗi nhóm thống kê một khối lớp) và các nhóm lầm lượt trình bày.

Giáo viên đánh giá quá trình làm việc của học sinh và nhấn mạnh một số kiến thức cơ bản.

Giáo viên nêu câu hỏi: Để viết được một văn bản, cần thực hiện những công việc gì?

I. Ôn tập các tri thức chung.1. Các kiểu loại văn bản.a. Tự sự: Trình bày các sự việc (sự kiện) có quan hệ nhân quả dẫn đến kết cục nhằm biểu hiện con người, đời sống, tư tưởng, thái độ,…b. Thuyết minh: Trình bày thuộc tính, cấu tạo, nguyên nhân, kết quả,..của sự vật, hiện tượng, vấn đề,…giúp người đọc có tri thức và thái độ đúng đắn đối với đối tượng được thuyết minh.c. Nghị luận: Trình bày tư tưởng, quan điểm, nhận xét, đánh giá,..đối với các vấn đề xã hội hoặc văn học qua các luận điểm, luận cứ, lập luận có tính thuyết phục. Ngpài ra, còn có văn bản nhật dụng, gồm: kế hoạch cá nhân, quảng cáo, bản tin, văn bản tổng kết,…2. Cách viết văn bản.Để viết được một căn bản, vần thực hiện những công việc:

202

Học sinh nhớ lại những kiến thức đã học để trả lời.

Hoạt động 2: Tổ chức ôn tập các tri thức về văn nghịl luận.Giáo viên nêu câu hỏi để học sinh ôn lại đề tài cơ bản của văn nghị luận:a. Có thể chia đề tài của văn nghị luận trong nhà trường thành những nhóm nào?b. Khi viết nghị luận về các đề tài đó, có những điểm gì chung và khác biệt?

Học sinh suy nghĩ và trả lời.

Giáo viên nêu câu hỏi ôn tập về lập luận trong văn nghị luận:a. Lập luận gồm những yếu tố nào?

b. Thế nào là luận điểm, luận cứ và phương pháp lập luận? Quan hệ giữa luận điểm và luận cứ.

c. Yêu cầu cơ bản và cách xác định luận cứ cho luận điểm.

-Nắm vững đặc điểm kiểu loại văn bản và mục đích, yêu cầu cụ thể của văn bản.-Hình thành ý và sắp xếp thành dàn ý cho văn bản.-Viết văn bản: Mỗi câu trong văn bản tập trung thể hiện một chủ đề và triển khai chủ đề đó một cách trọn vẹn. Các câu trong văn bản có sự liện kết chặt chẽ, đồng thời cả văn bản được xây dựng theo một kết cấu mạch lạc. Mỗi văn bản có dấu hiệu biểu hiện tính hoàn chỉnh về nội dung và tương ứng với nội dung là hình thức thích hợp.II. Ôn tập các tri thức văn nghị luận.1. Đề tài cơ bản của văn nghị luận trong nhà trường.a. Có thể chia đề tài của văn nghị luận trong nhà trường thành hai nhóm: nghị luận xã hội (các vấn đề thuộc lĩnh vực xã hội) và nghị luận văn học (các vấn đề thuộc lĩnh vực văn học).b. Khi viết nghị luận về các đề tài đó, có những điểm chung và những điểm khác biệt:*Điểm chung:-Đều trình bày tư tưởng, quan điểm, nhận xét đánh giá,…đối với các vấn đề nghị luận.-Đều sử dụng các luận điểm, luận cứ, các thao tác lập luận có tính thuyết phục.*Điểm khác biệt: -Đối với đề tài nghị luận xã hội, người viết cần có vốn sống, vốn hiểu biết thực tế, hiểu biết xã hội phong phú, rông rãi và sâu sắc.-Đối với đề tài nghị luận văn học, người viết cần có khiến thức văn học, khả năng lí giải các vấn đề văn học, cảm thụ tác phẩm, hình tượng văn học.2. Lập luận trong văn nghị luận.a. Lập luận là đưa ra các lí lẽ, bằng chứng nhằm dẫn dắt người đọc (người nghe) đến một kết luận nào đó mà người viết (người nói) muốn đạt tới. Lập luận gồm những yếu tố: luận điểm, luận cứ, phương pháp lập luận.b. Luận điểm là ý khiến thể hiện tư tưởng, quan điểm của người viết (nói) về vấn đề nghị luận. Luận điểm cầ chính xác, minh bạch. Luận cứ clà những lí lẽ, bằng chứng được dùng để soi sáng cho luận điểm.c. Yêu cầu cơ bản và cách xác định luận cứ cho luận điểm:

203

d. Nêu các lỗi thường gặp khi lập luận và cách khắc phục.

đ. Kể tên các thao tác lập luận cơ bản, cho biết cách tiến hành và sử dụng các tho tác lập luận đó trong bài nghị luận.Học sinh nhớ lại kiến thức đac học để trình bày lần lượt từng vấn đề. Các học sinh khác có thể nhận xét, bổ sung nếu chưa đầy đủ hoặc thiếu chính xác.

a. Mở bài có vai trò như thế nào? Phải đạt những yêu cầu gì? Cách mở bài cho các kiểu nghị luận.

b. Vị trí phần thân bài? Nội dung cơ bản? Cách sắp xếp các nội dung đó? Sự chuyển ý giữa các đoạn?

c. Vai trò và yêu cầu của phần kết bài? Cách kết cho các kiểu nghị luận đã học?Học sinh khái quát lại kiến thức đã học và trình bày lần lượt từng vấn đề. Các học sinh khác có thể nhận xét, bổ sung nếu chưa đầy đủ hoặc thiếu chính xác.Giáo viên nêu câu hỏi ôn tập về diễn

-Lí lẽ phải có cớ sở, phải dựa trên những chân lí, những lí lẽ đã được thừa nhận.-Dẫn chứng phải chính xác, tiểu biểu, phù hợp với lí lẽ.-Cả lí lẽ và dẫn chứng phải phù hợp với luận điểm, tập trung làm sáng rõ luận điểm.d. Các lỗi thường gặp khi lập luận và cách khắc phục:-Nêu luận điểm không rõ ràng, trùng lặp, không phù hợp với bản chất của vấn đề cần giải quyết.-Nêu luận cứ không đầy đủ, thiểu chính xác, thiểu chân thực, trùng lặp hoặc quá rườm rà, không liên quan mật thiết đến luận điểm cầ trình bày.đ. Các thao tác lập luận cơ bản:-Thao tác lập luận phân tích.-Thao tác lập luận so sánh.-Thao tác lập luận bác bỏ.-Thao tác lập luận bình luận.Cách tiến hành và sử dụng các thao tác lập luận trong bài nghị luận: sử dụng một cách tổng hợp các thao tac lập luận.3. Bố cục của bài văn nghị luận.a. Mở bài có vai trò nêu vấn đề nghị luận, định hướng cho baig nghị luận và thu hút sự chú ý của người đọc (người nghe).-Yêu cầu của mở bài: thông báo chính xác, ngắn gọn về đề tài, hưởng người đọc (người nghe) vào đề tài một cách tự nhiên, gợi sự hứng thú với vấn đề được trình bày trong văn bản.-Cách mở bài: Cso thể nêu vấn đề một cách trực tiếp hoặc gián tiếp.b. Thân bài là phần chính của bài viết. Nội dung cơ bản của phần thân bài là triển khai vấn đề thành các luận điểm, luận cư với cách sử dụng các phương pháp lập luận thích hợp.-Các nội dung trong phần thân bài phải được sắp xếp một cách có hệ thống, các nội dung phải có quan hệ lôgic chặt chẽ.-Giữa các đoạn trong thân bài phải có sự chuyển ý để đảm bảo sự liên kết giữa các ý.c. Kết bài có vai trò thông báo về sự kêt thúc của việc trình bày đề tài, nêu đánh giá khái quát của người viết về những khía cạnh nổi bật nhất của vấn

204

đạt trong văn nghị luận:a. Yêu càu của việc diễn đạt? Cách dùng từ, viết câu và giọng văn?b. Các lỗi về diến đạt và cách khắc phục.

Học sinh khái quát lại kiến thức đã học và trình bày lần lượt từng vấn đề. Các học sinh khác có thể nhận xét, bổ sung nếu chưa đầy đủ hoặc thiếu chính xác.

Hoạt động 3: Luyện tập.Giáo viên yêu càu một học sinh đọc hai đề văn Sgk và hướng dẫn học sinh thực hiện các yêu cầu luyện tập.a. Tìm hiểu đề:-Hai đề bài yêu cầu viết kiểu bài nghị luận nào?-Các thao tác lập luận cần sử dụng để làm bài là gì?-Những luận điểm cơ bản nào cần dự kiến cho bài viết?

b. Lập dàn ý cho bài viết.Trên cơ sở tìm hiểu đề, Giáo viên chia học sinh thàn hai nhóm, mỗi nhóm tién hành lập dàn ý cho một đề bài. Mỗi nhóm cử đại diện trình bày trên bảng để cả lớp phân tích, nhận xét.

đề, gợi liên tưởng rộng hơn, sâu sắc hơn.4. Diến đạt trong văn nghị luận.-Lựa chọn các từ ngữ chính xác, phù hợp với vấn đề cần nghị luận, tránh dùng từ khẩu ngữ hoặc từ ngữ sáo rỗng, cầu kì. Kết hợp sự dụng các biện pháp tu từ vựng (ẩn dụ, hoán dụ, so sánh,…) và một số từ ngữ mang tính biểu cảm, gợi hình tượng để bộc lộ cản xúc phù hợp.-Phối hộ một số kiểu câu trong đoạn, trong bài để tránh sự đơn điệu, nặg nề, tạo nên giọng điệu linh hoạt, biểu hiện cảm xúc: câu ngẵn, câu dài, câu mởi rộng thành phần, câu nhiều tầng bậc,…Sử dụng các biện pháp tu từ cú pháp đề tạo nhịp điệu, nhấn mạnh rõ hơn thái độ, cản xúc: lặp cú pháp, song hành, liệt kê, câu hỏi tu từ,…-Giọng điệu chủ yếu của lời văn nghị luận là trang trọng, nghiêm túc. Các phần trong bài văn có thể thay đổi giọng điệu sao cho thích hợp cới nội dung cụ thể: sôi nổi, mạnh mẽ, trầm lắng, hài hước,…-Các lỗi về diến đạt thường gặp: dùng từ ngữ thiếu chính xác, lặp từ, thừa từ, dung từ ngữ không đúng phog cách, sử dụng câu đơn điệu, câu sai ngữ pháp, sử dụng giọng điệu không phù hợp với vấn đề cần nghị luận,…III. Luyện tập.1. Đề văn Sgk.2. Yêu cầu luyện tập.a. Tìm hiểu đề:-Két bài: nghị luận xã hội (đề 1), nghị luận văn học (đề 2).-Thao tác lập luận: cả hai đề đều vận dụng tổng hợp các thao tác lập luận. Tuy nhiên, đề 1 chủ yếu vận dụng thao tác bình luận, đề 2 chủ yếu vận dụng thao tác phân tích.-Những luận điểm cơ bản cần dự kiến cho bài viết:+Với đề 1: Trược hết cần khẳng định câu nói của Xô-cơ-rát với người khách và giải thích tại sao ông lại nói như vậy? Sau đó rút ra bài học từ câu chuyện và bình luận.+Với đề 2: Trược hết cần chọn đoạn thơ để phân tích. Sau đó căn cứ vào nội dung tư tưởng và hình thức nghệ thuật của đoạn để chia thành các luận điểm.

205

b. Lập dàn ý cho bài viết:Tham khảo sách Bài tập Ngữ văn 12 hoặc Dàn bài làm văn 12.

4. Củng cố: -Nắm nội dung bài ôn tập. 5. Dặn dò: -Tập viết phần mở bài cho từng bài viết.

-Chon một ý trong dàn bài để viết thành một đoạn văn.-Tiết sau học bài "Giá trị văn học và tiếp nhận văn học".

206

Tiết thứ: 97-98

GIÁ TRỊ VĂN HỌC VÀ TIẾP NHẬN VĂN HỌCA. MỤC TIÊU:

Giúp học sinh:-Cảm nhận được những giá trị cơ bản của văn học.-Hiểu được những nét bản chất của hoạt động tiếp nhận văn học.

B. PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY:

C. CHUẨN BỊ GIÁO CỤ: * Giáo viên : Soạn giáo án. * Học sinh : Soạn bài.D. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Ổn định lớp - kiểm tra sĩ số:2. Kiểm tra bài cũ: Anh (chị) thấy văn học có giá trị như thế nào và anh (chị) đã tiếp nhận được ở văn học những gì? 3. Nội dung bài mới: a) Đặt vấn đề: Đúng, văn học cso giá trị rất lớn trong cuộc sống con người. Ngay từ cách đây hơn 2300 năm, nhà triết học A-ri-xtốt đã đưa ra khái niệm "thanh lọc"-văn chương "thanh lọc" tâm hồn con người, khiến con người trở nên cao đẹp hơn.

Năm 1813, nhà mĩ học người Đức Vin-hem Phôn Hun-bôn, khi nhàn cảnh chiến địa gần Lép-dích, nơi số phận hai nước Pháp và Đứa vừa được quyết định, đã nói với bạn của mình rằng: "các quốc gia thì bị tiêu huỷ, mà câu thơ đẹp thì vẫn cứ còn". Lúc đó ông vừa đọc xong vở kịch A-ga-men-nông của Ét-sin và đang hết sức xúc động trước những cao trào trữ tình và những cảnh bi đát của vở kịch ấy.

Nhà văn Thạch Lam cũng đã từng tâm niệm: văn chương "làm cho lòng người được thêm trong sạch và phong phú hơn". Những sáng tác của ông, theo bà Nguyễn Thị Thế-chị gái nhà văn: "Hai mươi năm nữa người ta có thể quên tôi và anh tôi-Nhất Linh, Hoàng Đạo. Nhưng hai mười năm nữa người ta không thể quên em tôi-Thạch Lam".

Những vấn đề dẫn chứng trên đây đã phần nào cho thấy giá trị của văn học. Vậy cụ thể đó là những giá trị gì và những giá trị ấy được tiếp nhận như thế nào? Bài học sau đây sẽ giúp chúng ta kham phá điều đó.b) Triển khai bài dạy:

Hoạt động thầy và trò Nội dung kiến thứcHoạt động 1: Tổ chức tìm hiểu các giá trị của văn học.Giáo viên nêu câu hỏi:Thế nào là giá trị văn học? Văn học có những giáo trị cơ bản nào?Học sinh dựa và nội dung Sgk và nhận thức cá nhân để trả lời câu hỏi.Một học sinh đọc mục 1 (phần I-

I. Giá trị văn học.*Khái quát chung:-Giá trị văn học là sản phẩm kết tinh từ quá trình văn học, đáp ứng những nhu cầu khác nhau của cuộc sống con người, tác động sâu sắc tới con người và cuộc sống.-Những giá trị cơ bản:+Giá trị nhận thức.

207

Sgk).Giáo viên nêu câu hỏi:Hãy nêu vắn tắt cơ sở xuất hiện và nội dung của giá trị nhận thức và cho ví dụ.Học sinh đọc hiểu, tóm tắt thành những ý chính. Nêu ví dụ cho từng nội dung giá trị nhận thức.Giáo viên nhận xét và nhấn mạnh những ý cơ bản.

Một học sinh đọc mục 2 (phần I-Sgk).Giáo viên nêu yêu cầu:Hãy nêu vắn tắt cơ sở xuất hiện và nội dung của giá trị giáo dục và cho ví dụ.Học sinh đọc hiểu, tóm tắt thành những ý chính. Nêu ví dụ cho từng nội dung giá trị giáo dục.Giáo viên nhận xét và nhấn mạnh những ý cơ bản.

+Giá trị giáo dục.+Giá trị thẩm mĩ.1. Giá rị nhận thức*Cơ sở:-Tác phẩm văn học là kết quả của quá trình nhà văn khám phá, lí giải hiện thực đời sống rồi chuyển hoá những hiểu biết đó vào nội dung tác phẩm. Bạn đọc đến với tác phẩm sẽ được đáp ứng nhu cầu về nhận thức.-Mỗi người chỉ sống trong một khoảng thời gian nhất định, ở những không gian nhất địng với những mối quan hệ nhất định. Văn học có khả năng phá vỡ giới hạn tồn tại trong thời gian, không gian thực tế của mỗi cá nhân, đem lại khả năng sống cuộc sống của nhiều người, nhiều thời, nhiều nơi.-Giá trị nhận thức là khả năng của văn học có thể đáp ứng được yêu cầu của con người muốn hiểu biết cuộc sống và chính bản thân, từ đó tác động vào cuộc sống một cách có hiệu quả.*Nội dung:-Quá trình nhận thức cuộc sống của văn học: nhận thức nhiều mặt của cuộc sống với những thời gian, khồn gian khác nhau (Quá khứ, hiện tại, tương lai, các vùng đất, các dân tộc, phong tục, tập quán,…). Ví dụ (…).-Quá trình tự nhân thức của văn học: người đọc hiểu được bản chất của con người nói chung (mục đích tồn tại, tư tưởng, khát vọng, sức mạnh của con người), Từ đó mà hiểu chính bản thân mình. Ví dụ (…).2. Giá trị giáo dục.*Cơ sở:-Con người khồn chỉ có nhu cầu hioêủ biết mà còn có nhu cầu hướng thiện, khao khát cụoc sống tốt lành, chan hoà tình yêu thương.-Nhà văn luôn bộc lộ tư tưởng-tình cảm, nhận xét đánh giá,…của mình trong tác phẩm. Điều đó tác động lớn và có khả năng giáo dục người đọc.-Giá trị nhận thức luôn là tiền đề của giá trị giá dục. Giá trị giáo dục làm sâu sắc thêm giá trị nhận thức.*Nội dung:-Văn học đem đến cho con người những bài học quý giá về lẽ sống. Ví dụ (…).

208

Một học sinh đọc mục 3 (phần I-Sgk).Giáo viên nêu yêu cầu:Hãy nêu vắn tắt cơ sở xuất hiện và nội dung của giá trị thẩm mĩ và cho ví dụ.Học sinh đọc hiểu, tóm tắt thành những ý chính. Nêu ví dụ cho từng nội dung giá trị thẩm mĩ..Giáo viên nhận xét và nhấn mạnh những ý cơ bản.

-Văn học hình thành trong con người một lí tưởng tiến bộ, giúp học có thái độc và quan điểm đúng đắn về cuộc sống. Ví dụ (…).-Văn học giúp con người biết yêu ghét đúng đắn, làm cho tân hồn con người trở nên lành mạnh, trong sáng, cao thượng hơn. Ví dụ (…).-Văn học nâng đỡ cho nhân cách con người phát triển, giúp cho họ biết phân biệt phải-trái, tốt-xấu, đúng-sai, có quan hệ tốt đẹp và biết gắn bó cuộc sông của cá nhân mình với cuộc sống của con người. Ví dụ (…).*Đặc trưng giáo dục của văn học là từ con đường cảm xúc đến nhận thức, tự giáo dục (khác với pháp luật, đạo đức,…). Văn học cảm hoá con người bằng hình tượng, bằng cái thật, cái đúng, cái đẹp nên nó giáo dục một cách tự giác, thấm sâu, lâu bền. Văn học không chỉ góp phần hoàn thiện bản thân con người mà còn hướng con người tới những hành động cụ thể, thiết thực, vì một cuộc đời ngày càng tốt đẹp hơn. Ví dụ (..).3. Giá trị thẩm mĩ.*Cơ sở:-Con người luôn có nhu cầu cảm thụ, thưởng thức cái đẹp.-Thế giới hiện thục đã có sẵn cái đẹp nhưng không phải ai cũng có thể nhận biết và cảm thụ. Nhà văn, bằng năng lực của mình đã đưa cái đẹp vào tác phẩm một cách nghệ thuật, giúp người đọc vừa cảm nhận được cái đẹp cuộc đời vừa cảm nhận được cái đẹp của chính tác phẩm.-Giá trị thẩm mĩ là khả năng của văn học có thể đem đến cho con người những rung động trước cái đẹp (cái đẹp của cuộc sống và cái đẹp của chính tác phẩm).*Nội dung:-Văn học đem đến cho con người những vẻ đẹp muôn hình, muôn cẻ của cuộc đời (thiên nhiên, đất nước, con người, cuộc đời, lịch sử,…). Ví dụ (..).-Văn học đi sâu miêu tả vẻ đẹp con người (ngoại hình, nội tâm, tư tưởng-tình cảm, những hành động, lời nói,…). Ví dụ (…).-Văn học có thể phát hiện ra vẻ đẹp của những sự vật rất nhỏ bé, bình thường và cả những vẻ đẹp đồ

209

Giáo viên nêu câu hỏi:Ba giá trị của văn học có mối quan hệ với nhau như thế nào?Học sinh bằng năng lực khái quát, liên tưởng, suy nghĩ cá nhân và trình bày.Giáo viên nhận xét và nhận mạnh mối quan hệ của giá trị

Hoạt động 2: Tổ chức tìm hiểu tiếp nhận văn học.Một học sinh đọc mục 1 (phần II-Sgk).Giáo viên nêu câu hỏi: Tiếp nhận văn học là gì? Phân tích các tính chất trong tiếp nhận văn học.Học sinh đọc hiểu, tóm tắt thành những ý chính. Nêu khái niệm, phân tích tính chất, có ví dụ.Giáo viên nhận xét và nhấn mạnh những ý cơ bản.

sộ, kì vĩ. Ví dụ (…).-Hình thức đẹp của tác phẩm (kết cấu,ngôn ngữ,…) cũng chính là một nội dung quan trọng của giá trị thẩm mĩ. Ví dụ (…).4. Mối quan hệ giữa các giá trị văn học.-Ba giá trị có mối quan hệ mật thiết, không tách rời, cung tác động đến người đọc (khái niệm chân-thiện-mĩ của cha ông).-Giá trị nhận thức luôn là tiền đề của giá trị giá dục. Giá trị giáo dục làm sâu sắc thêm giá trị nhận thức. Giá trị thẩm mĩ khiến cho giá trị nhận thức và giá trị giáo dục được phát huy. Không có nhận thức đúng đắn thì văn học không thể giáo dục được con người vì nhận thức không chỉ để nhận thức mà nhận thức là để hành động. Tuy nhiên, giá trị nhận thức là giáo trị giáo dục chỉ có thể phát huy một cách tích cực nhất, có hiệu quả cao nhất khi gắn với giá trị thẩm mĩ-giá trị tạo nên đặc trưng của văn học.II. Tiếp nhận văn học.1. Tiếp nhận trong đời sống văn học. -Tiếp nhận văn học là quá trình người đọc hoà mình vào tác phẩm, rung động với nó, đắm chìm trong thế giới nghệ thuật được dựng lên bằng ngôn từ, lắng tai nghe tiếng nói của tác giả, thưởng thức cái hay, cái đẹp, tài nghệ của người nghệ sĩ sáng tạo. Bằng trí tưởng tượng, kinh nghiệm sống, vốn văn hoá và bằng cả tâm hồn mình, người đọc khám phá ý nghĩa của từng câu chữ, cảm nhận sức sống của từng hình ảnh, hình tượng, nhân vật,…làm cho tác phẩm từ một văn bản khô khan biến thành một thế giới sống động, đầy sức cuốn hút.-Tiếp nhận văn học là hoạt động tích cực của cảm giác, tâm trí người đọc nhằm biến văn bản thành thế giới nghệ thuật trong tâm trí mình.-Phân biệt tiếp nhận và đọc: tiếp nhận rộng hợn đọc vì tiếp nhậ có thể bằng truyền miệng hoặc bằng kênh thính giác (nghe).2. Tính chất tiếp nhận văn học.-Tiếp nhận văn học thực chất là một quá trình giao tiếp (tác giả và người tiếp nhậ, người nói và người nghe, người bày tỏ và ngưpời chia sẻ, cảm thông). Vì vậy, gặp gỡ, đồng điệu hoàn toàn là điều khó. điều này thể hiện ở hai tính chất cơ bản sau:

210

Một học sinh đọc mục 3 (phần II-Sgk).Giáo viên nêu câu hỏi: Có mấy cấp độ iếp nhận văn học? Làm thế nào để tiếp nhận văn học có hiệu quả thực sự?Học sinh đọc hiểu, tóm tắt thành những ý chính. Nêu ví dụ.Giáo viên nhận xét và nhấn mạnh những ý cơ bản.

Hoạt động 3: Tổ chức luyện tập.Giáo viên hướng dẫn , gợi ý để học sinh tự làm ở nhà.Bài tập 1: Có người cho giá trị có quý nhất của văn chương là nuôi dưỡng đời sống tâm hồn của con người, hay nói như Thạch Lam là "làm cho lòng người được trong sạch và phong phú hơn". Nói như vậy có đúng không? Vì sao?Bài tập 2: Phân tích một tác phẩn văn học cụ thể (tự chọn) để làm sáng

+Tính chất cá thể hóa, tính chủ động, tích cực của ngời tiếp nhận. Các yếu tố thuộc về cá nhân có vai vai trò quan trọng: năng lục, thị hiếu, sở tích, lứa tuổi, trình độ học vấn, kinh nghiệm sống,…Tính khuynh hướng trong tư tưởng, tình cảm, trong thị hiếu thẩm mĩ làm cho sự tiếp nhậ mang đậm nét cá nhân. Chính sự chủ động, tích cực của người tiếp nhận đã làm tăng thêm sức sống cho tác phẩm. Ví dụ (..).+Tính đa dạng, không thống nhất: cảm thụ, đánh giá của công chúng về một tác phẩm rất khác nhau, thậm chí cung một người ở nhiều thời điểm có nhiều khác nhu trong cảm thụ đánh giá. Nguyên nhận ở cả tác phẩm (nội dung phong phú, hình tượng phức tạp, ngôn ngữ đa nghĩa,…) và người tiếp nhận (tuổi tác, kinh nghiệm, học vấn, tâm trạng,…). Ví dụ (…).3. Các cấp độ tiếp nhậ văn học.a. Có ba cấp độ tiếp nhận văn học:-Cấp độ thứ nhất: cảm thụ chỉ tập trung vào ộôi dung cụ thể, nội dung trực tiếp của tác phẩm, nội dung trực tiếp của tác phẩm. Đây là cách tiếp nhận đơn giản nhưng khá phổ biến.-Cấp độ thứ hai: cảm thụ qua nội dung trực tiếp để thấy được nội dung tư tưởng của tác phẩm.-Cấp độ thứ ba: cảm thụ chú ý đến cả nội dung và hình thức để thấy được giá trị tư tưởng và giá trị nghệ thuật của tác phẩm.b. Để tiếp nhận văn học có hiệu quả thực sự, người tiếp nhận cần:-Nâng cao trình độ.-Tích luỹ kinh nghiệm.-Trân trọng tác phẩm, tìm cách hiểu tác phẩm một cách khác quan, toàn vẹn.-Tiệp nhận một cách chủ động, tích cực, sáng tạo, hướng tới cái hay, cái đẹp, cái đúng.-Không nên suy diễn tuỳ tiện.III. Luyện tập.Bài tập 1:-Đây chỉ là cách nói để nhấn mạnh giá trị giáo dục của văn chương, không có ý xem nhẹ các ý khác.-Cầm đặt giá trị giáo dục trong mối quan hệ không thể tách rời với cá giá trị khác.

211

tỏ các giá trị (hoặc các cấp độ) trong tiếp nhận văn học.Bài tập 3: Thế nào là cảm nhận và hiểu trong tiếp nhận văn học?

Bài tập 2:Tham kháo các ví dụ trong Sgk và các bài giảng của Giáo viên.Bài tập 3:Đây là cách nói khác về các cấp đọ khác nhau trong tiếp nhận văn học: cảm là cấp độ tiếp nhậ cảm tính, hiểu là cấp độ tiếp nhận linh tính.

4. Củng cố: -Nắm nội dung bài học. 5. Dặn dò: -Làm các bài tập phần luyện tập một cách chi tiết.

-Vận dụng những kiến thức trong bài để soi chiếu vào những tác phẩn đã học trong chương trình.-Tiết sau học Tiếng Việt.

212

Tiết thứ: 99 TỔNG KẾT PHẦN TIẾNG VIỆT:

LỊCH SỬ, ĐẶC ĐIỂM LOẠI HÌNHVÀ CÁC PHONG CÁCH NGÔN NGỮ

A.MỤC TIÊU: Giúp học sinh:

-Hệ thống hoá được những kiến thức cơ bản về lịch sử, đặc điểm loại hình, các phong cách ngôn ngữ của Tiếng Việt đã học từ lớp 10 đến lớp 12; nắm chắc đặc điểm của từng phong cách và việc sử dụng mỗi phong cách trong ngữ cảnh giao tiếp phù hợp.-Nâng cao thêm kĩ năng lĩnh hội văn bản và kĩ năng tạo lập văn bản thuộc từng phong cách khi cần thiết.B. PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY:

C. CHUẨN BỊ GIÁO CỤ: * Giáo viên : Soạn giáo án. * Học sinh : Soạn bài.D. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Ổn định lớp - kiểm tra sĩ số:

2. Kiểm tra bài cũ: Các nội dung: lịch sử Tiếng Việt; đặc điểm loại hình cuae Tiếng Việt, cácc phong cách ngôn ngữ văn bản đã được học ở những khối lớp nào? Theo anh (chị) những kiến thức cơ bản cần nắm ở nội dung này là gì?3. Nội dung bài mới: a) Đặt vấn đề: Lấy nội dung kiểm tra làm nội dung giới thiệu bài.b) Triển khai bài dạy: Hoạt động 1: Tổng kết về nguông gốc, lịch sử phát triến của Tiếng Việt và đặc điểm của loại hình ngôn ngữ đơn lập.

-Giáo viên hướng dẫn học sinh kẻ bảng và điền vào những thông tin đã học.-Học sinh làm việc cá nhân và trình bày trước lớp. Các học sinh khác nhận xét, bổ

sung.-Giáo viên đánh giá quá trìng làm viễ của học sinh và nhắc lại những nội dung cơ

bản.Nội dung cần đạt:

Nguồn gốc và lịch sử phát triển Đặc điểm của loại hình ngôn ngữ đơn lập

a. Nguông gốc Tiếng Việt thuộc:-Họ: ngôn ngữ Nam Á.-Dòng: Môn-Khmer.-Nhánh; Tiếng Việt Mường chung.b. Các thời kì trong lịch sử:-Tiếng Việt trong thời kì dựng nước.-Tiếng Việt trong thời kì Bắc thuộc và chống Bắc thuộc.

a. Tiếng là đơn vị cơ sở của ngữ pháp. Về mặt ngữ âm, tiếng là âm tiết; về mặt sử dụng, tiếng có thể là từ hoặc yếu tố cấu tạo từ.b. Từ không biến đổi hình thái.c. Biện pháp chủ yếu để biểu thị ý nghĩa ngữ pháp là sắp đặt từ theo thứ tự trước sau và sử dụng các hư từ.

213

-Tiếng Việt trong thời kì độc lập tự chủ.-Tiếng Việt trong thời kì Pháp thuộc.-Tiếng Việt trong thời kì từ sau cách mạng tháng Tám đến nay.

Hoạt động 2: Tổng kết về phong cách ngôn ngữ văn bản.-Giáo viên hướng dẫn học sinh kẻ bảng và điền vào những thông tin đã học.-Học sinh làm việc cá nhân và trình bày trước lớp. Các học sinh khác nhận xét, bổ

sung.-Giáo viên đánh giá quá trìng làm viễ của học sinh và nhắc lại những nội dung cơ

bản.Nội dung cần đạt:

BẢNG THỨ NHẤTTên các phong cách ngôn ngữ (PCNN) và các thể loại văn bản

tiêu biểu cho từng phong cách

PCNN sinh hoạt

PCNN nghệ thuật

PCNN báo chí

PCNN chính luận

PCNN khoa học PCNN hành chính

Thể loại văn bản tiêu biểu

-Dạng nói (độc thoại, đối thoại).-Dạng viết (nhật kí, hồi ức cá nhân, thư từ).-Dạng lời nói tái hiện (trong tác phẩm văn học).

-Thơ ca, hò vè,…-Truyện, tiểu thuyết, kí,…-Kịch bản.

-Thể loại chính: bản tin, phong sự, tiểu phẩm.-Ngoài ra: thư bạn đọc, phỏng vấn, quảng cáo, bình luận thời sự,…

-Cương lĩnh.-Tuyên bố.-Tuyên ngôn, lời kêu gọi, hiệu triệu.-Các bài bình luận, xã luận.-Các báo cáo, tham luận, phát biểu trong các hội thảo, hội nghị chính trị

-Các loại văn bản khoa học chuyên sâu: chuyên khảo, luận án, luận văn, tiểu luận, báo coá khoa học,…-Các văn bản dùng để giảng dạy các môn khoa học: giáo trình, giáo khoa, thiết trình bài dạy,…-Các văn bản phổ biến khoá học: sách phổ biến khoa học kĩ thuật, các bài báo, phê bình, điểm sách,…

-Nghị định, thông tư, thông cáo, chỉ thị, quyết định, pháp lệnh, nghị quyết,…-Giấy cứng nhận, văn bằng, chứng chỉ, giấy khai sinh,…-Đơn, bản khai, báo cáo, biên bản,…

BẢNG THƯ HAITên các phong cách ngôn ngữ và đặc trưng cơ bản

Của từng phong cách

214

PCNN sinh hoạt

PCNN nghệ thuật

PCNN báo chí

PCNN chính luận

PCNN khoa học

PCNN hành chính

Đặc trưng cơ

bản

-Tính cụ thể.-Tính cảm xúc.-Tính cá thể.

-Tính hình tượng.-Tính truyền cảm.Tính cá thể hoá.

Tính thông tin thời sự.-Tính ngắn gọn.-Tính sinh động, hấp dẫn.

-Tính công khai về quan điểm chính trị.-Tính chặt chẽ trong diễn đạt và suy luận.-Tính truyền cảm, thuyết phục.

-Tính trừu tượng, khái quát.-Tính lí trí, lôgic.-Tính phi cá thể.

-Tính khuôn mẫu.-Tính chính xác. Tính công vụ.

Hoạt động thầy và trò Nội dung kiến thứcHoạt động 3: Lưyện tập.Bài tập 1: So sánh hai phần văn bản (mục 4-Sgk), xác định phong cách ngôn ngữ và đặc điểm ngôn ngữ của hai văn bản.Giáo viên yêu cầu học sinh vận dụng kiến thức đề xác định và phân tích.Học sinh thảo luận theo nhóm học tập, cử đại diện trình bày và tham gia tranh luận với các nhóm khác.

Bài tập 2: Đọc văn bản lước trích (mục 5-Sgk) và thực hiện các yêu cầu:a. Xác định phong cách ngôn ngữ của văn bản.b. Phân tích đặc điểm về từ ngữ, câu văn, kết cấu văn bản.

c. Đóng vai trò là một phóng viên báo hàng ngày và giả định văn bản trên vừa được kí và ban hành một vài giời trước, anh (chị) hãy viết một tin ngắn theo phong cách báo chí (thể loại bản tin) để đưa tin về sự kiện ban hành văn bản này.Giáo viên hướng dẫn học sinh thực

Luyện tập.Bài tập 1: Hai phần văn bản đều có chung đề tài (trăng) nhưng được viết với hai phong cách ngôn ngữ khác nhau:-Phần văn bản (a) được viết theo phong cách ngôn ngữ khoa học nên ngôn ngữ dùng thể hiện tính trừu tượng, khái quát, tính lí trí, lôgic, tính phi các thể.-Phần văn bản (b) được viết theo phng cách ngôn ngữ nghệ thuật nên ngôn ngữ dùng thể hiện tính hình tượng, tính truyền cảm, tính cá thể hoá.Bài tập 2:a. Văn bản được viết theo phong cách ngôn ngữ hành chính.b. Ngon ngữ được sử dụng trong văn bản có đặc điểm:-Về từ ngữ: văn bản sử dụng nhiều từ ngữ thường gặp trong phong cách ngôn ngữ hành chính như: quyết định, căn cứ, luật, nghị định 299/HĐBàI TậP, ban hành điều lệ, thi hành quyết định này,…-Về câu văn: Văn bản sử dụng kiểu câu thường gặp trong quyết định (thuộc văn bản hành chính): UBND thành phố Hà Nội căn cứ…xét đề nghị…quyết định…I…II…III…IV…V…VI…-Về cấu trúc: văn bản có kết cấu theo ngôn ngữ ba phần:+phần đầu: quốc hiệu, cơ quan ra quyết định, ngày tháng năm, tên quyết định.+Phần chính: nội dung quyết định.+Phần cuối: chữ kí, họ tên (góc phải), nơi nhận (góc trái).c. Tin ngắn:

215

hiện các yêu cầu trên.Học sinh làm việc cá nhân và trình bày kết quả trước lớp để thảo luận.

Cách đây chỉ mới vài tiếng đồng hồ, bà Trần Thị Tân Đan thay mặt UBND thành phố Hà Nội đã kí quyết định thành lập Bảo hiểm Y tế Hà Nội. Quyết định ngoài việc nêu rõ chức năng, quyền hạn, nhiệm vụ, tổ chức, cơ câu phòng ban,…còn quy định địa điểm cho Bản hiểm Y tế Hà Nội và các cá nhân, tổ chức chịu trách nhiệm thi hành.

4. Củng cố: -Nắm nội dung bài học. 5. Dặn dò: -Một số hình thức ôn tập rèn luyện:

+Ôn tập theo nhóm học để nắm nội dung kiến thức một cách cụ thể, chi tiết hơn.+Lấy một số văn bản (đoạn trích) để phân tích các nội dung đã ôn tập.+Viết một số văn bản thep từng phong cách khác nhau.

216

Tiết thứ: 100KIỂM TRA CUỐI NĂM

Tiết thứ: 101 LÀM VĂN:

PHÁT BIỂU TỰ DO A- MỤC TIÊU BÀI HỌC- Có những hiểu biết đầu tiên về phát biểu tự do (khái niệm, những điểm giống nhau và khác nhau so với phát biểu theo chủ đề). - Nắm được một số nguyên tắc và yêu cầu của phát biểu tự do. - Bước đầu vận dụng những kiến thức và kĩ năng đó vào công việc phát biểu tự do về một chủ đề mà các em thấy hứng thú và có mong muốn được trao đổi ý kiến với người nghe. B- PHƯƠNG PHÁP VÀ PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC 1. Phương pháp dạy học: Bài học kết hợp lí thuyết và thực hành. Cần khai thác tính tích cực, chủ động của học sinh. Có thể cho học sinh thảo luận, gợi cho học sinh tưởng tượng và luyện tập cách phát biểu tự do. 2. Phương tiện dạy học SGK, GA, phiếu học tập ...C- NỘI DUNG, TIẾN TRÌNH LÊN LỚP

Hoạt động của thầy và trò Nội dung cần đạtHoạt động 1: Tìm hiểu những tình huống nảy sinh phát biểu tự do.1- GV nêu yêu cầu: Hãy tìm một vài ví dụ ở đời sống quanh mình để chứng tỏ rằng: trong thực tế, không phải lúc nào con người cũng chỉ phát biểu những ý kiến mà mình đã chuẩn bị kĩ càng, theo những chủ đề định sắn.- HS dựa vào phần gợi ý trong SGK để tìm ví dụ.- GV nhận xét và nêu thêm một số ví dụ khác.

I. Tìm hiểu về phát biểu tự do1. Những trường hợp được coi là phát biểu tự do.+ Trong buổi giao lưu: "chát với 8X" của đài truyền

hình kĩ thuật số, khi được người dẫn chương trình gợi ý: "trong chuyến đi châu Âu, kỉ niệm nào anh nhớ nhất?", một khách mời (nhạc sĩ) đã phát biểu: "Có rất nhiều kỉ niệm đáng nhớ trong chuyến đi ấy: chụp ảnh lưu niệm với bạn bè; những buổi biểu diễn; gặp gỡ bà con Việt Kiều;… Nhưng có lẽ kỉ niệm đáng nhớ nhất trong chuyến đi ấy, vâng, tôi nhớ ra rồi, đó là đêm biểu diễn cho bà con Việt kiều ta ở Pa-ri… ". Và cứ thế, vị khách mời đã phát biểu rất say sưa những cảm nhận của mình về đêm biểu diễn ấy: nhạc sĩ biểu diễn ra sao, bà con cảm động thế nào, những người nước ngoài có mặt hôm ấy đã phát biểu những gì,…

+ Một bạn học sinh khi được cô giáo nêu vấn đề: "Hãy phát biểu những hiểu biết của em về thơ mới Việt Nam giai đoạn 30- 45" đã giơ tay xin ý kiến: "Thưa cô, em chỉ xin phát biểu về mảng thơ tình thôi được không ạ". Được sự đồng ý của cô giáo, bạn học sinh ấy đã phát biểu một cách say sưa, hào hứng (tuy có phần hơi lan man) về mảng thơ tình trong phong trào thơ mới: những nhà thơ có nhiều thơ tình, những bài thơ tình tiêu biểu, những

217

cảm nhận về thơ tình,…+ Trong buổi Đại hội chi đoàn, mặc dù không được

phân công tham luận nhưng ngay sau khi nghe bạn A phát biểu về phong trào "học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh", bạn B đã xin phát biểu và bạn đóng góp nhiều ý kiến rất hay, rất bổ ích, thậm chí còn hơn cả bài phát biểu chuẩn bị sẵn của bạn A.

Trên đây là những ví dụ về phát biểu tự do.2- GV nêu vấn đề:Từ những ví dụ nêu trên, anh (chị) hãy trả lời câu hỏi: Vì sao con người luôn có nhu cầu được (hay phải) phát biểu tự do?- HS dựa vào ví dụ và tình huống nêu ra trong SGK để phát biểu.

2. Nhu cầu được (hay phải) phát biểu tự do.+ Trong quá trình sống, học tập và làm việc, con người

có rất nhiều điều say mê (hay buộc phải tìm hiểu). Tri thức thì vô cùng mà hiểu biết của mỗi người có hạn nên chia sẻ và được chia sẻ là điều vẫn thường gặp.

+ "Con người là tổng hòa các mối quan hệ xã hội". Vì vậy, phát biểu tự do là một nhu cầu (muốn người khác nghe mình nói) đồng thời là một yêu cầu (người khác muốn được nghe mình nói). Qua phát biểu tự do, con người sẽ hiểu người, hiểu mình và hiểu đời hơn.

3- GV nêu câu hỏi trắc nghiệm: Làm thế nào để phát biểu tự do thành công?a) Không được phát biểu về những gì mình không hiểu biết và thích thú.b) Phải bám chắc chủ đề, không để bị xa đề hoặc lạc đề.c) Phải tự rèn luyện để có thể nhanh chónh tìm ý và sắp xếp ý. d) Nên xây dựng lời phát biểu thành một bài hoàn chỉnh.e) Chỉ nên tập trung vào những nội dung có khả năng làm cho người nghe cảm thấy mới mẻ và thú vị.g) Luôn luôn quan sát nét mặt, cử chỉ của người nghe để có sự điều chỉnh kịp thời.- HS dựa vào kinh nghiệm bản thân và những điều tìm hiểu trên đây để có những lựa chọn thích hợp.

3. Cách phát biểu tự do+ Phát biểu tự do là dạng phát biểu trong đó người phát

biểu trình bày với mọi người về một điều bất chợt nảy sinh do mình thích thú, say mê hoặc do mọi người yêu cầu.

+ Vì bất ngờ, ngẫu nhiên, ngoài dự tính nên người phát biểu không thể tức thời xây dựng lời phát biểu thành một bài hoàn chỉnh có sự chuẩn bị công phu.

+ Người phát biểu sẽ không thành công nếu phát biểu về một đề tài mà mình không hiểu biết và thích thú. Vì có hiểu biết mới nói đúng, có thích thú mới nói hay. Nhưng hứng thú không dễ đến, hiểu biết thì có hạn, càng không thể đến một cách bất ngờ. Muốn tạo hứng thú và có vốn hiểu biết, không có cách gì hơn là say mê học tập, tìm hiểu, sống nhiệt tình và say mê với cuộc đời.+ Phát biểu dù là tự do cũng phải có người nghe. Phát biểu chỉ thực sự thành công khi thực sự hướng tới người nghe. Người phát biểu phải chọn đề tài phù hợp, có cách nói phù hợp với người nghe. Trong quá trình phát biểu cần quan sát nét mặt, cử chỉ,… của người nghe để có sự điều chỉnh kịp thời. Thành công của phát biểu tự do chỉ thực sự có được khi hứng thú của người nói bắt gặp và cộng hưởng với hứng thú của người nghe. Dĩ nhiên, không người nghe nào hứng thú với những gì đã làm họ nhàm chán trừ khi điều không mới được phát biểu bằng

218

cách nói mới.Như vậy, trong tất cả các phương án trên, chỉ có

phương án (d) là không lựa chọn còn lại đều là những cách khiến phát biểu tự do thành công.

Lưu ý: đọc kĩ phần ghi nhớ.Hoạt động 2: Luyện tập II. Luyện tập1- GV có thể đưa mục (4) trong SGK vào phần luyện tập để khắc sâu những điều cần ghi nhớ ở mục (3).- Trên cơ sở mục (3), HS cụ thể hóa những điều đặt ra ở mục (4).

1. Luyện tập tình huống phát biểu tự do (mục 4- SGK)

Bước 1: Chọn chủ đề cụ thể.Bước 2: Kiểm tra nhanh xem vì sao mình chọn chủ đề

ấy (tâm đắc? được nhiều người tán thành? chủ đề mới mẻ?... hay là tất cả những lí do đó?).

Bước 3: Phác nhanh trong óc những ý chính của lời phát biểu và sắp xếp chúng theo thứ tự hợp lí.

Bước 4: Nghĩ cách thu hút sự chú ý của người nghe (nhấn mạnh những chỗ có ý nghĩa quan trọng; đưa ra những thông tin mới, bất ngờ, có sức gây ấn tượng; lồng nội dung phát biểu vào những câu chuyện kể lí thú, hấp dẫn; tìm cách diễn đạt dễ tiếp nhận và trong hoàn cảnh thích hợp có thêm sự gợi cảm hay hài hước; thể iện sự hào hứng của bản thân qua ánh mắt, giọng nói, điệu bộ; tạo cảm giác gần gũi, có sự giao lưu giữa người nói và người nghe).

2. GV hướng dẫn HS thực hiện các bài luyện tập trong SGK.

2. Phần luyện tập trong SGK+ Tiếp tục sưu tầm những lời phát biểu tự do đặc sắc

(Bài tập 1).+ Ghi lại lời phát biểu tự do về một cuốn sách đang

được giới trẻ quan tâm, yêu thích và phân tích:- Đó đã thật sự là phát biểu tự do hay vẫn là phát biểu

theo chủ đề định sẵn?- So với những yêu cầu đặt ra cho những ý kiến phát

biểu tự do thì lời phát biểu của bản thân có những ưu điểm và hạn chế gì?

Lưu ý: cần bán sát khái niệm, những yêu cầu và cách phát biểu tự do để phân tích.

3. GV có thể chọn một chủ đề bất ngờ và khuyến khích những học sinh có hứng thú và hiểu biết thực hành- cả lớp nghe và nhận xét, góp ý.

3. Thực hành phát biểu tự doCó thể chọn một trong các đề tài sau:+ Dòng nhạc nào đang được giới trẻ ưa thích?+ Quan niệm thế nào về "văn hóa game"?+ Tình yêu tuổi học đường- nên hay không nên?+ Chương trình truyền hình mà bạn yêu thích?v. v…

219

Tiết thứ: 102-103TIẾNG VIỆT:

PHONG CÁCH NGÔN NGỮ HÀNH CHÍNH A.MỤC TIÊU BÀI HỌC - Nắm vững đặc điểm của ngôn ngữ dựng trong các văn bản hành chính để phân biệt với các phong cách ngôn ngữ khác : chính luận khoa học và nghệ thuật. - Có kỹ năng hoàn chỉnh văn bản theo mẫu in sẵn của nhà nước, hoặc có thể tự soạn thảo những văn bản thông dụng như : đơn từ, biên bản, .... khi cần thiết.B. PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC- Sách giáo khoa, sách giáo viên- Thiết kế bài học.C. PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC Giáo viên tổ chức giờ học theo cách kết hợp gợi tìm , vấn đáp , trao đổi thảo luận. D. TIẾN TRÌNH TỔ CHỨC DẠY HỌC1. Kiểm tra bài cũ2. Bài mới.

Hoạt động của thầy và trò Nội dung cần đạtHoạt động 1: Tìm hiểu một số văn bản

I. NGÔN NGỮ HÀNH CHÍNH LÀ GÌ?

GV lần lượt chỉ định từng HS đọc to các văn bản trong SGK, sau đó nêu câu hỏi tìm hiểu:a) Kể thêm các văn bản cùng loại với các văn bản trên.b) Điểm giống nhau và khác nhau giữa các văn bản trên là gì?

1. Tìm hiểu văn bảna) Các văn bản cùng loại với 3 văn bản trên:+ Văn bản 1 là nghị định của Chính phủ (Ban hành

điều lệ bảo hiểm y tế). Gần với nghị định là các văn bản khác của các cơ quan Nhà nước (hoặc tổ chức chính trị, xã hội) như: thông tư, thông cáo, chỉ thị, quyết định, pháp lệnh, nghị quyết,…

+ Văn bản 2 là giấy chứng nhận của thủ trưởng một cơ quan Nhà nước (Giấy chứng nhận tốt nghiệp THPT- tạm thời). Gần với giấy chứng nhận là các loại băn bản như: văn bằng, chứng chỉ, giấy khai sinh,…

+ Văn bản 3 là đơn của một công dân gửi một cơ quan Nhà nước hay do Nhà nước quản lí (Đơn xin học nghề). Gần với đơn là các loại văn bản khác như: bản khai, báo cáo, biên bản,…

b) Điểm giống nhau và khác nhau giữa các văn bản:+ Giống nhau: Các văn bản đều có tính pháp lí, là cơ

sở để giải quyết những vấn đề mang tính hành chính, công vụ.

+ Mỗi loại văn bản thuộc phạm vi, quyền hạn khác nhau, đối tượng thực hiện khác nhau.

Hoạt động 2: Tổ chức tìm hiểu ngôn ngữ hành chính trong

2. Ngôn ngữ hành chính trong văn bản hành chính+ Về trình bày, kết cấu: Các văn bản đều được trình

220

văn bản hành chính GV yêu cầu HS tìm hiểu ngôn ngữ được sử dụng trong các văn bản:a) Đặc điểm kết cấu, trình bày.b) Đặc điểm từ ngữ, câu văn.

- HS làm việc cá nhân (khảo sát các văn bản) và trình bày trước lớp. Các HS khác có thể nhận xét, bổ sung (nếu cần).

bày thống nhất. Mỗi văn bản thường gồm 3 phần theo một khuôn mẫu nhất định:

- Phần đầu: các tiêu mục của văn bản.- Phần chính: nội dung văn bản.- Phần cuối: các thủ tục cần thiết (thời gian, địa điểm,

chữ kí,…).+ Về từ ngữ: Văn bản hành chính sử dụng những từ

ngữ toàn dân một cách chính xác. Ngoài ra, có một lớp từ ngữ hành chính được sử dụng với tần số cao (căn cứ…, được sự ủy nhiệm của…, tại công văn số…, nay quyết định, chịu quyết định, chịu trách nhiệm thi hành quyết định, có hiệu lực từ ngày…, xin cam đoan…

+ Về câu văn: có những văn bản tuy dài nhưng chỉ là kết cấu của một câu (Chính phủ căn cứ…. Quyết định: điều 1, 2, 3,…). Mỗi ý quan trọng thường được tách ra và xuống dòng, viết hoa đầu dòng.

VD:Tôi tên là:…Sinh ngày:…Nơi sinh:…Nhìn chung, văn bản hành chính cần chính xác bởi vì

đa số đều có giá trị pháp lí. Mỗi câu, chữ, con số dấu chấm dấu phảy đều phải chính xác để khỏi gây phiền phức về sau. Ngôn ngữ hành chính không phải là ngôn ngữ biểu cảm nên các từ ngữ biểu cảm hạn chế sử dụng. Tuy nhiên, văn bản hành chính cần sự trang trọng nên thường sử dụng những từ Hán- Việt.

Hoạt động 3: Tổ chức tìm hiểu khái niệm phong cách ngôn ngữ hành chínhTừ việc tìm hiểu các văn bản trên, GV hướng dẫn HS rút ra khái niệm phong cách ngôn ngữ hành chính.

3. Ngôn ngữ hành chính là gì?Ngôn ngữ hành chính là ngôn ngữ dùng trong các văn

bản hành chính để giao tiếp trong phạm vi các cơ quan Nhà nước hay các tổ chức chính trị, xã hội (gọi chung là cơ quan), hoặc giữa cơ quan với người dân và giữa người dân với cơ quan, hay giữa những người dân với nhau trên cơ sở pháp lí.

Hoạt động 4: Tổ chức luyện tập

II. LUYỆN TẬP

Bài tập 1: Hãy kể tên một số loại văn bản hành chính thường liên quan đến công việc học tập trong nhà trường của anh (chị)GV gợi ý, tổ chức cho HS các nhóm thi xem nhóm nào kể được nhiều và đúng.

Bài tập 1: Một số loại văn bản hành chính thường liên quan đến công việc học tập trong nhà trường: Đơn xin nghỉ học, Biên bản sinh hoạt lớp, Đơn xin vào Đoàn TNCS Hồ Chí Minh, Giấy chứng nhận, Sơ yếu lí lịch, Bằng tốt nghiệp THCS, Giấy khai sinh, Học bạ, Giấy chứng nhận trúng tuyển vào lớp 10, Bản cam kết…, Giấp mời họp,…

221

Bài tập 2: Hãy nêu những đặc điểm tiêu biểu về trình bày văn bản, về từ ngữ, câu văn của văn bản hành chính (lược trích- SGK).Trên cơ sở nội dung bài học, GV gợi ý để HS phân tích.

Bài tập 2: Những đặc điểm tiêu biểu:+ Trình bày văn bản: 3 phần- Phần đầu gồm: tên hiệu nước, tên cơ quan ra quyết

định, số quyết định, ngày… tháng… năm…, tên quyết định.

- Phần chính: Bộ trưởng… căn cứ… theo đề nghị… quyết định: điều 1…, điều 2…, điều 3…

- Phần cuối: người kí (kí tên đóng dấu), nơi nhận.+ Từ ngữ: dùng những từ ngữ hành chính (quyết định

về việc…, căn cứ nghị định…, theo đề nghị của,… quyết định, ban hành kèm theo quyết định, quy định trong chỉ thị, quyết định có hiệu lực, chịu trách nhiệm thi hành quyết định,…

+ Câu: sử dụng câu văn hành chính (toàn bộ phần nội dung chỉ có một câu).

Tiết 2

Hoạt động của thầy và trò Nội dung cần đạtHoạt động 1: Tổ chức tìm hiểu đặc trưng của phong cách ngôn ngữ hành chính 1. GV yêu cầu HS đọc lại các văn bản ở tiết học trước và phân tích tính khuôn mẫu của các văn bản đó.- HS làm việc cá nhân và trình bày trước lớp.- GV nhận xét và chốt lại một số nội dung, lưu ý HS một số vấn đề.

II. ĐẶC TRƯNG CỦA PHONG CÁCH NGÔN NGỮ HÀNH CHÍNH

1. Tính khuôn mẫuTính khuôn mẫu thể hiện ở kết cấu 3 phần thống nhất:a) Phần mở đầu gồm:+ Quốc hiệu và tiêu ngữ.+ Tên cơ quan, tổ chức ban hành văn bản.+ Địa điểm, thời gian ban hành văn bản.+ Tên văn bản- mục tiêu văn bản.b) Phần chính: nội dung văn bản.c) Phần cuối:+ Địa điểm, thời gian (nếu chưa đặt ở phần đầu).+ Chữ kí và dấu (nếu có thẩm quyền).Chú ý: + Nếu là đơn từ, kê khai thì phần cuối nhất thiết phải

có chữ kí, họ tên đầy đủ của người làm đơn hoặc k khai.+ Kết cấu 3 phần có thể "xê dịch" một vài điểm nhỏ

tùy thuộc vào những loại văn bản khác nhau, song nhìn chung đều mang tính khuôn mẫu thống nhất.

2. GV đặt câu hỏi để HS thảo luận:Câu hỏi: Tính minh xác của văn bản hành chính thể hiện ở những điểm nào? Nếu không

2. Tính minh xácTính minh xác thể hiện ở:+ Mỗi từ chỉ có một nghĩa, mỗi câu chỉ có một ý. Tính

chính xác về ngôn từ đòi hỏi đến từng dấu chấm, dấu phẩy, con số, ngày tháng, chữ kí,…

222

đảm bảo tính minh xác thì điều gì sẽ xảy ra?- HS thảo luận và phát biểu ý kiến.- GV nhận xét và khắc sâu một số ý cơ bản.

+ Văn bản hành chính không được dùng từ địa phương, từ khẩu ngữ, không dùng các biện pháp tu từ hoặc lối biểu đạt hàm ý, không xóa bỏ, thay đổi, sửa chữa.

Chú ý:Văn bản hành chính cần đảm bảo tính minh xác bởi vì

văn bản được viết ra chủ yếu để thực thi. Ngôn từ chính là "chứng tích pháp lí".

VD: Nếu văn bằng mà không chính xác về gày sinh, họ, tên, đệm, quê,… thì bị coi như không hợp lệ (không phải của mình).

Trong xã hội vẫn có hiện tượng mạo chữ kí, làm dấu giả để làm các giấy tờ giả: bằng giả, chứng minh thư giả, hợp đồng giả,…

3. GV đặt câu hỏi để HS thảo luận:Câu hỏi: Tính công vụ thể hiện như thế nào trong văn bản hành chính? Trong đơn xin nghỉ học, điều gì là quan trọng- cảm xúc của người viết hay xác nhận của cha mẹ, bệnh viện?- HS thảo luận và phát biểu ý kiến.- GV nhận xét và khắc sâu một số ý cơ bản.

3. Tính công vụTính công vụ thể hiện ở:+ Hạn chế tối đa những biểu đạt tình cảm cá nhân.+ Các từ ngữ biểu cảm nếu dùng cũng chỉ mang tính

ước lệ, khuôn mẫu.VD: kính chuyển, kính mong, trân trọng kính mời,…+ Trong đơn từ của cá nhân, người ta chú trọng đến

những từ ngữ biểu ý hơn là các từ ngữ biểu cảm.VD: trong đơn xin nghỉ học, xác nhận của cha mẹ,

bệnh viện có giá trị hơn những lời trình bày có cảm xúc để được thông cảm.

Hoạt động 2: Tổ chức luyện tập

III. LUYỆN TẬP

Bài tập 1 và bài tập 2: - GV yêu cầu HS xem lại bài học để trả lời đầy đủ, chính xác.- HS làm việc cá nhân, xem lại bài, phát biểu ý kiến. Các HS khác nhận xét, bổ sung (nếu cần).

Bài tập 1 và bài tập 2: Nội dung cần đạt:Xem lại mục 1- phần III- Nội dung bài học.

Bài tập 3 và bài tập 4: Bài tập 3 và bài tập 4:

Bài tập thực hành nên HS có thể chuẩn bị trước ở nhà, trên cơ sở nội dung bài học ở lớp, HS có thể điều chỉnh, sửa chữa (nếu cần)

Bài tập 3: Yêu cầu của biên bản một cuộc họp: chính xác về thời

gian, địa điểm, thành phần. Nọi dung cuộc họp cần ghi vắn tắt nhưng rõ ràng. Cuối biên bản cần có chữ kí của chủ tọa và thư kí cuộc họp.

Bài tập 4:Yêu cầu của đơn xin gia nhập Đoàn TNCS Hồ Chí

223

Minh:+ Tiêu đề.+ Kính gửi (Đoàn cấp trên).+ Lí do xin gia nhập Đoàn TNCS Hồ Chí Minh.+ Những cam kết.+ Địa điểm, ngày… tháng… năm…+ Người viết kí và ghi rõ họ tên.

224

Tiết thứ: 104LÀM VĂN:

VĂN BẢN TỔNG KẾT A- MỤC TIÊU BÀI HỌCGiúp HS :- Hiểu được mục đích yêu cầu, nội dung và phương pháp thể hiện của văn bản tổng kết thông thường.- Biết cách lập dàn ý, từ đó viết được một văn bản tổng kết có nội dung đơn giản, phù hợp với trình độ HS THPT.B. PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC- Sách giáo khoa, sách giáo viên.- Tài liệu tham khảo.- Thiết kế bài học.C. PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC Hướng dẫn tìm hiểu ví dụ, thảo luận rút ra kiến thức và kỹ năng thực hành.D. TIẾN TRÌNH TỔ CHỨC DẠY HỌC1. Kiểm tra bài cũ Trình bày khái niệm ngôn ngữ hành chính và phong cách ngôn ngữ hành chính.2. Bài mới.

Hoạt động của thầy và trò Nội dung cần đạtHoạt động 1: Tìm hiểu cách viết văn bản tổng kết

I. CÁCH VIẾT VĂN BẢN TỔNG KẾT

1- GV yêu cầu HS đọc văn bản tổng kết trong SGK và trả lời các câu hỏi:a) Đọc các đề mục và nội dung của văn bản trên, anh (chị) có nhận xét gì về bố cục và những nội dung chính của một văn bản tổng kết?b) Về diễn đạt, văn bản tổng kết có cách dùng từ, đặt câu như thế nào?- HS làm việc cá nhân với văn bản rồi phát biểu ý kiến. Các HS khác nghe, nhận xét và bổ sung.

1. Tìm hiểu ví dụa) Bố cục của văn bản tổng kết trên đây có 3 phần:+ Phần mở đầu:- Quốc hiệu hoặc tên tổ chức (Đoàn TNCS Hồ Chí

Minh- Trường ĐHSPHN- Đội thanh niên tình nguyện số 2).

- Địa điểm, ngày… tháng… năm (Hà Nội, ngày 15 tháng 9 năm 2007).

- Tiêu đề (Báo cáo kết quả hoạt động tình nguyện tại các trung tâm điều dưỡng thương binh, bệnh binh nặng và người có công với nước).

+ Phần nội dung báo cáo gồm:- Tình hình tổ chức: địa điểm hoạt động (…), thời

gian (…), số lượng tham gia (…).- Kết quả hoạt động (Hoạt động chăm sóc thương

bệnh binh và người có công với nước; Hoạt động giao lưu văn hóa, văn nghệ, thể thao; Vệ sinh môi trường, tôn tạo cảnh quan; Hoạt động tổ chức ôn tập văn hóa và sinh hoạt hè cho con em thương binh, bệnh binh; Hoạt động xây dựng công trình thanh niên và tặng quà thương binh, bệnh binh).

225

- Đánh giá chung.+ Phần kết thúc: người viết báo cáo kí tên (Nguyễn

Văn Hiếu).b) Về diễn đạt, văn bản tổng kết có cách dùng từ, đặt

câu ngắn gọn, chính xác, rõ ràng, mỗi việc một đề mục, mỗi ý một lần xuống dòng, gạch đầu dòng, các câu sử dụng thường lược chủ ngữ.

2- GV yêu cầu HS từ việc tìm hiểu VD trên hãy cho biết yêu cầu đối với văn bản tổng kết.- HS tự rút ra kết luận.- GV nhận xét và cho 1 HS đọc phần Ghi nhớ để khắc sâu.

2. Yêu cầu đối với văn bản tổng kết- Văn bản tổng kết nhằm nhìn nhận, đánh giá kết quả

và rút ra những bài học kinh nghiệm khi kết thúc một công việc hay một giai đoạn công tác.

- Muốn viết được văn bản tổng kết, cần:+ Tập hợp tư liệu, số liệu đầy đủ, chính xác.+ Lần lượt viết các phần: mở đầu; nội dung báo cáo

(tình hình và kết quả thực hiện công việc, bài học kinh nghiệm và kiến nghị); kết thúc.

+ Diễn đạt ngắn gọn, chính xác và rõ ràng.Hoạt động 2: Luyện tập II. LUYỆN TẬP Bài tập 1: Đọc văn bản (SGK) và trả lời câu hỏi:a) Văn bản trên đã đạt được những yêu cầu nào của một văn bản tổng kết?b) Người trích lược đi một vài đoạn, một vài ý trong văn bản (…). Anh (chị) đoán xem trong các đoạn bị lược đi ấy, tác giả dẫn ra những sự việc, tư liệu, số liệu gì?c) Đối chiếu với yêu cầu của một văn bản tổng kết nói chung, văn bản trên thiếu nội dung nào cần bổ sung?- GV có thể cho HS quan sát trên màn hình máy chiếu.- HS đọc và thảo luận, có thể bổ sung (bằng cách soạn thảo kiểu chữ khác) vào những chỗ bị lược (…).- GV cho HS quan sát tiếp văn bản hoàn chỉnh để HS đối chiếu, tự đánh giá.

Bài tập 1:a) Văn bản trên đã đạt được một số yêu cầu của một

văn bản tổng kết. Đó là:- Đảm bảo bố cục 3 phần: mở đầu; nội dung báo cáo

và kết thúc.- Diễn đạt ngắn gọn, chính xác và rõ ràng.b) T rong những đoạn bị lược, tác giả dẫn ra những sự

việc, tư liệu, số liệu:- kết quả của công tác giáo dục chính trị tư tưởng.- Số đăng kí phấn đấu trong học tập và kết quả đạt

được.- Số tình nguyện tham gia phong trào chống tệ nạn xã

hội và kết quả đạt được.- Số tình nguyện chung sức cùng cộng đồng tham gia

công tác xã hội và kết quả đạt được.- Công tác phát triển đoàn viên.c) Đối chiếu với yêu cầu của một văn bản tổng kết nói

chung, văn bản trên thiếu một số nội dung cần bổ sung:- Tên hiệu của Đoàn, tên đoàn trường và tên chi đoàn.- Mục II và mục IV nên cho vào một mục chung là:

Kết quả công tác đoàn.- Đánh giá chung.

Bài tập 2: Nếu được giao nhiệm Bài tập 2:

226

vụ viết một bản tổng kết phong trào học tập và rèn luyện của lớp trong năm học vừa qua, anh (chị) sẽ thực hiện những công việc gì? a) Chuẩn bị tư liệu ra sao?b) Lập dàn ý văn bản thế nào?Sau khi lập dàn ý, hãy viết vài đoạn thuộc phần thân bài của văn bản ấy.- GV hướng dẫn, gợi ý.- HS suy nghĩ và viết.- GV nhận xét.

a) Chuẩn bị tư liệu: tư liệu về kết quả xếp loại học tập và kết quả xếp loại hạnh kiểm,…

b) Dàn ý:Phần đầu:- Quốc hiệu, tên trường, lớp.- Địa điểm, ngày… tháng… năm…- Tiêu đề báo cáo: Báo cáo tổng kết phong trào học

tập và rèn luyện- lớp (…)- năm học (…).Phần nội dung:- Đặc điểm tình hình lớp.- Kết quả học tập.- Kết quả rèn luyện.- Bài học kinh nghiệm.- Đánh giá chung.Phần kết: kí tên.Chú ý: người viết nên chọn nội dung cơ bản (kết quả

học tập và kết quả rèn luyện) để viết thành những đoạn văn bản.

Hoạt động 5: Củng cố, hướng dẫn học ở nhà

D. Củng cố, hướng dẫn học ở nhà

- GV củng cố lại toàn bài và hướng dẫn công việc ở nhà.- HS ghi chép để thực hiện.

1) Củng cố:Văn bản tổng kết được viết để nhìn nhận, đánh giá kết

quả khi kết thúc một công việc nào đó. Muốn viết được văn bản tổng kết cần có tư liệu, cần diễn đạt đúng đặc trưng văn bản hành chính và cần tuân thủ theo 3 phần.

2) Hướng dẫn học ở nhà- Tiếp tục hoàn thành bài tập (2).- Tìm hiểu một số hoạt động đã qua của trường, lớp

để viết báo cáo.

227

Tiết thứ: 105

TRẢ BÀI KIỂM TRA TỔNG HỢP CUỐI NĂMa. MỤC TIÊU BÀI HỌC - Phát hiện và bổ sung những mặt còn yếu về kiến thức và kỹ năng.- Rút được kinh nghiệm bổ ích để chuẩn bị tốt cho kỳ thi tốt nghiệp THPT.b. PHƯƠNG TIỆN THỰC HIỆN- Sách giáo khoa, sách giáo viên- Bài làm của HS- Thiết kế bài họcC. PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC - HS thảo luận, bày tỏ ý kiến, phân tích sai sót và khẳng định câu trả lời đúng.- Giáo viên tổng kết các kinh nghiệm làm bài kiểm tra tổng hợp, chốt lại các kiến thức, kĩ năng cơ bản.3. Tiến trình tổ chức dạy học

Hoạt động của thầy và trò Nội dung cần đạtHoạt động 1: Nhận xét, đánh giá kết quảGV căn cứ vào kết quả chấm để nhận xét

I. Nhận xét, đánh giá kết quảNhận xét các nội dung sau:- Về kiến thức.- Về kĩ năng.- Những ưu điểm và nhược điểm chung.- Những ưu điểm và nhược điểm riêng.

Hoạt động II: Rút kinh nghiệm- GV trả bài.- HS xem lại bài, đổi bài cho nhau để thảo luận, rút kinh nghiệm.

II. Rút kinh nghiệm- Cá nhân xem kĩ toàn bài, tự đánh giá bản thân.- Trao đổi bài cho nhau để thảo luận.- Phát hiện và sửa chữa các lỗi trong bài.- Trình bày những kinh nghiệm về làm một bài kiểm

tra tổng hợp. Hoạt động 3: Xây dựng dàn bài cho đề tự luận.GV và HS cùng xây dựng thành dàn bài chi tiết trên bảng.

III. Xây dựng dàn bài cho đề tự luậnNội dung cần đạt theo đúng đáp án của đề kiểm tra

(tham khảo bài soạn Bài kiểm tra tổng hợp cuối năm).

++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++http://ngoclinhson.violet.vn, http://ngoclinhson.tk- website đang xây dựng, cập nhật phần mềm, tài liệu cá nhân có trong quá trình làm việc, sử dụng máy tính và hỗ trợ cộng đồng:+ Quản lý giáo dục, các hoạt động giáo dục;+ Tin học, công nghệ thông tin;+ Giáo trình, giáo án; đề thi, kiểm tra;Và các nội dung khác.++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++

228