GEZURRAK HANKA MOTZA

5. GAIA

Zer ikasiko dugu?O LEXIKOA

O AtzizkiakO Animaliak

O KOMUNIKAZIOAO Albistea

O GRAMATIKAO Izenondoa eta IzenlagunaO Sintaxia: Denborazko perpausakO Deklinabidea: NON eta NORENGAN kasuakO Aditza: NOR-NORI-NORK

O ORTOTIPOGRAFIAO Orduak

O KULTURAO Euskalkiak II

O LITERATURAO Alegia

LEXIKOA

AtzizkiakAtzizkia Esanahia Oinarria Adibideak

-ti Izaera, joera,ugaritasuna, adjektibogilea

Izena edo adjektiboa

Lotsati, loti…

-ka adberbiogilea Izena edo aditza Isilka, arrastaka, joka…

-tar (-ar / -dar) Baseak adierazitako tokian jaio dena

Izena Herritar, Bilbotar, mundutar, etxetiar…

-tza Ekintza Aditza Bizitza, jaiotza…

-tasun (-asun) Izen abstraktuak Adjektiboa edo pertsona adierazten duen izena

Itsutasun, amatasun, alaitasun…

Animaliak

Ardi – ahari – arkume – bildotsAhuntz – aker - antxumeBehor – zaldi – zaldikume/moxalaAsteme – astar – astakumeBehi – zezen/idi – txahal – urrixa – bingatxa –

zekor - idisko

KOMUNIKAZIOA

AlbisteaO Zer da albistea?

O Gaurkotasuna duen zerbaiti buruz informazioa ematen duen idazkia.

O Non irakur edo entzun daiteke?O Prentsa idatzian: egunkarietan,

aldizkarietan…O TelebistanO IrratianO Eskuko telefonoan

Egunkarietako sailakO EskelakO PolitikaO IritziaO KirolakO PublizitateaO EkonomiaO Gizartea

O MunduaO Euskal HerriaO AgendaO NazioartekoakO …

AlbisteaO Zer egitura eduki ohi dute albisteek?

O TITULARRA: Gertakizunaren informazioa eta datu esanguratsuenen berri ematen du. Batzuetan, titularrean emandako informazioa osatzeko azpititularra jartzen da.

O INFORMAZIOAREN LABURPENA: Sei galdera nagusiren inguruan egituratzen da: ZER, NOR/NORK, NOIZ, NOLA, ZERGATIK.

O GORPUTZA: Lehen emandako informazioa garatzen da, datuak osatuz.

AlbisteaO Zer eratako hizkuntza erabili ohi da

albisteetan?O Esaldi ARGIAK erabili behar dira,

irakurleak ulertzeko modukoak.O Ideiak ZEHAZTASUNEZ azaldu behar

ditugu. Askotan alferrik erabiltzen ditugun hitz asko. Hobe da hitz egokiak aukeratzea, esan nahi duguna zuzen adierazteko.

O NATURALTASUNA bilatu behar dugu; hitz eta egitura errazak.

O Ezin dugu hitz egiten dugun moduan idatzi.

O Esaldi luzeak eta hitz zailak baztertu egin behar ditugu.

AlbisteaInformazioaren iturria aipatzeko bideak.

OInformazio iturria ezagutzen denean

O-ek adierazi duenez / duO-ek esan duenez / duO-ek kontatu duenez / duO-ek iragarri duO-ek jakinarazi duO-en adierazpenen arabera

O Informazio iturria ezagutzen ez deneanO antza denezO itxura denezO dirudienezO badirudiO diotenezO omen

GRAMATIKA

Izenondoa (izond.)O Gizakia, animalia, gauza… nolakoak

diren aditzera ematen dute.O Izenaren eskuinaldean joaten dira.

O Jentilizioak eta –dun atzizkidunak izan ezik.

Niri sagar gorriak gustatzen zaizkit.

Izenondoa (izond.)

OEsanahia mailakatu egin daiteke:O Izenondoa errepikatuz:

O Niri sagar gorri-gorriak gustatzen zaizkit.

O Maila adberbioak erabiliz:OOso, txit, zeharo, izugarri…

O Gizon hori oso aberatsa da.

O -en, -ago, -egi:O Gorriena, gorriago, gorriegi

Izenlaguna (izlag.)O -EN eta –KO (-GO) deklinabide

atzizkiak hartzen ditu.O Izenaren ezkerraldean joaten dira.O NOREN/ZEREN eta NONGO

deklinabide kasuei erantzuten dieten hitzak dira.Gurasoen baserrian oilategia dago.

Anbotoko Mari ez dut inoiz ikusi.

Denborazko perpausakO Denborazko perpausek ekintza

nagusia denboran kokatzen dute, eta ekintza hori erreferentzi puntua baino lehenago, aldi berean edo ondoren gertatu den esaten dute; berehalakoa izan den, zein maiztasun duen…

NONMugatua

MugagabeaSingularra Plurala

etxean etxeetan etxetan

zuhaitzean zuhaitzetan zuhaitzetan

- - -

- - -

-

Durangon

Beasainen

-

-

NON

Galdetzaileak ErakusleakPertsona

izenordainak

non honetan

horretan

hartan

hauetan

horietan

haietan

NORENGANMugatua

MugagabeaSingularra Plurala

- - -

- - -

txoriarengan txoriengan txorirengan

zezenarengan zezenengan zezenengan

-

-

Garazirengan

Mikelengan

NORENGAN

Galdetzaileak ErakusleakPertsona

izenordainak

norengan honengan ni(re)gan

zeinengan horrengan zu(re)gan

harengan gu(re)gan

hauengan zuengan

horiengan

haiengan

NOR-NORI-NORKOrainaldian

Niri Hiri Hari Guri Zuri Zuei Haiei

Nik Di(zki)a/nat Di(zki)ot Di(zki)zut

Di(zki)zuet

Di(zki)et

Hik Di(zki)dak/n

Di(zki)ok/n

Di(zki)guk/n

Di(zki)ek/n

Hark Di(zki)t Di(zki)k/n Di(zki)o Di(zki)gu Di(zki)zu Di(zki)zue Di(zki)e

Guk Di(zki)a/nagu Di(zki)ogu

Di(zki)zugu

Di(zki)zuegu

Di(zki)egu

Zuk Di(zki)dazu

Di(zki)ozuDi(zki)guz

uDi(zki)ezu

Zuek Di(zki)dazue

Di(zki)ozue

Di(zki)guzue

Di(zki)ezue

Haiek Di(zki)date

Di(zki)a/nate Di(zki)ote

Di(zki)gute

Di(zki)zute

Di(zki)zuete

Di(zki)ete

NOR-NORI-NORKLehenaldian

Niri Hiri Hari Guri Zuri Zuei Haiei

Nik Ni(zki)a/nan Ni(zki)on Ni(zki)zun Ni(zki)zuen Ni(zki)en

Hik Hi(zki)dan Hi(zki)on Hi(zki)gun Hi(zki)en

Hark Zi(zki)dan Zi(zki)a/nan Zi(zki)on Zi(zki)gun Zi(zki)zun Zi(zki)zuen Zi(zki)en

Guk Geni(zki)a/nan Geni(zki)on

Geni(zki)zun

Geni(zki)zuen

Geni(zki)en

Zuk Zeni(zki)dan

Zeni(zki)onZeni(zki)gu

nZeni(zki)en

Zuek Zeni(zki)daten

Zeni(zki)oten

Zeni(zki)guten

Zeni(zki)eten

Haiek Zi(zki)datenZi(zki)a/naten Zi(zki)oten Zi(zki)guten

Zi(zki)zuten

Zi(zki)zueten

Zi(zki)eten

ORTOTIPOGRAFIA

Orduak

1:00 – ordu bata2:00 – ordu biak3:00 – hirurak4:00 – laurak5:00 – bostak6:00 – seiak7:00 – zazpiak8:00 – zortzirak9:00 – bederatziak10:00 – hamarrak11: 00 – hamaikak12:00 – hamabiak

:05 – eta bost:10 – eta hamar:15 – eta laurden:20 – eta hogei:25 – eta hogeita bost:30 – eta erdi:35 – hogeita bost gutxi:40 – hogei gutxi:45 – laurden gutxi:50 – hamar gutxi:55 – bost gutxi

OrduakO Zein ordutan?

O -(e)tan atzizkia erabiltzen da.

Egunaren banaketa

KULTURA

Euskalkiak IIO Aurreko unitatean aipatutako

ezaugarriak kontuan hartuta, euskalkiak sailkatu egin izan dira, eta sailkapen horiek mapetan adierazi dira.

O Azpieuskalkia: Euskalki baten barnean bereizten diren hizkera-multzoetako bakoitza

O Hizkuntzalari eta mapa garrantzitsuenak:

Euskalkiak II

O Louis Lucien Bonaparte

O 1863. urteko sailkapena

O 8 euskalki bereizi zituen.

Euskalkiak IIO R.M. AzkueO Oinarrian Bonaparterena zuen.O 7 euskalki bereizi zituen.

Euskalkiak IIKoldo ZuazoGaur egungo

sailkapena6 euskalki

bereizten ditu: Mendebaldekoa Erdialdekoa Nafarrera Nafar-Lapurtera Ekialdeko Nafarrera Zuberera

Euskalkia IIBONAPARTE AZKUE KOLDO ZUAZO

Bizkaiera Bizkaiera Mendebaldekoa

Gipuzkera Gipuzkera Erdialdekoa

Lapurtera LapurteraNafar-lapurteraMendebaldeko Behe-

Nafarrera Behe nafarreraEkialdeko Behen-

NafarreraEkialdeko nafarrera

Hego goi nafarrera Goi nafarrera

NafarreraIpar goi nafarrera

Zuberera Zuberera Zuberera

Erronkariera

Euskalkiak IIO Badira bi gauza kontuan hartzekoak,

edozein sailkapen hartzen dela ere:O Euskalki baten barruan hizkera

desberdinak daude: azpieuskalkiak. Mendebaldean ez da berdin egiten herri guztietan, ez eta beste euskalkietan.

O Badira bi euskalkiren arteko mugako herrietako hizkerak, bateko eta besteko ezaugarriak dituztenak.

LITERATURA

AlegiaO Alegia helburu didaktikoa duen kontakizun

laburra da, gehienetan hitz neurtuz (bertsoz) idatzia; hala ere, batzuetan hitz lauz ere agertzen dira.

O Pertsona gisa jokatzen duten animaliak izaten dira kontakizunaren protagonistak gehienetan, baina pertsonak ere agertuko zaizkigu.

O Kontakizun horren laguntzaz zerbait azaldu eta irakatsi nahi zaigu.

O Ikasbidea alegiaren bukaeran agertuko da, eta aurreko kontakizunetik ondorioztatutakoa izango da.

AlegiaO Alegien bidez gizakion jarrerak

agerian utzi eta horiek zuzendu nahi dira.

O Agertzen diren jarrerak kontrajarriak izaten dira: alferrak/langile; gezurra/egia; apala/harroa; zuhurra eta zuhurtziagabea…

Alegia

ADI!!! Ez nahasi:

O Alegia : Gipuzkoako udalerriaO alegia = hau da, hotsO alegia: kontakizun laburra