Geometria Fibonacciego Pawe Danielewicz

Pawe Danielewicz

Praktyczny kurs inwestowania na rynkach finansowych

WIG PRESS

GEOMETRIA FIBONACCIEGO 2006 Copyright for the Polish edition by WIG-PRESS, Warsaw Opracowanie graficzno typograficzneSTANISAW MAECKI

Opracowanie redakcyjne i korektaLUCYNA DYCZKOWSKA

Skad i amanieMICHA DZIECIUCH

Ali rights reserved. No part of this book may be reproduced or transmitted in any form or by any means, electronic or mechanical, including photocopying, recording or by any information storage retrieval system, without permission from the Publisher. Wszelkie prawa zastrzeone. Nieautoryzowane rozpowszechnianie caoci lub fragmentu niniejszej publikacji w jakiejkolwiek postaci jest zabronione. Wykonywanie kopii metod kserograficzn, fotograficzn, a take kopiowanie ksiki na noniku filmowym, magnetycznym lub innym powoduje naruszenie praw autorskich niniejszej publikacji. Wydawnictwo WIG-PRESS Warszawa 2006 tel. (0 22)646 09 86 faks. (0 22) 646 09 88 e-mail: [email protected] Wydanie pierwsze Druk i oprawa: Drukarnia Narodowa S.A. Krakw ISBN 83-89241-36-6

Spis treci

Wprowadzenie Zniesienia i projekcje cenowe1.1 1.2 ZNIESIENIA ZNIESIENIA1.3.1 ANALIZA EKSPANSJI 1.3.2 ALTERNATE PRICE PROJECTIONS

7 21WEWNTRZNE ZEWNTRZNE 22 28 3738 43

1.3 PROJEKCJE CENOWE

1.4 FORMACJE ABCD-WSTP

51

Grupowanie zniesie Fibonacciego i formacje ABCD Formacje XABCD3.1THEGARTLEYPATTERN 3.2THE BUTTERFLYPATTERN 3.3THEBATPATTERN

63 113114 134 154

Techniki Fibonacciego w realnych transakcjach Zakoczenie Bibliografia

167 225 229

Wprowadzenie

Wszystko si zaczo od Roberta Minera. Kiedy w 2002 roku przeczytaem jego ksik Dynamie Trading1", moje widzenie rynkw zmienio si bezpowrotnie. Dziki tej ksice nabraem przekonania, e analiza powiza i zalenoci midzy falami trendw, wykorzystujca rnego rodzaju wspczynniki Fibonacciego, jest waciwym kierunkiem analitycznym i warto poda t drog. Z tradycjonalisty, stosujcego tak zwan klasyczn analiz wykresw, zaczem si powoli przeksztaca w analityka wykorzystujcego bardzo zaawansowane metody bazujce na wspczynnikach Fibonacciego. Niewtpliwie ksika Minera zainspirowaa mnie do dalszych poszukiwa. Przeobraziem si w zdeterminowanego tropiciela wszelkich materiaw zwizanych z technikami Fibonacciego. Przeczytaem chyba ca dostpn literatur z tego zakresu i zapoznaem si z licznymi autorskimi kursami tradingu, bazujcymi na wspomnianej metodologii. Najwikszy wpyw wywary na mnie prace Pesaventa, Gilmore'a, Fischera, Krausza, DiNapolego, Carneya. Nikt jednak z wymienionych autorw nie wnis tyle wanych i nowatorskich idei do wiata tradingu, co Robert Miner. W 2003 roku kupiem za ogromne pienidze kurs tradingu opracowany przez Minera2. Rzecz niebywaa i unikatowa pod kadym wzgldem. Fantastyczne uzupenienie jego ksiki. Ten materia przeway jednoznacznie szal. Uwierzyem do koca. No dobrze, ale w co tak naprawd uwierzyem? Nabraem dogbnego przewiadczenia, e bazujc na (kilkudziesiciu!!!) wspczynnikach Fibonacciego, mona z wielk precyzj:

Robert Miner: Dynamie Trading, Traders Press, Greenville, 2002 Robert Miner: The Dynamie Trader Trading Course, DynamicTraders.com, 2003

GEOMETRIA FIBONACCIEGO

konstruowa niezwykle wiarygodne strefy wspar i oporw, ktre swoj skutecznoci i sprawdzalnoci przewyszaj jakiekolwiek inne metody wyznaczania tego typu poziomw, prognozowa zasigi analizowanych ruchw i z duym prawdopodobiestwem okrela wane punkty zwrotne na rynku, posugiwa si zmodyfikowan i ulepszon analiz cykli giedowych, pozwalajc wyznacza z nieznan dotd dokadnoci przedziay czasowe moliwych zwrotw na rynku.

Nie ukrywam, e powiciem nieprawdopodobn ilo czasu na rnego rodzaju analizy i testy nowo odkrywanych technik. Do kadej z tych metod podchodziem z lekkim sceptycyzmem. Jednak rezultaty, jakie zaczem uzyskiwa w wyniku prowadzonych bada na rynkach finansowych, przeobraay szybko mj sceptycyzm w niepohamowan eufori. Rynki rzeczywicie czsto respektoway obszary wspar i oporw wyznaczone i okrelone na bazie wspczynnikw Fibonacciego. Wydawao mi si, e ju nic wicej nie da si wymyli w zakresie metodologii bazujcej na wspomnianych wspczynnikach. Po niedugim czasie, okazao si, e byem w wielkim bdzie. Wyprowadzi mnie z niego Jim Kane. Kolejna posta, ktra zmienia oblicze moich analiz rynkowych, powodujc, i stay si jeszcze bardziej wiarygodne i oryginalne. Mog powiedzie ze stuprocentow pewnoci, e Jim zrewolucjonizowa moje podejcie do inwestycji giedowych w jeszcze wikszym stopniu, ni uczyni to wczeniej Robert Miner. Jim Kane to szczeglna posta w wiecie tradingu i analizy technicznej. Przez wielu fachowcw, uwaany jest za jednego z najdoniolejszych mylicieli rynkowych" naszych czasw (w Polsce jest niestety kompletnie nieznany). Dlaczego wywar na mnie taki wpyw? Przede wszystkim stworzy metodologi transakcyjn bazujc rwnie na wspczynnikach Fibonacciego, ktra w stosunku do podejcia Roberta Minera jest wedug mnie jeszcze bardziej efektywna, logiczna i nowatorska. Niewtpliwie prace Minera byy dla niego wielk inspiracj (wspomina zreszt o tym w kadej swojej ksice). Niemniej jednak Jim, jako byy profesor matematyki (a w tej chwili genialny trader i nauczyciel innych traderw), odkry kilka niezwykle wanych wspczynnikw (bazujcych na naszym klejnocie geometrii", jakim jest wspczynnik 1.618 i jego odwrotno 0.618) i umiejtnie zaimplementowa te wartoci do wspczesnego wiata tradingu. Tak wic, opierajc si na swoich odkryciach, Jim stworzy kilka unikatowych technik, za pomoc ktrych mona z wielk precyzj okrela na wykresach kluczowe obszary wspar i oporw. Oczywicie, jak ju podkrelaem, fundamentem dla jego nowatorskich metod analitycznych jest szeroka paleta wspczynnikw Fibonacciego.

WPROWADZENIE

Pomwmy teraz troch o tych wartociach, poniewa w dalszej czci kursu bd si nimi bezustannie posugiwa i na pewno warto w jakim zarysie wyjani ich genez i pochodzenie. Zacznijmy jednak od podstaw. Nie da si ukry, e w Polsce zaznajomieni jestemy tylko z niewielk czci wspomnianych wspczynnikw i tak naprawd nie mamy zupenie wiadomoci, i na dojrzaych rynkach finansowych (gwnie amerykaskich i azjatyckich) wykorzystywane s jakie inne zalenoci matematyczne, wynikajce z cigu Fibonacciego. Ponisza tabela 1 prezentuje znane i powszechnie stosowane wspczynniki Fibonacciego w Polsce.Tabela 1

W wyeksponowanym zbiorze wspczynnikw szczeglne miejsce zajmuje PHI (1.618) i phi (0.618). Przeprowadzajc proste obliczenia algebraiczne na tych wartociach, moemy atwo uzyska: 0.236 (0.618)3,0.382 (0.618)2 i 2.618 (1.618)2. Oczywicie nie s to jedyne sposoby, dziki ktrym moemy otrzyma powysze wspczynniki. Tak naprawd bowiem istnieje wrcz nieograniczona paleta metod pozwalajcych uzyska te wartoci. Pozostae wspczynniki w TABELI 1 (1.000 i 2.000) nie wywodz si bezporednio z PHI i phi. S natomiast liczbami cigu Fibonacciego (1, 1, 2, 3, 5, 8, 13, 21, 34, 55, 89, 144, ...) i stanowi niewtpliwie pomocne rdo przy okrelaniu licznych zalenoci midzy falami trendw. Oczywicie wspczynnik 0.500 rwnie nie wywodzi si ze zotego podziau", jednake atwo mona go uzyska, przeprowadzajc proste dziaanie matematyczne na liczbach cigu. Sformuujmy zatem nastpujce pytanie. Czy wyszczeglnione w TABELI 1 wspczynniki nie s w stanie zaspokoi potrzeb zwizanych z badaniem zalenoci midzy falami analizowanych trendw? Odpowied wedug mnie jest jednoznaczna. Nie s. W tym miejscu, chciabym otworzy przed wszystkimi wane drzwi i zaprosi do wiata wspczynnikw, ktre nie s znane ogowi i, co wicej, zmieniy zupenie bieg wspczesnej analizy technicznej (nie jest to tylko moja opinia). Zanim przedstawi jakikolwiek komentarz, prosz spojrze i uwanie przeanalizowa wspczynniki zamieszczone w poniszych tabelach (tabela 2 i tabela 3).Tabela 2


Tabela 3 1.130 1.272 1.460 1.500 1.618 1.902 2.000 2.058 2.236 2.618 3.140 3.618 4.236 Nie ma co ukrywa, i jeli patrzy si na tak liczne skupisko poszufladkowanych cyferek", odczuwa si pewien niepokj i dyskomfort, gdy nasuwaj si od razu pytania - w jaki sposb mona nad nimi zapanowa w realnych transakcjach i po co ich a tyle wprowadza? S to wane pytania i wymagaj na pewno sensownej odpowiedzi. Zanim to jednak uczyni, kilka kwestii natury porzdkowej. Chciabym najpierw wyranie wyszczeglni wszystkie wspczynniki odkryte przez Jima Kane'a i ustosunkowa si do przesanek, ktre spowodoway, i takie odkrycia w ogle si urzeczywistniy. Prosz spojrze na ponisz tabelk (tabela 4). Tabela 4 0.300 0.447 0.486 0.564 0.685 0.886 1.130 1.460 1.902 2.058

Jim wielokrotnie podkrela w swoich opracowaniach, e podstawow inspiracj, ktra zmotywowaa go do pogbionych bada w tym zakresie, byy same wykresy. Widzia na nich bowiem wiele symptomatycznych i powtarzajcych si bezustannie scenariuszy rynkowych. Na przykad zaobserwowa, i rynek bardzo czsto schodzi" lekko poniej 50-procentowego zniesienia poprzedzajcej fali, po czym nastpuje wyrane odbicie i kontynuacja wczeniejszego ruchu. Z identyczn sytuacj mamy rwnie do czynienia w wypadku wspczynnika 0.618. Rwnie tutaj rynek czsto narusza ten poziom, po czym wraca do pierwotnego trendu. Tego typu puapki zdarzaj si na kadym kroku. Jim zauwaa rwnie czste sytuacje, w ktrych rynek wybija si powyej wanego szczytu i nastpnie neguje to wybicie, schodzc poniej jego poziomu i tworzc formacj zblion do podwjnego szczytu (podobne scenariusze wystpuj rwnie w wypadku nieudanych prb wybicia si rynku poniej istotnych dokw). Patrzc na takie charakterystyczne i powtarzajce si czsto zachowania rynkw (wspomniaem dla przykadu tylko o nielicznych), Jim zacz si zastanawia, czy posikujc si liczbami Fibonacciego bd samymi wspczynnikami: PHI (1.618) i phi (0.618) - da si opracowa i ustali jakie dodatkowe wartoci wspczynnikw, ktre by jednoznacznie okrelay i definioway tego typu miejsca (poziomy) na wykresie? Tabela 4 jest odpowiedzi na powysze pytanie. Jim Kane, bazujc na swojej wiedzy i wyczuciu matematycznym, odkry kilka wspczynnikw, ktrych wartoci (naniesione w odpowiedni sposb na wykres) niezmiernie czsto oddziaywaj na ceny analizowanych instrumentw finansowych (akcje, obligacje, kontrakty terminowe, opcje itd.).

WPROWADZENIE

Tak wic okazuje si, i jeli rynek narusza zniesienie 50-procentowe, to niezmiernie czsto zatrzymuje si na poziomie 0.564 poprzedniej fali i nastpnie powraca do swojego pierwotnego kierunku. Podobnie jest z lekkim przebiciem zniesienia 0.618. Tutaj z kolei wan rol odgrywa wspczynnik 0.685. Z analogiczn sytuacj mamy do czynienia rwnie w przypadku prby przebicia wanego szczytu bd doka. Przy takim scenariuszu rynek zatrzymuje si czsto na zewntrznym zniesieniu poprzedzajcej fali, ktre wynosi zazwyczaj 113% lub 127.2% (o zniesieniach zewntrznych opowiem dokadnie w dalszej czci kursu). Powysze przykady zdarze rynkowych wynikaj oczywicie z do prostych obserwacji zachowa rynkw. Niemniej jednak, posikujc si nimi, chciaem pokaza pewien logiczny schemat dziaania twrcy omawianych wspczynnikw. Zatem najpierw nastpowaa zawsze jaka konkretna obserwacja zachowa rynkowych, a potem Jim Kane prbowa j przetransponowa na wartoci liczbowe bazujce na cigu Fibonacciego bd dwch wanych wspczynnikach Fibonacciego: 0.618 i 1.618. Myl, e warto w tym miejscu ustosunkowa si krtko do kwestii terminologii, pojawiajcej si w moim opracowaniu. Nie da si bowiem ukry, e bardzo czsto uywam okrelenia wspczynniki Fibonacciego". Szczerze mwic, mona odnie wraenie, i naduywam troch tego sformuowania i wykorzystuj je do opisu rnych wartoci, ktre tak naprawd nie s prawdziwymi wspczynnikami Fibonacciego. Uporzdkujmy zatem ostatecznie to wane zagadnienie. Nie ulega wtpliwoci, e autentycznymi i niepodwaalnymi wspczynnikami Fibonacciego s: Phi (1.618) i phi (0.618). Mona w atwy sposb uzyska ich przyblione wartoci, dokonujc prostych operacji matematycznych na liczbach cigu Fibonacciego. Istnieje rwnie wzr, ktry stosuje si powszechnie do wyliczenia wartoci Phi:

Dlaczego zatem, mwic o wartociach zamieszczonych w tabeli 2, bd tabeli 3 - okrelam je wszystkie mianem wspczynnikw Fibonacciego? Czy nie jest to pewna nad interpretacja? Niewtpliwie mona wysun zarzut, e jest to troch przeinaczanie rzeczywistoci. Niemniej jednak, w literaturze przedmiotu tak si wanie tytuuje wspomniane wartoci. Zreszt, jelibymy uwanie zbadali pochodzenie kadego z uwidocznionych wspczynnikw w tabelach: 2 i 3, to nabralibymy przekonania, i wcale nie nadweramy tak bardzo oglnie przyjtych zasad i terminologii. Skoncentrujmy si przez chwil na tym wanym zagadnieniu. Warto bowiem podkreli, e cz wspczynnikw zaprezentowanych we wspomnianych tabelach mona uzyska, przeprowadzajc proste dziaania matematyczne na


liczbach cigu, a pozostae (tak naprawd wikszo) poprzez dziaania na Phi (1.618) i phi (0.618). Zobaczmy w tym kontekcie tabel 5. Tabela 5 Wlftoci wspczynnikw 0.146 0.186 0.236 0.300 0.382 0.486 0.618 0.786 0.886 1.000

, ^: . Potga wspczynnika 0.618 4 3.5 3 2.5 2 1.5 1 0.5 0.25 0 Potga wspczynnika 1.618

1.128 1.272 1.618 2.058 2.618 3.330 4.236 5.388 6.854rdo: "A Totally New 5-Point Pattern" byjim Kane, Kane Trading, 2004

0.25 0.5 1 1.5 2 2.5 3 3.5 4

Powysza tabela odzwierciedla bardzo ciekaw obserwacj, jak poczyni Jim Kane.

WPROWADZENIE

Okazuje si bowiem, e przeprowadzajc proste dziaanie matematyczne (potgowanie phi i Phi), uzyskujemy niezmiernie wane dla rynkw wartoci wspczynnikw. Jeli zatem wspczynniki wyszczeglnione w tabeli 5 zastosujemy i wykorzystamy w pewnych cile zdefiniowanych technikach, to niejednokrotnie bdziemy w stanie skonstruowa poziomy cenowe (strefy wspar/oporw), ktre nie s obojtne dla cen pynnych walorw. Oczywicie o tych technikach opowiem dokadnie w dalszej czci kursu (o nich tak naprawd jest ta publikacja). Na razie wrmy jednak do analizy tabeli 5. Gdyby kto mia problemy z odszyfrowaniem metody pozwalajcej uzyska wartoci z lewej strony TABELI, to posumy si maym przykadem. Jeli przykadowo 0.618 podniesiemy do potgi 0.25, to uzyskamy 0.886. Gdybymy z kolei 1.618 podnieli do potgi 0.25, to uzyskan wartoci bdzie 1.128. Jak wida, nie s to specjalnie wyrafinowane dziaania matematyczne. Niemniej jednak, uzyskiwane w ten sposb wartoci wspczynnikw maj naprawd niebagatelne znaczenie dla rynkw. Warto rwnie podkreli, e istniej wrcz nieograniczone sposoby na to, by uzyska wartoci wspczynnikw z tabeli 5. Intencj niniejszej czci wprowadzajcej nie jest jednak zabawa wspczynnikami Fibonacciego ani szczegowe wyjanianie rnych wasnoci wspomnianego cigu liczbowego (skdind jest to niezwykle frapujca i wcigajca tematyka). Dlatego podsumujmy szybko ten wtek i przejdmy do kolejnych wanych zagadnie. Przede wszystkim przyjmijmy ostateczne zaoenie, e wszystkie wartoci wymienione w TABELI 2 i 3, bd w dalszej czci kursu tytuowa mianem wspczynnikw Fibonacciego. Myl, e nie jest to specjalnie due naduycie, i tak, jak ju wspominaem wczeniej, wanie takiego sformuowania (w kontekcie prezentowanych wspczynnikw) uywa si powszechnie w literaturze przedmiotu. Chciabym rwnie podkreli, e pierwszymi traderami, ktrzy zaczli eksperymentowa z uzyskiwaniem wspczynnikw na bazie Phi (1.618) i phi (0.618), byli Larry Pesavento i Bryce Gilmore. To wanie te znamienite postacie wprowadziy do wiata tradingu tak wane wspczynniki jak 0.786 i 1.272. Dla mnie osobicie najwikszym autorytetem w tej dziedzinie pozostaje jednak Jim Kane. Dlatego, jeli kto byby bardziej zainteresowany powysz problematyk, odsyam do ksiek Jima3. Jest to wrcz nieprawdopodobne kompendium wiedzy z zakresu wspczynnikw i liczb Fibonacciego. Wane jest rwnie to, e Jim w swoich publikacjach posikuje si take licznymi dowodami matematycznymi

3

Wykaz wszystkich ksiek Jima Kane'a zamieszczam w bibliografii.

GEOMETRIA 1IBONACCIKGO

i statystycznymi, ktre bezsprzecznie dowodz, i jego odkrycia i przemylenia s niezwykle cennym dobrem. W jego ksikach mona rwnie znale szczegowe omwienie wszystkich wspczynnikw zamieszczonych przez mnie w tabeli 2 i 3. Prosz pozwoli, e porusz teraz inn, niezwykle istotn kwesti. Nie da si ukry, e wyszczeglnione wspczynniki s bezwartociowe, jeli nie zna si technik i metod analitycznych wykorzystujcych te wartoci w praktycznym zastosowaniu. Tak jak ju informowaem, niniejszy kurs powicony jest wanie szczegowemu wyjanieniu i zinterpretowaniu technik, ktre opieraj si na kilkudziesiciu wspczynnikach Fibonacciego. Zanim to jednak nastpi, chciabym najpierw wprowadzi i zdefiniowa kilka wanych poj. Jak si za chwil przekonamy, bd si nimi bezustannie posugiwa (podobnie jak wartociami wymienionych ju wspczynnikw) i niewtpliwie warto si z nimi dokadnie zaznajomi. Obserwujc i analizujc wykresy pynnych walorw (akcje, indeksy, kontrakty, waluty itd.), kwalifikuj je zazwyczaj jako instrumenty harmoniczne bd nieharmoniczne. Co to dokadnie oznacza? Powysze okrelenia zwizane s z technikami grupowania zniesie Fibonacciego i dokonywaniem rnego rodzaju projekcji cenowych bazujcych na szerokiej gamie wspczynnikw. Jeli zatem, posikujc si swoj metodologi, uda mi si skonstruowa na wykresie stref wsparcia/oporu i nastpnie ceny analizowanego waloru zatrzymaj si na tak wyznaczonym obszarze, bd odbijaj si od niego, to uznaj, e mam do czynienia z walorem harmonicznym. Oceniajc poziom harmonicznoci danych instrumentw, bior rwnie pod uwag wystpowanie formacji ABCD, XABCD i innych ukadw falowych, ktre jednoznacznie daj si opisa wspczynnikami Fibonacciego. Wiem, e na tym etapie naszych rozwaa powysze stwierdzenia mog by stosunkowo sabo przyswajalne. Prosz si jednak tym nie przejmowa, gdy w miar odkrywania metod analitycznych kwestie te bd si staway coraz bardziej zrozumiae. . Na razie prosz spojrze na wykres indeksu Wig 20. Posikujc si nim, sprbuj zwizualizowa" ide harmonicznoci {wykres 1).

WPROWADZENIE

Wykres 1

Na powyszym wykresie zaznaczyem czerwonymi liniami zakresy interesujcych mnie fal. Na bazie tych fal (jest ich siedem i, jak wida, s rnej dugoci) skonstruowaem stref oporu (zgrupowane poziome linie), ktra perfekcyjnie zatrzymaa wzrosty na analizowanym indeksie. Na tym etapie kursu nie interesuj nas oczywicie adne metody i techniki analityczne wykorzystane do zbudowania zaznaczonego na wykresie oporu. Chodzi mi na razie tylko i wycznie o zdefiniowanie kwestii harmonicznoci badanego instrumentu. Jeli zatem uda mi si poprzelicza odpowiednie fale specjalnie dobranymi wspczynnikami i w wyniku tych dziaa uzyskam cile skoncentrowane (zgrupowane ze sob) poziomy rnych zniesie/projekcji cenowych, a te z kolei bd ewidentnie wpyway na dalszy bieg notowa danego waloru, to mam niewtpliwie do czynienia z instrumentem harmonicznym. Taka sytuacja oznacza bowiem, i na bazie wczeniejszych i odpowiednio przeliczonych fal zosta skonstruowany obszar, ktry jest respektowany" przez ceny i, co wicej, determinuje przebieg dalszych notowa interesujcego nas waloru. Czy atwo si konstruuje tego typu obszary? Wymaga to na pewno sporego dowiadczenia, niemaej wiedzy i umiejtnoci posugiwania si kilkudziesicioma wspczynnikami Fibonacciego. Rezultaty bywaj jednak zadziwiajce. Wedug mnie efektywno tak skonfigurowanych stref wspar/ oporw jest nieporwnywalna do jakichkolwiek innych znanych mi technik wyzna-


czania tego typu poziomw. Jeli doczymy jeszcze do tak zbudowanego obszaru formacje cenowe, bazujce na zalenociach Fibonacciego (na przykad ABCD, XABCD), to uzyskamy niezwykle logiczn i nieprawdopodobnie skuteczn metodologi zawierania transakcji giedowych. O tym wanie bdzie niniejszy kurs. Zanim przejd do szczegw, sprbujmy sobie odpowiedzie na jeszcze jedno pytanie. Dlaczego strefy wspar/oporw skonstruowane na bazie odpowiednio dobranych i przeliczonych fal (w oparciu o wspczynniki Fibonacciego) dziaaj z tak wielk niezawodnoci? Sdz, e znam odpowied na to pytanie, cho zdaj sobie spraw, i dla wielu osb moe wydawa si nieco kontrowersyjna. Zaryzykuj jednak i podziel si ni. Jak ju wspominaem, zajmuj si technikami Fibonacciego od kilku lat. Na przestrzeni tego okresu przebadaem chyba wszystkie istniejce metody i podejcia analityczne, ktre wykorzystuj w bazowych zaoeniach wspczynniki Fibonacciego. Podchodziem do tych bada z wielk determinacj, gdy intuicja podpowiadaa mi, i jest to waciwy kierunek poszukiwa. Teraz, z perspektywy czasu, mog jednoznacznie stwierdzi, e mnie nie zawioda. Spord niezliczonych metod wyselekcjonowaem te, ktre w moim odczuciu charakteryzuj si najwiksz wiarygodnoci. Wydaje mi si, e wspomniane techniki dziaaj tak rewelacyjnie dlatego, e odzwierciedlaj pewne uniwersalne zalenoci, jakie wystpuj na rynkach finansowych. To, e takie zalenoci istniej, jest dla mnie kwesti bezdyskusyjn (o nich za chwil). Bezsporny pozostaje rwnie dla mnie fakt, i wyrazicielem i miernikiem tych zalenoci s odpowiednio stosowane wspczynniki Fibonacciego. Dlatego wanie jestem ogromnym propagatorem i ordownikiem harmonicznej teorii rynkw. Ta koncepcja jest bowiem nierozerwalnie zwizana z umiejtnym i waciwym stosowaniem szerokiego wachlarza wspomnianych wspczynnikw. Jeli widz zatem na wykresie strefy wspar/oporw, ktre s skoncentrowanymi (zgrupowanymi) obszarami powstaymi z kilku lub kilkunastu rnego rodzaju projekcji cenowych i zniesie Fibonacciego, to wiem, e prawdopodobnie prawa natury uwidoczniy swoje pene oblicze i za chwil nadarzy si wymienita okazja do zarobienia pienidzy. Na rynku zapanowaa bowiem harmonia. Dysonansowe brzmienia rynkowego chaosu przemieniy si w niezwykle harmoniczn melodi i warto w rytmie tych dwikw pyn razem z rynkiem. W taki wanie sposb tumacz nieprzecitne waciwoci prognostyczne stosowanych przez siebie metod, bazujcych na wspczynnikach Fibonacciego. W porzdku. Skoro te techniki s tak rewelacyjne, to dlaczego zdecydowaem si na ich ujawnienie? Jest to niewtpliwie logiczne pytanie, ktre najprawdopodobniej kademu z czytelnikw nasuno si po przeczytaniu kilku pierwszych stron tego tekstu. Zastanawiajc si gboko nad sensownoci tego posunicia, doszedem do wniosku, i ujawnienie tych technik nie wpynie w aden sposb na ich dotychczasow skuteczno i efektywno. Jak ju zaznaczaem, omawiane metody bazuj na pewnych

WPROWADZENIE

uniwersalnych zalenociach, ktre s niezmienne, poniewa niezmiennymi pozostaj rwnie uczestnicy gry giedowej, ze swoimi emocjami, nadziejami, oczekiwaniami, a take z wasnym strachem i chciwoci. Tego typu odczucia i emocje (w wikszym bd mniejszym stopniu) wpywaj na nasze decyzje inwestycyjne, ktre wyraaj si z kolei w przebiegu fal na analizowanych przez nas wykresach. Tak wic podsumowujc, wierz gboko, i standardowa konstrukcja psychologiczna" przecitnego gracza giedowego pozostaje czym staym i niezmiennym. Z drugiej strony, mam wiadomo, e odpowiednio uytkowane wspczynniki Fibonacciego s najlepszym sposobem pomiaru naszych giedowych frustracji, euforii, lkw i tego typu podobnych emocji wyraajcych si codziennie na tysicach wykresw. Skoro tak jest, to ujawnienie metod wyznaczania wanych punktw zwrotnych nie jest w stanie wypaczy i zdeformowa rynkw, bo w takim razie zmieniyby si naturalne prawa, ktre nimi rzdz, a to, jak sugerowaem przed chwil, wykluczam z zaoenia. Istotne jest rwnie to, e nie wszyscy znaj, doceniaj i przede wszystkim wierz w techniki opierajce si na jakch magicznych wspczynnikach. Niektrzy analitycy z zupen pogard i kompletn niewiar podchodz do tego typu zagadnie. Takie nastawienie jest symptomatyczne zwaszcza dla zarzdzajcych duymi funduszami inwestycyjnymi i emerytalnymi. Tam krluje tylko analiza fundamentalna. Rzadko kiedy przeprowadza si w tego typu instytucjach jakie powane, zaawansowane i rzeczowe analizy wykresw. Z drugiej strony, ograniczona pynno naszego rynku uniemoliwia stosowanie technik timingowych" przez wielkich tego rynku. Ta okoliczno tumaczy w pewnym stopniu brak potrzeby stosowania zaawansowanej analizy technicznej. Niemniej jednak warto wspomnie, e zarzdzajcy wielkimi funduszami rwnie podlegaj identycznym stanom emocjonalnym jak inni (mniejsi) gracze i na decyzje przez nich podejmowane, take maj wpyw rnego rodzaju emocje. Taka wanie argumentacja utwierdzia mnie w przekonaniu, i nie robi niczego zego, ujawniajc swoje najcenniejsze techniki. Cay czas bowiem twierdz, i ewentualne upowszechnienie si tych metod nie bdzie miao adnego wpywu na zachowanie i przebieg notowa na przykad indeksu WIG 20. I warto jeszcze raz podkreli, e pewna (znaczca) grupa inwestorw instytucjonalnych nie zmieni tak szybko swoich zapatrywa i pogldw, i w dalszym cigu bdzie uwaa, i techniki oparte na liczbach bd wspczynnikach Fibonacciego to jaka cakowita ezoteryka. Ponadto swoje metody transakcyjne ujawnili rwnie moi liczni mistrzowie (Kane, Miner, Carney, Gilmore itd.) i z tego co wiem, nadal wietnie radz sobie na wszelkiej maci rynkach finansowych i nie przejmuj si zbytnio tym, e upublicznili najskrytsze tajemnice. Zdecydowaem si na napisanie tego kursu rwnie dlatego, e odnosz wraenie, i nie ma w Polsce adnej publikacji, ktra w praktyczny i jednoczenie przejrzysty sposb ukazywaaby jakie kompletne i caociowe podejcie do inwestowania na dowolnych rynkach. Myl, e moja publikacja ma szans wypeni t ewidentn luk,


gdy rzeczywicie koncentruje si na czynnikach, ktre musz by spenione, by mona byo myle o przeprowadzaniu zyskownych transakcji giedowych. Chciabym take doda, i przekazywanie innym praktycznej i unikatowej wiedzy - majcej szans przeobrazi si w wymierny sukces finansowy jest niewtpliwie czym przyjemnym i czym, z czego mona czerpa niema satysfakcj. Jest to zatem kolejny czynnik, ktry zmobilizowa mnie do napisania tego materiau. Prosz pozwoli, e na zakoczenie tej czci wprowadzajcej scharakteryzuj pokrtce poszczeglne rozdziay niniejszego kursu i wyeksponuj najistotniejsze zagadnienia, ktre skadaj si na caociow i spjn metodologi transakcyjn. W ROZDZIALE PIERWSZYM wyjaniam wane kwestie dotyczce zniesie wewntrznych i zewntrznych. Gwnie skupiam si jednak na mao znanych w Polsce zniesieniach zewntrznych. Tak wic, posikujc si licznymi przykadami z naszego rodzimego rynku, udowadniam, jak ogromnie skutecznym i uniwersalnym narzdziem w rkach tradera, bd analityka mog by wanie zniesienia zewntrzne. Oprcz powyszych zagadnie w rozdziale drugim prezentuj rwnie tematyk projekcji cenowych bazujcych na szerokiej gamie wspczynnikw Fibonacciego. Przedstawiam i dokadnie wyjaniam trzy wane techniki wspomnianych projekcji. Zaznaczam rwnie wyranie, i najlepsze rezultaty osigamy wwczas, gdy wszystkie z wymienionych projekcji koncentruj si (grupuj si) w tym samym miejscu na wykresie. Konstrukcje tego typu projekcji, s pierwszym etapem budowania kluczowych stref wspar/oporw na wykresach. Rozdzia pierwszy kocz szczegow prezentacj formacji ABCD. Jak si niedugo okae, przywizuj ogromn wag do tego typu struktur falowych. Istotne jest rwnie to, e tak naprawd fundamentem mojej metodologii jest czenie formacji ABCD ze zgrupowanymi ze sob zniesieniami Fibonacciego (wewntrznymi i zewntrznymi). Te wane kwestie wprowadzam rwnie w kocowej czci rozdziau pierwszego. ROZDZIA DRUGI jest powicony tematyce grupowania zniesie wewntrznych i formacjom ABCD. S to wane zagadnienia, gdy, jak ju wspominaem wczeniej, stanowi istotny filar mojej metodologii transakcyjnej. Wydaje mi si, e bardzo rzetelnie i starannie zademonstrowaem wymienione przed momentem techniki. Sposb, w jaki nakadam na siebie (grupuj) zniesienia wewntrzne (a take zewntrzne), jest cakowicie unikatowy i niespotykany. Podobnie jest z reszt z formacjami ABCD. Wyszczeglniam kilka tego typu struktur falowych, ktre w poczeniu ze zgrupowanymi poziomami zniesie tworz niezwykle silne strefy wspar/oporw. Posikujc si licznymi wykresami, krok po kroku prezentuj powysze zagadnienia.

WPROWADZENIE

W rozdziale drugim wprowadzam rwnie wan tematyk kontekstu dla planowanej transakcji. Tak wic, omawiam kwesti wykorzystywania informacji uzyskanych na przykad z wykresw tygodniowych, na wykresach w skali dziennej bd intradayowej". S to niezmiernie wane zagadnienia i cz si bezporednio z filozofi wielowymiarowego analizowania wykresw giedowych. Wspomniana wielowymiarowo zwizana jest ze stosowaniem rnych skal czasowych (intradayowych", dziennych i tygodniowych) we wasnych analizach i inwestycjach. Jest to ciekawa, innowacyjna i stosunkowo zoona problematyka, dlatego w rozdziale drugim powicam jej wiele uwagi. W ROZDZIALE TRZECIM demonstruj trzy formacje XABCD. S to zupenie nieznane w Polsce struktury falowe. Charakteryzuj si jednak niezwyk skutecznoci i efektywnoci. Wymienione formacje cz ze specjalnie skonstruowanymi obszarami wspar/oporw. Zatem oprcz samej prezentacji formacji XABCD ucz rwnie w tym rozdziale, jak powinno si konstruowa i wyszukiwa na wykresach wspomniane strefy wspar/oporw. Jeli uda si zbudowa tak stref i dodatkowo wystpuje rwnie w jej pobliu formacja XABCD, to prawdopodobiestwo zaistnienia silnego zwrotu na rynku jest ogromne. To wanie udowadniam w tym rozdziale. Oczywicie - tak jak w poprzednich partiach kursu - wykorzystuj w opisie tych technik liczne wykresy walorw notowanych na polskim rynku kapitaowym i finansowym (niejednokrotnie wczam do przykadw rwnie waluty). ROZDZIA CZWARTY jest najduszy i najbardziej rozbudowany. Tak naprawd jest sercem caego kursu. To wanie w tej czci swojej rozprawy skupiem si na zagadnieniach zwizanych z: ustawianiem stopw, konstruowaniem ruchomych stopw, technikami wchodzenia i wychodzenia z rynku, czeniem ze sob rnych skal czasowych i wykorzystywaniem informacji zaczerpnitych z horyzontu dziennego i tygodniowego na wykresach intradayowych", stosowaniem innowacyjnych technik wewntrznych linii trendu i czeniem ich z zaawansowan analiz Fibonacciego.


Oprcz powyszych kwestii w rozdziale czwartym pokazuj - posikujc si hipotetycznymi transakcjami - w jaki sposb wprowadzi w ycie wszystkie techniki omwione w kursie. Wydaje mi si, e ta prezentacja ma wrcz niezwyky wymiar edukacyjny. Co wicej - skupia si na konkretach i eksponuje zagadnienia, ktre decyduj najczciej o naszym sukcesie bd porace rynkowej. Warto rwnie jeszcze raz podkreli, e nigdy wczeniej na polskim rynku ksigarskim nie ukazaa si adna pozycja, ktra z tak wielk wnikliwoci i szczegowoci demonstrowaaby krok po kroku, caociow metodologi zawierania transakcji. Na zakoczenie tej czci kursu ostatnia wana informacja. Integraln czci niniejszej publikacji s liczne wykresy, ktre odzwierciedlaj w wizualny sposb poruszane przez mnie zagadnienia. Wszystkie wykresy zostay sporzdzone w programie FIBOTRADER, autorstwa Roberta Fischera, na co Autor wyrazi oczywicie zgod i za co serdecznie mu dzikuj. Jest to oprogramowanie kompletnie nieznane w Polsce, niemniej jednak idealnie nadaje si do przeprowadzania analiz z wykorzystaniem zaawansowanych technik bazujcych na wspczynnikach Fibonacciego. O ile program nie jest specjalnie znany, to tego samego nie mona ju powiedzie o samym Autorze. Robert Fischer napisa bowiem kilka interesujcych ksiek powiconych technikom opierajcym si na wspczynnikach i liczbach Fibonacciego. Jego pierwsza ksika zostaa przetumaczona na jzyk polski i wydana nakadem Wydawnictwa Wig-Press4. Gorco zachcam wszystkich do zapoznania si z t pozycj, poniewa jest doskonaym wprowadzeniem do wiata metod analitycznych bazujcych na wspczynnikach PHI i phi. Ze strony www.fibotrader.com mona cign darmow wersj FIBOTRADERA. Czyta ona pliki tylko w tekstowym formacie ASCII. Jak wiadomo, taki format danych giedowych jest jednak powszechnie dostpny i nie ma adnego problemu ze cigniciem odpowiednich plikw. Mona to uczyni na przykad ze strony www.parkiet.com.

4

Robert Fischer: Liczby Fibonacciego na giedzie, Wig-Press, Warszawa 1996.

ROZDZIA PIERWSZY

Zniesienia i projekcje cenowe

W niniejszej czci kursu chciabym przystpi do zaprezentowania stosunkowo prostych metod i technik analitycznych - opierajcych si na omwionych ju wspczynnikach Fibonacciego. Pragn jednak wyranie podkreli, i wiedz zawart w tym rozdziale naley traktowa jako swego rodzaju baz intelektualn, ktra bdzie stanowia wany fundament dla moich dalszych rozwaa. Nie ukrywam bowiem, e przedstawiajc formacje ABCD, XABCD, zgrupowane zniesienia czy te inne struktury falowe dajce si opisa wspomnianymi wspczynnikami - bd bezustannie odwoywa si do zasobw tej bazy". Tak wic jest to wany rozdzia i warto go przestudiowa niezwykle uwanie. W kocowej czci tego materiau zaprezentuj rwnie wspomnian formacj ABCD. T tematyk potraktuj jednak bardzo pobienie. O szczegowych kwestiach zwizanych z wykorzystywaniem struktur ABCD we wasnych strategiach inwestycyjnych opowiem dopiero w rozdziale 2. Zatem w tej czci kursu omwi dokadnie nastpujce zagadnienia: zniesienia wewntrzne, zniesienia zewntrzne, projekcje cenowe, formacje ABCD (wstp).


1.1 ZNIESIENIA WEWNTRZNEPostanowiem rozpocz omawianie praktycznych zastosowa wspczynnikw Fibonacciego na rynkach finansowych od analizy zniesie wewntrznych, gdy jest to zagadnienie powszechnie znane i nie powinno budzi adnych kontrowersji. Prosz spojrze na diagram 1.1.1.Diagram 1.1.1

rdo: Opracowanie wasne na podstawie Dynamie Trading" Roberta Minera

Na powyszym diagramie zaprezentowaem tylko wybrane zniesienia dla zaznaczonej fali AB. Za chwil wymieni je wszystkie, zastanwmy si jednak najpierw, co tak naprawd uwidocznione jest na wspomnianym diagramie. Widzimy na nim moliwe poziomy zniesie fali AB. Tak wic, po zakoczeniu fali AB rozpoczyna si korekta spadkowa, ktra moe w rnym stopniu wej w obszar ruchu wzrostowego AB. Nie chciabym w niniejszym kursie opowiada o rzeczach podstawowych i oczywistych. Zatem nie bd szczegowo omawia problematyki zwizanej z definicj i analiz trendw wystpujcych na rynkach. Warto jednak zwrci uwag, e sekwencja AB na diagramie 1.1.1 moe by skadow jakiego trendu wzrostowego wyszego stopnia i po wystpieniu odpowiedniej korekty moliwa jest kontynuacja tego trendu. Dlatego najprociej moemy opisa trend wzrostowy jako kolejne sekwencje coraz wyej umiejscowionych dokw i szczytw (odwrotnie byoby oczywicie w przypadku trendu spadkowego).

ZNIESIENIA I PROJEKCJE CENOWE

Jest to wane spostrzeenie, gdy oddaje troch specyfik rynkw i ich cigej fluktuacji. Nie da si bowiem ukry, e te fluktuacje ukadaj si bardzo czsto wanie w sekwencje trendowe. Jestem ogromnym propagatorem i zwolennikiem wykorzystywania trendw we wasnych inwestycjach. Opracowaem techniki, ktre perfekcyjnie wskazuj mi krtko i rednioterminowe doki i szczyty. Umiejtne okrelanie takich miejsc na wykresie pomaga mi inicjowa transakcje zgodnie z kierunkiem dominujcego trendu. Cho musz przyzna, e od czasu do czasu staj si rwnie przysowiowym apaczem wanych szczytw bd dokw. S to ryzykowne przedsiwzicia, niemniej jednak czasami jest to bardzo opacalne i warto niekiedy zaryzykowa - umieszczajc oczywicie odpowiednio skonfigurowane zlecenie zabezpieczajce. Tego typu strategie realizuj zazwyczaj z klientami, ktrzy wykazuj wiksz skonno do ryzyka i preferuj spekulacyjne podejcie do inwestowania. Wracajc do diagramu 1.1.1, mona by w tym miejscu sformuowa pytanie - czy wspomniana korekta musi si obowizkowo zatrzyma na ktrym z wymienionych poziomw zniesie? Nie moe si zatrzyma na jakimkolwiek innym poziomie? Odpowied jest prosta. Oczywicie, e moe. Jednak dowiadczenie i obserwacja rynkowych zachowa ucz, e korekty na pynnych rynkach niezwykle czsto respektuj" poziomy zniesie - skonstruowane na bazie szerokiej gamy wspczynnikw Fibonacciego. Dlaczego tak si dzieje? Jest to wedug mnie zwizane z pewnymi naturalnymi skonnociami rynkw do formowania okrelonych struktur falowych. Wystpujce w tych sekwencjach i ukadach fal zalenoci matematyczne daj si z kolei wyrazi za pomoc odpowiednio dobranych wspczynnikw Fibonacciego. Wspominaem o tej kwestii w czci wprowadzajcej do niniejszego kursu. Skoncentrujmy si teraz na wszystkich poziomach zniesie, ktre wykorzystuj w swoich analizach i rekomendacjach. Prezentuje je ponisza tabelka.Tabela 1.1.1

Tak jak ju podkrelaem, niektre z tych wartoci s w Polsce kompletnie nieznane. Prosz si jednak tym nie przejmowa, tylko sprbowa przeledzi pod kontem przedstawionych propozycji zniesie dowolny, pynny walor z polskiego rynku. Zobaczycie wtedy, jak czsto wykresy zatrzymuj si na tych wanie pozornie nieznanych poziomach cenowych. Musz jednak dla porzdku zaznaczy, e w swoich analizach nigdy nie stosuj adnych technik, ktre opieraby si wycznie na jakim pojedynczym zniesieniu, projekcji cenowej czy te formacji bazujcej na pojedynczej wartoci wspczynnika Fibonacciego.

GEOMETRIA FIBONACCIEGO .

Zawsze szukam na wykresie obszarw, na ktre skadaj si zgrupowane ze sob zniesienia bd projekcje cenowe generowane z rnych - precyzyjnie okrelonych - miejsc na wykresie. Powstajce tego typu zgszczenia zniesie i/bd projekcji tworz zazwyczaj bardzo silne strefy oporw lub wspar. Jak wiadomo, to wanie o technikach i metodach konstruowania takich obszarw cenowych bdzie midzy innymi ten kurs. Zanim to jednak nastpi - zobaczmy na kilku przykadach z naszego rodzimego rynku, jak ciekawie funkcjonuj pojedyncze poziomy zniesie jako wsparcia/opory zbudowane w oparciu o omawiane wspczynniki Fibonacciego. Na poniszych wykresach czerwona przerywana linia obrazuje za kadym razem zasig mierzonego ruchu, a czerwona ciga - przykadowe zniesienie badanej fali.Wykres 1.1.1 (PKN)


Wykres 1.1.2 (KGHM)

Wykres 1.1.3 (WIG20)



Wykres 1.1.6 (EURPLN)

Wykres 1.1.7 (PROKOM)


1.2 ZNIESIENIA ZEWNTRZNEPrzejdmy teraz do prezentacji zniesie, ktre z pewnoci nie s tak powszechne, jak prezentowane przed chwil zniesienia wewntrzne. Jednak to, e nie s specjalnie popularne, nie wiadczy wcale, i charakteryzuj si mniejsz uytecznoci. Osobicie kwalifikuj zniesienia zewntrzne jako niezmiernie interesujc i wan technik wyznaczania istotnych poziomw wspar/oporw. Tak wic, naprawd zachcam wszystkich do zaznajomienia si z t metod i oczywicie do wykorzystywania jej wskaza we wasnych inwestycjach. Spjrzmy jednak najpierw ponownie na diagram 1.1.1. Widzimy na nim, e poziom 100% jest ostatnim (skrajnym) zniesieniem fali AB. Zastanwmy si zatem nad nastpujc kwesti. Jeli postpujca korekta fali AB przebiaby poziom 100% i spadki byyby kontynuowane - czy moemy cay czas dokonywa pomiarw wielkoci zniesienia dla zaznaczonej fali AB? Odpowied jest oczywicie twierdzca. W takim przypadku wchodzimy jednak w wartoci zniesie przewyszajce poziom 100%. Tak sytuacj uwidacznia precyzyjnie diagram 1.2.1.


Dla urozmaicenia naszych analiz (a bardziej ze wzgldw edukacyjnych) na diagramie 1.2.1 zamieciem spadkow fal AB. Zatem w tym przypadku mamy do czynienia z korekt wzrostow wspomnianego ruchu spadkowego, ktra oczywicie wykracza poza punkt A". Podobnie jak poprzednio - na diagramie umieciem tylko wybrane zniesienia. Tabela 1.2.1 uwidacznia wszystkie wartoci zniesie, ktre wykorzystuj w swoich analizach.Tabela 1.2.1

Myl, e to, co przedstawia diagram 1.2.1, w kontekcie tego, co zostao ju powiedziane, nie powinno budzi adnych wtpliwoci. Widzimy, e ruch korekcyjny w stosunku do analizowanej fali AB moe przykadowo zatrzyma si na zniesieniu 127,2% zakresu tej fali1. Dlaczego akurat na takim? Wybraem t przykadow warto dlatego, gdy niezmiernie czsto tak si wanie zdarza, e wymieniony poziom zatrzymuje wzrosty bd spadki. Podobnie jest zreszt z poziomem 113%. Proponuj jak zwykle pooglda pod tym kontem wykresy pynnych walorw. Oczywicie wszystkie pozostae poziomy zniesie uwidocznione w tabelce 1.2.1 rwnie czsto wyznaczaj istotne punkty zwrotne na rynku. Jeszcze maa uwaga w kontekcie uytej przed chwil terminologii. Zdaj sobie spraw, e nie jest to moe zbyt fortunne okrelenie, kiedy mwi o ruchu korekcyjnym fali AB (diagram 1.2.1). Jak bowiem mona korekt tej fali, ktra wychodzi poza jej obszar, w dalszym cigu tytuowa korekt? Przecie prawdopodobnie w takiej sytuacji mamy do czynienia z kontynuacj ruchu wzrostowego i okrelenie korekta" jako tu nie pasuje. Myl, e jest to troch sprawa umowna. Pozwlcie, e zaprezentuj kilka przykadw z naszego rynku, ktre jak sdz, do dobrze zobrazuj omawiane zagadnienie zniesie zewntrznych i poka, i do wspomnianej kwestii terminologii naley podchodzi z pewn doz elastycznoci. Wykres 1.2.1 to akcje Lotosu. Przerywana czerwona linia okrela zakres interesujcej nas fali 1-2. Widzimy, e fala 2-3 znosi (bd koryguje) zaznaczon fal 1-2 w 127,2 procentach. Tak jak ju wspominaem wczeniej - takie sytuacje zdarzaj si czsto na wykresach i dlatego powysze zniesienie mona zakwalifikowa jako do powszechnie wystpujc zaleno falow. Wykres 1.2.1 bdzie jeszcze niejednokrotnie wykorzystywany w niniejszym kursie. Przedstawi wtedy szczegow analiz powstaej na nim formacji ABCD i XABCD (oczywicie nie zaznaczyem ich jeszcze na omawianym wykresie).1

Jeli chcielibymy przykadowo wyliczy 127.2 - procentowy poziom zniesienia fali AB, to zakres fali AB naleaoby pomnoy przez 1.272 (AB x 1.272) i uzyskan wielko doda do dna tej fali (punkt B" na diagramie 1.2.1).


Wykres 1.2.1

Wspominam o tym w tym miejscu z kilku powodw. Przede wszystkim podkrelaem ju, i w swoich analizach nigdy nie wykorzystuj pojedynczych zniesie, projekcji itd. Tak wic, gdyby uwidocznione na wykresie 1.2.1 zniesienie nie zostao potwierdzone przez inne, cile przylegajce do siebie projekcje - nie zainicjowabym prawdopodobnie adnej transakcji. W przypadku analizowanego Lotosu w dalszej czci kursu zobaczymy, i nasze zewntrzne zniesienie 127,2% idealnie grupuje" si z pozostaymi projekcjami - tworzc istotn stref wsparcia. Niemniej jednak, osobicie przywizuj ogromn wag do badania struktur falowych, w ktrych udaje si precyzyjnie okreli zewntrzne zniesienia ssiadujcych ze sob fal. Jeli zatem uzyskam dodatkowe potwierdzenie dla tak wyznaczonego obszaru, to zazwyczaj wykorzystuj uzyskane w ten sposb informacje w rnego rodzaju strategiach inwestycyjnych. W celu zdobycia wikszej praktyki w posugiwaniu si omawian technik - przyjrzyjmy si jeszcze poniszym przykadom. Za kadym razem czerwona przerywana linia oznacza zakres fali 1-2, ktra jest zewntrznie znoszona przez fal 2-3.


Wykres 1.2.2 (KGHM)

Wyfcres 2.2.3 (WIG 20)


Wykres 1.2.4 (WIG 20)

Jestem przekonany, e rozumiecie ju i czujecie ide zniesie zewntrznych. Jest to naprawd ciekawa i nowatorska technika (niewiele osb j zna i stosuje) i na pewno warto analizowa wykresy, stosujc takie podejcie. Po prezentacji powyszych wykresw chciabym teraz przedstawi troch bardziej rozbudowane przykady. Prosz najpierw spojrze na wykres 1.2.5. Na wspomnianym wykresie widzimy fal 1-2 (jak zwykle jej zakres oznaczam czerwon przerywan lini) i cztery zewntrzne zniesienia skonstruowane na bazie tej fali. Nie ma co ukrywa, e szczyty fal oznaczone cyframi 3,4, 5, 6, perfekcyjnie zatrzymuj si na uwidocznionych zniesieniach. Wbrew pozorom sytuacja pokazana na omawianym wykresie nie jest czym wyjtkowym i ani rzadko spotykanym. Jeli poogldacie uwanie wykresy pynnych walorw, to z pewnoci znajdziecie mas przykadw, w ktrych zewntrzne zniesienia wybranej fali bd precyzyjnie okrelay wane punkty zwrotne dla dalszych ruchw cenowych. Poniej przedstawiam inne przykady prezentujce opisywan technik. Wykres 1.2.6 uwidacznia wskazania lokalnych szczytw wygenerowane na bazie zewntrznego zniesienia fali 1-2. Z podobn sytuacj mamy do czynienia rwnie na wykresach 1.2.7 i 1.2.8. Wykresy 1.2.9 i 1.2.10 (ponownie WIG 20) przedstawiaj jeszcze ciekawsze zalenoci.






Wykres 1.2.9

Wykres 1.2.10


Niewtpliwym potwierdzeniem potencjalnej strefy wsparcia bd oporu jest sytuacja, w ktrej dwa (lub wicej) zewntrzne zniesienia (skonstruowane za pomoc rnych fal) wypadaj w tym samym obszarze cenowym. Wanie z takimi przypadkami mamy do czynienia na wykresach 1.2.9 i 1.2.10.

Na wykresie 1.2.9 wspomniane zniesienia zupenie naoyy si na siebie, powodujc cakowit niemono odczytania ich poziomw. Dla porzdku podaj te wartoci: 190,2% (linia czerwona) - zewntrzne zniesienie fali 1-2, 2 223,6% (linia niebieska) - zewntrzne zniesienie fali 3-4 .

Podobna sytuacja wystpuje na wykresie 1.2.10. Widzimy, e w obydwu przypadkach te proste techniki pozwoliy z wielk precyzj okreli istotny opr (wykres 1.2.9) i wane wsparcie {wykres 1.2.10). Oczywicie moecie mi zarzuci, e celowo dobraem przykady w taki sposb, by wygldao to do przekonujco, a w rzeczywistoci omawiana technika moe si okaza mao uyteczna. Na ewentualny tak sformuowany zarzut mog tylko jeszcze raz wszystkich zachci do uwanego analizowania wykresw pod kontem prezentowanej metody. Naprawd nie bdziecie zawiedzeni! Zaznaczam jednak, e zewntrzne zniesienia s tylko pewnym elementem caej ukadanki. Same z siebie prezentuj ogromn warto, ale kiedy poczymy je z innymi technikami wyznaczania istotnych punktw zwrotnych, to wyoni si wtedy kompleksowa metodologia, ktra pod wzgldem skutecznoci i efektywnoci nie ma sobie rwnych. Zanim poznamy pozostae elementy wspomnianej ukadanki, chciabym na zakoczenie wtku dotyczcego zewntrznych zniesie zademonstrowa jeszcze jeden interesujcy przykad. Ponownie posu si indeksem WIG 20 (wykres 1.2.11). Uformowana na wykresie 1.2.11 pitka spadkowa (pi ponumerowanych fal spadkowych) charakteryzuje si wrcz niebywaym poziomem harmonicznoci. Oczywicie na tym etapie naszych rozwaa wyeksponowaem tylko dwa zniesienia zewntrzne, ktre idealnie wskazay wane punkty zwrotne (fala 2-3 jest zewntrznym zniesieniem fali 1-2 [190,2%], natomiast ruch spadkowy 4-5 znosi fal 3-4 w 223,6%). Do tej struktury falowej bd jeszcze wielokrotnie powraca w niniejszym kursie. Zademonstruj wtedy wszystkie zalenoci, jakie wystpuj midzy falami tej formacji spadkowej.

2

Proponuj w ramach wiczenia wyliczy rwnie zewntrzne zniesienia dwch fal wchodzcych w skad piciofalowego impulsu - oznaczonego na wykresie 1.2.9 cyframi 4-5.


Wykres 1.2.11

Wracajc jeszcze na chwil do powyszego przykadu, chciabym rwnie podkreli znaczenie naniesionych tutaj zniesie. Nie da si bowiem ukry, e poziom 190,2% i 223,6% to naprawd czsto spotykane wartoci. Jeli zatem wystpowanie takich projekcji zostanie potwierdzone przez inne zgrupowane ze sob poziomy cenowe, to prawdopodobiestwo wystpienia istotnego punktu zwrotnego wzronie niewspmiernie.

1.3 PROJEKCJE CENOWEPrzejdziemy teraz do kolejnych technik wyznaczania i okrelania potencjalnych poziomw wspar i oporw. Zagadnienia zwizane z projekcjami cenowymi podziel na dwie czci. W pierwszej omwi znan i powszechnie stosowan technik ekspansji. W drugiej czci natomiast przedstawi mniej znan metod wyznaczania istotnych punktw zwrotnych - APP. Niemniej jednak bdzie to bardzo wana technika, ktra charakteryzuje si du niezawodnoci.


1.3.1 ANALIZA EKSPANSJI Tak jak w s p o m i n a e m przed chwil, analiza ekspansji jest do czsto p r z e p r o w a d z a n a przez analitykw i prawie kady obserwator" wykresw o niej sysza. Jeli si nie myl, omawian metod spopularyzowa jako pierwszy Robert Fischer. Osobicie czsto wykorzystuj w swoich analizach ten rodzaj projekcji cenowej. Jedyna rnica w m o i m podejciu, to oczywicie s t o s o w a n i e w s p c z y n n i k w Fibonacciego, ktre nie s w powszechnym uytku. Uskuteczniam takie praktyki ju od kilku lat i myl, e m a m nieze osignicia na t y m polu. Pozwlcie, e ze wzgldu na jej prostot nie bd ilustrowa tej metody za pomoc diagramu. Spjrzmy od razu na poniszy wykres WIG-u 20. Wykres 1.3.1.1

Na wykresie 1.3.1.1 zaznaczyem czerwon cig lini zakres fali 1-2. Jeli ten zakres fali pomnoymy przez odpowiedni wspczynnik Fibonacciego (patrz tabela 1.3.1.1) i uzyskan warto dodamy do szczytu fali 1-2 (punkt 2" na wykresie), to otrzymamy poziom okrelany ekspansj badanej fali. W przykadzie 1.3.1.1 zastosowaem wspczynnik 1. Tak wic, w tym przypadku cay zakres analizowanej fali dodajemy do wspomnianego punktu 2". Po takiej operacji na wykresie uzyskujemy poziom czerwon lini, ktra oczywicie okrela potencjalny poziom oporu.


Jak wida zatem, nie jest to specjalnie skomplikowana technika. Sdz jednak, e wanie prostota tej metody jest jej najwikszym atutem. Ponisza tabelka prezentuje wspczynniki Fibonacciego, ktre stosuj na co dzie w kontekcie techniki ekspansji.Tabela 1.3.1.1

Uwidocznione w tabeli 1.3.1.1 wartoci s optymalne z mojego punktu widzenia. Analizujc wykresy, najczciej spotykam zalenoci midzy okrelonymi falami, ktre mog by wyraone za porednictwem ktrego z wyej zaprezentowanych wspczynnikw. Kady z was moe skonstruowa nieco odmienn palet wspczynnikw. Jest to uzalenione od uzyskanych wynikw ewentualnych bada w tym zakresie - do ktrych przeprowadzenia oczywicie mocno zachcam. Chciabym jeszcze zademonstrowa przykad zwizany z analiz ekspansji dla ruchu spadkowego. Popatrzmy na wykres 1.3.1.2.Wykres 1.3.1.2


Tym razem zakres fali 1-2 pomnoyem przez 0.382 i uzyskan wielko odjem od dna fali 1-2 (punkt 2" na wykresie). W wyniku tych dziaa pojawia si na wykresie 1.3.1.2 pozioma czerwona linia, ktr naley traktowa jako potencjalny poziom wsparcia. Nie bd ukrywa, e analiz ekspansji traktuj jako metod pomocnicz. Zawsze cz jej wskazania z innymi technikami bazujcymi na wspczynnikach Fibonacciego. Raczej nie przypominam sobie, bym zainicjowa kiedykolwiek transakcj, opierajc si jedynie na tej metodzie. Niemniej jednak, jeli udaje mi si skonstruowa na wykresie potencjalnie istotny obszar wsparcia/oporu i analiza ekspansji rwnie potwierdza tak okrelon stref, to oczywicie prawdopodobiestwo zatrzymania spadkw bd wzrostw jest wtedy wiksze. Takie prawdopodobiestwo jest jeszcze wiksze, jeli kilka niezalenych od siebie struktur falowych przefiltrowanych przez analiz ekspansji wskazuje na ten sam obszar wsparcia/oporu. Tak sytuacj uwidaczniaj ponisze wykresy.Wykres 1.3.1.3

Dla fali 1-2 i 3-4 z wykresu 1.3.1.3 zastosowaem wspczynniki 1.272. Jak widzimy, obydwa poziomy naoyy si na siebie, tworzc bardziej uwiarygodniony obszar oporu.


Wykres 1.3.1.4

Z jeszcze ciekawsz sytuacj mamy do czynienia na wykresie 1.3.1.4. Dla zaznaczonych na nim ekspansji zastosowaem nastpujce wspczynniki: 0.500 - fala 1-2, 0.685 - fala 3-4, 0.382 - fala 5-6.

Wszystkie linie utworzyy do wski obszar cenowy, przeistaczajc go w wan stref oporu. Chciabym, abycie w tym momencie spojrzeli jeszcze raz na wykres 1.2.5. Badalimy na nim moliwe zewntrzne zniesienia dla fali 1-2. Prosz teraz ponownie zerkn na wykres 1.3.1.4. Poziom skrajnego zewntrznego zniesienia z wykresu 1.2.5 (150%) zgrupowa si z naniesionymi na obecnie analizowany wykres projekcjami cenowymi - uzyskanymi na bazie analizy ekspansji. Nasz opr zaczyna rosn w si. Tak jak ju obiecywaem, w dalszej czci kursu zademonstruj wszystkie moliwe zalenoci, jakie mona wyliczy dla tej ciekawej struktury falowej, posugujc si oczywicie technikami bazujcymi na wspczynnikach Fibonacciego. I na zakoczenie niniejszej prezentacji -jeszcze jeden przykad (wykres 1.3.1.5).


Wykres 1.3.1.5

Czy przypominacie sobie ten wykres? Jeli nie za bardzo, to prosz powrci na chwil do wykresu 1.2.11. Teraz wszystko powinno by jasne. Powyszy wykres wykorzystywany by rwnie w podpunkcie dotyczcym analizy zniesie zewntrznych. Wspominaem wtedy, e widoczna struktura piciofalowa charakteryzuje si wrcz nieprawdopodobnym poziomem harmonicznoci. Chciabym zatem przedstawi kolejny dowd w tej sprawie. Czy dostrzegacie na wykresie 1.3.1.5 fantastycznie ukadajce si projekcje cenowe? Te projekcje wynikaj oczywicie z analizy ekspansji przeprowadzonej dla fali 1-2. Jeli zatem pomnoymy jej zakres przez 0.618 i uzyskan warto odejmiemy od dna fali 1-2 (punkt 2" na wykresie), to otrzymamy pierwsz (wyej pooon) poziom czerwon lini. Aby uzyska doln lini, postpujemy w analogiczny sposb, tylko zamiast wspczynnika 0.618 stosujemy wspczynnik 1.618. Czy widzicie (oczywicie w wyobrani, bo nie zaznaczyem tego nigdzie) nakadajce si na siebie poziomy zniesie zewntrznych z poziomami skonstruowanymi za pomoc analizy ekspansji? Jeli porwnacie sobie powyszy wykres z wykresem 1.2.11 - nie bdziecie mieli adnego problemu z ujrzeniem takiego obrazu. W tym momencie kocz jednak powyszy wtek. Dalsze odcinki z tej serii pojawi si nieco pniej. Z wykresem 1.3.1.5 rozstajemy si zatem tylko na chwil.


1.3.2 ALTERNATE PRICE PROJECTIONS Drug technik projekcji cenowej, ktr szczegowo przedstawi, bdzie APP. Przyzwyczaiem si jako mocno do angielskiego nazewnictwa tej interesujcej metody prognozowania zasigu przyszych ruchw cenowych, tak wic pozwlcie, e w kontekcie tej techniki bd uywa po prostu skrtu APP. Jak ju podkrelaem, dziki wspomnianej metodzie moemy uzyskiwa wane informacje o potencjalnych poziomach wsparcia/oporu i z powodzeniem wykorzystywa tak wiedz we wasnych inwestycjach. Technika APP nie jest specjalnie skomplikowana, jednak dla wikszej przejrzystoci wykadu posu si w jej opisie poniszym diagramem.Diagram 1.3.2.1

rdo: Opracowanie wasne na podstawie Dynamie Trading" Roberta Minera

Zinterpretujmy dokadnie uwidoczniony diagram. Moemy z niego wywnioskowa, e podstaw wylicze potencjalnie istotnych poziomw oporu jest fala AB. Ten ruch cenowy zostaje poddany wspczynnikowej obrbce" i uzyskany wynik jest dodawany do punktu C" (odejmowany w przypadku ruchu spadkowego). Tak wic, fala AB moe by przykadowo pomnoona przez 0.618. Po wykonaniu takiego dziaania 0.618 dugoci fali AB jest dodawane do wspomnianego punktu C". Czy oznacza to, e fala zaczynajca si w punkcie C" (oznaczona niebiesk strzak) zatrzyma si na tak wyliczonym poziomie? Jest to oczywicie prawdopodobne, ale rwnie dobrze moe si zatrzyma na cakowicie innym poziomie.


Jaka jest zatem warto takiej metody, skoro nie wiemy dokadnie, na jakim poziomie wystpi oczekiwany punkt zwrotny? Pozwlcie, e na to pytanie odpowiem porednio, formuujc nastpne pytanie. A jeli na tym wybranym przykadowo poziomie 0.618AB, grupuj si rwnie inne wane projekcje cenowe albo zniesienia Fibonacciego? Niewtpliwie prawdopodobiestwo zmiany trendu w tak uksztatowanej strefie oporu bdzie wiksze. Ale w kontekcie tego, co zostao ju powiedziane wczeniej, powysza konkluzja nie jest specjalnie oryginalna. Wielokrotnie bowiem wspominaem, e interesuj mnie obszary, w ktrych dochodzi wanie do cisego nakadania si na siebie rnego rodzaju projekcji, zniesie itd. OK. Pozostan zatem mao oryginalny i jeszcze raz wyeksponuj pewn fundamentaln zasad. Im wicej tego typu potwierdze uzyskujemy dla danej strefy wsparcia/ oporu - z tym wiksz nadziej naley spoglda na moliwo zrealizowania zyskownej transakcji. Nie ukrywam, e jeli w gszczu rnego rodzaju zachodzcych na siebie projekcji cenowych odnajduj takie, ktre powstay na bazie techniki APP, to zawsze z wielk uwag obserwuj uksztatowan w ten sposb stref. Robi to, gdy lubi t technik i dobrze si z ni czuj. Sprbujmy sobie w tym miejscu odpowiedzie na pytanie, czym tak naprawd jest omawiana metoda APP? Myl, e odpowied jest do prosta. Prezentowana technika suy do porwnywania ze sob dugoci fal - wystpujcych w trendach wzrostowych bd spadkowych. Wane jest jednak to, e porwnujemy ze sob tylko fale wzrostowe w trendzie wzrostowym i fale spadkowe w trendzie spadkowym. Taka sytuacja jest doskonale widoczna na diagramie 1.3.2.1. Widzimy, e dugo ruchu AB odnoszona jest tutaj do fali rozpoczynajcej si w punkcie C" (niebieska strzaka). Nie interesuje nas w ogle fala BC. Oczywicie analizujc tak sekwencj falow, wyliczybym od razu poziomy zewntrznych zniesie dla fali BC. Ale byby to ju zupenie inny rodzaj analizy. Mona by pewnie sformuowa w tym miejscu nastpne pytanie: Skd wzi si w ogle pomys na to, by porwnywa ze sob dugoci fa w danym trendzie? Odpowied znowu jest niezwykle prosta: z obserwacji wykresw. Dla mnie nie ulega najmniejszej wtpliwoci, e dugoci fal w danym trendzie (bd jakim wyranym ruchu wzrostowym/spadkowym) s ze sob powizane i takie powizanie daje si niejednokrotnie wyrazi odpowiednim wspczynnikiem Fibonacciego. Jeli kto wtpi w powysze stwierdzenie, to jestem przekonany, e po skoczeniu tego kursu wszelkie wtpliwoci zostan bezpowrotnie rozwiane. Warto rwnie podkreli, e technik APP wykorzystuje si czsto do porwnywania dowolnej fali wzrostowej z inn fal wzrostow tego samego trendu (oczywicie tak samo jest z falami spadkowymi w trendach spadkowych). W niniejszym kursie nie bd demonstrowa tego typu przykadw. Wspominam jednak o tym, gdy na bazie takich analiz mona czsto uzyskiwa niezwykle cenne informacje.

ZNIESIENIA I PROJEKCJE CENOWE ZNIESIENIA I PROJEKCJE CENOWE

Tak wic, jeli trend wzrostowy skada si przykadowo z siedmiu wyranych fal wzrostowych, to nie ma przeszkd, by dugo fali pierwszej skonfrontowa na przykad z dugoci fali szstej. Oczywicie kada inna kombinacja jest rwnie dopuszczalna. Mistrzem w tego typu analizach jest bez wtpienia Robert Miner. Ten znakomity trader wypracowa bowiem wasn metodologi porwnywania ze sob fal i wczy rwnie do tego analiz czasu. Wyniki, jakie uzyskuje, s naprawd godne pozazdroszczenia i na pewno warto zainteresowa si jego podejciem. W prezentowanym kursie metod APP bdziemy wykorzystywa (cznie ze zniesieniami zewntrznymi) gwnie przy omawianiu formacji ABCD i XABCD. Jeli zatem projekcje uzyskane z tych dwch technik wypadn na wykresie blisko siebie (albo nao si na siebie), to potraktujemy tak obserwacj jako wyjtkowo wan wskazwk inwestycyjn. Poniej przedstawiam tabelk z wartociami wspczynnikw, ktre najczciej wykorzystuj stosujc prezentowan metod.

Przejdmy teraz do omwienia dwch praktycznych przykadw stosowania techniki APP. Dlaczego tylko dwch? W rozdziaach powiconych wspomnianym ju formacjom ABCD i XABCD bdziemy bezustannie posikowa si t odmian projekcji cenowej. Zaprezentuj wtedy naprawd niezliczon ilo rnych przykadw bazujcych na omawianej metodzie. W tym podpunkcie natomiast zaley mi jedynie na tym, bycie dobrze opanowali techniczny aspekt zwizany z konstruowaniem tego rodzaju poziomw cenowych na wykresie. Poza tym przykady, ktre za chwil zademonstruj, bd do rozbudowane, gdy oprcz wspomnianej metody APP wcz rwnie techniki omwione ju we wczeniejszych podpunktach kursu. W prezentowanej analizie po raz pierwszy przedstawi take formacj ABCD (ostatni przykad). Tak wic - jak ju zaznaczaem - chciabym potraktowa t prezentacj jako swego rodzaju wprowadzenie do nastpnych rozdziaw, w ktrych zasygnalizowane zagadnienia zostan dokadnie wyjanione i uszczegowione. Spjrzmy zatem na pierwszy wykres. Bdzie to ponownie WIG 20.


Powyszy wykres przedstawia pewn struktur falow, ktra ma charakter zdecydowanie wzrostowy. Jest tak, gdy zarwno fala AB, jak i fala CD pn si w gr. Fala BC natomiast - korekcyjna - oddziela od siebie wspomniane fale wzrostowe. Tak wic, zgodnie z tym, co ustalilimy wczeniej, moemy sprbowa wyznaczy potencjalny szczyt fali CD poprzez porwnanie jej dugoci z fal AB. W wybranym przeze mnie przykadzie fale AB i CD mona powiza ze sob wspczynnikiem 1.618. atwo bowiem sprawdzi, e jeli AB pomnoymy przez 1.618 i uzyskan wielko dodamy do pocztku fali CD, to okrelimy miejsce na wykresie, w ktrym wystpi istotny punkt zwrotny. Jeli zatem dla tak wyznaczonego poziomu udaoby si uzyska potwierdzenie w postaci innych poziomw wygenerowanych na bazie zaprezentowanych ju technik, to niewtpliwie powstaaby silna strefa oporu, ktr mona by wykorzysta we wasnej transakcji. Przeprowadmy zatem analiz ekspansji dla fali AB i wyznaczmy zewntrzne zniesienie fali BC (wykres 1.3.2.2).


Wykres 1.3.2.2

Uwidoczniona na wykresie fala AB skada si z trzech fal. Nie widz powodu, dla ktrego nie miabym wykorzysta dwch wzrostowych fal (skadowe fali AB) w analizie ekspansji. Tak naprawd, to demonstrowaem ju tego typu analiz na wykresie 1.3.1.3. Przypomn tylko, e zarwno dla fali oznaczonej lini czerwon, jak i niebiesk zastosowaem ten sam wspczynnik 1.272. Tak wic zakres tych fal pomnoyem przez 1.272 i uzyskane wielkoci dodaem odpowiednio do pierwszego i drugiego szczytu analizowanych fal. Na wykresach 1.3.1.3 i 1.3.2.2 widzimy, e te projekcje cenowe idealnie naoyy si na siebie. W niedalekiej odlegoci od wspomnianych projekcji wypado rwnie zewntrzne zniesienie fali BC (jej zakres zaznaczyem zielon przerywan lini), ktre wynioso 223,6%. Matematycznie moemy to zapisa w nastpujcy sposb: 2.236BC=CD. Jeli zatem do tak powstaego obrazu dooymy projekcj APP z wykresu 1.3.2.1, to niewtpliwie nasza strefa oporu zaczyna robi coraz wiksze wraenie. Uzyskujemy bowiem cztery poziomy cenowe, ktre bardzo cile do siebie przylegaj (niektre wrcz nakadaj si na siebie) i jak widzimy - tworz solidn zapor przed dalszymi wzrostami. Mniej wicej w taki wanie sposb wykorzystuj omwione techniki w praktyce.


Nie ukrywam jednak, e jest to dopiero pocztkowy etap wyszukiwania przeze mnie dogodnych miejsc na wykresie w celu zainicjowania ewentualnych transakcji. Oprcz bowiem powyszych metod, tak naprawd w analizach wykorzystuj najczciej formacje ABCD, XABCD, ktre kocz si na cile okrelonych (zgrupowanych) poziomach cenowych (o nich ju za chwil). Chciabym jednak wyranie podkreli, i jeli nie odnajduj w danym momencie formacji ABCD lub XABCD, natomiast udaje mi si wyznaczy wiarygodne obszary wspar/oporw - skonstruowanych w oparciu o omwione ju metody - to zawsze staram si bacznie obserwowa takie strefy i niejednokrotnie posuguj si nimi w rynkowych dziaaniach. Zaprezentowany przed momentem przykad traktuj jedynie edukacyjnie. Podobnie jest z reszt z poniszym przykadem. Rwnie tutaj nie opowiem o metodach wchodzenia na rynek, liniach obrony, miejscach realizacji zysku, zarzdzaniu wielkoci pozycji itd. Te wane kwestie bd przedmiotem moich rozwaa w ostatnim rozdziale kursu. Na razie skoncentrujmy si tylko na technicznym aspekcie konstruowania pewnych istotnych poziomw cenowych. Zobaczmy zatem kolejny fragment wykresu WIG-u 20, w ktrym wykorzystaem technik APP i technik ekspansji oraz zewntrzne zniesienia (wykres 1.3.2.3).Wykres 1.3.2.3


Wykres 1.3.2.3 przedstawia oczywicie APP zbudowane na bazie fali AB. Po wykonaniu prostych oblicze matematycznych dowiadujemy si, e 0.786AB=CD. Niektrzy zorientowali si ju pewnie, e powyszy wykres wykorzystywalimy rwnie w czci opisujcej zewntrzne zniesienia i analiz ekspansji. Prosz sobie przypomnie wykresy 1.2.4 i 1.3.1.2. Nie ma co ukrywa, e w okolicy punktu D" na wykresie 1.3.2.3 mamy do czynienia z kolejn projekcj, ktra idealnie zgrupowaa si z uzyskanymi ju wczeniej poziomami cenowymi. Nie wiem, czy wiecie, ale wanie przed momentem skonstruowalimy wan stref wsparcia i przeprowadzilimy jednoczenie do szczegow analiz klasycznej formacji ABCD, w ktrej fala BC sama skada si z doskonale uksztatowanej struktury ABCD. Tym formacjom powic nastpny podpunkt i rozdzia drugi. Ide obecnie prezentowanego przykadu jest to, by oprcz prezentacji metody APP zacz wprowadza was rwnie w wiat ukadw falowych - oznaczanych powszechnie literami ABCD. Oczywicie celowo pominem tutaj wiele istotnych kwestii. Jak si niedugo przekonacie, jednym z najwaniejszych czynnikw wpywajcych na wiarygodno struktur ABCD jest strefa cenowa, ktra okrela miejsce ich zakoczenia na wykresie. I, chcc nie chcc, wracamy do pocztku rozdziau. Pamitacie, od czego zaczynalimy nasze rozwaania? Byy to oczywicie zniesienia wewntrzne. Czy zatem te zniesienia maj jaki zwizek z miejscem zakoczenia potencjalnej formacji ABCD? Celowo uyem tutaj liczby mnogiej, gdy zgrupowane ze sob zniesienia wewntrzne (skonstruowane na bazie wspczynnikw Fibonacciego) maj fundamentalne znaczenie dla okrelania poziomu wiarygodnoci potencjalnej struktury ABCD. No dobrze, ale co to znaczy: zgrupowane zniesienia wewntrzne? O tym ju naprawd za chwil. Na razie spjrzcie tylko na dwa wykresy przedstawione na kolejnej stronie. Nie ma tu adnych formacji ABCD. S natomiast zniesienia wewntrzne. Po dwa na kadym wykresie (czerwone i niebieskie strzaki wskazuj punkty startowe wykorzystywane przy nanoszeniu wspomnianych zniesie na wykres). Abstrahujc jednak od technicznego aspektu nakadania na siebie (grupowania) uwidocznionych zniesie (szczegy w nastpnym rozdziale) - intuicyjnie wyczuwamy, e tak uformowana strefa wsparcia (wykres 1.3.2.4) i oporu (wykres 1.3.2.5) ma zdecydowanie wiksz si oddziaywania na ceny ni pojedyncze zniesienia. A gdyby taki obszar wsparcia/oporu skada si na przykad z piciu cile przylegajcych do siebie zniesie wewntrznych i dodatkowo na tak uksztatowanym poziomie koczyaby ywot przepikna struktura ABCD? Zapraszam do dalszej lektury niniejszego kursu.


Wykres 1.3.2.4 (LOTOS)

Wykres 1.3.2.5 (KGHM)


1.4 FORMACJE ABCD - WSTPDiagram 1.4.1 Diagram 1.4.2

rdo: Opracowanie wasne


Zanim ustosunkuj si do diagramw zamieszczonych na poprzedniej stronie, pozwlcie na par uwag wprowadzajcych. Trudno jednoznacznie odpowiedzie, kto tak naprawd pierwszy zwrci uwag na te ciekawe struktury. W literaturze przedmiotu wspomniane formacje pojawiaj si bowiem bardzo czsto i wielu autorw przywizuje do nich wielk wag. Zaciekawi was pewnie informacja, e ju w 1935 legendarny trader i analityk techniczny H.M. Gartley opisa szczegowo formacje ABCD w swojej najwaniejszej ksice Profits in the Stock Market". Jednak nie wszyscy zgadzaj si z opini, e to Gartley jako pierwszy wprowadzi do wiata tradingu omawiane struktury. Bez wzgldu na to, kto by ich odkrywc, trzeba obiektywnie przyzna, e te proste ukady falowe charakteryzuj si du funkcjonalnoci i posiadaj spory potencja prognostyczny. Dla mnie osobicie nie ulega najmniejszej wtpliwoci, e wspczenie za ojca struktur ABCD naley uzna Jima Kane'a. Jim napisa dwie ksiki o tych formacjach i nie ukrywam, e s to pozycje wybitne3. Jego obserwacje, analizy i wnioski przekonay mnie, i warto si zainteresowa tymi sekwencjami falowymi, gdy w ich prostocie drzemie nieprawdopodobna sia. Tak naprawd jednak poczenie struktur ABCD z odpowiednio przeprowadzonym procesem grupowania zniesie Fibonacciego uwydatnia w peni ich ogromny potencja. To wanie Jim Kane skoncentrowa badania na tym aspekcie i po kilku latach wytonej pracy otrzyma rezultaty, ktre wstrzsny wiatem analizy technicznej. Cho trzeba dla porzdku powiedzie, e rwnie Robert Miner powici wiele uwagi formacjom ABCD. Jego dokonania w tym zakresie s take bardzo interesujce i na pewno zainspiroway Jima do gbszych poszukiwa i bada w tak okrelonym kierunku. Sprbujmy zatem przyjrze si bliej wspomnianym strukturom. Kilka z nich przedstawiem na diagramach 1.4.1 -1.4.4. Chciabym dobitnie podkreli, e przedstawione schematy formacji ABCD nie wyczerpuj bogatego zbioru tych struktur. Diagramy ukazuj tylko kilka wybranych przykadw. Przeanalizujmy zatem diagram 1.4.1, ktry przedstawia wzorcow formacj ABCD. Niewtpliwie kto, kto sysza bd zajmuje si teori Elliotta, stwierdzi, e ten ksztat to przecie klasyczny korekcyjny zygzak ABC, tylko inaczej oznaczony. Jest w tym na pewno troch racji. Niemniej jednak (pomimo wystpowania pewnych zauwaalnych analogii), analiza formacji ABCD w poczeniu ze zgrupowanymi (skoncentrowanymi) zniesieniami Fibonacciego (a tak bd upowszechnia w tym kursie)

3

Jim Kane: Trading ABCD Patterns, Kane Trading, 2003 oraz Four New ABCD Pattern Yariations, Kane Trading, 2005

ZNIESIENIA I PROJEKCJE CENOWE ZNIESIENIA I PROJEKCJE CENOWE

i analiza struktur ABC w kontekcie teorii Elliotta - to zupenie dwa odrbne podejcia, ktre tak naprawd wicej dzieli, ni czy. W dalszej czci kursu wspomn troch o teorii Elliotta. Jest to na pewno wany wycinek analizy technicznej i musz przyzna (cho nie jestem klasycznym wyznawc tej teorii), e pewne elementy i cenne spostrzeenia Elliotta zaadoptowaem do wasnych metod analitycznych. Skoncentrujmy si jednak na analizie formacji ABCD w wydaniu Roberta Minera i Jima Kane'a i powrmy do diagramu 1.4.1. Taki ukad fal (jeli zostan spenione odpowiednie kryteria), zapowiada moliwo wystpienia spadkw. Tak wic w punkcie D" formacji powinnimy spodziewa si zwrotu rynkowego. Pomwmy teraz przez moment o wspomnianych kryteriach. Przede wszystkim kada formacja ABCD musi by wkomponowana w jaki szerszy kontekst. O tym wanym zagadnieniu opowiem dokadnie w rozdziale drugim. Na razie przeledzimy sam formacj i okrelimy techniki, na ktrych bazie mona tak struktur wnikliwie przeanalizowa. Wspominaem ju porednio o tym zagadnieniu, tak wic pozwlcie, e dla przypomnienia wyeksponuj jeszcze raz wszystkie metody okrelania poziomu harmonicznoci struktur ABCD. W pierwszej kolejnoci zwracam zawsze uwag na fal AB i CD. Posugujc si szerok palet wspczynnikw Fibonacciego, staram si znale jak liczbow zaleno, wystpujc midzy tymi falami. Z najciekawsz sytuacj mamy do czynienia wwczas, kiedy fala AB rwna si fali CD. Tego typu struktury zalicza si do najsilniejszych formacji. Wtedy (przy spenieniu kolejnych warunkw) prawdopodobiestwo zaistnienia oczekiwanego punktu zwrotnego jest najwiksze. Niemniej jednak, bardzo czsto midzy omawianymi falami daje si rwnie okreli inne, wane zalenoci. Poniej wypunktowuj najwaniejsze (analizujemy cay czas diagram 1.4.1): 0.618AB = CD, 0.786AB = CD, 0.886AB = CD, AB = CD, 1.130AB = CD lub AB = 0,886CD, 1.272AB = CD lub AB = 0.786CD, 1.500AB = CD lub AB = 0.666CD, 1.618AB = CD lub AB = 0.618CD, 2AB = CD lub AB = 0.5CD.

Oczywicie przy badaniu tych zalenoci wykorzystuj ju nam znan technik APP. Tak wic jest to pierwszy element (w pogbionej analizie formacji ABCD), na ktry zwracam baczn uwag.


Nastpnie koncentruj si na fali BC i staram si dokadnie okreli jej poziom zniesienia w stosunku do fali AB. Rwnie w tym przypadku opieram si na wspczynnikach Fibonacciego. Jeli zatem fala BC koczy si na zniesieniu - dajcym si wyrazi jednym ze wspomnianych wspczynnikw (na przykad 0.236, 0.300, 0.382, 0.50, 0.618, 0.685, 0.786, 0.886), to oczywicie mamy do czynienia z cenn informacj, ktra w poczeniu z pozostaymi wskazaniami pomaga opisa szczegowo badan struktur. Kolejny etap zwizany jest z analiz zewntrznego zniesienia fali BC. Przy tej metodzie wykorzystuj zazwyczaj wspczynniki zaczynajce si powyej jednoci. Najczciej zalenoci midzy tymi falami daj si okreli poprzez nastpujce mnoniki: 1.130BC = CD, 1.272BC = CD, 1.500BC = CD, 1.618BC = CD, 2.000BC = CD, 2.236BC = CD, 2.618BC = CD, 3.618BC = CD, 4.236BC = CD.

Jak wiadomo, przywizuj ogromn wag do wskaza otrzymywanych z analizy zewntrznych zniesie. Poziomy cenowe uzyskiwane w ten sposb konfrontuj z projekcjami powstaymi na bazie metody APP i techniki ekspansji (ta technika koczy analiz formacji ABCD; ze wzgldu na fakt, i jest to bardzo prosta metoda, nie bd jej ju w tym miejscu demonstrowa). Jeli te wszystkie poziomy wyznaczaj na wykresie podobny przedzia cenowy, to mamy niewtpliwie do czynienia z bardzo harmoniczn struktur i istnieje due prawdopodobiestwo wystpienia w tak okrelonej strefie wsparcia/oporu wanego punktu zwrotnego. Mniej wicej w taki wanie sposb przygldam si strukturom ABCD. Oczywicie to nie koniec procesu analitycznego. Wielokrotnie podkrelaem, e formacje ABCD interesuj mnie tak naprawd tylko w poczeniu z odpowiednio zgrupowanymi ze sob zniesieniami Fibonacciego. Wtedy bowiem umiejscawiam tak formacj w jakim szerszym kontekcie i dopiero wwczas uzyskuj fundament, na ktrego bazie mog zbudowa jak strategi inwestycyjn. Jak ju podkrelaem, cay rozdzia drugi bdzie powicony tym zagadnieniom. Na razie porozmawiajmy jeszcze o moliwych ksztatach struktur ABCD. A jest to temat wielowtkowy, poniewa ilo i rnorodno wystpujcych na rynkach formacji ABCD jest wrcz przeogromna. Zanim o tych formach opowiem, dobrze jest przyj pewne zaoenie, ktre niewtpliwie uproci nam dalsz analiz. Przyjmijmy zatem, e zakwalifikujemy kad formacj trzyfalow jako struktur ABCD, jeli bdziemy w stanie opisa j dokadnie wspczynnikami Fibonacciego.

ZNIESIENIA I PROJEKCJE CENOWE __ ZNIESIENIA I PROJEKCJE CENOWE

Prosz spojrze pod kontem tego zaoenia na diagram 1.4.3. Jeli fala AB pozostaje w zwizku liczbowym (dajcym si naturalnie wyrazi jakim wspczynnikiem Fibonacciego) z fal CD i ponadto - zarwno fala BC, jak i CD zatrzymay si na odpowiednich zniesieniach poprzedzajcych je fal (rwnie dajcych si wyrazi odpowiednimi wspczynnikami), to dlaczego nie wczy takiej struktury falowej do rodziny formacji ABCD? Podobne pytanie moemy rwnie sformuowa w stosunku do diagramu 1.4.4. W tym konkretnym przypadku fala BC mogaby si przykadowo zakoczy na zniesieniu 127.2% fali AB, fala CD na zniesieniu 78.6% ruchu BC i wreszcie fala AB mogaby si rwna fali CD. Tak wic, w punkcie D" teoretycznie powinny si rozpocz wzrosty (na diagramie 1.4.3 - oczywicie spadki). Czy nie s to struktury harmoniczne? Dla mnie odpowied jest jednoznaczna. Jeli widz tego typu ukady falowe, ktre potrafi powiza ze sob odpowiednimi wspczynnikami i umiejscowi je dodatkowo w jakim szerszym kontekcie, to moje dziaanie sprowadza si do tego, e chwytam szybko za suchawk i zaczynam obdzwania swoich klientw. Taki przebieg i uoenie fal zwiastuje bowiem moliwo przeprowadzenia niezwykle zyskownej transakcji. Skoro mwimy o ksztatach potencjalnych struktur ABCD, to prosz jeszcze zerknna diagram 1.4.2.

Mamy tutaj do czynienia z niezwykym ukadem fal i, co istotne, niezmiernie czsto spotykanym. Jest to bowiem klasyczna formacja ABCD (mona by rzec - wzorcowa), w ktrej fala BC sama skada si z formacji ABCD (posugiwaem si ju wczeniej takim przykadem - prosz sobie przypomnie wykres 1.3.2.3). Gdy dodatkowo fala AB podstawowej formacji jest rwna fali CD, to warto prognostyczna tego ukadu falowego wzrasta wrcz niewspmiernie. W rozdziale drugim zademonstruj jeszcze kilka takich ciekawych przypadkw i wyjani przy tym, dlaczego wspomniana struktura charakteryzuje si tak du wartoci prognostyczn. W tym miejscu chciabym tylko zasygnalizowa, e tego typu formacje zalicza si zazwyczaj do zoonych struktur ABCD. Wspomniane zoenia bywaj jednak jeszcze bardziej skomplikowane. Czsto bowiem fala AB bd CD formacji podstawowej rwnie skada si z formacji ABCD. S to wyjtkowo ciekawe przypadki i wedug mnie warto zawsze je tiwanie analizowa, gdy na bazie takiej struktury mona niekiedy wyznaczy kilkanacie projekcji cenowych grupujcych si czsto w tym samym przedziale cenowym. Nikogo chyba nie musz przekonywa, e powstajce wwczas strefy wspar/ oporw maj niebagatelne znaczenie dla przebiegu dalszych notowa analizowanego waloru. Tak jak wspominaem na wstpie, zamieszczone diagramy nie wyczerpuj oczywicie bogatych z omawianych struktur, ktre mona odkry na wykresach pynnych instrumentw finansowych. W dalszej czci kursu zaprezentuj jeszcze kilka oryginalnych i niestandardowych formacji ABCD.


Na razie jednak chciabym zakoczy omawianie formacji ABCD praktycznym przykadem z naszego rodzimego rynku. Jestem przekonany, e ta prezentacja uporzdkuje wszystkie najistotniejsze zagadnienia zwizane z przedstawionymi strukturami i bdzie idealnym wprowadzeniem do nastpnego rozdziau.Zacznijmy zatem od poniszego wykresu (wykres 1.4.1).Wykres 1.4.1

Wykres 1.4.1 przedstawia kilkumiesiczne notowania akcji PKN Orlen. Jak wida, sia kupujcych uformowaa tutaj wyrany trend wzrostowy. Czy dostrzegacie na tym wykresie potencjaln formacj ABCD? Jestem przekonany, e nie macie adnego problemu z dostrzeeniem tej charakterystycznej struktury. Zanim j oznacz - jedna wana dygresja. Kiedy przegldam wykresy rnych walorw, zawsze zwracam uwag na silne i wyrane uksztatowane korekty - w rednio i dugoterminowych trendach wzrostowych lub spadkowych. Jeli fale takiej korekty przybieraj ksztat potencjalnej formacji ABCD, przystpuj wwczas do wnikliwej analizy powstaej struktury. Z tak wanie sytuacj mamy do czynienia na wykresie 1.4.1 - jednoznacznie uksztatowany trend wzrostowy i silna korekta przybierajca ksztat formacji ABCD.


Zastanwmy si zatem, czy taka sytuacja moe by zapowiedzi kontynuacji rednioterminowego trendu wzrostowego, czy raczej oznacza pocztek rynku niedwiedzia? Oznaczmy najpierw precyzyjnie nasz potencjaln struktur ABCD (wykres 1.4.2).Wykres 1.4.2

Chciabym teraz, posikujc si wykresami zamieszczonymi na kolejnych stronach, przedstawi szczegow analiz formacji uwidocznionej na wykresie 1.4.2. Badajc formacj, bdziemy si oczywicie opierali na wiedzy zdobytej w niniejszym rozdziale. Analiz zaczniemy od sprawdzenia stopnia zniesienia fali AB przez fal BC, nastpnie przebadamy APP, zewntrzne zniesienie fali BC i na zakoczenie przeprowadzimy analiz ekspansji fali AB. Mniej wicej w taki wanie sposb prbuj okreli zalenoci pomidzy falami kadej interesujcej mnie struktury ABCD. Prosz szczegowo si zapozna z wykresami 1.4.3 - 1.4.6.


Wykres 1.4.3

Wykres 1.4.4


Wykres 1.4.5

Wykres 1.4.6


Zacznijmy zatem od zoykresu 1.4.3. Widzimy, e fala BC zatrzymuje si idealnie na zniesieniu 0.564 fali AB. Jak wiemy, powyszy wspczynnik jest w Polsce zupenie nieznany. Nie zmienia to jednak faktu, e taki poziom zniesienia poprzednich fal (wzrostowych/spadkowych) czsto oddziauje na ceny. Kolejny -wykres (1.4.4) uwidacznia bardzo wan zaleno wystpujc midzy falami AB i CD. atwo moemy sprawdzi, e AB = CD. Zaznaczaem ju wielokrotnie, i taka sytuacja zwiksza wiarygodno caej struktury i charakteryzuje najsilniejsze formacje ABCD. Wykres 1.4.5 przedstawia analiz zewntrznego zniesienia fali BC. Rwnie tutaj mamy do czynienia z wystpowaniem bardzo wanej i silnej zalenoci. Widzimy bowiem, e 1.618 BC = CD. Ostatni wykres z tej serii demonstruje analiz ekspansji fali AB. Szybko mona wyliczy, e jeli zakres tej fali pomnoymy przez 0.382 i uzyskan warto odejmiemy od punktu B", to otrzymamy poziom oznaczony na wykresie 1.4.6 niebiesk lini. Dokonawszy powyszej analizy, naley jednoznacznie stwierdzi, e prezentowana formacja charakteryzuje si doskonaym poziomem harmonicznoci. Wyliczone zalenoci umiejscawiaj si na wykresie w do wskim obszarze, co wiadczy oczywicie o potencjalnie silnej strefie wsparcia. Czy w takim razie powinnimy zoy zlecenie kupna akcji PKN? Pewnie tak. Osobicie jednak chciabym si przekona i sprawdzi, czy miejsce zakoczenia formacji wypada na jakim istotnym, charakterystycznym poziomie? Jest to co prawda temat nastpnego rozdziau, pozwlcie jednak, e tytuem wprowadzenia do tej czci kursu zamieszcz kolejny (podsumowujcy) wykres. Na wykresie 1.4.7 zaznaczyem wszystkie projekcje wynikajce z analizowanej przed momentem formacji ABCD. Oprcz nich naniosem na wykres dwa wewntrzne zniesienia skonstruowane na bazie korekt spadkowych dominujcego trendu wzrostowego. Nie bd si na razie skupia na technicznym aspekcie tworzenia tego typu poziomw (jak ju podkrelaem - o tych kwestiach za chwil sporo opowiem). W tym wypadku najwaniejsza jest tylko oglna konkluzja. Nasza formacja ABCD nie koczy si w jakim przypadkowym, dowolnym miejscu. Jej koniec wypada dokadnie na dwch - cile do siebie przylegajcych - wewntrznych zniesieniach. Taka sytuacja potwierdza oczywicie wiarygodno caej struktury. Nie ukrywam, e z wielk determinacj poszukuj na wykresach formacji ABCD - koczcych si na cile zgrupowanych zniesieniach Fibonacciego. Ilekro uda mi si wykry tak wanie struktur falow, tylekro mam nadziej na przeprowadzenie ze swoimi klientami zyskownej transakcji. Naprawd rzadko si zdarza, by ta technika nie zadziaaa.


Wykres 1.4.7

Wane jest rwnie to, e formacje ABCD - w poczeniu ze zgrupowanymi ze sob zniesieniami wewntrznymi - wystpuj na wykresach niezwykle czsto (i w dodatku w rnych skalach czasowych) i z powodzeniem mona wykorzystywa tego typu ukady falowe we wasnych strategiach inwestycyjnych. Jak ju wiemy - w nastpnym rozdziale zaprezentuj technik grupowania wewntrznych zniesie Fibonacciego. Nabycie tej wiedzy pozwoli nam na precyzyjne okrelanie niezmiernie istotnych obszarw na wykresie, ktre w jednoznaczny i nieprzypadkowy sposb oddziauj na ceny pynnych walorw. Ta wiedza w poczeniu z umiejtnoci wyszukiwania struktur ABCD i XABCD pozwoli wypracowa metodologi transakcyjn charakteryzujc si du efektywnoci i skutecznoci. Jestem przekonany, e zaciekawi was ten rozdzia i spowoduje, e zaczniecie spoglda na analizowane przez siebie wykresy z troch innej perspektywy.

ROZDZIA DRUGI

Grupowanie zniesie Fibonacciego i formacje ABCD

W poprzednim rozdziale przedstawiem wane kwestie dotyczce wewntrznych i zewntrznych zniesie Fibonacciego oraz formacji ABCD. Ta wiedza pozwoli nam w sposb pynny przej do omwienia i bardzo dokadnego zaprezentowania techniki grupowania zniesie - bazujcej na szerokiej gamie wspczynnikw Fibonacciego. Trudno powiedzie, kto pierwszy zaimplementowa technik grupowania zniesie Fibonacciego do wiata tradingu. Na pewno omawian metod w pewnym stopniu wykorzystuj na co dzie tak wielcy traderzy, jak Robert Miner, Joe DiNapoli, Larry Pesavento, Bryce Gilmorey, Scott Carney. Dla mnie osobicie nie ulega najmniejszej wtpliwoci, e najwikszym na wiecie specjalist w tej dziedzinie jest Jim Kane. Stworzy on z techniki nakadania na siebie (koncentrowania) zniesie ca metodologi. Opanowa do perfekcji wyznaczanie istotnych poziomw wspar i oporw. Sprawdzalno tych technik bij na gow inne znane mi metody okrelania wanych dla rynku punktw zwrotnych. W niniejszym rozdziale zaprezentuj szczegowo wszystkie zagadnienia zwizane z grupowaniem zniesie. Omwi t problematyk w poczeniu z formacjami ABCD. Przedstawi kilkanacie przykadw, ktre jednoznacznie udowodni niespotykan skuteczno przedstawianego podejcia. Wspomniane przykady poka krok po kroku - jak precyzyjnie przeprowadza grupowanie zniesie i wyznacza formacje ABCD. Nie ukrywam, e prezentujc ten materia, bd si opiera gwnie na technikach stosowanych przez Roberta Minera i metodologii Jima Kane'a. Przejdmy zatem do przykadw. Wykres 2.1 przedstawia notowania firmy Lotos.

GEOMETRIA F1BONACC1EGO

Wykres 2.1

Widzimy na tym wykresie bardzo silny trend wzrostowy oznaczony czarn lini. ta strzaka pokazuje szczyt trendu. Pozostae kolorowe strzaki (czerwona, zielona i niebieska) uwidaczniaj wszystkie najistotniejsze dna korekt, ktre wystpiy podczas trwania tego prawie omiomiesicznego impulsu wzrostowego. Nie ma co ukrywa, e z punktu widzenia tzw. klasycznej analizy wykresw sytuacja na Lotosie nie przedstawiaa si zbyt optymistycznie. Przede wszystkim do wiarygodna linia trendu (testowana trzykrotnie) zostaa wyranie przebita. Widzimy rwnie, e ostatnia fala wzrostowa nie zdoaa nawet dotrze do szczytu oznaczonego t strzak. To niepowodzenie poskutkowao bardzo siln wyprzeda i tym samym niekorzystnym ukadem wiec. Pokazuje to fioletowa strzaka na wykresie. Ogromna luka bessy i nastpujcy po niej duych rozmiarw czarny korpus kreliy raczej spadkowy scenariusz na Lotosie. Pamitam, e wikszo znanych mi analitykw technicznych w taki wanie sposb postrzegaa wtedy Lotos. Optymistw byo naprawd niewielu. Zobaczmy zatem, czy sytuacja bya rzeczywicie tak dramatyczna? By si o tym przekona i sprawdzi, czy Lotos nie znajdowa si na bardzo istotnym wsparciu (niewidocznym dla wikszoci), zastosuj technik grupowania zniesie Fibonacciego. Prosz spojrze na wykres 2.2.

GRUPOWANIE ZNIESIE FIBONACCIEGO I FORMACJE ABCD

Wykorzystujc narzdzie do mierzenia poziomw zniesie - ze szczytu oznaczonego t strzak do dna, ktre wskazuje czerwona strzaka, naniosem na wykres dwa poziomy zniesie: 30% i 38,2%. Posuyem si tymi poziomami, poniewa tylko one w tym wypadku najlepiej opisuj zachowanie cen akcji Lotosu. Nie da si ukry tego, e poziom zniesienia 30% jest zdecydowanie lepiej dopasowany do biecych wydarze rynkowych" ni 38,2%. Bardzo czsto (jednak nie zawsze), gdy analizuj i nakadam na wykres zniesienia, robi to wanie w taki sposb, jak prezentuje to wykres 2.2. Czyli szukam dla danej fali najlepiej dopasowanego zniesienia i alternatywnego zniesienia, ktre umiejscawiam tu pod gwnym zniesieniem (oczywicie odwrotnie jest, gdy analizowanym przeze mnie trendem jest trend spadkowy). Najczciej postpuj tak wtedy, gdy najbardziej dopasowane zniesienie jest ju testowane bd zostao naruszone przez ceny analizowanej spki. Widzimy, e wanie z tak sytuacj mamy do czynienia w naszym przykadzie. Ostatnia wieca naruszya troch 30% zniesienia. Z tego wzgldu naoyem na wykres drugie alternatywne zniesienie - reprezentujce kolejny wspczynnik Fibonacciego, po zniesieniu trzydziestoprocentowym. Identyczn procedur zastosuj dla dwch pozostaych den oznaczonych na wykresie 2.1 odpowiednio zielon i niebiesk strzak. Oczywicie w tym przypadku wykorzystam wysze wartoci poziomw zniesie, poniewa zakres mierzonych ruchw wzrostowych, bdzie teraz mniejszy. Zobaczmy wykres 2.3.


Wykres 2.3

Jak wida, zaczynaj si dzia do ciekawe rzeczy. Z caej palety stosowanych przez siebie wspczynnikw Fibonacciego udao mi si dobra takie wartoci, jakie prawie idealnie naoyy si na wczeniej usytuowane zniesienia. Wbrew pozorom nie jest to wcale rzadka sytuacja. Niezmiernie czsto bowiem korekty na pynnych rynkach ukadaj si w pewien regularny i okrelony sposb i mona na ich bazie budowa wiarygodne strategie, wykorzystujce zgrupowane zniesienia Fibonacciego. Nie ukrywam jednak, e specjalnie dobraem na pocztek taki przykad, jaki w sposb wzorcowy przedstawia omawian metod. Jakie zatem zastosowaem poziomy zniesie? Pierwszy to 44,7%, a drugi - 56,4%. Jak wiadomo, oba bardzo czsto wystpuj na rynkach finansowych (w Polsce oczywicie nikt ich nie zna, ale jak sdz, nie jest to powd do zmartwie). Zostao nam do przebadania ostatnie dno oznaczone na wykresie 2.1 niebiesk strzak. Rwnie w tym przypadku sprbuj tak dobra warto wspczynnika, by zniesienie jak najcilej przylegao do naniesionych ju poziomw. Popatrzmy na wykres 2.4.

GRUPOWANIE ZNIESIE FIBONACCIEGOI FORMACJE ABCD

Wyglda to naprawd niele. Pierwszy poziom - 61,8% - w zasadzie naoy si na istniejce ju zniesienia, a drugi - 78,6% - bardzo cile przylega do wczeniejszych dwch poziomw. Mamy zatem dwie grupy cile przylegajcych do siebie zniesie Fibonacciego. Te zgrupowane obszary powinny funkcjonowa jako silne strefy wsparcia. Jak widzimy na wykresie 2.4, wyej usytuowana grupa spenia ju tak rol dla fali spadkowej, rozpoczynajcej si w miejscu oznaczonym t strzak. Ostatnia wieca po prawej stronie wykresu testuje wanie ponownie ten wany obszar wsparcia. Jeli ta strefa pknie, mamy skonstruowane nastpne wsparcie, ktre teoretycznie powinno zatrzyma spadki. W tym miejscu chciabym powrci na chwil do korekt w tym trendzie wzrostowym. Mona by bowiem zada pytanie, czym powinna si charakteryzowa korekta w danym trendzie (wzrostowym bd spadkowym), bymy mogli j wczy do procesu grupowania zniesie? Wbrew pozorom nie jest atwo odpowiedzie na to pytanie. Znam traderw, ktrzy do takiej analizy wczaj wszystkie korekty, jakie wystpuj w danym trendzie. Inni z kolei bior pod uwag tylko te korekty, ktre s podobne do siebie pod wzgldem czasu trwania i wielkoci zniesienia poprzedzajcej fali. Jeszcze inni traderzy oprcz korekt do procesu grupowania zniesie wczaj rwnie powstae wczeniej na wykresie luki hossy bd bessy (przy grupowaniu zniesie, jako punkty zaczepienia wykorzystuje si tutaj dolne/grne poziomy luk).


Nie ma co ukrywa, i jest w tym na pewno troch subiektywizmu i potrzeby nabycia dowiadczenia w przeprowadzaniu takich analiz. Jestem przekonany, e przykady, ktre zaprezentuj w dalszej czci tego rozdziau, pomog udzieli jednoznacznej odpowiedzi na wyej postawione pytanie. W tym miejscu jedynie zasygnalizuj, e ju z tego pierwszego przykadu wida, i osobicie skaniam si raczej do drugiej opcji. Tak wic najczciej bior pod uwag korekty, ktre s zblione do siebie pod wzgldem czasu trwania, zmiennoci, wielkoci zniesienia poprzedzajcych fal itd. Niekiedy jednak wczam do analizy korekty, ktre nie speniaj powyszych kryteriw. Rozwamy krtki przykad. Prosz spojrze na wykres 2.5.Wykres 2.5

Zielon strzak zaznaczyem niewielk korekt, ktrej nie uwzgldniem wczeniej w procesie grupowania zniesie (cay czas analizuj Lotos). Jak wida, ta fala korekcyjna znacznie odbiegaa od pozostaych korekt pod wzgldem czasu trwania, zmiennoci itd. A kiedy mona by tak korekt uwzgldni w konstruowaniu zgrupowanych poziomw zniesie? Zrobibym to na pewno, jeli wolumen obrotu podczas trwania takiej korekty byby niestandardowo wysoki. Mgbym to rwnie uczyni wtedy, gdyby zniesienie wyliczone ze szczytu analizowanego trendu, do dna takiej korekty, idealnie si zazbia-

GRUPOWANIE ZNIESIE FIBONACCIEGO I FORMACJE ABCD

o z innymi, naniesionymi ju poziomami. Taka sytuacja wskazywaaby bowiem, e mamy do czynienia z wyjtkowo harmonicznym walorem i takie dodatkowe zniesienie w pewien sposb wzmacniaoby obszar wsparcia. Tak jak wspominaem przed chwil, do tych istotnych kwestii bd powraca jeszcze wielokrotnie w niniejszym rozdziale. Zanim zobaczymy, jak dalej zachowyway si ceny Lotosu, chciabym jeszcze zwrci uwag na jeden, niezmiernie istotny szczeg. Czy widzicie rodzc si formacj ABCD na powyszych wykresach? To wanie ta potencjalna formacja ABCD przykua moj uwag i niejako zmobilizowaa do pogbionej analizy Lotosu. Przyjrzyjmy si jejteraz bliej (wykres 2.6).Wykres 2.6

Na wykresie 2.6 pozostawiem tylko doln grup zniesie Fibonacciego. Zaznaczyem rwnie liniami przebieg potencjalnej formacji ABCD. Co istotne, linia AB jest rwna linii CD. Linia CD koczy si idealnie na zgrupowanym poziomie zniesie. Gdyby zatem ceny Lotosu zdoay przebi pierwszy obszar wsparcia (niepokazany na wykresie 2.6) i zatrzymay si na drugim, alternatywnym obszarze wsparcia, to mielibymy do czynienia z idealnie symetrycznym ukadem ABCD. Wielokrotn

Geometria Fibonacciego Pawe Danielewicz

Documents

Transcript of Geometria Fibonacciego Pawe Danielewicz