I A7 - J-DIssERTATIONIs THEOLOGICA

DeGemino *

Examine Pastorali,i±VOD

sALVATOR.CUM DIsCIPULIs sUIs

Instituisse legitur Matth. XVI. 16. sqq.ET jOH. XXL, 15, sQQ.

Capitis PosteriorisPARTICULA sECUNDA,

'Quam,Cons. Mas, Ven. Facult. Theol. in Reg. Acad. Abo€nsi .

PRAEsEs,

Mag. Laurentius O. Lefren,,s, s, Theol. Proct Reg, & Ordin, nec non Ecclesiae, qui Ghristo in

Valle Gratias, Reso & Marimasko colligitur, Pastor,REsPONDENTE

AER AHAMO LILIO,V. t), M.

Publica Bonorum Catjura suhjicietDie Xxviit Mart. A. R. s. MDCCLXXXIX.

In 'Auditorio Majori IV, a. m. si

A BOAE, Typis Fkenckelliani^

§. I.

Fassa progr/jsiimt ah Examinatore ad Examinandum vquam, ille dignus sit r qui ametur ,. ex hujus indigni-taite colligitur..

Quas •ad Calcem- primae particulae hujus poslerioris;capitis Dislertationis, ex occasione nominum Exa-minatoris Optimi Maximi, multo, quod saremur,

brevius, quam, pro dignitate argumenti adductum ivi-mus oblervatsbiiculas, eas saltem eo comparatas viderivoluimus, ut juniores. & rudiores muneris pastoralis Can-didati , quorum utilitati in primis contulere animussuit, exinde facile poffent colligere, nihil omnium ne-que aequius,, neque- justius esle, quam Pastorem Princi-pem,1 qui umis ac verus ovium Pojjejjor e'sl, intimo acsummo, quod animus quidem humanus capere potest,amoris genere perpetuo amplecti ac prosequi. Idemadhuc clarius illucescere poterit, si conditionem Exami-nandi paucis contemplari adgcediamur. Quamvis verohic non visi imum inveniamus Petrum, hunc tamen iravidebimus comparatum esle, ut caeteris muneris pastora-iis Candidatis' rc rijs ’ 'yrvs<rs«e dvtesv' Jac. I: 23,m hoc uno,.. tanquam- in speculo, intueri liceat, modouti velint lu ossae, quod ad hoc officium est necestarium.Urinam vero ‘hi omnes tam feliciter sequi vellent exem-tthrm > qttod Petrus iis ia Examine pra&ico praeivit, quam.

3

insidiaeer inulti vestigia ipsins presserunt in ertrjrihts,qlios ille antea’ tam tlVeoredca, quinV practica in viacommiserat. Tanta vero erat indignitas Petri , ut quieam paulo adtentius considere verit,' non possit non totoassingo admirari immensas divitius misericordi.ee , quibussalvator o. m, hunc peccatorem cumulare dignatus sue-rat, priusquam hoc tam felix subire poslet examen ; quip-pe qui non tantum natura silius irce (’a) erat, quales nossumus omnes, sed etiam, optimum Magistrum abnegando ,

tam enorme commilesat nesas, ut dignus essiet, qui in

{a) Thyae (puere; Eph. H. 3-Mi ‘irae h. ira digni,ad eundem m6dum, quo 'sdii Gekennce sunt digni Gehenna Matih.XXIII. 15. Ipsa vero vox Ira in hujusmodi locutionibus Meto-nymice sumitur, nihilque dicit aliud, quem qito-1 -voce propriapcenam dicimus, hinc cum In s-acsis Litteris mentio Rt irce Dei,non certe cogitandum est de. turbido ■ peneqne [sosjo/o ajs(£iuum ge-nere, quqd subinde observare licet in hominibus, cum se Ixsossenthsnt ob aliis, quos propierea non tantum malis assicere gesii-unt, Ced igratum quoque sensuni'voluptatis ex eorum vulneribus acdoloribus percipiunt. Hinc sBsrECJte ira suror brevis dicitur.Quemadmodum enim Dens proprie non dici p teli Ictdi , isa abomnibus animi perturbationibus longissime elt remotus. Quocircavehementer errant concionatores, qui cum severitatem poenarumdivinarum, quae cum delictis ac peccatis nexum habent necessarium,ac indissoitibilem, auditoribus ex vero reprasentare deberent, de iradivina, ejusque non tnwesscssiu, qnam affecta adeo■' aspere decla-mant, ;ut, animis eorum non pohit non perversu s & dhsurdus Deiconceptus ingenerari. Quamvis enim, vindictae divinae locum ne--eessario relinquere debeamus,, ita tamen de eadem & sentienduin& perorandum eli, ut veram & vivam Dei notionem, qua amorsst, incorrupte retineamus, nec eo progrcdiaiiitir stu!tiliae, ut Deumr.obL slng'anut|, iracundum ac ptalevohm , qui pcenas repetat apeccatoribus, non ut ips&s ad .frugem corrigat & alios a libidi-ne peccandi aneat , seci ut ei panis hominibus' inflictis suo ipliusanimo certum- iMupi&lis sehsunt parit, qnod quam Deo indignumsit,'cuilibet proclive est perspicerC.

4numerum omnium maximorum reserretur peccatorum A~lienum igitur non fuerit paucis docere, quibus quasi pas-*-sibus ac gradibus summa salvatoris gratia essecerit, utex tam indigno discipulo tam dignum manc.isceretur A-postolum, ut ei, sacramento amoris inrerposito, curavisui ipsius gregis committere non dubitaret. sed ab ini-tio ordiendum est. Priusquam l .movrns rsv aCor. I. 3. Petrum ad sidum silum dilectum traxerat,Joh. VI; 44. homo forte atrox & serox suit, id quod par-tim innatus animi impetus , quem omnibus ostendebatoccasionibus, partim iila ipsa ad dejerandum pronitas y

quam tum prodebat, cum crimen abnegationis commit-teret, arguere videtur. Ex quo vero Pater eum Filiodederat, h. e. in scholam sini tradiderat (bj. Mox sine

'b) Verba dandi & accipiendi in multis sotis ,N. T. signifieatibneinhabent docendi ac discendi, de qua re mox plura-. In antecessuniobservamus, sohuusam loquendi; siooyai rivi riva , dare alicuialiquem, idem valere ac aliquem in scholam alicujus tradere. sicJob.. VI. 37. verba salvatoris; rtav b s/cstver/ /xoi 0 TtarijQ, adlitteram; Otum quod mihi Pater dedit, hunc habent senlum; O-nines quos Pater in meam tradidit scholam, Dcsumta est simili-tudo a consvetudine patrum, qui teneros adhuc siliolos ipst pri-ma litterarum rudimenta domi docent, cx quo vero paulo adtil-tiores ac rubustores simi facti, idoneis Magistris eos ulterius insti-tuendos tradunt informandosque. sie cum salvator Joh. XVII; g

. dicit: au ro evo/ua reis civsyd>7ro(s, (jisjwxdsIuct ex, th KotppB 2.01 t]7av , rcy e/mi auras deoow.as , di-verjam indigitat scholam, alteram Patris alteram Filii, Ma-nisesiare nomen Patris est ipsum Patrem mauisestare, hoc est,Deum, quod ad omnia Ejus adtributa ac benesicia, & nominatir»quod ad- patermm- animi adsessum, juxta quem ctydnp, amor,est. I Joh. IV; g, 16, Verba; ’Ek ts r.b/a.8 , ex mundo, h. 1*multisque aliis Judaeos indigitat, sic rs xoc/Ms Gal. IV;3. y. Coi, Ii, g; 30, nihil sibi volims aliud, quam cerimonias

5

diibio mitiores ac molliores oaullatim adquisivit mires ?

quibus deinceps eo plus accessit commendationis, quo vi-vidius cognoscere & impelisius diligere diTee bae summum*Magistrum, cujus salutiseram seqnebatur disciplinam, do-nec ad illum ipsum & cognitionis 8c dilectionis 'adscen-dislet gradum, quem in gemino Examino thecrecico at-que practico offendebat.

§ Fi-Quis ille ipse sit nexus , qui inter cognitionem & dile«

Bionem Dti optimi maximi locum habet, paucisdisquiritur.Quoniam vero de gemino agimus Examine Pastora-

li, quorum alterum cognitionem, alterum dilectionem.Deioptimi maximi seorsim respicit, & saepius peccari solet aCandidaris muneris Pastoralis circa nexum , quo cognitio&c dilediio in animis eorum cohaer

#ent 5 de hoc nexu hic

daicas, quae prima qnasi rudimenta erant doctrina: divinitus re-velatae aetati adeommodata infantili, sed aetati paulo maturiori in-utilia. Quando Jesus Joh. XVII. 6. porro dicit; Eoi 'rsssciv scho-lam innuit paternam, in qua rudiora diseebantur elementa perMosen deseripta & per Prophetas pedetentira ulterius expolita,quod videre licet ex iis, quae in hoc capite sequuntur, & nomina-tlm ex versibus qq sqq, Quod vero dare habeat docendi A acci-pere diseendi signincationem, id luce clarius conilae ex verbis Pau-li; ‘Eyd ydg dito rs Kus/x o Kdd Ttctsfloixctvpttv i Cor. Xi, 2t, senius enim hic esl; Quod ipse a Dominodidici, id vos quoque docui. Quare Interpretes Gallicani Len-tantius & Beausobrius haec verba sic reddiderunt; Car pourmoi j’ ai appris dti seigneur, & je vous l’ ai aujji enseigm,_ «stnovum specimen versioi),i?e svecanas; 2») sls Relicti j[(?ss&t uiii>mvtsning, sem jag sber giswir.

6

pauca interseruissie non poenitebit. Hoc sert natura-Mle-Bionis , ut non nisi ex vera &c viva exarddcese posllccognitione ejus, quem diligere debemus. Hujus adsetio-nis veritatem ipla inculcat littera scripturae, extra quamlapere est desipere. Hinc ita non raro loquitur spiritussanctus, qui Auctor scripturae est, ut iliis iplis sub voci-bus, quae puram putam involvere videntur cognitionem,non minus pratticam , quam theoreticum comprehendatinstitutionem. Hujus rei exemplis multas paginas imple-re possemus, nisi paucis nos contentos esle juberet li-

bertas argumenti, quae nobis delectum dicendorum im-perat. sic in Libro Jobi, qui omnium habetur amiquis-simus, Capite XXVIII. commate 28. haec notatu dignissi-ma occurrunt verba: XHN nN> \T)]Ti2“>12 i?''© Homini vero dixit; timor Dominitst (apientia recedere a incilo prudentia, (a) EundemDomini timorem vocat ( salomo r,jn rDVLO scientiam

{a} Duo sunt genera cognitionis,quae homini adquirere non prodest,ob eamque caussam in vitiis sunt ponenda, alterum est earumrerum, quae quamvis sciri postint, usum tamen nullum habent, sedplus ad-vanitatem animo inspirandam, quam ad pietatem ei insun-dendam conducunt, alterum vero earum, quae captum ingenii /?«-

inani superant, & quarum studium proinde quo ardentius fuerit ,

eo facilius naturalem pecipiendi facultatem turbare potest, & eobreviorem ac proniorem ad insaniam sternit viam. De hoc ge-nere scientix sermo est Jobo per totum caput citatum, usque adversiculum ultimum , ubi veram & Janam commendat sapientiam,ex quo in superioribus serutinium viarum, quas Deus in regendohoc uniVerso /equitur sapienter dislvaserat, Ejusdem sapiemiae e*gregium exemplum nobis relinquit Paulus Rom, XI. ubi, cum de■viis omniseiae providentiae divinae varia adtulislet, quae cx poste-riosi, iit dicere solernus, ipsi innotuerant, tantum abest, iit easa priori prodere sustineat, ut potius, abnipto orationis silo, ple-'»1ii aiinirationis in htee cedro digna erumpat verba;

7

praslnntijjimam Pror, I. 7. (b) XV, 33. Hinc jnstis tri-buitur sapientia Psi XXXVIl. 30, Prov. X. 31, Et Da-

WAr» HsM votyists njy yvudms 0es'<ua xvePseeovpTct r« KqtjxuTx-di'T8,i{&s dv€j*t%ylx~eictioio) xv Ti*. Tis y«s iyVcc, vsv Kusta j>/ tIs. avjJ.jsx\cs cevrs iyIvero v, 33 • 34- mddcstiam u-

tinam-imitari (Vellent omnes, qui divina- evolvunt, volumina! uti-nam co, quod revelatum cst, contenti, arcana Dei consilia & de-creta, quae Deus saliuis mortalium, icugidillinuis tecta voluit, ri-mari. sidi religioni ducerent!!

Cb )i Mirari convenit, qui fieri possit, ut ne imum quidem interpre-tum, invenire liceat, qui vocabulum altler, quam princi-pium h. 1. transtulit. Mihi certe innotuit nemo,. Non equidem ignoro,ita comparatum esse negotium conversionis hominum peccatorum,ut a timore incipiat & in amorem desinat. 'Atque hoc iis’ obversa-Cnm puto, qui principii notionem retinendam censuerunt. Quumvero ujus scripturce , veteris saltem suderis, jubere videatur, ut

voce rWsO non priorem tantum partem emendationis animi hu-mani, qux excusso securitatis somno prodit, scd cultum Dei totumintelligamus, quam una voce Religionis esserre solemus, cujus eaest vis, ut non minus amoris, quam.timoris sensum producas,rei naturae convenientius esse putaverim, hoc quidem loco ita in-terprecari nomen > ut id sigiiet, quod caput rei,- hoc estprcscipuum & maximi raomentihaberi debet, prassersimcum ad illam i-psam, quam nunc ex natura rei desumehamus, rationem, dux ac-cedant aliae, quarum altera cst, quod cum a caput, derive-sum sit, eodem jure, quo apud Hebraea, caput apud Lati-nos, & Ks(pci?Ji apud Grxcos id disignarc potest, altera, qux ad-huc plus habet ponderis, quod plura occurrunt loca-iu Bibliis He-braicis, in quibus revera id CigniRcat, quod dignitate pree.cedit aceminet h, e. primarium, preeeipuum. Haec loca inter alia sunqNum XXIV. 20. ubi Amalek dicitur preeeipua &

primaria inter gentes. 1 sam. XV. ir, OTlD prceci-puum ex eo, quod devotum erat. Amos, VI. 6.pmcestantijjhna unguenta,. Plura addere stiperfluum esset,

8

vid ex eo capite se dofloribus siris omnibus doctiorem ,&

semoribus sapientiorem judicabat, quod praecepta, ac sla-tura Dei non tantum mcdit(itione ac sermone recolere, scdipsa etjam vita exprimere solebat P{. CXIX. 99. 100. I-dem contra pastim locorum peccata ac delicta, praeser-tim graviora, stultitice atque insania nomine insignire re-pentur, cujus rei exempla videre licet P C XXXVIII. 6.LXIX. 6. LXXCV. 9. XXXXlX. 14. & alibi, id quod necaliis scriptoribus sacris insoIens esl, quod discinctus ex Deut.XXII. 21. Josi VII. 15.'Jud. XIX. 23. XX. 6. 20. 1. sam.XIII. 12. 13. ut alia bene multa praeteream. Nihil verode impiis neque verius, neque aptius unquam dici posle,quam cum, divinis praeeuntibus oraculis, eos nomineJiultorum & insartorum venire jubemus, res ipsa docet.Nam si iis stultitiam atque insaniam recte tribuimus, quiipsi se volentes & scientes damno adsidunt , sibique autoculos eruunt, aut linguam praecidunt, aut manus ampu-tant, aut alia mutilant membra, aut totum carpus in ignemvel aquam praecipitant, nihil lane impedit, quominus sicadpellare liceat eos, qui corpore multo pretiosiorern ani-viam, quam ipse Dei Filius suo omni pretio pr.etiosio-re sanguine redemit, improbissimis tyrannis, mundo, pec-cato & diebulo crudqlistime dilaniandam & immanissimeconsiciendam tradunt. Quippe quod eo stultius est, quolevius atque vilius est pretium, quo tantum tbesaurumvendunt. Quam enim rationem habet usura sallacis (c) vo-

(O Omnis quas in pravis inejl cupiditatibus voluptas duplici nomi-ne sallax est. Primum quidem quod cxigno temporis sp.uio du-rat , doloribus & angoribus primum quemque hau simu mox exci-pientibus ac torquentibus, deinde quod ne tum quidem, cum gu»itatur, Jincera per sect eque jucunda sentiatur sed multas & variasadmixtas habeat acerbitates} quod ii demum recte norunt, qui

9

"lupiatis , quae paucis cantum momentis durat, ad jactu-ram aeternorum gaudiorum, ut nihil dicam de ardenti-bus dolorum facibus, quae hos tam stultos menteque ca-ptos venditores sine omni sine amburent, docente ipsbsalvatore Matth. III. 12. V. 22. VII, 19. XIII. 40. 42, 50.XVIIT. 8. 9. XXV, 41. conser Mare. IX, 43.44. 45. 46.47.48, Luc. III. 16, 17.

§. HI.

Qualis ejse debeat cognitio , si ex ea vere sequatur di-lectio, breviter disquiritur.In sacris Litteris non aliam commendari scientiam

tera ac pura gustarunt gaudia, quibus tum abundat covscientia,sum peccata vere remissa .& pacem perfecte restuutam sentit. Ver-bo sentiendi hoc loco de industria utendum judicavi, ut ne quisLectorum communem erret errorem, quo non exiguus hominumexcitatorum numerus retineri ac impediri solet, quominus adAerum Christianismi scopum perveniant, qui primis/alatiorum ra-MUs, quos gratia prceveniens ac preeparans spargit, contenti, eo con-niti intermittunt, ut qua postint .felicitate ac celeritate ad perse-ctum ac perpetuam conscientice pacem pertingant. Cui quidem er-rori partim sulcimenta, partim incrementa tum aliis ex caustis ac-«edere solent, tum ex variis asceticorum libris, in quibus justos.epius tanto studio ad laudem infirmae Fidei, inconsultis planeconsinis, incumbere reperiumur, ut qui eos legunt, non postintnon in eam induci opinionem, fieri aut non polse, autnon debe-re, ut homines justitiam ejurientes ac /dientes, plena beati fiducia,'saturentur, quod tamen salvator o. ra, diserte docet Matth, V. 6.Neque enim credibile est, tam lapientem verit.itis doctorem aliudvoluisse innuere, quam quod verba cuique obvia per se dicunt,non ideo /elices csle .homines desideratum justitix thesaurum ex-petentes, quod ilio ipso adjiciuntur taedio , quod desiderium non-dum expletum adsert, sed quod erto eveniet, ut, mutata scena,gratus. saturatiouis Jensus ingratum csuriauli ac sitiendi teediumAequatus, .

10

veritatis quam quae sequacem habeat pietatem, paucis vi-dimus. Nunc breviter videndum, qualis esse debeat co-gnitio, si apta nata sit, ex qua hic sequatur essetius. Pri-mum quidem generatim oblervandum, fieri omnino nondebere, ut iis tribuamus cognitionem , qui nihil nisi soladidicerunt vsrba, quorum aut exiguum, aut nullum tenentsensum. Hoc vitium opinione saepius animadvertere li-cet, non tantum in pueris & puellis, quibus nihil solen-nius esse solet, quam vacuas verborum formulas memoriasmandare, ne .quaerere quidem laborares, neque quae ver-lis seorsim sumtis notiones, neque quae integris formulislententia subsint, sed in maturioribus quoque hominibus,ex quibus' pleniorem cognitionem nihil vetat requirere,(a), Quid? quod ulu saepe veniat,, ut viros repedamus

ga) Hoc -vitiot» multo inveni frequentius, quam mihi in- mentemvenire potuislet, nisi occationem observamii praebuislent examinaCatechetica, qua; in Eeclesia meae concesta curae quotannis mstitui.Fuerunt qui receptum Catechismi libellum a capite ad calcem tamadeurate verbotenus didicerant, ut, ubicunque juberentur, non so-tum qtitejliones, sed etiam responjiones sine uUahce/itatione, aut ce-

spitatione ex niemoria recitare posient,. simul vero ac quaerere in-ciperem, quid hoc vel illud verbumsignificaret,. quisve hujus velillius formulce sensus eslet,. nullum tuli relponfirm. Vix, quid cae-lum aut terra eslet, intelligebant, Quid vero sibi vellent verba;c. g. creare, redimere, sanssiificare,

& nomina: creator, redemtorJaAssiificator, item crmtio,, redkmtio & sanssificatio, ne ab iis qui-dem semper intelligi comperiebam, qui caeteris petiliores habe-bantur. Ex quo vero aliis atque aliis monstraverara exemplis,quomodo cogitandi facultatem adplicare deberent, cum gaudio in-veni, desectum solidioris cognitionis non aliunde repetendum esleixr plerisque, quam ex inveterato illo prcejudicio , totum Christia-nisnmm• situni esle in promta verborum memoria, eumque bonumasle Christianum', qui bonus eslet pjittacus , verba mente casla inflasstuminis prosundere doctus O utiitam omnes juventutis doctoreshoc- sibi datum putent negotium, ut plus operae ad intellectum•,'wventuti» illuminandum & animum emendandum, quam ad me~

11

dottos, qui, cum paulo diligentius examinantur, parumultra meros verborum sonos (apere inveniuntur. Hos opi-nione plures esle, experientia magislra cum dolore didi-ci. Neque hoc magnopere mirandum. Primum enim siinsima Ipectemus modum diseendi , cui a ceneris inde ung-viculis adsvescunt , is plerisque accidere solet ta!is, ut nontam res percipere, quam verha discere soleant. Deindenon omnibus ea obtingit vis ingenii, ut suo uti judiciopossint. Praeterea si quibus obtigerit, saepe tamen usuvenire solet, uc ea uti non audeant, in rebus praelertirnTheologicis, in quibus ad noslra usque tempora prope-modum Haereticum suit a receptis Theologorum formulisvel ungvem latum recedere } praesertim cura more recepmmfuerit quaelibet Theologorum, qui habiti suerunt ortho-doxi, compendia & syslemata haud aliter ac verissimaDei oracula intueri. Huc tandem accedit, quod illa ipsa,quam Theologi adhibuerunt, scribendi methodus , adeoplerumque impedita ac intricata suit, ut non nisi paucis,quibus paulo acrius contigit ingenium, ultra verba Japereliceret (b), antequam paulacim existerenc Theologi cor-

moriam verbis mente cassis sarciendam conserant. Neque hcc vo-tura putaverim indignum, quod opellae insbratur, quae examini pa-Jlorali rite instituendo inservire debet.

(bj Bona Lectorum venia hoc loco adponerc liceat, quomodo omni,lira primum in variis Theologorum scriptis, plus detexerimus ob-obscuritatis,, quam antea nobis quidem habere videbantur. Quumante hos quadraginta annos, nondum Carnarias salutaslemus. Aca-demicas, sed in subselliis Mereremus Cyinnastkis, omnia nobisplana & clara videbantur, qua; Magnus quidam Theologus in Com-pendio suo Theologico scripserat, quod vero cum viros quosdamdoctos negare audiremus, adfirmativaiii senteuliain nobis desenden-dam non dubitabamus suseipere, ab iis postulantes, ut vel'unumostinderent locum, qui nostrum superaret captum. Hoc cumfrustra tentassent, non prius sententiam mutare potuimus, quam

12

datiores, qui, exterminatis tricis scholasticis, simplicioreht

snijira tentaslent, non prius sentenliam mutare potuimus, quammultos jam anuos exercitiis vacaveramus Academicis, quum enimrogatu certi cujusdam amici polliciti sindemus laudatum modo ii-*brum iri gratiam certi Theologi.si studiosi, qui ad siibetindumExamen muneris sacerdotalis praeparandus erat, privatis praelectio-nibus explicare, adeo huic obscura invenimus omnia, quae pau-lo longius ab indole sermonis communis recedere videbantur, ut*quid sibi vellent, dissicillime percipere pudet. Quamvis enim to-tum librum tam firma teneret memoria, ut ne ad unum quidemverbum aqua ipsi inter recitandum haereret, sirau! tamen ac de sen—-su verborum insiituebatur quaedio, magis mutus quam piseis inve-niebatur, Hoc igitur capto experimento, optare coepimus, ut Com-pendium; nancisceremur Theologium, quod (implicias edet conls-gnatum & faciliorem haberet explicationem. sed tale priedare hocopus hic labor est. Pius enim experienti» postuiat, quam quodin quemvis Doctorem angelicum, aut seraphicam cadit. Retentareum scientia, in quantum edet sobria & jolida, id diligemidlmeagendum, ut verborum sapiens ac prudens haberetur delemus, ita«t ubique locorum sancta servarctur smcerisas & smplicitas ,

evi-tatis omnibus terminis, qui, cum perspicuitati officiunt, rudioribusLectoribus percipiendifacilitatem & prosiciendi felicitatem denegant,Ipse certe salvator, qui rem. sine dubio optime inteiligebat, cumsuos examinaret discipulos, ut, quam de sua persona concepissentopinionem, ex vero dicerent, nihil de concreto, nihil de abstrasso,neque persona, neque natura ab iis quaesivit, sed hoc solum,quem ipsi & alii Eum ede dicerent? similiter cum a Petro, qu».reret, utrum se pluris saceret, teneriusque amaret, quam ceteri silidiscipuli, ne verbo quidem tangere dignabatur dissiciles illas quae-stiones de amore puro & impuro & id genus alias, quas Theolo-gi saepe curiosus, quam utilius moverunt, & Juhtilius, quam soli-dius tractarunt. Quisquid vero' de libris seribendis vel taxari, vellaudari possit, nihil certe ineptius, quam quod tum usu venit,cum, qui. verba apud rudem faciunt plebem, neglecto dicendi ge-nere simplici ac populari, quo salvator usus cst, nihil egregiumputant, nili quod terminis Icateat. technicis, quibus quo saepius u-tuntur, eo indignius sallunt spem auditorum, qui non vanos so~nos audiendi, sed J'olidam dottrinetn percipiendi causta, aures il-lis praebent.

13

etptuqoe faciliorem docendi methodum introducere adla-borarunt. Hi cum viderent in tritis Theologorum (cri-ptis varias lacinias ex ingenio contextas humano veritati-bus ipsis caelestibus passim adsntas suisle, has ctjam seli-citer abscindere coeperunt, postliminio revocata Theolo-gia scripturaria, quae nihil doceat aliud, quam quod inDivinis invenitur Litteris. Cumque ad hoc necestario re-quireretur, ut multo quam antea diligentius evolveretur& sapientius explicaretur ipse sacer Codex , duo nunc ob-(olescere coeperunt offendicula , ad quae olim vel inviticeipitarunt, qui realem , quam verbalem Theologiae co-gnitionem adquirere maluerunt. Interea de utroque hocconamine valet tritum illud: non incepisse sed persecissesufficit. Neque enim adhuc expulsae sunt omnes tenebrae,quibus Theologiam scholaflici, aliique Phiiosophi olimobscurarunt , neque omnia accensa sunt lumina ,

quibusscriptura illustrare adgressi sunt Theologi, quibus uberior& jolidior Lingvarum sacrarum, aliorumque subsidiorumHermeneuticorura peritia occasionem Theologiae Exege-ticce felicius excolendae suppeditavit. Adhuc enim pas-sim in libris dogmaticis visuntur praecaria minusque uti-lia > ut gravius non dicam problemata , quae sacris Litte-ris penitus ignota sunt. Haec non ea sunt pabula , quaeverus & bonus Pastoris principis lervus oviculis Domi-ni praebeat, quippe quae nihil habent, ex quo Juccus essi-ciatur nutricius, quo vivere & valere possint* ded adPetrum redeamus paulo propius visuri, quibus salvatoro, m. eum passibus ac gradibns Praeparatum iverit, utExamen paflorale praiiicum rite praedare poslet. Duopraecipua sunt capita Doctrinae, in quibus probe versatosesle oportet eos, quibus curam sili ipsius peculii com-mittere vult Paflor princeps, salvator in secula benedi-ctus (c). Utrumque his verbis inculcat idem optimus

14

maximus sospitator :C Avrm $e e~i y 'ettmtw &rj, 5V« -y/vcJ-

CKceffl crfrovsioiov uXriBivov &sov, xjsl ov Itj&Hv Xqiscv Joh.XVI r . 3. Commate proxime procedente dixerat salvator,ie vitant aeternavi daturum iis, quos pater ipsi dederat,Hic igitur docet, in quo vita illa aeterna consislat, velrectius, unde emanet. Fontem vero constituit in co-ti.itione Dei & Christi , duas indigitans rcliriones, IfraC-ipicam & Christianam. Omnes aliae gentes, praeter Ifrag-liricam, tum quidem temporis plura,eaque sictitia colebantnumini, verum Deum plane ignorantes. solus populusJudaicus jaovov ssov, unum Deum adorabant, quem salva-tor h. 1 o&ojsawv, verum , adpellat, digitum intendens adnomen Dei proprium sstrP* cujus significandi potestatem

,(c) Hebraeum "p!3, Graecum evh.oye.iV & Latinum benedicere, prae-ter alias, laudandi ac celebrandi significationem habent; qu* qui-dem notio toties sere locum habet, in sacris Litteris, quoties ho-mines Deo benedicere dicuntur. Nec desunt loca apud Latinosauctores classicos, in quibus homines hominibus eodem sensii bene-dicere dicuntur. sic Ciceko ; Cui benedixit- mquani bQno‘{ Prosext. C. LF, h. e, quem bonum unquam laudavit j- Gellius VI.II. Eum indignifimum arbitror, cui a-tinis bonis benedicatur H. e.laudetur. Alias in sacris Litteris! j9edi hominibus tum' dititier be-nedicere, cura eos largo beneseiorem timido , Isive corporalibus si-ve spiritualibus in rebus beat, homines tero hominibus, enm ii»omnia prospera & felicia adpr.ecantur , aut pro facultatibus con-serunt, Ex' advecto maltdiceve est aliquem omni bonorum genereprivare& omni malorum genere cruciare, quando Deus alicui ihaledice-re dicitur. De hominibus vero dictum hoc verbum mala omniaalteri» imprecari, His perceptis clarius perspicitur sensus dicti il-lius clgllici: in semine tuo-benedicetur omnibus gentibus Gcrr.xn. a. xxn; ig. xxvi. 4. XXvH. 14, Act. 111. 25, Gal, m. 16.Ndque enim aliud libi vult htec divina prOnussio, qtiara sore ali*quando, ut ex pofieris Abrahami nascatur maximum generis or-namentum, cujus beneficio oittnes oi bis 'gentes futura !hd felicissirua-,beat{sima.

15

supra (b) evolutam dedimus. Nec dubium, quin salvar-sor hoc dicens- ac docens- silis in memoriam revocare

(b) not, a ad IV. p. r. Cap., post. ubi qux bnjus nominissit emphasis de imlustria exponere conati sumus. Hoc loco ad-dere liceat, Deum in spceie ideo ccKr\BlVOV dici, quod per siliumnon sotlirm omnia implevit oracula de redimendo genere humano, sedomnia quoque (eniguiata, quae cultus continebat, in quantum

Uei sacrificium praefigurabant, so-lvit, Nihil quippe sacrisLitteris solennius est, quam id nomine veritatis, insignire, quodalias spiritum vocare soleut, sensnm scilicet arcarum,, qui allego-ricis & emblematicis scripturae eminciatronibus subest. sic Deumin spiritu & veritate adorare Joh,. IV. 23. 24. nihil est aliud,quam Deum colere absque cerimoniis Mosaicis , quae hactenus ob-tinuerant, homines Deum colentes ad certa rituum ac gesiliumgenera certis locis & sattnistemporis intervallis.observandabdstringen-tes. Id vero minimeprxterennnum, qupdsalVatohhbcsoco.Dthin nomi-ne Patris adpellat* Littera ersim Mbsaica-, seu eerimonix scri-ptis Motis imperatx multum babebant terroris & 'JumrOiis ob fre-quentes mortis comminationes, qux sxpius vel mininimn Cerritw-Iliarum neglectum premebant, ab earaque caustam Deum pinge-bant ut sevemm Do .minum servos sibi subjectps ic^usseriits ,, quamdementius tractantem, qtrasi’ mdus quam tintdri mallet, contra ea‘,quae sub his tristioribus cenigmatibus latebat, -veritas, sensu quodiximus intelligenda, .Deum haud .aliter repraesentat ac Patremipsumque amorem, omnes sui adoratores iprpsHorum habentem,omniaque officiorum genera non minis. & pingis exiorqmuiem, sed‘ex Uberti sailcti animi propontd sua Jsosie prosecta' accipientem,

. juxta promistionem novi' Fccdcris, irTmJIs “HrOXXXI. 33. quam Paulus Graeca icribens

Lingva sic expressis '$$$£ vcpiiss g-8 eis rrj'/ stuivciav cIvtmvstgps £7[) cevTtov, Hebr. VIII. IO. Quid aliudest menti ac cordi inscriber.e quam, animo- regeneratione mu-tato, novum homini gudum insundere,, qui ita est comparatus, ut

preeeepta Dei moralia.,, qux prius sel}e aujloriara sentiebantur,mine saporem meile, dulciorem reserant. Haec vera veri nota estshriJUanilm , eoque verior,, quod ipse etiam Davjo sub duro cc-

16

voluerit quod Moses Ifraelitis, inito soederesinaltico,alta-voce inculcavit; "ItlN “'TmnbN TO' audiJfrael Jehova Deus noster unus est Jehova i. e, solus est Je-hova. Dent. VI. 4,. Praeter hunc unum Deum verum, se-rebat Religio Judaeorum, ut eximium quendam legatuma Deo exspectarent, qui, omnibus divictis hostibus, ae-terno potiretur regno, in quo qui viverent vita frue-xentur beati ss ima. Utrumque multo certius tenent-Christiani, quam Judaei, Quamvis enim hi, nuncio ido-lolatriae misso, unum se Deum credere consiterentur, tan-tum tamen aberat, ut hoc agnolceret salvator sapien-jtissimus, ut potius iis, cum Deum patrem suum esseglo-riarentur, dilerte contradiceret, his usus verbis i «rs epsciidTs, 8T8 rov Ttotrrega' Et ’eps ffleire, nctj tov Ttceregec psjjtWs «V. Joh, VIII; 19. Hinc sequitur, tam arcto vinculocohaerere cognitionem Dei, ut Patris, . Cognitionem Cbri-sti, ut silii., ut altera sine altera locum habere nequeat.Qui verum se Deum credere consitetur, is mendax est,nisi & divinitatis &paternitatis, quam Christus Deo vin-dicat veriorem notionem animo teneant, quam vulgo sie-ri solet, Atque hoc aeque verum est, de quocunoue ho-minum genere, praedicetur, sive ethnico , sive Mubamme-dano, sive Judaico , sive Christiano nomine veniat, Deusomniscius de hominibus semper ex vero, noera etAq&euwjudicat Rom, II. 2. Hoc ut sacere possic, neque verha, ne-

rmoniarum jugo hunc se gujhim habuisle satetur Ps. CXIX, 103,qui quidem piaImus omnino dignus elt, qui identidem totus per-legatur, in primis ab iis, qui verum sibi Christianismum gratularinon verecundantur, quamvis omnia sentiant contraria, Christiani-smo contenti mechanico, qui omnem pietatis laudem ex vocibus,gestihus, ritibus, &, quae bis Ibmiia sunt, externis Religionis ex-ercitiis metitur, exulantc Chiijli' amore in quo tamen ipse omniaponit, Petrum interrogans; Dyartas psj CpiAsis ps.

17

<~8a eorum necesse habetquod utraque saepius [pedem veritatis- meniiri ■ .(ajeapt.AEque enim interiorem ac exteriorem cujusvis hominemcognoscit Deas; & prout illum invenit, ita totam judi-cat personam. Qui vel unam legum Dei, quarum insi-tam habemus notitiam , consido peccando violat, is justi-tia divinae dicam impudentissime scribit, adeoquQ,aliumsibi Deum singit, quam q-ui ejcistit. Quid vero aliud, estDeus, justitia ablata, quam horrendum informeque tnon-strum, quod Verum Deum dicere non minus impiumquam absomm est. Quotquot igitur hunc errorem er-rant, ii puri puti sunt Athei in mundo, antiae ac genti-les, qui sicia colebant numina, ob eamque caustam hopnomine a Paulo insigniuntur Eph. II 12. Nihil igitur mi-rum, quod salvator ludaeos crassissimi postulabat menda-cii, simul ac eos audiverat gloriantes, Deum unicum eo-rum patrem esle, nec dubitabat adserere, verum eorumpatrem esle ipsum Diabolum, cujus .animum mentiendicolumniandi ac occidendi libidine imitabantur Joh, VIU41. sqq, Quasi dicere vellet, tantum abesl, ut illa ipsaDei notio, quamvos talia patrantes, qualia nunc cognovi, te-netis, verum exprimat Deum, qui meus Puter est,» ut potiusipsissimum repraesentet Diabolum , cujus vos ettusilios, ip-si factis luculenter oslenditis, Nihil vero ad verum <spplenum Dei conceptum animo ingenerandum tam vehe-menter pertinet, quam quae nomine Patris respondetnotio

, quamque nemo unquam homo satis & distinctam& completam prius adquirere porest, quam eandem iascbo/a Filii Del unigeniti assicere licuit, ut ipse docetJoh. I. ig- Hoc enim, oratore nobis significare dignatusest 0 Ttooryc ts>v iiKTispm n&s 7id<iY\s 2. Cor.I, 3. quantae sint divitiae amoris, quo miserrimum genusmortalium complecti dignatus.. esl Eph. ,11. 4. sqq. Ere-

18

nitn totam salvatoris vitam, quidquid nobis,bono vel dixitvel secit, & praecipue cruentissimam ac acerbissimam ejuspastionem pro nobis sustinuit,haud aliter intueri pos-sumus, ac eloquentissimas & esficacissimas optimi Magi-stri praelettioncs in Librum Gratiae Dei Patris, cujus haecest summa: sic Deus dilexit mundum, ut Zsc. Joh. Ils,16, Quanta vero alacritate ac integritate animi Filiushoc omnium gravissimum omniumque molestissimutnmuneris genus in se sulceperit, quave patientia aequaconslantia illud coluerit & essecerit, id luculentissime de-monstrant Evangelistae, qui vitae Ipsius histo-riam memoriae prodiderunt. Quot enim oculus fidei incorpore Christi slagris affecto & cruci asfixo animadver-tit vulnera , st igniata ,

vibices, tumores , livores & id genus

alia injuriarum vestigia , tot & clarissima & certissima ad-gnoseit testimonia , quibus >/ xqqesrr,; ynt/ q (snK etvsyooTrloi tsEaorsyoc ijsxwv &ss Tit. III. 4. confirmatur, 'Em tTtotnov dosysrr,s yAptos etuTs, iv rj t’yas 'rccasv quae ev tcX yyomti ulvae sv d»;

* b ' c t » rv» * V 3/ 1 -*

ryjv ccttoAvtpooviv oioc t8 x>uc<,tos ocvtx, tvjv ccCpsenv rwvTtoc*

gMTsToosJixTMV koctoc tov ttAstov rr\s yxpTOs oivrs ,tjs eTTfflcrasu-

arev em ri/xccs tv Trccer crociae \Xj (pqovYiaei Eph, I. 6. 7. 8 Quidvero dicam de inessabilibus dororibus, angoribus 5c ter-

roribus salvatoris, & de ipsa illa omnem humanam co-gitationem longissime superante animi contusione, quamtum expertus est, cum in cruce exclamaret: mi Deus,mi Deus, quare me dereliquisti! scio, quid dicam. Haecomnia p.issionum genera eis, qui devoto eadem animocogitant ac pensitant, totidem siunt praecones , qui altaclamant voce: O homines! O peccatores! quiqui estis Zsquotquot estis , maximi , minimi, medioxumi , videte Zs cer-nite, andite & attendite, quam immsnsae sini divitiae amo-ris Dei! Potest quidquam vel mente percipi majus, velyoce exprimi grandius? Okw riyocTTtiw e Qtcs rev y.ia-sxet

19

Joh, III. 16. otry? rs ij/e we jtk Ipetrecre k, r. A. Rora.Vili. 32. ’lT uipw, ’® /3as-jsd sed meminisle nos opor-tet, Deum non ideo suum ipsius silium, quo nihil ha-bebat catius, nobis in pignus amoris dedisle, ut puri pa-ti edemus 7 beoretici, intra solam & nudam tanti Myste-rii contemplationem subsistentes, sbd ut veri & sani eva-deremus Pra&ici, qui Dei & Patris, ut amoris, cogni-tionem arctissimo conjungeremus vinculo. Quid enimaliud sibi voluerunt omnia, quae nos, missoFilio, doceredognatus est Pater misericordiarum, quam utamori amore re-spondererrius ? H/Jts7c dyoeTroosjisv AUTON, oti dures nqdroe*!ya7tti<rsv riscis. O \xr\ dyccrtoov , 8k syvoo rov &sov oti 0 &sosdyccTtq kiv Joh. IV. 8 19- Verbo omnia quae sacrae con-tinent Litterae huc redeunt, ut radiis verae ac vivae co-gnitionis allecti huic nos igni quam proxime admovea-mus, donec ejus ardore quasi liquefacti in alios novostransfiguremur homines

, qui similitudinem Dei vera jusii-tia perpetuaque vita santlitate reseramus , Eum ex toto a-nivio & omnibus viribus, Aios homines Jicut nos ipsos li-

mando. Videantur dicta Eph, IV. 24. Deutr. VI. 5, Mattb,XXII. 37. 38. 39. 4°.

Neque enim Deus esset dydrni, amor, h. e. salutishominum cupidilsimus, nisi eo valeret manisestatio insi-nitae Ejus Gratiae, quae per traditionem Filii unigenitiprocurata est, ut credentes nanciscerentur rem»&ss yevsascci,privilegium silii Dei evadendi Joh I. \2,Bsl»tkoivoovo) (piaecas, dTtoCpvyevres Ttjs iv roT/uca ev ?7Ti$v[ulcc g&cqdtnaturxque divince participes , ut essugere pojsent exitium ,

quod adserunt, quae tn mundo dominanturprava cupiditates 3.Petr. I.4, adeoque legem non destruerent, Jed stabilirentper sidem Rom. III- 31, Ipse enim amor noster erga De-

20•v

uni, quem Dei amor erga nos‘producit, non aliunderectius conslat quam ex obiervatione praecepibrum DeiJoh. XIV. 21. i Joh, V. 2. 3. 4. Quid! quod felix essopossit nullus, nisi LegeDei delectatur, eamque die ac no-cte meditatur Ps I. 2. (c).

(c) Quamvis David hoc loco eam ilrtelligat meditationem, qua piivct. tecti, eruere laborabant sensum arcanum cerimoniarum Mo-saicarum, sub quibus Mysterhun redemtionis latebat, verum nihi-lominus cst, quod diximus, felicem fieri neminem, nili prxeeptaDei moralia sincere amet, iisque observandis summum impendatstudiura. Qui felices evadere volunt,quamvis legem continue vio-lent, tam absurdi sunt,- ac si vitam servare vellent, quamvis inaquam, aut ignem se praecipites agerent, Niu quis renatus sue-rit uom potest ingredi regnum Dei,