Gelenekselci ve Modernist

Paradigmalar Klskacmda

imam ~clfii

Editor M. Mahfuz SOYLEMEZ

EdltorYrd. Mustafa OZAGAy

Ara§tlrm.a Yaymlan

Ankara2014

iMAM ~AF~'NiN "BEYU'L-i'NE" HAKKINDAKi GORU~tiNtiN GUNUMUZ isLAMi FiNANS PiYASALARINA ETKisi1 (MALEzyA ORNEGi)

Servet BAYINDIR2

Girl~ ·

Beyu'l-i'ne den.ince ~am. finansal piyasalarda f}atli denin­ce beyu'l-i'ne akla gelir. Ciinkii ~am ile beyu'l-i'ne adeta oz­de§le§mi§lerdir. Bey'i ilkten, ba§lang1<;ta vazedildigi maksat d1§mda, daha 90k kredi saglania ama91l olarak kullananlar, bunun me§ruiyetini ~atli'nin ilgili g6rii§iine dayandmrlar.

Beyu'l-i'ne tarurm, uygulama bi9imi ve fikhl hiikmii bak:J.­mmdan klasikve 9agda§ donem fiklh9llar1 tarafindan iizerinde aynnbh §ekilde dwulan konulardandrr. Finansal niteligi se­bebiyle konu, finans uzmanlannm da dikkatlelini 9ek:mi§tir. Tarihte para vaklflar1, guniimiizde ise faizsiz 9ah§mak iizere kwulan finansal kurulu§lardan bazllar1 geli§tlrrnek istedikle­ri finansal iiriinlere me§ruiyet dayanag1 ararken beyu'l-i'neye de ba§vurmu§lardrr. Beyu'l-i'neye dayah finansal ara9lar, kimi hiikiimetlerce, dini hassasiyetleri sebebiyle faize dayah para ve sermaye piyasas1 ara9Iarma ragbet gostermeyen ki§i ve kurulu§larm birikimlerinin piyasaya 9ekilmesinde bir ara9 olarak goriilmu§tiir. Bu ama9la 90k saYJ.da finansal iiriin ge­li§tirilmi§tir. Bu iiriinlerin geli§tirilmesinde giinfuniiz finans miihendisleri yamnda bireysel ve kurumsal nitelikli fetva da­m§manlarlllill da katkls1 olmu§tur. Bahsedilen niteliklere sa­hip finansal iiriinlerin devlet ve ozel sektor diizeyinde destek­lenip uygulandlg1 "iil:kelerden biri Malezya'drr. Dolayts1yla Ma­lezya uygulamas1 ~atli'nin beyu'l-ine gorii§iiniin giiniimiizde

Bu metln 7-9 Ma}'ls 2010 tarihlerinde Diyarbalor'da yaptlan "Uluslar arast imam ~aru Sempozyumu"nda sunulan metnin gozden ge~irilerek yeniden dii.zenlenml~ halindeo lbarettir.

2 Do~. Dr .. istanbul Oruversltesl ilahlyat FakUltesl islam Hukuku Anabilim Dah 6wetim Oyesl. e-mail: sexvetbayindir@hotmall.com

400 Gelenelcselci oe Modernist Paradigmal.ar K1Skac111da imam. ~

ne ~ekilde anla~Ihp, hangi tiir fin!illsal fui.inlere kaynal etigi noktasmda onemli ipu~lan banndmr niteliktedir.

Biz konuyu u~ ana ba~hk altmda takdim etrneye ~ab ca~:

Birinci olarak; beyu'l-i'ne'nin tarurm ve klasik mezheple meselenin fikhi hUkmiine ili~kin ileri si.irillen gorii~ler ozet kilde sunulaca.kbr. ikinci olarak; $afii mezhebinin devlet dt yinde tatbik edildigi Malezya'ya islam'm ula~mas1, Malezya'c tslam algis1, islam'm $afii yorumunun Malezya'mn huk yap1s1 ve bu durumun ozellikle finansal alandaki yansm 11zerind e durulaca.kbr. U-;;iincii olarak ise Malezya omegi melinde beyu'l-i'neye dayall olarak geli~tirilmi~ bulunan fin sal fuiinler, iiretim siireci, katloda bulunan kuru.mlar ve gulama bi~imi dikkate almarak sunulmaya c;ah~J.lacakbr.! olarak ise mevcut uygulamarun ba~ta imam $afii olmak ili mezhepteki konuya ili~kin gorii~lerle mukayesesi yapwp g1 bir degerlendirmede bulunulaca.kbr.

I. Beyu'l-i'ne'nin Tanmu ve Mezheplerin Konu Hakkmdaki Gorii~leri

"Beyu'l-i'ne" (Arp. ~1 ), "bey': "ve "el-i'neh: ~1": - (1 (1 -ci.i.klerinden olu~ur. Bey' ((::!) sozliikte "degi~tirmek, muba• etmek, satmak, satm almak" manalanna gelir. Terim ol~ "bir mah ba~ka bir mal ile degi~tirmek3" anlammda kull, lrr. "el-i'neh: ~1" sozliikte "malm makbulu, kalitelisi, 1 vermek, selef, iki akit" anlamlanna gelir.4 "Beyu'l-ine: ~ kavrarnrna klasik donem fakihleri farkll anlamlar yt1kle1 lerdir. Kavram, ozii itlbariyle mal miibadelesini ifade ediyc da, i~lemin ~ekli ve giidiilen maksat balammdan kaynakl< degi~ik anlamlar ihtlva eder ~ekilde kullarulnu~trr. Bu c;:

3 el-M1sri Re.fik Y11nus, Masrifo't-tenmiyyeti'l-isliimi muhlwele cedid. riba. ve'l'fdidetil ve'l-lcard. Beyrut 1987, s. 81; Baymdi.I', Abdulaziz. T ue Faiz, istanbul 2007, s . 39.

4 ibn Manzilr, eH.frtkj, Usanu'l-arab, Beyrut 1990, "a'-y-n" md; el-Ha Ahmed b . Muhammed b. Ali el-Feyyumi. el-Mlsbahu'l-mfmir fi gru ~erhi'l-kebir. thk. Yusuf e.!i·~eyh Ahmed, y.y.: el-Mektebetii1-asrlyy• y-n" md.

tmam ~afli'nin GCtnfuniiz lslami Finans Piyasalanna Etkisi 401

mada ~afli ve ~ger muc;:tehitlerin konuya ili§kin degerlendir­melerinde on plana c;:lkan ve tarb.§rna konusu alan yaygm ka­bUl esas almrru§trr. DolaYJ.Slyla, biz beyu'l-i'ne Ue llgili olarak yapilim§ a§ag1daki tarumlan esas alacag12: "Ki.'jinin bir malt b~kasma yillcselc .fiyattan vad.eli olaralc sattp teslim ettilcten sonra. yiilcselc olan bedel m~terinin zimmetinde (bor9 olaralc) lcalmalc iizere, aym malt daha d~iilc.fiyattan pe~in. olarak sa­tm almas15" veya "bir malt pe~in. olarak sanp aym mall yiilcselc jiyattan vad.eli olarak satm alma"6 i§lemine beyu'H'ne denir.

Malik:F ve Hanbeli8 mii<;!tehitlerine gore yukanda belirtilen §ekliyle beyu'l-i'ne uygularnas1 hararndlr. Hanefi miic;:tehitler­den degi§ik gorii§ler nakledilrni§tir. Ebu Yusuf (o. 183/798) bu uygularnaYJ. caiz gorurken imam Muhammed (o. 189/805) bunun faizciler tarafmdan icad ed.Umi§ bir yontem oldugu­nu belirterek ho§ kar§ll.arnarnl§br.9 Hanefi kaynaklarmda ko­nuya ili§kin net bir rnezhep g6n1§l1 nakledilmiyorsa da ge­nel temayill mekruh §eklindedir. 10 Zahiri mezhebi11 ve ~am: mezhebi muc;:tehitlerinin c;:ogunlugunun gorii§D.ne gore12 ise

5 ~!rbini, ~emsiiddin b. Ahmed, Mugni'l-TTU..Lhl{U;n ild ma.'r![ati meiini'l­Minhfu:, n~r. Muhammed Halil i'taru, Beyrut: Daru'l-marife, 1418/1997, II. 54.

6 en-NeveVi, Yahya b. ~eref, Ravdatil't-tlilibtn ue wn.detil'l-miiftin thk. e~­~eyh Adil A Abdulmevcud-Ali M. Muavvad, Rlyad: Daru'l-alemi'l-kUtiib, 1423/2003, ID, 86.

7 ibn Rii~d. Biddyetil'l-miictehid. yy., Daru'l-martfe.1402/1982, II, 142: Hattab, Ebu Abdullah ~emseddin Muhammed b. Muhammed b. Abdur­rahman Ruayni, Meudhibii'l-celil U-~erhi Muhtasan HaUl, n~r. Zekerlyya Umeyrat, Rlyad: Daru Alemi'l-Kiitiib, 1416/1995, VI, 295.

8 ibn Kudame, Muvaffakuddin b. Ahmed, el-Mugni. thk. Abdullah b. Abdul­muhsin et-Tiirki-Abdulfettah Muhainmed e1-Hulv, Rlyad: Daru Alemi'1-Kiitiib, 1417/1997, VI, 260-261.

9 ibnu'1-Hiimam. Kemal.eddln Muhammed b. Abdulvahld, Serhu Fethu'l­Ka.ciir, Beyrut: Daru'l-ftkr. t.s., VII, 212-213; ibnAbldin, H~lyetiiReddi'l­muhtar alli'd-Diirri'l-muhtar ~erh-i Tenuiri'l-ebsar, thk. e~-~eyh Adil Ah­med el-Mevcud-Ali Muhammed Muavvad, Rlyad: Daru'l-alemi'l-kiitiib, 1423/2003. VII, 541-542.

10 ibnu'1-Hiimam. $erhuFethu'l-Kadir, VII, 212. 11 ibn Hazm, Ebu Muhammed Ali b Ahmed b. Said ez-zah1ri, el-Muhalld

bi'L-asar. thk. Muhammed Miinir ed-D!IDa~ki. Mtsr: tdaratii't-Tlbaati1-Miin!re, H 1351, IX. 47.

12 e~-~aru. Muhammed b. ldris, el-Omm.. thk., R.Uat Fevz! Abdulmuttalib, y.y.: Daru1-vefa. 1422/2001, IV. 160-161; ~!rbini, Mugnt'l-multta.cn. II, 54: NeveVi, Raudatii.'t-tlilibin. ill, 85-86: el-Maverdi. Ebii'1-Hasan Ali b.

402 Gelenekselci ve Modernist Parad.igmalar Krslcacmda imam~

mevzubahis beyu'l-i:'ne uygulamas1 caizdir. Ancak mezl mensubu olmakla birlikte-Ebu ishak isferayini (6. 418/10: ve e~-$eyh Ebu Muhammed (6. 438/1047) gibi- taraflar a smda adet haline donu~mesi durumunda soz konusu akc babl sayJlacagrm ileri siiren $alli alimleri de olmu~tur. 1s

Beyu'l-i'neyi caiz gormeyenler konuya ili~kin olarak J

Peygamber'den (sas) rivayet edilen hadisle14 Hz. Ai~e'den 58/678) nakledilen aleyhteki gorii~ii15 nakli delil olarak : ri siirerler. Aynca bu uygulamarlill hileden ibaret ·oldugw zira al19-veri~ goruntusu altmda geq;ekte faizli bor9 i§le ger9ekle~tirildigini ileri siirerler.16 Ba~ta imam $alli olrr. iizere beyu'l-i'neyi caiz gorenler, Hz. Ai~e'den (ra) nakledf haberi farkll ~ekilde yorumlayarak bu tur bir akdin cevaz: yonelik nakli delil olarak ileri siirdiikleri gibF7 soz kom: rivayeti zaylf olarak niteleyenler de olmu~tur.18 Aynca klya da bunu gerektirdigi.rli belirtirler. 19

Ad1 ge9en deliller yarlillda $alli'nin bu akdi caiz saymas daki as!..l etkenin ondaki zahiri yakl~rm oldugu ileri siirille lir. $af1i, hukuki i~lemlerde taraflarm maksat ve niyetlerinc 90k i§lemin zahiri yap1srm; sozle~melerde a91ga vurulan ir< beyanm1 dfkkate alrr. Ona gore sozle~meler lafu: ve ~ekil ba mmdan yasak unsurlan i9ermedfkleri siirece kaideten cev larma hiikum verilir. Konuyla ilgili olarak $am ~oyle der: "1 nim benimsedigpn yontemin ozii ~udur: Zahirde sahih olru

Muhammed b. Habib: el-Havi'l-lcebir hiive Serhu Muhtasari'l-Miizeni, 1

k!k ve talik Ali Muhammed Muavvad-Adil Ahmed Abdillmevcud, Bey Daru'l-Kutubi'l-hmiyye. 1994/1414. v. 287.

13 Nevevi, Ravdatii.'t-tdlibin. III. 86. 14 Ebu Davild, Siileyman b . E~'as es-Sicistani, Siinen-i Ebu Daviid. ·

Kemal Yusuf el-Hut, Beyrut 1400/1988, "Buyu'", 56; hadisin benze: vayetieri ve slhhati konusunda aynntlh bilgi ic;:in bk. Aktepe, ishak E1 FaiZ ue Finansman Hadisleri. istanbul 2010. s . 166-175.

15 el-Beyhaki, Ebubekir Hiiseyn. es-Siinenii.'!-lcUbrii, thk. Muhammed dul.kadir Ata. Beyrut: Dfuul-Kiitiibi'l-ilmiyye, 1424/2003. V, 539-54(

16 ibn Rii~d. Bidiiyetii.'l-mii.ctehid.. II. 142: ibn Kudame, el-Mu[Jni. VI, 26 17 $afli. el-Omm. IV, 160. 18 ibn Hazm, el-Muhallii bi'l-iisiir, Beyrut. 1988. s. 548-55&. 19 $afli'nin klyas anlayt~mm beyu'l-i'neye tatbiki konusunda bk. Dun

Saner, Sii.fii'nin Kzyas Anlayl!jt, istanbul: iSAM yay .• 2000. s. 95.

imam $afifnin Gumlmliz lslami Finans Piyasalanna Etkisl 403

ger~ekle§mi§ J:terhangi bir akdi (taraflarm niyetlertnin zahire aykm unsurlar i<;erdigi) su~lamas1 veya bu i§i adet edindik­leri gerek~esiyle bahl saymam. Zahirdeki sah.ih.lik dururnunu dikkate alarak akdin cevazma hii.kmederirn. Fakat taraflarm (zahirle <;eli§en) niyetlerini mek.ruh kabul ederim. Eger bu ni­

yet a91ga vurulursa akdi fasit kllar. "20 $atli'nin bu yakla§l­xm mezhep mi.i<;teh.itlerinin geneli tarafmdan benirnsenmi§, Malezya omeginde oldugu gibi, giini.imiizde $afii mezhebinin agrrllkh olarak takip edildigi i.ilkelerdeki finansal uygulamalar i.i.zerirlde de etkili olmu§tur.

ll. ~afii Yaklafiumna Dayah islami Algmm Malezya Finansal Piyasalan tizerindeki Etkisi

Bir Gi.iney Dogu Asya i.ilkesi olan Malezya, Malay yar1ma­das1, Borneo adasuun kuzey bolgesi ve i.ki ki.i~i.ik ada olmak i.i.zere toplam 330 km2'lik bir alan i.i.zerirle kurulmu§ federal sistemle yonetllen bir islam illkesidir. 2007 rakamlarrna gore 27,5 milyon olan illke ni.ifusunun %53'u Mi.isliiman, %17'si Budist, %12'si Taoist, %8'i Hrristiyan, %8'i Hindu ve %2'si de ~e§itli kabile dinlerirle mensuptur.21 Malezya'da islam h.uku­kuna dair ilk omeklere, ceza hukukuyla ilgili olarak, 1303m. ylima ait ta§ i.i.zerindeki kayttlarda rastlarur. Genelde $afii mezh.ebinin takip edildigi Malezya'da islam hukuku XVI. yi.i.z­yllda ba§layan Portekiz (1511-1641). daha sonra Hollanda (1641-1824) ve nihayet ingiliz (1824-1957) i§gali altmdaki do­nemlerde ~e§itli evrelerden ge~mi§tir. XX. yi.i.zyllm ba§larmda, Malezya'nm gi.iniirni.izde onemli eyaletlerirlden olan Johor'da, Osmarlh'da hazrrlanan (1876) Mecelle-i Ahkam-1 Adliyye ter­ciirne edilerek hukuk alar1mda tatbik edilmeye ~ah§llml§hr.22

Mecelle'den gi.iniimi.i.zc;le de Malezya'da islam hukukuyla ilgili olarak gerek resmi gerekse akademik <;evrelerde yogun §ekil­de bir ba§vuru kaynag1 olarak yararlarulmaktadlr. islam hu­kukunun Malezya'daki tarih.i ge<;mi§i, 1957 yllmda bagrmslZ-

20 $a.lli. el·Omm. IV, 160. 21 Malaysian International Financial Centre. Value Propositions for Industry

Partit:ipart~. Kuala Lumpur, 2007. s. 48. . . 22 Ahmad Mohamad Ibrahim, The Administration of Islamic Law in Malay·

sia. Kuala Lumpur: lKI.M Publishing. 2000, s. 19.

404 Gelenekselci ue Modernist Paradigmalar KISkacutda imam~

hgm ilamyla birlikte olu~turulan ye~ hukuk sisterni iizerinc etkili olmu~tur. Giiniimiiz Malezya Federal Anayasas1'run. maddesirle gore islam, illkenin resrni dinidir.23 Bu durum J

nansal piyasalara ili~kin olanlar dahil bir9ok kanun ve yone melige tesir et:rili~tir.

2009 tarih1i Malezya Merkez Bankas1 Kanunu'na gore u kede faiZli ve faiZsiz olmak iizere ikili finansal sistem tak edilmektedir. Adl ge9en· Yasa'run 51-58. maddeleri Merk• Bankas1 biinyesinde bir Fetva Kurulu'nun olu~turulacagrr bu heyetin .faizsiz sisternin saghkli 9ah~masma yonelik ol: rak islami kurallara uygun finansal Un1nler geli~tirip ay zamanda ilgili kurwnlara daru~manllk yapacag1n1 diizenle Yasaya gore Kurul'un kararlan faizsiz 9ah~mak iizere kuru mul? tiim bankalar a91smdan baglaYJ.Cl niteliktedir.24

Malezya'da faizli ve faiZsiz bankacwga yonelik olmak iiz re iki ayn bankacilik yasas1 yfuiirh1ktedir.25 Faizli bankal; 1989 tarihli Bankacilik ve Finansal Kurumlar Yasas1 (Bru king and Financial Institutions Act 1983: BAFIA) 9en;evesi.J de faaliyet gosterirler. Yasa'nin 124. maddesi faizli bankalru islami prensiplere gore 9ah~mak iizere ~ube a9ma irnkaru t: nrr. Bu bankalar faizsiz 9ah~mak iizere ac;;:acaklan ~ubelerde i~lemlerin islami prensiplere uygunlugunu ternin etmek iize: Fetva Kurullan olu~turabilecekleri gibi Merkez Bankas1 bfu yesinde faaliyet gosteren Kurul'un daru~manhk hizmetind( de yararlanabilmektedirler.26 Faizsiz bankalar ise 1983 taril islam Bartkacilig1 Yasas1 (Islamic Banking Act 1983)'na go. faaliyet yfuiiturler. Adl ge9en yasartm 11. maddesine gar islami prensiplere aykm i~lemi tespit edilen islami bankarr

23 Ahmad Fauzl. Abdul Hamid, "The lmplimentatlon of Islamic Law in Co temporary Malaysia: Prospects and problems", http:/ /dr.ntu.edu.sg/bi treamfhandle/ 10220/6097 /WP169.pdj?sequence=l(ll. 03. 2010), s. <

24 Bank Negara Malaysia (BNM), Central Bank of Malaysia Act 2009, m. 27.

25 Malezya'daki islami finans uygulamalan haklanda aynnbh bUgi i~in b~ Venerdos. Angelo M .. islamic Banking and Finance in South East Asia: Deuelopm.ent and Futures, S!ngapur; World Scientific Publ.. s. 156-17(

26 BNM, ~Banking and Ftnanclallnstitutions Act 1983: BAFIA". md. 124.

imam f$Ml.i'nin Glinumaz islam! Ftnans Piyasalanna Etkisl 405

~ah~ma izni iptal edilir.27 AdJ. ge~en yasalar t;ert;evesinde faa­liyet gostermek i.izere kurulan faiZli bankalann buyU.k bir kls­rril faiZsiz prensipler dogrultusunda faaliyet gosterrnek i.izere "islami ~ubeler" at;rm~lardrr. islam bankaclhgr yasasma gore faaliyet gosteren bankalann saJ1Sl ise 5'tir. Bunlardan birt Bank Islam Malaysia digeri Bank Muamalat Malaysia olrnak ilzere ikisi yerli ve Kuwait Finance House (Malaysia), Al Rajhi Banking and Investment Corporation ve Qatar Islamic Bank obnak i.izere u~ii de yabanc1 sermayelidir.28 Bankalara ek ola­rak Malezya islami Para ve Serrnaye Piyasas1 ile Takaful adJ. altmda uygulanan islami Sigorta Sistemi Malezya'daki faJ,zsiz esaslara gore ~ah~mak i.izere kurubnu~ bulunan ftnansal si­temin diger temel unsurlann1 olu~tururlar.29

Sonut; olarak gerek faiZsiz ~ah~mak iizere kwulmu~ bu­lunan banka ve sigorta ~irketleri ve gerekse para ve serma­ye piyasast kurumlan faaliyetlerini yfuiiturken ilgili kantffi ve yonetrnelikler geregi faiZsiz kabul edilen finansal fuiinleri kullanmak zorundadrrlar. Aynca Malezya hi.iki.imeti de hem bahsi get;en faiZsiZ finansal kurumlarla alan i~lemlerinde hem de halka arz etrnek istedigi para ve sermaye piyasast arat;lannda balkm dini hassasiyetini de dikkate alarak faiZsiz fuiinler geli~tirrnektedir. Geli~tirilen i.i.ri.i.nlerin faiZsiz oldugu noktasmdaki nihai karan Merkez Bankas1 ve Serrnaye Piya­sast Kurulu'nda tesis edilmi~ alan Fetva Kurullan ile diger finansal kurumlar biinyesinde olu~turulmu~ fetva heyetleri vermektedir. Aynca akademik camiadaki ilgili uzmanlann gori.i~leri de i.iri.in geli~tirme ve tutundurma siirecinde etkili olrnaktadrr.

Bu siire~te ~a.tli m<';!zhebi'ndeki konuya ili~kin goru~lerin onemi giindeme gelrnektedir. <;iinku Malezya'nm islamla~ma

27 BNM. "Islamic Banking Act 1983-. md. 11. 28 Mohamad Akram Laldin. "Islamic financial system: the Malaysian expe­

rience and the way fonvard", Hwnanomics, Vol. 24 No. 3, 2008 (pp. 217-238) s. 225.

29 Venerdos. jslamtc Banking and Finance in South East Asia, s. 156-170; Malaysia Securities Commission. Introduction to Islamic Capital Market. Kuala Lumpur: LexisNexis, 2009. s. 35-54.

406 Gelenelcselci ue Modernist Paradigmalar Krskaclll.da jmam ~

sfueeinde etkili olanlai daha 90k ~eniz yolunu kullanarc: Arap yanmadas1 ile Hindistan arasmda ticaret yapan Yem~ asllli $afii mezhebi mensubu Arap Mush1manlardrro Dol: Yls1yla Malay rrkma mensup olanlarm hemen tilinu filclr mezhep olarak $aftiligi taklid ederlero Taassup derecesinde c _ masa da mezhebin gi:iru§u dinin diger alanlarmda oldugu gf bahsettigimiz alanda da etkindiro Ozellikle $afii mezhebind ki beyu'l-i'ne ile ilgili gi:iru§Un mahiyeti geregi, gl1nfunl1zd ki kfueselle§me sfuecinin getirdigi yogun rekabet qrtammc kurumlara yeni ve.sfuekli geli§ip degi§en fmansal piyasalru uyum sa,glama noktasmda kolayhk sagladlg1 da ileri st1rC m ektedir 0 Zikredilen sebeplerden i:ituru Malezya'nm 9agd; finansal ya§aml tizerinde $ afii mezhebinin etkisi goz ardl ec lemeyecek kadar bOyUktfuo Bu etki geli§tirilen finansal fuiiJ

ler tizerinde de gorulmektediro

ill. Malezya'da Beyu'l-i'neye Dayah Olarak Geli§tirilmi§ Finansal Uriinler

Malezya'da beyu'l-i'neye dayah olarak geli§tirilen fufull~ "Barlkaclhk fufulleri" ve "Para ve Sermaye piyasas1 fufulle1 ~eklinde fki ba§hk altmda suufl.andlrmak milinkUndfuo

A. Bankacthk Uriinleri

1) Bey eH'neye Dayalt Bireysel Finansman Kredisi (Bay' 'inah Personal Financing)

Bu iin1n faizli bankaclhktaki bireysel finansman destegil benzero Faizli bankalar kredi talebinde bulunan mu~terileri.J bireysel krediyi faizli bor9 si:izle§mesi 9er9evesinde saglarlc: islam'da faiz kar§ilig1 kredi yasaklandlgmdan, hem islam' bu yasagma uymak hem de mevcut finansal fuUnden yara lanmak isteyen barlka ve mu§terileri, 0 Malezya'da beyu'l-i'J prensibinden hareketle bu arzularm1 yerine getirmeye 9ab maktadrro l§lem akl§l §u §ekilde olmaktadrr: Banka kenc sine ait herhangi bir varllgi mu§teriye, i:idemeler belirlent aylarda taksitle ger9ekle§tirilmek Uzere vadeli olarak (omeg 150o000$'a) sataro Bunu takiben mu§teri aym mah, ban.k.a: daha du§Uk fiyattan (omegin 100o000$'a) pe§in olarak gc

imam ~afii'nin Giinllrm1Z lsla.mi Finans Piyasalanna Etklsl 407

satar. Bu i§le~ sonucunda banka gelir sagla}'lCl bir finansal iiriinden yararlarum§, mi.i§teri de diledigi krediyt diledigi vade ve fark ~er¢evesinde tahsil etmi§ olur. Malezya'da bu iiriini.in ilk uygulayiCllan Bank Rakyat Malaysia ve Maybank Finance olmu§tur.30

2. Nakit Finansman (Al-Naqd Financing)

Bu finansroan tiirii Malezya islam Barlkas1 tarafindan uy­gulan.maktadlr. Bir oncekinden farkl i§lem akl~mda gori.ilfu. Birincisinde malm sahibi ve dola}'lslyla ilk sahClSl banka iken burada mii~teridir. ~oyle ki; mii~teri kredi i~in bankaya ba§­vurdugunda banka faizli bar~ veremeyecegini, ancak beyu'l­i'neye dayall sozle§me ~er~evesinde bu talebi yerine getirebi­lecegini bildirir; mi.i§teriden arzu edilen kredi ve uygulanacak vade farkmm toplam tutarma kar§lhk gelecek bir malml ken­disine sunmasrm talep eder. Mi.i.§teri mall (omegin tarlasrm) bankaya, talep ettlgi kredi miktarrm esas alarak pe§in olarak (omegin 100.000$'a) satar. Banka aym mall taruyacag1 sfue ve uygulayacag1 vade farkrm dikkate alarak, vadeli §ekilde roii§teriye (omegin 5 }'11 vade ile 150.000$'dan) geri satar. So­nu9ta mii~teri arzu ettigi miktar ve vadede kredi alml§, banka da talep ettigi vade oran~ ve miktarda kredi saglami§ olur.a1

Bu i§lerode de ayru maim (bu kez mii§teriye ait) once dii­§iik fiyattan pe§in sahhp daha sonra yiiksek fiyattan vade­li olarak geri sahn allnmas1 soz konusu oldugundan bu da beyu'l-i'ne kapsammda sa}'lhr.

3) islami Kredi Kartt Uygulamast aslami.c Credit Cards):

Malezya'daki islami kredi ka.itl uygulamasmda beyu'l­i'ne'nirl yukandaki tarnm.da i§aret edilen iki yonteminden de yararlarulrr. Birirlcisinde sozle§me bankaya ait mal esas ah­narak ger~ekle§tirilirken ikincisinde mii§teriye ait mal iize­rinde yapillr.

30 Sanusi, Mahmood Mohamed, Critical Issues on Islamic Banking, Finance and Takaju.l, Kuala Lumpur: INCEIF, 2010, s. 62.

31 Age .• s. 63.

408 Gelenelcselci ve Modernist Paradigmalar K!Sicacrnda imam $c

6 m.eg:in Malezya islam Bankas1 _ve Arap-Malezya Ban: islami kredi karbru mu~terilerine ~u i~lemler <;en;;evesinc verirler:

(1) Banka kendisine ait bir varhg1 (bilgisayar, masa vl mu~teriye taksitler halinde odenmek ii.zere vadeli olarc sa tar.

(2) Banka aym mah mu~teriden ba~lang1<;takinin alone bir fiyattan pe~in olarak geri sabn alrr.

(3) Banka, bu i~lem sonucunda ortaya <;lkan ve mu~teri~ odemesi gereken nakit meblag1, vedia akdi prensiple <;en;evesinde, bankada mu~teri adma a<;J.lan mevdu hesabma koyar.

(4) Banka mu~teriye islami Kredi kart191kanp verir.

(5) Kart mu~teri tarafmdan, hesabmdaki limit <;er<;evesinc kullamhr.

(6) Uye i~yeri, kart sahibinden alacagmm tahsili i<;in bru kay:I yetkilendirir.

(7) Kredi kart! sahibi karbn kullarummdan dogan bore· hesap donemlerinde kapatrr; bu ~ekilde kredi kart! kullanmaya devam eder.

(8) Diger yandan mu~teri, ba~langi<;taki vadeli sab~tan d gan borcu ayhk taksitler halinde bankaya Oder. Boylec mii.§teri kredi kart! imkfuundan yararlanm1~ banka c bu uygulama sonucunda tanldlg1 kredi kart! limiti ' sfuesi oranmda gelir elde etmi~ olur.32

B. Para ve Sermaye Piyasas1 Uriinleri

Vadesi bir yJl veya daha az sfueli finansal ara<;lara pa: piyasas1, bir ylldan fazla olan:lara ise sermaye piyasas1 urfu ad1 verilir. Bu tii.r fufullere hukii.metler, buyii.k §irketler, bru ka, sigorta ve yabrlm ortakhklan gibi finansal kurulu§lar g

32 Kante, Aboubacar Salihou, Credit Cards .from Islamic Perspective, Km Lumpur: llmiah Publihers. 2006, s. 72-77.

imam $afii'nin GiimimU.Z islami Finans Piyasalanna Etldsl 409

nelde nakit yo!letimi ve yatmm amac1yla b~vururlar.33 Para · ve sermaye piyasas1 fuiin.leri -hisse sentleri dl~mda- genel­de faizli lrrediye dayamrlar. Fakat Malezya omeginde oldugu gibi, baz1 islam i.i.lkelerinde farkh sozle~melere dayali piyasa fuiinleri geli~tirilmi~tlr. Malezya'da beyu'l-i'ne ilkesine dayall olarak geli~tirilen finansal piyasalara yonelik. tlri.inlerden bir ka~1 §unlardrr.

1) HwciJ.met Yatlrun Serti.fikalan (Government Investment Issues (GmJ

Bu fuiin ilk kez 1983 yllmda Malezya islam Bankas1'nm nakit yonetim ihtiya9lannm kar§liarimasmda yararlanlimak iizere geli~tlrilmi§tlr. Buna gore, hi.ikiirnet kendisine ait bir varhg1 barlkaya belirli bir fiyattan pe§in olarak satar. I:Iiikii­met daha sonra ayru varhgt ba§lang1~taki satl~ fiyatma belirli bir fark ekleyerek vadeli olarak geri satm alrr. Vade farklnm miktan a91k artmna sonucu belirlenir. Maim bedeli belirle­nen gelecekteki bir tarihte veya vade sonunda odenir. Vade fark:mdan dogan fazlallklar ise, alh ayllk arallklarla Odenir. Hiikiirnet, bankaya Odemekle yi.ikiirnlii oldugu bor9 senetle­rini menkul klymetle§tlrerek para piyasasmda (bor9 sahmma dayall olarak) yatmmcliara arz eder. Sonu~ta hiikilmet beyu'l­i'neye dayali bu iiriin sayesinde nakit ihtiyacrm hem barlka hem de yatmmcilar araclligiYla kar§liami§ olurken, banka da ihtiya~ fazlas1 fonlarm1 bu §ekilde degerlendirmi§ olur.34

2) Malezya jslami Hazine Bonolan (Malaysian Islamic 'fre­aswy Bills)

ilk islami Hazine Bonosu (MITBs) Malezya Merkez Barlkas1 tarafmdan 2004 yllmd~ piyasaya siiriilmii§tiir. Bu bonolarm 91kanlmasmda §oyle bir siire9 takip edilir: Malezya Merkez

33 Rose, PeterS. & Milton H. Marquis, Money and CapitaL Markets, McGraw­Hill, Ninth edition, International Edition. Singapore, 2006, s. 11.

34 Sudin Haren & Wan Azml Wan Nur Sofiza, Islamic Ftnance and Banking System: Philosophies, PrincipLes & Practises, Malaysia: McGraw-Hill pub­lication, 2009, s. 388: Securities Commission Malaysia .. Islamic Capital Market VaLuation of Securities, Securities Commission Malaysia. 2009, s. 25.

410 Gelenekselci ue Modernist Paradigmalar KISkacmda jmam $dJ

Bankas1, hi.iktlmet adma, hi.iktlmete .ait bir varllg1 miizayed usuli.i ile yatmmc!.lara arz eder. Pazarllk vade ve uygulana cak tskonto fiyatl temelinde yap!.lrr. En uzun vadeyi veya e: dii~ilk tskontoyu veren mall satm alma}'l hak eder. Ac;lk art tmnayt kazanan, malin bedelini pe~in olarak Oder. Bunu taki ben b~lang1c;ta belirlenen vade ve farktaki 1skonto dogrultu sunda mal, banka tarafindan bu ki~iye vadeli olarak geri satJ lrr. Boylece elinde ihtiyac; fazlas1 birikimi olan sermaye sahit belli bir vade farkl kar~illgmda fonlarm1 hi.iktlmete aktarm1 olur. HllkU.metin odemekle yi.iktlmlii oldugu bu bore; senetle1 menkullaymetle~tirilerek piyasada dola~una arz edilir.35

3) Satma-Geri Satrn Alma Sozle~mesi (Sale and Buy-ba.c Agreement: Repo-i)

Bu i.in1n faizli piyasalardaki Repo uygulamasma kar~l

lik olarak geli~tirilmi~tir. i~lem islami sertifikalar iizerind gerc;ekle§tirilir. Sat1c1 (banka) elindeki islami ilkelere uygu hisse senetlerini iizerinde anla~!.lan fiyattan mi.i~teriye (yat runc1) pe~in olarak satar. Bu esnada geri alim sozle~mesi y-c p!.lrr. Buna gore, mii~teri (yatmmc1) ayru senetlert. ilk sahibin (banka) gelecekteki bir tarihte pe~in fiyatl ve anla~!.lan vad farklyla geri satar. Bu i~lem daha c;ok banka veya diger finar. sal kurulu~larla elinde hisse senedi bulunduran yatmmc!.la arasmda nakit yonetimi ve yatmm amac;ll olarak kulla.ruhJ i~lem akl~1 ~u ~ekilde olur:

(l) Birinci sozle~me ile banka elindeki islami sertifikala: anla~!.lan fiyattan pe~in olarak mii~teriye satar. Mi.i~teri be del} pe~in olarak Oder. Boylece ihtiyac; fazlas1 fonlanm sertif kalara yabnru~ olur.

(2) iklnci a~amada sertifikalarm satlctst (banka) ile mii~ teri arasmda bir vaadle~me yap!.lrr. Buna gore banka satm.J oldugu sertifikalart, gelecekteki bir tarihte belirlenen fiyatta geri satm alacagmt, mii~teri ise geri satacagnn kar~llikll ole:

35 Nuradll Rldzwan, Shah Mohd Dall & Ismail. Abdul Ghaffar. "Malaysi Islamic Money Market Instruments", The Business Review, Cambridg Arahk 2006. C. 6, Sayt. 1, s. 198-199. (s. 193-200). BNM, "Malaysi2 Islamic Treasury Bills (MITBJ". http:/ /bondlnfo.bnm.gov.my.

imam $a.fii'n1n Gllmlmllz isiami Flnans Piyasalanna Etkisi 411

rak vaadederl~r. (3) Vade sonunda iki taraf da vadine ba~h kalarak yu.kuml:illiiklerini yerine getirirler; mu~teri, sertifika­lan bankaya teslim eder; banka da kabul eder. Piyasarun is­tikran il)!in taraflann vaadlerine ba~h kalmalan istenir.

(4) Son a~amada banka ba~lang11)!ta belirlenen bedeli mti§­teriye 6der; boylece i~lem sfueci sona ermi§ olur.36

4) Merkez Ban/cast Pazarl@a Dayalt islami Serti.fikalan (Bank Negara Islamic Negotiable Notes: BNNN-I)

Bu sertifikalar Merkez Bankas1'nm islami flnansal piya­salannda para aktarma yahut para 9ekme ~eklindeki para yonetimi amal)!h olarak kullarul.!r. Bu srrada islami finansal kurumlardan nakde ihtiyal)! duyan yahut elindeki nakit fazla­SliD belli bir gelir kar§ili~mda Merkez Bankas1 tizerinderi de­~erlendirmek isteyenler de bu futinden yararlanmt§ olurlar. Bu fuiin ilk kez 2000 yilinda uygulamaya gel)!irilmi~tir.

Merkez Bankas1 hU.kU.mete ait olup borsa'da ka}'lfu olarak i~lem goren ~irketlerin hisse senetlerinden olu~an varh~1 al)!lk arbnna(indinne) uswuyle piyasaya arz eder. A9lk artrrrnaya ancak Merkez Bankas1 para piyasasmda i§lem yapmak tizere 6nceden uye olmu~ finansal kurulu§lar kaW.abilirler. Iskonto temelirie dayah mtizayede sonucu kazanan kurulu§lar his­se senetlerini pe§in olarak satm alrrlar. Merkez Bankas1, bu hisse sentlerini ba§langt9ta belirlenen gelecekteki bir tarihte birer milyon Ringit'li.k (Malezya para birimi) dllimler halinde geri satm alaca~uu beyan eder. Azami sfue bir yll olarak uy­gulanrr.

Bu uygulama da beyu'l-i'neye dayanrr. <;iinkii Banka, kendisine ait hisse senetlerini pe§in fiyattan sab.p, ilk fiyab. ve vade farklyla birli.kte vadeli olarak geri satm almaktadrr.37

36 Ismail, Abdul Ghafar, Money Isl£1mic Banks and the Real Economy, Kuala Lumpur: Cengace Learning, 2010. s. 156- 158; Nuradll & Ismail. s. 195-196.

37 Hakim, Sam R., "Islamic Money Market Instruments", Hassan, M. Kabir&Lewis. Mervyn K., Handbookojlsl£unicBa.nking, U.K.: Edward El­gar Publishing Limited, 2007. s. 167; Haron & Azmi, s. 389; Securities Commission Malaysia. Isl£unic Capital Marlcet, s. 23, 24.

412 Gelenelcselcl ue Modernist Para.digmalar K!Skac!llda imam $

5} Pazarlzga Dayah islami Bor9 Sertifilcalan (Negotiable Is mi.c Debt Certificates (NIDC} ·

Pazarhga dayah islami Bon; Sertifikalan Malezya Merll Bankas1 tarafindan piyasaya arz edilir. Merkez Bankas1, ~ hibi ve rnaliki oldugu bir varhgl islami bankaya pe~irl usu satar; islami banka varhgm bedelirli pe~irl olarak Oder. A) anda islami banka, soz konu varhg1 ba~lang1~taki fiyau frzerirlde anla~J.lan vade farklyla Merkez Bankasma vadeli ol rak geri satar. Boylece islami bankalar ihtiya~ fazlas1 fonlan belirli bir gelir oraru kar§lligmda Merkez Bankas~ araclli~) degerlendinni§ olurlar.

Merkez bankas1 ayru mall pe§in olarak saup belli bir fa Odeyerek vadeli olarak geri satm alchgmdan bu i§lem · beyu'H'neye dayanrr. 38

IV. Genel Degerlendirme ve Sonu9

Diger bir~ok islam illkesiyle kar§Jla§tmlchgmda, tarih~ olarak ge~ bir donemde islam'la taru§rm§ ve bundan klsa l sfue sonra gayri Muslim unsurlarm i§galirle ugrayarak asJ larca somfuge halirlde kabru§ olmasma ragmen Malezya'n hu.ku.ki ve ekonomik hayah lizerirlde ~atli yorumuna day nan islam'm hissedilir derecede etkirl oldugu gorillmekted Yukanda ge~en fuiinler bankacll.tk ve sermaye ve para piy sasma yone~ olarak geli§tirilenlerden yalruzca bir ka~md~ ibarettir; finansal hayatm ~e§itli alanlarmda bahsi ge~t fikhl temele dayah olarak geli§tirtlmi~ ~ok saYida ba§ka iirC mevcuttur. Daha once de ifade edildigi frzere, Malezya'da t finansal fuiinf.miin piyasaya arz edilebilmesi ya Merkez Bru kas1 ya da Sermaye Piyasas1 Kurulu biinyesirlde olu§turul.: Fetva Kurullan'nm birirlirl onaYI ile olur. Merkez Bankas1 Fe va Kurulu'nun 12 Arahk 1998 tarihli kararmda para piy: salarmda beyu'l-i'neye dayah olarak finansal fuiin geli§tirn konusunda §6yle denir: "A~agl.d.alci lcurallara baglt kalmc ~artlyla para piyasa.l.armd.a beyu'l-'i'neye b~vurulabUir. Biri ci olaralc, $djif m.ezhebinde beyu'H.'neye U~lcin belirlehen 1c

38 Haron & AzmJ, s. 392: Nuradli & Ismail. s. 199: Hakim, s. 168.

imam ~afii'nin Giintlmliz lslami Finans Piyasalanna Etkisl 413

rallara szla bU: ~elcild.e riayet edilmelidir. fldncisi., sozle~meye Jconu edUen var,lzlcfaizli mallardan olmamaltd.u-.39 "islami kre­~n karh" uygulamasma ili~kin olarak ise Kurul'un 12 Nisan 2001 tarihli kararmda ~oyle denir: "islami lcredi Tcart:r. talebin­de bulunan mil$teriye lcredi ama<;ltfon ol~turmalc iizere (lcre­di lcamyla ilgili bolilmde ~zlclanan ~lem silreci taldp edilerelc) beyu'H'neye b~vurulmast uygundur."40 28-29 Haziran 2006 tarihinde yapJ.lan "Bolge islam Hukuk9ulan Diyalog Cah~ma­st" adh toplanb.da ise Kwul iiyeleri ve kab.luncllarm ortak ka­rarmda, islami finansm yorede geli~mesi i9in beyu'l-i'ne'nin hala gerekliligini korudugu vurgulanmt~ fakat islam hu­kuk9ulan arasmdaki konuya ili~kin gorii~ aynhklan devam ettiginden islami finans kurumlannm bu fuiine miimkiin oldugunca az ba~vurmalan tavsiye edilmi~tir."41 Kurul'un konuya ili~kin kararlan gerek9elendirilirken beyu'l-rne hak­kmda mii9tehitlerce yukanda zikredilen gorii~ler stralamr ve $afii'nin gorii~iiniin tercih edildigi belirtilir.42 Beyu'l-i'nenin sermaye ve para piyasast iiriinlerine uyarlanmast noktasm­da daha 90k Sermaye Piyasast Kurulu'nun Fetva H~yeti'nin kararlan etkindir. Adl ge9en Heyet'in 29 Ocak 1997 tarihli karan'nda beyu'l-i'ne ile ilgili mezkur gorii~lere ab.fta bulu­nulduktan sonra ~oyle denir: "Hey'et (Shariah Avisory Coun­cil SAC) beyu'l-i'nenin cevaz1 noktasmda $afti ve Zahiri mez­hebinirl gorii~lerini esas almaya karar vermi~tir. Dolaytsiyla finansal iiriin geli~tirme noktasmda Malezya islami sermaye piyasasmda beyu'l-i'ne'den yararlanllmast uygundur."43

Malezya merkezli islam hukuk9ulan beyu'l-i'ne'nin cev::izt­na ili~kin gorii~lerini yukanda zikredilen $afii ve Zahiri mez­hebindeki gorii~lere ilaveten maslahat ilkesine de dayandmr­lar. Oruara gore finansal piyasalar yogun rekabetin ya~andlg1

39 Bank Negara Malaysia, Shariah Resolutions in Islamic Finance, Kuala Lumpur: BNM,2007, s.26.

40 Age., s. 26 41 Age., s. 27. 42 Age .. s. 66-70. 43 Securities Commission. Resolutions of the Secwities Commission Shart­

ah Advisory CouncU. 2. basun. Kulala Lumpur: Securities Commission, 2007. s. 20-22.

414 Gelenekselci ve Modernist Paradigmalar Krskactnda imam $G

bir alanchr. Malezya'daki islami fin~s kurumlannm bu rek: bete kar~1 koyabilmeleri i<;in rakiplerinirl benzer fuiinlerii sahip olmalar1 gerekir. Beyu'l-i'ne bu anlamda bir <;6zfun yo: olarak goziikmektedir. Bu akit topluma ve finans kurulu~l: nna ileriye yonelik hedeflerini ger<;ekle~tirmede yardrmc1 ol: bilir. DolaY1s1yla, beyu'l-i'ne her ne kadar hukuki hile olar~ alguansa da toplum genelinin menfaatlni temin i<;in kah edilebilir bir uygulamadrr.44

~am mezhebinin kaynaklar1 incelencliginde b~ta ~am c mak iizere ayru gorii~u payla~an cliger fakihlerin bu akd fikhi htikmtinu degerlenclirirken kendilerini akdin bir tar~ degil, akideynden bagrmslZ, ti<;tincu bir ~allis olarak konur landrrdlklar1 gorillfu. Sanki beyu'l-ine akclini yapanlardan t veya ikisi yahut til):tinCu bir ki~li konunun fikhl hiikmtini aydrrllat:llrnas1 noktasmda kadlya (burada ~am veya om gorii§tinu benimseyen mii<;tehittir) mfuacaat etmekte, ka kenclisinde taraflarm niyetlerini sorgulama hak ve yetkisi gc mecliginden, zahire bakarak hiikmii vermektedir. S6zle~n metninden yahut taraflarm §ifahi a<;lklamalarmdan oruar niyetlerinin ger<;ek a.lJin satrm degil, alun satrm gort1ntu1 altmda ba~ka bir ~ey oldugu anla~ud1giDda akdin fesadn hiikmedilmekte. Burada §6yle bir soru akla gelmektedir: ~a mezhebine mens up bir ki~i yazili veya ~ifahi olarak a<;lklam sa dahl, alun satrm goriintusii altmda faizli s6zle~me yap: bu duruma oz degil zahirden hareketle cevaz verilebilir II Gtiniimiiz beyu'l-i'ne uygulamasmda bu tfu bir durum s konusudur. Bankalarm fetva kurullar1 kar~uarma gelrr problemi <;ozme konwnundaki yarg1<;lar kurulu degil aksi.J barlkamn fuUn geli~tirme biriminin bir unsuru olarak gor yaparlar. Malezya Merkez Barlkas1 ve Sermaye Piyasas1 fet kurullanrun konwnu da ayrudrr. Oruar anla~maz1Iklar1 <;oz

44 Dusuld. Asyrai Wajdi, n.d .. "Commodity Murabahah Programme (CM An Innovative Approach to Liquidity Management", Journal of Islamic E nomics, Banking and Finance. Vol. 3, No. 1, s. 11, 12; Shaharuddin. An "TTle Bay' al-lnah Controversy 1n Malaysian Islamic Banking". http www2. warwLck.ac. uk/ jac/ soc/ law I events I globalsharia/ shahrudd fu.ll_artLcle.pdf

imam ~aru·run Gumlmiiz islami Finans Piyasalanna Etkisl 415

cii bir fonksiyC?n gormemekte, aksine ban.kalara akdin bir ta­rafi olarak iinln. geli~tirirken hangi yontemleri takip edebile­cekleri noktasmda yol gostermektedirler. DolaYJ.Slyla ~afli'nirl gerek~e olarak ileri sfudiigii niyetin bilinmemesi durumu burada soz konusu degildir. <;iinkii ban.kalar fuiin geli~tirir­ken niyetlerinin farkmda drrlar. Malezya'da, islami bankaclhk uygulamalan l983'ten beri devam etmektedir. Beyu'l-i'neye dayah finansal fui.i.nlerle ger~ekte ticaret degil ah~ veri~ go­riintiisii 8.ltmda faizli kredi i~lemi ger~ekle§tirildigi, taraflann niyetlerinin bu oldugu biitiin taraflarca bilinmektedir. Nite­kim ~afti, niyetin a~1ga ~J.k:rnas1 durumnnda, bu niyet fikhm . Ukeleriyle ~eli~mesi halinde, akdin fasit sayllacagm1 bildir­roi~tir. DolaYJ.siyla Malezya'daki beyu'l-i'ne uygulamasmm ~afli mezhebi a~\Smdan en azmda fasit akit hiikmiinii ta~1chg1 anla~llmaktachr.

6te yandan ~afli'nin "bu tiir sozle~melerde niyetler de­gil zahir esas almmahchr" ~eklinde ozetlenebilecek yakla~um da aynca sorgulanmaya muhta~trr. Bu gorii~ i~in Kitap ve Siirmet'ten gosterilen bir dayanaga rastlayamadlk. ·Aksine, Kur'an'da mallarm ancak kar~lllkh nzaya dayah ticaretle ye­nilmesinin gerekliligi vurgulanrr. 45 Ticaret ise, kar amac1yla bir mah ahp satma i~lemine denir. Konumuzla ilgill olarak, bu i§­lemin filnhtaki ach bey'dir. Bey', "farkh iki malm degi§tirilmesi" §eklinde tarumlanrr. 46 Mevcut uygularna her ne kadar bey' ola­rak adlandmlsa da ger~ekte bir ticari i§lemden bahsedilemez. Zira ticarette maim yer, zaman veya niteliklerinde degi§iklik yapllarak bir katma deger iiretiminde bulunulmas1 esastrr.47

Mevzubahis uygulamada ise, ayru anda, tek bir yazili metinden ibaret sozle~me ile bir mal sozde sat:Wp tekrar geri satm alm­maktachr. Malezya uygwamasma balalchgmda taraflarm mah teslim ve teselliim niyeti olmachg1 gibi pratikte de genelde boy­le bir §ey imkanslZchr. Zira beyu'l-i'ne'ye dayanak olu~turan

45 Nisa. 4/29. 46 Mlsrl, Masrifo't-tenmiyye, s. 81; BaymdU", Ticaret ve Faiz. s. 39. 47 Yeni~erl, Celal. isldm ilcttsadl.fllll Esaslan. Istanbul 1980, s. 400; el­

Cev'aru, Muhammed Necib Hammadi, Davabitu't-Ticdreti .fi'l-ikttsadi'l­lslami, Beyrut: Daru'l-Kutubil llmtye. 2005, s. 33, 34.

416 Ge lenelcselci ue Modernist Paradigmalar KtSlcacutda imam $dfli

mal genelde banka personelinin hall hazrrda iizertnde <;ah§tlg1 masa. sandalye yahut bilgisayar gibi demirba§ e§yadan olu§­maktadrr. Kl.saca, taraflar bu akid Ue ahm satlml degil. ahm satlm goriintiisii altlnda vade farkma dayah bon; sozle§mesi yapmaktad.I.rlar. Dolayts1yla ~afii'nin bu gorii§iiniin, tarihi sii-

. rec;te istismar edildigi gerc;egi de dikkate almarak yeniden goz­den gec;irilmesi bir zorunluluk arz etmektedir.

Son bir nokta olarak, ~afii'nin gorii§ii isabetli bulunsa dahi mevzubahis fmansal iiriinlertn bu gorii§e dayand1gnn ileri siirmek zordur. Zira ~am bu gorii§ii savunurken i§leinin iki ayn bey' akdinden olu§tugu. yani ticaret hukuku <;erc;eve­sinde icra edildigini varsaymaktadrr. Oysa giiniimiiz flnansal piyasalarmdaki uygulamada i§lemin her ikisi de gerc;ekte bey' degil hukuken kredl sozle§mesi temeline dayanrr. Taraflar arasmdaki muhtemel ihtilaflar, kredi veren ve kredi kulla­nan. bor<;lu-alacakll ili§kisi c;erc;evesinde <;6ziimlenir. Dolayt­Slyla ~arn'nin beyu'l-ine hakkmdaki gorii§ii kabul edilse dahi mevcut Malezya uygulamasmm mezhepteki gorii§le bagda§­tlgi soylenemez.

Sonu<; olarak. gerek Malezya gerekSe diinyanm diger bolge­lertndeki islami flnans kurumlarnnn <;agm ihtiya<;larma cevap verecek yeni flnansal iiriinlere ihtiya<; duyduklan bir ger<;ektir. Fakat bu ihtiyacm. daha saglam ve ikna edici Ukeler temelin­de giderilmeye <;ah§llmas1 bir zorunluluktur. Aksi halde farkh oldugu Ueri siiriilen iiriinler faizli flnans kurulu§larmdakilerle ayru kap1ya <;lkmaktadrr. Bunun pratikte ekonomik hayata bir katkls1 da olmamaktadrr. Hatta harcanan zaman ve emekler bo§a 91ktlg1 gibi, gerek bu prensipleri benimseyen gerekse ta­rafsiZ ki§iler nezdinde bu kurumlar itibar kaybma ugramakta­drrlar. Finansal kurumlar i<;in ise en onemli sermaye itibardrr. Ulkemiz finansal piyasalarmda da ~on donemlerde Malezya uygulamas1, onaylanrr §ekilde. slkhkla dillendirilmekte, bir kl­srm yeni finansal iiriin diizenlemelertnde (Hazine'nin Kira Ser­tifikalan gibi) Malezya'dan etkilenildig! goriilmektedir. Biitiin bu durumlar Malezya'daki ~am islam anlayt§l tatbikinin bilin­mesinin gerekliljgini ortaya koymaktadrr.