GEDWONGEN TENUITVOERLEGGING LASTENS ECHTGENOTEN · 2014-12-17 · Faculteit Rechtsgeleerdheid...

Faculteit Rechtsgeleerdheid

Universiteit Gent

Academiejaar 2013-2014

GEDWONGEN TENUITVOERLEGGING LASTENS

ECHTGENOTEN

Masterproef van de opleiding

‘Master in de Rechten’

Ingediend door

Inès Staessens

(studentennr. 00901336)

Promotor: Prof. dr. Karen Broeckx

Commissaris: Prof. dr. Piet Taelman

III

DANKWOORD

In dit dankwoord wil ik mij richten tot de personen die mij de nodige hulp en steun verschaft hebben bij

het schrijven van deze masterproef.

Vooreerst wil ik mijn promotor, prof. dr. Karen Broeckx, bedanken voor het aanreiken van dit boeiend

onderwerp en de mogelijkheid om onder haar hoede mijn masterproef uit te werken.

Verder wil ik een woord van dank richten tot de raadsheren Sven Mosselmans en Bart De Temmerman en

tot advocaat Marleen Heymans. Zij maakten, ondanks hun drukke agenda, tijd vrij om op een aantal

praktijkgerichte vragen een gepast antwoord te geven. Hun inzichten en ervaring waren bijzonder nuttig

bij het kritisch uitwerken van deze masterproef.

Ten slotte wens ik ook mijn beide ouders te bedanken voor de zorg en de opvoeding die mij ertoe gebracht

hebben een gedrevenheid aan de dag te leggen waar ik bij het onderzoek van deze masterproef de vruchten

heb van kunnen plukken.

IV

INHOUDSOPGAVE

INLEIDING…………………………………………………………………………………………………………………………...............1

TITEL I. HET HUWELIJKSVERMOGENSRECHT………………………………………………………………2

Hoofdstuk 1. Algemeen…………………………………………………………………………………………………………………2

Hoofdstuk 2. De rechten en plichten van echtgenoten……………………………………………………………….3

Afdeling 1. Algemeen………………………………………………………………………………………………………………………...3

Afdeling 2. Bescherming van de gezinswoning…………………………………………………………………………………….4

§ 1. Artikel 215, § 1 BW………………………………………………………………………………………………………...4

A. Voorwerp van de bescherming………………………………………………………………………………..4

B. Draagwijdte van de bescherming…………………………………………………………………………….5

§ 2. De woning van de zelfstandige – verklaring van onbeslagbaarheid……………………………………...5

A. De Wet van 25 april 2007………………………………………………………………………………………5

B. Recent wetsontwerp……………………………………………………………………………………………..10

Afdeling 3. Hoofdelijkheid inzake schulden voor de huishouding en de opvoeding van de kinderen………10

§ 1. Achtergrond…………………………………………………………………………………………………………………..10

§ 2. Draagwijdte van artikel 222 BW……………………………………………………………………………………..11

A. Hoofdelijkheid voor huishoudelijke schulden………………………………………………………...11

B. Hoofdelijkheid voor schulden voor de opvoeding van de kinderen…………………………..13

C. Buitensporige schulden………………………………………………………………………………………...14

§ 3. Procedurele aspecten……………………………………………………………………………………………………...15

Hoofdstuk 3. Het wettelijk stelsel……………………………………………………………………………………………….15

Afdeling 1. Algemeen………………………………………………………………………………………………………………………15

§ 1. Keuze voor het wettelijk stelsel………………………………………………………………………………………15

§ 2. Overgangsregeling…………………………………………………………………………………………………………16

Afdeling 2. Kwalificatie van de vermogens………………………………………………………………………………………..18

V

Afdeling 3. Baten……………………………………………………………………………………………………………………………..18

§ 1. Baten van het eigen vermogen………………………………………………………………………………………...18

A. Goederen eigen door hun oorsprong……………………………………………………………………...18

B. Goederen eigen door hun aard………………………………………………………………………………19

§ 2. Baten van het gemeenschappelijk vermogen……………………………………………………………………20

A. Specifieke gemeenschappelijke goederen………………………………………………………………20

B.Restcategorie………………………………………………………………………………………………………..21

§ 3. Recent wetsontwerp……………………………………………………………………………………………………….21

Afdeling 4. Lasten……………………………………………………………………………………………………………………………24

§ 1. Algemeen……………………………………………………………………………………………………………………...24

§ 2. Het definitief passief ……………………………………………………………………………………………………..25

A. Eigen schulden…………………………………………………………………………………………………….25

B. Gemeenschappelijke schulden………………………………………………………………………………28

§ 3. Het voorlopig passief……………………………………………………………………………………………………..30

Afdeling 5. Executieaspecten…………………………………………………………………………………………………………….31

§ 1. Verhaalbaarheid van de eigen schulden …………………………………………………………………………..31

A. Algemene regel…………………………………………………………………………………………………..31

B. Uitzondering: uitbreiding van het verhaalsrecht…………………………………………………….33

§ 2. Verhaalbaarheid van de gemeenschappelijke schulden…………….…………………………………….....36

A. Algemene regel…………………………………………………………………………………………………...36

B. Uitzondering: beperking van het verhaalsrecht……………………………………………………….39

§ 3. Verhaalsrechten na ontbinding huwelijksvermogensstelsel……………………………………………….40

§ 4. Schulden tussen echtgenoten…………………………………………………………………………………………..42

Hoofdstuk 4. Het stelsel van de algehele gemeenschap……………………………………………………………43

Hoofdstuk 5. Het stelsel van scheiding van goederen………………………………………………………………45


§ 1. Keuze voor het stelsel van scheiding van goederen…………………………………………………………..45

§ 2. Overgangsregeling…………………………………………………………………………………………………………46

VI

Afdeling 2. De zuivere scheiding van goederen………………………………………………………………………………….46

§ 1. Algemeen……………………………………………………………………………………………………………………...46

§ 2. Activa…………………………………………………………………………………………………………………………...46

§ 3. Passiva………………………………………………………………………………………………………………………….48

§ 4. Executieaspecten…………………………………………………………………………………………………………...49

A. Verhaal op de eigen goederen……………………………………………………………………………….49

B. Verhaal op de goederen in onverdeeldheid…………………………………………………………….50

C. Schulden tussen echtgenoten………………………………………………………………………………...52

Afdeling 3. Afwijkingen aan de zuivere scheiding van goederen…………………………………………………………52

Hoofdstuk 6. Kritische analyse van het huwelijksvermogensrecht………………………………………...55

Afdeling 1. Voorgestelde wetswijzigingen inzake het huwelijksvermogensrecht…………………………………..55

Afdeling 2. Verhaalbaarheid beroepsschulden – kritiek………………………………………………………………………56

TITEL II. HET SAMENWONINGSVERMOGENSRECHT………………………………………………...58

Hoofdstuk 1. De feitelijke samenwoning…………………………………………………………………………………...58

Hoofdstuk 2. De wettelijke samenwoning………………………………………………………………………………….59

TITEL III. HET FAILLISSEMENT…………………………………………………………………………………………61

Hoofdstuk 1. De gefailleerde is gehuwd onder het wettelijk stelsel………………………………………...61


Afdeling 2. Gevolgen van de verschoonbaarheid………………………………………………………………………………...63

Hoofdstuk 2. De gefailleerde is gehuwd onder het stelsel van scheiding van goederen………...64


Afdeling 2. Gevolgen van de verschoonbaarheid………………………………………………………………………………...65

Hoofdstuk 3. De gefailleerde woont samen……………………………………………………………………………….66

VII

Afdeling 1. De gefailleerde woont feitelijk samen………………………………………………………………………………66

Afdeling 2. De gefailleerde woont wettelijk samen……………………………………………………………………………..66

TITEL IV. DE COLLECTIEVE SCHULDENREGELING…………………………………………………...67

Hoofdstuk 1. De verzoeker is gehuwd………………………………………………………………………………………..67


Afdeling 2. De verzoeker is gehuwd onder het wettelijk stelsel……………………………………………………………67

Afdeling 3. De verzoeker is gehuwd onder het stelsel van scheiding van goederen………………………………..69

Hoofdstuk 2. De verzoeker woont samen…………………………………………………………………………………..69

Afdeling 1. De verzoeker woont feitelijk samen…………………………………………………………………………………69

Afdeling 2. De verzoeker woont wettelijk samen………………………………………………………………………………..69

TITELV. DE FISCALE SCHULDEISER………………………………………………………………………………...70

Hoofdstuk 1. De belastingplichtige is gehuwd…………………………………………………………………………..70

Hoofdstuk 2. Specifieke regels in geval van feitelijke scheiding……………………………………………...72

Hoofdstuk 3. De belastingplichtige woont wettelijk samen……………………………………………………..74

TITEL VI. REVINDICATIEPROBLEMATIEK…………………………………………………………………….74

BIBLIOGRAFIE………………………………………………………………………………………………………………………VIII

BIJLAGE: PRAKTIJKGERICHTE VRAGEN……………………………………………………………………XVI

1

INLEIDING

1. Wat voorligt is een masterproef dat de invloed van de gezinssituatie op de vermogensrechtelijke status

van de insolvente persoon onderzoekt. Volgende structuur zal hierbij worden gehanteerd.

In titel I wordt het huwelijksvermogensrecht geanalyseerd. Hierbij wordt, naast het secundair

huwelijksvermogensstelsel, tevens aandacht besteed aan een aantal belangrijke vermogensrechtelijke

bepalingen van het primair huwelijksstelsel. Wat betreft het secundair huwelijksvermogensstelsel, maakt

naast het wettelijk stelsel ook het stelsel van de algehele gemeenschap en het stelsel van scheiding van

goederen het voorwerp uit van deze bespreking. Bovendien zal het huidig huwelijksvermogensrecht vanuit

kritisch oogpunt worden benaderd.

Titel II behandelt het samenwoningsvermogensrecht, waarbij de vermogensrechtelijke aspecten van zowel

de wettelijke samenwoning als de feitelijke samenwoning beknopt aan bod komen. Niet alle koppels

kiezen er namelijk voor in het huwelijk te treden, maar geven niet zelden de voorkeur aan een

buitenhuwelijkse samenleving. Het is dan ook bijzonder relevant te wijzen op de vermogensrechtelijke

verschilpunten tussen het huwelijk enerzijds en andere samenwoningsvormen anderzijds.

In titel III en titel IV wordt aandacht besteed aan het faillisement en de collectieve schuldenregeling. Deze

bijzondere procedures worden in aanzienlijke mate gecompliceerd wanneer de insolvente persoon gehuwd

is. De executierechtelijke aspecten worden op systematische wijze uiteengezet, waarbij telkens een

onderscheid wordt gemaakt tussen de hypothese waarbij de insolvente persoon hetzij gehuwd is onder het

wettelijk stelsel, hetzij gehuwd is onder het stelsel van scheiding van goederen en, bij wijze van

vergelijking, de hypothese waarbij de insolvente persoon hetzij feitelijk samenwoont, hetzij wettelijk

samenwoont.

In titel V wordt nadere toelichting gegeven bij de bijzondere ‘fiscale’ verhaalsrechten in geval de

belastingplichtige gehuwd is. Deze bijzondere ‘fiscale’ verhaalsrechten worden weergegeven in de

artikelen 393bis en 394 WIB. Aan deze bepalingen gaat een lange voorgeschiedenis vooraf. Het

verhaalsrecht van de fiscus om zich op de goederen van de echtgenoten te verhalen heeft immers om

diverse redenen het voorwerp uitgemaakt van talrijke wetswijzigingen.1 In eerste instantie wordt nadere

duiding gegeven bij de aard van de in vernoemde bepalingen omschreven verhaalsrechten in geval de

echtgenoten gehuwd zijn. Vervolgens wordt eveneens aandacht besteed aan de specifieke maatregelen die

genomen werden om de feitelijk gescheiden echtgenoten te beschermen tegen de invordering van

1 Voor een overzicht van de verscheidene wetswijzigingen, zie M. DELANOTE, Schuld en executie: een onderzoek naar de reikwijdte van de fiscale titel, Brugge, die Keure, 2010, 389-394.

2

belastingschulden die gevestigd zijn op naam van één van hen. Ten slotte wordt vermeld dat ook ten

aanzien van wettelijk samenwonenden een bijzonder fiscaal regime werd voorzien.

TITEL I. HET HUWELIJKSVERMOGENSRECHT

Hoofdstuk 1. Algemeen

2. Het huwelijksvermogensrecht bevat het geheel van rechtsregels die enerzijds de vermogensrechterlijke

belangen tussen de echtgenoten regelt en anderzijds hun vermogensverhouding ten opzichte van derden

bepaalt.

Het huwelijk creëert dus niet louter persoonlijke gevolgen, maar tevens vermogensrechtelijke gevolgen

die niet door het gemeen recht worden beheerst. De wetgever was immers de mening toegedaan dat het

huwelijk niet enkel een levensgemeenschap doet ontstaan, maar ook een vermogensrechtelijke relatie met

zich meebrengt, die zowel tussen de echtgenoten als tegenover derden door een specifieke

huwelijksvermogensrechtelijke regeling moet worden beheerst.2

Binnen het huwelijksvermogensrecht maakt de wetgever een belangrijk onderscheid tussen enerzijds het

primair huwelijksstelsel en anderzijds het secundair huwelijksvermogensstelsel.

3. Het primair huwelijksstelsel betreft de wederzijdse vermogensrechtelijke rechten en plichten van de

echtgenoten. Dergelijke rechten en plichten worden opgesomd in de artikelen 212 tot 224 BW.

Het primair huwelijksstelsel omvat echter niet louter vermogensrechtelijke aspecten, zoals bij wijze van

voorbeeld de bescherming van de gezinswoning, maar regelt tevens een aantal persoonsrechtelijke

elementen zoals bijvoorbeeld de getrouwheidsplicht. Daarnaast behelst het primair stelsel ook een aantal

regels die een gemengd karakter vertonen, zoals bijvoorbeeld de hulpplicht.3

Het primair huwelijksstelsel wordt primair genoemd omdat de wetgever deze regels beschouwt als de

essentie van het huwelijk. De artikelen 212 tot 224 BW hebben door dit uitgangspunt dan ook een

imperatief karakter, waarvan niet kan worden afgeweken (art. 212, tweede lid BW). Het zijn een reeks van

artikelen die bedoeld zijn om de gehuwden een wettelijk kader te bieden dat hen ten overstaan van elkaar

2 W. PINTENS, C. DECLERCK, J. DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 56. 3 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 56-57.

3

beschermt.4

Het primair huwelijksstelsel geldt voor alle gehuwden. Hierbij is het irrelevant voor welk

huwelijksvermogensstelsel de echtgenoten hebben geopteerd (art. 212, eerste lid BW). Bovendien zijn

deze regels uiteraard enkel van toepassing voor wie kiest voor het huwelijk. Samenwoners zijn dan ook

niet onderworpen aan de bepalingen van het primair huwelijksstelsel.

4. Iedereen huwt onder een welbepaald huwelijksvermogensstelsel. Ofwel is dit het stelsel waarvoor men

men uitdrukkelijk opteert in zijn huwelijkscontract, ofwel is dit - bij gebreke aan een huwelijkscontract -

het wettelijk huwelijksvermogensstelsel.

Het secundair huwelijksvermogensstelsel, opgenomen in de artikelen 1387 tot 1474 BW, regelt de

huwelijksvermogensstelsels, en behelst de regels binnen dewelke echtgenoten hun keuze kunnen uiten met

betrekking tot een bepaald huwelijksvermogensstelsel en een huwelijkscontract kunnen opmaken.

Hiernaast bevat het secunair huwelijkvermogensstelsel ook de regels die het wettelijk

huwelijksvermogensstelsel beheersen. Ten slotte werden in dit deel ook de bepalingen voor de wijziging

van het huwelijksvermogensstelsel opgenomen.5

Wanneer gehuwden geen huwelijkscontract hebben afgesloten vallen zij automatisch onder het wettelijk

stelsel. Het nut van het opmaken van een huwelijkscontract situeert zich op twee vlakken. Enerzijds kan

men in een huwelijkscontract een ander huwelijksvermogensstelsel aannemen dan het wettelijk stelsel.

Anderzijds kan men bepaalde bedingen opnemen in een huwelijkscontract die het wettelijk stelsel

aanvullen, verbeteren of beperken. Andere huwelijksvermogensstelsels waarvoor echtgenoten kunnen

opteren, betreffen het stelsel van de algehele gemeenschap en het stelsel van scheiding van goederen.

Hoofdstuk 2. De rechten en plichten van echtgenoten

Afdeling 1. Algemeen

5. Zoals hierboven reeds aangehaald, bevat het primair huwelijksstelsel een geheel van bepalingen die,

op gebiedende en eenvormige wijze, aan aantal vermogensrechtelijke en een aantal persoonsrechtelijke

gevolgen van het huwelijk regelt. We kunnen dergelijke bepalingen onderverdelen in vier categorieën.

Vooreerst regelt het primair huwelijksstelsel een reeks persoonlijke huwelijksverplichtingen van zuiver

familierechtelijke aard. De samenwoningsverplichting, de getrouwheidsverplichting en de

4 G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch familierecht, Brugge, die Keure, 2010, 463-464. 5 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 57.

4

bijstandsverplichting (art. 213 BW) behoren tot deze eerste categorie van bepalingen. Ten tweede omvat

het primair huwelijksstelsel een categorie van bepalingen met een gemengd karakter. Hieronder vallen de

hulp- en bijdrageplicht (art. 213 en art. 221, eerste lid BW) en de vrije beroepskeuze (art. 216 BW).

Vervolgens bevat het primair huwelijksstelsel een aantal zuiver vermogensrechtelijke bepalingen. Deze

categorie van bepalingen behelst de bescherming van de gezinswoning (art. 215 BW), de ontvangst en

besteding van de inkomsten (art. 217 BW), het recht van elke echtgenoot om een bankrekening te openen

(art. 218 BW), de lastgeving tussen echtgenoten (art. 219 BW) en het statuut van de huishoudelijke

schulden en de schulden voor de opvoeding van de kinderen (art. 222 BW). Ten slotte omvat het primair

huwelijksstelsel een categorie van bepalingen ter handhaving van het stelsel indien één der echtgenoten

zich in de onmogelijkheid zou bevinden zijn wil te kennen te geven en ter bescherming van de rechten van

een echtgenoot bij ernstige ontwrichting van de verstandhouding of wiens partner zijn plichten

verwaarloost of rechtshandelingen stelt die ervoor zorgen dat het gezinsbelang in het gevaar wordt

gebracht (art. 220, 221, tweede lid, 223 en 224 BW).6

6. De bespreking omtrent de rechten en plichten van echtgenoten wordt hieronder slechts op beperkte

wijze weergegeven. Er wordt namelijk enkel aandacht besteed aan die rechten en plichten die relevant

worden geacht in het kader van de bespreking van deze masterproef.

Afdeling 2. Bescherming van de gezinswoning

§ 1. Artikel 215, § 1 BW

A. Voorwerp van de bescherming

7. De ene echtgenoot kan zonder de instemming van de andere echtgenoot niet onder bezwarende titel of

om niet onder de levenden beschikken over de rechten die hij bezit op het onroerend goed dat het gezin tot

voornaamste woning dient, noch dat goed met hypotheek bezwaren (art. 215, § 1, eerste lid BW). Hij kan

zonder die instemming evenmin onder bezwarende titel of om niet onder de levenden beschikken over de

huisraad dat aanwezig is in het onroerend goed dat het gezin tot voornaamste woning dient, noch dat

huisraad in pand geven (art. 215, § 1, tweede lid BW). Indien de echtgenoot wiens instemming vereist is,

deze zonder gewichtige redenen weigert, kan de andere echtgenoot zich door de rechtbank van eerste

aanleg, en, in spoedeisende gevallen, door de voorzitter van die rechtbank, laten machtigen om de

handeling alleen te verrichten (artikel 215, § 1, derde lid BW).

6 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 59-60.

5

B. Draagwijdte van de bescherming

8. Door de meerderheid van de rechtsleer en de rechtspraak wordt vooropgesteld dat de executierechten

van de schuldeisers niet worden doorkruist door de beschermingsmechanismen uit het primair

huwelijksvermogensrecht betreffende de gezinswoning. Algemeen wordt aangenomen dat de bepalingen

van artikel 215, § 1 BW beperkend dienen te worden geïnterpreteerd in die zin dat de ene echtgenoot

enkel beschermd wordt tegen het optreden van de andere echtgenoot en niet tegen de verhaalsrechten van

derde-schuldeisers. 7 Artikel 215, § 1 BW biedt aldus enkel bescherming tegen het actief

beschikkingsrecht, maar niet tegen de passieve bevoegdheid om de gezinswoning en de daarin aanwezige

huisraad te laten dienen als onderpand.8

In geval van faillissement bestaat er daaromtrent geen enkele twijfel, vermits artikel 96 Faill.W.

uitdrukkelijk bepaalt dat de curator de roerende en onroerende goederen van de gefailleerde echtgenoot

zowel uit diens eigen vermogen als uit het gemeenschappelijk vermogen kan verkopen zonder de

voorafgaande toestemming van de andere echtgenoot of rechterlijke machtiging.9

De onteigenende overheid is evenmin door de bescherming uit artikel 215, § 1 BW gebonden.10

§ 2. De woning van de zelfstandige – verklaring van onbeslagbaarheid

A. De Wet van 25 april 2007

9. In de artikelen 72 tot 83 van de Wet van 25 april 2007 houdende diverse bepalingen (IV)11 (hierna

kortweg “de Wet”) werd een belangrijke afwijking van de artikelen 7 en 8 Hyp.W. en van artikel 1560

Ger.W. opgenomen, met name de mogelijkheid voor de zelfstandige individuele ondernemer om de

zakelijke rechten die hij bezit op het onroerend goed dat tot zijn hoofdverblijfplaats dient onbeslagbaar te

laten verklaren (art. 73, eerste lid Wet). De Wet bevatte echter een aantal onvolkomenheden en

onduidelijkheden, wat heeft geresulteerd in een wetswijziging door de Wet van 6 mei 200912 en de Wet

van 15 januari 201413.

7 Hetzelfde geldt in het wettelijk stelsel voor het toestemmingsvereiste van de andere echtgenoot voor beschikkingshandelingen betreffende bepaalde gemeenschappelijke goederen (cf. art. 1418 BW). 8 D. MICHIELS, Uitvoerend onroerend beslag & rangregeling, Mechelen, Kluwer, 2013, 22; F. APS, “Huwelijksvermogensrechtelijke implicaties van het faillissement” in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics I, Antwerpen, Kluwer, losbl., (3) 24. 9 E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht” in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 93. 10 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 86. 11 Wet 25 april 2007 houdende diverse bepalingen (IV), BS 8 mei 2007. 12 Wet 6 mei 2009 houdende diverse bepalingen, BS 19 mei 2009. 13 Wet 15 januari 2014 houdende diverse bepalingen inzake K.M.O.’s, BS 3 februari 2014.

6

Er werd door de wetgever aldus een “homestead exemption” met een facultatief en herroepelijk karakter

ingevoerd voor een bepaalde categorie van debiteuren.14 De wetgever trachtte met deze regeling de

riscio’s van het zelfstandig ondernemen enigszins te beperken en de oprichting van nieuwe bedrijven te

stimuleren. Rechtspersonen met beperkte aansprakelijkheid kunnen immers rekenen op een zekere

beperking van de aansprakelijkheid, terwijl een zelfstandige die zijn professionele activiteit niet in het

kader van een vennootschap uitoefent, veel minder bescherming geniet.15

De zelfstandige kan zijn rechten van eigendom (zowel volle eigendom als blote eigendom),

vruchtgebruik, erfpacht en opstal niet voor beslag vatbaar laten verklaren. De rechten van gebruik en

bewoning zijn rechten die aan de persoon van de beslagene verbonden zijn en zijn als dusdanig niet voor

beslag vatbaar (art. 73, eerste lid Wet). De verbintenis van een zelfstandige om geen verklaring af te

leggen in de toekomst is absoluut nietig (art. 73, tweede lid Wet).

Met ‘zelfstandige’ wordt bedoeld iedere natuurlijke persoon die in België een beroepsbezigheid in

hoofdberoep, in bijberoep, of een beroepsbezigheid na pensionering uitoefent uit hoofde waarvan hij niet

door een arbeidsovereenkomst of door een statuut verbonden is (art. 72, eerste lid Wet). Oorspronkelijk

was het toepassingsgebied ratione personae beperkt tot de natuurlijke persoon die in België een

beroepsbezigheid in hoofdberoep uitoefent uit hoofde waarvan hij niet door een arbeidsovereenkomst of

door een statuut verbonden is. Door de Wet van 6 mei 2009 werd reeds verduidelijkt dat ook de activiteit

als mandataris van een rechtspersoon een zelfstandige beroepsbezigheid uitmaakt (art. 72, derde lid Wet).

De Wet van 15 januari 2014 heeft de bescherming ook mogelijk gemaakt voor zelfstandigen in bijberoep

en voor gepensioneerden met een toegelaten zelfstandige activiteit.16

Het voorwerp van de bescherming betreft de ‘hoofdverblijfplaats’. Dat is de plaats waar een gezin of een

alleenstaande gewoonlijk leeft, daar waar men het grootste gedeelte van de tijd effectief verblijft. Het

bepalen van de hoofdverblijfplaats wordt niet gedetermineerd door de inschrijving in de

bevolkingsregisters, maar wordt vastgesteld op basis van feitelijke elementen.17 Wanneer het onroerend

goed bestemd is voor gemengd gebruik (professioneel/privé), dan moet in de verklaring een duidelijk

onderscheid gemaakt worden tussen het gedeelte dat gebruikt wordt als hoofdverblijfplaats en het gedeelte

dat gebruikt wordt voor beroepsdoeleinden (art. 75, eerste lid Wet). Indien de oppervlakte die gebruikt

wordt voor beroepsdoeleinden minder dan 30 % beslaat van de totale oppervlakte van het onroerend goed, 14 E. DIRIX en K. BROECKX, Beslag, Mechelen, Kluwer, 2010, 152. 15 B. DE BECKER, “Privé-woning zelfstandige niet langer vatbaar voor beslag na verklaring bij notaris”, Not.Act. 2007, afl. 10, (1), 1; B. VANLERBERGHE en S. RUTTEN, “Het recht op nakoming en zijn grenzen” in F. GEORGES (ed.), Algemene en bijzondere aspecten van het uitvoeringsrecht, Brugge, die Keure, 2010, (25) 49; K. BROECKX, “Capita selecta in het uitvoeringsrecht” in F. GEORGES (ed.), Algemene en bijzondere aspecten van het uitvoeringsrecht, Brugge, die Keure, 2010, (53) 69. 16 M. DE CLERCQ, “De onbeslagbaarheid van de gezinswoning gewijzigd en verduidelijkt”, Not.Fisc.M. 2014, afl. 3, (58) 58. 17 Wetsontwerp houdende diverse bepalingen (IV), Parl.St. Kamer 2006-07, nr. 2873/001, 58.

7

kunnen de rechten op het gehele onroerend goed niet vatbaar voor beslag worden verklaard (art. 75,

tweede lid Wet). Indien de oppervlakte die gebruikt wordt voor beroepsdoeleinden 30 % of meer beslaat

van de totale oppervlakte van het onroerend goed, kunnen alleen de rechten op het gedeelte dat als

hoofdverblijfplaats gebruikt wordt niet vatbaar voor beslag worden verklaard mits voorafgaandelijk

statuten worden opgesteld (art. 75, derde lid Wet).

De verklaring van onbeslagbaarheid moet op straffe van nietigheid voor een notaris worden verleden. De

akte moet daarenboven een gedetailleerde beschrijving bevatten van het onroerend goed en de vermelding

van de eigen, gemeenschappelijke of onverdeelde aard van de zakelijke rechten die de zelfstandige bezit

op het onroerend goed (art. 74, § 1, eerste lid Wet). De gehuwde echtgenoot behoeft, ongeacht het feit dat

hij alleen eigenaar zou zijn dan wel het goed hem toebehoort in onverdeeldheid, of in het

gemeenschappelijk vermogen valt, de instemming van de andere echtgenoot (art. 74, § 2, eerste lid Wet).

De oorspronkelijke wettekst voorzag niet in een vervangende rechterlijke machtiging. De wetgever heeft

hieraan verholpen door naar analogie met artikel 215, § 1 BW te voorzien in een vervangende machtiging

door de rechtbank van eerste aanleg, en, in spoedeisende gevallen, door de voorzitter van die rechtbank,

indien de echtgenoot zonder gewichtige redenen weigert of indien deze vermoedelijk afwezig is,

onbekwaam werd verklaard of in de onmogelijkheid verkeert zijn wil te kennen te geven (art. 74, § 2,

tweede lid Wet). Volgens sommige auteurs18 lijkt de Wet een ongelijkheid te creëren tussen gehuwden en

samenwonenden. De Wet vereist immers enkel de instemming van de gehuwde partner van de

zelfstandige met de verklaring van onbeslagbaarheid, maar laat de (wettelijk) samenwonende partner van

de zelfstandige buiten beschouwing. De notariële verklaring moet bovendien in een hiertoe bestemd

register op het hypotheekkantoor waar het onroerend goed is gelegen worden overgeschreven. Vóór deze

overschrijving kan de verklaring niet aan derden worden tegengeworpen (art. 76, eerste lid Wet).

De op het hypotheekkantoor overgeschreven verklaring heeft slechts uitwerking ten aanzien van

schuldeisers van wie de schuldvordering na de overschrijving is ontstaan en dit naar aanleiding van de

zelfstandige beroepsactiviteit van degene die de verklaring heeft gedaan (art. 77, eerste lid Wet). De

beslagimmuniteit geldt derhalve niet voor de volgende schulden: reeds bestaande beroepsschulden,

schulden die vreemd zijn aan de zelfstandige beroepsactiviteit zoals privé- en familiale schulden, schulden

met een gemengd karakter (privé/professioneel) en schulden voortvloeiend uit een misdrijf (art. 77,

tweede lid Wet).

De verklaring blijft uitwerking hebben voor het verleden na het verlies van de hoedanigheid van

zelfstandige, zelfs na een faillissement (art. 77, vierde lid Wet). Op deze manier tracht de wetgever de

18 L. VANNOOTE en I. VERHULST, “Bescherming hoofdverblijfplaats van de zelfstandige”, RGDC 2007, (464) 467.RGDC

8

gefailleerde zelfstandige niet voor een onmogelijke keuze te plaatsen tussen een nieuwe tewerkstelling als

loontrekkende of ambtenaar en het behoud van de bescherming van zijn hoofdverblijfplaats. 19 De

verklaring heeft echter geen uitwerking als de zelfstandige krachtens de artikelen 265, § 2, 409, § 2 of

530, § 2 W.Venn. aansprakelijk wordt gesteld omdat een door hem begane kennelijk grove fout heeft

bijgedragen tot het faillissement. Bovendien blijft de verklaring ook uitwerking hebben bij verandering of

stopzetting van de zelfstandige activiteit. In geval van verandering van de zelfstandige activiteit blijft de

bescherming gewoon doorlopen en zal ze gelden zowel ten opzichte van beroepsschulden uit de vorige

activiteit als ten opzichte van beroepsschulden uit de nieuwe activiteit. In geval van stopzetting van de

zelfstandige activiteit is het vanzelfsprekend dat er enkel beroepsschulden zijn uit de voorheen gevoerde

activiteit, zodat geen bescherming geldt voor toekomstige schulden.20

De omvang van de bescherming is afhankelijk van het aangenomen secundair huwelijksvermogensstelsel.

Terwijl in het wettelijk stelsel de verklaring slaat op het gehele gemeenschappelijk onroerend goed, zal dit

in een stelsel van scheiding van goederen uitsluitend betrekking hebben op het onverdeeld aandeel van de

zelfstandige in het onroerend goed.21 In het laatste geval zullen, bij latere uitbreiding van de zakelijke

rechten op hetzelfde onroerend goed, de effecten van de verklaring van rechtswege en retroactief worden

uitgebreid tot de nieuw verworven rechten, tenzij de schuldeiser aantoont dat de zelfstandige zijn

solvabiliteit opzettelijk heeft verminderd (art. 74, § 1, tweede lid Wet).

Van de verklaring kan op ieder ogenblik, onder de voorwaarden die bepaald zijn bij de artikelen 74 en 76

Wet, worden afgezien. Deze afstand heeft een retroactieve werking. De verklaring wordt aldus geacht

nooit te hebben bestaan (art. 78, eerste lid Wet). Het betreft een persoonlijk recht. De curator van het

faillissement kan derhalve het recht om van de verklaring af te zien niet uitoefenen (art. 78, tweede lid

Wet). Het afzien van de verklaring ten voordele van één of meer bepaalde schuldvorderingen heeft het

afzien van de verklaring ten opzichte van alle schuldvorderingen tot gevolg (art. 78, derde lid Wet).

Volgens sommige auteurs vormt het verbod op afstand ten behoeve van een welbepaalde schuldvordering

een belangrijke hindernis in de praktijk. Uit de praktijk blijkt immers dat kredietverstrekkers zich

terughoudend opstellen ten opzichte van zelfstandigen die een verklaring hebben afgelegd, zodat deze

zelfstandigen de facto gedwongen worden tot het afzien van deze verklaring. Auteur M. DE CLERCQ is

dan ook de mening toegedaan dat de mogelijkheid van het toestaan van een individuele uitzondering ten

19 Wetsontwerp houdende diverse bepalingen (IV), Parl.St. Kamer 2006-07, nr. 2873/018, 60. 20 M. DE CLERCQ, “De onbeslagbaarheid van de gezinswoning gewijzigd en verduidelijkt”, Not.Fisc.M. 2014, afl. 3, (58) 62. 21 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 86-87.

9

voordele van een welbepaalde schuldvordering in deze tijden van kredietschaarste een betere bescherming

zou bieden aan de zelfstandige.22

De verklaring blijft uitwerking hebben na de ontbinding van het huwelijksvermogensstelsel wanneer het

goed wordt toebedeeld aan de echtgenoot-zelfstandige die de verklaring heeft afgelegd, behalve ten

aanzien van de schulden die ontstaan zijn naar aanleiding van diens zelfstandige beroepsbezigheid en

waarvan de invordering uitgevoerd kan worden op het vermogen van de gewezen echtgenoot (art. 79

Wet). Met deze uitzondering tracht de wetgever te vermijden dat de toenmalige echtgenoot van de

zelfstandige helemaal alleen zou opdraaien voor de beroepsschulden van de zelfstandige, terwijl de

echtgenoot-zelfstandige die de woning behoudt, zou blijven genieten van de onbeslagbaarheid.23 In de

oorspronkelijke wettekst werd gesproken van de ontbinding van ‘huwelijksstelsel’, wat aanleiding gaf tot

enige verwarring. Het was immers niet duidelijk of enkel de situatie van het einde van het huwelijk werd

beoogd, of tevens de wijziging van het huwelijksvermogensstelsel die een toebedeling van de

gezinswoning kan inhouden. De wet schept thans klaarheid en verduidelijkt dat ook wijzigingen aan het

huwelijksvermogensstelsel en de gerechtelijke scheiding van goederen worden omvat door deze bepaling

en niet enkel de echtscheiding.24 Verder heeft het overlijden van degene die de verklaring heeft gedaan de

herroeping van de verklaring tot gevolg. Deze herroeping heeft evenwel enkel uitwerking voor de

toekomst (art. 80 Wet).

De bescherming blijft gehandhaafd voor een zelfstandige die de beschermde hoofdverblijfplaats verkoopt

om met de opbrengst ervan een nieuwe hoofdverblijfplaats te kopen, mits aan bepaalde voorwaarden

wordt voldaan (art. 81, § 1 Wet). Er treedt zakelijke subrogatie op door de vervanging van het

oorspronkelijke referentiegoed in een geldsom die op haar beurt wordt vervangen door een nieuwe

hoofdverblijfplaats. Als eerste voorwaarde voor het behoud van de uitwerking van de verklaring is vereist

dat de opbrengst van de verkoop van de eerste hoofdverblijfplaats bewaard blijft in handen van de notaris

die de verkoopakte heeft verleden. Als tweede voorwaarde is vereist dat de zelfstandige een nieuwe

hoofdverblijfplaats aankoopt binnen een termijn van één jaar te rekenen vanaf de datum van de

authentieke verkoopakte van de eerste hoofdverblijfplaats. Wordt niet tijdig een nieuwe

hoofdverblijfplaats aangekocht, dan vervalt de bescherming van de verklaring en kan de uitvoering op de

gelden worden vervolgd. Ten slotte dient in de akte houdende verkrijging van de nieuwe

hoofdverblijfplaats een verklaring van wederbelegging van deze fondsen te worden opgenomen.25

22 M. DE CLERCQ, “De onbeslagbaarheid van de gezinswoning gewijzigd en verduidelijkt”, Not.Fisc.M. 2014, afl. 3, (58) 63-64. 23 Wetsontwerp houdende diverse bepalingen (IV), Parl.St. Kamer 2006-07, nr. 2873/018, 61. 24 M. DE CLERCQ, “De onbeslagbaarheid van de gezinswoning gewijzigd en verduidelijkt”, Not.Fisc.M. 2014, afl. 3, (58) 61. 25 M. DE CLERCQ, “De onbeslagbaarheid van de gezinswoning gewijzigd en verduidelijkt”, Not.Fisc.M. 2014, afl. 3, (58) 62.

10

B. Recent wetsontwerp

10. Het wetsvoorstel van 1 april 2014 betreffende de niet-vatbaarheid voor beslag van de woning van de

zelfstandige26 wijzigt de huidige wetgeving, zoals hieronder beknopt uiteengezet.

In het wetsontwerp wordt opgemerkt dat de maatregel voor heel wat ondernemers een waardevolle optie

kan zijn, maar dat dergelijke maatregel in de praktijk toch weinig bekend lijkt te zijn. Volgende cijfers kan

men terugvinden in de berichtgeving hieromtrent van het Neutraal Syndicaat voor Zelfstandigen: in het

jaar 2007 werden 419 verklaringen afgelegd, in het jaar 2008 werden 854 verklaringen afgelegd, in het

jaar 2009 werden 891 verklaringen afgelegd, in het jaar 2010 werden 866 verklaringen afgelegd, in het

jaar 2011 werden 735 verklaringen afgelegd en in het jaar 2012 (tot en met 30 november 2012) werden

563 verklaringen afgelegd.27

In het wetsontwerp wordt dan ook voorgesteld om deze bescherming te verruimen in die zin dat deze een

automatisme zou worden. Waar nu de mogelijkheid bestaat een verklaring van onbeslagbaarheid af te

leggen, zou die onbeslagbaarheid voortaan de regel worden. Door van de onbeslagbaarheid het principe te

maken, wordt meteen ook het probleem verholpen dat er (te) weinig ruchtbaarheid wordt gegeven aan het

nu reeds bestaande beschermingsmechanisme. De indieners van het wetsvoorstel zijn er immers van

overtuigd dat – zeker in deze tijden van economische crisis – diegenen die de uitdaging aangaan

zelfstandig te ondernemen ten volle moeten kunnen genieten van de bescherming waar zij op grond van de

wet recht op hebben.28

Afdeling 3. Hoofdelijkheid inzake schulden voor de huishouding en de opvoeding van de kinderen

§ 1. Achtergrond

11. Vóór de Wet van 14 juli 1976 was de hoofdelijkheid inzake schulden voor de huishouding en de

opvoeding van de kinderen nog een onbestaande regeling. De wet van 14 juli 1976 bekrachtigde de

handelingsbewaamheid van de gehuwde vrouw en tegelijk werd het hoofdelijk statuut inzake schulden

voor de huishouding en de opvoeding van de kinderen ingevoerd (art. 222 BW).29 Elke echtgenoot kan

hierdoor een maximaal onderpand bieden aan de schuldeisers zodat de basisbehoeften van het gezin

26 Wetsvoorstel betreffende de niet-vatbaarheid voor beslag van de woning van de zelfstandige, Parl.St. Kamer 2013-14, nr. 3515/001. 27 Wetsvoorstel betreffende de niet-vatbaarheid voor beslag van de woning van de zelfstandige, Parl.St. Kamer 2013-14, nr. 3515/001, 3. 28 Wetsvoorstel betreffende de niet-vatbaarheid voor beslag van de woning van de zelfstandige, Parl.St. Kamer 2013-14, nr. 3515/001, 3-4. 29 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 113.

11

worden gewaarborgd. Deze dwingende bepaling van het primair huwelijksstelsel beklemtoont niet enkel

de gelijkheid tussen de echtgenoten en het gezinsbelang, maar biedt tevens een belangrijke bescherming

aan de derde-schuldeiser.

Door de handelingsbekwaamheid van de gehuwde vrouw in 1976 te bekrachtigen, stelde er zich een

probleem van kredietwaardigheid. De toen bestaande arbeidsmarkt kenmerkte zich namelijk door een lage

vrouwelijke participatiegraad. Het hoofdelijk statuut voor schulden ten behoeve van de huishouding en de

opvoeding van de kinderen werd door de wetgever dan ook ingevoerd om tegemoet te komen aan het

solvabiliteitsprobleem dat de handelingsbekwaamheid van de gehuwde vrouw mogelijk met zich

meebracht. Zoals auteur W. PINTENS terecht aanhaalt, kan men zich de vraag stellen of de ratio legis van

de hoofdelijkheid niet reeds achterhaald is. Het probleem van kredietwaardigheid stelt zich immers heel

wat minder, door de verhoogde participatie van de vrouw op de arbeidsmarkt. Bovendien is het ruime

verhaalsrecht van de schuldeisers, waartoe de hoofdelijkheid aanleiding geeft, nog moeilijk te

rechtvaardigen, juist omwille van het feit dat iedere echtgenoot thans over financiële middelen beschikt.

Het is - m.i. - dan ook niet meer te verantwoorden dat een schuldeiser die een product of een dienst levert

aan een gehuwde partner, het voordeel van een ruimer verhaalsrecht wordt verschaft.30

§ 2. Draagwijdte van artikel 222 BW

12. Het hoofdelijk statuut voor huishoudelijk schulden en opvoedingsschulden houdt in dat iedere

echtgenoot voor het geheel van de schuld kan worden aangesproken. Hierbij is het irrelevant onder welk

huwelijksvermogensstelsel de betrokken echtgenoten gehuwd zijn en dit gelet op het feit dat het primair

huwelijksstelsel zowel van toepassing is op echtgenoten gehuwd onder een gemeenschapsstelsel, als onder

het stelsel van scheiding van goederen. De voor het geheel aangesproken echtgenoot heeft een

verhaalsrecht op de andere echtgenoot op grond van artikel 221 BW, aangezien huishoudelijke schulden

en opvoedingsschulden lasten van het huwelijk uitmaken.31

A. Hoofdelijkheid voor huishoudelijke schulden

13. Luidens artikel 222 BW verbindt iedere schuld die door één der echtgenoten wordt aangegaan ten

behoeve van de huishouding de andere echtgenoot hoofdelijk. Het hoofdelijk statuut geldt voor alle

schulden aangegaan in het kader van de huishouding, ook wanneer deze schulden geen noodzakelijk

karakter vertonen. 32 Het is aan de derde-contractant te bewijzen of voldaan is aan de

30 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 114-115. 31 G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch familierecht, Brugge, die Keure, 2010, 507-508. 32 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 113-114.

12

toepassingsvoorwaarden van artikel 222 BW.33

Nergens in de wet wordt er een definitie gegeven van het begrip huishoudelijke schuld. Het komt dus toe

aan de rechtspraak om aan het begrip een concrete invulling te geven. Volgende schulden kunnen

exemplatief worden opgesomd34 : de huur en huurlasten, brandstof, gas en elektriciteit, aankopen van

kleding, voedingswaren en huishoudelijke voorwerpen, premies voor een familiale verzekering, het

debetsaldo op een bankrekening indien dit werd gehanteerd voor huishoudelijke uitgaven en

ziekenhuiskosten inzake de verzorging van één der echtgenoten. Schulden aangegaan in het kader van

beleggingen en beroepsverrichtingen worden niet geacht te zijn aangegaan voor de huishouding.35

Opdat er sprake zou kunnen zijn van schulden ten behoeve van de huishouding, is het vereist dat er nog

een daadwerkelijk bestaande huishouding voorhanden is. Dit is in beginsel niet meer het geval in het kader

van een feitelijke scheiding. 36 Toch wordt in de rechtspraak aangenomen dat de regel van de

hoofdelijkheid toch toepassing kan vinden in geval van feitelijke scheiding, indien een echtgenoot met de

kinderen samenwoont, indien een echtgenoot bewijst dat de andere schuld heeft aan het ontstaan of het

voortduren van de feitelijke scheiding of indien een derde-contractant niet op de hoogte kon zijn van de

feitelijke scheiding en dus te goeder trouw op de uiterlijke schijn is afgegaan.37 Ook het Hof van Cassatie

heeft zich in het arrest van 15 oktober 1999 reeds uitgesproken omtrent de situatie waarbij één der

echtgenoten in het kader van een feitelijke scheiding contracteert met een derde te goeder trouw. Het Hof

hield zich enerzijds nauwgezet aan de letter van de wet door te bevestigen dat de hoofdelijkheid voor

huishoudelijke schulden, waarin art. 222 BW voorziet, wel degelijk het bestaan van een effectieve

huishouding veronderstelt. Anderzijds corrigeerde het Hof van Cassatie deze strikte interpretatie door een

belangrijke uitzondering toe te staan, gebaseerd op de figuur van de vertrouwensleer. De feitelijke

scheiding kan volgens het Hof namelijk niet worden tegengeworpen aan de derde-contractant die niet op

de hoogte was van de echtelijke moeilijkheden en dus te goeder trouw was. Het Hof liet echter wel enige

ruimte voor interpretatie ten aanzien van de feitenrechter wat het vermoeden van goede trouw in hoofde

van de derde medecontractant betreft. 38 In het casstiearrest van 7 januari 2008 heeft het Hof deze ruimte

voor interpretatie echter beperkt door te stellen dat de derde-contractant op het ogenblik van het aangaan

van de schuld zelf niet moet onderzoeken of de gehuwde medecontractant nog steeds met zijn

huwelijkspartner samenwoont. De derde-contractant heeft met andere woorden geen actieve informatie-

en onderzoeksplicht. Indien zijn medecontractant gehuwd is, geldt er volgens het Hof immers een

33 G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch familierecht, Brugge, die Keure, 2010, 507. 34 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 113-114. 35 W. PINTENS, S. MOSSELMANS en C. DECLERCK, Praktijkboek familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 23-25. 36 Antwerpen 2 maart 2005, TFR 2005, 716, noot M. CROMMEN. 37 W. PINTENS, C. DECLERCK en K. VANWINCKELEN, Schets van het familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2012, 43. 38 Cass. 15 oktober 1999, RW 2000-01, 836-837, noot F.APS.

13

vermoeden van samenleving en gemeenschappelijke huishouding, waaruit het vermoeden van

hoofdelijkheid volgt zolang het huwelijk bestaat. 39 Het komt dus aan de niet-contracterende echtgenoot

toe te bewijzen dat de derde wel op de hoogte was van de feitelijke scheiding op het ogenblijk dat de

schuld werd aangegaan. De echtgenoot kan dit aantonen met alle middelen van recht. 40 Uit het

cassatiearrest van 7 januari 2008 blijkt duidelijk dat het economisch belang van een derde om zijn schuld

vereffend te zien zwaarder doorweegt dan het belang van de niet-contracterende echtgenoot die hiervan

het nadeel ondervindt.

Zoals auteur E. VAN ROYEN terecht opmerkt is de zonet geschetste discussie omtrent de invloed van de

feitelijke scheiding op de toepassing van artikel 222 BW enkel van belang voor de verhaalbaarheid van

huishoudelijke schulden in het kader van een stelsel van scheiding van goederen. Bij echtgenoten gehuwd

onder het wettelijk stelsel kan deze discussie namelijk worden vermeden door een beroep te doen op de

bepalingen van het secundair huwelijksvermogensrecht. Op grond van artikel 1408, tweede streepje BW

worden huishoudelijke schulden, aangegeaan tijdens het samenleven door één der echtgenoten,

gekwalificeerd als gemeenschappelijke schulden. Wat betreft de huishoudelijke schulden aangegaan

tijdens een feitelijke scheiding, is er geen wettelijke bepaling voorhanden om deze kosten als eigen te

kwalificeren. Gelet op het vermoeden van gemeenschappelijkheid inzake schulden moeten deze schulden

als gemeenschappelijk worden gekwalificeerd (art. 1408, zevende streepje BW) en zijn ze op grond van

artikel 1414, eerste lid BW verhaalbaar op het gemeenschappelijk vermogen en op het eigen vermogen

van iedere echtgenoot. In het kader van het stelsel van scheiding van goederen is de discussie betreffende

de invloed van de feitelijke scheiding op de toepassing van artikel 222 BW echter wel van groot belang,

aangezien schuldeisers enkel artikel 222 BW voorhanden hebben om de hoofdelijke gehoudenheid van de

andere echtgenoot af te dwingen.41

B. Hoofdelijkheid voor schulden voor de opvoeding van de kinderen

14. Schulden aangegaan ten behoeve van de opvoeding van de kinderen verbinden de echtgenoten

hoofdelijk. De hoofdelijkheid geldt zowel voor de schulden inzake onderhoud als inzake opleiding.

Hierbij is het irrelevant of er nog een daadwerkelijk gezamenlijke huishouding voorhanden is. De

hoofdelijkheid blijft dus ook bij feitelijke scheiding en bij scheiding van tafel en bed bestaan.42 Met

‘kinderen’ worden niet enkel de gemeenschappelijke kinderen van de echtgenoten bedoeld, maar alle

kinderen die deel uitmaken van het gezin, zelf als zij na de feitelijke scheiding met slechts één van de

39 Cass. 7 januari 2008, T.Fam. 2009, 56-63, noot E. VAN ROYEN. 40 Brussel 17 september 2002, JLMB 2004, 1207, noot Y.-H. LELEU. 41 Cass. 7 januari 2008, T.Fam. 2009, 60-63, noot E. VAN ROYEN. 42 W. PINTENS, C. DECLERCK en K. VANWINCKELEN, Schets van het familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2012, 44.

14

echtgenoten samenleven.43

Volgens het Hof van Cassatie is de verplichting om onverschuldigd ontvangen kinderbijslagen terug te

betalen aan het kinderbijslagfonds geen schuld aangegaan ten behoeve van de huishouding of van de

opvoeding van de kinderen, zodat artikel 222 BW in dergelijk geval geen toepassing kan vinden.44

C. Buitensporige schulden

15. Schulden die, gelet op de bestaansmiddelen van het gezin, een buitensporig karakter vertonen,

verbinden de echtgenoot, die de schuld niet heeft aangegaan, niet hoofdelijk (art. 222, tweede lid BW).

De bewijslast rust op de echtgenoot die aan de hoofdelijkheid tracht te ontsnappen.45 Wat als buitensporig

dient te worden beschouwd, hangt af van de discretionaire bevoegdheid van de rechter. De

buitensporigheid dient met andere woorden in concreto te worden beoordeeld. Hoewel de wet

uitdrukkelijk verwijst naar de bestaansmiddelen, wordt in het algemeen aangenomen dat de toetsing moet

gebeuren aan de hand van de tentoongespreide levensstandaard van het gezin, daar de derde-contractant de

bestaansmiddelen van het gezin vermoedelijk niet zal kennen.46 Enkele klassieke voorbeelden kunnen

worden gegeven: een overbodig plastisch chirurgische ingreep, schilderlessen voor een vrouw uit een

bescheiden gezin, de lening door een vrouw uit een bescheiden gezin voor een wagen om de kinderen naar

school te brengen en schulden gemaakt om twee schoolkinderen van een bestaansminimumtrekker op

internaat te laten verblijven47.

Op grond van artikel 222, tweede lid BW kan de van goederen gescheiden echtgenoot niet worden

aangesproken voor buitensporige huishoudelijke schulden en opvoedingsschulden, door de andere

echtgenoot aangegaan. Zijn de echtgenoten daarentegen gehuwd onder het wettelijk stelsel, moet rekening

worden gehouden met de bepalingen van het secundair huwelijkssvermogensstelsel. Schulden aangegaan

door één van de echtgenoten ten behoeve van de huishouding en de opvoeding van de kinderen zijn

gemeenschappelijk, ook al brengen zij lasten mee, die gelet op de bestaansmiddelen van het gezin, een

buitensporig karakter vertonen (art. 1408, tweede streepje BW). Wat betreft de verhaalsrechten van de

schuldeisers, geldt artikel 1414, tweede lid, 1° BW. Buitensporige huishoudelijke schulden en

opvoedingsschulden zijn verhaalbaar op het gemeenschappelijk vermogen en op het eigen vermogen van

de contracterende echtgenoot, maar niet op het eigen vermogen van de niet-contracterende echtgenoot.

43 G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch familierecht, Brugge, die Keure, 2010, 507. 44 Cass. 19 maart 2007, RW 2008-9, 926. 45 G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch familierecht, Brugge, die Keure, 2010, 507. 46 W. PINTENS, C. DECLERCK en K. VANWINCKELEN, Schets van het familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2012, 44. 47 W. PINTENS, S. MOSSELMANS en C. DECLERCK, Praktijkboek familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 21-23.

15

De toepassing van het cassatierarrest van 15 oktober 1999 (cf. supra) met betrekking tot de invloed van de

feitelijke scheiding op het begrip huishoudelijke schuld veroorzaakt echter in het kader van buitensporige

schulden een onbillijke situatie ten aanzien van de niet-contracterende echtgenoot. Het Hof vertrekt

namelijk vanuit de vaststelling dat een huishoudelijke schuld een gezamenlijke huishouding veronderstelt.

Dit standpunt leidt echter tot de eigenaardige vaststelling dat buitensporige huishoudelijke schulden

gemaakt tijden het samenleven niet verhaalbaar zijn op het eigen vermogen van de niet-contracterende

echtgenoot (art. 1414, tweede lid, 1° BW), terwijl diezelfde schulden, aangegaan tijdens een periode van

feitelijke scheiding, wel verhaalbaar zijn op dit vermogen (art. 1414, eerste lid BW). In het primair

huwelijksstelsel stelt dit probleem zich echter niet, aangezien de niet-contracterende echtgenoot krachtens

artikel 222, tweede lid BW niet aansprakelijk is voor buitensporige schulden. Deze onbillijke situatie

waartoe het cassatiearrest van 15 oktober 1999 aanleiding geeft, is - m.i. - niet rechtvaardig ten aanzien

van de niet-contracterende echtgenoot. De oplossing die auteur E. VAN ROYEN voor dit onbillijk gevolg

aanreikt, is - m.i. - een redelijke oplossing in het voordeel van de niet-contracterende echtgenoot. Volgens

deze auteur bestaat de enige juiste en billijke oplossing erin om artikel 222, tweede lid BW te laten

primeren op artikel 1414, eerste lid BW, in het geval de huishoudelijke schulden een buitensporig karakter

vertonen en na de feitelijke scheiding zijn aangegaan. 48

§ 3. Procedurele aspecten

16. Wat betreft de geschillen inzake artikel 222 BW, is het gemeen recht van toepassing. Er is met andere

woorden geen specifieke procedure met betrekking tot artikel 222 BW voorzien.49

Overeenkomstig artikel 569, 1° Ger.W. is de rechtbank van eerste aanleg bevoegd kennis te nemen van

een geschil tussen echtgenoten onderling. Indien er derden in het geschil betrokken zijn, wordt de

materiële bevoegdheid bepaald door het bedrag van de vordering. Artikel 624 Ger.W. bepaalt de

territoriale bevoegdheid.

Hoofdstuk 3. Het wettelijk stelsel


§ 1. Keuze voor het wettelijk stelsel

17. Het wettelijk stelsel is het huwelijksvermogensstelsel dat van toepassing is indien geen

huwelijkscontract werd opgemaakt. Daarnaast fungeert het wettelijk stelsel ook als stelsel van gemeen

48 Cass. 7 januari 2008, T.Fam. 2009, 59-60, noot E. VAN ROYEN. 49 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 117.

16

recht. Dit betekent dat de regels van het wettelijk stelsel aanvullend van toepassing zijn voor wie huwt

onder een gemeenschapsstelsel, telkens wanneer het huwelijkscontract voor een bepaald aspect geen eigen

regeling invoert.50 De vrijheid om een huwelijkscontract op te maken wordt echter beperkt door artikel

1451 BW enerzijds en de bepalingen van het primair huwelijksstelsel (cf. supra) anderzijds. Artikel 1451

BW bepaalt immers dat de regels inzake het bestuur, en bijgevolg de regels die betrekking hebben op de

verhaalbaarheid van schulden, in ieder gemeenschapsstelsel dwingend zijn opgelegd.51

Het wettelijk huwelijksvermogensstelsel kan men omschrijven als een beperkte gemeenschap of een

scheiding van goederen met een gemeenschap van aanwinsten. Met dit stelsel wilde de wetgever enerzijds

de solidariteit tussen de echtgenoten benadrukken en anderzijds de echtgenoten laten beschikken over een

zekere autonomie. Dit zal blijken uit onderstaande bespreking omtrent de samenstelling van de

onderscheiden vermogens.52

§ 2. Overgangsregeling

18. De overgangsbepalingen van de Wet van 14 juli 197653 worden gekenmerkt door onduidelijkheid en

kunnen op zijn minst als onvolledig en onsamenhangend worden beschouwd. Dat vormt dan ook een

reden hieronder terug te grijpen naar de algemene principes van overgangsrecht.54

Luidens artikel 2 BW beschikt de wet enkel voor het toekomende en heeft ze geen terugwerkende kracht.

Rond deze wettelijke bepaling werd een algemene leer omtrent overgangsrecht ontwikkeld. Deze

algemene leer, toegepast op de nieuwe wetgeving inzake huwelijksvermogensrecht, komt neer op het

volgende. Vooreerst zouden de bepalingen van het primair huwelijksstelsel en de bepalingen van openbare

orde of alleszins van dwingend recht onmiddellijk van toepassing zijn. Daarnaast zouden de bepalingen

van het secundair huwelijksvermogensstelsel niet van toepassing zijn op de vroeger gesloten

huwelijkscontracten en ook niet op de huwelijkscontracten waarin het vroegere wettelijk stelsel werd

gekozen. Ten slotte zou het nieuwe wettelijk stelsel onmiddellijk van toepassing worden op echtgenoten

zonder huwelijkscontract onder het voegere wettelijk stelsel gehuwd, doch het verleden zou daarbij

50 W. PINTENS, B. VAN DER MEERSCH en K. VANWINCKELEN, Inleiding tot het familiaal vermogensrecht, Leuven, Universitaire Pers, 2002, 121; H. CASMAN, “De insolvente persoon in zijn gezinssituatie – vermogensrechtelijke aspecten” in J. VANDENWYNGAERDEN (ed.), Insolventierecht 2004-2005, Mechelen, Kluwer, 2006, (271) 287. 51 H. CASMAN, “De insolvente persoon in zijn gezinssituatie – vermogensrechtelijke aspecten” in J. VANDENWYNGAERDEN (ed.), Insolventierecht 2004-2005, Mechelen, Kluwer, 2006, (271) 287. 52 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 151. 53 De overgangsbepalingen van de Wet van 14 juli 1976 zijn terug te vinden in art. 3 (overgangsbepalingen) en art. 47 van art. 4 (opheffings- en wijzigingsbepalingen). 54 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 447.

17

onaangeroerd moeten worden gelaten. 55

De Wet van 14 juli 1976 bevat evenwel een eigen overgangsregeling, zodat met de hierboven

uiteengezette principes enkel rekening moet worden gehouden voorzover de Wet van 14 juli 1976 er niet

uitdrukkelijk van afwijkt. Uit de wettelijke overgangsregeling kan het volgende worden afgeleid.

Vooreerst wordt bepaald dat de Wet van 14 juli 1976 in werking is getreden op 28 september 1976 en

volledig toepasselijk is op echtgenoten gehuwd vanaf 28 september 1976. Vervolgens wordt in de

overgangsregeling opgenomen dat het primair huwelijksstelsel en de bepalingen inzake de

veranderlijkheid van de huwelijksvermogensstelsels vanaf 28 september 1976 ook toepasselijk zijn op

echtgenoten gehuwd vóór deze datum. Ten slotte wordt bepaald dat uitsluitend het vroegere

huwelijksvermogensrecht van toepassing is zo het huwelijksvermogensstelsel werd ontbonden vóór 28

september 1977, ook al wordt het pas later vereffend en verdeeld. 56

De echtgenoten die vóór 28 september 1976 zijn gehuwd zonder huwelijkscontract of onder het

toenmalige wettelijk stelsel van gemeenschap van roerende goederen en aanwinsten konden gedurende

een jaar te rekenen vanaf 28 september 1976 ten overstaan van een notaris verklaren dat zij hun wettelijk

of bedongen huwelijksvermogensstelsel ongewijzigd wensten te handhaven (art. 3, 1° Wet 14 juli 1976).

Bij gebrek aan een verklaring tot handhaving binnen dergelijke termijn, werden de bepalingen van de

artikelen 1398 tot 1450 BW van toepassing op deze echtgenoten (art. 3, 2° Wet 14 juli 1976). De vraag die

zich vervolgens stelt is hoe de onderwerping aan het nieuw wettelijk stelsel concreet moet worden

begrepen. Voor het antwoord op deze hamvraag werden drie theorieën ontwikkeld. Het gaat om de

retroactiviteitstheorie, de ontbindingstheorie en de continuïteitstheorie. Het Hof van Cassatie heeft in twee

arresten duidelijk zijn voorkeur laten blijken voor de continuïteitstheorie.57 Wat betreft deze theorie kan de

werking ervan als volgt worden uiteengezet. Of een goed eigen of gemeenschappelijk is, wordt uitgemaakt

aan de hand van de wettelijke regels die golden op het ogenblijk van de verwerving van het betrokken

goed. Om te weten of een schuld een eigen of een gemeenschappelijk karakter bezit, moet worden

nagegaan wat de wettelijke regels waren op het ogenblik dat de schuld werd aangegaan. Wat betreft de

vermogens waarop een eigen of gemeenschappelijke schuld kan verhaald worden, moet gekeken worden

naar de wettelijke regels die gelden op het ogenblik van het verhaal. Of een bestuurshandeling geldig werd

verricht, moet worden uitgemaakt aan de hand van de wettelijke regels die golden op het ogenblik van de

verrichting. Om na te gaan welke wetsbepalingen de vereffening en verdeling beheersen, moet gekeken

55 G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch familierecht, Brugge, die Keure, 2010, 653-654. 56 G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch familierecht, Brugge, die Keure, 2010, 654. 57 Cass. 6 januari 1989, RW 1988-89, 1327; Cass. 28 september 1989, RW 1989-90, 1253.

18

worden naar de wettelijke regels, geldend op het ogenblik van de ontbinding. 58

Afdeling 2. Kwalificatie van de vermogens

19. Het wettelijk huwelijksvermogensstelsel maakt een onderscheid tussen drie vermogens: het eigen

vermogen van de éne huwelijkspartner, het eigen vermogen van de andere huwelijkspartner en het

gemeenschappelijk vermogen (art. 1398 BW).59

De wettelijke bepalingen betreffende het wettelijk stelsel, meer bepaald de regels inzake de samenstelling

van het gemeenschappelijk vermogen, de bestuursbevoegdheden van de echtgenoten en de

verhaalsrechten van de schuldeisers, zijn afwijkend van hetgeen naar gemeen recht geldt.60 Deze van het

gemeen recht afwijkende regels, vinden hun oorsprong in de bijzondere aard van het gemeenschappelijk

vermogen. Het gemeenschappelijk vermogen wordt immers omschreven als een bestemmingsgebonden

vermogen zonder rechtspersoonlijkheid, waarbij de bestemming ligt in het huwelijk.61 Door het feit dat het

gemeenschappelijk vermogen gekwalificeerd wordt als een doelvermogen, onderscheidt het zich van een

“gewone” onverdeeldheid.62

Afdeling 3. Baten

§ 1. Baten van het eigen vermogen

20. Wat betreft het actief van het eigen vermogen kunnen twee grote categorieën van eigen goederen

worden onderscheiden.63 Het gaat enerzijds om de goederen eigen omwille van hun herkomst (art. 1399

BW) en anderzijds om de goederen eigen omwille van hun aard (art. 1400 en 1401 BW).

A. Goederen eigen door hun oorsprong

Deze categorie van eigen goederen omvat vooreerst de goederen en schuldvorderingen die aan elk van

beide echtgenoten toebehoren op de dag van het huwelijk (art. 1399 BW, eerste lid BW). Bepalend voor

de kwalificatie als eigen goed is het tijdstip van de verwerving. Zo is een goed eigen wanneer de titel van

58 G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch familierecht, Brugge, die Keure, 2010, 657-658. 59 Meestal is er sprake van het eigen vermogen van de man, het eigen vermogen van de vrouw en het gemeenschappelijk vermogen, maar aangezien het huwelijk sedert de wet van 13 februari 2003 is opengesteld voor personen van hetzelfde geslacht, wordt derhalve gesproken van het eigen vermogen van de éne echtgenoot en het eigen vermogen van de andere echtgenoot. 60 H. CASMAN, “De insolvente persoon in zijn gezinssituatie – vermogensrechtelijke aspecten” in J. VANDENWYNGAERDEN (ed.), Insolventierecht 2004-2005, Mechelen, Kluwer, 2006, (271) 287. 61 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 152; D. MICHIELS, “Huwelijkscontracten als instrumenten van vermogensplanning”, AFT 2008, afl. 1, (4) 7. 62 H. CASMAN, “De insolvente persoon in zijn gezinssituatie – vermogensrechtelijke aspecten” in J. VANDENWYNGAERDEN (ed.), Insolventierecht 2004-2005, Mechelen, Kluwer, 2006, (271) 287. 63 G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch familierecht, Brugge, die Keure, 2010, 533; D. MICHIELS, “Huwelijkscontracten als instrumenten van vermogensplanning”, AFT 2008, afl. 1, (4) 7.

19

eigendomsverkrijging dateert van vóór het huwelijk, ook al werd de echtgenoot slechts na het huwelijk in

het bezit gesteld. Een schuldvordering dat een vaste dagtekening heeft van vóór het huwelijk is eveneens

eigen, ook al wordt ze tijdens het huwelijk ingevorderd. Een goed aangekocht tijdens het huwelijk door

het lichten van een optie daterend van vóór het huwelijk, heeft daarentegen een gemeenschappelijk

karakter.64

Daarnaast bevat deze categorie van eigen goederen de goederen om niet verkregen tijdens het huwelijk.

Overeenkomstig artikel 1399, eerste lid BW gaat het om goederen en schuldvorderingen verkregen door

schenking, erfenis of testament. Het begrip schenking dient ruim geïnterpreteerd te worden en impliceert

elke schenking, ingeacht de vorm en ongeacht de persoon van de schenker.65

De bewijsregeling van artikel 1399, tweede en derde lid BW is van groot belang, aangezien bij gebrek

aan bewijs van het eigen karakter, goederen als gemeenschappelijk worden beschouwd (art. 1405, 4°

BW). Hierbij dient een onderscheid gemaakt te worden naargelang het eigen karakter bewezen dient te

worden ten aanzien van derden (art. 1399, tweede lid BW) of tussen de echtgenoten onderling (art. 1399,

derde lid BW). Ten aanzien van derden kan het eigen karakter enkel bewezen worden door middel van de

bewijsmiddelen die limitatief zijn opgesomd in de wet. Tussen echtgenoten kan het bewijs van het eigen

karakter daarentegen door alle middelen van recht worden geleverd.

B. Goederen eigen door hun aard

Deze categorie van eigen goederen omvat vooreerst de accessoria of de toebehoren (art. 1400 BW). Dat

zijn goederen die ten dienste staan van een ander goed.66 Artikel 1400 BW geeft een beperkende

opsomming van 7 categorieën van goederen67, die omwille van hun aard en ongeacht het tijdstip of de

wijze van verkrijging eigen zijn, doch behoudens vergoeding indien daartoe aanleiding bestaat.68 De

bewijsregeling van art. 1399, tweede en derde lid BW is van toepassing om het bewijs te leveren van het

eigen karakter van het oorspronkelijke goed. Bovendien dient een band tussen het oorspronkelijke goed en

de accessoria te worden aangetoond.69

Daarnaast behoren ook de strikt persoonlijke goederen tot de categorie van goederen eigen omwille van

hun aard (art.1401 BW). Artikel 1401 BW somt 5 soorten goederen op die eigen zijn omwille van hun

64 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 154. 65 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 154-155. 66 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 159. 67 Voor een grondige bespreking omtrent deze reeks goederen, zie W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 159-173. 68 G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch familierecht, Brugge, die Keure, 2010, nr. 536-537. 69 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 159.

20

strikt persoonlijk karakter. Dergelijke goederen zijn eigen ongeacht het tijdstip van de verkrijging en

zonder dat hierbij enige vergoeding verschuldigd is.70 De bewijsregeling van artikel 1399, tweede en derde

lid BW geldt hier echter niet. Het eigen karakter van de goederen volgt hier immers uit de aard van de

goederen en moet dus in geen geval worden bewezen.71

Er moet tevens gewezen worden op het onderscheid dat gemaakt wordt tussen de ‘rechten’ en de

‘vermogenswaarde’. Het is namelijk zo dat daar waar de ‘rechten’ eigen zijn, dit niet zo is met de

‘vermogenswaarde.72 Bij wijze van voorbeeld kunnen vennootschapsaandelen op naam van één der

echtgenoten worden vermeld. Overeenkomstig artikel 1401, 5° BW behoren de lidmaatschapsrechten tot

het eigen vermogen, terwijl de vermogenswaarde van deze aandelen in het gemeenschappelijk vermogen

wordt opgenomen.73

§ 2. Baten van het gemeenschappelijk vermogen

21. In principe worden de inkomsten, de besparingen en de aanwinsten van gehuwden gebruikt voor het

onderhoud en de verbetering van de welvaart van het gezin. Omwille van dit maatschappelijk aspect heeft

de wetgever rond deze drie bestanddelen het gemeenschappelijk vermogen opgebouwd.74

Artikel 1405 BW somt een aantal specifieke gemeenschappelijke goederen op en beschouwt bovendien

het gemeenschappelijk vermogen als restcategorie.75

A. Specifieke gemeenschappelijke goederen

De gemeenschappelijke goederen omvatten vooreerst de inkomsten uit de beroepsbezigheden van de

echtgenoten, alle inkomsten of vergoedingen die ze vervangen of aanvullen en de inkomsten uit openbare

of particuliere mandaten (art. 1405, 1° BW). Deze inkomsten behoren vanaf hun ontstaan onmiddellijk en

van rechtswege tot het gemeenschappelijk vermogen.76

Vervolgens behoren de vruchten, inkomsten en interesten van eigen goederen ook tot het

gemeenschappelijk vermogen (art. 1405, 2° BW). Onder vruchten worden zowel de natuurlijke als de

70 G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch familierecht, Brugge, die Keure, 2010, 547. 71 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 173. 72 D. MICHIELS, “Huwelijkscontracten als instrumenten van vermogensplanning”, AFT 2008, afl. 1, (4) 9; H. CASMAN, “De insolvente persoon in zijn gezinssituatie – vermogensrechtelijke aspecten” in J. VANDENWYNGAERDEN (ed.), Insolventierecht 2004-2005, Mechelen, Kluwer, 2006, (271) 288. 73 Antwerpen 10 januari 2007, NjW 2007, 899, noot G. VERSCHELDEN. 74 G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch familierecht, Brugge, die Keure, 2010, 551; H. CASMAN, “De insolvente persoon in zijn gezinssituatie – vermogensrechtelijke aspecten” in J. VANDENWYNGAERDEN (ed.), Insolventierecht 2004-2005, Mechelen, Kluwer, 2006, (271) 288. 75 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 181. 76 D. MICHIELS, “Huwelijkscontracten als instrumenten van vermogensplanning”, AFT 2008, afl. 1, (4) 7-8.

21

burgerlijke vruchten verstaan.77

Ten slotte zijn de goederen, geschonken of vermaakt aan de twee echtgenoten samen of aan één

echtgenoot onder beding dat die goederen gemeenschappelijk zullen zijn, gemeenschappelijk (art. 1405,

3° BW). Indien evenwel goederen vermaakt worden aan de echtgenoten met aanduiding van een

welbepaalde verhouding, dan behoren die goederen in die verhouding tot het eigen vermogen van de

echtgenoten en niet tot de gemeenschap.78

B. Restcategorie

Overeenkomstig artikel 1405, 4° BW zijn alle goederen, waarvan niet bewezen is dat zij aan één der

echtgenoten eigen zijn ingevolge enige wetsbepaling, gemeenschappelijk.

§ 3. Recent wetsontwerp

22. Op 20 augustus 2013 werd door de federale regering het wetsontwerp tot wijziging van artikel 301

van het Burgerlijk Wetboek en van diverse bepalingen inzake het huwelijksvermogensrecht, in het

bijzonder met betrekking tot de levensverzekeringen, de vergoedingsregelingen en de gevolgen van

echtscheiding, ingediend (hierna verkort het “Wetsontwerp”).79 Hoofdstuk 2 van het Wetsontwerp heeft

vooreerst tot doel om de huidige ongrondwettig verklaarde regeling inzake het lot van de

levensverzekeringen, met inbegrip van de aanvullende pensioenen aan te passen. Daarnaast maakt de

regering van de gelegenheid gebruik om artikel 1405 BW, dat het gemeenschappelijk vermogen definieert,

te herschrijven.80

De artikelen 127 en 128 van de Wet op de landverzekeringsovereenkomst (WLVO) regelen het

huwelijksvermogensrechtelijk statuut van een levensverzekering. Het Grondwettelijk Hof oordeelde in het

verleden dat deze bepalingen ongrondwettelijk zijn.81 De artikelen 127 en 128 WLVO worden in het

Wetsontwerp dan ook geschrapt82 en het huwelijksvermogensrechtelijk statuut van een levensverzekering

wordt geïntegreerd in het Burgerlijk Wetboek. De regering is immers de mening toegedaan dat de 77 G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch familierecht, Brugge, die Keure, 2010, 552. 78 D. MICHIELS, “Huwelijkscontracten als instrumenten van vermogensplanning”, AFT 2008, afl. 1, (4) 8. 79 Wetsontwerp tot wijziging van artikel 301 van het Burgerlijk Wetboek en van diverse bepalingen inzake het huwelijksvermogensrecht, in het bijzonder met betrekking tot de levensverzekeringen, de vergoedingsregelingen en de gevolgen van echtscheiding, Parl.St. Kamer 2012-13, nr. 2998/001. 80 Voor een meer uitgebreide toelichting omtrent dit wetsontwerp, zie T. ROOVERS, “Wetsontwerp tot wijziging van artikel 301 van het Burgerlijk Wetboek en van diverse bepalingen in het huwelijksvermogensrecht, in het bijzonder met betrekking tot de levensverzekering, de vergoedingsregelingen en de gevolgen van echtscheiding”, T.Not. 2013, (678) 678-692. 81 GwH 26 mei 1999, nr. 54/99; GwH 27 juli 2011, nr. 136/2011. 82 Wetsontwerp tot wijziging van artikel 301 van het Burgerlijk Wetboek en van diverse bepalingen inzake het huwelijksvermogensrecht, in het bijzonder met betrekking tot de levensverzekeringen, de vergoedingsregelingen en de gevolgen van echtscheiding, Parl.St. Kamer 2012-13, nr. 2998/001, 67.

22

verhouding tussen de verzekeringsnemer en diens echtgenoot niet thuishoort in de Wet op de

landverzekeringsovereenkomst, maar in het Burgerlijk Wetboek. 83 In het Wetsontwerp wordt een

verschillende regeling tot stand gebracht voor enerzijds de individuele levensverzekeringen, en anderzijds

de collectieve levensverzekeringen (groepsverzekeringen).

De individuele levensverzekeringen worden in het Wetsontwerp onderverdeeld in drie categorieën. De

eerste categorie betreft de individuele levensverzekering die de in gemeenschap gehuwde

verzekeringsnemer in eigen voordeel heeft bedongen, voor het geval van overlijden van zijn echtgenoot

(de zgn. ‘egoïstische’ levensverzekering). De verzekeringsuitkering zal een eigen goed zijn van de

begunstigde echtgenoot. Indien de premies werden betaald met gemeenschapsgelden zal wel een

vergoeding verschuldigd zijn aan het gemeenschappelijk vermogen. Deze nieuwe regel wordt opgenomen

in artikel 1400, 7 BW en vervangt de vorige bepaling. 84 Een tweede categorie dat de regering

onderscheidt, is de individuele levensverzekering die de in gemeenschap gehuwde verzekeringsnemer in

het voordeel van zijn echtgenoot sluit, voor het geval van zijn eigen overlijden (de zgn.

‘voorzorgsmaatregel’). Ook hier zal de uitkering een eigen goed zijn van de begunstigde echtgenoot. Er

zal echter geen vergoeding verschuldigd zijn aan de gemeenschap, ook al werden de premies betaald

vanuit de huwgemeenschap. Deze uitkering wordt als zesde punt toegevoegd aan artikel 1401 BW.85 De

derde categorie betreft de individuele levensverzekeringsovereenkomst die de in gemeenschap gehuwde

verzekeringsnemer heeft bedongen met het oog op de verkrijging van een verzekeringsprestatie bij het

bereiken van een bepaalde leeftijd (de zgn. ‘spaarmaatregel’ of ‘spaarverrichting’). Spaarverrichtingen

behoren in een gemeenschapsstelsel essentieel tot het gemeenschappelijk vermogen. Voor dit type

levensverzekering wenst de regering een nieuw artikel 1405/1 BW toe te voegen waarin drie situaties

worden behandeld.86

De collectieve levensverzekeringen (groepsverzekeringen) worden beschouwd als een aanvullend

pensioen. Voor dergelijke levensverzekeringen wordt in het Wetsontwerp een nieuw artikel 1405/2 BW

83 Wetsontwerp tot wijziging van artikel 301 van het Burgerlijk Wetboek en van diverse bepalingen inzake het huwelijksvermogensrecht, in het bijzonder met betrekking tot de levensverzekeringen, de vergoedingsregelingen en de gevolgen van echtscheiding, Parl.St. Kamer 2012-13, nr. 2998/001, 10. 84 Wetsontwerp tot wijziging van artikel 301 van het Burgerlijk Wetboek en van diverse bepalingen inzake het huwelijksvermogensrecht, in het bijzonder met betrekking tot de levensverzekeringen, de vergoedingsregelingen en de gevolgen van echtscheiding, Parl.St. Kamer 2012-13, nr. 2998/001, 11. 85 Wetsontwerp tot wijziging van artikel 301 van het Burgerlijk Wetboek en van diverse bepalingen inzake het huwelijksvermogensrecht, in het bijzonder met betrekking tot de levensverzekeringen, de vergoedingsregelingen en de gevolgen van echtscheiding, Parl.St. Kamer 2012-13, nr. 2998/001, 12. 86 Wetsontwerp tot wijziging van artikel 301 van het Burgerlijk Wetboek en van diverse bepalingen inzake het huwelijksvermogensrecht, in het bijzonder met betrekking tot de levensverzekeringen, de vergoedingsregelingen en de gevolgen van echtscheiding, Parl.St. Kamer 2012-13, nr. 2998/001, 15.

23

voorgesteld, onder een afzonderlijke titel (§ 3/1 “Aanvullend pensioen”), steunend op de regel dat een

aanvullend pensioen een aanvullend inkomen verleent, ook wanneer dit een gekapitaliseerd inkomen is, en

dat een inkomen tijdens het huwelijk en zolang het gemeenschapsstelsel duurt aan het gemeenschappelijk

vermogen toekomt.87

Tussen het herpositioneren van de individuele levensverzekeringen en de aanvullende pensioenen in het

wettelijk stelsel wenst de regering in het Wetsontwerp ook het begrip aanwinsten te definiëren door artikel

1405 BW te willen wijzigen. Het begrip ‘aanwinsten’ wordt als centrale noemer gehanteerd om het

gemeenschappelijk vermogen te omschrijven. Onder aanwinsten mogen volgens het Wetsontwerp

volgende elementen worden verstaan:

1. De beroepsinkomsten, waarbij het huidige punt 1 van artikel 1405 BW integraal behouden blijft.

2. De inkomsten van eigen goederen van de echtgenoten. Het begrip ‘inkomsten’ is een verkorte,

doch allesomvattende omschrijving voor wat op vandaag wordt omschreven als ‘vruchten,

inkomsten, interesten’.

3. In dit punt worden voor de volledigheid de inkomsten uit de gemeenschappelijke goederen

vermeld. Verdere toelichting is hier overbodig.

4. Het vierde punt is een letterlijke overname van het derde punt in het huidige artikel 1405 BW, dat

verwijst naar de goederen die werden geschonken of werden vermaakt aan de beide echtgenoten

samen, of aan één van hen onder de vermelding dat deze goederen gemeenschappelijk zullen zijn.

5. Het vijfde punt vermeldt de goederen die door (één van) beide echtgenoten rechtstreeks of

onrechtstreeks verworven werden met de goederen vermeld in de punten 1 tot en met 4 hiervoor.

Hiermee wil de regering in de verf zetten dat het gemeenschappelijk vermogen een spaar-,

bestedings- en bestemmingsvermogen betreft.

6. Tot slot blijft het residuair karakter van artikel 1405 BW overeind, aangezien de goederen

waarvan niet kan worden bewezen dat ze tot het eigen vermogen van één van beide echtgenoten

behoren, gemeenschappelijk zullen zijn.

Uit deze opsomming blijkt dat er inhoudelijk geen verschil is met het bestaande recht dat op hetzelfde

onderscheid is gestoeld, zij het zonder het expliciete gebruik van de term “aanwinst”.88

87 Wetsontwerp tot wijziging van artikel 301 van het Burgerlijk Wetboek en van diverse bepalingen inzake het huwelijksvermogensrecht, in het bijzonder met betrekking tot de levensverzekeringen, de vergoedingsregelingen en de gevolgen van echtscheiding, Parl.St. Kamer 2012-13, nr. 2998/001, 22. 88 Wetsontwerp tot wijziging van artikel 301 van het Burgerlijk Wetboek en van diverse bepalingen inzake het huwelijksvermogensrecht, in het bijzonder met betrekking tot de levensverzekeringen, de vergoedingsregelingen en de gevolgen van echtscheiding, Parl.St. Kamer 2012-13, nr. 2998/001, 13.

24

Afdeling 4. Lasten

§ 1. Algemeen

23. Aangezien het gemeenschappelijk vermogen geen rechtspersoonlijkheid bezit, kunnen schulden niet

rechtstreeks in hoofde van dit vermogen ontstaan. De schulden ontstaan ofwel in hoofde van één der

echtgenoten, ofwel in hoofde van de beide echtgenoten gezamenlijk.89

De regeling van het passief in het huwelijksvermogensrecht vertoont twee aspecten; het definitief passief

enerzijds en het voorlopig passief anderzijds.90 Het definitief passief (of de bijdrage) betreft het statuut van

de schuld, met name het eigen of gemeenschappelijk karakter van de schuld. Het definitief passief betreft

met andere woorden de vraag welk vermogen de schuld uiteindelijk moet dragen (art. 1406-1408 BW).

Het voorlopig passief (of de verbintenis) betreft daarentegen het verhaalsrecht van de schuldeisers. Hier

gaat het om de verhouding tussen de echtgenoten en de schuldeisers (art.1409-1414 BW).91 De vraag naar

de verbintenis tot betaling van de schulden rijst steeds tijdens de werking van het stelsel, zodra de

schuldeisers hun verhaalsrecht willen uitoefenen. De vraag naar de bijdrage stelt zich daarentegen in de

praktijk bij de ontbinding van het stelsel.92

Het definitief passief wordt in het Burgerlijk Wetboek behandeld vóór het voorlopig passief, aangezien

voorafgaandelijk aan de vraag welk vermogen tot onderpand van de schuldeisers zal dienen, uitgemaakt

dient te worden of het gaat om een eigen schuld, dan wel om een gemeenschappelijke schuld.93

Zeer algemeen kan het volgende worden gesteld. Een schuld die wat de bijdrage betreft eigen is, kan in de

regel slechts verhaald worden op het eigen vermogen van de schuldenaar en op diens inkomsten.

Uitzonderlijk is er een ruimer verhaalsrecht voorzien voor de schuldeisers, met name op het

gemeenschappelijk vermogen. Een schuld die wat de bijdrage betreft een gemeenschappelijk karakter

bezit, kan in beginsel verhaald worden op de drie vermogens (met name het gemeenschappelijk vermogen

en de eigen vermogens van de beide echtgenoten). In uitzonderlijke gevallen geldt er echter een beperkter

verhaalsrecht voor de schuldeisers, wat inhoudt dat de schuldeisers geen verhaal kunnen uitoefenen op het

eigen vermogen van de echtgenoot-niet-schuldenaar. 94

89 N. VANDEBEEK, Het onroerend goed en het huwelijksvermogen, Mechelen, Kluwer, 2007, 127. 90 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 184-185. 91 G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch familierecht, Brugge, die Keure, 2010, 557-558. 92 N. VANDEBEEK, Het onroerend goed en het huwelijksvermogen, Mechelen, Kluwer, 2007, 127-128. 93 N. VANDEBEEK, Het onroerend goed en het huwelijksvermogen, Mechelen, Kluwer, 2007, 128. 94 G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch familierecht, Brugge, die Keure, 2010, 558.

25

§ 2. Het definitief passief

A. Eigen schulden

24. Wat betreft de eigen schulden, wordt in de wet een onderscheid gemaakt tussen de schulden eigen

omwille van hun oorsprong (art. 1406 BW) en de schulden eigen omwille van hun aard (art. 1407 BW).95

Overeenkomstig artikel 1406 BW zijn de schulden van de echtgenoten die dagtekenen van vóór het

huwelijk en de schulden ten laste van erfenissen en giften die toevallen tijdens het huwelijk, eigen

schulden van de betrokken echtgenoten. Deze bepaling vormt een toepassing van het adagium ubi

emolumentum, ibi onus.96

- De schulden die dateren van vóór het huwelijk

Een schuld dagtekent van vóór het huwelijk van zodra de rechtsgrond ervan zich situeert vóór het

huwelijk, zelfs al is de schuld pas opeisbaar of geschiedt de betaling slechts tijdens het huwelijk.97

Een toepassingsgeval van een voorhuwelijkse schuld betreft bijvoorbeeld de onderhoudsuitkering te

betalen aan een echtgenoot uit een vorig huwelijk. Deze schulden hebben een eigen karakter, aangezien de

uitkeringen hun rechtsgrond vinden in een rechtsfeit dat dateert van vóór het huwelijk.98 Een ander

toepassingsgeval dat bij wijze van voorbeeld kan worden vermeld betreft de situatie waarbij één der

echtgenoten vóór het huwelijk een onroerend goed verkocht heeft bij sterkmaking voor de werkelijke

eigenaar. Stel dat deze laatste de verkoop echter weigert te bekrachtigen en dat de echtgenoot wordt

veroordeeld tot het betalen van een schadevergoeding, zal de schuld tot het betalen van een

schadevergoeding eigen zijn, aangezien de rechtsgrond van de schuld voortvloeit uit de sterkmaking

daterend van vóór het huwelijk.99

- De schulden ten laste van erfenissen en giften die aan de echtgenoten toevallen tijdens het huwelijk

De lasten van de nalatenschap omvatten alle (roerende en onroerende) schulden van de erflater, de

begrafeniskosten, de kosten van vereffening van de nalatenschap en de successierechten. De lasten van de

schenking betreffen de (eventuele) lasten die aan de schenking zijn verbonden, de registratierechten en de

95 G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch familierecht, Brugge, die Keure, 2010, 558. 96 Dit adagium verwijst naar het noodzakelijk verband dat bestaat tussen de baten en de lasten van de verscheidene vermogens (‘daar waar het voordeel is, is ook de last’). Daar het gemeenschappelijk vermogen in beginsel niets ontvangt bij het aangaan van het huwelijk, mag het ook niet bezwaard worden met voorhuwelijkse schulden. De bepaling van artikel 1406 BW is de logische pendant van artikel 1399, eerste lid BW. 97 Kh. Charleroi 9 januari 2008, JT 2008, 192. 98 N. VANDEBEEK, Het onroerend goed en het huwelijksvermogen, Mechelen, Kluwer, 2007, 129. 99 N. VANDEBEEK, Het onroerend goed en het huwelijksvermogen, Mechelen, Kluwer, 2007, 129.

26

kosten van de akte.100

Wat betreft de schulden eigen omwille van hun aard, somt artikel 1407 BW op limitatieve wijze vier

categorieën van eigen schulden op101:

- De schulden door één der echtgenoten aangegaan in het uitsluitend belang van zijn eigen vermogen (art.

1407, eerste streepje BW)

Het criterium van het uitsluitend belang is echter vatbaar voor interpretatie. Het is dan ook aan de rechter

ten gronde soeverein te oordelen of de voorwaarde van het uitsluitend belang in concreto aanwezig is.102

De vraag die echter gesteld kan worden is of het criterium van het ‘uitsluitend belang’ al dan niet een

strikte interpretatie behoeft. Enkele auteurs zijn van mening dat het uitsluitend belang strikt dient te

worden geïnterpreteerd. Dergelijke auteurs menen dat van zodra het gemeenschappelijk vermogen, zij het

onrechtstreeks, een voordeel behaalt, de schuld niet langer eigen is.103 De vraag rijst echter of deze strikte

interpretatie wel strookt met de bedoeling van de wetgever. Uit de voorbereidende werken blijkt immers

dat het begrip ‘uitsluitend’ eerder dient te worden begrepen als een ‘persoonlijk en rechtstreeks’ belang

van het eigen vermogen. Andere auteurs zijn op grond hiervan de mening toegedaan dat onrechtstreekse

voordelen (bv. inkomstenverhoging), die desgevallend toekomen aan het gemeenschappelijk vermogen,

het eigen karakter van de schuld niet beletten.104 Zo worden bijvoorbeeld de schulden aangegaan voor de

verbetering of de verbouwing van een eigen onroerend goed (niet de gezinswoning) beschouwd als eigen

schulden.105 Van zodra een ander vermogen dan het vermogen van de echtgenoot-contractant een

rechtstreeks belang heeft bij de schuld, verliest de schuld haar eigen karakter. Zo wordt een schuld,

aangegaan voor de verbetering en de verandering van een eigen woning, teneinde de andere echtgenoot

toe te laten er een handel uit te oefenen, beschouwd als een gemeenschappelijke schuld.106

- De schulden ontstaan uit een persoonlijke of zakelijke zekerheid door één der echtgenoten gesteld in een

ander belang dan dat van het gemeenschappelijk vermogen (art. 1407, tweede streepje BW)

Uit deze bepaling volgt dat de schulden voortvloeiend uit persoonlijke zekerheden (bijvoorbeeld de

borgstelling of de hoofdelijkheid) of uit zakelijke zekerheden (bijvoorbeeld de hypotheek of het pand),

gesteld in het belang van het eigen vermogen van een echtgenoot of in het belang van een derde,

100 N. VANDEBEEK, Het onroerend goed en het huwelijksvermogen, Mechelen, Kluwer, 2007, 131-132. 101 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 188. 102 N. VANDEBEEK, Het onroerend goed en het huwelijksvermogen, Mechelen, Kluwer, 2007, 132. 103 W. PINTENS, B. VAN DER MEERSCH en K. VANWINCKELEN, Inleiding tot het familiaal vermogensrecht, Leuven, Universitaire Pers, 2002, 152. 104 N. VANDEBEEK, Het onroerend goed en het huwelijksvermogen, Mechelen, Kluwer, 2007, 132-133. 105 G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch familierecht, Brugge, die Keure, 2010, 559. 106 N. VANDEBEEK, Het onroerend goed en het huwelijksvermogen, Mechelen, Kluwer, 2007, 133.

27

beschouwd worden als eigen schulden.107

Artikel 1407, tweede streepje voorziet twee voorwaarden. Als eerste voorwaarde wordt er vereist dat de

echtgenoot alleen heeft gehandeld. Indien beide echtgenoten gezamenlijk optreden, zal de schuld als

gemeenschappelijk worden aangemerkt. Zo vallen de schulden ontstaan uit de borgstelling door beide

echtgenoten aangegaan voor een derde, of de zekerheidsstelling ten voordele van de andere echtgenoot,

niet onder de toepassing van artikel 1407, tweede streepje BW. Als tweede voorwaarde geldt dat de

zekerheid werd gesteld in een ander belang dan dat van het gemeenschappelijk vermogen. In het algemeen

wordt aangenomen dat van zodra de oorzaak van de zekerheidsstelling volledig vreemd is aan het

gemeenschappelijk vermogen, er sprake is van een eigen schuld.108

- De schulden ingevolge een verboden beroep of een verboden handeling (art. 1407, derde streepje BW)

Indien een echtgenoot een beroep uitoefent, niettegenstaande het beroepsverbod overeenkomstig artikel

216 BW, zullen de schulden die eruit voortvloeien, eigen schulden zijn.

Bepaalde handelingen kan een echtgenoot niet verrichten zonder de medewerking van de andere

echtgenoot of zonder een rechterlijke machtiging (zie art. 215, 1417 en 1418-1419 BW). De schulden die

voortvloeien uit ten onrechte alleen gestelde handelingen (d.i. zonder medewerking van de andere

echtgenoot of zonder rechterlijke machtiging), zijn eigen schulden.109 Zo is bijvoorbeeld de leningsschuld

aangegaan zonder toestemming van de andere echtgenoot een eigen schuld.110

- De schulden ontstaan uit een strafrechtelijke veroordeling of uit een onrechtmatige daad begaan door

één der echtgenoten (art. 1407, vierde streepje BW)

Niet enkel de financiële lasten volgend uit een strafrechtelijke, burgerlijke of fiscale veroordeling tot

schadevergoeding of geldboete, worden hieronder begrepen, maar ook de lasten volgend uit een

minnelijke schikking of een dading.111

Een aansprakelijkheidsvordering voortvloeiend uit een contractuele verhouding is echter geen quasi-

delictuele schuld en valt bijgevolg niet onder de toepassing van artikel 1407, vierde streepje BW.112

107 G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch familierecht, Brugge, die Keure, 2010, 559-560. 108 N. VANDEBEEK, Het onroerend goed en het huwelijksvermogen, Mechelen, Kluwer, 2007, 134-135. 109 G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch familierecht, Brugge, die Keure, 2010, 560. 110 Antwerpen 22 september 1998, RW 2001-02, 348-350, noot S. MOSSELMANS. 111 Antwerpen 10 januari 2007, NjW 2007, 899, noot G. VERSCHELDEN. 112 Gent 17 juni 1995, T.Not. 1995, 557, noot F. BOUCKAERT.

28

B. Gemeenschappelijke schulden

25. Wat betreft de gemeenschappelijke schulden somt artikel 1408 BW 7 categorieën op. Dergelijke

opsomming is echter geen limitatieve opsomming. Schulden waarvan het eigen karakter niet is bewezen,

hetzij omdat de wet niet vermeldt dat ze eigen zijn, hetzij omdat niet kan worden bewezen dat ze aan de

wettelijke voorwaarden voldoen om als eigen gekwalificeerd te worden, worden immers vermoed

gemeenschappelijk te zijn (art. 1408, zevende streepje BW).113

- De Schulden aangegaan door beide echtgenoten, gezamenlijk of hoofdelijk

Luidens artikel 1408, eerste streepje BW worden de schulden, aangegaan door de beide echtgenoten114,

beschouwd als gemeenschappelijke schulden, ook al zijn ze in het uitsluitend belang van het eigen

vermogen van één der echtgenoten aangegaan. Indien een schuld werd aangegaan door de beide

echtgenoten in een verschillende hoedanigheid (bijvoorbeeld door de éne als schuldenaar, door de andere

als borg), gaat het echter niet om een gemeenschappelijke schuld, indien de betrokken schuld werd

aangegaan in het belang van het eigen vermogen van de echtgenoot-schuldenaar.115

- De schulden aangegaan door één der echtgenoten ten behoeve van de huishouding en de opvoeding van

de kinderen

Artikel 1408, tweede streepje BW kwalificeert de schulden aangegaan voor de huishouding en de

opvoeding van de kinderen als gemeenschappelijke schulden. Artikel 1408, tweede streepje BW moet

samen gelezen worden met artikel 222 BW, luidens hetwelk de schulden ten behoeve van de huishouding

en de opvoeding van de kinderen de echtgenoten hoofdelijk verbinden, tenzij ze buitensporig zijn (cf.

supra). 116 Een buitensporige huishoudelijke schuld blijft echter gemeenschappelijk, doch zonder

hoofdelijkheid. Bovendien is het verhaalsrecht van de schuldeisers in het geval van buitensporigheid

beperkter (cf. infra).117

- De schulden door één der echtgenoten aangegaan in het belang van het gemeenschappelijk vermogen

Overeenkomstig artikel 1408, derde streepje BW worden de schulden, aangegaan door één der

echtgenoten in het belang van het gemeenschappelijk vermogen, beschouwd als gemeenschappelijke

schulden. Dergelijke schulden vormen de tegenhanger van de inkomsten uit eigen arbeid en de inkomsten 113 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 191. 114 Bedoeld zijn zowel de gezamenlijke schulden, d.w.z. de schulden die elk der beide echtgenoten ten belope van de helft verbinden, als de hoofdelijke schulden, d.w.z. de schulden die elk der echtgenoten voor het geheel verbinden. 115 G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch familierecht, Brugge, die Keure, 2010, 561. 116 N. VANDEBEEK, Het onroerend goed en het huwelijksvermogen, Mechelen, Kluwer, 2007, 138-139. 117 G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch familierecht, Brugge, die Keure, 2010, 561-652.

29

van eigen goederen, zoals bepaald in artikel 1405, 1° en 2° BW. Zo kunnen bijvoorbeeld als

gemeenschappelijke schulden worden beschouwd de beroepsschulden en de inkomstenbelasting.118

- De schulden ten laste van giften die de gemeenschap toekomen

Artikel 1408, vierde streepje BW maakt opnieuw een toepassing uit van het adagium ubi emolumentum,

ibi onus. Als pendant van artikel 1405, 3° BW, beschouwt artikel 1408, vierde streepje BW als

gemeenschappelijk, de schulden ten laste van giften aan de twee echtgenoten gezamenlijk gedaan (zonder

specificering van hun respectievelijk aandeel) en de schulden ten laste van giften aan één van hen gedaan

onder het beding dat de gegeven of vermaakte goederen gemeenschappelijk zullen zijn.119

- De interesten van eigen schulden

De interesten die een bijzaak vormen van de eigen schulden van één der echtgenoten, worden in artikel

1408, vijfde streepje BW, afzonderlijk als gemeenschappelijke schulden gekwalificeerd. Ook hier wordt

duidelijk toepassing gemaakt van het adagium ubi emolumentum, ibi onus (cf. art. 1405, 2° BW). Enkel de

moratoire interesten zijn gemeenschappelijke schulden, niet de vergoedende interesten.120

De interesten van eigen schulden zijn steeds gemeenschappelijke schulden, ook indien de interesten buiten

verhouding staan tot de inkomsten van de echtgenoot-schuldenaar. Omdat deze regeling aanleiding zou

kunnen geven tot onbillijke situaties, heeft de wetgever ervoor geopteerd het gemeenschappelijk karakter

van deze schulden te behouden, doch in een beperking van het verhaalsrecht van de schuldeisers te

voorzien ter bescherming van de andere echtgenoot (art. 1414, tweede lid, 2° BW) (cf. infra).121

- De onderhoudsschulden jegens bloedverwanten in de nederdalende lijn van één der echtgenoten

Luidens artikel 1408, zesde streepje BW zijn de onderhoudsschulden jegens bloedverwanten in de

nederdalende lijn van één der echtgenoten, gemeenschappelijk. Met bloedverwanten in de nederdalende

lijn worden de kinderen (en kleinkinderen) van een echtgenoot bedoeld die geen deel uitmaken van het

gezin. Het gaat bijvoorbeeld om kinderen uit een vorig huwelijk of buitenhuwelijkse kinderen. In dit

kader, stelt zich tevens de vraag naar het eigen of gemeenschappelijk karakter van de onderhoudsschulden

jegens ascedenten of jegens een vorige echtgenoot.

Wat betreft de onderhoudsschulden tegenover ascedenten, dient een onderscheid te worden gemaakt

118 Beslagr. Gent 8 april 2004, T.Not. 2006, 200-201 119 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 193-194. 120 Gent 30 juni 1987, T.Not. 1987, 482. 121 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 194.

30

tussen de onderhoudsschulden jegens ouders en schoonouders en de onderhoudsschulden jegens andere

ascedenten. Onderhoudsschulden ten aanzien van de ouders van één der echtgenoten zijn overeenkomstig

de meerderheidsstrekking in de rechtspraak en de rechtsleer gemeenschappelijk, aangezien élke

echtgenoot alimentatieplichtig is, overeenkomstig de artikelen 205 en 206 BW.122 Ook wat betreft de

kwalificatie van de onderhoudsschulden verschuldigd aan andere bloedverwanten in de opgaande lijn is er

in de rechtsleer geen eensgezindheid. Sommige auteurs menen dat dergelijke schulden eveneens

gemeenschappelijk zijn.123 Deze kwalificatie is - m.i. - niet correct en zijn onderhoudsuitkeringen ten

behoeve van andere ascedenten eigen schulden, aangezien er geen wetsartikel voorhanden is zoals bij de

onderhoudsuitkeringen ten behoeve van ouders en schoonouders en het voorhuwelijkse schulden betreft

die de hun grondslag vinden in de bloedband tussen de ascedent en de descedent.124

Ook omtrent de kwalificatie van onderhoudsschulden lastens een vorige echtgenoot is er geen

eensgezindheid in de rechtsleer. Sommige auteurs zijn van mening dat een uitkering verschuldigd aan een

vorige echtgenoot een gemeenschappelijke schuld is.125 Naar mijn oordeel moet de gemeenschap echter

niet instaan voor de lasten die voortspruiten uit een vorig huwelijk en gaat het om een eigen schuld,

vermits de rechtsgrond dagtekent van vóór het huwelijk. Dit standpunt wordt tevens bevestigd door het

Hof van Cassatie.126

- De schulden waarvan niet bewezen is dat zij aan één der echtgenoten eigen zijn ingevolge enige

wetsbepaling

Artikel 1408, zevende streepje BW is de tegenhanger van artikel 1405, 4° BW en bepaalt dat de schulden

waarvan niet bewezen is dat zij aan één der echtgenoten eigen zijn ingevolge enige wetsbepaling,

gemeenschappelijk zijn.

§ 3. Het voorlopig passief

26. De verhaalsrechten van de schuldeisers van echtgenoten, gehuwd onder het wettelijk stelsel, worden

beheerst door de artikelen 1409-1414 BW (cf. infra; nr. 27-33).127 De wetgever wilde met deze regeling

een evenwicht creëren tussen de autonomie van de echtgenoten, hun onderlinge solidariteit en de eerbied

122 Tegenover deze meerderheidsstrekking staat een arrest van het hof van beroep te Brussel waarbij geoordeeld werd dat een onderhoudsschuld van een kind ten aanzien van zijn ouder een eigen schuld is en een onderhoudsschuld van een kind ten aanzien van zijn schoonouder een gemeenschappelijke schuld is (Brussel 1 december 2009, T.Fam. 2010, 100, noot R. BARBAIX). 123 G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch familierecht, Brugge, die Keure, 2010, 565. 124 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 195-197. 125 G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch familierecht, Brugge, die Keure, 2010, 566-567. 126 Cass. 21 januari 1988, RW 1988-89, 499. 127 H. CASMAN, “De insolvente persoon in zijn gezinssituatie – vermogensrechtelijke aspecten” in J. VANDENWYNGAERDEN (ed.), Insolventierecht 2004-2005, Mechelen, Kluwer, 2006, (271) 290.

31

voor de belangen van de schuldeisers.128 Deze artikelen vormen een van het gemeen recht (art. 7 en 8

Hyp.W.) afwijkend regime. De omvang van de verhaalsrechten wordt in hoofdzaak bepaald door de eigen

of gemeenschappelijke aard van de schuld.129

Artikel 1409 BW omvat de algemene regel betreffende de verhaalbaarheid van de eigen schulden. Luidens

deze algemene regel kan een eigen schuld van één van de echtgenoten slechts verhaald worden op diens

eigen vermogen en inkomsten. Niettegenstaande de inkomsten behoren tot het gemeenschappelijk

vermogen, worden zij niettemin blootgesteld aan het verhaalsrecht van de persoonlijke schuldeisers van de

echtgenoot.130 Uitzonderlijk wordt het verhaalsrecht van de persoonlijke schuldeisers uitgebreid tot het

gemeenschappelijk vermogen op grond van de verrijkingsgedachte (art. 1410 en 1411 BW). Daarnaast is

er voor schulden uit een strafrechtelijke veroordeling of een onrechtmatige daad een subsidiair

verhaalsrecht voorzien op het gemeenschappelijk vermogen, en dit ten belope van de helft van de netto-

baten (art. 1412 BW). 131 Bovendien is er een ruimer verhaalsrecht voorzien indien de schuld werd

aangegaan door de beide echtgenoten, in een verschillende hoedanigheid (art. 1413 BW).

Artikel 1414, eerste lid BW omvat de algemene regel betreffende de verhaalbaarheid van de

gemeenschappelijke schulden. Luidens artikel 1414, eerste lid BW kunnen gemeenschappelijke schulden

zowel verhaald worden op het eigen vermogen van iedere echtgenoot, als op het gemeenschappelijk

vermogen.132 Krachtens artikel 1414, tweede lid BW wordt er op deze algemene regel in een aantal

gevallen een uitzondering gemaakt. Het gaat hierbij om de zgn. onvolkomen gemeenschappelijke

schulden. Dergelijke gemeenschappelijke schulden zijn niet verhaalbaar op het eigen vermogen van de

niet-contracterende echtgenoot. Onder de onvolkomen gemeenschappelijke schulden worden de volgende

schulden begrepen: de buitensporige schulden ten behoeve van de huishouding en de opvoeding van de

kinderen, de interesten die een bijzaak vormen van de eigen schulden, de beroepsschulden en de

onderhoudsschulden jegens bloedverwanten in de nederdalende lijn van één der echtgenoten.

Afdeling 5. Executieaspecten

§ 1. Verhaalbaarheid van de eigen schulden

A. Algemene regel

128 H. CASMAN, “De insolvente persoon in zijn gezinssituatie – vermogensrechtelijke aspecten” in J. VANDENWYNGAERDEN (ed.), Insolventierecht 2004-2005, Mechelen, Kluwer, 2006, (271) 288. 129 E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 67. 130 N. VANDEBEEK, Het onroerend goed en het huwelijksvermogen, Mechelen, Kluwer, 2007, 141-142. 131 Antwerpen 10 januari 2007, NjW 2007, 899, noot G. VERSCHELDEN. 132 N. VANDEBEEK, Het onroerend goed en het huwelijksvermogen, Mechelen, Kluwer, 2007, 146-148.

32

27. Zoals reeds vermeld, kunnen eigen schulden overeenkomstig artikel 1409 BW slechts verhaald

worden op het eigen vermogen van de echtgenoot-schuldenaar en op diens inkomsten. Een eigen schuld

kan dus steeds verhaald worden op de inkomsten133 van de echtgenoot-schuldenaar, niettegenstaande deze

inkomsten deel uitmaken van het gemeenschappelijk vermogen (cf. art 1405, 1° en 2° BW). Deze

algemene regel is immers gebaseerd op artikel 7 Hyp.W., luidens hetwelk een schuldenaar met al zijn

goederen moet instaan tot voldoening van zijn schulden. 134 Uit de voorbereidende werkzaamheden blijkt

namelijk dat de wetgever van oordeel was dat het huwelijk geen middel mag zijn om zich onvermogend te

maken.135 De wetgever heeft geen rangorde bepaald tussen het eigen vermogen en de inkomsten van de

echtgenoot-schuldenaar. De schuldeiser is met andere woorden niet verplicht eerst zijn verhaal uit te

oefenen op de eigen goederen van de echtgenoot-schuldenaar, vooraleer zijn inkomsten aan te spreken.136

De bescherming verleend aan de schuldeisers door artikel 7 Hyp.W. gaat echter niet zo ver dat tevens

verhaal mogelijk is op het gemeenschappelijk vermogen, waarin de echtgenoot-schuldenaar een aandeel

bezit.137 Artikel 815 BW vindt hier immers geen toepassing; de persoonlijke schuldeisers kunnen derhalve

de huwgemeenschap niet openbreken.138 Het is bovendien vanzelfsprekend dat het eigen vermogen van de

echtgenoot-niet-schuldenaar niet vatbaar is voor verhaal door de persoonlijke schuldeisers van de

echtgenoot-schuldenaar.

Aangezien de wetgever uitgaat van een vermoede gemeenschappelijke aard van de schuld (cf. art. 1408,

zevende streepje BW), staat het aan de andere echtgenoot het persoonlijk karakter van de schuld te

bewijzen.139 Gelet op het vermoeden in artikel 1405, 4° BW draagt de schuldeiser de bewijslast van de

persoonlijke eigendom van de goederen.140 Of de schuldeiser zich hiertoe moet schikken naar de strenge

bewijsregel uit artikel 1399, tweede lid BW wordt betwist. Een redelijke interpretatie is dat de schuldeiser

zich niet in een slechtere positie mag bevinden dan zijn debiteur en derhalve het bewijs mag leveren

overeenkomstig artikel 1399, derde lid BW, namelijk aan de hand van alle middelen rechtens.141

De vraag rijst op welk ogenblik inkomsten hun karakter als inkomsten verliezen. Er zijn een aantal auteurs

die een zeer restrictief standpunt innemen en van oordeel zijn dat verhaal op inkomsten slechts mogelijk is

133 Bedoeld worden zowel de inkomsten uit arbeid, als de inkomsten uit kapitaal. 134 G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch familierecht, Brugge, die Keure, 2010, 568-569. 135 N. VANDEBEEK, Het onroerend goed en het huwelijksvermogen, Mechelen, Kluwer, 2007, 141. 136 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 197-198. 137 W. PINTENS, S. MOSSELMANS en C. DECLERCK, Praktijkboek familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 76-78. 138 E. DIRIX en K. BROECKX, Beslag, Mechelen, Kluwer, 2010, 102; E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 74; Beslagr. Brugge 5 november 1999, RW 1999-2000, 1206. 139 E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 74. 140 Beslagr. Gent 13 oktober 2009, RW 2010-11, 1267. 141 E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 74; H. CASMAN, “Schulden en huwelijksvermogensrecht”, TPR 1985, (289) 316.

33

zolang deze inkomsten niet werden geïnd. Dit standpunt houdt - m.i. - echter een te verregaande beperking

in van de rechten van de schuldeisers. Auteur PINTENS verdedigt een ruimere en meer genuanceerde

opvatting, die beter tegemoet komt aan de kwalificatie van inkomsten.142 Volgens deze auteur is verhaal

op de inkomsten mogelijk, zolang deze nog individualiseerbaar zijn. Volgens deze zienswijze worden

inkomsten slechts aanwinsten wanneer zij worden vermengd met goederen van het gemeenschappelijk

vermogen of wanneer zij worden aangewend voor de aanschaf van andere goederen. Concreet betekent

dit dat de schuldeiser tijdig (bewarend of uitvoerend) derdenbeslag zal moeten leggen in handen van de

schuldenaar van deze inkomsten indien hij zijn verhaalsrechten wenst veilig te stellen.143

B. Uitzondering: uitbreiding van het verhaalsrecht

28. Een eigen schuld kan, zoals gezegd, op de aan het gemeenschappelijk vermogen toekomende

inkomsten worden vervolgd. Bovendien kan een eigen schuld in welbepaalde gevallen ook worden

verhaald op datzelfde gemeenschappelijk vermogen. In de artikelen 1410-1413 BW worden een aantal

gevallen omschreven, waarbij het verhaalsrecht van de persoonlijke schuldeisers niet beperkt is tot het

eigen vermogen en de inkomsten van de echtgenoot-schuldenaar, maar waarbij er tevens verhaal mogelijk

is op het gemeenschappelijk vermogen. Deze gevallen van uitbreiding van het verhaalsrecht worden

hierna besproken. Het eigen vermogen van de echtgenoot-niet-schuldenaar blijft ook in deze

uitzonderingsgevallen buiten de verhaalsmogelijkheden van de persoonlijke schuldeisers.

- Voorhuwelijkse schulden en lasten van giften en erfenissen

Overeenkomstig artikel 1410, eerste lid BW kan een eigen schuld die dagtekent van vóór het huwelijk of

die een toegevallen erfenis, legaat of schenking belast, verhaald worden op het gemeenschappelijk

vermogen, in zoverre het gemeenschappelijk vermogen verrijkt werd door opneming van eigen goederen

van de echtgenoot-schuldenaar. Zo is bijvoorbeeld sprake van directe verrijking van het

gemeenschappelijk vermogen door inbreng van eigen goederen op grond van een clausule in het

huwelijkscontract.144 Wat de wetgever hiermee wenste te voorkomen, was dat de echtgenoot-schuldenaar

de mogelijkheid zou krijgen om het onderpand van zijn schuldeisers te verminderen door van zijn eigen

goederen gemeenschappelijke goederen te maken.145 Het bewijs van de verrijking, dat rust op de

schuldeiser, kan worden geleverd met alle middelen rechtens (art. 1410, tweede lid BW). Aangezien deze

142 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 198-199. Vgl.: H. CASMAN, “Schulden en huwelijksvermogensrecht”, TPR 1985, (289) 317-318. 143 E. DIRIX en K. BROECKX, Beslag, Mechelen, Kluwer, 2010, 103. 144 Kh. Charleroi 9 januari 2008, JT 2008, 192. 145 N. VANDEBEEK, Het onroerend goed en het huwelijksvermogen, Mechelen, Kluwer, 2007, 142-143.

34

bewijslast voor een derde-schuldeiser weinig evident is146, moet die bewijslast een redelijke invulling

krijgen. Het past hoe dan ook dat de echtgenoten hierbij hun medewerking verlenen.147 Indien de

schuldeiser in zijn bewijslast is geslaagd, mag hij op om het even welk bestanddeel van het

gemeenschappelijk vermogen de invordering van datgene wat hem verschuldigd is, nastreven, zelfs

alvorens de eigen goederen van de echtgenoot-schuldenaar aan te spreken.148

- Schulden uit een verboden beroep of handeling

Eigen schulden voortvloeiend uit een verboden beroep of een rechtshandeling die één van de echtgenoten

niet mocht verrichten zonder de medewerking van de andere echtgenoot of zonder rechterlijke machtiging,

kunnen op het gemeenschappelijk vermogen worden verhaald inzoverre het gemeenschappelijk vermogen

uit dat beroep of die handeling voordeel heeft getrokken (art. 1411, eerste lid BW). Voor de toepassing

van artikel 1411 BW is dus geen rechtstreekse verrijking vereist door opneming van eigen goederen van

de schuldenaar, maar volstaat enig voordeel dat het gemeenschappelijk vermogen heeft gehaald uit de

onrechtmatig verrichte handelingen.149 De bewijslast betreffende het bestaan van het voordeel en van de

omvang ervan rust op de schuldeisers. Het bewijs mag worden geleverd door alle middelen van recht.150

- Schulden uit een strafrechtelijke veroordeling of uit een onrechtmatige daad

Wat betreft de schulden voortvloeiend uit een strafrechtelijke veroordeling van één der echtgenoten of uit

een onrechtmatige daad door hem begaan, past men dezefde regeling toe als in het artikel 1411 BW.

Derhalve kan de persoonlijke schuldeiser eveneens zijn verhaalsrecht uitoefenen op het

gemeenschappelijk vermogen, indien dit gemeenschappelijk vermogen voordeel heeft getrokken uit het

misdrijf of uit de onrechtmatige daad (art. 1412, eerste lid BW). Wanneer bijvoorbeeld de door een

echtgenoot verduisterde gelden werden aangewend om de leningsschuld van het gemeenschappelijk

vermogen af te betalen, heeft het gemeenschappelijk vermogen voordeel gehaald uit de door de

echtgenoot gepleegde onrechtmatige daad en kan de schuldeiser zijn verhaalsrecht op het

gemeenschappelijk vermogen uitoefenen ten belope van het genoten voordeel.151 Ook hier dient het bewijs

van het voordeel, alsook het bedrag ervan, door de schuldeisers te worden geleverd.

Zelfs wanneer het gemeenschappelijk vermogen geen enkel voordeel heeft gehaald uit het misdrijf of uit

146 In de praktijk komt dit immers neer op een drievoudig bewijs: het eigen karakter van een bepaald goed, de opname van dat goed in het gemeenschappelijk vermogen en tenslotte de verrijking van het gemeenschappelijk vermogen. 147 Beslagr. Gent 13 oktober 2009, RW 2010-11, 1267. 148 N. VANDEBEEK, Het onroerend goed en het huwelijksvermogen, Mechelen, Kluwer, 2007, 143. 149 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 201. 150 N. VANDEBEEK, Het onroerend goed en het huwelijksvermogen, Mechelen, Kluwer, 2007, 143. 151 Antwerpen 10 januari 2007, NjW 2007, 899-900, noot G. VERSCHELDEN.

35

de onrechtmatige daad, kan het gemeenschappelijk vermogen toch worden aangesproken door de

persoonlijke schuldeisers, maar enkel in zoverre het eigen vermogen van de echtgenoot-schuldenaar

ontoereikend is én slechts ten belope van de helft van de nettobaten van het gemeenschappelijk vermogen

(art. 1412, tweede lid BW).152 Het persoonlijk vermogen van de schuldenaar moet dus eerst worden

uitgeput vooraleer het gemeenschappelijk vermogen kan worden aangesproken. De andere echtgenoot

heeft dan ook het recht het gemeenschappelijk vermogen aan de vordering te onttrekken door het

aanduiden van eigen goederen van de echtgenoot-schuldenaar.153 De strekking van deze bepaling is

duidelijk: de belangen van de slachtoffers en de overheid beschermen, zonder de andere echtgenoot in

ruime mate te treffen.154 Het bewijs van de ontoereikendheid van het eigen vermogen dient door de

schuldeiser te worden geleverd.155 De praktische uitwerking van het uitgebreide verhaalsrecht van de

schuldeisers ex artikel 1412, tweede lid BW is echter niet eenvoudig te realiseren. De schuldeisers zijn

immers als het ware verplicht de opmaak van een inventaris te vorderen (cf. art. 1177 Ger.W.), om de

juiste samenstelling van het eigen vermogen en het gemeenschappelijk vermogen te kunnen bepalen.156

Aangezien het beslag beperkt blijft tot het netto-actief, wordt geen afbreuk gedaan aan de preferente

positie van de gemeenschappelijke schuldeisers.157

- Schulden aangegaan door de beide echtgenoten in een verschillende hoedanigheid

Een schuld aangegaan door de éne echtgenoot als hoofdschuldenaar en door de andere echtgenoot als niet-

hoofdelijke borg is een eigen schuld in hoofde van beide echtgenoten, indien de schuld werd aangegaan in

het uitsluitend belang van het eigen vermogen van de echtgenoot-hoofdschuldenaar.158 Desalniettemin kan

deze schuld overeenkomstig artikel 1413 BW worden verhaald op de eigen vermogens van de beide

echtgenoten én op het gemeenschappelijk vermogen.159 Uit de voorbereidende werkzaamheden blijkt dat

de draagwijdte van artikel 1413 BW dient te worden beperkt tot de niet-hoofdelijke borgtocht, aangezien

de wetgever uitgaat van het idee dat de hoofdelijke borgtocht aan dezelfde regels is onderworpen als de

hoofdelijke schulden.160 Op verzoek van de echtgenoot-borgsteller kan op diens eigen goederen slechts

verhaal worden uitgeoefend na de uitwinning van de eigen goederen van de echtgenoot-hoofdschuldenaar

152 Cass. 6 november 1995, RW 1996-97, 234. 153 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 202. 154 G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch familierecht, Brugge, die Keure, 2010, 570-571. 155 N. VANDEBEEK, Het onroerend goed en het huwelijksvermogen, Mechelen, Kluwer, 2007, 145. 156 Antwerpen 10 januari 2007, NjW 2007, 900, noot G. VERSCHELDEN. 157 E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 76. 158 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 203. 159 E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 68-69. 160 N. VANDEBEEK, Het onroerend goed en het huwelijksvermogen, Mechelen, Kluwer, 2007, 145.

36

en het gemeenschappelijk vermogen (art. 2021 BW).161 De echtgenoot-borgsteller die de schuld betaald

heeft, heeft nadien een verhaalsrecht op de eigen goederen van de echtgenoot-hoofdschuldenaar (art. 1450

BW).

§ 2. Verhaalbaarheid van de gemeenschappelijke schulden

A. Algemene regel

29. Zoals reeds aangehaald, kunnen gemeenschappelijke schulden zowel verhaald worden op het eigen

vermogen van elk van de echtgenoten, als op het gemeenschappelijk vermogen (art. 1414, eerste lid BW).

De schuldeiser dient daarbij geen welbepaalde volgorde in acht te nemen. Hij mag derhalve verhaal

uitoefenen op de goederen die hij daarvoor geschikt acht en is geenszins verplicht de goederen van de

echtgenoot-schuldenaar of van de gemeenschap uit te winnen vóór deze van de echtgenoot-niet-

schuldenaar.162 Er is bijgevolg geen sprake van rechtsmisbruik wanneer de schuldeiser eerst verhaal zoekt

op de eigen goederen van de echtgenoot-niet-schuldenaar.163

30. Om tot uitwinning te kunnen overgaan op het gemeenschappelijk vermogen of op het eigen

vermogen van de echtgenoot-niet-schuldenaar, behoeft de schuldeiser enkel te beschikken over een

uitvoerbare titel lastens de echtgenoot-schuldenaar.164 Het is bijgevolg niet noodzakelijk dat de schuldeiser

tevens beschikt over een uitvoerbare titel ten laste van de andere echtgenoot.165 Evenmin moet de titel het

gemeenschappelijk karakter van de schuld vaststellen.166

Indien men als schuldeiser beschikt over een uitvoerbare titel lastens de echtgenoot-schuldenaar, dient de

tenuitvoerlegging te worden vervolgd lastens de echtgenoot wiens eigen goederen worden uitgewonnen.

Concreet betekent dit dat bij een uitvoerend beslag op een roerend of een onroerend goed het voorafgaand

bevel moet worden betekend aan de echtgenoot-eigenaar van de betrokken goederen.167 Een bevel dat

enkel wordt betekend aan de echtgenoot-debiteur en niet aan de echtgenoot op wiens goederen beslag

wordt gelegd, is nietig.168 Aldus moet het beslag voor een gemeenschappelijke schuld krachtens een titel

op naam van de man op een bankrekening van de vrouw worden gelegd lastens de vrouw, omdat zij de

161 G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch familierecht, Brugge, die Keure, 2010, 571. 162 H. CASMAN, ‘Schulden en huwelijksvermogensrecht’, TPR 1985, (289) 298-299. 163 E. DIRIX en K. BROECKX, Beslag, Mechelen, Kluwer, 2010, 100. 164 E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 71. 165 Gent 27 november 1990, T.Not. 1991, 190. 166 E. DIRIX en K. BROECKX, Beslag, Mechelen, Kluwer, 2010, 101. 167 E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 72. 168 Bergen 1 juni 1995, Act.dr. 1996, 342.

37

geëxecuteerde is.169 Wordt aldus beslag gelegd op de eigen goederen van de echtgenoot-niet-debiteur, dan

kunnen de beide echtgenoten tegen iedere fase van de tenuitvoerlegging in verzet komen. Zo kan een

echtgenoot – ook al is die geen debiteur – tegenspraak doen gelden ten aanzien van de

verkoopsvoorwaarden of in het kader van de rangregeling.170 Gelet op de draagwijdte van artikel 1244

BW als algemeen rechtsbeginsel, kan de uitgewonnen echtgenoot-niet-schuldenaar de beslagrechter uitstel

van betaling vragen binnen de termijnen bedoeld in artikel 1334 Ger.W.171

Indien de uitwinning geschiedt op het gemeenschappelijk vermogen, dan doet zich de vraag voor of de

tenuitvoerlegging ten laste van de echtgenoot-schuldenaar volstaat. Op deze vraag bestaat echter geen

eenduidig antwoord. De meerderheidsopvatting in de rechtspraak en de rechtsleer lijkt thans in die zin

gevestigd dat de tenuitvoerlegging wordt vervolgd lastens de echtgenoot die in de titel wordt vermeld,

maar dat de andere echtgenoot op de hoogte wordt gebracht van het beslag. Dit kan gebeuren door de

betekening van het bevel of het beslagexploot aan de andere echtgenoot. 172 Geschiedt de uitwinning op

een onroerend goed dat tot het gemeenschappelijk vermogen behoort, moet rekening worden gehouden

met artikel 1562 Ger.W. (ingevoerd bij Wet van 29 mei 2000173, in werking met ingang van 1 juli

2001).174 Overeenkomstig dit artikel moet de procedure van beslag op gemeenschappelijke onroerende

goederen tegen de beide echtgenoten worden ingesteld, wat veronderstelt dat het bevel, het beslagexploot,

de beschikking tot aanwijzing van de notaris, de aanmaning tot kennisneming van de

verkoopsvoorwaarden en het uittreksel uit de akte van toewijzing aan beide echtgenoten afzonderlijk moet

worden betekend.175

In het raam van een uitvoerend beslag op onroerend goed verdient het overigens de aanbeveling om steeds

over te gaan tot de betekening aan de beide echtgenoten van de beschikking tot aanstelling van de notaris

(art. 1580 Ger.W.), waardoor de termijn voor derdenverzet begint te lopen. Na verloop van deze termijn

wordt deze beschikking immers onaantastbaar en kan de echtgenoot-niet-schuldenaar zich niet meer tegen

de uitwinning verzetten, door bijvoorbeeld het gemeenschappelijk karakter van de schuld te betwisten of

door op te werpen dat het verhaalsrecht zich niet uitstrekt tot het eigen vermogen.176

169 E. DIRIX en K. BROECKX, Beslag, Mechelen, Kluwer, 2010, 101. 170 Rb. Brugge 25 februari 1997, T.Not. 1997, 221. 171 E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 72. 172 E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 72-73. 173 Wet 29 mei 2000 houdende oprichting van een centraal bestand van berichten van beslag, delegatie, overdracht en collectieve schuldenregeling, alsook tot wijziging van sommige bepalingen van het Gerechtelijk Wetboek, BS 9 augustus 2000, 27.284. 174 E. DIRIX, Beslagrecht: kort begrip van het beslagen executierecht, Leuven, Acco, 2012, 38. 175 D. MICHIELS, Uitvoerend onroerend beslag & rangregeling, Mechelen, Kluwer, 2013, 21-22. 176 E. DIRIX en K. BROECKX, Beslag, Mechelen, Kluwer, 2010, 101.

38

31. De niet-gehouden echtgenoot kan tegen de uitwinning op het gemeenschappelijk vermogen en/of op

de eigen goederen in verzet komen. Deze echtgenoot kan doen gelden dat de aangegane schuld een eigen

schuld is van de andere echtgenoot, derhalve dat zowel de eigen goederen als de gemeenschappelijke

goederen aan het verhaalsrecht kunnen worden onttrokken. Indien het zou gaan om een zgn. onvolkomen

gemeenschappelijke schuld, dan kan de niet-gehouden echtgenoot zich verzetten tegen een beslag op de

eigen goederen. In dat laatste geval dient de verzetdoende echtgenoot, gelet op het vermoeden van

gemeenschap, te bewijzen dat bepaalde goederen waarop verhaal werd uitgeoefend zijn persoonlijke

eigendom zijn. 177

Het verzet vanwege de echtgenoot-niet-schuldenaar tegen de tenuitvoerlegging moet worden gebracht

voor de beslagrechter, aangezien de betwisting die bijgevolg ontstaat, moet worden beschouwd als een

executiegeschil dat tot de bevoegdheid van de beslagrechter behoort. De beslagrechter hoeft zich immers

in voorliggend geval niet uit te spreken over de vraag of de verzetdoende echtgenoot schuldenaar is, maar

wel over de vraag of op diens goederen beslag kan worden gelegd. Door zich te buigen over deze vraag,

raakt de beslagrechter niet aan de inhoud van de uitvoerbare titel, maar spreekt hij zich louter uit over de

omvang van het verhaalsrecht van de schuldeiser-executiegerechtigde zoals dit door de wet wordt bepaald.

De beslagrechter dient zich dus niet te beperken tot het al dan niet schorsen van de tenuitvoerlegging in

afwachting van een beslissing door de bodemrechter, maar zal de gerezen betwisting zelf kunnen

beslechten. Deze stelling is niet louter proces-economisch verantwoord, maar strookt tevens volledig met

de opdracht van de beslagrechter, zoals bepaald in artikel 1395 Ger.W.178 Bovendien kan dergelijk geschil

niet worden beschouwd als een ‘zwarigheid’ omtrent de tenuitvoerlegging overeenkomstig artikel 1624,

tweede lid, 2° Ger.W., zodanig dat het instellen van het rechtsmiddel hoger beroep mogelijk is.179

Het verzet wordt voor de beslagrechter gebracht bij dagvaarding (art. 1395 Ger.W.). Vaak zal het verzet

gepaard gaan met een revindicatievordering (art. 1514 Ger.W.) (cf. infra; nr. 84-86). De territoriaal

bevoegde beslagrechter wordt bepaald aan de hand van de plaats waar de in beslag genomen goederen zijn

gelokaliseerd (art. 633, §1, eerste lid Ger.W.). Indien het een beslag onder derden betreft, dan is de

beslagrechter van de woonplaats van de beslagen schuldenaar bevoegd. Indien de woonplaats van de

beslagen schuldenaar zich in het buitenland bevindt of onbekend is, is de beslagrechter van de plaats van

de tenuitvoerlegging van het beslag bevoegd (art. 633, §1, tweede lid Ger.W.).

32. Indien beide echtgenoten persoonlijk gehouden zijn tot dezelfde schuld (een zgn. gezamenlijk

177 E. DIRIX en K. BROECKX, Beslag, Mechelen, Kluwer, 2010, 102. 178 E. DIRIX en K. BROECKX, Beslag, Mechelen, Kluwer, 2010, 102; E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 70-71. 179 Gent 4 februari 1992, T.Not. 1992, 378.

39

aangegane schuld), dan moet een onderscheid gemaakt worden tussen twee verschillende hypotheses. De

eerste hypothese betreft de solidaire verbintenissen. In dergelijk geval volstaat een uitvoerbare titel ten

laste van één der echtgenoten om de uitvoering van het totale bedrag van de schuldvordering te kunnen

verhalen op de drie vermogens. De tweede hypothese betreft de omstandigheid waarbij de schuld door de

echtgenoten werd aangegaan zonder hoofdelijkheid. De schuldeiser zal in deze situatie slechts een

uitvoerbare titel kunnen verkrijgen ten belope van ieders aandeel in de schuld. Beschikt de schuldeiser

aldus enkel over een uitvoerbare titel lastens één der echtgenoten voor diens aandeel in de schuld, dan kan

hij die titel tenuitvoerleggen op de drie vermogens.180

B. Uitzondering: beperking van het verhaalsrecht

33. De regel van de verhaalbaarheid op de drie vermogens geldt slechts voor de zgn. volkomen

gemeenschappelijke schulden. Er dient namelijk een onderscheid gemaakt te worden tussen de volkomen

gemeenschappelijke schulden enerzijds en de onvolkomen gemeenschappelijke schulden anderzijds. De

zgn. onvolkomen gemeenschappelijke schulden kunnen op het gemeenschappelijk vermogen en op het

eigen vermogen van de contracterende echtgenoot worden verhaald. Het eigen vermogen van de niet-

contracterende echtgenoot is in dergelijk geval echter niet vatbaar voor verhaal. De onvolkomen

gemeenschappelijke schulden worden limitatief in de wet opgesomd (art. 1414, tweede lid BW) en

worden hierna uiteengezet.

- Schulden door een echtgenoot aangegaan ten behoeve van de huishouding en de opvoeding van de

kinderen, wanneer zij lasten meebrengen die gelet op de bestaansmiddelen van het gezin buitensporig zijn

Indien een huishoudelijke schuld of een schuld ten behoeve van de opvoeding van de kinderen een

buitensporig karakter vertoont, verdwijnt de hoofdelijkheid, maar behoudt dergelijke schuld echter de

kwalificatie als gemeenschappelijke schuld. Het onderpand van de schuldeisers wordt in dergelijk geval

beperkt tot het gemeenschappelijk vermogen en het eigen vermogen van de contracterende echtgenoot

(art. 1414, tweede lid, 1° BW).

- Interesten die een bijzaak vormen van de eigen schulden van een echtgenoot

Interesten van eigen schulden hebben een gemeenschappelijk karakter en verbinden naast het eigen

vermogen van de echtgenoot-schuldenaar eveneens het gemeenschappelijk vermogen. Het eigen

vermogen van de andere echtgenoot wordt evenwel gevrijwaard tegen elke aanspraak tot betaling (art.

180 E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 73-74.

40

1414, tweede lid, 2° BW) .

- Schulden door een echtgenoot aangegaan bij de uitoefening van zijn beroep

Beroepsshulden zijn gemeenschappelijke schulden. Dit gemeenschappelijk karakter vloeit voort uit artikel

1408, derde streepje BW dat de schulden aangegaan in het belang van het gemeenschappelijk vermogen

gemeenschappelijk verklaart. De wetgever was echter van oordeel dat de eigen goederen van de andere

echtgenoot gevrijwaard moeten worden voor de beroepsschulden van de andere echtgenoot en heeft wat

betreft deze schulden voorzien in een afwijking van de algemene regel. Een beroepsschuld van één der

echtgenoten is derhalve slechts verhaalbaar op het eigen vermogen van de echtgenoot-beroepsbeoefenaar

en op het gemeenschappelijk vermogen (art. 1414, tweede lid, 3° BW) (bv. de ondertekening van een

schuldbekentenis, de niet-naleving van een niet-concurrentiebeding of een fout advies aan een klant)181.

Bijgevolg kan voor een dergelijke schuld ook beslag worden gelegd op de inkomsten van de echtgenoot-

niet-schuldenaar, bijvoorbeeld door middel van een loonbeslag. 182 Deze regeling werd tevens

doorgetrokken naar het faillissementsrecht (cf. infra).

- Onderhoudsschulden jegens bloedverwanten in de nederdalende lijn van een echtgenoot

Onder onderhoudsschulden jegens bloedverwanten in de nederdalende lijn worden bedoeld de

onderhoudsschulden ten aanzien van de kinderen van één van de echtgenoten die niet in het gezin worden

opgevoed. Dergelijke onderhoudsschulden kunnen slechts verhaald worden op het gemeenschappelijk

vermogen en op het eigen vermogen van de echtgenoot die verwant is met de onderhoudsgerechtigde (art.

1414, tweede lid, 4° BW). De wetgever trachtte met deze afwijking te verhinderen dat de

onderhoudsgerechtigde het eigen vermogen van de andere echtgenoot, waarmee hij niet verwant is, zou

kunnen aanspreken. 183

§ 3. Verhaalsrechten na ontbinding huwelijksvermogensstelsel

34. Artikel 1427 BW somt vier wettelijke oorzaken van ontbinding van het huwelijksvermogensstelsel

op. Het betreft het overlijden van één der echtgenoten, de echtscheiding of de scheiding van tafel en bed,

de gerechtelijke scheiding van goederen en de overgang naar een ander huwelijksvermogensstelsel. Niet

alle wettelijke oorzaken van ontbinding van het huwelijksvermogensstelsel zijn echter in artikel 1427 BW

opgenomen. Ook de afwezigheid, de gerechtelijke verklaring van overlijden en de nietigverklaring van het

181 Kh. Antwerpen 5 maart 1985, T.Not. 1985, 89. 182 Gent 27 november 1990, T.Not. 1991, 190. 183 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 208.

41

huwelijk kunnen tot de ontbinding van de huwelijksgemeenschap leiden.184

35. De ontbinding van het huwelijksvermogensstelsel heeft tot gevolg dat de goederen waaruit het

gemeenschappelijk vermogen was samengesteld vanaf de dag van de ontbinding in onverdeelheid

toebehoren aan de echtgenoten (c.q. hun rechtsverkrijgers) en dit tot aan de afsluiting van de

vereffening/verdeling.185

36. Er moet een duidelijk onderscheid worden gemaakt tussen de betaling van de gemeenschappelijke

schulden vóór de verdeling van het huwelijksvermogensstelsel en de betaling van de gemeenschappelijke

schulden die overblijven na de verdeling van het huwelijksvermogensstelsel.186

- Betaling van gemeenschappelijke schulden vóór de verdeling

Luidens artikel 1430, derde lid BW geldt als algemene regel dat de verrekening van de lasten de verdeling

van de nettobaten voorafgaat. Hieruit kan worden afgeleid dat aan de gemeenschappelijke schuldeisers

een impliciet voorrecht wordt toegekend. De persoonlijke schuldeisers van één van de echtgenoten kunnen

echter wel beslag leggen op het aandeel van hun schuldenaar in de ontbonden huwelijksgemeenschap,

maar dit beslag kan geen voortgang vinden tot na de verdeling (cf. art. 1561 Ger.W.), waardoor de

persoonlijke schuldeisers de gemeenschappelijke schuldeisers moeten laten voorgaan, behoudens indien

zij over een zakelijk zekerheidsrecht beschikken op een goed dat behoorde tot het gemeenschappelijk

vermogen. De persoonlijke schuldeisers van één der echtgenoten zullen echter wel in samenloop komen

met de gemeenschappelijke schuldeisers wat betreft de uitwinning van de eigen goederen van hun

debiteur. Bovendien worden de lasten verrekend vóór de vergoedingen worden verrekend, waardoor de

gemeenschappelijke schuldeisers eveneens voorrang krijgen op de vergoedingsgerechtigde echtgenoot

(behoudens compensatie tussen een vergoeding door de gemeenschap en een vergoeding door de

echtgenoot verschuldigd).187

Onder de gemeenschappelijke schuldeisers wordt in artikel 1439 BW volgende rangorde bepaald: eerst

moeten de bevoorrechte schuldeisers betaald worden, volgens de rang van hun voorrecht; daarna worden

de hypothecaire schuldeisers betaald, volgens de datum van de hypothecaire inschrijving; vervolgens

worden de gemeenschappelijke schulden die verhaalbaar zijn op de drie vermogens voldaan; ten slotte

worden de gemeenschappelijke schulden die alleen verhaalbaar zijn op het gemeenschappelijk vermogen

184 G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch familierecht, Brugge, die Keure, 2010, 599-600. 185 E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 76. 186 G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch familierecht, Brugge, die Keure, 2010, 637. 187 E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 76-77.

42

en op het vermogen van één van de echtgenoten voldaan188.189

- Betaling van gemeenschappelijke schulden na de verdeling

Het doet zich voor dat op het ogenblik van de verdeling bepaalde gemeenschappelijke schulden niet

werden betaald, omdat het gemeenschappelijk vermogen ontoereikend was of omdat ze slechts na de

verdeling opeisbaar of opgeëist werden.

Na de verdeling staat elke echtgenoot met al zijn goederen in voor de betaling van de gemeenschappelijke

schulden die overblijven na de verdeling, dus zowel met het gedeelte van de gemeenschappelijke goederen

dat hem werd toebedeeld, als met zijn eigen goederen (art. 1440, eerste lid BW). Voor wat betreft de

gemeenschappelijke schulden die tijdens het huwelijk niet verhaalbaar waren op het eigen vermogen van

één der echtgenoten, staat die echtgenoot echter slechts in ten belope van hetgeen hij ontvangen heeft bij

de verdeling (art. 1440, tweede lid BW). De echtgenoot die na de verdeling een gemeenschappelijke

schuld betaalt, kan de helft van hetgeen hij betaald heeft op de andere echtgenoot verhalen, voor zover in

de akte van verdeling niet anders is bepaald (art. 1441 BW).190

§ 4. Schulden tussen echtgenoten

37. Staande het huwelijk kunnen onder het wettelijk stelsel de schuldvorderingen die de ene echtgenoot

op de andere heeft, uitsluitend verhaald worden op de eigen goederen van de schuldenaar (art. 1450, eerste

lid BW). Een verhaalsrecht op het gemeenschappelijk vermogen is hierbij uitgesloten.191 Deze schulden

zijn aan een aparte regeling onderworpen, los van de gewone huwelijksvermogensrechtelijke regels.192 Het

onderscheid tussen verbintenis en bijdrage speelt hier niet.

Schulden tussen echtgenoten blijven bovendien buiten de vereffening-verdeling (geen voorafneming of

vergoeding is mogelijk). Na de verdeling kunnen dergelijke schulden uiteraard verhaald worden op de

eigen goederen van de echtgenoot-schuldenaar, waarin dan het deel van het gemeenschappelijk vermogen

dat deze ontvangen heeft, vervat zit.193

Schuldvorderingen tussen echtgenoten brengen van rechtswege194 wettelijke interest op, te rekenen van de

188 Hiermee mogen niet gelijkgesteld worden de eigen schulden die tijdens het stelsel uitzonderlijk op het gemeenschappelijk vermogen verhaald kunnen worden (cf. art. 1410-1413). 189 G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch familierecht, Brugge, die Keure, 2010, 638. 190 G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch familierecht, Brugge, die Keure, 2010, 639-640. 191 Gent 19 september 1980, RW 1982-83, 599. 192 G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch familierecht, Brugge, die Keure, 2010, 575. 193 G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch familierecht, Brugge, die Keure, 2010, 576. 194 Het gegeven dat de schuldvorderingen van rechtswege interesten opbrengen, betekent evenwel niet dat deze interesten niet zouden moeten worden gevorderd.

43

dag van de ontbinding van het huwelijksvermogensstelsel (art. 1450, tweede lid BW). Bovendien kunnen

deze schulden niet verjaren (art. 2253 BW).

De beschermingsregel uit artikel 215 BW betreffende de gezinswoning en de huisraad geldt - zoals reeds

besproken - niet ten aanzien van derde-schuldeisers, maar wel ten aanzien van de echtgenoot-schuldeiser.

Deze bepaling verhindert derhalve een beslag door de andere echtgenoot op deze beschermde goederen.195

38. Wat de alimentatievorderingen tussen echtgenoten betreft, bestaat er in de rechtsleer en de

rechtspraak evenwel geen eensgezindheid.196 Door een eerste strekking wordt aangenomen dat voor

dergelijke schuldvorderingen het beslag ook kan worden gelegd op het gemeenschappelijk vermogen.197

Wordt aldus beslag gelegd op het loon of op soortgelijke vorderingen wordt aan een

alimentatieschuldeiser een bijzondere positie toegekend. In de eerste plaats wordt aan de

alimentatiegerechtigde die in samenloop komt met andere schuldeisers een absolute voorrang toegekend

(art. 1412 Ger.W.). In de rechtsleer wordt hieromtrent dan ook gesproken van een “supervoorrecht”.

Verder gelden voor alimentatieschulden de beperkingen inzake beslagbaarheid van de loon-en soortgelijke

vorderingen uit artikel 1409 e.v. Ger.W. niet. Voor onderhoudsvorderingen geldt ten slotte ook nog een

beperking van de mogelijkheid tot schuldvergelijking. Overeenkomstig artikel 1293, 3° BW kan een

schuld uit hoofde van levensonderhoud dat verklaard is niet vatbaar voor beslag te zijn, niet

gecompenseerd worden met een schuldvordering op de alimentatiegerechtigde. Een andere strekking

meent dat dergelijke beslagmaatregel een inbreuk zou uitmaken op het imperatieve principe van de

onveranderlijkheid inzake de gemeenschap van goederen die slechts vereffend kan worden bij de

ontbinding van het huwelijk.198

Hoofdstuk 4. Het stelsel van de algehele gemeenschap

39. Het gemeenschappelijk vermogen kan worden uitgebreid door (toekomstige) eigen goederen geheel

of gedeeltelijk in het gemeenschappelijk vermogen in te brengen. Brengen de echtgenoten al hun

tegenwoordige en toekomstige goederen in, met uitzondering van die welke van persoonlijke aard zijn en

van de rechten die uitsluitend aan de persoon verbonden zijn, dan ontstaat er krachtens artikel 1453, eerste

lid BW een stelsel van de algehele gemeenschap. Het stelsel van de algehele gemeenschap werd voorheen

in de volksmond “het stelsel van de grote liefde” genoemd. Thans valt dit stelsel eerder te omschrijven als

195 E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 99. 196 Zie S. BROUWERS, Alimentatie, Mechelen, Kluwer, 2009, 82. 197 E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 99. 198 Beslagr. Brussel 18 januari 1974, RW 1974-75, 1847-1848.

44

“het stelsel van de grote ruzie”199 en wordt het vrijwel niet meer gekozen.200 Om laatstvermelde reden

wordt in deze bijdrage slechts beknopt ingegaan op dit huwelijksvermogensstelsel.

40. Voor de echtgenoten gehuwd vóór 28 september 1976 onder het stelsel van de algehele

gemeenschap201 heeft de Wet van 14 juli 1976 voorzien in een overgangsregeling. Overeenkomstig art. 3,

3° Wet 14 juli 1976 werd het stelsel van de echtgenoten die vóór 28 september 1977 geen verklaring tot

ongewijzigde handhaving hadden afgelegd, aangepast. Vanaf dat ogenblik zijn ten aanzien van deze

echtgenoten de nieuwe artikelen 1415-1426 BW toepasselijk voor alles wat betrekking heeft op het

bestuur van de gemeenschap en van hun eigen goederen, alsook de artikelen 1408-1414 BW met

betrekking tot de gemeenschappelijke schulden en de rechten van de schuldeisers. Ook de nieuwe

bepalingen in verband met de eigen schulden werden van toepassing. 202

41. Volgens artikel 1453, eerste lid BW zijn alle goederen gemeenschappelijk, behoudens de goederen

van persoonlijke aard en de rechten die uitsluitend aan de persoon verbonden zijn. Hiermee doelt de

wetgever op de goederen vermeld in art. 1401 BW en niet op deze vermeld in art. 1400 BW, aangezien

deze geen persoonlijk karakter hebben en derhalve gemeenschappelijk zijn. Ook de goederen aan een

echtgenoot geschonken of gelegateerd onder beding dat ze eigen moeten blijven, vallen in het eigen

vermogen van deze echtgenoot.

42. De algehele gemeenschap is overeenkomstig artikel 1453, tweede lid BW gehouden tot alle schulden.

Daar bepaalde goederen in het eigen vermogen blijven, kan deze regel niet worden doorgetrokken. Het

gemeenschappelijk vermogen zou dan immers de lasten moeten dragen van goederen waarvan het niet de

voordelen geniet, wat strijdig zou zijn met het beginsel ‘ubi emolumentum, ibi onus’. Bovendien kan in het

stelsel van de algehele gemeenschap niet worden afgeweken van de regels inzake het passief uit het

wettelijk stelsel (art. 1451 BW). Daaruit volgt dat de schulden vermeld in artikel 1407 BW ook in het

stelsel van de algehele gemeenschap eigen blijven. Dergelijke regeling heeft tot gevolg dat de eigen

schulden slechts beperkt verhaald kunnen worden. De schuldeisers zullen tijdens de werking van het

stelsel immers art. 1409 tot 1413 BW moeten respecteren. Na de ontbinding van het stelsel zal de

schuldeiser zich echter wel kunnen beroepen op art. 1440 BW en zijn schuldvordering kunnen verhalen op

199 Het stelsel van de algehele gemeenschap heeft immers tot gevolg dat men, bij echtscheiding, ook de goederen die men geërfd heeft of die men geschonken heeft gekregen, zal moeten delen, wat uiteraard als een zeer onaangenaame situatie wordt ervaren. 200 D. MICHIELS, “Huwelijkscontracten als instrumenten van vermogensplanning”, AFT 2008, afl. 1, (4) 8. 201 Dezelfde overgangsregeling geldt voor de echtgenoten gehuwd vóór 28 september 1976 onder de gemeenschap van aanwinsten, de scheiding van goederen met gemeenschap van aanwinsten of het dotaal stelsel met gemeenschap van aanwinsten. 202 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 456-457.

45

datgene wat zijn schuldenaar bij de verdeling heeft ontvangen.203

Hoofdstuk 5. Het stelsel van scheiding van goederen


§ 1. Keuze voor het stelsel van scheiding van goederen

43. Indien men kiest voor het stelsel van scheiding van goederen, moeten enkele fundamentele

vormvoorwaarden worden nageleefd. De keuze voor het stelsel van scheiding van goederen moet worden

opgenomen in een huwelijkscontract. Het huwelijkscontract moet bovendien bij notariële akte worden

opgemaakt, zoniet blijft het zowel tussen de echtgenoten als tegenover derden zonder uitwerking (art.

1392 BW). Indien het huwelijksvermogensstelsel tijdens het huwelijk wordt gewijzigd in een stelsel van

scheiding van goederen, dan moet daarvoor ook een notariële akte worden opgemaakt. Bij overgang van

een gemeenschapsstelsel naar een stelsel van scheiding van goederen moet deze akte bovendien worden

voorafgegaan door een boedelbeschrijving en een regeling van wederzijdse rechten. Ook is in dergelijk

geval homologatie door de rechtbank vereist. De wijziging heeft uitwerking tegenover derden vanaf de

bekendmaking in het Belgisch Staatsblad (art. 1396 BW). Indien wordt overgegaan tot het stelsel van

scheiding van goederen ingevolge een procedure van gerechtelijke scheiding van goederen (art. 1470

BW), heeft de beslissing waarbij de scheiding van goederen werd uitgesproken, geen gevolg indien binnen

een jaar na de bekendmaking in het Belgisch Staatsblad de staat van vereffening van het vorig stelsel niet

bij authentieke akte is opgemaakt (1473 BW). 204

Er zijn verschillende motieven te vermelden waarom echtgenoten een stelsel van scheiding van goederen

verkiezen. Vooreerst wordt het stelsel van scheiding van goederen vaak gekozen indien één der

echtgenoten een risicodragend beroep uitoefent. Met dit stelsel beoogt men de andere echtgenoot immers

te beschermen tegen de eventuele schuldenlast die de beroepsuitoefening met zich meebrengt. Vervolgens

kenmerkt het stelsel van scheiding van goederen zich door de vrijheid en de grote zelfstandigheid

waarover de echtgenoten beschikken in het stellen van handelingen. Ten slotte kan de keuze voor dit

stelsel in het kader van een tweede huwelijk problemen vermijden die zouden kunnen rijzen met de niet-

gemeenschappelijke kinderen in verband met het gemeenschappelijk vermogen. 205

203 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 340-341. 204 H. CASMAN, “De insolvente persoon in zijn gezinssituatie – vermogensrechtelijke aspecten” in J. VANDENWYNGAERDEN (ed.), Insolventierecht 2004-2005, Mechelen, Kluwer, 2006, (271) 282-283. 205 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 363.

46

§ 2. Overgangsregeling

44. De Wet van 14 juli 1976 heeft geen overgangsregeling voorzien voor echtgenoten die vóór de

inwerkingtreding van deze wet gehuwd waren onder een stelsel van scheiding van goederen (zonder

toevoeging van een gemeenschap van aanwinsten). Voor deze echtgenoten gold er dus geen

overgangstermijn gedurende dewelke zij een bepaalde houding konden aannemen ten aanzien van hun

stelsel. 206

Op grond van de algemene beginselen van overgangsrecht (cf. supra; nr. 18) moet derhalve worden

aangenomen dat de echtgenoten aldus aan het gekozen huwelijksstelsel onderworpen blijven, onder

voorbehoud van de nieuwe bepalingen die de openbare orde raken of een dwingend karakter hebben, en

dienvolgens onmiddellijk van toepassing zijn.207

Afdeling 2. De zuivere scheiding van goederen

§ 1. Algemeen

45. Het stelsel van de zuivere scheiding van goederen is het huwelijksvermogensstelsel dat de

vermogensrechtelijke implicaties van het huwelijk tot een uiterst minimum herleidt. Alles blijft in principe

gescheiden, zowel het bestuur, als het actief en het passief. Daarnaast worden sommige

vermogensrechtelijke bepalingen zoals bv. de plicht tot bijdrage in de lasten van het huwelijk reeds

geregeld in het primair huwelijksstelsel. Om die reden volstond dan ook het om het stelsel van de zuivere

scheiding van goederen in slechts in vier artikelen weer te geven (cf. art. 1466-1469 BW). 208

§ 2. Activa

46. Indien wordt gekozen voor het stelsel van de zuivere scheiding van goederen, is er slechts sprake van

twee vermogens; het eigen vermogen van de éne echtgenoot en het eigen vermogen van de andere

echtgenoot. Er is dus geen sprake van een gemeenschappelijk vermogen. Elke echtgenoot blijft derhalve

eigenaar van hetgene hij vóór het huwelijk bezit en van hetgene hij tijdens het huwelijk verkrijgt, ongeacht

de wijze van verkrijging.209 Om als eigenaar van een bepaald goed te worden beschouwd, is het

voldoende dat de echtgenoot de goederen op eigen naam verwerft, ongeacht door welke echtgenoot de

206 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 458. 207 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 458. 208 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 362. 209 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 364.

47

prijs wordt betaald.210

Het principe van twee gescheiden vermogens belet echter niet dat de beide echtgenoten samen

eigendomsrechten kunnen laten gelden op een zelfde goed. In dergelijk geval is er louter sprake van een

onverdeeldheid tussen de beide echtgenoten.211 Deze onverdeeldheden worden beheerst door het gemeen

recht inzake mede-eigendom (cf. art. 577-2 e.v. BW), zij het rekening houdend met een aantal

uitzonderingen, zoals bijvoorbeeld ten gevolge van de toepassing van het primair huwelijksstelsel.212 Zo

komt het in de praktijk vaak voor dat de echtgenoten samen eigenaar zijn van een bepaald onroerend goed.

Indien de beide echtgenoten in de authentieke akte van verkrijging vermeld staan, worden ze beiden

vermoed elk voor de helft eigenaar te zijn van het onroerend goed, bij gebrek aan een specifieke

vermelding daaromtrent (art. 577-2, § 2 BW).213

47. Luidens artikel 1468, eerste lid BW wordt het bewijs van een goed tussen de echtgenoten zowel als

ten aanzien van derden geleverd naar de regels van artikel 1399, tweede en derde lid BW. 214

Overeenkomstig artikel 1399, derde lid BW mag tussen de echtgenoten onderling het bewijs van

eigendom van goederen worden geleverd door alle middelen van recht, met inbegrip van getuigenissen en

vermoedens en zelfs van algemene bekendheid. De echtgenoten kunnen in het huwelijkscontract een

strengere bewijsregeling bedingen, alsmede eigendomsvermoedens ten voordele van de ene of de andere

echtgenoot opnemen. Het belang van dergelijke vermoedens van eigendom moet echter genuanceerd

worden, daar ze geen uitwerking hebben ten aanzien van derden. Derden kunnen zich echter wel in eigen

voordeel beroepen op deze conventionele eigendomsvermoedens (cf. infra; nr. 86).215 Artikel 1399,

tweede lid BW bepaalt dat ten aanzien van derden het eigendomsrecht van elk der echtgenoten op een

goed dat niet van persoonlijke aard is, bij gebreke van boedelbeschrijving of tegen een bezit volgens de

bepalingen van artikel 2229 BW, moet worden bewezen aan de hand van titels met vaste dagtekening, van

bescheiden van een openbare dienst of vermeldingen in regelmatig gehouden of opgemaakte registers,

bescheiden of borderellen door de wet opgelegd of door het gebruik bekrachtigd. Het tweede lid van

artikel 1399 BW geldt voorzover een echtgenoot het eigendomsbewijs levert ten aanzien van een derde.

Of een derde zich ook moet schikken naar de strenge bewijsregel uit artikel 1399, tweede lid BW wordt

betwist. Een redelijke zienswijze is dat een schuldeiser het bewijs mag leveren overeenkomstig artikel

210 Antwerpen 16 juni 2004, NjW 2005, 924. 211 D. MICHIELS, “Huwelijkscontracten als instrumenten van vermogensplanning”, AFT 2008, afl. 1, (4) 31. 212 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010 367. 213 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 365. 214 In tegenstelling tot het bewijs van eigendom van een goed wordt het bewijs van een schuldvordering geleverd volgens het gemeen recht. 215 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 370.

48

1399, derde lid BW, namelijk aan de hand van alle middelen rechtens (cf. supra; nr. 27).216

Artikel 1468, tweede lid BW bepaalt dat de roerende goederen waarvan niet kan worden bewezen dat ze

eigendom zijn van één der echtgenoten, beschouwd worden als onverdeeld tussen de echtgenoten. Hoewel

niet uitdrukkelijk gespecifieerd in de wet, is de toepassingsfeer van dit wettelijk eigendomsvermoeden

beperkt tot lichamelijke roerende goederen. Dit eigendomsvermoeden kan met andere woorden niet

dienstig zijn, noch met betrekking tot onroerende goederen, noch met betrekking tot onlichamelijke

roerende goederen (bv. schuldvorderingen).217 Bovendien geldt dit wettelijk vermoeden eveneens ten

aanzien van derden.218

§ 3. Passiva

48. In het stelsel van de zuivere scheiding van goederen blijven de schulden door één der echtgenoten

aangegaan persoonlijk. Het kan hierbij zowel gaan om schulden van vóór het huwelijk als schulden van

tijdens het huwelijk, ongeacht onder welke titel de schulden werden aangegaan.219 Iedere echtgenoot staat

bovendien met zijn eigen goederen in tot voldoening van zijn persoonlijke schulden.220 De persoonlijke

schuldeisers kunnen dus enkel het eigen vermogen van de echtgenoot-schuldenaar en diens aandeel in de

onverdeelde goederen aanspreken, niet het eigen vermogen van de andere echtgenoot (cf. infra; nr. 49-

52).221

Niettemin is er in bepaalde gevallen sprake van een gezamenlijke gehoudenheid van de echtgenoten.

Vooreerst is het mogelijk dat beide echtgenoten zich gezamenlijk verbinden. In dergelijk geval zal de

schuldeiser elke echtgenoot slechts kunnen aanspreken voor zijn aandeel in de schuld. Vervolgens kunnen

echtgenoten zich hoofdelijk verbinden. Dit heeft tot gevolg dat de schuldeisers elke echtgenoot voor het

geheel van de schuld kunnen aanspreken. Bovendien bevat het primair huwelijksstelsel een bepaling

waaruit de hoofdelijke gehoudenheid van de echtgenoten voortvloeit, met name art. 222 BW (cf. supra).222

Ten slotte kan de hoofdelijke gebondenheid van onder het stelsel van scheiding van goederen gehuwde

216 H. CASMAN, “Schulden en huwelijksvermogensrecht”, TPR 1985, (289) 316; W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 369-370. 217 W. DE MULDER, “Het samenwoningsvermogensrecht vóór en na de wet van 23 november 1998” in Vlaamse conferentie der Balie van Gent (red.), Tot de dood ons scheidt?, Antwerpen, Maklu, 2000, (7) 12 218 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 370-371. 219 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 373. 220 E. DIRIX en K. BROECKX, Beslag, Mechelen, Kluwer, 2010, 103; W. DELVA, “De contractuele en gerechtelijke scheiding van goederen”, TPR 1978, (529) 534. 221 Gent 5 september 2007, NjW 2008, 225, noot G. VERSCHELDEN. 222 H. CASMAN, “De insolvente persoon in zijn gezinssituatie – vermogensrechtelijke aspecten” in J. VANDENWYNGAERDEN (ed.), Insolventierecht 2004-2005, Mechelen, Kluwer, 2006, (271) 283-284; W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 373-374.

49

echtgenoten ook ontstaan wanneer deze openlijk en duurzaam samen handel drijven.223

§ 4. Executieaspecten

A. Verhaal op de eigen goederen

49. Een schuldeiser kan, wat betreft de schulden aangegaan door één der echtgenoten persoonlijk, enkel

beslag leggen op de eigen goederen van de betrokken echtgenoot-debiteur. De goederen van de andere

echtgenoot behoren niet tot het onderpand van deze schuldeisers. De obligatoire verhoudingen tussen de

echtgenoten en de verhaalsrechten van de schuldeisers sporen, in tegenstelling tot in het wettelijk

huwelijksvermogensstelsel, in dit stelsel gelijk. De schuldeiser dient in dergelijk geval vanzelfsprekend

enkel te beschikken over een uitvoerbare titel ten laste van de echtgenoot-debiteur. Zijn de beide

echtgenoten daarentegen gezamenlijk gehouden tot een zelfde schuld, dan zal de schuldeiser, anders dan

in het wettelijk stelsel, steeds dienen te beschikken over een uitvoerbare titel ten laste van de echtgenoot

wiens goederen hij wenst uit te winnen, ook indien het een hoofdelijk aangegane schuld betreft.224

50. Zoals hierboven reeds aangehaald, is het voldoende dat de echtgenoot de goederen op eigen naam

verwerft om als eigenaar te worden beschouwd. Hierbij is het irrelevant door welke echtgenoot de prijs

daadwerkelijk wordt betaald. Zo blijkt het eigendomsrecht van een onroerend goed uit de hypothecaire

publiciteit. Het doet zich evenwel soms voor dat een onroerend goed wordt aangekocht met de eigen

gelden van één der echtgenoten en de andere echtgenoot als eigenaar van dat goed wordt ingeschreven. De

schuldeisers kunnen in dergelijk geval bij miskenning van hun rechten deze frauduleuze constructie gaan

bestrijden op grond van artikel 1167 BW (de zgn. pauliaanse vordering).225 Naast de mogelijkheid voor de

schuldeiser om deze klassieke weg te bewandelen, heeft de rechtspraak de mogelijkheid van het pauliaans

beslag gecreëerd. Deze bijzondere vorm van beslag laat de schuldeiser toe om zijn rechten veilig te stellen

in afwachting van een uitspraak ten gronde over de pauliaanse vordering. Het is de beslagrechter die, ten

gevolge van een revindicatievordering, zal moeten oordelen over de grond van de zaak. Het voordeel van

dergelijke techniek is dat het kwestieuze onroerend goed onmiddellijk onbeschikbaar wordt en dat de

schuldeiser de pauliaanse vordering kan instellen bij wijze van conclusie.226

Wat de bankrekeningen betreft, is een derdenbeslag in principe enkel mogelijk op de rekeningen ten name

223 F. APS, “Huwelijksvermogensrechtelijke implicaties van het faillissement” in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics I, Antwerpen, Kluwer, losbl., (3) 24. 224 E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 79. 225 E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 79. 226 Meer over het pauliaans beslag: Antwerpen 4 januari 1993, RW 1993-94, 199, noot E. DIRIX.

50

van de debiteur. Ook in dit kader doet zich echter soms bedrog voor ten nadele van de schuldeisers. Het

probleem stelt zich wanneer de echtgenoot-debiteur zijn transacties verricht via een bankrekening op naam

van de andere echtgenoot. In de rechtspraak wordt aanvaard dat ook hier een schuldeiser, op grond van het

leerstuk der simulatie, kan aanvoeren dat de tegoeden slechts ‘in schijn’ aan de titularis van de rekening

toebehoren en dat de echtgenoot-debiteur de werkelijke gerechtigde of althans de medegerechtigde is.227

B. Verhaal op de goederen in onverdeeldheid

51. Indien bepaalde goederen de echtgenoten in onverdeeldheid toebehoren, dan heeft dit niet tot gevolg

dat de echtgenoot-debiteur zijn aandeel in die onverdeelde goederen aan het verhaalsrecht van zijn

schuldeisers kan onttrekken. Een schuldeiser heeft namelijk op grond van de artikelen 7 en 8 Hyp.W. het

eigen recht om de verdeling te vorderen binnen de grenzen van artikel 815 BW.228 Luidens artikel 815

BW kunnen overeenkomsten om in onverdeeldheid te blijven aan derden worden tegengeworpen.

Dergelijke overeenkomsten kunnen slechts worden gesloten voor een (hernieuwbare) termijn van vijf

jaren. Betreft de onverdeeldheid een onroerend goed, dan moet de overeenkomst om in onverdeeldheid te

blijven worden overgeschreven.229 Tussen de echtgenoten wordt de mogelijkheid om de verdeling te

vorderen beperkt door artikel 215 BW (art. 1469, eerste lid BW). Deze beperking geldt echter niet ten

aanzien van derden.230

Indien het goed dat de echtgenoten in onverdeeldheid toebehoort een onroerend goed betreft, kan het

uitvoerend beslag op het onverdeelde aandeel van de echtgenoot-schuldenaar geen voortgang vinden tot

na de verdeling of de veiling (art. 1561, eerste lid Ger.W.). Deze verdeling is onderworpen aan de

machtiging van de rechtbank van eerste aanleg (art. 1207 Ger.W.).231 Na de veiling kunnen de schuldeisers

hun rechten uitoefenen op het aandeel van de echtgenoot-debiteur in de prijs. Een schuldeiser dient de

verdere afwikkeling van de vereffening-verdeling van een ruimere onverdeeldheid waarvan het goed

afhangt niet af te wachten, behoudens wanneer die ruimere onverdeeldheid een boedelgemeenschap

betreft (huwgemeenschap, maatschap).232

Wat de lichamelijke roerende goederen betreft, geldt er luidens artikel 1468, tweede lid BW een

227 E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 80. 228 E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 80. 229 E. DIRIX en K. BROECKX, Beslag, Mechelen, Kluwer, 2010, 97. 230 E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 80. 231 Een minnelijke verdeling is echter ook mogelijk, zie hierover F. APS, “Huwelijksvermogensrechtelijke implicaties van het faillissement” in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics I, Antwerpen, Kluwer, losbl., (3) 26. 232 E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 80.

51

vermoeden van onverdeelde eigendom (cf. supra; nr. 47). De echtgenoot-niet-schuldenaar kan ten gevolge

van een beslag hetzij de onverdeeldheid inroepen, hetzij de persoonlijke goederen revindiceren. In de

eerste hypothese zal de uitwinning geen voortgang kunnen vinden tot na de verdeling. Deze verdeling

wordt gevorderd hetzij door de echtgenoten, hetzij door de schuldeiser. De regel uit artikel 1561 Ger.W.

heeft immers een algemene strekking. In de tweede hypothese zal de echtgenoot-niet-schuldenaar zijn

eigendomsrecht dienen te bewijzen volgens het bepaalde in artikel 1399, tweede lid BW. 233

Volledigheidshalve dient nog te worden opgemerkt dat door bepaalde rechtspraak een derde weg wordt

aanvaard, namelijk de verkoop van de goederen waarbij vervolgens de helft van de prijs wordt uitgekeerd

aan de echtgenoot-niet-schuldenaar.234 Vermits deze, weliswaar pragmatische, oplossing in strijd is met

het fundamenteel beginsel dat men enkel beslag mag leggen op de goederen van de debiteur, kan deze

derde mogelijkheid niet worden onderschreven.235

Indien beslag wordt gelegd op een onlichamelijk roerend goed, waarvan de deelgerechtigdheid van ieder

der echtgenoten wordt vastgesteld (bv. een gezamenlijke bankrekening), dan wordt het beslag beperkt tot

het gedeelte dat aan de echtgenoot-debiteur toebehoort. Een verdeling is in dergelijk geval overbodig,

aangezien de derde-beslagene de bedragen zal vrijgeven die aan de beslagen echtgenoot-debiteur

toebehoren.236

In de hypothese waarbij de echtgenoten gezamenlijk gehouden zijn tot een zelfde schuld én de schuldeiser

over een uitvoerbare titel beschikt ten laste van beiden, kan de schuldeiser de goederen in onverdeeldheid

uitwinnen zonder eerst de verdeling te hoeven vorderen. Indien de schuldeiser in het kader van deze

hypothese slechts over een titel ten laste van één der echtgenoten beschikt, zal hij eerst de verdeling

moeten nastreven.237

52. In de praktijk wordt in een koop-verkoopovereenkomst soms een beding van tontine ingelast.

Dergelijk beding brengt met zich mee dat elke echtgenoot geacht wordt exclusief eigenaar te zijn onder de

ontbindende voorwaarde van zijn vooroverlijden en onder de opschortende voorwaarde van zijn

overleven. Door de retroactieve werking van de beide voorwaarden, wordt er tussen de echtgenoten geen

233 E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 80-81. 234 Beslagr. Brussel 21 maart 1989, JLMB 1989, 1220. 235 F. APS, “Huwelijksvermogensrechtelijke implicaties van het faillissement” in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics I, Antwerpen, Kluwer, losbl., (3) 30. 236 E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 81. 237 D. MICHIELS, “Actuele problemen inzake onroerend beslag” in E. DIRIX en P. TAELMAN (eds.), Beslag- en executierecht. Naar een collectief beslagrecht, Antwerpen, Intersentia, 2001, (67) 79-80; E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 81.

52

onverdeeldheid tot stand gebracht, zodanig dat de echtgenoten de verdeling niet kunnen vorderen. 238

Doorgaans wordt aan het beding van tontine een externe werking verleend en wordt de clausule

tegenwerpelijk geacht aan derde-schuldeisers.239 Een andere opvatting in de rechtspraak en de rechtsleer

kent aan het tontinebeding uitsluitend een interne werking toe en acht haar - m.i. terecht - niet

tegenwerpelijk aan derde-schuldeisers.240 Er anders over oordelen zou strijdig zijn met de artikelen 7 en 8

Hyp.W., die van openbare orde zijn.241

C. Schulden tussen echtgenoten

53. Indien een echtgenoot een persoonlijke schuld van de andere echtgenoot heeft betaald of indien een

echtgenoot meer dan zijn aandeel in een gezamenlijke schuld heeft betaald, dan wordt hij schuldeiser van

zijn echtgenoot. Het bewijs van die schuldvordering moet worden geleverd volgens de regels van het

gemeen recht. De echtgenoot-schuldeiser kan zijn vordering tijdens het huwelijk verhalen op de eigen

goederen van de echtgenoot-debiteur. Daarenboven kan hij verhaal uitoefenen op het aandeel van de

echtgenoot-debiteur in de onverdeelde goederen, aangezien hij in overeenstemming met artikel 1469 BW

steeds de verdeling kan vorderen van de goederen die zich in onverdeeldheid bevinden.242

De schuldvorderingen leveren niet van rechtswege interest op vanaf de dag van de ontbinding van het

stelsel, zoals in het wettelijk stelsel het geval is, maar vanaf de dag van de ingebrekestelling.243

Afdeling 3. Afwijkingen aan de zuivere scheiding van goederen

54. Er moet gewezen worden op het feit dat aanstaande echtgenoten en gehuwden thans niet zelden de

voorkeur geven aan een stelsel van scheiding van goederen waar een bepaald participatiebeding aan wordt

toegevoegd. In het kader van een echtscheiding kan het stelsel van de zuivere scheiding van goederen

immers leiden tot onbillijke gevolgen in hoofde van de echgeno(o)t(e) die gedurende het huwelijk geen

beroepsactiviteit uitoefende, om de huishoudelijke taken en de opvoeding van de kinderen op zich te

nemen. Deze zogenaamde ‘koude uitsluiting’ eigen aan de zuivere scheiding van goederen strookt niet

met de verlangens van een belangrijk deel van de Belgische bevolking. Om deze onbillijke gevolgen bij

echtscheiding op te vangen, zoeken aanstaanden en gehuwden vaak hun toevlucht tot een of ander

238 E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 81. 239 H. CASMAN, Notarieel familierecht, Gent, Mys & Breesch, 1991, 185. 240 Gent 21 december 2010, RW 2011-12, 1908. 241 E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 82. 242 S. BROUWERS, Alimentatie, Mechelen, Kluwer, 2009, 82. 243 Luik 22 september 1999, JT 2000, 777.

53

participatiestelsel.244 Hierna volgt een niet-limitatieve opsomming van de zogenaamde participatiestelsels

die kunnen worden opgenomen in een huwelijkscontract ter bescherming van de economisch zwakkere

echtgenoot.

- Scheiding van goederen met vennootschap van aanwinsten

Een ‘vennootschap van aanwinsten’ moet duidelijk worden onderscheiden van een ‘gemeenschap van

aanwinsten’. Bij een vennootschap van aanwinsten vallen de inkomsten van de echtgenoten immers niet

van rechtswege in deze massa. De echtgenoten kunnen met ander woorden in het huwelijkscontract zelf

gaan bepalen welke goederen tot deze massa behoren. Het kan hierbij gaan om de besparingen die op de

inkomsten werden verwezenlijkt, om de goederen die met deze inkomsten werden verkregen of slechts om

de goederen die gezamenlijk werden aangekocht. Er dient een coherent stelsel te worden behouden, in die

zin dat men niet een goed in de vennootschap kan laten vallen zonder de erop wegende schuld. Bovendien

dient de verhaalsregeling in overeenstemming te zijn met het gemeen recht (cf. art. 7 en 8 Hyp.W.). Zo

zullen de persoonlijke schulden van één der echtgenoten slechts verhaalbaar zijn op het eigen vermogen

van de echtgenoot-debiteur en op zijn onverdeeld aandeel in de vennootschap van aanwinsten. De

schulden die betrekking hebben op de goederen van deze vennootschap kunnen daarentegen verhaald

worden op de vennootschap van aanwinsten en op het eigen vermogen van de contracterende

echtgenoot.245

A. VERBEKE kwalificeert deze vennootschap als een toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen,

waarvan wordt aangenomen dat artikel 815 BW hierop niet van toepassing is, zodat de echtgenoten tijdens

het huwelijk de verdeling niet kunnen vorderen. Naar derden toe is dit toegevoegd intern

gemeenschappelijk vermogen daarentegen een gewone onverdeeldheid, waardoor de onmogelijkheid om

de verdeling te vorderen niet kan worden tegengeworpen aan derden.246

- Gemeenschap beperkt tot één goed

Wanneer de echtgenoten overeenkomen om het gemeenschappelijk vermogen te beperken tot één

welbepaald goed, kan worden gesproken van een aan het stelsel van scheiding van goederen toegevoegde

vennootschap van aanwinsten waarvan de samenstelling beperkt is tot één welbepaald goed. In de praktijk

betreft dit goed dikwijls een onroerend goed. Voor het overige kan verwezen worden naar het voorgaande

244 C. DE WULF, “Pleidooi voor een vernieuwd huwelijksvermogensrecht. Een huwelijksgemeenschap met minder verhaalsrecht voor de schuldeisers en een aangepast bestuursrecht” in W. PINTENS en C. DECLERCK (eds.), Patrimonium 2010, Antwerpen, Intersentia, 2010, (139) 139-140. 245 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 385. 246 D. MICHIELS, “Huwelijkscontracten als instrumenten van vermogensplanning”, AFT 2008, afl. 1, (4) 32; W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 386.

54

inzake de scheiding van goederen met vennootschap van aanwinsten.247

- Verrekeningsbedingen

Een verrekeningsbeding voorziet in een interne correctie door de echtegnoten onderling een

verbintenisrechtelijke verrekening op te leggen. Op deze wijze kan de financieel zwakkere echtgenoot

participeren in de vermogensaangroei van de andere echtgenoot. Het verrekeningsbeding hoeft niet

noodzakelijk te slaan op alle goederen van de echtgenoten. Doorgaans wordt dit beperkt tot de

vermogensopbouw ten gevolge van inkomsten uit arbeid. Daarnaast kunnen verschillende verdeelsleutels

worden overeengekomen en kan de inwerkingtreding afhankelijk worden gesteld van bepaalde

modaliteiten en voorwaarden. De echtgenoten hebben de keuze hetzij éénmalig te verrekenen, bij de

ontbinding van het stelsel (het zgn. finaal verrekeningsbeding), hetzij jaarlijks te verrekenen (het zgn.

periodiek verrekeningsbeding). Het verrekeningsbeding heeft als intern correctiemechanisme enkel

gevolgen in de verhouding tussen de echtgenoten onderling. De externe zakenrechtelijke werking van het

stelsel van de zuivere scheiding van goederen wordt met andere woorden niet veranderd.248

- Uitgestelde gemeenschap van goederen

De toevoeging van een uitgestelde gemeenschap aan het stelsel van scheiding van goederen houdt in dat

bepaalde in het huwelijkscontract aangeduide goederen bij de ontbinding van het stelsel worden geacht te

behoren tot een gemeenschappelijk vermogen, en dientengevolge in gelijke helften en in natura tussen de

echtgenoten moeten worden verdeeld. Er ontstaat, in tegenstelling tot de bovenvermelde

verbintenisrechtelijke verrekengemeenschap in geld, een daadwerkelijke zakenrechtelijke gemeenschap

met een verrekening in natura.249

- Scheiding van goederen met onverdeeldmaking van de besparingen

Het stelsel van scheiding van goederen met onverdeeldmaking van de besparingen behelst een tweeledig

basisidee. Enerzijds vindt de verrekening van de besparingen plaats telkens de echtgenoten een

spaaroverschot opbouwen. Anderzijds wordt de onverdeelde helft van het spaaroverschot van rechtswege

naar de andere echtgenoot overgedragen. Er is derhalve geen werkelijke fysieke overdracht meer nodig; de

echtgenoten verkrijgen zakenrechtelijke aanspraken op elkaars besparingen.250 Onder besparingen wordt

begrepen: alle inkomsten van de echtgenoten, na aftrek van hun persoonlijke schulden, hun bijdrage in de

247 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 387. 248 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 387-388. 249 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 394. 250 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 394-395.

55

lasten van het huwelijk en andere uitgaven die ten goede van de beide echtgenoten komen.

Dit participatiestelsel leidt, in tegenstelling tot de verrekeningsbedingen, tot een wijziging van het

zakenrechtelijk statuut van de goederen. Deze wijziging heeft aldus gevolgen ten aanzien van derde

schuldeisers. Zo zal een persoonlijke schuldeiser van één der echtgenoten zich kunnen verhalen op het

eigen vermogen van de echtgenoot-schuldenaar én op diens aandeel in de onverdeelde besparingen.

Aangezien deze onverdeelde besparingen ook worden opgebouwd door inspanningen van de andere

echtgenoot, kan het gebeuren dat deze laatste onrechtstreeks een bijdrage levert tot voldoening van de

persoonlijke schulden van zijn echtgenoot. Er kan dus worden gesteld dat ook wat betreft het passief de

zuivere scheiding van goederen door het invoegen van dergelijk participatiebeding wordt doorbroken.251

Hoofdstuk 6. Kritische analyse van het huwelijksvermogensrecht

Afdeling 1. Voorgestelde wetswijzigingen inzake het huwelijksvermogensrecht

55. Er zijn belangrijke wijzigingen in voorbereiding met betrekking tot het huwelijksvermogensrecht.

Het is opmerkelijk dat dergelijke wijzigingen in twee gescheiden wetsontwerpen worden voorgebracht en

afzonderlijk worden behandeld. De eerste voorgestelde wetswijziging betreft het wetsontwerp tot

wijziging van artikel 301 van het Burgerlijk Wetboek en van diverse bepalingen op het gebied van het

huwelijksvermogensrecht, in het bijzonder met betrekking tot de levensverzekering, de

vergoedingsregelingen en de gevolgen van de echtscheiding (cf. supra; nr. 22).252 De tweede voorgestelde

wetswijziging betreft een voorontwerp van wet tot wijziging van andere bepalingen op het gebied van het

huwelijksvermogensrecht, in het bijzonder met betrekking tot de gevolgen van het overlijden van één van

de echtgenoten.253

Het wettelijk huwelijksvermogensstelsel is thans minder gewild, voornamelijk omwille van de regeling

inzake de verhaalbaarheid van de beroepsschulden op het gemeenschappelijk vermogen. Aanstaande

echtgenoten en gehuwden geven daarom niet zelden de voorkeur aan een stelsel van scheiding van

goederen, waar een bepaald participatiebeding aan wordt toegevoegd.254 In de loop van de voorbije

decennia heeft de rechtsleer dan ook veel aandacht besteed aan het regime van scheiding van goederen en

251 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 396. 252 Wetsontwerp tot wijziging van artikel 301 van het Burgerlijk Wetboek en van diverse bepalingen inzake het huwelijksvermogensrecht, in het bijzonder met betrekking tot de levensverzekeringen, de vergoedingsregelingen en de gevolgen van echtscheiding, Parl.St. Kamer 2012-13, nr. 2998/001. 253 Een officiële verwijzing van dit werkstuk is mij voorlopig onbekend, zie C. DE WULF, “Bedenkingen bij de voorstellen tot wijziging van ons familiaal vermogensrecht”, T.Not. 2013, (582) 582. 254 C. DE WULF, “Pleidooi voor een vernieuwd huwelijksvermogensrecht. Een huwelijksgemeenschap met minder verhaalsrecht voor de schuldeisers en een aangepast bestuursrecht” in W. PINTENS en C. DECLERCK (eds.), Patrimonium 2010, Antwerpen, Intersentia, 2010, (139) 139-140.

56

de toegevoegde participatiemechanismen. De initiatiefnemers van de ontworpen wetswijzigingen zitten,

wat dat betreft, klaarblijkelijk op hetzelfde spoor. In het voorontwerp van wet tot wijziging van andere

bepalingen op het gebied van het huwelijksvermogensrecht wordt voorzien in een wettelijke basis voor

bepaalde participatieformules, zoals o.a. de scheiding van goederen met een intern gemeenschappelijk

vermogen en de scheiding van goederen met een verrekenbeding.255

Afdeling 2. Verhaalbaarheid beroepsschulden - kritiek

56. De kritiek op de wijzigingsvoorstellen komt voornamelijk vanuit notariële hoek. Volgens C. DE

WULF mag de wetgever zich niet beperken tot de verbetering van het stelsel van scheiding van goederen,

maar moet eveneens een structurele verbetering worden doorgevoerd van het wettelijk

huwelijksvermogensstelsel door middel van een aanpassing van de actuele wettelijke regels inzake de

verhaalbaarheid van de beroepsschulden. De beroepsschulden kunnen naar huidig recht immers verhaald

worden op de gehele gemeenschap, niettegenstaande deze schulden ontstaan zijn door slechts één van de

echtgenoten. De schuldeisers van beroepsschulden van één der echtgenoten genieten aldus op grond van

de actuele wettelijke regeling van een dubbel onderpand. Volgens C. DE WULF heeft de wetgever van

1976 de solidariteit waarop de huwelijksgemeenschap rust en die bedoeld is voor de echtgenoten

onderling ten onrechte doorgetrokken naar derden.256 Ook J. BAEL is de mening toegedaan dat de regeling

i.v.m. de beroepsschulden ongewenst is en dat het huwelijksvermogensrecht op dit punt moet worden

hervormd.

Volgens C. DE WULF zijn er verscheidene formules mogelijk die het probleem van de beroepsschulden op

eenvoudige wijze zouden kunnen oplossen. Een van de door hem voorgestelde formule betreft een

systeem van voorbehouden goederen toepasselijk op de beide echtgenoten.257 De huwelijksgemeenschap

zou dan onderverdeeld worden in onderscheiden massa’s. Er zouden de voorbehouden goederen zijn van

ieder der echtgenoten die een beroepsinkomen geniet. Daarnaast zouden er de gewone

gemeenschappelijke goederen zijn, nl. de goederen die tot de huwelijksgemeenschap behoren en een

andere oorsprong hebben dan professioneel inkomen. Tot de voorbehouden goederen zouden behoren,

naast het beroepsinkomen zelf, de besparingen en de wederbeleggingen die met de beroepsinkomsten van

de ene of de andere werden verwezenlijkt. Stel dat één der echtgenoten beroepsschulden heeft, zouden de

verhaalsrechten als volgt kunnen worden uitgeoefend: In eerste instantie, zoals dit nu het geval is, zouden

255 C. DE WULF, “Bedenkingen bij de voorstellen tot wijziging van ons familiaal vermogensrecht”, T.Not. 2013, (582) 591. 256 C. DE WULF, “Pleidooi voor een vernieuwd huwelijksvermogensrecht. Een huwelijksgemeenschap met minder verhaalsrecht voor de schuldeisers en een aangepast bestuursrecht” in W. PINTENS en C. DECLERCK (eds.), Patrimonium 2010, Antwerpen, Intersentia, 2010, (139) 143-144. 257 Er worden ook andere formules voorgesteld: zie o.m. C. DE WULF, “Bedenkingen bij de voorstellen tot wijziging van ons familiaal vermogensrecht”, T.Not. 2013, (582) 592.

57

schuldeisers verhaal kunnen nemen op de eigen goederen van de contracterende echtgenoot. Zij zouden

eveneens hun rechten kunnen uitoefenen op de voorbehouden goederen van de contracterende echtgenoot.

De voorbehouden goederen van de niet-contracterende echtgenoot zouden daarentegen niet kunnen

worden aangesproken. Wat betreft het verhaal op de gewone gemeenschappelijke goederen, zouden deze

slechts kunnen worden aangesproken ten belope van de helft.258 Tegen dit systeem wordt - m.i. terecht -

door sommigen aangevoerd dat het een vrij academisch systeem betreft dat enkel werkbaar zou kunnen

zijn op voorwaarde dat de echtgenoten zeer zorgvuldig zouden omgaan met hun bewijsstukken. Elke

aankoop zou dan geklasseerd dienen te worden op naam van één der echtgenoten, wat thans in geen geval

de praktijk is.259

Er is echter geen eensgezindheid omtrent de noodzaak aan een andere regeling inzake de verhaalbaarheid

van de beroepsschulden. S. MOSSELMANS is de mening toegedaan dat het wettelijk stelsel in grote mate

voldoet aan de behoeften van de modale Belg en dat de regeling inzake de verhaalbaarheid van de

beroepsschulden op het gemeenschappelijk vermogen derhalve een verantwoorde regeling uitmaakt.

Bovendien zou volgens B. DE TEMMERMAN een beperking van het verhaalsrecht voor beroepsschulden

mogelijk het nadeel met zich meebrengen dat de echtgenoten het onvermogen van de beroepsactieve

echtgenoot zouden organiseren. Nog een argument dat wordt ingeroepen heeft betrekking op de vrijheid

van de echtgenoten te kiezen voor het wettelijk stelsel en aldus te kiezen voor een huwelijk waar de

onderlinge solidariteit centraal staat. Zo oordeelt M. HEYMANS dat de verhaalbaarheid van de

beroepsschulden op het gemeenschappelijk vermogen slechts zelden leidt tot verontwaardiging bij de

echtgenoten, omwille van het feit dat de echtgenoot-niet-schuldenaar zich mede verantwoordelijk acht

vanuit het solidariteitsprincipe. De wetswijziging wordt vanuit die optiek dan ook overbodig geacht

omwille van het feit dat de echtgenoten het nadeel inzake de verhaalbaarheid van de beroepsschulden

kunnen wegwerken door een aangepast huwelijkscontract te sluiten en aldus te opteren voor een ander

huwelijksvermogensstelsel, eventueel aangevuld met een bepaald participatiebeding.260 C. DE WULF is het

met deze zienswijze niet eens en meent dat het niet gewenst is dat aanstaanden een huwelijkscontract

moeten sluiten om tot een normale of evidente regeling te komen. Het is volgens hem dan ook aan de

wetgever om een stramien uit te werken dat op zich evenwichtig is en dat strookt met wat algemeen als

redelijk wordt ervaren. 261 Het is afwachten welke houding de wetgever hieromtrent in de toekomst zal

aannemen.

258 C. DE WULF, “Pleidooi voor een vernieuwd huwelijksvermogensrecht. Een huwelijksgemeenschap met minder verhaalsrecht voor de schuldeisers en een aangepast bestuursrecht” in W. PINTENS en C. DECLERCK (eds.), Patrimonium 2010, Antwerpen, Intersentia, 2010, (139) 149-152. 259 Zie bijlage: praktijkgerichte vragen, XIX. 260 Zie bijlage: praktijkgerichte vragen, XVIII-XIX. 261 C. DE WULF, “Bedenkingen bij de voorstellen tot wijziging van ons familiaal vermogensrecht”, T.Not. 2013, (582) 593.

58

TITEL II. HET SAMENWONINGSVERMOGENSRECHT

Hoofdstuk 1. De feitelijke samenwoning262

57. Het Burgerlijk Wetboek laat de feitelijke samenwoning volledig buiten beschouwing. De wetgever

verbiedt de feitelijke samenwoning echter niet, maar ze wordt ook niet uitdrukkelijk erkend door de

wetgever als bron van specifieke rechtsverhoudingen. Het gebrek aan een wettelijke regeling betekent

derhalve dat de gevolgen voortvloeiend uit een feitelijke samenwoning beheerst worden door het gemeen

recht. 263

58. Er is niet voorzien in een wettelijke bescherming van de gezinswoning; artikel 215 BW kan niet naar

analogie worden toegepast op feitelijk samenwonenden. Voor daden van beschikking die de bestemming

van de gezinswoning kunnen aantasten, is aldus geen instemming vereist van de andere feitelijk

samenwonende partner, indien die geen mede-eigenaar is van de gezinswoning.264 Daarenboven kan ook

de passieve hoofdelijkheid uit artikel 222 BW en uit artikel 1477, § 4 BW (cf. infra; nr. 60) niet naar

analogie worden toegepast op feitelijk samenwonende partners. Dit betekent dat indien één van de feitelijk

samenwonende partners een schuld is aangegaan ten behoeve van de huishouding of ten behoeve van de

opvoeding van de kinderen, de schuldeiser in beginsel de andere feitelijk samenwonende partner niet kan

aanspreken tot betaling van de schuld. De schuldeiser kan zich evenwel uitzonderlijk beroepen op de

zogenaamde vertrouwensleer. Het ongehuwd samenwonen kan immers ten aanzien van een schuldeiser de

schijn wekken dat de schuldenaar verbonden is door een huwelijk of door een wettelijke samenwoning.

Door zich als schuldeiser te beroepen op de vertrouwensleer, kan men derhalve zijn onderpand uitbreiden

tot de goederen van de andere partner.265

59. De toepassing van het gemeen recht heeft tot gevolg dat de schuldeiser van één van de feitelijk

samenwonende partners verhaal kan uitoefenen op de eigen goederen van de debiteur, alsook op diens

aandeel in de onverdeelde goederen. Het onderpand van de persoonlijke schuldeisers wordt niet uitgebreid

tot de goederen van de andere partner. Een gemeenschappelijke schuldeiser heeft daarentegen een

verhaalsrecht op de beide vermogens. 266

Wanneer de feitelijk samenwonende partners hun roerende goederen hebben vermengd, kan de schuldeiser

262 Voor een meer uitgebreide bespreking omtrent de feitelijke samenwoning zie W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 504-545. 263 G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch familierecht, Brugge, die Keure, 2010, 829-830. 264 J. TREMMERY, Samenleven of huwen?, Kortrijk, UGA, 2010, 56. 265 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 527-529. 266 H. CASMAN, “De insolvente persoon in zijn gezinssituatie – vermogensrechtelijke aspecten” in J. VANDENWYNGAERDEN (ed.), Insolventierecht 2004-2005, Mechelen, Kluwer, 2006, (271) 274-275.

59

van één van hen beslag leggen op de goederen die deze partners derwijze bezitten, tenzij de partner die

geen schuldenaar is, zijn exclusieve eigendom bewijst.267 Het is echter wel vereist dat er sprake is van

boedelvermenging. Dit is niet het geval indien het gaat om een kortstondig samenleven zonder duurzaam

karakter. Het eigendomsbewijs mag worden geleverd door alle middelen rechtens. Met betrekking tot de

eigendomsbewijzen die dateren van tijdens het samenwonen, zal daarenboven overtuigend moeten

gemaakt worden dat de revindicant de goederen met eigen penningen heeft betaald (of tenminste heeft

kunnen betalen).268

Er wordt dus niet voorzien in een wettelijk vermoeden van onverdeeldheid wat betreft de roerende

goederen waarvan geen der feitelijk samenwonenden het exclusief eigendomsrecht kan bewijzen.

Sommige auteurs pleiten er echter voor om het toepassingsgebied van artikel 1468, tweede lid BW uit te

breiden tot de concubinaatsverhoudingen. Zo oordeelt A. HEYVAERT dat wanneer het exclusief

eigendomsrecht van één der feitelijk samenwonende partners op de gezamenlijk bezeten goederen niet

bewezen wordt, aangenomen moet worden dat hun gezamenlijk bezit de titel vormt voor hun onverdeeld

eigendomsrecht.269

Hoofdstuk 2. De wettelijke samenwoning270

60. De wettelijke bepalingen van artikel 1477 BW, die de rechten, verplichtingen en bevoegdheden van

de wettelijk samenwonenden regelen, vinden door het enkele feit van de wettelijke samenwoning hun

toepassing. Het gaat om bepalingen van dwingend recht waarvan de samenwonende partners bij

overeenkomst niet kunnen afwijken. Hier is een duidelijke verwijzing merkbaar naar het primair

huwelijksvermogensrecht. Artikel 1477 BW omvat drie bepalingen die hun oorsprong vinden in het

primair huwelijksstelsel, te weten:

- artikel 215 BW, alsmede artikel 220, § 1 BW en artikel 224, § 1, 1 BW zijn van overeenkomstige

toepassing op het instituut van de wettelijke samenwoning (art. 1477, § 2 BW);

- de wettelijk samenwonenden dragen bij in de lasten van het samenleven naar evenredigheid van hun

mogelijkheden (art. 1477, § 3 BW). Deze bepaling houdt een duidelijke parafrasering in van artikel 221,

lid 1 BW;

- iedere schuld die door één van de wettelijk samenwonenden wordt aangegaan ten behoeve van het

267 Cass. 10 juni 1976, T.Not. 1976, 283. 268 E. DIRIX en K. BROECKX, Beslag, Mechelen, Kluwer, 2010, 420. 269 A. HEYVAERT, “Civielrechtelijke aspecten van gezinnen zonder huwelijk”, TPR 1985, (21) 61. 270 Voor een meer uitgebreide bespreking omtrent de wettelijke samenwoning zie W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 482-503.

60

samenleven of van de kinderen die door hen worden opgevoed, verbindt de andere samenwonende partner

hoofdelijk. Deze is echter niet aansprakelijk voor schulden, die gelet op de bestaansmiddelen van de

samenwonenden, een buitensporig karakter vertonen (art. 1477, § 4 BW). Deze bepaling parafraseert

artikel 222 BW uit het primair huwelijksstelsel. 271

61. Anders dan bijvoorbeeld in het Nederlands recht, zijn de bepalingen van het secundair

huwelijksvermogensrecht niet van overeenkomstige toepassing op de wettelijke samenwoning. De

Belgische wetgever heeft men name voor het instituut van de wettelijke samenwoning een specifiek

beknopt secundair stelsel uitgewerkt dat aansluit bij het gemeen recht inzake onverdeeldheid en een

suppletief karakter heeft.272

Behoudens de bepalingen van dwingend recht (cf. art. 1477 BW) kunnen samenwonenden naar

goeddunken hun wettelijke samenwoning regelen door middel van een overeenkomst. Deze overeenkomst

mag verder geen bedingen bevatten die strijdig zijn met de openbare orde of de goede zeden, noch met de

regels betreffende het ouderlijk gezag en de voogdij, noch met de regels die de wettelijke orde van de

erfopvolging bepalen (art. 1478, vierde lid BW). In de wettekst werden volgende aanvullende bepalingen

opgenomen:

- elk van de wettelijk samenwonende partners behoudt de goederen waarvan hij de eigendom kan

bewijzen, de inkomsten die uit deze goederen voortvloeien en de opbrengsten uit arbeid (art. 1478, eerste

lid BW);

- de goederen waarvan geen van beide wettelijk samenwonenden de exclusieve eigendom kan bewijzen,

alsmede de inkomsten die uit deze goederen voortkomen, worden geacht in onverdeeldheid toe te behoren

aan de wettelijk samenwonende partners (art. 1478, tweede lid BW). Met deze bepaling trachtte de

wetgever duidelijk aansluiting te zoeken met wat geldt voor de echtgenoten gehuwd onder het stelsel van

scheiding van goederen (cf. art. 1468, tweede lid BW);

- indien de overlevende wettelijk samenwonende een erfgenaam is van de vooroverledene, wordt de onder

het vorig streepje bedoelde onverdeeldheid ten aanzien van de erfgenamen met een voorbehouden erfdeel

als een schenking beschouwd, behoudens tegenbewijs (art. 1478, derde lid BW).273

271 J. RUYSSEVELDT, Successierechten, Mechelen, Kluwer, 2013, 24. 272 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 496. 273 J. RUYSSEVELDT, Successierechten, Mechelen, Kluwer, 2013, 24-25.

61

TITEL III. HET FAILLISSEMENT

Hoofdstuk 1. De gefailleerde is gehuwd onder het wettelijk stelsel


62. Tot de faillissementsboedel behoren de eigen goederen van de gefailleerde echtgenoot en het

gemeenschappelijk vermogen.274 De curator kan echter nooit het eigen vermogen van de niet-gefailleerde

echtgenoot aanspreken, zelfs niet indien de schuld in principe hierop verhaalbaar is. Deze schuldeisers

zullen ten aanzien van dit vermogen hun rechten zelf moeten doen gelden.275

Artikel 96 Faill.W. staat de curator toe om de roerende en onroerende goederen van de gefailleerde

echtgenoot uit diens eigen vermogen alsook uit het gemeenschappelijk vermogen te verkopen zonder de

voorafgaande toestemming van de andere echtgenoot of rechterlijke machtiging, voorgeschreven bij de

artikelen 215, § 1, 1418 en 1420 BW.276

Er heerst geen eensgezindheid over de vraag of de vereenvoudigde procedure uit artikel 100, derde lid

Faill.W. (cf. infra; nr. 69) ook kan worden toegepast bij echtgenoten gehuwd onder het wettelijk stelsel.

De toepassing van deze bepaling wordt – hoewel omstreden – door bepaalde auteurs verdedigd.277

63. De volgende schulden komen in de faillissementsvereffening aan bod: de eigen schulden van de

gefailleerde echtgenoot en de gemeenschappelijke schulden, ongeacht of ze door de gefailleerde dan wel

door zijn echtgenoot zijn aangegaan.278 De schulden van de gefailleerde echtgenoot zullen in hoofdzaak

beroepsschulden betreffen. Dergelijke schulden worden, zoals reeds besproken, gekwalificeerd als

onvolkomen gemeenschappelijke schulden die slechts verhaalbaar zijn op het eigen vermogen van de

gefailleerde echtgenoot en op het gemeenschappelijk vermogen (art. 1414, tweede lid, 3° BW). Het

uitgangspunt van de wetgever dat de eigen goederen van de echtgenoot moeten worden gevrijwaard tegen

de beroepsschulden van de andere echtgenoot, wordt bevestigd in artikel 98 Faill.W. Het is evident dat de

gefailleerde echtgenoot desgevallend ook andere schulden dan beroepsschulden kan hebben die,

274 E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl.,(63) 77. 275 F. APS, “Huwelijksvermogensrechtelijke implicaties van het faillissement” in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics I, Antwerpen, Kluwer, losbl., (3) 32. 276 F. APS, “Huwelijksvermogensrechtelijke implicaties van het faillissement” in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics I, Antwerpen, Kluwer, losbl., (3) 33. 277 J. DE VROE, “Nieuwe faillissementswet. Gemeenschappelijke en onverdeelde onroerende goederen tussen de gefailleerde en zijn echtgenoot(ote) - verkoop en rangregeling” in Facetten van ondernemingsrecht - Liber Amicorum professor Frans Bouckaert, Leuven, Universitaire pers, 2000, (149) 152. 278 H. CASMAN, “De insolvente persoon in zijn gezinssituatie – vermogensrechtelijke aspecten” in J. VANDENWYNGAERDEN (ed.), Insolventierecht 2004-2005, Mechelen, Kluwer, 2006, (271) 293.

62

naargelang het geval, verhaalbaar zijn enkel op zijn eigen vermogen, zijn eigen vermogen en het

gemeenschappelijk vermogen of zelfs op de drie vermogens, eraan herinnerd dat de curator nooit het eigen

vermogen van de niet-gefailleerde echtgenoot kan aanspreken.279

De vraag rijst in welke mate het faillissement ook doorwerkt naar de persoonlijke schuldeisers van de

echtgenoot van de gefailleerde.280 In het algemeen wordt aangenomen dat voorrang moet worden verleend

aan de faillissementsregeling. De persoonlijke schuldeisers van de echtgenoot van de gefailleerde zullen

derhalve, voor zover zij aanspraak maken op het gemeenschappelijk vermogen, de faillissementsprocedure

moeten ondergaan. Het gevolg hiervan is dat, als dergelijke schuldeisers willen delen in de koek, zij

aangifte zullen moeten doen van hun schuldvordering. Bovendien zullen deze schuldeisers ook het uit het

faillissement voortvloeiende verlies of opschorting van hun individuele executierechten moeten

aanvaarden.281

64. Men kan zich overigens de vraag stellen in welke mate rekening moet worden gehouden met de

huwelijksvermogensrechtelijke beperkingen inzake verhaalbaarheid van de diverse schuldvorderingen.

Om praktische overwegingen wordt door bepaalde auteurs voorgesteld om slechts één boedel te vormen,

waarbij geen onderscheid wordt gemaakt tussen de verscheidene goederen en de verscheidene schulden

(eigen, gemeenschappelijk).282 Door andere auteurs wordt - m.i. terecht - opgeworpen dat deze methode

afbreuk doet aan het statuut van de verschillende soorten schuldvorderingen. Een juiste aanpak

veronderstelt, volgens deze auteurs, het vormen van sub-boedels zodat rekening kan worden gehouden

met de onderscheiden verhaalsrechten voor eigen schulden, volkomen gemeenschappelijke schulden en

onvolkomen gemeenschappelijke schulden. Slechts door het vormen van dergelijke sub-massa’s kan

worden vermeden dat schuldeisers in de faillissementsboedel aanspraken zouden krijgen op goederen die

normaal niet tot hun onderpand zouden behoren.283

Het creëren van sub-boedels leidt er tevens toe dat ook de volgorde waarin schuldeisers, die verhaal

hebben op het gemeenschappelijk vermogen, betaald worden, in acht moet worden genomen (cf. artikel

1439 BW). Omdat volkomen gemeenschappelijke schulden voorrang hebben op onvolkomen

279 F. APS, “Huwelijksvermogensrechtelijke implicaties van het faillissement” in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics I, Antwerpen, Kluwer, losbl., (3) 31-32. 280 Zie hierover, A. VERBEKE en V. LESSELIERS, ”Koning faillissement. Over de invloed van het faillissement op de in gemeenschap gehuwde echtgenoot van de gefailleerde en diens schuldeisers”, T.Not. 1999, (583) 588-593. 281 A. VERBEKE en V. LESSELIERS,”Koning faillissement. Over de invloed van het faillissement op de in gemeenschap gehuwde echtgenoot van de gefailleerde en diens schuldeisers”, T.Not. 1999, (583) 592-593. 282 I. VEROUGSTRAETE, Manuel de la faillite et du concordat, Brussel, Kluwer, 1998, 489. 283 H. CASMAN, “Familierechtelijke aspecten van het faillissement” in H. BRAECKMANS, H.COUSY, E. DIRIX, B. TILLEMAN en M. VANMEENEN (eds.), Curatoren en vereffenaars: actuele ontwikkelingen, Antwerpen, Intersentia, 2006, (719) 742; A. VERBEKE en V. LESSELIERS,”Koning faillissement. Over de invloed van het faillissement op de in gemeenschap gehuwde echtgenoot van de gefailleerde en diens schuldeisers”, T.Not. 1999, (583) 593-595.

63

gemeenschappelijke schulden worden deze schuldeisers eerst opgenomen in de vereffening. De

onvolkomen gemeenschappelijke schulden worden pas in de vereffening opgenomen als de volkomen

gemeenschappelijke schulden zijn betaald. Slechts indien na de betaling van alle (volkomen en

onvolkomen) gemeenschappelijke schulden enig actief overblijft, kunnen de eigen schuldeisers van de

gefailleerde betaald worden, maar slechts voor zover er ten belope van dat saldo nog eigen goederen zijn.

Het is duidelijk dat deze werkwijze, hoewel in overeenstemming met de bepalingen van het

huwelijksvermogensrecht, bijzonder ingewikkeld is.284

65. Bovenvermelde principes gelden onverminderd wanneer tijdens de faillissementsvereffening de

echtscheiding wordt uitgesproken. Wanneer daarentegen de echtscheiding werd uitgesproken vóór de

opening van de faillissementsprocedure, zullen de regels inzake de postcommunautaire onverdeeldheid

toepassing vinden. De vereffening van de huwgemeenschap zal in dergelijk geval moeten worden

afgewacht om te weten wat het aandeel is van de gefailleerde ex-echtgnoot dat in de faillissementsboedel

zal worden opgenomen.285

Afdeling 2. Gevolgen van de verschoonbaarheid

66. Onder de oorspronkelijke bepalingen van de Faillissementswet kon de echtgenoot die zich

persoonlijk had verbonden met de gefailleerde echtgenoot tegenover de schuldeiser, niet genieten van de

gevolgen van de verschoonbaarverklaring van de gefailleerde echtgenoot. Deze bepaling werd door het

Grondwettelijk Hof bij arrest van 28 maart 2002 strijdig bevonden met de artikelen 10 en 11 van de

Grondwet. Om die reden werd artikel 82, tweede lid Faill.W. door de wet van 4 september 2002286

herschreven. De toepassing van deze nieuwe bepaling leidde echter in de praktijk opnieuw tot

moeilijkheden. De wet van 4 september 2002 voorzag immers enkel in een bevrijding voor de schulden

die de echtgenoot zelf was aangegaan, zodat de echtgenoot niet kon ontsnappen aan de schulden waarvoor

hij op grond van een wettelijke bepaling was gehouden. Opnieuw oordeelde het Grondwettelijk Hof in het

arrest van 12 mei 2004 dat het gelijkheidsbeginsel was geschonden. Bij wet van 2 februari 2005287 heeft

de wetgever opnieuw artikel 82, tweede lid Faill.W. gewijzigd.288 Voortaan is de echtgenoot die

aansprakelijk is voor de schuld van de verschoonbaar gefailleerde echtgenoot bevrijd van die verplichting,

ongeacht of de echtgenoot tot deze schulden persoonlijk is gehouden als gevolg van een wettelijke 284 H. CASMAN, “De insolvente persoon in zijn gezinssituatie – vermogensrechtelijke aspecten” in J. VANDENWYNGAERDEN (ed.), Insolventierecht 2004-2005, Mechelen, Kluwer, 2006, (271) 294-295. 285 E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 77-78. 286 Wet 4 september 2002 tot wijziging van de faillissementswet van 8 augustus 1997, het Gerechtelijk Wetboek en het Wetboek van vennootschappen, BS 21 september 2002, 42.928. 287 Wet 2 februari 2005 tot wijziging van artikel 82, tweede lid, van de faillissementswet van 8 augustus 1997, BS 21 februari 2005. 288 B. MOUTON, “Bevrijding echtgenoten na faillissement”, NjW 2010, (262) 265.

64

bepaling of uit vrije wil.289

Nadien stelde het Grondwettelijk Hof in twee arresten van 27 april 2005 en 23 november 2005 opnieuw

een schending vast van de artikelen 10 en 11 van de Grondwet. Het Grondwettelijk Hof stelde immers

vast dat de gevolgen van de uitbreiding van de verschoonbaarheid voor de niet-gefailleerde echtgenoot

grotendeels werden tenietgedaan omdat deze volgens de letter van de wet niet kon genieten van de

schorsing van de middelen tot tenuitvoerlegging, terwijl dit wel gold voor de gefailleerde vanaf het vonnis

van tenietverklaring (cf. art. 24-26 Faill.W.) Bij de wet van 20 juli 2005290 werd artikel 24bis Faill.W.

ingevoegd dat bepaalt dat de middelen tot tenuitvoerlegging ten laste van de natuurlijk persoon die zich

kosteloos persoonlijk zeker stelde eveneens worden opgeschort. Een grondswetsconforme interpretatie

dient de rechtspraak er toe aan te zetten ook ten aanzien van de echtgenoot de voortzetting van de

middelen van tenuitvoerlegging te schorsen.291

67. In de oorspronkelijke bepalingen van de Faillissementswet werd evenmin aandacht besteed aan de

positie van de ex-echtgenoot van de gefailleerde. De wetgever bracht op dit punt duidelijkheid met de wet

van 18 juli 2008.292 Artikel 82, tweede lid Faill.W. bepaalt thans dat niet alleen de echtgenoot van de

gefailleerde die persoonlijk aansprakelijk is voor de schuld van zijn echtgenoot, maar ook de voormalige

echtgenoot die persoonlijk aansprakelijk is voor de schuld die zijn voormalige echtgenoot tijdens de duur

van het huwelijk was aangegaan, ingevolge de verschoonbaarheid van die verplichting wordt bevrijd.293

Hoofdstuk 2. De gefailleerde is gehuwd onder het stelsel van scheiding van goederen


68. De situatie is minder complex wanneer de echtgenoten gehuwd zijn onder het stelsel van scheiding

van goederen. Tot de faillissementsboedel behoren enkel de eigen goederen van de gefailleerde

echtgenoot en enkel de schulden van de gefailleerde echtgenoot komen aan bod in het kader van de

faillissementsafwikkeling.294

289 De verschoonbaarverklaring strekt zich noch uit tot alimentatieschulden, noch tot schulden voortvloeiend uit de verplichting tot herstel van schade verbonden aan het overlijden of aan de aantasting van de lichamelijke integriteit (art. 82, derde lid Faill.W.). 290 Wet 20 juli 2005 tot wijziging van de faillissementswet van 8 augustus 1997, en houdende diverse fiscale bepalingen, BS 28 juli 2005. 291 F. APS, “Huwelijksvermogensrechtelijke implicaties van het faillissement” in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics I, Antwerpen, Kluwer, losbl., (3) 35-36. 292 Wet 18 juli 2008 tot wijziging van artikel 82, tweede lid, van de faillissementswet van 8 augustus 1997 wat betreft de verschoonbaarheid van voormalige echtgenoten, BS 28 augustus 2008. 293 F. APS, “Huwelijksvermogensrechtelijke implicaties van het faillissement” in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics I, Antwerpen, Kluwer, losbl., (3) 37. 294 E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 82.

65

Net zoals in het wettelijk stelsel, beschikt de curator in het kader van de uitwinning over de mogelijkheid

om de roerende en onroerende goederen uit het eigen vermogen van de gefailleerde te verkopen zonder

dat hem de beschermingsmechanismen uit het primair huwelijksstelsel, meer bepaald artikel 215, §1 BW,

kan worden tegengeworpen.295

69. De ‘eenvoudige’ situatie wordt evenwel bemoeilijkt indien de gefailleerde bepaalde goederen in

onverdeeldheid bezit met zijn echtgenoot. De curator zal, vermits hij enkel het aandeel van de gefailleerde

in de massa kan laten vallen, de verdeling dienen uit te lokken voor de burgerlijke rechtbank. Daar waar

de voorafgaande verdeling voorheen diende te gebeuren voor zowel de onroerende goederen als voor de

roerende goederen, geldt deze regel thans, onder de Faillissementswet, echter enkel nog voor de roerende

goederen.296

Indien het goed dat de gefailleerde in onverdeeldheid bezit met zijn echtgenoot aldus een onroerend goed

is, voorziet de Faillissementswet in een bijzondere regeling. Luidens artikel 100, derde lid Faill.W. kan de

rechtbank van koophandel, op verzoek van de curator, de verkoop bevelen van de onroerende goederen

die toebehoren aan de van goederen gescheiden gefailleerde en zijn echtgenoot. De curator dient derhalve

niet langer vooraf de verdeling voor de burgerlijke rechtbank te vorderen (cf. art. 1561 Ger.W.). Deze

vereenvoudigde procedure, die duidelijk is ingegeven met het oog op de versnelling van de afhandeling

van het faillissement, voorziet tevens in de oproeping van de andere echtgenoot en in de inachtneming van

diens rechten.297 Aangezien deze bepaling afwijkt van de regels uit het gerechtelijk wetboek, dient deze

bepaling volgens sommige auteurs strikt te worden geïnterpreteerd. Zo is deze uitzondering volgens auteur

A. VERBEKE onder meer niet van toepassing op onverdeeldheden die bestaan tussen samenwonenden of

echtgenoten gehuwd onder het wettelijk stelsel.298 Auteur J. DE VROE is daarentegen van oordeel dat

artikel 100, derde lid Faill.W. ook toegepast kan worden bij echtgenoten gehuwd onder het wettelijk

stelsel.299

Afdeling 2. Gevolgen van de verschoonbaarheid

70. Voor de bespreking hieromtrent wordt verwezen naar hetgene hierboven werd uiteengezet (nr. 66-

295 F. APS, “Huwelijksvermogensrechtelijke implicaties van het faillissement” in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics I, Antwerpen, Kluwer, losbl., (3) 24-25. 296 F. APS, “Huwelijksvermogensrechtelijke implicaties van het faillissement” in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics I, Antwerpen, Kluwer, losbl., (3) 23-25. 297 F. APS, “Huwelijksvermogensrechtelijke implicaties van het faillissement” in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics I, Antwerpen, Kluwer, losbl., (3) 26-27. 298 A. VERBEKE, “Schuldeisers in het ontwerp van faillissementswet. Op zoek naar een (nieuw) evenwicht”, CJ 1997, afl. 1, (10) 16. 299 J. DE VROE, “Nieuwe faillissementswet. Gemeenschappelijke en onverdeelde onroerende goederen tussen de gefailleerde en zijn echtgenoot(ote) - verkoop en rangregeling” in Facetten van ondernemingsrecht - Liber Amicorum professor Frans Bouckaert, Leuven, Universitaire pers, 2000, (149) 152.

66

67).

Hoofdstuk 3. De gefailleerde woont samen

Afdeling 1. De gefailleerde woont feitelijk samen

71. Zoals reeds vermeld, gelden voor een insolvente persoon die feitelijk samenwoont in de regel geen

van het gemeen recht afwijkende regels in verband met de verhaalsrechten van de schuldeisers. Ook bij

het faillissement gelden de daarop toepasselijke regels, alsof er geen feitelijk samenwonen is, of , beter,

alsof het feitelijk samenwonen irrelevant is.300

De uitzonderlijke procedure, waarin wordt voorzien door artikel 100, derde lid Faill.W. geldt zonder

twijfel enkel inzake onverdeeldheden tussen echtgenoten. Dergelijke bepaling kan dus niet worden

uitgebreid tot onverdeeldheden die tussen feitelijk samenwonenden bestaan.301 Zo strekt artikel 82, tweede

lid Faill.W. zich eveneens enkel uit tot de echtgenoot en de ex-echtgenoot van de gefailleerde, en niet tot

de feitelijk samenwonende partner van de gefailleerde.

Afdeling 2. De gefailleerde woont wettelijk samen

72. In de Faillissementswet wordt er, al evenmin als met de feitelijk samenwonende partner, met de

wettelijk samenwonende partner rekening gehouden.

Ook in het kader van een wettelijke samenwoning zijn artikel 100, derde lid Faill.W. en artikel 82, tweede

lid Faill.W. niet van toepassing. Het Grondwettelijk Hof heeft echter de gevolgen van de

verschoonbaarheid inmiddels ook uitgebreid naar de wettelijk samenwonenden. In een arrest van 18

november 2010 oordeelde het Hof namelijk dat, in zoverre artikel 82, tweede lid Faill.W. niet in de

mogelijkheid voorziet voor de wettelijk samenwonende partner die persoonlijk aansprakelijk is voor de

schuld van de verschoonbaar verklaarde gefailleerde die met hem wettelijk samenwoont, om van zijn

verplichtingen te worden bevrijd, de artikelen 10 en 11 van de Grondwet schendt.302

300 H. CASMAN, “De insolvente persoon in zijn gezinssituatie – vermogensrechtelijke aspecten” in J. VANDENWYNGAERDEN (ed.), Insolventierecht 2004-2005, Mechelen, Kluwer, 2006, (271) 272. 301 H. CASMAN, “De insolvente persoon in zijn gezinssituatie – vermogensrechtelijke aspecten” in J. VANDENWYNGAERDEN (ed.), Insolventierecht 2004-2005, Mechelen, Kluwer, 2006, (271) 275. 302 GwH 18 november 2010, RW 2010-11, 894.

67

TITEL IV. DE COLLECTIEVE SCHULDENREGELING

Hoofdstuk 1. De verzoeker is gehuwd


73. Iedere echtgenoot kan afzonderlijk een verzoekschrift tot het verkrijgen van een collectieve

schuldenregeling indienen. Aangezien de gezinssituatie van de verzoeker cruciaal is voor de beoordeling

van diens vermogensrechtelijke positie, dient het verzoekschrift melding te maken van de identiteit van de

echtgenoot van de verzoeker, het huwelijksvermogensstelsel en de samenstelling van het gezin (art.

1675/4, § 2, 6° Ger.W.). Daarnaast is een gedetailleerde opgave vereist van het eventuele

gemeenschappelijk vermogen en van het eigen vermogen van de echtgenoot van de verzoeker (art. 1675/4,

§ 2, 7° en 8° Ger.W.). Verder wordt bepaald dat de beschikking van toelaatbaarheid door de griffier ter

kennis moet worden gebracht van de echtgenoot van de verzoeker (art. 1675/9, § 1, 1° Ger.W.) en dat de

schuldbemiddelaar het ontwerp van minnelijke aanzuiveringsregeling aan de echtgenoot van de verzoeker

ter goedkeuring moet voorleggen (art. 1675/10, § 4 Ger.W.) 303

Afdeling 2. De verzoeker is gehuwd onder het wettelijk stelsel

74. Het is mogelijk dat de beide echtgenoten gezamenlijk een verzoekschift tot het verkrijgen van een

collectieve schuldenregeling indienen. In het geval de echtgenoten gehuwd zijn onder het wettelijk stelsel

lijkt dit de meest aangewezen weg. In het kader van een minnelijke aanzuiveringsregeling kan dan één

enkele boedel worden gevormd, behoudens verzet van één der echtgenoten. In het kader van een

gerechtelijke aanzuiveringsregeling dienen daarentegen de regels van het huwelijksvermogensrecht in acht

te worden genomen.304

75. De problemen rijzen hoofdzakelijk indien slechts één van de echtgenoten een aanvraag indient. De

Wet collectieve schuldenregeling bepaalt immers niet welke goederen in dergelijk geval in de

aanzuiveringsregeling moeten worden opgenomen. Hieromtrent worden twee stellingen verdedigd. 305

Auteur G. DE LEVAL gaat ervan uit dat alle goederen in de aanzuiveringsregeling moeten worden

opgenomen, dus zowel de eigen goederen van de verzoeker als de gemeenschappelijke goederen én de

303 E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 95. 304 E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 95. 305 Zie H. CASMAN, “De insolvente persoon in zijn gezinssituatie – vermogensrechtelijke aspecten” in J. VANDENWYNGAERDEN (ed.), Insolventierecht 2004-2005, Mechelen, Kluwer, 2006, (271) 295-296.

68

eigen goederen van de echtgenoot van de verzoeker.306 Auteur B. WYLLEMAN is daarentegen van oordeel

dat de eigen goederen, evenals de inkomsten van de echtgenoot van de verzoeker niet betrokken kunnen

worden in de aanzuiveringsregeling. Hij verdedigt deze opvatting op grond van de vaststelling dat de

verzoeker geen beheersbevoegdheden met betrekking tot deze goederen heeft, en deze goederen derhalve

niet onbeschikbaar kunnen worden door de maatregel die tegenover de verzoeker wordt getroffen.307 De

persoonlijke schuldeisers van de andere echtgenoot die verhaal hebben op het gemeenschappelijk

vermogen kunnen dientengevolge niet langer beslag leggen op de goederen die tot de boedel behoren.

Deze schuldeisers kunnen echter wel aangifte doen van hun schuldvordering in de procedure, teneinde

betaald te worden uit het gemeenschappelijk vermogen.308

In de aanzuiveringsregeling moet rekening worden gehouden met de eigen schulden van de verzoeker en

met de gemeenschappelijke schulden, ongeacht door wie van de echtgenoten deze laatste schulden werden

aangegaan. De collectieve schuldenregeling is dus niet van toepassing op de eigen schulden van de

echtgenoot-niet-verzoeker. Ingeval de schulden van de verzoeker worden kwijtgescholden, zijn niet enkel

de eigen goederen van de verzoeker aan het verhaalsrecht van de schuldeisers onttrokken, maar kan

evenmin nog het gemeenschappelijk vermogen worden aangesproken.309 De echtgenoot van de verzoeker

die zich persoonlijk heeft verbonden voor een schuld van deze laatste, wordt daarentegen bij

kwijtschelding van schulden niet bevrijd van die verplichting. Eenzelfde bevrijding vergelijkbaar met de

echtgenoot van de gefailleerde, conform artikel 82, tweede lid Faill.W., dringt zich op.310

Het is denkbaar dat één van de echtgenoten handelaar is en failliet wordt verklaard en de andere

echtgenoot een verzoekschrift tot het verkijgen van een collectieve schuldenregeling indient. Bij

dergelijke samenloop dient voorrang te worden verleend aan de faillissementsregeling. De collectieve

schuldenregeling kan dan enkel voortgang vinden met betrekking tot de goederen die niet in de

faillissementsboedel zijn opgenomen. 311

Ingeval tijdens een procedure van vereffening-verdeling (bv. ingevolge echtscheiding) één van de

echtgenoten een verzoekschrift tot het verkrijgen van een collectieve schuldenregeling indient, zullen de

306 G. DE LEVAL, “Considérations sur la loi du 5 juillet 1998” in Commission Université-Palais (red.), Les procédures de règlement collectif du passif, Luik, Formation Permanente CUP, 1999, (11) 14. 307 B. WYLLEMAN, Collectieve schuldenregeling : verkoop van onroerende goederen. Interferenties met het huwelijksvermogensrecht in Cahiers Antwerpen Brussel Gent, Brussel, Larcier, 2003, 53. 308 E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 95. 309 E. DIRIX en A. DE WILDE, “Materieelrechtelijke aspecten van de collectieve schuldenregeling” in E. DIRIX en P.TAELMAN (eds.), Collectieve schuldenregeling in de praktijk, Antwerpen, Intersentia, 1999, (17) 32. 310 K. CREYF, “De gevolgen voor de borg of de echtgenoot bij bevrijding of kwijtschelding van schulden in het insolventierecht”, RW 2002-03, (441) 451. 311 B. WYLLEMAN, Collectieve schuldenregeling : verkoop van onroerende goederen. Interferenties met het huwelijksvermogensrecht in Cahiers Antwerpen Brussel Gent, Brussel, Larcier, 2003, 67.

69

regels inzake de postcommunautaire onverdeeldheid toepassing vinden. De schuldbemidelaar zal

bijgevolg het resultaat van de vereffening-verdeling moeten afwachten.312

Afdeling 3. De verzoeker is gehuwd onder het stelsel van scheiding van goederen

76. Er doen zich evenwel minder problemen voor ingeval de echtgenoten gehuwd zijn onder het stelsel

van scheiding van goederen. Tot de boedel behoren alsdan alle eigen goederen van de verzoekende

echtgenoot en zijn aandeel in de onverdeelde goederen. De in aanmerking te nemen schulden betreffen

alle schulden van de verzoekende echtgenoot. Wanneer de beide echtgenoten zich hoofdelijk hebben

verbonden tot een zelfde schuld, kan deze schuld voor het volledige bedrag in rekening worden gebracht.

Voor gezamenlijk aangegane schulden, waartoe de echtgenoten niet hoofdelijk zijn gehouden, vindt

schuldsplitising plaats.313

Ook echtgenoten gehuwd onder het stelsel van scheiding van goederen kunnen gezamenlijk een

verzoekschrift indienen. In dat geval betreft het evenwel twee autonome vorderingen; de eigen goederen

van de echtgenoten vormen elk op zich een afzonderlijke boedel.314

Hoofdstuk 2. De verzoeker woont samen

Afdeling 1. De verzoeker woont feitelijk samen

77. In de Wet collectieve schuldenregeling wordt er met de feitelijk samenwonende partner nagenoeg

geen rekening gehouden. Er wordt enkel voorzien in een verplichte vermelding in het verzoekschrift van

de identiteit van de feitelijk samenwonende partner en een opgave van de omvang van diens vermogen

(art. 1675/4, § 2, 6° en 7° Ger.W.). De feitelijk samenwonende partner wordt echter in die hoedanigheid in

het verder verloop van de procedure niet betrokken. Er geldt dus geen verplichte kennisgeving aan de

feitelijk samenwonende partner. Desalniettemin wordt voorgesteld om, hoewel hiervoor geen wettelijke

grondslag bestaat, de feitelijk samenwonende partner in te lichten. Een feitelijk samenwonende partner

kan immers wel degelijk de gevolgen ondergaan van een collectieve schuldenregeling.315

Afdeling 2. De verzoeker woont wettelijk samen

312 M. DE COSTER en M. CARBONE, “Samenloop van procedures”, Not.Fisc.M. 2012, afl. 5, (150) 154-155. 313 E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 96. 314 E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 96. 315 H. CASMAN, “De insolvente persoon in zijn gezinssituatie – vermogensrechtelijke aspecten” in J. VANDENWYNGAERDEN (ed.), Insolventierecht 2004-2005, Mechelen, Kluwer, 2006, (271) 272-273.

70

78. Ook hier geldt een verplichte vermelding in het verzoekschrift tot collectieve schuldenregeling van

de identiteit van de wettelijk samenwonende partner en een opgave van de omvang van diens vermogen

(art. 1675/4, § 2, 6° en 7° Ger.W.). De positie van de wettelijk samenwonende partner werd echter door de

Wet van 13 december 2005316 engiszins verbeterd. Sinds de inwerkingtreding van deze wet moet de

beschikking van toelaatbaarheid door de griffier eveneens ter kennis worden gebracht van de wettelijk

samenwonende partner van de verzoeker (art. 1675/9, § 1, 1° Ger.W.).

TITELV. DE FISCALE SCHULDEISER

Hoofdstuk 1. De belastingplichtige is gehuwd

79. De belastingschuld die is ingekohierd op naam van de beide echtgenoten kan worden ingevorderd

tegen elk van hen in de mate dat de aanslag te hunnen laste kan worden ingevorderd op grond van het

gemeen recht of op grond van de bepalingen van het WIB (art. 393, § 1, tweede lid WIB). Wat de

bepalingen van het WIB betreft, bepaalt artikel 394, § 1, eerste lid WIB dat de belasting of het gedeelte

van de belasting in verband met de onderscheiden inkomsten van de beide echtgenoten, alsook de

voorheffing ingekohierd op naam van één van hen, ongeacht het aangenomen huwelijksvermogensstelsel,

kan worden verhaald op al de eigen en de gemeenschappelijke goederen van de beide echtgenoten.317

Deze bepaling brengt niet met zich mee dat de echtgenoten hoofdelijk gehouden zijn tot betaling van de

belastingschuld, maar bepaalt enkel de omvang van het verhaalsrecht van de schatkist.318

Artikel 394, § 1, tweede lid WIB vermeldt een belangrijke uitzondering op bovenvermeld principe: de

belasting of het gedeelte van de belasting in verband met het belastbare inkomen van één van de

echtgenoten, alsook de roerende voorheffing en de bedrijfsvoorheffing, ingekohierd op naam van één van

hen, mogen niet worden verhaald op de eigen goederen van de andere echtgenoot, op voorwaarde dat deze

echtgenoot de eigen aard van die goederen kan bewijzen. Hiertoe dient deze echtgenoot te bewijzen dat

die goederen conform de specifieke bewijsvoorwaarden van artikel 394, § 1, tweede lid WIB van

‘onverdachte’ oorsprong zijn. Dit is het geval wanneer het gaat om goederen die de echtgenoot voor het

huwelijk bezat of die voortkomen uit een erfenis of een schenking uitgaande van een andere persoon dan

de echtgenoot (alsmede de goederen die hiervoor in de plaats zijn gekomen) en de inkomsten die hem

krachtens het burgerlijk recht eigen zijn of om goederen die hij met zulke inkomsten heeft verworven.

316 Wet 13 december 2005 houdende bepalingen betreffende de termijnen, het verzoekschrift op tegenspraak en de procedure van collectieve schuldregeling, BS 21 december 2005. 317 E. DIRIX en K. BROECKX, Beslag, Mechelen, Kluwer, 2010, 104. 318 M. DELANOTE, Schuld en executie, Brugge, die Keure, 2010, 396.

71

Enkel op basis van deze gronden kan de echtgenoot een goed aan het beslag onttrekken.319 Het vermoeden

van onverdeeldheid (cf. art. 1468, tweede lid BW) geeft uitsluitsel over het onverdeeld karakter van de

goederen, maar levert niet het door artikel 394, § 1, tweede lid gevergde bewijs. Op grond van dit

vermoeden kan de echtgenoot aldus geen goederen onttrekken aan het verhaal van de

belastingontvanger. 320 Met deze specifieke bewijsvoorwaarden heeft de wetgever een heimelijke

verstandhouding tussen de echtgenoten willen vermijden.321 Ingevolgde deze onttrekkingsmogelijkheid

worden belastingschulden van echtgenoten gehuwd onder het wettelijk stelsel aldus behandeld als

onvolkomen gemeenschappelijke schulden zonder dat zij daarmee mogen worden vereenzelvigd. De

fiscale verhaalsrechten houden immers geen verband met het eigen dan wel (volkomen of onvolkomen)

gemeenschappelijk karakter van de schuld.322

Na de ontbinding van het huwelijk kunnen de belastingen en voorheffingen die betrekking hebben op de

inkomsten die de echtgenoten vóór de ontbinding hebben verkegen, verder worden verhaald op de

goederen van de beide echtgenoten, zij het met dezelfde onttrekkingsmogelijkheid als hierboven

omschreven (art. 394, § 3 WIB).

Met ingang van het aanslagjaar 2002 is het verruimd verhaalsrecht van de fiscus niet langer van

toepassing op de belastingen in verband met de periode vóór het huwelijk (art. 394, § 5 WIB).323

Voorheen was deze uitzondering immers beperkt tot de voorheffingen in verband met de periode vóór het

huwelijk.324

Het is zonder belang of de belastingschulden gemeenschappelijk, dan wel afzonderlijk worden gevestigd.

Artikel 394 WIB beschijft immers op zelfstandige wijze de ten gunste van de fiscus ingestelde

verhaalsrechten, hetgeen met zich meebrengt dat deze bepaling niet samen moet worden gelezen met

artikel 393 WIB welke betrekking heeft op aanslagen ingekohierd op naam van meerdere personen.325

80. De stuiting van de verjaring tegen één echtgenoot heeft geen stuitende werking ten aanzien van de

andere echtgenoot, vermits er tussen de echtgenoten geen hoofdelijkheid bestaat. Deze stelling lijkt

vanzelfsprekend in zoverre de beide echtgenoten formeel als schuldenaar zijn aangewezen. Indien

319 E. DIRIX en K. BROECKX, Beslag, Mechelen, Kluwer, 2010, 104-105. 320 K. BROECKX, “Capita selecta in het uitvoeringsrecht” in F. GEORGES (ed.), Algemene en bijzondere aspecten van het uitvoeringsrecht, Brugge, die Keure, 2010, 70-71. 321 S. DE RAEDT, “Invordering lastens feitelijk gescheiden echtgenoten en ex-echtgenoten” in E. DIRIX en P. TAELMAN (eds.), Fiscaal executierecht, Antwerpen, Intersentia, 2003, (205) 222. 322 M. DELANOTE, Schuld en executie, Brugge, die Keure, 2010, 397. 323 Wet 10 augustus 2001 houdende hervorming van de personenbelasting, BS 20 september 2001, 31.516. 324 E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 91. 325 M. DELANOTE, Schuld en executie, Brugge, die Keure, 2010, 394.

72

daarentegen een belastingaanslag op naam van één der echtgenoten afzonderlijk is gevestigd, is het

redelijk aan te nemen dat de verjaring tegen de enige als schuldenaar aangewezen echtgenoot, tot gevolg

heeft dat de verjaring eveneens is gestuit ten aanzien van de andere echtgenoot, die geen formele

schuldenaar van de belastingschuld is, maar niettemin op grond van artikel 394 WIB tot betaling van de

schuld kan worden aangesproken.326

81. Wat de verschoonbaarverklaring naar aanleiding van een faillissement betreft, heeft het Hof van

Cassatie bij arrest van 20 mei 2010327 geoordeeld dat de verschoonbaarverklaring, wat de fiscale schulden

betreft, enkel uitwerking heeft op de eigen fiscale schulden van de gefailleerde. Het gedeelte van de

aanslag dat betrekking heeft op het belastbaar inkomen van de belastingplichtige echtgenoot van de

gefailleerde is volgens het Hof geen eigen fiscale schuld van de gefailleerde, maar een schuld waarvoor de

niet-gefailleerde echtgenoot persoonlijk moet instaan, ook al kan deze schuld krachtens artikel 394, § 1

WIB worden verhaald op zowel het gemeenschappelijk vermogen als op de eigen goederen van de beide

echtgenoten. Hieruit volgt dat de verschoonbaarverklaring van de gefailleerde niet tot gevolg heeft dat

voor deze schuld geen verhaal meer mogelijk is op de eigen goederen van de belastingplichtige

echtgenoot.

Hoofdstuk 2. Specifieke regels in geval van feitelijke scheiding

82. De omstandigheid dat de echtgenoten feitelijk gescheiden leven, vormde oorspronkelijk voor de

fiscus geen hinderpaal om de belastingschulden op het vermogen van de beide echtgenoten te verhalen.

De onbegrensde mogelijkheid om, in geval van feitelijke scheiding, de belastingschulden in te vorderen op

het vermogen van de andere echtgenoot werd niettemin vaak als zeer onbillijk ervaren. Verscheidene

wetgevende initiatieven hebben dan ook een betere bescherming willen doorvoeren voor de feitelijk

gescheiden echtgenoten.328

Initieel had enkel de belastingplichtige op wiens naam de aanslag werd gevestigd het recht bezwaar in te

dienen. Dit betekende dat de feitelijk gescheiden echtgenoot op wiens goederen de gevestigde aanslag

werd ingevorderd zich in wezen tegen de invordering enkel kon verzetten via een procedure voor de

beslagrechter. De wet van 15 maart 1999329 bracht een eerste herziening aan waardoor de positie van de

feitelijk gescheiden echtgenoten werd verbeterd. Luidens artikel 366 WIB kan de belastingschuldige,

326 DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 91. 327 Cass. 20 mei 2010, AR F.09.0088.N. 328 Zie hierover o.m. C. TAGHON, “De invordering van inkomstenbelastingen lastens echtgenoten in het bijzonder bij feitelijke scheiding”, Not.Fisc.M. 2000, (203) 203-230; M. DELANOTE, Schuld en executie, Brugge, die Keure, 2010, 408-415. 329 Wet 15 maart 1999 betreffende de beslechting van fiscale geschillen, BS 27 maart 1999, 09.882

73

alsmede zijn echtgenoot op wiens goederen de aanslag wordt ingevorderd, schriftelijk bezwaar indienen

bij de directeur der belastingen.330 Naar aanleiding van deze wetswijziging werd de vraag gesteld of er

hierdoor wel een afdoende bescherming werd geboden aan de feitelijk gescheiden echtgenoten. Een

feitelijk gescheiden echtgenoot beschikt in vele gevallen immers niet over de gegevens om op

doeltreffende wijze verweer te voeren. Teneinde het lot van de feitelijk gescheiden echtgenoten te

verbeteren, bepaalt artikel 393bis WIB thans dat de invordering van de belasting gevestigd

overeenkomstig artikel 126, § 2, eerste lid, 2° WIB op de inkomsten van de feitelijk gescheiden

echtgenoot slechts mag worden vervolgd ten laste van de andere echtgenoot nadat een ingebrekestelling is

toegezonden aan de echtgenoot op wiens inkomsten de belasting is gevestigd en aan de andere echtgenoot

binnen een bepaald termijn een exemplaar van het aanslagbiljet is toegezonden.331

Ten slotte werd met ingang van het aanslagjaar 2002 een belangrijke beperking ingevoerd op de algemene

regel geformuleerd in artikel 394, § 1 WIB.332 Luidens artikel 394, § 2 WIB kan in geval van feitelijke

scheiding van de echtgenoten, de belasting op het vanaf het tweede kalenderjaar na de feitelijke scheiding

verworven inkomen van één van de echtgenoten, aslook de roerende voorheffing en de

bedrijfsvoorheffing die vanaf hetzelfde kalenderjaar op naam van één van hen wordt ingekohierd, niet

meer worden ingevorderd op de inkomsten van de andere echtgenoot of op de goederen die deze met dat

inkomen heeft verworven. Het is duidelijk dat de wetgever hiermee voornamelijk de positie heeft willen

verbeteren van de feitelijk gescheiden echtgenoten gehuwd onder een gemeenschapsstelsel. Echtgenoten

gehuwd onder een stelsel van scheiding van goederen kunnen immers steeds hun eigen inkomsten (m.i.v.

de daarmee verworven goederen) aan de invordering onttrekken (cf. art. 394, § 1, tweede lid, 4° WIB).333

De belastingen op de inkomsten verworven vanaf het tweede kalenderjaar volgend op de feitelijke

scheiding kunnen derhalve wel nog steeds worden ingevorderd op de andere goederen van de niet-belaste

echtgenoot, met name het deel van deze echtgenoot in de huwgemeenschap334 en de eigen goederen van

deze echtgenoot, voor zover deze laatste goederen niet aan de invordering kunnen worden onttrokken op

basis van de bestaande regeling uit artikel 394, § 1, tweede lid WIB.335

330 Art. 24 wet 15 maart 1999 betreffende de beslechting van fiscale geschillen, BS 27 maart 1999, 09.882. 331 Art. 6 wet 4 mei 1999 houdende fiscale en andere bepalingen, BS 4 juni 1999, 20.724. 332 Wet 10 augustus 2001 houdende hervorming van de personenbelasting, BS 20 september 2001. 333 M. DELANOTE, Schuld en executie, Brugge, die Keure, 2010, 412. 334 De goederen verworven deels met de inkomsten van de andere echtgenoot en deels met de inkomsten van de echtgenoot op wiens inkomsten de belastingen worden ingevorderd, lijken wel degelijk voor beslag vatbaar. De wet bepaalt immers niet dat de goederen van de niet-belaste echtgenoot kunnen worden onttrokken “in de mate” dat ze werden verworven met de inkomsten van deze echtgenoot. 335 Zie hierover o.m S. DE RAEDT, “Invordering lastens feitelijk gescheiden echtgenoten en ex-echtgenoten” in E. DIRIX en P. TAELMAN (eds.), Fiscaal executierecht, Antwerpen, Intersentia, 2003, (205) 246-247.

74

Hoofdstuk 3. De belastingplichtige woont wettelijk samen

83. Ten slotte moet worden vermeld dat met ingang van het aanslagjaar 2005 voor de invordering van de

inkomstenbelasting een gelijkschakeling tussen gehuwden en wettelijk samenwonenden werd

doorgevoerd, ook voor wat betreft de regels van de invordering.336

TITEL VI. REVINDICATIEPROBLEMATIEK

84. In geval een derde zijn persoonlijke goederen wenst te onttrekken aan een beslag, mag het

eigendomsbewijs worden geleverd door alle middelen rechtens, getuigen en vermoedens inbegrepen.

Wanneer daarentegen een echtgenoot-niet-schuldenaar overgaat tot het instellen van een

revindicatievordering, is de bewijsvoering aan striktere voorwaarden onderworpen. De wetgever heeft

immers ingezien dat in dergelijk geval schuldeisers op een meer afdoende wijze beschermd moeten

worden, wegens het gevaar van collusie.337 Uit de praktijk blijkt echter dat de beslagrechter slechts in

beperkte mate geconfronteerd wordt met een revindicatievordering vanwege een echtgenoot-niet-debiteur.

Wat echter wel frequent voorkomt in de praktijk is een revindicatievordering vanwege de samenwonende

partner van de schuldenaar.338

Luidens artikel 1399, tweede lid BW dient het bewijs van het exclusief eigendomsrecht van elk der

echtgenoten tegenover derden geleverd te worden door een boedelbeschrijving, door het bezit

overeenkomstig artikel 2229 BW, door titels met vaste dagtekening, door bescheiden van een openbare

dienst, door vermelding in een regelmatig gehouden of opgemaakt register of door bescheiden of

borderellen die door de wet zijn opgelegd of door het gebruik zijn bekrachtigd. Deze opsomming is

limitatief, zodat andere bewijsmiddelen niet mogelijk zijn.339

Deze bewijsregeling is gelijkaardig voor echtgenoten gehuwd onder een gemeenschapstelsel en

echtgenoten gehuwd onder een stelsel van scheiding van goederen; artikel 1468 , eerste lid BW verwijst

immers uitdrukkelijk naar artikel 1399, eerste en tweede lid BW.340 Ook ingeval van faillissement geldt

336 Wet 10 augustus 2001 houdende hervorming van de personenbelasting, BS 20 september 2001. 337 DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 101. 338 Zie bijlage: praktijkgerichte vragen, XVII-XVIII. 339 M.A. MASSCHELEIN, “Het bewijs van het exclusieve eigendomsrecht” (noot onder Gent 7 oktober 2008), TBBR 2010, (397), 398. 340 F. APS, “Huwelijksvermogensrechtelijke implicaties van het faillissement” in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics I, Antwerpen, Kluwer, losbl., (3) 28.

75

deze bewijsregeling onverkort.341 Wat de rechtspleging betreft, is de revindicatievordering onderworpen

aan artikel 1514 Ger.W. De echtgenoot dient aldus op straffe van nietigheid de bewijzen van eigendom te

vermelden in het dagvaardingsexploot (art. 1514, eerste lid Ger.W.).342

85. In de notariële praktijk komt het vaak voor dat in een huwelijkscontract een lijst van eigen goederen

wordt opgenomen; één der echtgenoten verklaart dat een aantal opgesomde roerende goederen behoren tot

zijn eigen vermogen. Controversieel is de vraag of dergelijke lijst voldoet aan de norm van artikel 1399,

tweede lid BW en de betrokken echtgenoot zich aldus hierop kan beroepen om zijn eigendomsrecht ten

aanzien van de in deze lijst opgenomen goederen te bewijzen. Alvorens verder in te gaan op deze vraag, is

het noodzakelijk het onderscheid te verhelderen tussen het instrumentum en het negotium van de

authentieke akte. De bijzondere authentieke bewijskracht tot inschrijving wegens valsheid strekt zich

enkel uit tot de vermeldingen van feiten die de openbare ambtenaar krachtens zijn opdracht diende vast te

stellen en waarvan hij de juistheid heeft moeten nagaan (het instrumentum). Deze bijzondere bewijskracht

heeft echter geen betrekking op de inhoud van de verklaringen vanwege de partijen (het negotium).343

Door de meeste rechtspraak en een aantal auteurs wordt - m.i. terecht - gesteld dat de rechter soeverein de

voorgelegde eigendsomsbewijzen van de revindicant beoordeelt, ongeacht de aard van het geschrift en

rekening houdend met de concrete omstandigheden. Een lijst van ‘eigen’ goederen bevat slechts een

opsomming van goederen die op eenzijdige verklaring werd opgegeven en waarvan de notaris slechts akte

heeft genomen, zonder dat hij de oprechtheid ervan kon verifiëren. Dergelijke lijst moet dan ook met grote

terughoudendheid worden beoordeeld, gelet op het collusiegevaar. De elementen die van belang zijn bij de

soevereine beoordeling betreffen de vermogenstoestand van de revindicant, diens goede trouw, het

ogenblik van de verwerving en voornamelijk het tijdstip waarop de eigendomsbewijzen werden opgesteld.

Eenzijdige verklaringen zullen door de rechter enkel worden aanvaard indien ze gebeurd zijn in tempore

non suspecto.344 De hoven van beroep hebben zich nagenoeg unaniem bij dit standpunt aangesloten.345

Een aantal auteurs nemen hiertegen stelling. Zo oordeelt A. VERBEKE dat de notariële akte tegenover

derden in principe dezelfde bewijskracht heeft als tussen de partijen. De oprechtheid van de verklaringen

wordt derhalve vermoed, tot bewijs van het tegendeel. Aldus behoort het volgens deze auteur niet langer

tot de soevereine appreciatiebevoegdheid van de rechter om dergelijke verklaringen in een notariële akte 341 Kh. Brussel 29 oktober 1991, TBH 1992, 320. 342 DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 101. 343 K. BROECKX, “De beoordeling van de eigendomsbewijzen bij revindicatie” (noot onder Antwerpen 23 februari 1994), Not.Fisc.M. 1995, afl. 1, (27) 27-30. 344 K. BROECKX, “De beoordeling van de eigendomsbewijzen bij revindicatie” (noot onder Antwerpen 23 februari 1994), Not.Fisc.M. 1995, afl. 1, (27) 27-30. 345 M.A. MASSCHELEIN, “Het bewijs van het exclusieve eigendomsrecht” (noot onder Gent 7 oktober 2008), TBBR 2010, (397), 399.

76

te negeren en is het niet aan de partij die het eigendomsrecht ten aanzien van een bepaald goed claimt op

grond van een lijst in zijn huwelijkscontract, om dit eigendomsrecht te staven met andere stukken die de

beslagrechter in zijn soevereine appreciatie wel aanvaardbaar acht. Het is vanuit deze zienswijze aan de

beslagleggende schuldeiser, die met alle middelen van recht, het tegendeel dient te bewijzen.346 Deze

stelling, die de omkering van de bewijslast met zich meebrengt, kan - m.i. - echter niet worden verdedigd

op grond van de argumenten hierboven uiteengezet.

De praktische gevolgen van deze verschillende strekkingen moeten echter worden genuanceerd, vermits in

het bewijsrecht de tendens veld wint om voor de verdeling van de bewijslast rekening te houden met de

vraag wie ter zake de meest gerede partij is. De bewijslast dient dan te worden gelegd op diegene die een

betere kennis heeft van de feiten die voor de bewijsvoering van belang zijn en derhalve op de

gemakkelijkste wijze het bewijsmateriaal kan leveren.347

86. Er bestaat geen betwisting over de werking van conventionele bewijsregels vervat in een

huwelijkscontract, zoals bijvoorbeeld vermoedens van mede-eigendom of exclusieve eigendom. In het

algemeen wordt aangenomen dat deze bedingen louter interne werking hebben en niet tegenstelbaar zijn

aan derde-schuldeisers. Omgekeerd kunnen derde-schuldeisers dergelijke bedingen wel in hun voordeel

gaan inroepen.348

346 A. VERBEKE, “De bewijskracht van een notariële akte in het kader van een beslagprocedure” (noot onder Antwerpen 28 april 1993), T.Not. 1993, (292) 294-296. 347 DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 103. 348 F. APS, “Huwelijksvermogensrechtelijke implicaties van het faillissement” in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics I, Antwerpen, Kluwer, losbl., (3) 29.

VIII

BIBLIOGRAFIE

Wetgeving

Burgerlijk Wetboek (of BW).

Gerechtelijk Wetboek (of Ger.W.).

Wet 14 juli 1976 betreffende de wederzijdse rechten en verplichtingen van echtgenoten en de

huwelijksvermogensstelsels, BS 18 september 1976, 11.697.

Wetboek van de inkomstenbelastingen (of WIB).

Wet op de landverzekeringsovereenkomst (of WLVO).

Faillissementswet (of Faill.W.).

Wet 15 maart 1999 betreffende de beslechting van fiscale geschillen, BS 27 maart 1999, 09.882.

Wet 4 mei 1999 houdende fiscale en andere bepalingen, BS 4 juni 1999, 20.724.

Wet 29 mei 2000 houdende oprichting van een centraal bestand van berichten van beslag, delegatie,

overdracht en collectieve schuldenregeling, alsook tot wijziging van sommige bepalingen van het

Gerechtelijk Wetboek, BS 9 augustus 2000, 27.284.

Wet 10 augustus 2001 houdende hervorming van de personenbelasting, BS 20 september 2001, 31.516.

Wet 4 september 2002 tot wijziging van de faillissementswet van 8 augustus 1997, het Gerechtelijk

Wetboek en het Wetboek van vennootschappen, BS 21 september 2002, 42.928.

Wet 2 februari 2005 tot wijziging van artikel 82, tweede lid, van de faillissementswet van 8 augustus

1997, BS 21 februari 2005.

Wet 20 juli 2005 tot wijziging van de faillissementswet van 8 augustus 1997, en houdende diverse fiscale

bepalingen, BS 28 juli 2005.

IX

Wet 13 december 2005 houdende bepalingen betreffende de termijnen, het verzoekschrift op tegenspraak

en de procedure van collectieve schuldregeling, BS 21 december 2005.

Wet 25 april 2007 houdende diverse bepalingen (IV), BS 8 mei 2007.

Wet 18 juli 2008 tot wijziging van artikel 82, tweede lid, van de faillissementswet van 8 augustus 1997

wat betreft de verschoonbaarheid van voormalige echtgenoten, BS 28 augustus 2008.

Wet 6 mei 2009 houdende diverse bepalingen, BS 19 mei 2009.

Wet 15 januari 2014 houdende diverse bepalingen inzake K.M.O.’s, BS 3 februari 2014.

Parlementaire voorbereiding

Wetsontwerp houdende diverse bepalingen (IV), Parl.St. Kamer 2006-07, nr. 2873/001.

Wetsvoorstel betreffende de niet-vatbaarheid voor beslag van de woning van de zelfstandige, Parl.St.

Kamer 2013-14, nr. 3515/001.

Wetsontwerp tot wijziging van artikel 301 van het Burgerlijk Wetboek en van diverse bepalingen inzake

het huwelijksvermogensrecht, in het bijzonder met betrekking tot de levensverzekeringen, de

vergoedingsregelingen en de gevolgen van echtscheiding, Parl.St. Kamer 2012-13, nr. 2998/001.

Rechtspraak

Beslagr. Brussel 18 januari 1974, RW 1974-75, 1847.

Cass. 10 juni 1976, T.Not. 1976, 283-285.

Gent 19 september 1980, RW 1982-83, 599-601.

X

Kh. Antwerpen 5 maart 1985, T.Not. 1985, 89-98.

Gent 30 juni 1987, T.Not. 1987, 482-488.

Cass. 21 januari 1988, RW 1988-89, 499-500.

Cass. 6 januari 1989, RW 1988-89, 1327.

Cass. 28 september 1989, RW 1989-90, 1253-1254.

Gent 27 november 1990, T.Not. 1991, 190-193.

Kh. Brussel 29 oktober 1991, TBH 1992, 320-321.

Gent 4 februari 1992, T.Not. 1992, 378-382.

Antwerpen 4 januari 1993, RW 1993-94, 199-201, noot E. DIRIX.

Bergen 1 juni 1995, Act.dr. 1996, 342-344.

Gent 17 juni 1995, T.Not. 1995, 557-560, noot F. BOUCKAERT.

Cass. 6 november 1995, RW 1996-97, 234.

Rb. Brugge 25 februari 1997, T.Not. 1997, 221-228.

Antwerpen 22 september 1998, RW 2001-02, 348-350, noot S. MOSSELMANS.

GwH 26 mei 1999, nr. 54/99.

Luik 22 september 1999, JT 2000, 777-779.

Cass. 15 oktober 1999, RW 2000-01, 836-837, noot F.APS.

XI

Beslagr. Brugge 5 november 1999, RW 1999-2000, 1206.

Brussel 17 september 2002, JLMB 2004, 1206-1207, noot Y.-H. LELEU.

Beslagr. Gent 8 april 2004, T.Not. 2006, 200-211.

Antwerpen 16 juni 2004, NjW 2005, 924-925.

Antwerpen 2 maart 2005, TFR 2005, 716-720, noot M. CROMMEN.

Antwerpen 10 januari 2007, NjW 2007, 899-900, noot G. VERSCHELDEN.

Cass. 19 maart 2007, RW 2008-9, 926.

Gent 5 september 2007, NjW 2008, 225-227, noot G. VERSCHELDEN.

Cass. 7 januari 2008, T.Fam. 2009, 55-63, noot E. VAN ROYEN.

Kh. Charleroi 9 januari 2008, JT 2008, 192-194.

Beslagr. Gent 13 oktober 2009, RW 2010-11, 1267-1268.

Brussel 1 december 2009, T.Fam. 2010, 105-112, noot R. BARBAIX.

Cass. 20 mei 2010, AR F.09.0088.N.

GwH 18 november 2010, RW 2010-11, 894.

Gent 21 december 2010, RW 2011-12, 1908-1909.

GwH 27 juli 2011, nr. 136/2011.

XII

Boeken

BROUWERS, S., Alimentatie, Mechelen, Kluwer, 2009, 761 p.

CASMAN, H., Notarieel familierecht, Gent, Mys & Breesch, 1991, 654 p.

DELANOTE, M., Schuld en executie: een onderzoek naar de reikwijdte van de fiscale titel, Brugge, die

Keure, 2010, 785 p.

DIRIX, E., Beslagrecht: kort begrip van het beslagen executierecht, Leuven, Acco, 2012, 112 p.

DIRIX, E. en BROECKX, K., Beslag, Mechelen, Kluwer, 2010, 627 p.

MICHIELS, D., Uitvoerend onroerend beslag & rangregeling, Mechelen, Kluwer, 2013, 214 p.

PINTENS, W., DECLERCK, C., DU MONGH, J. en VANWINCKELEN, K., Familiaal vermogensrecht,

Antwerpen, Intersentia, 2010, 1345 p.

PINTENS, W., DECLERCK, C. en VANWINCKELEN, K., Schets van het familiaal vermogensrecht,

Antwerpen, intersentia, 2012, 439 p.

PINTENS, W., MOSSELMANS, S. en DECLERCK, C., Praktijkboek familiaal vermogensrecht, Antwerpen,

Intersentia, 2009, 559 p.

PINTENS, W., VAN DER MEERSCH, B. en VANWINCKELEN, K., Inleiding tot het familiaal

vermogensrecht, Leuven, Universitaire Pers, 2002, 997 p.

RUYSSEVELDT, J., Successierechten, Mechelen, Kluwer, 2013, 437 p.

TREMMERY, J., Samenleven of huwen?, Kortrijk, UGA, 2010, 220 p.

VANDEBEEK, N., Het onroerend goed en het huwelijksvermogen, Mechelen, Kluwer, 2007, 397 p.

VEROUGSTRAETE, I., Manuel de la faillite et du concordat, Brussel, Kluwer, 1998, 664 p.

XIII

VERSCHELDEN, G., Handboek Belgisch familierecht, Brugge, die Keure, 2010, 840 p.

Bijdragen in tijdschriften

BROECKX, K., “De beoordeling van de eigendomsbewijzen bij revindicatie” (noot onder Antwerpen 23

februari 1994), Not.Fisc.M. 1995, afl. 1, 27-31.

CASMAN, H., ‘Schulden en huwelijksvermogensrecht’, TPR 1985, 289-334.

CREYF, K., “De gevolgen voor de borg of de echtgenoot bij bevrijding of kwijtschelding van schulden in

het insolventierecht”, RW 2002-03, 441-457.

DE BECKER, B., “Privé-woning zelfstandige niet langer vatbaar voor beslag na verklaring bij notaris”,

Not.Act. 2007, afl. 10, 1-5.

DE CLERCQ, M., “De onbeslagbaarheid van de gezinswoning gewijzigd en verduidelijkt”, Not.Fisc.M.

2014, afl. 3, 58-65.

DE COSTER, M en CARBONE, M., “Samenloop van procedures”, Not.Fisc.M. 2012, afl. 5, 150-156.

DELVA, W., “De contractuele en gerechtelijke scheiding van goederen”, TPR 1978, 529-554.

DE WULF, C., “Bedenkingen bij de voorstellen tot wijziging van ons familiaal vermogensrecht”, T.Not.

2013, 582-594.

HEYVAERT, A., “Civielrechtelijke aspecten van gezinnen zonder huwelijk”, TPR 1985, 21-87.

MASSCHELEIN, M.A., “Het bewijs van het exclusieve eigendomsrecht”, TBBR 2010, 397-400.

MICHIELS, D., “Huwelijkscontracten als instrumenten van vermogensplanning”, AFT 2008, afl. 1, 4-40.

MOUTON, B., “Bevrijding echtgenoten na faillissement”, NjW 2010, 262-268.

XIV

ROOVERS, T., “Wetsontwerp tot wijziging van artikel 301 van het Burgerlijk Wetboek en van diverse

bepalingen in het huwelijksvermogensrecht, in het bijzonder met betrekking tot de levensverzekering, de

vergoedingsregelingen en de gevolgen van echtscheiding”, T.Not. 2013, 678-692.

TAGHON, C., “De invordering van inkomstenbelastingen lastens echtgenoten in het bijzonder bij feitelijke

scheiding”, Not.Fisc.M. 2000, afl. 8, 203-230.

VANNOOTE, L en VERHULST, I. “Bescherming hoofdverblijfplaats van de zelfstandige”, RGDC 2007, 464-

467.

VERBEKE, A., “De bewijskracht van een notariële akte in het kader van een beslagprocedure” (noot onder

Antwerpen 28 april 1993), T.Not. 1993, 292-299.

VERBEKE, A., “Schuldeisers in het ontwerp van faillissementswet. Op zoek naar een (nieuw) evenwicht”,

CJ 1997, afl. 1, 10-18.

VERBEKE, A. en LESSELIERS, V., ”Koning faillissement. Over de invloed van het faillissement op de in

gemeenschap gehuwde echtgenoot van de gefailleerde en diens schuldeisers”, T.Not. 1999, 583-595.

Bijdragen in verzamelwerken en reeksen

APS, F., “Huwelijksvermogensrechtelijke implicaties van het faillissement” in H. CASMAN en M. VAN

LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics I, Antwerpen, Kluwer, losbl., 3-62.

BROECKX, K., “Capita selecta in het uitvoeringsrecht” in F. GEORGES (ed.), Algemene en bijzondere

aspecten van het uitvoeringsrecht, Brugge, die Keure, 2010, 53-77.

CASMAN, H., “De insolvente persoon in zijn gezinssituatie – vermogensrechtelijke aspecten” in J.

VANDENWYNGAERDEN (ed.), Insolventierecht 2004-2005, Mechelen, Kluwer, 2006, 271-298.

CASMAN, H., “Familierechtelijke aspecten van het faillissement” in H. BRAECKMANS, H.COUSY, E.

DIRIX, B. TILLEMAN en M. VANMEENEN (eds.), Curatoren en vereffenaars: actuele ontwikkelingen,

Antwerpen, Intersentia, 2006, 719-756.

XV

DE LEVAL, G., “Considérations sur la loi du 5 juillet 1998” in Commission Université-Palais (red.), Les

procédures de règlement collectif du passif, Luik, Formation Permanente CUP, 1999, 11-67.

DE MULDER, W., “Het samenwoningsvermogensrecht vóór en na de wet van 23 november 1998” in

Vlaamse conferentie der Balie van Gent (red.), Tot de dood ons scheidt?, Antwerpen, Maklu, 2000, 7-39.

DE RAEDT, S., “Invordering lastens feitelijk gescheiden echtgenoten en ex-echtgenoten” in E. DIRIX en P.

TAELMAN (eds.), Fiscaal executierecht, Antwerpen, Intersentia, 2003, 205-256.

DE VROE, J., “Nieuwe faillissementswet. Gemeenschappelijke en onverdeelde onroerende goederen

tussen de gefailleerde en zijn echtgenoot(ote) - verkoop en rangregeling” in Facetten van

ondernemingsrecht - Liber Amicorum professor Frans Bouckaert, Leuven, Universitaire pers, 2000, 149-

153.

DE WULF, C., “Pleidooi voor een vernieuwd huwelijksvermogensrecht. Een huwelijksgemeenschap met

minder verhaalsrecht voor de schuldeisers en een aangepast bestuursrecht” in W. PINTENS en C.

DECLERCK (eds.), Patrimonium 2010, Antwerpen, Intersentia, 2010, 139-160.

DIRIX, E en DE WILDE, A., “Materieelrechtelijke aspecten van de collectieve schuldenregeling” in E.

DIRIX en P. TAELMAN (eds.), Collectieve schuldenregeling in de praktijk, Antwerpen, Intersentia, 1999,

17-72.

DIRIX, E., “Executierechten en huwelijksvermogensrecht” in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.),

Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., 63-105.

MICHIELS, D., “Actuele problemen inzake onroerend beslag” in E. DIRIX en P. TAELMAN (eds.), Beslag-

en executierecht. Naar een collectief beslagrecht, Antwerpen, Intersentia, 2001, 67-155.

VANLERBERGHE, B en RUTTEN, S., “Het recht op nakoming en zijn grenzen” in F. GEORGES (ed.),

Algemene en bijzondere aspecten van het uitvoeringsrecht, Brugge, die Keure, 2010, 25-51.

WYLLEMAN, B., Collectieve schuldenregeling : verkoop van onroerende goederen. Interferenties met het

huwelijksvermogensrecht in Cahiers Antwerpen Brussel Gent, Brussel, Larcier, 2003, 73 p.

XVI

BIJLAGE: PRAKTIJKGERICHTE VRAGEN

Onderstaande vragenlijst werd voorgelegd aan Sven Mosselmans en Bart De Temmerman (beiden

raadsheer in het hof van beroep, respectievelijk te Gent en te Brussel). Zowel Sven Mosselmans, als Bart

De Temmerman waren tot voor kort beslagrechter in de rechtbank van eerste aanleg te Gent. Daarnaast

werd de vragenlijst tevens voorgelegd aan Marleen Heymans, advocaat aan de balie van Gent.

Inleiding

Mijn masterproef handelt over “Gedwongen tenuitvoerlegging lastens echtgenoten”. Naast een

uiteenzetting betreffende de vermogensrechtelijke gevolgen van het huwelijk, zou ik tevens het

huwelijksvermogensrecht vanuit kritisch oogpunt willen benaderen.

Met deze vragenlijst tracht ik meer inzicht te krijgen over hoe bepaalde juridische beroepen tegenover het

huidig huwelijksvermogensrecht staan en dan voornamelijk wat de verhaalsrechten van de schuldeisers

betreft: wordt het wettelijk huwelijksvermogensstelsel in de praktijk beschouwd als een rechtvaardig

systeem dat voldoet aan de behoeften van echtgenoten, of net niet en dient het huwelijksvermogensrecht te

worden aangepast?

Het staat vast dat het wettelijk huwelijksvermogensstelsel thans minder gewild is. Men staat er afkerig

tegenover omwille van het feit dat schuldeisers van één der echtgenoten in bepaalde gevallen beschikken

over een verhaalsrecht op het gemeenschappelijk vermogen.

Daar de klassieke huwelijksgemeenschap om de aangehaalde reden niet meer voldoet, geven aanstaande

echtgenoten en gehuwden alsmaar vaker de voorkeur aan een stelsel van scheiding van goederen waar een

bepaald participatiebeding aan wordt toegevoegd.

De kritiek, voornamelijk vanuit notariële hoek, gaat uit naar de regeling betreffende de beroepsschulden.

Dergelijke schulden kunnen verhaald worden op de algehele gemeenschap, niettegenstaande deze

schulden ontstaan zijn door slechts één van de echtgenoten. Bepaalde auteurs zijn dan ook van mening dat

de wetgever in 1976 de solidariteit, waarop de huwelijksgemeenschap rust, ten onrechte heeft

doorgetrokken naar derden (hier: de schuldeisers).

Een mogelijke oplossing waarvoor wordt gepleit in de rechtsleer, is een systeem van de voorbehouden

goederen, toepasselijk op de beide echtgenoten (C. DE WULF, “Pleidooi voor een vernieuwd

huwelijksvermogensrecht. Een huwelijksgemeenschap met minder verhaalsrecht voor de schuldeisers en

XVII

een aangepast bestuursrecht” in W. PINTENS en C. DECLERCK (eds.), Patrimonium 2010, Antwerpen,

Intersentia, 2010, 149-152). De huwelijksgemeenschap zou dan onderverdeeld worden in onderscheiden

massa’s. Er zouden de voorbehouden goederen zijn van ieder der echtgenoten die een beroepsinkomen

geniet. Daarnaast zouden er de gewone gemeenschappelijke goederen zijn, nl. de goederen die tot de

huwelijksgemeenschap behoren en een andere oorsprong hebben dan professioneel inkomen. Tot de

voorbehouden goederen zouden behoren, naast het beroepsinkomen zelf, de besparingen en de

wederbeleggingen die met de beroepsinkomsten van de ene of de andere echtgenoot werden

verwezenlijkt. Stel dat één der echtgenoten beroepsschulden heeft, zouden de verhaalsrechten als volgt

kunnen worden uitgeoefend: In eerste instantie, zoals dit nu het geval is, zouden schuldeisers verhaal

kunnen nemen op de eigen goederen van de contracterende echtgenoot. Zij zouden eveneens hun rechten

kunnen uitoefenen op de voorbehouden goederen van de contracterende echtgenoot. De voorbehouden

goederen van de niet-contracterende echtgenoot zouden daarentegen niet kunnen worden aangesproken.

Wat betreft het verhaal op de gewone gemeenschappelijke goederen, zouden deze slechts kunnen worden

aangesproken ten belope van de helft.

Enkele concrete vragen

1) Wordt U als beslagrechter vaak geconfronteerd met een echtgenoot-niet-schuldenaar die in verzet

komt tegen een uitwinning en zijn persoonlijke goederen aan een beslag wenst te onttrekken?

S. MOSSELMANS : “Op zich word ik als beslagrechter slechts in beperkte mate geconfronteerd

met de situatie waarbij een echtgenoot-niet-schuldenaar zijn persoonlijke goederen wenst te

onttrekken aan een beslag. Ik ben reeds 6 à 7 jaar beslagrechter en ben slechts 5 keer

geconfronteerd geworden met een revindicatievordering vanwege de andere echtgenoot. Wat wel

veel voorkomt in de praktijk is de revindicatie door een partner die zich bevindt in een

buitenhuwelijkse partnerrelatie en waarbij de andere partner opgezadeld zit met een schuldenlast.

Bovendien doet een revindicatie in het kader van een buitenhuwelijkse partnenrrelatie zich

voornamelijk voor wanneer iemand met een schuldenlast intrekt bij iemand zonder een

schuldenlast, waarna de schuldeisers komen aankloppen en beslag laten leggen op de goederen

die aangetroffen worden in de woonplaats. Meestal heeft in deze situatie de andere partner-niet-

schuldenaar zich niet voldoende of behoordelijk ingedekt, m.a.w. kan die niet meer bewijzen dat

de goederen waarop beslag wordt gelegd zijn persoonlijke eigendom zijn.”

B. DE TEMMERMAN.: “Ik herinner mij, in mijn praktijk als beslagrechter gedurende ongeveer zes

jaar, nauwelijks zaken waarin een echtgenoot, gehuwd onder het wettelijk stelsel, aanvoerde dat

ten onrechte op zijn eigen goederen of op het gemeenschappelijk vermogen een schuld werd

XVIII

verhaald. Bij het (digitaal) doornemen van mijn rechtspraak stel ik vast dat in één zaak, waarin

de Belgische Staat een gigantische schuld verhaalde op een echtgenoot die strafrechtelijk werd

veroordeeld wegens een douanemisdrijf, dit verweer werd gevoerd. De vraag is ook een tweetal

keren gerezen in het raam van een evenredige verdeling waarbij de (gewezen) echtgenoot

aanvoerde dat ten onrechte beslag werd gelegd op eigen goederen of op goederen van het

gemeenschappelijk vermogen.”

2) Ondervindt U in de praktijk dat het wettelijk huwelijksvermogensstelsel vaak tot

verontwaardiging aanleiding geeft en dus niet voldoet aan de behoeften van de echtgenoten?

S. MOSSELMANS: “Eigenlijk niet of beperkt. Het wettelijk stelsel lijkt mijns inziens te

beantwoorden aan de behoeften van de modale Belg. Huwen is volgens mij een aanrader omdat je

dan tenminste een wettelijke basis hebt indien zich vermogensrechtelijke problemen voordoen.

Koppels die niet gehuwd zijn of gehuwd zijn onder het stelsel van de zuivere scheiding van

goederen bevinden zich echter meer in een gemeenrechtelijk vacuüm en moeten zich dus meer

bewijsrechtelijk gaan indekken om rechtvaardig uit het verhaal te komen.”

B. DE TEMMERMAN: “Een couranter probleem van het wettelijk huwelijksvermogensrecht - maar

dan een probleem ten nadele van de schuldeisers – is de regel dat een goed van het

gemeenschappelijk vermogen (bijvoorbeeld en in het bijzonder de gemeenschappelijke woning)

niet in beslag mag worden genomen voor een eigen schuld van de echtgenoot.”

M. HEYMANS: “In de praktijk ondervind ik zelden dat het wettelijk huwelijksvermogensstelsel als

een niet rechtvaardig systeem wordt beschouwd. Het stelsel van de zuivere scheiding van

goederen daarentegen wordt in bepaalde omstandigheden als een zeer onrechtvaardig systeem

beschouwd, omdat alles uit elkaar houden dikwijls een onevenwicht met zich meebrengt bv. de

echtgenoot spaart gedurende het huwelijk een groot stuk van zijn inkomsten, terwijl de echtgenote

voor een groot stuk haar inkomsten opsoupeert in functie van het huishouden en de kinderen,

waardoor de vrouw dikwijls in geval van echtscheiding er berooid uit komt.”

3) Vindt U, rekening houdend met de huidige samenleving, het nog verantwoord dat

beroepsschulden verhaald kunnen worden op de gemeenschap, niettegenstaande deze schulden

ontstaan zijn door slechts één van de echtgenoten?

S. MOSSELMANS: “Mijns inziens is dit een verantwoorde regeling. In het wettelijk stelsel draait

alles om de gemeenschappelijke pot, opgebouwd met de gemeenschappelijke inkomsten. Die

gemeenschappelijk pot moet dan ook naar mijn oordeel als verhaalsobject blijven dienen voor de

beroepsschulden.”

XIX

B. DE TEMMERMAN: “Het is inderdaad een catastrofe voor de betrokkenen wanneer de inkomsten

van een echtgenoot worden aangesproken voor de schulden van de andere echtgenoot, maar het

verhaal heeft twee zijden: een beperking van het verhaalsrecht van de schuldeisers én een

handhaving van het wettelijk huwelijksvermogensstelsel voor het overige zou wellicht ook leiden

tot situaties waarin de echtgenoten het onvermogen van de ene echtgenoot zouden organiseren.”

M. HEYMANS.: “Mijns inziens is het verantwoord dat beroepsschulden van één der echtgenoten

verhaald kunnen worden op de gemeenschap. Het is net deze solidariteit die centraal staat in het

wettelijk stelsel en aldus de essentie vormt van het huwelijk. Opgemerkt kan worden dat er in het

kader van een beslag wel verontwaardiging rijst bij de andere echtgenoot-niet-schuldenaar,

indien de echtgenoot-schuldenaar zich schuldig heeft gemaakt aan malafide praktijken. Indien de

beroepsschulden daarentegen het gevolg zijn van een ‘tegenslag’, wordt de vermogensrechtelijke

regeling van het wettelijk huwelijkvermogensstelsel in het algemeen wel als rechtvaardig

beschouwd door de andere echtgenoot-niet-schuldenaar en dit omdat dergelijke echtgenoot zich

vaak mede verantwoordelijk acht vanuit het solidariteitsgevoel. Bovendien is het zo dat de

echtgenoten steeds de mogelijkheid hebben om het nadeel inzake de verhaalbaarheid van de

beroepsschulden weg te werken door een aangepast huwelijkscontract te sluiten en aldus te

opteren voor een ander huwelijksvermogensstelsel”

4) Wat vindt U van het systeem van de voorbehouden goederen, toepasselijk op de beide

echtgenoten (zoals uiteengezet hierboven)?

S. MOSSELMANS: “Ik vind het systeem van de voorbehouden goederen doenbaar, maar naar mijn

oordeel nogal academisch. Mijns inziens zou dergelijk systeem alleen werkbaar kunnen zijn

wanneer de echtgenoten zeer zorgvuldig zouden omgaan met hun bewijsstukken. Elke aankoop

zou dan geklasseerd dienen te worden op naam van één der echtgenoten, wat thans in geen geval

de praktijk is. Zo een zorgvuldig gedrag doet zich eerder voor na een tweede of derde huwelijk,

maar in het kader van een eerste huwelijk smijten de echtgenoten graag alles op één hoop.”

B. DE TEMMERMAN: “Ik vrees dat een complex systeem vooral de te goeder trouw zijnde

schuldeisers bemoeilijkt verhaal te nemen op bepaalde debiteuren.”

M. HEYMANS: “Dergelijk systeem zou echter de bewijslast verzwaren. Het systeem van de

voorbehouden goederen zou dus enkel kunnen slagen mits een sensibiliseringscampagne naar de

echtgenoten toe dat zij alle bewijsstukken dienen te bewaren.”

GEDWONGEN TENUITVOERLEGGING LASTENS ECHTGENOTEN · 2014-12-17 · Faculteit Rechtsgeleerdheid...

Documents

Transcript of GEDWONGEN TENUITVOERLEGGING LASTENS ECHTGENOTEN · 2014-12-17 · Faculteit Rechtsgeleerdheid...