Dia 1

Gedragsonderzoek in het veld

Dia 2

Programma Start Sociaal gedrag in het veld: park en boerderij Praktische tips boerderijbezoek Voorbeelden gedrag in het veld: Filmfragment Kalmerende Signalen Kippengedrag Afsluiting

Dia 3

Milieueducatie Den Haag Drempel voor veldonderzoek zo laag mogelijk maken Projecten, materialen, ondersteuning en advies voor alle Haagse docenten 63% van de Haagse VO scholen maakte afgelopen jaar gebruik van ons aanbod en/of dienstverlening Veldonderzoek naar gedrag komt uit ons aanbod: workshop voor docenten en veldwerkopdrachten.

Dia 4

Gedragsonderzoek in het veld Diersoorten: kippen, geiten, honden en vogels Situatie: gecontroleerd: kippen en/of geiten op een kinderboerderij vrij: honden en/of vogels in een park of vrije natuur Type opdrachten: Observaties, opstellen protocol en ethogram: kippen, geiten, honden Uitgebreider kijken naar lichaamstaal: honden Bepalen stressafstand (welke prikkel wint?): vogels

Dia 5

Kippen Gedrag: De grotere, rustigere rassen lopen veelal los. Deze zijn goed benaderbaar voor mensen, lopen niet weg. Ze klitten vaak bij elkaar ook al lopen ze los, dus er is dan vaak ook (sociaal) gedrag te zien. Als je drie kippen bij elkaar zet, zie je al gedrag. Ze zijn niet erg afgeleid door publiek, zodra duidelijk is dat er geen eten te halen is bij mensen, gaan ze door met hun eigen gedrag. Er loopt eigenlijk altijd een haan bij. En haan op 20-30 hennen geeft meer rust. Kippen ontdekken elke dag dezelfde dingen opnieuw.

Dia 6

Kippen Waarneembaar gedrag: Op zoek naar voer Zandbad nemen / Broeden Poetsen Het leggen van een ei /of het willen leggen van een ei (kip wordt onrustig) Baltsen Krabben Kraaien Achter elkaar aan zitten / pikken Dit is vooral te zien aan poten, snavel en vleugels.

Dia 7

Geiten Gedrag: Zowel binnen in de stal als buiten is gedrag te zien, in de stal worden ze meer met elkaar geconfronteerd. Als er lammeren zijn of een bok bij is, dan is er nog meer (ander) gedrag te zien. Bokken zijn tussen september-oktober op de boerderij, maar niet bij alle en ze staan maar heel weinig bij de vrouwtjes. Bij geiten moet je langer de tijd nemen om te observeren om echt wat te zien, of voor voertijd komen. Herkenbaarheid: ze hebben allemaal een oor- en halsnummer. Vooral het halsnummer is goed te zien.

Dia 8

Geiten Waarneembaar gedrag: Mekkeren/Bleren Staart kwispelen Flemen (zijn speels/willen gedekt worden) Voedsel zoeken -> krabben, knabbelen Liggen, rollen Herkauwen Rangorde gedrag, koppen tegen elkaar (vaak alleen te zien bij voeren) Naderen telkens op dezelfde manier een andere geit en worden op dezelfde manier afgewezen: koppen tegen elkaar, wegduwen (leren er dus niet veel van) Bij mensen denken ze eten

Dia 9

Honden Gedrag: Honden zijn roedeldieren. Familie wordt gezien als roedel, met leider en rangorde. Als de plek van de hond in de roedel (onbewust) onduidelijk is, kan die voor problemen zorgen. Honden interpreteren lichaamstaal van de mens op dezelfde manier als lichaamstaal andere honden Vb: Mensen die bang zijn voor honden, zullen hun soms strak in de ogen kijken. Strak aankijken is voor een hond een bedreiging, dus zal de hond juist kunnen aanvallen. Honden maken een hele serie subtielere bewegingen die goed herkenbaar zijn als je ze weet: kalmerende signalen. Deze gebruiken ze om conflicten te voorkomen.

Dia 10

Honden Waarneembaar gedrag: Hond die vrij rondloopt zal vooral snuffelen, op zoek naar eten en ruiken wie er nog meer geweest zijn Als hij een andere hond tegenkomt: sociaal gedrag door lichaamstaal. Stand van oren, staart, ogen en evt. ontbloten tanden geven agressie/dominantie, interesse en angst/onderdanigheid aan. Deze lichaamstaal voor alle rassen/soorten gelijk.

Dia 11

Tips Boerderijbezoek Algemeen, organisatorisch: Overzicht kinderboerderijen in de buurt is te vinden via: www.kinderboerderijenactief.nl, www.kinderboerderijenactief.nl Spreek op tijd verantwoordelijke beheerders aan om afspraken te maken, Zorg voor voldoende begeleiders vanuit school, zodat beheerders in principe geen extra werk hebben door jouw bezoek, Realiseer je dat sommige beheerders negatieve ervaringen hebben, bijv. door MaS (tijd, drukte). Stel dan voor om eerst met een klein groepje te komen, Denk mee over voordelen voor de beheerders: bijv. extra promo van de kibo via sociale media door de leerlingen te laten berichten over bezoek.

Dia 12

Tips Boerderijbezoek Inhoudelijk, betrek de beheerders: Neem het materiaal mee zodat beheerders weten wat de leerlingen gaan doen en zien dat er over nagedacht is. Vraag om inbreng van de beheerders: suggesties bij de opdrachten, korte welkomstwoord, info over zaken waarmee jongeren kunnen helpen Vraag naar de voertijden: kippen vertonen meer gedrag na het voeren, geiten juist voor voertijd.

Dia 13

Praktijkvoorbeeld: honden Kalmerende signalen: Subtiele bewegingen om mogelijke confrontaties af te wenden of ongemak aan te geven. Veel gebaseerd op onderzoek van Turid Rugaas. DVD: Calming signals: What your dog tells you Voorbeelden In een boog benaderen Lippen likken Wegkijken Zie ook de artikelen achterin de opdrachten-map.

Dia 14

Praktijkvoorbeeld: kippen Als hij in mijn hand pikt, doet dat dan zeer, mevrouw? Nee, jij mag niet eten, dikke kip, ik wil die witte voeren, die is klein.

Dia 15

Vragen? Lesopdrachten digitaal te vinden via: http://www.milieueducatiedenhaag.nl/site/Korte+opdrachte n+VO DVD Calming Signals te bestellen via: www.dogswise.com Consulenten Milieueducatie Den Haag Remon.dammers@denhaag.nl Lindske.vanhulst@denhaag.nl