GEDEELTELIJKE EN GEFASEERDE RENOVATIE...OPLEIDING DUURZAME GEBOUWEN: GEDEELTELIJKE EN GEFASEERDE...

OPLEIDING

DUURZAME GEBOUWEN

Energie: keuzes op het vlak van de technische installaties voor

verwarming, sanitair warm water (SWW)) en ventilatie

GEDEELTELIJKE EN

GEFASEERDE

RENOVATIE

HERFST 2018

Op basis van de presentaties van Cenergie en MATRIciel

Muriel BRANDT

OPLEIDING DUURZAME GEBOUWEN : GEDEELTELIJKE EN GEFASEERDE RENOVATIE – HERFST 2018

DOELSTELLINGEN VAN DE PRESENTATIE2

N Een snel overzicht geven van de geldende normatieve en

reglementaire aspecten die de actieprioriteiten in het kader van

een gefaseerde renovatie kunnen beïnvloeden.

N De verschillende productie- en afgiftesystemen bekijken, met

focus op bijzondere aandachtspunten in het kader van een

gefaseerde renovatie.

N Een werkmethodologie voorstellen om rekening te kunnen

houden met alle belangrijke aspecten verbonden aan een

gefaseerde renovatie.

N Behandeling van enkele courante, gevoelige combinaties van

gerelateerde werken in het kader van een gefaseerde renovatie.


INHOUDSTAFEL3

N Kennisopfrissing

N Energiebehoefte en vermogensbehoefte

N Reglementaire aspecten

N Productiesystemen > werkingsprincipes en aandachtspunten

N Afgiftesystemen > temperatuurregimeprincipes

N Thermisch comfort

N Andere gerelateerde aspecten

ALGEMENE AFWEGINGEN

GERELATEERDE WERKEN


KENNISOPFRISSING ALGEMENE AFWEGINGEN GERELATEERDE WERKEN

ENERGIEBEHOEFTE EN VERMOGENSBEHOEFTE4

Energiebehoefte voor de verwarming

Source / Bron: EPB-gids Waals Gewest 3.2

12

3

45

6

710

11

12

13

14

1. Transmissieverliezen

2. Verliezen door bewuste ventilatie

3. Verliezen door in-/exfiltratie

4. Totale verliezen van de gebouwschil

5. Zonnewinsten

6. Interne warmtewinsten

7. Netto-energiebehoefte voor de verwarming

10. Eventuele thermische zonne-energie

8. Verliezen van het systeem

12. Eindverbruik voor de verwarming

13. Omzettingsverliezen

14. Primaire-energieverbruik voor de verwarming

+

+

=

-

-=

-

+

=

+

=

9. Bruto-energiebehoefte voor de verwarming=

11. Productieverliezen+

8

9




3. Interne warmtewinsten door de verlichting+

6. Transmissieverliezen

7. Ventilatieverliezen

8. Verliezen door in-/exfiltratie

4. Interne warmtewinsten door de ventilatoren

5. Interne warmtewinsten door de apparatuur

10. Netto-energiebehoefte voor de koeling

11. Verliezen van het koelsysteem

12. Bruto-energiebehoefte

2. Interne warmtewinsten door mensen

15. Omzettingsverliezen

16. Primaire-energieverbruik voor het gebouw

-

6 7 8

1

2345

10 11

12 13

9

-

+

+

+

+

=

+

=9. Door het koelsysteem af te voeren warmte=

-

1. Zonnewinsten

14

15

16

13. Productieverliezen

14. Energieverbruik voor de koeling

+

=

Source / Bron: EPB-gids Waals Gewest 3.2

Energiebehoefte voor de koeling



Source / Bron: www.energies.wallonie.be


Energiebehoefte voor het SWW

De netto-energiebehoefte voor het SWW is

afhankelijk van de hoeveelheid SWW die in het

gebouw wordt afgetapt:

N Woningen: 25 l/pers/dag bij 60 °C

(gemiddelde waarde)

N Tertiaire gebouwen: sterk afhankelijk van de

bestemming




Energiebehoefte voor het SWW

N Op basis van het werkelijke verbruik

• Alleen mogelijk bij renovatie

• Goed voor de tertiaire sector

N Overeenkomstig het nominale debiet van de tappunten

• Houdt het risico van overdimensionering in

• Via typeprofielen

• Gebruikt voor nieuwbouw

• Goed aangepast aan de residentiële sector




Welk verwarmingsvermogen?

N Bestaande gebouwen

• Vermogen per m² (of per m³) → af te raden

• Definitie van de werkingsuren (warmteverbruikscurve)

• Verbruik/vermogen ≈ 1.500 h bij volledig regime

• Berekening van de warmteverliezen (NBN EN 12831)

• Dynamische simulatie (gebaseerd op ASHRAE)

N Nieuwbouw

• Berekening van de warmteverliezen (NBN EN 12831)

• Dynamische simulatie (gebaseerd op ASHRAE)

12831




Welk vermogen

voor de koeling?

Statische balans

Valable pour LAT. 50°Nord Conditions extérieures : 30°C

Orientation Unité Max Watts Composition Coefficient Unites Total

1 Fenetres exposées au soleil (1 seule en même temps) NE ou S m² 200 0 0 0

E - SE ou SO m² 250 0 0 0

O m² 300 0 0 0

NO m² 180 0 0 0

Coupoles horizontales m² 400 0 0 0

2 Toutes fenetres non comprises en 1 m² 60 1 0

3 Murs exposés au soleil (même direction qu'en 1) NO + E + SE m² 20 0 0 0

O + SO m² 30 0 0 0

S m² 25 0 0 0

4 Tous les murs non compris en 3 m² 8 1 0

0

5 Murs intérieurs et cloisons m² 5 1 0

6 Plafond ou toiture Local non climatisé au dessus m² 4 0 0 0

(l'un ou l'autre)

7 Plancher sur chaufferie m² 20 0 0 0

8 Ouverture permanente - à rue m² 200 1 0

- à un local non climatsé m² 100 1 0

9 Eclairage et appareils electriques W 1 1 0

Tube TL W 1 0

10 Occupants ( sensible seul) Pers 70 1 0

11 Ventilation (Sensible seul) naturelle ( 0,5 > 1 vol/h) m³/h 2 1 0

fumeur faibles/ nombreux Pers 170 1 0

mécanique m³/h 2 1 0

Total 0

W*0,86 = 0 Kcal/h

m³/sec*3600 = 0 m³/h

Conversions :

(tout murs ou cloisons intérieurs adjacents à un local non

climatisé

Coefficient de déshumidification

de la batterie1,2

Conditions d'ambiance : 24°C, 50% RV

Fiche de sélection Carrier

Puissance de sélection en Watts 0




Welk vermogen voor de koeling?

Dynamische balans

N Rekenkundig model van het gebouw om de evolutie in de tijd (uur per uur)

van bepaalde variabelen (binnentemperatuur, vochtigheid,…) te

reproduceren

• op basis van belastingprofielen

• houdt rekening met de warmtewinsten, de inertie,…

Source / Bron: écorce




Welk vermogen voor het SWW?

N Keuzefactoren: vermogen, beschikbare ruimte, investering,…

Aan

zie

nlijk

ve

rsc

hil

Combi-

toestel

Oud huis Nieuw of gerenoveerd huis

?

10 - 40 W/m²80 - 120 W/m² Is afhankelijk van het getapte

volume

Min. 25 kW (ogenblikkelijk)

Is afhankelijk van het getapte volume

Min. 25 kW (ogenblikkelijk)





Verbruikte e𝒏𝒆𝒓𝒈𝒊𝒆 (VE) ≤ Opgeslagen e𝒏𝒆𝒓𝒈𝒊𝒆 (OE) + Geproduceerde

e𝒏𝒆𝒓𝒈𝒊𝒆 (GE)

N Ogenblikkelijk (VE = GE)

Continue vraag

N Semi-ogenblikkelijk

Verscheidene dagpieken

Opwarmtijd 20 - 30 min

N Semi-accumulatie

Verscheidene dagpieken

Opwarmtijd 1 - 1.30 h

N Accumulatie (VE = OE)

Vraag per piek





Productiewijze van het SWW – Ogenblikkelijke productie

N Maximaal watervolume van 60 °C getapt in 10 minuten

N Te voorzien vermogen in kW

𝑃 =1,16

1000∙𝑉60,10𝑚𝑖𝑛

1

6

∙ (60 − 10)

Ogenblikkelijke productie? Ja bij enkelvoudig aftappen (bijv.kleine woning), tenzij er voor elk tappunt een installatie wordtvoorzien

Voorbeeld Spoelbak Badkuip Douche

Debiet 60 °C 5 l/min 9 l/min 6 l/min

Taptijd 10 min 10 min 10 min

Watervol. 60 °C 50 l 90 l 60 l

Voorbeeld Spoelbak Badkuip Douche





Productiewijze van het SWW – Ogenblikkelijke productie

N Bij gebruik van tappunten met een kleiner debiet

• Spoelbak + douche gelijktijdig ≈ 30 kW

• Badkuip alleen < 25 kW

• Twee douches gelijktijdig < 30 kW

Ogenblikkelijke productie aangepast aan de geoptimaliseerdetapdebieten

Spoelbak Badkuip Douche

Tapdebiet 5 l/min 15 10 l/min 10 6,6 l/min

Taptemperatuur 60 °C 40 °C 40 °C


Taptijd 10 min 10 min 10 min


Vermogen 17,4 kW 20,9 kW 13,9 kW





Productiewijze van het SWW – Zuivere accumulatie

N Maximaal watervolume van 60 °C getapt in 24 uur

• Verbruikt watervolume: 277 l, of 69 l/p


Voorbeeld 1 Spoelbak Badkuip Douche


Taptijd 1*5 min 2*10 min 2*6 min

Watervol. 60 °C 25 l 180 l 72 l

Voorbeeld 2 Spoelbak Badkuip Douche


Taptijd 1*5 min 0*10 min 4*6 min







N Opslagvolume

𝑉𝑜𝑝𝑠𝑙𝑎𝑔 =𝑉𝑣𝑒𝑟𝑏𝑟𝑢𝑖𝑘𝑡 𝑤𝑎𝑡𝑒𝑟

𝑂𝑝𝑠𝑙𝑎𝑔𝑒𝑓𝑓𝑖𝑐𝑖ë𝑛𝑡𝑖𝑒

• Efficiëntiefactor m.b.t. de opslag (afhankelijk van de stratificatie)

• Goede stratificatie: efficiëntie van 80 % tot 95 %

• Grote vermenging: efficiëntie kan afnemen tot 45 %


Opslagefficiëntie Voorbeeld 1 Voorbeeld 2

Goed → 80 % 346 l 211 l

Slecht → 50 % 554 l 338 l






N Te voorzien vermogen in kW

𝑃 =1,16

1000∙𝑉60,24ℎ

6∙ 60 − 10

Productie met zuivere accumulatie? Zo ja:

N vrij gering verbruik

N bij efficiënte opslag met goede stratificatie

N bij compatibele plaatsruimte

N WP

Opslagefficiëntie Voorbeeld 1 Voorbeeld 2

Watervol. 60 °C 277 l 169 l

Vermogen 2,7 kW 1,6 kW


INHOUDSTAFEL18

KENNISOPFRISSING





N Thermisch comfort


ALGEMENE AFWEGINGEN

GERELATEERDE WERKEN



REGLEMENTAIRE ASPECTEN19

Ventilatie

N Residentiële gebouwen

• NBN D 50-001

• STS-P 73-1

• TV 258

N Niet-residentiële gebouwen

• NBN EN 13779 en NBN EN 16798-3

• KB van 25-03-2016 - KB tot wijziging van het KB van 10 oktober 2012 tot

vaststelling van de algemene basiseisen waaraan arbeidsplaatsen

moeten beantwoorden → eveneens voor het comfort (temperatuur)

D 50-001

EN 13779

EN 16798-3




Ventilatie

N TV 258 (residentieel)

Opgelet op de afstand tussen de buitenluchtinlaat en deuitlaat voor de rookgasafvoer / de schoorsteen van de buren,primaire ventilatie riolering




Verwarmingsketels

N NBN 61-001 (≥ 70 kW) - NBN 61-002 (< 70 kW)

Gas

N NBN D 51-003 - NBN D 51-004 - NBN D 51-006

Systemen

N NBN EN 12828

N NBN EN 12831 + Belgische bijlage (thermische last)

N NBN EN 12831-3 (thermische last SWW)

61-001/002

EN 12828

EN 12831

D 51-003/004/006

De vermelde reglementeringen vormen geen volledige lijst maar laten toe

bepaalde aandachtspunten in het kader van een gefaseerde renovatie te

belichten




Ventilatie

N Niet-gesloten verwarmingsketels

• Luchttoevoer vereist voor de werking van de verwarmingsketel

• Ventilatieopeningen hebben een vrije doorlaatsectie van minstens

• 150 cm² zodra een apparaat van type A aanwezig is

• 50 cm² in de andere gevallen

• Ventilatieopeningen die afhankelijk zijn van het vermogen van de

generator

N Gesloten verwarmingsketels ("ventouse”) in het beschermde volume, maar

opgelet op het vermogen!

• Tot 30 kW: geen bijzondere eisen (residentieel)

• Tot 70 kW: eventueel noodzakelijk de stookruimte te ventileren (NBN 61-

002)

• Boven 70 kW: hoge en lage ventilatie volgens het vermogen in de

stookruimte (NBN 61-001)

61-002

61-001




Schoorsteen - NBN D 51-003D 51-003




Stookruimte en toegang

N De voorschriften zijn afhankelijk van het vermogen in de stookruimte

Brandgedrag

N Stookruimte

• Binnenwanden RF 2h

• Deuren RF 1h

N Rookkanaal (compartimentering)




Lijst van de maatregelen verbonden aan de milieuvergunning

N Verwarmingsketel van minstens 100 kW

• Geen stookruimte (gas) lager dan niveau -1 zonder uitdrukkelijke

toestemming van de brandweerdienst (DBDMH)

• Onderbrekingsinrichting buiten de stookruimte (of vlakbij de deur), om de

elektriciteits- en de brandstofvoorziening (bijv. elektromagnetische

afsluiter) van de installatie te onderbreken

• Brandweerstandsnormen voor de wanden en deuren

• Brandblussers




Meterlokaal

De gasmeter moet in een droge en natuurlijk geventileerde ruimte worden

geplaatst

zie het bestek van Sibelga voor de andere eisen




EPB-reglementeringen voor verwarming en klimaatregeling

N Reglementering van kracht sinds 01/01/2011 maar wijzigingen op

01/01/2019

N Toepassingsgebied

• Verwarmingsketel op gasvormige / vloeibare brandstof en

waterverwarmer op gas

• Pn > 0 kW

• Klimaatregelingssysteem compressiekoelmachines Pn > 12 kW





N Bepaalde acties m.b.t. de stookruimte zullen aanleiding geven tot de

toepassing van bepaalde eisen

Voorbeeld: Er is een EPB-oplevering verwarming vereist zodra er

sprake is van een nieuwe installatie van een verwarmingsketel

(vernieuwing, verplaatsing of wijziging) in een

verwarmingssysteem

N Bepaalde acties worden niet bepaald door elementen die aanleiding geven

tot toepassing van de reglementering.

Voorbeeld: eis inzake de energieboekhouding





HANDELINGEN Frequentie en aanleiding (vanaf 01/01/2019)

EPB-oplevering Bij de plaatsing of vervanging van een verwarmingsketel: 1

maand na de indienststelling

Periodieke EPB-controle

(PC)

1x / 2 jaar voor verwarmingsketels en waterverwarmers op gas

1x / jaar voor verwarmingsketels op vloeibare brandstof

Pn > 0 kW

! Ook een eerste periodieke controle bij de plaatsing van

waterverwarmers

Bij werken aan het brandstofgedeelte van een verwarmingsketel

of een waterverwarmer

Bij verplaatsing van de verwarmingsketel

EPB-diagnose 1x/ 5 jaar voor verwarmingssystemen van type 2

Minimaal

onderhoudsprogramma

Continue werking, verificatie bij de diagnosestelling

Systeem type 2

(inhoud ligt nog niet vast)

Verzending van de

attesten

Alle conforme en non-conforme attesten (vanaf 01/01/2020)

Binnen de 30 dagen





HANDELING: periodieke EPB-controle van een verwarmingsketel of vaneen waterverwarmer

Verificatie van de 7 eisen m.b.t. de goede werking

N Goede staat van de kanalen voor de afvoer van de verbrandingsgassen envoor de aanvoer van verbrandingslucht

N Onderdruk van het afvoerkanaal voor de verbrandingsgassen (type B)

N Openingen voor verbrandingsmetingen

N Verbranding en emissies van de verwarmingsketels en van dewaterverwarmers in bedrijf

N Ventilatie van de ruimte waarin zich minstens een waterverwarmer op gasof een verwarmingsketel (type B) bevindt

N CO-gehalte in de ruimte waarin zich minstens een waterverwarmer op gasof een verwarmingsketel bevindt

N Veiligheidsinrichtingen van de waterverwarmers op gas en van deverwarmingsketels





HANDELING: EPB-oplevering van een verwarmingssysteem

7 eisen m.b.t. de goede werking (zie hiervoor periodieke controle)

+ 9 technische eisen m.b.t. de verwarmingssystemen:

N Eisen inzake de energiemeting

N Eisen inzake de energieboekhouding

N Documenten m.b.t. het verwarmingssysteem

N Nota m.b.t. de dimensionering van de verwarmingsketels

N Thermische isolatie van de leidingen en toebehoren van het

verwarmingssysteem

N Regeling van de verwarmingssystemen

N Partitionering van de verwarmingswater- en luchtverdeling

N Variatie van het verseluchtdebiet volgens de werkelijke bezetting

N Warmteterugwinning op de ventilatie-eenheden met dubbele stroom





N Focus op de eisen inzake de thermische isolatie

• Voor de verwarmingssystemen waarvoor een EPB-oplevering vereist is

overeenkomstig de EPB-verwarmingsreglementering moeten alle

hydraulische en aeraulische leidingen voldoen aan minimale eisen inzake

de thermische isolatie volgens

• het type omgeving: in/buiten het beschermde volume

• de buitendiameter van de leiding

• de thermische prestatie van de isolatie (klassen)

• Voor de SWW-leidingen: als het om een circulatieleiding gaat

(uitgezonderd de thermosifons)


INHOUDSTAFEL35

KENNISOPFRISSING





N Thermisch comfort


ALGEMENE AFWEGINGEN

GERELATEERDE WERKEN



PRODUCTIESYSTEMEN36

Verwarmingsketel op stookolie of op gas

N Bestaande verwarmingsketel → diagnose uit te voeren om de prestaties te

analyseren

N Nieuwe condenserende verwarmingsketel →

N Voor verwarming alleen of gecombineerd met SWW

+ Gekende, betrouwbare en competitieve technologie

+ Interessant rendement en interessante prijs

+ Redelijke onderhoudskosten

+ Makkelijke realisatie

+ Groot vermogenbereik: 5 tot 5000kW

- Levensduur: 15 tot 20 jaar

- Brandstofprijs: afhankelijk van de markt

- Milieu-impactSource / Bron: www.tobel.be



PRODUCTIESYSTEMEN37

Warmtekrachtkoppeling

Gecombineerde productie van warmte en elektriciteit gevaloriseerd op basis

van dezelfde primaire energie in hetzelfde systeem.

De warmte is afkomstig van de elektriciteitsproductie of omgekeerd. Zo

worden de verliezen gevaloriseerd ten opzichte van de niet-gecombineerde

productie. Het verkregen globale rendement is dan ook zeer hoog (~ 90 %).

So

urc

e / B

ron

: IC

ED

D

So

urc

e / B

ron

: E

ne

rso

l



PRODUCTIESYSTEMEN38

Warmtekrachtkoppeling

N WKK op zich kan de volledige warmteproductie niet verzekeren

N Werkt bij voorkeur met constant regime

→Basiswerking: gebruik van een opslagsysteem (opslagvat,

hydraulisch net,…)

So

urc

e / B

ron

: IC

ED

D

5000 h



PRODUCTIESYSTEMEN39

Verwarmingsketel op biomassa: pellets, stukhout, houtsnippers

+ Gekende en competitieve technologie

+ Rendement

+ Hernieuwbare brandstof

+ Revalorisatie van houtafval

- Levensduur: 15 tot 20 jaar

- Plaatsruimte: water- en brandstofopslag

- Hogere onderhoudskosten dan voor gas

- Complexere installatie dan voor gas

- Vermogenbereik: 5 tot 1700 kW

- Emissies PM10/2,5: stedelijk gebied

- Type B (niet gesloten, voor het grootste deel) > buiten het verwarmde

volume

- Opgelet op de vermogenmodulatie (bereik is soms minder groot)

Source / Bron: www.kwb-belgium.be



PRODUCTIESYSTEMEN40

Verwarmingsketel op biomassa

N Levering en opslag van brandstof vereist

Source / Bron: Okofen



PRODUCTIESYSTEMEN41

Houtkachels: pellets, stukhout

N Voor individuele woning

N Alleen verwarming of gecombineerd met SWW: lucht of water

+ Decoratief element in zithoek

+ Hernieuwbare brandstof

+ Revalorisatie van houtafval

+ Verwarming d.m.v. lucht: kanaliseerbare kachel

+ Verwarming d.m.v. water: watervoerende kachel

- Elektrische aanvulling voor het SWW in de zomer

- Oververhittingsrisico

- Beperkt vermogen: 5 tot 20kW

- Emissies PM10/2,5: stedelijk gebied

- Autonomie: manueel hout laden

Opgelet voor niet-gesloten systemen met mogelijke interactie tussen de

systemen mogelijk is (keukendampkappen)!



PRODUCTIESYSTEMEN42

Warmtepomp

N Werkingsprincipe

• Er wordt warmte uit een ‘koudebron’ gehaald (bodem, buitenlucht,…)

• Verhoogt het temperatuurniveau ervan

• Geeft deze warmte af met een hogere temperatuur

Stoom

lage druk

Stoom

hoge druk

Vloeistof

lage druk

Vloeistof

hoge drukREDUCEERTOESTEL

CONDENSOR

COMPRESSOR

VERDAMPERKoudebron Verwarmings-

installatie



PRODUCTIESYSTEMEN43

Warmtepomp

N Koudebron (die met de laagste temperatuur)

• De bodem (= oppervlaktegeothermie)

• De lucht (= aerothermie)

• Het water (= hydrothermie)

• De verloren warmte (vervuilde lucht, proceswarmte,…)

Dynamische warmtewisselaar

Statische warmtewisselaar

Grondwater

OppervlaktewaterHorizontale captatie

Verticale captatie

Aerothermische WP Hydrothermische WPGeothermische WP

Source / Bron: EF4



PRODUCTIESYSTEMEN44

Warmtepomp

N Koudebron

• Omgevingslucht of buitenlucht

N Makkelijk te realiseren

N Voor de buitenlucht varieert de temperatuur van de lucht sterk in de loop

van het jaar

Prestaties van de WP variëren eveneens sterk



PRODUCTIESYSTEMEN45

Warmtepomp

N Koudebron

• Omgevingslucht of buitenlucht

N Bedenking m.b.t. het gegenereerde geluid

Opgelet op het onderhoud van het toestel waarvan het geluid

in de loop van de tijd kan veranderen

Source / Bron: Daikin



PRODUCTIESYSTEMEN46

Warmtepomp

N Koudebron

• Bodem

• Horizontale collectoren die op geringe diepte worden

ingegraven (0,6 tot 1,2 m)

• Verticale (open/gesloten) collectoren, nagenoeg onafhankelijk

van de buitentemperatuur, maar vereisen boorwerken

• Spiraalvormige warmtewisselaars (alternatief systeem)

Source / Bron: http://www.af-sa.ch/

So

urc

e / B

ron

: P

AC

én

erg

ie.c

om



PRODUCTIESYSTEMEN47

Bodem/water- of water/water-warmtepomp

+ Gekende en betrouwbare technologie

+ Constante COP het hele jaar door

+ Omkeerbaar

+ Beperkte watertemperatuur: 55 °C (behalve HT-WP)

- PE-verbruik

- Elektrische bijverwarming voor het SWW (behalve HT-WP)

- Aanzienlijke investering (geothermische boringen en putten)

- Gebruik van verontreinigende koelfluïda




PRODUCTIESYSTEMEN48

Lucht/water-warmtepomp

+ Technologie in volle expansie (HT-WP)

+ Omkeerbaar

+ Interessant rendement (COP)

+ SWW 100 % thermodynamisch (HT-WP)

+ Productie van water tot 80 °C

- PE-verbruik

- Zwaardere investering dan voor een verwarmingsketel

- Gebruik van verontreinigende koelfluïda

- COP daalt met de buitentemperatuur




PRODUCTIESYSTEMEN49

Thermodynamische boiler

+ Mogelijkheid tot aansluiting op GMV

+ Productie van water tot 60 °C (opgelet bij bijverwarmingsweerstand)

+ Opslag tot 300 l SWW

- Vermogen van 1,5 tot 5 kW

- Geluidshinder

- Afkoeling van de ruimte: buiten het beschermde volume plaatsen of

buitenaansluiting voorzien (idealiter)

So

urc

e / B

ron

: ce

gib

at

So

urc

e/B

ron

: M

itsu

bis

hi e

lectr

ic



PRODUCTIESYSTEMEN50

Thermisch zonne-energiesysteem - vlakke collectoren, vacuümbuizen

N Woning of tertiair gebouw, eengezinswoning of meergezinswoning

N Als aanvulling op de verwarmingsketel: verwarming + SWW

+ Hernieuwbare bron

+ Productie van water > 80 °C mogelijk

+ Koppeling met een ander systeem

- Productie afhankelijk van weersomstandigheden

- Vrij zware investering

- Gemiddeld rendement

- Vermogen beperkt door de

beschikbare oppervlakte



PRODUCTIESYSTEMEN51

Thermisch zonne-energiesysteem - dimensionering (orde van grootte)

N 1 m²/pers voor eengezinswoning

N 50 l/m² opslagvolume

N 0,5 m²/pers voor appartementsgebouwen

N 25 l/m² opslagvolume

N Beperktere zonnedekking (35 % tot 40 %)

Source / Bron: Gids Duurzame Gebouwen, BIM, 2015



PRODUCTIESYSTEMEN52

Fotovoltaïsch zonne-energiesysteem –

technologieën / modules

Source / Bron: energie+



PRODUCTIESYSTEMEN53

Fotovoltaïsch zonne-energiesysteem - schema van het systeem

Source / Bron: EF4

Fotovoltaïsche

generator

Scheidingsschakelaar

gelijkstroom

Omvormer

Meter

“groenestroom-

certificaten"

Vermogen-

schakelaar

wisselstroom

Schakelkast

(met

differentieel-

beveiliging)

Bestaande

elektriciteits

meter

(DNB)

vervangen

door een

“A+/A-”

Stroomnet

Elektrische

toepassingen

Gelijkstroom Wisselstroom


INHOUDSTAFEL54

KENNISOPFRISSING





N Thermisch comfort


ALGEMENE AFWEGINGEN

GERELATEERDE WERKEN



AFGIFTESYSTEMEN55

Principe van de warmte-afgifte

N Afgiftewijze

• Convectie

• Straling

• Conductie

Straling

Conductie door rechtstreeks contact tussen huid en voorwerpen

Convectiefenomeen tussen huid en lucht

Verwarming en comfort

Ideale theoretische curve Vloerverwarming 1. Elektrische convectoren

2. Ingeblazen lucht

1

2



AFGIFTESYSTEMEN56

Radiator

N Warmte-uitwisseling door convectie (en straling)

N Makkelijke regeling (thermostatische kraan)

N Reactiviteit en thermische dynamiek (inertie)

N Afgiftevermogen gevoelig voor het temperatuurregime

Source / Bron: Radson



AFGIFTESYSTEMEN57

Ventilerende convector

N Warmteverspreiding door gedwongen convectie: een ventilator activeert de

warmteoverdracht in een batterij

N Hoge reactiviteit

N Elektriciteitsverbruik en akoestiek

N Vrij eenvoudige regeling

N Bestaat ook in warmte en koude!

• 2 buizen

• 4 buizen

Source / Bron: Energie+

Ingeblazen lucht

Afgevoerde lucht



AFGIFTESYSTEMEN58

Vloerverwarming

N Verdeling van een warm fluïdum en warmte-afgifte hoofdzakelijk door

straling

N Mogelijkheid met zeer lage temperaturen te werken

N Zeer hoge inertie indien verzonken in de dekvloer

➔ niet zo geschikt als het gebouw gevoelig is voor variabele interne en

externe warmtewinsten (lage-energie- en passiefgebouwen)

N Er bestaan reactievere systemen (geïntegreerd onder een plankenvloer)

N Hoge investeringskosten

N Comfort? Afhankelijk van de regeling



AFGIFTESYSTEMEN59

Plafondverwarming/-koeling

N Verspreiding van de warmte door in het plafond geïntegreerde

warmwaterspiralen

N Warmte-afgifte hoofdzakelijk door straling

N Hoge reactiviteit

N Verlies van toegankelijkheid tot de thermische massa (inertie van het

gebouw) behalve bij eilandplafond of open lamellen

N Ietwat complexere hydraulica

N Hoge investeringskosten



AFGIFTESYSTEMEN60

Warmte-/koudebatterij

N Verwarming van de lucht via een batterij

N Kan in een ventilatiegroep of in de kanalen worden geplaatst

N Beperkte pulsietemperatuur om het comfort te handhaven

N Het pulsieluchtdebiet moet worden aangepast aan het vereiste thermische

vermogen en niet alleen aan het hygiënische-luchtdebiet

N Energieoverdracht via de lucht:

• De capaciteit van de lucht is kleiner dan die van water

• Genereert drukverliezen op het net

• Verbruik van de ventilatoren

N Gestuurd door een klep (2- of 3-wegsklep) bediend door een thermostaat of

rechtstreeks door een thermostatische kraan op afstand

1. filter

2. voorverwarmingsbatterij

3. koelbatterij

4. luchtbevochtiger

5. naverwarmingsbatterij

6. pulsiekanaal

7. extractiekanaal

vervuilde lucht

buitenlucht



AFGIFTESYSTEMEN61

Belang van het temperatuurregime

N Voorbeeld: vergelijking van de plaatsruimte van een radiator

N Regime 75/65/20 → factor 1

N Regime 50/30/20 → correctiefactor 3,7!

Type 75/65/20 50/30/20

Hoogte x lengte

Radiator 500 W 21 600 x 450 600 x 1350

Radiator 500 W 33 450 x 300 450 x 900

Radiator 1.500 W 21 600 x 1200 > 900 x 3000

Radiator 1.500 W 33 450 x 900 450 x 2550

Source / Bron: Radson



AFGIFTESYSTEMEN62

Gevalstudie: renovatie van een eengezinswoning

N Kamer in een bestaande woning

• Het berekende verliesvermogen bedraagt 1.950 W

• Met een bestaande verwarmingsketel en een regime van 90/70 bij een

buitentemperatuur van - 8 °C (factor 0,8 voor de dimensionering van de

radiator)

(Vaak zijn de radiatoren in bestaande gebouwen ietwat

overgedimensioneerd)

• Afmetingen van de bestaande radiator onder de vensterbank: L = 1050 X

h = 600 (type 22) bij 90/70-regime (breedte onder de vensterbank…)

➔ +/- 3.500 W beschikbaar

N Vervanging van de verwarmingsketel door een WP

• Wijziging van het temperatuurregime: bijvoorbeeld in 55/45,

• het vermogen van de radiator daalt tot 1.400 W

Het vermogen van de radiator is dus niet meer toereikend!

(om aan de norm te voldoen…)



AFGIFTESYSTEMEN63

Gevalstudie: renovatie van een eengezinswoning

N Te overwegen oplossingen

• Als ik het dak en de muren isoleer, de luchtdichtheid verbeter en een

ventilatiegroep. met warmteterugwinning installeer

daalt het verliesvermogen tot 810 W

• Of ik vervang de bestaande radiatoren, hetzij door grotere radiatoren,

hetzij door ventilerende convectoren

De vervanging van een verwarmingsketel door een lagetemperatuursysteem

met behoud van de radiatoren is dus slechts interessant indien er ook andere

werken ter verbetering van de energieprestaties worden uitgevoerd!

Anders dringt zich vaak de vervanging van de eindtoestellen op…


INHOUDSTAFEL64

KENNISOPFRISSING





N Thermisch comfort


ALGEMENE AFWEGINGEN

GERELATEERDE WERKEN



THERMISCH COMFORT65

Operatieve temperatuur

N De aangevoelde comforttemperatuur (ook operatieve temperatuur of

resulterende droge temperatuur genoemd) wordt als volgt gedefinieerd:

N Operatieve temperatuur = (T°lucht + T°wanden) / 2

voor zover de luchtsnelheid niet meer dan 0,2 m/s bedraagt.

Source / Bron: Gids Duurzame Gebouwen



THERMISCH COMFORT66

Balancering

N De druk en de debieten moeten zo doordacht mogelijk worden verdeeld in

een hydraulisch net

N Voor de verwarmings-, koelings- en SWW-netten

N Voor de verwarming:

• daling van het comfort wegens een ontoereikende temperatuur in de

slecht gevoede zones

• oververhitting in de te goed gevoede zones

Source / Bron: Wikipedia


INHOUDSTAFEL67

KENNISOPFRISSING





N Thermisch comfort


ALGEMENE AFWEGINGEN

GERELATEERDE WERKEN



ANDERE GERELATEERDE ASPECTEN68

Waterontharding

N Om de waterverwarmers te beschermen: een waterontharder installeren als

de hardheid van het leidingwater meer dan 30°fH of 17°dH bedraagt (vaak

het geval in Brussel)

N De ontharder moet worden geïnstalleerd op de kring die alleen het warme

water voedt

N De residuele hardheid dient ingesteld te worden tussen 10 en 15 °fH of 6 en

9 °dH

N Hoe hoger de temperatuur waarop het water wordt verwarmd, hoe meer

kalk er wordt afgezet

• Bij opslag van SWW (accumulatie) moet de opslagtemperatuur tussen 55

en 60 °C liggen (legionellarisico)

• Bij ogenblikkelijke productie hoeft het SWW niet op hoge temperaturen

geproduceerd te worden

Source / Bron: www.induscabel.be Source / Bron: Solucalc (www. solucalc.com)


INHOUDSTAFEL69

KENNISOPFRISSING

ALGEMENE AFWEGINGEN

N Afstemming van de systemen op de behoeften

N Globaal concept

N Conformiteitswerken

N Verbetering en optimalisering

GERELATEERDE WERKEN



AFSTEMMING VAN DE SYSTEMEN OP DE BEHOEFTEN70

Het gekozen systeem moet aan de behoeften voldoen

N Welke configuratie / welk type gebouw/lokaal?

Variabele bezetting, inertie, volume, oriëntatie, isolatie

N Welke verwarmingseisen gelden er?

Insteltemperatuur, opwarmsnelheid, waterregime, SWW

N Koelingsbehoefte?

Gelijktijdige koeling en verwarming?

Het antwoord op deze vragen stuurt de keuze




De behoefte inzake verwarming, SWW en koeling definiëren

N Huidige situatie

N Geplande situatie

N Eventuele tussensituatie

Is het huidige systeem conform en functioneel?




Kunnen mijn behoeften door hetzelfde systeem worden gedekt?

N Zo ja, gelijktijdige productie van verwarming en SWW?

N Zo nee, verwarming onafhankelijk van het SWW

N Bij verwarming en koeling: een omkeerbaar systeem voorzien




Het afgiftesysteem definiëren

N Configuratie van de te verwarmen ruimten

• Hoogte, volume, oriëntatie

• Isolatie

• Bezetting, tijdelijke onderbreking

• Grote luchtverversing?

Keuze?

N Stralingsverwarming

N Convectieverwarming

N Omkeerbaar systeem

N Huidige situatie

N Geplande situatie


Keuze?

N Worden de bestaande afgiftesystemen behouden?

N Zijn ze compatibel met het voorziene concept (vermogen,temperatuur)?




Het temperatuurregime definiëren

N Huidige situatie

N Geplande situatie



INHOUDSTAFEL75

KENNISOPFRISSING

ALGEMENE AFWEGINGEN


N Globaal concept



GERELATEERDE WERKEN



GLOBAAL CONCEPT – VERWARMING EN SWW76

Gecentraliseerde / gedecentraliseerde productie

N Gecentraliseerde productie van verwarming en SWW

Source / Bron: www.energieplus-lesite.be





N Gecentraliseerde productie van verwarming en SWW (= een

gemeenschappelijke verwarmingsketel voor het geheel)

• Technisch lokaal (naleving van de normen) → te creëren als het nog niet

bestaat

• Verwarmingsnet dat door het hele gebouw loopt → laten de bestaande

kokers toe een net te creëren?

• Thermische isolatie van de leidingen

• Elektriciteitsverbruik van de verwarmingscirculatoren en hulpapparatuur

• SWW-circulatielus die door het hele gebouw loopt

• Thermische isolatie van de SWW-circulatielus

• Elektriciteitsverbruik van de SWW-circulatiepomp

• Groot opslagreservoir (accumulatie) of ogenblikkelijke warmtewisselaar

met groot vermogen (ogenblikkelijk)

• Beheer van de meting en van de facturering

• Een enkele onderhoudsovereenkomst





N Gecentraliseerde productie van verwarming en gedecentraliseerde

productie van SWW (= een gemeenschappelijke verwarmingsketel voor de

verwarming en een individuele boiler per woning)

• Geen sanitaire circulatielus

• Biedt de mogelijkheid de productie vlakbij de tappunten te voorzien

• Individuele SWW-verrekening

• Moeilijk het SWW te produceren met een hernieuwbare energiebron





N Gecentraliseerde productie van verwarming en gedecentraliseerde

productie van SWW (= een gemeenschappelijke verwarmingsketel voor de

verwarming en een individuele boiler per woning)

• Voorbeeld: woningen met gecentraliseerde verwarming en water- en

badverwarmers voor het SWW (systemen A en B)

→ Hoe het SWW-systeem renoveren?

• Gesloten systemen

(gemeenschappelijke schoorsteen –

buiswerk! Technische compatibiliteit)

• Elektrische boiler (elektriciteitskosten)

• Sanitaire lus (technische koker +

verdeling + verbruiksmeting)

Source / Bron: https://www.centreantipoisons.be/





N Een individuele verwarmingsketel per eenheid (gemengde productie

verwarming en SWW)

Voordelen Nadelen

Nabijheid van de tappunten Plaatsruimte in de eenheid

Individuele verrekening van de lasten Hogere investeringskosten

Individuele onderhoudsovereenkomstToegang tot de verwarmingsketel

voor onderhoud

Technische eisen voor de CLV-

kanalen en types verwarmingsketel

Vermogen individuele

verwarmingsketel (24 kW – modulatie

30 % tot 100 %, werkt dus vaak in

AON-modus)

Geen gecentraliseerd beheer van de

regeling en van de energie

Moeilijker om hernieuwbare

energiebronnen te integreren



GLOBAAL CONCEPT – Ventilatie81

Gecentraliseerd / gedecentraliseerd

N Keuzecriteria

• De plaatsruimte van de groepen of van het kanalennet

• Het integratiegemak: nieuwbouw of renovatie

• De prestaties

• De kosten

• De drukverliezen

• Het onderhoud

• De luchtbehandelingsmogelijkheden (filtering, klimaatregeling)

• De verdeling van de debieten

• De verdeling van het verbruik tussen de gebruikers

• De regeling




Gecentraliseerd / gedecentraliseerd

Welke configuratie is de gunstigste voor een nieuw gebouw met sociale

huurwoningen volgens de verschillende voorgestelde criteria? Geef uw

antwoord aan d.m.v. een kruisje.

< Gecentraliseerd <>

gedecentraliseerd >

De plaatsruimte en het

integratiegemak

De prestaties en de drukverliezen

De kosten

Het onderhoud

De verdeling van het verbruik tussen

de gebruikers

De regeling (vraaggestuurde

debieten, verdeling van de debieten)

GLOBAAL




Meergezinswoningen - Systeem C

Collectieve installatie Individuele installaties




Meergezinswoningen - Systeem D





Meergezinswoningen

Collectieve installatie

N Plaatswinst in de woningen maar behoefte aan beschikbare ruimte (dak,

kelder, benedenverdieping, …) voor de uitrustingen.

N Installatie van de voornaamste elementen in een enkele fase.

N Anticiperen op een eventuele uitbreiding.

Individuele installatie

N Ingenomen ruimte verdeeld over de woningen: geen grote beschikbare

ruimte vereist, maar oppervlakteverlies in elke woning.

N Een individuele installatie kan woning per woning worden uitgevoerd als er

luchtinlaten en -uitlaten via de gevel voorzien zijn.




Meergezinswoningen

+ Makkelijker te realiseren

+ Gemeenschappelijk onderhoud, makkelijker voor

huurwoningen

+ Plaatswinst in de appartementen

+ Geen ventilatorgeluid binnen

± Elektriciteitsverbruik = gemeenschappelijke last →

interessant bij fotovoltaïsche productie maar zet niet

aan tot ‘verantwoordelijk gedrag’

± Niet noodzakelijk voordeliger (scheidingselementen

voor de regeling)

− Geen onafhankelijkheid m.b.t. de warmteverliezen

door de lucht

− Minder soepele regeling


+ Grotere energie-efficiëntie

+ Beheersing van de individuele installatie en

van het verbruik ervan

+ Vrije en makkelijk te realiseren regeling

+ Ingenomen ruimte verdeeld over de woningen

en niet op het dak

± Individueel onderhoud dus misschien minder

makkelijk voor huurwoningen

− Grotere ingenomen ruimte (maar toch vrij

beperkt)

− Risico van geluid m.b.t. de ventilator bij slecht

ontworpen installatie


INHOUDSTAFEL87

KENNISOPFRISSING

ALGEMENE AFWEGINGEN


N Globaal concept



GERELATEERDE WERKEN



CONFORMITEITSWERKEN88

Periodieke EPB-controle of -diagnose van de verwarming

N Meting van het CO-gehalte in de ruimte waarin zich minstens een

waterverwarmer op gas of een verwarmingsketel bevindt

N Functionele veiligheidsinrichtingen?

→Als er een risico voor de mens bestaat, moet de erkende professional de

verwarmingsketel of de waterverwarmer onmiddellijk stilleggen (protocol

voor het bevel tot stilleggen vanaf 01/01/2019)

N Non-conformiteit op het niveau van de EPB-eisen voor de verwarming

→conformiteitswerken zijn noodzakelijk

• minimumrendement van de installatie

• meting

• meetopening

• thermische isolatie

• minimumventilatie

• …




Ventilatie stookruimte

Gasleidingen

Schakelkast




Brandbeveiliging

N RF-eisen

N Onderbrekingsinrichting

N Gasdetectie

Het conform maken is verplicht en zal ook het actie- en urgentieniveau voor het

renovatieproces van het gebouw bepalen



INHOUDSTAFEL91

KENNISOPFRISSING

ALGEMENE AFWEGINGEN


N Globaal concept



GERELATEERDE WERKEN



VERBETERING EN OPTIMALISERING92

Verbetering van de installaties

N Energieoptimalisering

N Verbetering van het comfort

Een energieaudit uitvoeren?




Verwarmingsketels

N Presteert mijn huidige verwarmingsketel voldoende?

N Atmosferische verwarmingsketel

→ geen enkele verbetering tenzij

de ketel wordt vervangen

N Vanuit reglementair standpunt is

de installatie verouderd (minimaal

productierendement van 90 %

sinds 2017)

N Regeling van de branders

(onderhoud)

N De dimensionering verifiëren

(oude verwarmingsketels zijn

doorgaans overgedimensioneerd)

N Wordt de verwarmingsketel voor

de verwarming uitgeschakeld in

de zomerperiode?




Verwarmingsketels

N In welke staat verkeert de verwarmingsketel? Hoe oud is hij?

• Mechanische toestand evalueren (corrosie, scheurvorming,…)

• Zijn er regelmatig defecten?

• Is de verwarmingsketel meer dan 25 jaar oud?

→ Bij problemen: de vervanging voorzien en niet wachten tot de ketel het

volledig begeeft




Verdeling

N Is de verdeling optimaal (lengten / in of buiten BV / zone-indeling)?

N In welke staat verkeren de leidingen?

N Werd het hydraulische ontwerp gewijzigd, bijvoorbeeld door de toevoeging

van radiatoren, de aanpassing van de circulatie door een thermosifon om

een gedwongen circulatie te verkrijgen, of de verplaatsing van de

verwarmingsketel?

N Moeten alle tappunten van SWW worden voorzien en moet de SWW-lus

worden behouden?




Verdeling

N Eenpijpsverdeling→ verdeelkraan

• Een deel van het debiet van de installatie stroomt de radiator in via deverdeelkraan

• Het andere deel wordt meteen naar de volgende radiator geleid

• Maximaal 35 % van het totale debiet stroomt door de radiator

• Thermostatiseerbaar

• Vermijdt oververhitting

• Aanzienlijke besparing

Source/Bron: Giacomini

Source / Bron: Comap




Verdeling

N Thermische isolatie

• EPB-verplichtingen voor de verwarming

• De SWW-lussen altijd isoleren

• Waar dit mogelijk is, het zelf doen

N Circulatiepompen

• Pompen met variabel debiet installeren

• Als ze in goede staat verkeren, kunnen de bestaande circulatiepompen

worden behouden (vooral voor kringen met constant debiet zoals

verwarmingsbatterijen) maar de ingestelde snelheid moet worden

geverifieerd




Regeling

N Welk regelingssysteem is er momenteel geïnstalleerd?

N Zonder aanpassing van de verwarmingsketel:

• de aanwezigheid van een regeling door een ruimtethermostaat verifiëren

• de aanwezigheid van een klok voor de uitschakeling van het systeem

buiten de periodes met warmtevraag (bijv. de zomerperiode) verifiëren

• een driewegsmengkraan plaatsen als de verwarmingsketel er nog niet

mee uitgerust is en op een constante temperatuur wordt gehouden

• nachtverlaging voorzien (zelfs op de verwarmingsketel) om de

verwarmingsketel niet onnodig op temperatuur te houden

• maar koude retours vermijden als de verwarmingsketel ze niet aankan

(geen ZLT-verwarmingsketel of condenserende verwarmingsketel)

• de aanwezigheid van thermostatische kranen op de radiatoren verifiëren

(rekening houdend met de eventuele aanwezigheid van een

ruimtethermostaat)




Regeling

N Bij vervanging van het productiesysteem:

• is de bestaande regeling aan het nieuwe systeem aangepast?

• is de regeling dan compatibel met het nieuwe systeem?

• is er een zone-indeling? (EPB-verplichtingen voor de verwarming)

• de aanwezigheid van thermostatische kranen op de radiatoren verifiëren

(rekening houdend met de eventuele aanwezigheid van een

ruimtethermostaat)


INHOUDSTAFEL100

KENNISOPFRISSING

ALGEMENE AFWEGINGEN

GERELATEERDE WERKEN

N Verwarming

N Hernieuwbare energiebronnen



VERWARMING <> ISOLATIE101

Ik wil isolatiewerken uitvoeren en mijn bestaande verwarmings- en SWW-installetie is nog steeds functioneel en conform

→Waarop moet worden gelet?

N De isolatiewerken zijn prioritair

N Mijn verwarmings- en SWW-installatie kan behouden blijven

De verbetering van de gebouwschil zal tot een daling van debehoefte en het vermogen leiden > Het is mogelijk dat debestaande verwarmingsketel (ruim) overgedimensioneerd isna de werken aan de gebouwschil → moet tijdelijk blijven

De vervanging van de verwarmingsketel in een tweede fasezal de mogelijkheid bieden een systeem te selecteren datbeter op de behoeften van de geplande situatie (metgemeten jaarverbruik) is afgestemd en toelaat aanvullendeenergiebesparingen te realiseren

N Als wijzigingen binnen in het gebouw de vervanging van bepaalde afgifte-elementen en verdeelleidingen met zich meebrengen → vermijden denieuwe elementen te bevuilen als een deel van de installatie wordtbehouden




Ik moet mijn verwarmingsketel vervangen en wil later isolatiewerken

uitvoeren


N Productie

• Welk vermogen is er vereist in de geplande situatie (verwarming/SWW)?

• Zal dit in een eerste fase toereikend zijn als alle werken m.b.t. de

gebouwschil nog niet uitgevoerd zijn?

• Hoe kan er anders voor de vereiste aanvulling worden gezorgd en welke

gevolgen zijn hieraan verbonden (verbruik, milieu- en comfortimpact)?

Er zijn twee gevallen te onderscheiden:

• Gecentraliseerde productie

• Gedecentraliseerde productie





uitvoeren (gecentraliseerde productie van verwarming en SWW)


N Productie

• Welk vermogen is er vereist voor de geplande situatie (berekening van de

thermische last volgens de norm)?

Het vermogen voor de geplande situatie zal zeker kleiner zijn

(SWW met semiaccumulatie)

Hoe groter het verschil tussen de initiële en de geplande

isolatieniveaus, hoe groter het 'gebrek aan vermogen’ zal zijn

Een volgens dit vermogen gedimensioneerde

verwarmingsketel zal in een eerste fase zeker niet toereikend

is om het comfort het hele jaar door te verzekeren







N Productie

• Impact van een te klein vermogen?

De warmtevraag is slechts enkele dagen per jaar maximaal

Source / Bron: Viessmann







N Productie

• Als er een stookruimte met verscheidene in cascade geplaatste

verwarmingsketels bestaat in het gebouw > er een van behouden?

• Bij hergebruik van een deel van de bestaande installatie

• Spoelen om de afzettingen evenals de eventuele in het water

van de installatie aanwezige additieven te verwijderen

• Een slibafscheider voorzien

• De nieuwe verwarmingsketel en de oude installatie

ontkoppelen via een tussengeplaatste warmtewisselaar

(tijdelijke vermindering van het rendement maar de

verwarmingsketel wordt tegen verontreiniging beschermd)

• Mogelijkheid een cascade van nieuwe verwarmingsketels te voorzien

waardoor het modulatiebereik kan worden uitgebreid

• Zal redundantie mogelijk maken in de geplande situatie

• Overinvestering vereist







N Verdeling

• Liggen mijn leidingen in of buiten het verwarmde volume / zullen mijn

leidingen in of buiten het verwarmde volume liggen?

• Als de leidingen worden behouden, moet er worden nagegaan of het

hydraulische principe compatibel is met de nieuwe verwarmingsinstallatie

om de retourtemperatuur te minimaliseren.

• Als de renovatie van de ruimten op termijn wordt voorzien, moeten de

vertrekken/retours op het niveau van de collector worden voorzien.







N Afgifte

• Waar bevinden de verwarmingslichamen zich?

• Blijven ze behouden?

• Bevinden ze zich voor wanden die in de toekomst langs de binnenzijde

zullen worden geïsoleerd?

• Is er een ander afgiftesysteem voorzien?







N Afgifte

• Als de afgifte-elementen behouden blijven

• kan er in een eerste fase met hoge temperaturen worden

gewerkt (opgelet op het vermogen) en kan de

verwarmingscurve na de werken worden verlaagd

• mag de balancering niet worden vergeten







N Afgifte

• Als de afgifte-elementen worden gewijzigd

• moet er worden gelet op de wanden die in de toekomst langs

de binnenzijde zullen worden geïsoleerd

• mag de balancering niet worden vergeten

• moet de vloerplaat geïsoleerd en de verdeling aangepast

worden als er vloerverwarming wordt voorzien







N Productie

• De ogenblikkelijke SWW-productie zal bepalend zijn voor de

dimensionering in de geplande situatie

• Het is weinig waarschijnlijk dat er een gebrek aan comfort zal zijn wat de

verwarming betreft

• Opgelet op de compatibiliteit van de schoorsteenkanalen in alle

appartementen (toestellen van verschillende types (B & C) mogen niet op

hetzelfde kanaal worden aangesloten)

• Vervanging van alle verwarmingsketels

• Installatie van verwarmingsketel van type B (<10 kW)

• Installatie van gemeenschappelijk kanaal (type CLV) met

wachtaansluitingen





uitvoeren (gedecentraliseerde productie van verwarming en SWW)


N Productie

Source / Bron: De Dietrich Source / Bron: Shuntrenovatie.be







N Afgifte

• Er kan tijdelijk met een hogere verwarmingscurve worden gewerkt

• Opgelet: de moderne wandketels produceren doorgaans geen water van

90 °C!

• De dimensionering van de afgifte-elementen verifiëren voor werking met

lage temperaturen in de geplande situatie om de condensatie in de hand

te werken







N Volledig gecentraliseerde productie

• Kan de verwarmingsinstallatie eveneens het SWW produceren?

• Kunnen alle woningen via een sanitaire lus worden voorzien

(toegankelijkheid van de kokers)?

Laat toe op termijn een installatie te voorzien die gebruik

maakt van een hernieuwbare energiebron (thermisch zonne-

energiesysteem)

Profiteren van de realisatie van kokers voor de verwarming /

het SWW om kokers voor de ventilatie te integreren

N Gedecentraliseerde productie

• Zie het vorige geval m.b.t. de schoorsteenproblematiek



VERWARMING <> VENTILATIE114

Ik moet mijn verwarmingsketel vervangen en wil de installatie van een

ventilatiesysteem uitstellen


N Eventuele conflicten tussen schoorsteenuitlaten en luchtinlaten en -uitlaten







N Impact van de keuze van het type systeem op het verwarmingsvermogen

• Voorbeeld: leslokaal in een school









• Type gebouw

• School, 4 gevels, BV + 1

• Vloerplaat op volle grond

• Plat dak

• Conform EPB Vlaanderen 2015

• Beoogde dichtheid: n50 = 2,5 h-1

• Ligging

• Klimaatzone met e = - 8 °C

• Jaargemiddelde van de buitentemperatuur: m,e = + 10 °C

• Systeem

• Condenserende gasgestookte verwarmingsketel voorzien

• Verwarming d.m.v. radiatoren

• Ventilatiesysteem type C









• Berekening van de totale thermische last

➔ FHL= FT+FV+FRH

➔ FHL= 1.047 + 6.338 + 1.650 = 9.035 W

➔ De afgifte-elementen moeten worden gedimensioneerd om een

vermogen van 9.035 W te verzekeren

➔ Deze berekening moet voor alle lokalen van het gebouw worden

uitgevoerd om de warmteproductie te dimensioneren









Bij plaatsing van een systeem D met warmterecuperator met

een rendement van 75 %

➔ FHL= FT+FV+FRH

➔ FHL= 1.047 + 2.272 + 1.650 = 4.969 W

➔ De afgifte-elementen moeten worden gedimensioneerd om een

vermogen van ongeveer 5000 W te verzekeren, d.w.z. 45 % minder

rekening houdend met de aanzienlijke ventilatiedebieten in het leslokaal

(572 m³/h bij -8 °C op de koudste dag)




Mijn gebouw is uitgerust met een systeem D zonder warmteterugwinning

gebruikt om de ruimten te verwarmen of te koelen (niet voor de hygiënische

ventilatie)


N Twee divergerende doelstellingen

• Verbetering van de luchtkwaliteit door gebruik te maken van het

bestaande net om verse lucht in te blazen (eventueel volgens het

gemeten CO2-gehalte)

• Reductie van het energieverbruik van de bestaande systemen die slechts

tijdens de stook- of koelingsperiode werken en een aanzienlijk deel van

de ingeblazen lucht recycleren

Source / Bron: energie+






ventilatie)


N Productie

• Analyse van de pulsie- en extractiegroepen voor de zone

• Algemene staat van de groep

• Identificatie van de vereiste debieten

• Werkingsprofiel

• Aanwezigheid van recyclage

• Pulsietemperatuur

• Kenmerken van de ventilatoren en van de batterijen en eventuele andere

elementen






ventilatie)


N Verdeling

• Analyse van het verdelingsprincipe

• Identificatie van een eventueel gebrek aan comfort en van ongunstige

delen

N Regeling

• Uurregeling

• Recyclage

• Temperaturen





gebruikt om de ruimten te verwarmen of te koelen (niet voor hygiënische

ventilatie)

→ Hoe kan ik de situatie verbeteren?

N Vermindering van het elektriciteitsverbruik: vervanging van de riemgedreven

ventilatoren door krachtigere ventilatoren (beter rendement en kleiner

opgenomen vermogen)

N Energieterugwinning

Warmteterugwinning uit de afgevoerde lucht via hydraulische

terugwinning

Nieuwe ventilatiegroepen uitgerust met een

platenwarmtewisselaar of warmtewielwisselaar





gebruikt om de ruimten te verwarmen of te koelen (niet voor hygiënische

ventilatie)

→ Hoe kan ik de situatie verbeteren?

N Energieterugwinning

• Economische criteria

• Werkingstijd

• Onevenwicht (recyclage)

• Technische haalbaarheid

• Plaatsruimte van de nieuwe ventilatiegroep (ERP)

• Toegang tot het lokaal (kraan, demonteren/hermonteren)

• Onevenwicht (recyclage)


INHOUDSTAFEL124

KENNISOPFRISSING

ALGEMENE AFWEGINGEN

GERELATEERDE WERKEN

N Verwarming

N Hernieuwbare energiebronnen



HERNIEUWBARE ENERGIEBRONNEN <> ARCHITECTUUR125

Ik ben van plan later panelen te plaatsen (thermische zonnepanelen/PV)…

→Welke oppervlakte is er op mijn dak beschikbaar of zal er op mijn dak

beschikbaar zijn?

→Welke oriëntatie, welke hellingshoek heeft het dak of zal het dak

hebben?





→ Is mijn dak in goede staat?

De staat van het dak is een bepalende factor. Als de

dakbedekking een kortere levensduur heeft dan de

veronderstelde levensduur van de collectoren (ongeveer 25

jaar)

• Het dak vernieuwen voor de collectoren worden geïntegreerd

• Voor integratie opteren om te vermijden dat de zonne-energie-

installatie halverwege haar levensduur moet worden

gedemonteerd om het dak te vernieuwen





→Zijn er elementen die schaduw kunnen veroorzaken (schoorstenen,

ventilatie-uitlaat, lift, koelgroepen,…)?

Source / Bron: Cenergie





→ Voor welk systeem ga ik opteren > Plaatsing op hellend dak

N Geïntegreerde collectoren zijn minder efficiënt dan bovenop geïnstalleerde door het gebrek aan ventilatie langs onder

→ koeling

→ betere η

N Geïntegreerde collectoren vervangen de dakbedekking (besparing)

Bij gefaseerde renovatie erop anticiperen …

Geïntegreerd Bovenop geïnstalleerd





→ Voor welk systeem ga ik opteren > Plaatsing op plat dak

N Ballast aanbrengen wegens risico van verschuiven, optillen, omkantelen

Bij gefaseerde renovatie erop anticiperen (stabiliteit)





→ Voor welk systeem ga ik opteren > Integratie in het afdichtingsmembraan

Bij gefaseerde renovatie erop anticiperen > het membraan

niet vooraf vervangen!





→ Voor welk systeem ga ik opteren > Integratie in de gevel

Bij gefaseerde renovatie erop anticiperen > geen

buitenafwerking voorzien





→ Voorzie ik ook plantengroei op de daken?

Zo ja, dan moet er voor een compatibel systeem worden

gekozen. Bij gefaseerde renovatie erop anticiperen …



HERNIEUWBARE ENERGIEBRONNEN <> STABILITEIT133


→ Kan mijn dak de toekomstige belasting dragen? Moet het worden

verstevigd?

N De stabiliteit onderzoeken – belasting van het dak

• Extensief groendak: 30 - 100 kg/m²

• Intensief groendak: 100 - 400 kg/m²

Voorbeeld voor een

zonne-energie-installatie 35°:

Ballast van 450 kg/m²

Ballast van 0 - 5 kg/m²

Source / Bron: Schletter.de

Weergave van de ballastbelasting



HERNIEUWBARE ENERGIEBRONNEN <> LUCHTDICHTHEID134


→ Hoe ga ik de aansluitingen uitvoeren?

Vanaf het begin de doorvoering van kokers voorzien (om het

doorboren van het luchtdichtheidssysteem te vermijden)




HERNIEUWBARE ENERGIEBRONNEN <> PRODUCTIE/ARCHITECTUUR135


→Welke paneeloppervlakte heb ik nodig met het oog op de dekking van

mijn toekomstige verbruik

N van elektriciteit > voor het volledige verbruik / een deel van het verbruik?

N Een redelijke fractie van mijn SWW?

Bij een gefaseerde renovatie op basis van het werkelijke

verbruik ramen > BETER!

Anders op basis van typeprofielen



HERNIEUWBARE ENERGIEBRONNEN <> ELEKTRICITEITSPRODUCTIE136

Ik ben van plan later PV-panelen te plaatsen…

→Welk type meter moet ik voorzien?

→ Hoeveel meters moet ik voorzien?

→Wat moet er worden gevoed?



HERNIEUWBARE ENERGIEBRONNEN <> ELEKTRICITEITSPRODUCTIE137

Ik ben van plan later PV-panelen te plaatsen…

→ Appartementsgebouwen: wie kan van de geproduceerde elektriciteit

profiteren?

N Algemeen principe

• Verbod op wederverkoop van elektriciteit

• Liberalisatie van de markt > iedereen kiest vrij zijn leverancier

N Oplossing?

• Alleen de meter(s) van de gemeenschappelijke delen voeden

• Verdelen over meerdere omvormers > elke omvormer voedt 1 meter

• Ingewikkeld bij mede-eigendom

Hierop moet worden geanticipeerd bij gefaseerde renovatie

…



HERNIEUWBARE ENERGIEBRONNEN <> SWW-PRODUCTIE138

Ik ben van plan later een zonne-energiesysteem te installeren voor de

SWW-productie …

→Wat moet ik voorzien?

N Accumulatieboiler met dubbele spiraal

Kan meteen worden geïnstalleerd, zelfs als de panelen

pas later worden geplaatst

N Aandachtspunten:

• Plaatsruimte boiler

• Afstand productie/opslag

• Slechts mogelijk bij gecentraliseerde productie!

• Regeling



HERNIEUWBARE ENERGIEBRONNEN <> SWW-PRODUCTIE139

Ik zou mijn SWW-productie via een gedecentraliseerde elektrische boiler

willen vervangen door een thermodynamische boiler (gecombineerd met

fotovoltaïsche panelen)


N De regeling na de installatie van de PV-panelen aanpassen voor

gelijktijdige werking (gelijktijdige elektriciteits- en SWW-productie!)

N Plaatsruimte

N Luchttoevoer en -afvoer voorzien

N Gegenereerd geluid



ANDERE GEVALLEN140

Wenst u andere gevallen voor te leggen?


TE ONTHOUDEN VAN DE PRESENTATIE?141

N Om een gefaseerde renovatie te kunnen plannen, is een goede

beheersing van alle technische en reglementaire aspecten en

een totaalbeschouwing vereist.


TOOLS142

Gids Duurzame Gebouwen

www.gidsduurzamegebouwen.brussels

N Dossier | Een efficiënte verwarmingsinstallatie ontwerpen

N Dossier | Verwarming en sanitair warm water: efficiënte installaties

garanderen (distributie en afgifte)

N Dossier | De optimale productie- en opslagwijze voor verwarming en sanitair

warm water kiezen

N Dossier | Het thermisch comfort verzekeren

N Dossier | Elektriciteit produceren met fotovoltaïsche panelen en andere

hernieuwbare bronnen

N Voorziening | Warmtekrachtkoppeling

N Voorziening | Warmtepomp

https://www.gidsduurzamegebouwen.brussels/

https://www.gidsduurzamegebouwen.brussels/nl/een-efficiente-verwarmingsinstallatie-ontwerpen.html?IDC=22&IDD=14734

https://www.gidsduurzamegebouwen.brussels/nl/verwarming-en-sanitair-warm-water-efficiente-installaties-garanderen-distributie-en-afgifte.html?IDC=22&IDD=5444

https://www.gidsduurzamegebouwen.brussels/nl/de-optimale-productie-en-opslagwijze-voor-verwarming-en-sanitair-warm-water-kiezen.html?IDC=22&IDD=5938

https://www.gidsduurzamegebouwen.brussels/nl/het-thermisch-comfort-verzekeren.html?IDC=117&IDD=4559

https://www.gidsduurzamegebouwen.brussels/nl/elektriciteit-produceren-met-fotovoltaische-panelen-en-andere-hernieuwbare-bronnen.html?IDC=22&IDD=5993

https://www.gidsduurzamegebouwen.brussels/nl/warmtekrachtkoppeling.html?IDC=10442

https://www.gidsduurzamegebouwen.brussels/nl/warmtepomp.html?IDC=10379


TOOLS143

Websites

N Opleiding Duurzame Gebouwen

https://leefmilieu.brussels/themas/gebouwen/goede-praktijken-om-te-

bouwen-en-te-renoveren/om-u-te-helpen/opleidingen-duurzaa-104

Enkele opleidingen om verder te gaan:

- Verwarming en sanitair warm water: ontwerp

- Ventilatie: ontwerp en regeling

N WTCB

Rekentools (verankering van PV-collectoren, thermische lasten, Optivent)

https://www.wtcb.be/homepage/index.cfm?cat=tools&sub=calculator

N Gidsen ‘RAGE’

https://www.programmepacte.fr/catalogue

N Energie+

https://www.energieplus-lesite.be/index.php?id=2

https://leefmilieu.brussels/themas/gebouwen/goede-praktijken-om-te-bouwen-en-te-renoveren/om-u-te-helpen/opleidingen-duurzaa-104

https://www.wtcb.be/homepage/index.cfm?cat=tools&sub=calculator

https://www.programmepacte.fr/catalogue

https://www.energieplus-lesite.be/index.php?id=2


CONTACT

BEDANKT VOOR UW AANDACHT

144

Muriel BRANDT

Gedelegeerd zaakvoerster en projectverantwoordelijke

écorce sa

+ 32 4 226 91 60

[email protected]

mailto:[email protected]

GEDEELTELIJKE EN GEFASEERDE RENOVATIE...OPLEIDING DUURZAME GEBOUWEN: GEDEELTELIJKE EN GEFASEERDE...

Documents

Transcript of GEDEELTELIJKE EN GEFASEERDE RENOVATIE...OPLEIDING DUURZAME GEBOUWEN: GEDEELTELIJKE EN GEFASEERDE...