Gecmisten Gunumuze Yahudi Mezheplerinin Mesih Anlayisi Ve Mesihi Hareketler the Understanding of...
Transcript of Gecmisten Gunumuze Yahudi Mezheplerinin Mesih Anlayisi Ve Mesihi Hareketler the Understanding of...
-
8/7/2019 Gecmisten Gunumuze Yahudi Mezheplerinin Mesih Anlayisi Ve Mesihi Hareketler the Understanding of Mess Ian Ism
1/120
T. C.
SELUK NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTSFELSEFE VE DN BLMLER ANABLM DALI
DNLER TARH BLM DALI
GEMTEN GNMZE YAHUDMEZHEPLERNN MESH ANLAYII VE MESH
HAREKETLER
YKSEK LSANS TEZ
DANIMAN
Yrd.Do.Dr.Ahmet ARAS
HAZIRLAYAN
lknur DABADEM
054245031012
KONYA - 2008
-
8/7/2019 Gecmisten Gunumuze Yahudi Mezheplerinin Mesih Anlayisi Ve Mesihi Hareketler the Understanding of Mess Ian Ism
2/120
I
NSZ
lahi dinlerin ilki olan Yahudilik, kutsal kitabnda ahde geni yer vermesinden
dolay ahit dini olarak da bilinir. Tanr srailoullarnn atalaryla ahit yapm vesrailoullarn semitir. Seilmilik fikri, Yahudileri tarih boyunca daima dier
milletlerden farkl klmtr.
Babil srgnnden sonra mill din haline gelen Yahudilik, bir rka tahsis
edilmesi bakmndan ilahi dinlerden; iinde tek tanr, vahiy, peygamber, Kutsal
Kitap gibi inanlar bulundurmas bakmndan ise mill dinlerden ayrlr.
Kudsteki mabet, Yahudiliin odak noktasn oluturur. nk Yahudiler
gnlk ve mevsimlik birtak
m ibadetleri, kurban takdimlerini yaln
z mabetteyapabilmektedirler. Bu bakmdan mabet, onlar iin ok nemlidir.
Yahudiliin dier bir zellii de mesih fikrini iinde barndrm olmasdr. Biz
burada konumuz olan bu fikri, btn ynleriyle incelemeye altk.
Giri blmnde nce Yahudiliin tarihi hakknda bilgi verdik ve mesihi fikrin
olumasnda hangi faktrlerin etkili olduunu vurgulamaya altk.
Birinci blmde, mesih kelimesinin anlam zerinde durduk, Yahudilikte mesih
inanc bal altnda konumuzu anlattk ve Saadia Gaon ile bn-Meymunun mesih
konusundaki fikirlerine deindik.
kinci blmde, Yahudi Mezhepleri hakknda genel bir bilgi verip bu
mezheplerin, Mesih konusundaki grlerini aktarmaya altk.
nc blmde ise, mesihi hareketlerin ksa tarihesi ve sahte Mesihler
zerinde durduk.
Bu almamzda, Dinler Tarihindeki nitelendirici (deskriptif) metodun yan
sra karlatrmal metodu da kullandk. Bu almann hazrlanmasnda
yardmlarn esirgemeyen danmanm Yrd. Do. Dr. Ahmet ARAS hocama
teekkr bir bor bilirim.
lknur DABADEM
KONYA -2008
-
8/7/2019 Gecmisten Gunumuze Yahudi Mezheplerinin Mesih Anlayisi Ve Mesihi Hareketler the Understanding of Mess Ian Ism
3/120
II
ZET
Yahudilikte mesih inanc nemli bir yer tutmaktadr. Gerek M.. 586 Babil
srgn gerekse M.S. 70te Romallarn Kuds igal edip kutsal mabedi ykmalaronlar mesihi inana biraz daha srklemitir. Hep bir gn Davud soyundan birisinin
gelip onlar bu acdan kurtaraca kutsal topraklara gtrecei midiyle
yaamlardr.
Yahudiler Mesih geldiinde Tanr kralln kuracan ve Sleyman
mabedini yapacana inanmaktadr.
Mesih inanc mezhepler arasnda farkllk gsterir. rnein Reconstrutionism,
Reformistler bir insan olarak mesihi reddetmi ve bu kavram dua kitaplarndankarmlardr. Ortodokslar mesihe inanr ve beklemeye devam ederler. Conservative
ise kurtarc inancn mesihi bir dnemle ifade eder.
te byk bir ounluun kurtarc beklemesi birok sahte mesihin ortaya
kmasna sebep olmutur. Bunlarn en nemlisi Sabatay Sevidir.
-
8/7/2019 Gecmisten Gunumuze Yahudi Mezheplerinin Mesih Anlayisi Ve Mesihi Hareketler the Understanding of Mess Ian Ism
4/120
III
ABSTRACT
The Messianism is take an important place in Jewishness. Both the Babel
Banishment (B.C. 586) and the Occupation Of The Jarusalem by the Romans (A.D.70) confirm this believing. They believe that someone come from Davids descent
and save them from all the suffering and take along them to holy land.
The jews believe that when the messiah come, he constitute a God Kingdom
and built the Sleyman temple.
The Messihanism is differ in interdenominational. For example in
Reconstrutionism, the reformers reject the messiah as of person and eject this
concept from the prayer books.The orthodox believes messiah and they stil waiting him. The Conservative are
represent the messihanism with a messiah period.
As a result because of the many majorities waiting the messiah, there was
many apocrypha messiahs appear. The one of the most important of them name is
Sabatay Sevi.
-
8/7/2019 Gecmisten Gunumuze Yahudi Mezheplerinin Mesih Anlayisi Ve Mesihi Hareketler the Understanding of Mess Ian Ism
5/120
NDEKLER
NSZ...IZET .................................................................................................................... II
ABSTRACT.........................................................................................................III
NDEKLER.IV
KISALTMALAR.VI
GR..1
I. BLMA-MESH VE MEHD KELMELERNN LGAT VE TERM ANLAMI..6
1-MESH KELMESNN LGAT VE TERM ANLAMI .6
2-MEHD KELMESNN LGAT VE TERM ANLAMI.7
B-YAHUDLKTE VE MAN ESASLARINDA MESH NANCI.8
1-YAHUDLKTE MESH NANCI .8
a.BEKLENEN MESHN ZELLKLER 10
b.MESH NCES VE SONRASI BEKLENEN OLAYLAR14
2-MAN ESASLARINDA MESH NANCI 19
a.SAADIA GAON 19
b.MUSA B. MEYMUN21
II. BLM
A-YAHUD MEZHEPLER VE MESH DNCES25
1-HIRSTYANLIK NCES YAHUD MEZHEPLER 25
a) FERSLER(PERUM) 25b) SADUKLER 32c) ESSENLER(SYM)36d) ZELOTLAR43
2- ORTAA YAHUD MEZHEPLER 44
a)RABBAN YAHUDLK 44b)KARALER 45c)SEVYYE 53
-
8/7/2019 Gecmisten Gunumuze Yahudi Mezheplerinin Mesih Anlayisi Ve Mesihi Hareketler the Understanding of Mess Ian Ism
6/120
d)YUDGANYYE563- ADA YAHUD MEZHEPLER 57
a)HASDLER57b)ORTODOKS YAHUDLK61c)REFORMST YAHUDLK 70d)MUHAFAZAKAR YAHUDLK80e)YENDEN YAPILANMACI YAHUDLK 86
III. BLM
YAHUD TARHNDE GRLEN MESH HAREKETLER VESAHTE MESHLER 91
A-MESH HAREKETLERN KISA TARHES VE GENEL
DURUMU.................................................................................................91
B-SAHTE MESHLER 96
1-THEUDAS96
2-MON BAR KOHBA96
3-GRTL MOE 98
4-SERENE 99
5-MENAHEM BEN SOLOMON99
6-YEMENL MESHLER101
7-SABATAY SEV 102
SONU109
BBLYOGRAFYA 111
-
8/7/2019 Gecmisten Gunumuze Yahudi Mezheplerinin Mesih Anlayisi Ve Mesihi Hareketler the Understanding of Mess Ian Ism
7/120
VI
KISALTMALAR
a.g.e. : Ad geen eser.
a.g.m. : Ad geen makale.
a.g.md. : Ad geen madde.
A...F. : Ankara niversitesi lahiyat Fakltesi
b. : Bin
C. : Cilt
ev. : eviren
M. : Miladi
M.. : Milattan nce
M.S. : Milattan Sonra
s. : Sayfa
S. : SayS...F.D : Seluk niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi
v.b : Ve benzeri
v.s : Vesaire
Yay. : Yaynlar
-
8/7/2019 Gecmisten Gunumuze Yahudi Mezheplerinin Mesih Anlayisi Ve Mesihi Hareketler the Understanding of Mess Ian Ism
8/120
1
GR
Yahudilikte mesih inancna gemeden nce, Yahudiliin tarihine ksaca
deinmemiz gerekir. nk, mesih inanc bu tarihi srete ekillenmitir.Yahudilik, yaayan dinlerin en eskilerinden biridir. Kendi halinde din mi, rk
m, millet mi olduu pek belirli deildir. Dinler Tarihinde kendine has bir yere
sahiptir. Irk ve din i ie girmitir, birbirinden ayrmak ok zordur.1 Tevrattaki
Balam hikayesinde Tek bana yaayan, uluslardan kendini soyutlayan bir halk
gryorum2eklindeki ifade, Yahudiliin durumuna k tutmaktadr.
Ayrca, Yahudilik ahid dini olarak da bilinir. Tanr, srailoullarnn atalarna,
onlar
n soylar
n
byk bir millet haline getireceini, st ve bal akan kutsaltopraklar onlara vereceini vadetmitir.
Yahudiler, kendilerinin Tanr tarafndan stn bir millet olarak seildiklerine,
Tanr katnda dier insanlardan daha stn olduklarna inanrlar. Tanr ve
srailoullar arasndaki bu ba atalar brahimle yaplan antlamaya dayanr.
Kitab- Mukaddeste; Tanrbrahime, sen ve soyun kuaklar boyu antlamama
bal kalmalsn z. Seninle ve soyunla yaptm antlamamn koulu aranzdaki
erkeklerin snnet edilmesidir3eklinde deinilmitir.
Ayrca bu antlama, Snda Musa vastasyla da tasdik edilmitir. Dnya
durduka da devam edecektir.4 Yukarda belirtildii gibi bu antlamann iareti yeni
doan her erkek ocuun snnet edilmesidir. Bununla ocuk ilahi vaadin mirass
olur. Bu antlama hibir vakit bozulmaz, gnah ileyen Yahudi halk tevbe ederse,
tekrar antlamaya balanm olur.
Yahudilerin seilmilik fikri, onlar tarih boyunca daima dier milletlerden
farkl klmtr. Yahudiler, her trl bask, zorlama karsnda milli ve din
kimliklerini bu fikir sayesinde koruyabilmilerdir. Zaten mesih beklentilerinin
temelinde de seilmilik yatar. Talmud ve Siyonist hkimlerin protokolleri,
Yahudilerin stnl ve seilmi olduklar hususunu mbalaa ederek insanla
hayvan arasndaki fark neyse, Yahudi ile dier insanlar arasndaki fark da odur
eklinde ifade etmilerdir. Yine onlar ebedi hayatn sadece Yahudilerin hakk
1 Ekrem Sarkolu, Balangtan Gnmze Dinler Tarihi, Isparta, 2002, s.249.2 Saylar, 23/9.3
Yarat
l
, 17/9-10; Moe Farsi, Tora (1.Kitap Bereit) stanbul, 2002, s.111.4 Ekrem Sarkolu, Balangtan Gnmze Dinler Tarihi, s.271.
-
8/7/2019 Gecmisten Gunumuze Yahudi Mezheplerinin Mesih Anlayisi Ve Mesihi Hareketler the Understanding of Mess Ian Ism
9/120
2
olduunu, onlarn ruhlarnn, dier milletlerden farkl olarak Allahn ruhundan
olduunu sylerler.5
Yahudilerin seilmilii, Kuran- Kerimde de Bakara Suresi 47.ayette szkonusu edilmektedir. Allah Yahudilere, bir zamanlar kendilerini setiini, dier
milletlere stn kldn ve onlara eitli nimetler verdiini hatrlatmaktadr.6
Yahudilere gre, Musa tahminen M.. 1250 yllarnda srailoullarn
Msrdan, Firavunun zulmnden kurtararak millet olma uuruna kavuturur ve
Arz- Mevuda (vadedilmi topraklar) gtrmek zere yola karr. Fakat vaat
edilen diyra ulamadan vefat eder.7 Yerine Nuh olu Yeu geer, srailoullarn
Kenan diyar
na gtrr. Yeudan sonra srailoullar
bir sre lidersiz kal
r ve busrada hkimler tarafndan ynetilirler. Daha sonra srailoullarna peygamber
olarak Samuel gnderilir. Halkn istei zerine Saul, onlara kral tayin edilir.8
Sauln bir savata ldrlmesi zerine Davud kral olur ( 30 yanda ). Eski Ahide
gre Davud, brani Devletinin en byk kraldr. Yaklak M.. 1006-966 yllar
arasnda saltanat srmtr. Davudun srailoullarnn kral olarak grev banda
bulunduu dnem devletin en gl alarndan biridir.9
Davud kurduu ordusuyla lkesinin snrlarn gneyde Msrdan, kuzeyde
Toroslara kadar geniletmi, srailoullarnn gcn komu lkelere gstermitir.
Ayrca Kuds yer alt su yolundan soktuu fedailerin basknyla alm ve bakent
yapmtr.10 Ahid sandn da Kudse getirmeyi baarmtr.11
Onun baarlar arasnda srailoullarn birlie kavuturmas, Musa eriatini
dzenleyip ona bir yasa nitelii kazandrmas da saylabilir. Davud Kuds
Mabedini yapmak istemise de buna mr yetmemitir.
5 Ahmet elebi, Mukayeseli Dinler Asndan Yahudilik, ev: Ahmet M.Byknar, merF.Harman, stanbul, 1978,s.212.6 Ey srailoullar! Size hsan ettiim nimetlerimi ve (bilhassa ) sizi alemlerden stn kldm hatrlayn.Bakara , 47.7 Abdurrahman Kk, Dnmeler Tarihi, Ankara, 1992, s.132.8 www.Orienternet.de/yahudilik/yahudilik.html,16.03.20069 Dinler Tarihi Ansiklopedisi, Geliim Yay.II, s.405; Ekrem Sarkolu, Balangtan GnmzeDinler Tarihi, s.258.10 Josy Eisenberg; Yahudi Kaynaklarna Gre Yahudilik Din Fenomeni, eviren: Mehmet Aydn,Konya, 2000, s.124; Hayrullah rs, Musa ve Yahudilik, stanbul, 1966, s.216; Ekrem Sarkolu,
Balang
tan Gnmze Dinler Tarihi, s.258.11 II. Samuel, 6/2-5.
-
8/7/2019 Gecmisten Gunumuze Yahudi Mezheplerinin Mesih Anlayisi Ve Mesihi Hareketler the Understanding of Mess Ian Ism
10/120
3
Kutsal Kitapta Davudun baarlarndan bahsedildii gibi onu ktleyici
szleri de bulmak kolaydr.12 Davud, Yahudilere gre bir peygamber saylmamakla
birlikte, kral olarak Yahudi tarihinde nemli bir yere sahiptir. srailoullar enihtiaml dnemlerini onun zamannda yaam ve tarih boyunca onun zamanndaki
ihtiaml yaama dnmeyi hayal etmilerdir. Bu da Yahudileri, Davud soyundan bir
mesihin gelip onlar kurtaraca, btn Yahudileri kutsal topraklarda toplayp o
ihtiaml krall kuraca fikrine yneltmitir.
Yahudilerin en grkemli dnemlerinden biri de Sleyman zamandr. M..
966-926 yllar arasnda saltanat srmtr. Yahudi Devletinin nc kral saylr.
Davudtan sonra ikinci byk kral olarak da an
l
r. En nemli icraat
Siyon tepesineyaptrd mabettir. Sleyman Mabedi olarak da geen Kuds Mabedinin yapl
hikayesi Tevratta genie anlatlr.13
Onun devrinde srail, Asyay Afrikaya, Mezopotamyay Msra birletiren
belli bal ticaret yollar zerinde kontrol kuran byk bir ekonomik g haline
gelmi ve lke mamurlam, retim artmtr. Kral Sleymann filosu olduka
mehurdur. Bylece altn, gm, fildii, deerli aalar, nadir hayvanlar sraile
akmtr.14
Kuds onun zamannda gerekten byk bir ehir haline gelmi, adr ve
kulbelere alk olan srailoullar ilk saray ve tapna Sleyman zamannda
grm, uzak diyarlarla ticari ve politik mnasebetleri de yine onun zamannda
kurmutur. Yine Eski Ahidte de onun zamanna kadar sava hikyeleri anlatlrken,
Sleymanla birlikte artk yap faaliyetleri, uzak diyarlara mal getirmek iin
yollanan gemiler, iletilen madenler, elenceler, lks ve ihtiam anlatlmaya
balanmtr. srailoullar arasndaki boy kavgalar da bu dnemde son bulmutur.
Kuds onun saltanat dneminde bir emniyet ve gvenlik kenti haline gelmitir.15
12 II. Samuel, 11/1-27.13 I.krallar, 5/5-13.14 Josy Eisenberg; Yahudi Kaynaklarna Gre Yahudilik, Din Fenomeni, eviren: Mehmet Aydn,
s.123.15 Hayrullah rs, a.g.e., s..222
-
8/7/2019 Gecmisten Gunumuze Yahudi Mezheplerinin Mesih Anlayisi Ve Mesihi Hareketler the Understanding of Mess Ian Ism
11/120
4
Netice olarak, Yahudi toplumu Kral Sleyman zamannda lks ve bolluk
iinde yaamtr. Kutsal Kitapta Kral Sleymann zenginliinden uzunca
bahsedilir.16
Btn bunlara ramen, Davudta olduu gibi, Kutsal Kitapta ve eitli
kaynaklarda17 Kral Sleymann ynetimi elinde bulundurduu srece, yapt iler
anlatlrken, onu ktleyici nitelikte szler de bulmak mmkndr.
Ksacas Davud ve Sleyman zamannda Yahudiler altn alarn
yaamlardr. Tarih boyunca eitli skntlara maruz kalan Yahudilerin bu
dnemlere duyduklar zlem, onlarn iman esaslar iine koyduklar mesih inancnn
ekillenmesinde yard
mc
olmutur.Sleymann vefatndan sonra Yahudi krall, gneyde Yahuda, kuzeyde
srail olmak zere ikiye ayrlr. nce srail Krall M.. 721 Asurlular tarafndan;
sonra da Yahuda Krall Babil hkmdar Buhtunnasr tarafndan M.. 586 da
yklr. Mabet tahrip edilir. Hanedna mensup bir ok kii ldrldkten sonra
iinde peygamberler, hahamlar ve generallerin de bulunduu halk esir olarak
Babile gtrlr.18
Yaklak 70 yl sren Babil esareti srailoullarnda ar bir milliyetilik ve
Yahudilik uuru yaratmtr. Srgn hayatnda ekilen aclar Yahudileri, bir
kurtarcnn k p kendilerini kurtaraca dncesine sevk etmitir. Dolaysyla
mesihi dnce kuvvetlenmitir.
Yahudilerin Babil esareti M.. 538 ylndaki ran hkimiyetine kadar devam
etmitir. Yahudiler M.. 332 ylnda Byk skenderin istilasna kadar ran
kontrolnde kalm ve ran mparatorunun yardmyla mabedi yeniden
yapmlardr. Ancak mabet, daha sonra Yunan tanrlaryla dolmutur. M.. 163te
Yahudiler mabedi ele geirip yunan tanrlarndan temizlemilerdir. M.. 157li
yllarda siyasi ve dini ynden bamsz bir Yahudi Devleti kurulduysa da M.S. 70
ylnda Romallarn hkimiyetiyle son bulmutur.19
16 I.Krallar, 5/5-13.17 I.Krallar 11.bab; Theodar Fritsch, Tarih Boyunca Yahudi Meselesi, ev: Mnir Abdurrahman,stanbul,1972, s.56.18 Abdurrahman Kk, Dnmeler Tarihi, s.133; Mehmet Aydn, Dinler Tarihine Giri, Konya, 2002,
s.110; Sami Baybal, brahimi Dinlerde Mesihin Dn, Konya, 2002, s.51.19 Abdurrahman Kk, Dnmeler Tarihi, s.133.
-
8/7/2019 Gecmisten Gunumuze Yahudi Mezheplerinin Mesih Anlayisi Ve Mesihi Hareketler the Understanding of Mess Ian Ism
12/120
5
M.S. 70 ylnda Roma tarafndan Kuds yeniden tahrip edilmi ve Romann
zulm ok korkun olmutur.20 Buhtunnasrn zulmn adeta glgede brakmtr.
Bir milyon Yahudi kesilmi, bir ksm da Romaya gtrlp hayvanlaraparalattrlm, bylece korkun Diaspora devri balamtr ( M.S.70 ).21 Bunun
sonucunda Yahudiler dnyann drt bir tarafna dalmlar ve kutsal topraklardan
ayr kalmlardr.
M.S. 70 ylnda Yahudiliin ana noktasn tekil eden Sleyman Mabedinin
yklmas Yahudileri gnlk ve mevsimlik ibadetlerini yapamaz duruma
drmtr. Gerek kutsal topraklardan ayr kalan, gerekse ibadetlerini yapamaz
duruma gelen Yahudiler, kendilerini esaretten kurtar p Arz- Mevuda yenidenkavuturacak ve mabedi yeniden kuracak bir kurtarcy beklemeye balamlardr.
Bu mitleri gnmzde de hl devam etmektedir.
20 Mircea Eliade, Dinsel nanlar Ve Dnceler Tarihi, Gotama Budhadan Hristiyanln Douuna,ev: Ali Berktay, c.2, stanbul, 2003, s.302.
Diaspora: M.. 538de Pers Kral Kurus, Babili igal eder ve Yahudilere lkelerine geri dnmeleriiin izin verir. Yahudilerin bir ksm lkelerine geri dner, bir ksm ise geri dnmeyerek Sinagogetrafnda bir cemaat meydana getirirler. te Kuds ve evresi dnda yaantlarn srdren bu
cemaatlere Diaspora ad
verilmitir.21 Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi, stanbul, 1975, s.123.
-
8/7/2019 Gecmisten Gunumuze Yahudi Mezheplerinin Mesih Anlayisi Ve Mesihi Hareketler the Understanding of Mess Ian Ism
13/120
6
I. BLM
A-MESH VE MEHD KELMELERNN LGAT VE TERMANLAMI
1-MESH KELMESNN LGAT VE TERM ANLAMI
Mesih kelimesinin asl ramice meiha, branice maiahtr. Sm
dillerinde mterek olan kelimenin fiil kk Arapada meseha, Asur dilinde
mahu, ramice ve branicede mh olup el srmek, yala meshetmek
anlamndadr.22
Mesih kelimesinin, Arapaya ramice meiha veya branice meiahtangetiini savunanlar bulunduu gibi, Habee mesih olabileceini de ileri srenler
bulunmaktadr. Kk itibariyle beklenilen kurtarcya verilen bir sfat olarak mesih
kelimesi Arapada meshedilmi, gnahlardan temizlenmi, ya ile yalanm,
gzel yzl, sddk, yryen, seyahat eden, lmek, silmek anlamlarna
gelmektedir. Bu kelime ayn zamanda sann sfat olarak da kullanlmaktadr.23
Bu kelimelerin Avrupa dillerindeki karl ( maiahn Yunanca tercmesi
olan) christos (yalanm) tabirinden tremedir.24 Christos tabiri, balangta
srail krallar iin kullanlrken, sonradan barahip ve rahipler iin de kullanlmaya
balanmtr.25
Kitap- Mukaddeste ise mesih genel anlamda Kutsal manasna gelmekte ve
Kutsal bir yetkiye haiz btn insanlar, krallar ve peygamberler iin
kullanlmaktadr.26
branice Eski Ahidte maiah kelimesi Tevratta drt, Neviimde yirmi ve
Ketubimde on drt olmak zere toplam 38 defa gemekte, temelde Tanr tarafndan
22Jacques Waardenburg, Mesih Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi, stanbul, 2004, c.29,s.306.23 Ethem Ruhi Flal, Kdiynilik (Ahmediyye Mezhebi ), Dokuz Eyll niversitesi yay., zmir,1986, s.5; Ekrem Sarkolu, Dinlerde Mehdi Tasavvurlar, Samsun, 1997, s.15; AbdurrahmanKk, Dnmeler Tarihi, s.124. Abdurrahman Kk, Dnmeler ve Dnmelik Tarihi, s.91.24 Ekrem Sarolu, Dinlerde Mehdi Tasavvurlar, s.15.25 Mehmet Aydn, slami Gelenekte sa-Mesih nanc, Mslman Hristiyan Diyalou, Tanr le
nsan Aras
ndaki liki Konulu Sempozyum, stanbul, 2005, s.70.26 Abdurrahman Kk, Dnmeler Tarihi, s.124.
-
8/7/2019 Gecmisten Gunumuze Yahudi Mezheplerinin Mesih Anlayisi Ve Mesihi Hareketler the Understanding of Mess Ian Ism
14/120
7
zel bir kuvvetle ve grevle tehiz edilmi kiiyi yani khini ve krallar, hatta baz
peygamberleri iaret iin kullanlmtr.27
Terim anlam; ahir zamanda Tanr tarafndan yeryzne gnderilecek veyeryzn hkimiyeti altna alarak, insanlara doru yolu gsterecek, bir peygamber
veya din lider28 eklinde genel bir tanmn yapabiliriz. Yahudilik asndan
tanmn yapacak olursak; gn geldiinde yeryzne inerek Yahudileri kurtaracak,
bozulan dzeni yeniden kuracak, dnyay adaletle dolduracak ilhi bir temsilcidir.29
2-MEHD KELMESNN LGAT VE TERM ANLAMI
Mehdi kelimesi Arapa bir kelimedir ve had kknden tremitir.
30
Arapada kendisine rehberlik edilen, Allah tarafndan yol gsterilen manasndadr.
Bu manasyla mehdi, Allahn hidayetine nail olan kimse demektir. Allahn
isimlerinden el Hdi kelimesi de had kknden tremitir. Hidayet edici, kurtulua
ulatrc, rehber anlamndadr.31
Terim anlam ise, ahir zamanda Allah tarafndan gnderileceine ve
Mslman bir dnya imparatorluu kuracana inanlan bir ahs, bir
hkmdardr.32
Genel olarak, mehd ve mesih kavramlar, birbirinin eanlamls olarak
kullanlmakta, hemen btn dinlerde beklenen bir kurtarcy ifade etmekte ve ortak
bir fenomen eklinde yer almaktadr. Ancak; mesih inan, dier dinlerden daha
farkl bir ekilde, Yahudilik ve Hristiyanlkta nemli bir yer tutmakta ve bir
kurtulu lks halinde iman esaslar arasna girmektedir. slamda ise mesih ve
mehdi inanc, Yahudilik ve Hristiyanlkta olduu gibi, iman esaslar arasnda
bulunmamakta; fakat Mslmanlar arasnda ve slam kltrnde bir anlay olarak
yaamaktadr.33
27 Jacques Waardenburg,a.g.md., s.306-307.28 Ekrem Sarkolu, Dinlerde Mehdi Tasavvurlar, s.15.29 Abdurrahman Kk, Dnmeler Ve Dnmelik Tarihi, s.92, Abdurrahman Kk, Dnmeler Tarihi,s.12530 Ekrem Sarkolu, Dinlerde Mehdi Tasavvurlar, s.15; Mehmet Aydn, a.g.m., s.80.31 Abdurrahman Kk, Dnmeler Tarihi, s.12532
Ekrem Sar
k
olu, Dinlerde Mehdi Tasavvurlar
,s.16; Mehmet Ayd
n, a.g.m., s.8033 Abdurrahman Kk, Dnmeler Tarihi, s.123
-
8/7/2019 Gecmisten Gunumuze Yahudi Mezheplerinin Mesih Anlayisi Ve Mesihi Hareketler the Understanding of Mess Ian Ism
15/120
-
8/7/2019 Gecmisten Gunumuze Yahudi Mezheplerinin Mesih Anlayisi Ve Mesihi Hareketler the Understanding of Mess Ian Ism
16/120
9
Yahudilerin yurtsuz kaldklar devirlerde yava yava bu Tanrnn Devleti
lks, gerek bir devleti beklemekten ziyade, btn dnyada hkm srecek bir
altn a bekleyii haline gelmitir.38
Birinci mabet dneminde snk kalan bu inan artan zulm, bask ve zlemle
beraber ikinci mabet dneminde cokulu bir hal almtr. srailoullar dman
uluslar tarafndan tehdit altndayken Yeaya ve Yeremya peygamberlerin, Davud
soyundan bir kraln geleceini ve ihtiaml bir krallk srleceini39 haber vermeleri
de bu inanc tetiklemitir.
Btn bunlarn sonucunda, Tanrnn yabanc milletlerin boyunduruu altna
koyduu kendi z milletini bir gn tekrar eski ihtiam gnlerine kavuturaca
midi Yahudilerde daima canl kalmtr. ekilen eziyetler arttka, bunlarn artk
sona ermesi iin duyulan zlemle birlikte mit de artmtr. Yahudiler ezildike
mesihi bekleyileri artm ve bu zlemleri onlara, ahir zamann ok yakn olduu
inancn vermitir.40
Yukarda anlattklarmza gre, Yahudilikteki mesih inancnn menei
hakknda eitli grler ileri srlmektedir.
Mesih inancnn kaynan Msrllara ve rann eski dini inanlarndan
Zerdtlke dayandranlar olduu gibi, Yahudilik kutsal kitabnda arayanlar veya
dinin kendi i bnyesinde grenler de vardr.41
Mezopotamya kltrnde yle bir inan vardr. Bu kltre gre zaman
gnden gne ktleecek, gnahlar dnyay saracaktr. Halkn bekledii kurtuluu
ise Tanrnn kendisi veya gnderecei bir hkmdar gerekletirecektir. te bu
inancn M.. 2000 yllarnda Msr etkiledii, oradan srailoullarna, Babilden
rana, randan Hindistana ve Budizm yoluyla ine kadar gittii ileri
srlmektedir.42
Mesih inancnn kaynann Zerdtlkten geldiini savunanlar, M.. 586da
balayan Babil Esaretinin 538de ranllar vastasyla sona ermesi ve Yahudilerin
yaklak 200 yl ran kltrnn etkisinde kalmalarndan hareket etmektedir. Zra,
38 Hayrullah rs, a.g.e., s.432.39 Yusuf Baselel, Mesianizm,Yahudilik Ansiklopedisi (1-3), C.2, stanbul, 2003, s.398-399.40 Hayrullah rs, a.g.e., s.432.41
Sami Baybal, a.g.e., s.48.42 Abdurrahman Kk, Dnmeler Tarihi, s.128.
-
8/7/2019 Gecmisten Gunumuze Yahudi Mezheplerinin Mesih Anlayisi Ve Mesihi Hareketler the Understanding of Mess Ian Ism
17/120
10
Zerdtlkte Dualizm ilkesi gerei Ahura Mazda (iyiliin temsilcisi); Angra
Mainyu (ktln temsilcisi) kavramlar vardr. Ahura Mazda ve Angra
Mainyunun birbirleriyle mcadelesinde Ahura Mazdaya yardm iin Saoyantadnda bir kurtarc gnderilecek bylece iyilik galip gelecek Saoyant sayesinde
insanlar kurtulacaktr.43te bu fikrin savunucular Yahudilikteki mesihi, Saoyant(
yardm, yardmc) ile zdeletirmekte ve Yahudilie mesih inancnn
Zerdtlkten getiini savunmaktadrlar.
Bazlar da mesih fikrinin Yahudilerde ran hkimiyetinden nce de var
olduunu sylemektedirler. Fakat hemen hemen kaynaklarn tm Yahudilikteki
mesih inanc
n
n Babil esareti s
ras
nda Zerdtlkten al
nd
n
kaydetmektedirler.Tabi ki Yahudilerin bu inanc kendilerine uygun bulmalarnda Kitab- Mukaddesin
Daniel ve aya blmlerinin etkisi de yadsnamaz. nk mesih hakknda en ok
bilgiyi bu blmlerde grmekteyiz.
Sonu olarak Yahudilikteki mesih inancnn tam olarak ne zaman ve nasl
doduunu kesin olarak bilmek zordur.
a.BEKLENEN MESHN ZELLKLER
Bu ksmda Yahudilerin nasl bir mesih bekledii, mesihin zellikleri, mesihin
gelmesiyle hayatlarnda nelerin deiecei gibi sorular cevaplandrmaya
alacaz.
Daha ncede bahsettiimiz gibi Davud soyundan geleceine inanlan mesih,
Beyt-lehemde bakire bir kzdan doacak ve admmanuel ( Tanr bizimle )olacak44
ve doumunu Mikail ilan edecektir.45
Bu mesih ilhi nitelikte, Tanr gcn tayan bir kiilie sahip olacak ve
Tanr Yahvenin temsilciliini yapacaktr. Yahudi peygamberleri tarafndan
gelecei ileri srlen bu mesihin ilhi ve cismani iki yn vardr. lhi mesih
Yahvenin hizmetkr olup, Tanrnn ruhunu benliinde tayacak, cismani mesih
ise Davud soyundan yce bir kral olacaktr. Yahudilerde mesih insani tabiata
43 Abdurrahman Kk, Dnmeler Tarihi, s.12944
aya, 7/14; Mika, 5/2.45 Ekrem Sarkolu, Balangtan Gnmze Dinler Tarihi, s.278.
-
8/7/2019 Gecmisten Gunumuze Yahudi Mezheplerinin Mesih Anlayisi Ve Mesihi Hareketler the Understanding of Mess Ian Ism
18/120
11
sahiptir. Fakat meshedilmesinden dolay da masumdur. Su ilemez. O, Tanrnn
zel ltfuna sahip ve Onun yeryzndeki vekilidir.46
Ahir zamanda gelecei savunulan bu kurtarcnn mesih olarakadlandrlmasnn sebebi ise, onun kutsal yala meshedilecek olmasdr. Yahudi
geleneine gre bu yalanma, meshedilme ii ok nemlidir. Yukarda da
bahsedildii gibi bununla o kiiye zel bir g ve kutsiyetin getiine inanlr.
Bunun kayna da u ekilde anlatlmaktadr:
Rivayete gre Yakup bir ta bulmu ve bu tan ilahi bir deer tad
inancyla ta alarak yalam ve saklam. Bunun sonucunda da krallar ve nemli
grevlere gelen kiiler bu greve geldiklerinde yalanarak kutsanm
47
ve greveondan sonra balamlardr.
Kurtarc mesih inanc konusunda Eski Ahidte de geni bilgiler var, fakat
daha ok sembolik ifadelerle bu konu anlatlmaktadr.
Beklenen kurtarc iin Eski Ahidte melik,48 mesih,49 efendi anlamnda
Rab,50 Tanrnn olu,51 lh,52 insanolu,53 yerine geen anlamnda
menahem,54 srekli hayr55 gibi deiik tabirler gemektedir. Genelde ise
beklenen kurtarcdan kral diye bahsedilmektedir.
Aslnda Tevrattaki mesihle ilgili ayetler son derece yoruma msaittir.
rnein, ite zerine hkmdar olacak adam bana senden kacaktr. Onun
kkeni ncesizlie, zamann balangcna dayanr.56 Ey Sion kz , byk sevinle
co, ey Yerualim kz bar; ite kraln o adil kurtarc ve alak gnlldr. Eee,
evet, spaya binmi sana geliyor.57
46 Abdurrahman Kk, Dnmeler Tarihi, s.131; Sami Baybal, a.g.e., s.43.47inasi Gndz, Din ve nan Szl, Ankara, 1998, s.25848 Mezmurlar, 149/1-9.49 Mezmurlar, 145/1-17.50 Mezmurlar, 110/1-7.51 Mezmurlar, 2/1-2.52aya, 49/5, 9/17, 7/14.53 Daniel, 7/13-14.54aya, 66/13-14.55 Daniel, 9/23-24.56
Mika, 5/2.57 Zekeriya, 9/9.
-
8/7/2019 Gecmisten Gunumuze Yahudi Mezheplerinin Mesih Anlayisi Ve Mesihi Hareketler the Understanding of Mess Ian Ism
19/120
12
Mevcut metinlerdeki en kesin ibare Malakidedir. RABbin byk ve korkun
gn gelmeden nce size peygamberlyas gndereceim.58
Buradan da anlalaca gibi Yahudilere gre mesihin ncs lyas(Eliyyahu)dr. Peygamber Malaki mesihten biraz nce lyasn geleceini
mjdelemitir. lyasn bu gelii herhangi bir bayram gnne tesadf etmeyecektir.
nk, o kavminin bayram hazrln bozmak istememektedir. O, mesihin
gelmesinden gn nce Filistin dalarnda grnecek ve mesihin gelmesini
mjdeleyecektir. Daha sonra mesihe barahip olarak hizmet edecek, Yahudilerin
aile hayatlarn dzenleyecek, eri ve dini meseleleri halledecektir. Ayrca lyas
gelirken kudret helvas
n
, kutsal suyu ve kutsal mesh ya
n
, Harunun asas
n
gerigetirecektir.59 Bu ibarelerden anlaldna gre lyas deta Yahudi toplumunu
mesihe hazrlayacaktr.
Mesihlik tarihinde Peygamber Nathann mucizesi de byk rol
oynamaktadr. Bu mucizeye gre Davud, hem Tanrs hem de kendisi iin bir ev
ina edecek; aralarnda baba oul ilikisi olacak; soyundan gelenlerin krall ve
taht ebedi kalacaktr.60 Mill bir kriz annda aya, Nathann mucizesine
dayanarak, Yahudileri kurtaracak olan mmanuelin doacan haber vermekte61 ve
onun Davudun taht zerine oturacan, zamannda gerekleecek ileri ve
mucizeleri teferruatl birekilde anlatmaktadr.62 O, kral gibi krallk edecek, akll
davranacak, memlekette doruluk ve adaletle hkmedecektir. Onun gnlerinde
Yahudiler kurtulacak ve srail emniyette olacaktr.63 Kutsal Kitapn Hezekiel
blmnde bu kii prens olarak64 ilan edilmekte, Zekeriya ise mesholunmular
ikiye karmaktadr.65 Daniel Kitabnda kurtarc mesih insanolu66 adyla
58 Malaki, 4/559 Ekrem Sarkolu, Dinlerde Mehdi Tasavvurlar, s.88.60 II. Samuel, 7/1-16.61aya , 7/14.62aya, 9. Ve 11. Bablar.63 Yeremya, 23/5.64 Hezekiel, 34/23-24.65 Zekeriya, 4/11-1466
Daniel, 7/13-14.
-
8/7/2019 Gecmisten Gunumuze Yahudi Mezheplerinin Mesih Anlayisi Ve Mesihi Hareketler the Understanding of Mess Ian Ism
20/120
13
gemekte, Amosta mesihin Davud soyundan olaca67 bahsedilmekte, Mikada ise
mesih devrinin huzurlu olaca68 mjdesi verilmektedir.
Daha nce de bahsettiimiz gibi Kutsal Kitapta mesihi mide geni yerverilmektedir.
Mesih umudu aslnda Yahudi dininin bir zelliidir. Her Yahudi, Yehovann
kavmine mutluluk bahedecei a gvenle beklemektedir. Yahudiler iin tek
kurtulu yolu, mesihin ortaya kmasdr. Bunu hzlandrmak iin her dini btn
Yahudi her gn yle dua eder:
Kurtuluumuz iin al byk boruyu
Srgnleri toplamak iin a bayra
n
nceleri naslsa yle getir yarglarmz
Ve t verenlerimizi eskiden olduu gibi
Yoldan kanlarn kalmasn midi,
Zulmn devletini de yok et abucak...
Ac Yahve, Tanrmz, Yerualime, kendiehrine,
Ve Siyona,annn yuvasna
Ve Davud soyunun krallna,
Gnder artk adaletinin mesihini.69
Bu szlerden Yahudi milletinin nasl bir mesih bekledii ve buna yrekten
inand aka anlalmaktadr.
Yahudiler byle bir inanla bekleyi iindeyken o yzyllarda sann gelmesi
onlar hayal krklna uratmtr. Zira onlarn bekledikleri mesih, Davud
soyundan olacak, kendilerini Romallarn zulmnden kurtaracak, dank
vaziyetteki Yahudileri vaat edilen topraklarda birletirecek bir ahstr. Yahudiler
ise, sa da bu zelliklerin bulunmadna inanmaktadrlar. Bu nedenle Yahudiler,
say o sralarda mesihim diye ortaya kan Theudas gibi kabul edip sahte mesih
muamelesine tbi tutmulardr.70 nk Kitab- Mukaddeste ska ilenen tema u
ekildedir: gnah bitirecek, sular sona erdirecek, fesat iin kefaret edecek, ebedi
67 Amos, 9/11-12.68 Mika, 4/4.69
Hayrullah rs, a.g.e., s.431; Dinler Tarihi Ansiklopedisi, II/432.70 Sami Baybal, a.g.e., s.46; Abdurrahman Kk, Dnmeler Tarihi, s.140.
-
8/7/2019 Gecmisten Gunumuze Yahudi Mezheplerinin Mesih Anlayisi Ve Mesihi Hareketler the Understanding of Mess Ian Ism
21/120
14
salah ieri getirecek; Yerualimi eski haline koyacak, mesholunmu(mesih)
gelecektir.71
Halbuki sa sebt gnn ihlal etmekte ve Yahudilerin bekledii dnyahkimiyeti fikrini gerekletirmemektedir. Bu nedenlerden dolay say kabul
etmemiler ve kendi Mesihlerinin baz artlar vuku bulunca geleceini ne
srmlerdir.
b.MESH NCES VE SONRASI BEKLENEN OLAYLAR
Yahudilere gre mesih devri ncesinde dnyaya dinsizlik ve ahlakszlk
hkim olacak ve Allahn dman olan kuvvetler Kudse saldracaklardr.
nsanlarda utanma hissi azalacak, pahal
l
k artacakt
r. lke z
nd
kl
a dnecek,hakka fazla kulak verilmeyecek, limlerin meclisi fhieler yuvas olacaktr. Tevrat
limlerinde bilgi kalmayacak, oul babasnn erefini drecek, kz annesine, gelin
kaynanasna kar gelecektir. Felaketler birbirini kovalayacak; savalar, hastalklar
ve pahallk insanlar saracaktr.72 Dnyann verimi azalacak, lke le dnecek,
tarla ve balar bakmsz kal p, dikenler, allar yetiecektir. Kuds harap olacak,
yabani eeklerin gezinti yeri, srlerin otla olacaktr.73 Snr halklar sefalet iinde
ehirden ehre dolaacak, yzlerine bakan olmayacaktr. Babillilersrail lkelerine
ayak basacak, Fars atlarsrail mezarlarn ineyecektir.74
Yahudilerce mesihin gelmesi yaklatnda Gne kararacak,75 rdn
Nehrinin sular kana dnecek ve dnya milletleri birbirlerine saldracaktr. Fars
Kral Arabistana hcum edecek, Arabistan Kral da Romay vuracak ve insanlarn
nesilleri kesilecektir.76 Mesih devri yaklarken eytann gc doruk noktasna
kacak, yukarda saydmz felaketler oalacak fakat Yahve eytan yenecek,
blislerin hepsini yok edecek, ktl kkten kazyp atacak, ebedi hayat, nee ve
bar getirecek kendi kralln kuracaktr. Kabbalada mesihin ilk defa Yukar
Galilede Aden Bahesi ierisinde bir sarayda grnecei ve mesihin ruhunun
71 Daniel, 9/23-27.72 Ekrem Sarkolu, Dinlerde Mehdi Tasavvurlar, s.30; Abdurrahman Kk, Dnmeler Tarihi,s.141.73aya, 32/14.74 Ekrem Sarkolu, Dinlerde Mehdi Tasavvurlar, s.30.75aya, 13/1076
Ekrem Sar
k
olu, Dinlerde Mehdi Tasavvurlar
, s.31.Kabbala: Gizli bilgi, hikmet anlamna gelir. Yahudi mistisizminin kaynan oluturur.
-
8/7/2019 Gecmisten Gunumuze Yahudi Mezheplerinin Mesih Anlayisi Ve Mesihi Hareketler the Understanding of Mess Ian Ism
22/120
15
demin ruhuyla ayn olaca belirtilmektedir. Buna gre demdeki ruh Kral
Davudta kendini gstermi, Kral Davudtaki ruh ise mesihte kendini
gsterecektir.77
Ayrca, Yahudiler Kabbalaya bavurarak mesihin gelecei yl ve ay tespit
etmeye de almlardr. Tespit edilen tarih tutmaynca tevil yoluna gidilmi ve
ileriye dnk tarihler verilmitir. Hahamlarn hesaplarna gre mesih M.S. 240 veya
271 ylnda gelecekti. Bazlar ise bu tarihlere itiraz edip akrep, define, mesih
olmak zere eyin umulmadk zamanda geleceini sylemilerdir. Bunlara
ramen mesihin gelecei ay, gn hesap edenler de eksik olmamtr. Onlara gre
mesih Nisan ay
n
n 14.gecesinde gelecektir. nk Allah, srailoullar
n
M
s
rdan bu gnde kurtarmtr. imdiye kadar vaat edilen devrin gelmemesinin sebebi,
halkn gnahkrldr. Bir veya iki sebt gnne tam anlamyla riayet edilse mesih
hemen gelecektir.78
Yahudilere gre Mesih devri genel olarak 400 yl srecektir. Yahudilerin
Eliyyahu Ekolnde ise mesih devrinin 2000 yl srecei, fakat bu srenin bir
ksmnn insanlarn gnahlar yznden iptal edildii gr hkimdir. Bu devir
mesihin lm ile son bulacak ve mesihin lmesinden sonra btn insanlar da
lecektir. Dnya yedi gn sessizlie brnecek, artk hibir canl varlk
kalmayacak, belirli bir zaman sonra hair ve hesap gn gerekleecektir.79
Yahudiliin Eski Ahidin Peygamberler Blm (Neviim) ve Talmud,
mesihin ahsiyetinden daha ok mesihi devreye nem vermilerdir. Onlara gre
Allah, dnyay mesihi devrin olacan dnerek yaratmtr. O halde mesih veya
insanolu insanlk tarihinin bir sonucu, bir rndr. Yine mesihi toplum,
insanlarn gayretleriyle meydana getirilmi ideal bir toplumdur. nsanlk bunda
baar gsteremezse bile Allah yine mesihini gnderecektir. Talmudta geen u sz
de bunu dorulamaktadr: mesih insanlk tam olarak iyi veya tam olarak kt
olduu zaman gelecektir (Sanhedrin 98).80 Yine gelenee gre mesih, bu dnyaya
77 Messie Dictionnaire Encyclopedique Du Judaisme, Cerf, 1996, Paris, s.660-66378 Ekrem Sarkolu, Dinlerde Mehdi Tasavvurlar, s.32; Sami Baybal, a.g.e., s. 6279 Ekrem Sarkolu, Dinlerde Mehdi Tasavvurlar, s.36; Mircea Eliade, a.g.e., s.308; Sami Baybal,
a.g.e., s.62; Abdurrahman Kk, Dnmeler Tarihi, s.144.80 Dictionnaire Encyclopdique du Judaisme, a.g.md., s.660-663
-
8/7/2019 Gecmisten Gunumuze Yahudi Mezheplerinin Mesih Anlayisi Ve Mesihi Hareketler the Understanding of Mess Ian Ism
23/120
16
gelmeye ynelmi ruhlar dizisinin tkendii veya srail tarafndan dklen
gzyalarnn topland bardan dolmu olduu andan itibaren gelecektir.81
Yahudiler mesih geldikten sonra da eitli hadiselerin vuku bulacanainanmaktadrlar. Onlar iin mesih devri Yahudi egemenliinin gerekleecei bir
dnemdir. Yahudilere gre mesih, Tanrnn yeryzndeki vekilidir. Bu sebeple o,
hem Yahudi milletine hem de Yahudi olmayan milletlere hkim olacaktr. Bir
dnya imparatoru olarak mminlere Tanrnn rahmetini, kfrbazlara da lnetini
getirecektir. Hkimiyetini kabul etmeyenler ilahi cezaya arptrlacaklardr.82
Mesih dil bir hkmdar olarak Davudun tahtndan lkeyi idare edecektir.83
Halk
n
ve lkesini dmanlara kar
koruyacak, lkesinin s
n
rlar
n
kuzeyde vegneyde denizlerden denizlere, douda nehirlere, batda dnyann ucuna (okyanusa)
ulatracaktr.84 Zalim hkmdarlar perian edecek, Kuds putperestlerden
temizleyecek, gnahkrlar toprak anak gibi parampara edecektir. Dalm
srailoullarn toplayacak85 Romay fethedecek, Habeistan, Msr ve Araplar
vergiye balayacaktr.86
Mesih geldiinde mabedi Siyon Tepesinde yeniden yapacak, btn milletler
ona akacak ve yle diyeceklerdir: Gelin Rabbin dana, Yakupun Allahnn
evine kalm; o bize kendi yolunu retsin, biz de onun yolundan gidelim. nk
yasa Siyondan Rabbin sz Yerualimden kacak.87
Buradan anlald gibi Yahudiler, bekledikleri mesihe btn milletlerin tbi
olacana inanmaktadrlar.
Kutsal mabedin yaplmasyla beraber Tanr rahmetini Davud evi zerine
indirecek yani mesih ve Kudste oturanlar zerine indirecektir.88 lhi rahmetle
Kuds sahil ehri olacaktr. Etrafn 12 kaps bulunan ateten bir sur evirecek ve
ieriye girmek isteyen dmanlar yok edecektir. ehir inci ve mcevherlerle
sslenecek, dalm cemaat burada toplanacak ve tozlar iinde muazzam bir
81 Josy Eisenberg; Yahudi Kaynaklarna Gre Yahudilik Din Fenomeni, eviren: Mehmet Aydn ,s.126.82 Ekrem Sarkolu, Dinlerde Mehdi Tasavvurlar, s.80.83 Yeramya, 23/5-6.84 Zekeriya, 9/10.85 Yeaya, 27/12-13.86 Ekrem Sarkolu, Balangtan Gnmze Dinler Tarihi, s.278.87
aya, 2/3.88 Zekeriya, 12/10.
-
8/7/2019 Gecmisten Gunumuze Yahudi Mezheplerinin Mesih Anlayisi Ve Mesihi Hareketler the Understanding of Mess Ian Ism
24/120
17
ihtiam burada ykselecektir. Caddeler, evler, surlar mcevherlerden ina edilecek,
saadet ehrinde Tanrnn ebedi ihtiam k olarak ehrin zerinde parlayacak,
Gne ve Ayn na ihtiya kalmayacaktr. ehir genileyecekam kaplarnaulaacaktr.89
Yahudi inancna gre mesih devrinde llerden sular fkracak, steplerden
dereler akacaktr.90 O gn dalardan tatlarap damlayacak, tepelerde st, Yahuda
derelerinde su akacak, Rabbin Tapnandan kan bir pnar ittim Vadisini
sulayacaktr.91 Yine, Arz- Mevud o devirde cennet bahelerine benzeyecektir.
llerde akasyalar, zeytinler serviler yetiecek, aalar devaml meyve
vereceklerdir.
92
Mesih devrinde hayvanlarn vahilikleri kaybolacak, kurt kuzu ile beraber
oturacak, kaplan olakla beraber yatacak, buza, gen aslan ve besili sr bir arada
bulunacak ve bunlar kk bir ocuk otlatacaktr. ocuklar kara ylann deliinde
oynayacaklar, ellerini engerein kovuuna soktuklar halde hibir zarar
grmeyeceklerdir.93
Rab benim kutsal damda ktlk olmayacak94 diyecek ve hayvanlarda bu
emre itaat edeceklerdir. Kitab- Mukaddesin dier haberlerinde ise tabii deiiklie
uramadan aslan ve dier hayvanlarn kutsal lkeden kovulacaklar95 veya yok
edilecekleri96 haber verilmektedir.
Yahudilerce mesih, lkesini ilhi kanunlara gre idare edecek ve lkesindeki
btn milletleri sulh ve refah iinde yaatacaktr. O, dnyadan harbi kaldracak,
kl ve mzrak gibi sava aletlerini ziraat aletlerine dntrecektir. Sava arabalar,
ok ve yay krlacak, kanl izme ve elbiseler yaklacaktr.97Onun devrinde Kuds ve
halk zulm, sefalet, yokluktan kurtulacak, huzura kavuacaktr. Yahudiler kendi
89 Ekrem Sarkolu, Dinlerde Mehdi Tasavvurlar, s.52-53.90aya, 35/6.91 Yoel, 3/18.92aya, 32/15.93aya, 11/6-994aya, 11/9.95 Levililer, 26/6.96
aya, 35/9; Hezekiel, 34/25.97aya, 2/4; Mika, 4/3-4.
-
8/7/2019 Gecmisten Gunumuze Yahudi Mezheplerinin Mesih Anlayisi Ve Mesihi Hareketler the Understanding of Mess Ian Ism
25/120
18
evine, bana, bahesine ve tarlasna sahip olup; artk ondan sonra, onlarn bina
ettiinde bakas oturmayacak, onlarn diktiini de bakas yemeyecektir.98
Mesih, lkesini zelzele, alk, hastalk gibi her trl felaketlerden eminklacak, devrinde mesut olmayan kimse kalmayacaktr. Hatta hadmlara dahi
evlenme ve ocuk imkan salayacaktr.99
Yahudilere gre mesihin en nemli vazifesi ise Allaha iman konusunu
retmek, onun varln kinata anlatmaktr. O Tevrat yalnz Yahudilere deil,
Yahudiler dndaki btn milletlere de retecektir. Yehova ona her sabah ilhi
hakikatleri vahyedecek, o da gndz bunlar halka tebli edecektir. Ayrca o,
srailoullar
n
n aff
iin keffaret orucu tutacak hatta kendini had
m edecektir.Bylece gnah srailoullarndan kalkacak ve halk birbirlerine adaletle muamele
edecek, hrmet gsterecektir. Denizin su ile dolduu gibi, lke imanla dolacaktr.
Allahn srailoullaryla yapaca yeni bir ahit, artk kt zerine deil, insanlarn
kalplerine yazlacaktr.100
Yahudiler iin bu saadet tablosu geerliyken, dmanlarna bu tablonun
iinde pek yer vermezler.
Yahudilerin dmanlar mesih devrinde eitli cezalara arptrlacaklardr.
rnein, Fars Krallarn melekler tahtlarnda yakalayarak srye saldran a kurtlar
gibi paralayacaklardr. Yine Asurlularda Allah tarafndan imha edileceklerdir.101
Btn bunlardan yola karsak, Yahudiler iin mesih devri, gemite
ektikleri aclarn bir bedelidir. inde bulunduklar durum, tarih boyu yaadklar
skntlar onlar bu mide srklemitir. Meshi mit sadece Yahudilerde deil,
hemen hemen tm dinlerde grlmektedir.
Zerdtlikte Saoyant, Budizmde Metteyya, Hinduizmde Kalki, Eski
Amerika Dinlerinde Quetzalcoatl, intoizmde Mirozo, Konfyanizmde Milafo,
Sabiilikte Praai Siva adyla bir kurtarcnn gelecei umut edilmektedir.102
nsanlk, zalim idareciler, savalar, srgnler vb. devam ettii mddete bu
mide muhta grnmektedir. nsanlar ancak bu sayede yaplan zulmlere,
98 Mika, 4/4.99 Ekrem Sarkolu, Dinlerde Mehdi Tasavvurlar, s.83.100 Ekrem Sarkolu, Dinlerde Mehdi Tasavvurlar, s.85.101
Ekrem Sar
k
olu, Dinlerde Mehdi Tasavvurlar
, s.92-93.102 Ekrem Sarkolu, Dinlerde Mehdi Tasavvurlar, s.13-16.
-
8/7/2019 Gecmisten Gunumuze Yahudi Mezheplerinin Mesih Anlayisi Ve Mesihi Hareketler the Understanding of Mess Ian Ism
26/120
19
ktlklere katlan p hayata tutunabilmektedirler. Tpk Yahudilerin, ektikleri
zulmlere meshi umut sayesinde katlanabildikleri gibi
2-MAN ESASLARINDA MESH
Mesih inanc iman esaslar arasna da girmitir. Dolaysyla mesihe inanmak
dinin bir rkn hline gelmitir. Burada Yahudilii ekillendiren ve mesih inancnn
iman esas haline gelmesini salayan iki isimden bahsetmeye alacaz.
a-SAADIA GAON (882-942)
slam dnyasnda Said b.Yusuf el- Feyyumi olarak da bilinen Saadia Gaon,
882de Yukar
M
s
rdaki Feyyumda mtavazi bir ailenin ocuu olarak dnyayagelmitir. Yahudi Tanr bilimci ve yorumcularndandr. Kendisi Yahudi felsefesinin
babas olarak bilinir.103
Saadia Gaon, akl dinin bir dayana sayar. Onun amac, asl Yahudi
felsefesini, bilimin verileriyle din gelenei arasndaki uygunluk esas zerine
kurmaktr. Ayrca o, vahiy ile felsefeyi uzlatrmaya alan ilk Ortaa
filozofudur.104
Saadia Gaon, retilerini Kutsal kitaba dayandran Karaim Mezhebine kar
km ve Yahudi felsefesinde hahamclk denilen doktrini gelitirmitir.105 Onun
en nemli baars ise Kutsal Kitap Arapaya tercme etmesidir.106 Ayrca, Yahudi
takviminin hazrlanmasnda da etkili olmutur.107
Saadia Gaonun gerek ok ynl bir ahsiyet olmas gerekse iinde
bulunduu konum, onu telif almalarna yneltmi ve ok sayda eser vermitir.
Emunt ve Det, Miras Kitab, nanlar ve Fikirler Kitab eserlerinden bazlardr.
nanlar ve Fikirler Kitabnda ahir zamanla ilgili dncelerine yer vermitir.108
Ortaa Yahudi felsefesinin ncs olarak byk bir n kazanmasna sebep olan
eseri ise Kitab-al Amanat vel tikadattr. Kelam felsefesi ile Yahudi domas
103 Sami Baybal, Saadia Gaon, Onun Ortaa Yahudi Felsefesini Oluturma Ve Yahudi DomasnYeniden Formle Etme abalar, S...F.D., S.15, s.169-170, 2003-Bahar104 Sami Baybal, a.g.m., s.172.105 Sami Baybal, a.g.m., s.171106 Yusuf Baselel ,a.g.e., C.3, s.555107
Dictionnaire Encyclopedique Du Judaisme, a.g.md., s.660-663.108 Dictionnaire Encyclopedique Du Judaisme, a.g.md., s.660-663
-
8/7/2019 Gecmisten Gunumuze Yahudi Mezheplerinin Mesih Anlayisi Ve Mesihi Hareketler the Understanding of Mess Ian Ism
27/120
20
arasn sentezlemeye ynelik ilk sistematik aba olan sz konusu eser, Ortaa
Yahudi felsefesinin balangcn oluturmutur.109
Saadia Gaonun ortaya att 8 madde, Yahudilikte iman esaslar iinegirmitir. Bu maddeleru ekildedir:
1. lem sonradan yaratlmadr. (Hdistir)2. Allah tek olup cismi yoktur.3. Vahye iman, Yahudi ananesini de iine almak zere arttr.4. nsan muttaki olmaya, ruhen ve bedenen btn gnahlar ilemekten
saknmaya davet olunmutur.
5.
Mkfat ve ceza hakt
r.6. Ruh saf ve temiz yaratlmtr, lm annda cesedi terk eder.7. Yeniden dirilmek haktr.8. Mesihe intizar, hesap ve nihai hkm haktr.110Bu esaslar iinde konumuzla ilgili olan 8. maddedir. Burada da belirtildii
gibi Saadia Gaon , Davud soyundan bir mesihin geleceini savunur.
Saadia Gaona gre, srailoullar srgnden bir mesih sayesinde
kurtulacaklardr. Zira Allah dildir, mademki bizi gnahlarmzdan tr
memleketten ve bamszlktan eden Odur, bu cezann da bir sonunun olmas
gerekir. Davudun olu mesih gelecek, Kuds dmandan temizleyecek ve kavmi
ile birlikte oraya yerleecektir. srailloullar bulunduklar yabanc memleketlerden
Filistine toplan p geldikleri zaman, yeniden dirilme zaman da gelmi olacaktr.
Sleymann ina ettii mabet yeniden ina edilecek, Allahn nuru yine onun zerine
yerleecektir ve mukaddes devir, zamann sonuna yani bu dnya yerini dierine terk
edene kadar devam edecektir.111
O, mesihi dnemin srailloullarnn balln ifade ettiini ve evrensel
barn gelecekte salanacan syler. Ona gre mesih, sadece vaat edilmi
topraklara srgndekileri toplamayacak, evrenin tek hkimi olarak uluslar arasndaki
uyumu da salayacaktr. Ayrca Kral Mesih, ok deerli bir peygamberdir.112
109 Sami Baybal, a.g.m., s.173.110 Yaar Kutluay, slam Ve Yahudi Mezhepleri, s.127; Sami Baybal; a.g.m. s.185111
Sami Baybal, a.g.m., s.185112 Sami Baybal, a.g.e., s.55
-
8/7/2019 Gecmisten Gunumuze Yahudi Mezheplerinin Mesih Anlayisi Ve Mesihi Hareketler the Understanding of Mess Ian Ism
28/120
21
Saadia Gaona gre, bu muhteem an yaanabilmesi iin ya
srailloullarnn tevbe etmesi ya da Allahn takdirinin gereklemesi gerekecektir.
b.MUSA B. MEYMUN(1135- 1204)Endlsl bir Yahudi olan bn Meymun, spanyann Kurtuba ehrinde
domutur. Maimonides olarak da bilinir. ocukluundan itibaren babas tarafndan
Tora ve Talmud eitimine tbi tutulmutur. Dier yandan matematik, felsefe ve tp
eitimi almtr.113
Maimonides, hayatn Mslmanlara ve Yahudilere doktorluk yaparak
geirmitir. Maimonidesin baz fikirleri Yahudi lahiyatlarnca tenkit edilmesine
ramen yine de o, Yahudi lahiyat
n
n en byklerinden say
l
r.
114
bn Meymunun fikirlerinde akl n plandadr. Aristotalesi bir dnce
yapsna sahiptir. zellikle Talmuda ilk kez felsefeyi getiren de o olmutur.115 bn
Meymun akl ilkelerine dayanarak Kutsal Kitapn imana bal yarglarn
aklamaya alm ve vahye dayanan Tanrsal dorularla, akla dayanan gerekler
arasnda bir elikinin olamayacan ileri srmtr. eliki gibi grnen eylerin
sadece grnte olduunu syleyerek, Kutsal Kitapn grnne deil de zne
baklmas gerektiini belirtmitir. Kutsal Kitap Aristonun cevher grne gre
yorumlamaya almtr. te Maimonidesin bu tutumu, Yahudi bilginlerini hatta
Hristiyan kilisesini dahi kzdrmtr.116
bn Meymunun Yahudi teoloji ve dncesine tesiri ok byk olmutur.117
Bunlardan en nemlisi ortaya att 13 maddelik Yahudi amentsdr. Bu 13 madde
Yahudilerin iman esaslar arasna girmitir. Yahudilerin byk bir ounluu
tarafndan kabul edilen bu esaslar gnlk dua kitaplarna dahi geirilmitir.
bn Meymundan nce, eitli esaslar ortaya atlmsa da bn Meymunun
ortaya att esaslar dierlerini unutturmu ve hepsinin yerini almtr.
113 Mehmet Aydn, Ansiklopedik Dinler Szl, Konya, 2005, s.462; Dinler Tarihi Ansiklopedisi,II/476114 Mehmet Aydn, Ansiklopedik Dinler Szl, s.463115 Yusuf Baselel, a.g.e., C.2, s.375; Dictionnaire Encyclopedia Du Judaisme, a.g.md., s.660-663.116 Dinler Tarihi Ansiklopedisi II/477; Josy Eisenberg; Yahudi Kaynaklarna Gre Yahudilik Din
Fenomeni, ev. Mehmet Ayd
n, s.129.117 Yaar Kutluay, slam Ve Yahudi Mezhepleri, s.128
-
8/7/2019 Gecmisten Gunumuze Yahudi Mezheplerinin Mesih Anlayisi Ve Mesihi Hareketler the Understanding of Mess Ian Ism
29/120
22
bn Meymun, Yahudilerin iman esaslarnslamiyetteki amentye benzeterek
1180 yllarna doru 13 madde halinde formle etmitir. Mishneh Torah adl eserinde
de bahsettii bu esaslarbn Meymun, u ekilde sralamtr.118
Tam bir imanla inanrm ki;
1. Mkemmel ve eksiksiz olan Tanr, dier yaratlanlarn var olmasna sebepolandr.
2. Tanrnn teklii dier varlklarn tekliine benzemez.3. Tanrnn bedeni yoktur, insan biiminde dnlemez, hibir ekilde
tasvir edilemez.
4.
Tanr
sonsuzdur.5. Dua edilecek ve itaat edilecek tek varlk Tanrdr.6. Peygamberlerin btn szleri dorudur.7. Musa, btn peygamberlerin arasnda en byktr.8. Elimizde olan Tora, Tanr tarafndan Musaya verilen Torann ayndr ve
deitirilmemitir.
9. Tora, ilahi bir dindir ve deitirilemez.10.Tanr, kullarnn btn hareket ve dncelerini bilir.11.Tanr, Tora buyruklarna uyanlar mkfatlandrr, uymayanlar
cezalandrr.
12.Mesih kesin olarak gelecektir, gecikse dahi, geleceini her gnbeklemekte srar ediyorum.
13.Ruh lmszdr ve Tanr istedii zaman lleri hayata kavuturacaktr.119Musa b.Meymuna gre bu esaslardan birini kabul etmeyen kimse, kfir
olmakta ve Yahudi cemaatinden kmaktadr.120
Bahsedilen bu esaslar, bugn Sefarad ve Akenaz Ortodoks Yahudilerce
kabul edilmekle birlikte, onlarn dua kitaplarnda yer almakta ve her gn ibadet
118 Ekrem Sarkolu, Balangtan Gnmze Dinler Tarihi, s.271119 Yahudilikte Kavram Ve Deerler (Dinsel Bayramlar, Dinsel Kavramlar, Dinsel Gereler), SuzanAlalu, Klara Arditi, Eda Asayas, Teri Basmac, Fani Ender, Beki Haleva, Dalya Maya, Nimet Pardo,Sara Yanarocak, stanbul, 1996, s.110; Erdoan Ba, Salih nci, Ana Hatlaryla Yahudilik,Hristiyanlk ve slam, stanbul, 2003, s.85; Osman Cilc, Dinler ve nsanlar, Konya, 1990, s.183;Ekrem Sarkolu, Balangtan Gnmze Dinler Tarihi, s.271; Yaar Kutluay, slam Ve Yahudi
Mezhepleri, s.128; Gnay Tmer, Abdurahman Kk, Dinler Tarihi, Ankara, 2002, s.251.120 Sami Baybal, a.g.e., s.54-55
-
8/7/2019 Gecmisten Gunumuze Yahudi Mezheplerinin Mesih Anlayisi Ve Mesihi Hareketler the Understanding of Mess Ian Ism
30/120
23
vakitlerinde sylenmektedir. Buna ramen bu esaslar Reformist Yahudiler tarafndan
kabul grmemektedir.121
Daha nce getii gibi bu esaslardan 12. madde mesihe ayrlmtr. Bumaddeden de anlalaca zere O, her ne olursa olsun mesihin gelecei, dnya
dzeninin deiecei, srailin kendi devletini kuraca dncesine sahiptir.122
O, mesihin ok gl zihinsel yetenekleri olan bir insan, ok belirgin bir
peygamber olarak Yahudilere rnek bir tarzda ortaya kacan ne srer.123
Maimonidese gre meshedilmi kral bir gn gelecek ve Davudun kralln
eski kudreti ile yeniden diriltecektir. Mabedi yeniden ina edecek, dalm olan
srailoullar
n
toplayacak ve btn adalet hkmleri onun gnlerinde yeniden eskiyrrlklerine kavuacaktr. Ama ona inanmayanlar ya da onun gelmesini
beklemeyenler, sadece peygamberleri deil, Tevrat ve retmenimiz olan Musay
da inkr etmi olurlar. nk Tevrat bunu bildirir ve yle der: Tanrn Rab seni
srgnden dndrecek ve sana ac yacak, dnecek ve Tanrn Rabbin aralarna
datt btn kavimlerden seni toplayacak. te Tevratn aka syledii bu
szler, daha sonra btn peygamberlerin bildirecekleri btn vaatleri iinde
toplamaktadr.124
bn Meymuna gre, mesianik dnemde evrenin doal yasalar muhafaza
edilecek fakat llerin snrl bir sre iin ruhlarnn ve bedenlerinin bir araya
gelecei bir dirilme olay da vuku bulacaktr. srailin baka uluslar tarafndan
ezildii dnem bitecek, srgnler geri gelecek, sosyal adalet ve tm uluslar arasnda
uyum, bar salanacak, insanlk Tanry evrenin tek yneticisi olarak kabul
edecektir.125
bn Meymun, tabiatst bir mesihi deil, gerek bir kral beklemektedir.
Onun sadece eski devleti ve eriati yerine getireceini syler. Bu szleri ayn
zamanda Hristiyanlarn say Mesih saymalarna kar bir talamadr.126
bn Meymun, Hristiyanlar ve Mslmanlar mesihin geliini hazrlama
anlamnda, Tanrya dair hakikatlerin insanlara ulatrlmas fonksiyonunu yerine
121 Gnay Tmer, Abdurrahman Kk, Dinler Tarihi, s.252122 Abdurrahman Kk, Dnmeler Tarihi, s.153123 Yusuf Baselel, a.g.e., C.2, s.399124 Hayrullah rs, a.g.e., s.434125
Yusuf Baselel, a.g.e., C.2, s.399.126 Hayrullah rs, a.g.e., s.434; Sami Baybal, a.g.e., s.54-55
-
8/7/2019 Gecmisten Gunumuze Yahudi Mezheplerinin Mesih Anlayisi Ve Mesihi Hareketler the Understanding of Mess Ian Ism
31/120
24
getirdiklerini kabul eder. Ancak zaman zaman kulland ifadelerde Hristiyanlar,
putperestlere denk kabul ediyor grnmesine ramen, genel olarak bakldnda
Nuhiler iinde deerlendirdii sylenebilir. bn Meymuna gre Mslmanlar daNuhiler arasnda yer alrlar. Hatta tevhide verdikleri nemden dolay zaman zaman
onlar Hristiyanlara tercih eder. bn Meymun, Hristiyanlarn yerine getirdiini
dnd mesihin geliini hazrlama fonksiyonuna yani, mesihin gelii iin Tanr
hakkndaki hakikatleri insanlara tebli etme grevine Mslmanlar da dahil eder.127
Yine o, mesihten eitli mucizelerin (lleri diriltmesi, dnyada yeni eyler
meydana getirmesi v.s) beklenilmemesi gerektiini ilave etmekle beraber128 mesihin
elbet bir gn geleceini, her Yahudinin onu her ne durumda olursa olsun, mutlakabeklemesi gerektiini savunur.
Ksacas, tm Ortaa boyunca mesihi speklasyonlar eksik olmamtr. Hal
savalar ve Avrupada 1400lerde kara veba dneminde, spanya Yahudilerinin
1492 srgn ncesinde, Polonya ve Ukraynadaki katliamlarda mesih dncesi
canlanm hatta bu dnce sahte mesihlerin ortaya kmasna neden olmutur. Fakat
tarihi sre bu mesihlerin sahte olduunu her defasnda ortaya karmtr.129
127 Fuat Aydn, Yahudilik, stanbul, 2004, s.162128
Hayrullah rs, a.g.e., s.434.129 Dictionnaire Encyclopedique Du Judaisme, a.g.md., s.660-663.
-
8/7/2019 Gecmisten Gunumuze Yahudi Mezheplerinin Mesih Anlayisi Ve Mesihi Hareketler the Understanding of Mess Ian Ism
32/120
25
II. BLM
A- YAHUD MEZHEPLER VE MESH DNCES
1- HIRSTYANLIK NCES YAHUD MEZHEPLER
a-FERSLER (PERUM)
Ferisilik kelimesinin branicesi Peruimdir ve P.R.. kknden
gelmektedir. Peruilik iki anlama gelmektedir.
a- Kendini ayr tutmak veya saf ve temiz olmayan ahs veya eyadan
uzaklamak.
b- Aklamak, tefsir etmek.130
Uzaklaanlar yani itizal edenler denmesine sebep olarak, Yahudi
ananesinde bunlarn Makabi mcadelelerine karmaktan saknmalar, itiraki
reddetmeleri gsterilmektedir. Fakat bu gr kendi kendisiyle tezat halindedir.
Yunan idaresinde, mabetlere konulan Yunan Tanrlarnn heykellerine ibadete
zorlanan halk arasnda pasif mukavemeti balatan bir Hasidizm hareketi vardr. Halk
gizli gizli helenlemekten alkoyan, Toraya sarlmalarn, itikatlarn terk
etmemelerini telkin eden bu insanlar Makabilerin giritikleri kurtulu
mcadelesinde de n sray igal ediyorlard. M.. 165 ylnda Yehuda Makabinin
hkimiyetine kadar onun safnda dvmlerdir. te Ferisilik mene itibariyle bu
harekete balanmaktadr.131 Bu gre gre Ferisiler, Hasidilerin devam
niteliindedir. Fakat onlar kendilerine bilginler ve din kardeleri denilmesini
isterler.132
Dier bir gr, Ferisilikin teekkln ok daha ncelere gtrmektedir.Ezra ve yardmclar Babilden dndkleri zaman Toraysrailin yeni ruhuna gre
izaha girimiler ve yeni yeni kanunlar ortaya koymulardr. Fakat ba Kohenin
riyasetindeki baz aristokratlar bu yeni kanunlara ba kaldrmlar, kabul
etmemilerdir. Bu grup Sadukim tekil etmi ve Ezrann getirdii kanunlara
130 Yaar Kutluay, slam ve Yahudi Mezhepleri, s.156; Gnay Tmer, Abdurrahman Kk, DinlerTarihi, s.233131 Yaar Kutluay, slam ve Yahudi Mezhepleri, s.156.132
Gnay Tmer, Abdurrahman Kk Dinler Tarihi, s.233; Mehmet Ayd
n, Dinler Tarihine Giri,s.125
-
8/7/2019 Gecmisten Gunumuze Yahudi Mezheplerinin Mesih Anlayisi Ve Mesihi Hareketler the Understanding of Mess Ian Ism
33/120
26
uyanlara Yahudilerden ayrlm olanlar anlamna Ferisilik denmitir.133 Bu grte
baz Yahudi yazarlarca benimsenmitir.
Frkalarn teekkllerinin ne zaman olduu hakknda kesin bir sz
sylenmemekle beraber Hasidimin idealleri en iyi ekliyle Ferisilikte yaamaya
devam etti eklindeki grn aksine, bunlar tamamen milli ve anti-helenist bir
karakter tayan Hasidime balamay doru grmeyenler de vardr.134
Ayrlm anlamna gelen bu kelime Yahudi eriatna kendini vermi,
dindar Yahudilere tahsis edilmitir. nk bunlar, Helenistik adetlere boyun eerek,
Yahudi eriatn tatbik etmeyenlerden ayrlmak istemektedirler. Bu kelime ilk defa,
Flavius Josephe tarafndan M.. II. asrn olaylarn anlatan tarihinde kullanlmtr.
M.S. I. asrda bu kelime daha ok dindar insalar belirtmektedir. Bu insanlar, kk
gruplar halinde yaayan, yeme ve ime konusunda hassasiyet gsteren kiilerdir.
nsanlardan ayrlmalarnn sebebi, halkn eriat titiz ekilde tatbik etmeyileridir.135
Ferisiler byk kitlelere sahip olan bir mezheptir. I. asr, Ferisilerin
hkimiyet adr.136
Ferisilik, daha sonraki Yahudilie ekil veren byk bir mezheptir.Yahudilik, Ferisilikin prensipleri dorultusunda ekil alm ve gelimitir.
Ferisilikin prensipleri dorultusunda gelien ve devam eden Yahudilik, slam
dneminde Rabbani Yahudilik, modern dnem de ise, Ortodoks Yahudilik adn
alm ve daima ana bnyeyi tekil etmitir.137
Ferisiler I. mabed dneminin byk bir blmnde Yahudi halknn manevi
liderliini yapm, Erets Yisrael ve Diasporada gelenekleri yaatmada nc
olmulardr. Ferisiler, John Hinkanus (M.. 135104 aras hkm srmtr)zamannda belirgin bir hal aldlar ve zellikle Salame Alexandra (M.. 7667)
zamannda liderleri Simean Ben etah bakanlnda siyasal nfuz kazandlar,
Romallarn hkmranlnn balamas ile beraber (M.. 63) Ferisiler Yahudi
dininin aklayclar ve cemaatin dhili mnakaalarnn hkimleri roln
133 Yaar Kutluay, slam ve Yahudi Mezhepleri, s.157134 Yaar Kutluay, slam ve Yahudi Mezhepleri, s.157135 Mehmet Aydn, Ansiklopedik Dinler Szl, s.230136
Mehmet Ayd
n, Din Fenomeni, s.101137 Gnay Tmer, Abdurrahman Kk, Dinler Tarihi, s.233
-
8/7/2019 Gecmisten Gunumuze Yahudi Mezheplerinin Mesih Anlayisi Ve Mesihi Hareketler the Understanding of Mess Ian Ism
34/120
27
benimsediler. Ancak bunun yan sra Romallara kar M.. 67-70te R.Simean
Gomliel I ve Ferisi liderlerce gelitirilen isyanda veya 132-135 yllarndaki Bar
Kohba isyannda olduu gibi siyasi rol oynadlar.138
Rabbis veya yazclar olarak isimlendirilen birka bilgenin etrafnda
kenetlenmi olan Ferisilerin ideali, Levililer 11/45in tefsirinde yanksn
bulmaktadr. Burada yle denmektedir: Ben aziz olduum iin siz de aziz
olacaksnz. Ben ayrldm iin, bylece sizde ayrlm olacaksnz(Midrah Sifra,
Lv.11,45).
Ferisiler, laikleri ou zamanda zanaatkarlar ve tccarlar toplayarak, bir
tarikat tekil etmiler ve yahudi eriatna sadk bir ekilde yaamaya gayret
etmilerdir. Ferisileri canlandran tek ey fevkalade dini dinamizmdir. Bunlarn
says byk Herode dneminde alt bin kiiyi buluyordu. Bunlar srail milletinin
entelektel ve elit tabakasn meydana getirmekteydiler.139
Ferisiler dini eitim veren akademiler ile tanmlanrlar. M.. I. yzylda
Hillel ve amay okullar gelimeye balamtr.140 Ferisi Yahudiliinin kuvvet
izgileri bu okullarda gelimi ve erh edilmitir. Fakat ksa bir zaman sonra, szl
nakil artlarnn gvenirliinin olmad dnlerek (Yahudi merkezlerinin
dalmas, zulmler, gvensizlik nedenleriyle) Mukaddas Haham Yuda, Filistin
okullarnda tedris edilen kanunlarn tmn yazmaya karar vermitir. te bu
tedvinden de Mina domutur.141
Ferisiler Tevrat (Tora)n yannda szl rivayetlerin doruluunu, gnlk
hayattaki haram ve helal hakkndaki kaidelerin geerli olduunu savunmulardr.
Bunlar sadece dini ilericiliin deil, ayn zamanda gerek dindarln da temsilcileri
idiler.142
Ferisilere gre Yahudilii yeni duruma (Diaspora) uygulamak iin Tevrat
dikkatli ekilde okumak kfidir. nk her ey onda bulunmaktadr. Musadan,
Knesseth Hagvedola hahamlarna varncaya dek, nakledilmi olan ifahi gelenek,
138 Yusuf Besalel, a.g.e., C.1, s.174139 Mehmet Aydn, Ansiklopedik Dinler Szl, s.231140 Yusuf Besalel, a.g.e., C.I, s.174141
Mehmet Ayd
n, Din Fenomeni, s.102142 Ekrem Sarkolu, Balangtan Gnmze Dinler Tarihi, s.294
-
8/7/2019 Gecmisten Gunumuze Yahudi Mezheplerinin Mesih Anlayisi Ve Mesihi Hareketler the Understanding of Mess Ian Ism
35/120
28
Yahudilere Allah ak ve hizmetine doru rehber olmak iin ok titiz hayat
ereveleri koyan yazl kanunun yorumuna izin vermitir. O halde eriatn etd
yce bir deerdir. Dnya, sadece Tora okuyan ocuklarn nefesleriyle, onunemirlerinin tatbiki ile menfaat karl olmayan ltufla devam etmektedir.143
te bunun iin hikmet, tevazu ve alak gnlllk, gerek Yahudinin
faziletleridir. O, sevaplarnn mkfatn gelecek dnyada alacaktr. nk bir amel,
bu dnyada ve br dnyada mkfatlandrlmtr.
Bu dnya, br dnyann giri odasndan baka birey deildir.144
Ferisiler mtevazi bir hayat srdkleri iin, byk halk kitlelerinin desteini
almlardr. Onlara izafe edilen en byk baar ise birok ilaha ibadet edilen bir
evrede Tek Tanrcl en iyi ekilde muhafaza etmeleridir.145
Ferisiler, her eye ramen, tavizsiz bir dindarl ve ruhani bir derinlii
temsil etmilerdir. Hristiyanlarla aralarnda ortak noktalar olduundan Hz. sann
bir Ferisi olduu bile dnlmtr. Ancak, Hz. sann Ferisilerle benzerliinin tek
yn, belkide ruhi hayata verdikleri nemdi. Hz. saya kar en ciddi reaksiyonu
Ferisiler gstermitir. Ferisiler M.S. 70 ylna kadar yaamlardr. Romallarn M.S.
70 ylnda Kuds ykmalaryla birlikte, Ferisiler de sahneden ekilmilerdir. Fakat
Yahudi cemaati iinde her zaman Ferisi ruhunu yaatanlar bulunmutur.146
ncilde Ferisilike iaret olunarakyle denilmektedir.
Sen sadaka verdiin zaman ikiyzl insanlarn dier insanlardan hrmet
grmek iin sinagoglarda ve sokaklarda yaptklar gibi, nnde boru ttrme.147
Dua ettiiniz zaman da ikiyzller gibi olmayn, onlar insanlar kendilerini
grsnler diye sinagoglarda ve ke balarnda durup dua etmeyi severler.148
Oru tuttuunuz zaman ikiyzller gibi surat asmayn; zira onlar, oru
tuttuklarn bakalar grsnler diye suratlarn asarlar.149
143Mehmet Aydn, Din Fenomeni, s.102144 Mehmet Aydn, Din Fenomeni, s.102145 Yaar Kutluay, slam ve Yahudi mezhepleri, s.164146 Mehmet Aydn, Ansiklopedik Dinler szl, s.231147 Matta6/2148
Matta 6/5149 Matta 6/16
-
8/7/2019 Gecmisten Gunumuze Yahudi Mezheplerinin Mesih Anlayisi Ve Mesihi Hareketler the Understanding of Mess Ian Ism
36/120
29
Ey kr klavuzlar, siz kk sinei szerek ayrrsnz, fakat deveyi
yutarsnz, vay banza, yazclar ve Peruiler, ikiyzller; nk siz bardak ve
anan dn temizlersiniz, fakat onlarn ii soygunculuk ve taknlkla doludur. Seney kr Perui, nce bardak ve anan iini temizle ki da da temiz olsun, vay
banza geleceklere, ey yazclar ve Peruiler, ikiyzller, nk siz badanal
kabirlere benzersiniz ki dtan gzel grnrler, fakat iten l kemikleri ve her trl
murdarlkla doludurlar, siz de bylece insanlara dtan Salih grnrsnz, fakat
iten ie ikiyzllk ve fesatla dolusunuz Siz ey ylanlar, siz ey engerekler nesli,
cehennem hkmnden nasl kaarsnz?150
sa peygamber kendi akirdlerine yle der; Yazclar ve Ferisiler Musannkrssnde otururlar, bundan dolay size syledikleri btn eyleri yapn ve tutun,
Fakat, zinhar, onlarn ilerine gre yapmayn, nk kendileri sylerler ve
yapmazlar Onlar btn ilerini insanlara gsteri olsun diye yaparlar. Hamailerini
geniletip esvaplarnn saaklarn byk tutarlar. Ziyafetlerde ve sinagoglarda bo
yerleri kaparlar. ar ve meydanlarda selamlanmay ve insanlar tarafndan Rabbi
diye arlmay severler.151
ncilde Ferisilerden bu ekilde sz edilmesi ve Ferisi kelimesine verdii
ikiyzl anlamnn bat dillerinde bu gn dahi yaamakta olmas, bu mezhebi
inceleyen modern aratrmaclar dahi tesir altnda brakmaktadr.152
Ferisilere gre srail Oullarndan herhangi birisi ile Kohen arasnda hibir
fark bulunmamaktadr. Kohen ile cemaat arasnda deil, ancaksrailoullar ile dier
kavimler arasnda bir stnlkten bahsedilebilir.153
Mabedteki kohenlerin yemeklerini takdislerinin ve sonra ykanlarnn
aynn Ferisiler kendi yiyeceklerine uyguladlar. Bilhassa abat ve dier kutsal
gnlerde takdisi yerine getirip kurbanlarda da gnn erefine arap kullandlar. Bir
150 Matta 23/26-27151 Matta 23/, 2-7152 Yaar Kutluay, slam ve Yahudi Mezhepleri, s.154153
Yaar Kutluay, slam ve Yahudi Mezhepleri., s.158; aban Kuzgun, Trklerde Yahudilik DouAvrupa Yahudilerinin Menei Meselesi, Hazar ve Karay Trkleri, Ankara, 1985, s.150
-
8/7/2019 Gecmisten Gunumuze Yahudi Mezheplerinin Mesih Anlayisi Ve Mesihi Hareketler the Understanding of Mess Ian Ism
37/120
30
Ferisi kendi gnlk yiyeceklerinin koerliine (dini kurallara uygun hazrlanm
olmasna) tpk mabedteki bir kohen kadar ihtimam gstermektedir.154
Gnlk ibadette takip olunan sra ve ma155 okunmas da bir Ferisi
adetidir. Ayrca Ferisiler kohenlerin sadece halkn bir temsilcisi olduu esasn ortaya
atm ve Tanahta bulunmayan fakat halkn adetleri arasna girmi baz hususlar da
mabede sokmulardr. Bayram sabah su imek, st aacn rparak bayram
bitirmek gibi156
Adaletin tatbiki konusunda sert yasalar hafifletmilerdir. rnein Tanahta
geen Fakat zarar olursa o zaman can yerine can, gz yerine gz, di yerine di, el
yerine el, ayak yerine ayak, yank yerine yank, yara yerine yara, bere yerine bere
vereceksin157 kaidesini de hafifleterek bunlarn para ile karlanabileceini kabul
etmiler ve ayn prensibi dier hukuki meselelerde de uygulamlardr.158
Ferisilere gre fert gibi cemiyetin kaderi de insana deil Allaha baldr.
Yahudi halkn mesud veya bedbaht olmas beer kudreti, beer hikmeti veya
savalarn yiitlii ile deil ancak Allahn mutlak kudreti ile gerekleir. Herey
Allahn ezeli iradesine gre olup bitmektedir. nsanlar teker teker hareketlerinden
sorumlu olduu gibi, insanlardan meydana gelen topluluun da bir sorumluluu
vardr. lahi adalet bu dnyada deil, fakat muhakkak lmden sonra yerine
gelecektir. Bundan u sonu kar; insann iyi veya fena hareketlerinin mkfat veya
cezas istikbalde tamamen kendi hareketlerine bal olarak verilecektir.159 Ksacas
Ferisiler hereyin Tanrsal kaderle olduuna inanmaktadrlar.160
Ferisiler lmden sonra dirilii kabul ederler. Bununla ilgili ncilde u
ibareler yer alr:
Oradakilerden bir blmnn Saduki, brlerinin de Ferisi mezhebinden
olduunu anlayan Pavlus, yksek kurula yle seslendi: Kardeler, ben zbe z
154 Yaar Kutluay, slam ve Yahudi Mezhepleri, s.159155 ma dinle demektir, Yahudilerin Fatiha s mesabesinde olan bir duadr. Yalnz ibadetlerdedeil her vesile ile okunmaktadr.156 Yaar Kutluay, slam ve Yahudi Mezhepleri, s.160157 k 20/23-25158 Yaar Kutluay, slam ve Yahudi Mezhepleri, s.161159
Yaar Kutluay, slam ve Yahudi Mezhepleri s.162160 Mehmet Aydn, Dinler Tarihine Giri, s.125
-
8/7/2019 Gecmisten Gunumuze Yahudi Mezheplerinin Mesih Anlayisi Ve Mesihi Hareketler the Understanding of Mess Ian Ism
38/120
31
Ferisiyim, llerin dirilecei umudunu beslediim iin yarglanmaktaym. Pavlusun
bu sz zerine Ferisilerle sadukiler ekimeye baladlar, Kurul ikiye blnd.
Sadukiler, lmden dirili, melek ve ruh yoktur derler; Ferisiler ise bunlarn hepsineinanrlar. 161
Ferisiler temizlie ok nem verirler ve sk sk banyo yaparlar. Geleneklere
ve dini kurallara sk skya baldrlar. Bu ballk, onlar ekilci bir hale
sokmutur.162 Onlar hahamlarn hata yapmayacana, hahamlara kar gelmenin,
Tanrya kar gelmek olduuna, itihadn caiz olduuna ve fiillerin kaza, kadere
tesirinin mmkn olduuna inanrlard. Karai inancna muhalefetin temelleri bu
mezhebe dayanmaktadr.163
Ferisilikin temellerinden birinin de Mesihe intizar olduu sylenmektedir.
Ferisilikin muarzlarndan tamamen ayrld bu husus yle zikredilmektedir:
Ferisiler geici hkimiyeti ve halkn bu geici hkmranla balln tasvip eden
fakat Allahn hkimiyeti zamann kendilerine Tanah tahsilinin verdii ruh, huzur ve
hrriyeti ile mteselli olarak beklemektedirler.164 Ferisilere gre de gelecek olan
Mesih Davud soyundan olacaktr.165
Ferisilike gre Tanahn gayesi insan Allaha kar sorumluluunu idrak
edebilecek bir seviyeye getirmek ve iki cepheli devini ona anlatmaktr. Birincisi
Allahn hkmranln, ikincisi de onun emirlerini kabul ve tasdik etmektir. Her
Yahudi sabah akam okuduu ma ile her ikisini de kabul ettiini beyan
etmektedir. Onlara gre ancak mkemmel bir kalbe malik olan kii Allah muhabbeti
yznden gnah ilemekten saknr.166
Bir topluluk olarak Ferisiler, 70 ylndan sonra grnmezler. Ancak onlarn
inanlar Rabbinik Yahudilikte yaamtr. Ferisiler milli kltrn ve gelenein
161 Elilerin leri, 23/6-8162 Mehmet Aydn, Dinler Tarihine Giri, s.125163aban Kuzgun, a.g.e., s.151164 Yaar Kutluay, slam ve Yahudi Mezhepleri s.163165
Gnay Tmer, Abdurrahman Kk, Dinler Tarihi s.234166 Yaar Kutluay, slam ve Yahudi Mezhepleri, s.163
-
8/7/2019 Gecmisten Gunumuze Yahudi Mezheplerinin Mesih Anlayisi Ve Mesihi Hareketler the Understanding of Mess Ian Ism
39/120
32
korunmasndan yanadrlar. Bu mezhebin mensuplarn genellikle orta snf
oluturur.167
Ferisiler iin milli bamszlk olduka nemlidir. nk o, eriat ve onun
tatbikinin etdnn kolaylatrlmas vastasndan baka bir ey deildir. Ferisileri
orta bilginler ve hahamlar snf meydana getirmektedir. nsancl, Pedagog olan
Ferisiler, halkn ounluunu kendilerine katmaya almlardr.168
b-SADUKLER
II. Mabet dneminin ikinci yarsnn sonlarna doru (M. 2. yzyldan
M.S. 1.yzyla dek) srail topra zerinde etkinliini srdren dinsel ve siyasal
gruptur. 169
Kelime olarak Sadukimin menei zerinde, Ferisilikte olduu gibi, kesin
bir hkme varlm deildir. Baz yazarlar kk Sadoka balamlardr. Kral Davud
ve Sleyman zamanlarnda Kohenlik makamna getirilen ve kurduu slale ok uzun
mddet i banda kalan Sadokun170 soyundan gelen kohenler, Yunan tesiri altnda
dejenere olarak Helen kltrn benimsemiler ve onlarla birlikte btn aristokratlar
da, mehur deyimi ile Epikrist olmulard
r. sim muhtemelen btn buaristokratlara muhalefetle Helenizmle birlikte her ikisine kar cephe alan Hasidim
tarafndan mabetteki kohenlerle akrabalk ba kurmu olan btn asilleri iine alan
gruba verilmitir.171
Yahudi ananesine gre bunlarn meneini baka yerde aramak
gerekmektedir. Rabbilerin aralarnda dolaan rivayetlere gre; Helenist fikirlerin ok
reva bulduu sralarda (skender istilasndan itibaren balayan iki yz yl iinde)
Byk Sinagogun son mensuplarndan Sakolu Antigonus u dsturu ne atmt.Efendilerine, alacaklar cret iin hizmet eden hizmetkrlar gibi deil, fakat cret
almay dnmeden devlerini yapanlar gibi olun. Antigonusun rencilerinden
ikisi Sadok ve Boethius bu dsturdan ki yksek ahlaki maksad ters anlamlar.
Akam olduunda hak ettii mkfat almayacak olduktan sonra hangi hizmetkr
167Gnay Tmer, Abdurrahman Kk, Dinler Tarihi, s.234168 Mehmet Aydn, Ansiklopedik Dinler Szl, s.804169 Yusuf Besalel, a.g.e., C.3, s.558170
I. Krallar, 2/35171 Yaar Kutluay, slam ve Yahudi Mezhepleri, s.167
-
8/7/2019 Gecmisten Gunumuze Yahudi Mezheplerinin Mesih Anlayisi Ve Mesihi Hareketler the Understanding of Mess Ian Ism
40/120
33
alrm? demek suretiyle, mstakbel bir hesaplama olduunu inkr etmiler ve
bu reticinin evresinden ayrlmlardr. Tanahn gsterdii yoldan ayrlarak byk
bir lks ve debdebe iinde, gm kaplar, altn eyalar kullanarak yaamayabalamlardr. Dnyada gayenin elenip zevk almak olduunu reten okullar
amlar, Ferisiliki hor grmlerdir. Bu iki kiinin isimlerine izafetle bunlara
Sadukim ve Batusim taraflar denilmitir.172
Bu anlatlan hikye tarihe uygun deildir. nk Baethius Sadukimin
ortaya kndan ok sonralar yaamtr. Olay her ne kadar tarihe uygun deilse de,
sonraki yzyllarda rabbilerin bu rivayeti Yahudi yazarlar tarafndan aynen kabul
edilmitir.173
Sadukiler, Ferisilerin aksine aristokrat snf tekil etmi ve Romal
idarecilerle ibirliine girimilerdir. Erets Yisraelde halkn devlet ileri ile
ilgilenirler, en yksek manevi dzeyi temsil eden Yksek khinlik kurumuna itirak
eder ve dini yarg organlarna katlrlard.174sa Mesihi bertaraf etmeye almalar,
sosyal ve siyasi dzeni ellerinde tutma arzularndan kaynaklanmt. Yahudilerin
Helen kltryle yorulmas iin aba gstermilerdir.175 Sadukilerin soylarnn
Haruna kadar vard sylenmektedir. Kuds mabedinin hizmetini ellerinde
bulundurduklar iin ekonomik dzeyleri yksektir.176
Sadukiler devlet ynetiminde ise, din ve devlet ilerini birbirinden ayrmak
istemilerdir. Ferisiler ise insan ile devlet arasnda fark olmad, devletin kaderinin
de tpk insann ki gibi Allaha bal olduunu ileri sryorlard. Sadukime mensup
olanlar ise tecrbe sahibi insanlar olarak, devletin sadece dini kanunlarla idare
edilemeyeceini, sadece Allaha gvenmenin yetimeyeceini sylyorlar ve bu
temel prensipten u sonuca varyorlard. nsan bedeni ve ruhi kudretini kullanmal,
dini esaslarn kendisini siyasi birlemeler veya savatan alkoymasna meydan
vermemelidir. Allah irade gcn insana kullanmas iin vermitir. nsan kendi
kaderinin hkimidir. Beeri iler ilahi mdahale ve idareden kesinlikle uzaktr. Bu
172 Yaar Kutluay, slam ve Yahudi Mezhepleri, s.168173 Yaar Kutluay, slam ve Yahudi Mezhepleri, s.168174 Yusuf Besalel, a.g.e., C.3, s.558175
Gnay Tmer, Abddurrahman Kk, Dinler tarihi, s.234176 Mehmet Aydn, Dinler Tarihine Giri, s.125
-
8/7/2019 Gecmisten Gunumuze Yahudi Mezheplerinin Mesih Anlayisi Ve Mesihi Hareketler the Understanding of Mess Ian Ism
41/120
34
ifadelerden anlald zere Sadukiler istikbali Allaha terk etmeyerek insanlarn
kaderlerin kendi ellerine aldlar.177
Sadukiler, eski Yahudiliin savunucusu olduklarndan, sonradan ortaya
kan ve Ferisilerin benimsedii szl Tevrat kabul etmemilerdir. Bunlar kendi
inan ve amellerini yazl Tevrattaki naslardan kardklarndan, szl Tevrat
kabul eden Ferisilerin grlerine muhalefet etmilerdir.178 Dini sahada sadece
yazl Toray kabul etmilerdir. Delil ve tartmay tercih edip kr krne
renmeyi reddetmilerdir. Tevratn ilk be kitabn zellikle k, Levililer,
Tesniyeye ok nem verirlerdi.179 Tevrat kanunlarnn zahiri anlam ile kelime
kelime uygulanmasn istiyorlard. Gze gz, die di180 kaidesini harfiyentutuyorlard. Uygulamadaki bu sertlikleri sebebiyle, Kralie Salome Aleksandra
zamannda bunlar Sanhedrinden uzaklatrl p da iman ben eta bakanlnda
Ferisiler hkim olunca o gn bir bayram olarak kutlanlmaya balanmt.181
Sadukiler materyalist bir dnceye sahiptirler.182 Ferisilikin ileri srd
yeniden dirilme doktrinini ve ruhun lmezlii grn de kabul etmezler.183 Yine
onlar cennet, cehennem gibi eyleri reddederler. Her eyin dnyada balayp,
dnyada biteceine dnyada lks ve ihtiam iinde yaamak gerektiine
inanrlard.184 Cin, melekler ve kt ruhlarn varln da reddederlerdi.185 Sadukiler,
Essenilerin hastalk vukuunda yaptklar by ve sihir ile tedaviyi de
reddetmilerdir.186
Ferisilerin zddna, klenin iledii sutan, yahut kz veya eein yapt
zarardan dolay asl sahibini sorumlu tutuyorlard.187
177 Yaar Kutluay, slam ve Yahudilik Mezhepleri, s.169178 Gnay Tmer, Abdurrahman Kk, Dinler Tarihi, s.234; Ekrem Sarkolu, BalangtanGnmze Dinler Tarihi, s.294179 Mehmet Aydn, Ansiklopedik Dinler Szl, s.660; Mehmet Aydn, Dinler Tarihine Giri, s.126180 k 21/24181 Yaar Kutluay, slam ve Yahudi Mezhepleri, s.170182 Mehmet Aydn, Dinler Tarihine Giri, s.126183 Yaar Kutluay, slam ve Yahudi Mezhepleri, s.169; Mehmet Aydn, Ansiklopedik Dinler Szl,s.660184aban Kuzgun, a.g.e., s.151185 Elilerin ileri, 23/8; Markos, 12/24-27186
Yaar Kutluay, slam ve Yahudi Mezhepleri, s.170187 Yaar Kutluay, slam ve Yahudi Mezhepleri, s.170
-
8/7/2019 Gecmisten Gunumuze Yahudi Mezheplerinin Mesih Anlayisi Ve Mesihi Hareketler the Understanding of Mess Ian Ism
42/120
35
Sadukilerin Ferisilerden ayrldklar en nemli husus, yeniden dirilme ve
gelecek dnyadr. Bu farkn sebebi de Sadukilerin yalnz Tevrat esas alm
olmalardr.188
Sadukilerde Mesih inanc da yoktur.189 Ferisilerde olduu gibi ahir
zamanda Davud soyundan gelecek bir Mesih beklenmemektedir.
Josephus, Sadukilerin birok Yahudi tarafndan dlandn ve aslnda
Ferisilerin sevildiini ve bunlara danldn syler. Ancak sadukiler, zmlenmeye
kar ve atalarnn geleneklerini srdrmeye kararl olan bir gruptu; deiik
dnemlerin aristokrasisinden gelmekle beraber, tamamen Yahudi kkenliydiler.
Bununla beraber, Bet Amikdan aristokrasisi ve yksek khinlik kaynakl olmalar,
halkla kaynamalarn snrlad ve Romal yneticilere fazla yakn grldler.
Sadukiler, mabedin Romallar tarafndan tahribinden sonra halk zerindeki nfuzunu
tamamen kaybederek tarih sahnesinden silinmitir.190
Fakat, sadukimin derhal ortadan kalkm olduunu iddia etmenin yanl
olduunu savunan bir gr de vardr. Esasen iki yzyldan fazla bir zaman siyasi ve
sonra milli sahada varlk gsteren bir sistemin bir gn iinde ortadan kalkacana
inanmak da gtr. Sadukim, messir bir frka olarak deilse bile, Tora hakknda
zel grlere sahip, ifahi Torann geerliini inkr ve bu Torann otoritesini
savunan rabbileri reddeden bir gurup hviyeti ile varlklarn devam ettirdiler.
Sadukim ad altnda grnmeseler de, btn Tannaim devri boyunca onlara matuf
iaretlere rastlanmaktadr. Amoraim devri boyunca da kendilerine Sadukim
denmeyen, fakat onlarn fikirlerini paylaan kimselerin varl dikkati ekmektedir.
Bunlar rabbilere muhalefet ile onlarn gr ve retilerini reddetmektedirler.
Talmudik devrin bu anti-rabbinik unsurlar kadim Sadukim ile sonraki Karaim
arasnda ba devi grmektedirler.191
188Gnay Tmer, Abdurrahman Kk, Dinler Tarihi, s.235189aban Kuzgun, a.g.e., s.151190
Yusuf Besalel, a.g.e., C.3, s.558191 Yaar Kutluay, slam ve Yahudi Mezhepleri, s.171
-
8/7/2019 Gecmisten Gunumuze Yahudi Mezheplerinin Mesih Anlayisi Ve Mesihi Hareketler the Understanding of Mess Ian Ism
43/120
36
c -ESSENLER (SYM)
kinci Bet Amikda dneminin sonlarna doru (M.. II. yzyldan M.S.
I. yzyla denk) zellikle l Denizin bat kylarnda yerlemi bulunan bir Yahuditarikatdr.192
Kelimenin etimolojisi zerinde fikir birlii yoktur. ki anlam ileri
srlmektedir.
a) Mtevazi ve dindar kii ve bunlarn meydana getirdii topluluk.b) Sessiz, sakin ve ketum kii ve bunlarn topluluu.193Essenilerin menei hakkndaki Yahudi grne gre bunlar Makabi
mcadelelerinden nceki Hasidimin devamdrlar, yunan idarecileri ve Helenistlere
kar baar kazandktan sonra, Hasidimin son derece dine bal tutumlar toplumda
reva bulmam, onlar da Acayip kaideler ve yeni grlerle, son derece mfrit bir
mezhep kurmulardr.194
Birinci yzylda yaam Yahudi dnr Filo Esseniler isminin kutsal
anlamna geldiini iddia eder. Modern grlere gre ise merhamet veya
iyiletirici anlamndadr. Bu tarikatn, Antiokhus IV.nn Yahudilere basks
sonucunda M.. 167de balayan Makabilerin ayaklanmas zamannda tredii
dnlmektedir.195 Bazlar ise bu mezhebin Ferisilik mezhebinden ayrlarak ortaya
ktn savunmaktadrlar.196
Ksacas mezhebin kayna konusunda fazla bilgiye sahip deiliz.
Mezhebin en belirgin zellii, yardm ve efkat konusunda ar
davranmalardr. Mezhebe giri hemen olmaz.197 Aday bir yl bekler. Ayn tarzda
hayat yaamas teklifinde bulunurlar, kendisine bir balta, Petamal ve bir beyaz
elbise verilir. Bu sre iinde yeterliliini ispat eden aday, biraz daha kendilerine
yaklatrlr. Temizlik ykanmasna itirak ettirilir fakat henz tamamen kabul
192 Yusuf Besalel, a.g.e., C.1, s.159193aban Kuzgun, a.g.e., s.151; Yaar Kutluay, slam ve Yahudi Mezhepleri, s.172194 Yaar Kutluay, slam ve Yahudi mezhepleri, s.172195 Yusuf Besalel, a.g.e., C.1, s.159196
aban Kuzgun, a.g.e., s.151197 Mehmet Aydn, Dinler Tarihine Giri, s.126
-
8/7/2019 Gecmisten Gunumuze Yahudi Mezheplerinin Mesih Anlayisi Ve Mesihi Hareketler the Understanding of Mess Ian Ism
44/120
37
edilmi deildir. Yeterliliini ispattan sonra iki yl kontrol altnda tutulur, eer bunda
iyi not almsa gruba girer.198
Mezhep toplu yemek yemeye ok nem vermektedir. Din adamlar, ekmekve arabafakta, aydnln kayna olan gnein karsnda takdis etmektedirler.199
Mezhebe kabul edilen kimse, mterek yemee el srmeden, kardeleri
huzurunda dini ant ier. nce Allaha kar sadakatle hizmet edeceine, sonra
insanlara kar adaleti gzeteceine, hi kimseye ne kendi arzusu ne de bakasnn
emri ile fenalk etmeyeceine200, ktlkten nefret edip hep beraber adalet iin
mcadele edeceine, daima gerei sevip yalanclar reddedeceine, ellerini
hrszlktan, ruhunu kt kazanlardan uzak tutacana, mezhep mensuplarndanhibir eyi gizlemeyip, lm tehdidi de olsa dardakilere hibir ey
aklamayacana dair yemin eder201 ve bylece toplu yemee katlabilirlerdi.
Esseniler, zahidane bir hayat srm, hemen hemen manastr tipi bir cemaat
hayat yaamlardr.202
Essenilere ldeniz Mezhebide denilmektedir. Bunun sebebi; 1947de
ldenizdeki Kumran maaralarnda bulunan yazmalarn bu mezhep hakknda bilgi
vermi olmasdr. Esseniler hakkndaki bilgiler daha ok bu Kumran Yazmalarndan
elde edilmitir.203 Kumran yaztlarnn eitli yerlerinde geen Goral (Kader)
kelimesinin kullanlndan da anlalyor ki, bunlarda koyu bir kadercilik gr
hakimdir. nsanlar daha domadan bile aydnlk veya karanlk taraflardan birine
aittir. Kaderleri ebediyen tespit edilmitir, bu yldzlara yazlmtr. Kader hereyin
badr. nsann kaderi tamamen Allahn elindedir. Mezhep mensubu bir aydnlk
oludur. Bu da Allahn onu semesi sayesindedir.204 Onlara gre insan, Allahtan
gelmitir ve onun suretinde yaratlmtr.205
Ksacas, Esseniler kaderin
198Yaar Kutluay, slam ve Yahudi mezhepleri, s.177199 Mehmet Aydn, Ansiklopedik Dinler Szl, s.215200 Mehmet Aydn, Dinler Tarihine Giri, s.126201 Yaar Kutluay, slam ve Yahudi mezhepleri, s.177202 Mehmet Aydn, Ansiklopedik Dinler Szl, s.215203 Gnay Tmer, Abdurrahman Kk, Dinler Tarihi, s.235; Baki Adam, Yaayan Dnya Dinleri,Ankara, 2007, s.221204
Yaar Kutluay, slam ve Yahudi mezhepleri, s.180205 Mehmet Aydn, Dinler Tarihine Giri, s.126
-
8/7/2019 Gecmisten Gunumuze Yahudi Mezheplerinin Mesih Anlayisi Ve Mesihi Hareketler the Understanding of Mess Ian Ism
45/120
38
deitirilemeyeceine ve serbest iradenin devre d braklmas gerektiine
inanmlardr.206
Yine bu yaztlarda vcudun yeniden dirilecei inanc yannda Nihai
mahkeme Dnyann atele tahribi ve sonu temalar sk sk grlr.207 Ruhun insan
bedenine hapsedildiine ve ruhun lmszlne inanrlar. Ruhun mutlu veya
mutsuz oluunu, ilk hayatndaki yaayna balarlar. Bylece bir nevi Ruh gne
inanmaktadrlar.208
Melek inanc bakmndan Ferisilikten pek ayrlmamakla beraber grleri
daha teferruatldr. Meleklerden kutsal yaratklar, erefliler, gklerin oullar, semavi
varlklar, ebedi varlklar, kutsallareklinde bahsettikten sonra, onlar yaptklar ilere
gre de isimlendirirler: klar prensi, karanlk melei, gereklik melei, tahrir
melei, mestemah (eytan) gibi. Bunlardan ayr bir snf muhafz melekleri, himaye
melekleri (Gabriel, Mihael, Rafael, Suriel) oluturur. simlerinden anlalan
devlerinden baka, meleklerin dnyann sonunda ktlkle alan savata iyilerin
yannda yer alacaklar da zikredilir.209
M.. II. yzylda ortaya kan bu mezhep, ilk komnistler olarak
tannmlardr. Her trl ahsi mlkiyeti kaldrmlar, altn, gm, biriktirmeyi
reddetmilerdir. zel meskenleri, toplum mal haline getirmiler, hep birlikte
yaamaya mutlak olarak riayet etmilerdir.210
Esseniler, hayatlarn ruhani tefekkre adamak iin Kudsn kalabalndan
ayr ve uzakta yayorlard. Fiziksel saflk konusunda duyduklar endielerle de
nldrler. Ruhani saflklarn korumak iin gnde birok kez ykanrlard.211
Mezhep yeleri daima beyaz giyerlerdi.212 Bedensel temizlik, ritel, saflk, beyaz
giysiler, kiisel alak gnlll simgelerdi.213
206 Yusuf Besalel, a.g.e., C.1, s.159207 Yaar Kutluay, slam ve Yahudi Mezhepleri, s.180208 Mehmet Aydn, Dinler Tarihine Giri, s.127209 Yaar Kutluay, slam ve Yahudi Mezhepleri, s.180; Gnay Tmer, Abdurrahman Kk, DinlerTarihi, s.236210 Mehmet Aydn, Dinler Tarihine Giri, s.126211 Michael Levin, Yahudi Ruhanilii ve Mistisizmi, ev.Estreya Seval Vali, stanbul,2006, s.250212
Gnay Tmer, Abdurrahman Kk, Dinler Tarihi, s.235213 Yusuf Besalel, a.g.e., C.1, s.159
-
8/7/2019 Gecmisten Gunumuze Yahudi Mezheplerinin Mesih Anlayisi Ve Mesihi Hareketler the Understanding of Mess Ian Ism
46/120
39
Esseniler ok mtevazi yaarlar, lks, beden ve ruh iin tehlike sayarlar,
giyecekleri de yiyecekleri gibi basit ve mtevazidir.214
Esseniler kirlenecekleri dncesiyle mabette ibadeti reddetmektedirler.
Gne takvimine gre yaamaktadrlar. Bu takvimde otuz gnlk 12 ay
bulunmaktadr.215
Esseniler evlenmeyi hor grrler, fakat yetitirmek iin bakalarnn
ocuklar ile ilgilenirler, onlar kendilerine akraba sayarlar, bu ocuklar kendi
adetleri zere yetitirmek isterlerdi. Fakat bu, onlarn evlilik kurumunu tamamen
ortada kaldrdklar anlamna gelmez.216
Essenilerin bir kolu da evlilik hususunda; evlenmeyen kimseler kendilerini
hayatn ok nemli bir blmnden mahrum ederler, yeni nesil retmekten geri
kalrlar. Buna uyanlar ise, insan neslinin dolaysyla Esseniler mezhebinin ortadan
kalkmasna sebep olurlar tezini savunmaktadr.217 Evlilik sadece rkn devam iin
zel bir tarikat iinde kabul edilmitir.218
Ayrca bu mezhebe sadece erkekler girebilirdi, k