GCL105 - Handelsreg
description
Transcript of GCL105 - Handelsreg
Handelsreg
Skrywer: Elzette le Roux
www.akademia.ac.za
c Kopiereg 2016
Onder redaksie van: Paul JN Steyn, BA (PU vir CHO), THOC (POK), DEd (Unisa)Skrywer: Elzette le Roux
Onderwysontwerp, bladuitleg en taalversorging: Dr. Daleen van Niekerk
’n Publikasie van Akademia.
Alle regte voorbehou.
Adres: Von Willichlaan 284, Die Hoewes, CenturionPosadres: Posbus 11760, Centurion, 0046
Tel: 0861 222 888E-pos: [email protected]
Webtuiste: www.akademia.ac.za
Geen gedeelte van hierdie boek mag sonder die skriftelike toestemming van die uitgewers gereproduseer of in enige vorm of deur enige middel weergegee word
nie, hetsy elektronies of deur fotokopiëring, plaat- of bandopnames, vermikrofilming of enige ander stelsel van inligtingsbewaring nie. Enige ongemagtigde weergawe van hierdie werk sal as ’n skending van kopiereg beskou word en die dader sal
aanspreeklik gehou word onder siviele asook strafreg.
GCL105 Handelsreg
Inhoudsopgawe Bladsy 1
INHOUDSOPGAWE
Inleiding ............................................................................................................................... 5
Vakleeruitkomste ................................................................................................................ 6
Woordomskrywing vir evaluering ...................................................................................... 7
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Handelsreg ....................................................................... 9
1.1 Studie-eenheid leeruitkomstes ................................................................................ 9
1.2 Voorgeskrewe handboek ...................................................................................... 10
1.3 Verrykende bronne ............................................................................................... 10
1.4 Hoe kan jy jou begrip verbeter? ............................................................................ 10
1.5 Inleiding ................................................................................................................ 12
1.6 Geskiedenis van die Suid-Afrikaanse reg .............................................................. 13
1.6.1 Romeinse reg .................................................................................................... 13
1.6.2 Romeinse-Hollandse reg ................................................................................... 13
1.6.3 Engelse reg ....................................................................................................... 14
1.7 Bronne van die reg................................................................................................ 14
1.7.1 Statutêre reg of wetgewing ................................................................................ 15
1.8 Howe in die Republiek van Suid-Afrika ................................................................. 18
1.8.1 Die Grondwetlike Hof......................................................................................... 18
1.8.2 Hoogste Hof van Appèl ...................................................................................... 18
1.8.3 Hoër Howe ........................................................................................................ 18
1.8.4 Amptenare van die Hoër Howe .......................................................................... 18
1.8.5 Landdroshowe ................................................................................................... 19
1.9 Hofuitsprake.......................................................................................................... 19
1.10 Die wetenskap van die reg – die term "reg" ........................................................... 20
1.10.1 Betekenis van die reg (law) ............................................................................... 20
1.10.2 Die betekenis van ʼn reg (right) .......................................................................... 20
1.11 Privaatreg ............................................................................................................. 22
1.11.1 Personereg ........................................................................................................ 22
1.11.2 Familiereg ......................................................................................................... 23
1.11.3 Persoonlikheidsregte ......................................................................................... 23
1.11.4 Vermoënsreg ..................................................................................................... 24
1.12 Kontrak as bron van verpligtinge ........................................................................... 30
1.13 Vereistes vir die sluit van ʼn geldige kontrak .......................................................... 30
1.14 Kontraktuele vryheid ............................................................................................. 31
GCL105 Handelsreg
Bladsy 2 Inhoudsopgawe
1.15 Samevatting .......................................................................................................... 32
1.16 Selfevaluering ....................................................................................................... 33
Studie-eenheid 2: Algemene beginsels van kontraktereg .............................................. 35
2.1 Studie-eenheid leeruitkomstes .............................................................................. 35
2.2 Voorgeskrewe handboek ...................................................................................... 36
2.3 Verrykende bronne ............................................................................................... 36
2.4 Hoe kan jy jou begrip verbeter? ............................................................................ 36
2.5 Inleiding ................................................................................................................ 38
2.6 Wilsooreenstemming ............................................................................................ 38
2.6.1 Die konsep van wilsooreenstemming ................................................................ 38
2.6.2 Aanbod en aanname ......................................................................................... 39
2.6.3 Tydstip en plek van totstandkoming van ʼn kontrak ............................................ 39
2.7 Bevoegdheid om te kontrakteer ............................................................................ 40
2.7.1 Ouderdom ......................................................................................................... 40
2.7.2 Huwelik ............................................................................................................. 41
2.7.3 Geestesongesteldheid ....................................................................................... 41
2.7.4 Invloed van alkohol of dwelms ........................................................................... 41
2.7.5 Verkwister ......................................................................................................... 41
2.7.6 Insolvensie ........................................................................................................ 41
2.8 Uitvoerbaarheid .................................................................................................... 42
2.8.1 Regsgeldigheid.................................................................................................. 42
2.8.2 Fisiese uitvoerbaarheid ..................................................................................... 42
2.9 Formaliteite ........................................................................................................... 43
2.10 Bepalings van die kontrak ..................................................................................... 43
2.11 Interpretasie van die kontrak ................................................................................. 45
2.12 Kontrakbreuk ........................................................................................................ 45
2.13 Remedies vir kontrakbreuk ................................................................................... 45
2.14 Samevatting .......................................................................................................... 46
2.15 Selfevaluering ....................................................................................................... 47
Studie-eenheid 3: Kontrakte ............................................................................................. 49
3.1 Studie-eenheid leeruitkomstes .............................................................................. 49
3.2 Voorgeskrewe handboek ...................................................................................... 50
3.3 Verrykende bronne ............................................................................................... 50
3.4 Hoe kan jy jou begrip verbeter? ............................................................................ 50
GCL105 Handelsreg
Inhoudsopgawe Bladsy 3
3.5 Inleiding ................................................................................................................ 51
3.6 Koopkontrak.......................................................................................................... 51
3.6.1 Eienskappe van ʼn koopkontrak ......................................................................... 51
3.6.2 Regte en verpligtinge van die koper en verkoper ............................................... 51
3.6.3 Oordrag van eiendomsreg ................................................................................. 52
3.6.4 Oordrag van risiko ............................................................................................. 52
3.6.5 Statutêre beskerming van die koper .................................................................. 52
3.7 Huurkontrak .......................................................................................................... 52
3.7.1 Eienskappe van ʼn huurkontrak .......................................................................... 52
3.7.2 Sluiting van huurkontrak .................................................................................... 53
3.7.3 Regte en verpligtinge van die huurder en verhuurder ........................................ 53
3.7.4 Beëindiging van die huurkontrak ....................................................................... 53
3.7.5 Hernuwing van die huurkontrak ......................................................................... 53
3.7.6 Statutêre beskerming van huurders ................................................................... 54
3.8 Versekeringskontrak ............................................................................................. 54
3.8.1 Geskiedenis en bronne van die versekeringskontrak ......................................... 54
3.8.2 Die aard en grondslag van die versekeringskontrak .......................................... 54
3.8.3 Die noodsaaklike elemente van die versekeringskontrak ................................... 54
3.8.4 Die plig van goeder trou .................................................................................... 54
3.8.5 Die partye tot die kontrak ................................................................................... 55
3.8.6 Statutêre beskerming van die versekerde.......................................................... 55
3.9 Bykomende leeswerk ............................................................................................ 55
3.10 Samevatting .......................................................................................................... 55
3.11 Selfevaluering ....................................................................................................... 56
Studie-eenheid 4: Ander aspekte van Handelsreg.......................................................... 59
4.1 Studie-eenheid leeruitkomstes .............................................................................. 59
4.2 Voorgeskrewe handboek ...................................................................................... 60
4.3 Verrykende bronne ............................................................................................... 60
4.4 Hoe kan jy jou begrip verbeter? ............................................................................ 61
4.5 Inleiding ................................................................................................................ 62
4.6 Arbeidsreg ............................................................................................................ 62
4.6.1 Algemene oorsig van arbeidsreg ....................................................................... 62
4.6.2 Die gemenereg en individuele dienskontrak ...................................................... 63
4.6.3 Billikheid in die arbeidsverhoudinge omgewing.................................................. 63
4.6.4 Vier wyses waarop billikheid op die arbeidsverhouding afgedwing word ........... 64
GCL105 Handelsreg
Bladsy 4 Inhoudsopgawe
4.7 Intellektuele goederereg ....................................................................................... 64
4.7.1 Outeursreg ........................................................................................................ 64
4.7.2 Patentereg ......................................................................................................... 65
4.7.3 Handelsmerke ................................................................................................... 65
4.7.4 Konsessiereg .................................................................................................... 65
4.8 Alternatiewe geskilbeslegting ................................................................................ 66
4.8.1 Onderhandeling ................................................................................................. 66
4.8.2 Bemiddeling ...................................................................................................... 66
4.8.3 Arbitrasie ........................................................................................................... 66
4.9 Ondernemingsvorme ............................................................................................ 67
4.9.1 Eenmansaak ..................................................................................................... 67
4.9.2 Vennootskap ..................................................................................................... 67
4.9.3 Maatskappyreg .................................................................................................. 67
4.9.4 Beslote korporasie ............................................................................................. 68
4.9.5 Besigheidstrust .................................................................................................. 68
4.9.6 Koöperasie ........................................................................................................ 68
4.10 Reg op mededinging ............................................................................................. 68
4.10.1 Reg op publieke mededinging ........................................................................... 69
4.10.2 Reg op privaat mededinging .............................................................................. 69
4.11 Samevatting .......................................................................................................... 69
4.12 Selfevaluering ....................................................................................................... 70
Afrikaans/Engelse woordelys .......................................................................................... 73
Bronnelys .......................................................................................................................... 76
Selfevalueringsriglyne ...................................................................................................... 77
GCL105 Handelsreg
Inleiding Bladsy 5
INLEIDING
Suid-Afrika is ʼn regstaat wat beteken dat die reg, en derhalwe ons Grondwet, die hoogste
gesag is in die land. Enige vorm van besigheid of onderneming is dus ook ondergeskik aan
die reg, nl. wetgewing, regspraak en ander gesagsbronne. Handelsreg vorm dus ʼn
belangrike komponent van enige onderneming.
In hierdie vak gaan jy met verskeie fasette van die reg te doen kry, uiteraard met die
gedeeltes van die reg wat van toepassing is op ondernemings in Suid-Afrika. Dit strek van ʼn
inleiding tot die reg, kontraktereg, ondernemingsvormreg tot arbeidswetgewing en
wetgewing rakende mededinging. Die regswêreld is uiteraard nie net beperk tot handelsreg
nie, daarom kan dit net tot jou voordeel strek, indien jy van die verrykende bronne, soos in
die begeleidingsgids uiteengesit, ook gebruik kan maak om jouself so veel moontlik in te lig
oor regsaspekte van belang.
Gebruik hierdie begeleidingsgids saam met jou voorgeskrewe handboek. Vir hierdie vak is
die volgende handboek voorgeskryf:
Schulze, H., Kelbrick, R., Manamela T., Stoop, P., Manamela E., Hurter, E., Masuku, B.
& Stoop, C. 2015. Algemene Beginsels van Kommersiële Reg. 8ste Uitgawe.
Kaapstad: Juta en Kie (Edms) Bpk.
Die gedeeltes wat betrekking het op die inhoud van die studie-eenhede sal telkens aangedui
word. Die gids sal jou dan deur die handboek begelei en poog om moeilike gedeeltes toe te
lig; om aan te vul waar nodig en om die belangrike gedeeltes uit te wys.
Vir eksamendoeleindes moet jy dus die voorgeskrewe gedeeltes in die handboek,
asook hierdie begeleidingsgids bestudeer.
GCL105 Handelsreg
Bladsy 6 Vakleeruitkomste
VAKLEERUITKOMSTE
Kennis en begrip
Na voltooiing van die vak HANDELSREG (GCL105) sal jy in staat wees om jou kennis en
begrip te demonstreer van:
• ʼn Algemene oorsig oor Handelsreg
• Algemene beginsels van Kontraktereg
• Kontrakte
• Ander aspekte van Handelsreg
Vaardighede
Jy sal ook in staat wees om:
• ʼn oorsig te gee van die geskiedenis van die reg, die wetenskap van die reg en
kontrakte.
• begrippe soos konsensus, kapasiteit, moontlikheid, formaliteite, bepalings van ʼn
kontrak, interpretasie van ʼn kontrak en kontrakbreuk te beskryf.
• onderskeid te tref tussen verskillende kontrakte soos ʼn koopkontrak, huurkontrak
en ʼn versekeringskontrak en ʼn oorsig van elk te gee.
• ʼn oorsig van relevante arbeidswetgewing en besigheidsreg te gee.
GCL105 Handelsreg
Woordomskrywing vir evaluering Bladsy 7
WOORDOMSKRYWING VIR EVALUERING
In die afdeling oor selfevaluering, asook in die werkopdragte sal daar van jou verwag word
om sekere take te verrig. Dit is belangrik dat jy presies weet wat van jou verwag word. Die
woordelys hieronder sal jou hiermee help.
Werkwoord Omskrywing
Lys Lys die name/items wat bymekaar hoort
Identifiseer Eien (ken uit) en selekteer die regte antwoorde
Verduidelik Ondersoek die moontlikhede, oorweeg en skryf dan jou
antwoord (verklaring/verduideliking) neer
Beskryf Omskryf die konsep of woorde duidelik
Kategoriseer/
klassifiseer
Bepaal tot watter klas, groep, afdeling bepaalde
items/voorwerpe behoort
Analiseer Om iets te ontleed
Evalueer Bepaal die waarde van ʼn stelling/stelsel/beleid/ens
Toepas Pas die teoretiese beginsels toe in ʼn praktiese probleem
Hersien Evalueer, verbeter en/of wysig ʼn beleid/dokument/stelsel/ens
Maak ʼn studie van Maak seker dat jy alle konsepte en definisies verstaan en in
staat sal wees om dit in jou eie woorde weer te gee, asook
prakties toe te pas
GCL105 Handelsreg
Bladsy 8 Woordomskrywing vir evaluering
Notas
GCL105 Handelsreg
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Handelsreg Bladsy 9
STUDIE-EENHEID 1: INLEIDING TOT HANDELSREG
1.1 Studie-eenheid leeruitkomstes
Kennis en begrip
Na voltooiing van Studie-eenheid 1 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te
demonstreer van die volgende:
• Die geskiedenis van die Suid-Afrikaanse regstelsel
• Die wetenskap van die reg
• Inleiding tot Kontrakreg
Vaardighede
Jy sal ook in staat wees om:
• ʼn kort oorsig van die geskiedenis van die reg, bronne van die reg, Suid-Afrikaanse
howe en hofuitsprake te gee.
• te verduidelik wat onder die “wetenskap van die reg” verstaan word.
• die kontrak as ʼn bron van verpligtinge, vereistes van die sluit van ʼn geldige kontrak
en vryheid om te kontrakteer, te bespreek.
GCL105 Handelsreg
Bladsy 10 Studie-eenheid 1: Inleiding tot Handelsreg
1.2 Voorgeskrewe handboek
Schulze, H., Kelbrick, R., Manamela T., Stoop, P., Manamela E., Hurter, E., Masuku, B. &
Stoop, C. 2015. Algemene Beginsels van Kommersiële Reg. 8ste Uitgawe. Kaapstad: Juta
en Kie (Edms) Bpk.
Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdelings bestudeer:
• Hoofstuk 1, afdelings 1.1-1.3 & 1.6
• Hoofstuk 2, afdelings 2.1-2.2
• Hoofstuk 3, afdelings 3.1-3.3
1.3 Verrykende bronne
Die volgende bronne word aanbeveel as verrykende bronne. Jy hoef nie hierdie bronne aan
te koop nie. As jy dit egter in die biblioteek raakloop, kan dit jou agtergrondkennis in die vak
verbreed.
• Edwards, A.B. 1996. The History of South African Law: An Outline. LexisNexis South
Africa.
• Kleyn, D en Viljoen, F. 2010. Beginnersgids vir Regstudente. 4e uitgawe. Juta.
• Christie, R.H. and Bradfield, G.B. 2010. The Law of Contract in South Africa. 6th ed.
LexisNexis.
1.4 Hoe kan jy jou begrip verbeter?
Jy moet seker maak dat jy die volgende terminologie verstaan:
Sleutelwoord Omskrywing
Aktevervaardiger Prokureur wat oordragdokumente vir onroerende eiendom,
titelaktes, verbande ens. kan voorberei vir indiening en
registrasie deur die Akteskantoor.
Bestorwe boedel Die bates en laste wat ʼn persoon wat afsterf, nalaat.
Delik Onregmatige daad
Die Reg (law) ʼn Sisteem van reëls vir ʼn bepaalde gemeenskap
Dolus eventualis Opset by moontlikheidsbewussyn
Familiereg Die gedeelte van die privaatreg wat oor die sluit van ʼn geldige
huwelik, die regsgevolge van ʼn huwelik, die gronde vir die
GCL105 Handelsreg
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Handelsreg Bladsy 11
beëindiging van ʼn huwelik en die regsverhouding tussen
kinders en ouers handel.
Gesaghebbende
bron
'n Bron waaraan die hof gebind is. ʼn Hof moet hierdie bron in
aanmerking neem wanneer uitspraak gelewer word.
Handeling Vrywillige menslike gedrag
Juris ʼn Regsgeleerde
Jurisdiksie Bevoegdheid van ʼn hof; regsmag
Kodifiseer In een wetboek saamvat.
Konsensus Wilsooreenstemming
Kontrak ʼn Ooreenkoms wat deur twee of meer partye aangegaan word
met die ernstige bedoeling om regtens afdwingbare
verpligtinge daar te stel.
Mandement van
Spolie
ʼn Remedie waarvolgens besit van ʼn regsobjek weer herstel
word.
ʼn Reg (right) Enige reg van ʼn regspersoon teenoor ʼn regsvoorwerp wat
deur die reg beskerm word.
Natuurlike persoon ʼn Mens – insluitend ʼn baba tot ʼn volwassene
Notaris Prokureur wat sodanig gekwalifiseer is om
huweliksvoorwaardekontrakte en ander notariële verbande te
kan opstel en verlei.
Obiter dictum Terloopse opmerking wat buite die rede vir die beslissing val.
Onregmatig ʼn Handeling wat inbreuk maak op die regte van ʼn ander.
Onregverdige
verryking
ʼn Voordeel is bekom ten koste van iemand anders.
Oorredende gesag ʼn Bron wat in ag geneem kan word met die oorweging van ʼn
aangeleentheid. Die hof is nie daaraan gebind nie.
Personereg Die gedeelte van die privaatreg wat oor die ontstaan, bestaan
en beëindiging van die natuurlike persoon as regsubjek
handel.
Persoonlikheidsregte Die reg wat handel met die verhoudinge tussen mense t.o.v.
hul fisiese en psigiese integriteit.
GCL105 Handelsreg
Bladsy 12 Studie-eenheid 1: Inleiding tot Handelsreg
Privaatreg Regsreëls wat die verhoudinge tussen staatsburgers onderling
reguleer.
Publiekreg Regsreëls wat die verhouding tussen die staat en sy burgers
beheer en reguleer.
Ratio decidendi Rede vir die beslissing
Regspersoon Regsentiteite wat nie mense is nie, maar ook as regsubjek
deur die reg erken word.
Regspraak Hofuitsprake gemaak deur howe
Regsubjek Onderdaan van die reg
Regsvoorwerp Enige iets wat ʼn regsubjek se eis tot ʼn reg is.
Rei vindicatio Opeising van eiendom deur die eienaar vanaf enige persoon
in onregmatige besit daarvan.
Status Die kombinasie van regte en verpligtinge van ʼn persoon wat
deel is van ʼn spesifieke klas.
Subjektiewe reg Die verhouding tussen ʼn regsubjek en regsvoorwerp, of ʼn
regsubjek en ander regsubjekte.
Toerekeningsvatbaar Die handeling en gevolge daarvan word verstaan.
1.5 Inleiding
Die reg vorm deel van sosiale wetenskappe. Dit moet deurgaans voldoen aan veranderende
behoeftes van gemeenskappe en is daarom onlosmaaklik verbind aan die gemeenskap wat
dit dien. Ten einde die reg te verstaan is dit nodig om begrip te hê van die gemeenskap
waarbinne dit toepassing vind, asook die geskiedenis van die reg en hoe dit deur jare en
selfs eeue heen ontwikkel het. Enige gemeenskap het reëls nodig om verhoudinge met
daardie mense in die gemeenskap ordelik te bestuur. Die doel van regswetenskap is die
bestudering en evaluering van hierdie regsverhoudinge in ʼn gemeenskap. Die
regswetenskap is op ʼn spesifieke wyse saamgestel om die verskillende verhoudinge in die
gemeenskap te omskryf en duidelik uiteen te sit. Dikwels word hierdie verhoudinge deur
kontrakte gereguleer. ʼn Kontrak is die bron van ʼn verskeidenheid verpligtinge en daarom is
dit belangrik om die sluit van ʼn geldige kontrak te verduidelik en te verstaan.
GCL105 Handelsreg
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Handelsreg Bladsy 13
1.6 Geskiedenis van die Suid-Afrikaanse reg
Handboek: Schulze, et al., 2015: Par 1.1. Lees hierdie afdeling deur en maak seker
dat jy verstaan waar die Suid-Afrikaanse reg vandaan kom.
Die Suid-Afrikaanse reg is nie, soos Europese reg, gekodifiseer nie, m.a.w. opgeteken in
een omslagtige vorm van wetgewing nie. Die reg, van toepassing in Suid-Afrika, word vanuit
verskillende gesaghebbende bronne verkry. Die mees algemene bronne van ons reg is
wetgewing en hofuitsprake, maar soms is dit nodig vir ʼn juris om selfs so ver terug, soos die
Romeinse reg of Romeins-Hollandse reg te gaan om antwoorde vir ʼn probleem te vind. Dit is
dus nodig om die geskiedenis van die Suid-Afrikaanse reg te verstaan omdat dit selfs
vandag nog toepassing kan vind. Die Suid-Afrikaanse reg is die produk van verskeie bronne,
bv. Romeinse reg, Romeins-Hollandse reg en die Engelse reg. Elkeen van hierdie historiese
bronne word afsonderlik hieronder bespreek.
1.6.1 Romeinse reg
Handboek: Schulze, et al., 2015: Par 1.1.1
Die Romeinse reg strek tradisioneel van die periode 753 VC tot 568 NC. Rome was aan die
begin van hierdie tydperk ʼn klein, primitiewe staat met die grootste gedeelte van sy
bevolking wat op plase om die stad gewoon en ʼn bestaan gevoer het. Rome se ekonomie
was hoofsaaklik op boerdery geskoei en daar is feitlik geen handel gedryf nie. Die kern van
die gemeenskap was families met die oudste man in die familie as hoof daarvan. Hy het alle
mag, eiendom en slawe besit. Die reg was dus baie primitief.
Rome het egter spoedig ontwikkel ten einde beheer oor die hele weste van Europa en groot
gedeeltes van Afrika en Asië uit te voer. Die reg het uiteraard nodig gehad om saam met
hierdie omwentelings aan te pas en te verander. Die Romeinse reg het ontwikkel in ʼn
gesofistikeerde regstelsel wat toenemende rykdom, uitgebreide handel en toestroming van
uitlanders kon hanteer. Gedurende 291 NC is die Romeinse reg gekodifiseer en het as die
Corpus Iuris Civilis bekend gestaan. Hierdie werk is vandag steeds ʼn primêre gesagsbron
waarna die Suid-Afrikaanse howe verwys in die oplos van geskille.
1.6.2 Romeinse-Hollandse reg
Handboek: Schulze, et al., 2015: Par 1.1.2
GCL105 Handelsreg
Bladsy 14 Studie-eenheid 1: Inleiding tot Handelsreg
Die Romeinse Ryk het in 476NC tot ʼn val gekom, maar dit het nie tot die uitwissing van die
Romeinse reg gelei nie. Spore van die Romeinse reg het vir twee redes gedurende die
Middeleeue behoue gebly, naamlik:
1) Elke persoon is beoordeel op grond van sy/haar stam of land van herkoms. Die
tradisionele Romeinse burgers moes dus behandel word ingevolge die Romeinse
reg.
2) Die kerk het groot invloed gehad in hierdie tyd en die reg waarvan die kerk gebruik
gemaak het, was Romeinse reg.
Gedurende die 15de en 16de eeue het die Romeinse reg in Nederland vermeng met
bestaande Hollandse gemenereg. Die werke van Romeins-Hollandse juriste, wette in
Nederland en uitsprake van Nederlandse howe vorm vandag steeds deel van die Suid-
Afrikaanse reg.
1.6.3 Engelse reg
Handboek: Schulze, et al., 2015: Par 1.1.3
In 1652, met Jan van Riebeeck se koms na die Kaap, het hy die Romeins-Hollandse reg ook
saamgebring. Na 1814, die jaar wat die Kaap formeel deur Groot Brittanje beset is, was
Romeins-Hollandse reg steeds van krag, maar weens verskeie faktore het die Engelse reg
al meer toepassing gevind. Die Engelse reg was dikwels as direkte verwysing gebruik met
die opstel van nuwe wetgewing en die implementering daarvan.
Die jaar 1910, die jaar van Uniewording, was ʼn mylpaal in die ontwikkeling van Suid-
Afrikaanse reg. Dit was die jaar vir die totstandkoming van ʼn parlement, ʼn universele
regsisteem vir Suid-Afrika en die Appèlafdeling wat universele regsbeslissings kon maak.
Die Engelse reg het dus die grootste impak op die ontwikkeling van die Suid-Afrikaanse reg
gehad.
1.7 Bronne van die reg
Handboek: Schulze, et al., 2015: Par 1.2. Neem kennis van die verskillende bronne
van die reg sodat jy in staat is om dit te lys.
Die Suid-Afrikaanse reg spruit voort vanuit ʼn verskeidenheid van bronne. Sommige van die
bronne is gesaghebbend van aard en ander bronne is oorredende gesag. Howe word gebind
deur gesaghebbende bronne, m.a.w. ʼn hof is gebind aan gesaghebbende bronne en moet
in ooreenstemming daarmee uitspraak lewer. Die howe kan daarteenoor oorredende gesag
GCL105 Handelsreg
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Handelsreg Bladsy 15
bloot in ag neem in die oorweging van ʼn aangeleentheid. Die oorredende gesag kan ʼn hof in
ʼn rigting stuur om ʼn spesifieke uitspraak te lewer. Die bronne van die reg word meer volledig
hieronder bespreek.
1.7.1 Statutêre reg of wetgewing
Handboek: Schulze, et al., 2015: Par 1.2.1
Deur wetgewing, i.e. die daarstel van wette, word reg geskep. Vandag is wetgewing die
belangrikste bron van reg. Wetgewing word gevind in statute (soos deur die Parlement
bepaal en goedgekeur), asook provinsiale wetgewing, afkondigings (proklamasies),
regulasies en munisipale regulasies.
� Die Grondwet
Die belangrikste bron van Suid-Afrikaanse reg is die Suid-Afrikaanse Grondwet, 1996. Die
Grondwet is die hoogste gesag in die land en alle ander wette moet aan die bepalings van
die Grondwet voldoen alvorens dit bekragtig kan word as wetgewing. Indien daar dus ʼn
bepaling in ʼn nuwe wet is wat teenstrydig met die Grondwet is, sal daardie teenstrydige
gedeelte van die wet ongeldig wees. Dit geld egter ook vir huidige wetgewing en nie net
nuwe wetgewing nie. Die Hoërhof kan ʼn bepaling in ʼn bestaande wet ongeldig verklaar,
indien dit teenstrydig is met ʼn bepaling in die Grondwet.
Die voorwoord van die Grondwet vermeld:
We therefore, through our freely elected representatives, adopt this Constitution as the
supreme law of the Republic so as to –
(a) Heal the divisions of the past and establish a society based on democratic values,
social justice and fundamental human rights;
(b) Lay the foundations for a democratic and open society in which government is based
on the will of the people and every citizen is equally protected by law;
(c) Improve the quality of life of all citizens and free the potential of each person; and
(d) Build a united and democratic South Africa able to take its rightful place as sovereign
state in the family of nations.
Die basiese manier om uitvoering aan die bovermelde ideale te gee, is deur die Handves
van Regte, soos vervat in hoofstuk 2 van die Grondwet. Die Handves van Regte is die
hoeksteen van Suid-Afrika en benadruk die demokratiese waardes van menswaardigheid,
gelykheid en vryheid. Die Handves van Regte is op alle reg in Suid-Afrika van toepassing en
bind al drie vlakke van regering, nl. wetgewende gesag (bv. die parlement), uitvoerende
GCL105 Handelsreg
Bladsy 16 Studie-eenheid 1: Inleiding tot Handelsreg
gesag (bv. die polisiediens) en regsprekende gesag (bv. die howe) en alle ander organe van
die staat. Volgens die Grondwet moet die staat die regte, soos vervat in die Handves,
respekteer, beskerm, aanmoedig en uitvoer.
Die Handves van Regte bestaan uit eerste-generasie regte (dit is meestal negatiewe regte
wat mag van die staat wegneem en ʼn plig op die staat plaas om nie op ʼn bepaalde manier
op te tree nie, bv. om nie te diskrimineer of iemand te martel nie), asook tweede-generasie
regte (positiewe sosio-ekonomiese regte wat ʼn verpligting op die staat plaas om alle lede
van gemeenskappe te voorsien met die basiese behoeftes). Eerste-generasie regte sluit ook
regte soos gelykheid, menswaardigheid, lewe en verskeie vryhede van die persoon, van
geloof, van uitdrukking en beroep in. Tweede-generasie regte sluit die reg op behuising,
gesondheidsorg, kos en water, sosiale sekuriteit en formele onderwys in.
Geen van bogenoemde regte is absoluut deurdat dit altyd van toepassing is nie. Selfs
hierdie regte kan in spesiale gevalle beperk word mits –
(a) die beperking deur die toepassing van die reg in die algemeen toegepas kan word.
(b) die beperking billik en regverdig is in ʼn oop demokratiese gemeenskap gebaseer op
menswaardigheid, gelykheid en vryheid.
(c) die beperking alle relevante faktore in ag geneem het, insluitend die aard van die reg,
die belangrikheid van die beperking, die aard van die beperking, die impak daarvan,
die verhouding tussen die beperking en sy doel en alternatiewe.
Daar moet aan al bovermelde vereistes voldoen word alvorens ʼn beperking op ʼn reg in die
Handves van Regte geldig sal wees.
Die Grondwet sit ook ondermeer die struktuur van die staat en staatsorgane, die staat se
funksies en magte uiteen.
� Gewoontereg
Sekere reëls in die samelewing vind toepassing omdat dit in ʼn bepaalde gemeenskap die
norm of gebruik geword het. Gewoontereg bestaan nie uit geskrewe reëls nie, maar
ontwikkel saam met die gebruike van ʼn gemeenskap en word van geslag na geslag
oorgedra. Gereelde gebruike en/of handelinge in die alledaagse lewe, skep dus op die ou
end reg. Alvorens ʼn gebruik geag kan word as deel van die gewoontereg te wees, is daar
sekere vereistes waaraan sodanige gebruik moet voldoen:
a) Dit moet redelik wees.
b) Dit moet reeds vir ʼn lang tyd bestaan.
c) Dit moet oor die algemeen deur die gemeenskap erken en beoefen word.
GCL105 Handelsreg
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Handelsreg Bladsy 17
d) Die inhoud van die reël of bepaling moet duidelik en verstaanbaar wees.
Gewoontereg is van toepassing op handelsreg deurdat daar sekere gebruike in ʼn bepaalde
industrie of besigheid kan voorkom wat die bepaalde persone, wat in daardie industrie
handel of kontrakteer, regtens kan verbind. Sodanige gebruik in ʼn industrie of besigheid
moet ook aan bogenoemde vier bepalings voldoen. Indien daar aan een van die vereistes
nie voldoen nie, sal die hof nie daardie gebruik ag as deel van gemenereg te wees nie.
(Neem kennis van die voorbeeld uit die hofsaak tussen Van Breda v Jacobs 1921, in
Schulze, et al., 2015: 7.)
� Hofuitsprake
Die hofuitsprake van so ver terug soos 1652, asook die hofuitsprake van die vier provinsies
voor 1910 en natuurlik hofuitsprake na 1910 vorm alles deel van gesagsbronne vir die reg in
Suid-Afrika en staan bekend as regspraak.
Die Suid-Afrikaanse howe is tradisioneel verdeel in hoër en laer howe. Die hoër howe is die
Grondwetlike Hof, die Hoogste Hof van Appèl en die Hooggeregshowe.
Die laer howe is laer in status as die hoër howe. Voorbeelde van die laer howe is die
Landdroshowe, Hof vir Klein Eise, en howe van swart hoofmanne van verskillende stamme.
Die jurisdiksie van die laer howe is beperk – dit beteken dat hulle slegs sekere sake en
beperkte persone kan aanhoor.
Die belangrikste uitsprake van die hoër howe word in The South African Law Reports
gepubliseer en is toeganklik vir die publiek. Laer howe word gebind aan hoër howe se
uitsprake. ʼn Laer hof kan dus nie ʼn uitspraak gee in teenstelling met wat ʼn hoër hof oor
dieselfde tipe aangeleentheid beslis het nie.
� Internasionale reg
Indien geen leiding rakende ʼn saak in die bogenoemde bronne gevind kan word nie, kan ʼn
regter hom/haar tot die internasionale reg wend. Internasionale reg is egter nie ʼn
gesaghebbende bron van reg in Suid-Afrika nie, maar slegs oorredend. Dit kan dus ʼn regter
leiding gee in ʼn beslissing en uitspraak, maar ʼn regter is nie gebind om in ooreenstemming
met die internasionale reg ʼn uitspraak te lewer nie.
� Handboeke en joernale
Daar is ʼn verskeidenheid van handboeke en joernale wat deur prokureurs, advokate,
regsakademici, regters, ens. geskryf is. Dit bevat artikels, gesprekke en ontledings rakende
verskeidenheid regsaspekte en kan ook as oorredende gesag aangewend word.
GCL105 Handelsreg
Bladsy 18 Studie-eenheid 1: Inleiding tot Handelsreg
1.8 Howe in die Republiek van Suid-Afrika
Handboek: Schulze, et al., 2015: Par 1.3. Neem kennis van die verskillende howe
sodat jy hulle kan lys.
1.8.1 Die Grondwetlike Hof
Die Grondwetlike Hof is die hof in die Republiek met die hoogste gesag wat die bepalings in
die Grondwet moet interpreteer, beskerm en uitvoer. Die Grondwetlike Hof gee,
byvoorbeeld, uitspraak in ʼn saak wanneer daar inbreuk gemaak is op ʼn fundamentele reg
soos uiteengesit in die Grondwet.
1.8.2 Hoogste Hof van Appèl
Hierdie hof is die appèlhof vir die Hoër Howe met onbeperkte jurisdiksie, behalwe indien ʼn
saak onder die eksklusiewe jurisdiksie van die Grondwetlike Hof ressorteer. Die Hoogste Hof
van Appèl het jurisdiksie om appèlsake aan te hoor wat binne die jurisdiksie van die Hoër
Howe val. Hierdie hof is in Bloemfontein gesetel, maar kan ook in uitsonderlike gevalle in ʼn
ander stad sit.
1.8.3 Hoër Howe
Daar is 13 Hoër Howe, elkeen met hul eie jurisdiksie. Sake wat binne ʼn bepaalde hof se
jurisdiksie ressorteer, word aangehoor in die Hoër Hof binne daardie provinsie en/of
jurisdiksie. Byvoorbeeld, indien die saak in Pretoria aangehoor moet word, sal dit onder die
Noord Gauteng Hoër Hof, Pretoria se jurisdiksie ressorteer. Hoër Howe gee uitsprake oor,
ondermeer die volgende aspekte: egskeidings, die status van ʼn persoon t.o.v.
geestesongesteldheid, aansoeke vir die sekwestrasie van ʼn persoon se boedel, die
likwidasie van ʼn maatskappy en die geldigheid van die interpretasie van ʼn testament. Hoër
Howe mag ook sake rakende die inbreukmaking van ʼn fundamentele Grondwetlike reg
aanhoor.
Die Hoër Howe is gesetel in Bisho, Bloemfontein/Mangaung, Kaapstad, Durban,
Grahamstad, Johannesburg, Kimberley, Mafikeng, Pietermaritzburg, Port Elizabeth/Nelson
Mandela Baai, Pretoria, Thohoyandou en Mmtata.
1.8.4 Amptenare van die Hoër Howe
ʼn Registrateur is aangestel vir elk van die Hoër Howe om toe te sien dat die howe effektief
funksioneer. Hulle, en hul assistente, is verantwoordelik vir die uitreik van proses
(dagvaardings, lasbriewe ens.), om sake op die hofrol te plaas, hofbevele uit te reik en na
hofrekords om te sien.
GCL105 Handelsreg
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Handelsreg Bladsy 19
Vir elke Hoër Hof is ʼn aantal Balju's ook aangestel om prosesse te beteken en vonnisse en
hofbevele uit te voer.
Sommige Hoër Howe het ook ʼn Meester wat sekere administratiewe funksies moet verrig,
veral t.o.v. bestorwe en insolvente boedels, asook minderjariges en gestremde persone.
Die regsprofessie in Suid-Afrika is in twee hoofgroeperinge verdeel, nl. advokate en
prokureurs. Die wesenlike verskil tussen die twee is dat advokate meestal in die
Grondwetlike Hof, Hoogste Hof van Appèl en Hoër Howe verskyn. Advokate ontvang hul
instruksies vanaf prokureurs. Prokureurs verskyn meestal in die Landdroshowe. Prokureurs
kan ook notarisse en/of aktevervaardigers wees. Prokureurs ontvang hul instruksies vanaf
kliënte, oftewel die publiek.
1.8.5 Landdroshowe
Landdroshowe word in die meeste dorpe in die Republiek aangetref, maar het beperkte
jurisdiksie. Landdroste mag nie sake wat onder die eksklusiewe jurisdiksie van ʼn Hoër Hof
val, aanhoor nie. Landdroshowe word gebind deur uitsprake van hoër howe.
Die klerk van die hof verrig min of meer dieselfde funksies as die griffier of registrateur van
die Hoër Howe. Die Balju van die Landdroshof verrig ook min of meer dieselfde funksies as
die Balju van die Hoër Hof.
1.9 Hofuitsprake
Handboek: Schulze, et al., 2015: Par 1.6. Neem kennis van hierdie afdeling en maak
seker dat jy die begrippe onder die knie het.
Die belangrikste gedeelte van ʼn hofuitspraak word die ratio decidendi genoem. Dit beteken
letterlik 'die rede vir die beslissing'. Dit is die ratio decidendi van ʼn hofsaak wat bindend is op
diegene teen wie die uitspraak gelewer is en ook bindend op laer howe om die uitspraak te
volg en toe te pas in hulle uitsprake. Dit beteken egter nie dat, indien ʼn hofuitspraak bindend
is, elke woord of sin wat geuiter is, bindend is nie. Die eerste stap is om die wesenlike feite
op grond waarvan die uitspraak gemaak is, te bepaal. Die ratio decidendi is dan die regter of
landdros se gevolgtrekking aan die hand van hierdie wesenlike feite.
Enige verklaring wat deur ʼn hof gemaak is en buite die ratio decidendi val, staan bekend as
die obiter dictum. Dit beteken 'terloopse opmerking'. ʼn Obiter dictum is nie bindend nie en
vorm dus nie deel van die kernrede vir die uitspraak nie. Dit is wel oorredende gesag en kan
in ʼn latere saak aangewend word en ook as die ratio decidendi van daardie volgende saak
gebruik word.
GCL105 Handelsreg
Bladsy 20 Studie-eenheid 1: Inleiding tot Handelsreg
1.10 Die wetenskap van die reg – die term "reg"
Handboek: Schulze, et al., 2015: Hoofstuk 2. Bestudeer hierdie hoofstuk ten einde
die wetenskap van die reg te verstaan en te kan verduidelik.
1.10.1 Betekenis van die reg (law)
Handboek: Schulze, et al., 2015: Par 2.1.1. Maak ʼn studie van die afdeling en maak
seker dat jy die begrip onder die knie het.
Daar moet tussen "die reg" (law) en "ʼn reg" (right) onderskei word. Die reg (law) verwys na
ʼn sisteem van reëls wat op ʼn gemeenskap van toepassing is. ʼn Reg (right) is enige reg wat
ʼn regsubjek teenoor ʼn regsobjek het en wat deur die reg beskerm word.
Die regswêreld kan slegs verstaan word, indien dit uiteengesit en gestipuleer word en as
daar grense uitgewys word. Regsekerheid sal dus bestaan, byvoorbeeld, indien wette
duidelik gestipuleer is om sodoende ʼn persoon se regte en verpligtinge duidelik uiteen te sit.
Tradisioneel word daar grootliks onderskeid getref tussen publiekreg en privaatreg. Daar is
wel gevalle waar die publiekreg en privaatreg oorvleuel.
Die publiekreg bestaan uit regsreëls wat die verhouding tussen die staat en sy burgers
beheer. Privaatreg is die regsreëls wat die verhoudinge tussen staatsburgers onderling
reguleer. Elkeen van hierdie hoofkategorieë het ook verdere sub-kategorieë, bv. publiekreg
kan in internasionale reg, grondwetlike reg, administratiefreg, strafreg en strafprosesreg
verdeel word. Privaatreg kan in personereg, familiereg, huweliks- en huweliksgoederereg
verdeel word.
ʼn Verdere kategorie, afgesien van publiekreg en privaatreg, van die reg is handelsreg.
Handelsreg het sy oorsprong vanuit besigheidsaktiwiteite en/of persone wat handel gedryf
het. Handelsreg kan in die volgende sub-kategorieë verdeel word, nl. koopkontrakte, huur-
en huurkoopooreenkomste, insolvensie, maatskappye, vennootskappe, beslote korporasies,
agente, sekuriteit, versekering, vervoerkontrakte, arbeidsreg, intellektuele goederereg, reg
op mededinging, verbruikersreg en belastingreg. Die reëls van privaatreg wat op handelsreg
van toepassing is, word hieronder bespreek.
1.10.2 Die betekenis van ʼn reg (right)
Handboek: Schulze, et al., 2015: Par 2.1.2. Maak ʼn studie van die afdeling en maak
seker dat jy die begrippe onder die knie het.
GCL105 Handelsreg
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Handelsreg Bladsy 21
Soos vroeër genoem, is ʼn reg enige reg van ʼn regsubjek teenoor ʼn regsvoorwerp wat deur
die reg beskerm word. So ʼn reg wat regtens beskerm word, staan as ʼn subjektiewe reg
bekend. Die aard van regsubjekte, regsobjekte en subjektiewe regte word deur objektiewe
reg bepaal.
� Regsubjekte
ʼn Regsubjek is ʼn mens of entiteit wat onderdanig is aan die reg en op wie die reg van
toepassing is en tot wie se voordeel dit strek. Elke regsubjek het regsbevoegdheid, m.a.w.
iemand wat die regte en verpligting kan opneem. In die reg word na alle regsubjekte verwys
as persone. Die reg onderskei tussen twee tipes persone, nl. natuurlike persone en
regspersone. Die term “mense” en “persone” is dus in die reg nie sinonieme van mekaar nie,
maar “persone” en “regsubjekte” is sinonieme.
a) Natuurlike persoon
Die reg verwys na ʼn mens as ʼn natuurlike persoon en sluit alle mense, van baba tot
volwassene in. Elke mens/natuurlike persoon kan dus regte en verpligtinge hê. So
beskerm die reg byvoorbeeld die fisiese integriteit, eer en aansien van ʼn pasgebore
baba en bepaal ook dat so ‘n baba eiendom kan erf.
b) Regspersoon
Entiteite wat nie mense is nie, moet ook deur die reg as regsubjekte erken word. Dit
beteken nie dat sulke regsubjekte fisies moet bestaan of ook ʼn persoonlikheid het
nie, maar dat dit deur die reg as houers van regte en gesag erken word. Voorbeelde
van regspersone is ʼn maatskappy, universiteit, munisipaliteit en die staat. ʼn
Regspersoon het dus ook regte en regsaanspreeklikheid. Die mense wat dus by die
regspersoon werk kan afsterf, maar die regspersoon kan steeds voortbestaan.
ʼn Maatskappy is een van die belangrikste regspersone. ʼn Maatskappy kan in sy
naam, en nie in die lede van daardie maatskappy se persoonlike hoedanigheid nie,
bv. ʼn eis vir skadevergoeding teen iemand anders, of ʼn ander maatskappy instel. Net
so is die maatskappy ook aanspreeklik vir daardie maatskappy se laste en kan die
aandeelhouers nie persoonlik aanspreeklik gehou word daarvoor nie.
GCL105 Handelsreg
Bladsy 22 Studie-eenheid 1: Inleiding tot Handelsreg
� Regsvoorwerp
ʼn Regsvoorwerp is enige iets wat ʼn regsubjek se eis tot ʼn reg is. Byvoorbeeld, intellektuele
eiendom is die objek van ʼn regsubjek se eis tot ʼn reg.
� Subjektiewe reg
Die verhouding tussen ʼn regsubjek en ʼn regsvoorwerp, of ʼn regsubjek en ander regsubjekte
kan omskryf word as ʼn reg. Alle regte kan op een of ander manier aan ʼn regsobjek gekoppel
word. Regte kan verskillend geklassifiseer word aan die hand van die regsobjek:
a) Saaklike reg is ʼn reg van ʼn regsubjek teenoor eiendom, bv. ʼn boek, ʼn pen of ʼn tafel.
Saaklike reg word soos volg geklassifiseer:
i) Eienaarskap – die mees omvattende saaklike reg van almal.
ii) Servitute – dit word verdeel in saaklike servitute (beperkte reg tot iemand
anders se grond, bv. om beeste daar te laat wei) en persoonlike servitute
(gebruik van iemand anders se grond en vrugte daarop).
iii) Verband – gee aan die houer van die verband ʼn reg tot sekuriteit t.o.v. die
eiendom wat deur die verband verswaar is. Die verbandhouer het die reg om
die eiendom te verkoop, indien daar skuld uitstaande op die verband is.
b) Intellektuele goederereg is regte t.o.v. intellektuele eiendom. Voorbeelde daarvan is
ʼn kunstenaar se kunswerk, ʼn skrywer se literatuur, ʼn uitvinder se idee en ʼn
ontwerper se ontwerpe.
c) Persoonlikheidsregte – dit is regte wat iemand se persoonlikheid raak, bv.
integriteit, reputasie, ens.
d) Persoonlike regte – dit verwys na regte ingevolge optrede, bv. om iets te gee, te
doen of om nie iets te doen nie.
1.11 Privaatreg
1.11.1 Personereg
Handboek: Schulze, et al., 2015: Par 2.2.1. Maak ʼn studie van die afdeling en maak
seker dat jy die begrippe onder die knie het.
Personereg is die gedeelte van die privaatreg wat oor die ontstaan, bestaan en beëindiging
van die natuurlike persoon as regsubjek handel. Die personereg bepaal dus:
a) Wie regsubjekte (onderdane van die reg) is;
GCL105 Handelsreg
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Handelsreg Bladsy 23
b) hoe iemand ʼn regsubjek word en hoe dit beëindig word;
c) die verskillende klasse van regsubjekte; en
d) die regstatus van elke regsubjek.
ʼn Mens en sy regskapasiteit kom tot stand by geboorte. Die regte van ʼn ongebore baba
word ook beskerm op voorwaarde dat die baba lewendig gebore word.
ʼn Mens se regskapasiteit word beëindig by sy/haar dood. ʼn Oorledene kan dus nie regte
en/of verpligtinge hê nie. Die reg beskerm wel die liggaam van ʼn oorledene ten gunste van
die gemeenskap en beskerm ook sy/haar bates ten bate van die oorledene se skuldeisers
en erfgename.
Die reg tref onderskeid tussen verskillende klasse regsubjekte. Minderjariges het,
byvoorbeeld, nie dieselfde regte as meerderjariges nie a.g.v. status. Die status van ʼn
persoon is die kombinasie van ʼn persoon, wat deel is van ʼn spesifieke klas, se regte en
verpligtinge. Status word vanuit regsweë toegeken. Dit is, vanuit ʼn regsperspektief, die
posisie wat ʼn persoon beklee en dit bepaal die regte en verpligtinge wat aan daardie
regsubjek toegeken word. Daar is verskeie faktore wat ʼn persoon se status bepaal, bv.
ouderdom, geslag, huwelikstatus, toerekeningsvatbaarheid, ens. Personereg handel met die
invloed van hierdie verskillende faktore op ʼn regsubjek se status. ʼn Regsubjek se status is
dus bepalend van hoe, wanneer en in welke mate daardie regsubjek regtens mag handel.
1.11.2 Familiereg
Handboek: Schulze, et al., 2015: Par 2.2.2. Maak ʼn studie van die afdeling en maak
seker dat jy die begrippe onder die knie het.
Familiereg is die gedeelte van privaatreg wat oor die sluit van ʼn geldige huwelik, die
regsgevolge van ʼn huwelik, die gronde vir die beëindiging van ʼn huwelik en die
regsverhouding tussen kinders en ouers handel. Familiereg het niks met die verhouding
tussen familielede te make nie, maar het te doen met die twee partye wat in die huwelik
staan, asook die verhouding tussen ouers en kinders.
1.11.3 Persoonlikheidsregte
Handboek: Schulze, et al., 2015: Par 2.2.3
Persone het sekere regte rakende hul fisiese bestaan, integriteit en reputasie. Almal het,
byvoorbeeld, die reg om nie aangerand te word nie. Hierdie reg word deur die strafreg en
GCL105 Handelsreg
Bladsy 24 Studie-eenheid 1: Inleiding tot Handelsreg
siviele reg beskerm. Net so het almal die reg om nie beledig te word of ʼn slagoffer van
naamskending te wees nie.
Persoonlikheidsregte handel met die verhoudinge tussen mense t.o.v. hul fisiese en
psigiese integriteit. Enige een wat inbreuk op hierdie reg van integriteit en reputasie maak,
kan beveel word om ʼn bedrag geld as kompensasie (vergoeding) te betaal.
ʼn Belangrike persoonlikheidsreg is die reg op privaatheid. Elkeen het die reg om ʼn private
lewe te lei en, indien iemand sonder toestemming inbreuk maak op iemand se privaatheid
deur, byvoorbeeld, sonder toestemming ʼn foto te publiseer, word daar inbreuk gemaak op
daardie reg van privaatheid. Persoonlikheidsregte is ook, soos alle ander regte, onderworpe
aan sekere beperkinge. ʼn Politieke figuur kan, byvoorbeeld, nie kla indien daar ʼn spotprent
van hom/haar in ʼn koerant verskyn nie.
1.11.4 Vermoënsreg
Handboek: Schulze, et al., 2015: Par 2.2.4. Maak ʼn studie van die afdeling en maak
seker dat jy die begrippe onder die knie het.
ʼn Persoon se erfgoed bestaan uit regte en verpligtinge wat ʼn geldelike waarde het, dus die
som van ʼn persoon se bates en laste.
� Sakereg
Sakereg handel oor die verhoudinge tussen persone en fisiese voorwerpe. Die toekenning
en erkenning van regte oor sake beheer hierdie verhouding tussen persone en regte op
sake. Die saaklike reg van eienaarskap gee ʼn breë spektrum van regte aan die eienaar,
byvoorbeeld om die saak te gebruik, geniet, verkoop, verhuur of selfs te vernietig.
Eiendomsreg is die hoeksteen van saaklike regte en terselfdertyd ook ʼn baie omvattende
reg.
a) Eiendomsreg
Die eienaar van ʼn saak kan besluit hoe daar met die saak gehandel word. Dit
beteken egter nie dat die eienaar onbeperkte beheer oor die saak kan uitoefen nie.
Die algemene regte van ʼn eienaar (om die eiendom te gebruik, geniet, vernietig,
verkoop, ens.) word nogtans beperk deur die publiekreg en regte van ander.
Voorbeelde van sulke beperkinge deur die publiekreg is bouregulasies,
sanitasieregulasies, verdeling van grond, verkeersregulasie, ens. Die belange van
die gemeenskap beperk altyd eienaarskap. ʼn Eienaar se regte kan ook, byvoorbeeld,
deur ʼn buurman se regte op eienaarskap beperk word.
GCL105 Handelsreg
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Handelsreg Bladsy 25
b) Eienaarskap teenoor besit
Daar moet onderskei word tussen eienaarskap en om in besit te wees van eiendom,
aangesien dit twee verskillende regskonsepte is. Die persoon wat die reg het op
eienaarskap van eiendom is nie noodwendig die persoon in besit daarvan nie.
Die besit van eiendom bestaan uit twee elemente, nl. fisiese element en psigiese
element. Die fisiese element is om fisies in beheer van die eiendom te wees. Die
psigiese element is die bedoeling om fisiese beheer oor die eiendom uit te oefen.
Fisiese beheer oor die eiendom impliseer nie noodwendig direkte en onmiddellike
beheer daaroor nie.
c) Verkryging van eiendomsreg
Daar is verskillende maniere om eiendomsreg te bekom en sluit ondermeer die
onderstaande in:
i) Besetting – dit is waarskynlik die oudste manier om eienaarskap te bekom.
Indien iemand eiendom (wat aan niemand behoort nie) in besit neem met die
bedoeling om die eienaar daarvan te wees, vestig eienaarskap oor daardie
eiendom. Jy kan egter nie die eienaar word deur die besetting van iemand
anders se eiendom nie.
ii) Verjaring – ʼn persoon kan die eienaar van eiendom word deur verjaring, indien
daardie persoon openlik in besit was of die eienaar was vir ʼn ononderbroke
tydperk van dertig jaar.
iii) Roerende eiendom – die mees algemene manier om eienaarskap van
roerende eiendom te bekom, is by wyse van lewering. Hierdie metode is slegs
van toepassing op roerende eiendom, m.a.w. eiendom wat van een plek na ʼn
ander beweeg kan word, byvoorbeeld, motorvoertuie, boeke, meubels, ens. Die
blote sluit van ʼn ooreenkoms vestig nie eienaarskap in die roerende eiendom
nie, maar eienaarskap word oorgedra deur die lewering van die eiendom. Dit
moet verder ook die bedoeling van die partye wees om eienaarskap van die
eienaar na die ander persoon te dra.
iv) Onroerende eiendom – die reg van eienaarskap oor onroerende eiendom vind
nie plaas deur die lewering van die eiendom nie, aangesien die eiendom nie
fisies aan iemand gelewer kan word nie. Oordrag van eienaarskap vind plaas
deur die registrasie van die eiendom by die Akteskantoor, in die naam van die
eienaar. Die eienaar dra dus eienaarskap oor aan die nuwe eienaar by wyse
van registrasie van die eiendom.
GCL105 Handelsreg
Bladsy 26 Studie-eenheid 1: Inleiding tot Handelsreg
d) Die beskerming van eienaarskap en besit
Eienaarskap van eiendom word deur die remedie genaamd rei vindicatio beskerm.
Die remedie van rei vindicatio beteken dat ʼn regmatige eienaar die eiendom kan
terugneem van ʼn persoon wat onregmatig in besit daarvan is. Die reg beskerm egter
nie net eienaarskap nie, maar ook die besit van eiendom. ʼn Eienaar mag daarom nie
ʼn saak met geweld weer terugneem van die persoon wat onregmatig in besit daarvan
is nie. Die regsbeginsel is dat niemand teen sy/haar wil van besit ontneem mag word
nie. Die remedie waarvolgens besit weer herstel word, word die mandement van
spolie genoem.
e) Servitute
Die reg van servituut is ʼn beperkte saaklike reg oor iemand anders se eiendom. Die
servituut gee aan die houer daarvan sekere regte en voorregte om die eiendom op ʼn
spesifieke wyse te gebruik.
ʼn Servituut word verkry deur die registrasie daarvan, oor die toepaslike eiendom, by
die Akteskantoor.
f) Verband en pand
ʼn Verband en pand oor ʼn eiendom is beperkte saaklike regte waarvan eienaarskap
aan iemand anders behoort. Die voorwerp van ʼn verband is onroerende eiendom en
ʼn verband word, d.m.v. ʼn titelakte, oor die eiendom by die Akteskantoor geregistreer.
ʼn Pand se voorwerp is roerende eiendom en word verkry deur ooreenkoms vir die
lewering van die eiendom.
� Erfreg
Indien ʼn persoon afsterf, word dit wat hy/sy nalaat die bestorwe boedel genoem. Dit
bestaan uit al die bates en laste wat die persoon gehad het tydens sy/haar leeftyd en ook dit
wat nou, a.g.v. die persoon se dood, dalk ʼn bate of las word. Die boedel word deur een of
meer eksekuteurs geadministreer. Die Meester van die Hof stel die eksekuteur aan. Dit is
die eksekuteur se verpligting om alle uitstaande skuld van die oorledene te vereffen en die
bates te verdeel. Nadat alle skuld betaal is, word die balans onder die erfgename of
bevoordeeldes verdeel.
Die eksekuteur is die regsverteenwoordiger van die oorledene en hanteer derhalwe
regsgedinge namens die boedel, hetsy om regsgedinge in te stel of te verdedig.
Die oorledene se testament kan bepaal wie die Meester as eksekuteur moet aanstel. Die
testament kan ook bepaal wie die erfgename of bevoordeeldes van die boedel is. Indien ʼn
GCL105 Handelsreg
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Handelsreg Bladsy 27
geldige testament bestaan, vererf die boedel ingevolge die bepalings van die testament.
Indien daar geen geldige testament is nie, vererf die boedel intestaat en sal die reëls van
intestate erfreg van toepassing wees.
� Intellektuele eiendomsreg
Die geskiedenis dui aan dat daar nog altyd eksterne goed was wat vir die mens belangrik is,
bv. kunswerke, uitvindsels, skeppings, ens. Daar kan ʼn reg vestig op alle produkte van
menslike intellek en/of breinkrag wat ekonomiese waarde het en onliggaamlik is. Die
belangrikste regte hiervan is patente, outeursreg, handelsmerke, modelle, ens. Dit is alle
regte wat met ʼn mens se denke te make het.
� Verbintenisreg
ʼn Verpligting ontstaan vanuit ʼn verbintenis (regsverhouding) tussen regsubjekte a.g.v. ʼn
persoonlike reg wat een of albei van hulle het. Persoonlike regte kan uit ʼn kontrak, delik of
onregmatige verryking voortspruit.
Handboek: Schulze, et al., 2015: Par 2.2.4.4 (a) tot (c). Sien die voorbeelde
uiteengesit op bladsy 37.
� Deliktereg
Skade kan deur een persoon van ʼn ander verhaal word, indien daar gronde is vir die
skadevergoeding. Indien die skade egter deur ʼn delik (onregmatige daad) veroorsaak is, sal
die persoon wat die delik gepleeg het deur die reg verplig word om die ander persoon te
vergoed vir die skade of verlies. Die reg omskryf wat die vereistes vir ʼn delik is en ook welke
remedies tot die persoon wat skade gelei het, se beskikking is. Regsubjekte se regte word
beskerm op twee maniere, nl. die benadeelde party kan die hof nader vir ʼn interdik wat die
ander persoon verbied om voort te gaan met die onregmatige handeling, of die skuldige
party kan beveel word deur die hof om die benadeelde party te vergoed vir die skade of
verlies.
ʼn Delik kan omskryf word as: ʼn onregmatige strafbare daad ingevolge waarvan ʼn persoon
(pleger van ʼn onregmatige daad, oftewel die dader) ʼn ander persoon (die benadeelde)
skade berokken en waar die benadeelde die reg om vergoed te word, of vergoeding te
ontvang vir die skade, verkry.
Die onderstaande elemente van ʼn delik is dus teenwoordig:
GCL105 Handelsreg
Bladsy 28 Studie-eenheid 1: Inleiding tot Handelsreg
a) Handeling
ʼn Handeling is vrywillige menslike gedrag, maar het nie nodig om opsetlik te wees
nie. Slegs ʼn mens, nie diere nie, kan dus volgens die reg ʼn handeling pleeg. Die
menslike gedrag kan ʼn optrede of versuim wees en word uit vrye wil uitgevoer. ʼn
Persoon wat, byvoorbeeld, in sy slaap loop of agter ʼn stuurwiel flou raak, tree nie
volgens die reg in vrye wil op nie.
b) Onregmatig
Alvorens ʼn handeling as ʼn delik geag kan word moet dit ook onregmatig wees. ʼn
Handeling is onregmatig, indien dit inbreuk maak op die regte van ander, bv. indien
iemand aangerand word. Indien ʼn persoon egter sy eie reg uitgeoefen het, kan dit nie
as onregmatig beskou word nie. Die onderstaande gronde vir regverdigheid word
uitgelig:
i) Noodsaaklikheid – indien ʼn persoon deur eksterne faktore in so ʼn posisie
geplaas word dat regmatige belange slegs beskerm kan word, indien daar op
die regte van ʼn ander inbreuk gemaak word, is die handeling nie onregmatig
nie. Byvoorbeeld, indien Gert skade aan Koos se huis aanrig om vir Marie van
die brandende huis te red, het Gert nie onregmatig opgetree nie. Gert het Marie
se belange in ʼn gevaarlike situasie beskerm.
ii) Selfverdediging – indien ʼn persoon homself/haarself op ʼn billike manier
verdedig van ʼn onregmatige aanval deur iemand anders, is dit selfverdediging.
Dit moet egter verdediging teen die onregmatige handeling van ʼn ander mens
wees, aangesien slegs ʼn mens ʼn onregmatige handeling kan pleeg.
iii) Ooreenkoms – indien ʼn handelingsbevoegde persoon instem of toestemming
gee tot besering of pyn, sal die oorsaak van sodanige besering of pyn regmatig
wees. Byvoorbeeld, indien ʼn persoon instem tot ʼn besering, aanvaar die
persoon ook die risiko's daaraan verbonde. Mpo stem, byvoorbeeld, in dat
dr. Chris, ʼn chirurg, sy blindederm mag uithaal. Mpo het derhalwe ook vir die
risiko's van die operasie ingestem. Toestemming kan uitdruklik of stilswyend
gegee word, maar geen persoon kan toestem tot iets wat teen die goeie sedes
is nie. Toestemming moet vryelik gegee word en nie onder dwang nie en die
party wat toestemming gee moet bewus wees van die gevolge wat sy/haar
toestemming mag inhou, anders is dit nie geldige toestemming nie.
iv) Statutêre gesag – ʼn persoon se handeling kan nie onregmatig wees, indien
hy/sy in ooreenstemming met ʼn wet optree nie.
GCL105 Handelsreg
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Handelsreg Bladsy 29
v) Uittarting – dit vind plaas indien iemand uitgetart of uitgelok word deur ʼn ander
persoon se woorde of dade wat skade berokken. Uittarting is egter nie ʼn
verweer, indien die verbale uittarting aanleiding gegee het tot fisiese
aanranding nie.
c) Skuld
ʼn Onregmatige handeling sal gevolge hê vir die kwaaddoener, indien hy/sy opsetlik
of nalatig opgetree het. In so ʼn geval het die kwaaddoener skuld. Opsetlikheid en/of
nalatigheid sal teenwoordig wees, indien die persoon die aard en gevolge van die
handeling kan begryp. Die dader moet dus toerekeningsvatbaar wees, m.a.w. die
handeling en gevolge daarvan kan verstaan. ʼn Geestesongestelde persoon of kind
onder die ouderdom van sewe word nie geag toerekeningsvatbaar te wees nie en
kan daarom nooit skuld dra nie.
Indien ʼn persoon se wil gerig is op ʼn bepaalde handeling, maar die moontlikheid van
ʼn onregmatige handeling wat daaruit kan voortspruit word voorsien, kan die persoon
skuld hê aan die voortspruitende onregmatige handeling, al het hy nie noodwendig
die bedoeling gehad om daardie handeling te pleeg nie. Dit staan ook as dolus
eventualis bekend. Die kriteria is ʼn redelike man/vrou toets.
Indien die dader en die benadeelde albei skuld het in die skade wat plaasgevind het,
sal die skade proporsioneel bereken word.
d) Kousaliteit
ʼn Dader kan slegs aanspreeklik gehou word vir die gevolge wat uit sy/haar handeling
voortspruit, m.a.w. dit wat die dader veroorsaak het. Die een element vir die
kousaliteitstoets is om te bepaal of die skade steeds sou plaasvind indien die
handeling nie plaasgevind het nie. Die ander element is om vas te stel of daar so ʼn
nabye verhouding tussen die handeling en die gevolge bestaan dat dit op die dader
se handeling reflekteer wanneer billikheid, geregtigheid en redelikheid in ag geneem
word.
e) Skade
Skade word gely, indien die dader se handeling die direkte oorsaak is van die
benadeelde se boedel wat gekrimp het. Skade word dan bepaal deur die huidige
waarde van die boedel te vergelyk met dit wat die boedel sou wees, indien die delik
nie plaasgevind het nie. Die benadeelde se boedel moet dan herstel word in die
posisie wat dit was of sou wees, indien die delik nie plaasgevind het nie.
GCL105 Handelsreg
Bladsy 30 Studie-eenheid 1: Inleiding tot Handelsreg
� Onregverdige verryking
Die beginsel wat in die Suid-Afrikaanse reg bestaan, is dat geen persoon ten koste van ʼn
ander verryk mag word nie. Onregverdige verryking beteken dus dat daar geen
regsgeldige gronde vir ʼn persoon bestaan om ʼn voordeel te verkry nie, of dat die voordeel
bekom is ten koste van iemand anders. ʼn Eis vir onregverdige verryking is beperk tot die
bedrag waarmee ʼn persoon inderdaad verryk is.
Daar rus een van twee verpligtinge op die verrykte persoon, naamlik:
a) Restitusie – die eiendom of geld waarmee die persoon verryk is, kan van hom/haar
verhaal word.
b) Vergoeding – die verrykte persoon kan nie die eiendom waarmee hy/sy verryk is
teruggee nie en moet daarom die verarmde persoon vir die waarde daarvan vergoed.
1.12 Kontrak as bron van verpligtinge
Handboek: Schulze, et al., 2015: Par 3.1. Lees hierdie afdeling deur en maak seker
dat jy verstaan wat bedoel word met die kontrak as bron van verpligtinge.
ʼn Kontrak kan omskryf word as ʼn ooreenkoms wat deur twee of meer partye aangegaan
word met die ernstige bedoeling om regtens afdwingbare verpligtinge daar te stel.
ʼn Verpligting is die regsverhouding wat tussen partye tot ʼn ooreenkoms bestaan wanneer
hulle persoonlike regte teenoor mekaar het en hulle of geregtig is tot ʼn prestasie of verplig
word om te presteer. ʼn Prestasie kan ʼn verpligting wees om iets te doen of nie te doen nie,
of om iets te lewer. ʼn Persoonlike reg kan ontstaan vanuit ʼn delik of ʼn kontrak.
Die sluiting van ʼn kontrak het dus verpligtinge tot gevolg.
Nie alle ooreenkomste is kontrakte nie en nie alle ooreenkomste skep verpligtinge nie. Die
verskil tussen ʼn kontrak en ander ooreenkomste blyk duidelik uit die bedoeling van die
partye en die verskillende gevolge wat voortspruit uit die ooreenkomste.
ʼn Persoon kan nie met hom/haarself kontrakteer nie, behalwe indien dit in ʼn ander kapasiteit
gebeur.
1.13 Vereistes vir die sluit van ʼn geldige kontrak
Handboek: Schulze, et al., 2015: Par 3.2. Maak ʼn studie van hierdie afdeling sodat jy
die vereistes kan beskryf.
GCL105 Handelsreg
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Handelsreg Bladsy 31
Daar is sekere regsvereistes waaraan ʼn kontrak moet voldoen om ʼn regsgeldige en
afdwingbare kontrak te wees:
a) Konsensus – daar moet wilsooreenstemming tussen die partye wees. Die partye tot
die kontrak moet ooreenkom op die doelstellings van die ooreenkoms. Elke party tot
die ooreenkoms moet dus die intensie/bedoeling hê dat sekere regte en verpligtinge,
wat elkeen van die partye tot die ooreenkoms bind, vanuit die kontrak moet ontstaan.
Die partye moet ook hierdie intensie duidelik aan mekaar maak.
b) Handelingsbevoeg – elke party moet in staat wees om ʼn regshandeling uit te voer.
Elke party moet dus regsbevoeg wees om te kan handel.
c) Wettig – die kontrak moet regtens uitvoerbaar wees. Dit impliseer dat die kontrak,
asook die regte en verpligtinge wat daaruit voortspruit deur die reg toegelaat word en
dat een of ander wet nie oortree sal word nie. Die kontrak moet dus wettig wees.
d) Uitvoerbaar – die kontrak moet fisies uitvoerbaar wees. Dit moet dus moontlik wees
om die regte en verpligtinge van die kontrak uit te voer.
e) Formaliteite – die formaliteite word voorgeskryf vir die totstandkoming van die
kontrak en moet daarom in ag geneem word.
1.14 Kontraktuele vryheid
Handboek: Schulze, et al., 2015: Par 3.3
Die vryheid om te kontrakteer met wie jy wil en volgens welke terme, is ʼn baie belangrike
beginsel in ons reg. Daardie reg op vryheid om te kontrakteer kan wel ingeperk word, indien
die kontrak onwettig is.
Die onderstaande wette is belangrik vir die vryheid om te kontrakteer:
a) Die Grondwet van die Republiek van Suid-Afrika, 1996.
Die Grondwet is die hoogste gesag in ons land. Hoofstuk 2 bevat die Handves van
Regte en dit definieer ons grondwetlike regte. Die Grondwet erken, ondermeer
individuele vryheid, gelykheid en om deel te neem aan die ekonomie. Kontraktereg
beginsels word ook in die Grondwet beskerm, bv. vryheid om te kontrakteer, publieke
beleid, billikheid en gelykheid.
b) Die Wet op Bevordering van Gelykheid en Verbod op Onbillike Diskriminasie, Wet 4
van 2000.
GCL105 Handelsreg
Bladsy 32 Studie-eenheid 1: Inleiding tot Handelsreg
Hierdie wet verbied onbillike diskriminasie op grond van ras, geslag en
gestremdhede deurdat dit haatspraak, teistering, verspreiding van inligting wat
onbillik diskrimineer verbied.
1.15 Samevatting
Die reg funksioneer aan die hand van bepaalde bronne binne ʼn bepaalde gemeenskap.
Sekere instellings bestaan om die reg binne hierdie gemeenskap toe te pas, uit te voer en te
interpreteer. Daar is ook sekere regte en gevolge wat vanuit bepaalde regsverhoudinge
ontstaan. Hierdie regsverhoudinge tussen persone word deur bepaalde sisteme,
byvoorbeeld wette en howe, gereguleer.
Ons het gesien waar die Suid-Afrikaanse reg vandaan kom en ontwikkel het. Dit verklaar
ook hoekom howe tot sekere gevolgtrekkings kom en sekere uitsprake moet maak. Dit is
nodig om die verskillende fasette van die wetenskap van die reg te verstaan om te begryp
hoe die verskillende regsverhoudinge mekaar beïnvloed. Die reg funksioneer binne ʼn
bepaalde taalkonstruk en daarom is dit nodig om die wetenskap van die reg te verstaan,
sodat die reg en regsgevolge korrek geïnterpreteer kan word. Ons het gesien hoe sekere
verpligtinge vanuit ʼn kontrak ontstaan en dat alle ooreenkomste nie noodwendig kontrakte is
nie. Die reg stipuleer sekere vereistes waaraan voldoen moet word vir ʼn geldige kontrak om
tot stand te kom. In die volgende studie-eenheid sal ons in meer besonderhede na kontrakte
kyk.
GCL105 Handelsreg
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Handelsreg Bladsy 33
1.16 Selfevaluering
Aktiwiteit 1
Ben en Marie se huwelik het onherstelbaar verbrokkel. Ben dagvaar Marie vir ʼn
egskeiding. Dui aan welke hof/howe jurisdiksie het om die egskeiding aan te hoor en
verduidelik jou antwoord.
Aktiwiteit 2
Bill en Bob het ʼn maatskappy, BB Beleggings (Edms.) Bpk. begin. Bill en Bob is die
enigste aandeelhouers en ook direkteure van die maatskappy. Die maatskappy het twee
motors aangekoop sodat Bill en Bob kliënte daarmee kan besoek.
Dui die volgende aan:
2.1. Hoeveel persone is ter sprake in die gevallestudie? Motiveer jou antwoord.
2.2. Identifiseer die regsobjek?
2.3. Identifiseer die subjektiewe reg/regte in die gevallestudie en motiveer jou antwoord?
Aktiwiteit 3
Tom het met Bill kom praat om een van BB Beleggings (Edms.) Bpk. se motors te koop.
BB Beleggings en Tom gaan ʼn koopooreenkoms aan ingevolge waarvan Tom een van die
motors wil koop. Bill gaan sien nog ʼn kliënt met die motor net nadat Tom die ooreenkoms
onderteken het. Tom word toe baie kwaad omdat Bill durf waag om met sy motor rond te
ry.
3.1 Identifiseer die eienaar van die motor voor die ondertekening van die ooreenkoms?
3.2 Is die eienaar ook in besit van die motor? Motiveer jou antwoord.
3.3 Stem jy saam met Tom dat Bill nie op daardie stadium met die motor mag gery het
nie? Motiveer jou antwoord.
3.4 Toe Bill weer by die kantoor stop, pluk Tom hom uit die motor uit. Tom klim in die
motor en jaag daar weg. Bill staan verslae en toekyk hoe Tom verby sekuriteit jaag.
Kan Bill weer die motor van Tom terugneem? Indien wel, hoe sal hy te werk gaan?
Aktiwiteit 4
Nadat Tom by BB Beleggings se hekke uitgejaag met die motor wat hy by Bill afgeneem
het, het hy die motor by sy huis gaan parkeer. Bill het agter Tom aangery tot by sy huis.
Tom was so verbouereerd dat Bill weer die motor wil terugneem dat hy sy pistool uitgeruk
het, gereed om enige aanvalle van Bill af te weer. Bill het by Tom se huis gestop en
opgemerk dat Tom met ʼn pistool in die hand in die oprit wag. Toe Bill by die motor wil
uitklim, waarsku Tom hom dat, indien hy nader kom, Tom hom gaan skiet. Bill probeer om
GCL105 Handelsreg
Bladsy 34 Studie-eenheid 1: Inleiding tot Handelsreg
Tom te kalmeer en stap nader aan Tom. Tom rig die pistool effens na bo en vuur ʼn
waarskuwingskoot af. Nadat Tom die skoot afgevuur het, hoor hulle ʼn histeriese gil van
Tom se buurvrou. Dit het gelyk of die buurman wat op die dak gewerk het, raakgeskiet is
deur ʼn pistool en toe van die dak afgeval het.
4.1 Verduidelik, aan die hand van die definisie en vereistes van ʼn delik, of hier ʼn delik
plaasgevind het. Motiveer jou antwoord.
Aktiwiteit 5
BB Beleggings (Edms.) Bpk. het soveel nuwe kliënte bygekry dat hulle personeelkorps ook
kan uitbrei. Bob wil graag ʼn kopieermasjien vir die maatskappy aankoop. Bob gaan na
Foto & Stat toe en identifiseer ʼn kopieermasjien wat aan die behoeftes van die
maatskappy sal voldoen. Hy teken ʼn koopooreenkoms met die verskaffer by Foto & Stat
en hulle kom ooreen op ʼn datum wanneer die masjien by BB Beleggings afgelewer sal
word.
5.1 Verduidelik, aan die hand van die feitestel, wanneer ʼn wettige kontrak tot stand sal
kom?
GCL105 Handelsreg
Studie-eenheid 2: Algemene beginsels van kontraktereg Bladsy 35
STUDIE-EENHEID 2: ALGEMENE BEGINSELS VAN KONTRAKTEREG
2.1 Studie-eenheid leeruitkomstes
Kennis en begrip
Na voltooiing van Studie-eenheid 2 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te
demonstreer van die volgende:
• Wilsooreenstemming
• Bevoegdheid om te kontrakteer
• Moontlikheid om te kontrakteer
• Formaliteite van ʼn kontrak
• Bepalings van ʼn kontrak
• Interpretasie van ʼn kontrak
• Verbreking van ʼn kontrak
Vaardighede
Jy sal ook in staat wees om:
• Die konsep van wilsooreenstemming te verduidelik
• Aanbod en aanname te verstaan
• Die tydstip en plek van vorming van kontrak te verduidelik
• Te verduidelik wanneer ʼn persoon oor bevoegdheid beskik om te kontrakteer
• Onderskeid te tref tussen regsmoontlikheid en fisiese moontlikheid om te
kontrakteer
• Onderskei tussen kontrakte waar formaliteite nodig is en waar formaliteite nie ʼn
vereiste is nie
• Bepalings van ʼn kontrak te verduidelik
• Kontrakte te interpreteer
• Kontrakbreuk te verduidelik en remedies daarvoor te voorsien
GCL105 Handelsreg
Bladsy 36 Studie-eenheid 2: Algemene beginsels van kontraktereg
2.2 Voorgeskrewe handboek
Schulze, H., Kelbrick, R., Manamela T., Stoop, P., Manamela E., Hurter, E., Masuku,
B. & Stoop, C. 2015. Algemene Beginsels van Kommersiële Reg. 8ste Uitgawe.
Kaapstad: Juta en Kie (Edms) Bpk.
Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdelings bestudeer:
• Hoofstuk 4, afdelings 4.1-4.3
• Hoofstuk 5, al die afdelings
• Hoofstuk 6, afdelings 6.2-6.3
• Hoofstuk 7, afdelings 7.2-7.3
• Hoofstuk 8, afdelings 8.1-8.12
• Hoofstuk 9, afdeling 9.2
• Hoofstuk 10, al die afdelings
• Hoofstuk 11, al die afdelings
2.3 Verrykende bronne
Die volgende bronne word aanbeveel as verrykende bronne. Jy hoef nie hierdie bronne aan
te koop nie. As jy dit egter in die biblioteek raakloop, kan dit jou agtergrondkennis in die vak
verbreed.
• Christie, R.H. 2006. The Law of Contract in South Africa. 5th ed. LexisNexis.
• Kerr, A.J. 2002. The Principles of the Law of Contract. 6th ed.
• Van der Merwe, S., Van Huyssteen, L.F., Reinecke, M.F.B. & Lubbe, G.F. 2007
Contract: General Principles. 3rd ed.
2.4 Hoe kan jy jou begrip verbeter?
Jy moet seker maak dat jy die volgende terminologie verstaan:
Sleutelwoord Omskrywing
Aanbod ʼn Verklaring deur een persoon (aanbieder) waarin sy/haar
bedoeling om kontraktueel verbind te wees deur die aanvaarding
van die aanbod uiteengesit word. Die aanbieder sit ook die regte
en verpligtinge van die aanbod uiteen en nooi ʼn ander party uit
om toe te stem tot die skep van verpligtinge en m.a.w. die
aanbod te aanvaar.
Aanname Aanname is ʼn verklaring deur die aanbodontvanger waarin hy/sy
GCL105 Handelsreg
Studie-eenheid 2: Algemene beginsels van kontraktereg Bladsy 37
aandui dat die bepalings en voorwaardes uiteengesit deur die
aanbieder se aanbod, aanvaar word.
Deelbaarheid van
prestasie
Dit is fisies moontlik om prestasie uit hoofde van ʼn kontrak in
verskeie dele te lewer, bv. twee perde.
Essentialia Die noodsaaklike elemente van ʼn kontrak.
Ex turpi causa non
oritur actio
Uit ʼn skandelike oorsaak ontstaan daar geen regsvordering nie
(Hiemstra 2000: 186).
In mora In verstek
In pari delicto potior
est condicio
possidentis
Waar albei partye ewe onregmatig gehandel het, is die
verweerder in die sterkste posisie (Hiemstra 2000: 206).
Incidentalia Bykomstige elemente van ʼn kontrak.
Merx ʼn Voorwerp van koop en het alleen op roerende goed betrekking.
Mora creditoris Verstek deur die skuldeiser.
Mora debitoris Verstek deur die skuldenaar.
Naturalia Die natuurlike elemente van ʼn kontrak (Hiemstra 2000: 232).
Ontbindende
voorwaarde
ʼn Kontraktuele bepaling ingevolge waarvan die voortbestaan van
die kontrak onderhewig is aan die nakoming van die voorwaarde.
Indien die voorwaarde dus nie nagekom word nie, sal die kontrak
ook nie meer bestaan nie.
Opskortende
voorwaarde
ʼn Kontraktuele bepaling wat die werking van ʼn kontrak se
verpligtinge opskort (stuit) totdat die voorwaarde nagekom is.
Repudieer Verwerp
Skuldeiser Die persoon wat geregtig is op die prestasie ingevolge ʼn kontrak.
Skuldenaar Die persoon wat ʼn sekere verpligting ingevolge ʼn kontrak moet
uitvoer.
Vernemingsteorie ʼn Kontrak kom tot stand wanneer en waar die aanbieder
verneem dat die aanbod deur die aanbodaanvaarder aanvaar is.
Versendingsteorie ʼn Kontrak kom tot stand op die plek en tyd wanneer ʼn brief van
aanvaarding van die aanbod gepos word, tensy die partye
anders ooreengekom het.
GCL105 Handelsreg
Bladsy 38 Studie-eenheid 2: Algemene beginsels van kontraktereg
Verweerder ʼn Persoon teen wie ʼn siviele eis ingestel is, m.a.w. die persoon
van wie die eiser iets terugeis.
Voorwaarde ʼn Spesifieke bepaling in ʼn kontrak wat, afhangend van die
plaasvind, al dan nie van ʼn spesifieke onsekere toekomstige
gebeurtenis, die werking en gevolge van daardie kontrak
beïnvloed.
2.5 Inleiding
ʼn Geldige kontrak bestaan uit sekere beginsels. Die fundamentele beginsel van ʼn kontrak is
wilsooreenstemming. Daarsonder kan geen ooreenkoms ʼn geldige kontrak wees nie. Ander
belangrike beginsels van ʼn kontrak is, ondermeer bevoegdheid, sekere formaliteite en
voorwaardes van ʼn kontrak. Kontrakte is nie uitsluitlik skriftelik nie, daarom is dit belangrik
om verskillende kontrakte te interpreteer ten einde die partye se werklike bedoeling vas te
stel.
Indien een of meer partye tot die kontrak die bepalings, terme en/of voorwaardes verbreek,
is daar sekere regsgevolge, maar ook sekere remedies tot die partye se beskikking.
In hierdie studie-eenheid gaan ons die bovermelde beginsels bietjie in diepte ontleed en
bespreek.
2.6 Wilsooreenstemming
Handboek: Schulze, et al., 2015: Hoofstuk 4.
2.6.1 Die konsep van wilsooreenstemming
Handboek: Schulze, et al., 2015: Par 4.1. Lees hierdie afdeling deur ten einde die
konsep van wilsooreenstemming te kan bespreek.
Wilsooreenstemming vorm die basis van elke ooreenkoms. Wilsooreenstemming t.o.v. die
regte en verpligtinge wat uit ʼn kontrak voortspruit moet verkry word. Ten einde vas te stel of
ʼn kontrak tot stand gekom het, moet daar eers vasgestel word of daar wilsooreenstemming
tussen die partye was.
Neem kennis van die drie vereistes vir wanneer wilsooreenstemming plaasvind, soos
uiteengesit in Schulze, et al. (2015: 55, paragrawe 4.1.2 tot 4.1.4).
Gestel Johan wil graag ʼn boek hê om meer oor kontrakte te weet. Karli het ʼn boek oor
kontrakte gekoop en bied aan dat Johan dit kan leen. Johan wil graag sy eie boek hê en wil
GCL105 Handelsreg
Studie-eenheid 2: Algemene beginsels van kontraktereg Bladsy 39
daarom Karli se boek by haar koop. Karli wil egter nie haar boek verkoop nie, maar Johan is
nie bewus daarvan nie. Dit is dus duidelik dat Johan en Karli nie wilsooreenstemming het
oor die koop en/of verkoop van die handboek nie.
2.6.2 Aanbod en aanname
Handboek: Schulze, et al., 2015: Par 4.2. Lees hierdie gedeelte deur ten einde
aanbod en aanname te kan verduidelik.
Die partye tot ʼn ooreenkoms maak hul onderskeie bedoelings bekend deur ʼn aanbod aan
een party te maak en deur daardie aanbod te aanvaar.
Lees Schulze, et al. (2015: 57, paragraaf 4.2.1) en maak seker dat jy verstaan wat met
aanbod en aanname onderskeidelik bedoel word.
Daar is sekere vereistes waaraan ʼn aanbod en aanname moet voldoen ten einde ʼn geldige
kontrak tot stand te bring. Vergewis jou van hierdie vereistes soos in Schulze, et al. (2015:
57, paragraaf 4.2.2) uiteengesit.
ʼn Aanbod alleen kan nie ʼn kontraktuele verbintenis tot stand bring nie en verval in sekere
omstandighede. Neem kennis van wanneer ʼn aanbod verval en wanneer ʼn aanbod in die
vorm van ʼn opsie voortbestaan, soos uiteengesit in Schulze et al. (2015: 59, paragraaf
4.2.3). Neem ook kennis wat met ʼn teenaanbod bedoel word.
Lees Schulze et al. (2015: 60, paragraaf 4.2.4) aandagtig deur ten einde tussen ʼn verklaring
en ʼn aanbod te kan onderskei.
2.6.3 Tydstip en plek van totstandkoming van ʼn kontrak
Handboek: Schulze, et al., 2015: Par 4.3. Lees hierdie gedeelte deur ten einde die
tydstip en plek van die vorming van ʼn kontrak te verduidelik.
ʼn Kontrak kom op die tydstip en die plek waar wilsooreenstemming bereik is, tot stand. Dit is
nodig om die plek waar die kontrak tot stand gekom het te identifiseer, aangesien dit
bepalend is vir watter hof jurisdiksie oor ʼn geskil voortspruitend uit die kontrak sal hê.
Dit is gewoonlik makliker om die tydstip en plek van die vorming van ʼn kontrak te bepaal
wanneer die aanbieder en aanbodaanvaarder in mekaar se teenwoordigheid is. In so ʼn
geval kom die kontrak tot stand op die tydstip wat die aanvaarding van die aanbod bekend
gemaak word en op die plek waar die partye hulle op daardie tydstip bevind.
GCL105 Handelsreg
Bladsy 40 Studie-eenheid 2: Algemene beginsels van kontraktereg
Dit is egter nie so eenvoudig wanneer die partye tot die kontrak nie in mekaar se
teenwoordigheid is nie. Lees gerus Schulze, et al. (2015: 62, paragrawe 4.3.1 en 4.3.2) vir ʼn
verduideliking van die vernemingsteorie en die versendingsteorie.
Neem kennis wat die tydstip en plek van kontrakvorming is in die geval van elektroniese
ooreenkomste of kommunikasie (Schulze, et al., 2015: 63, paragraaf 4.3.3).
2.7 Bevoegdheid om te kontrakteer
Handboek: Schulze, et al., 2015: Hoofstuk 5. Lees hierdie hoofstuk ten einde te
verduidelik wanneer ʼn persoon oor die nodige bevoegdheid beskik om te kan
kontrakteer.
ʼn Volgende vereiste vir die vorming van ʼn geldige kontrak is dat die partye oor die
bevoegdheid om te kontrakteer moet beskik. ʼn Persoon moet dus handelingsbevoeg wees
om ʼn regshandeling aan te gaan, m.a.w. die implikasies van daardie handeling verstaan. Nie
alle natuurlike persone is handelingsbevoeg nie. Sekere faktore, soos hieronder uiteengesit,
beperk ʼn persoon se handelingsbevoegdheid.
2.7.1 Ouderdom
Neem kennis van die drie hoofsaaklike ouderdomsgroepe wat ʼn invloed op ʼn persoon se
handelingsbevoegdheid het, asook die wysiging t.o.v. die meerderjarigheidsouderdom van
21 jaar na 18 jaar.
Neem kennis van die paragraaf oor meerderjarigheid en die verskillende maniere vir ʼn kind
om meerderjarigheid te bereik.
ʼn Minderjarige is ʼn natuurlike persoon wat nog nie meerderjarigheid bereik het nie.
Minderjariges het geen handelingsbevoegdheid nie, of soms beperkte
handelingsbevoegdheid afhangende van die minderjarige se ouderdom. Die reg tref
onderskeid tussen minderjariges onder sewe jaar en bo sewe jaar. Lees die gedeeltes in
Schulze, et al. (2015: 77, paragrawe 5.2.2.1 en 5.2.2.2) noukeurig deur. Neem ook kennis in
watter gevalle ʼn persoon, bo die ouderdom van sewe, wat nog nie meerderjarig is nie, wel
handelingsbevoeg is.
Daar is sekere spesiale gevalle rakende ouderdom waarvan kennis geneem moet word.
Lees Schulze, et al. (2015: 80, paragraaf 5.2.2.3) en neem kennis van kontrakte waar die
voog se bystand onvoldoende is, implikasies van stilswyende vrystelling van voogdyskap,
kontrakte gesluit deur ʼn minderjarige of kind sonder die nodige bystand of
handelingsbevoegdheid en bedrieglike wanvoorstelling van meerderjarigheid.
GCL105 Handelsreg
Studie-eenheid 2: Algemene beginsels van kontraktereg Bladsy 41
2.7.2 Huwelik
Huwelike in Suid-Afrika word deur die Huweliksgoederewet 88 van 1984 gereguleer.
Huwelike in Suid-Afrika kan binne- of buite gemeenskap van goedere plaasvind. Lees meer
rakende die invloed van die maritale mag op ʼn vrou se handelingsbevoegdheid voor en na
1993, die invloed van huwelike binne gemeenskap van goed op partye tot die huwelik se
handelingsbevoegdheid, asook die invloed van huwelike buite gemeenskap op die partye se
handelingsbevoegdheid. Schulze, et al. (2015: 83, paragrawe 5.3.1 tot 5.3.3) bespreek
bovermelde. Lees elkeen van hierdie paragrawe en maak seker dat jy die invloed van elk op
persone se handelingsbevoegdheid kan onderskei.
2.7.3 Geestesongesteldheid
Indien ʼn persoon se geestestoestand as sodanig is dat hy/sy nie die aard of gevolge van ʼn
handeling verstaan nie en ook nie rasionele besluite daaroor kan neem nie, is daardie
persoon totaal onbevoeg om ʼn kontrak te sluit. Volgens Schulze, et al. (2015: 86) is ʼn
kontrak wat met so ʼn geestesongestelde persoon aangegaan is, totaal nietig.
Lees ook meer in Schulze, et al. (2015: paragraaf 5.4) oor die aanstel van ʼn kurator, indien ʼn
persoon geestesongesteld verklaar is.
2.7.4 Invloed van alkohol of dwelms
Neem kennis van die invloed van alkohol en/of dwelms op die handelingsbevoegdheid van ʼn
persoon soos uiteengesit in Schulze, et al. (2015: 87, paragraaf 5.5).
2.7.5 Verkwister
Schulze, et al. (2015: 87, paragraaf 5.6) verduidelik die regsgevolge en moontlikhede
wanneer ʼn persoon die geneigdheid het om sy/haar eie geld op ʼn onverantwoordelike en
spandabelrige wyse te verkwis. Lees gerus meer hieroor en vergewis jou van die inhoud.
Neem ook kennis van die rol wat die hof en ʼn kurator speel in die geval van ʼn verkwister.
2.7.6 Insolvensie
Indien ʼn persoon se boedel gesekwestreer is, sal ʼn persoon se handelingsbevoegdheid
beperk wees en deur die Insolvensiewet 24 van 1936 gereguleer word. Lees meer daaroor
in Schulze, et al. (2015: 88, paragraaf 5.7) en let op na die gevolge van sekwestrasie van ʼn
persoon se boedel, die pligte van ʼn trustee en die beperkinge wat op ʼn insolvente persoon
se handelingsbevoegdheid geplaas word.
GCL105 Handelsreg
Bladsy 42 Studie-eenheid 2: Algemene beginsels van kontraktereg
2.8 Uitvoerbaarheid
Handboek: Schulze, et al., 2015: Hoofstuk 6.
2.8.1 Regsgeldigheid
Handboek: Schulze, et al., 2015: Par 6.2. Lees hierdie gedeelte ten einde die
regsgeldigheid en uitvoerbaarheid van ʼn kontrak te verduidelik.
Regsgeldigheid beteken dat die ooreenkoms sowel as die regte en verpligtinge wat daaruit
voortspruit deur die reg toegelaat moet word, m.a.w. wettig moet wees. ʼn Kontrak is onwettig
indien die voltrekking daarvan, die regte en verpligtinge wat daaruit voortspruit en/of die rede
vir die sluiting van die kontrak deur die gemenereg en/of statutêre reg verbied word.
Schulze, et al. (2015: 89, paragraaf 6.2.1) verduidelik watter ooreenkomste teenstrydig is
met die gemenereg. Neem kennis van ooreenkomste wat nie wettiglik uitgevoer kan word
nie, ooreenkomste wat teen die goeie sedes (moraliteit) is, en ooreenkomste wat teenstrydig
met publieke beleid is. Identifiseer ʼn voorbeeld van elke van hierdie ooreenkomste.
Neem verder kennis van die riglyn wat die Grondwet bied t.o.v. publieke beleid en moraliteit.
Sommige ooreenkomste is ook teenstrydig met statutêre reg deurdat dit deur ʼn wet of
munisipale regulasie verbied word. Volgens Schulze, et al. (2015: 94, paragraaf 6.2.2) is ʼn
ooreenkoms teenstrydig met ʼn statutêre wet, indien die kontraktuele voorwaardes
teenstrydig is met ʼn wetlike aspek of verbod. Die blote aangaan van die ooreenkoms maak
dit nie ongeldig nie.
Neem kennis in Schulze, et al. (2015: 95, paragraaf 6.2.3) wanneer ʼn onwettige kontrak ook
in geheel ongeldig is en wanneer ʼn onwettige kontrak nie ongeldig is nie, maar net
onuitvoerbaar. Neem ook kennis wat die regsbeginsels is, indien ʼn persoon in ʼn onwettige
transaksie onregmatig bevoordeel word ten koste van ʼn ander party en wat die situasie is,
indien een van die partye tot ʼn onwettige kontrak nie die bepalings van die ooreenkoms
nakom nie.
2.8.2 Fisiese uitvoerbaarheid
Handboek: Schulze, et al., 2015: Par 6.3. Lees hierdie gedeelte om die
uitvoerbaarheid van ʼn kontrak te verduidelik.
ʼn Verdere vereiste vir die vorming van ʼn kontrak is dat die regte en verpligtinge van ʼn
ooreenkoms objektief uitvoerbaar moet wees ten tye van die vorming van die ooreenkoms.
Dis ook ʼn vereiste dat die prestasie seker of vasstelbaar moet wees. Die partye tot die
GCL105 Handelsreg
Studie-eenheid 2: Algemene beginsels van kontraktereg Bladsy 43
ooreenkoms moet dus weet wat van hulle verwag word, uit hoofde van die ooreenkoms en
of dit in terme van die ooreenkoms moontlik sal wees om te presteer.
Lees in Schulze, et al. (2015: 96, paragraaf 6.3.1) wat bedoel word met objektiewe prestasie
en hoe dit van subjektiewe prestasie verskil. Dit is belangrik om tussen die twee te
onderskei, aangesien dit bepalend is tot die geldigheid van ʼn kontrak.
Schulze, et al. (2015: 97, paragraaf 6.3.2) sit die verskil tussen deelbaarheid van ʼn prestasie
en die ondeelbaarheid van ʼn prestasie uiteen. Let op na die verskil tussen die twee en
wanneer deelbare items as ondeelbaar geag kan word. Die aard van die ooreenkoms en die
bedoeling van die partye tot die ooreenkoms, sal deurgaans die bepalende faktor wees om
die prestasie van die ooreenkoms te bepaal.
Prestasie, ingevolge ʼn ooreenkoms, moet vasgestel of vasstelbaar wees. Schulze, et al.
(2015: 98, paragraaf 6.3.3.1 tot 6.3.3.2) beskryf die beginsels. Lees hierdie paragrawe
noukeurig deur ten einde tussen die twee te kan onderskei.
2.9 Formaliteite
Handboek: Schulze, et al., 2015: Par 7.2 en 7.3. Lees hierdie gedeelte en verduidelik
vir watter kontrakte formaliteite benodig word.
Formaliteite is die visuele en uitwendige vereistes waaraan ʼn kontrak moet voldoen,
alvorens dit ʼn geldige kontrak sal wees. Hierdie formaliteite kan of deur wetgewing
voorgeskryf word, of deur die partye self bepaal word, bv. dat die kontrak op skrif moet wees
of dat alle partye se handtekeninge op die kontrak moet verskyn.
Die algemene reël is dat geen formaliteite vereis word vir die vorming van ʼn geldige kontrak
nie. ʼn Mondelinge kontrak is net so geldig. Sekere tipes kontrak vereis egter dat daar aan
sekere formaliteite voldoen moet word. Sien Schulze, et al. (2015: 102, paragraaf 7.3) vir ʼn
beskrywing van hierdie tipes kontrakte. Jy moet voorbeelde van kontrakte sonder formaliteite
en kontrakte met formaliteite kan gee. Neem ook kennis van kontrakte waar die partye die
formaliteite bepaal en kontrakte wat elektronies gesluit word.
2.10 Bepalings van die kontrak
Handboek: Schulze, et al., 2015: Hoofstuk 8. Lees hierdie hoofstuk om te
verduidelik wat die verskillende bepalings van ʼn kontrak is.
ʼn Bepaling van ʼn kontrak veronderstel kontraktuele verpligtinge wat op ʼn sekere manier
uitgevoer moet word, of juis nie uitgevoer moet word nie. Sulke bepalings kan uitdruklik,
stilswyend of by implikasie wees.
GCL105 Handelsreg
Bladsy 44 Studie-eenheid 2: Algemene beginsels van kontraktereg
Bepalings word as essentialia, naturalia en incidentalia geklassifiseer. Lees Schulze, et
al. (2015: 109, paragraaf 8.2) om die verskil tussen hierdie klassifikasies te kan identifiseer.
Volgens Schulze, et al. (2015: 110) is die voorwaarde van ʼn kontrak ʼn spesifieke bepaling
in ʼn spesifieke kontrak en nie iets algemeen wat in alle kontrakte voorkom nie. Lees
aandagtig wat Schulze, et al. (2015: 110, paragraaf 8.3) vermeld rakende ʼn voorwaarde en
die gebeurtenis waarop dit berus. Jy moet ook verder onderskeid kan tref tussen ʼn
opskortende voorwaarde en ʼn ontbindende voorwaarde.
Volgens Schulze (2015: 113) moet die tydbepalingsklousule in ʼn kontrak van die
voorwaarde onderskei word. Lees meer hieroor in paragraaf 8.4, en let veral ook op na die
opskortende en ontbindende tydbepalingsklousule ten einde tussen die twee te kan
onderskei.
Daar moet ook verder onderskeid getref word tussen ʼn aanname en ʼn voorwaarde. Neem
kennis hoe Schulze, et al. (2015: 114, paragraaf 8.5) hierdie bepaling definieer ten einde dit
van ʼn voorwaarde te onderskei. Let op na die tydslyn van die gebeurtenis.
ʼn Waarborg as kontraktuele term het ʼn spesifieke betekenis. Lees Schulze, et al. (2015:
115, paragraaf 8.6) om vas te stel wat presies bedoel word met ʼn waarborg as bepaling in ʼn
kontrak en wat die regsgevolge is, indien ʼn waarborg nie nagekom word nie.
Neem kennis wat bedoel word met ʼn lasbepaling in ʼn kontrak soos uiteengesit in Schulze,
et al. (2015: 116, paragraaf 8.7) en neem verder kennis wat die regsgevolge is, indien ʼn
lasbepaling nie nagekom word nie.
Volgens Schulze, et al. (2015: 116, in paragraaf 8.8) stel ʼn kansellasieklousule in ʼn kontrak
ʼn party tot die kontrak onmiddellik in staat om die kontrak te kanselleer, indien ʼn ander
party/partye kontrakbreuk gepleeg het.
Lees in Schulze, et al. (2015: 117, paragraaf 8.9) wat bedoel word met ʼn strafbeding en wat
dit behels. Neem ook kennis wat die Nasionale Kredietwet 34 van 2005 rakende ʼn
strafbeding bepaal.
Neem kennis in Schulze, et al. (2015: 119, paragraaf 8.10) van die klousule genaamd ʼn
verbeuringsklousule, wat voorsiening maak vir ʼn persoon wat kontrakbreuk gepleeg het,
en die gevolge wat dit inhou.
Volgens Schulze, et al. (2015: 119, paragraaf 8.11) moet die rougeldbeding duidelik van die
strafbepaling onderskei word. Maak seker dat jy verstaan wat met hierdie klousule bedoel
word.
GCL105 Handelsreg
Studie-eenheid 2: Algemene beginsels van kontraktereg Bladsy 45
ʼn Verskanste bepaling verhoed dat ʼn ooreenkoms mondelings gewysig word en bepaal
dus dat, indien wysigings aan ʼn kontrak aangebring wil word, dit op skrif gedoen moet word
(Schulze, et al. 015: 120, paragraaf 8.12).
Maak seker dat jy elkeen van die bovermelde bepalings in ʼn kontrak verstaan en sal kan
identifiseer.
2.11 Interpretasie van die kontrak
Handboek: Schulze, et al., 2015: Par 9.2. Lees hierdie gedeelte om die beginsels
van die interpretasie van ʼn kontrak te verduidelik.
2.12 Kontrakbreuk
Handboek: Schulze, et al., 2015: Hoofstuk 10. Lees hierdie hoofstuk om te
verduidelik wanneer verbreking van die kontrak plaasvind.
Die doel van ʼn kontrak is om behoorlik uitgevoer te word, maar die praktyk sal leer dat dit nie
altyd die geval is nie. Kontrakbreuk vind dikwels plaas. Dit is wanneer die verpligtinge
ingevolge die kontrak deur een of meer van die partye nie uitgevoer word nie. Volgens
Schulze, et al. (2015: 127) is daar vyf vorme van kontrakbreuk:
a) Verstek / versuim deur die skuldenaar (Schulze, et al., 2015: 128, paragraaf 10.2)
b) Verstek deur die krediteur (Schulze, et al., 2015: 130, paragraaf 10.3)
c) Positiewe wanprestasie (Schulze, et al., 2015: 132, paragraaf 10.4)
d) Repudiasie (Schulze, et al., 2015: 132, paragraaf 10.5)
e) Onmoontlikmaking van prestasie (Schulze, et al., 2015: 133, paragraaf 10.6)
Maak seker dat jy elkeen van bovermelde vorme van kontrakbreuk verstaan en kan
onderskei.
2.13 Remedies vir kontrakbreuk
Handboek: Schulze, et al., 2015: Hoofstuk 11. Lees hierdie hoofstuk om die
verskillende remedies vir kontrakbreuk te verduidelik.
Die reg beskerm altyd die onskuldige party. Indien iemand nie sy/haar verpligtinge ingevolge
ʼn kontrak nakom nie, het die onskuldige party sekere remedies (opsies) tot sy beskikking.
Schulze, et al. (2015: 135) bespreek drie remedies wat die onskuldige party tot sy/haar
beskikking het, naamlik:
GCL105 Handelsreg
Bladsy 46 Studie-eenheid 2: Algemene beginsels van kontraktereg
a) Uitvoering van die kontrak (Schulze, et al., 2015: 135, paragraaf 11.2); of
b) kansellasie van die kontrak (Schulze, et al., 2015: 138, paragraaf 11.3); en
c) skade (Schulze, et al., 2015: 142, paragraaf 11.4).
Jy moet elkeen van bovermelde remedies verstaan ten einde dit te kan toepas en
verduidelik. Neem kennis dat die remedies van uitvoering en kansellasie van die kontrak nie
saam gebruik kan word nie. Dis of die een, of die ander, maar dit kan in die alternatief gevra
word. Skade kan geëis word, selfs as een van die ander remedies ook uitgeoefen word.
2.14 Samevatting
ʼn Geldige kontrak kom tot stand deurdat die partye tot die ooreenkoms wilsooreenstemming
moet bereik. Die partye moet dus ooreenstem oor wat elkeen met die ooreenkoms wil
bereik. Die partye maak hul onderskeie wil bekend deur ʼn aanbod te maak en dan daardie
aanbod te aanvaar, al dan nie. Die aanvaarding van die aanbod is ʼn aanduiding dat die
partye wilsooreenstemming bereik het.
Die tydstip en plek waar wilsooreenstemming bereik is, is bepalend vir die tyd en plek waar
die kontrak gevorm is. Die tyd en plek van kontrakvorming bepaal weer watter hof jurisdiksie
sal hê om ʼn geskil uit hoofde van die kontrak te besleg.
Dit is egter nie alle persone wat ʼn geldige kontrak kan sluit nie, maar slegs persone wat
handelingsbevoeg is. Daar is natuurlik sekere remedies beskikbaar, indien ʼn persoon sonder
handelingsbevoegdheid ʼn party tot ʼn ooreenkoms is.
Afgesien van bovermelde vereistes vir die vorming van ʼn geldige kontrak, is dit ook nodig
dat ʼn kontrak uitvoerbaar moet wees. Sekere bepalings van ʼn kontrak sal ʼn invloed op die
uitvoerbaarheid daarvan hê. Daar is ʼn verskeidenheid van kontrakbepalings wat in ʼn kontrak
gestipuleer kan word.
Die interpretasie van ʼn kontrak is dus belangrik ten einde deurgaans vas te stel wat die
bedoeling van die partye was ten tye van sluiting van die kontrak en aanvaarding van die
bepalings daarin. Die ideaal sal wees dat elke kontrak uitgevoer word soos die partye dit
bedoel het, maar dit gebeur egter dikwels dat een of meer van die partye nie sy/haar
verpligtinge nakom nie en kontrakbreuk pleeg. Daar is egter sekere remedies tot die
beskikking van die onskuldige party.
Vanuit bovermelde algemene beginsels van kontraktereg is dit duidelik dat ʼn geldige kontrak
meer kompleks is as wat dit dalk op die oog af lyk. Indien hierdie konsepte egter verstaan
word, sal jy ʼn kontrak kan interpreteer.
GCL105 Handelsreg
Studie-eenheid 2: Algemene beginsels van kontraktereg Bladsy 47
2.15 Selfevaluering
Aktiwiteit 6
Terrence wil graag ʼn kopieermasjien bekom vir sy nuwe onderneming. Hy kontak toe ʼn
onderneming, Kopiehuur (Edms.) Beperk, wat kopieermasjiene uitverhuur. Magda, ʼn
werknemer by Kopiehuur, stuur ʼn dokument aan Terrence per faks waarin die bepalings
en voorwaardes van die huur van die kopieermasjien uiteengesit word. Terrence merk op
dat hy ʼn maandelikse paaiement van R560 aan Kopiehuur moet betaal vir die huur van die
masjien en dat die huur nie dienste van die masjien insluit nie. Terrence het eerder ʼn
bedrag van R500 per maand in gedagte gehad, wat dienste aan die masjien insluit.
6.1 Verduidelik of hier wilsooreenstemming tussen die partye was en motiveer jou
antwoord.
6.2 Wat staan Terrence te doen, indien hy steeds die kopieermasjien by Kopiehuur wil
huur en wat moet gebeur dat daar dan wilsooreenstemming tussen die partye kan
wees?
6.3 Gestel Terrence (woonagtig in Kaapstad) het ʼn teenaanbod per faks gemaak en
Kopiehuur (met die hoofkantoor in Bloemfontein) het die teenaanbod per faks
aanvaar. Op watter stadium en waar sal die kontrak tot stand kom?
Aktiwiteit 7
Gebruik die gevallestudie van Terrence en Kopiehuur in Aktiwiteit 6 en verduidelik telkens
hoe, en of die geldigheid van die kontrak tussen Terrence en Kopiehuur beïnvloed word
indien:
7.1 Terrence 17 jaar oud is.
7.2 Terrence binne gemeenskap van goed getroud is.
7.3 Terrence se boedel gesekwestreer is.
Aktiwiteit 8
Terrence en Kopiehuur sluit die volgende huurooreenkoms: Kopiehuur verhuur ʼn
kopieermasjien aan Terrence vir die bedrag van R500 per maand oor ʼn tydperk van twee
jaar. Die huurbedrag sluit twee gratis dienste (indien nodig) van die kopieermasjien per
maand in, met dien verstande dat die kopieermasjien nie meer as 2000 afdrukke per
maand maak nie. Kopiehuur sal die kopieermasjien by Terrence kom aflewer. Terrence het
die opsie om, indien die huurtermyn verstryk het, die kopieermasjien by Kopiehuur te koop.
Indien Terrence nie die masjien na verstryking van die huurtydperk wil koop nie, sal
Kopiehuur die masjien weer by Terrence kom haal. Indien Terrence die kopieermasjien
GCL105 Handelsreg
Bladsy 48 Studie-eenheid 2: Algemene beginsels van kontraktereg
opsetlik beskadig, verval die huurkontrak en sal Kopiehuur die masjien onmiddellik kom
haal en Terrence aanspreeklik hou vir die skade en Terrence sal die bedrag van R1500
betaal vir die verwydering van die masjien. Enige wysigings aan die kontrak moet op skrif
wees.
8.1 Identifiseer die verskillende bepalings van die kontrak en motiveer jou antwoord.
Aktiwiteit 9
Gebruik die bepalings van die kontrak tussen Terrence en Kopiehuur, soos uiteengesit in
Aktiwiteit 8, om hierdie aktiwiteit te voltooi.
Kopiehuur het die kopieermasjien by Terrence afgelewer ingevolge die kontrak. Terrence
se onderneming presteer egter nie na sy verwagting nie en hy maak slegs 1000 afdrukke
vir die maand. Terrence het ook nie die verlangde inkomste verkry nie en kan nie die
huurbedrag van R500 betaal nie. Terrence raak gefrustreerd met die bykomende finansiële
druk wat nou op hom geplaas word en haal sy frustrasies op die kopieermasjien uit. Dit
blyk dat die kopieermasjien nou beskadig is deur die skop wat Terrence die masjien
toegedien het.
9.1 Wie is die party wat kontrakbreuk pleeg? Motiveer jou antwoord.
9.2 Adviseer die skuldeiser in die gevallestudie van die remedies tot sy beskikking.
GCL105 Handelsreg
Studie-eenheid 3: Kontrakte Bladsy 49
STUDIE-EENHEID 3: KONTRAKTE
3.1 Studie-eenheid leeruitkomstes
Kennis en begrip
Na voltooiing van Studie-eenheid 3 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te
demonstreer van die volgende:
• Koopkontrak
• Huurkontrak
• Versekeringskontrak
Vaardighede
Jy sal ook in staat wees om:
• die eienskappe van ʼn koopkontrak, die regte en verpligtinge van die koper en
verkoper, die oordrag van eiendom en risiko en die statutêre beskerming van
kopers te verduidelik.
• die eienskappe en sluiting van ʼn huurkontrak, die regte en verpligtinge van die
huurder en verhuurder, die beëindiging en ook hernuwing van die huurooreenkoms
en die statutêre beskerming van huurders te verduidelik.
• ʼn oorsig oor ʼn versekeringskontrak, die geskiedenis en bronne van
versekeringsreg, die aard en elemente van ʼn versekeringskontrak, die partye tot
die versekeringskontrak en die statutêre beskerming van die versekerde te gee.
GCL105 Handelsreg
Bladsy 50 Studie-eenheid 3: Kontrakte
3.2 Voorgeskrewe handboek
Schulze, H., Kelbrick, R., Manamela T., Stoop, P., Manamela E., Hurter, E., Masuku,
B. & Stoop, C. 2015. Algemene Beginsels van Kommersiële Reg. 8ste Uitgawe.
Kaapstad: Juta en Kie (Edms) Bpk.
Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet u die volgende afdelings bestudeer:
• Hoofstuk 13, afdelings 13.1-13.5
• Hoofstuk 14, afdelings 14.2-14.7
• Hoofstuk 15, afdelings 15.1-15.6
3.3 Verrykende bronne
• Bradfield, G and Lehmann, K. 2010. Principles of the Law of Sale & Lease. 2nd
edition. Juta legal.
• Cooper, W.E. 1994. Landlord and Tenant. 2nd edition. Juta legal.
• De Wet, J.C. en Van Wyk, A.H. 1992. Die Suid-Afrikaanse Kontraktereg en
Handelsreg. 5de uitgawe. Juta legal.
• Gibson, J.T.R. 2004. South African Mercantile & Company Law. 8th edition. Juta
legal.
• Havenga, P. 2001. The Law of Insurance Intermediaries. Juta legal.
• Reinecke, M.F.B., Van der Merwe, S., Van Niekerk, J.P. and Havenga, P. 2002.
General Principles of Insurance Law. Butterworth.
3.4 Hoe kan jy jou begrip verbeter?
Jy moet seker maak dat jy die volgende terminologie verstaan:
Sleutelwoord Omskrywing
Actio empti Aksie deur die koper teen die verkoper ingestel om nakoming van
die koopkontrak (Hiemstra 2000: 150).
Actio quanti minoris Aksie vir vermindering van die koopprys (Hiemstra 2000: 150).
Actio redhibitoria Aksie vir die kansellasie van ʼn koop.
Huur gaat voor koop Huur geniet voorkeur bo koop.
Merx Die koopsaak, i.e. die voorwerp wat verkoop/gekoop word en kan
roerende goed, onroerende goed, ʼn eis, ʼn servituut of ʼn patent
insluit.
GCL105 Handelsreg
Studie-eenheid 3: Kontrakte Bladsy 51
Stilswyende
hipoteek
Verhuurder se voorkeur ten aansien van huurder se goed vir
agterstallige huurgeld.
3.5 Inleiding
Sekere tipes kontrakte word meer gesluit as ander. Die gewildste tipes kontrakte is
koopkontrakte, huurkontrakte en dienskontrakte (tussen werknemer en werkgewer). Hoewel
die kontrakte aan algemene kontrakvereistes moet voldoen, het kontrakte wat meer gereeld
gesluit word oor die tyd heen sekere beginsels ontwikkel wat spesifiek van toepassing op
daardie kontrakte is.
Vir ʼn kontrak om as ʼn spesifieke kontrak te kwalifiseer is daar sekere kontrakspesifieke
vereistes (essentialia) wat in die kontrak teenwoordig moet wees. Vanuit so ʼn spesifieke
kontrak kan natuurlike gevolge (naturalia) van die kontrak die verhouding tussen die partye
reguleer, indien die partye dit nie self reguleer nie.
In hierdie studie-eenheid gaan ons vasstel watter aspekte teenwoordig moet wees in ʼn
koopkontrak, huurkontrak en versekeringskontrak. Ons gaan ook vasstel watter natuurlike
gevolge van daardie kontrakte die verhouding tussen die partye reguleer, wie die partye is,
wat hul regte en verpligtinge is en hoe hulle deur toepaslike wetgewing beskerm word.
3.6 Koopkontrak
Handboek: Schulze, et al., 2015: Hoofstuk 13.
3.6.1 Eienskappe van ʼn koopkontrak
ʼn Koopkontrak is geldig indien die partye oor twee aspekte wilsooreenstemming bereik. Die
een aspek is die koopprys en die tweede aspek is die koopsaak (merx). Hierdie twee
vereistes vorm die essentialia van die koopkontrak.
Lees Schulze, et al. (2015: 164, paragrawe 13.1.1 en 13.1.2). Neem kennis van die
vereistes t.o.v. die merx en die koopprys ten einde die eienskappe van ʼn koopkontrak te
verduidelik.
3.6.2 Regte en verpligtinge van die koper en verkoper
ʼn Koopkontrak het sekere praktiese regsimplikasies wat nie noodwendig deur die partye tot
die kontrak uitgesluit kan word nie. Lees in Schulze, et al. (2015: 164, paragraaf 13.2) watter
regte en verpligtinge uit hoofde van ʼn koopkontrak op die koper en verkoper onderskeidelik
rus. Neem veral kennis van die verpligtinge rakende latente gebreke en die remedies tot die
partye se beskikking, soos uiteengesit in Schulze, et al. (2015: 167, paragraaf 13.2.1.4).
GCL105 Handelsreg
Bladsy 52 Studie-eenheid 3: Kontrakte
3.6.3 Oordrag van eiendomsreg
Een van die wyses waarop ʼn persoon eiendomsreg van ʼn saak kan bekom, is deur lewering
van die saak. Daar word vier vereistes in Schulze, et al. (2015: 169, paragraaf 13.3)
uiteengesit. Vergewis jou van die inhoud daarvan en neem ook kennis van die wyses
waarop lewering kan plaasvind.
3.6.4 Oordrag van risiko
Een van die gevolge van ʼn koopkontrak is dat die risiko van onopsetlike skade aan en
verlies van die merx van die verkoper na die koper oordra sodra die kontra perfecta bereik
het. Lees in Schulze, et al. (2015: 171, paragraaf 13.4) wanneer ʼn kontrak perfecta bereik.
3.6.5 Statutêre beskerming van die koper
Verskeie beskermingsmeganismes is deur regspraak ontwikkel om verbruikers te beskerm
teen uitbuiting. Deel van hierdie beskerming sluit in dat dit ʼn vereiste vir sekere kontrakte is
om op skrif te wees en dat sekere onbillike praktyke in die bepalings en voorwaardes
verbied kan word. Die toepaslike wetgewing sal afhang van die aard van die merx. Lees
gerus Schulze, et al. (2015: 173, paragrawe 13.5.1-13.5.4) om voorbeelde te sien van hoe
verbruikers deur wetgewing beskerm word.
Neem veral kennis van Schulze, et al. (2015: 179, paragraaf 13.5.5) rakende beskerming
ingevolge die Nasionale Kredietwet 34 van 2005.
3.7 Huurkontrak
Handboek: Schulze, et al., 2015: Hoofstuk 14.
Volgens Schulze, et al. (2015: 181) erken die Suid-Afrikaanse reg drie vorme van
huurkontrakte, nl. die huur en verhuur van roerende of onroerende goed, die huur en
verhuur van dienste en die huur en verhuur van dienste (bv. die bou van ʼn huis).
In hierdie hoofstuk fokus ons meestal op die huur en verhuur van onroerende eiendom.
3.7.1 Eienskappe van ʼn huurkontrak
'n Kontrak vir die huur en verhuur van ʼn saak is ʼn wederkerige kontrak ingevolge waarvan
een party (die verhuurder) onderneem om die gebruik en genot van 'n saak, in geheel of
gedeeltelik, tydelik beskikbaar te stel aan ʼn ander party (die huurder) in ruil vir ʼn bedrag geld
of ʼn gedeelte van die opbrengs van die eiendom.
GCL105 Handelsreg
Studie-eenheid 3: Kontrakte Bladsy 53
Neem kennis van die noodsaaklike elemente van ʼn huurkontrak soos uiteengesit in Schulze,
et al. (2015: 181, paragraaf 14.2) ten einde dit te kan verduidelik. Let veral op die gebruik en
genot van ʼn saak, wat bedoel word met tydelike gebruik en die betaling van huur.
3.7.2 Sluiting van huurkontrak
Neem kennis dat gewone reëls t.o.v. kontraksluiting ook van toepassing is op ʼn huurkontrak.
Die algemene uitgangspunt is dat geen formaliteite vir ʼn kontrak vereis word nie en derhalwe
kan die huurkontrak van onroerende eiendom ook informeel gesluit word. Daar is egter
enkele statutêre uitsonderings. Neem kennis van hierdie uitsonderings in Schulze, et al.
(2015: 183, paragraaf 14.3).
3.7.3 Regte en verpligtinge van die huurder en verhuurder
Die verhuurder en huurder mag geen wesenlike elemente van die huurkontrak, bv. om die
saak te identifiseer en die huur betaalbaar, uitsluit nie. Sekere gevolge van die huurkontrak
kan wel deur die partye uitgesluit word.
Bestudeer Schulze, et al. (2015: 184, paragraaf 14.4.1) en neem veral kennis van die
verhuurder se verpligtinge.
Bestudeer ook Schulze, et al. (2015: 187, paragraaf 14.4.2) en neem kennis van die huurder
se verpligtinge.
Die huurder en verhuurder het nie net verpligtinge wat uit hoofde van die huurkontrak
ontstaan nie, maar ook sekere regte. Bestudeer Schulze, et al. (2015: 189, paragrawe
14.4.3 tot 14.4.4) met hul subparagrawe ten einde die huurder en verhuurder se regte te
verduidelik. Neem ook veral kennis van die “huur gaat voor koop”-beginsel in paragraaf
14.4.4.7.
3.7.4 Beëindiging van die huurkontrak
Die huurkontrak word grotendeels beëindig deurdat daar ingevolge die kontrak presteer is,
maar daar is ook ander maniere om ʼn huurkontrak te beëindig. Bestudeer Schulze, et al.
(2015: 196, paragraaf 14.5) ten einde te verduidelik op watter maniere ʼn huurkontrak
beëindig kan word.
3.7.5 Hernuwing van die huurkontrak
Volgens Schulze, et al. (2015: 198, paragraaf 14.6) kan ʼn huurkontrak hernu word, m.a.w. ʼn
nuwe kontrak word tussen dieselfde verhuurder en huurder gesluit en is onmiddellik van
krag na die verstryking van die vorige kontrak.
GCL105 Handelsreg
Bladsy 54 Studie-eenheid 3: Kontrakte
3.7.6 Statutêre beskerming van huurders
Die Grondwet beskerm die reg op toegang tot behuising en dit het aanleiding gegee tot
verskeie ander wette wat hierdie reg verder kan beskerm.
Neem kennis van hierdie wette soos uiteengesit in Schulze, et al. (2015: 199, paragrawe
14.7.2 tot 14.7.3) ten einde dit te kan verduidelik.
3.8 Versekeringskontrak
Handboek: Schulze, et al., 2015: Hoofstuk 15.
3.8.1 Geskiedenis en bronne van die versekeringskontrak
Neem kennis van versekeringsreg se oorsprong en die toepaslike wetgewing soos
uiteengesit in Schulze, et al. (2015: 205, paragraaf 15.1).
3.8.2 Die aard en grondslag van die versekeringskontrak
Die doel van versekering is om die versekerde van vermoënskade te vrywaar. Dit is die
beginsel van vrywaring. Die grondslag vir die versekeringskontrak verwys na die doel
daarvan. Ingevolge die versekeringskontrak vrywaar die versekeraar die versekerde.
Vrywaring is gevolglik die basis van die versekeringskontrak.
Lees verder wat Schulze, et al. (2015: 206, paragraaf 15.2) skryf rakende vrywaring ten
einde ʼn oorsig te kan gee.
3.8.3 Die noodsaaklike elemente van die versekeringskontrak
Die essentialia van ʼn versekeringskontrak is nog nie duidelik nie, aangesien die howe nog
nie in uitsprake ʼn behoorlike definisie kon vasstel nie. Neem egter kennis van die essentialia
wat Schulze, et al. (2015: 207, paragraaf 15.3) uitlig sodat jy ʼn oorsig daaroor kan gee en
tussen die verskillende elemente kan onderskei.
3.8.4 Die plig van goeder trou
Goeder trou handel oor die onderhandelinge tussen die partye tot die ooreenkoms voordat
die kontrak gesluit word. Die versekeraar vertrou dat die versekerde die korrekte inligting
t.o.v. die moontlike risiko's aan hom sal verskaf. Die versekerde handel dus in goeder trou
indien hy/sy nie wanvoorstellings maak of nie wesenlike feite weerhou van die versekeraar
nie. Lees wat Schulze, et al. (2015: 212, paragraaf 15.4) hieroor skryf sodat jy ʼn oorsig oor
die aspekte van goeder trou kan gee.
GCL105 Handelsreg
Studie-eenheid 3: Kontrakte Bladsy 55
3.8.5 Die partye tot die kontrak
Ander partye, buiten die versekeraar en versekerde, kan by ʼn versekeringskontrak betrokke
wees. Neem kennis van wie die verskillende partye volgens Schulze, et al. (2015: 214,
paragraaf 15.5) is sodat jy ʼn oorsig daaroor kan gee en tussen ʼn versekeringsmakelaar en
versekeringsagent kan onderskei.
3.8.6 Statutêre beskerming van die versekerde
Lees Schulze, et al. (2015: 215, paragraaf 15.6) om ʼn oorsig te gee van die beskerming wat
deur die Langtermyn en Korttermyn Versekeringswette gebied word.
3.9 Bykomende leeswerk
Hoewel die hoofstuk rakende Kredietooreenkomste nie deel vorm van jou voorgeskrewe
werk nie, is dit belangrik om tog kennis te neem van die inhoud daarvan, aangesien Suid-
Afrika spesifieke bepalings het t.o.v. kredietooreenkomste.
Lees dus Schulze, et al. (2015: 217-254), Hoofstuk 16, as selfstudie.
3.10 Samevatting
Die wesenlike eienskappe (essentialia) van ʼn kontrak bepaal watter tipe kontrak dit is. Indien
die partye dus verander aan daardie wesenlike eienskappe sal hulle die aard van die kontrak
verander. Die partye kan dus nie aan ʼn spesifieke kontrak, soos die koopkontrak,
huurkontrak of versekeringskontrak, se essentialia verander nie.
Dit blyk vanuit die werk in hierdie studie-eenheid dat die essentialia van die koop-, huur- en
versekeringskontrak sekere verpligtinge op die partye plaas en ook sekere regte aan die
partye bied. Die partye het ook telkens sekere remedies wat hulle kan uitoefen, indien die
kontrak verbreek word.
Die koop-, huur- en versekeringskontrakte is tipes kontrakte waarmee ʼn onderneming baie
te doen kry en dit is daarom noodsaaklik dat jy ʼn oorsig oor elkeen van hierdie kontrakte kan
bied.
GCL105 Handelsreg
Bladsy 56 Studie-eenheid 3: Kontrakte
3.11 Selfevaluering
Aktiwiteit 10
Dr. Van Staden is ʼn ortopediese chirurg en verneem van ʼn nuwe sintetiese prostese wat hy
vir sy pasiënte wat heupvervangings moet ondergaan, kan inplant. Hy koop vyf van hierdie
sintetiese prosteses van die vervaardigers, Hiepiekaje, en doen heupvervangings vir vyf van
sy pasiënte. Dit blyk dat die heupvervangings suksesvol was. Ongeveer drie weke na die
operasies blyk dit dat drie van dr. Van Staden se pasiënte komplikasies ontwikkel. ʼn Week
later het die ander twee pasiënte dieselfde komplikasies getoon. Dr. Van Staden se
navorsers kon vasstel dat die sintetiese prosteses die direkte oorsaak was van die pasiënte
se komplikasies. Dit blyk dat die stof waarvan die prosteses gemaak is, nie geskik is vir
inplanting in mense nie, maar net in diere.
Ongelukkig het verskeie ander pasiënte hul afsprake by dr. Van Staden gekanselleer nadat
hulle te hore gekom het van die komplikasies na die operasies.
10.1 Is daar ʼn latente gebrek aan die merx? Motiveer jou antwoord.
10.2 Indien daar wel ʼn latente gebrek aan die merx is, welke remedie/remedies sal
Dr. Van Staden hê?
Aktiwiteit 11
Hardeskyf SA is ʼn maatskappy wat rekenaars op grootskaal verkoop. Danie koop ʼn
skootrekenaar met die nuutste programmatuur op 5 Februarie van Hardeskyf SA vir die
bedrag van R10,000. Danie verkoop rekenaars sommer uit die hand aan vriende en familie,
maar sy kontantvloei is nie na wense nie. Danie is ʼn gereelde kliënt van Hardeskyf SA en hy
kom met die bestuurder ooreen dat hy die skootrekenaar op 5 Februarie sal neem, maar
eers daarvoor op 15 Februarie sal betaal as hy weer geld ontvang vir ʼn vorige
rekenaarskerm wat hy verkoop het.
Op 10 Februarie sien Danie se neef, Fanie, die skootrekenaar en Danie verkoop dit aan
Fanie vir R15,000 kontant. Fanie betaal vir die skootrekenaar en neem dit ook in besit op
10 Februarie. Fanie dra geen kennis van Danie en Hardeskyf SA se reëling nie.
Op 15 Februarie eis Hardeskyf SA betaling van Danie vir die bedrag van R10,000 maar
Danie weier betaling.
11.1 Wie is die eienaar van die merx? Motiveer jou antwoord.
11.2 Wat staan Hardeskyf SA te doen?
GCL105 Handelsreg
Studie-eenheid 3: Kontrakte Bladsy 57
Aktiwiteit 12
Edrien koop op 20 Maart Tessa se naaldwerkmasjien vir die bedrag van R10,000. Die koop
vind plaas op voorwaarde dat Tessa die masjien vir ʼn volledige diens moet neem alvorens
Tessa die masjien op 28 Maart vir Edrien sal aflewer. Die partye kom ooreen dat Edrien die
koopsom van R10,000 in kontant sal betaal sodra Tessa die masjien op 28 Maart aflewer.
Tessa neem die naaldwerkmasjien op 25 Maart om 09:00 vir ʼn volledige diens en gaan haal
weer die masjien na die diens voltooi is teen 17:00.
Op 25 Maart om 19:00 bel Tessa vir Edrien en lig haar in dat die naaldwerkmasjien gesteel
is. Tessa eis steeds betaling van die koopsom (R10,000) vanaf Edrien.
12.1 Tessa het, nadat sy die naaldwerkmasjien gaan haal het om 17:00, by die winkel
gestop om melk te koop. Sy't gedink sy gaan net vinnig melk koop en terugkom en het
daarom nie haar motor gesluit nie. Toe sy terugkom by haar motor, was die
naaldwerkmasjien gesteel. Moet Edrien steeds vir Tessa die koopsom betaal?
Motiveer jou antwoord.
12.2 Gestel Tessa het direk huis toe gery en die naaldwerkmasjien by die huis afgelaai. Die
aand toe sy slaap, is daar by haar huis ingebreek en verskeie van haar voorraad,
ondermeer die betrokke naaldwerkmasjien, is gesteel. Moet Edrien steeds vir Tessa
die koopsom betaal? Motiveer jou antwoord.
Aktiwiteit 13
Lollie huur ʼn gebou by Braam (die eienaar van die gebou) om haar kleuterskool te bedryf.
Kort nadat Lollie intrek geneem het, het sy vir Braam ʼn lysie met gebreke aan die gebou
gestuur. Een van die gebreke is die plafon wat van die muur wegtrek. Braam het bevestig
dat hy bewus is van die gebreke op die lysie en dat hy dit sal regmaak as hy eendag tyd het.
Drie maande na Lollie se intrek op die perseel, was daar ʼn wolkbreuk en dit het by Lollie se
kleuterskool ingereën. Dit blyk dat verskeie boeke, dokumente en skooltafels a.g.v. die reën
beskadig is. Lollie wil die huurkontrak kanselleer maar Braam weier.
13.1 Met verwysing na die verhuurder en huurder se verpligtinge, verduidelik wat elkeen
van die partye te doen staan.
Aktiwiteit 14
Jerome is 'n wynmaker in die Paarl en ook woonagtig daar. Verder is Jerome ook die
eienaar van ʼn wingerdplaas net buite Stellenbosch, maar omdat hy nie daar bly nie en
steeds ʼn inkomste van die plaas wil verkry, verhuur hy die plaas aan Robert vir die bedrag
van R20,000 per maand oor ʼn aanvanklike tydperk van 2 jaar. Jerome en Robert kom
ooreen om, na verstryking van die twee jaar huurtermyn, by ooreenkoms die huurkontrak te
GCL105 Handelsreg
Bladsy 58 Studie-eenheid 3: Kontrakte
hernu.
Drie maande na die sluit van die kontrak, sterf Jerome aan ʼn hartaanval. Sy vrou Tamara erf
die wingerdplaas, maar sy wil graag self die wingerdplaas bestuur en daar boer.
14.1 Kan Tamara die huurkontrak met Robert kanselleer en hom vra om die plaas te
verlaat? Motiveer jou antwoord.
Aktiwiteit 15
Derek is die eienaar van ʼn motorvoertuig ter waarde van R40,000. Hy verseker sy motor by
Solidariteit Finansiële Dienste vir R40,000 en by Virseker vir R40,000 onderskeidelik. Derek
is in ʼn botsing nadat hy van ʼn vergadering met sy Vakbondverteenwoordigers afkom. Die
koste om sy motor te herstel is R40,000.
15.1 Hoeveel kan Derek van Solidariteit Finansiële Dienste en van Virseker vir skade aan
sy motor eis?
15.2 Gestel Derek het sy motor (ter waarde van R40,000) vir R20,000 net by Solidariteit
Finansiële Dienste verseker. Die skade aan sy motor na die botsing is R10,000.
Hoeveel sal hy van die versekeraar kan eis?
Aktiwiteit 16
Derek het ʼn lewenspolis ook uitgeneem by Solidariteit Finansiële Dienste. Een van die vrae
op die verklaring aan die versekeraar was of Derek die afgelope twee jaar ʼn roker was.
Derek bevestig aan die versekeringsagent dat hy ʼn jaar gelede ophou rook het. Die agent
weet dat Derek se antwoord die versekeraar se goedkeuring van die polis kan beïnvloed en
daarom besluit die agent om, sonder Derek se medewete, die vraag te beantwoord asof hy
nog nooit gerook het nie.
Derek sterf twee weke later aan ʼn hartaanval. Die nadoodseondersoek toon dat Derek se
rookgewoontes ʼn groot oorsaak tot sy hartaanval was. Derek se vrou dien ʼn eis by die
versekeraar in vir die uitbetaling van die lewenspolis.
16.1 Dink jy Derek se vrou se eis sal suksesvol wees? Motiveer jou antwoord.
GCL105 Handelsreg
Studie-eenheid 4: Ander aspekte van Handelsreg Bladsy 59
STUDIE-EENHEID 4: ANDER ASPEKTE VAN HANDELSREG
4.1 Studie-eenheid leeruitkomstes
Kennis en begrip
Na voltooiing van Studie-eenheid 4 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te
demonstreer van die volgende:
• Arbeidswetgewing
• Intellektuele goederereg en konsessiereg
• Alternatiewe geskilbeslegting
• Tipes ondernemingsvorme
• Reg op mededinging
Vaardighede
Jy sal ook in staat wees om:
• ʼn oorsig van Arbeidsreg en die billikheid t.o.v. arbeidsverhoudinge te gee.
• ʼn oorsig van die Gemenereg en individuele dienskontrak te gee.
• ʼn oorsig van intellektuele goederereg, outeursreg, patentereg, handelsmerke en
konsessiesake te gee.
• alternatiewe geskilbeslegting, insluitend onderhandelings, bemiddeling en arbitrasie
te bespreek.
• tussen die verskillende ondernemingsvorme (wat eenmansaak, vennootskap,
maatskappye, beslote korporasies, besigheidstrust en koöperasie insluit) te
onderskei.
• tussen publieke en privaat mededinging te onderskei.
GCL105 Handelsreg
Bladsy 60 Studie-eenheid 4: Ander aspekte van Handelsreg
4.2 Voorgeskrewe handboek
Schulze, H., Kelbrick, R., Manamela T., Stoop, P., Manamela E., Hurter, E., Masuku, B.
& Stoop, C. 2015. Algemene Beginsels van Kommersiële Reg. 8ste Uitgawe.
Kaapstad: Juta en Kie (Edms) Bpk.
Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdelings bestudeer:
• Hoofstuk 17, afdelings 17.2-17.3
• Hoofstuk 18, afdelings 18.2-18.4 en 18.6
• Hoofstuk 19, afdelings 19.2-19.4
• Hoofstuk 21, afdelings 21.2-21.7
• Hoofstuk 22, afdelings 22.2-22.3
4.3 Verrykende bronne
• Brassey, M., 2002. Competition Law. Juta.
• Cheadle, H., 2006. Regulated Flexibility: Revisiting the LRA and BCEA. ILJ, 27, 663.
• Davis, D. and Cassim, F., 2009. Companies and other Business Structures in South
Africa. Oxford University Press, Incorporated.
• Dean, O.H., 2006. Looseleaf service 13. In: 1987. Handbook of South African
Copyright Law. Juta & Company.
• Du Toit, D., Woolfrey, D., Murphy, J., Godfrey, S., Bosch, D. and Christie, S., 2006.
Labour Relations Law: A Comprehensive Guide. 5th ed. LexisNexis.
• Grogan, J., 2009. Workplace Law. 10th ed. Juta.
• Grogan, J., 2010. Collective Labour Law. 2nd ed. Juta.
• Webster, G.C. and Page, N.S., 2009. Looseleaf service 13. In: 1997. South African
Law and Trade Marks, Unlawful Competition, Company Names and Trading Styles.
4th ed. Canada: Butterworths.
• http://wipo.int (World Intellectual Property Organization)
• http://www.saiipl.org.za (South African Institute of Intellectual Property Law)
• http://www.fasa.co.za (Franchise Association of South Africa)
• www.compcom.co.za (Competition Commission)
• www.mediation.org.za (Mediation Institute of Southern Africa)
GCL105 Handelsreg
Studie-eenheid 4: Ander aspekte van Handelsreg Bladsy 61
4.4 Hoe kan jy jou begrip verbeter?
Jy moet seker maak dat jy die volgende terminologie verstaan:
Sleutelwoord Omskrywing
Actio iniuriarum Aksie weens persoonlikheidskrenking.
Actio legis Aquiliae Aksie om vermoënskade te eis, veral in die geval van
onregmatige mededinging.
Boni mores Die goeie sedes van die gemeenskap.
Handelsmerk ʼn Teken wat deur ʼn persoon gebruik word om na goed of dienste
te verwys met die doel om daardie goed of dienste van ander,
verbind aan dieselfde goed of dienste, te onderskei.
Konsessie
(franchise)
Dit bied iemand, wat ʼn sekere besigheidsisteem met intellektuele
eiendom ontwikkel het, die geleentheid om hierdie sisteem met
intellektuele eiendom aan ander beskikbaar te stel, in ruil vir
betaling daarvoor.
Outeursreg Die verhouding tussen ʼn regsubjek, gewoonlik die
outeursreghouer, en ʼn onliggaamlike regsobjek in die vorm van
werk.
Onafhanklike
kontrakteer
Kontrak ingevolge waarvan een persoon ʼn ander persoon huur
om ʼn spesifieke taak of ʼn spesifieke werk te verrig.
Prosedurele
billikheid
Die korrekte prosedures is gevolg om die werknemer te ontslaan.
Substantiewe
billikheid
Die rede vir die ontslag van ʼn werknemer is billik.
Vis-á-vis Van toepassing op, bv. ʼn verpligting is nie van toepassing op ʼn
werknemer nie.
Werknemer Enige persoon, buiten ʼn onafhanklike kontrakteur, wat vir ʼn
ander persoon, of die Staat, werk en wat vergoeding ontvang of
geregtig is om vergoed te word vir die werk en enige ander
persoon wat op enige manier die werkgewer help om die
besigheid uit te voer.
GCL105 Handelsreg
Bladsy 62 Studie-eenheid 4: Ander aspekte van Handelsreg
4.5 Inleiding
In hierdie studie-eenheid fokus ons grootliks op ander aspekte van die handelsreg, wat
ondermeer die volgende insluit, nl. arbeidsreg, intellektuele goederereg, alternatiewe
geskilbeslegting, verskillende ondernemingsvorme en reg op mededinging.
Elkeen van hierdie aspekte vorm deel van die Suid-Afrikaanse handelsreg om verskeie
redes. Die arbeidsreg is ʼn baie belangrike komponent van handelsreg, aangesien feitlik elke
onderneming in Suid-Afrika minstens een werknemer het. Die verhouding tussen werkgewer
en werknemer word deur ʼn dienskontrak, wetgewing en die beginsel van billikheid
gereguleer. Ons sal hierdie regulasies in die studie-eenheid van nader bekyk.
Intellektuele goederereg is deel van handelsreg aangesien dit handel met immateriële of
onliggaamlike sake wat deur die breinkrag van ʼn persoon tot stand kom. Hierdie sake
bestaan egter los van die persoon en moet daarom deur sekere wetgewing beskerm word.
Ons gaan in hierdie studie-eenheid die verskillende onderafdelings van intellektuele
goederereg van nader bestudeer.
Die verhouding tussen lede van die gemeenskap word grotendeels deur howe gereguleer,
maar daar is ook alternatiewe maniere om geskille tussen persone op te los. Ons gaan in
hierdie studie-eenheid kyk watter alternatiewe maniere daar bestaan om geskille op te los.
ʼn Persoon wat ʼn onderneming wil begin of bedryf, het verskillende tipes
ondernemingsvorme om van te kies. Hierdie keuse word deur verskeie faktore beïnvloed en
daarom is dit nodig om bewus te wees van die verskillende ondernemingsvorme wat
bestaan ten einde die geskikte een te kies vir jou behoeftes.
Suid-Afrika word grotendeels beskou as ʼn kapitalistiese land met ʼn vryemarkstelsel, eerder
as ʼn burokratiese stelsel. In hierdie vryemarkstelsel wat meestal op aanbod en aanvraag
funksioneer, is gesonde mededinging tussen partye in hierdie stelsel baie belangrik. Die
gemeenskaplike oogmerk van die reg op mededinging is om te verseker dat daar vrye en
regmatige mededinging plaasvind. Hierdie studie-eenheid gaan fokus op die verskil tussen
die reg op publieke mededinging en die reg op privaat mededinging.
4.6 Arbeidsreg
Handboek: Schulze, et al., 2015: Hoofstuk 17.
4.6.1 Algemene oorsig van arbeidsreg
Arbeidsverhoudinge tussen werkgewer en werknemer in Suid-Afrika word hoofsaaklik deur
die dienskontrak en verskillende wetgewing gereguleer. Die dienskontrak is egter
GCL105 Handelsreg
Studie-eenheid 4: Ander aspekte van Handelsreg Bladsy 63
ondergeskik aan die beginsel van billikheid (fairness). Die beginsel van billikheid word in die
arbeidswetgewing, nl. die Wet op Arbeidsverhoudinge 66 van 1995 (The Labour Relations
Act/LRA), die Wet op Basiese Diensvoorwaardes 75 van 1997 (Basic Conditions of
Employment Act/BCEA) en die Employment Equity Act 55 of 1998 (die EEA) onderskryf.
Lees Schulze, et al. (2015: 257, paragraaf 17.1) om te sien wat die vier meganismes is wat
gebruik word om te bepaal of billikheid in ʼn bepaalde arbeisverhouding teenwoordig is.
4.6.2 Die gemenereg en individuele dienskontrak
Die dienskontrak vorm die basis van die arbeidsverhouding tussen ʼn werkgewer en ʼn
werknemer. Sien die definisie van ʼn dienskontrak soos in Schulze, et al. (2015: 258,
paragraaf 17.2.1) uiteengesit. Jy sal opmerk dat die essentialia van ʼn dienskontrak werk en
vergoeding is.
Neem ook kennis van die partye tot ʼn dienskontrak (Schulze, et al., 2015: 259, paragraaf
17.2.2), die lengte van ʼn dienskontrak (Schulze, et al., 2015: 259, paragraaf 17.2.3), die
inhoud van die dienskontrak (Schulze, et al., 2015: 260, paragraaf 17.2.4), die verpligtinge
van die werkgewer (Schulze, et al., 2015: 260, paragraaf 17.2.5), die verpligtinge van die
werknemer (Schulze, et al., 2015: 262, paragraaf 17.2.6) en die beëindiging van die
dienskontrak (Schulze, et al., 2015: 264, paragraaf 17.2.7) sodat jy ʼn oorsig daaroor kan
gee.
Hou in gedagte dat die beginsel van billikheid deurgaans teenwoordig moet wees wanneer
die werkgewer met ʼn werknemer kontrakteer.
4.6.3 Billikheid in die arbeidsverhoudinge omgewing
Nie alle werknemers word deur die arbeidswetgewing, soos hierbo genoem, beskerm nie en
is derhalwe ook nie deur die beginsel van billikheid, soos in hierdie wetgewing vervat,
beskerm nie.
Lees Schulze, et al. (2015: 266, paragraaf 17.3) en neem kennis van die definisie toegeken
aan ʼn “werknemer” en watter werknemers van die arbeidswetgewing uitgesluit is.
Neem ook kennis van die onderskeid tussen ʼn werknemer en ʼn onafhanklike kontrakteur
(Schulze, et al., 2015: 267, paragraaf 17.3.1.2), statutêre vermoede ten gunste van ʼn
werknemer (Schulze, et al., 2015: 268, paragraaf 17.3.1.3) en die verskillende soorte
werknemers (Schulze, et al., 2015: 269, paragraaf 17.3.1.4).
GCL105 Handelsreg
Bladsy 64 Studie-eenheid 4: Ander aspekte van Handelsreg
4.6.4 Vier wyses waarop billikheid op die arbeidsverhouding afgedwing word
Schulze, et al. (2015: 270-286) identifiseer vier wyses waarop billikheid in die
arbeidsverhouding afgedwing kan word, naamlik:
• Billike bepalings en voorwaardes (Schulze, et al., 2015: 270, paragraaf 17.3.2.1)
• Beskerming teen onbillike ontslag (Schulze, et al., 2015: 276, paragraaf 17.3.2.2)
• Beskerming teen onbillike arbeidspraktyke (Schulze, et al., 2015: 284,
paragraaf 17.3.2.3)
• Beskerming teen onbillike diskriminasie (Schulze, et al., 2015: 285,
paragraaf 17.3.2.4)
Neem kennis van elk van bogenoemde wyses ten einde ʼn oorsig daarvan te kan gee.
Let op daarna dat die howe diensbeëindiging/ontslag op grond van wangedrag,
ongeskiktheid (swak werksprestasie en/of swak gesondheid of besering) en/of operasionele
vereistes toelaat, mits die ontslag substantief (die rede vir ontslag) en prosedureel (die
korrekte proses is gevolg) billik is. Lees Schulze, et al. (2015: 279-284) se verduideliking
hiervan.
4.7 Intellektuele goederereg
Handboek: Schulze, et al., 2015: Hoofstuk 18.
4.7.1 Outeursreg
Outeursreg in Suid-Afrika word deur die Wet op Outeursreg 98 van 1978 beskerm. Verskeie
vorme van werk kan deur outeursreg beskerm word. Neem kennis van die werk wat deur
outeursreg beskerm word volgens Schulze, et al. (2015: 292, paragraaf 18.2.1).
Volgens Schulze, et al. (2015: 293, paragraaf 18.2.2) is daar sekere vereistes alvorens
outeursreg kan bestaan. Vergewis jou van die inhoud daarvan.
Neem ook kennis van die eienaarskap van outeursreg (Schulze, et al., 2015: 294, paragraaf
18.2.3), die tydsduur van outeursreg (Schulze, et al., 2015: 295, paragraaf 18.2.4) en die
gevolge van die inbreukmaking op outeursreg (Schulze, et al., 2015: 295, paragraaf 18.2.5)
ten einde ʼn oorsig daarvan te kan gee.
GCL105 Handelsreg
Studie-eenheid 4: Ander aspekte van Handelsreg Bladsy 65
4.7.2 Patentereg
Patentereg handel met die reg van ʼn uitvinder om sy uitvindsel te maak, gebruik en verkoop
gedurende ʼn beperkte tydperk, op voorwaarde dat alle inligting t.o.v. die uitvindsel openbaar
word.
Neem kennis van die gevalle wat nie as ʼn uitvindsel geag word nie, soos in Schulze, et al.
(2015: 296, paragraaf 18.3) uiteengesit.
Alle uitvindsels is nie noodwendig patenteerbaar nie. Schulze, et al. (2015: 297, paragraaf
18.3.1) sit sekere vereistes uiteen vir wanneer iets patenteerbaar is. Neem kennis daarvan
sodat jy ʼn oorsig daarvan kan gee.
Neem ook kennis van die aansoekprosedure (Schulze, et al., 2015: 298, paragraaf 18.3.2),
die uitwerking en tydsduur van ʼn patent (Schulze, et al., 2015: 298, paragraaf 18.3.3), die
inbreukmaking op ʼn patent (Schulze, et al., 2015: 299, paragraaf 18.3.4) en die remedies
teen die inbreukmaking sodat jy ʼn oorsig daarvan kan gee.
4.7.3 Handelsmerke
ʼn Handelsmerk kan enige teken insluit wat grafies voorgestel kan word, byvoorbeeld ʼn
naam, toestel, handtekening, woord, letter, syfer, vorm, patroon, kleur, ens.
Daar is egter sekere vereistes waaraan voldoen moet word om as ʼn handelsmerk beskerm
te word. Lees Schulze, et al. (2015: 299, paragraaf 18.4.1) om ʼn oorsig van hierdie
vereistes vir ʼn handelsmerk te kan gee.
Neem ook kennis van die tydperk wat ʼn handelsmerk geldig is (Schulze, et al., 2015: 301,
paragraaf 18.4.2), die implikasies van die inbreukmaking op ʼn handelsmerk (Schulze, et
al., 2015: 301, paragraaf 18.4.3) en die remedies beskikbaar na die inbreukmaking op ʼn
handelsmerk (Schulze, et al., 2015: 302, paragraaf 18.4.4).
4.7.4 Konsessiereg
Lees paragraaf 18.6 (Schulze, et al., 2015: 303) om te verstaan watter soort beskerming aan
watter tipe intellektueelgoedereg gegee moet word.
Jy sal opmerk dat die term "fransering" in die handboek gebruik word. In hierdie gids gebruik
ons egter die term "konsessie". Neem kennis van die omskrywing van ʼn konsessie deur die
International Franchise Association en soos uiteengesit in Schulze, et al. (2015: 304,
paragraaf 18.7) ten einde ʼn oorsig daarvan te gee.
Neem ook kennis van die voordele van 'n konsessie (Schulze, et al., 2015: 305, paragraaf
18.7.1), die inhoud van ʼn konsessiekontrak (Schulze, et al., 2015: 306, paragraaf 18.7.2),
GCL105 Handelsreg
Bladsy 66 Studie-eenheid 4: Ander aspekte van Handelsreg
die beskerming van die konsessiegewer se intellektuele eiendom (Schulze, et al., 2015:
308, paragraaf 18.7.3), die inkorting van handelsvryheid (Schulze, et al., 2015: 309,
paragraaf 18.7.4), betalingsverpligtinge (Schulze, et al., 2015: 309, paragraaf 18.7.5), die
beëindiging van die kontrak (Schulze, et al., 2015: 310, paragraaf 18.7.6).
4.8 Alternatiewe geskilbeslegting
Handboek: Schulze, et al., 2015: Hoofstuk 19.
Regsprosesse is nie die enigste wyse waarop geskille in Suid-Afrika opgelos word nie.
Alternatiewe geskilbeslegting maak juis voorsiening vir die oplos van geskille op ʼn informele,
vrywillige wyse waartoe die partye kan instem.
4.8.1 Onderhandeling
Onderhandeling is die mees basiese vorm van geskilbeslegting. Schulze, et al. (2015: 312)
brei verder daaroor uit in paragraaf 19.2. Neem kennis van die inhoud hiervan sodat jy ʼn
oorsig hiervan kan gee.
4.8.2 Bemiddeling
Tydens bemiddeling probeer partye ook hul verskille oplos. Tydens bemiddeling is ʼn derde
party, ʼn mediator, betrokke. Lees wat Schulze, et al. (2015: 312, paragraaf 19.3) skryf
rakende bemiddeling sodat jy ʼn oorsig hiervan kan gee.
4.8.3 Arbitrasie
Tydens arbitrasie word beide partye se saak aan ʼn onafhanklike derde persoon, ʼn arbiter,
gestel waarna die arbiter ʼn toekenning maak aan een van die partye. Hierdie toekenning is
finaal en bindend op die partye en dit is die aspek wat arbitrasie van onderhandeling en
bemiddeling onderskei.
Neem kennis van die vier kenmerkende eienskappe van arbitrasie, asook die belangrikste
verskille tussen arbitrasie en litigasie soos in Schulze, et al. (2015: 314, paragraaf 19.4.1)
uiteengesit.
Neem verder kennis van die sake uitgesluit van arbitrasie (Schulze, et al., 2015: 314,
paragraaf 19.4.3), die arbitrasieooreenkoms (Schulze, et al., 2015: 315, paragraaf 19.4.4),
die aanstel van arbiters (Schulze, et al., 2015: 316, paragraaf 19.4.5), die
arbitrasieproses (Schulze, et al., 2015: 317, paragraaf 19.4.6), arbitrasietoekennings
(Schulze, et al., 2015: 318, paragraaf 19.4.7) sodat jy ʼn oorsig daarvan kan gee.
GCL105 Handelsreg
Studie-eenheid 4: Ander aspekte van Handelsreg Bladsy 67
4.9 Ondernemingsvorme
Handboek: Schulze, et al., 2015: Hoofstuk 21.
4.9.1 Eenmansaak
ʼn Eenmansaak is die mees basiese ondernemingsvorm. Die persoon wat sodanige
onderneming bedryf, ontvang al die winste en dra ook al die risiko van die onderneming.
Lees Schulze, et al. (2015: 338, paragraaf 21.2) om tussen die verskillende
ondernemingsvorme te kan onderskei.
4.9.2 Vennootskap
ʼn Vennootskap is waarskynlik die oudste ondernemingsvorm waarvan ons kennis dra.
Vennootskappe word grotendeels deur die gemenereg gereguleer, maar daar is enkele
ander wetgewing wat ook handel daarmee.
Neem kennis van die definisie en regsidentiteit van ʼn vennootskap (Schulze, et al., 2015:
338, paragraaf 21.3.2), die essentialia van ʼn vennootskap (Schulze, et al., 2015: 339,
paragraaf 21.3.3), die natuurlike gevolge van ʼn vennootskap (Schulze, et al., 2015: 341,
paragraaf 21.3.4), die regte en verpligtinge van die vennote (Schulze, et al., 2015: 342,
paragraaf 21.3.5) en die beëindiging van ʼn vennootskap (Schulze, et al., 2015: 343,
paragraaf 21.3.6) om tussen die verskillende ondernemingsvorme te kan onderskei.
4.9.3 Maatskappyreg
Die maatskappy as ʼn ondernemingsvorm het sy eie regspersoonlikheid en maak dit moontlik
vir entrepreneurs om meer kapitaal te kan bekom vir hul besigheid. Omdat die maatskappy
grotendeels ʼn besigheidsentiteit is, kan dit slegs handel deur organe of agente van die
maatskappy.
Schulze, et al. (2015: 345, paragraaf 21.4.1) bespreek die belangrike gevolge van ʼn
maatskappy. Neem kennis daarvan. Neem ook kennis van die verskillende bronne van
maatskappyreg (Schulze, et al., 2015: 346, paragraaf 21.4.2), die tipes maatskappye wat
bestaan (Schulze, et al., 2015: 346, paragraaf 21.4.3), maatskappy organe en beamptes
(Schulze, et al., 2015: 348, paragraaf 21.4.4), kapitaal van die maatskappy (Schulze, et al.,
2015: 349, paragraaf 21.4.5), die verteenwoordiging van ʼn maatskappy (Schulze, et al.,
2015: 350, paragraaf 21.4.6) en die ontbinding van ʼn maatskappy (Schulze, et al., 2015:
351, paragraaf 21.4.7) om tussen die verskillende ondernemingsvorme te kan onderskei.
GCL105 Handelsreg
Bladsy 68 Studie-eenheid 4: Ander aspekte van Handelsreg
4.9.4 Beslote korporasie
Vanuit die kompleksiteit van die vorige maatskappywet het die behoefte vir ʼn goedkoper,
kleiner ondernemingsvorm ontstaan, nl. ʼn beslote korporasie (ook genoem ʼn BK). Die Wet
op Beslote Korporasies 69 van 1984 is die wetgewing wat hierdie ondernemingsvorm
reguleer. Die Maatskappywet 71 van 2008 maak nie voorsiening vir die registrasie van nuwe
beslote korporasies nie, maar wel die voortbestaan van reeds geregistreerde BK's.
Neem kennis van hoe ʼn beslote korporasie en lidmaatskap daarvan ontstaan (Schulze, et
al., 2015: 352, paragraaf 21.5.2), kapitaal van die onderneming (Schulze, et al., 2015: 353,
paragraaf 21.5.3), verteenwoordiging van ʼn beslote korporasie (Schulze, et al., 2015: 353,
paragraaf 21.5.4), omskakeling van ʼn beslote korporasie (Schulze, et al., 2015: 354,
paragraaf 21.5.5) ten einde tussen die verskillende ondernemingsvorme te kan onderskei.
4.9.5 Besigheidstrust
Trust as ʼn ondernemingsvorm is een van die meer onlangse ondernemingsvorme in Suid-
Afrika. Persone wat geld in ʼn trust belê word gewoonlik lede van daardie trust en is nie
betrokke by die bestuur daarvan nie. Die besigheidstrust waarvan Schulze, et al. (2015: 354)
skryf, is soortgelyk aan die vennootskap, privaatmaatskappy en beslote korporasie.
Neem kennis van die definisie van ʼn besigheidstrust (Schulze, et al., 2015: 354, paragraaf
21.6.2), die vereistes vir ʼn besigheidstrust (Schulze, et al., 2015: 355, paragraaf 21.6.3) en
spesifieke eienskappe van die besigheidstrust (Schulze, et al., 2015: 355, paragraaf 21.6.4)
sodat jy tussen die verskillende ondernemingsvorme kan onderskei.
4.9.6 Koöperasie
ʼn Koöperasie is ʼn vrywillige assosiasie van persone en het vanuit vennootskappe ontwikkel.
Die Wet op Koöperasies 14 van 2005 reguleer hierdie ondernemingsvorm.
Neem kennis van die definisie van ʼn koöperasie (Schulze, et al., 2015: 357, paragraaf
21.7.2), hoe om ʼn koöperasie te registreer (Schulze, et al., 2015: 357, paragraaf 21.7.3),
die koöperasie se kapitaal (Schulze, et al., 2015: 358, paragraaf 21.7.4),
verteenwoordiging van ʼn koöperasie (Schulze, et al., 2015: 359, paragraaf 21.7.5),
beëindiging van ʼn koöperasie (Schulze, et al., 2015: 360, paragraaf 21.7.6) om tussen die
verskillende ondernemingsvorme te kan onderskei.
4.10 Reg op mededinging
Handboek: Schulze, et al., 2015: Hoofstuk 22.
GCL105 Handelsreg
Studie-eenheid 4: Ander aspekte van Handelsreg Bladsy 69
4.10.1 Reg op publieke mededinging
Die reg op publieke mededinging verwys na die onderhouding en bevordering van
mededinging in Suid-Afrika. Dit handel dus oor die manier waarop die regering mededinging
reguleer deur die daarstel van reëls en regulasies gemik op die onderhouding en
bevordering van mededinging in die ekonomie.
Neem kennis van wat Schulze, et al. (2015: 362, paragraaf 22.2) skryf rakende die reg op
publieke mededinging ten einde dit van privaat mededinging te kan onderskei.
4.10.2 Reg op privaat mededinging
Die reg op privaat mededinging verwys na onbillike of onregmatige mededinging en bemoei
homself met die beskerming van die individu of private belange van die mededingers self.
Neem kennis van die vereistes vir ʼn delik van onregmatige mededinging (Schulze, et al.,
2015: 364, paragraaf 22.3.1), die remedies beskikbaar indien daar onregmatige
mededinging plaasgevind het (Schulze, et al., 2015: 367, paragraaf 22.3.2), die maniere van
inbreukmaking op mededinging (Schulze, et al., 2015: 367, paragraaf 22.3.3) en die gronde
vir regverdiging (Schulze, et al., 2015: 371, paragraaf 22.3.4) om privaat mededinging van
publieke mededinging te kan onderskei.
4.11 Samevatting
Arbeidsreg is ʼn baie belangrike komponent van handelsreg aangesien arbeidswetgewing
van toepassing is op alle ondernemings wat werknemers in diens het. Billikheid is sekerlik
die goue draad wat deurgaans in arbeidswetgewing ter sprake kom. In die handelsreg is dit
egter nie net werknemers wat beskerm word teen uitbuiting nie, maar ook persone se
intellektuele eiendom wat outeursreg, patentereg, handelsmerke en konsessies insluit.
Sonder die beskerming van hierdie intellektuele eiendom sal persone uitgebuit word en nooit
behoorlike beskerming of vergoeding geniet nie.
Indien daar egter ʼn dispuut ontstaan tussen partye het die partye nie uitsluitlik die howe om
ʼn geskil op te los nie, maar ook die opsie om van alternatiewe geskilbeslegting gebruik te
maak. Dis ʼn baie goedkoper en meer informele proses wat partye die geleentheid gee om
deur een van die vorme van alternatiewe geskilbeslegting oplossings te vind vir hul geskille.
As entrepreneur of potensiële sakepersoon is daar verskeie ondernemingsvorme in Suid-
Afrika om van te kies. Die keuse gaan egter van die doel van die onderneming, die
behoeftes van die entrepreneur en verskeie ander faktore afhang. Suid-Afrikaanse
wetgewing maak dit egter moontlik om tussen verskeie ondernemingsvorme te kan kies.
GCL105 Handelsreg
Bladsy 70 Studie-eenheid 4: Ander aspekte van Handelsreg
Elkeen het egter sy eie regsaanspreeklikheid, vereistes en gevolge wat daarmee gepaard
gaan.
In ons vryemarkstelsel is mededinging baie belangrik en daarom ook die billikheid en
regsgeldigheid daarvan. Mededinging in Suid-Afrika word ook deur wetgewing gereguleer en
daar word tussen publieke en privaat mededinging onderskei.
4.12 Selfevaluering
Aktiwiteit 17
Klaas is ʼn werknemer in jou winkel, Pretzel Palace. Klaas se verantwoordelikhede sluit,
ondermeer die oopsluit van die winkel om 07:00 en die toesluit van die winkel om 17:00,
die aanskakel van die pretzel-broodjies se bakoonde en om voor 09:00 reeds 100 pretzel
degies in die oond te hê. Vir die afgelope maand sluit Klaas die winkel eers om 07:30 oop
en kry hy dit net reg om 50 pretzel degies teen 09:00 in die oond te hê. Klaas het ook
verskeie kere die afgelope maand reeds om 16:30 die winkel gesluit omdat, volgens hom,
daar na 16:00 nie meer kliënte is nie.
Anton, ʼn werknemer in dieselfde winkel, beskuldig een dag vir Klaas dat hy lui is en almal
in die winkel nou daaronder moet lei. Klaas vervies hom vir Anton en slaan Anton met die
vuis teen die regterwang. Anton staan nie terug nie en storm Klaas teen een van die
bakoonde vas. In die proses probeer Klaas keer met sy hand en brand sy hand teen een
van die oonde.
17.1 Kan jy vir Klaas uit jou diens ontslaan? Indien wel, op grond waarvan?
17.2 Kan jy Klaas onmiddellik ontslaan? Motiveer jou antwoord.
Aktiwiteit 18
Twee ekonome doen navorsing oor die impak van fabrieksgasse op die omgewing en die
ekonomie. ʼn Internasionale publikasie wil ʼn artikel publiseer oor beide die ekonome se
navorsing. Aangesien daar nie baie inligting oor die navorsingsveld beskikbaar is nie, is
beide ekonome genoodsaak om van dieselfde materiaal en verwysings te gebruik vir hul
navorsing.
Dink jy elkeen van die ekonome se werk sal deur outeursreg beskerm word selfs al het
hulle dieselfde verwysings gebruik en tot dieselfde gevolgtrekkings gekom?
Aktiwiteit 19
Mnr. Bauer is ʼn boukontrakteur en koop bakstene van mnr. Bak Steen. Hulle is egter in
GCL105 Handelsreg
Studie-eenheid 4: Ander aspekte van Handelsreg Bladsy 71
dispuut oor die kwaliteit van die bakstene wat mnr. Steen by mnr. Bauer afgelewer het.
Hulle wil hierdie geskil so gou moontlik afhandel, aangesien mnr. Bauer ʼn sperdatum het
waarbinne hy die bouprojek moet voltooi. Hulle kom ooreen om van ʼn derde persoon
gebruik te maak wat uitsluitsel oor die geskil kan gee en bindend is op beide partye.
Van watter proses sal mnr. Bauer en mnr. Steen gebruik maak soos hulle ooreengekom
het?
19.1 Onderhandeling
19.2 Arbitrasie
19.3 Mediasie
Aktiwiteit 20
Watter van die onderstaande aangeleenthede kan NIE vir arbitrasie verwys word nie?
20.1 Koos en Bets is in ʼn geskil oor beheer en toesig van hulle kinders.
20.2 Daan en Rika is in dispuut rakende die geldigheid van die arbitrasieklousule in hulle
kontrak.
20.3 Carol en Charmaine is in geskil oor die kwaliteit van die haarprodukte wat Carol by
Charmaine se salon afgelewer het.
20.4 Rufus wil hê die polisie moet vir Jake toesluit omdat Rufus se motor gesteel is.
Aktiwiteit 21
Deon, Cynthia en Lizette het sopas hulle BCom-graad in Ondernemingsbestuur by
Akademia voltooi en besluit om saam ʼn onderneming te begin. Hulle tree in vennootskap
met mekaar. Elkeen van hulle dra R5000 by tot die vennootskap. Hulle beoog om ou
rekenaars aan te koop, op te gradeer en dan weer aan die publiek vir ʼn wins te verkoop.
Hulle verdeel dan die wins. Daar is geen skriftelike ooreenkoms tussen hulle nie. Cynthia
dink dit toe goed om ʼn gebou te koop waarvandaan hulle die onderneming kan bedryf.
Deon is so geskok oor die nuus dat hy beswyk aan ʼn hartaanval. Cynthia en Lizette besluit
egter dat hulle steeds sal voortgaan met die vennootskap. Watter van die onderstaande
stellings is NIE korrek NIE.
21.1 Cynthia se optrede is nie bindend op die vennootskap nie, omdat dit nie binne die
besigheidsoogmerk van die vennootskap val nie.
21.2 Deon se afsterwe ontbind die vennootskap ten spyte daarvan dat Cynthia en Lizette
steeds met die vennootskap wil voortgaan.
21.3 Die ooreenkoms van die partye is nie ʼn vennootskap nie omdat die ooreenkoms nie
op skrif is nie.
GCL105 Handelsreg
Bladsy 72 Studie-eenheid 4: Ander aspekte van Handelsreg
Aktiwiteit 22
Die reg op mededinging handel met die delik wanneer vermoënskade wederegtelik
veroorsaak word. Watter onderstaande aksie is van toepassing indien die vermoënskade
uit hoofde van onregmatige mededinging plaasgevind het? Motiveer jou antwoord.
22.1 Die aksie vir pyn en lyding
22.2 Die actio iniuriarum
22.3 Die actio legis Aquiliae
22.4 Die actio quanti minoris
GCL105 Handelsreg
Afrikaans/Engelse woordelys Bladsy 73
AFRIKAANS/ENGELSE WOORDELYS
Afrikaans Engels
Aanbieder Offeror
Aanbodaanvaarder Offeree
Aanname Supposition
Bevoegdheid Capacity
Billikheid Fairness
Dagvaarding Summons
Deelbaarheid van prestasie Divisibility of performance
Dienskontrak Contract of Employment
Dwang Duress
Erfgoed Patrimony
Erfopvolging Succession
Erfreg Patrimonial law
Geestesongesteldheid Mental deficiency
Gemenereg Customary law
Gemiddelde klousule Average clause
Handelingsbevoeg Capacity to act
Hofbeslissing Judgment
Kansellasieklousule Cancellation clause
Konsessiereghouer Franchisor
Konsessieregnemer Franchisee
Konsessiesaak Franchise
Koöperasie Co-operative
Kousaliteit / verband Causation
Lasbepaling Modus
GCL105 Handelsreg
Bladsy 74 Afrikaans/Engelse woordelys
Liggaamlike saak Corporeal thing
Meerderjarigheid Majority
Minderjarige Minor
Ongeskiktheid Incapacity
Ontbindende voorwaarde Resolutive condition
Onwettig Unlawful
Operasionele vereistes Operational requirements
Opsetlik Wilful
Opsionele verpligting Facultative obligation
Opskortende voorwaarde Suspensive condition
Pand Pledge
Persoonlikheidsregte Law of personality
Regspersoon Juristic person
Regspreuk Maxim
Repudiasie Repudiation
Roerende goed Movable property
Saaklike reg Real right
Saaklike servituut Praedial servitude
Skuldeiser Creditor
Skuldenaar Debtor
Spesifieke nakoming Specific performance
Stilswyende hipoteek Tacit hypothec
Stilswyende voorwaarde Tacit term
Strafbepaling Penalty clause
Tydbepalingsklousule Time clause
Uitdruklike voorwaarde Express term
Verbeuringsklousule Forfeiture clause
GCL105 Handelsreg
Afrikaans/Engelse woordelys Bladsy 75
Verbiedende interdik Prohibitory interdict
Verjaring Prescription
Verkwister Prodigal
Vermoënskade Patrimonial loss
Verskanste bepaling Entrenchment clause
Verstek Default
Voorwaarde by implikasie Term by implication
Vrywaring Indemnity
Waarborg Warranty
Wangedrag Misconduct
Weddenskapsooreenkoms Wagering agreement
Wet op mededinging Competition law
Wetgewing Legislation
Wilsooreenstemming Consensus
Wilsooreenstemming Consensus
GCL105 Handelsreg
Bladsy 76 Bronnelys
BRONNELYS
• Hiemstra, V.G. en Gonin, H.L. 2000. Drietalige Regswoordeboek. Derde uitgawe.
Juta en Kie Bpk.
• Companies and Intellectual Properties Commission, 2011. Kantoor van die
Registrateur van Koöperasies 2011. Beskikbaar op:
http://www.cipro.co.za/products_services/co-ops_afrikaans.asp [Besoek op 23
Januarie 2014].
GCL105 Handelsreg
Selfevalueringsriglyne Bladsy 77
SELFEVALUERINGSRIGLYNE
Riglyne: Aktiwiteit 1
Verwys na die verskillende howe in Suid-Afrika (Schulze, et al., 2015: par. 3.1) en let op na
die jurisdiksie van elkeen.
Riglyne: Aktiwiteit 2
2.1 Onthou dat persone en mense nie volgens die reg sinonieme is nie. Sien Schulze, et
al., 2015: par 2.1.
2.2 Hersien weer die definisie van regsobjek om hierdie vraag te beantwoord.
2.3 Hersien weer die definisie van subjektiewe reg om hierdie vraag te beantwoord. Dink
aan alle moontlike regte wat tussen die partye kan bestaan.
Riglyne: Aktiwiteit 3
3.1 Hersien die gedeelte oor eiendomsreg in Schulze, et al., 2015: par. 2.2.4.1. Onthou
ook dat ʼn maatskappy ʼn regsentiteit is en volgens die reg ʼn persoon. ʼn Regspersoon
kan dus regte besit en uitoefen.
3.2 Onthou dat die eienaar van ʼn regsobjek nie noodwendig in besit daarvan moet wees
nie.
3.3 Hersien weer op welke stadium eiendomsreg van ʼn roerende saak oorgaan om te
bepaal wie die eienaar op daardie stadium is.
3.4 Nie net eiendomsreg nie, maar ook besit van ʼn saak word deur die reg beskerm.
Hersien weer die gedeelte oor remedies vir die beskerming van eienaarskap en besit.
Riglyne: Aktiwiteit 4
4.1 Hersien weer die gedeelte wat oor die deliktereg en ʼn definisie van ʼn delik handel
(Schulze, et al., 2015: par. 2.2.4.4) om hierdie vraag te beantwoord. Stel vas of elkeen
van die elemente van ʼn delik teenwoordig is in die gevallestudie, of nie. Onthou ook
wat gebeur indien iemand ʼn onregmatige handeling kon voorsien en ten spyte daarvan
steeds voortgegaan het met ʼn handeling.
Riglyne: Aktiwiteit 5
5.1 Hersien weer die vereistes vir die vorming van ʼn geldige kontrak soos uiteengesit in
Schulze, et al., 2015: par. 3.2.
GCL105 Handelsreg
Bladsy 78 Selfevalueringsriglyne
Riglyne: Aktiwiteit 6
6.1 Wilsooreenstemming vorm die basis van ʼn kontraktuele verpligting. Gebruik Schulze,
et al. (2015: 55) se riglyne van wanneer wilsooreenstemming plaasvind om die vraag
te beantwoord.
6.2 Die maak van ʼn aanbod en die aanvaarding daarvan, is ʼn aanduiding of daar
wilsooreenstemming tussen die partye is. Gebruik Schulze, et al. (2015: 57-58) se
vereistes vir aanbod en aanname en verduideliking van wanneer die aanbod verval
om hierdie vraag te beantwoord.
6.3 Hersien weer Schulze, et al. (2015: 62-64) se verduideliking van die
versendingsteorie, vernemingsteorie en elektroniese ooreenkomste om hierdie vraag
te beantwoord.
Riglyne: Aktiwiteit 7
7.1 Onthou dat daar onderskeid getref word tussen minderjariges onder 7 jaar en
minderjariges bo 7 jaar, maar onder 18 jaar. Verduidelik of Terrence die bevoegdheid
gehad het om ʼn kontrak met Kopiehuur te sluit. Indien nie, brei uit oor die geldigheid
van die kontrak en of dit steeds kan voortbestaan of nie.
7.2 Verduidelik wat bedoel word met ʼn huwelik binne gemeenskap van goed en brei uit of
Terrence ʼn kontrak met Kopiehuur kon sluit sonder sy vrou se toestemming. Is die
kontrak tussen Terrence en Kopiehuur dus geldig of nie?
7.3 Verduidelik wat gebeur wanneer iemand se boedel gesekwestreer word en of
Terrence bevoeg was om op sy eie ʼn kontrak met Kopiehuur te sluit. Verduidelik of die
kontrak tussen hulle geldig of nietig is.
Riglyne: Aktiwiteit 8
8.1 Gebruik Schulze, et al. (2015: 107), hoofstuk 8, om die verskillende bepalings van die
kontrak te identifiseer. Indien ʼn spesifieke voorwaarde, byvoorbeeld, geïdentifiseer is,
vermeld ook of dit ʼn opskortende of ontbindende voorwaarde is.
Riglyne: Aktiwiteit 9
9.1 Gebruik die bepalings van die kontrak, soos uiteengesit in Aktiwiteit 8 om vas te stel
watter van die partye nie hul bepalings nagekom het nie. Noem ook al die bepalings
wat verbreek is.
9.2 Gebruik Schulze, et al. (2015: 135) se remedies vir kontrakbreuk om jou antwoord te
motiveer.
GCL105 Handelsreg
Selfevalueringsriglyne Bladsy 79
Riglyne: Aktiwiteit 10
10.1 Verwys weer na Schulze, et al. (2015: 167, paragraaf 13.2.1.4) om hierdie vraag te
beantwoord. Vermeld in jou antwoord wanneer ʼn gebrek ʼn latente gebrek is en of die
koper van die merx redelikerwys bewus kon wees van die gebrek.
10.2 Let op na die wesenlikheid van die gebrek aan die merx om te bepaal watter
remedie jy sal gebruik. Sien Schulze, et al. (2015: 167, paragrawe 13.2.1.4.1 en
13.2.1.4.2). Onthou ook dat die gebrek aan die merx ander implikasies vir
dr. Van Staden gehad het. Sien daarom ook Schulze, et al. (2015: 169, paragraaf
13.2.1.5) vir verdere remedies.
Riglyne: Aktiwiteit 11
11.1 Verwys na Schulze, et al. (2015: 169, paragraaf 13.3) om te bepaal wie die eienaar
van die merx is en wat die posisie tussen Hardeskyf SA en Danie is.
11.2 Verwys na die rei vindicatio en of Hardeskyf SA van hierdie remedie gebruik kan
maak. Indien nie, verduidelik hoekom nie en watter remedie dan tot Hardeskyf SA se
beskikking is. Sien Schulze, et al. 2015: 171 en Hoofstuk 11 rakende remedies vir
kontrakbreuk.
Riglyne: Aktiwiteit 12
12.1 Neem kennis van die oordrag van risiko indien ʼn kontrak perfecta bereik het volgens
Schulze, et al. (2015: 171, paragraaf 13.4). Verwys ook na die koper se reg dat die
verkoper die merx moet bewaar soos in Schulze, et al. (2015: 165, paragraaf 13.2.1)
uiteengesit.
12.2 Verwys na perfecta van die kontrak (Schulze, et al., 2015: 171-172) en brei uit hoe
Edrien haarself teen die risiko's kon beskerm (bv. versekering en/of ooreenkoms
deur die partye wanneer risiko na die koper oordra).
Riglyne: Aktiwiteit 13
13.1 Verwys na Schulze, et al. (2015: 184, paragraaf 14.4.1.2 en ook paragraaf 14.4.4)
om hierdie vraag te beantwoord.
Riglyne: Aktiwiteit 14
14.1 Verwys na die regspreuk “Huur gaat voor koop” (Schulze, et al., 2015: 194) in jou
motivering van jou antwoord. Hersien ook weer die verskil tussen ʼn saaklike reg en
ʼn persoonlike reg soos uiteengesit in Schulze, et al. (2015: 28) en onthou dat Robert
ʼn saaklike reg oor die eiendom het vir die tydperk van die huurkontrak.
GCL105 Handelsreg
Bladsy 80 Selfevalueringsriglyne
Riglyne: Aktiwiteit 15
15.1 Neem kennis wat Schulze, et al. (2015: 209) skryf rakende verskeie versekeraars.
15.2 Neem kennis wat Schulze, et al. (2015: 209) skryf rakende oor- en onderversekering
van ʼn saak, asook die “gemiddelde klousule”.
Riglyne: Aktiwiteit 16
16.1 Lees weer Schulze, et al. (2015: 212, paragraaf 15.4) rakende “goeder trou”. Verwys
in jou antwoord of dit ʼn verskil maak dat dit die agent is wat die vorm voltooi het.
Riglyne: Aktiwiteit 17
17.1 Sien Schulze, et al. (2015: 279, paragraaf 17.3.2.2.2.2) met verwysing na wangedrag
en ongeskiktheid (swak werksprestasie en/of swak gesondheid) om hierdie vraag te
beantwoord.
17.2 Onthou dat billikheid deurgaans die maatstaf is wanneer ʼn werknemer ontslaan kan
word. Die ontslag moet substantief en prosedureel billik wees. Gaan lees weer
Schulze, et al. (2015: 280, paragraaf 17.3.2.2.2.2) om tussen die billikheidsvereistes
vir die verskillende redes vir ontslag te onderskei.
Riglyne: Aktiwiteit 18
Onthou dat die ekonome se werk deur outeursreg beskerm word solank dit elkeen se eie
breinkrag is wat toegepas is om self tot ʼn gevolgtrekking te kom.
Riglyne: Aktiwiteit 19
Onthou dat onderhandeling en mediasie vorme van alternatiewe geskilbeslegting is waar ʼn
toekenning nie bindend op die partye is nie.
Riglyne: Aktiwiteit 20
Hersien weer Schulze, et al. (2015: 314, paragraaf 19.4.3) rakende watter gevalle van
arbitrasie uitgesluit is.
Riglyne: Aktiwiteit 21
Onthou dat ʼn vennootskapsooreenkoms nie op skrif moet wees om geldig en afdwingbaar
te wees nie. Sien weer Schulze, et al. (2015: 339, paragraaf 21.3.3) vir die essentialia van
ʼn vennootskap.
GCL105 Handelsreg
Selfevalueringsriglyne Bladsy 81
Riglyne: Aktiwiteit 22
Hersien weer Schulze, et al. (2015: 364, paragraaf 22.3.1) wat die vereistes vir die delik
van onregmatige mededinging uiteensit om hierdie vraag te beantwoord.
Suid-Afrika is ʼn regstaat wat beteken dat die reg, en derhalwe ons Grondwet, die hoogste gesag is in die land. Enige vorm van besigheid of onderneming is
dus ook ondergeskik aan die reg, nl. wetgewing, regspraak en ander gesagsbronne. Handelsreg vorm dus ʼn belangrike komponent van enige onderneming.
In hierdie vak gaan jy met verskeie fasette van die reg te doen kry, uiteraard met die gedeeltes van die reg wat van
toepassing is op ondernemings in Suid-Afrika. Dit strek van ʼn inleiding tot die reg, kontraktereg, ondernemingsvormereg tot arbeidswetgewing en wetgewing rakende mededinging.
Die regswêreld is uiteraard nie net beperk tot handelsreg nie, daarom kan dit net tot jou voordeel strek indien jy van die verrykende bronne, soos in die begeleidingsgids uiteen-gesit, ook gebruik kan maak om jouself so veel moontlik in te lig oor regsaspekte van belang.
Handboek
• Schulze, H., Kelbrick, R., Manamela T., Stoop, P., Manamela E.,
Hurter, E., Masuku, B. & Stoop, C. 2015. Algemene Beginsels van
Kommersiële Reg. 8ste Uitgawe. Kaapstad: Juta en Kie (Edms) Bpk.
www.akademia.ac.za
Handelsreg
Gebruik hierdie begeleidingsgids saam met jou voorgeskrewe handboek.