GASTRONOMIE EN WIJN VOOR VEGANISTEN · 2019-11-10 · de overvloed van vis en vlees - , en van...

www.vlaamsewijnacademie.be

1

GASTRONOMIEENWIJNVOORVEGANISTEN

RombautWim


2

Eindwerkacademiejaar2016–2017

voorhetverwervenvandetitelSommelier-Conseil

geschreveninopdrachtvandeVlaamseWijnacademie

enl’UniversitéduVindeSuze-la-Rousse

door

RombautWim

Steenberglos79890Dikkelvenne


3

GASTRONOMIEENWIJNVOORVEGANISTEN

GASTRONOMIEETVINPOURVEGETALIENS

Inhoud 3Intro

Juistematchzoekentussenwijnengerecht 5Watisnieuw? 8Watisdeoutcomevanditwerk 10

Deel1 Standvanzakenin2017veganismeinvoedingenwijninEuropa 13Hoofdstuk1 Definitie:watisVeganismein2017.Wikipediavoorbij. 15 Bronnen:veganistischeverenigingeninBe,Fr,Dui,U.K.Hoofdstuk2 Criteriavoorwijn,geschiktvoorveganisten 16

Biologischewijn 19 Biodynamischewijn 19 Natuurwijn 20

Hoofdstuk3 VeganlabelsenwetgevinginEuropa:kortoverzicht 21 PlanetVegan:labelvoorAustralië,CanadaenU.S. 23 Hoofdstuk4 Facts&FiguresEvolutieaantalveganisteninEuropa 25

België 25 Duitsland 26 U.K. 30 Frankrijk 30Eenpersoonlijkeervaringentoekomstvisie 31


4

Deel2 Plantaardigegerechtenenwijn:nieuwesmaaksensaties 36 Hoofdstuk1 Waaromvegan?Vijfredenenwaarommensenplantaardigeten 37Hoofdstuk2 Smaaksensatiesvanwijnengerecht.Inspiratie:PeterKlosse 37 Proevenmetverstand,lichaam,hartenziel 41 Hoofdstuk3 Achtgastronomischewijn–gerechtcombinaties 43 Harmonieofcontrastofbeiden 45 Voorstellingvande8wijnenkort 46 Champagne.Tweehapjes 47 PouillyFumé.MacChèvre 53 ChardonnayIvoVarbanov.Patatsurpise 57 RoséCasimir.Pompelmoes 61 MorgonBeaujolaisCru.Aardseknollen 65 Barberad’AstiSuperiore.Truffel 69 Gigondas.TajineAubergine 73 TockenbeerenausleseRheinhessen.Mangotango 77 Conclusie 82Dankwoorden 83Bronvermelding 84Fotografie 85AppendixmetTechnischeficheswijnen 86werkwijzebevragingen 94detailsenlinksVeganistischeverenigingen 94


5

Gastronomieenwijnvoorveganisten

INTRO

Wat jenu leest ishetgevolgvanmeerdanveertigjaarexperimenteren,genieten,leren,ontdekkenenafentoeafgaanindekeuken.Hetisookhetgevolgvan een uit de hand gelopen interesse in wijn alslekker natuurproduct in combinatie met voeding.Welkewijnpastbijwelkgerecht?Datvraagikmeallangaf.Wijnkopenenproeven:datkaniedereen.Wijnkennen,wijncombinerenmeteengerecht:datiseenspecialiteitopzich.Iederesommelierisintensbegaanmethetprocesvanproevenvanwijnenengerechten,envooralindecombinatieervan.Iederechefwilhaarof zijngerechtennogmeer tot levenbrengendankzijeenperfectematchmetwijn.Wijnengerechtkunnenelkaarbetermaken.Zekunnenookvechtenofzelfselkaarvermoorden.Watisdandie perfect match? Dat is toch voor iedereenverschillend? Ja,datklopt.Onzesmaakbelevingensmaakvoorkeuriszeerindividueel.

En toch zijn er grote lijnen, vaste waarden, indicaties, die voor de meeste mensen welgemeenschappelijkzijn.Metdiewetenschapgaanweinditwerkaandeslag.Opzoeknaardeperfect match. Dit werk is het eindwerk als onderdeel van het examen voor “sommelier-conseil”aandeUniversitédeVininSuzeLa-Rousseinjuni2017.Wewerdenhierdriejaaropvoorbereid door deskundige docenten van Syntra Oost-Vlaanderen en de VlaamseWijnacademie.Eenuiterstboeiendereis. JuistematchzoekentussenwijnengerechtMoeteenzoetewijnaltijdmeteenzoetdessertgedronkenworden?WatisdattochmetdiehypedatzoetewijnnuookalmetRoquefortkaaswordtgedronken?Kaasenrodewijn,perfecthuwelijk?Datsoortvragenhoudtblijkbaarveelmensenbezig.Somscontrasterensmaakentextuurvanhetgerechtmetdatvandewijn.Somscreeërtmendeultiemeharmonie.Dejuistecombiniatieiseensoortmagiewaardoor,vergeefmehetcliché,één(gerecht)pluséén(wijn)plotsdrieworden.Wijnengerechtmakenelkaarbeter.


6

Daargaathetdusover.Dathebbenwijonsmetonstijdelijkprojectteamvoorgenomen:achtwijnenachtkeer1+1=3ofméérlatenscoren.Gastronomie+wijn=topervaring.PlantaardigDathet100%plantaardigevoedingis,datdewijn100%geschiktisvoorveganisten,datisdandéuitdagingenhetultiemeplezierdatwijerzelfmetonsplantaardigteamaanbeleven.Ditinitiatief is ontstaan vanuit een overtuiging: de toekomst is duurzamer, ecologischer enlekkerdermetplantaardigevoedingenwijn.Iskokenkunst?Kokeniskennis,ervaring,creativiteit…Kokeniskunstalsjehetéchtgoedkan.Voorditprojectvondikeenprofessional,eenkookkunstenaarindezuiverstezinvanhetwoord.Pieter-JanLintis een jonge Belgische chef die productkennis, creativiteit in smaak, textuur, aroma’s,kooktechniekenenvisuelecompositiebeheerstopeengastronomischhoogniveau.Hijiseenleergierige, jonge compagnon de route diemij iedere keer blijft verbazen. Een jaar intenssamenwerkenresulteerdeinwatjezallezenenookzalzien.Hetvisueleaspectopjebordisevenbelangrijkalsdetotalesmaaksensatie.Zijncreatiesverdienendusookeengoedefotografie.Pieter-Janheeftsindsenkelejareneengepassioneerde compagnonde routeop fotografischgebied.NeleVanDenBrulle, aspirantsommelier-conseilénfotograaf,legdedeachtwijnenengerechtenvastopbeeld.Enhoe!

Waarom ik deze boeiende en rijk gestoffeerdeopleiding tot sommelier begon lees je op devolgendepagina’s.Deze introductiedientomdejury en jou, demisschien toevallige lezer, uit teleggenwaarhetovergaatindezethesis.Watmagjedekomendetachtigpagina’sverwachten?Wijnengerechtdus.Dereiswaaropikjeinditeindwerkmeeneemgaatlangsdemeestnatuurlijkeweg.Deplantaardigeweg.Wijnrankenendruivenzijn100%plantaardigmateriaal. Dat is volgens archeologen engeschiedkundigenalmeerdanzevenduizendjaarzo.Druivendieongepluktenlichtjesuitgedroogdbewaard werden zouden ook bij onzevoorvadereninspiratiebrengen.


7

‘Indenbeginne’bewaardemenookdruivensapinkuiltjesindegrond,endatbleekdannaeentijdje alcohol te bevatten. Daar leerde men uit natuurlijk. Later ging men het druivensapbewaren inamforen,enmensteldevastdatdit sap zelfs langerdaneen jaarhoudbaarendrinkbaarwas.Daar,waaronzevoorouderswoonden,inhetdonkerholonderdegrondofineenbergwand,begonhetbrouwseltegistenmetpuurnatuurlijkegisten.Dealcoholenhetfruitmengdenzich.Deholbewonerdronkwijnzonderdathijwistwathetwas.Delandbouwgingerzichmeebemoeien.De oudste sporen van georganiseerde wijnbouw zijn gevonden in de Kaukasus, Georgië,Rusland.AmforenenanderesporendaterenvanvijfduizendjaarvoorChristus.AandeoverkantvandeZwartezee,inRoemeniëheeftmetTranssylvanië–ookbekendvandieanderedronkaardDracula genaamd– één vandeoudstewijnculturen terwereld.Datwasaltijd,eeuwenlangeenpuurplantaardigproces.Geschiktvoorveganisten.Pasdelaatstegeneratieswijnbouwerszijndierlijkeelementengaangebruikenomdewijnenteklaren.Menispasinde20steeeuwbegonnenmetmachinaalteplukkenenzoinsectenmeetevermalenindemostalshetovergoedkopebulkwijngaat.Menissulfietgaangebruikenvoorhetsturenvandehetvinificatieprocesenhetontsmettenvandeapparatuur.Sulfietzalookhetbewarenvandewijnfaciliteren,maarhetheefteennegatiefeffectopjegezondheid.Daaromzijnervandaagnormen-hetaantalgramsulfiet/literwijn-omeenwijnbiologischofnatuurlijktemogennoemen.Kunstmatigegistendieinlabo’swordengekweektmoetenzorgenvoorvoorspelbaresmakeneneenstabielervinificatieproces…DenatuureenhandjehelpenisOK,maarermagvoordeveganistgeendierlijkorganismegebruiktwordenendatwillenwijduidelijkmakeninditwerk.Uitklarenzoalsmenwijnuitklaartquoi.Degeschiedenisvandewijnenvandekookkunstisboeiendenonuitputtelijk.Inditwerkfocussenwijopdenichevandeveganist.

MacChèvre.GefermenteerdemacadamianotenZuurdesemcrackerKomkommer-vinaigretteFotoNeleVanDenBrulle


8

Ubentveganist?Eetudanookgeenvis?Eenveganistisiemanddieenkelplantaardigeproducteneetendrinktenenkeldiervriendelijkeproductiemethodentolereert.Ditiseenzeereenvoudigeformulering.Hetbegripveganismehoudtuiteraardveelmeerin.Indeel1vanditwerkzoomenweinopdedefinitiesenopdeevolutiesindeveganistischewereld.InBelgiëeninderestvanEuropa.Deel2gaatoverhoewijnengerechtelkaarbetermaken.Wijvertrokkenvanuitdewijnstijlomhetgerechtoptebouwen.Eénschuimwijn,tweewittewijnen,éénrosé,drierodewijnenééndessertwijn.Frankrijk,Bulgarije,DuitslandenItaliëzijndelandenvanherkomst.Wehoudenvaneenlageecologischevoetafdrukenvanzeerlagesulfietwaarden,datwerdinditwerkwelduidelijkwaarom.Hetzijndusallemaalbiologischewijnen,geschiktvoorveganisten.Ikbestudeerdeeentientalkookboekenvoorveganisten.Deresultateninonzekeukenenophetbordwarenzeerwisselend.Vanmatigtotverbluffend.Steedsmeergastennemenfoto’svandebordjesdieweneerzetten.Wehaddeneendankbaarproefpanel.Dekookboekenzijnsteedsprofessionelergeproduceerd.Goeduitgeschrevenreceptenzijnbelangrijk,hetisderuwbouw,hetkader.Defantasiediejeer zelf in legt nadien heeft een degelijk fundament nodig. Ik las met veel respect ook“smaak”boekenvanPeterKlosse,kookboekenvanPeterGoossens,SergioHerman-ondanksdeovervloedvanvisenvlees-,envanFrankFol,deeerstegroentenkokvanBelgië.Totdaardegastronomen.DehypevanheteenvoudigekookboekKookboeken verkopen goed. In de Non-fictie boeken toptien in Vlaanderen staan steevastzevenkookboeken.Voorheteerststaaternuhetboek‘DagenzonderVlees’ in.Detrendisduidelijk stijgende. Check www.boek.be. Pascale Naessens en Sandra Bekkari zijn op ditmomentdeleadingladiesvandegezondekeukeninVlaanderen.Zijhoudenheteenvoudig,gezondenpuur,endatisgoedzo.Zepromotenslankheid,gezondheidensmaakvoleten.Hetstaatvolgroentenengranen.Steedsmindervlees.Wemissendaarweldelinkmetwijn,enikhoopdatwehenhiermeeinspirerenvoordetoekomst.Gezond,puur,gewichtsbewustetenkansamengaanmetlekkerewijn/gerechtcombinaties.MetchefPieter-JanLintgaanweinditwerkeenstapverder,webiedengastronomischniveauaan,enhierendaarisertochietsbijwaar de hobbykok ook mee aan slag kan. Aan jou om uit te maken of het een grote eninteressantestapis.


9

Watisnieuw?Weontwikkeldenonzewijn/gerechtcombinatiesvooreensnelgroeiendegroepmensen.Wezijnnuwereldwijdmetmeerdanéénmiljardmensendie(bijna)nooitvleeseten.Flexetariërs,vegetariërsenveganistenenzatenophunhongerophetterreinwijnengerecht.Letterlijkenfiguurlijk.Inditwerkvindtuallecijfersdiewijkondenvinden.Wewilleniedereen,ookdeauthentiekevleesliefhebber,échtaanzettenomookeensanderstekoken,anderewijntedrinken,anderecombinatiesuitteproberen.Degeschiedenisvandewijnendegastronomieisrijk,isimmensinteressantencomplex.Decombinatiewijnengerechtishetonderwerpvanontelbareboekenenartikelen.Watopvalt,waarjehelemaalnietomheenkan,ishetfeitdatindieontelbarepublicatiesaltijdsprakeisvanvlees,visofkaas.Altijd?Eenomelettemettruffeleneenkrokanteaardappelindeschiliszowatdeuitzondering.Endaniserdeuitdaging.Welkewijnpastdaarbij?Ikzochthetinternetaf,ikzatinbibliotheken,inwijnbars,iksprakenmaildemetwijnkenners,metmijndocenten.Hetwas een zoektocht en ik vondheelweinig. Eenboek, eendegelijkonderbouwd artikel, een filosofie over enkel plantaardig voedsel in combinatie met wijn:onvindbaartot1maart2017.Omconsequentteblijvenbijplantbasedfoodvroegikmeaf:zouerookwijnbestaandiedanooknogeensgeschikt isomdoorveganistengeconsumeerdteworden?Nieuweontdekkingenopgebiedvansmaak,aroma’s,textuurenproductgebruik(vanzaden,granen tot zeewieren slow juicedkomkommersap)combinerenmeteerlijke,pureengoedgemaaktewijn.Datiswatjemagverwachteninditwerk.

Dolomieten–Corvara-zomer2016nabezoekLadeger:veggiemaaltijdmetuniekuitzicht


10

HOEHETBEGONIkbengeborenin1958inSint-Niklaas.Zoishetbegonnen.Eenprovinciestadje in Vlaanderen. 1974. Toen ik 16 jaarwas nodigdendeouders van eenvriendmijuitomsamenmethenopzondagmiddagoprestauranttegaan.Datwaseennieuwewereldvoormij.Wijkwamenthuisnooitindiegelegenheid,nochomwijntedrinken,nochomoprestauranttegaan.Het werd beefsteak friet. Belgischer kan het niet. Hoewel, de saus was Russisch: steakStroganoff.Sterkgekruidvlees,getomateerdesausmetkruidenenvodka.DaarbijserveerdemeneenlekkersappigeSaint-Emilion.Denkik.Datherinnerikmijnietzogoedmeer,dewijnwasrood,stevigentraditioneelFrans.Enzeerlekker.Hetwaseenklassiekrestaurant,“Parkenlaan”opdeParklaanteSint-Niklaas.Het isernogsteeds,43jaar later,enals ikervandaagtoevalligvoorbijwandelkomthetwatermenogindemond.In2017.

Decombinatievanwijnengerecht,desensatieindemond, het gevolg in de hersenen, een plezierigelichtheid,endegezelligheidaantafel:omvooraltijdmeetenemeninmijngeheugen.DesteakStroganoffmet twee flessen rode wijn voor vier, het was deeerste culinaire uitspatting in mijn leven die mijnliefdevoorwijnengerechtvooraltijdzoubepalen.Sinds1995volgde ikafen toeeenkorte cursusofwijnenwijnproeven.Viamijnjoborganiseerdeikeenvijftal wijnreizen: Champagne, Elzas, Bourgogne,LoireenCôtes-du-Rône.In2014,veertigjaarnamijneerstewijnengerechtervaring,beslootiksamenmetmijndochterOnadewijncursusvandeVlaamseWijnacademietevolgenbijSyntrainAfsnee.Ikhouvankokenenikwasaldiejarendagelijksindekeukenactiefvoormijngezin,vriendenenfamilie.

Hetrestaurantwaarhetbegon43jaarlaterOnzetweekinderengingenhethuisuit,endeoudstewerdvegetariër,enlaterveganist.Alshijopbezoekwaswerderplantbasedgekookt.Erwasaltijdwijnaantafel,maarhetwasnietzoevidentdiegoedte latenaansluitenopdemaaltijd.Datwaswel inspirerend.Metgroentenkokenkonooklekkerzijn.Ondertussenbenikanderhalfjaarvegetariër,enheelvaakkookikveganistisch.Ditinitiatiefheeftmegeïnspireerdennogmeerovertuigd:hetisgevarieerd,heelvoedzaamenheellekker.


11

WATISDEOUTCOMEVANDITDOCUMENTVegetariërsfocussenophetnietconsumerenvanvleesenvis.Veganistengaaneenstapverderenconsumerennietsdatmetdierenincontactisgekomen,ofdeafgeleideproductendiemetdierlijkebestanddelengeproduceerdzijn.Dierlijkevetteninbrood,koekjes,snoepinclusief.Erzijnbestveellekkereenvoedzamealternatieven.Mijnonderzoektoontaandatdezegroepmensen,veganisten,steedssnellergroeit,endatookzijinteressehebbeninwijn.Hoeveelzegroeien,hoeveelinteressezijnhebbeninwijndatwistikniet,nahetlezenvanditwerkwetenwedaarmeerover,enbenikblijomditmetdelezertedelen.Deleeftijdsgroepvanzestientotvijfentwintigissteedsmeerbezigmetplantaardigevoeding. Hun drijfveer is ook dierenliefde. In Duitsland is dat zelfs voor alle veganisten degrootste motivatie: het vermijden van dierenleed. De nieuwe generatie, alle tieners vanvandaag,zalwellichtmeerdan50%vegetariërsenveganistentellen.WebekekenwatdeverschillendenormenencriteriazijninEuropaenzeerkortinderestvandewerleld omwijn te produceren die geschikt is voor veganisten. De labels in Europa, deopkomstvanveganismeindesupermarkt,deverenigingenvanveganistenindeverschillendelanden…hetisallemaalnogpril,entochstevig.InVlaandereniserdebeweging’40dagenzondervlees’diein2017meerdan100.000menseninspireerdeomtijdensdeklassiekekatholiekevastentijdgeenvleesteeten,ofhettebeperkentot 1 keer per week. De vereniging hierachter, http://www.evavzw.be kentmeer enmeersuccesinallelagenvandebevolking.Wewillenhenexplicietbedankenvoordeinformatieendemedewerking.

UNIEKESAMENWERKINGEénvandedoelenvanditprojectisommensentestimulerenomanderesmaaksensatiesteontdekken,inditspecifiekgeval:hetontdekkenvanplantaardigeproductenopeencreatieveen verrassendemanier. Ik heb het genoegen, de eer en het voorrecht gehad om hiervoorsamentewerkenmeteengepassioneerdtoptalentinBelgië.Pieter-JanLintiseenzelfstandigejongechefdie(inter)nationaalplantbasedworkshopsgeeft,voorgroterestaurantsalsadviseurwerkt,enalstopcateraarvoorbedrijvenenfeestelijkhedenzijndienstenaanbiedt.Wijhebbensameneenjaarlanggecommuniceerdenexperimentengedaanmetvoedingenwijn.Hijheefteenscherpeneus,kentontzettendveeloverkruidenenaroma’s,overnutriëntenen hun voedingswaarden, over gezondheid en voeding. Hij volgde opleiding bijhttps://matthewkenneycuisine.com/envolgtnuvooralzijneigencreativiteit.


12

MetPieter-Janhebbenweurengeproefd,gepraat,gediscussieerd.Webeleefdeneenuniekesamenwerking, waardoor 1 + 1 veel meer wordt. We zijn tot een bescheiden conclusiegekomen.Dieisterugtevindenindegerechten,inclusiefgedetailleerdrecept,incombinatiemetachtwijnen,telkenseenverschillendewijnstijl,inclusieftechnischeficheenproefnotities.Achtwijnendieofwelopbiodynamische,biologischeofnatuurlijkewijzezijngeplant,gegroeid,gevinifieerd,opgevoedenverpakt.Ikkoosvoorleveranciersdiepuurénbiowerken,sommigenmeteen,jeraadthet,veganlabel.

We selecteerden vijf Franse, één Bulgaarse, één Duitse en éénItaliaansewijn.Webezochteninjuli2016defamilieSaurelvandomaineMontirius,biodynamiepursang,inSarrians,enproefdendeAOCVacquerasenGigondas.MethetveganlabeluitdeU.K.WijkozenvoorvoordeGigondasTerresdesAinés.Tanninesenkrachtgeoogstin2013.Hiernaastzietuhoehijvanluchtwerdvoorzien.MetMarkLongingingenweopzoeknaarnatuurlijkewijn inFrankrijkdiemakkelijksamen gaat met plant based gerechten, en we vonden wat wezochten:eenmooieBeaujolaiseneenuitstekendePouillyFumé.We bezochten in maart 2017 in Duitsland, Worms, in de regioRheinhessenhetWeingutHemerenproefdeneenverrassendrijkeTrockenbeerenausle van een onverwachte druif. Ook met label.Dankzij mijn dochter Ona, die een wijnbar met enkel bio – ennatuurlijke wijnen uitbaat te Gent, ontdekte ik een uniekeschuimwijn,deopdatogenblik-2016-énigeChampagnemeteenveganlabel.Eenprachtigcadeau,waarbijwejoueenverrassendeplantbasedsensatiebeloven.

TotslotvanhetbeginNadezeopwarmingishettijdvoorhetechtewerk.Deel1voordewetenschap,destandvanzakenin2017opgebiedvanveganismeinvoedingenwijn.Eeninspiratievoordetoekomstvandelandbouwenwijnbouwmisschien.Deel2voordesmaaksensatie,metachtwijnstijlengecombineerdmetachtreceptenvanchefPieterJan-Lint.Cheers.


13

DEEL1

Standvanzakenin2017veganismeinvoedingenwijn

inEuropaeninderestvandewereld

DomaineMontirius,juli2016,zichtopdeMontVentoux


14

Hoeveelprocentvandebevolking is vegetariërof/enveganist?Dezecijfers zijnverzamelddoordeVEBU,VeganerBundDeutschlandengeveneengoedbeeldvandehuidigesituatieentochweerniet.CijfersuitBelgiëdaterenuit2001endezeuitBrazilëenDuitslanduit2012.Verderinditwerkvindtumeeruptodatemateriaal.Dezegrafiekgeeftweleenduidelijkoverzicht.Meerinfoopdewebsitealsjeophetbeeldklikt.


15

Hoofdstuk1 DefinitieVeganismein2017. Volgens de Vegan Society, één van de grootste en bekendste instituten van Europa isveganisme:"Aphilosophyandwayoflivingwhichseekstoexclude—asfarasispossibleandpracticable—allformsofexploitationof,andcrueltyto,animalsforfood,clothingoranyotherpurpose;andbyextension,promotesthedevelopmentanduseofanimal-freealternativesforthebenefitofhumans,animalsandtheenvironment.Indietarytermsitdenotesthepracticeofdispensingwithallproductsderivedwhollyorpartlyfromanimals."Dezedefinitiehoudtsinds1979stand,maarvraagttochwatverduidelijking.Hiervolgtonzeeigeninterpretatieanno2017.

Wenoemeneenproductveganistischalshethelemaalgeen dierlijke producten bevat: naast geen vlees engeenvis,dusookgeenzuivelproducten(melk,boter,kaas, room, yoghurt, melkpoeder, melkwei…) nocheieren.Veganisten willen enkel plantaardige en mineralevoedingsmiddelen tot zich nemen, zij willen enkelkledij en materiaal aankopen en gebruiken dat ookgeendierlijkebestanddelenbevat.Bontdragen isalsvoorbeeldhiervanhetgrootsteprobleem.Ook leder,totenmetdelederenschoenenenschoenzolen:eenveganist pur sang draagt enkel plantaardiggeproduceerdevezelsenliefstbio.Zoiserindemode-

industriesteedsmeeroogvoorecologie,enwerktmenmetkokosvezel,bio-katoen,natuurlijkerubber, en allerlei andere plantaardig materiaal. Dit wordt zeer beperkt aangevuld metverantwoorde synthetischebestanddelen.Ditwordt consequent verdergezet inhetbewustgebruikvandezematerialenindeinrichtingvandewoning.Hetgebruikvanplasticwordtzoveelmogelijkbeperktenwinkelengaatsteedsmeermetdeeigen winkeltassen. In Duitsland en België zijn de winkels die in bulk verkopen, waar deconsumentdeeigenverpakkingherbruiktsteedspopulairder.Bronnen:veganistischeverenigingeninBelgië,NederlandenDuitsland.

GASTRONOMIE EN WIJN VOOR VEGANISTEN · 2019-11-10 · de overvloed van vis en vlees - , en van...

Documents

Transcript of GASTRONOMIE EN WIJN VOOR VEGANISTEN · 2019-11-10 · de overvloed van vis en vlees - , en van...