IK PAA

GARB-NMEI/1, 1/2

HAZIRLAYAN

Prof. Dr. Kemal YAVUZ

stanbul, 2000

1

OSMANLI DEVLETNN KURULUUNUN 700. YIL DNMNDE, TRKYE BYK MLLET MECLSNN AILIININ 80. YILINDA BYK TRK MLLETNE ARMAANDIR.

Bu eser, Prof. Dr. lhan Klzl ile ei Dr. Meral Klzlnn mal katklaryla hazrlanmtr.

2

ZGEM 1947 tarihinde K. Karapnar Ermenekte dodu. Adiller lkokulu'ndan sonra, sra ile Ermenek Ortaokulu'nu ve Konya Erkek Lisesi'ni bitirdi. 1967 ylnn ubat aynda stanbul niversitesi Trk Dili ve Edebiyat Blm'ne girerek Kasm 1970te Trkiyat Enstits'ne ktphane memuru tayin edildi. 03 Mays 1971 tarihinde bu faklteden mezun olarak ayn yln Kasm aynda doktoraya balad. 1973 Hazirannda Erzurum Atatrk niversitesi slm limler Fakltesi'ne Osmanlca asistan olarak tayin edildi. stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi'nde balad doktora almasn bitirerek, 21 Haziran 1977 tarihinde Doktor unvann ald. 07 Temmuz 1978 tarihinde Atatrk niversitesi Edebiyat Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Blm'ne asistan olarak atand. Yabanc dilini gelitirmek ve sahasyla ilgili aratrmalar yapmak zere 1981-1982 ders ylnda Fransa'ya gitti. 05 Kasm 1982 tarihinde Yardmc Doent ve 20 Nisan 1983 tarihinde Yeni Trk Dili sahasnda Doent oldu. 16 ubat 1984 tarihinde Atatrk niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Blm'ne kadrolu doent olarak atand ve bu tarihten, 25 Austos 1986 tarihine kadar Trk Dili Anabilim Dal Bakanl'nda bulundu. Bu arada bal olduu faklteden baka, Profesr Dr. M. Kaya Bilgegil'in dekanlk yllarnda (1982-1984) Kazm Karabekir Eitim Fakltesi'nde Trk Dili ve Osmanlca derslerini yrtt. 27 Austos 1986 tarihinde stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Blm Eski Trk Edebiyat Anabilim Dal'na naklen tayin edildi. 03 Nisan 1989 tarihinde Eski Trk Edebiyat Anabilim Dal'nda Profesrle ykseltildi. 18 Eyll 1989 tarihinde stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Blm Eski Trk Edebiyat Anabilim Dal Bakanl'na getirildi. Hlen bu grevi srdrmekte olan Kemal Yavuz evli ve ocuk babasdr.

3

ZET k Paa 1272 ylnda Krehir yresindeki Arapkirde domutur. Baba lyasn olu olan Muhlis Paann oludur. k Paa babasnn vasiyeti zerine eyh Osman tarafndan en iyi ekilde yetitirilmi, zahir ve btin ilimleri renmitir. Devrinin nde gelen bilginlerindendir. 3 Kasm 1332 tarihinde vefat etmi olup, trbesi Krehirdedir. k Paa Trk diline ok byk nem verir ve devlet iin dilin nemini eserlerinde vurgular. Onun en byk eseri 10592 beyitten meydana gelen Grib-namedir. Garib-name on blmden meydana gelir ve bu on blmn iinde de onar kssa bulunur. Eser gerek tertibi ile gerekse muhtevas ile orijinal bir eserdir. Ak ve anlalr bir dille yazlmtr ve devrinin dil hususiyetlerini tar. k Paa bu eserini Trkenin hor grld bir devirde Trk milleti iin kaleme almtr. Eser, muhtevas ve ekliyle dikkat ekici olduu gibi, en ince tasavvuf konular dahi Trke anlatmas asndan da nemlidir. ABSTRACT k Paa was born in 1272 in Arapkir of Krehir Region. He is the son of Muhlis Pasha the son of Baba lyas. Due to his fathers wish and will, he was well educated by Seyh Osman and he had a good knowledge of physical and spiritual sciences.He was the famous scientist of his age. He died in 1332, and his tomb is in Krehir. k Paa gave enormous importance to Turkish language and emphasized the importance of language for the state in his works. His most significant work is Garib-name which consists of 10592 couplets. It has three chapters and each chapter includes ten subsections. Also Garib-name has original content and arrangement. It has written in clear and comprehensible manner and it has given linguistic characteristic of Turkish in its own age. k Paa has written this book for Turks when Turkish was despised. It is not only important as content and form, but also it is important to write mystic topics in Turkish.

4

NDEKLER zgemi....................................................................................................................................3 zet.............................................................................................................................................4 Abstract.......................................................................................................................................4 N SZ......................................................................................................................................6 GR.........................................................................................................................................9 II. IK PAA...........................................................................................................................9 1.Hayat.......................................................................................................................................9 2. Garib-nme............................................................................................................................12 METN - GARB-NAME.......................................................................................................17 SONU...................................................................................................................................535 Bibliyografya..........................................................................................................................536

5

N SZ XIV. yzylda Osmanl Devletinin kurulu devrinde yazlm olan Garib-nme, hi phesiz Trk edebiyatnn nde gelen, deerli ve temel eserlerinden biridir. Byle olmasna ramen, eserin bugne kadar, derli toplu ekilde ilm bir neri ortaya konamamtr. Yaplan almalar ise dank ve blk prktr. Bunda eserin hacimli olmasnn yannda, eitli zamanlarda baz almalarn yapldnn veya yaplmakta olduunun bilim evrelerinde sylenti eklinde yaylmas da rol oynamtr. Oysa Garib-nme gibi esiz bir eserin neredilip edebiyat ve kltr dnyamza kazandrlmas bata gelen bir vazife olmal idi. Zira bu byk eser: 1. Anadolu Trkesinde yazlm Trk edebiyatnn XIV. yzyldaki en byk mesnevsi oluu, 2. Telif olup tercmeye yer vermemesi, 3. Trk hayat ve yaayn en iyi ekilde yanstmas, 4. Trk kltrn byk lde kendinde toplamas, 5. Genel anlamda devrinin sosyal ynn vermesi ve hedefler gstermesi, 6. Tertibi ve konular ileme asndan bir benzerinin bulunmamas, 7. Ele alnan konular ok ak ve sade bir ekilde anlatmas, 8. Anadoluda geliecek olan Trk edebiyat alannda ilk yazlan edeb eserlerden olmas ve bu yn ile edebiyatmzn ekillenmesinde temel eserlerden birini tekil etmesi, 9. On drdnc yzyldan beri, her zaman iin, Trkenin nde gelen bir dil hazinesi olmas ve airinin dil uuruna sahip bulunmas, 10. Nasihat edebiyatmz iinde yer almas, gibi ynlerden deerini hibir zaman kaybetmeyecek bir eserdir. Ayrca Garib-nme k Paann mrnn sonuna geldii, btn tecrbe ve bilgilerini tanzim ederek yerletirdii bir eser olarak insanl aydnlatmas bakmndan da nemlidir. k Paa mrnde grd reticilik vazifesini, hayattan el ekerken eseri vastasyla devam ettirmitir. Garib-nmenin eitici ve retici bir nitelie sahip olmas, eserin telif edildii devirden balayarak yzyllar iinde zamanmza kadar istinsah edilmesine yol amtr. Biz bu eseri Trk milletine ve ilim lemine kazandrmay gaye edindik. nce eserin Sleymaniye Ktphanesi Lleli 1752 numarada kaytl, iki ciltten oluan en gzel nshasn ele alp yeni harflere ve gnmz Trkesine evirmeye karar verdik. Fakat bata Kayseri Rait Efendi Ktphanesinde bulunan bir nshann fotokopisinin elimizde olmas, birka nshadan da olsa bizi, karlatrmal metin nerine yneltti. Hl byle olunca vaktiyle rahmetli hocam Prof. Dr. Sadettin Buluun zerinde alt en gvenli nshalardan olan Almanya Tbinger nshasnn fotoraflarn Trkiyat Aratrmalar Enstitsnden temin yoluna gittik. Ayrca eserin en eski nshalarndan olduu sylenen Konya Koyunolu Mzesindeki nshay da elde ettik. Bylece nsha says drde kt ve biz almamz bunlar zerinden gerekletirdik. Nshalar bulunduklar yerlere gre; Sleymaniye Lleli L, Almanya, Tbinger Depot der Staatsbibliothek (Nr. 1684) A, Konya Koyunolu (Nr.13634) K, Kayseri Raid Efendi (Nr. 9344) ise R harfleri ile gsterildi.Eserin btnn ilgilendiren beyit numaralar nshalar temsil eden harflerin srasnda, genellikle be atlamal olarak yazld..

6

Elinizdeki eser birden ortaya km deildir. Garib-nme zerinde ilk defa doktora yapmam teklif eden merhum hocam Prof. Dr. Mehmet Kaplan olmutu. O vakitten beri geen 28 yl zarfnda zaman zaman esere dndm. Hatta Erzurum Atatrk niversitesi Edebiyat Fakltesindeki hocalm srasnda Garib-nmenin ilk drt bb zerinde Yksek Lisans tezi yaptrdm. Bundan sonraki almalar rencilerimizin daha da ileri gtrmesi temennisi ile Erzurumdan ayrldm. Fakat btn almalar braktmz gibi kald. Bu arada yine ukurova ve nn niversitelerinde, eserin metin olarak tamamn vermeyen doktora almalarnn yapldn rendim. stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesinde vazife aldktan sonra Garib-nmenin neri zaman zaman dile getirildi. Rahmetli hocam Prof. Dr. Mehmet Akaln, bir konumamzda eseri yaymlayacaklarn syleyince, yine bir kenara ekilerek nerini bekledim. Fakat o da almalarn bir sona ulatramadan, bu dnyaya veda etti. Gel zaman git zaman Ahi Kltrn Aratrma ve Eitim Vakfnda yaplan toplantlarda eserin garip durumu ve nerinin nasl yaplabilecei dile getirildi. Krehirin vatansever, Trk kltrne gnl vermi evltlar bu zor ii bize teklif edince, eski mitlerim yeerdi ve almaya baladm. Bylece yalnz benim deil, artk aramzda bulunmayan hocalarm Prof. Dr. Mehmet Kaplan, Prof. Dr. Ali Nihad Tarlan, Prof. Dr. Sadettin Bulu, Prof. Dr. Faruk K. Timurta ve Prof. Dr. Mehmet Akaln olmak zere, hayatta bulunanlar da dahil, deerli meslektalarmzn ve k Paa dostlarnn dilekleri gereklemi oldu. Bu saadeti okuyucularmzla birlikte paylarken ahirete intikal eden hocalarm da rahmetle yd ederim. Garib-nme hacimli bir eserdir. Bunun iin manev destek yannda byk madd destei de gerektirir. in manev ynn Ahi Kltrn Aratrma ve Eitim Vakfnn nde gelen mensuplar Galip Demir, Prof. Dr. lhan Klzl, Prof. Dr. lhan ahin, Prof. Dr. Hsn zek, Nevehir Eski Milletvekillerinden Krehirli Ramazan Demirsoy, Yard. Do. Dr. Erol lgen ve Dr. Ali Mazak ile dier gnl ehli arkadalar yklendi. Madd tarafn ise, filmlerinden fotokopi ve bask ilemlerine kadar ne gerekiyorsa, Prof. Dr. lhan Klzl ile ei Dr. Meral Klzl zerine aldlar. Bylece el ele, gnl gnle vermenin sonunda Garibnmenin birinci cildi meydana geldi ve bu hazz hep birlikte tatm olduk. Kendilerinden byk yaknlk, madd ve manev destek grdm bu dostlarma ve eserin temininde bize her trl imkn bah eden Sleymaniye Ktphanesinin deerli mdr Dr. Nevzat Kaya Beye tekrar tekrar teekkr ederim. Ayrca Trkiyat Aratrmalar Enstitsndeki nshann temininde yardmlarn grdm Prof. Dr. Osman Fikri Sertkayaya, gr ve fikirlerinden istifade ettiim Prof. Dr. Necat Birinciye, eserin yazmnda kendi hazrlad yaz tiplerini ltfeden aziz dost Halil Akgze, Arapa ibareleri kontrol eden Eski Trk Edebiyat Anabilim Dalnda birlikte altmz deerli meslektalarm Do. Dr. Yekta Sara ile Do. Dr. Azmi Bilgine; Farsa ile ilgili ksmlarn hallinde yardmlarn esirgemeyen Fakltemiz Dou Dilleri ve Edebiyatlar Blmnden gayretli ve deerli dost Yard. Do. Dr. Mustafa ieklere teekkr ederim. Yine eserin fotokopilerinin alnmasnda ilerimizi takip eden, metni batan sona kadar okuyarak tashih ilerinde yardmc olan Anabilim Dalmz Aratrma Grevlisi, doktora rencim Cemal Aksuya; eserin nshalaryla ilgili bilgi ve dokmanlar bize ulatran doktora rencim Aye Grol ile deerli arkadam Osman Esine ve Seluk niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi retim yelerinden Yard. Do. Dr. Orhan Yavuza teekkr bir bor bilirim. Kltrde devamllk esastr. Garib-nmedeki hayat, Anadoluda bizim ksmen yaadmz, bizden nceki neslin ise aynen, bizden sonraki kuaklarn da az ok yaayaca

7

ve yaataca bir hayattr. Cumhuriyetimizin kuruluunun 76. ylnn idraki iinde, 670 sene ncesini gnmze getirirken, bu deerli eseri Osmanl Devletinin kuruluunun 700. yl dnmnde, o gnleri yaayan k Paann arzusuna uygun olarak, byk Trk milletine armaan ediyoruz. Prof. Dr. Kemal YAVUZ skdar, 03 Ocak 1999

8

GR II. IK PAA 1. Hayat Asl ad Ali olan k Paa, 1272 ylnda Krehir civarndaki Arapkirde domutur. Baba ve anne taraf bakmndan devrin hatr saylr ailelerine baldr. Babas Muhlis Paa, Baba lyasn oludur. eyh lyas olarak da anlan Baba lyas, Horasandan Anadoluya g etmitir. Mutasavvf ve fazl bir kimse olan eyh lyasn mritlerinin okluu devrin hkmdar II. Gyaseddin Keyhusrev tarafndan iyi karlanmam, rencilerinden Baba shakn balatt ayaklanma sebebi ile 1241 ylnda ehit edilmitir. 1 Bu ayaklanmaya eyh lyas kardr. Ancak o, Baba shaka ne kadar tavsiyede bulunursa bulunsun; szn geirememi, sonunda bu asi ve sz dinlemez rencisine bedduada bulunmutur. Elvan elebinin verdii bilgilere gre, isyan eden bu topluluk bellerine hristiyanlk alameti olarak znnar kuanan kimselerden olumutur. Bu durumda bu ayaklanma daha ok Baba shak etrafndaki Hristiyan bir topluluk tarafndan karlm ve Baba lyas katiyen bu ayaklanmaya katlmamtr. Kaynaklara baknca Elvan elebi dnda k Paa ile ilgili pek bilgi bulunmaz. Garib-nmesinde de bu konu ile ilgili olarak bilgi vermez. Ayrca tezkire sahiplerinden sadece Ltif (l. 1582) ondan bahseder. k Paa iin; onun vellerden, k, rif ve tarikat yolunda sahib-i maarif biri, aslen Acem snr boylarndan gelen ve Krehiri vatan tutan bir aileden olduunu syler. Sonra Sultan Orhan devrinde Hazret-i Hac Bekta ile ayn ada yaadn ve grp sohbette bulunduklarn zikreder. Ayrca k Paann byk eyhlerden olduunu belirtip, zenginliinden bahseder. 21 Garib-nmenin Almanya nshasnn n sznde ise; sz sultan, imann delili, melekt denizlerinin gezgini, cebert dnyasnn anahtar, hakikat mkllerinin zcs, anlalmas g meselelerin zeni, ilh hazinelerin bilicisi eyh-i Hemedn, veliyy-i sultan Ali bin Muhlis bin eyh lyas eklinde anlatlmaktadr. Bir de byk dedesi eyh lyas iin eyhlerin eyhi lfzna yer verilmitir. Bunun dnda herhangi bir bilgi bulunmamaktadr. 22 Ancak bu ksmn n sze sonradan eklendii anlalmaktadr. k Paann hayatna baknca Ltifnin kaydettii gibi, onun, sadece Sultan Orhan zamannda yaamad grlr. O, artk mrn slle olarak tamamlam bir devletin son hkmdarlarn idrak ettii gibi, Osmanl Devletinin kuruluunu da grmtr. 1272 ylnda doduuna gre, k Paann ocukluu III. Gyaseddin Keyhusrev (1266-1284), genlik yllar Sultan II. Mesud (1284-1296, 1302-1310) ve III. Aleddin Keykubad (1298-1302) zamanlarnda gemi ve Osman Bey devrini olgunluk yllarnda yaamtr. mrnn son yedi senesini ise Orhan Bey zamannda geirmitir. Bu durumda o, Seluklu ve iki Osmanl hkmdar olmak zere be sultann saltanat zamanlarnda mr srmtr. Bu mr iinde tahsiline Krehirde devam etti. Sleyman- Trkmanden tasavvuf dersleri ald gibi kayn pederi eyh Osmann derslerinde yetiti. Devrin siyas ahsiyetleri yannda lim ve eyhleri ile temas kurdu. Osman Gazinin istikllini iln srasndaki trende de bulundu.1

Bursal Mehmed Tahir; k Paa, Trk Dernei, 1.say, stanbul 1327, s.19. Latf; Tezkere-i Ltif, Dersaadet kdam matbaas, stanbul 1314, s. 44-45. 22 k Paa; Garib-nme, Almanya, Ms. Or. Guart. 1684. Vr. 1b / 2-7.21

9

Krehirin Osmanl topraklarna katlmasnda byk rol oynad. Burada at zaviyede ilim nerine alarak halk aydnlatt. Krehir beyi tayin edildi. 23 Ayrca Msra eli gittii, Anadolu valisi Timurta Paann veziri olduu rivayetleri de vardr. Eserinin mirac anlatt ksmlarnda, zellikle Kudusteki, Mescid-i Aksa ve Kubbets-Sahra gibi yerleri tasvir ederken, byk bir gzlem iinde olmas ve hemen her yeri dikkatle ortaya koymas bu fikri kuvvetlendirmektedir. nk bu ekildeki anlatm ancak gren birisi tarafndan verilebilir. Bu durumda airimizin Msr yolculuu srasnda Kuduse de uradn belirtmek gerekmektedir. Elvan elebi babasnn lm tarihini, 3 Safer 733 olarak bildirmi ve 63 yl mr srdn sylemitir. Bu da mild olarak 3 Kasm 1332 tarihine rastlamaktadr. Krehirde vefat eden k Paann trbesi ehrin kuzeydousunda bir tepede, kendi ad ile anlan mezarlkta bulunmaktadr. k Paann en nemli vasf devrinin bir lim ve mutasavvf olarak halkla olan ilikisidir. O Anadolunun buhranl ve kark zamanlarnda Trk milletine yol gsterenlerdendir. Eserini de bu dnceden hareket ederek yazm, Trk dili ile eser vermeyi kendine balca vazife bilmi ve halk aydnlatma yolunu semitir. Bunun iin de kendini ok iyi yetitirmitir. Eserinde Trk kltrnn btn devrelerine gider gelir. Baz ifadelerinde Orhun bidelerine, Kutadgu Bilige, Dede Korkuta, Mesnevye ve Yunusa giderken, baz szleri ile de Sleyman elebiye ynelir. Miracnme ve mevlid gibi trler yannda Leyl ile Mecnun, Yusuf ile Zeliha gibi, kendi devrinden sonra bal bana byk mesnevler olarak ortaya konacak eserlerin de ilk rneklerini k Paa verir. Hatta sz aka getirirsek, Sinan Paadaki syleyiler de Garibnmeden gelir. Tespit edebildiimiz kadar ile Yazcolu Mehmed, Kaygusuz Abdal, Erefolu Rum, Baki, eyh Galip gibi Trk edebiyatnn nde gelen simalar dili kullantan dnce ekillerine kadar, k Paann tesirinde grlrler. Ayrca k Paa hikmet asndan Anadoluda geliecek Trk edebiyat iinde de, ilktir. Bu bakmndan Trk edebiyatnn balangcnda hikmet vardr. Bunu takip eden airlerimizden Ahmed ile XVII. yzylda hikmet sahasnda bir yol am gibi grnen byk airlerimizden Nbi de, hikmet yn ile k Paaya baldr. Bu yol daha sonra Rami Mehmed Paa ile Koca Ragp Paa tarafndan devam ettirilir. k Paada Trke sevgisi nemli bir yer tutar. Bu itibarla Trkecilik cereyan iinde grlr. Gerekten o, btn diller zerinde dnen ilk dilcilerimizdendir. Hangi dil olursa olsun dilin sese bal bulunduunu, cierlerden balayarak hava ve ses yolunun durumunu, sesin meydana geliini ve bir kalba dklerek manaya kadar gittiini en nce iaret eden odur. Yine sesin harflerle olan balln, bunlarn bir araya gelmesi ile kelimelerin oluup manaya ulaldn k Paa bildirir. O bu ynleri ile modern bir dil dnr olarak grlr. Buradan hareketle Trke zerine grleri de vardr. Farsann hl etkili olduu bir zamanda eserini Trke yazmas, gramer fikrine yer vermesi, ortaya koyduu eseri ile Trke bir bide meydana getirmesi, hepsinden nemlisi bu eserde Trk dilinin kaidelerine uygun olarak pek ok kelime tretmesi ondaki dil uurunun ne kadar derin, kkl ve canl olduunun bir delilidir. Ayn uur ada Glehrde de vardr. Fakat Glehr dili, gnlden geldii gibi kullanr. Yalnz gzel Trke ister ve baka bir fikir getirmez. 25 k Paa byle deildir. Onun bu fikirleri Gen Kalemlerde kendini bulan fikirlerdir ve hl geerliliini korumaktadr: 2523 25

Enver Behnan apolyo; Krehir Bykleri, San matbaas, Ankara 1967, s. 14-15. Kemal Yavuz; XIII-XVI. Yzyl Dil Yadigrlarnn Anadolu Sahasnda Trke Yazl Sebepleri ve Bu Devir

10

Sosyal bakmdan k Paa eserinde gnlk hayata geni olarak yer vermektedir. Ekin ekmekten, oul kz dncesinden, toplumda insanlarn durumlarndan, ocuklara isim vermekten, kzlar evlendirmekten, kszlerin ve itibardan denlerin hllerinden ve cemiyet iindeki yerlerinden bahsettii gibi, devri iin nemli bir mesele olan ve btn zamanlarda geerliliini koruyan hkmdarln; akl, asalet, yiitlik, ilim ve cmertlik gibi salam temeller zerine kurulabileceinden sz aar. Bunlar olmadan toplumu idare etmenin zorluunu belirtir. k Paa ayrca deniz ve karalar da iindeki yaratklarla ele alarak geni ekilde karlatrr. Bir tohumun imlenmesi iin gerekli artlar, insan vcudunu ilikten deriye kadar ele alp anlatmas ve kinatla karlatrmas, yldz ve gezegenlerle ilgili fikirleri k Paann nasl bir gzlem iinde olduunu gsterir. Bu onun tabiata bakdr. O bu yn ile fen bilgilerine de ynelir. Ayrca tarikat ve adabn, eyh-mrit ilikisini en geni ekilde ve sistemli olarak hayatndan rneklerle anlatr. Bu da devri iin bir gerek olduuna gre, yalnz sofilii bile anlatsa bunda da sosyal hayat verir.k Paa, meselele ve hadiseleri aklayan bir bak asna sahiptir. Kinat ona gre bir aynadr. O, kinattan insana gelir. Her bir varln zelliini belirtir. Kyaslar ve benzer taraflar ile ilgi kurduu gibi, ztlklar da gzler nne serer. Ayrca bir ksm tlerinde de ana baba, hoca ve esnaf velisi olan ahiden dua almay da tavsiye eder. Bunlara hizmeti, szlerini dinlemeyi, ilim renmeyi, zellikle hoca eiinde kul olmay; ahilikle ilgili olarak da ihls sahibi olmay, halkn skntsn yklenip gidermeyi, mal mlk insanlarn yoluna ve faydalarna harcamay, gelen gidenle ilgilenip onlar bo gndermemeyi, yolunu arana yol gstermeyi sk skya tenbih eder. hayatn anlatr. Onda yetmi iki millete bir gzle bakmak, hangi dine mensup olurlarsa olsunlar insanlar arasnda ayrm yapmamak fikri de vardr. Btn bunlarn yannda k Paann en nde gelen fikri birlik fikridir. Bu fikir btn devirler iin geerlidir. Ondaki bu dnce bir bakma kendi devrinin de byk derdidir. Halk toplayp bir idare altnda birletirecek hkmdara ihtiya vardr. Memleket birlik ve btnlk iinde olmad, gerek bir idareciden mahrum bulunduu zaman harap olmu demektir. k Paann ilme verdii deer byktr. O limleri rnek gsterir. Drt byk imama ayr bir sevgisi olup, onlar ver; insanlar doruya ektiklerini ve almalar ile skntlar ortadan kaldrdklarn anlatr. k Paa; Prof. Dr. Mehmet Kaplann nemle iaret ettii gibi, Osmanl Trklerinin kurmu olduklar cihan devletinin ideolojik ve metafizik temelini hazrlar. Ayrca edebiyatmzda tasavvuf alannn ilk temsilcileri arasnda yer alr. Devrinde en byk mesneviyi ortaya koymu, ayrca gazeller de kaleme almtr. Ak ve anlalr bir dil ile yazan k Paa, devrine gre aruz veznini en iyi ekilde kullanan bir airdir. O, nder bir lim, mtefekkir bir mrit olarak halk aydnlatmada bir hayli gayret sarfetmitir. Bunun iin Garib-nme adl byk mesnevsini yazmtr. Babas ve dedesi gibi, slm esaslara, drt byk imama sk skya bal olan k Paa bu eseri ile dncelerini, tlerini halka yayd gibi, daha sonraki asrlara da ulatrmtr. k Paann ulalmaz bir gr vardr.Melliflerinin Trke Hakkndaki Grleri, Trk Dnyas Aratrmalar, 27. say, stanbul 1983, s. 43-45, s. 33 vd.,

11

Eserini tertip ederken bile onlu sistemi kullanr. Ona gre onlar ve katlar sonsuza alan bir penceredir. Bu durumu gz nne alrsak, airimizin ne kadar gereki, hesaba ve sayya bal olduunu ve ne kadar byk dndn grrz. Ayrca o matematikteki kmelerden hareket ederek byle bir eser ortaya koymutur. Bunun da tesinde Trkenin ifade gcn gnmzden daha canl bir ekilde k Paada buluruz. Bu da onun samim oluundan ve Trke iin dnp rpnmasndan ileri gelmektedir. k Paa kendi ana dilinde yazd eseri ile tasavvufu bile anlatabiliyorsa Trke daha o gnden ilim dilidir. k Paa bunu da gerekletiren ve eserini Trk milleti iin yazan bir lim, air ve dnrmzdr. Bu bakmdan Garib-nme devri iin Trk dnce, fikir ve inancnn en iyi ekilde ortaya konduu bir eser olduu gibi, daha sonraki alarda da Trk milletinin hayat ve yaaynda ynlendirici bir rol oynar. Bu yn ile k Paa, hemen her saha ile ilgili olarak alma yapanlara da hitap eder.

2. GARB-NME: k Paann balca eseri Garib-nme adyla bilinen byk mesnevsidir. Eser, baz kaynaklarda; Divan- k, Divan- k Paa, Marifnme ve Gencnme gibi adlarla anlrsa da 31 , k Paa: Bu Garib-nme ann geldi dile Kim bu dil ehli dah mani bile II-237a/5 beytinden de anlalaca zere, eserinin adn Garib-nme koymutur. On blm hlinde yazlan eserin, nshalara gre, beyit says deiiklik gsterir. Eserle ilgili almalarda tahmin olarak on iki bin beyit olduu zikredilirse de, Sadettin Nzhet Ergunun bildirdiine gre 10.293 32 ; mil elebiolunun saymna gre de 10.015 ve 10.312 beyittir 33 . Bata Farsa bir n sze yer veren eser, batan sona kadar; Filtn Filtn Filn vezni ile yazlmtr. Ancak bu n sz, zerinde altmz, Garib-nmenin metnini iki cilt hlinde veren Sleymaniye Lleli nshasndan Trkeye evrilerek verilmitir. Bu nshann birinci cildi, on blmden meydana gelen eserin bir ve yedinci blmlerini ihtiva etmekte ve 5.640 beyti bulundurmaktadr. Bu ksmda eser hakknda bilgi verilmekte ve her blm iki beyitte tantlmaktadr. Daha sonra yer alan 228 beyitlik ksmda ise; tevhid, mnacat ve tevhid iirleri vardr. Bunu sra ile; Peygamberin vgs, drt halifenin methi ve Peygamberin nbvvetinin ispat iin yazlan iirler izlemektedir. Garib-nmede byle bir tertipten sonra asl blmlere geilir. On blmden meydana gelen eserin her blmnn de on kssaya yer vermesi ve blmden blme genileyerek, bir nizam iinde gittike almas Garib-nmenin en dikkat ekici zelliidir. Bu adan baklnca eserdeki konular da birbiri ardndan alp genilemektedir. Bunu blmleri takip edip her blm on ile arptmz takdirde (10+20+30+40+50+60+70+80+90+100=) Garib-nmenin en azndan 550 konuyu ilediini veya bu kadar mesele zerinde durup aklamalara yer verdiini belirtmek gerekir. Bylece; alan ve bu almada genileyen, genileyip byrken de nizam ve intizamn koruyan, insan daha telere gtren, k Paann deyimi ile nelerin olduunu gsteren bir kinat aynas ile karlar ve zerrelerden gnelere yol alr, hikmet ve srlara kavumu oluruz. te Garib31

Sadettin Nzhet Ergun, Trk airleri, 1. cilt, 1 Haziran 1936, No.9, stanbul 1936, s. 130. / Muallim Naci; Lugat- Nci, ar yaynlar, stanbul 1978, s.529. 32 Fuad Kprl; k Paa, A, s.705. 33 Amil elebiolu; Sultan II. Murad Devri Mesnevileri, Erzurum 1976, Baslmam Doentlik tezi, s.32.

12

nmenin en nemli zellii budur. Bu durum, airinin ne derecede geni bir dnce ve ibretle baktn, nasl bir hayal gcne sahip olduunu, ne derecede gr inceliklerine dikkat ettiini, ilm titizliini ve eserinin orijinalliini gstermesi asndan da nemlidir. Bu ynden baklnca eserde karlalan bu artc durum kitabn niin Garib-nme ad ile anldnn da sebebi olabilir. Ayrca eser tasavvuf ynde Hakka kavumann srlarn vermesi bakmndan da nemlidir. Dnya bir gurbet yeri kabul edilirse Garib-nme adnn bir baka anlam ile de karlarz. Eserini Trk milleti iin yazar. Trkenin o devirde hor grldn, her dilin aratrlp incelendiini, teki dillerde eserler verildiini, Trk dili ile kimsenin ilgilenmediini, bu durumu Trk milletinin de bilmediini ve Garib-nme adl eserini bunun iin yazdn, bylece Trkln kendi dilinde eserler okuyup hikmetlere ulamasn ve mahrum kalmamasn ister. Bunu: Geri kim sylendi bunda Trk dili lla malum old man menzili II-236b/11 Trk diline kimsene bakmaz-d Trklere hergiz gnl akmaz-d Trk dah bilmez-idi ol dilleri nce yol ol ulu menzilleri Bu Garb-nme ann geldi dile Kim bu dil ehli dah mani bile ..... T ki mahrm kalmaya Trkler dak Trk dilinde anlayalar ol Hak II-237a/3-5,9 beyitlerinde dile getirir. Ksaca sylemek gerekirse k Paa eserini Trk milletinin hikmetlere ulamas iin Trke yazdn ve mensubu bulunduu millete bir armaan braktn, bylece asrlar tesinde hatrlanacan dnr. O, eserini 730/1330 ylnda yazdn da: Bu kitbun hatm u old tamm Toptolu yz dsitan geldi tamm Yidi yz otuz ylnda hicretn Szi irdi hatmine bu fikretn II-238a/2-3 beyitlerinde anlatmtr. Trk edebiyatnn Anadolu sahasnda verilen temel eserlerinin en nde geleni Garibnmedir. Hacim bakmndan 10592 beyit olan bu eserin balca zellii telif olmasdr. Trk edebiyatnn Farsa ve Arapa edeb eserlerin tercmesi ile ie balad, vezin ve nazm ekillerinde bunlardan etkilendii eskiden beri sylenilegelmitir. Bu iddia zerinde dnlecek olursa, Trkler slm inan dairesi iinde yer alm ve karlat yenilikleri de

13

almaktan ekinmemitir. Bu itibarla slmiyetten sonra edebiyatnda, zevkinde, inancnda ve tarihinde yeni gelimeler olmutur. Ancak bu gelimelere ve yeniliklere alrken kendi zevki ve huyuna gre bir yol tutmu, ele ald konular ruhuna gre ilemitir. Bu bakmdan kendine has orijinal eserler verdii gibi rnek ald eserleri de aynen tercme etmeyerek telif tarafna gitmitir. Bu, Trk edebiyatnn benliini koruyarak geliip yayldn gsteren balca zelliidir. Aslnda Trk edebiyatnn slm medeniyeti iindeki ilk byk eserleri telif olarak karmza kar. Bu durum XI. yzylda Kutadgu Bilig ile kendini gsterir. Garib-nme de tertip bakmndan Kutadgu Bilige benzer. O devir Trk hayatna yer veren k Paa, grp geirdiklerini, tecrbelerini, hayalini, yaayn ve ilmini Garib-nme ile gsterir. Eserin iine girilince airimizin Trk milletinin hayatna gemii ve gelecei ile ne derece nfuz ettii hemen anlalr. O Orhun bidelerinden balayarak, Kutadgu Bilige ve Dede Korkuta kadar gelen baka bir dilde bile yazlsa, Mesnevdeki duruma kadar btn Trk hayatn bilen ve yaayan bir limdir. Bunun yannda babas ve dedesi gibi snn olup slm ilimleri hakkyla bilen biridir. ok dil renmesi ve rendii dillerin edebiyat ve kltrlerini hakkyla bilmesi onu ortak kaynaklara gtrr. Bylece Mevlna Celleddin-i Rum gibi limlerle ayn safta yer alr. Garib-nmede Mevlna tesirinden bahsedilmesi de bu yzdendir. Hlbuki Mesnevnin tertip ve hikye tarz Garib-nmeye hi benzemez. Mesnev hikyeleri anlatmda ne kadar dank ise, Garib-nme onun zddna, o kadar nizam ve intizam iindedir. Her iki eserde de o devir Trklnn hayatna, detlerine yer verilirse de 35 Garib-nmedeki derli toplu durum Mesnevde grlmez. Ayrca ele alnan konular; benzerlik de gsterseler, farkl farkl anlatlr. Ancak k Paa Mesnevden beyit seviyesinde kalan baz ifade ekillerine eserinde yer vermitir. Bundan baka Garib-nmedeki nefis ve akl konusu aa yukar baz farklarla Risletn-Nushiyye ile benzerlik gsterir. Yalnz k Paa konuyu Yunusa gre daha da geniletir. Ayrca Garib-nmede Yunus Divannn baz beyitleri de aklanr. Benzerlik bakmndan Hac Bekta- Veli hazretlerinin Makltn da zikretmek gerekir. Tabi ki btn bunlarda, ayn inanca ve ortak bir kltre balln, ayn evrede hayat yaamann ve dile getirmenin de rol oynadn belirtmeliyiz. Garib-nmenin Trk edebiyatnda nemli bir yeri olan Mevlid zerinde byk tesiri vardr. Gerekte baz syleyiler, ya ksmen deitirilerek veya ayn ekilde Sleyman elebi tarafndan Mevlide alnmtr. Bunu: Allah adn eytlm evvel ibtid Andan old ibtid v intih eklinde, daha Garib-nmenin ilk beytinden itibaren grmeye balarz. Garib-nmede, hacimli bir eser olmas bakmndan baz beyitlerin, aynen veya az ok deitirilerek tekrar edildii de grlr. Ayrca her kssann banda ve sonunda benzer ifadelere yer verildii de bir gerektir. Eserin ak ve ekici bir anlatm, anlalan bir dili vardr. Dikkat eken bir baka zellik Arapa ve Farsa tamlamalara sadece gerek duyulunca, ok az yer verilmesidir. Bunun yannda baz beyitlerde Arapa ve Farsa kelimelere hi yer verilmedii gibi alnanlar da ll olarak alnmtr.

35

Kemal Yavuz; Munnin Mesnev-i Murdiyesi, Baslmam doktora tezi, ..Edebiyat Fak., stanbul 1977.

14

Garib-nmenin ilk nshalar 15. yzyla aittir. Bu yzyldan beri tespit edebildiimiz kadaryla, Konya l Halk Ktphanesindeki nsha yannda, Prof. Dr. smail Ernsal ve Do. Dr. Cem Dilin zel kitaplklar da dahil, 81i yurt iinde 35 adedi de yurt dndaki ktphanelerde olmak zere, eserin bilinen 116 nshas vardr. Bunlardan en eski ve en yeni olan nshalar Adnan tken l Halk Ktphanesinde bulunmaktadr. Burada 320 numarada kaytl en eski nsha 830/1427, en yeni olan ve 57 numarada kaytl bulunan nsha ise 1339/1921 ylnda istinsah edilmitir. 36 Bu durumda bilinen en eski nsha, Garib-nmenin yazlndan 97 sene sonra elimize gemi olmaktadr. Eserin 1920 ylna kadar, 600 sene gibi bir zamanda nshalarnn oalarak gelmesi, Garib-nmenin deerini de gstermektedir. Bunlardan, almamzda faydalandmz Sleymaniye Laleli L, Almanya Tubinger A, Konya Koyunolu K ve Kayseri Raid Efendi R nshalarnn tavsifleri aadadr. Sleymaniye Ktphanesi, Lleli 1752m/1-2 1-2 ciltler, 410 x 300, (290 x 210) mm., 282, 240 v. , 11 satr, sls, harl, krem renk h. bd kt, zahriye, serlevha ve sonu nefis tezhipli, fasl balar altn yaldzl, nefis mein cilt, 882 H. Ba: Allah adn eytlm evvel ibtid Kandan old ibtid v intih Sonu: Her ki dinlerse bu szi iy Cell Rahmetn olsun ana her dem dell Her nefes bin rahmeti Hakkun ana Kim yazan Ftiha birle ana Bu nsha Memlk devdrlarndan Ya Bekin ktphanesi iin yazlmtr. Sultan Gavri zamannda yaayan Ya Bek ayrca airdir. Gavri bu zatn lm zerine mersiyeler de yazmtr. Almanya, Tbinger Depot der Staatsbibliothek nr.1684 26.5 x 18, (20 x 13) cm., 336 v.,17 satr, 2 stn., dzensiz, harekeli, nestalik, kaln, sarms kahverengi lifli, su yollu, filigranl kt, ayetler, hadisler, cedveller ve szb. Krmz souk emseli, kahverengi mein cilt, Ahmed bin Pir Hasan El-Konev el-mevlev, 850 H. Ba: Allah adn eytlm evvel ibtid Kandan old ibtid v intih Sonu: Eydene dinleyene v yazana Rahmet eyle y lhi Rabben36

Aye Grol; k Paa ve Garib-nmesi, Boazii niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Blm Mezuniyet tezi, stanbul 1991, s.31-70 / Kemal Yavuz; agm. 9 numaral dipnot, s.33.

15

Konya, Koyunolu ktphanesi, nr.13634 18 x 26 (12,5 x 20.5) cm., 361 varak, 15 satr, ara blm balklar krmz. Yarsndan sonrasnda baz yapraklar glkurusu renginde. erevesiz, ak kahverengi bez cilt, harekeli, nesih, aharl kt.

Kayseri, Rait Efendi ktphanesi, nr.9344. 260 x 175 (220 x 135) mm. 287v., 19 satr. Nestalik, harl kt, konu balklar ile ayet ve hadisler krmz, cildi bozuk, mstensih Abdlhasen bin Pr Hac, 1060 H. Bunlar iinde en gzel olan Sleymaniye Lleli; en salam olan ise Almanyada bulunan nshadr. Konya Koyunolu ve Kayseri Raid Efendi nshalarnda eksiklikler tespit edilmitir. Bu kabil eksiklikler baka Garib-nme nshalarnda da vardr.

16

METN

GARB-NME

17

1 BSMLLHRRAhMNRRhM 2 hamd-i vfir ve kr-i mteksir ve sen-i b-hadd ve sips- badd 3 ol vcibl-vcda kim hlk- zemn / ve smn ve sn-i kevn ve mekn 4 ve mbd-i felek-i devvr ve muhter-i / her skin seyyrdur. Ol Kerm kim 5 Kandil-i eltf-y-la klaru glini / Sf ve aydn ider. Ve ol 6 Rahm kim mesbh-i atfyla mminler / mirt- kulbn ren klur. 7 Celle celluhu ve amme nevluhu. / Andan sora slt- salavt- zkiyt 8 ve teslmt- lyikt ol merkad-i / mutahhar ve ravza-i mnevver 9 hulsa-i mevcdt ve nekve-i / kyint, iki lem 10 rahmeti ve ben dem safveti / fahru evld dem kutbu 11 evtdi [l-] lem menbaul-cdi / vel-kerem efsahularabi velacem 12 sdkun bil kezib Muhammedbn / Abdillahibni Abdil-muttalib salavtul-lahi 13 ve selmuhu aleyhi ve li ve ashb / zerine nisr olsun. Andan sora 14 bil kim ulem-i erat ve / ebn-i tarkat ve ashb- hakkat, 15 ve meyihve evliy ve asfiy / anlar kim mbriz-i dn ve sib-i gbe-i 16 yakn ve imm- ehl-i mn ve / mukted-y kafile-i slmdurlar. Her biri 17 z netyic-i efkr ve bedyi-i / esrrndan enva- resyil ve ktb, Arab 18 ve Acem diliyle tasnf idp mr-i azzlerin bu mande sarf idpdrler. 19 ol cihetden kim mslmnlar / eytn cenginden kurtaralar ve bidat ehlini 20 zulumt- cehlden hidyet-i ilme / dellet ideler. T kim hak sbhnehu 21 ve tal rifleriyle makad- / sdk- irfnda inde melikin / muktedir muntazm 54/55 22 olalar. Ve imdi yle bil kim bizm / zamnumuzda halku ok idrk-i 23 man nie kim gerekdr idemez / ve bestn-i marifetden bir gl direbilmez;

18

24 ve blbl vzn glistn iinde iidemez. / Zarret iktiza itdi kim bir 25 kitb Trk diline tertb ola ve bir / ka lafz- manzm ol tertb zre 26 dzele. T nefi mm u hssa irie / ir Geri kim sylendi bunda Trk dili / 27 lla malm old man menzili n bilesin cmle yol menzillerin / 28 Yirmegil sen Trk Tcik dillerin. Her kim kim gli selm\ 29 ve akl mstakm ola n bu kitb / mtlaa ide ferniden maksd 30 neyise bile ve cem-i esrra muttali / ola. Gerek kim zin degre; 31 efl-i kabha ve aml-i fazhadan / ihtirz ide. T kim hak talnu mukarreb / 32 kullar ile mushib ola. md kmiller keremine ve vsllar merhametine 33 Oldur kim bu kitba nazar- rz ve / girime-i saf birle bakp ayb itmeyeler / ir; 34 Ve aynr-rz an klli aybn kelletn / Velkinne aynes-suhti tbdil-mesviy 35 Ve bu kitb on bb zre tasnf olnd. EL-BBL-EVVELU FL-EHADYY 1 Bb- evvelde iit on dsitn / Kim bilesin mani gencin b-gmn 2 Her birisi birikenler medhidr / kilik ire kalanlar kadhdur EL-BBUS-SN FS-SNYY 3 Hem ikini bb iinde on yine / Dsitn var kim an dileyene 4 Biline ezdd lemde ayn / n ten cn n zemn smn EL-BBUS-SLSU FS-SLSYY 5 Var-durur ini bbda yine on / Dsitn n hak buyurd kf u nn 6 Bunlar yaratd Zl-cell / Nitekim mstakbil mz v hl EL-BBR-RB FR-RUBYY 7 Zikr ider drdini bb on dsitn / Her birisi dil-g n bsitn

19

8 Malum ider drtleri drdini bb / Hem-nn ki hk bd u nr u b EL-BBL-HMS FL-HUMSYY 9 Hem biini bb iinde on latf / Dsitn var pr letyif iy harf 10 Bildrr kim kim-durur her fasl u cins / Hem-nn ki pen tat pen hiss EL-BBS-SDS FS-SDSYY 11 Bb- altnda hem on dsitn / Malm eyler altlar h ayn. 12 Kim cihn n yaratd Pdih / Alt zre urd bnyd ol lh. EL-BBS-SB FS-SBYY 13 Hem yidini bb iinde on aceb / Dsitn var kim bular ol alab 14 Yidi yidi yaradupdur hem-nn / Yidi endm u yidi kat smn EL-BBS-SMN FS-SMNYY 15 Hem yine sekzini bb iinde on / Dsitn var malm eyler bize yn. 16 Kim alap bunaya ad urd sekiz / Nitekim umak sekizdr iy azz. EL-BBT-TS FT-TSYY 17 Bb- tokznda hem on dsitn / Malm eyler kim Hudvend-i cihn 18 Tokuz adn urd bunaya hisb / Hem-nn ki nh nfs u nh hicb EL-BBL-R FL-URYY 19 H hakyk h dekyk h beyn / Bb- onnda hem on dsitn 20 Malm eyler anlar kldan kla / Hem-nn ki tilke are kmile EL-BBL-EVVELU FL-EVVEL TARI TEBREKE VE TAL TEVhDN BEYN EYLER VE ERH- 60 CEM- MEVCDT-I LEM ULV VE SFL BEYN KILUR

20

1 Allah adn eytlm evvel ibtid / Kandan old ibtid v intih Evvel ol evvelidr b-gmn / hir hem hiridr cvidn Cmle lem yog-iken ol var-d / yle eksksz gan cebbr-d Klli eyin hlikn den sora hem\ Kala ill vechehu b-b kem 5 Ol zamnda kim henz yokd zamn / B-zamn ol b-mekn vard hemn Her d lem ol ademde gark-d / Hem adem ol asl- demde gark-d Var-d ol pdih- b-niyz / Kandasa ne nz vard ne niyz Kendzine kendsi nz eyledi / Kf nn a urd bir sz eyledi nnem emruh iz erde eyen en-yekle leh kn fe-yeknu Kf u nn dan kopd nagmt u usl / Kim iitdi ilk an ol ulu kul 10 Akl- kldr ad marf ol kulu / Kamu kuldan gelpdr ol bil Klen-nebiyy sallallhu aleyhi veselleme evvele m halakallhul-akle Sz ilkin ol iitdi sald ba / F v y v kf u nn a old ba Akl- kl ilkin iitdi ol ni / Kullga durd haka karu yni Anun ardna iitdi nefs-i kl / Ol iikde ol dah hem old kul Akl- kl ba ol ne h eyledi / Nefs-i kl katlanmad c eyledi 15 Nefs-i kl durd v arh urd sem / Ca geldi yir gk durd sem arha girdi arh dn gndz dner / arh iinde gsterr drl hner Bak bu azrak-p sf arhna / Kim bilesin kend neymi arh ne Sfi ol nden henz gerdn-durur / Yani kim bu arh sergerdn-durur ol bir nden kamus cnbidedr / Grse kim her biri bir idedr 20 Ar gr kim insafa durm durur / Ol iikde nie ba urm durur Levhi gr kim yzini dutm bakar / Allah ad yazla dip intizr

21

Gr kalem nie dner ba stine / Ol semda h kelm dip dstna Ol mukarrebler durupdur kapuda / Cmle izzet iiginde tapuda Hem firitehler durupdur tata / ntizr den soa bir sata L-yasnallhe m emerahm ve yefalne m yumerne 25 Gr mdebbirler ki nie idedr / Ol semda her biri cnbidedr Fel-mdebbirti emren Ol Zuhal gr alt el sunm ie / Allah emrinden gelpdr cnbie Gr ne rey tedbr eyler Mter / undan alur ua virr mlkleri Mirrihi gr kim nie balar bier / Ol semda harket eyler kan saar Gr ki nie geymi altun ton gn / Ol semda harket eyler dn gn 30 Zhreyi bir gr niesi d-km / Ol semda zevka gark olm mdm Gr Utrid ol semda ne dzer / Grdgin iitdgin cmle yazar Ay bir gr kim olur m h mell / Ol semda geh bedirdr geh hill Gr bu ylduzlar ki nie sevnir / Ol semda harket eyler ygrir Gr bultlar nie oynar durmadn / Nie aglar h kimesne urmadn 35 Yili bir gr kim neler eyler neler / Ol semda yani yzler tzeler Suy gr kim nie akar durmadn / Yir komaz kandasa da yz srmedin Yiri gr kim secdeye urm yzin / Ol semda yavu kulm kendzin Gr bu od nie yanar yandurur / Hem dner hlden hle hem dndrr Gr deizler mevci nie alhanur / Ol semda bu deizler yayhanur 40 Gr madinden nie cevher biter / Kuvvetinden nie huk u ter biter Gr nebtdan kim nie nimet gelr / Ol semdan kamus lezzet alur Gr bu hayvnt cmle cins cins / Ol semda ca gelmi nak u cins

22

Gr ben-dem ne iler kaynadur / Ol semda kamusn kim oynadur Kimi peygmber kimi mmetleri / Birbirine bagludur himmetleri 45 Kimi sultndur kimi leker aa / Ol semda ygrirler grsea Enbiy v evliy v hs u m / Ol semda yile virmi neng nm Ca gelmi kamus harket klur / Kim durur u kim gider kim gelr Cmle mahlkt cmle ins cn / Yir gk akl u zt u cism cn Ol semdan harket eyler kamus / Kimseye h ass klmaz nmus 50 Gel gesz kf u nndan n irer / Halk komaz bir karrda h srer Cmle halk oynadan ol n-durur / Bu semu sz kf u nn-durur Kavluh tal: Kn fe-yekne Cmle lem bir iretdr hemn / Yz bi ana mlki var durur nihn Kim an gzler bakup grmi degl / Diller ol ilden haber virmi degl Hem kulak iitmedkdr adn / H kimesne bilmedkdr dadn 55 Fikr aklu iremez ol menzile / Ad ol mlk inan gelmez dile Ol-durur ol mlk-i vahdet ol-durur / Ubu mlki yog-iken ol oldurur Hem dilerse var-iken yog eylemek / Hergiz anu hkmine yokdur emek Ne ulald ol bu mlk olmag-la / Y bu mlk olmaz-sa nesi eksile Ol dimekden n bu del mlk olur / Olmasa bu mlk nesi eksilr 60 On sekiz bi lem kadri aa / Yok-durur bir zerree den soa Kadr kymet kendn var kendye / Kendzin kend bile kend duya Anlayn kim var an kim bile / Y aa lyk ibdet kim kla Ol ki lem halknu fahr-y-d / Ol makmdan bir haber virdi-y-idi Dnyadan n Tarya ad gzin / Ol deizde yavu kld kendzin

23

65 Acz-la pes bir niyz itdi haka / Eytdi y Allah u y hayy u Bek Eyle kim bilmek gerekdi bilmedm / yle kim klmak gerekdi klmadum M arefnke hakka marifeteke vem abednke hakka ibdetike n habibullah bu nlide-durur / Gel kys it ayrug ne idedr Cmle lem acz-ile kalm-durur / Ol deizde klli gark olm-durur Nie bilsn katre dery neydgin / Zerre ne bilsn gne nieydgin 70 Acz u nli pes bize lzm-durur / An bilmek davisinde kim durur Kimsene kim bilmeye kendzini / Nie eyde an bilmek szini MNCT EYLEMEK VE hCETLER DLEMEK y Hudvend sen lutfu delim / Sensin hir hem hakm hem Alm Hem Habr u hem Basr u hem ekr / Hem Rahm u hem Kerm hem Gafr Cmle sensin ikr v nihn / B-zamn u b-mekn u b-nin 75 Ne saa akl irebilr fikr ile / Ni seni dil eydebilr zikr ile Pdihsn sen bize biz kul sen / Yog-duk biz sen bizi var eyled Cn sen vird tene v cna ten / Cn tene cndur u cnu cn sen Ik u devlet akl u dni cn gl / igde cmle boyn baglu kul Cmle sendendr bizm sermyemz / Zt iinde nakd u genc myemz 80 Var ne hd biz bir avu toprag-duk / Toprag olmadn ho kll yog-duk Cmle varlk bes sendr y Cell / Evvel hir saa sensin dell Ne ola bizde ne var lyk saa / Gelmedi bir lyk i den soa Saa lyk kan akl alayas / Y kulak kan sz dileyesi Kan lyk gz ki sini boylaya / Kan ar dil ki zikr eyleye 85 Kan gl kim kla her dem niyz / Kan dstlk kan kullk kan nz

24

Kan tat hazrete arz itmege / Kan kuvvet dogru yola gitmege Kan lyk ten ki emri duta / Emr iinde ola her dem ol d-t Kan nefs kim emre izzet kla / Emr iinde kul ola kemter kula Kan ol cn kim saa lyk-durur / Sini sevmeklik aa bayk-durur 90 Kan ol k- hakk kim bizi / Ala ilte gstere grkl yzi Kamus ol hazrete lyk degl / Anda arza gemegi bayk degl Rahmetle sen kabl klsa meger / Klasn kullarua rahmet nazar Bilrz bizden bize yokdur meded / hazretde fazl u rahmet b-aded Bilrz kim biz k klduk gnh / Sen kermsin yarlga iy pdih 95 hlmze munsfuz den soa / Yolumuz dogru gider senden yaa Kauban kurtlmaga yir yok-durur / Yz saa dutduk ki fazlu ok-durur Senden ayruk yokdur Allh illa sen / Var-du sen cmle lem yog-iken Kimsene ortak degldr ie / Olmad olmaysar den soa L ilhe illallhu vahdeh l erke- leh Ol Muhammed hem kuludur hem resl / An sen sevd sen kldu kabl Klallah tal Muhammedn reslullhi 100 Biz aa girt inanduk sdk-la / Kim bize yarn efat ol kla Ol imm old v biz uyduk aa / Anu-la varuruz senden yaa Kavluh tal yevmeizin eynel-meferru 75/10 ka sensin bu szi eytdren / Cn iinden derdini dara sren Sen kabl eyle niyzn iy Cell / Dogru yolda tevfiku olsun dell Ol habb hurmetiyn iy Kerm / Kamuya sen rahmet eyle iy Rahm TARI TEVhDN BEYN EYLER

25

105 Yine eytlm ol bir birligini / Kim bilr ol kamunu dirligini Birlik aa yaraur kim bir-durur / Yaradup ldrmege kdir-durur Yaradan iki cihn bnydn ol / ikr v nihn kamusn ol Ar u krs yir gk levhu kalem / Ol bindan kopd bu kamu lem Cmle drl bnyadu oldur cn / Cmle ey ygrip ister an 110 Ger gne ger ay u ger ylduz-durur / Kamusnu maksud ol yz-durur Ger felekdr ger melek ger smn / Cmlesin cn oldur b-gmn Ger vuh u ger tuyr ger ins cin / Gzleyben grmedi kend cnn Yir gk kamus anu hazreti / Yirde gkde toptoludur kudreti Eyle garkken yir gk aa iremez / Yir gk ehli cmle gzlep gremez 115 Zhi kudret zhi ibret zhi hl / Zhi lutf u zhi fazl- b-misl nki dzdi mlki bu tertb-ile / Kend gizlendi adn virdi dile Sad kend varlgn bu mlkine / Ddi dpdz sona v ilkine gelenler dah an birledi / So gelen hem yine aa bir didi de soda kamunu maksd ol / Gelmi geldein mabd ol 120 Msivallah ne ki var kuldur aa / Kul iinde kulavuz oldur aa Oldur hir buna cst--c klan / Ol-durur hem isteyp an bulan Kim ire bu ilme v bu hikmete / Kim gire bu ilere bu kudrete Hem getrdi lemi ademden ol / Hem bitrdi demi lemden ol Yog-d bu lem ol var eyledi / Cmlesin ka giriftr eyledi 125 lem zre yazd kudret nshasn / dem zre urd dni noktasn deme ol nshay gsterdi hak / Destur old kim ala andan sebak Ve alleme demel-esme klleh 2/31

26

Her kim ol nak bakup okmad / Srr hayvn geri demdr ad Fatebir y ulil-ebsri 59/2 n bu nak bize gsterdi drst / Kendsi virdi sebak okd cst Cn ki an duyd nie dek durur / Pes bu cna ok kr gerek-durur Lein ekertm le-ezdennekm 14/7 130 Pes bize vcib-durur kr sen / Gnde yz bi kez cana v hem tene Zra kim ten bir avu toprag-d / Bilelikden ol dem ol rag-d n alap ol toprag kld gher / Pes bu ten stinde ok krne var Cmle az kr aa klsa gerek / Neydgin noldugn bilse gerek Ellezne yezkurnallhe kymen ve kuden ve al cnbihim ve yetefekkerne 3/191 Kim hall ola bu cn yoldalg / Hergiz ayrlmaya k koldalg 135 Cn dah klmak gerek kr sips / Kamudan yig olsa yigdr hak-ins Zra cn bilr bu devlet kadrini / Cn griser hem ol ayu bedrini Vchun yevmeizin nzratun il rabbih nzratn 75/22-23 Cn u ten n bu ie kyim dura / Devleti ayrlmadn dyim dura Cn iinden doga ol cn gnei / Ten iinde kona ol devlet ku Cn gnei ire cmle cnlara / Hem bu cndan sye de tenlere 140 Kn ola ol cn u ten gevher kopa / Kul olup cmle cihn aa tapa Her ki kul old bu lem issine / hkim old cmle lem stine Kul olan oldur ki duta emrini / Emr iinde harca sre mrini Dil-ile kulam diyii ok-durur / Dil anda kymeti h yok-durur Her kim kim dirligi lyk-durur / Ol kapuda sevgl bayk-durur

27

145

steyp kimse an nie bula / Y rzs nedr anu kim bile lla anu dstlarn bulmak gerek / Dstlarnu glini almak gerek Dstn sevmek an sevmek olur / Dst rzsnda olan an bulur Nitekim peygmbere kld hitb / kle man yiter ubu cevb n-kntm tuhibbnallhe fettebin yuhbibkumullhu 3/31 k it hak dstna kendzi / Toprag eyle ayagnda yzi

150

Kim bularu toprag iksr olur / Her neye irer-ise gher klur

NEBMZ SALAVTULLAH ALEYH MEDhN SYLER Ol Resl kim hak habbmdr didi Ol habb iken bu lem yog-idi Dzdi anu dstlgyun lemi / Hem aa kld raiyyet demi Eyledi ar aa seyrn-un / Dedi feri aa meydn-un Enbiy kamus anu lekeri / Evliy cmle aa old eri 155 Yir yzini dutd anu heybeti / Gnde bi kez urludur nevbeti Ol gice kim ol Resl bindi burak / Ar anu nalnine old turak Kbe-kavseyn old menzilgh aa / Gr ne devlet virdi ol Allah aa Smme den fetedell fekne kbe kavseyni ev-edn 53/8-9 Kend rzn hak aa rz eyledi / Levhnak old anu ebcedi Fe evh il abdih m evh 53/10 Kalmad h nesne kim ol bilmedi / Aa bezer kimse mlke gelmedi 160 Enbiynu asl v hatmdur ol / Evliy hem cmle andan ald yol

28

Velkin reslallhi ve htemen-nebiyyne 33/40 Pv-y cmle cndur ol habb / Cmle rence hak an kld tabb Kim ilc ol eyledi cn rencine / Ol irrdi cn rahmet gencine Dn anu kavl-y-la kyim-durur / eri anu bk v dyim-durur Muciztn erhidersem b-mr / Ta nutka geldi aga virdi br 165 Ay old bir iretden d nm / arka garba seyr kld her d-nm kterabetis-satu venakkal-kameru 54/1 Yine geldi birikp old bir ay / Grdiler bu mucizi yohsul u bay Sklnp bimi kuz sz virdi hem / Eytdi benden yime zehr-ldeyem L tekl minn fe inn mesmmetn Ol dogak putlar old ser-nign / Cmle putlar serveri kald zebn Ger vuh u ger tuyr ger ins cn / Didiler kim sen reslsn b-gmn 170 lem ire hak an agrlad / Hem hak tevhd-ile ol birledi L-tezerunne vedden vel-suvan vel-yagse 71/23 Sedi dnden kfr irk ekleri / Virdi destr krmaga mrikleri Faktulul-mrikne kffeten 9/36Hak aa inn fetahn yetin / Viribidi virdi feth gyetin Virdi nusret birle fethAllah aa / Yazludur nasrun min-Allah grsez / 61/3 Gr ne hilat viribidi ol Kerm / Geldi hazretden aa hulkun azm Ve inneke leal hulukn azmin 68/4 175 Tha birle gdi anu zini / Yani ayu bedri diyp yzini Vez-zuh vel-leyl tanukdur ol yze / Sa dndr yzi bezer gndze n dn gndz tammet ol-durur / Pes bu lemde kermet ol-durur Bu ben-dem mkerrem oldug / An bilmekdr kermet buldug

29

Ve lekad kerremn ben deme 17/70 Yarn anda bu gnhlu kullara / Ol efat eyleyiser bunlara efat li-ehlil-kebiri min-mmet

180 Ol yarnlar kim anula var-d / Yol iinde yolda u hem yr-dHakdan artuk nesneye tapmad EBUBEKR RAIYALLAHU ANH MEDh DER Birisi Sddk-d gr hlini / Kim nie terk itdi sevdk mln Yagmalatd ml u mlk hnumn / Virdi ol ka gl cism cn Ve seycennebuhl-etk ellez yt mleh yetezekk 92/17-18 Terk ile syndrdi ol hrs odn / Dutd sdk ald Sddk adn 185 MER RAIYALLAHU ANHU MEDh DER Ol biri mmerdi kim dd eyledi / Kend ogln ldrp ad eyledi Ogln ldrdi mutlak dn-in / Eyle sanma siz an kim kn-in nnallhe yemuru bil-adli vel-ihsni 16/90 Dd kld lem ire t-ebed / Hnud andan hem Muhammed / OSMNI RAIYALLAHU ANHU MEDh DER Birisi Osmn- zin-nreyn idi / Kim Kelmullah ol hatm eyledi Mushaf zre virdi ba u dkdi kan / hak yolnda t-ebed kald nin 190 Dkdi kan u virdi ba ald rz / Hnud andan hem Resl hem Hud ALY RAIYALLAHU ANHU MEDh DER Birisi kimdi Emrl-mminn / Ol Al kim ad bu slm dinin hem Ahad

30

Sald kfir boynna ol Zl-fikr / Zl-fikrdan d nm old Zl-humr Dn kln sald kfir boynna / Kimse katlanmad anu oynna Ubu iler kim bular ilediler / Ol Resl hondlgn istediler 195 Her ii kim ol Resl kld kabl / Tar andan rzdur h ek degl Razyallhu anhm ve raz anh 5/119 Siz dah iste Resl hondlgn / Kim bulasz Tarnu ho dutdugn Rahmetiyle h duta Allah sizi / Dstna baglaya kamumuz Dstn sevmek an sevmek olur / An bulan dst rzsyla bulur Nitekim Peygmbere kld hitb / kle man yiter ubu cevb n kntm tuhibbnallhe fettebin yuhbibkmullhu 3/31 200 Her kim anu dstn dst bilmedi / Ham iinde kald rahmet bulmad Mustaf dstlgun old cihn / Ne ki varsa ikr v nihn Levlke lem halaktul-eflke ka pes farz u vcib ol-durur / Mustaf eri ki dogru yol-durur Duta ol dogru yol dogru gide / Ne ki yd ende varsa terk ide Ve enne hz srt mstakmen fettebihu 6/153 y Hudy dogru yoldan rmagl / Ol efatdan bizi ayrmagl NEBMZ NBVVETN SBT DER 205 Kimseyi kim ol gtrdi kim basa / emeyi kim ol aktd kim kese Ol huvn kim hak dedi kim dire / Ol cn kim hak bezedi kim yire Ol kapu kim hakdan alm ola / Ol gerek kim t-ebed bk kala Ol kimesneye ki hak benm didi / Lcerem cnlarda yazld ad Evvel hir devleti kyim-durur / id ol devlet issi kim-durur

31

210

Mustafdur Mustafdur Mustaf / Mctebdur Mctebdur Mcteb Eyle kim sevdi alap ol Ahmedi / Hem reslm hem habbmsin didi Hem didi ger sen degl mise ayn / Yaradur degl idm kevn mekn Levlke lem halaktl-eflk Cmle sen dstlguun eyledm / Sen adula bile yazdum adum Lilhe illallhu Muhammedn reslullhi Pes bil kim gelmedi hem gelmeye / Mustaf gibi kimesne dnyeye

215

Ne dah Kurn bigi hn geliser / Yimeyenler bell mahrm kalsar

Kul leinictemeatil-ins vel-cinn al en yet bi-misli hzl-kurni l yetne bi-mislih 17/88 y alap sen rz kl kullarua / Ol zib hn bu yohsullarua Ger nie kim dil iremez bu sze / Kamusyla farz u vcibdr bize Mustafnu drt yarn yd eylemek / Anu-la glmz d eylemek Kim bular dogru btn yol vardlar / Maksuda v hem murda irdiler Ulikellezine hedhmullhu ve ulikehm ull-elbbi 39/18 220 Bunlar amak gller saykal / Ol Ebubekr mer Osmn Al Dilmzden adlar eksilmesn / Glmzden dadlar kesilmesn Hem bulardan honud olsun humuz / Rahmet ire dutsun ol Allahumuz Kim bulardur kamunu yzi suy / Bunlara virdi alap grkl huy Bunlaru yzi suyun iy Kerm / ka sen rahmet eyle iy Rahm 225 Bunlarula bile kopmak rz kl / Yarn anda cmlemze iy Cell EL-BBUL-EVVEL FL-AhADYY Bb- evvelde iit on dsitn / Kim bulasn mani gencin b-gmn Her birisi birikenler medhidr / kilik ire kalanlar kadhdur

32

DSTN-I EVVEL BB-I EVVELDEN

SAhBEN AhVLN ERh EYLER

id imdi eydeym bir anlar / hak yolnda ol biriken cnlar Birlik ire kim ne devlet buldlar / Birikben nie yolda oldlar 230 hak rzsn buldlar birlig-ile / hazrete irdi bular dirlig-ile Dile imdi Mustaf ahvlini / Kim ne-y-ile ad slm yoln Ol zamn kim dnyaya geldi Resl / Ne yol erkn var-d ne hd usl Yir yzi toptolu kfirler-idi / Dirilben haa taparlar-d Mustaf arz eyledi hak varlgn / Syledi hem kend peygmbarlgn 235 H bular Tarn bilmezler-idi / Mustafya mut olmazlar-d Davet itdi bunlar hak yolna / Eytdi gel iy kavum girek dine Kul hzih sebl ed ilallhi al basretin ene ve menit-tebean 12/108 Bunlar eytdi dnmezz biz sz ile / Nesne gster kim grelm gz ile Mustafdan mucizt istediler / Her birisi bir dilek dilediler Kamusnu maksud old tamm / Her biri dilegini buld tamm 240 Dirilp ol servere eytdi bular / Cmle i cdulkdur ser-te-ser Ve yeklne in hz ill sihrun mbnn 37/15 Dah bedter old dmanlklar / H yritmezler-idi Peygambar Her biri bi drl mekr ider-idi / Ne cef gelse Resl yudar-d T ki drd yr gelmeyine bir yire / Kimse ba indrmedi ol servere nkim ol drd yr dzildi cn-la / Gr ki ne kld bular dmn-la 245 Dn kln ellerine aldlar / Tarya dpdz tevekkl kldlar Ol kl saldlar kfirlere / Mddeye dmana mnkirlere Her ki gelp ol mslmn olmad / Ol kldan bir dem amn bulmad

33

Kimisini klc-la krdlar / Kimisin heybet ile kaurdlar Dutdlar yir yzini kafdan kafa / ol sebebden kim birikdiler safa 250 Cmle gelp Mustafya bitdiler / Anu-un yir yzini dutdlar Pes bil kim kanda birlik var-sa / Kim kimle ikiliksz yr-sa Devlet-i her d cihn anlardadur / Anlaru menzilleri cnlardadur Birikenler buldlar girt murd / Mahkum old bunlara bili yd Zra birlik hak alap birligidr / kilik ol siler dirligidr 255 Birlige bitmek haka irmek olur / Pdihu lutfna girmek olur Birlige bitmek nindur devlete / Lyk eyler demni hazrete y yarnlar birlik eyle yr-la / Kim varasz dnyadan ikrr-la Birlige ulamadn varanlaru / Yarn ii dvar ola anlaru y Hudy ka sen rz kl / kiliksz birligi klsun hasl 260 Birikp bile varavuz yr-la / Dah ol girek gelen dstlar-la

KN DSTN BB-I EVVELDEN BU YET K MHALKUKM VELBASUKM LLK TARKIN BLDRR 31/28 A kulagu bir iit iy yol eri / Eydeym ol birlige bitenleri Kim nie bir oldlar den soa / Gstereym mislini senden saa Ol ki hak evvel yaratd lemi / lem iinde kopard demi Ol zamndan t kymet gnine / Bir-durur her kim gelp bitdi dine 265 Mzisi v hzr mstakbili / hak yolnda cmlesi birdr hali Nie yz bi drl kii geldiler / Her birisi dutageldi bir hner Bir degldi sreti v sreti / Bir teferrc it sen ubu hikmeti it imdi hikmet-ile hl nie / idrse eydeven udan ua Yz bi yigirmi drd bi enbiy / Drd yz ol krk drd tabakt- evliy 34

270

Birlik ire cmlesi bir cism-idi / Cism iinde buna drl ism-idi Her birin bir ekil ahvlleri / Birlik ire bikikpdr hlleri Ba gibi v gz gibi kulak gibi / Dil gibi hem el gibi ayak gibi Her birisi bir ekil yumdadur / lla baksa kamus bir idedr Birikenler ahvali bezer ua / Dile imdi eydeym bir bir saa

275

Kim nie bir old cmle enbiy / Nie geldi degmesi bir maniye Her biri bu birlik ire gr nedr / Dile imdi kim hikyet nitedr RET DEME ALEYHSSELM

Kimisi ayak-durur bu birlige / lkin ol geldi cihna dirlige Buna yl halk gtrp yridi / Cmle halku asl andan dridi Nefs dah hem ilkin ayakda olur / Arkun arkun atlayup baa gelr 280 Nitekim anda bileydi ol zamn / Ol sebebden utlu old b-gmn nki bildi sun dem Saf / Pdih lutf an kld af RET NhA ALEYHSSELM Kimisi oldur ki ol yond gemi / Garka virdi buna yz bi demi El gtrdi hazrete kld du / hak katnda ol du old rev Rabbi l-tezer alel-arz minel-kfirne deyyren 71/26 nki buld ol du anda nech/ Cmle garka vard ol buld felh 285 Her kim anu davetiyle gelmedi / Cmlesi gark old h bir kalmad Her kim anu hkmini dutd azm / Kald bnyd cihn ire mukm RET MSYA ALEYHSSELM

Kimisi dildr kim ol old Kelm / Pdihla didi iitdi delim Arz iderdi cmle hct ayn / Maruf u mehr mnct beyn

35

Ol mnct var-d anda mdm / Sylerdi hakk-la bi bir kelm Ve kellemallhu Ms teklmen 4/164 290 Ne olursa kaygusuz syler-idi / Ne gerekse korkusuz sorar-d Bir szine gelr-idi bi cevb / Bir cevba bulur-d bi sevb RET HALLULLAHA ALEYHSSELM

Kimisi gzdr kim ol bn-y-d / Dst yzini grmege ran-y-d Grmeyine kimsene dst m olur / Kurban-un oglna kasd m klur Grmeyine kimse cn terk itmedi / Dst-la ahd vef berkitmedi 295 Dst gir dst gziyle grdiler / Dsta hem dst dstlgyla irdiler Grmeyine kimsene dst olmad / Nemrud odn yle bostn bulmad RET DVDA ALEYHSSELM

Kimisi kulakdur ol iitdi n / n iinde malm old drl yn Eytdi sini biz halfe eyledk / Yir yzine hkm in viribidk Y Dvdu inn cealnke halfeten fil-arz 38/26 Halk iinde hak yoln rmadn / Dogru srgil dnyaya karlmadn

300 n kim iitdi bu szi ol kulak / Gafleti elden brakd old sakHak nie buyurdsa ol iledi / An RET SLEYMNA ALEYHSSELM

Kimisi gl gibi uar-d / Gz yumna bir deiz geer-idiHkmine fermn-d cmle cihn / ik Kle rabbigfirl ve hebl mlken l-yenbag li-ehadin min bad 38/35 Ol gle cmle halk sgar-d / Dilese yirden gge agar-d 305 Cmle halku dilini bilr-idi / Nie hkm ider ise olur-idi Kime degdi anlayn saltanat / Kim gelp kular aar-d kanat RET SYA ALEYHSSELM

36

Kimisi rhdur kim ol dirlik nur / Anu-un lyi kld diri Rh-ladur cmle halku dirligi / Virdi ol Allah aa bu erligi Kanda kim kld du urd nefes / ller old diri virdi nefes 310 Her du anda kabl olmaz bil / Her nefes l diri klmaz bil Degmelere virmedi hak bu ii / Kim-durur kim diri kla lmii RET YSUFA ALEYHSSELM

Kimisi yzdr kim ol yze bakan / Terk kld ol yz-in hn-u-mn Virdi sultnlgn misknlige / Ol yz in ddi ol elkinlige kbet ol yz sebebinden yene / Yii mr virdi hak ol miskine 315 Pdih ol yzi eyle eyledi / Kim anula Msr ehrin toylad Bir dah anu bigi yz kanda var / Cmle cn ol yz-in olsun nisr RET NEBMZE ALEYHSSELM Kimisi badur kim ol dzdi ii / Kamusnu serveridr ol kii Akl-la devlet dah anda idi / Anu-un ne dilerse iledi H kimesne hkmini dndermedi / Kalmad kimse ki ba indrmedi Vem erselnke ill kffeten lin-nsi beren ve nezren 34/28 320 Kamular az-y-d ol ba-durur / hak yolnda birikp yolda-durur nki ba old vcd old tamm / Hem rku hem scd old tamm Ol geliek old hatm-i enbiy / Geldi hem anu nurndan evliy Anu zre kimse gelmedi dak / Hem dah gelmeyiser Tar hak Kle aleyhisselm l nebiyye bad Her ki geldi ol yol-un virdi cn / Dogru durd ol yol zre dkdi kan RET SAhBEYE RAIYALLAHU ANHM

37

325

Ol yarnlar kim anula var-d / Yol iinde yolda olup yr-d Kimisi ol yol-un terk itdi ml / Kimisi ol ka ldrdi ayl Kimisi ba virdi yz dndrmedi / Kimisi urd kl h durmad Ol zamndan t geline bu gne / Cmle kul old gelen ubu dine imdiden sora dah her kim gele / Cmle ba indriserdr bu yola

330

Bil kim ol demden ber cmle gelen / Bir suratdur hak yolna yr olan Ne var eger verzii ayrug-sa / Kimisi eksk kimi artug-sa Cmlesi bir i in geldi bular / Kamusnu maksud hakk diler Sen dah bitd-ise ol birlige / B-riy gird-ise ol dirlige Hak didrn gresin anda bile / naallah kim alap rz kla Vchun yevmeizin nzratun il rabbih nzratun 75/22-23

335

Yzi toprak ku ol kimseye / Kim bu sz manisini alaya Nazm iinde artug eksk var-sa / Ayb dutmaya an kim yr-sa Kim bu szden manidr maksdumuz / Rz klsun kamuya mabdumuz

N DSTN BB-I EVVELDEN BU HADS K EL-CEMAT RAHMETN VEL-FURK TAHRZ VE TAhRK KILUR Cmle i yigregi birlik-durur / Birlige bitmek btn erlik-durur Birlige bitenler irdi menzile / kilikle kimse gelmez hsla 340 Kanda kim iki gl birlikdedr / Gresin bunlar gan dirlikdedr Birlik ehli h gerr vaktn / Birikenler dutd dny tahtn Birlig-ile ad yol Mustaf / hkm kld dnyaya kfdan kafa Birlige biten gller old d / hsl old bunlara cmle murd Ne ki devlet var-sa birlikdedr / Birlik ehli lmesz dirlikdedr 345 Birlig-ile geldi cmle i ele / Birlig-ile vardlar dogru yola 38

Birlik iredr alabu rahmeti / id imdi eydeym bu hikmeti Ol ki tatdur farza Tarnu / Gnde bi vakt kim diregidr din Es-saltu imdd-dnHak an kullarna farz eyledi / Bildrp peygambere arz eyledi Ekmus-salte ve tz-zekte 2/43 Nie kim diri olasn kl didi / Kullk eyle kullgu bil didi 350 Kld peygmber Kamu klmak gerek / lla maksd ne-durur bilmek gerek Maksud oldur anda kim rahmet bula / Arz yirinde hazrete lyk ola ek degl kim rahmet ol tatdadur / lla bilmezler ki ne satdadur Tatu ya kanksnda yazludur / Lcerem kim rahmet anda gizldr Bu tat bir drl degldr ahir / Kimisin baylar klur kimin fakr 355 Kimisi bu nefse hkm olm-durur / Kimisi ml stine gelmi-durur Kimisi oldur kim an cn kla / Kimisi oldur kim emr old dile Kimisin akl stine farz eyledi / Kimisin gllere arz eyledi Her biri durm-durur bir tata / Muntazrdur bir mbrek sata id imdi ol tatlar niedr / Kim bilesin bu hikyet nitedr 360 Aklu oldur tat kim fikr ide / Dil oldur tat kim zikr ide Gl oldur hazrete mlhak ola / Cnu oldur ka mstagrak ola Mlu oldur harc ola hak yolna / Kim anula rahmet-i hak bulna Nefs oldur kim kla bi vakt namz / Anu-la hazrete kla niyz Her birin bir ekil tatlar / Ne kadar kim var-sa tkatlar 365 mdi gel cnumuzu rhatn / steyelm ol alabun rahmetin Kank tatda grelm gizldr / Kanksnu zresine yazludur Arz idelm hazrete her birini / Gzleyelm her birin yirini

39

Kanks lyk gelrse rahmete / Kyim ollum dn gn ol tata ek degl sr- rahmet b-gmn / Kod hak her tat iinde ayn 370 ol gne nr bigi dmi-durur / Cmle drl tat dutm-durur lla asl kandadur bulmak gerek / Dn gn anu-la olmak gerek Her i kim asln bilmeyesin / Hd ol iden fyide bulmayasn Asl oldur kim imma uyalar / Uymag-la hak rzsn bulalar T gller uymayna bir yire / Rahmetine Tarnu kanda ire 375 Tat yaluz dah klsa olur / Farz u snnet neydgin kamu bilr lla emr oldur birikp klalar / Birlig-ile hak rzsn bulalar Birikenler rahmet-ile doydlar / Rahmeti ol cem iinde duydlar Pes bil birlikdedr hak rahmeti / kilikde kod cmle zahmeti Birlik ehline olur rahmet nzl / El-cematu rahmetn didi resl El-cematu rahmetn vel-furkatu azbun 380 Her ki immla birlik eyledi drst / Ol varsar hazrete lk cst y k sen birlige virgil gl / Kim olasn rahmet evinde kabl Her ki bunda ikilikle dirile / Yarn anda tamu dapa srile y Hudy rz klgl birligi / Kamuya ol saa lyk dirligi

DRDN DSTN BB-I EVVELDEN BEYN DER KM N K GZ BRKDLER TA VE HLAT-I MZG GEYDLER 53/17 Eydeym bir h mesel senden saa / Ydigr olsun bu sz benden saa 385 kl-sa birlige ulagr / Ne ki devlet var-sa birlikdedr kiliksz birlik eyle yr-la / Yrlg baarmayasn r-la Yrlg-la hak yolna giresin / Birlig-ile hak didrn gresin Nitekim birlik klanlar buldlar / Bakmaga ddra lyk oldlar 40

mdi gel aklu dir kendze / Fikr idben bakgl iki gze 390 Gzler eyde saa nitmek gerek / Yr-la birlik nie itmek gerek H iki gz iki yaa bakamaz / Eyle bitmidr biri birni komaz kisi bile bakar saga sola / Bilelikdedr nie kim var ola Uyhuya varsa dah bile varur / Uyanak yine bile uyanur Aglayak ikisi aglar bile / Dise dah hem yine dier bile 395 yle btn birlige bitdg-in / mr iinde birikp gitdg-in Gr ne devlet virdi Tar bunlara / Lyk itdi bakmaga ddrna Sen dah birlik iderse yr-la / d olasn kbet ddr-la Yr-la birlik iden mahzn degl / Rahmetinden Tarnu magbn degl Dnyada mrin sre devlet bile / hiretde d ola rahmet bula 400 hak yolna yrlg-la vardlar / Menzile yr yarlgyla irdiler Yzi toprak ku ol kimseye / Kim bu yolda girt yrlk eyleye Degme bir kemter nesene grben / Kalma yrudan yz dndrben Her nede kim kaldu-sa b-gmn / Menzil oldur hakkat iy fln y Hudy dogru yoldan rmagl / Tevfikudan sen bizi ayrmagl BEN DSTN BB-I EVVELDEN BEYN DER KM hAK TAL ELLERDE DRL hKEM GZLED VE HLAT- SLK YEDEKE F-CEYBKE AA GEYDRD 28/32 405 Birlik aslndan diyem bir sz dak / Gle yaz bu szi her dem ok Ger bu szi cn-la dileyesin / lm ibret neydgin alayasn

41

dem cismi kitbdur kamus / Gl ire yazlu-durur manisi Kank gl kim arnd daviden / Ol gl duyd haber bu maniden Degme gl grmedi bu kudreti / Degmeler alamad bu ibreti 410 Cmle azlarda ibret yazludur / hslar okr ol avmdan gizldr mdi gel bir fikr-ile ele bak / El zre yazludur bir h sebak Ele degin birikp geldi kolu / Anda geldi bi budak old el H ikisi dz degl kaddi tamm / Kuvvet ire bir degl haddi tamm T ki bunlar bir yire cem olmaya / Artug eksgi h dz olmaya 415 nki cmle ynlerin dndrdiler / Kamus bir yire ba indrdiler Dpdz old kaddi v hem kuvveti / Bakuban grsene sen bu ibreti Sen ne hcet kimseden kim sorasn / Eli yum stine bak gresin Bu meseldr bize man gsterr / Bir gzet bu maniyi kanda varur Bu yriyen demler kamus / dem oglanlardur m hs 420 Kamusnu asl hazretden-durur / Akl cn cmle kudretden-durur Geldiler dem bilinden szdlar / Kimi dogru vard kimi azdlar Kimi yohsul kimi baydur kimi bek / Kimi sde kimi dartar emek Kimi chil kimi mdur kimi hs / Kimisi bu ortada hs'l-havs Kimisin ilmi var bilr havl / Kimisi gelr sorar andan suvl 425 Kimisi zhid kimi fsk-durur / Kimisi hak yolna k-durur Her birin gli bir nesne sever / Degme biri bir dilek dutm kovar kisin bir degldr hlleri / Birikben bile gitmez yollar T ki bunlar bir yire bitmeyeler / Ulular etegini dutmayalar rmeyeler ikiliksz birlige / Girmeyeler ol lmsz dirlige

42

430

Ubu sz man yiter alayana / Cn kulagn auban dileyene

Birlige bitmek bil kim yahdur / hak didr birikenler bahdurHak bizi ayrmasun ol kapudan / Ev ku hctn klsun kabl / Ger nie kim hazrete lyk degl y Hudy tevfiku ayrmagl / Dnya hir togru yoldan rmagl ALTINI DSTN BB-I EVVELDEN BEYN DER KM hAK TALCHET- CTM VE TThD N SUYI GKDEN NDRD K VE ENZELN MNES-SEM MEN TAHRAN FEAhYBHL-ARZA 25/48 435 Birlik aslndan diyem bir sz yene / Devlet ola ubu sz dileyene Cn-la diler-ise birlik szin / Gstere bu sz saa man yzin Toptolu man-durur ubu cihn / Gzi auk gle grnr ayn Her man her iret dnyada / Her birisi bir bertdur iy dede Her bertda bir sebak yazlu-durur / Her sebak bi drl man gsterr 440 Bize birlikden sebak dutmak gerek / kilik kop birlige bitmek gerek Kimsene kim yaluzn girdi yola / Yoln iltemedi ol menzile Nitekim bu yir yzin sular / Fikr ile klgl teferrc bunlar Bir deizdendr kamu sular ba / Tagluban dutdlar tag ta Katre katre degme yirden kdlar / Yz urup yine deize akdlar 445 Ne kadar gl olursa bir par / Deize yol iltemez yire sier Zra tag u ta aa man-durur / Iss sovuk hem anu yoln urur Yaluzn hd kuvveti yok kim aka / Yolna karu duranlar yka

43

Pes nidp deize iltr yoln / it imdi eydeym ahvln Kend gibi bir su-y-la irir / Birlik eylep anu-la karur 450 Birlig-ile ol kadar kuvvetlenr / Kim ulu rmaga degin katlanur nki irer karur rmag-la / H gmnsuz yoln iltr menzile Zra kim rmak suy kuvvetldr / Kamu akan sudan ol devletldr Tag u ta anu yoln bgeyimez / Yaz v yaban an egleyimez Yaz u k yle akar eksilmedin / Deize girr yol kesilmedin 455 Bu meseldr ubu halk dirligine / Hem tanukdur yol eri birligine Kim bu halk cmle bir evden geldiler / Gelbenin dnyada tagldlar Yine cmle ol evedr ynleri / Anda cem olas-durur cnlar Nie kim uslu olursa bir kii / Olmaz-sa hak yolndan yolda Yoln iledemez ol menzile / Dolaur dnyda yz bi mkile 460 Zra dny perdedr halk yolna / Halk komaz kim vara hak yolna Yaluzn kuvvet kan kim yol aa / Bu kamu perdeleri yrtp gee mdi n byle-durur nitmek gerek / Dogru yr etegini dutmak gerek Ulaubilr-ise togru yara / Yr seni uladura ululara n ulular sohbetine giresin / Eyle bil hak hazretine iresin Men erde en yeclise maallhi fe-yeclis maa ehli't-tasavvufi 465 Zra dny bunlara mni degl / Dnya zevkne bular kni degl Dn gn hazret-durur seyrnlar / Pdiha ulaudur cnlar ku ne didgin tuyar-sa / Dnyada ululara uyar-sa Ulular ilte seni ol hazrete / H gmnsuz deginesin devlete y Hudy dogru yoldan rmagl / Ol ululardan bizi ayrmagl

44

470

YDN DSTN BB-I EVVELDEN BEYN DER KM KAZLAR KULAVUZLARINA MTBAAT KILUP MAKSDA RPDURALAR VE BUNI ERAT VE TARKAT EHLNE TEMSL GETRR Bir szm var eydeym dutarsa / kilik kop birlige biter-ise Deginesin devlete birlig-ile / Birlige bitenler irdi menzile Yaluzn geer-ise mr sen / le irmez kald yabanda cnu Yaluzn h kimsene yol varmad / Kulavuzsuz hak yoln baarmad Kulavuz gerek yola girenlere / Kim ireler diledkleri yire

475

Dirilp kulavuza bitenler / Menzili gevher kndur anlaru Ubu sze ger tanuk ister-ise / Eydeven ger k-la diler-ise Grsez ol kaz kim gelr geer / Cmle bir kulavuza uym uar Kulavuz iltr bular menzile / n birikp bile girdiler yola Trksitnu ol tumanl taglar / Kim bularu ol-durur yaylaklar

480

Andan uuban inerler ummana / Umman klap bular dner yine Buna iller buna taglar atlayup / Buna sular ip otlar otlayup Buna seyrn u teferrcler klup / Bu hev zre geerler dirilp Ubu devlet ne sebebdendr kaza / ol sebebden kim uyar kulavuza Ger yz-ise birisin din dutar / Ol kulavuzdur kamu aa biter

485

Sen dah kulavuza biter-ise / Ulular etegini dutar ise Yol varasn seyr idp cevln-la / H gmnsuz iresin ol menzile Ubu szden maksudumuz kaz degl / Manisi var bu szn desz degl

45

Kulavuz ol ululardur kim gider / Ubu halk hazrete davet ider Dnya Trkistn tagdur kar ok / hiret ummn ki gevherleri ok 490 Uagelp dnya tagn yayladuk / hiretden yaa n azm eyledk Kulavuz iltse gerek bizi aa / Kim azup taglmayavuz drt yaa Kank cemiyyet ki kulavuz var / Cmle halku fark stinde uar Anlaru kim yok-durur kulavuz / Ol-durur bu cmle halku yavuz Bu sze Kurn da vardur hem dell / Yevme ned didi hir ol Cell 17/71 Yevme ned klle nsin bi-immihim 17/71 495 Yani her kim kime kirtendi tamm / Anu-la oknsar ves-selm Ol kiiler kim immsuz kaldlar / Bell bil kim imnsuzdur bular Pes klavuz k'u immdur / Gli cn ol immu rmdur Bel imm oldur gl baglu ola / Anu odna yrek taglu ola Ol immdan hak bizi ayrmasun / Dnya hir togru yoldan rmasun SEKZN DSTN EVVELK BBDAN BEYN DER OL ARAB hLN K KABEYE GDERD YOLI DEZ KIRAGINA DD SAVUGDAN G GRD NE KADAR KM AKMAK ALDI ODDAN ESER GRMED TAZARRU DP MAKSDINA RMEK DLED 500 Bir hikyet eydiserven muhtasar / H meseldr h man h habar Bu habardan bize man alanur / mdi kanda gizldr gr ala nr Nr Allah birlik iinde kod / Nitekim akmak u ta u kav od

46

Ubu szde mani var eydem saa / Dile imdi niedr den soa Rzigr ire meger kim bir arab / Kabe'ye gitmeklige kld taleb 505 Diledi kim yazugndan yolna / Bu niyetle girdi Kabe yolna Kfileye uyd yol dutd gider / Bir iid kim varuban anda nider Ml u nimet terk idp gitmi-idi / Cevr mihnet ihtiyr itmi-idi n beriyye una girdi arab / Aa bir hl vk old bu'l-aceb Kfileden gir kald asuzn / Arkun arkun gider-idi yaluzn 510 Gider-idi karn a gli yavuz / Ne zavda var bile ne kulavuz Ol gn uzun yord yaluz garb / Kond bir yirde gice a u arp Ol ara deiz kinryd meger / Dnle dery sovug kld eser Od gerek old aa snmaga / T ol uht olna kim gne toga akmak u hem ta u kav vard bile / Kavlgndan karup ald ele 515 Bu kamu tev-ile diler sora / Od bularu kanksndadur gre akmag ald eline nz-la / ok azm and virdi aa niyz-la Eytdi iy akmak onu hrmetine / Kim cihn muhtc-durur rahmetine Tap bualdum birez od virgil baa / Bualuban muhtac oldum ben saa Kabe dapa varuram esirgegil / Tary Peygmberi agrlagl 520 Yiri ggi Tary Peygmberi / Cmlesin yd eyleyp kld zar Nie zr kldsa i bitmedi / akmak anu zrisin iitmedi Virmedi bir zerre od ol miskine / Kim ol od yanduruban sna akmag elden brakd ol kii / zzet-ile eline ald ta Dndi bu kez ol od tadan diler / yle kim lmege degdi cn diler 525 Zri klur aglar u hem yalvarur / Tarnu adlarna andlar virr

47

Zrlg yine makbl olmad / Tada dah yalvarup od bulmad Yine mahrm kald ol miskn arab / imi am v gli pr taab Ta dah kod apnd kava / Kavdan ister derdine bu kez dev Kava dah ok tazarru eyledi / Aglayup hem yalvaruban syledi 530 Eydr iy kav bri sen mahrm koma / reszem bakgl hir hlme Tar kyun baa od vir birez / Bu savuk elinden al bini bu kez Tap bualdum baa od vir bri sen / Bualuban muhtac oldum saa ben Kavda dah bulmad istedgin / Akln cem eyledi dirdi gin Bu kezin ta kav dutd bile / Bir yaadan akmag ald ele 535 Urd taa kd od ddi kava / Cmle hcet ol saat old rev nkim od yand haka kr eyledi / Od katnda oturup fikr eyledi Fikr iinde maniyi byle gder / Zikr iinde szi byle erhider Eydr ubu od aceb kanda idi / Buna zr kldugum ben ne-y-idi Ger bu akmakdan msa bula-y-dum / Tada mssa yalvarup ala-y-dum 540 Yoksa ger kavda olayd syleyp / Elbete bula-y-dum cehd eyleyp Bell bildm bu odu kandalgn / Hem dah key aladum dirlik sagn Od bularu birliginde nak imi / Birikene cmle devlet bah imi Bu mesel eyg meseldr birlige / Birikenler girdi girt dirlige Ne ki devlet var-sa birlikdedr / Birlik ehli lmesz dirlikdedr 545 kilik mihnet-durur bell bil / G andan birlik evine gel ol nese kim yle kat ta-durur / Ta u hem demr hem aga-durur Bunlaru birikmegi nr koparur / Kim karau yirlere aydn virr Ger ola bir ka gl birlik kla / Gel kys it sen an kim ne bula

48

y Hudy rz kl sen ka / Kim bu srr eyde cmle sdka 550 Ola kim bir kimsene bu birlige / Gelben ulaa bk dirlige Tze ola dnya hir solmaya / Kim ebed dirlik bula h lmeye DOKZINI DSTN EVVELK BBDAN BEYN DER OL SULTN hKYET KM OTUZ OGLI VAR-IDI VE HR MRNDE HER BRNE DRL VASYYETLER EYLED Glme geldi yene bir h haber / H hikyetdr sarhu muhtasar Bu hikyet birlige iltr bizi / Birlik evindedr ol dirlik zi Her ki bitdi birlige devletdedr / kilik ehli kamu mihnetdedr 555 Birlik ehli vardlar togru yola / Birikenlerdr ki irdi menzile Yaluzn h kimsene yol varmad / kilikle kimse i baarmad Birlik ehli h yavuzlk grmeye / Birikenler dmana boyn virmeye kilikde kalanu grnr hali / Her i iinde zebn irmez eli Ubu sze kim direm tanuk nedr / id imdi kim hikyet nitedr 560 Bir zamnda var-d bir nmdr / Saltanat srmi-idi ok rzigr Ey yavuz ok ie irmi-idi / Dnyada ok drl i grmi-idi Dnya ire nimeti key bol-d / Ol zamnda ne ki varsa ol-d Otuz ogl virmi-idi hak aa / Bir key iit gr ki ne dirven saa Degme birsi bir ile mahdm-d / Yidi iklm bunlara mahkm-d 565 Her bir i dnyada kim i var / H gmn dutmn ki anu so var Nie uzak yol-sa u dnm / Nie uzun mr ise so lm n uzun yau so lmek-durur / Bes bu nie oynamak glmek-durur

49

Belldr bundan gelen turmaz gider / Dile imdi ol hikyet kim ne dir Ol kii n bell bildi kim lr / Dirdi oglanlarn gt virr 570 Eydr iy oglanlarum gedi zamn / Vaktum irdi liserem b-gmn Bri size ben bir gt vireym / Dnyada dirlik yigin gstereym Eytdi irte kamu hzr oluuz / Her birz bir ok alup gelz Kim szm var syleyesi syleyem / Dirlik asln size malm eyleyem Eytdiler fermn sen nider ise / Dutavuz biz her ne kim sen dir-ise 575 rte anda kamu hzr oldlar / Her biri bir ok aluban geldiler Eytdi oklu okuuz s greym / Aa lyk size gt vireym Sdlar oklu okn sylediler / Ne dir-ise imdi syle didiler Eytdi varu getr bir ok dak / Baa vir bu kez ol otuz ok Kim size ol gdi eydem ayn / Bilesiz her bir ii bell beyn 580 Vardlar birer dah getrdiler / Oklu okn ortada kop durdlar Gr bu kez nitdi ol i bilen kii / Sen dah gt idingil bu ii Otuz ok cem idp dutd bile / Baglad badan baa bir ip-ile yle muhkem baglad kim old bir / Getdi andan ol otuzlk kald bir Eytdi bu kez bir gr sya msz / Smasauz didgm tuya msz 585 Ol otuz yigit an udan ua / Aluban her birisi girdi ge Her biri gl gin snadlar / Nie kim cehd itdiler smadlar n acz kald kamu bakd yire / Eytdiler kim atamuz gt vire Atalar eytdi iy oglanlarum / y yregm kanlar iy cnlarum Bu gt tapdur ahr dutanlara / kilik kop birlige bitenlere 590 Kim ol ok yaluz-iken h dymedi / n birikdi h kimesne koymad

50

Pes bil yaluz kii gsz olur / Birikenler devleti usuz olur Kanda kim olur-sa yaluz kii / Her makm iinde snmakdur ii Birikenler dumndur dumn / Bu hikyet girt szdr b-gmn Ol kii kim bu szi anda didi / Eyledr kim ol an bunda didi 595 Zra bunlar dnyadan nakl itdiler / lla bu pendi bize kop gitdiler Pes bil hak sevdgi birlik-durur / Birlik iinde saf dirlik-durur Her ki kald ikilikde yr degl / Yoga saygl sen an kim var degl Biriken cnlardur ol rahmet bulan / Rahmet iinde ebed bk kalan ku cn fid olsun fid / Cnna bu sz gd olsun gd 600 Bilelikden rmasun ol hak alap / Bu du hazretde olsun mstecb ONINI DSTN EVVELK BBDAN BU hADS K HAYRUR RUFAK ERBAATN BEYN DER VE MSL GETRR KM DRD K BR NESNE STNDE EKDLER id iy man soran gr ne direm / Bir kulag ur dile gr ne eydrem Gr alabu kudretin gr mahluk / Gr bu mahlk nie ister Hlk Kamus gr nie gider bir yaa / hllu hlyla ynin dutm aa Gr ki kamu mansb ol birden dutar / Cmlesin maksud andan biter 605 Kamu dil syledgi bir sz-durur / Kamu gz boyladug bir yz-durur Kamu lem sevdgi bir nesnedr / lla birbirn dilin bilmez nedr Anu-un dartukdur ortada / n biribirn dilin bilmez nide Yohsa kamu lem maksd bir / Gelmi geldein mabd bir

51

Bu sze bir h mesel gelmi-durur / Bir kulag ur dile ne olm-durur 610 Rzigr ire meger kim bir yola / Drt kii yolda olup gitdi bile Bir Arabd bir Acem bir Trk eri / Ermeniydi ol biri yoldalar Birbirin dilini bilmez-idi / Biri didgin biri almaz-d Asuzn n bile yolda oldlar / Drdi bir yirde bir aka buldlar Aldlar ol akay v gitdiler / Bir iid kim varup anda nitdiler 615 Var-d anda meger bir ehr ulu / ehr iinde drl nimetler tolu rdi bunlar ehr unda kondlar / Yavlak armlard key dilendiler Bir zamndan nefs iteh eyledi / Karn ad her birin syledi Birbirine eytdi ol aka kan / Getr yiyesiye virlm an Akay orta yire getrdiler / Her birin gli bir nesne diler 620 Dill diline biraz sz syledi / Eytdiler nefs ne kim iteh eyledi Diller ayruk illa dilek bir idi / Bir iid kim her biri ne dir idi lk agz itdi diline ol Arab / Kle y eshbn htu'l-ineb Pris eydr be-n engr harm / H be-hem bineste an-r m-horm Ermeni eydr ceyis hagg kzim / T hagg cerns bs elk hazm 625 Trkmen eydr zm alu yiyelm Bu uak keleileri koyalum Birbirin ne didgin bilmedi / Ol didgin iidp ol almad Sava old cmle r durdlar / Yumrug-la biribirin urdlar Halk iitdi bunlaru gavgsn / Geldiler kim greler nolasn Eytdiler hey ne-durur ahvlz / Ne urursz nedr ahvlz 630 Yine bunlar dill dilin syledi / hll hlin halka malm eyledi

52

Halk iitdi bunlaru dillerini / Lkin alamadlar hllerini Var-d ortada bir kii kim ol / Bulm-d cmle halk gline yol Drl dili virmi-idi hak aa / Malum idi cmle i mutlak aa Ol bularu dilini bildi ayn / Her birin dilegin bell beyn 635 Geldi iler eytdi hey urmauz / Sabr id birbirze dmez Baa vir akay kim ben sizi / Hnud eylep getrem arznuz Akay ald bu vard bagaya / Virdi zm ald ol bir akaya n getrdi zmi kod iler / Kamusnu derdine old dar d oluban her biri sevindiler / Arzularn buluban avndlar 640 Cmlesin maksud old tamm / Kalmad bunlarda zerre intikm n bir-idi istedgi drdin / Merhemi bir yirde-y-idi derdin Pes bu gavg v urmak ne-y-idi / Cmle dilin bilmedginden-idi Bilmeyen katndadur sz sava / Her ki bildi bu ii old yava Bu meseldr dnya ehli hline / Hem tanukdur yol eri ahvline 645 Kim bu cmle mahluktu mabud / Birdr ol bir yirde biter maksud Bir gnedendr bu cmle gz nur / Bir emirdendr bu cmle halk diri Ger surat yz bi ise birdr hayt / Grse kim bir sudan yz bi nebt Sen gerekse bardag yz bi sna / n syasn su hemn birdr yene Bir makmda bi erg olsa mnr / Sras ayrukdur ill nr bir 650 Rengi ayruk zm birdr suy / n arb old kamu birdr huy Bir deizden yil-ile bi mevc olur / nki yil didi yene deiz kalur Bir gne yz bi bacadan ger ine / n gne gitdi baca birdr yene Yl hisbda yz altm gn-durur / lla her gn gelen ol bir gn-durur

53

Her gn bir ad var bir hkm ider / Kamusnda bir gne gelr gider 655 hkm iinde degme gn bir san-durur / Asl iinde kamus yeksn-durur Pes bir evdendr bu cmle mevcudt / Muhtelif dmidr ill mahlukt Degme birn bilsi elvn-durur / Her bilden maksud ol Sbhn-durur Yitmi iki millet maksd ol / Matlub u mak v mabd ol Gam degl ger dilleri ayrug-sa / hl iinde eksk artug-sa 660 Cmlesi ol kapuya muhtc-durur / Kamu tokvan diyen anda a-durur n garaz birdr bire bitmek gerek / Birikben bir yola gitmek gerek kilikde kim kalursa kalsar / Yarn ol hazretde utlu olsar y Ak sen bu ii bild-ise / Ol gller maksudn buldu-sa kilik eyleme h kimse-y-ile / H dirilgil yohsul-la bay-la 665 Kim iresen ol bir birligine / Hem giresen ulular dirligine EL-BBUS-SN FS-SN Hem ikini bb iinde on yene / Dsitn var kim an dileyene Bilinr ezdd lemde ayn / n ten cn n zemn smn EVVELK DSTN KN BBDAN BEYN-I DNYVE HRET DER V SYLER K HER NESNE KM MEVCDDUR BRBRYLE MUHTE- LTDR ZHREN VE BTINAN Bil anu birligin kim bir-durur / ki diyenler aa kfir-durur Aa bir dimek-durur ikrrumuz / Birligine yok-durur inkrumuz 670 Birdr ol birligine ek yok-durur / Andan ayru dnyada tek yok-durur

54

Her ne kim yaratdsa ft eyledi / Her birin bir maksuda kft eyledi Her birin manisi var rtl / An grp alayandur bahtulu mdi bir gr hiretle dnyay / Cn gziyle okgl bu manay Gr bu mande neler gizl-durur / An bu sret gzi kanda grr 675 ki evdr dnya ile hiret / hiretdr menzilmz kibet Bu iki ev birbirisinden ucb / Birisi grn-durur biri hicb Kimsene kim gzi kald dnyada / hak didrndan bular kald yada Kimsene kim ahrete kld nazar / hak didrn griser eksz ol er Dnyada her ne yaparsa ykla / hiretn yapdugu bk kala 680 Kovma dny dilegin utanasn / hiret evinde oda yanasn Dnyay grp yakn aldanmagl / hiret senden rakdur sanmagl Dnya dah hiret cnu-la / Karupdur tendeki kanu-la Nideym kim alamazsn hli / Bri iit eydeym ahvli Dnya cism dilegidr iy saf / Kim gelr andan saa yz bi cef 685 hiret cn maksuddur iy akil / Kim biter andan saa yz bi hasl Cn dilegin terk idp uyma tene / Ten dilegin terk idp uygl cana Kim bu cism asl toprakdan-durur / Lki cnu bnyd hakdan-durur Kim tene uyar-sa toprag ola / Kim cna uyar-sa bk kala Zra kim her nesne varur aslna / Cn kar ara v ten girr sine Kll eyin yerciu il aslih 690 Ten dn gn nefs-ile virr alur / Anu-un hazrete s olur Cn dn gn k-la alur virr / Anu-un mauka dogru varur y Ak sen ka uydur cnu / Kim gresin gze gz sultnu

55

y alap kdan bizi ayrmagl / Dnya hir togru yoldan rmagl KN DSTN KN BBDAN BEYN DER KM HER NE KM YRDE VE GKDE MEVCDDUR LEM- EBhDAN MSL VE NAZR LEM- ERVhDUR VE HER NE KM YR ALTIN695 DA MEDFNDUR NAZR BEDEN- NSNDA MAhZNDUR Gr alabu kudretin kim neyledi / Nie drl nak u bnyd eyledi Her surat her nak kim kld ayn / Cmlesinde mani var bell beyn Yir-ile ggi yaratd ol Kadm / Birbirine ift kld ol hakm kisin arasnda demi / Kld peyd cmle bu hs u am 700 demde cmle drl hl i / Yir-ile gkden biter bu yaz u k Gkden indi cn u akl u fehm dn / Yirden old nefs ten hem kibr kn Gkden indi devlet mertebeler / Yirde bitdi mihnet mefsedeler Gklere tolm-durur rhniler / Yir yzin alm-durur nefsniler Gk yzi cmle firitehler tolu / Bu yir ehli dv-durur irkin hulu Gkler iindedr ol umak kamu / Yirler altnda-durur yidi tamu Yir yzinde yahtulk gkden iner / Dnyaya karaulk yirden dner 705 Drl rahmet cmlesi gkden yagar / Drl mihnet kamus yirden togar Kll inin yeteraahu bi-m fhi Zra kim gk lemi rhnidr / lla bu yir lemi cismnidr Eyle olsa yir tendr gk cn / Bu sze ister-ise eydem nin

56

Yidi kat gk cn iinde gizldr / Yidi kat yir ten iinde yazludur Cndadur umag u hem hr u kusr / Tendedr tamu v hem fsk u fcr 710 Marifet cndan kopar gelr tene / Masiyet tenden kopar gelr cna Cn dilegi umag-la szkr / Ten dilegi tamu-y-la szvr Cn-la ten hikmeti k-durur / Ten kafasdur cn iinde ku-durur Muntazrdur cn kafas kaan sna / zad ola gide kend mlkine Ik getrdi cn tende egledi / kbet cn kend mlkin gledi 715 Yine kdur cnlaru kulavuz / Alur ilter gsterr grkl yzi y Ak sen k yolna gidegr / Ik yolnda cnu terk idegr Kim iresin maksudua b-gmn / Rahmete peyvest olasn cvidn T ki cnlar cnn tz bulasn / hazretinde hslaryla olasn y Hudy ku ayrmagl / Dnya hir togru yoldan rmagl N DSTN KN BBDAN BEYN-I MLK- RhN VE CSMN KILUR V AKLU SEYR TDG MLK- RhNDE SYLER VE NEFS MLK- CSMNDE TAYERN TDGN BLDRR 720 A gzi kim gresin menzilet / A kulagu iidesin marifet Dir gi kendzi aragl / Kank mlkdedr makmu alagl Mlk ikidr yaradan bir dogru bak / Bu iki mlke tolupdur emr-i hak El lehul-halku vel-emru 7/54 Birine rhniler tolm-durur / Birini nefsniler alm-durur

57

Akl vardur nefsi yok rhnin / Nefsi vardur akl yok nefsnin 725 Durmadn hazret sever rhniler / Dn gn dny kovar nefsniler Bunlar iksi birbirine yagdur / Birbirin tedbirini tagdur Su-y-la bezer oda emslleri / Anu-un birikimez hlleri demn mlki geldi mutedil / Nefs tendr varlg hem akl u dil Yani kim ol akl u dil rhnidr / Nitekim bu nefs ten cismnidr 730 Asl berkinmi-durur rhniye / Feri taglm-durur cismniye Kend orta menzili dutm-durur / Ol iki mlk ehlini utm-durur Akl-la rhni mlke seyr ider / Bir iid kim varuban anda nider Nh felekden yokaru seyri geer / rer ol rahmet honndan yir ier Seyr ile her dem varur ol menzile / Cmle gk ehlin grr bu akl-la 735 Hem grr ol hak didrn b-hicb / Pdihlk bulur anda b-hisb Terzuku men teu bi-gayri hisb 3/27 Ol fensuz mlk iinde h olur / Merkezi v menzili dergh olur Akl-la rhnide grdgi ol / Bu kezin cismniye geldi bu yol Nefs-ile cismni mlke seyr ider / Bir iid bunda dah neyler nider Dnyada her drl cism ad var / Her bir adu gizlen bir dad var 740 Cmle cism dem adn bilr / Ad iinde gizlen dadn bilr Girr ol cismni mlke nefs-ile / Alur ol lezetleri kldan kla Geh geyr geh biner h atlara / Geh bakar ol sevgl sretlere Gh alur bu cmle nimetden gd / demiye kamus old fid Akl-la rhniler mlkin bilr / Nefs-ile cismniden lezzet alur 745 Kend orta yirde urmdur kadem / Seyr ider ol iki mlke dem-be-dem

58

Alar-sa ol iki mlk sendedr / Birisi cnda v biri tendedr Gz aup bakdugumuz mlk-i cihn / Gz yumup grdgmz mlk-i nihn Seyr idp vardugumuz hazret-durur / Geydgmz hilat- devlet-durur Myil olup kovdugumuz dnyedr / Bki degl yklas bnyedr 750 Her ki btn mlkine girdi revn / Pdih olasdur an seven Her ki zhir mlkini dutd kav / kibet dzah-durur anu evi y yarnlar zhirz terk id / Btn ire yirzi berkid Kim iresiz ol hakk devlete / hkm idesiz ol fensuz mlkete ku mlki ebed anda-durur / Devleti tende degl cnda-durur 755 naallah kim tene karlmaya / Cn ka yr ola ayrlmaya DRDN DSTN KN BBDAN BEYN DER KM HLIK-I BERR BAhR N KM BERR V BAhRI YARATDI HER EY K YRDE MEVCDDUR ANU NAZR DEZDE MEVCDDUR TARINU KUDRET VE RDET VE MEYYETYLE Tar ilmin h-durur grense ok / Dutmasa grenmeg asss yok Devlet oldur kim duta grendgin / hak yolna baglaya ussn gin bret ala her neye bakar-sa / min ola her neden korkar-sa nne f-zlike leibreten limen yah 79/26 Alaya bu dnyanu ahvlini / Aa gre bile kend hlini 760 Dnyada ne var-sa sende-durur / lm tende manisi cnda-durur

59

nki dnyda ne vardur bilesin / Andan an kendzde bulasn Ve f-enfsikm efel tubsrne 51/21 Bilesin sd u ziynu ne-y-imi / Hem dah ubu ii nie-y-imi it imdi eydeym maksd nedr / Ubu sz zre hikyet nitedr ki nesne var cihnda key ulu / ksi dah mahluk-la toptolu 765 Bunlaru berr bahrdur adlar / Bezemez hem birbirine dadlar Yani berr bahr diyp syledgm / Kuru yir birle deizdr didgm mdi bir iid bularu hlini / Eydeym birin birin ahvlini Deiz ehli balg u bahr-durur / Bunlaru dery kadm ehri-durur Ol deiz ire-durur seyrnlar / Dirlik d v hem cevlnlar 770 Yir yzine ksalar lr bular / H gmnsuz hep fen olur bular Kuru yir ehli vuh u hem tuyr / Dnyada bunlar dah klur srr Kimine meydn-durur tag u ova / Kimine seyrngeh olmdur hev Yir yzindedr bularu lezzeti / Dirligi v disi v nimeti Deiz ehli kuruya ksa lr / Kuru yir ehli deizde gark olur 775 Deiz ehli kuruda eglenimez / Kuru yir ehli deize giremez Pes deiz ehli deizde yaraur / Nitekim yir ehli yirde yaraur Bu meseldr mani gsterr bize / Remzdr bu ten ile glmze Ten kuru yirdr gl deiz-durur / Bir iit bu sz ne man gsterr Cn balkdur k-durur bahr ayn / Gl ire bunlaru hkmi revn 780 Zra kim gldedr cevlnlar / Drr gevher stine seyrnlar Ol ki didmdi vuh u hem tuyr / Tende u nefs hev bunlar-durur Ten iindedr bularu tahtlar / Dnya zre alupdur bahtlar

60

Ten iinde d u hurremdr bular / Arzular dn gn irkin hular Nefs-ile ubu hev elbir ider / Bir iid bunlar ki ne tedbr ider 785 Cn-la k okrlar dnyaya / Maksud ol kim bunlar kul eyleye Ger bular bu nefse mnkd olalar / Dirligi kalmaz gerek kim leler Nitekim balg-la bahr-durur / kak yir yzine ol dem lr Cn-la k dah bir gr nider / Ol hevy nefs-ile davet ider Okr eydr dn gn hakdan yaa / Aslumuz oldur rc itlm aa 790 Rz olmazlar bular kim varalar / Kuru yiri kop deize gireler Nitekim ol cnavarlar kuruya / grenpdr an kop girmez suya Dn gndz dartkdadur bular / Ol yeer kim akl anula old yr Kanksna kim akl kolda ola / Yol iinde yr olup yolda ola Ol gerek kim yoln ilte iler / Yol bula ol ierden ier 795 Cn-la ger k uyarsa tene / Pes geliserdr nedmet cnua Saa ol nefs hev dman-durur / Dstlg iden saa akl u cn-durur Pes bu k akl-la uydur cana / Kim yz tze varasn Sbhana Bu deizde ko helk olsun bular / Yol eri nefsi helk olmak diler y Ak sen nefse yolda olmagl / Ika uygl k yolnda kalmagl 800 Kim seni k kavura mabdua / H gmnsuz iresin maksdua BN DSTN KN BBDAN BEYN-I MECLS- RAhMN V MECLS- EYTN KILUR VE K MECLS EHLN ZKR DER VE ThRZ EHL- MECLS- SN

61

EVVELK MECLS EHLNE KILUR KM MTBAAT-I RAhMN KILALAR kl-sa alagl ne eydrem / A kulagu bir iid gr ne direm Ger bu sz manisin alar-sa / Cn-la gl-ile diler-ise Alayasn dstu dmnu / Kurtarasn dmanudan cnu Bilesin bu dnyada nitme gerek / Neyi terk idp neyi dutma gerek 805 Dile imdi kim ne direm iy akl / Ubu szden fyide klgl hasl ki meclis var cihnda belgl / Her biri hll halinde sevgl Birisi ol meclis rahmnidr / Birisi h ek degl eytnidr id ol rahmni meclis vasfn / Kim nie dzmi-durur Allah an Yz bi yigirmi drt bi enbiy / Drt yz ol krk tabakat- evliy 810 Ehli ubu meclis anlar-durur / Dah bunlara uyan cnlar-durur Cn-durur ol ortada harca varan / Cnna kalmad ol girek eren Ortada yaylup-durur Kurn hon / lm hikmet yir bular dni gni Mustaf ol meclis serdhidr / Pdih ol meclis yrdehidr slm evinde-durur dirnekleri / Yok-durur h bunlaru ivmekleri 815 H Hudy meclis anda kurlup / Hem safdan bdiyeler urlup Toptolu ol bdiye erbet-durur / Kim ierse cnna rahmet-durur Ik-durur ol meclis hem skisi / Eydimezem dile gelmez bkisi Ol ki kdur ne direm alaya / Anlaru kim k yokdur talaya Tevbedr k skisin sagrak / en olur cmle k mstagrak 820 Hem imndur ol arada em-i cem / Yahtu virr orta yirde hem em Ol imn ergn yanduruban / Ynlerin dpdz haka dndrben

62

Ol arb h ierler zevk-ile / Cmlesin cn tolu evk-ile Ol biri meclis kim ol eytnidr / Kim bular bu meclis dmndur Dile imdi an dah ne-y-imi / Ehli kimdr hlleri nie-y-imi 825 Nemrud u eddd u Firavn- lem / Utbe v eybe Ebu Cehl-i zinm Ehli bunlardur bil ol meclis / Nyibidr her birisi blis Serdihi ol meclis eytn-durur / Sevgl nimetleri kfrn-durur Kfr evinde meclisi kurm bular / leridr kibr kn irkin hular Meclis-i eytn anda kurlup / Mkiltdan bdiyeler urlup 830 Toptolu mihnet-durur ol bdiye / Garra olmdur bular ol diye Ubu nefsdr skisi ol meclis / Sagrak fskdur hem ol mkil i Dn gn idkleri mihnet-durur / Eyle sanurlar an iret-durur Sen bulardan kanksn sever ise / Sohbetine varmaga iver ise Anu-la varsarsn hazrete / Rahmeti kop myil olma mihnete 835 y Ak sen ubu hn yrua / Dah hem ol sevgl dstlarua Yidrdur dn gn usanmadn / Her nesen ok yiyen bilr dadn naallah kim alap rz kla / Yiyevz biz ol hon dstlar-la ALTINI DSTN KN BBDAN BEYN-I ELKANATU KENZN LYEFNKILUR V HEM BLDRR KM KANAT HTYR-I ERBB-I DN VE AShB-I YAKNDR VE BLDRR KM KANAT HTYR VE GAYR- HTYRDR

63

Bir szm var h sarh muhtasar / Sz iinde mani vardur muteber Her kimesne kim bu sz dileye / Dileyben manisin hem alaya 840 Devlet issidr hakkat ol kii / Pdiha lyk olmdur ii Anlaru kim gzleri auk-durur / Anu-un azmadn dogru varur Kimsen kim gzi yokdur ne gre / Kldan ine bu yol nie vara Anlaru kim kulag baglu degl / idiek hak szi klur kabl Kimsen kim kulag iitmeye / Lcerem gt viresin