Bilimsel keflif, projesinin yar›s›nakadar gelmifl herhangi bir doktora ö¤-rencisinin de söyleyebilece¤i gibi, zorifltir: Geliflmeler ad›m ad›m gerçekleflir;üstelik oldukça k›sa ad›mlarla. Ancak,bilime iliflkin ‘popüler’ bak›fl aç›s›, günbe gün yaflanan bu zorluk ve s›k›nt›la-r› gözard› ederek, bilim tarihine izleri-ni b›rakan ani zihinsel flimflekler ve“Evreka!” anlar›na daha fazla odaklan-ma e¤iliminde. Bu alg›lama biçimi, bili-min ileriye do¤ru büyük s›çramalarlageliflti¤ini, ilgili biliminsanlar›n›nsa, za-manlar›n›n büyük sorunlar›yla birebirbo¤uflan efsanevi kahramanlar olduk-lar›n› varsayar. Bu efsaneler, tabii birde o flimflek anlar›n›n oldukça alçakgö-nüllü say›labilecek simgeleriyle dona-t›lm›fllard›r. Newton’un elmas›, Watt’›n

çaydanl›¤›... Böylece bilim tarihinin bü-tün entellektüel birikimi, bakm›fls›n›zki bir ç›rp›da bir simgeler ya da ikon-lar dizisine indirgenivermifltir.

Bu ikonlar, tarihsel gerçeklerle herzaman birebir uyuflmak durumundade¤il. Öyle görünüyor ki Newton, küt-leçekimiyle ilgili içgörülerini gerçek-ten de bir elman›n düflüflü üzerine so-mutlaflt›rm›flt›; ancak Watt - çaydanl›köyküsü büyük olas›l›kla uydurmayd›.Watt’›n kuzeni taraf›ndan olaydan yak-lafl›k 50 y›l sonra anlat›ld›¤›na göregenç Watt, buhar›n bas›nc›yla süreklikalk›p inen çaydanl›k kapa¤›n› gerçek-ten seyrettiyse bile, ilk yapt›¤› iflin ma-tematiksel alet üreticili¤i oldu¤u düflü-nülürse, bunun kariyerine do¤rudanetkisi olmad›¤› kesin gibi. Ancak as›l

önemlisi, Watt’›n, buhar makinesininbuluflçusu oldu¤una iliflkin oldukçayayg›n ve yanl›fl inanc›n ortaya ç›kma-s›nda bu öykünün oynad›¤› rol.Watt’›n as›l yapt›¤›, günündeki Newco-men buhar makinelerini, üzerinde de-¤ifliklikler yaparak gelifltirmekti. Bu-har makinelerine ait patentse 1698 y›-l›na, yani kendisi do¤madan 38 y›l ön-cesine aitti.

Bu tür bilimsel ikonlar›n amac›, tek-nik ya da bilimsel konulara özel bir il-gisi olmayanlar için, bilimi cazibeli birpaket haline getirip sunmak. Böylece,asl›nda belki de gerçekte kasvetli ve s›-k›c› gelecek bir bilim öyküsüne biraz‘insanc›ll›k’ katm›fl, bilimsel bir zihninnormalde karanl›kta kalan iflleyiflinibasit ve anlafl›l›r hale getirmifl oluyor-

62 Haziran 2005B‹L‹M veTEKN‹K

Kaplumba¤a ve ‹spinoz:Charles DarwIn

Galapagos Adalar›’nda

Harvard Üniversitesi’nden ünlü evrim biyologu Andrew Berry’i, dergimizin 2001 y›l›nda yay›m-lanan yaz›lar›yla (“Darwin ve Moleküler Devrim” - fiubat 2001; “Evrim: Bir Düflüncenin Serüve-ni” - Mart 2001; “Evrim Rastlant› De¤il Ki” - Kas›m 2001), ayr›ca Sabanc› Üniversitesi’nde ver-di¤i ders ve konferanslardan tan›yoruz. Geçti¤imiz ay, yine Sabanc› Üniversitesi’ni ziyaret ede-rek bir dizi ders veren Berry’nin 21 May›s tarihinde yapt›¤› “Kaplumba¤a ve ‹spinoz: CharlesDarwin Galapagos Adalar›’nda” bafll›kl› konuflman›n metnini sunuyoruz...

galapagos 5/27/05 6:38 PM Page 62

lar. Bu durumda da gerçeklerin liste-deki yeri do¤al olarak, efsane olufltur-ma önceli¤i karfl›s›nda afla¤›lara kay›-yor.

Evrimsel biyolojinin “evreka” an›y-sa tahminen 1835 y›l›n›n Eylül ya daEkim aylar›nda, Darwin’in Beagle ge-misinin Galapagos Adalar›’na yapt›¤›befl haftal›k ziyaret s›ras›nda gerçek-leflmiflti. Beagle o s›ralar zaten yakla-fl›k dört y›ll›k bir deniz yolculu¤unugeride b›rakm›fl ve Darwin’in de bir anönce eve dönme iste¤i, botanikçi JohnHenslow’a yazd›¤›na göre giderek art-maktayd›: “Galapagos’a gitmeyi dörtgözle ve sevinçle bekliyorum. Hem ‹n-giltere’ye biraz daha yaklaflaca¤›m,hem de etkin bir yanarda¤› yak›ndangörebilece¤im için.” Darwin, bu bek-lentisinde haks›z say›lmazd›; çünkü buadalar zinciri, yerkabu¤unun aras›raetkinleflen bir volkanik “s›cak nokta”üzerinde kaymas›yla oluflmufltu. An-cak bu volkanik yönü, ziyaretçilerinadalardan uzak durmas›na da nedenoluyordu. 1841 y›l›nda buray› ziyareteden Herman Melville de, beklenentepkiyi gösterenler aras›ndayd›: “Kocabir arazi parças›nda oraya buraya bo-flalt›lm›fl yirmi befl dev kül y›¤›n›n› al›n,bunlar›n bir k›sm›n› da¤ boyutlar›nagetirin, bofl alan da deniz olsun; iflteflimdi adalar›n genel durumu ve görün-tüsüyle ilgili gerçekçi bir bilgiye sahip-siniz.”

Ancak Melville en az›ndan, Dar-win’in görmeyi umdu¤u fleyleri gör-müfltü: “Ateflin fleytanlar›n› d›flar›yado¤ru zorlayan, geceyi aral›klarla tu-haf tayfsal bir ›fl›¤a bo¤an” yanarda¤la-r›. Darwin’se o kadar flansl› de¤ildi:“Kraterlerin hepsi tümüyle hareketsiz.Ve hepsi de birer kül halkas›ndanibaret.” Anlatt›¤›na gö-re, çok k›sa bir süre ön-ce etkinleflmifl bir tanesibile, yaln›zca “küçük birbuhar f›skiyesinden” ötebirfley ç›karm›yordu. fii-li’de daha önceleri tan›k-l›k etmifl oldu¤u deprem,Darwin’in temel jeolojikkuvvetlerle ilgili olarakdo¤rudan görüp görece¤itek olay olacakt›.

Neyse ki Darwin, akl›n›jeolojik hayal k›r›kl›klar›n-dan almaya yarayan bir bi-yolojik bollu¤un da içindeydi.

Adalar volkanik etkinlik sonucu göre-ce yak›n bir geçmiflte olufltuklar› için,buradaki hayvanlar ya en yak›n karakütlesinden (Güney Amerika) gelen‘göçmenler’, ya da daha önceki yerle-flimcilerin de¤iflikli¤e u¤ram›fl torunla-r›yd›. Bunun sonucu, ziyaretçilerin dehiç bir zaman gözünden kaçmayan, tu-haf bir bitki ve hayvan toplulu¤uydu:dev kaplumba¤alar (‹spanyolca’da “ga-lapagos”), kaktüsler, penguenler, uça-mayan karabataklar, deniz iguanalar›...Adalar›n bu do¤al tarihini özellikle ola-¤anüstü k›lan da, insan elinin burayade¤memiflli¤iydi. 1535 y›l›nda Pana-ma’dan Peru’ya giderken yolu burayadüflen ‹spanyol papaz Tomas de Ber-langa’n›n, adalarda herhangi bir insanizine rastlamad›¤› biliniyor. Dahas›, bu-rada Avrupal›lardan önce gelen insantopluluklar› oldu¤una iliflkin herhangibir arkeolojik kay›t da yok. Buras› bel-ki de Yeni Dünya’da “keflif” sözcü¤ü-nün, hakk› tam anlam›yla verilerekkullan›ld›¤› çok az yerden biri.

Berlanga’y› izleyen ada ziyaretçilerioldukça ilginçti. Korsanlar, sonundayerlerini balina avc›lar›na b›rakt›lar.Ancak uygun limanlar ve içecek su yö-nünden zay›f olan Galapagoslar, d›flar›-dan gelecekler için pek de cazip biryer de¤ildi. Benzer flekilde yal›t›lm›flsay›labilecek baflka ada gruplar›ylakarfl›laflt›rma yap›ld›¤›nda, fark›n buaç›dan çarp›c› oldu¤u ortaya ç›k›yor.Galapagoslar gibi volkanik kökenli vekendine özgü biyolojik bir varl›¤a sa-hip olan Hawaii, 400 y›l› civar›nda Po-linezyal›larca kolonize edilmifl, KaptanCook’un oraya vard›¤› 1776 y›l›na ge-lene kadar da 300.000’lik bir nüfusada evsahipli¤i yap›yordu.

Tak›madalar, Dar-win’in buray› ziyaretis›ras›nda, insan varl›¤›-n›n düzeyi aç›s›ndankesinlikle istisna konu-munda olsalar da, ozaman bile tümüylebakir say›lmazlard›.Ekvador’dan 200mahkum CharlesAdas›’nda özel biralana yerlefltirilmifl,denizciler birkaçadaya beraberlerin-de evcil hayvanlar,

özellikle de keçi getir-mifller, Pasifik boyun-

ca yap›lacak uzun yolculuklarda tazeet ihtiyac›n› karfl›lamak üzere dev kap-lumba¤alar› stoklama ifli de uzun süre-dir yürütülmekteydi. Beagle’›n tayfas›,baz› k›y› bölgelerinde kaplumba¤ala-r›n oldukça seyreldi¤ini gözlemifl veancak dört düzine kadar›n› ele geçire-bilmifllerdi. Darwin’se “daha önceki ge-milerin 700 kadar kaplumba¤ay› al›pgötürdüklerinden” yak›nm›flt›. Ancakbunlar› saymazsak, Galapagoslar, Dar-win’e insan eliyle kirlenmemifl bir biyo-lojik dünya sunuyordu. Hayvanlar öy-lesine korkusuz ve uysallard› ki Dar-win büyük bir flahini silah›n›n ucuyladaldan itebilmiflti.

Darwin daha sonralar› “do¤a tarihi-nin bütün dallar›nda olabildi¤ince tamve kusursuz bir koleksiyon olufltur-mak için” çabalad›¤›n› söylemiflti. Be-agle’›n Galapagos’ta yaln›zca befl haftabulundu¤unu, zaman›n ço¤unun de-nizde geçip geminin temel hedefi olanharitalama ifline ayr›ld›¤›n›, ve Dar-win’in daha büyük olan 18 adadan yal-n›zca 4’ünü ziyaret edebildi¤i gözönü-ne al›nacak olursa, onun bu konudaharikulade bir ifl ç›kard›¤›n› söyleyerekhakk›n› teslim etmek gerekir. AncakDarwin o s›ralar, çevrelerindeki hay-van ya da bitkilerde gözledikleri uyummekanizmalar›n› Tanr›sal bir tasar›maba¤layan Yarat›l›flç›lardand›. Galapa-goslardaki çeflitli adalar, yüzeysel ola-rak benzerdi; hepsi ekvator bölgesindeyer al›yordu; hepsi volkanik kökenliy-di, vs. Öyleyse Büyük Tasar›mc› da do-¤al olarak, tüm adalarda ayn› baflar›yla

63Haziran 2005 B‹L‹M veTEKN‹K

Darwin’in “yaflam a¤ac›” üzerine yapt›-¤› çal›flmalar

(kendi not defterinden)

galapagos 5/27/05 6:38 PM Page 63

yaflayacak canl›lar yaratacakt›. ‹flte bunedenle de örneklerini, onlar› toplad›-¤› adalara göre ay›rmak Darwin’in ak-l›na gelmedi. Örnekleri ald›¤› yerlerinkesin kay›tlar›n› tutmamakla da, biyo-lojik örnek toplaman›n ana kural›na,bilmeden de olsa karfl› gelmifl oluyor-du. Dahas›, adalar aras›ndaki evrimselmotif farklar›n›n göstergelerini de gö-zard› etmiflti. Oysa mahkumlardan so-rumlu bir ‹ngiliz’in iddia etti¤ine göre,kablumba¤alar adadan adaya öylesinefarkl›l›k gösteriyordu ki, yaln›zca ka-buklar›na bakarak bir kaplumba¤an›nhangi adaya ait oldu¤unu anlamakmümkündü. (Günümüzde, farkl› ada-sal formlar›n farkl› alttürler oldu¤u bi-liniyor.) Ancak Darwin, kendisine su-nulan bu bilgiyi ciddiye almayarakCharles Adas›’nda orada burada at›l›duran ya da yerleflimciler taraf›ndan çi-çek saks›s› olarak kullan›lan kabuklar›toplamad›¤› gibi, tayfalar›n yakalad›¤›kaplumba¤alar da veri olarak de¤il, ye-mek olarak de¤erlendiriliyordu. Aflç›,içi boflalm›fl kabuklar› toplay›p atar-ken, Darwin’›n yapt›¤› da herhaldeonu seyretmekten öteye geçmemiflti.‹ngiltere’ye ulaflmay› baflaran dört kü-çük kaplumba¤aysa adaya özgü nite-

likleri henüz kazanm›fl olamayacak ka-dar gençlerdi.

Darwin’in en büyük Galapagos zafe-ri olarak an›lan ispinoz incelemeleriy-se, asl›nda bir anlamda belki de en bü-yük baflar›s›zl›klar›ndan biriydi. Örnek-lerinin hangi adalardan geldi¤ini eti-ketlemeyi ihmal etmenin yan›s›ra, ga-galar›n biçim ve yap›lar›ndaki çeflitlili-¤in evrimsel önemini tümüyle atlam›fl,dikkatini onun yerine renklerine odak-layarak “kufllarla ilgili olarak anlafl›l-

maz bir karmaflan›n hüküm sürdü¤ü-nü” de itiraf etmiflti. Günümüzün biyo-loji ö¤rencileri içinse, ispinoz kufllar›“uyumsal yay›l›m” (adaptive radiation)sürecinin iyi birer örne¤i. Bu süreçtebir ata, (yani adaya ilk gelen öncü birtür) farkl› ekolojik roller (ya da“nifl”ler) üstlenmek üzere özelleflmiflbelirli say›da türe öncülük eder. Ada-sal olmayan ekosistemlerde farkl› kuflgruplar› aras›nda da¤›lan nifller, bu ne-denle Galapagoslar gibi okyanusal ada-larda, birbirleriyle iliflkili tek bir gru-bun tekelindedir. Darwin bu gerçe¤i ›s-kalam›fl, bambaflka bir yöne gitmiflti.Ona göre ispinozlar birbiriyle yak›n-dan ilintili olmay›p dört farkl› kufl gru-buna (karatavuk, çaprazgaga, ötle¤enve gerçek ispinoz aileleri) da¤›lm›fl du-rumdalard›.

Gerçi bir kufl grubu, k›y›s›ndan daolsa evrimsel bak›fl aç›s›n› tetiklemiflve Darwin, Galapagos bülbüllerininadadan adaya farkl›l›k gösterdiklerininot etmiflti: “Chatham [flimdiki SanCristòbal] ve Albemarle [Isabela] adala-r›ndan al›nan örnekler birbirinin ayn›gibi görünüyor; ancak di¤er ikisi [flim-diki Santiago ve Charles Floreana’danal›nanlar] farkl›. Her ada, bu gruplar-dan yaln›zca birini bar›nd›r›yor; ancakbunlar›n davran›fl kal›plar›n› birbirin-den ay›rdetmek mümkün de¤il.” An-cak Darwin, bulgular›n›n ard›nda ya-tan evrimsel anlam›n fark›na varama-m›fl, farkl› adalardaki bülbüllerin, yal-n›zca tek bir türün “çeflitleri” oldu¤u-nu ileri sürmüfltü; bir bahç›van›n yetifl-tirdi¤i farkl› gül çeflitleri gibi.

Tarihçi Frank Sulloway’in oldukçainand›r›c› bir biçimde öne sürdü¤ü gi-

64 Haziran 2005B‹L‹M veTEKN‹K

Andrew BerryLondra’da do¤an Andrew Berry, Oxford Üni-

versitesi’nde Zooloji okuduktan sonra PrincetonÜniversitesi’nde evrimsel genetik üzerine dokto-ras›n› yapt›. Araflt›rmalar›n›n bir ço¤unda en azkarizmatik hayvan olarak nitelendirilebilecek,genetikçilerin sevgilisi sirkesine¤inin (Drosophi-la melanogaster) do¤adaki popülasyonlar› üze-rinde çal›flt›. Berry, biyolojide alan çal›flmas› vemoleküler biyolojideki teknikleri birlefltirdi¤iaraflt›rmalar yürüttü. Darwin’in do¤al seçilim ku-ram›na DNA düzeyinde ipucu arayan AndrewBerry, kendini sirkesinekleriyle s›n›rlamayarakYeni Gine’deki Dev S›çanlar, Atlantik adalar›nda-ki fareler ve Uzakdo¤u yaprak bitleri gibi çok çe-flitli konularda çal›flmalar gerçeklefltirdi.

Halen araflt›rmac› olarak görev yapt›¤› Har-

vard Karfl›laflt›rmal› Zooloji Müzesi’nde vaktiniders vermeye ve yazmaya ay›ran Berry, bilim vebilim tarihi üzerine yayg›n bir biçimde popüler ya-z›lar yay›ml›yor. Ayr›ca do¤al seçilimi Darwin’lebirlikte bulmufl olan Alfred Russel Wallace’›n yaz›-lar›ndan derlenen bir antolojinin editör-lü¤ünü de yapan Andrew Berry,DNA’n›n ikili sarmal yap›s›n›n kefl-finin 50. y›ldönümünde James DWatson’la birlikte, 2003 y›l›n-da yay›mlanan “DNA, Hayat›nS›rr›” isimli kitab› yazd›. DNAisimli 30 dakikal›k birfilmde senaristlik deyapan Berry, ayr›cabüyük bir çevresele¤itim giriflimindeE.O. Wilson’labirlikte çal›fl›yor.

Galapagos Adalar› ve Darwin’in Yol-culu¤u, 1835

Ekvator

galapagos 5/27/05 6:38 PM Page 64

bi, Darwin’in Beagle serüveninin“evreka” anlar›ndan yoksun tekbölümü Galapagos ziyareti olma-y›p, yolculu¤un geri kalan bölümüde (Pasifik Okyanusu’ndan Polinez-ya, oradan Avustralya, Güney Afri-ka’daki Good Hope Burnu ve ‹ngilte-re’ye dönüfl) bu yönden fazla bereket-li say›lmazd›. Ama Darwin’in, kufl ko-leksiyonunu Zooloji Derne¤i’nden ta-n›nm›fl kuflbilimci John Gould’a gön-dermesiyle ifllerin rengi biraz de¤iflme-ye bafllad›. 1837 y›l›n›n Mart›nda; yani‹ngiltere’ye dönüflten befl ve Galapa-goslar› terkettikten yaklafl›k on sekizay sonra, Darwin, Galapagos kufl ko-leksiyonu üzerinde tart›flmak amac›ylaGould’la bulufltu. Toplad›¤› 26 karakuflu türünden 25’i, Galapagoslara öz-gü yeni türlerdi. Bundan da önemlisi,Gould, bülbül “çeflitlerinin” asl›nda bi-rer “tür” olduklar›n›; karatavuk, çap-razgaga, ötle¤en ve ispinoz örnekleri-nin, tek bir ispinoz grubunun birbirle-riyle yak›ndan iliflkili üyeleri oldu¤un-da karar k›lm›flt›. Ayr›ca, ispinozlar›nGalapagos kara kufllar› faunas› içindetuttuklar› yerin büyüklü¤ü (Gould,Darwin’in koleksiyonundaki 26 örnek-ten 13’ünün ispinoz türleri oldu¤unusaptam›flt›) evrim/yarat›l›fl bölünmesi-ni kesin biçimde ortaya koyuyordu. Yabu türler eski bir ispinoz ‘göçmeninin’de¤iflime u¤ram›fl torunlar›yd› (evrimperspektifi), ya da Tanr›’n›n bilemeye-ce¤imiz bir nedenle, baflka bir yerdekide¤il de Galapagoslardaki ispinozlarabüyük düflkünlü¤ü vard› (yarat›l›flperspektifi). Bundan birkaç ay sonraDarwin, “Türlerin Dönüflümü” ile ilgilidefterine bafllam›flt› bile. Bu flekilde,1859’da “Türlerin Kökeni”nin yay›m-lanmas›yla sonuçlanacak uzun bir en-tellektüel süreç de bafllam›fl oluyordu.Ve e¤er evrimsel biyoloji tarihinin tekbir olay›n›, onun “evreka” an› olaraktaçland›rmak gerekirse, buhiç kuflkusuz Darwin’in Go-uld’la buluflmas› olacakt›r. Yi-ne de itiraf etmek gerekir ki,konu üzerinde deneyimsizgenç bir adam›n, kendisindenyafll› olan bir uzman taraf›n-dan kufl s›n›fland›rmas›yla il-gili olarak ‘do¤ru yola sokul-mas›’, efsane oluflturacak birmalzeme gibi görünmüyor.

Darwin her ne kadar yan-l›fllar›n› düzeltmeye çal›flt›ysa

da, Galapagos ispinozlar›yla o zamanadek pek ray›nda gitmemifl olan iliflkisi,Gould’un ortaya ç›kard›klar›ndan son-ra da pek yolunda gitmedi. T›pk› bül-büller gibi ispinozlar›n da adadan ada-ya farkl›l›k gösterebileceklerini farket-mifl, ancak konuyu irdelemek için gi-riflti¤i çabalar, örneklerini, al›nd›klar›adaya göre etiketlememifl oldu¤u içinsonuçsuz kalm›flt›. Neyse ki Beagle’da,Galapagoslarda örnek toplayan ve on-lar› etiketlerken daha dikkatli davra-nan baflkalar› da vard›. Darwin de veri-lerindeki boflluklar›, onlar›n örnekle-rinden ald›¤› bilgiyle kapatmaya çal›flt›.Bu malzemenin birincil kayna¤› ve ge-minin kaptan› olan Robert FitzRoy’un,ispinozlar aras›ndaki çeflitlili¤e iliflkinyay›mlanm›fl görüfllerine göre “Bütüncanl›lar›n, yaflamalar› düflünülen yereuyumlu olacak biçimde tasarlanm›fl ol-malar›, Sonsuz Bilgeli¤in hayran olu-

nacak bir lütfu”ydu. Dar-win’in, ispinozlarla ilgilievrimsel yorumlar›n› des-teklemek için, yaflam› bo-yunca yarat›l›flç› olarakkalm›fl birinin birikimin-den yararlanm›fl olmas›, ta-bii oldukça ilginç bir du-rum. (Hatta FitzRoy, “Tür-lerin Kökeni”ne tepkisini,eserin bas›m›ndan bir y›lsonra ‹ngiliz Bilimi Gelifltir-me Birli¤i’nin tart›flma top-lant›s›na, elinde ‹ncil’iyle ç›-

kagelerek göstermiflti.) FitzRoy’unkile-rin yan›s›ra baflkalar›n›n da verilerin-den yararlanarak Darwin, asl›nda um-du¤u sonuca varman›n bir yolunu bul-may› baflard›.Verdi¤i kararsa, farkl› is-pinozlar›n, farkl› adalardan geldikleriyolundayd›. Ama asl›nda durum hiç deböyle de¤il. Ayn› adada birden fazla is-pinoz türü birarada bulunabiliyor vebu durum, bülbüllerle k›yasland›¤›ndaçok daha karmafl›k bir evrimsel öykü-nün sonucu. Darwin’in, ispinozlar›nadalar aras›ndaki da¤›l›m›yla ilgili ola-rak “Beagle’›n Yolculu¤u” eserindeöne sürdü¤ü iddialar (ki, birçok ada-n›n yaln›zca dördünden örnek toplad›-¤› için, en iyi koflullarda bile bu iddi-alara kuflkuyla bakmak gerekir), ispi-nozlar›n evrimini anlama çabalar›nabir anlamda nihai bir darbe oldu. ‹ngi-liz Do¤a Tarihi Müzesi yetkilileri bueserdeki bilgileri, sorumluluklar› alt›n-

daki Galapagos ispinozlar›n›yeniden etiketlendirmede kul-lanarak, Darwin’in geriye dö-nük olarak yapm›fl oldu¤uyanl›fl tahminleri koleksiyo-nun örnekleri aras›na bir gü-zel sar›p sarmalam›fl oldular.

Darwin’in kendisi de bü-yük olas›l›kla, ispinozlarla ilgi-li düflüncelerinin biraz sallan-t›l› oldu¤unun fark›ndayd›;çünkü “Türlerin Kökeni”ndeonlardan hiç bahsetmemiflti.

65Haziran 2005 B‹L‹M veTEKN‹K

Darwin’in, H.M.S.Beagle gemisiyleyapt›¤› befl y›ll›kyolculuk vearaflt›rmalarailiflkin günlü¤ünde(bas›m› 1890),Galapagosispinozlar›ndanbirkaç›n›n kendieliyle yapt›¤›çizimlerini görmek mümkün.

Darwin’in koleksiyonunda yer alanbaz› ispinoz türleri

(Walter Rothschild Müzesi)

H.M.S. Beagle

galapagos 5/27/05 6:38 PM Page 65

Zaten, belki de en önemli eserine sor-gulanabilir bir malzeme katmayacakkadar da dikkatli bir bilimciydi. Ancak,“Türlerin Kökeni”nin büyük ölçüde is-pinozlarla ilgili kan›tlara dayand›¤›inanc›n›n yayg›nl›¤›, efsanenin gücüneiyi bir örnektir.

Darwin’in düflüncelerinin geliflimin-deki olumsuz etkileri gözönüne al›nd›-¤›nda, “evreka” an›n›n ikonlar› olarakispinozlar›n an›lmalar› gerçekten deoldukça ironik bir durum. Bunun bir-den fazla nedeni var ve bu nedenler deoldukça karmafl›k. Ço¤u, Darwin’in ‹n-giltere’ye döndükten sonra yapt›¤› ispi-noz çözümlemelerine benzer flekilde,varolan anlay›fla yeni birfleyler katmaçabas›yla, geriye dönük olarak ve son-radan yap›lan katk›lara temellendirile-bilir. Bu efsane üretim süreci, Sullo-way’e göre bazen öylesine çok “sonra-danl›k” ö¤esi içerir ki, ispinozlarla ilgi-li olarak ölümünden sonra yap›lan ba-z› kefliflerin bile Darwin’e atfedildi¤iolmufltur.

Darwin’in kendi çözümlemelerindede aksakl›klar olmas›na karfl›n, ispi-nozlar zaman içinde ‘iflbafl›ndaki ev-rim’e örnek konumuna geldiler; günü-müzdeyse evrimsel biyoloji ders kitap-lar›n merkezi oldu¤u kadar, konuyla il-gili popüler bilim kitaplar›n›n da (JonWeinar’›n “‹spinozun Gagas›” kitab›gibi) temeli oldular. Ancak bunlar, gö-rece yeni geliflmeler. ‹spinoz bulmaca-s›, Darwin’in Galapagoslara ziyaretin-den ancak bir yüzy›l sonra çözülebildi.O zamanlar bir ö¤retmen olan DavidLack, 1938-39 y›llar›nda kufllar› mer-cek alt›na alarak 1947’de de, ünlü“Darwin’in ‹spinozlar›” eserini yay›m-lad›. Lack, burada ispinozlardakiuyumsal yay›l›m›n ayr›nt›lar›n› ortayaserdi¤i gibi, bir adada hangi türlerin

yaflad›¤›n› belirlemede, benzer türleraras›ndaki rekabetin önemini de vur-guluyordu. Buradaki temel fikir flöyle:Gereksinimleri ayn› ya da benzer olaniki tür, bir arada varolamaz; ya biri di-¤erini eler, ya da rekabeti en aza indi-rebilmek için evrimsel olarak birbirle-rinden farkl› yönlere giderler. Lack’inispinozlara iliflkin yorumlar› (hâlâ baz›aç›lardan tart›flmaya aç›k olsalar da),Darwin’in “Türlerin Kökeni”nde çizdi-¤i çerçevenin en iyi ve üzerinde en ay-r›nt›l› biçimde çal›fl›lm›fl örneklerini su-nar. Asl›nda Darwin efsanesine kat›lanana unsurlar da Lack’in çal›flmalar›n-dan gelir.

Gerçi Lack’in efsane üretim süreci-ne belki de en önemli katk›s›, adland›r-mayla ilgili olmufltu. “Darwin’in ‹spi-nozlar›” adland›rmas› sözkonusu kufl-lar için daha önceden de önerilmifl ol-makla birlikte, bu adland›rmay› iyicesa¤lama alan, Lack’in onu kullan›m›olmufltu. ‹lginç flekilde, Lack’in bu se-çimi, k›smen de teknik nedenlerdenkaynaklanm›flt›. Di¤er bariz seçenek,“Galapagos ‹spinozlar›” gibi görünsede, bu adland›rma tam do¤ru de¤il. Ne-deni de, türlerden birinin Galapagos-larla Orta Amerika aras›ndaki CocosAdalar›’nda yafl›yor olmas›. ‹spinozlar-la ilgili çal›flmalar yapan bir baflkaaraflt›rmac› Dolph Schluter ise, en do¤-ru kullan›m›n “Lack’in ‹spinozlar›”olaca¤› görüflünde. Galapagos adala-r›ndaki biyolojik incelemelerin en kap-saml› tarihini yazm›fl olan Edward Lar-son’un bu eserinin olumlu yönlerindenbiri de, Lack’in katk›lar›na haketti¤ivurguyu yapm›fl olmas›d›r. Çünkü ne(Darwin’in de ait oldu¤u) “klasik dö-nem”, ne de ça¤dafl araflt›rmalar›n yerald›¤› “modern dönem”e maledilen bukatk›lar, ço¤u zaman hakettikleri ilgi-

den yoksun kald›lar.Sonuçta, bir efsanenin evrimiyle de

karfl›karfl›yay›z. Beagle yolculu¤unun,Darwin’in düflüncelerinde tetikledi¤igeliflmeler aç›s›ndan önemli oldu¤un-da kuflku yok. Ancak, befl y›l gibi uzunbir süre ald›¤› da gözönünde tutulur-sa, yolculu¤un bilimsel aç›dan verim-siz geçmifl olmas›, onu Newton’un el-mas› gibi “yerinde” bir simge olmaktanal›koyuyor. Darwin’in Galapagos ko-leksiyonu, John Gould’un deneyim, ön-görü ve keskin alg›s› sayesinde de ol-sa, en az›ndan onun türlerin de¤iflmez-li¤ine olan inanc›n› sarsmada rol oyna-m›flt›. Lack’in ola¤anüstü çözümleme-leri sayesinde de ispinozlar gerçekten“Darwin’in sürecini” betimler oldular.Bunlara bir de “Darwin’in ‹spinozlar›”ifadesini eklersek, iflte evrimsel biyolo-jinin ikonu ortaya ç›kt›!

Galapagoslarda bir “evreka” an› herne kadar yaflanmad›ysa da, ispinozlarsonuçta evrimsel biyolojinin simgesiolarak çok da kötü bir seçenek de¤il-ler. Çünkü hem Darwin hem de baflka-lar› taraf›ndan nas›l yorumland›klar›-n›n tarihi, asl›nda iliflkilendirildikleri zi-hinsel ve entelektüel devrimin tarihin-den farkl› birfley de¤il. Darwin bafllan-g›çta ispinozlara yarat›l›flç› bak›fl aç›s›y-la yaklaflm›fl olsa da John Gould dahasonra onlar›n evrimsel de¤erini farket-ti. Sonuçta, karfl›m›zda efsanevi birkahramandan çok, çok “insani” birDarwin var; düflünceleri, gözününönündeki kan›tlara karfl›n, bafllang›çtazaman›n›nkinden pek öteye geçemeyenbir Darwin. Düflüncelerinin de¤iflmesiy-se “efsanevi Darwin”de patlayan bir iç-görü flimfle¤i sayesinde de¤il, basitçe,“gerçek Darwin”in bilim toplumununbir parças› olmas›ndan kaynaklan›yor.Ancak, “evreka” an›n›n par›lt›s›ndanyoksun kalm›fl olmas›, ona bir bilimin-san› olarak sahip oldu¤u de¤erleri yada statüsünden birfley kaybettirmifl de-¤il. Frank Sulloway’in vard›¤› sonuçsailginç: “Darwin-Galapagosefsanesinin en olumsuzyan›, bilimsel keflfin kar-mafl›k özelliklerini, dola-y›s›yla da Darwin’dekibüyük dehan›n temelözelliklerini maskele-mifl olmas›.”

D r . A n d r e w B e r r yHarvard Üniversitesi

Ç e v i r i : Z e y n e p T o z a r

66 Haziran 2005B‹L‹M veTEKN‹K

Darwin’in düflüncelerinin ‘do¤ru raya oturmas›na’ çok büyük katk›lar› olan kuflbilimci ve ressam John Gould(solda), ‹ki Galapagos ispinozu (John Gould) (sa¤da).

galapagos 5/27/05 6:38 PM Page 66