Gajenje jagode u polietilenskim tunelima predstavlja savremeni način gajenja jagode i stvara preduslove za dobijanje visokih prinosa i kvalitetnih plodova. U zaštićenom prostoru moguće je regulisati temperaturu zemljišta i vazduha, koja je u ovakvim uslovima viša za 6-12° C nego na otvorenom polju, obezbediti bolje konzervisanje vlage u zemljištu, ranije kretanje vegetacije, bujniji vegetativni porast i ono što je posebno za proizvođače značajno – ranije sazrevanje plodova za 20-30 dana u odnosu na jagode na otvorenom polju. Ranijim iznošenjem plodova na tržište postižu se znatno više cene, a i uz veće prinose (ponekad i do 40%) koji su takođe karakteristični za zaštićeni prostor, ovaj način gajenja jagode može biti dosta rentabilan.

Gajenje jagode u polietilenskim tunelima sastoji se u postavljanju polukružnih konstrukcija (od drveta ili metala) iznad redova jagode na rastojanju 2 do 3 m, koje su prekrivene PVC prozračnim, belim, providnim UV stabiliziranim folijama sa protivkapajućim svojstvom. Da je vetar ne bi podizao folija se pričvršćuje ukopavanjem u zemlju sa jedne strane reda – obično sa one strane sa koje duvaju jači vetrovi. Preko folije i lukova obično se stavljaju polukružni pritiskači, tako da se folija fiksira između njih. Preporučuje se preko folije kod svakog drugog luka i montiranje elastične gume koja drži foliju fiksiranu za konstrukciju.

Tuneli od plastičnih folija najčešće su široki 80-120 cm (ako prekrivaju gredice sa dvoredim sistemom sadnje), a visoki oko 60 cm. Dužina im zavisi od dužine redova. Rastojanje između redova treba da bude podešeno prema veličini i obliku tunela.

Kod jednorodnih sorti jagode tuneli se postavljaju u februaru i martu mesecu - pokrivamo samo rane sorte i to one bankove na kojima su jagode posađene u julu ili avgustu, a kod stalnorađajućih (remontantnih) sorti pri kraju leta.

Tunele treba provetravati i to tako da se otvore na onoj strani s koje nema opasnosti od jakih udara vetrova. Kada vršimo zaštitu ili folijarno prihranjivanje, kao i za vreme toplih dana, tunele otvaramo po celoj dužini. Obično je dovoljno, preko dana otvoriti samo oba kraja tunela.

Upotreba polietilenskih tunela je novi način intenzivne proizvodnje sa smanjenim rizikom od izmrzavanja pod uticajem poznih prolećnih mrazeva, koji najveće štete nanose primarnim serijama cvetova i plodova i tako odnose najkomercijalni rod, koji čini 20% ukupnog roda. Osim toga, sazrevanje plodova je za 7 do 10 dana ranije nego na otvorenom polju, što se odražava i na cenu na tržištu.

Uzgoj jagoda

Jagoda je grmolika zeljasta višegodišnja biljka. Prve godine nakon sadnje daje najkvalitetniji prirod plodova i najviše mladih vriježa. U drugoj godini slabi vegetativni prirast, a prirod plodova je maksimalan, ali nešto slabije kakvoće.

Uzgoj jagode zaslužuje pažnju na malim gospodarstvima s dosta raspoložive radne snage. Da bi proizvodnja dobro funkcionirala treba osigurati stručnu savjetodavnu pomoć, opskrbu kvalitetnim bezvirusnim sadnicama i drugim repromaterijalom.

EKOLOŠKI UVJETI

Pri odabiru klimatskih prilika za izbor staništa za uzgoj jagode najvažnije je voditi računa o minimalnim temperaturama i o rasporedu oborina tijekom vegetacije. Temperature od -15 do -18 ºC mogu izazvati pozeb na jagodama. U našim uvjetima jagode rijetko pozebu od niskih zimskih temperatura, ali češće pozebu od kasnih proljetnih mrazeva u doba cvatnje, ili nakon zametanja plodova. U vrijeme cvatnje otvoreni cvjetovi pozebu na -2 ºC, a zametnuti plodovi već na -1 ºC.

Tlo za uzgoj jagode treba biti slabo kisele do neutralne reakcije. Za dobre prirode treba osigurati plodna humusna tla, pjeskovito-ilovaste strukture. Jagoda ne podnosi jako glinena tla, jer dolazi do stanja prekomjerne vlažnosti, kao ni karbonatna i alkalična tla, na kojima obolijevaju od ferokloroze (žutice).

Kod odabira reljefa prednost treba dati južnim položajima, jer jagoda ranije počinje vegetaciju, a samim time i ranije dozrijeva.

SORTE JAGODA

Sorte jagoda dijelimo na:

one koje stalno rađaju i

one koje samo jednom rode.

Najviše se u proizvodnji primjenjuju jagode koje samo jednom rode, kao npr.: Miss, Maya, Clery, Madeleine, Elsanta, Marmolada, Arosa, Raurica, Alba, Onda, i dr.

Sadnice se proizvode najčešće kao frigo bezvirusne i dolaze smrznute na temperaturi od -2 ºC, a klasirane su po krupnoći i kvaliteti. Osim tih, koriste se i sadnice proizvedene na klasični način ili u kontejnerima.

SUSTAV UZGOJA

Jagode se kod nas uzgajaju na gredicama širine 70 - 90 cm i visine 15 - 20 cm. Gredice se prekriju folijom, ispod koje se postavlja sustav za navodnjavanje kapanjem. Na malim parcelama postavljanje gredica i folije sa sustavom za navodnjavanje postavlja se ručno, a na većim se to obavlja strojno (gredičarima polagačima folije).

PODIZANJE NASADA

Priprema zemljišta za jagodnjak obavlja se u nekoliko faza:

uništavanje korova prije oranja kemijskim putem;

oranje na dubinu od 30 cm;

razbacivanje stajskog i mineralnog gnojiva;

frezanje i postavljanje gredica s folijom i sustavom za navodnjavanje.

Ako je zemljište zakorovljeno višegodišnjim korovima (zubača i slak) potrebno ga je uništiti kemijskim putem prije oranja. Oranje se vrši na dubinu 30 - 35 cm zato što jagoda ima plitak korijen i uzgaja se na gredici.

Prije sadnje treba izvršiti kemijsku analizu tla i odrediti sadržaj osnovnih hraniva N:P:K, kao i pH vrijednost tla, da bi se odredila potrebna količina gnojiva. Ako se koristi sustav za navodnjavanje kapanjem, tada se prilikom pripreme tla unese 40 % potrebnih količina gnojiva, a ostatak u više puta tijekom vegetacije, kroz sustav za navodnjavanje kao vodotopiva gnojiva, prema zahtjevima biljke u raznim fenofazama jagoda.

Sadnja se može obavljati tijekom čitave godine ako imamo odgovarajuće sadnice. Najčešće sadnja frigo i zelenih sadnica počinje u srpnju pa sve do polovice rujna.

ODRŽAVANJE I NJEGA NASADA

Prilikom sadnje treba kontrolirati dubinu sadnje. Potrebno je da korijen uvijek bude u zemlji, a pupoljak biljke iznad zemlje. Prvih deset dana poslije sadnje bitno je održavati režim vlage u tlu i zraku. Ovisno o tipu tla potrebno je dodavati 3 - 6 l vode na 1 m² dnevno, a po potrebi treba postaviti

i orošivače iznad folije te ih uključiti ako su temperature iznad 28 ºC. Sve lošije sadnice i one koje se nisu primile potrebno je nadosaditi kasno u jesen.

Oko sadnice niče korov te je potrebno nekoliko puta ručno plijevljenje, da ne bi došlo do gušenja sadnice. Kod frigo sadnica u jesen se pojavljuju cvjetovi, koje je potrebno odstraniti da ne bi usporili razvoj jagode.

Korove, koji se javljaju u međurednom prostoru, potrebno je uništavati kemijski ili mehaničkim putem. Ako se to radi kemijskim putem, na prskalicu je potrebno montirati štitnik da bi se spriječilo zanošenje sredstva na biljku.

Tijekom održavanja potrebno je izvršiti nekoliko prihranjivanja kroz sustav za navodnjavanje. U intezivnoj fazi porasta naglasak treba dati na ishranu dušikom i kalijem, a u fazi zametanja plodova i zrenja na fosfor i kalij.

ZAŠTITA OD BOLESTI I ŠTETNIKA

Štetnici se obično prate i kada pređu prag štetnosti vrši se njihovo suzbijanje. Protiv bolesti se tretira preventivno, na temelju iskustva i praćenja vremenskih prilika. Od štetnika se najčešće javljaju lisne uši, grinje i jagodina pipa, a od bolesti lista i ploda značajna je trulež (Botrytis), bijela i crvena pjegavost, pepelnica i antraknoza. Na korijenu se mogu pojaviti fitoftora i vrticilium.

BERBA

Berba jagoda je najteži dio posla i traži dosta vremena i pažnje. Traje obično tridesetak dana, a razmaci između berbe su 2 - 3 dana. Jedan radnik ubere 10 - 15 kg jagoda na sat, što ovisi o krupnoći ploda i čvrstini peteljke. Jagoda se obično bere u plastične košarice, koje se slažu u drvene ili plastične sandučiće i tako transportiraju do tržnice.

Odsjek HZPSS-a Splitsko-dalmatinske županije,Dražan Rakušić, dipl. ing., stručni savjetnik

JAGODE U PLASTENIKU

Kada je reč o zaštićenom prostoru, srednje rane sorte velikog potencijala rodnosti i odličnog kvaliteta i ukusa, imaju niz prednosti, prvenstveno uvođenjem sorte Elsanta, koja je danas manje više svetski standard. Sorta poseduje izuzetan ukus i aromu, plodovi su vrlo lepe boje i sjaja, ali treba imati na umu da kod svih bujnih sorti, ishrana kalijumom mora biti znatno bogatija u odnosu na ishranu azotom. Elsanta u plastenicima uz pažljivu tehnologiju gajenja ima delimičnu remontantnost, odnosno specifičnom ishranom i navo dnjavanjem može naknadno da rodi i do 200 gr po živiću. Izuzetno rana sorta Clary, zbog nižeg potencijala rodnosti ima više alternativa, poput sorte Alba, Queen Elisa, Asia i drugih. Sve ove rane sorte osetljivije su u hladnijim zimama na niske tempe - rature i pogotovu onda daju slabiji rod. Inače su odličnog ukusa, sjaja, pravilnih, čvrstih i kupastih plodova. Najrodnija među njima je sorta Alba, dok se sorta Clery izdvaja velikom otpornošću na bolesti i 2 dana je ranija od ostalih. Važan element u odabiru sortimenta je i osetljivost na bolesti, prvenstveno na plamenjaču i uvenuće, zbog čega recimo, vrlo rana sorta Miss nije ocenjena perspektivnom. Niz novih švajcarskih sorata, koje su veoma rodne, podjednako se sa uspehom mogu gajiti i za svežu konzumnu potrošnju, ali i za preradu, jer imaju visok briks i uz to izuzetnu boju i aromatičnost. Ove sorte osim čvrstine ploda odlikuje i odlična adaptibilnost i otpornost na bolesti, jer

su stvorene ukrštanjem sorte Marmolada i jedne autohtone švajcarske sorte. Sorta Thuchampion oblikom ploda izuzetno podseća na Marmoladu, sazreva par dana pre od ove sorte i ima mnogo bolji ukus, vrlo visok prinos i odličnu čvrstinu i sjaj. Sorta Thutop je malo kasnija, ali izuzetno dugo plodonosi. Ima izuzetno krupan, obojen i čvrst plod. Formira veliki broj cvasti i u osnovi i u kruni bokora. Izuzetno prinosna sorta. Za sadnju treba koristiti deklarisane frigo živiće, koji se proizvode kulturom meristema i po svom potencijalu u prinosu,daleko prevazilaze klasi čan način umnožavanja jagode. Živići se razlikuju i po dijametru koreno vog vrata i po tome nose različite oznake A-, A7, A5, A4+, A+, A++. Živići A++ tzv. (waiting bad) mogu prolećnom sadnjom dati pristojan rod već u godini zasnivanja na otvorenom polju. PROIZVODNJA JAGODE – KORIŠĆENJE SAVREMENE TEHNOLOGIJE Kako integrisati pravilno sve tehnološke operacije gajenja, koje osim visokih pri - nosa treba da omoguće i vrhunski kvalitet jagode? Odgovor na ovo pitanje podra - zumeva potrebu sveobuhva tne analize osnovnih činilaca neophodnih za nesme - tano odvijanje osetljivih fizioloških procesa tokom pojedinih fenofaza porasta i razvića gajenih biljaka, zatim pravilan izbor i poznavanje neophodnih repromateri- jala i na kraju, ne sa najmanjim značajem, obezbeđivanje tehničko-tehnoloških sistema za proizvodnju sa visokim stepenom sigurnosti. Regulacija temperature, relativne vlažnosti vazduha i količine svetlosti, te pravilno navodnjavanje i ishrana, predstavljaju osnovne elemente ostvarivanja visoke tržišnosti za jagodu u zaštićenom prostoru. Poželjno je da u toku zimskih meseci temperatura vazduha u plasteniku bude oko 1-2 °C u trajanju od 5 sedmica, ili se pak pribegava dopunskom osvetljavanju useva jagode. Zbog toga što većina sorti jagode ozbiljno izmrzava na konstatnim temperaturama ispod -12 °C neophodno je, naročito osetljivije rane i srednje rane sorte (Clery, Alba, Elsanta) prekriti debljom flis navlakom (Lutrasil 23 g/m2). U uslovima visokih temperatura tokom leta i obilnog navodnjavanja i ishrane azotom, često dolazi do kašnjenja ili čak izostajnja formiranja plodova. Uz to jaka osunčanost dovodi do pojave oštećenja plodova. Zbog toga je u letnjim mesecima kod nas neophodno koristiti mreže, ili neki drugi oblik zasene koji će redukovati intenzitet insolacije za 25 do 35% i mistere kako bi se uz smanjenje temperature povećala i relativna vlažnost vazduha. U objektima zaštićenog prostora, pravilan menadžment svetlosti predstavlja veoma važan element, gde se osim intenzitetom i odnosom direktne i difuzne sve - tlosti,može upravljati i kvalitetom, odnosno spektralnim sastavom svetlosti. Fotoselektivne folije omogućuju bolju zaštitu od fizioloških nedostataka, odnosno od oštećenja usled pojave patogena i štetočina. Tzv. antivirusne folije smanjuju napad vaši, bele mušice, te tripsa, grinja i minera, ali i pojavu sive truleži, što umnogome doprinosi boljem finansijskom rezultatu. U vansezonskoj proizvodnji jagode u Srbiji, količina svetla ne omogućuje gajenje jagode u gustinama većim od 10 živića/m2, za razliku od Italije gde se u zavisnosti od tehničke savršenosti sistema broj penje i do 14 živića/m2, a u Izraelu preko 20 živića po kvadratu, bez obzira na mogućnost vertikalanog ili stepenastog uzgoja. Takođe kod vertikalnog sistema uzgoja visok % difuzne svetlosti omogućuje ravomeran porast živića jagode u svim etažama. Uloga malč folije ili PP tkanih agrotekstilnih podloga je još značajnija sa aspekta tržišnosti. U reflektovanoj difuznoj svetlosti spektralni sastav može biti takav da posebno pogoduje intenzitetu boje i sjaja plodova, ali i u smanjenju osetljivosti na najvažnije bolesti i štetočina. U vansezonskoj proizvodnji sa grejanjem koristi se belo-crna folija ili beli agrotekstil kao podloga, ne samo zbog veće količine svetla, već i zbog manje pojave plamenjače u odnosu na crnu ili srebrno-braon foliju. Pravilno navodnjavanje i dobro izbalansirana ishrana predstavlja, ipak, najznačajnije oruđe u postizanju visokih prinosa i dobrog kvaliteta i tržišnosti jagode. Predozirana ishrana azotom u odnosu na kalijum, slabi imunološki sistem biljke, čime se otva raju putevi infekcije fitopatogenima i pojačava intenzitet napada i brojnost populacije štetnih insekata. Kod jagodastog voća kalijum čini čak 60% ukupnog sadržaja suve materije ploda i praktično je nemoguće u fazi porasta i zrenja plodova jagode izvan odnosa NPK 2:1:3 do 2:1:4 dobiti odgovarajuću čvrstinu, ispunjenost, boju, sjaj, sadžaj šećera i dobar ukus. U hidroponskom gajenju jagode na supstratima, najčešće prihvaćen standard jeste receptura 165 do 185 ppm N, 70 do 85 ppm P2O5 , 265 do 420 ppm K2O, čak 240 ppm CaO zimi, odnosno 165 ppm CaO leti i 40 do 70

ppm MgO, uz pH vode za navodnjavanje 5,5-6 i EC 1,7 mS/cm,odnosno 1,5 mS/cm, u zrenju jagode. Kada se tome dodaju brojni problemi sa pojavom deficita mikroelemenata, u prvom redu gvožđa i cinka, onda zaista uviđamo svu kompleksnost ove problematike. Proizvodnja jagode u zaštićenom prostoru ima niz ograničenja u našoj zemlji, koja su prvenstveno vezana za klimatske karakteristike regiona. Pošto jagoda predstavlja atraktivnu vrstu sa kojom se zbog relativno visoke vansezonske cene dosta trguje na udaljenim tržištima ( cena trpi skup transport ) onda krajnje domete u proizvodnji u zaštićenom prostoru treba sagledavati u odnosu na konkurenciju iz zemalja Mediterana. prof. dr Nebojša Momirović