Full Serbian 2000-01

Realni brojevi

1

z.1. Podvuci sonate (glasnike) u rečima:

REPUBLIKA, KOMEDIJA, VERNIK, POKOLENJE, LOMLJAVA.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.2. Podvuci R u vokalskoj (smoglasničkoj) funkciji u rečima u kojima se pojavljuje:

ZAGAĐIVATI, PROTRČATI, RAZMRLJAVITI, PREORAVATI, NAMRŠTITI, UMRTVLJEN, RASTURITI, RASPRSNUTI, PRIKRPITI, REKONSTRUKCIJA.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.3. Završiti niz prednjonepčanih suglasnika:

Č, Dž, ĆĆ,, ĐĐ,, LLjj,, NNjj,, JJ,, ŽŽ,, ŠŠ.. −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.4. Popuni prazna polja:

Zvučni: BB,, DD,, GG,, Z, ŽŽ,, DDžž,, ĐĐ Bezvučni: P, T, K, S, Š, Č, Ć, F, H, C.

(nije važan redosled) −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 2

z.5. Slivni glasovi (afrikate) su:

Đ, Č, Dž, Č, C. −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.6. Neki glasovi ne pripadaju sledećim nizovima. Pronaći te glasove i podvuci ih.

a) J, Lj, Š, K, Nj, Ć, M, Ž, Dž, S, Č, Đ. b) Đ, V, Č, Ć, N, Dž, L, C. c) L, R, P, N, J, Lj, Z, Nj, M, V.

r.6. a) K, M, S b) V, N, L c) P, Z,

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.7. BOLJE JE I NA NAJRĐAVIJEM KONJU JAHATI NEGO PEŠICE IĆI. Izdvoj iz ove poslovice: a) zbučne prednjonepčane suglasnike b) bezvučne prednjonepčane suglasnike

r.7. a) Lj, J, Đ, Nj. b) Š, Ć.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

3

z.8. Podvuci bezvučne konsonante (sglasnike) u rečima:

MLADOST, PESNIČKI, SLIKARSTVO, UŠTIPCI.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.9. ČUVAJ TI MENE OD SVOGA, A OD TUĐEGA ĆU SE JA SAM ČUVATI.

Razvrstaj glasove iz navedene poslovice po sledećim grupama: a) afrikate (sliveni glasovi) b) sonanti c) prednjonepčani

r.9. a) Č, Đ, Ć, (Č) b) V, J, M, N, (V), (J), (M), (V), c) J, Đ, Ć, (J), (Č).

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.10. Podvuci sve zvučne glasove u poslovici:

KAKO ČOVEK DOĐE NA PROSJAČKI ŠTAP, SVAK GA SE KLONI.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 4

z.11. Dopuni niz sonanata (glasnika): L, R, N, M, Nj, Lj, J, V. −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.12. Podvuci bezvučne afrikate (slivene suglasnike) u rečima:

POCRNETI, ČUĐENJE, DOČEKATI,

DžAČINA, USHIĆENJE. −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.13. SAČUVAJ ME, BOŽE, OD PRIJATELJA, A OD NEPRIJATELJA ĆU SE SAM ČUVATI.

Razvrstaj glasove iz ove poslovice po sledećim grupama:

a) usneni - V, M, B, P b) prednjonepčani - Č, J, Ž, Lj, Ć c) sonanti (glasnici) - V, J, M R, Lj, N.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

5

z.14. KAD SE SIROMAH MEĐU BOGATE POMIJEŠA, VALJA DA I ZA NJEGA ŠTO PRIONE.

Razvrstaj glasove iz ove Vukove poslovice po sledećim grupama:

a) usneni (usneno-zubni) - M, B, P, V, b) zubni - D, S, T, Z, c) zadnjonepčani - K, H, G, d) jezični (nadzubni) - R, N.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.15. CIGANSKI SE VALJA POGAĐATI, A GOSPODARSKI PLAĆATI.

Izdvoj iz navedene poslovice sledeće glasove:

a) afrikate (slivene) - C, Đ, Ć, b) sonante (glasnike) - N, V, Lj, R, L, c) zubne - C, S, T, D.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.16. Podvuci sve zvučne suglasnike u poslovici:

OD PLAŠLjIVA ŽDREBETA MNOGO PUTA DOBAR KONj IZIĐE.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 6

z.17. Podvuci sve bezvučne glasove u poslovici: TEŠKO JE PSA OD NAMAZANA

KAIŠA OTERATI. −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.18. KOJA VOĆKA SAMA PADA, NE VALJA JE MLATITI.

Razvrstaj glasove iz poslovice po sledećim grupama:

a) sonanti (glasnici) - J, V, M, N, Lj, L, b) zuvni - S, D, T, c) jezični (nadzubni) - N, L.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

7

z.19. Koje su glasovne promene izvršene u rečima:

a) GOZBA b) STVARAOCI c) MILOŠĆU

r.19. a) gubljenje suglasnika (uprošćavanje

suglasničkih grupa), jednačenje suglasnika po zvučnosti;

b) nepostojano A, prelazak L u O; c) jotovanje, jednačenje suglasnika po

mestu izgovora (tvorbe). −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.20. Napiši nazive glasovnih promena u rečima:

a) OBLAČNA b) MAŠĆU c) PAKOSNA

r.20. a) nepostojano A, palatalizacija; b) jotovanje, jednačenje suglasnika po

mestu izgovora (tvorbe); c) nepostojano A, gubljenje suglasnika

(uprošćavanje suglasničnih grupa). −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 8

z.21. Koje su glasovne promene izvršene u rečima

a) GVOŽĐE b) SLUŠAOCI c) RAŠČEŠLJAN

r.21. a) jotovanje, jednačenje suglasnika po

mestu izgovora (tvorbe); b) nepostojano A, prelazak L u O, c) jednačenje suglasnika po zvučnosti,

jednačenje suglasnika po mestu izgovora (tvorbe).

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

9

z.22 Koje su tri glasovne promene izvršene u sledećim rečima:

a) ZADACI b) IŠČAŠENJE c) IŠARATI

r.22.

a) 1. nepostojano A, 2. sibilarizacija, 3. gubljenje suglasnika;

b) 1. jednačenje suglasnika po zvučnosti, 2. jednačenje suglasnika po mestu izgovora (tvorbe), 3. jotovanje;

c) 1. jednačenje suglasnika po zvučnosti, 2. jednačenje suglasnika po mestu izgovora (tvorbe); 3. gubljenje suglasnika (uprošćavanje suglasničkih grupa).

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 10


a) BEŠUMAN b) ČAŠĆU c) BOLESNA

r.23. a) jednačenje suglasnika po zvučnosti,

jednačenje suglasnika po mestu izgovora (tvorbe), gubljenje suglasnika (uprošćavanje suglasničkih grupa;

b) jotovanje, jednačenje suglasnika po mestu izgovora (tvorbe);

c) nepostojano A, gubljenje suglasnika (uprošćavanje suglasničkih grupa).

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

11

z.24. Koje su glasovne promene izvršene u sledećim rečima: a) PRŠKOVI b) BRIŽNA c) PAĆENICI

r.24.

a) nepostojano A, palatalizacija; b) nepostojano A, palatalizacija; c) jotovanje, sibilarizacija.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−


a) MRSKA b) SVRŠECI c) PEDESET

r.25.

a) nepostojano A, jednačenje suglasnika po zvučnosti;

b) nepostojanoA, sibilarizacija, gubljenje suglasnika (uprošćavanje sug. grupa);

c) jednačenje suglasnika po zvučnosti, gubljenje suglasnika (uprošćavanje suglasničnih grupa).

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 12

z.26. Napiši nazive svih glasovnih promena izvršenih u rečima:

a) NAPICI b) BESKRAJNA c) ROĐACI

r.26.

a) nepostojano A, sibilarizacija, gubljenje suglasnika (uprošćavanje sugl. grupa);

b) nepostojano A, jednačenje suglasnika po zvučnosti;

c) jotovanje, sibilarizacija. −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

13

z.27. U sledećim rečima izvršene su glasovne promene. Navedi koje su to glasovne promene u:

a) IŠČEZNUTI b) RAŠITI c) SLATKA

r.27.

a) jednačenje suglasnika po zvučnosti, jednačenje suglasnika po mestu izgovora (tvorbe);

b) jednačenje suglasnika po zvučnosti, jednačenje suglasnika po mestu izgovora (tvorbe), gubljenje suglasnika (uprošćavanje suglsasničkih grupa);

c) nepostojano A, jednačenje suglasnika po zvučnosti.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 14

z.28. Napiši nazive glasovnih promena u rečima:

a) BEZAKONJE b) KOPCI c) ZAMIŠLJEN

r.28.

a) gubljenje suglasnika (uprošćavanje suglasničkih grupa), jotovanje;

b) nepostojano A, jednačenje suglasnika po zvučnosti;

c) jotovanje, jednačenje suglasnika po mestu izgovora (tvorbe).

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

15


a) BOLEŠLJIV b) SMEŠNA c) BESPUĆE

r.29. a) gubljenje suglasnika (uprošćavanje

suglasničkih grupa), jednačenje suglasnika po mestu izgovora (tvorbe);

b) palatalizacija, nepostojano A; c) jednačenje suglasnika po zvučnosti,

jotovanje. −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 16

z.30. Napiši nazive glasovnih promena izvršenih u rečima:

a) GOŠĆA b) SPASIOCI c) PODACI

r.30.

a) jotovanje, jednačenje suglasnika po mestu izgovora (tvorbe);

b) nepostojano A, prelazak L u O; c) nepostojano A, sibilarizacija, gubljenje

suglasnika (uprošćavanje sugl. grupa). −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

17

z.31. Napiši nazive svih glasovnih promena izvršenih u rečima:

a) ČASNA b) LIŠĆE c) PEČENJE

r.31.

a) nepostojano A, gubljenje suglasnika (uprošćavanje suglasničkih grupa);

b) jotovanje, jednačenje suglasnika po mestu izgovora (tvorbe);

c) palatalizacija, jotovanje. −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 18


a) IZUZECI b) ISHRANJEN c) OBRAŠČIĆ

r.32.

a) nepostojano A, sibilarizacija, gubljenje suglasnika (uprošćavanje sugl. grupa);

b) jednačenje suglasnika po zvučnosti, jotovanje;

c) jednačenje suglasnika po zvučnosti, jednačenje suglasnika po mestu izgovora (tvorbe).

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

19

z.33. Napiši nazive glasovnih promena izvršenih u rečima:

a) BESKRAJNO b) BEŽIVOTAN c) POSNA

r.33.

a) jednačenje suglasnika po zvučnosti, nepostojano A;

b) jednačenje suglasnika po mestu izgovora (tvorbe), gubljenje suglasnika (uprošćavanje suglasničkih grupa);

c) nepostojano A, gubljenje suglasnika (uprošćavanje suglasničkih grupa).

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 20

z.34. Napiši nazive izvršenih glasovnih promena u rečima:

a) TAOCI b) RAŽESTITI SE c) KAŽNJEN

r.34.

a) nepostojano A, prelazak L u O; b) jednačenje suglasnika po mestu izgovora

(tvorbe), gubljene suglasnika (uprošćavanje suglasničkih grupa);

c) jotovanje, jednačenje suglasnika po mestu izgovora (tvorbe).

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

21

z.35. Sledeće reči su primeri odstupanja od glasovnih promena. Pored njih napiši ime glasovne promene od koje se odstupa:

a) BOLNICA b) BRĐANKI c) AZBESTNI d) ODŠTAMPATI e) KOLEGI f) JEDANPUT

r.35. a) prelazak L u O; b) sibilarizacija; c) gubljenje suglasnika (uprošćavanje

suglasničnih grupa); d) jednačenje suglasnika po zvučnosti; e) sibilarizacija; f) jednačenje suglasnika po mestu igovora

(tvorbe). −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 22

z.36. Podvuci reči u kojima se javlja nepostojano A: OGANJ, TRAVAR, USNA, MOZAK, APARAT, GREŠKA, HRAPAV, JUTRO, VITAK, RADAR, STABLO, PESMA, KANDIDAT.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

23

z.37. Koje su tri glasovne promene izvršene u sledećim rečima:

a) ISITNJEN b) RAŠIRITI c) GUBICI

r.37.

a) 1. jednačenje suglasnika po zvučnosti, 2. gubljenje suglasnika (uprošćavanje sugl grupa), 3. jotovanje;

b) 1. jednačenje suglasnika po zvučnosti, 2. jednačenje suglasnika po mestu izgovora (tvorbe), 3. gubljenje suglasnika (uprošćavanje sugl grupa),

c) 1. nepostojano A, 2. sibilarizacija, 3. gubljenje suglasnika (uprošćavanje sugl. grupa).

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 24


a) BUČNA b) DRSKIJI c) PRONALASCI

r.38. a) palatalizacija, nepostojano A; b) jednačenje suglasnika po zvučnosti,

nepostojano A; c) nepostojano A, sibilarizacija, jednačenje

suglasnika po zvučnosti. −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.39. Podvuci akcentovani samoglasnik (vokal) u rečima:

PROLAGODITI, DUHOVIT, BOLESTAN, RAČUNATI, SARADNJA, DRHTATI, NAGRAĐIVATI, OCRNITI.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

25

z.40. Akcentuj sledeće reči:

VETAR, POTOK, KLUPA, MALINA (biljka), ŠTAMPATI, GLEDATI.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.41. Podvuci akcentovani samoglasnik (vokal) u rečima:

DALJINA, BRDOVIT, KOMANDANT, RUČICA, ZADATAK, PRETVARATI.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.42. Podvuci pravilno akcentovane reči:

REŠITI, KOLENO, ZVEZDA, SVEDOČITI, INTELIGENTAN, UDAHNUTI, IZDVOJITI, CRVENA, LJUDI, SREBRO, ŠUMA.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 26

z.43. Reči:

PASOŠ, UHVATITI, VISIBABA, JABUKA, KAMENČIĆ, ODBRANA, LOGOROVATI, SALATA

razvrstaj na one sa: a) silaznim akcentom b) uzlaznim akcentom

r.43.

a) PASOŠ, JABUKA, ODBRANA, LOGOROVATI;

b) UHVATITI, VISIBABA, KAMENČIĆ, SALATA.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

27

z.44. Pokaži razliku u značenju akcentujući sledeće reči: a) PARA - PARA

(isparavanje tečnosti) (novac)

b) NALAGATI - NALAGATI (napričati mnogo laži) (davati naloge)

c) SEDETI - SEDETI (biti u sedećem polož.) (postajati sed)

d) DOSADA - DOSADA (osećanje bezvoljnosti (prilog za i praznine) vreme).

r.44.

a) PARA - PARA

b) NALAGATI - NALAGATI

c) SEDETI - SEDETI

d) DOSADA - DOSADA

(DOSADA). −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 28

z.45. Akcentuj reči u rečenici:

ZIMI SU NOĆI VEOMA HLADNE. −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.46. U sledećem tekstu podvuci sve reči bez akcenta (nenaglašene reči):

TREBIŠNJICA JE PRESUŠILA. VIDI SE MESTO NA KOME PONIRE KAD IMA VODE. VIDE SE NAJMANJE NJIVE NA SVETU I LJUDI KOJI IH OBRAĐUJU.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.47. Podvuci reči sa kratkim akcentom (imenice su date u nominativu jednike):

CVETAK, ZVONO, JEZIK, CRKVA, VEŠALICA, KAZATI, ČUVATI, TIŠINA, KLASJE, ČUPATI, DRUG, DRUŽINA.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

29

z.48. Reči:

IZLAZAK, ŠIŠATI, PESMICA, LEPAK, PRAVDATI, IMATI, STENA, OKOLINA

razvrtaj na one sa: a) dugim akcentom b) kratkim akcentom (imenice su date u nominativu jednine)

r.48. a) ŠIŠATI, LEPAK, PRAVDATI, STENA

b) IZLAZAK, PESMICA, IMATI, OKOLINA.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 30

z.49. MILAN, LEKCIJA, OBLAK, LANAC, MAČKA, LIŠĆE, NAVIKAVATI SE, PEVATI. Razvrstaj date reči (imenice su u nominativu jednine) na one sa: a) uzlaznim akcentom b) silaznim akcentom.

r.49.

a) MIRAN, LEKCIJA, LANAC, NAVIKAVATI SE

b) OBLAK, MAČKA, LIŠĆE, PEVATI.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.50. Podvuci dugi samoglasnik (vokal) u onim rečima u kojima se javlja:

VAŽAN, VIŠNJA, ZAPAŽATI, DUHOVIT, MAST, BARKA, IZLETETI, GLADAN, MILINA, PRETRPETI.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

31

z.51. Podeli uspravnim crtama na akcenatske celine sleeći tekst:

KROZ PROZOR / “GOSTINSKE / SOBE” / VIDELA SE / STARA / KRUŠKA / KOJA SE / DIZALA / SVEGA / NEKOLIKO / METARA / OD KUĆE, / A IZA NJE / ŠIRILA SE / BAŠTA / SA CVEĆEM, / NA KOJU SE / NASTAVLJA / PROSTRANI / VOĆNJAK.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.52. - BAŠ NIKO NI DA NAŠALI SE S CIJENOM, A EVO NAS I NOĆ U ČARŠIJI STIŽE! – TRŽE SE OPET STARAC IZ MISLI, A U RIJEČIMA MU, OČIMA I LICU DRHTAŠE NEŠTO BOLNO I OČAJNO. Sve neakcentovane reči iz ovog odlomka razvrstaj na: a) enklitike - SE, NAS, (SE), MU: b) proklitike - NI, DA, A, I, U, IZ, (A),

(U), (I), (I). −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 32

z.53. Akcentuj reči u rečenici:

MAJKA JOVA U RUŽI RODILA.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.54. Rastavi na slogove sledeće reči:

MANASTIRSKI, UOBRAZITI, DRHTAVICAM MEDICINSKI, MARLJIVOST.

r.54. MA – NA – STIR – SKI,

U – O – BRA – ZI – TI,

DR – HTA – VI – CA,

ME – DI – CIN – SKI,

MAR – LJI – VOST. −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

33

z.55. Kojim vrstama imenskih reči pripadaju sledeće reči:

a) PETORKA - imenica b) ŽESTOKA - pridev c) NAŠ - zamenica d) ČETVORO - broj e) CRTANJE - imenica f) PLATNENI - pridev g) NIČIJE - zamenica h) ČETVRTINA - imenica.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.56. NEŠTO, OVUDA, ČESTO, MNOGO, NEKAD, ZATO, OVAMO, TAKO, KASNO. Date priloge grupiši prema značenju na one: a) za mesto - OVUDA, OVAMO b) za vreme - NEKAD, KASNO c) za način - ČESTO, TAKO d) za uzrok - ZATO e) za količinu - NEŠTO, MNOGO.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 34

z.57. Sledeće prideve upiši u odgovarajuće vrste: GLINENI, JUTARNJI, UMILJT, SOFIJIN, NEOBIČAN, TAMOŠNJI, STAKLENI, LEVI, PREDRATNI, DEČJI, KRILAT, DRVEN. a) opisni - UMILJAT, NEOBIČAN,

KRILAT b) prisvojni - SOFIJIN, DEČIJI c) gradivni - GLINENI, STAKLENI,

DRVEN. d) vremenski - JUTARNJI, PREDRATNI e) mesni - TAMOŠNJI, LEVI

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.58. Odrediti vrste reči u stihovima: BLAGO MENE DO BOGA MILOGA! ETO MENE MOGA SINA MARKA. a) BLAGO - uzvik b) MENE - zamenica c) DO - predlog d) BOGA - imenica e) MILOGA - pridev f) ETO - rečca (partikula) g) MOGA - zamenica h) SINA - imenica i) MARKA - imenica.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

35

z.59. Za svaku zamenicu napiši kojoj vrsti, prema značenju, pripada: a) MA KAKAV - opšta b) TOLIKI - pokazna c) NIKAKVA - odrična d) NJEN - prisvojna e) ONA - lična (i pokazna) f) NEČIJI - neodređena.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.60. NAS TROJE DJECE ŽELJNO SMO SE OKUPLJALI ISPOD VISOKE STARE TREŠNJE, NAJBLIŽE NAŠOJ KUĆI I ZIVKALI DJEDA: - DJEDE, HAJDE NAM UBERI

TREŠANJA. DJED JE POSLUŠNO DOLAZIO I UZDIŠUĆI GLEDAO UZ DRVO. - OH DJECO, STAR SAM JA ZA

PENJANJE. Sve nepromenljive reči iz ovog odlomka razvrstaj na: a) predloge - ISPOD, UZ, ZA b) priloge - ŽELJNO, POSLUŠNO c) veznike - I d) uzvike - HAJDE, OH e) rečce (partikule) - SE.

Realni brojevi 36

z.61. Odrediti u kom su padežu podvučene reči u ovim narodnim izrekama: KOME VAŠAR KAPU KUPUJE, ONAJ GOLOGLAV IDE. NE MOGU SE SVE PTICE JEDNIM KAMENOM POBITI. a) KOME - dativ b) VAŠAR - nominativ c) KAPU - akuzativ d) ONAJ - nominativ e) SVE PTICE - niminativ f) JEDNIM KAMENOM - instrumental

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.62. Od datih glagola načini glagolski prilog sadašnji: UPOZNAVATI, TEĆI, MAHATI, USPAVLJIVATI, DAHTATI, PISATI.

UPOZNAČUĆI, TEKUĆI, MAŠUĆI, USPAVLJAJUĆI, DAŠĆUĆI (DAHĆUĆI), PIŠUĆI.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

37

z.63. Odrediti u kom su padežu podvučene reči u ovim narodnim umotvorinama: KO PO SELU MNOGO IDE, ILI ĆE GA PSI UJESTI ILI ĆE NA RUČAK NAGAZITI. KAD KURJAKU ŠTO U GRKLJAN UPADNE, TEŠKO JE IŠČUPATI. a) PO SELU - lokativ b) GA - akuzativ c) PSI - nominativ d) NA RUČAK - akuzativ e) KURJAKU - dativ f) U GRKLJAN - akuzativ.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.64. Podvuci imenice koje imaju samo množinu (pluratija tantum):

PUTNICI, KARLOVCI, LJUDI, MLEKO, KOLA (vozilo), NEDRA, ZNAKOVI, JASLE, BRIGE, MAKAZE, VRATA, ŠLJIVE.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 38

z.65. Podvuci glagole koji imaju oba glagolska vida: KLJUCKATI, VASPITATI, DOVLAČITI, PREGLEDATI, PREGRADITI, DORUČKOVATI, OTIĆI, OBRAZOVATI, VIDETI, NAGODITI, KRSTITI, VEZATI, STRUDIRATI.

r.65. Ako se prvi izraz označi sa A, a drugi sa B, računanjem se dobija:

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

39

z.66. IZMISLI JEDAN PROSTI SELJANIN KAKO BI PREVARIO NEKOG KAMATNIKA TRGOVCA U VAROŠI, KOJI MU JE DOSTA KRIVICE URADIO I POĐE NJEMU. “GOSPODARU, MOLIM TE, UZAJMI MI KOTAO RAKIJSKI DA NEŠTO RAKIJE ISPEČEM”.

Imenske reči iz navedenog odlomka razvrstaj na:

a) imenice - SELJANIN, KAMATNIKA, TRGOVCA, VAROŠI, KRIVICE, GOSPODARU, KOTAO, RAKIJE;

b) prideve - PROSTI, RAKIJSKI;

c) zamenice - NEKOG, KOJI, MU, NJEMU, TE, MI, NEŠTO;

d) brojevi - JEDAN. −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 40

z.67. Kakvi su sledeći pridevi po značenju:

a) PONOSAN - opisni, b) SVILENI - gradivni, c) PEĆKI - prisvojni, d) SADAŠNJI - vremenski, e) PLASTIČNI - gradivni, f) TAMOŠNJI - mesni.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.68. Pored glagola svršenog vida napiši glagol nesvršenog vida istog korena ili osnove:

a) MAKNUTI (SE) - MICATI (SE) b) LEĆI - LEGATI c) RODITI - RAĐATI d) PUSTITI - PUŠTATI e) KAZATI - KAZIVATI f) SETITI SE - SEĆATI SE.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

41

z.69. VUK I LISICA PUTOVALI SU JEDANPUT ZAJEDNO I DOŠAVŠI U PLANINU OPAZE NA BUKVI DVA GAVRANA SA PO KOMADOM MESA U KLJUNU. LISICA REČE: “HAJDEMO NAS DVOJE BLIŽE BUKVI DA AKO ŠTA PADNE PODELIMO”. ONA LEGNE BAŠ ISPOD DVA GAVRANA, A VUK DESET KORAKA PODALJE. VIDEĆI DA MESO NE PADA, LISICA PRIŠAPNE VUKU DA IM KAŽE KAKO JE SRAMOTA ŠTO NI JEDAN NI DRUGI NE ZNAJU PEVATI.

U ovom odlomku iz basne Dva gavrana, vuk i lisica podvuci brojeve i grupiši ih, po značenju, na:

a) glavne (osnovne) - DVA, DVA,

DESET, JEDAN, b) redne - DRUGI, c) zbirne - DVOJE.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 42

z.70. Napiši prvo lice množine imperativa od glagola:

a) ISPITI - ISPIJMO b) VIKATI - VIČIMO c) VUĆI - VUČIMO d) POVITI - POVIJMO e) ZVATI - ZOVIMO f) PREPRODAVATI - PREPRODAJIMO

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.71. Odredi vrste reči:

LUTAM, JOŠ, VITAK, SA SREBRNIM LUKOM. LUTAM, - glagol, JOŠ - prilog, VITAK, - pridev, SA - predlog, SREBRNIM - pridev LUKOM - imenica

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

43

z.72. - TU TI JE OTAC! ČEKAJ DA MU KAKŽEM! KAKO BEŠE TEK ZORA, I PUTNICI NEODLUČNO STAJAHU NA OBALI, TO I NEHOTICE SVI OBRATIŠE PAŽNJU OVOJ SCENI. SVET SE RASKLONI U DVA REDA, PUŠTAJUĆI NAPRED INVALIDA.

Iz navedenog odlomka izdvoj glagolske oblike i odredi im vrstu (naziv).

r.72. JE - prezent, ČEKA - imperativ (zapovedni

način, KAŽEM - prezent, BEŠE - imperfekat (pređašnje

nesvršeno vreme), STAJAHU - imperfekat (pređašnje

nesvršeno vreme), OBRATIŠE - aorist (pređašnje

svršeno vreme), SE RASKLONI - aorist (prezent), PUŠTAJUĆI - glagolski prilog

sadašnji −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 44

z.73. Odredi vrstu svake imenice prema zanačenju:

a) UČENICI - zajednička, b) TELAD - zbirna, c) MASTILO - gradivna, d) IZVOR - zajednička, e) NIKOLA - vlastita, f) VUNA - gradivna, g) GOSPODA - zbirna, h) JABUKA - zajednička.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

45

z.74. “MA ČOVEČE”, VIČEM NA NJEGA, “I JA SAM TOG JEDNOGA MUŽA IMAM, NEMAM VIŠE! NA POSO JE NASTRADAO”. ON MENE ODGOVARA: “VAŽNIJA SU MENE MOJA DECA DO TVOJ JEDAN MUŽ. I NE MOGU JA SVAKOG TEK TAKO DA PUŠTAM KOD UPRAVNIKA. IMA VALDA I NEKA DRUGA POSLA NO S TEBE MARKOVI KONACI DA RASPRAVLJA”. JOŠ NAREDI STAŽARU DA NE OTERA OD KAPIJU.

a) Izdvoj neknjiževne padežne oblike i

napiši ih pravilno.

NA POSAO - NA POSLU, MENE - MENI, MENE - MENI, S TEBE - S TOBOM, MARKOVI KONACI - MARKOVE KONAKE, NE - NAC, OD KAPIJU - OD KAPIJE.

b) Izdvoj padežni oblik koji je upotrebljen sa značenjem društva.

S TEBE −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 46

z.75. PIS, STOGA, UZ, ZAISTA, MALO, MIMO, IAKO, ČAK, IZNAD, EH, BAR.

Iz datog niza reči izdvoj: a) priloge - STOGA, MALO, b) predloge - UZ, MIMO, IZNAD, c) veznike - IAKO, d) uzvike - PIS, EH, e) rečce (partikule) - ZAISTA, ČAK BAR.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.76. Za svaku zamenicu napiši kojoj vrsti, prema značenju, pripada:

a) TI - lična (i pokazna), b) SVOJ - prisvojna, c) OVAJ - pokazna, d) TOLIKA - pokazna (za količinu), e) KOJE - upitno-odnosna, f) SVAKO - opšta.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

47

z.77. MOJ DED JE BIO U MLADOSTI SIROMAŠAN SELJAK, ALI REŠEN DA STEKNE, ILI, KAKO MI TO U SREMU KAŽEMO, DA “TEČE”. I STEKAO JE. U SELJAČKIM PORODICAMA KOJE “TEKU” ZAKONI SU STROGI. DEDA BI ZA SVAKI OBROK OSTAVLJAO U TANJIRU POSLEDNJI ZALOGAJ NEPOJEDEN, DAJUĆI TAKO NA ZNANJE, NA SVOJ ĆUTLJIVI NAČIN, DA JE HALAPLJIVOST GREH. NISAM GA ČUO DA NEŠTO PRIPOVEDA ILI PREPRIČAVA.

Razvrstaj zamenice iz ovog odlomka na imeničke i pridevske, odredi im vrstu prema čznačenju, ako i padež u kome su upotrebljene. a) imeničke b) pridevske

Realni brojevi 48

r.77. a) MI - lična, nominativ;

GA - lična, akuzativ; NEŠTO - neodređena, akuzativ;

b) MOJ - prisvojna (posesivna), nominativ;

TO - pokazna (demontrativna), akuzativ;

KOJE - (upisno)-odnosna, nominativ;

SVAKI - opšta (određena), akuzativ;

SVOJ - prisvojana (posesivna), akuzativ.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

49

z.78. Odredi u kom su padežu podvučene reči:

PAS JE S KOMADOM MESA U ZUBIMA IŠAO PORED REKE. U VODI SPAZI SVOJU SENKU. POMISLI DA JE TO DRUGI PAS I UČINI MU SE DAJE U NEGA VEĆI KOMAD MESA.

r.78.

a) PAS - nominativ, b) S KOMADOM - instrumental, c) U ZUBIMA - lokativ, d) SVOJU SENKU - akuzativ, e) MU - dativ, f) U NJEGA - genitiv, g) VEĆI KOMAD - nominativ.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 50

z.79. GORNJI PUTEVI SU ZAMRZLI. PREKO DRVENOG MOSTA S PUNIM KOLIMA PRELAZE SMRKNUTI SELJACI UMOTANI U TOPLE VUNENE ŠALOVE. NOĆNI VAZDUH POLAKO ZAMENJUJE JUTARNJI SA PRVIM ŠKRTIM SUNČEVIM ZRACIMA ZIMSKOG JUTRA. Izdvoj iz ovoga teksta prideve i odredi kakvi su po značenju.

r.79. GORNJI - mesni, DRVENOG - gradivni, PUNIM - opisni, SMRKNUTI - opisni, TOPLE - opisni, VUNENE - gradivni, NOĆNI - vremenski, JUTARNJI - vremenski, ŠKRTIM - opisni, SUNČEVIM - prisvojni, ZIMSKOG - prisvojni (vremenski).

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

51

z.80. O KAKO PAHNE SNEŽNI BEHAR ŠLJIVA! DA LI ĆE SLIKAR NA SVOM PLATNU ZNATI UZ BOJE I TAJ MIRIS DA UHVATI? Odredi kojoj vrsti pripadaju podvučene reči:

r.80. a) O - uzvik, b) KAKO - prilog, c) SNEŽNI - pridev, d) DA - rečce (partikula), e) SVOM - zamenica, f) ZNATI - glagol, g) UZ - predlog, h) MIRIS - imenica, i) DA - veznik.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 52

z.81. SELJACI, KOJE VIDEŠE PRI PROLAZU, NA POLJIMA, ORALI SU JAŠUĆI. JEDINO IH JOŠ OVCE SEĆAHU NA NJIHOVE OVCE NA DOMU NASTUPILA JE TADA DUBOKA POTIŠTENOST.

Izdvoj iz ovog teksta glagolske oblike i odredi im vrstu (naziv):

r.81. VIDEŠE - aorist, (pređašnje svršeno vreme),

ORALI SU - perfekat (prošlo vreme),

JAŠUĆI - glagolski prilog sadašnji,

SEĆAHJU - imperfekat, (pređašnje nesvršeno vreme),

NASTUPILA JE - perfekat, (prošlo vreme).

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.82. U narednom nizu reči podvuci priloge:

ENO, PORED, NEKOLIKO, ČIJI, TAMO, AKO, ONDA, NE, ZATO, JOŠ, OVUDA, IPAK.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

53

z.83. TO SU DRVENI MOSTOVI NA ULASKU U BOSANSKE VAROŠICE ČIJE GREDE POIGRAVAJU I ZVEČE PO. KOPITAMA SEOSKIH KONJA KAO DAŠČICE KSILOFONA. I, NAJPOSLE, ONI SASVIM MALI MOSTIĆI U PLANINAMA, ZAPRAVO JEDNO JEDINO OVEĆE DRVO ILI DVA BRVNA. Imenske reči iz datog odlomka razvrstaj na: a) imenice - MOSTOVI, ULASKU,

VAROŠICE, GREDE, KOPITAMA, KONJA, DAŠČICE, KSILOFONA, MOSTIĆI, PLANINAMA, DRVO,BRVNA;

b) prideve - DVRVENI, BOSANSKE, SEOSKIH, MALI, JEDINO, OVEĆE;

c) zamenice - ČIJE, ONI;

d) brojeve - JEDNO, DVA. −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 54


BISTRI POTOCI MAME NAS DA SE ZAUSTAVIMO. GAZILI BISMO PO PLITKOJ VODI, PILI SA KAMENA I LEŽALI U TRAVI GLEDAJUĆI U VOZ KAKO ODLAZI. SA OVIM NEOSTVARENIM ŽELJAMA STIŽEMO U ZAČARANU DOLINU.

r.84.

a) BISTRI POTOCI - nominativ,

b) NAC - akuzativ,

c) PO PLITKOJ VODI - lokativ,

d) SA KAMENA - genitiv,

e) U TRAVI - lokativ,

f) SA OVIM - instrumenta, NEOSTVARENIM ŽELJAMA

g) U ZAČARANU - akuzativ. DOLINU

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

55

z.85. Iz sledećeg odlomka izdvoj glagolske oblike i odredi im naziv:

POP I ĐAK HODALI KROZ JEDNU VELIKU PLANINU, PA IH ONĐE UHVATI NOĆ. VIDEĆI ONI DA VEĆ NE MOGU TAJ DAN PRISPJETI KUDA SU BILI NAUMILI, STANU GLEDATI TAMO-AMO KROZ PEĆINU ĐE BI PRENOĆILI.

r.85. HODILI - (krnji) perfekat, UHVATI - aorist (prezent), VIDEĆI - glagoslki prilog

sadašnji, (NE) MOGU - prezent, PRISPJETI - infinitiv, SU BILI NAUMILI - pluskvamperfekat,

(davnoprošlo vreme),

STANU - prezent, GLEDATI - infinitiv, BI PRENOĆILI - potencijal

(mogući način). −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 56

z.86. Odredi u kom su padežu podvučene reči u odlomku:

DAMA S KUČETOM I ZEMBILOM TURI MU NEKAKVE KAPLJICE POD NOS. ON SE PRVO OBRISA OD VODE KOJOM GU GA POLIVALI, PA ONDA ZAGRLI SINA.

r.86. a) S KUČETOM - instrumental, b) MU - dativ, c) POD NOS akuzativ, d) ON - nominativ, e) OD VODE - genitiv, f) KOJOM - instrumental, g) SINA - akuzativ.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

57

z.87. Odredi glagole prema predmetu radnje (glagolskom rodu):

a) POTRČATI - NEPRELAZNI,

b) LETETI - NEPRELAZNI,

c) UMITI SE - POVRATNI, (pravi povratni),

d) SPRIJATELJITI SE - POVRATNI, (uzajamno povratni),

e) DATI - PRELAZNI,

f) PISATI - PRELAZNI. −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 58

z.88. Odrediti kojoj vrsti pripadaju podvučene reči:

KOD MOSTOVA IH JE DELIO U DVA TABORA I LIČNO IH VODIO JEDNE PROTIV DRUGIH.

r.88. a) KOD - predlog, b) IH - zamenica, c) JE - glagol, d) DVA - broj, e) TABORA - imenica, f) I - veznik, g) LIČNO - prilog, h) PROTIV - predlog.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

59

z.89. Prema trajanju radnje (glagolskom vidu) sledeći glagoli su:

a) ZGRABITI - SVRŠENI,

(perfektivni),

b) LOMITI - NESVRŠENI (imperfektivni),

c) NOSITI - NESVRŠENI, (imperfektivni),

d) SLETETI - SVRŠENI, (perfektivni),

e) GONITI - NESVRŠENI, (imperfektivni),

f) POKLONITI - SVRŠENI, (perfektivni).

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 60

z.90. RASKOVNIK, NEKAKVA TRAVA, OD KOJE SE SVAKA BRAVA OTVORI SAMA OD SEBE. OVU TRAVU ŽELE OSOBITO ONI KOJI TRAŽE U ZEMLJI NOVACA, JER SU ONI TAKO ZATVORENI DA SE BEZ NJE NE MOGU OTVORITI.

Iz Vukovog objašnjenja uz reč raskovnik u Srpskom rječniku izdvoj sve nepromenljive reči i razvrstaj ih na: a) predloge - OD, U, BEZ; b) priloge - OSOBITO, TAKO; c) veznike - JER, DA; d) rečce (partikule) - SE, NE. (reči koje se ponavljaju navesti samo jednom)

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

61

z.91. SA LEVE STRANE, JEDAN UZ DRUGI, NALAZILA SU SE DVA KRATKA KREVETA, A IZNAD NJIH IKONA SVETOG NIKOLE, RAD NEKOG PRIMITIVNOG SLIKARA. Imenske reči iz navedenog odlomka razvrstaj na: a) imenice - STRANE, KREVETA,

IKONA, NIKOLE, RAD, SLIKARA;

b) prideve - LEVE, KRATKA, SVETOG, PRIMITIVNOG;

c) zamenice - NJIH, NEKOG;

d) brojeve - JEDAN, DRUGI, DVA. −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 62

z.92. Odredi vrste reči u rečenici:

TE MISLI SU EVO SADA PREDA MNOM.

r.92. a) TE - zamenica, b) MISLI - imenica, c) SU - glagol, d) EVO - rečca (partikula), e) SADA - prilog, f) PREDA - predlog, g) MNOM - zamenica.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.93. Odrediti glagole prema predmetu radnje (glagolskom rodu):

a) KRPITI - PRELAZNI, b) ZANETI SE - POVRATNI, c) SVITATI - NEPRELAZNI, d) OŠTRITI - PRELAZNI, e) DRHTATI - NEPRELAZNI, f) POVUĆI SE - POVRATNI

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

63

z.94. Povratne glagole: DOTERATI SE, MRZNUTI SE, MERKATI SE, IZVEDRITI SE, PREZIRATI SE, TRESTI SE, ŠMINKATI SE, DOGOVORITI SE, VESELITI SE razvrstaj na:

a) prave povratne - DOTERATI SE,

ŠMINKATI SE;

b) neprave povratne - MRZNUTI SE, IZVEDRITI SE, TRESTI SE, VESELITI SE;

c) uzajamno povratne - MERKATI SE, PREZIRATI SE, DOGOVORITI SE

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.95. Napiši komparative prideva:

a) TESAN - TEŠNJI, b) DOBAR - BOLJI, c) VRUĆ - VRUĆI, d) MEK - MEKŠI, e) DALEK - DALJI, f) ČEST - ČEŠĆI.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 64

z.96. PEVAČI, ŠTO SU IH BILI ISTERALI NA ČELO PUKA, UMUKOŠE. ZA LOVAČKIM PSIMA OFICIRA, KOJI SU JAHALI PRED PUKOM, DIMEĆI IZ LULA, BILO JE POTRČALO MNOŠTVO SELJAČKIH PASA, KOJI SU POSLE, IZGUBIVŠI TRAG ZA POVRATAK, LUTALI BESCILJNO. Iz navedenog odlomka izdvoj glagolske oblike i odredi im vrstu (naziv): SU BILI ISTERALI - pluskvamperfekat,

UMAKOŠE - aorist,

SU JAHALI - perfekat,

DIMEĆI - glagolski prilog sadašnji,

BILO JE POTVČALO - pluskvamperfekat,

IZGUBIVŠI - glagolski prilog prošli,

SU LUTALI - perfekat. −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

65

z.97. Napiši komparative prideva:

a) VISOK - VIŠI, b) STROG - STROŽI, c) LJUBAK - LJUPKIJI, d) ŽALOSTAN - ŽALOSNIJI, e) PLITAK - PLIĆI, f) GRDAN - GRĐI.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.98. Podvuci brojne imenice u narednom nizu:

ČETVORO, PETAK, TREĆI, STOTINA, DVOJKA, PETICA, ŠESTI, TROJKA, JEDNI.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 66

z.99. RAZVEDRAVATI SE, SMEJATI SE, RAZDANJIVATI SE, BRISATI, ZBUNITI SE, CRTATI, DRHTATI, VENUTI, SEVATI, NOSITI. Navedene glagole razvrstaj na one koji označavaju: a) radnju - BRISATI, CRTATI,

NOSITI;

b) stanje - SMEJATI SE, ZBUNITI SE, DRHTATI, VENUTI;

c) zbivanje - RAZVEDRAVATI SE, RAZDANJIVATI SE, SEVATI.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

67

z.100. Navedene glagole napiši u traženim oblicima:

Glagoli: VUĆI, 3. lice množine

PITI, 2. lice množine

r.100. Imperfekat: - VUCIJAHU, (VUČAHU),

PIJASTE. Aorist: - VUKOŠE, PISTE. Futur 2: - BUDU VUKLI, BUDETE PILI. Potencijal: - BI VUKLI (VUKLI BI), BISTE PILI (PILI BISTE).

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 68

z.101. Napiši nazive glagolskih oblika:

a) SKLANJAJUĆI - GLAGOLSKI PRILOG SADAŠNJI,

b) DAROVAN - GLAGOLSKI PRIDEV TRPNI,

c) BISMO PISALI - POTENCIJAL, (mogući način),

d) ISPEĆI - INFINITIV, e) LEGOSMO - AORIST

(pređašnje svršeno vreme),

f) BUDEMO NAŠLI - FUTUR II (predbud. vreme),

g) PISAĆE - FUTUR I, h) BEJASMO - IMPERFEKAT

(pređašnje nesvršeno vreme).

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

69

z.102. Podvuci lične glagolske oblike:

KOPAJUĆI, IDE, ŽELEO JE, SAKRIVENA, PLANIRAĆE, TRAŽITI, ZATVORI, BILI SU NAŠLI, PROČITAVŠI, ISEKLI BI, ZAKAČINJAŠE, PADAO, SE BUDU PRIPREMILI.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 70

z.103. Navedene glagole napiši u traženim zahtevima:

Glagoli: PRESKAKATI, 3. lice množine LJUBITI SE, 2. lice jednine

r.103. Futur 2: - BUDU PRESKAKALI,

BUDEŠ SE LJUBIO (LA, LO);

Imperfekat - PRESKAKAHU,

LJUBLJAŠE SE; Potencijal - BI PRESKAKALI, (PRESKAKALI BI),

BI SE LJUBIO,. (LJUBIO BI SE); Futur I: - ĆE PRESKAKATI, (PRESKAKAĆE),

ĆEŠ SE LJUBITI, (LJUBIĆEŠ SE).

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

71

z.104. Podvuci imenice koje u osnovnom značenju imaju samo jedninu (singularija tantum):

DEDA, JUGOSLAVIJA, PESAK, SLOVO, VAZDUH, UZDISAJ, SRBIJA, BRZINA, MIR, FLAŠA, ROMANTIZAM.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.105. Glagol NOSITI napiši u obliku:

a) glagolskog priloga - NOSEĆI, sadašnjeg

b) drugog lica množine - NOSILI BISTE potencijala (BISTE NOSILI)

c) trećeg lica množine - NOŠAHU, imperfekta

d) drugog lica jednine - NOSI, imperativa

e) trećeg lica množine - BILI SU pluskvamperfekta (BEJAHU,

BEHU ) NOSILI.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 72

z.106. BIO SAM VESEO SVE DOTLE, ALI KAD ME DJED PREDAO UČITELJICI I BRZO KRENUO IZ RAZREDA, MENE ODJEDNOM SPOPADNE TEŠKA TUGA. UČINI MI SE TADA DA GA NIKAD NEĆU VIDJETI I SUZE MI SE NAGLO NARESIŠE U OČIMA: “E, BAJA, DRŽI SE JUNAČKI, SAD SI TI ĐAK”. Izdvoj sve priloge i odredi kakvi su po značenju:

r.106. DOTLE - ZA VREME,

BRZO - ZA NAČIN, ODJEDNOM - ZA NAČIN, TADA - ZA VREME, NIKAD - ZA VREME, NAGLO - ZA NAČIN, JUNAČKI - ZA NAČIN, SAD - ZA VREME.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

73

z.107. Kako glasi infinitivna, a kako prezentska osnova glagola DIĆI, PLESTI, KANUTI, GRISTI?

r.107. Infinitivna Prezentska

DIĆI - DIG DIGNE PLESTI - PLET PLETE KANUTI - KANU KANE GRISTI - GRIZ GRIZE

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 74


NEKAKAV VO HTEO DA PIJE VODE, TE POŠTO NAĐE POD NEKOM STREHOM NEŠTO MALO NA DNU NEKAKVA LONCA, ON UVUČE GLAVU U LONAC DA SE NAPIJE.

r.108.

a) NEKAKA VO - nominativ,

b) VODE - genitiv,

c) POD NEKOM - instrumental, STREHOM

d) NA DNU - lokativ,

e) NEKAKVA LONCA - genitiv,

f) ON - nominativ,

g) GLAVU - akuzativ,

h) U LONAC - akuzativ. −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

75

z.109. Kojim vrstama pripadaju sledeće reči:

a) LEPOTA - imenica, b) IZ - predlog, c) JER - veznik, d) ETO - rečca (partikula), e) JESENAS - prilog, f) KAKAV - zamenica.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.110. Kakve su po značenju sledeće zamenice:

a) ON - lična, b) SVOJ - prisvojna (za svako lice) c) ONAJ - pokazna, d) KOJI - upitno-odnosna, e) NIKOJI - odrična, f) ONAKAV - pokazna, g) NEKO - neodređena.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 76

z.111. Prideve podvuci jednom crtom, a priloge sa dve u rečenicama:

U ŠIROKOM PROSTRANOM DVORIŠTU LOKALNE ŠKOLE SKUPILO SE JAKO MNOGO DELE, A ONDA SE IZNENADA KRENULO PREMA AUTOBUSIMA. NEPOZNATI ČOVEK JE VRLO GRUBO POSTUPAO SA LJUPKIM KUČENCETOM I BEZRAZLOŽNO GA MUČIO.

r.111. Pridevi: ŠIROKOM, PROSTRANOM, LOKALNE, NEPOZNATI, LJUPKIM.

Prilozi: JAKO, MNOGO, ONDA, IZNENADA, VRLO, GRUGO, BEZRAZLOŽNO.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

77

z.112. KATKAD MEĆAVA UTOLI, VJETROVI SE SMIRE, STIŠAJU. NIŠTA SE NE ČUJE, NIŠTA SE NE OSJEĆA DO NJIHOVO KRATKO, IZNEMOGLO DISANJE, I ONO LAGANO, DRHTAVO IZUMIRANJE VJETROVO ŠTO TREPTI I KLIZI PO SNIJEŽNOJ BJELINI OKO NJIH. Prepiši iz ovog odlomka (navodeći ih u obliku infinitiva): a) nesvršene glagole - OS(J)EĆATI SE,

TREPT(J)ETI, KLIZITI;

b) svršene glagole - UTOLITI, SMIRITI SE, STIŠATI SE; c) dvovidski glagol - ČUTI SE.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 78

z.113. NEKI SELJAK PRODA TRGOVCU KRAVU KOJA JE DAVALA DESET LITARA MLEKA DNEVNO. POSLE NEKOG VREMENA VIDI TRGOVAC SELJAKA I KAŽE MU DA NJEGOVA KRAVA NE DAJE VIŠE ONOLIKO MLEKA. Iz ovog teksta izdvoj sve zamenice i odredi im značenje i padež.

r.113. Zamenica Značenje Padež

NEKI neodređena nominativ KOJA (upitno) odnosna nominativ NEKOG neodređena genitiv MU lična dativ NJEGOVA prisvojna nominativ

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

79

z.114. NEKI ČOVEK IMAO JEDNOG PAPAGAJA, KOJEGA JE NAUČIO DA IZGOVARA SAMO REČI: “RAZUME SE”. JEDNOGA DANA ODNESE TAJ ČOVEK SVOGA PAPAGAJA U GRAD DA GA PRODA. “KO HOĆE DA KUPI MOGA PAPAGAJA ZA HILJADU DINARA?” – VIKAO JE ON NA TRGU.

Iz ovoga teksta izdvoj zamenice i odredi im značenje.

r.114. NEKI - neodređena, KOJEGA - (upitno) odnosna, TAJ - pokazna, SVOGA - prisvojna, GA - lična, KO - upitna, MNOGA - prisvojna, ON - lična.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 80

z.115. Na odgovarajućem mestu u tabeli stavi + za sledeće glagole ZASVETLETI, SNAĆI SE, CRTATI.

r.115. ZASVETLETI - svršeni-početno, neprelazni;

SNAĆI SE - svršeni-trenutno, povratni;

CRTATI - nesvršeni-trajni, prelazni.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.116. Glagol VUĆI napiši u obliku:

a) drugog lica jednine - VUCIJAŠE, imperfekta (VUČAŠE),

b) provog lica množine - VUCIMO, imperativa

c) glagolskog prideva - VUČEN (A, O), trpnog

d) trećeg lica jednine - VUČE, prezenta

e) trećeg lica množine - VUKOŠE, aorista

f) glagolskog priloga - VUKUĆI. sadašnjeg

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

81

z.117. IMAO OTAC SEDAM SINOVA, SEDAM SVAĐALICA. SVAĐAJUĆI SE, ZANEMARIŠE SAV KUĆNI POSAO I SVE IM POĐE NAOPAKO. BILO JE SEBIČNIH I RĐAVIH SUSEDA KOJI SE RADOVAHU NJIHOVOM SVAĐANJU. ZABRINUVŠI SE, NJIHOV OTAC JEDNOM OKUPI SINOVE OKO SEBE.

Iz ovog odlomka izdvoj glagolske oblike i napiši im naziv.

r.117. IMAO - (krnji) perfekat,

SVAĐAJUĆI SE - glagolski prilog sadašnji,

ZANEMARIŠE - aorist,

POĐE - aorist (i prezent),

BILO JE - perfekat,

SE RADOVAHU - imperfekat,

ZABRINUVŠI SE - glagolski prilog prošli,

OKUPI - aorist (i prezent). −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 82

z.118. Glagol BRIJATI napiši u obliku:

a) drugog lica jednine - BRIJAŠE, imperfekta

b) provog lica množine - BRIJMO, imperativa

c) glagolskog prideva - BRIJAN (A, O), trpnog

d) glagolskog priloga - BRIJUĆI, sadašnjeg

e) drugog lica množine - BUTETE , futura 2. BRIJALI – le, la,

f) trećeg lica množine - BI BRIJALI,

potencijala (BRIJALI BI),

g) drugog lica jednine - ĆEŠ BRIJATI futura 1. (BRIJAĆEŠ).

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

83

z.119. Na odgovarajućem mestu u tabeli stavi + za sledeće glagole:

r.119. PREKRAJATI - nesvršeni – učestali,

prelazni;

LEŽATI - nesvršeni – trajni, neprelazni;

DOVUĆI SE - svršeni – završno, povratni.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 84

z.120. Navedene glagole napiši u traženim oblicima:

Glagoli: ISEĆI 1. lice množine OPLESTI 2. lice jednine

r.120. Aorist: - ISEKOSMO,

OPLETE; Pluskvamperfekat: - BILI SMO (BESMO, BEJASMO) ISEKLI,

BIO SI (BEŠE BEJAŠE) OPLEO; Imperativ: - ISECIMO,

OPLETI; Prezent: - ISEČEMO,

OPLETEŠ. −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

85

z.121. Glagol JESTI napiši u obliku:

a) glagolskog - JEDEN (A,O), prideva trpnog

b) trećeg leca množine - JEĐAHU,

imperfekta (JEDAHU),

c) glagolkog priloga - JEDUĆI, sadašnjeg

d) trećeg lica množine - JEDOŠE,

aorista

e) drugog lica jednine - JEDI, imperativa

f) trećegl lica jednine m.p. - BIO JE JEO,

pluskvamperfekta (ON JE BIO JEO, (ON) BEJAŠE (BEŠE) JEO.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 86

z.122 Koje značenje povezuje sledeće nizove imenica:

a) KOMADINA, RUČETINA,

KUĆERINA, KNJIŽURINA, CEVČINA.

b) VESELJAK, SREĆNIK, BRBLJIVAC, BRKAJLIJA, DUGONJA.

c) BRALE, SEJA, POSPANKO, STRIKAN, MEDA.

d) RIĐAN, ŠARONJA, SIVAC, BELKA, KREKETUŠA.

e) POJAČALO, UPALJAČ, BUŠILICA, CEDILJKA, DRLJAČA.

r.122.

a) augmentativ (uvećanica) b) nisilac osobine, c) hipokoristik (reč od mila), d) životinja, e) predmet, (stvar, sredstvo, sprava).

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

87

z.123. Podvuci prefikse u sledećim rečima:

PROHLADNO, OKOVATI, NAJESTI SE, ULETETI, NEZNANJE, OSREDNJI, UVESTI.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.124. U sledećim rečima podvuci sufikse:

BRKAJLIJA, POLAZIŠTE, PILENCE, UDAVAČA, KAMIČAK, PRATILJA, TORBETINA.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 88

z.125. Reči iz sledećeg niza razvrstaj u sinonimske parove (reči istog ili sličnog značenja):

HRABRITI, ŽIVOPISNO,, ČUDOVIŠTE, VAŽAN, BORBENOST, ŽALOSTAN, ZAO, RADAN, NAKAZA, SRČANOST, TUŽAN, SOKOLITI, SLIKOVITO, MARLJIV, OPAK, ZNAČAJAN.

r.125. HRABRITI - SOKOLITI ŽIVOPISNO - SLIKOVITO ČUDOVIŠTE - NAKAZA VAŽAN - ZNAČAJAN BORBENOST - SRČANOST ŽALOSTAN - TUŽAN ZAO - OPAK RADAN - MARLJIV

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.126. Podvuci koren (korenski deo) reči u sledećim primerima:

TRAVARICA, BUKOVAČA, CIGLANA, NIŠTARIJA, PEKARA, OVČETINA, DEVOJČURA, JAGNJEŠCE.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

89

z.127. Podvuci skliožene reči:

UKNJIŽITI, KNJIŽAR, KNJIŽNI, KNJIGOVEZAC, PROKNJIŽITI, KNJIŽEVNIK, KNJIGOVOĐA, KNJIŽEVNOST, KNJIGONOŠA, KNJIGOLJUBAC, KNJIŽICA.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.128. U sledećim rečima podvuci sufikse:

BREŽULJAK, GOVORANCIJA, KAZALJKA, DETEŠCE, KNJIŽARA, GOLUPČIĆ, AFRIKANAC, BUKTINJA.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 90

z.129. Podvuci dijalektizme (neknjiževne reči) usledećem odlomku:

ONI ME, DABOME, OPAZIŠE, POČEŠE DA SE DERU: “STOJ”DI SI POŠLA! VRĆI SE OVAM!” AL MALO DOCKAN. TRČIM JA ŠTO BOLJE MOGU, NA NJINU VIKU SE NE OSVRĆEM. ALAL VI VERA AKO ME STIGNETE. SVUD NAOKOLO NEKE KUĆE, AL KOJA JE ONA DI TREBA DA UTRČIM. MORE, MISLIM SE ULAZI U PRVU KOJA NAIĐE. PA SE TAM SNALAZI I RASPEKLJAVAJ.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.130. Napiši antonime sledećih reči:

a) OTVORITI - ZATVORITI, b) ŠIROK - UZAK, c) ĆUTATI - GOVORITI, d) DAVNO - SKORO (NEDAVNO), e) MLADOST - STAROST, f) PROŠLOST - SADAŠNJOST, g) BLIZU - DALEKO, h) SITAN - KRUPAN.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

91

z.131. Napiši imenicu sa značenjem ženske osobe, stanovnice naseljenog mesta, kraja, države ili kontinetna:

a) AUSTRALIJA - Australijanka, b) MALTA - Maltežanka, c) GROCKA - Gročanka, d) NOVA VAROŠ - Novovarošanka, e) JERMENIJA - Jermenka, f) ROMANIJA - Romanijka.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.132. Podvuci zastarele reči u narednom odlomku:

KAD BIH GOD BIO U CRKVI, SAKRIO BIH SE U OLTAR, DOČEPAO BIH SE VLAŠKOG KAZANIJA ILITI POUČENIJA, PAK BIH ČITAO DO SAVRŠENJA CRKOVNOGA PRAVILA, A TOLKOVANIJE MOGA MAGISTRA MI JE POMOGLO.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 92

z.133. Podvuci koren reči u sledećim primerima: SESTRIĆ, NOĆIVATI, VEČERATI,

VEKOVNI, CVETIĆI, SRBIJA, BRDSKI. −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.134. Od sledećih imenica izvedi glagole:

GUK - GUKATI GRGOLJ - GRGOLJITI (GRGOLJATI), KLOKOT - KLOKOTATI, ŠUM - ŠUMETI (ŠUMITI);

Koju jezičko-stilsku pojavu (stilsku figuru) ilustrujeu ove imenice i glagoli?.

ONOMATOPEJU −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

93

z.135. RIĐAN, IGRALIŠTE, BAKRAČ, PRVAK, IZNUTRICA, HLADNOĆA, CARINIK, MNOŽINA, KOSIDBA, DESETAR, NAPREDAK, DUGONJA, ODMETNIK, GLASINA, PETINA.

Imenice iz datog niza razvrstaj na one koje su nastale od:

a) imenica - BAKRAČ, CARINIK, GLASINA;

b) glagola - IGRALIŠTE, KOSIDBA, ODMETNIK;

c) prideva - RIĐAN, HLADNOĆA, DUGONJA;

d) brojeva - PRVAK, DESETAR, PETINA;

e) priloga - IZNUTRICA, MNOŽINA, NAPREDAK.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 94

z.136. Izvedi prideve od sledećih reči:

a) BLISKI ISTOK - bliskoistočni, b) AZIJA - azijski, c) RUŽICA - Ružičin, d) KRIVA PALANKA - krivopalanački, e) TRŠIĆ - tršićki, f) ATLANTIK - atlantski.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.137. Pomoću prefiksa PO- obrazuj nazive krajeva uz reke:

a) MORAVA - Pomoravlje, b) SAVA - Posavina (Posavlje), c) TISA - Potisje, d) DRINA - Podrinje, e) DUNAV - Podunavlje, f) LIM - Polimlje.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

95

z.138. NOŽIĆ, NOSINA, DEČURLIJA, SUNAŠCE, RUČERDA, BABUSKERA, RIBICA, SEKA, DEVOJČURA, KUĆETINA, ORAŠČIĆ.

Izdvoj iz datog niza:

a) deminutive i hipokoristike b) aigmentative i pejorative.

r.138. a) NOŽIĆ, SUNAŠCE, RIBICA, SEKA, ORAŠČIĆ;

b) NOSINA, DEČURLIJA, RUČERDA,

BABUSKERA, DEVOJČURA, KUĆETINA.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 96

z.139. Objasni značenje sledećih ustaljenih izraza (fraza):

a) PALA MU ZAVESA SA OČIJU, b) TRNOVIT JE PUT DO ZVEZDA, c) DRŽATI KONCE U SVOJIM

RUKAMA, d) DOČEKATI SE NA NOGE, e) ČITAVU KUĆU NA GLAVU DIĆI f) OBRATI ZELEN BOSTAN.

r.139.

a) postalo mu je jasno ono što je dotad bilo nejasno,

b) s mukom, s naporom i stvaralačkim radom dolazi se do priznanja i do slave,

c) držati, uzeti vlast, upravu nad čim; ne puštati vlast, upravu (nad čim),

d) vešto se izvući iz teškog položaja, e) uzbuniti, uznemiriti sve ukućane, f) loše s provesti, rđavo proći, nastradati.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

97

z.140. Ispiši imena stanovnika sledećih gradova:

a) ŠID - Šiđanin, b) ADA - Adačanin, c) PERAST - Peraštanin, d) IRIG - Irižanin, e) KIKINDA - Kikinđanin, f) KRUŠEVAC - Kruševljanin.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.141. BAKA, TRAVULJINA, ZVONCE, PLANINČINA, ŽABETINA, LISTAK, TRAVICA, PRUTINA.

Izdvoj iz datog niza:

a) deminutive i hipokoristike b) augmentative i pejorative.

r.141. a) BAKA, ZVONCE, LISTAK, TRAVICA,

b) TRAVULJINA, PLANINČINA,

ŽAVETINA, PRUTINA. −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 98

z.142. PUTARINA, PUTEVI, PUTOKAZ, PUTOPISNI, PUT, PUTNI, PUTIĆ, UPUTITI, PUTOVATI, USPUTNI.

Reči razvrstaj na:

a) proste (neizvedene) - PUTEVI, PUT,

b) izvedene - PUTARINA; PUTNI, PUTIĆ, PUTOVATI;

c) složene - PUTOKAZ, PUTOPISI, UPUTITI, USPUTNI.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.143. U navedenom nizu podvuci složenice: SKUPITI, CVETATI, BOLOVATI,

OZIDATI, UPASTI, MASTITI, OBNOVITI, VIKNUTI, ISPITATI, ZAMISLITI, NOĆIVATI.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

99

z.144. ŠKLJOCATI, LUDOVATI, KASNITI, ROJITI SE, ISELJAVATI, JAČATI, VAGATI, SKAKATI, BUĆNUTI, PONOVITI, KAPNUTI, KUCATI, NOĆITI, KISELITI, IZNENADITI, ISKOPAVATI.

Glagole iz navedenog niza razvrstaj na one koji su nastali od:

a) glagola - ISELJAVATI, SKAKATI, ISKOPAVATI;

b) imenica - ROJITI SE, VAGATI, KAPNUTI, NOĆITI;

c) prideva - LUDOVATI, JAČATI, KISELITI;

d) priloga - KASNITI, PONOVITI, IZNENADITI;

e) uzvika - ŠKLJOCATI, BUĆNUTI, KUCATI.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 100

z.145. Podvuci izvedenice u sledećem nizu: ISPISATI, PROTIVITI SE, ZVECNUTI,

OLAKO, NEČIJI, MAJČINSKI, GLUVONEM, IMENOVATI, SAKRITI, RUMENKAST, PČELARSTVO, OMALEN, JUČERAŠNJI.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.146. Podvuci prefikse u rečima: RAZVRSTATI, ISHRANITI, OBLETETI,

USTREPTETI, PRISTUPITI, OTPISATI, SLETETI.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.147. Napiši imenicu sa značenjem muške osobe, stanovnika grada:

a) VRBAS - Vrbašanin, b) PANČEVO - Pančevac, c) DANILOVGRAD - Danilovgrađanin, d) ĐAKOVICA - Đakovičanin, e) VIŠEGRAD - Višegrađanin, f) ŠAMAC - Šamčanin-

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

101

z.148. Uspravnim crtama podeli složene rečenice na proste. Obeleži ih brojevima i odredi vrstu naporednih odnosa među nezavisnim predikatskim rečenicama.

(1) TREBA MU MLEKA NABAVITI, /

(2) JAJA OBARITI / (3) ILI PAK TOPLO JELO PRIPREMITI, / (4) A POSAO NE ČEKA. / (5) STEGNEM SRCE / (6) I OSTAVIM GA DOMAĆICI NA ČUVANJE. / (7) ČITAV DAN S NJOM BUDE, / (8) SAMO PRESPAVA SA MNOM.

(1-2) sastavni, (2-3) rastavni, (3-4) suprotni, (5-6) sastavni, (7-8) isključni.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 102

z.149. Podvuci sve atribute (i atributske skupove) u sledećim rečenicama:

a) PO RAPAVOJ KORI PITOMOG

BAGREMA IGRALA SE BLAGA MESEČEVA SVETLOST.

b) DAH POKOŠENE TRAVE ŽIVEĆE JOŠ OVU NOĆ, JER DUŠA TRAVA JE VLAŽNA, A TA VLAGA JE MOKRA I ZELENA.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.150. Uspravnim crtama podeli složenu rečenicu na proste (proširene) i obeleži ih brojevima:

(1) BIO JE STIGAO DO GRANICE

ZEMLJIŠTA / (2) O KOME SE PRIČALO PO SELIMA I ZEMUNICAMA NJEGOVIM, / (3) I SVET, / (4) KOJI SE NASTAVLJAO POSLE, / (3) BIO JE NEPOZNATI, NEIZVESNI SVET, / (5) IZ KOJEG JE ZNAO / (6) DA ĆE SE VRATITI SA GOMILOM MRTVIH.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

103

z.151. Odredislužbu (funkciju) podvučenih rečeničnih članova:

RADE, MOJ `DJED, ZA OVU PRILIKU SE LIJEPO OBUKAO, STAVIO NA GLAVU NOVU ŠUBARU I UZEO ME ZA RUKU.

r.151. a) RADE - subjekat, b) MOJ DJED - apozicija, c) LIJEPO - priloška (glagolska) odredba (za način), d) SE OBUKAO - predikat, e) NA GLAVU - priloška (glagolska) odredba (za mesto), f) ŠUBARU - (pravi, bliži) objekat, g) ME - (pravi, bliži) objekat, h) ZA RUKU - (nepravi, dalji) objekat.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 104

z.152. Koju službu (funkciju ) imaju reči u rečenici:

NA PRAGU TIJANA, MAJKA NAŠA, ODMERI ZABRINUTO NAJMLAĐEG SINA U POCEPANOJ ODEĆI

r.152.

a) NA PRAGU - priloška (glagolska), odredba za mesto;

b) TIJANA - subjekat;

c) MAJKA NAŠA - apozicija;

d) ODMERI - predikat;

e) ZABRINUTO - priloška (glagolska), odredba (za način);

f) NAJMLAĐEG - objekat; SINA

g) U POCEPANOJ - atribut. ODEĆI

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

105

z.153. U sledećim rečenicama podvuci subjekat (subjekatsku sintagmu) i odredi mu vrstu:

a) RUČAK SE POSTAVI, A

MEĐEDOVIĆ SE NAKLOŠI TE POJEDE SVE, I JOŠ DA JE BILO.

gramatički subjekat b) STARCU SE GRDNO SMUČI I

LJUTO GA ZABOLI.

logički subjekat c) NE BEJAŠE VIŠE NA LIVADI

PORED SELA UZNEMIRENE STOKE I PREPLAŠENIH SELJANA.

logički subjekat d) PUTEM PORED REKE KRETAHU SE

DUGE KOLONE NATOVARENIH KONJA I KOLA.

gramatički subjekat

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 106

z.154. U narednim složenim rečenicama podvuci zavisne rečenice, obeleži ih brojevima i odredi im vrstu prema značenju:

a) ALI NE ZABORAVITE DA NIKO OD VAS NE BI SJEDIO TU GDJE SJEDI DA JA NISAM TRESNUO SVOJOM KESOM.

b) SMATRALI SU ISTO TAKO VRLO RĐAVIM DA ČOVEK GAZDA-KORNIJEVA UGLEDA, I KOJI SE DOTADA PONAŠAO KAKO DOLIKUJE, IDE SADA ULICAMA KAO PRAVI CIGANIN.

r.154. a) 1. DA NIKO OD VAS NE BI SJEDIO

TU - izrična; 2. GDJE SJEDI - mesna; 3. DA JA NISAM TRESNUO SVOJOM KESOM - uslovna;

b) 1. DA ČOVEK GAZDA-KORNIJEVA UGLEDA IDE SADA ULICAMA KAO PRAVI CIGANIN - izrična;

2. KOJI SE DOTADA PONAŠAO - odnosna;

Realni brojevi

107

3. KAKO DOLIKUJE - načinska (pogodbena).

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.155. VOJNIK SE ZAHVALJIVAŠE NEPRESTANO SA: “HVALA, BRAĆO!”, “HVALA, BRAĆO!”, ALI MU GLAS POSTAJAŠE SVE VIŠE I VIŠE ZAGUŠLJIV. TE DVE REČI POČEŠE DOBIJATI ODSUTAN RITAM, KAO U SLEPCA NA VAŠARU, I ON KAO DA SAD PRVI PUT OSETI DA JE BOGALJ I PROSJAK. I NAJZAD PROSUŠE SE TIHE, KRUPNE SUZE, KAO MAJSKA KIŠA.

Iz navedenog odlomka izdvoj:

a) imenske - POSTAJAŠE predikate ZAGUŠLJIV, JE BOGALJ I PROSJAK;

b) proste glagolske - SE ZAHVALJIVAŠE, predikate OSETI, PROSUŠE SE;

c) složen glagolski - POČEŠE DOBIJATI. predikat

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 108

z.156. Odredi vrstu nezavisnih rečenica prema komunikativnoj funkciji:

1. ZAR MENI BLAGO TOLIKO SVE? 2. DONESI MI TO ODMAH! 3. ŽIV MI BIO, SINKO! 4. KAKVIM MI BOGATSTVOM

RASPOLAŽEMO!

r.156. 1. upitna, 2. zapovedna, 3. željna, 4. uzvična.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

109

z.157. Uspravnim crtama podeli složene rečenice na proste. Obeleži ih brojevima i odredi vrstu naporedenih odnosa među nezavisnim predikatskim rečenicama.

(1) BIO JE SAV POMODRIO U LICU, / (2) I DRHTAO JE. / (3) SIMHA JE BRZO SKOČILA S RAKIJSKOM BOCOM, / (4) ALI VEĆ JE RIĐOKOSI JAKOV BIO TRESNUO PESNICOM O STO. / (5) BIO JE I OTVORIO VRATA / (6) ILI ZAKORAČIO, / (7) ALI TADA SE ODJEDNOM OKRENUO / (8) I POČEO PRIBRANO, TIHO. / (1-2) sastavni, (3-4) suprotni, (5-6) rastavni, (6-7) suprotni, (7-8) sastavni.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 110

z.158. Podvuci glagolske oblike i odredi s kojim su značenjem upotrebljeni u datim rečenicama:

a) BIO JEDAN LOVAC, PA KAD JEDNOM

OTIDE U LOV U PLANINU, IZIĐE PREDA NJ OVAN SA ZLATNOM VUNOM. pripovedačko (istorijsko, narativno) značenje.

b) MAJO, DOŠLA RAZREDNA I DONELA SVESKE SA KONTROLNIM ZADACIMA! pravo (osnovno) značenje.

c) ČOBAN POĐE KROZ ŠUMU I TAMO ČUJAŠE I RAZUMEVAŠE SVE ŠTO GOVORE TICE I TRAVE. pripovedačko (istorijsko, narativno) značenje

d) SA OVIM ĆE MESECOM ZAVRŠITI PRVO POLUGODIŠTE, PA ĆEMO SE MESEC DANA ODMARATI. pravo (onovno) značenje.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

111

z.159. Odredi padež i funkciju (službu) sledećih podvučenih primera:

a) MORA SE PRIZNATI DA JE

NOVOPRIDOŠLIM ĐACIMA BILO VRLO PRIJATNO MEĐU NAMA. Padež: - DATIV, Funkcija: - (logički) subjekat;

b) ŠKOLA U NAŠEM SUSEDSTVU BILA JE UVEK PUNA DECE. Padež: - LOKATIV, Funkcija: - atribut;

c) I TADA SE NAGLO ZAGLEDAH U SUNCE I BISTRO NEBO. Padež: - AKUZATIV, Funkcija: - (nepravi, dalji) objekat;

d) IZNENADIH SE KAD ZA STOLOVIMA ZATEKOH GOMILU LJUDI. Padež: - INSTRUMENTAL, Funkcija: - priloška (glagolska)

odredba (za mesto/mesta) −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 112

z.160. Podvuci sve zavisne članove imeničkih sintagmi u odlomku:

U DALJINI, SA PLANINSKIH OVRŠAKA, RAZLIJEGALO SE PO UZNEMIRENOJ ZIMSKOJ NOĆI STUDENO VIJANJE GLADNIH VUKOVA, MIJEŠAJUĆI SE SA URLIKOM I LOMLJAVOM POBJEŠNJELIH VJETROVA, KOJI POTRESAJU ZEMLJOM, NOSEĆI GRDNE SMETOVE.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

113

z.161. MOGLO SE VIDETI KAKO OD TLA ODSKAČU U NEKU JEDINSTVENU FATAMORGANU. OČI, U KOJIMA SE BEŠE SKUPILA POSLEDNJA SVETLOST, UŽARENO SU IM SVETLUCALE, JEDINO JE PEVAČ MORAO-ONAJ KOJI JE BOLJE OD SVIH ZNAO DA JE SVE TO IPAK GOVOR, SAVLADANO OSEĆANJE I TAČNOST MAŠTE-RAZUMETI OVU PROMENU. I SAM JOJ JE NIO SLIČAN.

Iz navedenog odlomka izdvoj: a) imenske predikate b) proste glagolske predikate c) složene glagolske predikate.

r.161.

a) JE GOVOR, SAVLADANO OSEĆANJE I TAČNOST MAŠTE, JE BIO SLIČAN;

b) ODSKAČU, SE BEŠE SKUPILA, SU SVETLUCALE, JE ZNAO;

c) MOGLO SE VIDETI, JE MORAO RAZUMETI.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 114

z.162. Podvuci zavisne rečenice, obeleži ih brojevima i odredi im vrstu prema značenju:

a) KAD ČOBAN TO VIDI, STANE DA GLEDA ŠTA ĆE ZMIJA RADITI, JER SE OKO NJE SA SVIJU STRANA BILO ZAŽARILO

b) AKO IH UZME, SUTRA ĆE SE PRIČATI PO GRADU KAKO MU JE JAKOV BACIO DUKATE, KAO ŠTO SE PSU BACI KOMAD DEBELA MESA.

r.162.

a) 1. KAD ČOBAN TO VIDI - vremenska, 2. ŠTA ĆE ZMIJA RADITI - zavisnoupitna (izrična), 3. JER SE OKO NJE SA SVIJU STRANA BILO ZAŽARILO - uzročna;

b) 1. AKO IZ UZME - uslovna, 2. KAKO MU JE JAKOV BACIO DUKATE - izrična, 3. KAO ŠTO SE PSU BACI KOMAD DEBELA MESA - načinska (pogodbena).

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

115

z.163. Odredi padež i službu (funkciju) sledećih podvučenih reči:

1. DECA SU JELA KOLAČA I TORTI

DO MILE VOLJE. Padež: - GENITIV, Služba: - (bliži, pravi) objekat;

2. MESECIMA SMO ŽALILI ZA DIVNOM OSNOVNOM ŠKOLOM. Padež: - INSTRUMENTAL, Služba: - (napravi, dalji) objekat;

3. PRED SVIMA SAM POHVALJEN ZA MARLJIV RAD. Padež: - AKUZATIV, Služba: - glagolska (priloška)

odredba (za uzrok). −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 116

z.164. SMEH IZ UGLA UTIŠA, PORAZI I MLADIĆE IZ OLTARA PA SE IZGUBI U JECANJU MOKROM I VRELOM.

Odredi koju službu (funkciju) vrše i u kom su padežu sledeće reči:

a) SMEH

Padež: - NOMINATIV, Služba: - (gramatički) subjekat;

b) MLADIĆE Padež: - AKUZATIV, Služba - (pravi, bliži) objekat;

c) IZ OLTARA (u odnosu na mladiće) Padež: - GENITIV, Služba - atribur;

d) U JECANJU Padež: - LOKATIV, Služba - priloška (glagolska)

odredba (za način). −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

117

z.165. Uspravnim crtama podeli složene rečenice na proste. odredi vrstu naporednih odnosa među nezavisnim predikatskim rečenicama:

1. ILI GRMI / IL` SE ZEMLJA TRESE, / ILI BIJE MORE U BREGOVE? / - rastavni odnos;

2. OJ, LIJEPA ROSANDO, DJEVOJKO, JA ĆU ŽNJETI, / A TI SNOPLJE VEŽI, / JA GU GRLIT`, / A TI MENE LJUBI! / - suprotni odnos;

3. VOLIM S DRAGIM PO GORI ODITI, / GLOG ZOBATI, / S LISTA VODU PITI, / STUDEN KAMEN POD GLAVU METATI; / - sastavni odnos

4. SVE JUNAKE NA BROJ NABROJALA, / DO TRI NJENA DOBRA NE NABROJI; / - isključni odnos;

5. GODINA JE DOBRA, BILA, / AMBARI ĆE PUNI BITI. / - zaključni odnos.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 118

z.166. Odredi kakve su podvučene rečenice (zaokruživanjem slova ispred tačnog odgovora): 1. A ŠTA VAM JE SIN? KAZANDžIJA!

a) lična, b) bezlična, c) eliptična.

2. SVET SE RASKLONI U DVA REDA,

PUŠTAJUĆI NAPRED INVALIDA. a) lična, b) bezlična, c) pasivna.

3. NAJČEŠĆE SE RAZMIŠLJALO O

SKOROM ODLASKU NA PUT. a) lična, b) bezlična, c) pasivna

4. U TEME ZIDA ZABIJENO JE

STOTINE GVOZDENIH STUBOVA. a) bezlična, b) specijalna, c) pasivna

5. VEĆ DUGO NEMA AUTOBUSA. I?

a) lična, b) specijalna, c) bezlična.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

119

z.167. Podvuci sve atribute (i atributske skupove) u sledećem tekstu:

SA DESNE STRANE PROČELJA, U PRODUŽETKU KROVA, NA KUĆU SE NASLANJALA KOSA NASTREŠNICA, KOJA JE BILA, U STVARI, KROV JEDNOG USKOG OTVORENOG HODNIKA.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.168. Podvuci predikate u obliku pasiva u sledećem odlomku:

DRVENARIJA PROZORA BILA JE

PREMAZANA MRKOM BOJOM, DOK JE ČITAV SPOLJNI ZID KUĆE BIO OKREČEN, DAKLE BEO, IZUZEV “SOKLA”, ISTURENOG DONJEG DELA ZIDA PRI ZEMLJI, KOJI JE TAKOĐE BIO OBOJEN MRKOM BOJOM.

bila je premazana, je bio okrečen, je bio obojen.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 120

z.169. Podvučenim rečima odredi padež i značenje:

(1) O PRAZNICIMA PUTUJEMO (2) SA PRIJATELJIMA (3) NA MORE (4) RADI ODMORA.

r.169.

Padež Značenje

1. LOKATIV vremensko, (značenjevremena);

2. INSTRUMENTAL socijativno (značenje društva);

3. AKUZATIV mesno, (značenje mesta, pravca, cilja)

4. GENITIV namera (cilj). −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.170. U sledećem tekstu podvuci imeničke sintagme:

NEMARNO JE PROLETAO VLAŽAN, KRUPAN SNEG. GUSTA MAGLA SE SPUŠTALA SVE NE GUŠEĆI TESAN VIDIK POD VELIKOM PLANINOM. U GRANAMA STARE TREŠNJE GAKALA JE KRUPNA VRANA, KAO DA NAPOMINJE DA JE SVE PUSTO.

Realni brojevi

121

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−− z.171. Podvuci oblike genitiva i odredi s kojim su

značenjem upotrebljeni u sledećim rečenicama:

a) IAKO SU GLASNO GOVORILI, ŠUM

VETRA IH JE NADJAČAVAO. - prisvojno (posesivno) značenje, (ablativno);

b) NEOBIČNI ZVUKOVI SU DOLAZILI IZ OBLIŽNJE KUĆE NA BREGU. - ablativno značenje;

c) NA TRPEZI JE OSTALO I MESA, I HLEBA, I PIĆA, JER JE DONETO PREVIŠE. - deono (partitivno) značenje;

d) BILA JE TO GRAŠEVINA FINIH LINIJA I UMETNIČKI ODABRANIH DETALJA. - opisno (kvalitativno) značenje.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 122

z.172. Odredi padež i njegovo značenje u podvučenim rečenicama:

1. SVAKE GODINE SMO MAJCI NA

ROĐENDAN DONOSILI KNJIGU. Padež: DATIV, Značenje: namena;

2. MOJ BRAT JE TADA BIO VESELOG I NASMEJANOG LICA. Padež: GENITIV, Značenje: kvalitativno (opisno);

3. JASNA SE ŠETALA S DRUGARICOM PO ŠKOLSKOM DVORIŠTU. Padež: INSTRUMENTAL, Značeje: društvo (socijativno).

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

123

z.173. Odredi službu (funkciju) podvučenih rečeničnih članova: IZ UČIONICE NA DRUGOM SPRATU DOLAZILI SU OVAMO PREJAKI GLASOVI UČENIKA.

r.173. IZ UČIONICE - priloška (glagolska) odredba (mesta / pravaca);

NA DRUGOM - atribut; SPRATU (u odnosu na Iz učionice)

OVAMO - priloška (glagolska) odredba (mesta/pravca)

PREJAKI - atribut;

GLASOVI - subjekat;

UČENIKA - atribut. −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 124

z.174. Podvuci subjekte (subjekatske skupove) u sledećem odlomku:

NA OKRAJKU ČISTINE DESILA SE NEOČEKIVANA STVAR. IZ SVOG PREKINUTOG POKRETA PALA JE ASKA, A VUK JE KAO ZELENA SENKA KLISNUO U ŠUMU. ČOBANI SU STRČALI I NA RAVNOM MESTU NAŠLI ONESVEŠĆENU ASKU. NIKAKVE POVREDE NIJE BILO NA NJOJ, ALI JE LEŽALA U ŠUMSKOJ TRAVI KAO MRTVA. IZA VUKA JE OSTAO KRVAV TRAG.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.175. U navedenim sintagmama podvuci glavnu reč.

ŠIROKA ULICA, PARČE HLEBA, JAKO LEPO, VEOMA SIROMAŠAN, ŠEŠIR OD ZMIJSKE KOŽE, VRLO OPASNO.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

125

z.176. Odredi vrstu podvučenih zamisnih rečenica (po značenju):

a) KAD BI LOVILI, ONI BI ĆUTALI,

MRGODNI U SVOJOJ STROGOSTI, JER RIBE SVE ČUJU. vremenska - uzročna;

b) I MADA ČITAVI SOKACI BEHU

PUSTI, ONI SU, PO MRAKU, NASLUTILI ONO ŠTO SU TRAŽILI. dopusna - odnosna.

(važan je redosled u odgovoru) −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 126

z.177. Uspravnim crtama podeli složene rečenice na proste. Obeleži ih brojevima i odredi vrstu naporednih odnosa mežu nezavisnim predikatskim rečenicama.

(1) JA SE NISAM UPLAŠIO NJEGOVE

PRETNJE / (2) VEĆ SAM PRUŽIO RUKU / (3) ALI, NA MOJE VELIKO ZAPREPAŠĆENJE, ON JEDNIM ZAMAHOM SMAČE POJAS SA SELJAKOVIH LAKATA, / (4) ŠČEPA GA ZA VRAT, / (5) NATUČE MU KAPU NA OČI, / (6) OTVORI VRATA / (7) I IZGURA GA NAPOLJE / .

(1-2) suprotni, (2-3) suprotni, (3-4-5-6-7) sastavni.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

127

z.178. Odredi kakvo je slaganje predikata sa subjektom prirodnog muškog roda (po obliku ili značenju) u sledećim rečenicama:

a) IZNENADA SE SKITNICA POJAVIO

NA NAŠIM VRATIMA. - po značenju;

b) TA PRIČALICA SE PONOVO JAVILA. - po obliku;

c) MUŠTERIJA JE ZAHTEVALA RAČUN. - po obliku;

d) PIJANICA JE I DALJE VIKAO. - po značenju;

e) TRVDICA JE BILA UPORNA. - po obliku.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 128

z.179. Odredi koju službu (funkciju)vrše i u kom su padežu sledeće reči:

NJEMU SE TOG TRENUTKA SMUČILO I ON SE NALJUTIO NA ROĐAKA. ODLUČIO JE DA MU SVE ODMAH TU, NA ULICI SRUČI.

r.179. a) NJEMU

Padež: - DATIV, Služba: - (logički) subjekat;

b) TOG TRENUTKA Padež: - GENITIV, Služba: - priloška (glagolska)

odredba za vreme;

c) ON Padež: - NOMINATIV, Služba: - subjekat;

d) NA ROĐAKA Padež: - AKUZATIV, Služba: - (nepravi dalji) objekat;

e) MU Padež: - DATIV, Služba: - (nepravi dalji) objekat;

Realni brojevi

129

f) SVE Padež: - AKUZATIV, Služba: - (pravi bliži) objekat;

g) NA ULICI Padež: - LOKATIV, Služba: - priloška (glagolska)

odredba za mesto. −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.180. Odredi službu (funkciju) podvučenih rečeničnih članova:

DRAGO BIJEŠE LUJI KAD VIDJE KAKO SU U JABLANA TRBUSI ZABREKLI.

r.180.

a) DRAGO BIJEŠE - predikat, b) LUJI - (logički) subjekat, c) VIDJE - predikat, d) U JABLANA - atribut, e) TRBUSI - subjekat, f) SU ZABREKLI - predikat.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 130

z.181. Podvuci zavisne rečenice i odredi im vrstu po značenju:

1. BILA JE TOLIKA MAGLA DA SE

NIŠTA NIJE VIDELO. - posledična;

2. KAKO BI NA VREME STIGAO U ŠKOLU, KRENUO JE DOSTA RANIJE. - namerna;

3. BILO MI JE JAKO TOPLO PREMDA SAM BIO LAKO OBUČEN. - dopusna;

4. DA JE BILO MALO VIŠE SREĆE, JA BIH DANAS IMALA DIPLOMU. - uslovna;

5. KAD SE TAKO PONAŠATE, NEĆU VAM NIŠTA REĆI. - uzročna.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

131


ELEM, PRIČA TAKO ONAJ TREĆI VESELI DED KAKO JE MLADIĆEM DOŠAO JEDNOGA DANA U MARKOVE DVORE, PA, DOK IH JE RAZGLEDAO, UPITA GLAVNU SLUGU BI LI MOGAO VIDETI I KRALJEVIĆA MARKA I ORUŽJE. – SABLJE I BUZDOHANA POKAZATI TI NE MOGU, JER SU U NJEGA.

r.182. 1. KAKO JE MLADIĆEM DOŠAO

JEDNOGA DANA U MARKOVE DVORE - izrična;

2. DOK IH JE RAZGLEDAO - vremenska;

3. BI LI MOGAO VIDETI I KRALJEVIĆA MARKA I ORUŽJE - zavisnoupitna (izrična);

4. JER SU U NJEGA - uzročna.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 132

z.183. Subjekte podvuci jednom, a predikate sa dve crte u odlomku:

JABLAN POJEDE. KRENUŠE

KNEŽEVOJ KUĆI. VRANE PROLIJEĆU IZ OKOLNIH ŠUMARAKA I PADAJU NA KUKURUZE. STRAŠILA NA OGRADAMA LEPRŠAJU SE. STOKA SE IZGONI NA PAŠU.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

133

z.184. U narednim primerima podvuci rečenične članove ili članeve sintagmi koji su u naporednom odnosu, odredi tip naporednog odnosa kao i funkciju koju ti naporedni članovi vrše:

a) SUNCE JE VEĆ POČELO ZA BRDA

DA ZAPADA, A ON JE JOŠ OPKOLJAVAO TRAVOKOSNE MAKVE I GUSTE JELAKE. - sastavni odnos, - (pravi, bliži) objekat;

b) PRAŠINA, ZNOJ I SITNE CRNE MUŠICE BEHU MU SE ZALEPILE NA NOZDRVE. - sastavni odnos, - subjekat;

c) KAO I MAGLE ŠTO SU LEBDELE NISKO, RASKIDAŠE SE, U NJIHOVIM MISLIMA, I SLIKE NJIHOVIH ŽENA I DECE. - sastavni odnos, - atribut.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 134

z.185. Podvuci sve atribute (i atributske skupove) u sledećem odlomku:

I PJESMA RADA I

RASPLAMTJELE MLADOSTI, PJESMA USKIPTJELE, NEOBUZDANE PLANINSKE SNAGE UZ OŠTRI FIJUK KOSA I SRPOVA RAZLIJEGALA SE SILNO, PROTEGNUTO, U VRELOM DRHTANJU BIJELIH OBLIH GRLA, ISPOD POMODRELIH GORSKIH VISOVA.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.186. Predikatske (proste, proširene) rečenice u sledećoj složenoj ragraniči uspravnom crtom. Podvuci oblike glagolskog priloga prošlog.

IZUVŠI CIPELE I SKINUVŠI KAPUT, PREĐOH MIRNO DO FOTELJE / I SEDOH NE PROGOVORIVŠI NJEDNE REČI.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

135

z.187. Proste (predikatske) rečenice razgraniči uspravim crtama, a zatim podvuci nezavisne (predikatske) rečenice.

PRELAZIŠ TI, / GLEDAŠ / GDE ĆEŠ

DA STUPIŠ, / PRVO OPROBAŠ KAMEN / DA LI JE ON DOSTA STA STALAN, / PA ONDA, ZANIHAV SE, I UZDIGNUVŠI GLAVU, LAKO, KAO SRNA SKOČIŠ NA NAŠU STRANU.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 136


a) Poneki otpuhne duboko kad se uspne na

brdo. Mnogo se žurimo da bismo sigli na cilj. Popeli smo se na najvišu tačku odakle vidimo ljišku dolinu u velikoj dubini.

b) Duge puške, okovane bakrom i srebrom, što ih je puk nosio kao batine, razdirale su kožu, na desnom ramenu. Fišeci se otembesiše o šije ljudske, tako da je puk hodio sav raskrečen, kao da su mu čvornate panjeve privezali za tur.

r.188. a) 1) KAD SE USPNE NA BRDO

vremenska;

2) DA BISMO STIGLI NA CILJ namerna;

3) ODAKLE VIDIMO LJIŠKU DOVINU U VELIKOJ DUBINI odnosna;

Realni brojevi

137

b) 1) ŠTO IH JE PUK NOSIO KAO BATINE

odnosna; 2) TAKO DA JE PUK HODIO SAV

RASKREČEN Posledična 3) KAO DA SU MU ČVORNATE

PANJEVE PRIVEZALI ZA TUR načinska (poredbena).

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.189. U sledećim rečenicama podvuci rečenične članove ili članove sintagmi koji su u naporednom odnosu, odredi tip naporednog odnosam jkao i funkciju naporednih članova.

a) ONDA DVA SLEDEĆA DANA PEVA

VISOKIM FALSETOM NEKAKO TUŽNE NEMAČKE I ČEŠKE PESME SVOGA ZAVIČAJA.

sastavni odnos , atribut; b) GOSTI NISU NA BRZU RUKU NEGO

SASVIM POLAKO ISPUNILI SVE STOLOVE.

Realni brojevi 138

suprotni odnos, priloška (glagolska) odredba (za način), c) BILI SU VEĆ ODLUČILI DA

USKORO POSETE ATINU ILI RIM, KAD IM SE TO DOGODI.

rastavni odnos, (pravi, bliži) objekat. −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.190. Odredi padež i službu (funkciju) podvučenih reči:

a) TOG SU JUTRA MNOGI PUTNICI

SVOJOM NEPAŽNJOM SEBE DOVELI U NEZGODNU SITUACIJU.

Padež, Instrumental, Služva:priloška (glagolska) odredba (uzroka); b) I PROŠE STARIM PRIJATELJIMA

CEO DAN U RADOSTI I VESELJU Padež: lokativ, Služba- priloška (glagolska) odredba (načina); c) NAPOKON SE SVI PRIHVATIŠE

KNJIGE I OLAKŠAŠE POSAO SVIMA.

Padež: genitiv, Služba (nepravi, dalji) objekat.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

139

z.191. Podvuci predikat u sledećim rečenicama i odredi mu vrstu:

1) UČENICI SU SE POČELI U

POSLEPODNEVNIM ČASOVIMA SKUPLJATI U DVORIŠTU ŠKOLE. (složen) glagolski predikat;

2) GRUPA DEČAKA JE UZ VELIKU VRISKU SKAKALA U VODU SA OGROMNOG KAMENA. (prost) glagolski predikat,

3) NJEGOVO JE PONAŠANJE U TOM TRENUTKU BILO VRLO RUŽNO. imenski predikat.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 140

z.192. Odredi padež i njegovo značenje u podvučenim rečima:

1) UZNEMIRENE PTICE SU

SKAKUTALE PO PREGREJANOM KROVU.

Padež; - Lokativ, Značenje: mesno (mesto); 2) FRIŽIDER JE BIO PUN RAZNOG

VOĆA I POVRĆA. Padež: Genitiv, Značenje: deono (partitivno), 3) AVION SE NEOBIČNO BRZO

PRIBLIŽAVAO OSVETLJENOM GRADU.

Padež: dativ, pravac (cilj). −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

141

z.193. Podvuci subjekat (subjekatski skup) u sledećim rečenicama:

1) U BEOGRADU SE MEĐU OMLADINOM

TENIS SVE VIŠE IGRA. 2) CELU NAŠU PORODICU OBRADOVAO

JE NJEGOV DOLAZAK PRED NOVU GODINU

3) U ŠKOLI NIJE DOZVOLJENO PUŠITI, A TO JE I RAZUMLJIVO,.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 142

z.194. OD TADA DRUGOVIMA NE POSTAVLJAM NIKAKV PITANJA I SAMO IM POŽELIM PUNO USPEHA NA KONTROLNOM ZADATKU. PRIČAM SA NJIMA O NEKIM DRUGIM STVARIMA, SVE DOK NE VIDIM NASTAVNICU U HODNIKU.

Izdvoj objekte (i objekatske skupove) i razvrstaj ih na: a) prave (bliže) objekte: b) neprave (dalje) objekte:

r.194. a) NIKAKVA PITANJA, PUNO

USPEHA, NASTAVNICU. b) DRUGOVIMA, IM, SA NJIMA, O

NEKIM DRUGIM STVARIMA. −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

143

z.195. U narednim primerima podvuci rečenične članove ili članove sintagmi koji su u naporednom odnosu, odredi tip naporednog odnosa, kao i funkciju koju ti naporedni članovi vrše:

a) UČTIV, ODMEREN I ELEGANTAN

GOSPODIN ODVEO JE SVEŠTENIKA I ŽENU U UPRAVNIČKU LOŽU.

b) NAŠI PRIJATELJI NISU UZELI HOTELSKU SOBU, NEGO PRENOĆIŠTE KOD PRIVATNIKA.

c) NADAM SE DA ĆEMO SE VIDETI U NEDELJU ILI SREDU.

r.195.

a) UČTIV, ODMEREN I ELEGANTAN- sastavni odnos – atribut; SVEŠTENIKA I ŽENU- sastavni odnos – (pravi, bliiže) objekat.

b) HOTELSKU SOBU, NEGO PRENOĆIŠTE KOD PRIVATNIKA – suprotni odnos (pravi, bliži) objekat.

Realni brojevi 144

c) U NEDELJU ILI SREDU – rastavni odnos – priloška (glagolska) odredba (za vreme).

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.196. U SENCI TVOJE KOSE MOJU STREPNJU RAZGONE BLISKA SUNCA TVOJIH OČIJU.

Za podvučene reči odredi padež i funkciju (službu).

r.196. a) U SENCI- lokativ-priloška (glagolska)

odredba (za mesto); b) MOJU STREPNJU- akuzativ- (prvi,

bliži) objekat; c) BLISKA SUNCA- nominativ,-

(gramatički) subjekat; d) TVOJIH OČIJU- genitiv – atribut. (u odnosu na bliska sunca)

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

145

z.197. Podvuci zavisne članove imeničkih sintagmi u sledećem tekstu:

A PUTNICI, UMORNI PEŠACI KOJI, ZA

ŽARKE OMORINE, JEDVA DOČEKAJU DA SE U NJENOME HLADU ISPRUŽE, DA SE ZANESU ČAROBNOM MUZIKOM PLAVETNILA I TOPAZOM NEŽNIH JABUKA KOJE PROVIRUJU I NJIŠUĆI SE ZDRAVIM IH SNOM USPAVLJUJU.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 146

z.198. Ispravi greške (bez skraćivanja) u pisanju velikog slova:

sveti apostol pavle, kolubarska bitka, acetisal, hrišćani, ujedinjene nacije, mletačka republika, realizam.

r.198. sveti apostol Pavle; Kolubarska bitka; Ujedinjene nacije; Mletačka republika. −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.199. U sledećoj rečenici nedostaju interpunkcijski znaci. Stavi ih!

VI ĆETE REČE PROFESOR USKORO

POSTATI SREDNJOŠKOLCI A TO JE DECO MOJA VAŠ I MOJ CILJ.

r.199. “VI ĆETE”, REČE PROFESOR,

“USKORO POSTATI SREDNJOŠKOLCI, A TO JE, DECO MOJA, VAŠ I MOJ CILJ”.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

147

z.200. Ispravi greške u pisanju velikog slova:

crnogorsko primorje, vladika danilo, presveta devica, istočno rimsko carstvo, kumova slama, avion boing, leonardo da vinči, velika gospojina.

r.200. Crnogorsko primorje, vladika Danilo, Presveta devica, Istočno rimsko

(Istočnorimsko) carstvo, Kumova slama, Leonardo da Vinči, Velika gospojina.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.201. Pisanim slovima napiši pravilno rečenicu: PRE NEGO ŠTO ĆE DOĆI U BEOGRAD

A TO JE BILO PRE DVE GODINE U OSNOVNU ŠKOLU JOVAN JOVANOVIĆ ZMAJ MARIJA MOJA NAJ BOLJA DRUGARICA JE ŽIVELA U BAČKOJ U BAČKOM PETROVOM SELU.

r.201. Pre nego što će doći u Beograd, a to je bilo

pre dve godine, u Osnovnu školu “Jovan Jovanović Zmaj”, Marija, moja najbolja drugarica, živela je u Bačkoj, u Bačkom Petrovom Selu.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 148

z.202. Podvuci pravilno napisane reči: SLUGI, SLUZI, VLADIKI, VLADICI,

CRNKI, CRNCI, ŠMINKI, ŠMINCI, EPOHI, EPOSI, MAČKI, MAČCI.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.203. Napiši sledeće reči ijekavskim izgovorom:

CVETIĆ - CVIJETIĆ, PRIPOVEDAČ - PRIPOVJEDAČ, SMEŠAN - SMIJEŠAN, DREMATI - DRIJEMATI, RAZUMEO - RAZUMIO, POBESNEO - POBJESNIO, GREH - GRIJEH, POBEĐEN - POBIJEĐEN.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

149

z.204. Pisanim slovima napiši pravilno rečenicu: KAD JE NAPOKON DOBIO PETICU A TO SMO SVI U KUĆI VEĆ DVA TRI MESECA I OČEKIVALI MALI MILAN NAŠE KUĆNO MEZIMČE JE OTIŠAO DO BAKA MARE KOJA ŽIVI NA BEŽANISKOJ KOSI I POHVALIO JOJ SE.

r.204. Kad je napokon dobio peticu, a to smo svi u kući već dva-tri meseca i očekivali, mali Milan, naše kućno mezimče, otišao je do baka Mare (baka-Mare), koja živi na Bežaniskoj kosi (,) i pohvalio joj se

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.205. Podvuci ispravno napisane oblike: HIGIENA – HIGIJENA,

HEMIJSKI – HEMISKI, MAČIJI – MAČJI, LONGPLEJ – LONKPLEJ, MEGDONALDS – MEKDONALDS, OTSELITI – ODSELITI, ZAPALJENJE – ZAPALENJE, STANBENI – STAMBENI, STRANPUTICA – STRAMPUTICA.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 150

z.206. Napiši pravilno pogrešno napisane primere:

do vraga, foto-ćelija, avio jedinica, ugljen-dioksid, ne izdržljiv, dan-danas, uzdravlje, remek delo, nesaznavši, Radio Beograd, kir-Janja.

r.206. fotoćelija, avio-jedinica, neizdržljiv,

u zdravlje, remek-delo, ne saznavši, kir Janja.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.207. Zaokružiti broj ispred rečenica koje su ispravno napisane:

1) Ispit se polaže 22. VI. 2000. godine. 2) Rezultati se objavljuju 25. VI 2000.

godine. 3) U odeljenju je 25 učenika. 4) Uzeo je dvadesetpet hiljada. 5) Stigao je kao 5 na cilj. 6) Važan mi je 9. 5. ove godine.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

151

z.208. Napiši rečima sledeće brojeve:

132, 8., 1592, XVI, 89, 124..

r.208. STO (STOTINU) TRIDESET (I) DVA; DVA; OSMI; HILJADU PETSTO (PET STOTINA) DEVEDESET (I) DVA; ŠESNAESTI; OSAMDESET (I) DEVET; STO (STOTINU) DVADESET (I) ČETVRTI.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.209. Napiši pravilno pogrešno napisane reči: HRVATI SE, ALAPLJIV, SNAJA, ČOHA,

HRĐA, RSKAVICA, RAZLADITI, KOŽUV, KUVATI, KIHNUTI, FALA.

r.209. RVATI SE, HALAPLJIV, RĐA,

HRSKAVICA, RASHLADITI, KOŽUH, HVALA.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 152

z.210. Podvuci pravilno napisane reči: PROTESTNI – PROTESNI,

ISPOŠĆEN – ISPOŠTEN, KRALJICIN – KRALJIČIN, TAČCI – TAČKI, HUMORESKI – HUMORESCI, DRAKSTOR – DRAGSTOR.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.211. U sledećim rečenicama nedostaju interpunkcijski znaci. Stavi ih! TI SE PRIJATELJU BRINI O SEBI REČE STROGO STARAC. JA TO ČIČA I ČINIM ODGOVORI MLADIĆ

r.211. “Ti se, prijatelju, brini o sebi”, reče strogo

starac. “Ja to, čiča, i činim”, odgovori mladić

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

153

z.212. Napiši skraćenice za sledeće primere:

staroslovenski – stsl. ; navedeno delo – n.d. ; Telegrafska agencija nove Jugoslavije – Tanjug ; množina – mn. ; ovoga meseca – o.m. ; Košarkaški savez Jugoslavije – KSJ ; vršilac dužnosti – v.d. .

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.213. Napiši sledće reči ijekavskim izgovorom:

PREMESTITI - PREMJESTITI, OCENITI - OCIJENITI, POSLEDICA - POSLJEDICA, ISCEPATI - ISCIJEPATI, GNEZDO - GNIJEZDO, ZVEZDICA - ZVJEZDICA, ŽIVEO - ŽIVIO, KORENČIĆ - KORJENČIĆ.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 154

z.214. JA SAM MOJU KARTU DONELA ALI NISI TI TVOJU. OVO JE FILM KOJEG NISI GLEDALA, A OD NIKOGA KARTU NEMOŽEMO DOBITI. U ovom se tekstu pojavilo nekoliko grešaka. Prepiši tekst i ispravi greške.

r.214. JA SAM SVOJU KARTU DONELA, ALI

NISI TI SVOJU. OVO JE FILM KOJI NISI GLEDALA, A NI OD KOGA KARTU NE MOŽEMO DOBITI.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.215. Podvuci ispravne oblike:

VOĆKI – VOĆCI PIJANISTKINJA – PIJANISKINJA MASKI – MASCI LJUSKI – LJUSCI SLUŠAOC – SLUŠALAC BANKI – BANCI BEZZVUČAN – BEZVUČAN KRIOCE – KRILCE

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

155

z.216. Napiši skraćenice za sledeće primere:

SVESKA – sv. ; ULICA – ul. ; TEKUĆE GODINE – t.g. ; INŽENJER – inž. ; I TAKO DALJE – itd. ; GIMNAZIJA – gimn. .

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.217. Podvuci pravilno napisane reči:

POPUSTLJIV – POPUSLJIV, TOPAO – TOPAL, PRIPOVETKI – PRIPOVETCI – PRIPOVECI, POŽEGI – POŽEZI, MILIJON – MILION, KORZIKI – KORZICI.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 156

z.218. U sledećim rečenicama stavi znake interpunkcije gde je to potrebno.

a) Marija ti se moja drugarice odlično snašla i to usred Londona.

b) Kad se vratio Jovan mi je rekao da je rad samo ogroman rad uslov za uspeh u belomsvetu.

c) Na skupu u Parizu glavnom gradu Francuske govorio je Marko Petrović a taj ima šta da kaže.

d) Škola je što je sve prijatno iznenadilo organizovala odličan turnir u košarci koji već ulazi u treću godinu svog postojanja.

r.218. a) (“)Marija ti se, moja drugarice, odlično

snašla, i to usred Londona(“). (-) Marija ti se, moja drugarice, odlično snašla, i to usred Londona.

b) Kad se vratio, Jovan mi je rekao da je rad, samo ogroman rad, uslov za uspeh u belomsvetu.

c) Na skupu u Parizu, glavnom gradu Francuske, govorio je Marko Petrović, a taj ima šta da kaže.

Realni brojevi

157

d) Škola je, što je sve prijatno iznenadilo, organizovala odličan turnir u košarci, koji već ulazi u treću godinu svog postojanja.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 158

z.219. Podvuci nazive južnoslovenskih jezika:

UKRAJINSKI, MAKEDONSKI, SLOVENAČKI, ČEŠKI, BUGARSKI, SLOVAČKI, SRPSKI, POLJSKI.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.220. Napiši nazive dela koja su navedeni autori objavili 1847. godine:

Petar Petrović Njegoš – Gorski vijenac, Đuro Daničić – Rat za srpski jezi i pravopis, Branko Radičević- Pesme, Vuk Karadžić – Nivi zavjet (prevod) (prevod Novog zavjeta).

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.221. Crnorizac Hrabar napisao je ĆIRILICOM raspravu O PISMENIMA.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.222 Iz sledećeg niza slova zaokruži ona koja je Vuk Karadžić uneo u reformisanu ćirilicu:

Đ, R, NJ, B, J, P, Ć, LJ, K, Dž.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

159

z.223. Miroslavljevo jevanđelje pisano je SRPSKOSLOVENSKIM (SRPSKOM REDAKCIJOM STAROSLOVENSKOG, CRKVENOSLOVENKIM); i nastalo je krajem XII veka.

r.223. Ako se prvi izraz označi sa A, a drugi sa B,

računanjem se dobija: −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.224. Najznačajniji pravni dokument pisan ćirilicom je DUŠANOV ZAKONIK, (ZAKONIK CARA DUŠANA) i potiče iz XIV veka.

r.224. Izračunavanjem vrednosti izraza dobija se: −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−− z.225. Vukov saradnik na izradi prvog izdanja

Srpskog rječnika (1818. godine) bio je JERNEJ KOPITAR, a na izradi drugog izdanja (1852. godine) bio je ĐURO (ĐURA) DANIČIĆ.

Realni brojevi 160

r.225. Ako se prvi izraz označi sa A, a drugi sa B, računanjem se dobija:

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.226. Srpski rječnik (iz 1818. godine) obuhvata oko 26.000 reči. Reči je na LATINSKI i NEMAČKI preveo JERNEJ KOPITAR.

r.226. Izračunavanjem vrednosti izraza dobija se: −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.227. Vukova Mala prostonarodna slaveno-serbska pjesnarica je prva ŠTAMPANA ZBIRKA SRPSKIH NARODNIH PESAMA, a Pismenica serbskoga jezika po govoru prostoga naroda napisana prva GRAMATIKA SRPSKOG JEZIKA. U njima je Vuk Karadžić obeležio dva glavna pravca svoga rada. To su:

1. PRIKUPLJANJE I OBJAVLJIVANJE NARODNIH UMOTVORINA,

2. REFORMA JEZIKA I PRAVOPISA. r.227. Ako se prvi izraz označi sa A, a drugi sa B,


Realni brojevi

161

z.228. Navedi po čemu su u Vukovom radu značajne sledeće godine:

1813. – ODLAZAK U BEČ (I

POZNANSTVO SA JERNEJOM KOPITAROM);

1823 – TRI KNJIGE “SRPSKIH NARODNIH PJESAMA”;

1836. – POČINJE PISATI GLAS H. OBJAVLJENE NARODNE POSLOVICE;

1850. – POSTIGNUT KNJIŽEVNI DOGOVOR (U BEČU) BEČKI DOGOVOR.


z.229. Jezik iz druge polovine XVIII veka zvao se SLAVENOSRPSKI (SLAVJANOSERBSKI), a sadržavao je elemente RUSKOSLOVENSKOG i (NARODNOG) SRPSKOG jezika.



Realni brojevi 162

z.230. Jovan Rajić je na narodnom jeziku napisao “Boj zmaja s orlovi “, a Dositej Obradović na jeziku bliskom narodnom “Život i priključenija” (Dimitrija Obradoviča narečenoga u kaluđerstvu Dositeja).


z.231. U osnovi srpskog književnog jezika su mlađi ekavski i (i)jekavski govori, a to su ŠUMADIJSKO-VOJVOĐANSKI i ISTOČNOHERCEGOVAČKI.



z.232. Koje dve grupe narodnih govora u Srbiji nisu ušle u osnovicu književnog jezika?

r.232. PRIZRENSKO-TIMOČKI,

KOSOVSKO-RESAVSKI. −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

163

z.233. U osnovi srpskog književnog jezika je ŠTOKAVSKO narečje i EKAVSKI i IJEKAVSKI izgovor.



z.234. Podvuci samo nazive slovenskih jezika: RUSKI, RUMUNSKI, POLJSKI,

MAĐARSKI, SLOVAČKI, GRČKI, BELORUSKI, ALBANSKI.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−− z.235. Nabroj jezike koji pripadaju:

a) zapadnoslovenskim jezicima, b) istočnoslovenskim jezicima:

r.235. a) POLJSKI, ČEŠKI, SLOVAČKI,

LUŽIČKOSRPSKI (DONJOLUŽIČKOSRPSKI, GORNJOLIČKOSRPSKI);

b) RUSKI, UKRAJINSKI, BELORUSKI. −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 164

z.236. Navedi dva osnovna razloga zbog kojih učeni Srbi s ogorčenjem dočekuju Vukov Srpski rječnik iz 1818. godine.

r.236. 1. Slova J koje je Vuk uneo iz latinice;

2. Nepristojnih reči koje je Vuk uneo u Rječnik.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−− z.237. Podvuci nazive neslovenskih jezika: RUSKI, RUMUNSKI, TURSKI, POLJSKI,

MAĐARSKI, SLOVAČKI, GRČKI, ITALIJANSKI, BELORUSKI, SLOVENAČKI, ALBANSKI.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.238. U Repblici Srbiji upotrebljavaju se sledeći jezici nacionalnih manjina:

r.238. ALBANSKI, MAĐARSKI, SLOVAČKI,

RUMUNSKI, RUSINSKI, BUGARSKI, TURSKI.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

165

z.239. Koji su književni jezici bili u upotrebi kod Srba do Vukovog uvođenja narodnog jezika u književnost?

r.239. staroslovenski, srpskoslovenski / srpska

redakcija staroslovenskog, ruskoslovenski, slavenosrpski (slavjenoserbski).

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.240. Koje godine je postignut Novosadski dogovor i koja su dva dela nastala kao rezultat tog dogovora?

r.240. To je bilo 1954. godine. Dela su:

1. Pravopis srpskohrvatskoga književnog jezika, 1960. ;

2. Rečnik srpskohrvatskoga književnog jezika, 6 tomova knjiga.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 166

z.241. Na osnovu odlomka prepoznaj pisca, delo, književni rod i vrstu.

Kapetan otrča napred u mehanu da probudi Blagoja. Svet se raskloni u dva reda, puštajući napred invalida: krasnog, jedrog momka, s muškim licem i žalostivnim osmejkom oko usana. Sve beše u njega: i snaga, i zdravlje, i lepota; i opet – ničega ne beše! Sve ličaše na razlupanu skupocenu porculansku vazu.

r.241.

a) Pisac: - Laza Lazarević, b) Delo: - “Sve će to narod pozlatiti”, c) Književni rod: - epika (epska poezija), d) Književna vrsta: - pripovetka.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

167

z.242. Odlike epskih narodnih pesama jesu:

a) razvijena fabula; b) realno opisivanje istorijskih događaja i

ličnosti; c) razvijanje rodoljubivih osećanja; d) pripovedanje o prošlim događajima; e) kazivanje u prvom licu. Zaokruži slova ispred tačnih odgovora.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.243. Prepoznaj odlike (svojstva) balade:

a) sadrži lirske, epske i dramske elemente; b) opeva značajne istorijske događaje; c) ima ustaljenu pesničku formu; d) završava se tragično. Zaokruži slova ispred tačnih odgovora.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 168

z.244. Koji su oblici novinarskog izražavanja?

a) vest; b) diskusija; c) reportaža; d) intervju; e) pripovetka.

Zaokruži slova ispred tačnih odgovora.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.245. Za pismeni sastav data je tema Jutro pored reke. Najpogodniji oblik za obadu ove teme jeste:

a) raspravljanje, b) izveštavanje, c) opisivanje d) pripovedanje. Zaokruži slovo ispred tačnog odgovora.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

169

z.246. Književnonaučne vrste jesu:

a) biografija, b) poema, c) dnevnik, d) memoari, e) istorijski roman. Zaokruži slova ispred tačnih odgovora.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.247. Retrospektivno pripovedanje je:

a) pričanje koje je usredsređeno na unutrašnji život ličnosti;

b) kazivanje o događajima u obrnutom vremenskom smeru: od sadašnjosti prema prošlosti;

c) predstavljanje mogućih zbivanja u budućnosti.

Zaokruži slovo ispred tačnog odgovora. −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 170

z.248. Seti se imena pisca i naslova dela iz koga je sledeći odlomak. Pod njim topla septembarska zemlja, nad njim se savile grane od roda modrih šljiva, a kroz njih se nazire nebo sa dubokom, svetlijom modrinom i tanka belina pamučastih oblaka.

r.248.

A. Naslov dela je: - “Priča o kmetu Simanu”,

B. Pisac je: - Ivo Andrić, C. Glavni lik je: - kmet Siman (Siman,

Sima Vasković), D. Lik o kome je reč ču tom delu

doživljava prirodu a) u saglasnosti sa svojim mislima i

raspoloženjima, b) u neskladu sa svojim mislima i

raspoloženjima, c) nezavisno od svojih misli i

raspoloženja. Zaokruži slovo ispred tačnog odgovora.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

171

z.249. Ispred reči u leovoj koloni upiši brojeve onih reči iz desne kolone koje im odgovaraju po značenju.

/ 2 / elegično 1. odgovorno / 5 / subjektivno 2. setno / 4 / objektivno 3. društveno / 3 / socijalno 4. istinito 5. lično 6. podsticajno

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.250. Memoari su:

a) posebna vrsta misaone lirike u kojoj je naročito istaknuto pesnikovo umetnično doživljavanje dramatičnih zbivanja;

b) epsko delo u kome pisac po sećanju pripoveda o svojim doživljajima i zapamćenim događajima;

c) dramsko ostvarenje u kome su objedinjeni dokumentarni i umetnički tekstovi o nekoj značajnoj ličnosti.

Zaokruži slovo ispred tačnog odgovora

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 172

z.251. U kućice ispred svake reči u levoj koloni upiši broj one reči iz desne kolone koja joj po značenju odgovara.

/ 5 / memorija 1. obavezan, zauzet / 4 / sinteza 2. pozorišno, teatarsko / 8 / provokacija 3. stvaranje / 6 / emocija 4. spajanje,

objedinjavanje / 1 / angažovan 5. pamćenje 6. osećanje, 7.obezbojeno, bezbojno 8. izazivanje.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.252. Jama, književno ostvarenje Ivana Gorana Kovačića, pripada jednoj od sledećih književnih vrsta:

a) balada, b) opisna pesma, c) poema d) tragedija. Zaokruži slovo ispred tačnog odgovora

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

173

z.253. U kućice ispred svake reči u levoj koloni upiši broj one reči iz desne kolone koja joj po značenju odgovara.

/ 8 / relativno 1. ushićenje, oduševljenje / 3 / elegično 2. stvaralačko / 4 / analiza 3. tužno, setno / 7 / socijalno 4. raščlanjivanje / 2 / kreativno 5. socijalističko 6. potištenost 7. društvenost 8. donosno, uslovno.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.254. Rima (slik, srok) jeste:

a) ritmično raspoređivanje akcentovanih reči;

b) ponavljanje istih samoglasnika u celome stihu;

c) podudaranje glasova i slogova na krajevima reči.

Zaokruži slovo ispred tačnog odgovora

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 174

z.255. Osnovne karakteristike lirske poezije jesu:

a) objektivnost b) osećajnost (emocionalnost) c) subjektivnost d) pripovedni sloj e) slikovitost f) dramatičnost g) muzikalnost h) sažetost izraza.


−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

175

z.256. Kompozicione etape u narodnoj baladi ženidba Milića barjaktara označićemo stihovima iz pesme.

U kućicu ispred svakog stiha upiši broj kompozicione etape koja mu odgovara, tako da uspotaviš redosled koji one imaju u baladi.

/ 4 / “Stiže urok na konju đevojku”. / 1 / “Glavit junak svakoj manu nađe”. / 5 / “Osta jedna samorana majka”. / 3 / “Ja kakva je cura Ljeposava!” / 2 / “Čudo ljudi za đevojku kažu”.

1) ekspozicija 2) zaplet 3) kulminacija (vrhunac) 4) preokret (obrt) 5) rasplet

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 176

z.257. Napiši kojim oblicima (formama) kazivanja pripadaju sledeće rečenice:

a) U mom srcu ponć. U njoj katkad tinja.

Misao da još živiš, moj predele mladi. Oblik kazivanja: MONOLOG.

b) Pod njim topla septembarska zemlja, nad njim se savile grane od roda modrih šljiva, a kroz njih se nazire nebo sa dubokom, svetlijom modrinom i tanka belina pamučastih oblaka. Oblik kazivanja: OPISIVANJE, (DESKRIPCIJA, OPIS),

c) – Ode ti, Simane, daleko. - Mogu ja danas da idem kud god hoću. Oblik kazivanja: DIJALOG;

d) Čim se malo smirilo i sredilo u Sarajevu, on je pitao i ozbiljne ljude i nove vlasti, i svi su mu reklji da se u odnosu između kmeta i age ništa ne menja “do daljnjega”... Oblik kazivanja: PRIPOVEDNJE (NARACIJA).

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

177

z.258. Oblici (forme) izražavanja u književnoumetničkom delu jesu:

a) dijalog b) kompozicija c) pripovedanje (naracija) d) monolog e) sistematizacija f) opisivanje (deskripcija) g) tematika (tema) Zaokruži slova ispred tačnih odgovora.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 178

z.259. Kojim je književnim postupkom (metodom) napisan sledeći tekst?

U dvorištu, domaćica, Jela Pilipova, sitna

žena, ružna, posmatraše na pozitku dva bremenca smrekovih panjeva, pomiješanih sa njekoliko sitnih grabovih cjepanica što su njih dvoje s velikom mukom za dva dana nasjekli i prikupili po zabrežju, nad selom. Vjetar je landarao njenim zubunom i kosom bez povezače, a ona je namještala panjeve kako će tovar izgledati veći.

(S. Matavulj; Pilipenda). r.259.

A. Ovo je REALISTIČKI književni postupak (metod).

B. Jela Pilipova prikazana je: a) idealizovano b) proizvoljno c) objektivno d) subjektivno.

Zakokruži slovo ispred tačnog odgovora.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

179

z.260. Za sledeće stihove utvrdi iz koje su pesme, ko je njen pisac i kojoj lirskoj vrsti ona pripada.

I danas, kad dođe do poslednjeg boja,

neozaren starog oreola sjajem, ja ću dati život, otadžbino moja, znajući šta dajem i zašto ga dajem!

r.260.

A. Naslov pesme: “Na Gazimestanu” B. Ime pisca: Milan Rakić C. Lirska vrsta: rodoljubiva (patriotska)

pesma. −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 180

z.261. Pročitaj sledeći odlomak: Ponedeljak, uveče, 8. novembar 1943.

godine. Sinoć, dok je Eli još bila ovde, začulo se dugo, snažno zvonjenje na vratima. Prebledela sam namah – sve iz straha. Noću vidim sebe u tamnici, bez mame i tate.

r.261.

A. navedeni odlomak je iz: a) reportaže, b) putopisa, c) dnevnika, d) izveštaja, e) zapisnika. Zaokruži svolo ispred tačnog odgovora.

B. Podvuci u tekstu oblike reči koji pokazuju da je pisan u prvol licu jednine. (prebledela) sam, vidim.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

181

z.262. Balada je:

a) narodna lirska pesma, b) umetrinčka lirska pesma, c) opisna pesma, d) epsko-lirska pesma. e) umetnička epska pesma. Zaokruži slovo ispred tačnog odgovora.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.263. Vest je jedna od formi novinarskog izražavanja. Ona treba da odgovori na pet ključnih pitanja.

Koja su to pitanja? Navedi ih. r.263.

1. KO? 2. ŠTA? 3. GDE? 4. KADA? 5. KAKO (ILI ZAŠTO).

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 182

z.264. Smatra se da drama treba da zadovolji i kriterijume (uslove) o tri jedinstva.

A. koja su to jedinstva? To su:

a) jedinstvo RADNJE, b) jedinstvo MESTA, c) jedinstvo VREMENA.

B. Od ta tri jedinstva obavezno je samo JEDINSTVO RADNJE.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.265. Karakteristike narodne bajke kao književne vrste jesu sledeće:

a) isključiva temetska usmerenost prema realnom životu,

b) preplitanje čudesnih (fantastičnih) i realističkih motiva,

c) uverenje da dobro uvek i bezuslovno pobeđuje,

d) ideja da dobro pobeđuje, ali tek nakon što odoli brojnim iskušenjima i preprekama,

e) neodređenost, vremena, mesta i imena junaka.

Zaokruži slova ispred tačnih odgovra. −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

183

z.266. U sledećoj rečenici odredi vrstu opisa i uoči koja vrsta reči u njemu preovlađuje:

Bješe krakat, duga vrata i oble glave. (S. Matavulj: Pilipenda)

r.266. A. Ovakav opis zove se PORTRET B. U ovom opisu preovlađuju PRIDEVI C. Podvuci predikat u toj rečenici i

odredi mu vrstu: Taj predikat je: Bješe kratak, duga vrata i oble glave, - imenski predikat.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.267. Kako se naziva oblik pesme sastavljene od 14 stihova raspoređenih u dva katrena (strofe od četiri stiha) i dve tercine (strofe od tri stiha)?

r.267. Takav oblik pesme naziva se SONET. −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 184

z.268. Pored sledećih stilskih figura napiši njihove nazive.

a) mirno more - EPITET, b) zaspalo more - PERSONIFIKACIJA, c) kap u moru - KONTRAST, d) ... slično moru - POREĐENJE, e) more suza - HIPERBOLA, f) more života - METAFORA.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.269. Dopuni odgovarajućim rečima sledeća ozbiljna narodna pređenja.

a) Pravo kao - strlela (sveća), b) Vredan kao – mrav (pčela, krtica), c) Peva kao – slavuj, d) Lukav kao – lisica, e) Zdrav kao – dren, f) Plašljiv kao – zec, (srna).

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

185

z.270. Dopuni odgovarajućim rečima sledeća šaljiva narodna poređenja:

a) Leti kao muva – bez glave, b) Proveo se kao bos – po trnju, c) Gleda kao tele u – šarena vrata, d) Siguran kao vrbov – klin, e) Stoji kao u rešetu – voda, f) Zapleo se kao pile – u kučine.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.271. Dopuni odgovarajućim rečima sledeće ustaljene narodne izraze:

a) obrati zelen – bostan, b) soliti (nekome) – pamet, c) mlatiti praznu – slamu, d) terati mak – na konac, e) presipati iz šupljeg – u prazno, f) plašiti mečku – rešetom, g) tražiti dlaku – u jajetu.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 186

z.272. Sledeći narodni izrazi označavaju karakterne osobine pojedinih ljudi. Uz svaki izraz napiši kome od sledećih karaktera (osoba) odgovara: sitničar (cepidlaka), lenština, licemer (dvoličan, pritvoran čovek), stradalnik, gubitnik, nametljivac (prišipetlja).

a) U svakoj je čorbi mirođija – nametljivac

(prišipetlja), b) Pao je na niske grane – gubitnik, c) Lezi hlebu da te jedem – lenština, d) Traži dlaku u jajetu – sitničar

(cepidlaka), e) Došao mu crni petak – stradalnik, f) Na jeziku med, a u srcu jed – licemre

(dvoličan, pritvoran čovek). −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

187

z.273. U sledećim rečenicama istaknute reči pogrešno su upotrebljene. Iza svake od tih reči upiši u zagradu pravu reč koja otklanja pogrešku.

a) Tekst je napisao dobar poznanik

(poznavalac) umetnosti. b) Ulaz (ulazak) u salu tekao je sporo. c) Valja više brinuti o čistoći (čistoti)

jezika. d) Kažnjen je zbog lažljive (lažne) vozačke

dozvole. e) Sva je roba kupcima na raspoloženju

(raspolaganju). −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.274. Pročitaj odlomak iz Dnevnika Ane Frank i uoči slikovit opis.

Čini mi se, nas osmoru u “Tajanstvenom skrovištu” smo komadić plavog neba okružen teškim, crnim oblacima.

Posebna slikovitost u ovom odlomku postignuta je:

a) personifikacijom, b) gradacijom, c) alegorijom,

Realni brojevi 188

d) kontrastom, e) epitetima. Zaokruži slova ispred tačnih odgovora.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.275. Uoči pesničku sliku u rečenici: Mala starinska pravoslavna crkva, sklonila

se za najgušćom gomilom kuća, u sredini. (S. Matavulj: Pilipenda)

r.275. Ta pesnička slika iskazana je upotrebom: a) gradacije, b) personifikacije, c) onomatopeje, d) kontrasta, e) epiteta.


−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

189

z.276. U opisu Miloja Dačića, ranjenika u valjevskoj bolnici, pisac se služi i jezikom samog junaka, ali to posebno ne označava.

Miloje grize usnu i glavu okreće zidu: šta je jedan sin ocu ako je otac imao četvoricu, a od njih trojica još živi? Pa i da je jedinac, ne bi se otac obesio za njim.

r.276. A. Ovakav govor se naziva – unutrašnji

monolog (monolog), B. Odlomak je iz dela: - “Vreme smrti”, C. Pisac je: - Dobrica Ćosić.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 190

z.277. Uz svaku navedenu rečenicu napiši kom funkcionalnom stilu pripada.

a) Žalba na ovo rešenje može se uložiti u

roku od petnaest dana. ADIMINISTRATIVNI stil.

b) – Kupi usput i kilogram mandarina! RAZGOVORNI (GOVORNI) stil.

c) Saznaje se da će izborna komisija konačan izvrštaj o rezultatima izbora saopštiti za dva dana. NOVINARSKI (PUBLICISTIČKI) stil.

d) Kritički princip koji je uveden u istoriografiju potiskivanjem legendi i predanja, iako je nepotrebnom ortodoksijom bedno sasušen, ostaje van spora. NAUČNI stil.

e) Da bi videla ceo svet, zaklopi oči, Ružo! KNJIŽEVNOUMETNIČKI (LITERALNI) stil.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

191

z.278. Rečenica koja sledi uzeta je iz pripovetke A. Isakovića.

Zejtinjava mrlja kajmaka poče da proviruje iz borovnice, da se meškolji i raste.

A. Na liniji napiši koja je stilska figura

ovde upotrebljena: To je: PERSONIFIKACIJA,

B. Umetnička služba (fnkcija) tog stilskog sredstva (stilske figure) jeste da pisac: 1) prikaže psihičko stanje izgladnelih boraca, 2) verno opiše izgled kajmaka, 3) izrazi snažnu opsednutost likova motivom gladi, 4) saopšti da je gladovanju došao kraj.

Zaokruži brojeve ispred tačnih odgovora.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 192

z.279. Analizuj funkciju (službu) veznika i u sledećem odlomku iz pripovetke Pilipenda Sime Matavulja:

Jela uđe u kuću, tresnuvši vratima. U isti mah i vjetar huknu jače i plamen buknu i voda u loncu uzavri.

r.279. Veznikom i:

a) povezuju se sastavne, naporedne rečenice,

b) najavljuje se nevreme, c) naglašava se dinamičnost povezanih

zbivanja, d) najavljuje se niz sudbonosnih

događaja.

Zaokruži slova ispred tačnih odgovora. −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

193

z.280. U sledećim stihovima uoči stilsko izražajno sredstvo (stilsku figuru) kojim se naglašava jačina ljubavnog bola zbog rastanka mladih.

Što je nebo – da je list artije, što je gora – da su kalemovi, što je more – a da je crn murećep, pak da pišem tri godine dana, ne bi moji ispisala jada!

r.280.

A. To stilsko izražajno sredstvo (stilska figura) jeste: HIPERBOLA.

B. Zapazi u navedenim stihovima tri reči čiji oblici nisu u skladu sa književnom normom. Napiši ih pravilno: 1) HARTIJA, 2) BIH, 3) MOJIH.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 194

z.281. Prepoznaj primere izražajnih sredstava (stilskih figura) i zaokruži brojeve uz tačne odgovore.

A. “Na javi je duša moja bogat seljak,

veseljak” 1. simbol 2) metafora.

B. “Ja bosiljak sejem meni pelen niče”. 1) kontrast 2) poređenje.

C. “Livada kraj reke sanja”. 1) alegorija 2) personifikacija.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.282. Pročitaj sledeće stihove i napiši naziv stilske figure koju čini reč golub:

U toj dubini, plavoj I bez ruba, Tražio sam ,već davno, Goluba.

(S. Raičković: Nebo) r.282.

A. Stilska figura je: SIMBOL B. Napiši sinonim za reč rub:

KRAJ, GRANICA. −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

195

z.283. A. U rečenici Dole, pod njim, puklo je polje glagol pući označava da se onome koji sa brda posmatra polje:

a) učinilo da je nešto puklo u polju, b) čini kao da polje puca od bogatog roda, c) odjednom ukazalo polju u celoj širini i

dužini.

Zaokruži slovo ispred tačanog odgovora. B. U izrazu “puklo je polje” glagol pući je upotrebljen kao: METAFORA.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−− z.284. Ista rečenica izražajno je iskazana na tri

načina. Obrati pažnju na posebna značenja dobijena posebnim naglašavanjem pojedinih reči:

A. Učenik je napisao pesmu. B. Učenij je napisao pesmu. C. Učenik je napisao pesmu.

U kućici upiši slovo koje je ispred odgovarajuće rečenice.

r.284.

1) u kojoj je istaknuto da je učenik napisao (a ne prepisao) pesmu; / B /

Realni brojevi 196

2) u kojoj je naglašeno da je učenik napisao pesmu (a ne nešto drugo) / A../

3) u kojoj je istaknuto da je učenik (a ne neko drugi) napisao pesmu. / C /

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−− z.285. Pažljivo pročitaj sledeći tekst i obrati pažnju

na veoma razvijen oblik umetničkog izražavanja u njemu:

Miloje grize usnu i okreće glavu ka zidu: šta je jedan sin ocu ako je imao četvoricu, a od njih trojica još živi? Pa da je i jedinac, ne bi se otac obesio za njim. Kad vidi da nema ruku, biće mu bajagi žao, a misliće: šta će kući ovako sakat? Ko će da ga hrani? Do groba imam da dretvim za njega.

(D. Ćosić: vreme smrti) r.285.

A. Napiši naziv tog oblika izražavanja: To je: UNUTRAŠNJI MONOLOG (MONOLOG);

B. Primenjenim umetničkim postupkom književnik: 1) odvlači čitaocu pažnju od ranjenikove nesreće i nastoji da spreči tragični sukob između sina i oca;

Realni brojevi

197

2) doprinosi sadržajnijem i ubedljivijem prikazivanju i doživljavanju likova; 3) uverljivo prikazuje složeni unutrašnji život svojih junaka; 4) izbegava da izrazi mržnju sina prema ocu.

z.286. U sledećem nizu pojava i pojmova prepoznaj bitne činioce izražajnog čitanja i kazivanja:

a) akcentovanje reči b) brojnost slušalaca c) rečenični akcenat d) jačina (čujnost) glasa e) upotreba mikrofona f) intonacija (melodija) rečenice g) govorne pauze h) elementi glume.


Realni brojevi 198

z.287. Koja se od sledećih jezičkih sredstava pojavljuju pretežno u neposrednom (upravnom) govoru i dijalogu?

a) upitne rečenice b) vremenske rečenice c) potencijal d) imperativ e) uzvici f) veznici

Zaokruži slova ispred tačnih odgovora. −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−− z.288. Koja su od sledećih jezičkih sredstava više

prisutna u opisnim nego u pripovednim tekstovima?

a) glagoli koji označavaju radnju b) glagoli koji označavaju stanja c) pridevi d) prilozi e) glagolski predikat f) imenski predikat g) atributi h) priloške odredbe. Zaokruži slova ispred tačnih odgovora.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

199

z.289. Od poređenja se mogu stvarati metafore. Na primer: Trava je gusta i meka kao tepih. (poređenje) Ovce su pasle po zelenom tepihu. (metafora)

Na sličan način stvori od sledećih poređenja metafore i napiši ih u punim rečenicama.

r.289. a) Zasvetlucaše joj suze kao biseri.

Zasvetljucaše joj biseri na licu b) Zalazak sunca izgledao je kao požar na

nebu.

c) Oblaci se valjaju kao grudve snega. Priznaju se rečenice u kojma su metaforično uptrebljne ledeće reči:

a) birer (i) b) požar (požar na nebu) c) grudve (grudve snega).

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 200

z.290. Među navedenim podacima i motivima prepoznaj one koji su pogodni za prikazivanje ličnosti (za pisanje portreta):

a) izgled osobe b) podaci o školskoj spremi c) postupanje u izazovnim situacijama d) iscrpni biografski podaci e) pisana dokumentacija f) okolnosti u kojima se osoba ispoljava g) karakterne osobine


z.291. U nizu motiva prepoznaj one koji su prisutni u opisima predela (pejzaža):

a) karakteristični oblici zemljišta, b) udaljenost od glavnog grada, c) prisustvo biljnog i životinjskog sveta, d) važniji objekti u prostoru, e) unutrašnji izgled većih građevina, f) prisustvo ljudi u predelu, g) poređenje sa predelima u drugim

zemljama.


Realni brojevi

201

z.292. U grupi pojedinosti i motiva prepoznaj one koji mogu ući u plan za opisivanje prostorije (enterijera):

a) prvi utisci o prostoriji: položaj, veličina,

namena, osvetljenost, b) ko se sve ranije koristio tom

prostojijom? c) nameštaj i predmeti, njihov raspored,

izgled i karakteristični detalji, d) popravke i troškovi održavanja, e) prostorija kao ogledalo ljudi, njihovog

ukusa, higijene, kulture... f) atmosfera (ugođaj) u prostoriji:

dopadljivost ili odbojnost, g) šta bi se od te prostorije u boljim

uslovima moglo stvoriti?


Realni brojevi 202

z.293. Pomoću motiva ptice može se ostvariti više simboličnih značenja To pokazuju i sledeći iskazi:

a) Ptica u letu – sloboda, b) Ptica nad srušenim gnezdom – tuga, c) Ptica u kavezu – ropstvo, d) Ptica hrani mladunce – ljubav, e) Ptica sa slomljenim krilom – nasilje.

Uz svaki navedeni iskaz napiši njegovo simbolično značenje. Mogućnosti su: ropstvo, ljubav, sloboda, nasilje, tuga.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.294. Namršti se kad vide da je pao u _____ sneg. U toj rečenici atributi (epiteti) uz imenicu sneg mogu da budu pridevi: beli, vlažan, klizav, kaljav, studen, oštar, jugav, čađav, suv, prljav, smrznut, mastan, dubok ... Od tih prideva odaberi i napiši tri za koje smatraš da će u datoj rečenici imati najveću informativnu (izražajnu) vrednost.

r.294. Najveću informativnu vrednosti imaju

atributi (epiteti): kaljav, čađav, mastan (a može i prljav). −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

203

z.295. Precrtaj suvišne (nepotrebne) reči u sledećim rečenicama.

a) Kiša je prestala da pada. b) Peli smo se gore na tavan. c) Viđali smo se često puta. d) Oči su joj plave boje. e) Pomislih u sebi da sam pogrešio. f) Dositej je tokom svoga života dosta

putovao. −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.296. Sledeće rečenice napiši u kraćem i stilski pogodnijem obliku.

a) Pred zoru počeše da pevaju petli.

Pred zoru zapevaše petli. b) Duvao je vetar sa istočne strane.

Duvao je istočni vetar. c) Dobili smo dva komada ćebadi.

Dobili smo dva ćebeta (...par ćebadi). d) Otac je otišao na put.

Otac je otputovao. e) Nadežda Petrović se bavila slikanjem

pejzaža. Nadežda Petrović je slikala pejzaže.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 204

z.297. Napiši subjekte koji će učiniti da sledeći glagoli dobiju preneseno značenje i tako postanu personifikacije ili metafore.

a) _________ cveta, b) _________ vene, c) _________ se smeje, d) _________ izvire.

r.297. Uvažava se svaki subjekat koji uslovljava da glagol dobije preneseno značenje. Na primer. lice, mladost, lepota, ljubav, sreća, uspomena -- cveta (vene).

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.298. Uz svaki sledeći subjekat dopiši glagol (predikat) i tako stvori presonifikacije.

a) Mesec __________, b) Reka ___________, c) Vetar ___________, d) Potok ___________.

r.298. Uvažava se svaka valjana mogućnost. Npr.: Reka šapuće, pevuši, uzdiše, osmehuje se, odmara se, raduje se , sunča se...

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

205

z.299. Sledeće glagole dopuni objektima koji će uticati da glagoli dobiju metaforično značenje.

a) sejati ____________, b) izgubiti __________, c) pozdraviti_________, d) ocrniti ____________.

r.299. Izbor dobrih rešenja nije ograničen, npr. (sejati) mržnju, razdor, zlobu, bolest, ali i smeh, radost, ... (izgubiti) obraz, poštenje, ugled, pamet ...

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.300. Uz sledeće imenice napiši atribute koji će zajedno sa imenicom činiti personifikaciju.

a) _____________ izvor, b) _____________ šuma, c) _____________ oblak, d) _____________ sunce.

r.300. Puno je dobrih mogućnosti, kao: vesela, radosna, raspevana, zaspala, sanjiva, probuđenja, začuđena... (šuma).

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 206

z.301. Sledeće imenice odredi imeničkim atributima (ovde imenicama u prisvojnom genitivu), ali tako da dobiješ metafore.

a) roj _______________, b) more _____________, c) izvor _____________, d) put _______________.

r.301. Puno je mogućnosti, npr: (roj) misli, zvezda, ljudi, reči, kapi; (put) slobode, istine, pobede, slave, poraza...

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.302. Sledeće rečenice napiši u kraćem obliku.

a) U potoku leti nestane vode. Potok leti PRESUŠI;

b) Zidovi su crni od čađi. Zidovi su ČAĐAVI;

c) Vatra prestade da gori. Vatra se UGASI;

d) Pred zoru petli počeše da pevaju. Pred zoru petli ZAPEVAŠE;

e) Majstor vrši popravku televizora. Majstor POPRAVLJA televizore.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

207

z.303. Poređaj i napiši po gradaciji sledeće reči:

a) strmina, padina, sunovrat, kosa; b) ulegnuće, provalija, bezdan, rupa; c) strah, užas, bojazan, strepnja.

r.303. a) kosa, padina, strmina, sunovrat; b) ulegnuće, rupa, provalija, bezdan; c) bojazan, strepnja, strah, užas.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.304. U narodnoj poslovici Za čim srce, za tim oči nisu iskazani predikati. Napiši četiri glagola koji mogu da budu zajednički predikati u oba dela te poslovice.

r.304. Mogućnosti su: čezne (čeznuti), žudi, želi,

stremi, nastoji... −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 208

z.305. Napiši nazive stilskih figura istaknutih u sledećim stihovima:

a) Zaljuljano carstvo survalo se s vama... b) Kad oluja prođe vrh Kosova ravna, c) Kosovo postade nepregledna jama, d) Kosturnica strašna i porazom slavna, e) Napolju je vidno, kao pred svitanje, f) Ko da će se dići grobovi i ljudi.

r.305. a) metafora b) metafora c) hiperbola (metafora) d) epitet (i) e) poređenje f) personifikacija.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

209

z.306. Pojačaj značenja rečenica. To ćeš učiniti upisivanjem u svaku zagradu po dva predikata (glagola) koji označavaju intenzivniju radnju ili stanje.

a) Zec se prepade, pa izađe (________,

__________) iz žbuna. b) Kad sunce greje (________, ________),

lepo je u hladu. c) Voda ide (_________, ___________) iz

česme. d) Zvonilo je. Pođi (____________,

____________) na čas!

r.306. Uvažavaju se po dva glagola od više mogućnosti: a) skoči, klisnu, strugnu, đipi, izlete... b) prži, pali, peče, žeže... c) lije, pljušti, brizga, kulja, šiklja... d) (po)žuri, (po)trči, (po)hitaj...

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 210

z.307. Sledeće rečenice pokazuju da glagol udariti ima više značenja:

a) U julu udari grad. (pasti) b) Pred kraj leta udari suša. (nastati) c) Udarila mu slava u glavu. (ući) d) Dete udari u plač.- e) Udariše pešice preko brda. f) Udario je centar mete. g) Udario junak na junaka.

Uz svaku navedenu rečenicu upišu (u zagradu) infinitiv odgovarajućeg glagola, čije je značenje iskazano glagolom udariti. Pri tome odabiraj i pravilno rasporedi glagole iz sledećeg skupa: ući, pogoditi, pasti, zaplakati, poći, napasti, nastati.

r.307. a) pasti b) nastati c) ući d) zaplakati e) poći f) pogoditi g) napasti

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

211

z.308. Pesma miroslava Antića Plava zvezda počinje strofom:

Iza šuma, iza gora, iza reka, iza mora, žbunja, trava, opet noćas tebe čeka neka čudna zvezda plava, zvezda prava.

Tu su u prvim stihovima prikazani beskrajan prostor i neizmerne daljine. To je učinjeno pomoću sledećih stilskih stvaralačkih postupaka: a) preciznim opisivanjem prirodnih pojava

i prostornih daljina; b) dužinama akcentovanih slogova i

završnih samoglasnika; c) dugim ređanjem velikih prirodnih

prostora; d) podsećanjem na uobičajene početke

putopisne i avanturističke proze: e) inverzijom: potiskivanjem subjekata na

kraj duge rečenice. Zaokruži slova ispred tačnih odgovora.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 212

z.309. Pomoću motiva svetlosti, kao što su vatra, plamen, iskra, žar, sunce, zvezde... često se simbolično označavaju mnoge pojave iz duhovnog života. U sledećem nizu pojava podvuci samo onih šest koje se mogu simbolično označiti pomoću motiva svetlosti.

BOGATSTVO, OSVETA, ISTINA, BEZNAĐE, RAĐANJE, SLOBODA, SUMNJA, PROSVETA, LJUBAV, ZABORAV, NADAHNUĆE, NAGRADA, NIŠTAVILO.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

213

z.310. Napiši nazive stilova čije su glavne osobine navedene:

a) NAUČNI - stil je racionalan, objektivan

i precizan. b) KNJIŽEVNOUMETNIČKI

(LITERALNI) - stil je emocionalan, subjektivan i slikovit.

c) GOVORNI (RAZGOVORNI) - stil je praktičan, neposredan, većinom u dijalogu.

d) NOVINARSKI (PUBLICISTIČKI) - stil primenjuje se u sredstvima javnog obaveštavanja.

e) ADMINISTRATIVNI - stil primenjuje se u poslovnim pismima.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 214

z.311. Napiši kojim funkcionalnim stilovima pripadaju sledeće rečenice:

a) “Hod zrakova zavisi od indeksa

prelamanja i radijusa krivine površine rožnjače, sočiva i staklastog tela”. NAUČNI stil;

b) “Sajam knjiga u Beogradu otvoriće književnik Milorad Pavić. Sajam se otvara 20. oktobra i traje sedam dana”. NOVINARSKI (PUBLICISTIČKI) stil;

c) – Vidim, nakupovao si puno stvari. Izgleda bogat vašar. Eto, i ja pošao tamo. Žurim. Vedećemo se. GOVORNI (RAZGOVORNI) stil;

d) “Morava šumi, ljuteći se na gatove i ustave vodenica, i po čitave noći kikoće se na mesec trčeći po sprudovima”. KNJIŽEVNOUMETNIČKI (LITERALNI) stil;

e) “Protiv ovog rešenja može se uložiti žalba Repulbičkoj upravi prihoda u roku od osam dana po prijemu rešenja”. ADMINISTRATIVNI stil.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

215

z.312. Pažljivo čitaj stihove iz pesme Podne Jovana Dučića:

Sve je tiho tiho. I u mojoj duši produženo vidim ovo mirno more; Šume oleandra, ljubičaste gore, I bled obzor što se proteže i puši.

Smisao navedenih stihova jeste: a) pesnikova duša potpuno je stopljena sa

predelom koji je opisan, b) pesnik je samo pažljivi posmatrač

predela koji ga okružuje, c) lepota prirode ne može se verno opisati

rečima, d) svetlost, mir, čistota, beskonačnost, u

priroda dobijaju u poeziji svoja duhovna značenja, postaju simboli.


−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 216

z.313. U XV đuliću pesnik Jovan Jovanović Zmaj uporno ponavlja: “Kaži mi, kaži”. Tim stvaralačkim postupkom pesnik:

a) ostvaruje utisak o duhovnoj bliskosti sa ženom koju voli,

b) iskazuje zahtev da mu voljena žena bude bezuslovno poslušna,

c) ističe da se prava ljubav ostvaruje u duhovnom zajedništvu i punom saglasju sa voljenom osobom,

d) naglašava spremnost da se u svemu posavetuje sa ženom.


z.314. U pesmi Kaži, mi kaži Jovana Jovanovića Zmaja ljubav je opevana kao:

a) lepeta b) ljubomora c) radost d) melanholija (seta) e) čežnja f) patnja g) nadahnuće

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

217

z.315. Pesmu Među svojima Vladislav Petković Dis napisao je u izbeglištvu, u tuđini. Pesma je dobila takav naslov zato što:

a) peva o pesnikovom boravku u domovini

i sustretu sa najmilijima, b) pesnik u tuđini, obuzet čežnjom, u

svojoj mašti vidi ženu i decu i sluša njihove razgovore,

c) boreći se protiv usamljenosti i potištenosti, pesnik se osećanjima i mišlju preneo u svoj dom i saoseća sa svojom porodicom.


−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 218

z.316. Pročitaj pažljivo uvodnu strofu u pesmi Među svojima Vladislava Petkovića Disa.

U mom srcu ponoć. U njoj katkad tinja Misao da još živiš, moj predele mladi. Moja lepa zvezda, majka i robinja, Bože! šta li danas u Srbiji radi?

A. Ko je u pesmi: lepa zvezda, majka i robinja? To je: PESNIKOVA SUPRUGA (DRAGANA).

B. Pesnikov iskaz: “U mom srcu ponoć” treba razumeti kao: a) ukazivanje na doba dana kada je nastala pesma, b) metaforično iskazivanje pesnikove usamljenosti i potištenosti, c) pesnikovo žaljenje što ga u tuđini niko ne razume, d) duhovno stanje izgubljenosti i očajanja zbog neizvesnosti o sudbini svoje porodice.


−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

219

z.317. U pesmi Među svojima Vladislava

Petkovića Disa metafora lepa zvezda označava:

a) voljenu ženu, koja je jedino nadahnuće za pesnika usamljenog i nesrećnog u tuđini,

b) zvezdu na nebu, vodilju kroz noć, c) porobljenu otadžbinu; Srbiju koja pati

pod okupacijom, d) lepotu ljubavi i vernosti, koje oličava

pesnikova supruga.


z.318. Zmajevoj pesmi Kaži mi, kaži i Disovoj Meću svojima zajednički su sledeći motivi:

a) ljubav b) lepota c) patnja d) strepnja e) nadahnuće f) čežnja g) bol h) tuđina.

Realni brojevi 220

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−− z.319. Iz kog je kniževnog dela ovaj odlomak? Ko

je napisao to delo? Pa i ponašanje promeniše ljudi prema pesniku. Prođe ulicom, a ljudi se tek gurnu i namiguju jedan na drugog. - Dobar dan! – javi se on. - Dobar dan, pesniče! – odgovori jedan ...

r.319.

A. Književno delo je: “Mrtvo more” B. Pisac je: Radoje Domanović C. Imenicu pesniče u prethodnom

dijalogu treba pročitati: 1) bez posebnog naglašavanja, jer je to običan dijalog; 2) u povišenom tonu, jer je reč o poštovanju; 3) ironično, jer je reč o potcenjivanju; 4) sa tonom iskrenog divljenja.

Zaokruži broj ispred tačnog odgovora

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

221

z.320. U pripoveci Mrtvo more Radoja Domanovića predmet pripovedačeve satire jesu sledeće pojave u Srbiji s kraja XIX i početkom XX veka

a) opšta društvena učmalost i duhovna

dremež, b) nauka i umetnost, kao vidovi

stvaralaštva, c) narav ljudi i društvene prilike koje su

gušile svaku novinu, napredak i svaki vid kulturnog delanja.

Zaokruži slova ispred tačnog odgovora −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.321. Čime se bave tri mlada čoveka stvaraoca koji su u pripoveci Mrtvo more Radoja Domanovića izloženi podsmeh, nerazumevanju i omalovažavanju sredine u kojoj žive i stvaraju? Na linijama napiši njihova zanimanja.

r.321. 1) pesnik,

2) slikar, 3) naučnik.

Realni brojevi 222

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.322 Pažljivo pročitaj sledeći odlomak iz pripovetke Kašika A. Isakovića:

Veverica zauka u tmuši. Zoćine sitne oči sretoše krupne Stankove: - Jede lešnik! – reče Zoća. - Da je dan, pucao bih – reče Stanko. - Ona ima punu duplju. - Magacin! - Sladak je lešnik – reče Zoća. - Čuti! – reče Stanko. Zoća i Stanko u navedenom dijalogu: a) izražavaju međusobnu netrpeljivost i

neslaganje, b) igladneli i izmučeni, očajni zavide

veverici koja jede lešnik i ima ga u izobilju,

c) svaki bije svoju unutrašnju bitku da nadvlada slabost i glad,

d) prkose jedan drugom i izazivački započinju i vode razgovor,

e) bore se da ni sami sebi ne priznaju koliko su gladni i na ivici izdržljivosti.


Realni brojevi

223

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−− z.323. Oseća da mu sve smeta: i suva borovnica i

zreli list kajmaka i tišina u planini. I zašto taj mesec ne bi zašao? Kajmak nije tako žut. Čuje slabo Zoćino disanje i ono mu najviše smeta.

(A. Isaković: Kašika) U navedenom odlomku iz pripovetke Kašika A. Isakovića Stanko ispoljava: a) preteranu nestrpljivost i netrpeljivost

prema Zoći, b) izmučenost glađu i zabrinutost za Zoću, c) strah od mraka i neprijatelja, d) bojazan da Zoćino slabo disanje znači

njegovu krajnju iscrpljenost, koja bi mogla imati tragične posledice,

e) uznemirenost saznanjima da Zoća i on sve teže odolevaju pritiscima gladi i fizičke slabosti.


−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 224

z.324. Ležeći, Stanko vide tamne Zoćine oči – pogašen žar. Naglo se okrenu na onu stranu gde mu je ležala puška. Troma kap kliznu mu niz obraz i pade na kundak. Stanko napravi od nje vlažan kružić.

(A. Isaković: Kašika) U navedenom dlomku: a) Zoća i Stanko ulažu poslednje snage da

obuzdaju pritisak gladi i odole izazovu, b) Stanku se učinilo da je Zoća odlučio da

se preda, pa se suočava i sa sopstvenom slabošću,

c) Stanko uviđa da su u Zoći preostla samo još zrnca snage, suzom saučestvuje u njegovoj patnji,

d) Stanko shvata da je svoju snagu potrošio, nasuprot Zoći koji je svoju slabost nadjačao i smirio se,

e) Zoća i Stanko trpe gotovo nadljudsku patnju i nemo međusobno saosećaju.


−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

225

z.325. Pažljivo pročitaj završnu scenu iz priče

Kašika A. Isakovića:

Nešto kasnije četa je primila po kašiku kajmaka. Stanko se udalji i sede na kamen. Smetalo mu je zveckanje limenih porcija i glasno kusanje, kajmaka. Kamen pod njim bio je hladan. U ruci je družao punu kašiku kajmaka. Pogleda je, manu njom i baci je.

Stanko je:

a) savladan žaljenjem i kajanjem zbog Zoćine smrti,

b) nabusit zbog sopstvenog žrtvovanja i uzdržavanja kod je nosio kajmak,

c) obuzet, sećanjem na Zoćino trpljenje i uviđanjem da je vojničkoj disciplini prineta prevelika žrtva,

d) ogorčen, jer uviđa da četa ne razume koliko su Zoća i on žrtvovali dok su im doneli hranu,

e) nezadovoljan sobom i ispunjen gorčinom, jer život nepredvidljivo iskušava, obmanjuje i zbunjuje čoveka.

Realni brojevi 226

Zaokruži slova ispred tačnih odgovora −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.326. Unutrašnji monolozi (neizrečena razmišljanja) glavnih likova u pripoveci Kašika Antonija Isakovića, Stanka i Zoće, imaju ulogu da:

a) uverljivijo dočaraju (osvetle)

preživljavanja junaka pripovetke, b) obogate pripovetku opisnim

(deskriptivnim) motivima, c) upotpune karakterizaciju likova, d) ubrzaju događanje u pripoveci e) omogće praćenje raznovrsnih tokova

misli i osećanja u Zoći i Stanku.

Zaokruži slova ispred tačnih odgovora −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

227

z.327. U sledećem odlomku obrati pažnju na unutrašnji monolog.

Stanko ubrza korak. Rukunica još više zaškripa. Zočin vrat ovlaži se i zasija. “Zašto da ne uzmemo po jednu kašiku” – pomisli Stanko. - Zoćo, ti si učio školu? - Jesam. - A nisi završio? - Nisam. (A. Isaković: Kašika) Prepiši deo teksta koji predstavlja unutrašnji monolog.

r.327. “Zašto da ne uzmemo po jednu kašiku” (- pomisli Stanko).

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 228

z.328. Pesma Krvava bajka Desanke Maksimović poručuje:

a) Streljanje đaka desilo se davno, u nekoj

zemlji na Balkanu i ne treba ga zaboraviti.

b) Mučeničku smrt streljanih đaka pesma preobražava u večni život.

c) Čovek je osuđen na potpuno i trajno beznađe pred takvom tragedijom i zlom.

d) Stradanje kragujevačnih đaka toliko je surovo da prevazilazi stradanja u bajkama.

e) Trajne čovekoljubive vrednosti uporno se suprostavljaju zlu i nečoveštvu.


−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

229

z.329. Podseti se pesme Krvava Bajka Desanke

Maksimonić. Posebno obrati pažnju na refren:

Bilo je to u nekoj zemlji seljaka Na brdovitom Balkanu umrla je mučeničkom smrću četa đaka u jednom danu.

Uloga refrena u pesmi Krvava bajka jeste da: a) naglasi vremensku i prostornu

udaljenost događaja o kome pesma peva. b) prividno udalji krvavu stvarnost i težinu

stradanja o kojima pesma peva, c) ukaže na dramatičnost ljudskog života

na “brdovitom Balkanu”, d) da češće opomene na strahotu opevanog

događaja i osećanja neverice da je on moguć i stvaran,

e) bolno naglasi smrt nedužnih đaka i varvarstvo onih koji su ih umorili.

Zaokruži slova ispred tačnih odgovovra.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 230

z.330. I sad, otkako se razlistala i počela da obrće

svojom dobrodošlom senkom, na tim letnjim pržinama, i da se kiti svojim prisnim bogatstvom, finim , ovalnim plodovima, ona je postala nepozivana, neplaćena službenica, nemoljena darovateljka svim namernicama, svakom koga bi put naneo ovuda.

r.330.

A. Naslov dela iz koga je navedeni oklomak: - “Jabuka na drumu”;

B. Pisac: - Veljko Petrović, C. Književni rod : - epika (epska

poezija); D. Književna vrsta: - pripovetka.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

231

z.331. Pažljivo pročitaj završetak pripovetka

Jabuka na drumu Veljka Petrovića: Ona bi činila ponude i punim svojim

urodom, tom svojom aromatičnom smesom slasti i kiseline, kao u prevrelih starih malvasija – kad je bezobzirni i nezahvalni ljudi ne bi u tom sprečavali. Ona podnosi, eto, godinama njihove pozlede. Čak se trudi da tragove njihove nepravde i grubosti jedva primetnim ožiljcima prikrije. Samo baš kad se sveža rana obnaži, procedi se sjajna kaplja smolice, ali - da li je to njen urođeni razum ili stid? – ona ubrzo učini da ta suza potamni, da se stvrdni, izjednači sa korom, i postane nevidljiva. Po svom odnosu prema bezobzirnim i nezahvalnim ljudima stara jabuka nalikuje: a) ljidima slabićima koji nikome ne smeju

da se suprotstave, b) trpljivim, skromnim i povučenim

ljudima koji nikom ne otkrivaju ni svoje najteže bolove,

Realni brojevi 232

c) milosrdnim, krotkim ljidima, koji plemenito opraštaju i svojim neprijateljima,

d) zaslužnim pojedincima koji s razlogom ističu svoja dobra dela.


−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.332. Seti se pisca i njegovog dela iz koga je sledeći dijalog:

Vasilije: Zar vi niste Fema, pokojnog majstor-Pere opančara žena? Fema: Ja opančareva žena, u ovi`aljina opančarica? Ah, same daske moraju od žalosti plakati!

r.332. A. Citirani dijalog je iz dela: -

“Pokondirena tikva”; B. Delo je napisao: - Jovan Sterija

Popovoć; C. U navedenom dijalogu ispoljava se

suprotnost između: 1) realnog i umišljenog, 2) ličnog i kolektivnog, 3) trezvenog i pomodarskog, 4) sebičnog i velikodušnog.

Realni brojevi

233

Zaokruži brojeve ispred tačnih odgvora.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−− z.333. U navedenom odlomku junakinja hoće da se

prikaže učenom i otmenom. Pri tome pokazuje suprotno od onoga čemu je težila.

Evica: A zašto mi je bog dao ruke? Fema: Vidiš da si mućurla: da se beliš, da se kitiš, da češalj nameštaš kako ti je volja, zato je bog noblesima ruke dao, a ne da vuku plug (duva u prste). Ne znam, ne znam, ne znam kako ću te vospitati: francuski ne znaš, ne znaš praviti komplamente, a kolika si: sada te moram od azbuke reparirati. (J. St. Popović: Pokondirena tikva) Kojom književnoj vrsti i rodu pripada navedeno delo?

r.333. Navedeno delo pripada:

- književna vrsta: KOMEDIJA; - književni rod: DRAMA.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 234

z.334. U komediji Pokondirena tikva J. S. Popovića javljaju se, između ostali, likovi Evica i Fema. Na linijama, pored njihovih imena, prepiši one navedene osobine koje im odgovaraju. Osobine: uobražena, skromna, sebična, marljiva, izveštačena, pomodarka, prirodna.

r.334. EVICA: - skromna, marljiva, prirodna; FEMA: - uobražena, sebična, izveštačena, pomodarka.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.335. U pesmi Na Gazimestanu Milana Rakića rodoljublje je opevano kao:

a) svest o veličini, vrednosti i nužnosti

žrtvovanja za narod i otadžbinu, b) stalna i plodonosna veza sa precima i

baštinom, odnosno tradicijom svoga naroda,

c) zanos koji ne može da odoli ozbiljnijim iskušenjima,

Realni brojevi

235

d) požrtvovanje koje svakog pojedinca i svaku generaciju dovodi do priznanja, slave i dostojne nagrade.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−− z.336. Čini mi se, nas osmoro u “Tajnom

skrovištu”, smo komadić neba okružen teškim crnim oblacima. /.../ Ja sam u stanju jedino da plačem i preklinjem,: “Oh, da samo hoće crni krug da se povuče i otvori nam put.”

(Dnevnik Ane Frank) Metafore: crni krug i komadić plavog neba treba razumeti kao: a) motive iz knjige koju je devojčica Ana

upravo pročitala i snažno doživela, b) oznake za mali prostor slobode sačuvan

u skrovištu i zlokobne senke straha da će on biti otkriven i oduzet,

c) upućivanje na bezrazložne Anine strepnje zbog kojih ne može da se raduje životu,

d) slikoviti izraz sukoba snažne čovekove čežnje za slobodom i dramatičnih pretnji smrću.

Realni brojevi 236

Zaokruži slova isped tačnih odgovora. −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−− z.337. Pišući svoj Dnevnik, devojčica Ana Frank:

a) proverava svoju sposobnost da se literarno iskazuje,

b) beleži svoja osećanja i razmišljanja u Tajnom skloništu, obuzeta neizvesnošću svoje sudbine,

c) želi da prekrati vreme dokolice i čekanja u skloništu,

d) uznemirena zebnjama i slutnjama da će Nemci otkriti sklonište, hrabri sebe i poverava se u pismima izmišljenoj prijateljici,

e) živi između jave i sna, sve više podležući strašnoj stvarnosti koja je potčinjava i savija.

Zaokruži slova isped tačnih odgovora.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

237

z.338. Atmosfera u Tajnom skloništu, u kome Ana Frank piše svoj Dnevnik:

a) ne odgovara onome što Ana o njoj

beleži u svome Dnevniku, b) ispunjena je zlokobnim predosećanjima

da se opasnost neumitno približava i da je nesreća neizbežna,

c) osvetljena je jarkim vizijama slobode i krepkom nadom da će ona biti osvojena,

d) zagušljiva i turobna, jer ljude nesnošljivo pritiskuju strah i neizvestnot,

e) uprkos stalnom strahu da će njihovi stanari biti otkriveni, povremeno je, ipak ozračena bleskom čovekove nade i sna.


−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 238

z.339. Seti se Kanjoša Macedonovića Stefana

Mitrova Ljubiše, zatočenika koji je izvršio sudbonosno delo za opšte dobro i zbog toga biva ponuđen neograničenom količinom dukata. Ali on od neizmernog blaga ne uzima ništa, nego, štaviše, tim neprebrojnim zlatnicima dodaje i svoj dukat. Pri tome i upozorava:

“Da se iz ove skrinje diže a ne meće, to bi blago brzo nestalo; brzo biste joj dno vidjeli”. Tim postupkom pripovedač ostvaruje poruke: a) Zlato je nadoknada za sve vrednosti

života. b) “Čuvaj bijele novce za crne dane”. c) Dukatima je moguće kupiti sve. d) Novac je životna potreba, ali služeći mu,

čovek može izgubiti dušu. e) Svako je dužan da društvena dobra čuva

i uvećava.

Realni brojevi

239


−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.340. Kanjošu Macedonoviću mletački gospodičići upućuju zajedljivu opasku da su za svoju odbranu očekivali boljeg i višeg od njega, a on im ovako odseca:

“Moja gospodo, bolji i viši pođoše boljijema i višijema, a ja jedva vas dopadoh!” Kanjoševa izreka sadrži poruke: a) Kakav pozdrav, onakav i otpozdrav. b) Takvi uglednici zavređuju boljeg deliju. c) “Ne mjere se ljudi peđu no srcem i

pameću”. d) “Prema svecu i tropar”. Zaokruži slova ispred tačnih odgovora.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 240

z.341. U pripoveci Kanjoš Macedonović Stefana

Mitrova Ljubiše glavni junak podstiče divljenje u čitaocu sledećim osobinama:

a) hrabrošću b) fizičkom snagom c) mudrošću d) rečitošću e) pokornošću f) dostojanstvom g) ravnodušnošću prema blagu i nagradi.


−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.342. Uloga humora u pripoveci Kanjoš Macedonović Stefana Mitrova Ljubiše jeste da:

a) herojsku temu što više uzvisi, a junake

idealizuje, b) hrojsku temu približi običnoj,

prepoznatljhvoj ljudskoj stvarnosti,

Realni brojevi

241

c) književnoumetničkim likovima u pripoveci da realnije i uverljivije crte,

d) da izvrgne ruglu lažno rodoljublje. −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−− z.343. Seti se pisca i naslova dela iz koga je sledeći

odlomak: Mlada je duša podobna mekom vosku: u

kakav ga kalup metneš i saliješ, onaki obraz od njega napraviš; dok je taj vosak jošte mek, lasno ga možeš pretopiti, preliti i preobraziti; črez dugo vreme bude tvrd kao gvožđe, onda se hoće mnogo truda za pretopiti ga i preliti:

r.343.

A. Naslov dela: - “Život i priključenija”; B. Pisac: - Dositej Obradović; C. Književni rod: - Epika (epska

poezija). D. Književna vrsta: .- Autobiografija.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 242

z.344. Zlato kad uzmemo u ruku, nije nam dosta da nam ko kaže da je zlato, no sami rasmatramo ima li u sebi znake pravoga zlata: je li teško i savija li se kao čisto zlato. A za istinu, koja je sama zlato uma našega, ne staramo se toliko.

(D. Obradović: Život i priključenija) Misli Dositeja Obradovića o istini treba ruzumeti kao: a) piščevu poruku da istina treba da bude

vrhovno moralno načelo za svakog čoveka,

b) piščevo uverenje da se istina sama otkriva čoveku, da ona mora izaći na videlo,

c) piščev zavet čoveku da uvek i svuda odano i nepokolobljivo služi istini.


−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

243

z.345. Pažljivo pročitaj sledeće stihove iz pesme

Nebo Stevana Raičkovića: U toj dubini, plavoj

I bez ruba,Tražio sam, već davno, Goluba. Tražiču ga još po kruguVrtoglavom - Makar oči izgubio, sam,U plavom.

U pesmi su iskazane sledeće mili o čovekovom duhovnom svetu:

a) Snovi i čežnje unose samo nemir u čovekov duh i zato razum nalaže čoveku da ih potiskuje i da ih se oslobađa.

b) Što je čovekov duhovni svet bogatiji, njegovi su ciljevi viši, pa samim tim i teže dostižni.

c) Ne vredi svoj život trošiti u uzaludnom propinjanju ka idealu, jer je on nedohvatljiv.

d) Čovek živi i od svojih opsena i varki jer one osnažuju njegovu nadu da će ostvariti svoju čežnju za uzvišenim, idealnim, apsolutnim.

Realni brojevi 244

e) Svaki dostignut cilj rađa neki novi i viši, zato je čovek uvek iznova raspet na krstu svojih želja i snova.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−− z.346. Pročitaj šažljivo početak pripovetke

Činovnikova smrt A.P. Čehova: Jedne prekrasne večeri, ne manje prekrasni

činovnik Ivan Dmitrič Červjakov sedeo je u drugom redu fotelja i gledao kroz dogled “Korneviljska znona”. Gledao je i osećao se na vrhuncu blaženstva.

Malo kasnije, činovnik Červjakov: “Gleda, ali blaženstva više ne oseća”.

a) zbog iznenada saopštene vesti, koja mu

je pomutila raspoloženje, b) zbog toga što je kinuvšim nehotično

poprskao generala, c) zato što predstava koju je gledao, nije

ispunila njegova očekivanja, d) zbog toga što su mu očajanje i strah

nadjačali i potisluli blaženstvo, e) jer ga je obuzela snishodljivost i

beskrajna pokornost onome ko je u činovničkoh hijerarhiji bio iznad njega.

Realni brojevi

245

Zaokruži slova ispred tačnih odgovra. −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−− z.347. Činovnik Červjakov U Čehovljevoj noveli

Činovnikova smrt doživeo je unutrašnju dramu koja je imala tragičan kraj. Činioci te drame jesu:

a) nemir b) očajanje c) radost d) strah e) zanos f) zbunjenost g) smrt


z.348. Veličinu čovečnosti (ljudskosti) oličavaju sledeći književni likovi:

a) Fema; b) Smail-aga; c) Pilipenda; d) Kanjoš Macedonović;

Realni brojevi 246

e) vladika Danilo; f) Červjakov.


−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−− z.349. Prepoznaj pisce po najbitnijim biografskim

podacima.

a) Rođen je u Šapšcu. U svom radu i stvaranju objedinio je plemeniti poziv lekara i talenat u humanost književnika. Tvorac je srpske psihološke pripovetke. Pisac je: LAZA LAZAREVIĆ

b) Tragična ličnost, boem i “ukleti pesnik”. Utopio se za vreme Prvog svetskog rata u torpedovanoj lađi. Njegove pesme Možda spava, Nirvana i Tamnica; objavljene u zbirci Utopljene duše, spadaju u vrhove srpske poezije. Pisac je:VLADISLAV PETKOVIĆ DIS

c) Torac je alegorične i satirične pripovetke u srpskoj književnojosti. Njegova ubojita satirična reč žigoše podaničku narav građana, duhovnu učmalost sredine i bahatost vlasti u Srbiji kraja 19. i početka 20. veka. Pisac je: RADOJE DOMANOVIĆ

Realni brojevi

247

d) Znameniti pisac komedija iz prve polovine 19. veka. U delima i na pozornici duhovito i podrugljnivo ismejava poroke svojih savremenika, pomodarstvo, pohlepu, tvrdičkuk, uobraženost i lažni patriotizam. Posebno je popularna njegova komedija karaktera Tvrdica (Kir Janja) i komedija naravi Rodoljupci. Pisac je: JOVAN STERIJA POPOVIĆ

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.350. - Dobro jutro, Simane. - Dobro i jest - kaže Siman, a ne ustaje pred agom. Ibraga pređe rukom preko očiju. Kao da se svet iz temelja zaljuljao. Pridržava se za jednju šljivu. (Ivo Andrić: Priča o kmetu Simanu)

U navedenom odlomku ispoljavaju se bitna duševna stanja kmeta simana i Ibrage:

a) Simanova opijenost slobodom i pobedom; Ibragina iznenađenost i zatečenost neočekivanom i novom situacijom.

Realni brojevi 248

b) Simanova zbunjenostss i nesnalažljivost; Ibragino nadmoćno i nadmeno ponašanje pred Simanom.

c) Simanovo osećanje bezbrižnosti i nadmoći; Ibragina nelagodnosti i pometenost.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−− z.351. Pažljivo pročitaj dijalog između kmeta

Simana i Ibrage u pripoveci Priča o kmetu Simanu Ive Andrića: - Ja došao da ovo šljiva, što je moje,

smirim - kaže aga muklim glasom. - Nisi moro dolaziti. Šljive su mirne, a

koliko ih bude trebalo smirivati, umijem ih i ja smiriti.

Kmet Siman: a) ne razume šta traži i hoće Ibraga, b) pravi se da ne razume Ibragu, poigrava

se rečima, želi da se podsmehne agi, c) već je obrao šljive, d) izražava svoju nepokornost agi i

nehajnost prema onome što on traži.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

249

z.352. Odmahuje Siman rukom široko, preko jesenskog predela i neba nad njim, guši se od jakih reči, i na sve agine na silu blage i naoko razložne primedbe i opomene odgovara oštrim i kratkim: ne!, u kom ono e puca i žeže kao plameni bič.

(Ivo Andrić: Priča o kmetu Simanu)

U navedenom odlomku:

a) iznenada, jednog jutra, kmet Siman i Ibraga slučajno ne uspevaju da se sporazumeju,

b) Siman je obuzet osećanjem da je pobednik, pa ne može da čuje i razume to što kazuje Ibraga,

c) Siman uporno i s razlogom želi da Ibragi prenese potvrđenu istinu o tome da su kmetovi dobili veća prava od aga i begova,

Realni brojevi 250

d) Ibraga zna da se ništa bitno neće promeniti u odnosu između kmetova i aga, ali ne može da urazumi Simana,

e) uporno Simanovo ne izraz je nagomilanog gneva, nezaovoljstva i žarke želje da se nešto nabolje promeni u korist kmetova.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−− z.353. Teško je verovati da toliko ogorčena i

pobedničkog kliktanja može stati u jedan jedini slog. Tako je Siman izgovorio nekoliko puta to svoje ne, okrećući lice na sve četiri strane sveta, a zatim put neba, kao da puca iz male puške i šenluči, da ceo svet čuje njegovu radost.

(Ivo Andrić: Priča o kmetu Simanu) Kmet Siman: a) radosno i uzbuđeno ponavlja svoje ne

pred Ibragom, jer je čitavog života želeo da svoje suprotstavljanje agi tako odsečno i kliktavo izgovori,

b) deluje odbojno, jer svoje osećanje nadmoći prenaglašeno ispoljava,

Realni brojevi

251

c) ne uviđa da je Ibraga već shvatio promene u odnosima između aga i kmetova,

d) obuzet je željom da celom svetu objavi svoju slobodu i da se glasno raduje.


−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.354. U kućice ispred poslovica i iskaza u levoj koloni upiši brojeve onih reči iz desne kolone koje im odgovaraju po značenju.

/ 3 / Daleko mu lepa kuća / 4 / Dao bi ti kapu s glave / 1 / Kad se tikva pokondiri / 2 / Ko brzo sudi, brzo se i kaje

1. uobražen 2. brozoplet 3. nepoželjan 4. darežljiv 5. vredan 6. prepreden

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 252

z.355. Podseti se poznate hiporbole u pesmi

Ljubavni rastanak: Što je nebo – da je list artije,

što je gora – da su kalemovi, što je more – da je crn murećep pak da pišem tri godine dana, ne bi moji ispisala jada! Ova hiperbola ima ulogu da: a) svedoči o čestim rastancima

zaljubljenih, b) izrazi težinu devojčine patnje zbog

rastanka sa mladićem, c) naglasi devojčinu obuzetost

nesavladivom ljubavnom čežnjom i

Realni brojevi

253

željom da se sastane sa voljenim mladićem,

d) posvedoči o težini ljubavnog bola i njegovoj neizrecivosti,

e) ukaže starijima da je veliki greh ako rastavljaju zaljubljene.


−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.356. Narodna lirska pesma Ljubavni rastanak poručuje:

a) Rastanak uslovljava patnju onih koji se

vole i nesavladivu čežnju za ponovnim sastankom.

b) Ljubav uvek ispunjava čoveka vedrinom, opuštenošću i bezbrižnošću.

c) Ljubav trajno povezuje duše zaljubljenih i postojano prkosi prostornoj razdvojenosti.

d) Ljubav ne može večito da traje; u velikim iskušenjima ona se gasi.

e) Neostvarena ljubav često zatamnjuje u čoveku životnu vedrinu.

Realni brojevi 254


z.357. Mladi i neiskusni Ivo Senković izlazi na

megdan iskusnom megdandžiji agi od Ribnika da bi:

a) zaštitio dostojanstvo svog ostrarelog

oca, b) dokazao svoju nadmoć i borbeno

iskustvo, c) kaznio oholog i nasilničkog Turčina, d) potvrdio ljubav prema svojim

roditeljima, e) da bi oslobodio Ribnik od aginog

nasilja. Zaokruži slova ispred tačnih odgovora.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

255

z.358. Pažljivo pročitaj obraćanje Ive Senkovića svome ocu u pesmi Ivo Senković i aga od Ribnika:

Roditelju, Senkoviću Đurđu, Ako s`, babo, ostario vrlo, te ne možeš na mejdan izići, od boga si mene isprosio, bog je mene tebi poklonio, ja ću, babo, na mejdan izići, oću tvoju zameniti glavu.

U navedenim stihovima:

a) suviše mlad i neiskusan, Ivo olako obećava ocu ono što ne može da ostvari,

Realni brojevi 256

b) iako još uvek dečak, Ivo odlučno i odgovorno obećava ocu da će ga dostojno odmeniti na megdanu,

c) ono što je Ivo obećao ocu, ostvario je na megdanu sa agom od Ribnika,

d) Ivo zna da ne može biti dostojan protivnik Turčinu, ali mora da uteši i ohrabri oca,

e) Ivo izražava toplu sinovsku ljubav, koja mu je presudno ulila snagu da na megdanu pobedi Turčina.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−− z.359. U narodnoj epskoj pesmi Ivo Senković i aga

od Ribnika Đurađ Senković obraća se svome konju:

Ao, doro, vrlo dobro moje! Dosta li smo, doro, vojevali, iz Turaka roblje izvodili, od Turaka glava donosili! Sad sam, doro, ostario vrlo, ja ne mogu više vojevati, sad te šaljem s glavom nerazmnom, sa Ivanom, sa jedinim sinom: Ivo j`, doro, glava nerazumna, čuvaj, doro, moje čedo Ivu!

Realni brojevi

257

Da je zbog svoje mladosti zaista glava nerazumna, Ivo je pokazao u sledećim situacijama:

a) kada odlučno i oštro izaziva agu na megdan,

b) kad želi da Turčina uhvati živog, da ga vodi babi na poštenje,

c) u prilici kad odlučno traži od oca blagoslov da izađe na megdan agi od Ribnika,

d) kad se preobukao u agino odelo, uzeo aginog konja i takav se pojavio pred ocem.


−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.360. Ivo Senković u narodnoj epskoj pesmi Ivo Senković i aga od Ribnika ispoljava sledeće osobine:

a) surovost b) odlučnost c) hrabrost d) naivnost e) opreznost

Realni brojevi 258

f) srčanost g) dovitljivost h) neopreznost


−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.361. U narodnoj epskoj pesmi Mali Radojica

hajduk Radojica ispoljava sledeće osobine:

a) brzopletost b) domišljatost c) neopreznost d) izdržljivost i hrabrost e) slabost pred ženskom lepotom f) podmuklost i sebičnost g) osvetoljubivost h) lakomost na blago i) oholost.


−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

259

z.362. Hajduk Mali Radojica nije odoleo lepoti devojke Hajkune:

a) zbog toga što ga je ona vešto i namerno

izazivala svojom lepotom, b) jer je duša mladog čoveka otvorena i

podložna lepoti i ljubavi, c) zato što je Hajkunina lepota izuzetna i

neodoljiva, d) jer su zbog pretrpljenih fizičkih mučenja

oslabile njegove odbrambene snage, e) zato što je naivno računao na

razumevanje i saosećanje turske devojke,

f) jer je predosetio da će mu ljubav i divljenje biti uzvraćeni.

Realni brojevi 260


−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.363. Lepota devojke Hajkune u narodnoj pesmi

Mali Radojica

a) prikazana je neposredno, detaljnim opisom devojčinog lica i odela,

b) nije opisana, a o njenoj izuztnosti svedoči silno ushićenje u mladom hajduku, koji je njome očaran, zaboravio da mu preti smrt,

c) samo je nagoveštena opisom očiju koje su očarale sve posmatrače i mladog hajduka,

d) izuzetnaje, jer svoje ushićenje iskazuje i sam narodni pevač,

e) ispoljena kroz doživljaj mladog hajduka i samog narodnog pevaača, postaje

Realni brojevi

261

uverljiva i podsticajna za čitaočeva zamišljanja idealne ženske lepote.


−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.364. Vuk Stefanović Karadžić je zapisao veliki broj epskih narodnih pesama i tako ih otrgao zaboravu. On je u tom poslu uspeo:

a) jer su mu tokom zapisivanja pesama svi

svesrdno pomagali, b) jer je visoko cenio umetničku vrednost

epskih narodnih pesama, c) jer su mu narodni pevači sami nudili da

zapiše pesme, d) jer je bio uporan da pronađe narodne

pevače i da pesme strpljivo sluša i tačno zapisuje.


−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 262

z.365. Čitaj pažljivo sledeće misli sv. Save, Vuka i

Njegoša. Na linijama ispod svakog teksta imenuj njegovog pisca.

A. Lipo, ljepo, lepo i lijepo.

Bilo, bjelo, belo i bijelo listići su jednoga cvijeta u pupolj se jedan odnjihali. PETAR PETROVIĆ NJEGOŠ (NJEGOŠ);

B. Oči tvoje neka pravo gledaju, a veđe tvoje da se kreću na ono što je pravedno. Pravo hodi svojim nogama i puteve svoje ispravljaj. SVETI SAVA (RASTKO NEMANJIĆ, SAVA NEMANJIĆ);

Realni brojevi

263

C. Jezik je hraitelj naroda. Dokle god živi jezik, dokle ga ljubimo i poštujemo, njim govorimo i pišemo, dotle živi i narod. VUK STEFANOVIĆ KARADžIĆ (VUK KARADžIĆ).

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.366. U pesmi Sveti Sava Vojislava Ilića, mladi Rastko Nemanjić pred kapijom svetogorskog manastira kazuje:

“Prezreo sam carske dvore, carsku krunu i porfiru, i sad evo svetlost tražim u skromnome manastiru”.

Rastkovo opredeljenje treba razumeti kao: a) trajno odricanje od lagodnog i raskošnog

života na očevom dvoru i opredeljenje za skroman monaški život,

b) pokajanje i traženje oproštaja za počinjene grehove,

Realni brojevi 264

c) prezir prema vlasti i bogatstvu i prihvatanje duhovnih vrednosti za najviše i neprolazne,

d) privremeno odricanje od prestola i kratkotrajni boravak u manastiru.


−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.367. Jer, vaistinu, braćo moja ljubljena i oci, čudo

beše gledati: onaj koga se svi bojahu, i od koga treptahu sve zemlje, taj je izgledao kao jedan od tuđinaca, ubog, rasom obavijen, gde leži na zemlji, na rogozini, a kamen mu pod glavom, i svi mu se klanjaju, a on skrušeno moli od sviju proštenja i blagoslova.

r.367.

A. Pisac dela iz koga je uzet navedeni odlomak: Sveti Sava (Rastko Nemanjić, Sava Nemanjić),

Realni brojevi

265

B. Naslov dela: “Žitije svetog Simeona” (“Život gospodina Simeona”)

C. Ime lika o kome se pripoveda: Sveti Simeon (Stefan Nemanja).

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−j

z.368. U pesmi Sveti Sava srpski narod blagosilja svetog Savu i njegove roditelje:

Prosto da si Nemanjiću Savo, Prosta duša tvojih roditelja! Prosta duša a čestito tijelo! Što nosili, svijetlo vam bilo! Što rodili, sve vam sveto bilo! Sveti Sava i njegovi roditelji stekli su opštenarodno priznanje i blagoslov zato što su: a) dugo vladali srpskim narodom,

Realni brojevi 266

b) sagradili Studenicu, Hilandar i brojne druge manastire,

c) bili veliki osvajači, pa stoga i omiljeni u srpskom narodu,

d) gradeći zadužbine moralno i duhovno uzdizali srpski narod.

Zaokruži slova ispred tačnih odgovora:

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.369. Krunu nije hteo, nije hteo slavu,

Ali kruna sama dođe mu na glavu. On je hteo sići svom narodu bliže, On se hteo spustit, - a time se diže, Duh nas njegov kupi sred Božijeg hrama, Duh je njegov zvezda nad našim školama.

(Jovan Jovanović Zmaj: Sveti Sava) Navedeni stihovi iz pesme Sveti Sava Jovana Jovanovića Zmaja kazuju:

Realni brojevi

267

a) u životu svetog Save dešavalo se uvek suprotno od onoga što je želeo,

b) vladarev sin, Rastko Nemanjić, odrekao se ovozemaljske slave i vlasti i opredelio za neprolazne duhovne vrednosti,

c) bližeći se svome narodu, sveti Sava uzvisio se tim što je postao i ostao narodni svetitelj i prosvetitelj,

d) Rastko Nemanjić je težio sasvim drugim vrednostima od onih koji su mu u životu postale dostupne,

e) sveti Sava je postao uzor, neugasivo svetlo i putovođa srpskom narodu.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−− z.370. U narodnoj pesmi Dioba Jakšića snaha

Anđelija poklonila je svome deveru Bogdanu molitvenu čašu, dragocenost koja se čuva do kraja života:

a) zato što je to bilo muževljevo naređenje, b) da bi obojici braće pokazala lepotu

ljubavi, pomirljivosti, nesebičnosti i praštanja,

Realni brojevi 268

c) jer je znala da dever Bogdan voli takve dragocenosti, pa će joj za uzdarje rado dati konja i skola,

d) da bi diskretno prekorela i muža i devera zbog besmislenog sukoba,

e) jer želi da opomene i dokaže da su ljubav, poštovanje i porodična sloga iznad svih materijalnih vrednosi i svakog koristoljublja.


−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.371. U pesmi Dioba Jakšića Dmitar uviđa značaj

bratske ljubavi i porodične sloge:

a) kad mu je žena Anđelija saopštila da ga je pomirila s bratom,

b) u sceni kad je saslušao sokolovo tuženje zbog slomljenog krila,

Realni brojevi

269

c) u trenutku kad soko upoređuje bol zbog slomljenog krila sa čovekovim bolom zbog gubitka brata,

d) pošto je saznao da mu je Bogdan pomirljivo dao konja i skokola.


−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.372. Među navedenim osobinama izdvoj one koje se odnose na Dmitra Jakšića i one koje se odnose na njegovu ženu Anđeliju:

nesebičnost, požrtvovanost, plahovitost, plemenitost, oholost, isključivost, sebičnost,

Realni brojevi 270

pomirljivost, odlučnost, prenagljenost, iskrenost, mudrost, razboritist.

r.372. DMITAR JAKŠIĆ: - plahovitost, oholost, isključivost, sebičnst, prenagljenost,

ANĐELIJA: - nesebičnost, požrtvovanost, plemenitost, pomirljivost, odlučnost, iskrenost, mudrost, razboritost.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.373. Pročitaj pažljivo dijalog vojvode Prijezde i

njegove žene Jelice u narodnoj pesmi Smrt vojvode Prijezde:

“Oj Jelice, gospođo razumna, ili voliš sa mnom poginuti, il`Turčinu biti ljuba verna?”

Realni brojevi

271

Suze roni Jelica gospođa “Volim s tobom časno poginuti neg`ljubiti na sramotu Turke; neću svoju veru izgubiti i časnoga krsta pogaziti.”

Kroz dijalog vojvode Prijezde i Jelice narodni pevač je ukazao na: a) bespogovornu pokornost žene u

patrijarhalnoj porodici, b) snagu i moć rodoljublja i čovekovog

ponosa, c) idealnu supružansku odanost i bračnu

slogu u Prijezdinom domu, d) svemoćni autoritet muškarca u srpskoj

patrijarhalnoj porodici, e) uzvišenost čovekove odlučnosti da i po

cenu života sačuva svoje dostojanstvo i ne pokori se nasilniku.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−− z.374. Pročitaj narodnu pesmu Stari Vujadin.

Posebno obrati pažnju na savete koje hajduk, Stari Vujadin, daje svojim sinovima:

O sinovi, moji sokolovi, Ne budite srca udovička, no budite srca junačkoga

Realni brojevi 272

ne odajte druga nijednoga, ne odajte vi jatake naše, kod kojih smo zime zimovali, zimovali, blago ostavljali. U obraćanju Starog Vujadina sinovima: a) naglašeni su trajna vrednost i uzvišenost

viteškog ponosa i hrabrosti, b) ukazano je na potrebu da mlađi uvek

postupaju po savetima starijih, c) narodni pevač je poslao večnu poruku

svome narodu da čovek nikad ne sme izdati bližnjeg,

d) istaknutao je da čovek uvek mora izdržati fizička mučenja,

e) sadržana je ideja da vernost sopstvenoj duši, prijateljima i svim ljudima koji su mu učinili dobro, svakom čoveku mora biti svetinja.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−− z.375. Hajduk Stari Vujadin, u istoimenoj narodnoj

pesmi, u turskoj tamnici:

a) sopstvenim primerom pokazao je i dokazao sve ono što je zavetovao sinovima,

Realni brojevi

273

b) uspeo je da sačuva dostojanstvo i hrabrost sve dok mu nisu počeli vaditi oči,

c) ispoljio je najveći prkos i izdržljivost u trenutku kad su mu vadili oči,

d) pokazao je duhovnu nadmoć nad mučiteljima, koji ga nisu mogli ničim slomiti i pokoriti,

e) nije izdržao samo poslednje najteže muke, na koje su ga stavili.


−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.376. U narodnoj pesmi Ropstvo Janković Stojana Stojan, neprimećen, sluša tužbalicu svoje majke: Oj Stojane, jabuko od zlata, Majka te je već zaboravila; snae Jele zaboravit neću –

Realni brojevi 274

snao Jelo nenošeno zlato.

U svojoj tužbalici Stojanova majka: a) dirljivo iskazuje ljubav prema sinu i

žalost za njim, b) kazuje da je izgubila svaku nadu da će

se Stojan vratiti pa se boji samoće, c) ožalošćena snahinom udajom,

neposredno i iskreno, otkrila je da u tom trenutku više žali za snahom nego za sinom,

d) otkriva da je saznala o sinovljevoj smrti, pa da zato još više žali za snahom,

e) žali zbog neostvarene ljubavi sina i snahe, jer je Stojan odmah po svadbi dopao popstva, a snaha ostala “nenošeno zlato”.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−− z.377. U narodnoj pesmi Ropstvo Janković Stojana,

vrativši se iz ropstva kući, Stojan Janković je u svom domu zatekao ženine svatove i zapevao:

“Vila gnjezdo tica lastavica, vila ga je za devet godina,

Realni brojevi

275

a jutros ga, poče da razvija; doleti joj siv zelen sokole od stolice cara čestitoga; pa joj ne da gnjizdo da razvija”. Svojom pesmom Stojan: a) skriveno prekorava ženu zbog preudaje, b) kazuje da se oseća izneverenim i

zbunjenim zbog svatova koje je zatekao u domu,

c) objavljuje da je već saznao o njenoj vernosti, ljubavi, patnji i pažnji koju je podarila njegovoj majci,

d) otkriva svojoj ženi da u njemu još uvek žive ljubav i želja da oni zajedno osete toplinu porodičnog doma,

e) poručuje ženi da joj zbog ljubavi, koja u oboma još živi, neće dozvoliti da razvije njihovo porodično gnezdo.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.378. U narodnoj pesmi Nadžnjeva se momak i devojka:

a) opevano je nagradno takmičenje mladića

i devojke, u kojima devojka pobeđuje,

Realni brojevi 276

b) nagoveštena su dublja osećanja kao podsticaj za nadmetanje mladića i devojke,

c) naglašeno je da su sve tri devojčine pobede sasvim prirodne i očekivane,

d) sugerisana je misao da se mladiću, uprkos porazu u nadžnjevanju i natpijanju, ukazuje mogućnost da ostvari vredniju pobedu,

e) posredno je saopštena poruka da je u nadmetanjima mladića i devojke jedini pravi pobednik – mladalačka ljubav.


−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.379. Narodna pesma Jablanova moba počinje

sledećom pesničko slikom: Ili grmi, il` se zemlja trese? Ili bije more o bregove? Niti grmi, nit se zemlja trese,

Realni brojevi

277

niti bije more o bregove, već to jezdi Jablanova moba.

r.379. A. Navedena pesnička slika zove se:

SLOVENSKA ANTITEZA; B. Uloga navedene pesničke slike u

pesmi jeste da: a) asocira na prenaglašenu buku koju stvara Jablanova moba, b) naglasi veselost Jablanove mobe, mladost i duhovnu bodrost mobara, c) podstakne utisak o nečemu što je preterano i zato neprihvatljivo za nežnu osobu kakav je Jablan, d) pobudi u čitaocu radoznalost za dalje prikazivanje Jablanove mobe, e) uputi na gromku pesmu mobara, kao znak radosti i veselja zbog uspešno obavljenog posla kod uglednog i dragog domaćina.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.380. U narodnoj pesmi Jablanova moba Jablan moli svoje mobare da utišaju svoju pesmu i uspore svoju hitnju:

Lako, lako, moja silna mobo! Sama mi je gospođa kod dvora,

Realni brojevi 278

neće znati da je silna moba, već će mislit da je turska vojska – mlada, luda, poplašiće mi se, tanka, vitka, prelomiće mi se. Navedeni stihovi kazuju o: a) Jablanovoj brižnosti i ljubavi prema

krhkoj nevesti koju je samu ostavio u dvoru,

b) naglašenoj Jablanovoj gordosti i znakovima njegove sebičnosti,

c) dragocenoj lepoti duhovno i telesno tanane Jablanove neveste,

d) bezrazložnim i nejasnim strahovanjima koja su obuzela Jablana,

e) harmoniji, ljubavi i nežnosti koji vladaju u Jablanovom domu.


−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.381. Pročitaj narodnu posleničku pesmu Kujundžija i hitroprelja. Posebno obrati pažnju na šaljivo nadmudrivanje Janje i Janka: Janja bila mudrija od Janka,

Realni brojevi

279

poručuje kujudžiji Janku: “Oj, boga ti, kujundžija Janko, da ti pošljem malenu paricu – sakuj meni v`jence i oboce, a što tebi od toga ostane, potkuj tvoga dobra konja vranca, neka ti je među braćom fala!”

Janjino i Jankovo šaljivo nadmudrivanje podstaknuto je:

a) običnim prkosom i željom da se

nadmeću u duhovitosti i dosetljivosti, b) njihovim dubljim osećanjima i

skrivenim željama za bliženjem, c) željom da oboje dokažu veštinu u poslu

koji obavljaju, d) Jankovom namerom da posredno iskaže

želju da on bude darovan kao Janjin mladoženja,

e) Janjinom željom da skriveno poruči Janku da ona očekuje “vjence i oboce”, da on sprema konja i svatove, jer im se ona nada.


Realni brojevi 280

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.382. Među navedenim karakteristikama prepoznaj one koje se odnose na posleničke narodne pesme:

a) isključivo sadrže motive koji se odnose

na raznovrsne poljske poslove, b) kazuju o tome kako su naši preci

vrednovali rad i čovekovu predanost poslovima,

c) za razliku od mnogih drugih vrsta u narodnoj lirskoj poeziji, sačuvale su svoju samostalnost,

d) pratile su poslove žetve, berbe; pevane su na mobama i prelu,

e) svedoče o drevnoj čovekovoj potrebi da mu pesma bude odušak i razonoda u radu,

f) ne sadrže ljubavne motive, g) motivi svadbene i ljubavne lirike često se

prepliću sa motivima o radu.


Realni brojevi

281

z.383. Seti se naslova dela iz koga su sledeće rečenice i ko je to delo napisao: I pop Spira kažu inzultirao je (napao) gospodin Ćiru; gađo ga peskonicom, i onaj ostao bez jednog zuba, izbiven mu levi kutnjak...A on onda dočepo ciglju, pa ga udario po glavi, i sve mu zube izbio.

r.383.

A. Naslov dela je: “Pop Ćira i pop Spira”

B. Delo je napisao: Stevan Sremac C. Kako se zove lik koji poput seoskog

telegrafa, kako kaže pisac, pripoveda o sukobu popova? To je: gospođa Gabrijela (frau Gabijela)

D. Taj lik se u pripovedanju o sukobu popova služi: a) poređenjima, b) hiperbolisanjem, c) kontrastiranjem.

Zaokruži slovo ispred tačnog odgovora.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.384. Šta znače sledeće zagonetke?

Realni brojevi 282

Manje od oraha, a teže od tovara. Okrugo je, jaje nije, repato je miš nije. Bijele koke ispod strehe vire. Danju klanja, a noću zvijezde broji.

r.384. a) žiška, b) repa; rotkva; c) zubi; d) đeram.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.385. Smisao narodne poslovice: Ne veruj

prijatelju za trpezom, nego na vratima od tamnice jeste:

a) Ako je prijateljstvo učvršćeno za

trpezom, ono će se potvrditi i u nevolji.

Realni brojevi

283

b) Onaj ko je u nevolji prijatelj, pravi je prijatelj.

c) “U dobru je lako dobar biti, na muci se poznaju junaci”.

d) S prijateljem podeli dobro, a sa neprijateljem zlo.


−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.386. Seti se naslova pesme iz koje su sledeći stihovi i imena pesnika. Pesmo tužna, meka si milošta što plače kao krv grožđa, kao suza mošta, kao onaj poljubac, onaj miris perja što utka u gugutanje svoje gugutke.

Realni brojevi 284

r.386.

A. Naslov pesme je: “Srbija” B. Pesmu je napisao: Oskar Davičo C. Sintagma pesmo tužna u prvom stihu

odnosi se na Srbiju. −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.387. Pesma Srbija Oskara Daviča počinje

stihovima: Ja znam sva tvoja lica, svako što hoće, šta nosi, Gledao sam sve tvoje oči, razumem šta kažu, šta kriju.

Realni brojevi

285

Ja mislim tvoju misao za čelom ti u kosi, ja znam tvoja usta šta ljube, šta piju. U navedenim stihovima pesnik: a) saoseća sa svojom otadžbinom, ali ga

naglašeno i više puta ponavljano JA deli od nje,

b) iskazuje potpunu poistovećenost sa svojom otadžbinom,

c) iz tuđine priziva Srbiju i želi da je razume,

d) oseća i iskazuje duboku i predanu ljubav prema Srbiji.


−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.388. Pažljivo pročitaj pesmu Srbija Oskara Daviča i posebno obrati pažnju na sledeće stihove: oj, Srbijo među bunama, među šljivama, oj, Srbijo među ljudima na njivama, oj, Srbijo među pesmama u grudima,

Realni brojevi 286

oj, Srbijo, buno među narodima. U navedenim stihovima: a) ni sam pesnik ne ume da odredi sve što

je u njegovom duhu Srbija, b) Srbija je zemlja buna, jer se vekovima

morala boriti da sačuva slobodu, c) pesnik se koleba kako da označi svoju

otadžbinu, d) Srbija je otadžbina ljudi koji su oduvek

više od svega voleli slobodu, e) Srbija je pesnikova najmilija i najdublja

pesma. Zaokruži slova ispred tačnih odgovora.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.389. Pročitaj stihove iz pesme Otadžbina Đure

Jakšića.

A. Na liniji dopiši stih koji nedostaje: Al jedan izraz, jednu misao,

Realni brojevi

287

Čućeš u borbe strašnoj lomljavi: ”OTADžBINA JE OVO SRBINA!”

B. Pesma Otadžbina poručuje: d) Neuništivost i postojanost srpskog

naroda podseća na stamenost i neosvojivost kamena.

e) Istorijska svest o junačkim i slobodoljubivim precima u svakom naraštaju jeste najjača busija u borbi protiv “četa grabljivih”.

f) Svaki naraštaj isključivo iz sebe samog crpi slobodarski duh i otpor porobljivaču.

g) Boreći se vekovima za slobodu i opstanak, srpski narod je postao simbol otpora i prkosa zavojevačima i nasilnicima.

h) U srpskom narodu oduvek je bilo samo hrabrih pojedinaca koji su uspevali da se izbore za slobodu svoje otadžbine.

z.390. Pesma Đure Jakšića Otadžbina počinje stihom:”I ovaj kamen zemlje Srbije (...)”.

Kamen u toj pesmi označava (simbolizuje):

Realni brojevi 288

a) priručno sredstvo za odbranu i napad, b) otpornost i neuništivost srpskog naroda, c) opomenu zavojevaču da se Srbija ne da

pokoriti, d) kamenite predele u Srbiji.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.391. Navedi naslov pesme, ime pisca i vrstu lirske pesme iz koje su sledeći stihovi:

Bez njih nema više leta Nad oblakom mraka pusta; Bez njih bi se malaksalo, Bez njih bi se brzo ostalo.

r.391. A. Stihovi su iz pesme: “Svetli grobovi” B. Pisac je: Jovan Jovanović Zmaj C. Vrsta lirske pesme: misaona

(refleksivna). D. U prethodnim stihovima zamenički

oblik njih upućuje na imenicu ideali. −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−− z.392. Glagolima suprotnog značenja ostvareni su

efektni kontrasti u pesmi Svetli grobobi Jovana Jovanovića Zmaja: Gde ja stadoh – ti ćeš poći! Što ne mogoh – ti ćeš moći!

Realni brojevi

289

Kud ja nisam – ti ćeš doći! Što ja počeh – ti produži! Još smo dužni – ti oduži. Tim kontrastima: a) naglašena je misao da se obnova i

stvaranje obezbeđuju trajnim delima i stvaralačkim porukama svakom budućem naraštaju,

b) uverljivo je dočaran put kojim se ostvaruje neprekidan napedak u svim pojedinačnim i kolektivnim idealima i težnjama,

c) upućen je odličan poziv mladim ljudima da uvek traže novo i idu samo svojim putevima,

d) ukazano je na neprekidno životno i stvaralačko kolo u kome su sjedinjeni svi naraštaji, prošlost, sadašnjost i budućnost,

e) opomenuti su budući naraštaji da se kritički ne osvrću na svoje prethodnike i njihove zasluge.

Zaokruži slova ispred tačnih odgovra.

Realni brojevi 290

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.393. Motiv svetlosti u Zmajevoj pesmi Svetli grobovi doprinosi označavanju neprolaznih vrednosti:

a) zaslužnih ljudi i značajnih dela, b) suprotstavljanja starih i mladih

generacija, c) naprednih ideja i svesnog žrtvovanja za

progres, d) uzdizanja prošlosti iznad budućnosti, e) međusobnog podsticanja i obavezivanja

ljudi i naraštaja. Zaokruži slova ispred tačnih odgovra.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.394. Pažljivo pročitaj sledeći tekst iz vukovog Srpskog rječnika: Zlatoje – nova mlada ne smije (od stida) nikoga u kući zvati po imenu: zato je običaj da ona, pošto se dovede, svima kućanima

Realni brojevi

291

(muškome i ženskom) nadjene nova imena (sem za sebe); tako n.p. nekoga zove (...): takom, nekoga babom, nekoga gospodinom (je li otišao gospodin, da doćera svinje?, (...) nekog djeverom, a mlađe bratom, zlatoje, sokolom, miloštom, milojicom (...) žene, gospom, mamom, majom, nakom , snašom, nevom (...) a djevojke ubavicom, ljepoticom, sekom, gospođicom, golubicom itd. Saopštavajući ta nova imena, pisac: a) satirično prikazuje članove seoskog

domaćinstva, b) izražava valjanosti međuljudskog,

ophođenja u svetu porodice i srodnika, c) negoduje zbog teškog položaja neveste u

patrijarhalnoj zadruzi, d) označava prisnosti i ljudske vrednosti

porodične čeljadi. −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.395. Seti se objašnjenja u vidu legende uz reč kornjača u Srpskom rječniku Vuka Stefanovića Karadžića. Kum koji krije od svog kuma ispečenu kokoš i pogaču tim postupkom ispoljava:

Realni brojevi 292

a) štedljivost i skromnost, b) opreznost i samoljubivost, c) podlost i snalažljovost.


−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.396. Imenuj pevača o kome je Vuk Stefanović Karadžić zapisao: Nikoga ja do danas nisam našao da onako pesme zna kao on što je znao. Njegova je svaka pesma bila dobrsa, jer je on (osobito kako nije pevao nego samo kazivao) pesme i razumevao i osećao, i mislio je šta govori.

r.396. Taj pevač je TEŠAN PODRUGOVIĆ −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.397. Tko ste? Odakle? Ne znam, al se grijem

Na vašem svijetlu. Pjevajte. Jer ćutim Do sad tek živim, makar možda mrijem Svetu Slobodu i Osvetu slutim... Vaša mi pjesma vraća svjetlo oka,

Realni brojevi

293

Ko narod silna, ko sunce visoka.

r.397. A. a) Pisac: - Ivan Goran Kovačić b) Naslov dela: - “Jama” c) Književni rod: - epika (epsko-lirska

poezija) d) Književna vrsta: - poema. B. U navedenim stihovima:

a) ratnik je konačno osvojio slobodu i žudi za osvetom;

b) žrtva ustaških klanja obraća se svojim spasiocima i sa obnovljenom snagom veruje u život i želi da živi,

c) stradalnik izražava snažnu obuzetost osećanjem da je na svetoj slobodi i sluti osvetu,

d) nedoklana žrtva u jami sanja o slobodi,

e) pesmu svojih spasilaca oslepljeni i ranjeni čovek doživljava kao okrepljujuću toplinu i svetlost.

Zaokruži slova ispred tačnih odgvora.

Realni brojevi 294

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.398. Obrati pažnju na sledeći dijalog iz pripovetke Sve će to narod pozlatiti, Laze Lazarevića. - Nema je pa nema! – reče kazandžija

ljutito, kao čovek kome ne ide karta. - Nema je – reče i oficir, ali mirno kao

periodični činovnik koji zna da posle pet godina mora doći klasa.

r.398. A. Dijalog započinje i vodi Blagoje

kazandžija: 1) jer je po prirodi govorljiv,

radoznao i otvoren, 2) zbog toga što mu je stalo da od

kapetana čuje zašto lađa kasni, 3) pošto je čuo da mu je sin veoma

teško ranjen, 4) stoga što je uznemiren zlom

slutnjom i roditeljskom brigom. Zaokruži broj ispred tačnog odgovora.

B. U navedenom odlomku podvuci delove teksta koji čine dijalog. - Nema je pa nema! - Nema je.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

295

z.399. Kapetan poskoči i dohvati ga za ruku: - Stani! On je teško ranjen! Zdravo teško! - Kako teško? Ko to kaže? ... Evo, evo

pisma! ... Njegov drug Jole ... (L. Lazarević: Sve će to narod poznlatiti)

Blagoje kazandžija:

a) ne može i ne želi da veruje u to što je čuo od kapetana, zato je njegov odgovor zagrcnut, isprekidan, iskazi nezavršeni,

b) jeste zbunjen i pometen, ali on je već znao da mu je sin teško ranjen,

c) podsvesno želi da veruje u suprotno od onog što mu kapetan kazuje,

d) iako je već čuo od Jola da mu je sin teško ranjen, neće i ne može to da prizna sebi i drugima,

e) zavarava samog sebe, podsvesno želeći da bar nakratko odloži trenutak konačnog najtežeg saznanja.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−− z.400. Podseti se naslova dela iz koga su uzeti

sledeći stihovi i imena pesnika: Krcnu kolac njekoliko puta, Zviznu pala njekoliko puta, Zadrhtaše ta vješala tanka,

Realni brojevi 296

Al` ne pisnu Crnogorčad mlada...

r.400. A. Delo: - “Smrt Smail-age Čengića” B. Pesnik: - Ivan Mažuranić C. Sledeće reči u navedenim stihovima su

onomatopejskog porekla: - krcnu, zviznu, pisnu;

D. Epiteti u navedenim stihovima su: - tanka, mlada.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−− z.401. Ljutit aga mrko gleda,

Gdje se silom divit mora, Silan arslan gorskom mišu, Tko si junak, osvetit se ne mo`š Na junaku dotle, dok ne preda.

Realni brojevi

297

Smaknu Ture toliko junaka, Posmica ih, srca ne iskali, Što bez straha svi su pred njim pali.

r.401.

A. a) Naslov dela: - “Smrt Smail-age

Čengića” b) Pisac: - Ivan Mađuranić c) Književni rod: - epika (epska poezija) d) Književna vrsta: - ep (spev).

B. U navedenim stihovima:

a) Smail-aga se nerado i sa potajnom zebnjom divi mladim brđanima koji bez jauka umiru,

b) mladići koje muči Smail-aga ispoljavaju strah, ali zaslepljeni Smail-aga to ne vidi,

c) svojim trpljenjem i odsustvom straha mlada Crnogorčad unose nespokojstvo u Smail-agu,

d) zaslepljen svojom silinom i moći, Smail-aga ne može da prepozna strah u mladim brđanima,

Realni brojevi 298

e) sadržana je poruka da se nasilnik ne može osetiti kao pobednik dok u žrtvama ne otkrije strah i poputno pokoravanje.


−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−− z.402. Obrati pažnju na osećanja i misli iskazane u

odlomku iz novele Pilipenda Sime Matavulja: - Bogo moj, zašto ti šalješ glad na ljude, kad je meni, jadnom težaku, žao i stoke da gladuje!? I zašto baš šalješ bijedu na nas

Realni brojevi

299

težake, koji te više slavimo nego Lacmani, siti i obijesni!? Ali, opet, hvala ti, kad dade da smo mi najsiromašniji najtvrđi u vjeri, te voliemo dušu, nego trbuh!...

U tom Pipilendinom monologu ističu se poruke o: a) opštoj i nepoštednoj kritici Boga, b) duhovnoj snazi i moralnoj

nepokolobljivosti siromašnog težaka, c) nepoželjnim međuljudskim odnosima

između seljaka i varošana, d) duhovnom čuvanju i jačanju narodnog

bića. Zaokruži slova ispred tačnih odgovora.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−− z.403. Pilipenda, glavni lik u istoimenoj pripoveci

Sime Matavulja, ne uzima žito od sreske vlasti:

a) jer je samo od imućnijih traženo da

promene veru ako uzmu žito,

Realni brojevi 300

b) jer ga u tome srečavaju drugi, imućniji, c) jer ne želi da podlegne uceni i izneveri

svoje pravoslavlje.

Zaokruži slovo ispred tačnog odgovora. −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.404. Pilipenda, u istoimenoj pripoveci Sime Matavulja, bio je “živi, oličeni prijekor” svojim sunarodnicima, zato što je:

a) uspeo da se najveštije izbavi iz

siromaštva, b) više voleo svoju dušu nego trbuh, c) držao vatrene govore protiv “carske

vjere” i podlih unijata, d) bio odlučan da se ne pokori tuđoj veri i

kao pravi Srbin ostao veran svome pravoslavlju.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−− z.405. Pažljivo čitaj sledeći dijalog iz novele

Pilipenda Sime Matavulja: - Jadni ti smo, šta ćemo? Za ovo nećeš uzeti

ni pet šestica, koliko treba za brašno, a ja gologlava ne mogu na pričešće, te će se reći da smo se i mi upisali!

Realni brojevi

301

Pilipenda pusti glas, koji je nalikovao na režanje ljuta psa, pa izbljuvši krvave oči na ženu zapita kroz zube:

- A hoćeš li da se upišemo u tu... tu... vjeru? - Sačuvaj Gospode! – reče Jela ustuknuvši i

prekrstivši se.

U navedenom odlomku: a) Pilipenda i žena Jela duboko su verni

svome pravoslavlju, ali ne znaju kako da se izbore sa svojom nemaštinom,

b) da bi se prehranio, Pilipenda je blizu odluke da pristupi tuđoj veri, pa je uznemiren i potresen,

c) Pilipendin glas, koji je nalik “režanju ljuta psa”, i krvave oči izražavaju njegovu ozlojađenost, veliko trpljenje, ali i odlučno nepristajanje da se pokori,

d) Pilipendina žena Jela pristupila bi tuđoj veri, ali ne usuđuje se da to prizna upornom Pilipendi,

e) Uprkos neverovatnom siromaštvu u kome žive, Pilipenda i Jela uspeli su da sačuvaju svoj ponos i odanost svome pravoslavlju.

Realni brojevi 302


−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.406. Kad stigoše na kolski put, Pilipenda se osvrte na Dinaru, koja se bijeljaše od snijega: tužnim pogledom preleti cijelo Petrovo Polje, koje se crnjaše u suhomrazici; pogleda žalostivo na seoca što se nižu po rubovima i učini mu se da vidi kako po ravni

Realni brojevi

303

leti ona strahovita utvara, koja već četiri mjeseca davi narod.

(Simo Matavulj: Pilipenda)

U navedenom odlomku Pilipenda: a) zaista vidi utvare što nadleću Petrovo

Polje, b) izmučen glađu, doživljava glad kao

krvoločnu utvaru koja davi njega i sunarodnike,

c) preuveličava stradanja svojih sunarodnika,

d) pati zbog toga što strašna glad fizički i duhovno uništava pravoslavni živalj u Dalmaciji.


−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−− z.407. Pažljivo čitaj odlomak iz novele Pilipenda

Sime Matavulja: Kljako se namršti, te će oporo: - Blejiš, Pipilenda, ali ćeš i ti biti unijat pre Uskrasa! Pipilenda stade i vuknu: - Ja se uzdam u moga srpskoga Rista! Ako će mi pomoći,

Realni brojevi 304

hvala mu, ako neće i onda mu hvala, jer mi je sve dao, pa mi sve može i uzeti, i dušu! A ti...

U navedenom odlomku Pilipenda:

a) svestan je svoje nemoći, pretpostavlja da će se ispuniti Kljakovo predviđanje i zbog toga oštro reaguje,

b) odlučno odriče i najmanju mogućnost da se pokoleba, čak i po cenu fizičkog nestanka,

c) uplašio se sopstvene slabosti, koju maskira agresivnošću usmerenom na Kljaka,

d) nadahnuto i predano naglašava svoju vernost “srpskom Ristu”, odnosno pravoslavlju,

e) moralne vrednosti stavlja iznad svih ostalih i zbog toga mu se ne može desiti da preveri.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−− z.408. Pošto je Kljako izbegao Pilipendin štap,

udarac je otrpeo magarac Kurijel: Onda Pilipenda, izvan sebe od gnjeva, svom snagom udari Kurijela. Ovaj stade, okrete glavu i tužno pogleda gospodara, a Pilipenda

Realni brojevi

305

se postidje, pa ga obuze žalost te sjede na pervaz od ceste i zaplaka se.

Pilipendin plač u završnoj sceni novele treba razumeti kao: a) kratkotrajnu slabost zbog toga što

danima trpi glad, b) beskrajno žaljenje što je udario svoga

staroga i odanoga pomagača u ratovanju za opstanak,

c) suočavanje sa beznađem i teškim iskušenjima kojima su izloženi on i njegovi sunarodnici,

d) osećanje da je izdan od svih, da ga čak i životinje napuštaju u bici za opstanak,

e) izraz nemoći, očajanja i stida pošto je svoj gnev iskalio na nedužnoj životinji.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−− z.409. Iz kojeg je književnog dela sledeći odlomak;

ko je pisac, a ko vladika? - Zar ih neće vaša svetlost celivati? Vladika mu, prilazeći, odgovori: - Crnogorci ne ljube lance!

Realni brojevi 306

r.409.

A. Odlomak je iz dela: “Pisma iz Italije” B. Pisac je: Ljuborim Nenadović C. Vladika je: Petar Petrović Njegoš D. U vladičinom odgovoru “Crnogorci

ne ljube lance!” upotreljeno je jezičko izražajno sredstvo (stilska figura):

1) gradacija, 2) poređenje, 3) metafora, 4) simbol.

Zaokruži broj ispred tačnog ogovora. −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−− z.410. U Pismima iz Italije Ljubomir Nenadović

navodi Njegoševe reči upućene Evropi: “Ono što ste vi zvali Jevropska Turska, ono smo mi! Zovite nas opet kako hoćete, samo poštujte u nama ljude; i nama je isto tako draga sloboda i prosvjeta kao i vama.”

Realni brojevi

307

Njegoš poručuje Evropi da je: a) sebično svoje političke interese stavila

ispred pravde i istine, b) zaboravila na srpski narod koji je

junaštvom i otporom zaustavio turski prodor u Evropu,

c) obavezna da se pridruži Srbiji i Crnoj Gori u ratu protiv Turske,

d) zaslužila najtežu osudu što je uskogrudo zaboravila da su Srbija i Crna Gora evropske zemlje i da žele svoju slobodu i svekoliku prosvetu,

e) tajno sklopila savezništvo sa Turskom protiv balkanskih država.


−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−− z.411. “Na tom pozorištu sveta je mnogo skupljeno

bilo; jer i Srbi i Turci, da bi veći strah od dahija imali, morali su doći da ove prve žrtve srpske gledaju.”

r.411.

Realni brojevi 308

A. Naslov dela: “Memoari” B. Pisac je: Prota Mateja Nenadović C. Prve srpske žrtve o kojima se pripoveda

jesu: Ilija Birčanin i Aleksa Nenadović D. Ko ih je zarobio i osudio na smrt? Fočić

Memed-aga(dahija Fočić Memed-aga). −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−− z.412. A moj otac jednako viče: “Ne daj Jakove, ne

daj pare, ne ostavljaj mi dece pod dugom da robuju. On će i novce uzeti i nas iseći. Iz ovog sindžira i iz ovih lisica ne misli on nas žive pustiti.”

(Prota Mateja Nenadović: Memoari)

Realni brojevi

309

U poruci, koju iz tamnice upućuje bratu Jakovu, Aleksa Nenadović izražava: a) obuzetost prevelikim strahom koji ga

onemogućuje da uvidi da se ipak može osloboditi zatočeništva,

b) odlučnost i hrabrost da se i po cenu života ne pokori i ne pokaže slabost,

c) nesposobnost da uvidi da je dahija Fočić Memed-aga sklon da popusti,

d) sposobnost da jasno sagleda i proceni situaciju u kojoj je,

e) tačnu procenu da je Fočić Memed-aga neopzozivo odlučio da pogubi zatočenike.


−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−− z.413. Obrati pažnju na sledeće poruke vladike

Danila i Selim-vezira, likova iz Njegoševog Gorskog vijenca:

Jaki zubi i tvrd orah slome: / 2 / Tvrd je orah, voćka čudnovata,

Realni brojevi 310

ne slomi ga, al`zube polomi! / 1 / Pučina je stoka jedna grdna - dobre duše kad joj rebra puču. / 2 / Krv je ljudska rana naopaka / 1 / Teško zemlji kuda prođe vojska! / 2 / Kome zakon leži u topuzu, tragovi mu smrde nečovještvom. / 1 /

Na kraju svake misli upiši u kućicu: broj 1 ako je tu poruku izrekao vladika Danilo, a broj 2 ukoliko je ideju iskazao Selim vezir.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−− z.414. Podseti se poznatih stihova iz “Gorskog

vijenca” P.P. Njegoša: Kome zakon leži u topuzu, tragovi mu smrde nečovještvom.

r.414.

Realni brojevi

311

A. Navedenu misao kazuje vladika Danilo, a upućuje je u pismu veziru Selimu.

B. Poruka kazuje: a) narodi i pojedinci, koji uz pomoć

sile vladaju i pokorevaju ljude, oličenja su neljudskosti,

b) postoje razdoblja u istoriji ljudskog roda u kojima ne može vladati pravo jačega,

c) u svakom vremenu neljudi se prepoznaju po tome što su bezobzirni i nasilni prema svakom od koga su jači,

d) sila se ponekad opravdano nameće kao zakon,

e) pravo ječega postoji samo u životinjskom svetu i nema mu mesta u međuljudskim odnosima.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−− z.415. Selim-vezir u Gorskom vijencu P.P. Njegoša

poručuje u pismu vladici Danilu: “Jaki zubi i tvrd orah slome.” a vladika mu na to odgovara: “Tvrd je orah voćka čudnovata, ne slomi ga, al`zube polomi.”

Realni brojevi 312

Smisao poruka, koje su razmenili valadika Danilo i Selim-vezir, jeste sledeći: a) Selim-vezir veruje da ne postoji toliko

tvrd orah da ga jaki zubi ne mogu slomiti, a vladika to tvrđenje osporava,

b) vezir je uveren da sila može skršiti svaki otpor, a vladika tvrdi da se i najvećoj sili može uspešno odoleti,

c) vladika i vezir se duhovito namudruju, a ni sami nisu ubeđeni u ono što tvrde,

d) vladika veruje u samopregor i žilavost svoga malog naroda, a vezir samouvereno tvrdi da će njegova silna vojska sigurno pobediti.


−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−− z.416.

A. Odredi osnovni motiv u pesmi Očiju tvojih da nije Vaska Pope. Osnovni motiv u pesmi jeste: LJUBAV..

Realni brojevi

313

B. Motivi: nebo, slavuj, oči, sunce u pesmi Očiju tvojih da nije: a) konkretizuju stambeni prostor, b) slikaju pejzažni prostor, c) iskazuju osećanja.


−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−− z.417. Pažljivo pročitaj stihove iz pesme Očiju

tvojih da nije Vaska pope: Očiju tvojih da nije Ne bi bilo neba u slepom našem stanu.

Realni brojevi 314

Motiv očiju u navedenim stihovima ima ulogu da: a) oduhovi i učini uzvišenim osećanje

ljubavi, b) naglasi boju očiju drage osobe, c) podseti na drevno ljudsko iskustvo da su

oči ogledalo čovekove duše, d) ukaže na potpuno saglasje dve duše koje

se razumeju i vole, e) oživi uspomene pesničkog subjekta na

ženu koje više nema. −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−− z.418. Ljubav je u pesmi Očiju tvojih da nije

V.Pope opevana kao:

a) radost i vedrina b) duhovna širina c) kratkovečni i varljivi zanos

Realni brojevi

315

d) sreća i mir e) nežnost i duhovna uzvišenost f) iluzija g) prevrtljiva sreća h) nepomućena harmonija.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−− z.419. Pesma Očiju tvojih da nije V.Pope poručuje

o ljubavi:

a) Čovek često podleže ljubavnom zanosu i ne uspeva da uvidi njegovu varljivost i kratkovečnost.

Realni brojevi 316

b) Iskrena i duboka ljubav u čovekovoj duši budi radost, vedrinu i zanos.

c) Ljubav uznosi čoveka, ispunjava ga nežnošću i snažno nadahnjuje.

d) U ljubavi je najviše privida i varki, kojima čovek neoprezno podleže i pokorava se.

e) Obuzet ljubavlju, čovek je ispunjen nežnošću, osvaja mir i harmoniju, svome duhu daje neslućenu slobodu.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−− z.420. Prepoznaj iz koje su pesme sledeći stihovi:

Mesec veze strnjišta zlatom, mirisi obavijaju brazde i oranice, Sveobuhvatan i hladan mir kradom silazi s neba.

Realni brojevi

317

r.420. A. a) Naslov dela: “Predeo na mesečini”

b) Pisac: Radu Flora c) Književni rod: lirika (lirska poezija) d) Književna vrsta: opisna pesma (lirska pesma);

B. U navedenim stihovima iskazana su sledeća raspoloženja: a) seta b) mir i spokojstvo c) nemir d) opijenost lepotom e) pritajena uznemirenost f) slutnje g) obuzetost mislima.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−− z.421. Kao i u duši Isakovičevoj i u njihovim

dušama nastade praznina. Kuće i kućišta zaboraviše, na ženu i decu više nisu mislili, a svoju muku i znoj osećahu sve jače. Bi im mrsko da žive i mrsko da se sećaju svojih u

Realni brojevi 318

domu. Natrag, nisu verovali da će se ikad vratiti.

(Miloš Crnjanski: Seobe)

Praznina u duši Vuka Isakoviča i slavonsko-podunavskog puka uslovljena je: a) dugim odsustvovanjem iz domova i

nemogućnošću da vide svoje porodice, b) predanoću borbi za oslobođenje srpskog

naroda, c) ratom za tuđe interese, besmislenošću

ratovanja i pogibija, d) nedovoljnom vezanošću za porodični

život i svoj stari zavičaj, e) podavanjem slepom toku događaja;

gubljenjem nade i smisla života. −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−− z.422. Gledajući pred sobom sve više brda, ravnica

barovita sa koje pođoše dođe im kao san, sa svim svojim bunarima i oborima. Kao magle što su lebdele nisko, nad poljanama i

Realni brojevi

319

nestajale iza njih, raskidaše se, u njihovim mislima, i slike njihovih žena i dece.

(Miloš Crnjanski: Seobe)

Slavonsko-podunavski puk, idući na vojnu, u tuđinu, oseća: a) potištenost i neizvestnost b) nadahnuće c) prazninu u duši d) spremnost da se bori e) patnju f) zamor i unutrašnje bolove.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−− z.423. Starica u tišini, u stidu, u slutnji, pod samom

gredom svetlosti, skida maramu, ostaje gologlava, obema rukama diže maramu više glave, ljudi i žene, zadrhtavši, gledaju crnu

Realni brojevi 320

maramu, slutnja raste, starica zavezuje prvi čvor šapušćući: da im se putevi zavežu, i oči, i misli, sve da zaborave, pa da ne znaju kud će i kako da pobegnu iz Trnave; da mole da im pokažemo put kojim su došli; i više nikad ne dođu.

r.423.

A. a) Naslov dela: “Deobe” b) Pisac: Dobrica Ćosić c) Književni rod: epika (epska poezija) d) Književna vrsta: roman.

B. U navedenom odlomku:

a) prizor starice koja proklinje snažan je simbol čovekove ogorčenosti, nemoći i povređenosti,

b) zato što je obuzeta strahom, starici se čini da je trenutak smrti bliži nego što stvarno jeste,

c) iskazana je snažna i dramatična osuda tirana, nasilnika i neljudi, kao i želja da prođu i sami kroz sve muke na koje oni stavljaju ljude,

Realni brojevi

321

d) ljude zatvorene u crkvi toliko je obuzeo strah da vide i ono čega nema,

e) iskazana je univerzalna osuda svih nasilnika i okupatora.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−− z.424. Ljude strah da progovore. Gledaju sebi u

prsa, onda svetlost nad sobom, sve topliju,

Realni brojevi 322

gušću, kosiju. Već su dve ikone sagorele, u senci su, svetlost pali treću, svetac podigao krst. Nad crkvom, nad Trnavom sunce je visoko, misle, a dan nezapamćeno svetao, sećaju se voćnjaka, vinograda i kukuruza.

(Dobrica Ćosić: Deobe) U odlomku iz romana Deobe Dobrice Ćosića motiv svetlosti označava: a) čežnju za slobodom koja je obuzela

ljude zatočene u crkvi, b) sagorevanje i pretvaranje u prah i pepeo

svega što je materijalne prirode, c) svetlo koje spolja prodire u crkvu

nagoveštava da će ona uskoro biti spaljena,

d) misli i osećanja zarobljenih ljudi kojima se oni brane od straha i pomisli na smrt.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

323

z.425. Oni izgovaraju najlepše reči srpskog jezika. Najpre pevušeći, a onda brundavo, preteće. Nemac ustuknu, svetlost uđe u crkvu, obasja još nekoliko glava, izvuče relolver i opali metak uvis, onda ga vrati u futrolu, u zanemelost.

(Dobrica Ćosić: Deobe) Ljudi, zatvoreni u crkvi, izgovaraju najlepše srpske reči “najpre pevušeći, a onda brundavo, preteće” jer: a) obuzeti strepnjama i strahom, nastoje da

umilostive tirane i zločince, b) izbezumljeni od straha, ljudi se ponašaju

panično i nerazborito, c) pokušavaju da najpre lepotom, a potom i

pretnjom, opomenu Nemca, d) primetili su da ih se čuvar, Nemac, plaši, e) podsvesno žele da ostvare duhovni dodir

sa čuvarom i mogućim dželatom da bi ih shvatio i poštedeo.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 324

z.426. U pripoveci Kroz mećavu Petra Kočića,

Relja Knežević, boreći se sa stihijom, obraća se svom nejakom sinovcu Vuji sa: “Ideš li, rode?” U tom Reljinom obraćanju Vuji ispoljavaju se sledeća osećanja:

a) ljubav i nežnost b) brižnost c) ljutnja d) strepnja e) prisnost f) nestrpljenje.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.427. Relja Knežević u pripoveci Kroz mećavu Petra Kočića pokazuje sledeće karakterne osobine:

a) upornost b) bezmernu duhovnu snagu c) slabost i malodušnost d) plemenitost e) prkos f) klonulost i beznađe.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

325

z.428. Pročitaj pažljivo jedan od brojnih opisa u

pripoveci Kroz mećavu Petra Kočića: Za časak se opet nenadano diže međava. Jele su se ljuljale iz korjena, škripeći bolno, i vjetrovi su sa njihovih vrhova u pomamnom bijesu i zvizgu trgali i raznosili ogranke i inje na sve strane. Opisi u pripoveci Kroz mećavu jesu: a) statični i ne pokreću radnju, b) dinamični motivi koji pokreću radnju, c) slike koje deluju kao stilski ukrasi, d) sugestivne slike iz prirode, usklađene sa

duševnim stanjem junaka. −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 326

z.429. U pripoveci Kroz mećavu Petra Kočića

ostvareni su kontrasti između:

a) surove planinske prirode i pitomih ravničarskih pejzaža,

b) nekadašnjeg bogatstva i brojnosti članova porodice Relje Kneževića i sadašnjeg siromaštva samo dva preostala člana porodice,

c) težnji Relje Knježevića i želja njegovog sinovca Vuje,

d) silne olujne mećave i iznemoglih putnika.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

327

z.430. “Ali nebo i vazduh nisu ni jedan sat potpuno isti iznad ove velike i duboke kotline koja je opkoljena vrlo visokim planinama. Čas sija južno sunce, čija se zraka neprijatno oseća, zatim naglo nastupi hladovina od oblaka kojim se nebo nad jezerom prevuče, još češće prijatna poluhladovina od čestih pramenastih oblaka, kroz koje se sunce oseća.”

r.400.

A. a) Naslov dela: “OHRIDSKO JEZERO” b) Pisac: JOVAN CVIJIĆ

B. U navedenom odlomku primenjeni oblik

kazivanja zove se: OPIS (OPISIVANJE, DESKRIPCIJA).

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 328

z.431. Neka te sledeći stihovi podsete na delo Pesma o keruši Sergeja Jesenjina. U svitanje, u pojati niskoj, Gde se zlati rogoza gomila, Sedmoro je štenadi riđaste, Sedmoro je kučka oštenila. U toj pesmi opevani su motivi: a) slobodnog, nesputanog života, b) materinske ljubavi c) surove prirode, d) žalosti i tuge.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

329

z.432. Pesma o keruši Sergeja Jesenjina poručuje:

a) Požrtvovanost, nesebičnost i ljubav najdublje i neizbrisivo obitavaju u majčinoj duši.

b) Materinska ljubav je najjača i najtrajnija od svih ljubavi – to ne treba zaboraviti ni kad je o životinjama reč.

c) U životinjskom svetu drugačije se ispoljava materinska ljubav i ni u čemu se ne može poistovetiti sa ljudskim osećanjima.

d) Milostivo i s razumevanjem čovek treba da se odnosi prema svakom živom biću.

e) Čovek je “gospodar prirode”, pa mora da se umeša i u odnose koji vladaju u životinjskom svetu.

f) I životinje osećaju ljubav, pate, ponekad umiru od neprebola.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 330

z.433. U narodnoj pesmi Ženidba Milića barjaktara združeni su lirski i epski motivi. U kućice pored navedenih motiva upiši broj 1 da označiš lirske motive, a broj 2 da označiš one koji su epski. a) Maletin opis Leposavine lepote. / 1 / b) Milić kupi svatove i odlazi po

devojku. / 2 / c) Milićevo ushićenje Ljeposavinom

lepotom. / 1 / d) Ljeposavin oproštaj od sveta:

”Jarko mi je omrznulo sunce. A crna mi zemlja omiljela.” / 1 /

e) Darivanje mladoženje. / 2 / f) Milićeva tužbalica i predosećanje

da će umreti. / 1 / g) “Saraniše lijepu đevojku

otkuda se jasno sunce rađa”. / 2 / −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

331

z.443. A. Pažljivo čitaj sledeću sliku iz pesme

Ženidba Milića barjaktara i na liniji kraj svakaog stiha dopiši reč koja nedostaje:

Kad govori – da da golug GUČE, kad se smije – ka da biser SIJE, kad pogleda – kako soko SIVI, kad se šeće – kao PAUNICA. B. Dopuni sledeću tvrdnju: Ženidba Milića

barjaktara je epsko-lirska pesma sa TRAGIČNIM (TUŽNIM) završetkom, pa zato spada u narodne BALADE.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.435. Motiv uroka u narodnoj baladi Ženidva Milića barjaktara treba razumeti kao:

a) kritički osvrt na sujeverje naših predaka, b) iskustvom potvrđeno saznanje da su sve

izuzetne vrednosti tragične, c) opomenu da za izuzetnim vrednostima

ne treba čeznuti, d) ideju da je čudesna lepota neotporna na

životne nedaće i da je izložena podmuklim udarima sudbine.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 332

z.436. Narodna balada Ženidba Milića barjaktara završava se stihovima: Kada bude na zahodu sunce, tad izlazi Milićeva majka, pa govori, a za suncem gleda: “Blago mene i do boga moga! Blago mene, eto sina moga! Eto g`majci đe iz lova ide, nosi majci lova svakojaka!” Ne bi sina, ni od sina glasa. Kada bude na istoku sunce, izilazi Milićeva majka, sunce gleda pake progovara: “Blago mene, eto mi snašice! Ide s vode, nosi vode ladne, hoće mene staru zamjeniti!” To što Milićeva majka poistovećuje sina sa suncem “na zahodu”, a snahu sa “suncem na istoku”, u pesmi simbolizuje: a) čovekovu nepomirljivost sa smrću onih

koje voli, b) čovekovo srčano i nepokorno

odolevanje beznađu,

Realni brojevi

333

c) majčinu pomirenost sa smrću sina i snahe,

d) varljivost, ali životodavnost čovekove nade.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.437. Narodna bajka Nemušti jezik poručuje:

a) Onome ko drugome čini dobro uzvraća se dobrotom.

b) “Čini dobro, ne kaj se; čini zlo, nadaj se”.

c) Onaj ko ljudima čini dobro često od njih trpi zlo.

d) Radoznalost čovekovog duha nikad ne može biti potpuno zadovoljena.

e) Životinje i stvari ne mogu ljudima da šalju nikakakve poruke.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 334

z.438. Čitalac bi poželo da ima moć glavnog junaka u narodnoj bajci Nemušti jezik kako bi mogao da:

a) saznaje sve tajne prirode koja ga

okružuje, b) svakoga nemilosrdno i bez kajanja

kazni, c) u svakoj prilici pravilno postupi i tako

uvek bude u službi pravde i dobra, d) proslavi se i večno živi u sreći i

zadovoljstvu. −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.439. Zahvaljujući poznavanju nemuštog jezika, čobanin u narodnoj bajci Nemušti jezik stekao je i sačuvao sledeće vrednosti:

a) sposobnost da surovo presuđuje i

kažnjava, b) moć da se zaštiti od nametljive i

bezobzirne radoznalosti, c) sposobnost da savetuje životinje i da

utiče na njihovo ponašanje, d) moć da preduhitri i spreči zlo.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

335

z.440. Čobaninova žena u narodnoj bajci Nemšti jezik zaslužila je da bude kažnjena:

a) zbog svoje neprimerene radoznalosti i

bezobzirnosti, b) zato što je i ona uporno tražila nemušti

jezik, c) jer nije odustala od svoje namere zbog

koje bi njen muž igubio život, d) zato što nije pomogla čobaninu da izbavi

zmiju iz šumskog požara. −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.441. Čobanin u narodnoj bajci Nemušti jezik ispoljava sledeće osobine:

a) gramzivost b) radoznalost c) ravnodušnost d) odanost, vernost e) upornost f) poštenje g) sebičnost h) dobrodušnost.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 336

z.442. Pročitaj sledeći odlomak iz narodne pesme: Bože mili, čuda velikoga! Kad se ćaše po zemlji Srbiji, po Srbiji zemlji da prevrne, i da druga postane sudija, tu knezovi nisu radi kavzi, nit su radi Turci izjelice, al`je rada sirotinja raja koja globa davati ne može ni trpeti turskoga zuluma, i radi su božji ugodnici, jer je krvca iz zemlje provrela, zeman došo, valja vojevati, za krst časni krvcu proljevati, svaki svoje da pokaje stare.

r.442.

A. a) Ovaj odlomak je iz pesme: “Početak bune protiv dahija”; b) Navedi ime narodnog pevača od koga je Vuk Karadžić zabeležio ovu pesmu. To je: Filip Višnjić;

B. U navedenom odlomku narodni pesnik:

Realni brojevi

337

a) poručuje da je u srpskom narodu sazrela neopoziva odluka o pobuni protiv Turaka,

b) daje viziju događaja koje on priželjkuje, ali je to daleko od realnosti,

c) iskazuje misao o neodlučnosti povlašćenih, nasuprot odlučnosti sirotinje raje, koja najviše i trpi zulum,

d) naglašava da su krst časni i slobodarsko nasleđe, najjači odbrambeni motivi koji pokreću srpski narod,

e) ističe odlučnost srpskog naroda da brani svoju veru, a zanemaruje da je on pre svega zbog svoje sirotinje ustao da se brani.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 338

z.443. Seti se pesme iz koje su uzeti sledeći stihovi i imena narodnog pevača: Ja porezu započnem brojati, a on na me očima strijelja: “Memed-aga, zar ćeš je brojati? Ta ja sam je jednom izbrojio!”

r.443.

A. Navedeni stihovi su iz pesme: “Početak bune protiv dahija”.

B. Pesmu je ispevao narodni pevač: Filip Višnjić.

C. Birčanin Ilija u toj pesmi ispoljava: 1) poniznost i pokornost, 2) samouverenost i nadmoćnost, 3) pomirljivost i snishodljivost, 4) darežljivost i dobroćudnost.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

339

z.444. Iz koje su narodne epske pesme sledeći stihovi: Niti ide Kulin – kapetane, niti ide, niti će ti doći, nit se nadaj, niti ga pogledaj! Rani sina, pak šalji na vojsku Srbija se umiriti ne može!

r.444.

A. a)Naslov pesme: “Boj na Mišaru”; b) Pesma pripada ciklusu: oslobođenja Srbije (i Crne Gore); c) Poruku saopštavaju Kulinovoj kadi: gavran(ovi)i;

B. Poruka Kulinovoj kadi kazuje:

a) da se ne nada Kulinu, jer su njegovu vojsku Srbi potpuno potukli na bojnom polju,

b) neka više niko i ne pomišlja da je moguće brzo i lako slamanje srpske bune,

c) da ipak postoji makar i zrno nade da se Srbi mogu slomiti,

d) da su više sile odlučile o turskom porazu i srpskoj pobedi

Realni brojevi 340

e) da su u srpskom narodu sazreli misao i odluka o pobuni i niko ga više ne može umiriti.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.445. Pročitaj sledeću rečenicu i podseti se ko ju je napisao. Ja zacelo mislim da je ove sve nove pesme, od Karađorđina vremena, Filip sam spevao.

r.400.

A. Ovu misao je izrekao: Vuk Karadžić (Vuk Stefanović Karadžić);

B. Pesme koje je ispevao Filip Višnjić

pripadaju: 1) narodnoj poeziji jer opevaju

neistorijske događaje, 2) umetničkoj (pisanoj) poeziji pošto

pevaju o istorijskim događajima, 3) narodnoj poeziji zbog stilskih

karaktristika i načina pevanja, 4) umetčničkoj (pisanoj) poeziji stoga

što im je autor poznat. −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

341

z.446. U Nušićevoj komediji Sumnjivo lice pisar Vića postupa ovako:

a) progoni gazde što su izrabljivači

sirotinje, b) zloupotrebljava svoju vlast i svoj

društveni položaj, c) iskreno se zalaže za poštovanje i čuvanje

vladajuće loze, d) smišljeno i prepredeno koristi vladajuću

dinastiju i ljudske slabosti radi lične dobiti.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 342

z.447. Napiši imena likova koji u komediji Sumnjivo lice Branislava Nušića izgovaraju sledeće reči: a) “Zakon nije pisan za tebe, nego za mene

da znam koliko da ti odrežem.” (PISAR) ŽIKA;

b) “Kakav je da je, ja go volim, pa to ti je.” MARICA;

c) “U mojim je rukama vaše sumnjivo lice, u vašim je rukama moja klasa. Molim za hitnu razmenu!” (KAPETAN) JEROTIJE (PANTIĆ);

d) “Otipšao sam samo do vrata, prislonio uvo i slušao; čujem mrda!” ALEKSA (ŽUNIĆ, SRESKI ŠPIJUN);

e) “Badava mu ja napravim najlepši plan, - to kažu i sam bi mi Bizmark čestitao.” (PISAR) MILISAV.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

343

z.448. Prepoznaj likove u Nušićevoj komediji Sumnjivo lice po sledećim karakteristikama. (imena likova upiši na odgovarajuća mesta)

a) “Njegova je struka politika i na njoj

bome dobro zarađuje. Najviše zarađuje na dinastiji. Za njega je dinastija krava muzara.” (PISAR) VIĆA;

b) Voli da otvara i čita tuđa pisma, priglup i karijerista; junak na rečima, kukavica na delu. (KAPETAN) JEROTIJE (PANTIĆ)

c) Okoreli birokrata i pijanac. Bezdušno maltretira stranke. Stalno drži vlažnu krpu na glavi. (PISAR) ŽIKA;

d) Kad čuje za koga roditelji nameravaju da je udaju, razbija sve što joj dođe do ruke. MARICA;

e) Uglađen, namirisan; čudi se šta ga je snašlo. ĐOKA (ĐORĐE RISTIĆ).

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 344

z.449. U Doživljajima Nikoletine Bursaća Branka Ćopića, glavni lik, Nikoletina Bursać, ispoljava sledeće osobine:

a) plemenitost i hrabrost b) nespretnost i naivnost c) grubost d) osećajnost i nežnost e) surovost f) čovekoljubivost i dobrodušnost g) primitivnost i bezobzirnost.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.450. Pored svakog navedenog lika napiši: 1) književno delo u kome se javlja, 2) ime i prezime pisca tog dela.

r.450. A. Pop Spira

1) “Pop Ćira i pop Spira”, 2) Stevan Sremac;

B. Blagoje kazandžija 1) “Sve će to narod pozlatiti”, 2) Laza Lazarević;

C. Vuk Mićunović 1) “Gorski vijenac”, 2) Petar Petrović Njegoš (Njegoš).

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

345

z.451. Prepoznaj pisce po najbitnijim biografskim podacima.

a) Pesnik i putopisac, rođen u Brankovini. Otac mu je znameniti prota, a deda mu je stradao u seči knezova 1804. godine Pisac je: LJUBOMIR NENADOVIĆ.

b) Šegrt u Temišvaru, kaluđer u manastiru Opovu, neumorni putnik i ljubitelj knjiga i mudrosti, ministar prosvete u Karađorđevoj Srbiji - napisao je autobiografsko delo Život i priljučenija.. Pisac je: DOSITEJ OBRADOVIĆ.

c) Veliki ruski pripovedač i dramski pisac. Poznat je u svetskim razmerama kao nenedmašan majstor kratke priče i pisac lirskih drama Ujka Vanja, Galeb i Tri sestre. Pisac je: ANTON PAVLOVIČ ČEHOV (ČEHOV).

d) Najizrazitiji predstavnik naše savremene i moderne poezije u kojoj dominiraju smele metafore, simboli i stilska sažetost. Najpoznatije su mu zbirke Kora i Nepočin polje. Pisac je: VASKO POPA.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 346

z.452. Čitaj pažljivo narodnu pesmu: Štono mi se Travnik zamaglio? Ej, da li gori, da l`ga kuga mori? Djevojka ga okom zapalila, Ej, čarnim okom kroz srčali-pendžer.

Hiperboličnu moć devojčinog oka treba razumeti kao: a) slikovito dočaravanje uzburkanih

osećanja u mladiću obuzetom ljubavnim zanosom,

b) poetsko kazivanje o devojci i nestvarnim moćima njenog oka,

c) sliku koju je stvorio mladićev unutrašnji “požar”, odnosno ljubav koja ga je potpuno osvojila,

d) svedočenje narodnog pesnika o davnašnjem događaju,

e) oznaku da ljubavni zanos pobuđuje na duhovno i jezičko stvaralaštvo.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

347

z.453. Narodna lirska pesma Srpska djevojka počinje opisom devojčinih trepavica: U Milice duge trepavice, prekrile joj rumen jagodice, jagodice i bijelo lice. Ja je gledah tri godine dana; ne mogah joj oči sagledati, crne oči, ni bijelo lice, već sakupih kolo đevojaka, i u kolu Milicu đevojku- ne bih li joj oči sagledao.

r.453. A. Opis Miličinih predugih trepavica treba

razumeti kao: a) naglašavanje koliko su bile duge

trepavice devojke Milice, b) slikovito dočaravanje zagonetnosti

Miličinog lica i pogleda, c) slikanje lepote Miličinog lica, d) posredno otkrivanje mladićeve

zanesenosti i zbunjenosti, zbog kojih preuveličava i priviđa.

B. U opisu Miličinih trepavica (pored epiteta) upotrebljena je i stilska figura koja se zove HIPERBOLA.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 348

z.454. U kućicama (u levoj koloni) uz naslov svakog književnog dela napiši broj, postavljen kraj imena i prezimena njegovog pisca (iz desne kolone):

r.454. / 5 / Vreme smrti

/ 4 / Doživljaji Nikoletine Bursaća / 2 / Ne okreći se, sine / 1 / Plavi čuperak / 3 / Jama

1. Miroslav Antić 2. Arsen Diklić 3. Ivan Goran Kovačić 4. Branko Ćopić 5. Dobrica Ćosić 6. Rastko Petrović

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

349

z.455. Sledećim poslovicama o jeziku, rečima i govoru dopiši završetke.

a) Jezik gore poseče NEGO SABLJA. b) Jezik kosti nema, A KOSTI LOMI. c) Lepa reč i GVOZDENA VRATA

OTVARA. d) Da se reči kupuju, MANJE BI IH BILO.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 350

z.456. Za tren oka videh ga pred sobom, sa uzdignutim rukama, jedna mu podlanica sva u krvi, sa zabačenom glavom kao kod samrtnika. U tom trenutku ugledah prvi put njegovo lice. Usta mu napola otvorene, usne bele, oči bez pogleda, razlivene kao voda, bez ikakva izraza više, i odavno izbezumljene. Tu je trebalo udariti.

(Ivo Andrić: Deca) Narator, koji kazuje svoje sećanje iz detinjstva:

a) udario je jevrejskog dečaka i kao odrastao čovek kaje se zbog svog postupka,

b) pamti kako je u njemu nadvladalo sažaljenje pred licem povređenog i progonjenog dečaka, te nije imao snage da ga udari,

c) seća se sažaljenja prema povređenom dečaku, ali je on tom saosećanju odoleo, zbog čega sada kao zreo čovek žali,

d) oživljava uspomenu iz detinjstva koja mu otkriva da je i tada, protiv svoje volje, bio primoran da se opredeljuje između onih koji gone i progonjenih,

Realni brojevi

351

e) uviđa da ni u detinjstvu nije svojom dušom pripadao onima koji gone i zlostavljaju slabe i nemoćne.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

z.457. U pripoveci Knjiga Ive Andrića dečak pati:

a) zato što nije mogao da iz školske biblioteke pozajmi više knjiga,

b) jer je nehotično oštetio knjigu koju je pozajmio iz školske biblioteke,

c) zato što je uvređen i razočaran grubim ponašanjem školskog bibliotekara,

d) zbog toga što je uporedio brojnost knjiga u biblioteci i činjenicu da on u svom domu nema nijedne knjige,

e) jer se bojao kazne zbog oštećene knjige i rakcije grubog i zajedljivog bibliotekara.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 352

z.458. - Lazare, crni sine! U toj rečenici zatvorena je cela ta kula, sa igrama, doživljajima i iskustvima njegovih dečačkih godina.

(Ivo Andrić: Knjiga)

Izolovana stara turska barutana, koju su dečaci zvali kula, značila je dečaku Lazaru: a) svetle i lepe momente, a samo retko i

tamne trenutke koje i najlepša igra donosi,

b) uspomenu na mesto zbog koga su ga roditelji u detinjstvu bespoštedno kažnjavali,

c) mogućnost da izbegne dosadu i pohrli u susret neobičnim doživljajima i lepoti koju igra daruje,

d) sećanje na trošno i memljivo mesto za koje su vezane samo neprijatne uspomene,

e) priliku da živi životom svojih želja i da ga mašta odvede gde god poželi.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi

353

z.459. Samo pokatkad iskrsne i oživi pojedini prizor koji se upravo po onom što je u njemu bilo neizrečeno i neshvatljivo, zadržao negde u pamćenju. I to biva retko, i uvek ćudljivo i neredovno, bez veze sa njegovim životom zrelog čoveka.

(Ivo Andrić: Kula)

Prepoznaj među sledećim pripovedačevim iskazima one koji se odnose na tri upečatljive uspomene iz Lazarevog detinjstva, o kojima se pripoveda u pripoveci Kula: a) – Lazare, crni sine! b) “I to je bolelo, bolelo strahovito, iznad

svih očekivanja”. c) “Od zanosa ne znaš gde nogama staješ

na zemlju”. d) “Čega se plašio i pred čim je bežao?

Zašto je uopšte preduzimao tu “probu”? e) “Za njega se vreme od ranog proleća

delilo na dva jednaka dela”. f) “Devojčica je bez straha i uzbuđenja

šarala prutom po zemlji, kao da mirno i ravnodušno čeka odluku”.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Realni brojevi 354

z.460. Istina je da i njemu utroba gori za lepotom; a ta je lepota vidljiva, ali nedostižna i nezadržljiva; ne da se uhvatiti, ne može se ukrasti, nema se za šta kupiti, niti se može od ljudi oteti, ni od Boga izmoliti; kao priviđenje je, nestvarno i kratkoveko, a draže od svega što je živo, stvarno i nadohvat ruke.

(Ivo Andrić: Na obali)

Navedeno razmišljanje o lepoti i njenom smislu u čovekovom životu treba shvatiti kao:

a) poruku da ne treba težiti lepoti, niti za njom čeznuti, jer je ona za čoveka nedostižna,

b) saznanje da je lepota trajna čovekova čežnja i nezamenljiva duhovna potreba,

c) uverenost da čovek mora potiskivati svoju čežnju za lepotom, jer se lepota ne može kupiti, ni od Boga izmoliti, niti od nekoga oteti,

d) iskustvo o tome da iako čovek neprekidno teži da osvoji idealnu lepotu, ona mu ostaje nedostižna, ali upravo zato dragocena i nasušno potrebna.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

Full Serbian 2000-01

Documents

Transcript of Full Serbian 2000-01