Antyczna mistyka chrzecijaskaOrygenes Grzegorz Augustyn

Mistyka metafizyczna a interpersonalna

Celem mistyki metafizycznej jest dowiadczenie Bytu w jednoci umysu i wiata (podmiot/przedmiot), podczas gdy celem mistyki interpersonalnej jest dowiadczenie zjednoczenia przez mio z bosk Osob. James Arraj okrela mistyk metafizyczn mianem filozoficznej, a interpersonaln mianem religijnej, ale nie jest to podzia precyzyjny.

Mistyka metafizyczna a interpersonalna

W obrbie mistyki filozoficznej mona

wyrni rwnie mylicieli, ktrzy, pozostajc najczciej pod wpywem religii, konceptualizowali dowiadczenia interpersonalne z Bogiem. Z drugiej strony, w obrbie mistyki religijnej wystpuj dowiadczenia metafizyczne gwnie w mistyce Azji, ale rwnie w trzech religiach profetycznych czy w kultach pogaskich.

Antyczna mistyka chrzecijaska

Filozofowie chrzecijascy, z jednej strony, odwoywali si do jzyka greckiej filozofii i opisywali dowiadczenia posiadajce aspekty metafizyczne, ale, z drugiej strony, wprowadzali do swoich systemw jako cel filozofii osobow relacj z Bogiem, a nie dowiadczenie czystego Bytu, ktre jest dowiadczeniem nieosobowym.

Orygenes

Trzy etapy mistycznego wstpowania Prby opisu dowiadczenia chrzecijaskiego w kategoriach greckich: Logos, Eros, widzenie itp. Komentarz do Pieni nad Pieniami alegoryczna interpretacja PnP wyznacza kierunek mistyki chrzecijaskiej.

Trzy etapy (drogi) ycia duchowego

Droga oczyszczajca Ksiga Przysw w filozofii greckiej: etyka. Droga owiecajca Ksiga Koheleta w filozofii greckiej: fizyka. Droga jednoczca Pie nad Pieniami w filozofii greckiej: teologia/epoptyka.

Rana mioci

(Pnp, 2, 3-6) Jak jabo wrd drzew lenych,/ tak ukochany mj wrd modziecw./ W upragnionym jego cieniu usiadam,/ a owoc jego sodki memu podniebieniu./Wprowadzi mnie do domu wina,/i sztandarem jego nade mn jest mio./Posilcie mnie plackami z rodzynek,/wzmocnijcie mnie jabkami, bo chora jestem z mioci./Lewa jego rka pod gow moj,/ a prawica jego obejmuje mnie.

Jak mwimy, e istnieje pewna mio cielesna, ktr poeci nazywali Kupidynem, a kto jej ulega, sieje w ciele, tak te istnieje i mio duchowa, a czowiek wewntrzny, ktry miuje tak mioci, sieje w duchu. () A mioci i dzy niebieskiej dusza ulega wwczas, gdy ujrzawszy pikno i kras Sowa Boego (Logos), ukocha jego wdzik i zostanie przeze zraniona pociskiem mioci. Sowo to bowiem jest obrazem i blaskiem niewidzialnego Boga, pierworodnym wszelkiego stworzenia, w Nim wszystko zostao stworzone i to, co w niebie, i to, co na ziemi, byty widzialne i

Jeli przeto potrafi kto pojtnym umysem poj i ogarn pikno i kras tych wszystkich rzeczy, ktre w Nim zostay stworzone, to poruszony samym piknem rzeczywistoci i, jak mwi prorok, przeszyty wspaniaoci blasku jak wyborn strza, dozna od Niego zbawiennej rany i zapnie bogosawionym pomieniem Jego mioci. (Komentarz do PnP, Prolog, 3)

Bg mi wiadkiem, e czsto odczuwaem, jak zblia si do mnie Oblubieniec i by przy mnie wyranie obecny. Potem nagle wycofywa si i nie mogem Go ju odnale, chocia poszukiwaem. Tskni wic za Nim, aby przyszed do mnie znw i czasem przychodzi. Kiedy si pojawia i prbuj Go pochwyci, On znw si wymyka, a kiedy tak si dzieje, od nowa zaczyna si moje poszukiwanie. (Homilia do Pnp, 1,7)

Przyjcia i odejcia Oblubieca

(Pnp 5, 1-6) Ja pi, lecz serce me czuwa:/Cicho! Oto miy mj puka!/ Otwrz mi, siostro moja, przyjaciko moja,/gobko moja, ty moja nieskalana,/ bo pena rosy ma gowa/ i kdziory me kropli nocy. Sukni z siebie zdjam,/mam wic znw j wkada?/Stopy umyam, mam wic znw je brudzi?/Ukochany mj przez otwr woy rk sw,/a serce me zadrao z jego powodu./ Wstaam, aby otworzy miemu memu,a z rk mych kapaa mirra,/z palcw mych mirra drogocenna/- na uchwyt zasuwy./Otworzyam ukochanemu memu,/lecz ukochany mj ju odszed i znik;/ycie mi odeszo, i si oddali./Szukaam go, lecz nie znalazam,/woaam go, lecz nie odpowiedzia.

Grzegorz z Nyssy pierwszy wielki mistyk chrzecijaski

Kontynuacja mistyki miosnej (Homilie do Pnp), trzy wielkie etapy ycia duchowego, rozwj myli Orygenesa. Wprowadzenie jzyka platoskiej kontemplacji (wietlista ciemno). Teologia umysu jako obrazu Boga, oczyszczenie, przebstwienie. Niepoznawalno istoty Boga.

Oczyszczenie lustra

Bg jest jak Soce, ktre odbija si w lustrze umysu (w obrazie Boga). eby mc oglda to wiato, trzeba oczyci umys z namitnoci i grzesznych myli, osign stan wolnoci od namitnoci (apatheia). Konieczna jest pomoc aski. Jeli kto, kto jest czystego serca, widzi siebie, widzi w sobie to, czego pragnie i tak staje si szczliwy, gdy patrzc na wasn czysto, widzi Pierwowzr w obrazie. (Homilie do bogosawiestw, 6)

ycie Mojesza

Rnica midzy kontemplacj wiata duchowego a kontemplacj Boga. Widzc Boga w poncym krzewie i syszc Jego imi: JESTEM, Mojesz zobaczy, e wiat materialny nie istnieje w peni, bo nieustannie przemija i e jedynie wiat duchowy jest realny. Kontemplacja na poziomie owiecajcym, sprawia, e czowiek jest jak anio, kontempluje cay kosmos i obcuje z anioami, co mona porwna z Plotyskim Nous poznaniem noetycznym, ktre ma jak form.

ycie Mojesza

Wyszym etapem jest dowiadczenie Mojesza na grze Synaj. Mojesz porzuca wizje anielskich wiate i dwikw, porzuca to, co umys moe uchwyci noetycznie i wstpuje w wietlist ciemno kontemplacji samego Boga. Podobne jest to do kroku, w ktrym Plotyn przekracza Nous w kierunku niewidzcego widzenia Jednego. Z tym, e w platonizmie brak metafory CIEMNOCI, ktr do mistyki chrzecijaskiej wprowadza wanie Grzegorz z Nyssy.

Porzucajc wszystkie zjawiska, nie tylko to, co uchwytuj zmysy, ale te to, co umys sdzi, e widzi, umys wchodzi gbiej i gbiej do wewntrz, a dziki wasnej ciekawoci przenika do tego, co jest niewidzialne i niezrozumiae, i tam widzi Boga. W tym znajduje prawdziwe poznanie tego, czego poszukiwa i to jest widzenie, ktre jest niewidzeniem, gdy Ten, ktrego si poszukuje, przekracza wszelkie poznanie, bdc zewszd oddzielony, jakby swego rodzaju niepojt ciemnoci. To dlatego wzniosy Jan, ktry przebywa w wietlistej ciemnoci, powiedzia: Nikt nigdy Boga nie widzia, wyranie zaznaczajc, e poznanie Boej istoty jest cakowicie poza zasigiem nie tylko ludzi, ale kadej natury umysowej. (Vita Moysis, 163-164)

Niepoznawalno Boga

Bg jest cakowicie niepoznawalny w swojej istocie, podobnie te ludzki umys jest niepoznawalny. Ciemno u Grzegorza oznacza pewien typ poznania Boga, ktry w tradycji mistycznej bdzie rozwijany na rwni z metaforyk wiata. Koci prawosawny, idc za Grzegorzem, nigdy nie zaakceptowa Augustysko-Tomaszowej koncepcji, e istot Boga mona w pewnych warunkach oglda. Pozna mona tylko aktywno (energeia) Boga.

Augustyn

Prba poczenia wtkw metafizycznych z interpersonalnymi. Wyznania jako opis drogi duchowej. Ksiga VII pierwsze dowiadczenia, Ksiga IX wizja w Ostii, Ksiga X filozoficzny opis stanu kontemplacji.

Ksiga VII

takim wzrokiem duchowym, jaki by mi dany, dojrzaem w grze, ponad owym wzrokiem, ponad moim umysem, wiato Boga niezmienn: nie t pospolit wiato dzienn, ktr dostrzega kaede ywe stworzenie (). Nie byo to takie wiato, lecz inne, zupenie odmienne od wszelkich takich rozjarze. Byo ono nad moim umysem, ale nie tak, jak oliwa nad wod, ani nie tak, jak niebo nad ziemi. Bya nade mn ta wiato, poniewa mnie stworzya, a ja byem w dole, bom zosta przez ni stworzony. () Wieczna Prawdo! Prawdziwa Mioci! Umiowana Wiecznoci! Ty Bogiem

Gdy po raz pierwszy Ci poznaem, Ty mnie do siebie przygarn, ebym zobaczy, i powinienem co ujrze, a take i nie jestem jeszcze zdolny do ujrzenia tego. Schostae sabo wzroku mego, przemonym uderzywszy we mnie blaskiem, a zadraem z mioci i zgrozy. Zrozumiaem, e jestem daleko od Ciebie w krainie, gdzie wszystko jest inaczej. () I z wielkiej dali usyszaem Twj gos: To jam jest Tym, ktry jest. Usyszaem tak, jak si syszy gos w gbi wasnego serca i od razu rozwiay si moje wtpliwoci. atwiej byoby mi wtpi w to, e yj, ni w to, e istnieje Prawda, ktr poprzez rzeczy

Zrozumiaem wreszcie, e ponad moim umysem poddanym zmiennoci istnieje nigdy si nie zmieniajca, prawdziwa wieczno prawdy. W taki sposb krok za krokiem moje myli zmierzay od rzeczy materialnych do duszy poznajcej wiat poprzez zmysy, a od niej do tej wewntrznej mocy duszy, ktrej zmysy przekazuj wieci o faktach zewntrznych. Ta zdolno rozumowania, gdy sobie uwiadomia, e we mnie jest rwnie poddana zmiennoci, wzniosa si ku pragnieniu zrozumienia samej siebie. Sprowadzia moje myli z ich zwykych torw i wyrwawszy si z gszczu sprzecznych uroje chciaa odkry, jakim to ona jest

I skd w ogle ona zna to, co niezmienne? Bo przecie gdyby go w adnym stopniu nie znaa, z pewnoci nigdy nie mogaby mu przyzna wyszoci nad tym, co zmienne. I oto w chwili wstrzsajcego widzenia dusza moja dotara do tego, co jest. Wtedy wreszcie pojem poprzez rzeczy stworzone niewidzialne sprawy Twoje. Ale nie miaem do siy, eby si w to duej wpatrywa. Odepchnity wasn saboci, wrciem do zwykych dowiadcze, stamtd przynoszc z sob tylko pen tsknoty pami jakby mnie owiaa wo pokarmu, ktrego jeszcze nie byem zdolny

Ksiga VII

Spotkanie z Bogiem za porednictwem libri platonicorum. Wtki metafizyczne to, co jest, niezmienno Boga, wiato, prawda, istnienie. Wtki interpersonalne aska Boa udziela tego dowiadczenia, Bg przywouje Augustyna do wntrza, mio, gos Boy syszany w sercu i wreszcie Bg jest jakociowo inny, znajduje si ponad umysem.

Wizja w Ostii (ksiga IX)

je, aby dotrze wyej, a do krainy niewyczerpanej obfitoci, gdzie na wieki karmisz Izraela pokarmem prawdy i gdzie yciem jest owa Mdro, przez ktr staje si wszystko, co kiedykolwiek byo i co jeszcze bdzie. Ona za sama nie staje si, lecz jest, jak bya, i tak bdzie zawsze. A raczej nie odnosi si do niej adne byo i adne bdzie; ona po prostu jest, albowiem jest wieczna, a w wiecznoci nie ma przeszoci i przyszoci. I gdy tak w arliwej tsknocie mwilimy o niej, dotknlimy jej na krtkie mgnienie caym porywem serca. Westchnlimy i zostawiajc przy niej uwizane pierwociny ducha (primitiae spiritus), wrcilimy do gwaru naszych ust, gdzie kade sowo zaczyna si i koczy jake odmiennie, Panie, od Sowa Twego, ktre w

Przypumy, e dla kogo umilknby omot jego krwi, e rozwiayby si wszystkie jego wyobraenia o ziemi, wodzie i powietrzu, e ucichoby niebo dla tego czowieka i nawet sama jego dusza. Przypumy, e przekroczyaby ona siebie, wcale ju o sobie nie mylc. Przypumy, e przestayby do niego przemawia sny i wizje, jak te sowa wszelkie i znaki, i w ogle wszystko, co przemija.

napomnienia, abymy ich Stwrcy suchali, pogryyby si ju w milczeniu. I oto przemwiby On sam nie poprzez owe rzeczy, ale swoim wasnym gosem: usyszelibymy, jak mwi nie jzykiem cielesnym ani gosem anioa, ani gromem z chmury, ani jakkolwiek zagadkow przypowieci. Przypumy, e Jego samego, ktrego we wszystkich tamtych rzeczach kochamy, usyszelibymy ju poza nimi tak wanie, jak wtedy wychylilimy si i w krtkiej chwili dotknlimy nasz myl owej wiecznej Mdroci, ktra ponad wszystkimi rzeczami trwa niezmiennie; e przeduyby si ten stan i wygasyby wszelkie inne wizje nieporwnanie niszego rzdu, a ta jedna wizja porwaaby i wchona widzcego, przenikajc go radoci, tak e wieczne ycie byoby zupenie tym samym, czym dla nas bya owa chwila zdumienia, za ktr tak

Wizja w Ostii

Wtki metafizyczne platoskie wstpowanie po kolejnych pitrach rzeczywistoci, wieczno i niezmienno Sowa. Wtki interpersonalne to tsknota i mio prowadzi Augustyna i Monik do dowiadczenia. Jest to pierwszy przykad, kiedy kobieta nie-filozof dowiadcza kontemplacji! Ciekawe rwnie, e dowiadczenie to maj jednoczenie dwie osoby.

Obecno Boga w sercu: kontemplacja. Ksiga X

Nie jakim mglistym uczuciem, ale stanowczym wyborem kocham Ciebie, Panie. Swoim sowem ugodzie moje serce i pokochaem Ci. Zreszt i niebo, i ziemia, i wszystko, co one zawieraj, ze wszystkich stron woaj do mnie, abym Ci miowa. To ordzie stale rozbrzmiewa, zwrcone do wszystkich ludzi; nie maj wic adnej wymwki. Jeszcze waniejsze jest, e zmiujesz si nad tym, komu bdziesz miociw, miosierdzie okaesz temu, nad kim si ulitujesz.

Bez tego niebo i ziemia gosiyby Twoj chwa guchym. Lecz co ja waciwie miuj, kiedy miuj Ciebie? Nie urod cielesn ani urok ycia doczesnego. Nie promienno wiata tak miego moim oczom. Nie melodie sodkie pieni rozmaitych. Nie wo upajajc kwiatw, olejkw, pachnide. Nie mann ani mid. Nie ciao, ktre pragnbym ucisn. Nie takie rzeczy miuj, gdy miuj mojego Boga. A jednak kocham pewnego rodzaju wiato, pewnego rodzaju gos, wo i pokarm, i ucisk, gdy Boga mego kocham jako wiato, gos, wo, pokarm, ucisk we wntrzu mojej ludzkiej istoty, gdzie rozbyska dla mej duszy wiato, ktrego nie ogarnia przestrze, gdzie dwiczy gos, ktrego czas z sob nie unosi, gdzie bije wo, ktrej wiatr nie rozwiewa, gdzie dowiadcza si smaku, ktrego nie psuje syto, gdzie si trwa w ucisku, ktrego nasycenie nie rozerwie. To wanie kocham, gdy kocham mojego Boga.

Kontemplacja

Augustyn wyranie mwi od dowiadczeniu mioci i obecnoci Boga, ktry jest oddzieln Osob, w sercu czowieka. Jest to klasyczna mistyka interpersonalna. To dowiadczenie jest darem aski, a nie skutkiem wysiku ludzkiego.

Pno Ci umiowaem, Piknoci tak dawna a tak nowa, pno Ci umiowaem. W gbi duszy bya, a ja si bkaem po bezdroach i tam Ciebie szukaem, biegnc bezadnie ku rzeczom piknym, ktre stworzya. Ze mn bya, a ja nie byem z Tob. One mnie wiziy z dala od Ciebie rzeczy, ktre by nie istniay, gdyby w Tobie nie byy. Zawoaa, rzucia wezwanie, rozdara guchot moj. Zabysna, zajaniaa jak byskawica, rozwietlia lepot moj. Rozlaa wo, odetchnem ni i oto dysz pragnieniem Ciebie. Skosztowaem i oto godny jestem, i akn. Dotkna mnie i zaponem tsknot za pokojem Twoim. 28. Kiedy do Ciebie przywr ca moj istot, skoczy si dla mnie wszelki bl i wszelki trud. Wtedy moje ycie bdzie naprawd ywe, cae napenione Tob.

Kontemplacja jako przekroczenie umysu (Enarratio in Psalm 41)

Szukajc zatem swego Boga w rzeczach widzialnych i niewidzialnych i nie znajdujc, szukajc Jego istoty w sobie samym, jakoby by czym takim, czym ja jestem i rwnie nie znajdujc, czuj, e Bg mj jest czym ponad moj dusz. Wic, aeby Go dotkn: rozmylaem o tym i ponad siebie wylaem moj dusz. Czy dusza moja dotknie tego, czego ponad sob poszukuje, o ile nie wyleje si ponad siebie? Jeeli bowiem pozostanie w samej sobie, nie dojrzy nic innego poza sob. A skoro dojrzy siebie, to rzecz jasna, nie dojrzy swego Boga.