POD KIERUNKIEM PROF. DR HAB. STANISŁAWA LITERSKIEGO

OPRACOWALI:EWA FERENCDAGMARA PIECUCHMAGDA JABKOWSKASEBASTIAN CHODOROWSKI

POD REDAKCJĄMAGDY JABKOWSKIEJ

FRYDERYK NIETZSCHEWYDZIAŁ SOCJOLOGI

2008/2009

Biografia

Fryderyk Nietzsche urodził się 15 października 1844 r. w Rocken koło Naumburga. Był synem

luterańskiego pastora Carla i Franziski z domu Oehler. Właśnie religijność protestancka zdaniem

niektórych badaczy wywarła wpływ na jego późniejszą pracę.

Fryderyk Nietzsche chociaż był Niemcem to polskiego pochodzenia ze zniemczonej rodziny

Nieckich. Zawsze cenił sobie swoją polską krew, był dumny, że jego przodkowie pochodzili

z polskiej szlachty. Mówił, że to właśnie dzięki nim pozostały mu jego instynkty i zamiłowanie

do ,, Liberum Veto” oraz uwielbienie do muzyki Chopina. Jednak badania historyczne tego nie

potwierdziły i teorię Nietzschego o polskich korzeniach trzeba zaliczyć do legendy, którą

świadomie konstruował, aby podkreślić swój dystans wobec kultury niemieckiej.

Chociaż Niemcy uważają Go za swojego wielkiego filozofa on nimi wręcz pogardzał. Wytykał

ich wady, a nawet twierdził, że Niemcy są w kulturze spóźnieni o 20 lat i nigdy tego opóźnienia

nie odrobią.

Po śmierci ojca ( Fryderyk miał wtedy 5 lat ) domem zarządzały same kobiety : babcia, ciotki,

młoda jeszcze matka i siostra Elżbieta.

W 1850 r. rodzina przeniosła się do Naumburga i Fryderyk rozpoczął naukę w szkole miejskiej,

a następnie w gimnazjum przykatedralnym. Po ukończeniu gimnazjum zaproponowano mu

bezpłatne kontynuowanie nauki w Pforcie, gdzie odkrył poezję zupełnie nieznanego w tym czasie

w Niemczech Holderlina ( Niemiecki poeta uznany za jednego z prekursorów romantyzmu )

i uznał jego wielkość.

Od 1864 r. Nietzsche zaczyna studiować na Uniwersytecie w Bonn w zakresie filologii

klasycznej, teologii i historii kościoła i sztuki. Po dwóch semestrach przeniósł się do Lipska,

gdzie jeszcze jako student stał się uznanym filologiem klasycznym i współtworzył publiczne

towarzystwo filologii. W 1866r. ukazały się drukiem jego pierwsze publikacje – rozważania

o poezji Teognisa z Megary i komentarze do Arystotelesa. W kolejnym roku Nietzsche zapoznał

się z filozofią Artura Schopenhauera zawartą w dziele Świat jako wola i przedstawienie.

Schopenhauerowska analiza moralności, jednostki wybitnej, znaczenia sztuki w życiu człowieka 2

pobrzmiewa echem w całym dziele Nietzschego, nawet gdy doszedł do wniosku,

że Schopenhauer sie mylił i występował przeciw jego filozofii.

Po odbyciu obowiązkowej służby wojskowej dzięki zabiegom nauczyciela i przyjaciela

Fryderyka Ritschla, zaoferowano mu profesurę nadzwyczajną na Katedrze Filologii Klasycznej

w Bazylei. Oficjalnie nastąpiło to w lutym 1869r. na podstawie opublikowanych już prac,

jeszcze przed doktoratem, bez egzaminów i formalności habilitacyjnych.

W Bazylei Nietzsche poznał młodego Paula Ree, który wywarł pewien wpływ na twórczość

i życie osobiste, o czym będzie mowa później.

I tak w wieku niecałych 25 lat Fryderyk Nietzsche rozpoczął błyskotliwą karierę, czując jednak,

że jego przeznaczenie to filozofia. W 1872r. ukazała się książka Narodziny tragedii, czyli

hellenizm i pesymizm, w której wyłożył swe koncepcje dionizyjskości i apollińskości. Książka

przeszła jednak bez echa, jeśli nie liczyć paru negatywnych recenzji, których efektem była utrata

zaufania studentów do Nietzschego jako filologa. Na jego wykłady przychodziło dwóch, trzech

studentów. Wsparcie przyszło ze strony kompozytora Ryszarda Wagnera. Ich przyjaźń

zapoczątkowana jeszcze w Lipsku wynikła z miłości do muzyki oraz filozofii Schopenhauera.

Nietzsche, stały gość u Wagnerów początkowo podziwiał tego wielkiego kompozytora, jednak

jego życie stanowiło dowód, że wielkie dzieło idzie w parze z niskimi pobudkami,

samolubstwem, zawiścią czy dążeniem do sławy. Te cechy Wagnera oraz jego późniejsza

sympatia do nacjonalizmu czy wręcz antysemityzmu doprowadziły do ,, rozstania “ w 1876 r.

W 1876 r. Nietzsche zmuszony był prosić o uniwersytecki urlop zdrowotny, a w 1879 roku po

ukazaniu się książki Ludzie, Arcyludzie o ostateczne zrezygnowanie z profesury co mu

zapewniło prawo do dożywotniej pensji, za którą mógł skromnie, lecz niezależnie żyć.

Pierwsze bóle głowy pojawiły się u niego już w 1856 r., przybierając w późniejszym okresie

formy kilkudniowych ataków migrenowych, połączonych z wymiotami i bólem oczu co

bezustannie groziło mu ślepotą. Spekulowano nad przyczynami choroby, że jest to obciążenie

dziedziczne ( ojciec zmarł na guza mózgu ), po bardziej powszechnym zakażeniü syfilisem.

Jednak żadne z nich nie uzyskało akceptacji, a wszelkie kuracje nie dawały rezultatu. Nietzsche

sam uważał, że jest najlepszym dla siebie lekarzem i dlatego przemierzał całe Włochy, Niemcy

czy Szwajcarię w poszukiwaniu odpowiedniego dla siebie klimatu. Najczęściej jednak przebywał

3

w Sils - Maria w Dolinie Inny w Szwajcarii. W tym czasie nie przestawał pisać i to wtedy

powstały największe dzieła.

W 1882r. w trakcie wizyty w Rzymie poznaje wspaniałą 21- letnią Finkę urodzoną w Petersburgu

Lou Andreas - Salome, córkę rosyjskiego arystokraty. Znajomość ta przerodziła się w gorące

uczucie, Lou wydawała się Fryderykowi osobą bliską duchowo. Chciał się z nią ożenić. Jednak

ona odrzuciła jego oświadczyny i uciekła z jego przyjacielem Paulem Ree do Berlina. Wkrótce

wyszła tam za mąż za filologa Freda Ch. Andreasa. Najprawdopodobniej do zniszczenia tego

związku przyczyniła się siostra Fryderyka Elżbieta, która fałszowała listy do Lou von Salome,

która stała się potem znana jako autorka jednej z pierwszych książek o Nietzsche.

Stale obecna choroba w życiu filozofa rozwija się bez przerwy i w końcu traci on kontakt

z otoczeniem. W listach Nietzschego z końca 1888 i początku 1889 r. wydają się one świadczyć

o gwałtownej utracie rozeznania w sytuacji. 3 stycznia 1889 r. Fryderyk został przewieziony

do Kliniki Psychiatrycznej w Bazylei, a stamtąd do Kliniki w Jenie. W marcu 1890r. żyjąca

jeszcze matka zabrała go do Naumburga, zaś po jej śmierci w 1897 r. siostra Nietzschego

wynajęła dom w Weimarze, gdzie filozof spędził ostatnie 3 lata życia w całkowitym oderwaniu

od świata i apatii.

Nietzsche zmarł 25 sierpnia 1900r. Jego ciało spoczywa obok ojca na cmentarzu w Rocken.

Kiedy umierał, nie wiedział, że od blisko 8 miesięcy żyje w XX wieku, którego dzieje w dużej

mierze przewidział: wieku ,,powstania nihilizmu” i upadku starego porządku świata;

,, klasycznym wieku wojny” i ,, polityki na wielką skalę”, który wyciągnie wnioski ze ,, śmierci

Boga” i zniknięcia wszelkiej podstawy moralności; w którym wola mocy, nie wysublimowana

i niehamowana ograniczeniami nakładanymi przez wiek XIX, przechwyci instrumenty

władzy, ,, ten przeklęty antysemityzm” dostarczy okazji i motywu skrajnie nihilistycznej

zbrodni, a jego teorię, że ludzie silnej woli mocy, pozbawieni zewnętrznej satysfakcji, będą

pragnąć raczej własnej zagłady, niż nie pragnąć w ogóle, miały potwierdzić ze straszliwą

drobiazgowością losy przegrywającej Rzeszy.

4

Filozofia

W pracach Nietzschego stale powracają sprawy dotyczące podstawy istnienia wartości, wpływ

pewnych systemów wartości na kulturę, charakter ludzkiej działalności twórczej. Stale drąży On

w swoich dziełach pewne kwestie i powraca do nich w sposób niemal obsesyjny.

Aktualność Nietzschego wywodzi się z przełomowej roli, jaką myśl jego odegrała u schyłku XIX

wieku. Jego krytyka wstrząsnęła podstawami dotychczasowej filozofii i zakwestionowała sens

refleksji ontologicznej i aksjologicznej. Nietzsche jest bowiem prekursorem odrzucenia

metafizycznej interpretacji wartości i uzasadniania wartości obiektywnym porządkiem świata

zarówno wówczas, kiedy ów porządek nazywa się boską hierarchią bytu, prawem natury czy

historycznym postępem w racjonalizacji ludzkości.

Aktualność Nietzschego polega również na nowym ukierunkowaniu analiz filozoficznych i ich

nastawieniu na zrozumienie ludzkiej indywidualności, jej wytworów i działań bez

schematycznych, metafizycznych założeń o budowie całości świata. Nietzsche był przeciwnikiem

kultury niemieckiej, a zwłaszcza tych zjawisk, których rozrost niepokoił go po powstaniu

jednolitego państwa niemieckiego. Krytycznie wypowiadał się o tendencjach nacjonalistycznych

i militarnych w Niemczech. Sprzeciwiał się gloryfikacji armii narodowej opartej na

powszechnym obowiązku wojskowym. Widział w tym, bowiem zagrożenie dla jednostek

szczególnie uzdolnionych i obdarzonych najwyższą kulturą. Z ironią i niechęcią wypowiadał się

o przenikaniu wpływów wojska i militarnego stylu życia do kultury i życia codziennego.

Nietzsche interesował się również gospodarką kapitalistyczną, którą zresztą krytykował.

Zauważa on, że np. kapitalizm stwarza warunki, w których człowiek podejmuje działalność

nie dla wyrażenia swojej osobowości, lecz dla zdobycia środków utrzymania. Pracuje dla zysku,

nie dla własnej satysfakcji. Ujawniając wszechmocną rolę pieniądza Nietzsche ocenia to

zjawisko bardzo surowo. Widzi w nim zaprzeczenie warunków umożliwiających autentyczną

twórczość.

Fryderyk Nietzsche sformułował hasło przewartościowania wszelkich wartości, i nie chodzi tu

o zbudowanie czegoś nowego, lecz o przyznanie znaczenia wartościom zrodzonym na gruncie

naturalnych popędów. To hasło zostało skonkretyzowane w koncepcji hodowli nadczłowieka.

W owej hodowli kryje się zamysł przekształcenia postawy ludzi wobec zespołu wartości, które

5

kierują ich działalnością. Celem hodowli jest uwolnienie ludzi od przekonań, że wartości są mu

dane przez siły transcendentne, że sens życia powinni rozpoznać w porządku świata.

Ma to obudzić w ludziach energię w nadawaniu sensu swej aktywności. Nadczłowiek to nie

oczekiwany gatunek biologiczny, lecz typ szczególnie wartościowy, który pojawia się

w pewnych warunkach i jest do osiągnięcia dzięki wysiłkom samych ludzi. Mianem

nadczłowieka Nietzsche nazywa geniusza osobowości indywidualnej. Jest to zjawisko

wyjątkowe.

Odczytanie teorii nadczłowieka jako koncepcji rasistowskiej było poważnym nadużyciem

ze strony nazistowskich interpretatorów myśli Nietzschego. Zwolennicy rasizmu odczytywali

teorię nadczłowieka jako akceptację elity, która wyróżnia się cechami antropologicznymi ( kolor

skóry, kształt czaszki ) i za to jest szczególnie wartościowa i predysponowana do sprawowania

władzy. Koncepcja ta była sprzeczna z intencjami Nietzschego m.in. dlatego, że nie przyznał On

nadczłowiekowi władzy politycznej i nie posługuje się On pojęciem rasy, a dziedziczenie cech

biologicznych nie przesądza o przynależności do elity. Koncepcja nadczłowieka według

Nietzschego nie jest kultem rasy, lecz kultem inteligencji twórczej.

O Fryderyku Nietzsche powstał film w reżyserii Julio Bressane pt. Nietzsche w Turynie, który

opowiada o ostatnim twórczym okresie w życiu niemieckiego filozofa. W Turynie powstały jego

ostatnie wielkie dzieła, także w tym mieście Nietzsche oddawał się niezwykłym dla siebie

przyjemnościom; chodził do opery, przesiadywał w kawiarniach, uwodził kobiety. O tym

wszystkim dowiadujemy się z jego dzienników, przez które prowadzi nas za pomocą obrazów

reżyser. Niedługo po swoim pobycie we Włoszech Nietzsche zamilkł na zawsze.

Wybrane dzieła

- Narodziny tragedii, czyli hellenizm i pesymizm (1871)

Książka wprowadza rozróżnienie żywiołu apollińskiego i dionizyjskiego i wyjaśnia estetyczne znaczenie tragiczności.

- Ludzkie, arcyludzkie ( 876 - 77 ).Książka dla duchów wolnych. Książka przedstawia różne problemy psychologiczne, filozoficzne, religijne w świetle światopoglądu nietzscheańskiego.

6

- Tak rzecze Zaratruska ( 1882-1885 ). Książka dla wszystkich i dla nikogo. Główne dzieło Nietzschego, stylizowane na formę biblijną lub opowieści o prorokach. Ustami Zaratustry w sposób przenośny i błyskotliwy porusza sprawy najistotniejsze. Zawiera elementy epiczne i liryczne.

- Poza dobrem i złem ( 1886 ). Preludium do filozofii przyszłości. Książka ta może być traktowana jako objaśnienie do Zaratustry napisane językiem przystępniejszym powszechnemu czytelnikowi. Błyskotliwa, nierzadko wciągająca krytyka nowoczesności

- Wola mocy ( 1882-88 ).Próba przemiany wszystkich wartości. Obszerna książka, obejmuje notatki Nietzschego zebrane przez jego siostrę, które miały być użyte w książce "Przemiana wszystkich wartości" (poniższy Antychryst miał być jej pierwszą księgą

- Zmierzch bożyszcz ( 1888 ),czyli jak filozofuje się młotem. Celem tej książki jest obalanie " bożyszcz wiecznych ", tzn. ideałów i błędów ludzkości leżących u podstaw wszelkiej religii. Zawiera dość systematyczny wykład głównych myśli filozofa.

- Antychryst ( 1888 ). Klątwa na chrześcijaństwo. Książka poświęcona całościowej krytyce religii i w ogóle idealizmu – w ogóle jedna z najlepszych napisanych w tym celu. Wyrazisty język, przepełniona treścią (również ukrytą), wymaga uważnego czytania.

- Ecce Homo ( 1888 ).Jak się staje – kim się jest. Autobiografia Nietzschego, przy okazji przedstawia zasadnicze wątki jego filozofii oraz streszcza poszczególne książki.

Wybrane cytaty

Najpewniejszą oznaką pogodnej duszy jest zdolność śmiania się z samego siebie. Większości

ludzi taki śmiech sprawia ból.

Żadna inna książka nie była chętniej czytana i żadna nie wyrządziła więcej zła. ( o Biblii )

Bóg jest martwy.

Kobieta lepiej rozumie dziecko niż mężczyzna, ale psychicznie mężczyzna jest bardziej podobny

do dziecka.

Ja was uczę nadczłowieka. Człowiek jest czymś, co pokonanym być powinno.

7

Władza czyni głupim.

To co ma i tak spaść, należy popchnąć.

Nietzsche w 1861 roku Młody Nietzsche w mundurze pruskim

8

Nietzsche w 1882 roku

Bibliografia:9

1. Kuderowicz Zbigniew, Nietzsche, Wiedza Powszechna, Warszawa 2004r.

2. Szacki Jerzy, Historia Myśli Socjologicznej, PWN, Warszawa 2006r.

3. Tatarkiewicz Władysław, Historia Filozofii, PWN Warszawa 1998r., tom 3 str.183

4. www.wikipedia. org/Wiki/Fryderyk Nietzsche

5. www.motocykle.svasti.org/Nietzsche.htm

6. www.cytaty.info/autor/Fryderyk Nietzsche

7. www.commons.wikipedia.org/wiki/Fryderyk Nietzsche

8. www.csw.art.pl/kino_lab/film.php?id=576

10