Øß ÃÐDoğma, canım-varlığım qədərsevdiyim Azərbaycanımmənim qibləgahımdır

Təsisçi: Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisi və Nazirlər Kabineti

Gündəlik ictimai-siyasi qəzet

qapısıQəzet 1921-ci

ildən çıxır

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev dekabrın 25-də Rusiya Fede-rasiyasının iqtisadi inkişaf naziri Maksim Oreşkinin başçılıq etdiyi nümayəndə heyətiniqəbul edib.

Prezident İlham Əliyev Azərbaycan ilə Rusiya arasında ikitərəfli münasibətlərinbütün sahələrdə uğurla inkişaf etdiyini vurğulayaraq, iqtisadi əməkdaşlığımızın dahada genişləndirilməsi, ticarət dövriyyəsinin artırılması ilə bağlı əlavə tədbirləringörülməsinin vacibliyini qeyd edib, Rusiyaya Azərbaycan ixracatının artmasındanməmnunluğunu bildirib.

Görüşdə Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizinin hər iki ölkə üçün əhəmiyyəti vurğulanıb,ölkələrimizin ticarət əlaqələrində dinamik artımın olduğu qeyd edilib, qarşılıqlı investisiya, turizm, tranzit daşımaları sahəsində əməkdaşlıq imkanları müzakirəolunub.

* * *Prezident İlham Əliyev dekabrın 25-də Xalq artisti, görkəmli pianoçu Fərhad

Bədəlbəyliyə “İstiqlal” ordenini təqdim edib.

Rəsmi xronika

Muxtar respublikanın şəhər, rayon,qəsəbə və kəndlərində yeni obyektlərininşa edilməsi əhalinin rifahının yax-şılaşdırılmasına və sosial problemlə-rinin həllinə xidmət edir. Bütün böl-gələrdə olduğu kimi, Sədərək rayo-nunda da inşaat sektoru sahəsindəmüxtəlif layihələr həyata keçirilir.Rayonda aparılan irimiqyaslı abad-lıq-quruculuq işləri ayrı-ayrı sahələriəhatə edir. Yaşayış məntəqələrindəinşa olunan müasir obyektlər sərhədbölgəsinin sakinlərinin firavan yaşa-yışını təmin etməklə bərabər, həm dərayonun simasını xeyli dərəcədə dəyişdirir. Quruculuq ərməğanı rayonunHeydərabad qəsəbəsini də öz ağuşunaalıb. Son illər qəsəbədə görülən abadlıqişləri bu yaşayış məntəqəsinin gör-

kəminə yeni çalarlar qatır. Qəsəbəsakinlərinin mənzil-məişət şəraitininyaxşılaşdırılması istiqamətində də birsıra işlər görülür. Nəticədə, inşa olunanyaşayış binalarının sayı xeyli artıb.Bu tədbirlərin davamı olaraq bu ilinəvvəllərindən Heydərabad qəsəbəsindəzirzəmi ilə birlikdə 7 mərtəbəli, 48mənzilli yaşayış binasının tikintisinəbaşlanılıb. İnşaat işlərini “ARTAY”şirkətinin kollektivi həyata keçirir.

Artıq binanın birinci mərtəbə-sində ara hörgülər başa çatdırılıb.İkinci və üçüncü mərtəbələrdəhörgü işləri davam etdirilir. Dör-düncü mərtəbədə sütun bərkitməişləri aparılır. Divarlar hörülür,tavan hissəyə panellərin döşən-məsi üçün hazırlıq işləri görülür.Layihə əsasında burada 2 və

3 otaqlı mənzillər olacaq. Yüksək zövqlə, peşəkarlıqla vəmüasir memarlıq elementlərindən is-tifadə edilməklə inşası aparılan ob-yektdə kifayət qədər işçi qüvvəsi ça-lışır. Tikintidə, əsasən, yerli inşaatmateriallarından istifadə edilir, key-fiyyət amilinə xüsusi diqqət yetirilir. Yeni binanın inşası gənc ailələrinmənzil problemlərinin həllinə öz töh-fəsini verəcəkdir.

Şahbuz rayonu muxtar respubli-kamızın illərdən bəri çoxsaylı quru-culuq tədbirləri ilə abadlaşan yurdyerlərindəndir. Rayon mərkəzindəkiHeydər Əliyev prospekti isə son illərquruculuq işləri nəticəsində geniş-lənən və simasını tamamilə dəyişənbir ünvana çevrilib. Burada “Gəmi-qaya” Məhdud Məsuliyyətli Cəmiy-yəti tərəfindən inşa olunan ŞahbuzRayon Mədəniyyət Evi üçün binayaxın gələcəkdə prospektə yeni birrəng qatacaqdır. Görülən işlər barədə iş icraçısı Kə-nan Hüseynovla söhbətimiz zamanıbildirdi ki, bina ümumi sahəsi birhektaradək olan ərazinin 904 kvad-

ratmetr sahəsində tikilir.Hazırda birinci mərtəbənindəmir-qəlib işləri görülür.Qış fəsli olmasına bax-mayaraq, havaların müla-yim keçməsi digər işlərləyanaşı, ərazidə torpağınhamarlanmasının həyatakeçirilməsinə də imkanverir. Son illər yeni tikili-lərin hər birində olduğukimi, burada da yerli materiallardanistifadəyə üstünlük verilir. Qeyd edək ki, 2 mərtəbədən ibarətolacaq binanın birinci mərtəbəsində278 nəfərlik zal, dekorasiya və hazırlıqotaqları, ikinci mərtəbədə müdir, mü-

hasib, mədəniyyət işçiləri, bədii rəhbər,metodist və məşq üçün otaqlar nəzərdətutulub. Binanın zirzəmi hissəsindəisə qazanxana, elektrik otağı və bufetyerləşəcəkdir. Hazırda tikintidə 30 nəfər çalışır.

Sayı: 245 (21.906)

26 dekabr 2017-ci il, çərşənbə axşamı

www.serqqapisi.az

Qiyməti 20 qəpik

Azərbaycanın görkəmli dövlətvə elm xadimi Əziz Əliyevin 120illik yubileyinin Naxçıvan MuxtarRespublikasında keçirilməsi iləbağlı təsdiq olunmuş TədbirlərPlanına əsasən məqsədyönlü işlərgörülür.

Dünyaşöhrətli alimin qiymətli elmiirsinin öyrənilməsi, təbliği istiqamə-

tində həyata keçirilən tədbirlər xal-qımızın bu böyük elm xadiminə eh-tiramının ifadəsi kimi diqqəti çəkir.Bu gün muxtar respublikada ƏzizƏliyevin adını daşıyan ünvanlardayenidənqurma işləri aparılır, onlardaha müasir səviyyəyə gətirilir. Beləki, Naxçıvan şəhərinin Əziz Əliyevprospektində geniş yenidənqurma iş-

ləri aparılıb, yol yatağı genişləndirilib,prospekt boyu yerləşən həyət evləriüçün müasir tələblərə cavab verəndivarlar çəkilib. Bu işdə milli arxi-tektura ornamentlərindən istifadə edi-lib. Həmin ərazidə yeni istehsal vəxidmət sahələri yaradılıb. Bu sahədə görülən işlərin davamıolaraq alimin adını daşıyan NaxçıvanMuxtar Respublikası Mərkəzi UşaqXəstəxanasının binası da əsaslı yenidənqurulur. Həmin ünvanda da avtomobilyolu genişləndirilir, divarlar çəkilirvə səkilər salınır.

* * * Naxçıvan şəhərində inzibati bina-ların tikintisi də davam etdirilir. Beləki, “Azərbaycan” küçəsində NaxçıvanMuxtar Respublikası Avtomobil YollarıDövlət Şirkəti üçün ayrılmış binadaəsaslı təmir işləri aparılır. Xətai mə-həlləsində isə “Araz” Elm-İstehsalatBirliyi, Toxumçuluq və Bitkilərin Mü-hafizəsi İdarəsi üçün yeni bina tikilir.Yeni quruculuq ünvanlarında əmək-daşlara lazımi iş şəraiti yaradılacaq,binaların yerləşdikləri ərazidə abadlıqişləri aparılacaq.

Muxtar respublikada quruculuq işləridavam etdirilir

Proqramda işaxtaran vətən-daşların məşğulluq səviyyəsininyüksəldilməsi və sosial müda-fiəsinin gücləndirilməsi zəruritələb kimi qarşıya qoyulub. Bugün dövlət proqramından irəligələn vəzifələrin yerinə yetiril-məsi diqqət mərkəzində saxlanılır.Əhalinin məşğulluğunun təminedilməsi məqsədilə muxtar res-publikada əmək bazarının tə-ləbləri nəzərə alınmaqla, əməkyarmarkaları təşkil edilir. Məş-ğulluq xidməti orqanları tərə-findən muxtar respublikada fəa-liyyət göstərən müəssisə və təş-kilatlardan boş iş yerləri haq-qında məlumatlar toplanılır, hə-min yerlər əmək yarmarkalarındaişaxtaranlara təqdim olunur. Nə-ticədə, işaxtaranlar öz peşə vəixtisaslarına uyğun işlə təminedilirlər. Bu da onlar tərəfindənyüksək dəyərləndirilir. Naxçıvan Muxtar Respubli-kası Əmək və Əhalinin SosialMüdafiəsi Nazirliyi yanındaDövlət Məşğulluq Xidmətindənaldığımız məlumata görə, 2017-ciilin 11 ayı ərzində işaxtaranlarınməşğulluğunun təmin olunması,peşə hazırlığı ilə bağlı bir sıratədbirlər həyata keçirilib. Bəhsolunan dövrdə, ümumilikdə,muxtar respublika üzrə məş-ğulluq xidməti orqanları tərə-findən 2693 nəfər münasib işlətəmin olunub. Ötən ilin müvafiqdövrü ilə müqayisə etdikdə bugöstərici 86 nəfər çoxdur. Kəndxidmət mərkəzlərində isə ümu-milikdə, 67 nəfər müvafiq işlətəmin edilib. Həmin dövrdə işilə təmin olunanlardan 990 nə-fəri gənc, 8 nəfəri hərbi xid-mətdən təxris olunan, 91 nəfərisağlamlıq imkanları məhdudşəxs, 1 nəfəri cəzaçəkmə müəs-sisəsindən azad edilən, 89 nəfəriisə aztəminatlı ailələrin əmək-qabiliyyətli üzvləridir. İl ərzində keçirilmiş əməkyarmarkalarında, ümumilikdə,832 nəfər peşə və ixtisasına uy-ğun iş ilə təmin olunub. Bu gös-təricini 2016-cı ilin 11 ayı iləmüqayisə etsək, bu rəqəm 183nəfər çoxdur. Bu gün əmək ba-

zarının tələbi istehsal və xidmətsahələrini orta təhsil almış işçideyil, müəyyən peşəyə yiyələn-miş mütəxəssisdir. Bu məslədəmuxtar respublikanın müxtəlifbölgələrində fəaliyyəti təminedilmiş peşə məktəbləri mühümrola malikdir. Hər il Naxçıvan,Ordubad və Şərur şəhərlərindəfəaliyyət göstərən belə təhsilmüəssisələrini yüzlərlə gənc bi-tirir, onlar işlə təmin olunur. Naxçıvan Regional PeşəTədris Mərkəzində əmək ba-zarının tələbləri nəzərə alınaraqcari ilin 11 ayı ərzində müxtəlifpeşə sahələri üzrə kurslar təşkilolunub. Müvafiq dövr ərzində396 nəfər, o cümlədən 36 nəfərPenitensiar Xidmətin Cəzaçək-mə Müəssisəsində kurslara cəlbedilib. Peşə kurslarına cəlb olu-nan vətəndaşlardan 134 nəfərigənc, 18 nəfəri sağlamlıq im-kanları məhdud şəxs, 1 nəfəriisə hərbi xidmətdən təxris olunandır. Bununla yanaşı, muxtar res-publikamızda aztəminatlı ailə-lərin də özünüməşğulluğu diq-qət mərkəzində saxlanılıb. Nax-çıvan Muxtar Respublikası AliMəclisi Sədrinin tapşırığınaəsasən muxtar respublikanınrayonlarından olan 38 aztəmi-natlı ailəyə fərdi təsərrüfatlarınıqurmaq üçün müvafiq köməklikgöstərilib. Həmçinin məhdud fiziki im-kanlı 19 qadın tərəfindən toxu-nan 2807 cüt yun corab və 214ədəd yun şərf hərbi hissələrətəhvil verilib. “Ənənəni qoruyaq,evdə xalça toxuyaq” adlı sosial -yönümlü haqqıödənilən ictimaiişə 7 nəfər xalçatoxuyan evdarqadın cəlb edilib. Göründüyü kimi, 2017-ci ilimuxtar respublikada əhalininməşğulluğunun təmin edilməsibaxımından uğurlu illərdən birisaymaq olar. Bu, muxtar res-publikamızda insanların sosialmüdafiəsinin gücləndirilməsi is-tiqamətində həyata keçirilən təd-birlərin davamlı xarakter alma-sının göstəricisidir.

Xəbərlər şöbəsi

Əhalinin məşğulluğu gününtələbidir

Əhalinin məşğulluq səviyyəsinin yüksəldilməsi muxtarrespublikada həyata keçirilən sosial siyasətin tərkib hissəsidir.Əmək ehtiyatlarından daha səmərəli istifadə edərək əhalininməşğulluğunun təmin olunması məqsədilə Naxçıvan MuxtarRespublikası Ali Məclisi Sədrinin 2016-cı il 11 yanvar tarixliSərəncamı ilə təsdiq edilmiş “2016-2020-ci illərdə NaxçıvanMuxtar Respublikasında əhalinin məşğulluğunun artırılmasıüzrə Dövlət Proqramı” bu istiqamətdə həyata keçirilən təd-birlərin davamlı xarakter almasını təmin edib.

* * *

* * *

2

Ölkəmizdə iqtisadiyyatınçoxşaxəliliyinin təmin olunmasıvə qeyri-neft sektorunun inki-şafı istiqamətində müəyyənedilmiş strategiyaya uyğun ola-raq Naxçıvan Muxtar Respub-likasında həm yerli xammalaəsaslanan, həm də yüksək tex-nologiya bazalı sənaye müəs-sisələrinin yaradılması işi uğur-la davam etdirilir. Naxçıvanda güclü sənayepotensialının yaradılması asan

başa gəlməyib. Ötən əsrin 90-cıillərində keçmiş ittifaqın da-ğılması ilə müttəfiq respubli-kalar arasında mövcud olan iq-tisadi əlaqələrin kəsilməsi, Er-mənistanın müstəqil ölkəmizəqarşı təcavüzü və bazar iqtisa-diyyatına keçidlə əlaqədar ola-raq qarşıya çıxan problemlərNaxçıvana da öz mənfi təsirinigöstərdi. Muxtar respublikanınblokada şəraitində olması so-sial-iqtisadi inkişafa daha bö-yük zərbə vurmaqla sənayeməhsulunun həcminin azalma-sı, onun sahə strukturunda ge-riləmənin baş verməsi ilə nə-ticələndi. Sonrakı illərdə sənayeistehsalının böhrandan çıxarıl-ması üçün mühüm tədbirlərgörüldü, qəbul olunmuş dövlətproqramlarının reallaşdırılmasısənayenin inkişafına güclü tə-kan verdi. Məhz buna görə2016-cı ildə 2000-ci ilə nisbətənhasilat sənayesində 8,2 dəfə,emal sənayesində 79,7 dəfə,elektrik enerjisi, qaz və suyunistehsalı və bölüşdürülməsi sa-həsində 18 dəfə artım əldəolundu. Hazırda muxtar respublikadasənayenin sahə strukturundaəsas yerə sahib olan yeyinti sə-nayesi içki və tütün də daxilolmaqla, bir sıra qida məhsul-larının istehsalını, yüngül sənayeisə toxuculuq, tikiş, dəri, dəriməmulatları və ayaqqabı isteh-salını əhatə edir. Sənayedə yerlikənd təsərrüfatı məhsullarınınemalı və faydalı qazıntı hasilatıda xüsusi yer tutur. Tarixə nəzər salarkən gö-rürük ki, Naxçıvan MuxtarRespublikası aqrar iqtisadiy-yatdan sənaye istehsalına qədəruzun bir inkişaf yolu keçib və2008-ci ildən etibarən ilk dəfəolaraq sənaye məhsulunun is-tehsalı kənd təsərrüfatı məh-sulunun istehsalını geridə qo-yub. Bunun səbəblərindən biri

sənayenin baza şərti olan xam-mal baxımından muxtar res-publikanın böyük üstünlüklərəmalik olmasıdır. Naxçıvanınmüasir iqtisadi potensialı vəsahib olduğu həm kənd təsər-rüfatı, həm də mədən xam-malları onun öz imkanları he-sabına təkcə iqtisadi deyil,həm də sosial aspektlərlə bağlıolan sənayeləşmənin daha dasürətlənməsinə imkan verir.Belə ki, təbii sərvətlərin məh-sula çevrilməsi rayonun iqtisadiinkişafında əsas məsələlərdənbiridir. Çünki ucuz qiymətəistehsal etdiyimiz hər hansıkənd təsərrüfatı məhsulunu xa-ricə ucuz qiymətə satıb, əvə-zinə baha qiymətə emal olun-muş hazır məhsulu almaq iq-tisadiyyata həmin fərq qədərziyan vurur. Lakin həmin məh-sulu özümüz istehsal etsək,əhalini ucuz məhsulla təminedib ümumi daxili məhsuluartırsaq, iqtisadiyyata bir o qə-dər xeyir vermiş oluruq. Nax-çıvanda bu, uğurla həyata keçirilir. Regionda emal müəssisə-lərinin sayı artdıqca istehsalartır, daxili bazar formalaşır,rəqabət mühiti yaranır, əhalininməşğulluq səviyyəsi yaxşılaşır,alıcılıq qabiliyyəti yüksəlir vənəticədə, sosial-iqtisadi inkişafdavamlı xarakter alır. Beləcə,dövlətin iqtisadi imkanlarınınartması yeni-yeni layihələrinhəyata keçirilməsinə şərait yaradır.

Sənayenin inkişafı üçün la-zım olan əsas amillərdən birienerjidir. Təsadüfi deyil ki,enerji istehsalının artması sə-nayenin inkişafının əsas gös-təricisidir. Ötən əsrin 90-cı il-lərində elektrik enerjisi qıtlı-ğından çox böyük çətinlikləryaşayan muxtar respublika bugün özünü elektrik enerjisi ilə

tam təmin edir. Muxtar respublikada xam-mal mənbələri ilə sənaye müəs-sisələrinin bir-birinə yaxın ol-ması məhsuldarlıq baxımındanda əhəmiyyətlidir. İstehsal olu-nan malların daxili və xaricibazara nizamlı şəkildə çıxarıl-masında nəqliyyat sisteminin

böyük rolu var. Ümumiyyətlə,sənayenin inkişafında ən sərfəlinəqliyyat sistemi dəniz və də-mir yolu hesab olunur. Bu ba-xımdan Bakı-Tbilisi-Qars də-mir yolunun gələcəkdə Nax-çıvana qədər uzadılması nəq-liyyat blokadasının aradan qal-dırılması və istehsal olunanməhsulların dünya bazarına çı-xarılması üçün əlverişli bir la-yihə hesab edilir. Muxtar respublikada yara-dılan ümumi daxili məhsuluntərkibində 28 faizlik paya malikolan sənayenin strukturununtəkmilləşdirilməsi, emal müəs-sisələrinin inkişafı istiqamətindəgörülən tədbirlər bu sahənin tə-rəqqisinə səbəb olub. Kənd tə-sərrüfatı, onun xammalına əsas-lanan emal müəssisələrinin ya-radılması, tikinti materialları is-tehsalının inkişafında baş verənmüsbət dəyişikliklər muxtar res-publikanın iqtisadi potensialınınmöhkəmlənməsinə təsir göstə-rib. Təbii sərvətlərin və əməkresurslarının səfərbər edilməsi,sənaye müəssisələrinin bərpaolunması və yenidən qurulması,müəssisələrin dünya standart-larına uyğun texnologiyalarlatəmin olunması, güzəştli kre-ditlərin verilməsi, yerli və xaricibazarlara çıxış imkanlarının sa-dələşdirilməsi artımla müşahidəolunub və bununla da sənayeümumi daxili məhsulun sahəstrukturunda ilk yerə yüksəlib. Təkcə 2016-cı ildə 942 mil-yon manatlıq sənaye məhsuluistehsal olunub ki, bu da 1995-ciilə nisbətən 103 dəfə çoxdur.2017-ci ilin yanvar-noyabr ay-larında 879 milyon 800 minmanat dəyərində məhsul istehsaledilib. Bu da 2016-cı ilin mü-vafiq dövründəki göstəricini 1,2faiz üstələyib. Regionun tikintimateriallarının böyük miqdardaehtiyatına malik olması buradatikinti məhsullarına olan tələ-batın tamamilə yerli istehsalhesabına təmin edilməsinə im-kan yaradır.

Naxçıvan sənayesi inkişaf yolundadır

Elektrik enerjisi hər hansıbir ölkənin tərəqqisində, cə-miyyətin iqtisadi-mədəni in-kişafında əsas şərtlərdən bi-ridir. Naxçıvan Muxtar Res-publikasında da bu sahənininkişafı üzrə ardıcıl tədbirlərhəyata keçirilir, müasir elek-trik stansiyaları yaradılır,maddi-texniki baza güclən-dirilir. Naxçıvan Muxtar Res-publikası Ali Məclisinin Sədri cənabVasif Talıbov muxtar respublikanın enerjitəhlükəsizliyini xarakterizə edərkən deyib: “Hər bir ölkə üçün elektrikenerjisi strateji sahə hesab edilir. Bugün dünya ölkələrində ərzaq və enerjitəhlükəsizliyi üzrə proqramlar qəbulolunaraq icra edilir. Enerji, ərzaq təh-lükəsizliyi təmin olunan ölkələrin iq-tisadiyyatı isə sabit və davamlı inkişafedir. Azərbaycan Respublikasında daərzaq və enerji təhlükəsizliyinin təminolunması istiqamətində ardıcıl tədbirlərgörülür. Ölkəmizin ayrılmaz tərkib his-səsi olan Naxçıvan Muxtar Respubli-kasında da bu sahələrin inkişafı diqqətmərkəzində saxlanılır. Muxtar respub-likada yeni elektrik stansiyaları tikilir,əhalinin və iqtisadiyyatın enerjiyə olantələbatı etibarlı şəkildə ödənir. ArtıqNaxçıvan elektrik enerjisi idxal edənmuxtar respublikadan elektrik enerjisiixrac edən muxtar respublikaya çev-rilmişdir. Enerji təminatının yaxşılaş-dırılması istiqamətində həyata keçiri -lən tədbirlər bundan sonra da davametdiriləcəkdir”. ...Hər il qış fəsli gələndə yaxın keç-mişdə yaşadığımız günləri xatırlayıram:1991-ci ildən 1992-ci ilə keçən qış çoxsərt gəlmişdi. Elektrik enerjisinə və təbiiqaza möhtac qalmışdıq. Hər tərəfdən blo-kadaya alınmış muxtar respublikada həyatiflic vəziyyətinə düşmüşdü. Bəzən 40dərəcəyədək şaxta olurdu. Əksər yaşayışməntəqələrimizə gedən yollarda qar dizəqədər idi. Vaxtilə yol boyunca əkilənağaclar da çox seyrək görünürdü. Çünkiağacların əksəriyyəti kəsilərək yanacaqkimi istifadə olunurdu. Bir sözlə, iqtisaditənəzzül, qırılmış ümidlər, mükəddər ba-xışlar, uzun-uzadı çörək növbələri və sa-baha inamsızlıq hissi bizi sınağa çəkirdi.Həmin günlərdə ciddi imtahan qarşısındaqalmışdıq. Qədim zamanlardan bəri aqil insanTanrıdan üç şey diləyir: güc, səbir, birdə müdriklik. Gücü ona görə istəyir ki,dünyada dəyişə biləcəklərini dəyişməyəgücü çatsın. Səbri ona görə istəyir ki,dəyişməyə gücü çatmayacaq şeylərədözə bilsin. Müdrikliyi ona görə istəyirki, birincilərlə ikinciləri dəyişik salmasın,onları bir-birindən ayıra, seçə bilsin. İn-sanların arzularına, duyğularına, ümid-lərinə, gələcək xoşbəxt həyatına işıqsala bilsin. Ulu Tanrı xalqımızın bu dua-sını eşidib, zamanında ona güc və səbirverməklə yanaşı, özünün qoruyub hifzetdiyi müdrik rəhbəri – ümummilli liderimiz Heydər Əliyevi insanlarınköməyinə göndərib. Yer üzünün bir həqiqəti var: işıq qar-şısında qaranlıq durmaz. Çox keçmədiki, ulu öndərin qəbul etdiyi qərarlar, İranvə Türkiyə ilə apardığı danışıqlar muxtarrespublika sakinlərinin narahatlığına sonqoydu. Həmin ölkələrdən çəkilən elektrikxətləri öləziyən ümidlərə, insanlarınsabaha olan inamına nur çilədi. “Çətin günün ömrü az olar”, – deyibatalar. Bu çətin günlər naxçıvanlılarıniradəsini qıra bilmədi. Naxçıvan bu ağırvə çətin imtahandan üzüağ və alnıaçıqçıxdı. İradə və dözüm, bir də muxtarrespublika sakinlərinin öz rəhbərinə yük-sək inam hissi hər şeyə qalib gəldi. Re-gionun başı üstündə yanan Heydər Əliyevgünəşi buradakı qaranlıqları yox etməyəbaşladı. Ulu öndərimizin davamçıları Onunyolunu uğurla davam etdirdilər. Muxtarrespublikanın enerji təhlükəsizliyinin tə-min olunması istiqamətində bir sıra la-yihələr müvəffəqiyyətlə həyata keçirildi.2005-ci ilin sonundan başlayaraq təbiiqazın nəqlinin bərpası bu məsələdə mü-

hüm rol oynadı. Həmin gündən bu gü-nümüzədək bütün təsərrüfat subyektlərifasiləsiz təbii qazla təmin olunur. Se-vindirici günlərdən biri də 2006-cı ilindekabr ayına təsadüf etdi. Həmin günAzərbaycan Respublikasının Prezidenticənab İlham Əliyevin iştirakı ilə 87 me-qavat gücündə olan Naxçıvan ModulElektrik Stansiyası işə salındı. Hər qa-ranlıq gecənin bir işıqlı gündüzü var, –deyən ata-babalarımızın bu müdrik kəlamıhəqiqətə çevrildi. Bu mühüm hadisədənaz sonra evlərimiz, küçələrimiz işığaqərq oldu. Qırılmış ümidlər, tükənmişarzular, sabaha inam hissi yenidən dir-çəlməyə başladı. Çətin günlərin ömrünəson qoyuldu. İdarə, müəssisə və təşki-latlarımızda çalışan işçilər üçün də lazımiiş şəraiti yaradıldı. Bir sözlə, iqtisadi vəsiyasi məngənədə sıxılan muxtar res-publikada həyat canlandı. İllər bir-birini əvəz etdikcə elektro -energetika sahəsində genişmiqyaslı təd-birlər görüldü, yeni istehsal sahələri ya-radıldı, infrastruktur yeniləndi. Bu dövrərzində 22 meqavat gücündə Biləv, Heydər Əliyev Su Anbarı üzərində 4,5meqavat gücündə, 20,5 meqavat gücündə“Arpaçay-1”, 1,4 meqavat gücündə “Arpaçay-2” Su Elektrik stansiyaları, 60 me qavat gücündə Qaz-Turbin və22 meqavat gücündə Naxçıvan GünəşElektrik stansiyaları həyata vəsiqə aldı.Hazırda Ordubad Su Elektrik Stansiya-sının inşası davam etdirilir. Həyata ke-çirilən bu layihələr yeni istehsal sahələ-rinin yaradılmasına, iqtisadiyyatımızıngüclənməsinə, aqrar sahənin inkişafına,istifadəsiz qalmış torpaqların suvarılma-sına töhfələrini verir. Muxtar respubli-kamızın ayrı-ayrı bölgələrində uzun illərboyu əkilməyən torpaq sahələrini əkindövriyyəsinə qatmaq, onun suvarılmasınıtəmin etmək üçün Sədərək rayonunda“Şir arxı” üzərində, Culfa rayonununYaycı kəndində “Yaycı-1”, “Yaycı-2”,Gülüstan və sair yaşayış məntəqələrimizdənasos stansiyaları qurulub. Hazırda bunasos stansiyalarının gücü ilə min hek-tarlarla boş torpaq sahəsi əkin dövriyyə-sinə daxil edilib, onun suvarılması təminolunub. Elektrik enerjisi ilə təminat ol-masaydı, bütün bunlar da olmayacaqdı. Muxtar respublikamızda enerji təhlü-kəsizliyi ilə bağlı həyata keçirilən tədbirləriyüksək qiymətləndirən ölkə başçısı cənabİlham Əliyev deyib: “Elektrik enerjisiilə bağlı problem yoxdur. Hesab edirəmki, gün gələcək ki, Naxçıvan bütün tə-ləbatını bərpa olunan enerji növləri he-sabına təmin edəcək”. Bu, artıq reallığa çevrilib. Əgər 1995-ciildə muxtar respublikada bir elektrikenerjisi istehsal edən müəssisə fəaliyyətgöstərirdisə, bu gün onların sayı 8-ə çat-dırılıb, elektrik enerjisi istehsalı 1995-ciillə müqayisədə 4 dəfə artaraq 400 milyonkilovat-saatı ötüb. Belə bir müdrik kəlam var. Deyirlər,bəşəriyyət hər cür çətinliyə, hətta aclığa,susuzluğa, yoxsulluğa da dözüb yaşayabilər, ancaq işıqsız yaşaya bilməz. Dü-şünürəm ki, bu fikir təkcə işığı, dolayısıylaelektrik enerjisini deyil, həm də işıqlıideyaları, əməlləri də ifadə edir. Bu günmuxtar respublikamızın hər bir sakinibu qədim diyarda aparılan quruculuğun,sosial-iqtisadi inkişafın və enerji təhlü-kəsizliyinin real nəticələrini öz gündəlikhəyatında hiss edir. Yaşadığımız qış fəsliheç kəsin əlini işdən soyutmur, əksinəinsanları bu fəslin gözəlliklərindən zövqalmağa çağırır. Çünki bu gün enerji ilətəminatda heç bir problem yoxdur vəhər kəs isti, rahat həyat şəraiti ilə təminolunub.

Rövşən HÜSEYNOV

Davamlı enerji təminatı iqtisadiyyatın hərəkətverici qüvvəsidir

Muxtar respublikamızın hərtərəfli iqtisadi inkişafındasənaye sahələrinin genişləndirilməsinin mühüm rolu vardır.Sənaye məhsulunun həcminə görə ölkəmizin iqtisadi ra-yonları arasında öncül yerlərdən birini tutan Naxçıvandabu sahə yüksəkgəlirliyi ilə seçilir. Məhz buna görə dəregionun gələcək inkişafı üçün sənaye istehsalının dayanıqlıvə yüksək artım tempinin təmin edilməsi, strukturununtəkmilləşdirilməsi və səmərəliliyinin artırılması dövlət siyasətinin əsas məqsədlərindəndir.

Naxçıvan Muxtar Respublikasının sosial-iqtisadi inkişafınıntəməlində dövlətin sosialyönümlü iqtisadi siyasəti, o cümlədənhər bir vətəndaşın maddi rifahının artırılması dayanır.Muxtar respublikanın iqtisadi təhlükəsizliyinin təminatındaregionda iqtisadiyyatın dövlət tənzimləmə mexanizmlərininliberallaşdırılması, azad rəqabət, sahibkarlıq və investisiyamühitinin daha da yaxşılaşdırılması üçün aparılmış kompleksişlər mühüm rol oynayır. Bütün bunlar sənayenin də perspektivinkişafı üçün geniş yollar açır.

Mehriban İMANOVAiqtisad üzrə fəlsəfə doktoru

3

Birliyin fəaliyyəti ilə tanış olmaqüçün adıçəkilən ünvana üz tutduq.Bizi maraqlandıran sualları NaxçıvanMuxtar Respublikası Rəssamlar Bir-liyinin sədri, Azərbaycan Respubli-kasının Əməkdar rəssamı ÜlviyyəHəmzəyeva cavablandırdı. Bildirdiki, mədəniyyətimizin geniş sahələ-rindən biri də rəssamlıq sənətidir.Muxtar respublikamızda HeydərƏliyev siyasi xəttinin uğurla davametdirilməsi nəticəsində bu gün qədimdiyarımız yeni inkişaf mərhələsinəqədəm qoyub. Belə ki, muxtar res-publikada ictimai həyatın bütün sa-hələrinin yeniləşdirilməsi yaradıcıtəşkilatları, o cümlədən RəssamlarBirliyini də əhatə edib. 2013-cü ildəNaxçıvan rəssamlarının istifadəsinəverilən müasir bina, hər cür şəraitiolan emalatxanalar və Bəhruz Kən-gərli adına Sərgi Salonu bu günrəssamlıq sahəsinə göstərilən qay-ğının davamıdır. Rəssamların fəa-liyyətinə dövlət tərəfindən verilənyüksək qiymət onları yeni yaradıcılıqzirvələri fəth etməyə, ölkəmizinmədəni inkişafında daha fəal roloynamağa ruhlandırır. Onların birçoxuna Azərbaycan və muxtar res-publikanın fəxri adlarının verilməsi,yaradıcılıq imkanlarının genişlən-dirilməsi üçün əlverişli şəraitin ya-radılması bu diqqət və qayğınınbariz təzahürüdür.

Ülviyyə Həmzəyeva onu da diq-qətə çatdırdı ki, Rəssamlar Birliyininqarşısında duran əsas vəzifələrdənbiri Naxçıvan rəssamlıq ənənələrinidavam və inkişaf etdirəcək istedadlıgənclərin üzə çıxarılmasından iba-rətdir. Bunun üçün Rəssamlar Birliyitərəfindən ustad dərslərin keçilməsitəşkil edilir. Həmçinin burada yara-dılan emalatxanalarda praktik məş-ğələlər təşkil olunur. Bu da gənclərəbacarıqlarını inkişaf etdirməyə imkanverir. Ülviyyə xanımın sözlərinəgörə, xarici ölkələrin rəssamları vəyaradıcılıq birlikləri ilə mübadilələraparılır. Əvvəllər təkcə TürkiyəCümhuriyyətində yaşayıb-yaradanrəssamlarla birlikdə sərgilər təşkiledilirdisə, hazırda bu istiqamətdəişlər daha da genişləndirilib. 2015-ci

ildən bəri təşkil edilən bir çox Bey-nəlxalq Rəsm festivalları gənc rəs-samlarımızın tanınmasına səbəbolub. Eyni zamanda ölkə səviyyə-sində – paytaxt Bakıda təşkil olunansərgilərdə, müsabiqələrdə rəssam-larımızın, xüsusən gənclərin iştira-kına diqqət yetirilir. Söhbətimizi Rəssamlar BirliyininBəhruz Kəngərli adına Sərgi Salo-nunda davam etdiririk. Bu geniş vəmükəmməl işıqlandırma sistemi ilətəchiz olunmuş salonda nümayiş et-dirilən 200-ə yaxın əsər haqqındabizə məlumat verən birliyin sədrisərgilənən bütün əsərlərin məhz nax-çıvanlı rəssamların əl işləri olduğunudeyir: – Rəssamların yaradıcılıqməhsulları ilə muxtar respublika sa-kinlərini tanış etmək, bu sahədə ça-

lışan sənət adamlarının tarixi günlər,bayramlar, əlamətdar hadisələrə həsrolunmuş əsərlərini təbliğ etmək məq-sədilə sərgilər təşkil edilir. 20 Yanvarfaciəsinə həsr olunmuş “Tariximizinqəhrəmanlıq səhifəsi”, Xocalı soy-qırımına həsr olunmuş “Qan yad-daşımız Xocalı”, 31 mart – Azər-baycanlıların Soyqırımı Gününə həsrolunan mövzularda, eləcə də bütünincəsənət adamlarının yaradıcılığın-dan əsas xətt kimi keçən ulu öndərHeydər Əliyevin həyat və fəaliyyətiniəks etdirən əsərlərdən ibarət sərgilərrəsmsevərlər tərəfindən maraqla qar-şılanır. İlboyu sərgilər bu istiqamətdətəşkil edilib. “Mənim yaradıcılığım”,“Naxçıvan – tarixi abidələr diyarı”,“Hünərli əllər” və digər sərgilərdəyüzlərlə rəsm əsəri tamaşaçılara təq-dim olunub, maraqla qarşılanıb.Gənc rəssamlar üçün ustad dərslə-rinin keçilməsi də böyük əhəmiyyətdaşıdığından bu məsələ diqqətdəsaxlanılıb. Ötən günlərdə muxtar respubli-kanın yaradıcılıq mərkəzlərinin rəsmdərnəklərində ustad dərslərində iş-tirak etmiş şagirdlərin çəkdiklərirəsmlərdən ibarət təşkil edilmişsərgi də yaddaqalan olub. Sərgidə40 şagirdin 139 rəsm əsəri nümayişetdirilib. Bu sırada rəsm müsabi-

qələrini də vurğulamaq yerinə düşər.Onlardan birini xüsusilə qeyd etməkistəyirəm. Bu, Naxçıvan MuxtarRespublikası Rəssamlar BirliyininBəhruz Kəngərli adına Sərgi Salo-nunda Naxçıvanın 2018-ci il üçünİslam mədəniyyətinin paytaxtı ol-ması ilə əlaqədar loqotipin hazır-lanması ilə bağlı keçirilən müsabi-qədir. Loqotipin qalibi NaxçıvanMuxtar Respublikası Rəssamlar Bir-liyinin üzvü Tapdıq Həmzəyev olub.Naxçıvan şəhərində Bəhruz Kəngərliadına Rəssamlar Parkının yaradıl-ması və rəssamın heykəlinin ucal-dılması Bəhruz Kəngərli irsinə gös-tərilən ehtiramın, muxtar respubli-kada rəssamlıq sənətinə verilən yük-sək dəyərin göstəricisidir. Naxçıvanda yaşayıb-yaradan rəs-samlar bu parkın gələcəkdə muxtarrespublika tarixini və mədəniyyətinitəbliğ edən mühüm bir yaradıcılıqməkanına çevrilməsi üçün bütüngüclərini səfərbər ediblər. Rəssamlar yeddi rəngin və fır-çanın gücü ilə bu günümüzün tarixiniyaradırlar. Onların çəkdikləri hərbir əsər xalqımızın mədəni sərvətidir.Rəsm əsərləri, eyni zamanda ölkənintanıdılmasında, xalqın mədəniyyə-tinin təbliğ edilməsində mühüm əhə-miyyətə malikdir. Bəli, bu gün muxtar respublikadasənətə və sənətkara göstərilən diqqətvə qayğı sayəsində rəssamlar BəhruzKəngərli ilə başlanan yolu davametdirmək üçün böyük səy göstərir,əllərindən gələni əsirgəmirlər. Başı-qarlı dağları, bolsulu çayları, sərinbulaqları, güllü-çiçəkli çəmənləri,təbii sərvətləri ilə zəngin olan doğmaNaxçıvanın füsunkar mənzərələrini,əsrarəngiz gözəlliklərini, bənzərsiztəbiətini tablolara köçürən rəssam-larımız, inanırıq ki, bundan sonrada böyük uğurlara imza atacaqlar.

- Gülcamal TAHİROVA

Ötən əsrin 70-ci illərindən başlayaraq, muxtar diyarımızda mədəniyyətsahəsi də öz inkişaf dövrünü yaşayıb. Sənətə, sənət adamlarına böyükqayğı ilə yanaşan ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin səyi nəticəsindəmədəniyyətin bir çox sahələrində olduğu kimi, rəssamlıq sahəsində dənailiyyətlər, uğurlar qazanılıb. Bunu 1971-ci ildə ulu öndərimiz HeydərƏliyevin himayəsi ilə yaradılan Naxçıvan Rəssamlar Təşkilatınıntimsalında da görmək olar. Ötən əsrin 90-cı illərində baş verən məlumproseslər nəticəsində təşkilat öz fəaliyyətini tamamilə dayandırıb.Ümummilli liderimiz Azərbaycanda ikinci dəfə siyasi hakimiyyətəqayıtdıqdan sonra bütün sahələr kimi rəssamlıq da inkişaf yolunaqədəm qoyub, 2000-ci ildə Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının NaxçıvanMuxtar Respublikası Rəssamlar Birliyi yaradılıb.

Xanlıqlar dövründə Azərbaycandasənətkarlığın vəziyyətini araşdırmıştədqiqatçılar haqlı olaraq göstərirlərki, boyaqçılıq sənəti, əslində, toxu-culuq və gön-dəri məmulatı isteh-salının, bir növ, yekun mərhələsiolub, hazır məhsulların bədii zövqlətərtib edilməsinə xidmət edirdi. Ortaəsrlər dövründə ölkəmizdə olmuşbir çox əcnəbi səyyahlar da Azər-baycanda boyaqçılığın ən geniş ya-yılmış sənət sahələrindən biri oldu-ğunu bildirirdilər. Əməkdar incəsənətxadimi, tarix üzrə fəlsəfə doktoru,professor Vidadi Muradovun “Nax-çıvan diyarında sənətkarlıq və ticarət(XVIII-XX əsrin əvvəlləri)” mo-noqrafiyasında isə qədim diyardabu sahənin inkişafı ilə bağlı maraqlıməqamlara toxunulur, boyaqçılığınbir sənət sahəsi kimi yayıldığı qeydolunur. Elə bu yazıda da tədqiqatçınınadıçəkilən monoqrafiyasında boyaq-çılıqla bağlı apardığı araşdırmalardanbəzi maraqlı məqamları oxucuları-mızla bölüşmək istərdik. Arxeoloji tədqiqatlara əsaslananprofessorun qeydlərinə görə, Nax-çıvan diyarında yaşayan əhali hələibtidai icma quruluşu dövründə bo-yaqçılıqla məşğul olmuşlar. QədimKültəpədə aparılan qazıntılar zamanıeradan əvvəl IV-III minilliklərə aidolan təbəqədən toxuculuq alətləriilə yanaşı, boyaq xassəli bitki kök-lərinin döyülməsi üçün istifadə edilənbir neçə həvəngdəstə də tapılmışdır.Onlardan birinin üzərində hətta qır-mızı rəngin qalığı da aşkar edilmişdir.Tədqiqatçıya görə, qədim yunan ta-rixçisi Herodotun Cənubi Qafqazda

yaşayan əhalinin boyaqçılığın sir-lərinə bələd olmaları haqqındakı fi-kirlərini Naxçıvana da aid etməkolar. Orta əsrlər dövründə Naxçıvandiyarında parça toxuculuğu, xalça-çılıq və gön-dəri məmulatının is-tehsalının artması boyaqçılığın in-kişaf etdiyini göstərir. X əsrdə vəondan əvvəlki əsrlərdə Naxçıvanşəhərində toxunan “zili” tipli iri-həcmli xalçaların bədii cəhətdən tər-tibatında boyaqçılığın da böyük roluolmuşdur. Türk səyyahı Övliya Çə-ləbinin verdiyi məlumatlardan daaydın olur ki, həmin dövrdə Naxçı-van şəhərinin əhalisi, xüsusilə qa-dınlar yaşıl, narıncı və sarı rənglərəboyanmış tumac dəridən tikilən çək-mələr və “papış” adlandırılan ayaq-qabılar geyinirdilər. XVIII-XX əsrin əvvəllərində isəboyaqçılıq sənəti özünün yüksək in-kişaf səviyyəsinə çatmışdır. VidadiMuradov yazır ki, tədqiq olunandövrdə bölgədə boyaqçılıq sənətihaqqında ilk statistik məlumata“Naxçıvan sancağının müfəssəl dəf-təri”ndə rast gəlinir. Həmin mənbəyəgörə, 1727-ci ildə Naxçıvan şəhə-rində illik gəliri 1200 ağça olan bo-yaqxana fəaliyyət göstərirdi. Nax-çıvan sancağının Qışlağat nahiyəsinətabe olan Yezdabad kəndində vəAzadciran nahiyəsinə tabe olan Meqrikəndində də müstəqil fəaliyyət gös-tərən boyaqxanalar mövcud idi.“Naxçıvan əyalətinin statistik təs-viri”ndə isə Naxçıvan dairəsindəpambıq parçaların göy rəngə bo-yanması üzrə ixtisaslaşmış 3 bo-yaqxananın fəaliyyət göstərməsi

haqqında məlumat verilir. Eyni za-manda XIX əsrin 30-cu illərindəOrdubad dairəsində fəaliyyət gös-tərən 8 boyaqxanadan birinin Or-dubad şəhərində, yeddisinin isə kənd -lərdə yerləşməsi haqqında məlumat-lara rast gəlinir. Həmin dövrdə Nax-çıvan qəzasının kəndlərində ilboyufəaliyyət göstərən 6 boyaqxana qeydəalınmışdır. Tədqiqatçının mənbələrdən əldəetdiyi məlumatlara görə, Naxçıvandahələ xanlıqlar dövründə boyaqçılıqsənəti xəzinənin mühüm gəlir mən-bələrindən birini təşkil edirdi. Beləki, Naxçıvan xanlığının Rusiya tə-rəfindən işğal edilməsindən 5 iləvvəl, daha doğrusu, 1823-cü ildəboyaqçılıqdan toplanan vergi maddəsiayrı-ayrı şəxslərə iltizama verilmişdi.Boyaqçılıq üzrə müəyyənləşdirilmişbu maddə Naxçıvan dairəsi üzrə 370tümən, Ordubad dairəsi üzrə isə 503tümən müəyyənləşdirilmişdi. Xan-lığın ərazisində heç kim iltizamçıyamüəyyən olunmuş vergini ödəmədənhər hansı bir məmulatı boyamaq hü-ququna malik deyildi. XIX əsrinsonlarına doğru isə Naxçıvan şəhə-rində və qəzasında boyaqxanalarınhəm sayında, həm də istehsal gücündəmüəyyən artım müşahidə edilirdi.Mənbələrə görə, təkcə Naxçıvan şə-hərində 1897-1898-ci illərdə 8 bo-yaqxana fəaliyyət göstərirdi ki, buboyaqxanaların hər birində orta he-sabla bir usta, bir şagirdin çalışdığıemalatxanaların illik istehsal gücü1600-2000 rubl təşkil etmişdi. BütünNaxçıvan qəzasında fəaliyyət gös-tərən emalatxanaların sayı isə əsrinsonuncu illərində 14-ə çatmışdı. Bəs boyama prosesi necə aparı-lırdı? Yuxarıda adıçəkilən mono -qrafiyada göstərilir ki, Naxçıvan di-yarında boyaqçılıq sənəti heç də bö-yük şəhərlərdə və kəndlərdə daimifəaliyyət göstərən boyaqxanalarlaməhdudlaşmırdı. Xalçaçılıq sənətinininkişaf etdiyi kəndlərdə xalçaçı qa-dınlar əksər hallarda özləri bu işləməşğul olurdular. Çünki onlar boyaq

üsulları və boyaq vasitələrinin se-çilməsi haqqında əsrlər boyu yara-naraq nəsildən-nəsilə keçərək tək-milləşən ən zəruri bilik və bacarıqlarasahib idilər. Payızın sonlarında baş-layan boyama prosesində onlar dahaçox özlərinin yay mövsümündə tə-darük etdikləri bitki mənşəli boyaqvasitələrindən məhlul hazırlayırdılar.Məhlulun hazırlanması və iplərinboyanması mis qazanlarda həyatakeçirilirdi. Eyni zamanda toxuculuqməhsullarının boyanması ağır zəh-mət, yüksək bilik və bacarıq tələbedən üç mərhələyə – boyamağahazır lıq, boyama və boyağın möh-kəmləndirilməsi mərhələlərinə bö-lünürdü. Bunu da qeyd etmək la-zımdır ki, boyama üçün zəruri olanboyaq bitkiləri və maddələri ilə yanaşı,məmulatın boyanmağa hazırlanmasıvə boyağın möhkəmləndirilməsi üçünəlavə materiallardan da istifadə edi-lirdi. Məsələn, yun ipin boyama pro-sesinə hazırlanmasında – aşkarlan-masında daha çox zəydən və ya zəyqarışdırılmış turş alça lavaşasındanistifadə edilirdi. Prosesin gedişindəip zəy məhlulundan başqa, üç günmüddətində alça və ya zoğal lavaşa-sının suyunda isladılırdı. Bundansonra kələflərin suyu süzülür, zəy vəlavaşa ilə bir yerdə yenidən qayna-dılırdı. Bundan sonra boyanmaq üçünyararlı hesab edilirdi. Naxçıvanda boyaqçılıq sənətinininkişafında heyvan və bitki mənşəliboyaq vasitələrinin bolluğu mühüm

rol oynamışdır. Məsələn, boyaq mən-şəli bitki növlərindən fərqli olaraqheyvan mənşəli boyaq vasitəsi kimi“qırmız” adlandırılan böcəklərdənistifadə edilirdi. Deyilənlərə görə,bu böcəklərdən boyaqçılar hətta bo-yaqotu kimi tanınan boyaq vasitə-sindən xeyli əvvəl istifadə etmişlər. Yeri gəlmişkən onu da qeyd edəkki, Naxçıvanda boyaqotu bitkisininbecərilməsi tarixi çox qədimlərəgedib çıxır. Belə ki, X əsrdə yaşamışərəb coğrafiyaşünası İbn Havqəl bubitkinin Azərbaycanın bir çox böl-gələri ilə yanaşı, Araz çayı hövzəsindədə yetişdirilməsi haqqında məlumatverir. Tədqiqatçı M.X. Heydərov isəgöstərir ki, Səfəvilər dövründə qədimCulfadan keçən karvan yolu ilə bir-günlük məsafədə yerləşən Azadabaddairəsi yalnız Şərqdə deyil, həm dəbütün dünyada boyaqotu istehsalınınən böyük mərkəzinə çevrilmişdi.Azərbaycanın Rusiya tərəfindən iş-ğalından sonra boyaqotu bitkisininbecərilməsi daha geniş vüsət almışdı.Mənbələrə görə, XIX əsrin ortalarındaAzərbaycandan Rusiyaya ixrac edilənboyaqotu kökünün həcmi 140 minpuda çatmışdı. Bundan əlavə, mən-bələrdə Naxçıvanda boyaqçıların bo-yama vasitəsi kimi bir çox meyvəağaclarının, o cümlədən alma, armud,gavalı, ərik, cəviz, tut və digər ağac-ların kök və qabıqlarından, eyni za-manda fərqli vasitələrdən də istifadəsihaqqında məlumatlar var.

- Səbuhi HƏSƏNOV

Boyaqçılıq Naxçıvanın qədim sənət sahələrindən olub Naxçıvanın tarixi keçmişindən bəhs edən tədqiqatçılar haqlı olaraqhər zaman bu tarixin zəngin mədəniyyət üzərində formalaşdığını bil-dirirlər. Bu qədim Azərbaycan diyarının təbii və coğrafi mühiti, insan-larının zəhmətkeşliyi, yeniliyə meyilli olması, həqiqətən, regionunmədəni zənginliyinə şərait yaratmış, burada xalq yaradıcılığınıninkişafına geniş imkanlar açmışdır. Xüsusilə orta əsrlər Naxçıvanındabir çox sənət sahələrinin geniş yayılması diyarımızın mühüm ticarət vəsənətkarlıq mərkəzi kimi tanınmasına gətirib çıxarmışdır. Mənbələrdənbəlli olur ki, tarixən burada gön-dəri istehsalının, toxuculuğun, ocümlədən xalçaçılığın inkişafı, eyni zamanda digər sənətkarlıq sahələrinininkişafına da rəvac vermişdir. Belə sənətkarlıq sahələrindən biri dəboyaqçılıqdır.

Naxçıvanlı rəssamlar ili uğurla başa vururlar

Mətbəx mədəniyyətimizdəqışa hazırlıqla bağlı ta qədimzamanlardan bəri maraqlı adət-ənənələr formalaşıb. Belə ki,növbəti qışa hazırlıq yaz ayla-rından başlayır. İlin bu fəslindəbitən göyərti məhsullarındanqış azuqəsi hazırlanır. Bu bitkilərxörəklərə xüsusi dad qatır. Payızaylarında isə hazırlıq işləri dahada sürətlənir. Turşular qoyulur,qovurmalar hazırlanır, əriştə vədigər xəmir yeməkləri üçün birsıra işlər görülür. Xüsusən kənd -lərimizdə bu işlər dədə-babaadəti ilə həyata keçirilir. Bu ya-şayış məntəqələrindən biri dəadət-ənənələrimizin yaşadıldığıNehrəm kəndidir. Nehrəmdə payız aylarındaəriştə kəsilməsi maraqlı mə-qamlarla yaddaqalandır. Bukənddə qonağı olduğum SəkinəZülfüqarova məni qonaqpər-vərliklə qarşıladı. Səkinə xanıməriştə kəsilməsi ilə bağlı xati-rələrindən danışaraq dedi ki,hələ kiçik yaşlarında nənəsiqış azuqəsi hazırlayar, əriştəkəsilməsi, təndirdə çörək ya-pılması isə uşaqlar üçün əsltoy-bayrama çevrilərdi. Onlaryaşlı qadınların ətrafına top-lanaraq xəmirin yoğurulması-na, kündələnməsinə, kəsilmə-sinə tamaşa edərdilər: “Nənəmmənim bu işlərə çox maraqgöstərdiyimi görüb əriştəninecə kəsmək haqqında danışar,bəzən oxlovu mənə uzadıb:“Bala, sən də bir kündə aç gö-rüm, bacarırsanmı?” – deyərdi.Təbii ki, balaca olduğum üçün

kündələri yaxşı aça bilməz, bə-zən pərt olardım. Onda nənəmmənə ürək-dirək verər, “eybiyox, bala, böyüdükcə öyrənər-sən”, – deyərdi. Artıq o illərinüzərindən çox vaxt keçib, məndə nənə olmuşam, bu işi hə-vəslə qız nəvələrimə öyrədirəm.Ona görə ki, məni də öyrə-diblər, bu, bir növ, mənəviborcdur”. Səkinə xanım onu da dediki, əriştə kəsilməsi kənardangöründüyü kimi o qədər dəasan başa gələn iş deyil. Azı4 nəfər köməkçin olmalıdır.Yoxsa iş getməz, alınan məhsulda yaxşı çıxmaz. Öncə unu birqaba ələyir, üstünə duz, yu-murta və su əlavə edib qarış-dırırıq. Daha sonra əlimizləxəmir yoğururuq. Xəmiri his-sələrə bölür, kündələyirik. Kün-dələrə un səpib oxlovla nazikyuxa yayırıq. Yuxanın üstünəun səpib oxlovla bükür, əriştəkəsirik. Kəsilmiş əriştələr hə-yətdə şəridlərə sərilir. Quru-duqdan sonra qazanlara yığıbqışa saxlayırıq. Əriştənin yaxşı alınmasındaəsas şərtlərdən biri də onunquruduqdan sonra qovurulma-sıdır. Bacarıqlı qadınlarımızəriştəni qovurarkən yanmama-sına, ancaq yaxşı qızarmasınadiqqət edirlər. Qovurulan əriştəuzun müddət qalır, onunla bi-şirilən yemək də dadlı olur.Bundan başqa, əriştəni qaz pi-lətəsində yanan odda yox, ocaq-da qovuranda daha dadlı olur.Çünki yanan odunların ətri də

xəmirə çökür. Dağlardan yaz aylarındayığılıb hörülərək qurudulanələyəz bitkisi də əriştə aşınaxüsusi dad verir. Bu gün elə

bir kənd evi olmaz ki, onunmətbəxində ələyəz bitkisi olmasın. Əriştəni qovurma ilə bişi-rərkən ilk olaraq soğan qovur-ma ilə qızardılır, lavaşa vurulur,sonra müəyyən miqdarda qay-nar su tökülür. İçərisinə lobyavə ya noxud, istiot, duz, alçaatılır və odun üstündə qayna-dılır. Bişənə yaxın əriştə əlavəedilir. Əriştə tökülərkən yaxşıalınmasından ötrü yüngülcəqarışdırılır və xörək qatılaşanaqədər zəif odda bişirilir. Küftəliəriştə aşı da bir çoxları tərə-findən bəyənilən yeməkdir.Yenə ilk olaraq soğan yağdaqızardılır, lazımi qədər qaynarsu tökülür, ədviyyatlar əlavəedildikdən sonra noxudu (lob-yanı) bişənə yaxın əvvəlcədənhazırlanmış balaca küftələr xö-rəyə salınıb bir az qaynadılır,sonra isə əriştəsi vurulur. Ətsiz əriştə də bu qayda iləbişirilir. Əriştə aşı ətin şirəli,sümüklü hissələri ilə bir yerdəbişirildikdə də çox dadlı olur.Bunun üçün sümüklü ət qay-nadılır, yağda qızardılmış soğan,sonra lobya (noxud), baş soğan,ərik, alça, istiot, duz, bişənəyaxın isə əriştə əlavə edilir. Əriştə əl əməyinin, göz nu-runun, illərin təcrübəsinin, qa-dın zəhmətinin, onun əllərininhərarətinin, qayğıkeşliyininməhsuludur. Nə qədər ki süf-rələrinizi bu təamdan əskiketmə misiniz, qış fəslinin şaxta,sazağı da sizi qorxutmayacaq.

- Nail ƏSGƏROV

Qış aylarında isti əriştə yeməyin öz yeri var

Qış fəsli soyuq havalarla yanaşı, xəstə-likləri də özü ilə bərabər gətirir. Bir sırahallarda havaların kəskin soyuması iləəlaqədar bədən temperaturu soyuğa uy-ğunlaşa bilmir. Buna görə də xroniki xəs-təliklər belə vəziyyətlərdə daha da kəskin-ləşməyə başlayır. Soyuq hava şəraiti angina,bronxial-astma və digər xəstəliklərin, necədeyərlər, inkişafına münbit şərait yaradır.Bəzən bir çoxumuz bu mövsümdə yarananxəstəliklərə o qədər də əhəmiyyət vermirik.Amma unutmayaq ki, qış mövsümü xəstə-likləri insanların fəaliyyətinə maneçilik tö-rədən əsas amillər sırasında birinci yerdəqərar tutur. Havaların kəskin dəyişməsi immunitetizəif olan orqanizmlər üçün daha təhlükəlihesab edilir. Ümumiyyətlə, fəsil dəyişkən-liyinə hər orqanizm fərqli reaksiya verir.Əgər insan tam sağlamdırsa, ona fəsil də-yişkənliyinin hər hansı təsiri olmur. Ammasağlamlığında problem yaşanan, immun sis-temi zəif olanlar tez bir zamanda buna re-aksiya verirlər. Bəs soyuq qış aylarında xəs-təliklərdən necə qorunmaq olar? Bu barədə həmsöhbət olduğumuz ŞərurRayon Mərkəzi Xəstəxanasının həkimi, pe-diatr-neontoloq Hidayət Camalov bildirdiki, qış aylarında sağlamlıqla bağlı probleminyaranmaması üçün öncə immun sisteminingüclü olmasına çalışmaq lazımdır. Çünkisoyuq havalarda immun sistemi zəifləyir.Belə bir şəraitdə hava-damcı yolu ilə hərkəs viruslara yoluxa bilər. Hidayət Camalovunsözlərinə görə, hər bir insan xroniki xəstə-likləri barədə məlumatlı olmalıdır. Çünkibəzi xəstəlikləri olanlar qış aylarında dahaehtiyatlı davranmalıdırlar. İnsan var ki, qışaylarında isti evdən küçəyə çıxanda da ös-kürməyə başlayır, bəzən yuxarı tənəffüs yol-larının iltihabi prosesləri sürətlənir, mədə-bağırsaq sistemi xəstəlikləri baş qaldırır. Qış aylarında daha çox yayılan xəstəlik-lərdən biri də qrip xəstəliyidir. Qrip dahaəvvəldən də bilinməsinə baxmayaraq, əslində,1918-ci ildəki böyük epidemiya ilə gündəməgəlmiş bir xəstəlikdir. “İspan qripi”ndən1918-ci ildə, təxminən, 20 milyon insanölüb. Sonrakı illərdə də epidemiyalar yayılıb.1957-1985-ci illərdə ortaya çıxan 16 epide-miyanın hər birində ABŞ-da 10-40 min ara-sında insan vəfat edib. Müasir dövrümüzdəbelə bir təhlükə olmasa da, “quş qripi”,“donuz qripi” kimi virusal infeksiyalar dünyaölkələrinin iqtisadiyyatına milyonlarla dollarziyan vurub, onlarla insanın ölümünə səbəbolub. Onu da qeyd edək ki, ötən illərdəölkə mizdə bu xəstəliklər qeydə alınmayıb. Qrip yüksək hərarət, əzələ, oynaq, baş,boğaz ağrıları, iştahasızlıq, gözlərdə qızartı,quru öskürək və halsızlıqla müşahidə edilənyuxarı tənəffüs yolları infeksiyasıdır. Bəzən,xüsusilə uşaqlarda ürəkbulanması, qusmavə ishalla müşahidə olunur. Xəstəliyin ömrüböyüklərdə 3-5, uşaqlarda 7 günədək olur.Qripə yoluxan insan 5-7 gün ərzində sağalsada, bəzi hallarda bu, qulaq və ağciyər in-feksiyalarına yol aça bilər. Buna görə dəsonradan orqanizmdə müxtəlif problemlərinyaranmasının qarşısını almaq üçün xəstə-liklərdən qorunmaq vacibdir. Əgər orqa-nizmdə qripdən başqa digər xəstəlik varsa,bu zaman həmin xəstəliyin kəskinləşməsibaş verə bilər. Ona görə də qripə bütün“xəstəliklərin açarı” deyirlər. Həmin xəstə-liyin yayılması, adətən, payızın ilk aylarındabaşlayır, noyabr, dekabr aylarında artır.Bəzən aprel və may aylarınadək davamedir. Onu da vurğulayaq ki, qrip xəstəliyibütün mövsümlərdə yayıla bilər. Ammaqış aylarında bəzən geniş yayılmasının sə-bəbi insanların qapalı məkanlarda dahaçox olmasıdır. İçəridəki havanın quru olmasıvirusların uzun müddət yaşamasına səbəbolan amillərdəndir. Qrip xəstəliyi olan ada-mın hətta tutduğu qapı, telefon dəstəkləridə infeksiya mənbəyi ola bilər. Təyyarəsəfərləri ilə virus bir ölkədən digərinə asan-

lıqla ötürülməkdədir. Həkim onu da bildirdi ki, qripdən qorunmaqüçün insanlar mütləq A, C və E vitaminləri,minerallarla zəngin olan qidaları daim qəbuletməlidirlər. Bu baxımdan balıq, qırmızı ət,süd, qatıq, kök, düyü, şüyüd, cəfəri, brokoli,ispanaq, kök kimi qidalar A vitamini ilə,yaşıl bibər, sitrus bitkiləri, soğan, kərəviz,kivi C vitamini ilə zəngindir. Unutmayaq ki,C vitamini müqaviməti artırır, immunitetigücləndirir və orqanizmi xəstəliklərdən qo-ruyur. Bitki mənşəli yağlar, yaşıl yarpaqlı tə-rəvəzlər, yumurta kimi qidalarda isə antiok-sidan xüsusiyyətlərə malik olan E vitaminivar. E vitamini də immunitet sistemini güc-ləndirir. Turp, göbələk, sarımsaq, həmçininbalıq növləri kimi dəniz məhsullarında damüqaviməti artıran selenium var. Ət, pendir,yumurta, quru paxlalılar, kəpəkli taxıl məh-sulları da orqanizmə faydalı olan sinklə zən-gindir. Balanslı bəslənmə üçün bu vitaminlərləzəngin olan qidaların nizamlı şəkildə istehlakedilməsi çox əhəmiyyətlidir. Orqanizmin zülal, yağ, şəkər, vitaminehtiyacı yetərincə təmin olunmazsa, bədəninmüqaviməti aşağı düşər və tənəffüs orqanlarıvirusların təsirilə zədələnə bilər. Xüsusiləqida dəyəri aşağı olan, yağlı yeməklərin(hamburger, dönər, cızbız, hazır şorbalar)həddindən artıq qəbul edilməsi qrip kimiinfeksion xəstəliklərə tutulma ehtimalınıartırır. Hidayət Camalovun sözlərinə görə, xəstə -liyə tutulmaq istəməyən insanlar sadə biryolla özlərini qoruya bilərlər. Küçəyə çıx-mazdan əvvəl adi sabundan kiçik bir hissəkəsib qısa müddətə buruna qoymaq faydalıdır.Çünki burun sabundan qıcıqlanır və qripəqarşı təbii dərman olan interferon ifrazetməyə başlayır. Unutmaq olmaz ki, istənilən xəstəlik za-manı antibiotiklər ancaq həkimin göstərişiilə qəbul edilə bilər. Yetərincə su içmək tə-nəffüs orqanları hüceyrələrinin virusa bulaşandamlacıqlara qarşı müqavimət göstərməsinitəmin edir. Buna görə də qış fəslində də hərgün 10-12 stəkan maye qəbul edilməlidir. Nizamlı şəkildə idman etmək də bədənmüqavimətinin artırılması üçün çox əhə-miyyətlidir. Hər səhər soyuq duş, xüsusiləburun-qırtlaq hissəsində qan dövranını ni-zamlayır və viruslara qarşı yaxşı “müdafiəsəddi” yaradır. Bu üsula vərdiş edənlər xəstə -liklərdən rahatlıqla qoruna bilərlər. Maraqlı görünsə də, qripə yoluxmamaqüçün öncə stresdən uzaq olmaq vacibdir.Çünki stress müqaviməti azaldaraq xəstə-liklərə yol açan əhəmiyyətli amillərdənbiridir. Qrip xəstəliyinə tutulmuş adamınəşyalarından istifadə etmək xəstəliyə yo-luxmaq riskini artırır. Bu səbəbdən təmizliyəfikir vermək, şəxsi gigiyenanı qorumaq əhə-miyyətlidir. Yuxu rejiminə də diqqət etməklazımdır. İnsan yuxusuz qalanda bədən hü-ceyrələri zəifləyir və onların virusla mübarizəqabiliyyəti yarıbayarı azalır. Şərur Rayon Mərkəzi Xəstəxanasının hə-kiminin sözlərinə görə, qrip xəstəsinin olduğuotağın normal istilikdə qalması və tez-tezhavalandırılması vacibdir. Otaqda havanınqurumasının qarşısı alınmalıdır. Havalar soyuq olsa da, xüsusilə uşaqlarıaçıq havadan məhrum etmək olmaz. Əksinəonlar açıq havada çox olmalıdır. Bu zamanqalın paltarları üst-üstə geyindirmək, uşağınağzını müxtəlif şərflərlə sıx bağlamaq düzgündeyil. Açıq havada uşaq daim hərəkət etməli,müxtəlif oyunlar oynamalıdır. Qripdən hamı qorunmalıdır. Amma eləinsanlar vardır ki, onlar bu xəstəliyə yoluxma-mağa, xüsusilə diqqət yetirməlidirlər. 65 yaşdanyuxarı şəxslər, astma və xroniki ağciyər,şəkər, ürək və ya böyrək xəstəlikləri olanlar,orqan nəql edilmiş, immunçatışmazlığı olanşəxslər, hamilə qadınlar, körpələr qripdəndaha çox qorunmalıdırlar. Yaddan çıxarmaqlazım deyil ki, orqanizmin sağlam olmasıhər bir insanın öz əlindədir.

- Ramiyyə ƏKBƏROVA

Havaların soyuması ilə əlaqədar yaranan xəstəliklərdən necə qorunaq?

4

Qeydiyyat №: 575

Əlyazmalara cavab verilmirvə onlar geri qaytarılmır

ØßÐÃqapısıÜnvan: AZ-7000,

Naxçıvan şəhəri, “Təbriz” küçəsi 1.

Telefonlar: Məsul katib: 545-62-47 Şöbələr: 545-81-44, 545-51-18

Müxbirlər: 545-75-21, Faks: 544-52-52E-mail: serqqapisi@nakhchivan.az

Nömrəyə məsul: Muxtar MəmmədovQəzet redaksiyanın kompüter mərkəzində yığılıb, səhifələnib və

Əcəmi NPB-də ofset üsulu ilə çap olunmuşdur.

Tiraj: 1000. Sifariş № 1045Baş redaktorun müavini:

RAUF ƏLİYEV

Balakən Olimpiya-İdmanKompleksində məktəblilər ara-sında sərbəst güləş üzrə XI res-publika oyunları keçirilib. Oyunlarda Naxçıvan Mux-tar Respublikası Güləş Fede-rasiyasının yetirmələri də mü-barizə aparıblar. Üç gün davamedən respublika oyunlarındagüləşçilərimiz uğurla çıxışediblər. Belə ki, 59 kiloqramçəki dərəcəsində tatami üzə-

rinə çıxan Heydər Nəcəfovbütün rəqiblərini məğlub edə-rək respublika oyunlarının qa-libi olub. Eyni uğuru 73 kilo-qram çəki dərəcəsində müba-

rizə aparan Nurəddin Əliyevdə qazanıb. O, bütün rəqiblə-rini üstələyərək oyunların başmükafatını qazanıb. Sonda hər iki idmançımıztəşkilatçılar tərəfindən diplomvə medalla təltif olunublar.

- Ceyhun MƏMMƏDOV

Güləşçilərimiz iki qızıl medal qazanıblar

Muxtar respublikanın ümumtəhsil məktəb-lərində I-XI sinif şagirdləri arasında başlanğıcvə məhdud formalı vərəmin erkən aşkar edilibvaxtında müayinə və müalicəyə cəlb olunmasıüçün aparılan kütləvi diaskin sınağı başa çatıb. Noyabrın 27-dən start götürən kütləvi müa-yinələrə 6 min 473 nəfər cəlb edilib. Diaskintestinyüksək səviyyədə həyata keçirilməsi məqsədilərayon mərkəzi xəstəxanaları, şəhər, rayon gigi-yena və epidemiologiya mərkəzləri tərəfindənərazi prinsipi üzrə bir həkim və iki tibb bacısındanibarət xüsusi briqadalar yaradılıb. Aparılan səhiyyə maarifi tədbirlərində bil-dirilib ki, vərəm gecikmiş mərhələdə qarşısıalına bilməyən xəstəlik olduğundan dünyadahər dəqiqə iki insanın həyatına son qoyur və

əhalinin əməkqabiliyyətli hissəsini sıradan çıxarır. Diaskintest yüksək həssas və spesifik preparatkimi insan orqanizminin yalnız patogen vərəmmikrobakteriyalarında olan xüsusi proteinlətam tanış olduğunu göstərir. Mantu sınağındadəqiqlik 70 faizdirsə, diaskintestdə bu göstərici98 faizdir. Bu testin bir fərqi də mantu sınağındarast gəlinən allergik reaksiyaların və yalançımüsbət nəticələrin olmamasıdır. Bir sözlə, di-askintest vərəmə yoluxmuş xəstələrin erkənaşkar olunması və yoluxmuş insanların müa-licəsinin effektivliyini göstərən dəqiq sınaqüsuludur.

Naxçıvan Muxtar Respublikası

Səhiyyə Nazirliyinin mətbuat xidməti

Şagirdlər arasında diaskin sınağı başa çatıb

Naxçıvan qədim tarixə, mədəniyyətə, incəsənətə malikolmaqla yanaşı, həm də rəngarəng mətbəxə sahibdir. Hələqədim zamanlardan bəri bu ərazidə yaşayan insanlar özünə-məxsus süfrə mədəniyyəti yaradıb gələcək nəsillərə ərməğanediblər. Dad-tamı ilə seçilən qış yeməkləri də bu sıradadır.

Həkim məsləhəti

Mövsümü yeməklər

İtmişdirNaxçıvan şəhəri, “İstiqlal” küçəsi, bina

123, mənzil 20-də yaşayan Kazımov HüseynKazım oğlunun adına olan 8311 inventar nöm-rəli texniki pasport itdiyindən etibarsız sayılır.