FORMULAZIO TEORIA
description
Transcript of FORMULAZIO TEORIA
FORMULAZIOA ETA IZENDAKETA KIMIKOA
1.- ZENBAIT ELEMENTUREN BALENTZIARIK GARRANTZITSUENAK
EZ-METALAKELEMENTUAK IKUR BALENTZIAK ELEMENTUAK IKUR BALENTZIAK
Hidrogeno Fluoro
H F
-1 1 -1
Nitrogeno Fosforo
N P
-3 1,3,5
KloroBromoIodo
Cl Br I
-1 1,3,5,7 Artseniko Antimonio
As Sb
-3 3,5
Oxigeno O -2 2 Boro B -3 3
SufreSelenioTelurio
SSeTe
-2 2,4,6 Karbono Silizio
C Si
-4 2,4 -4 4
METALAK
ELEMENTUAK IKUR | BALENTZIA | ELEMENTUAK IKUR BALENTZIAK
LitioSodioPotasioRubidioZesioFrantzioZilarAmonio
L¡NaKRbCsFrAg
1 Kobre Merkurio
Cu Hg
1,2
Aluminio Al 3
Urre Au 1,3
Burdina Kobalto Nikel
Fe Co Ni
2,3
BerilioMagnesioKaltzioEstrontzioBarioRadioZinkkadmio
BeMgCaSrBaRaZnCd
2
Eztainua Berun Platino Iridio
Sn Pb Pt Ir
2,4
Kromo Cr 2,3,6Manganeso Mn 1,2,3,4,5,6,7
1.1 OXIGENOAREN KONPOSATU BITARRAK
OXIDOAK:Oxidoak formulatzeko unean berdin zaio oxigenoari loturik dagoen elementuametala ala ez-metala izatea.Oxigenoaren balentzia beti -2 izanen da.FORMULATZEA: Oxigenoaren sinboloa beti eskuinean, beste elementuarenaezkerraldean, balentziak elkartrukatzen dira eta ahal bada sinplifikatu:IZENDAKETA:Stock-era: ezkerreko elementuaren (elektropositiboena) izena, parentesian jokatzen duen balentzia, zenbaki erromatarraz, ondoren OXIDO.Sistematikoan: ezkerreko elementuaren izena, eta aurretik bere atomo kopurua adieraziko duen aurrizkia (di, tri, tetra…), ondoren OXIDO hitza eta honen aurretik oxigeno atomo kopurua adieraziko duen aurrizkia (mono, di, tri… )
Li2O litio oxido dilitio oxidoFe2O3 Burdina (III) oxido diburdina trioxidoMnO2 Manganeso(IV) oxido manganeso dioxidoCl2OSO3
SeO
1.2.- HIDROGENOAREN KONPOSATU BITARRAKHidrogenoaren balentzia beti 1 da.Bera baino elementu elektronegatiboekin lotzen denean balentzia +1 izanen du, etabera baino elektropositiboagoa bada, -1.FORMULATZEA: Elementu elektronegatiboaren sinboloa beti eskuinean, beste elementuarena ezkerraldean, (elementu elektronegatiboeenak beti balentzia negatiboarekin jokatzen du), balentziak elkartrukatzen dira eta ahal bada sinplifikatu:IZENDAKETA:Stock-era: ezkerreko elementuaren (elektropositiboena) izena, parentesian jokatzen duen balentzia, zenbaki erromatarraz, ondoren elementu elektronegatiboaren izenean URO atzizkia eransten da.
Sistematikoan: ezkerreko elementuaren izena, eta aurretik bere atomo kopurua adieraziko duen aurrizkia (di, tri, tetra…), ondoren elektronegatiboaren izena+ URO atzizkiaz eta honen aurretik atomo kopurua adieraziko duen aurrizkia (mono, di, tri… ) 1.2.1 HIDROGENO+METAL=METAL HIDRUROAK
Hidrogenoa elektronegatiboa izango da, horregatik bere balentzia -1 izango da eta eskuin aldean kokatzen da
NaH sodio hidruro sodio monohidruro
CaH2
CuHAuH3
FeH2
AgH
kaltzio hidruro Kupre (I) hidruro
kaltzio dihidruro kupre monohidruro
1.2.2.- HIDROGENO+ EZMETAL= HIDROGENO HALUROAKHidrogenoak elementu elektropositibo bezala jokatzen du, ezkerrean
jartzen da eta bere balentzia +1 izanen da. Ez-metalek bere balentzia guztietatik, bere balentzia negatiboarekin bakarrik jokatzen dute. Konposatu hauek uretan disolbatzen direnean, disoluzioak izaera azidoa izaten du, eta azido hidrazidoak deitzen zaie.
HFHCIHBrH2SH2SeH2Te
hidrogeno fluoruroa
hidrogeno seleniuro hidrogeno teleruroa
azido fluor-hidriko
azido selen-hidriko
1.2.3.- HIDROGENO+ERDIMETALA= HIDRURO HEGASKORRAKKonposatu hauek osatzen duten elementuak hauexek dira: N, P. As, Sb, C, Si, B.Hidrogenoa elektronegatiboagoa da, eskuinean kokatuko da eta bere balentzia -1 izanen da.
NH3
PH3
AsH3
SbH3
S¡H4
CH4
BH3
nitrogeno trihidruro fosforo (III) hidruro
amoniakofosfinaartsinaestibinasilanometanoborano
1.3.- GATZ BITARRAK
Konbinazio hauek metal/ezmetal eta ezmetal/ezmetal izaten dira. FORMULATZEA: Elementu elektronegatiboaren sinboloa beti eskuinean, beste elementuarena ezkerraldean, (elementu elektronegatiboeenak beti balentzia negatiboarekin jokatzen du), balentziak elkartrukatzen dira eta ahal bada sinplifikatu:
IZENDAKETA:Stock-era: ezkerreko elementuaren (elektropositiboena) izena, parentesian jokatzen duen balentzia, zenbaki erromatarraz, ondoren elementu elektronegatiboaren izenean URO atzizkia eransten da.Sistematikoan: ezkerreko elementuaren izena, eta aurretik bere atomo kopurua adieraziko duen aurrizkia (di, tri, tetra…), ondoren elektronegatiboaren izena+ URO atzizkiaz eta honen aurretik atomo kopurua adieraziko duen aurrizkia (mono, di, tri… )
1.3.1 .- METAL+ EZMETAL=GATZ NEUTROAK
LiF litio fluoruroCuBr2 kupre(II) bromuroNiSFeCI3
Na3NPbS2
litio monofluoruro
berun disulfuro
1.3.2 .- EZMETAL+ EZMETAL = GATZHEGASKORRAK
Konposatu bitar guztiak bezala izendatzen eta formulatzen dirá: elementu elektropositiboena ezkerrean kokatzen da (balentzia guztiekin joka dezake), elementu elektronegatiboa eskuinean kokatzen da (balentzia negatiboarekin bakarrikjokatzendu)
BrF3
B2S3
BPSCI4
SBr6
PCI5
bromo (III) fluoruroa boro (III) sulfuroa
bromo trifluoruroa diboro trisulfuroa
2.1.- OXOAZIDOAK
Oxoazidoak HxXyOz formula duten izaera azidoko konposatuak dira. X ez-metala da normalean, baina balentzi egoera altutan dagoen trantsizio-metala ere izan daiteke (Cr, Mn… )
OHIZKO IZENDAKETAHipo- eta per- aurrizkiak eta –oso eta –iko atzizkiak erabiltzen dira X elementuaren oxidazio-egoera (balentzia) desberdinak adierazteko.
Ez-metalaren Balentzia
Aurrizki/ atzizki
1 3 5 7
Hipo…..oso …………… oso … … … … iko per………iko
Ez-metalaren Balentzia
Aurrizki/ atzizki
12 34 56 Hipo……oso … … … … … .oso … … … … … ..iko
2 4
… … … … … ..oso … … … … … … iko3 ...............iko
IZENDAKETA: Behatzen da formula HxXyOz , H bakoitzari +1 balioa eransten zaio, O bakoitzari -2, horrela X-en oxidazio-egoera kalkulatzen da (zenbaki guztien baturak 0 eman dezan). X-en balentzia (oxidazio-egoera ) erabaki ondoren: aurrena AZIDO hitza jartzen da, gero X Ez-metalaren izena dagokion aurrizki-atzizkiarekin.
HClO Azido hipoklorosoHClO2
HClO3
HClO4
HNOHNO2
HNO3 Azido nitrikoH2SO4
H2SO3
H2SO2
H2CO3
H2SiO3
FORMULAKETA: HxXyOz formula idazten da, azidoaren izena jakinda aurrizki eta atzizkien laguntzaz X-en balentzia (oxidazio-egoera) erabakitzen da (+x), balentzia bakoitia bada, H bat dauka, bikoitia bada bi H ditu, H bakoitzak +1 balio duela jakinez, ez-metalarena +x dela jakinda, zenbat O dauden erabakitzen da.
Azido hipobromoso Azido periodiko Azido karboniko Azido fosforiko Azido hipofosforoso Azido bromiko Azido iodoso
BESTE AURRIZKI GARRANTZITSUAK
A) META eta ORTO (Oxoazidoaren ur kantitatea adierazten dute)• META: oxoazidoak ur molekula bakar bat dauka, horregatik formulan ez-
metalak balentzia bakoitia badu, H bakar bat dago. Ez-metalak balentzia bikoitia badu, orduan bi H daude.
• ORTO: oxoazidoak hiru molekula ur dauzka: formulan hiru átomo H agertzen dirá.
Hau, batez ere, fosforo, artseniko, antimonio eta bororen kasuan gertatzen da. Izendatzerako orduan: orto edo meta aurrizkia jartzen da izenaren aurrean:
HP02 azido meta-fosforoso H3PO3 azido orto-fosforosoHPO3 azido meta-fosforiko H3PO4 azido orto-fosforikoHB02 H3BO3
HAs03 H3ASO4
B) MANGANESO ETA KROMOAREN AZIDO A K
Mn-ren balentziak: 4,6,7 . Kromoaren balentzia: 6
balentziak Formula Izena4 H2Mn03 Azido manganoso6 H2Mn04 Azido manganiko7 HMn04 A. permanganiko
bal
66
Formula izena
H2Cr04 Azido kromiko
H2Cr207 Azi. dikromiko
IZENDAKETA SISTEMATIKOAHonako hauek ipiniz osatzen dira azidoen izenak nomenklatura sistematikoaren
arabera:1.- Azidohitza.2.- Molekulan dauden oxigeno atomoak adierazteko aurrizki egoki bat: mono, di, tri,3.- oxoaurrizkia .4.- Elementuaren izena (atomo bat baino gehiago egongo balitz, di, tri, tetra ..aurrizkiak erabiliko dira).5.- -iko atzizkia.6.- Elementuaren oxidazio egoera (idazterakoan zenbaki erromatarrez etaparentesi artean)Adibidez:H2CO3 Azido karboniko Azido trioxokarboniko (IV)H2S2O3 Azido trioxodisulfuriko (II)H2SO3 HClO4
HClOH2S2O5
H2CrO4
HMnO4
Azido sulfurikoAzido tetraoxokloriko (VII) Azido trioxoiodiko (V)
2.2 HIDROXIDOAK
Konposatu hauek izaera basikoa dute eta hidroxido ioia , (OH- , -1 balentzia) askatzen dute uretan disolbatzen direnean. Normalean metalek eratzen dituzte hidroxidoak.
LiOH litio hidroxidoBa(OH)2 bario hidroxido bario dihidroxidoFe(OH)3 burdin (III) hidroxido burdin trihidroxidoAl(OH)3
Cu(OH)
IOIAK
Karga orokorra duten espezie kimikoak dirá.
A.- KATIOAKPositiboki kargatutako espezie kimikoak diraA.1 katioi monoatomikoakAtomo batek bere elektroiak galtzen dituenean kargatzen da.
Li+ litio ioiaCu+ Kupre (I) ioiaFe2+ burdina(II) ioia
A.2 katioi poliatomikoak
NH4+ Amonio ioia
H3O+ Oxonio ioia / hidronio ioia
B.- ANIOIAK
B.1 anioi monoatomikoakKonposatu hauek izendatzeko elementuaren izenari –uro atzizkia itsasten zaio.H- hidruro ioiaCl- kloruro ioia
B.2 anioi poliatomikoakKasu gehienetan anioi poliatomikoak oxoazidoak bere hidrogenoak, denak ala batzuk bakarrik, galdu dituztelako eratzen dirá.
HCI03^ H+ -^C\0{ H2C03^H+ ^HCOs-HC03" -► H+ -► CO32-
Anioi hauek izendatzeko ohizko nomenklatura zein nomenklatura sistematikoan erabiltzen diren -oso eta -iko atzizkiak -ito eta -ato bihurtzen dirá hurrenez humen. Adibidez:
CIO4" perklorato ioia tetraoxoklorato (VII) ioiaS04
2" sulfato ioia tetraoxosulfato(VI) ioia
Mn04" permanganato ioiaCr207
2- dikromato ioiatetraoxomanganato (VII) ioia heptaoxodikromato (VI) ioia
Oxoazidoak anioia eratzeko hidrogeno guztiak galtzen ez baditu, hidrogeno-aurrizkia erabiltzen da anioian zenbat hidrogeno-atomo gelditzen diren adierazteko. Esaterako:
HCO3- hidrogenokarbonato ioiaHSO4" hidrogenosulfato ioiaH2P04" dihidrogenofosfato ioiaHPO42" hidrogenofosfato ioia
hidrogenotrioxokarbonato(IV)¡o¡a hidrognotetraoxosulfato(VI) ioia dihidrogenotetraoxofosfato(V)¡o¡a hidrogenotetraoxofosfato(V)ioia
2.3.- GATZ NEUTROAK (OXIGATZAK)
Azido baten hidrogenoak metal batengatik ordezkatzerakoan lortzen ditugun konposatuak dira.Errealitatean (eta kasu gehienetan) azido eta base bat erreakziona arazterakoan lortzen ditugu:
2 NaOH + H2SO4 → Na2SO4 +2 H2O
Formula: (katioia)y(anioia)x
Katioia, hidroxido bati bere OH- taldeak kentzerakoan lortzen dugunari deitzenzaio.Anioia, azido bati bere protoiak (H+) kentzerakoan lortzen dugunari deitzen zaio.“x” katioiaren karga eta “y” anioiaren karga izanik.
Izena: katioiaren izena (balentzia) anioiaren izena
NaCIO K2S03
KN02
FeP04
sodio hipoklorito potasio sulfito
Rubidio periodato
Kupre(II) nitrato
sodio oxoklorato(I) sodio trioxosulfato (IV)
Burdina(III) trioxokarbonato(IV)
Urre(III) dioxoklorato
2.4. - GATZ AZIDOAK
Bere hidrogeno guztiak ordezkatu ez dituzten azidoek ematen dizkiguten gatzakdira.Oxigatzak bezala formulatzen eta izendatzen dira.
NaHSO4 sodio hidrogenosulfato sodio hidrogenotetraoxosulfato (VI)K2HPO4 potasio hidrogenofosfato potasio hidrogenotetraoxofosfato(V)KH2PO4
NaHCO3
Cr(HSO3)3
3.- KONPOSATU BEREZIAK
3.1.- PEROXIDOAKOxigenoak -1 balentzia eduki dezake peroxo funtzioa eratzeko. Peroxo taldeak,O2
2-, -2 balentzia du.
UzOz litio peroxido dilitio dioxidoNa202 sodio peroxido disodio dioxidoFe02 burdina (II) peroxido burdina dioxidoH2O2 hidrogeno peroxido dihidrogeno dioxido ur oxigenatua
3.2.- KARBONO/NITROGENO LOTURA DUTEN AZLbOAK Ohizko izenak erabiliz izendatzen dirá:
HCN (H-C=N) azido zianhidriko
ARIKETAK
1.- Cl2O7 38.- H2C03
2.- FeO 39.- HN02
3.- N2O3 40.- HP03
4.- SO3 41.- H3ASO4
5.- CO2 42.- H2Te04
6.- MnO2 43.- H3Sb04
7.- H2S 44.- H4As205
8.- CH4 45.- NaOH9.- HI 46.- Al(OH)3
10.- HCl + H2O 47.- NH4OH11.- NaH 48.- Sn(OH)2
12.- AlH3 49.- Na2S04
13.- SiH4 50.- Al(CI03)3
14.- Cu2O 51.- CaS04
15.- NO 52.- AgN03
16.- MnO 53.- Na3P04
17.- N2O 54.- FeS04
18.- NO2 55.- Ca(CIO)2
19.- CrO3 56.- KMn04
20.- CrO 57.- CuS03
21.- CaF2 58.- CaC03
22.- FeCl2 59.- KCI04
23.- CuBr 60.- L¡Br03
24.- V2S5 61.- Al2(S03)3
25.- CrS 62.- KBr02
26.- CoBr3 63.- Pb(N03)2
27.- P2O3 64.- Co(CI02)2
28.- PCl3 65.- Ni2(Se03)3
29.- H2SO4 66.- FeP03
30.- HNO3 67.- Li2S¡03
31.- H2SO3 68.- Cr2(Te04)3
32.- HClO4 69.- Fe(Br04)3
33.- H4P2O7 70.- KHC03
34.- HIO3 71.- Na2HP04
35.- HBrO 72.- CaHP04
36.- HClO2 73.- Ca(H2P04)2
37.- H2SeO2 74.- Al(H2P04)3
75.- Fe(HSO4) 118.- Azido trioxokarboniko (IV)76.- Hg2HAsO4 119.- Azido heptaoxodifosforiko (V)77.- Ca(HSO3)2 120.- Azido sulfuroso78.- Ag2HPO4 121.- Azido trisoxobromiko (V)79.- NH4H2PO4 122.- Azido ortofosforiko80.- AgNO3 123.- Azido trioxoartseniko (III)81.- SnSO4 124.- Azido trioxofosforiko (III)82.- Sb2S3 125.- Azido oxonitriko (I)83.- NH4Cl 126.- Azido iodiko84.- PbH4 127.- Azido dioxobromiko (III)85.- H2S2O5 128.- Azido permanganiko86.- Dikromo trioxido 129.- Azido bromoso87.- Nitrogeno (V) oxido 130.- Azido heptaoxodikromiko (VI)88.- Dikloro heptaoxido 131.- Azido trioxokloriko (V)89.- Kaltzio oxido 132.- Azido sulfuriko90.- Nitrogeno dioxido 133.- Azido karboniko91.- Burdina (III) oxido 134.- Azido hipofosforoso92.- Telurio trioxido 135.- Azido artseniko93.- Berun (IV) oxido 136.- Azido hiposulfuroso94.- Sufre (VI) oxido 137.- Azido kromiko95.- Hidrogeno kloruroa 138.- Azido dikromiko96.- Amoniako 139.- Azido perkloriko97.- Hidrogeno sulfurua 140.- Azido permanganiko98.- Litio hidruroa 141.- Azido manganiko99.- Silano 142.- Berilio hidroxidoa100.- Hidrogeno bromuroa 143.- Urre (III) hidroxidoa101.- Hidrogeno seleniuroa 144.- Kaltzio hipobromito102.- Azido klorhidrikoa 145.- Estrontzio kloruro103.- Dinitrogeno tetrahidruroa 146.- Berun (IV) sulfato104.- Fosforo trihidruroa 147.- Sodio sulfuro105.- Karbono tetrahidruroa 148.- Kaltzio karbonato106.- Azido iodhidrikoa 149.- Aluminio bromuro107.- Diburdina trioxidoa 150.- Potasio kromato108.- Litio peroxidoa 151.- Kaltzio kloruro109.- Magnesio oxidoa 152.- Potasio permanganato110.- Bario peroxidoa 153.- Burdina (III) sulfato111.- Manganeso dioxidoa 154.- Litio nitrato112.- Difosforo pentaoxido 155.- Potasio dikromato113.- Azido nitriko 156.- Amonio nitrato114.- Azido oxoiodiko (I) 157.- Zerio (III) trioxosulfato (IV)115.- Azido tetraoxosulfuriko (VI) 158.- Berun (II) tetraoxoseleniato (VI)116.- Azido dioxonitriko (III) 159.- Litio trioxosilikato (IV)117.- Azido hipokloroso 160.- Zilar trioxonitrato (V)
161.- Kaltzio tetraoxofosfato (V)162.- Potasio kloruro163.- Potasio dihidrogenofosfato164.- Potasio monohidrogenofosfato165.- Sodio hidrogenodikromato166.- Sodio kloruro167.- Sodio dihidrogenofosfato168.- Estrontzio hidrogenosulfito169.- Kaltzio dihidrogenofosfato170.- Sodio hidrogenokarbonaato171.- Magnesio hidrogenosulfato172.- Potasio hidrogeno sulfato173.- Kaltzio hidrogeenokarbonato174.- Merkurio (I) hidrogenotetraoxoartseniato (V)175.- Kobre (I) dihidrogenoartseniato