FITNESS (UYGUNLUK)yunus.hacettepe.edu.tr/~alper.asci/SBA312/1-fitness.pdf · Fiziksel...
Transcript of FITNESS (UYGUNLUK)yunus.hacettepe.edu.tr/~alper.asci/SBA312/1-fitness.pdf · Fiziksel...
FITNESS (UYGUNLUK)
Kişilerin fizyolojik, psikolojik ve sosyolojik olarak
yeterli düzeyde sağlıklı olması
(Stokes, Moore, Moore, 1988;
Fitness- the new wave)
Psikolojik yeterlik
Fizyolojik yeterlik
sosyal yeterlik
kalıtım çevre
davranış
Genel Fitness
FİZİKSEL UYGUNLUK
Günlük işleri yorgunluk duymaksızın canlı ve uyanık
yapabilecek ve serbest zamanları neşeli uğraşlarla
geçirebilecek gerekli enerjiye sahip olmak.
(Clarke, 1967)
Günlük işleri yorgunluk duymaksızın canlı ve uyanık
yapabilecek ve serbest zamanları neşeli uğraşlarla
geçirebilecek gerekli enerjiye sahip olmak.
(Clarke, 1967)
FİZİKSEL UYGUNLUK
Hedef:
Yeterli düzeyde Dayanıklılık, Kuvvet ve Esneklik düzeyi aracılığı
ile;
-Sağlık durumu
-Postür
-Fiziksel görünüm
-Yaşamsal organların çalışma durumları
-Beslenme düzeyi
-Sağlıklı yaşam alışkanlığı
SPOR,
sağlık amaçlı kitlesel bir nitelik taşırken,
performans amaçlı şekli ile en iyi
performansı elde etme, kendini kanıtlama ve
reklam elde etme olarak karşımıza çıkar.
FİZİKSEL UYGUNLUK
Sportif Performans Sağlık
Sportif Performans
Sportif aktivitelerde gerekli olan performans kalitesinin
arttırılması
•Kuvvet
–Kuvvette devamlılık
–Maksimum kuvvet
–Çabuk kuvvet
•Dayanıklılık
–Aerobik dayanıklılık
–Anaerobik dayanıklılık
•Sürat
–İvmelenme
–Maksimum sürat
–Süratte devamlılık
•Esneklik
–Kas elastikliği
–Eklem hareketliliği
•Koordinasyon
Sporun en önemli işlevi:
HERKES İÇİN SAĞLIK
TEMEL HEDEF
HAREKETSİZLİK PROBLEMİ
Gelişen teknolojiye insanın ayak uyduramaması
sonucu ortaya çıkan rahatsızlıklar.
HAREKETSİZ BİREY
*KALP YETMEZLİĞİ
*SOLUNUM KAYIPLARI
*SİNDİRİM ve BOŞALTIM ZORLUKLARI
*FİZİKSEL OLARAK ŞEKİLSİZLİK
*EKLEM KİREÇLENMELERİ
*DURUŞ BOZUKLUKLARI
*DAMAR RAHATSIZLIKLARI
Sağlık Boyutu
Psikolojik ve fizyolojik fonksiyon düzeyini olumsuz yönde
etkileyen hypokinetik hastalıklara (koroner kalp
hastalığı, yüksek tansiyon, şişmanlık, sinir-kas
hastalıkları vb) karşı korunmak
•Kuvvet
•Kardiyovasküler dayanıklılık
•Kassal dayanıklılık
•Esneklik
•Vücut kompozisyonu
FİZİKSEL UYGUNLUK
Sportif Performans
–kuvvet
–sürat
–dayanıklılık
–hareketlilik
–esneklik
–koordinasyon
–teknik-taktik
Sağlık
–kuvvet
–kardiyovasküler dayanıklılık
–kassal dayanıklılık
–esneklik
–vücut kompozisyonu
Kondisyonel Etmenler
Kuvvet Dayanıklılık Sürat Esneklik
Kuvvette
devamlılık
Süratte
devamlılık
Çeviklik
Hareketlilik
Güç
Maksimum Maksimum Maksimum kas
kuvvet sürat esnekliği
Aerob Anaerob
(Bompa,1994)
kuvvet
sürat dayanıklılık
Konma/Reaktif güç
Atma gücü
Sıçrama gücü
Başlama gücü
Yavaşlama gücü
İvmelenme gücü
Güç
Süratte
devamlılık
Anaerobik
eşik
hızı
Aerobik
eşik
hızı
Süratte devamlılık
Kuvvette
devamlılık
Kuvvette devamlılık
Kısa kassal dayanıklılık
Orta kassal dayanıklılık
Uzun kassal dayanıklılık
(Bompa, 1994)
Biyomotor özelliklerin birbirleriyle ilişkileri
Kuvvet
Bir direnci kas kasılması aracılığı ile yenebilme yeteneği
-Maksimal Kuvvet
-bir dirence karşı uygulanabilen en yüksek kuvvet miktarı
-Kuvvette devamlılık
-bir dirence karşı uzun süre direnebilme yetisi
-Çabuk kuvvet
-sinir-kas sisteminin dir direnci en kısa sürede yenebilme yetisi
-Başlama Kuvveti
-Patlayıcı kuvvet
-Elastik kuvvet
Kardiyovasküler dayanıklılık
Uzun süren sportif yüklenmelerde organizmanın dokulara oksijen
ve besin maddesi taşıma, artık maddeleri de dokulardan
uzaklaştırabilme kapasitesine bağlı olarak yorgunluğa karşı
koyabilme yetisidir
VO2 max NORMLARI (ERKEKLER
İÇİN)(ml/kg/min)
18-25
years
old
26-35
years
old
36-45
years
old
46-55
years
old
56-65
years
old
65+
years
old
excellent >60 >56 >51 >45 >41 >37
good 52-60 49-56 43-51 39-45 36-41 33-37
above average 47-51 43-48 39-42 35-38 32-35 29-32
average 42-46 40-42 35-38 32-35 30-31 26-28
below average 37-41 35-39 31-34 29-31 26-29 22-25
poor 30-36 30-34 26-30 25-28 22-25 20-21
very poor <30 <30 <26 <25 <22 <20
19
VO2 max NORMLARI (BAYANLAR
İÇİN)(ml/kg/min)
18-25
years
old
26-35
years
old
36-45
years old
46-55
years old
56-65
years old
65+
years old
excellent >56 >52 >45 >40 >37 >32
good 47-56 45-52 38-45 34-40 32-37 28-32
above average 42-46 39-44 34-37 31-33 28-31 25-27
average 38-41 35-38 31-33 28-30 25-27 22-24
below average 33-37 31-34 27-30 25-27 22-24 19-22
poor 28-32 26-30 22-26 20-24 18-21 17-18
very poor <28 <26 <22 <20 <18 <17
Kassal dayanıklılık
Kas veya kas gruplarının bir dirence karşı izotonik veya
izometrik kas kasılması ile uzun süre direnebilme yeteneğidir
Esneklik
Eklemlerin mümkün olan en büyük genişlikte hareket edebilme
yeteneğidir
•Esnekliği etkileyen etmenler
–Bağ ve tendon yapısı
–Eklem yapısı
–Derialtı yağ kalınlığı
Vücut kompozisyonu
Vücutta yeralan yağ kitle ve yağsız kitlenin (kemik, kas, organlar
ve diğer organik maddeler) relatif dağılımıdır
Vücut ağırlığındaki değişim
Çocuklarda: Yağ kitle ve yağsız kitledeki değişimden
Yetişkinlerde: Yağ kitledeki değişimden kaynaklanır
Fiziksel Uygunluğu Etkileyen Faktörler
•1-Yaş:
–Yaşlandıkça
•Hareketler yavaşlar
•Kuvvet ve dayanıklılık azalır
•Organizma daha kısa sürede yorulur
Fiziksel Uygunluğu Etkileyen Faktörler
•1-Yaş:
–Yaşlanma ile meydana gelen değişimler
•50 yaşından sonra 10 yılda bir kas fibril kesit alanında %10 azalma
•24-74 yaşları arası kas kuvvetinde %28 azalma
•Kemik yoğunluğunda kayıp
– 30-35 yaş bayan: % 0.75 / yıl
– 50-55 yaş erkek: % 0.1 / yıl
•Hareketsizlikle beraber Kardiyak çıktıda yılda % 0.8 azalma
–Gençlere oranla yaşlılarda kan akımı %10-15 azalmakta
»Arter damarlarda elastikiyet kaybı nedeniyle kan basıncı artar
Fiziksel Uygunluğu Etkileyen Faktörler
•Yaş:
–Yaşlanma ile meydana gelen değişimler
•Aerobik güçte değişim
YAŞ
(yıl)
VO2max
(ml/kg/dk)
25 yaş
değişkenliği
(%)
25 47.7 0
35 43.1 -9.6
45 39.5 -17.2
52 38.4 -19.5
63 34.5 -27.7
75 25.5 -46.5
Fiziksel Uygunluğu Etkileyen Faktörler
•2-Sigara kullanımı:
–Nikotin, tar ve karbonmonoksit
•Epinefrin ve Norepinefrin üretimini artırır
•KAH ve kan basıncını kontrol eden sinir merkezini uyarır.
KAH, kan basıncı, kardiak çıktı artar
•Nikotin kalp aktivitesini arttırır; Karbonmonoksit kalp için gerekli
oksijen miktarını azaltır.
Nikotin + Karbonmonoksit > Koroner Kalp Hastalığı Riski
•Nikotin kan içerisinde serbest yağ asitlerinin miktarını arttırır
•Tar ise nemlendiğinde nikotin serbest kalır ve kanserojen bir maddedir
–Sigara içenler içmeyenlere oranla daha düşük oksijen
tüketimine (VO2) sahiptirler
Fiziksel Uygunluğu Etkileyen Faktörler
•3-Şişmanlık:
–patho-fizyolojik bir durum
•organizmanın gereksiniminden daha fazla enerji alımı veya
•alınan toplam enerji miktarından daha az enerji
harcanımından kaynaklanır.
–Heriki durumda da yağ hücrelerinden oldukça fazla yağ
salınır.
–Fiziksel çalışma kapasitesinde sınırlılıklara neden olur
•Çok erken yorgunluk meydana gelir ve fiziksel aktivite
azalır
Fiziksel Uygunluğu Etkileyen Faktörler
•4-Sedenter bir yaşam:
Fiziksel uygunluk düzeyinin belirleyicisidir
•VO2max aktif kişilerde daha yüksektir ve yaşlanma
sırasında da daha yüksek kalır
•20-69 yaş arası % 26.5 erkek ve % 27.4 bayan hiçbir
fiziksel aktiviteye katılmamışlar (Avusturalya insanları
üzerinde çalışma)
Fiziksel Uygunluğun Değerlendirilmesi
Hedefler:
•Sedenterlerde egzersize tolerans düzeyine bağlı olarak plan
yapabilme
•Hastalık veya yaralanma sonrası uygulanan rehabilitasyonu
takiben kişideki gelişimi izlemek
•Egzersiz programlarına katılan kişilere geri-bildirim sağlayarak
motivasyon düzeyini artırmak
•Düşük performansın meydana geldiği dönemlerde etkileyen
faktörleri ayrıştırmak
•Muhtemel bir kalp hastalığı ile karşılaşmamak için egzersize
katılmadan önce limitleri belirlemek
•Performansta zayıf bölgeleri belirlemek ve uygun antrenmanı
hazırlamak
Fiziksel Uygunluğun Değerlendirilmesinde
Fiziksel Uygunluk Uzmanının Sorumlulukları:
•Katılımcıları fiziksel aktivitenin yararları konusunda bilgilendirmek
•Fiziksel Aktivite Düzeyini (FAD) belirlemek
•Anket Yöntemi
•FAADA (Fiziksel Aktivite Alışkanlığını Değerlendirme Anketi)
•7-G FADA (7 Günlük Fiziksel Aktivite Değerlendirme Anketi)
•24-S FADA (24 Saatlik Fiziksel Aktivite Değerlendirme Anketi)
•FA kaydı
•Kalp Atım Hızının kaydı
•Direk veya İndirek kalorimetri yöntemi
Fiziksel Uygunluğun Değerlendirilmesinde
Fiziksel Uygunluk Uzmanının Sorumlulukları:
•Fiziksel uygunluğun herbir unsurunu değerlendirmek için uygun
testleri seçmek ve uygulamak
•Bireysel egzersiz programı hazırlamak
•Performans analizini yaparak anrenmanı yönlendirmek
•Egzersiz sırasında yapılması ve yapılmaması gerekenleri açıklamak
•Egzersiz programına uyumu güçlendirmek ve fiziksel aktiviteye
devam için gerekli motivasyonu sağlamak
FİZİKSEL UYGUNLUK UZMANI
Anatomi
LiderlikBiyokimya
Fizyoloji
Beslenme
Psikoloji
Program hazırlama
Test uygulaması
Kuramsal ve uygulamaya
dayalı beceri düzeyi
Kuramsal bilgi düzeyi
Vücut Kompozisyonu
Vücut Kompozisyonu
Vücutta yeralan yağ kitle ve yağsız kitlenin (kemik, kas, organlar
ve diğer organik maddeler) relatif dağılımıdır
Vücut ağırlığındaki değişim;
Çocuklarda: Yağsız kitledeki değişimden
Yetişkinlerde: Yağ kitledeki değişimden kaynaklanır
Vücut kompozisyonu
Vücut Kitle İndeksi (VKİ) şişmanlığın ölçütlenmesidir.
VKİ (Quetelet İndex)= VA (kg) / Boy2 (m)
•Boy
–Stadiometre (±1mm)
–Kayan kaliper (±1mm)
•Vücut ağırlığı
–Baskül (±100gr)
Standartlar
16 ve üzeri Normale yakın
20-24.9 Normal
25-29.9 Hafif şişman
30-39.9 Şişman
40 ve üzeri Aşırı şişman
Vücut kompozisyonu
Somatotip vücut kompozisyonu ve vücut tipinin belirlenmesinde
antropometrik yaklaşımdır.
Endomorphy (Yağlılık)= 1-15
Mesomorphy (Kassallık)= 1-12
Ectomorphy (İncelik)= 0.5-9
–Derialtı yağ kalınlığı
–Çevre ölçümleri
–Çap ölçümleri
–Boy
–Vücut ağırlığı
Vücut kompozisyonu
Somatotip= Yağlılık- kassallık- incelik
•Derialtı yağ kalınlığı
–Harpenden veya Holtain Skinfold kaliper (±1mm)
•Çevre ölçümleri
–Gullik metre veya mezura (±1mm)
•Çap ölçümleri
–Kayan kaliper (±1mm)
•Boy
–Stadiometre (±1mm)
–Kayan kaliper (±1mm)
•Vücut ağırlığı
–Baskül (±100gr)
Vücut kompozisyonu
Somatotip= Yağlılık- kassallık- incelik
•Derialtı yağ kalınlığı (mm)
–Triceps
–Biceps
–Subscapula
–Chest (göğüs)
–Midaxilla
–Abdomen (karın)
–Iliac Crest (Suprailiac)
–Supraspinale
–Thigh (uyluk)
–Calf (baldır)
Vücut kompozisyonu
Çevre Ölçümleri (cm)
–Ekstansiyonda Biceps
–Fleksiyonda Biceps
–Abdomen (karın)
–Hip (kalça)
–İliac (bel)
–El bileği
Çap Ölçümleri (cm)
–Humerus Biepikondilar genişlik
–Femur Biepikondilar genişlik