Finansal Krizlerde Muhasebe ve Denetimin Rolü

Ahmet Vecdi CAN

Konu zor:

• İktisadi kavramlar ve kuramlar, uluslararası iktisat, iktisat tarihi, iktisadi düşünceler tarihi…

• Maliye teorileri ve politikaları, vergi teori, mevzuat ve uygulamaları, maliye tarihi…

• Finans teori ve uygulama, bankacılık ve sigortacılık, borsa, finansal piyasalar, finans tarihi…

• Uluslararası İlişkiler, uluslararası kurum ve kuruluşlar, anlaşmalar, konvansiyonlar, uluslararası ekonomik ilişkiler, uluslararası ticaret…

• Siyaset bilimi, kamu yönetimi, hükümet politikaları• Muhasebe ve denetim, teori ve uygulama, mevzuatlar,

standartlar, muhasebe tarihi…

Kriz?

Ekonomik Kriz?

Finansal Kriz?

Başlarken…

• Ünlü ekonomi profesörü Richard Portes 1998 yılında IMF

konferansında krizlerle ilgili olarak: «bütün krizler aslında

aynıdır fakat aynı zamanda bütün krizler farklıdır» demiştir.

• Finansal kriz alanında ilk çalışmaları yapan 2008 Nobel

Ekonomi Ödülü sahibi Paul Krugman’a göre «aslında krizin

belirli bir tanımı bulunmamaktadır».

• Dornbusch‘a (2001) göre «kriz ancak patladığında görülür»

Büyük Resim

• Ekonomik küreselleşme• Deregülasyon• Finansal serbestleşme (liberalizasyon)• Yetersiz düzenlemeler, gevşek kurallar• Menkulleştirme, türev ürünler• Aşırı risk ve spekülasyon• Yetersiz muhasebe, denetim, gözetim• Hatalı politikalar, yanlış kararlar ve değerlendirmeler• Skandallar ve iflaslar • Güvensizlik

Kibritçioğlu, A. (2001). Türkiye’de Ekonomik Krizler ve Hükümetler, 1969-2001. YeniTürkiye Dergisi, Ekonomik Kriz Özel Sayısı I, Eylül-Ekim, 7 (41), s. 175.

Ekonomik Krizlerin Sınıflandırılması

Finansal Krizlerin Sınıflandırılması

Delice, G. (2003). Finansal Krizler: Teorik Ve Tarihsel Bir Perspektif, ErciyesÜniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Ocak-Haziran (20), s. 63.

Parasız, İ. ve Bildirici M. (2006). Modern Konjonktür Teorileri, Bursa: Ezgi Kitabevi, s. 181.

Sistemik Finansal Krizlerin Oluşumu ve Gelişimi

FİNANSAL KRİZ - MUHASEBE & DENETİM

• Finansal Krizlerde Muhasebe ve Denetimin Rolü

• Muhasebe ve Denetimde Finansal Krizlerin Rolü

İnsan?Kurum? Sistem?Piyasa?Hükümet?Devlet?

Masum Türker: “krizin temelinde muhasebe

ilkelerine uymama yer almaktadır ve çözüm

muhasebe içinde aranmalıdır” (2009)

Finansal KrizlerdeMuhasebe ve Denetimin Rolü

– Muhasebenin Temel Kavramlarından Uzaklaşma

– Kurumsal Yönetim İlkelerinden Uzaklaşma

– GUD Muhasebesi

– Türev Ürünler ve Muhasebeleştirilmesi Sorunu

– Muhasebe ve Denetim Skandalları

• Yaratıcı Muhasebe Uygulamaları

• Yanıltıcı Finansal Raporlar ve Denetim Raporları

• Şeffaflık Sorunu ve Denetim Zaafiyeti

– Uluslararası Standartlar ve Düzenleyici Kurumlar

– Asimetrik Risk ve Asimetrik Bilgi

1. Sosyal Sorumluluk Kavramı

2. Kişilik Kavramı

3. İşletmenin Sürekliliği Kavramı

4. Dönemsellik Kavramı

5. Parayla Ölçülme Kavramı

6. Maliyet Esası Kavramı

7. Tarafsızlık ve Belgelendirme Kavramı

8. Tutarlılık Kavramı

9. Tam Açıklama Kavramı

10. İhtiyatlılık Kavramı

11. Önemlilik Kavramı

12. Özün Önceliği Kavramı

Muhasebenin temel kavramlarından uzaklaşma:

Kurumsal yönetim ilkelerinden uzaklaşma:

GUD gerçeğe uygun mu?

Makul değer ne kadar makul?

FDIC’ın eski başkanlarından William

Isaac: «GUD muhasebesinin sermaye

birikimini imha ettiğini ve bankaların

borç verme kapasitelerini 5 trilyon

ABD dolar azalttığını dile getirerek,

gerçeğe uygun değerlemeyi temel alan

muhasebe sisteminin SEC tarafından

tamamen kaldırılmasını şiddetle umut

ettiğini» belirtmiştir (2007).

Alman Muhasebe Standartları Kurulu eski

başkanı Prof. Dr. Bernhard Pellens’de «kriz

öncesi ve sırasında yaşanılanları daha fazla

düşüş yönlü bir girdaba dönüştürmemek için

gerçek değer ölçümlerine esneklik getirilmesi

ve uygulama alanının daraltılması gerektiğini»

söylemiştir (2008).

Vatikan’da Sistine Şapeli’nin tavanı…

Türev Ürünler

George Soros: “krizin temelinde aptal

borçlular ve aptal kreditörler ile akıllı

aracılar var. Aracılar, borçluları,

ödemeyecekleri borçları üstlenmeye,

kreditörleri ise, ne olduğunu bile

anlayamadıkları bir şeye yatırım

yapmaya ikna ettiler” (2009)

Warren Buffet: “türev ürünlerin

yaygınlaşması ile kötü niyetli cin artık

şişeden çıkmıştır. Bu ürünlerin zehirli

olduğu bir krizle belirgin hale gelinceye

kadar, türleri ve toplam işlem hacmi

artmaya devam edecektir” (2002)

Muhasebe ve Denetim Skandalları

• Yaratıcı Muhasebe Uygulamaları

• Yanıltıcı Finansal Raporlar ve Denetim Raporları

• Şeffaflık Sorunu ve Denetim Zaafiyeti

Genç Osman Yaraşlıoğlu: “iktisadi

kararların gerçeğe uygun olmayan

finansal bilgilerle verilmesi

sebebiyle ekonomide kaynak

dağılımının etkinliği bozulur ve

ülkenin uluslararası rekabet gücü

zayıflar.

Özellikle Türkiye gibi tasarruf açığı bulunan ve bu sebeple

yatırımlarda uluslararası finansal kaynakları çokça kullanan bir

açık ekonomide işletmeler uluslararası finansal şartlardan dolayı

finansal krize girebilir. Özellikle borç oranı yüksek ve döviz

pozisyon açığı bulunan işletmeler uluslararası finansal

dalgalanmalardan çok daha fazla etkilenecektir. Bu durumun

yaygınlığı ülkenin genel ekonomik istikrarını ve istihdamı

etkileyebilir” (2017)

Xerox (2000)Enron (2001)WorldCom (2002)Global Crossing (2002)Tyco International (2002)Adelphia (2002)Lucent Technologies (2002)Qwest Communications (2002)Parmalat (2003)VivendiNortelAholdKaneboSatyam ComputerTake TwoRefcoKmartVari-LSunbeamCendantGeneral MotorsMerryll LynchFannie MaeFreddie Mac….

Mustafa Aysan: “2007’nin son

çeyreği sonunda yayımlanan

finansallarında şirket, varlık

değerlerini 7,9 milyar USD

azalttığını açıkladı. 2008’in ilk

çeyreği sonunda 11,5 milyar

USD’lik bir varlık indirimi daha

açıkladı.

Demek ki Merryll Lynch, bu 19,2 milyar USD’lik zararı, yıllarca

varlık değerleri arasında taşımış ve yıllarca topluma finansallarla

yalan söylemişti. Ve de tüm bu yalanlar ‘muhasebe kurallarına’

uygundu!” (2009)

Şirket Adı İflas Tarihi Varlıkları

Lehman Brothers 15.09.2008 691.000.000.000 USD

Washington Mutual 26.09.2008 327.900.000.000 USD

WorldCom Inc. 21.07.2002 103.900.000.000 USD

General Motors 01.06.2009 91.000.000.000 USD

CIT 01.11.2009 71.000.000.000 USDEnron Corp. 02.12.2001 65.500.000.000 USD

Conseco 17.12.2002 61.000.000.000 USD

Chrysler LLC 30.04.2009 39.000.000.000 USD

Thornburg Mortgage 01.05.2009 36.500.000.000 USDPacific Gas 06.04.2001 36.100.000.000 USDTexaco Inc. 12.04.1987 34.900.000.000 USD

Financial Corp. of America 09.09.1988 33.864.000.000 USDRefco 17.10.2005 33.300.000.000 USD

IndyMac Bancorp 31.07.2008 32.700.000.000 USD

Global Crossing Ltd. 28.01.2002 30.100.000.000 USD

New England Corp. 07.01.1991 29.700.000.000 USDGeneral Growth Properties Inc 16.04.2009 29.500.000.000 USDLyondell Chemical Company 06.01.2009 29.300.000.000 USD

Calpine Corporation 20.12.2005 27.200.000.000 USDNew Century Financial Corporation 02.04.2007 26.100.000.000 USD

UAL Corporation 09.12.2002 25.100.000.000 USDAdelphia Com. 25.06.2002 24.409.000.000 USD

Delta Airlines 14.09.2005 21.800.000.000 USD

MCorp 31.03.1989 20.228.000.000 USD

Kmart Corp. 22.01.2002 17.007.000.000 USD

NTL Inc. 08.05.2002 16.834.000.000 USD

First Exe. Corp 13.05.1991 15.193.000.000 USD

Gibraltar Fin. Corp. 08.02.1990 15.011.000.000 USDFinova Group 07.03.2001 14.050.000.000 USD

HomeFed Corp. 22.10.1992 13.885.000.000 USD

Southeast Banking Corp. 20.09.1991 13.390.000.000 USD

Amerikan Sermaye Piyasası eski

başkanlarından Arthur Lewitt:

“eğer bir ülkede şirketlerin kötü

yönetildiği hakkında bir kanaat

bulunuyorsa sermaye başka

ülkelere kaçar, eğer yatırımcılar o

ülkedeki şirket yönetimini

yeterince şeffaf bulmuyorlarsa

sermaye başka ülkeye kaçar; eğer

bir ülkede doğru muhasebe

standartları ve raporlamada

şeffaflık yoksa sermaye başka

ülkelere kaçar, dolayısıyla

şirketlerin münferiden iyi olmaları

yeterli değildir, çünkü sonuçlar

bütün şirketleri etkiler” (2004)

Şeffaflık Sorunu ve

Denetim Zaafiyeti

Joseph Stiglitz: “problemlerin altında

bankaların kötü kararları ve

denetleme hataları yatmaktadır”

«şirket tepe yönetimlerine yönelik

teşvik sistemleri defoludur»

“sorun kötü bir muhasebe sistemi eşliğinde raporlanan getirilerin

şişirilmesine zemin hazırlayan ve şeffaf olmayan hisse senedi opsiyonlarına

dayanmaktadır” (2008)

Michael Spence:“şişirilen ve patlayan varlık

balonu, riski yayması gerekirken bunun yerine

aşırı borcun sahip olduğu sistematik riski

artıran karmaşık tahviller ve türevleriyle ilgili

devasa şeffaflık sorunları ve zaman içinde

ortaya çıkan istikrar sağlamaya yeterli

olmayan denetim yapısı” (2008)

SONUÇ:

• Genel anlamda muhasebenin temel ilke ve kavramlarından uzaklaşma, özellikle ihtiyatlılık ve muhafazakârlık kavramlarından uzaklaşma

• Adillik, hesap verebilirlik, şeffaflık, sorumluluk kavramlarından uzaklaşma

• Muhasebe standartları, gerçeğe uygun değer muhasebesi, türev ürünler ve muhasebeleştirilmesi sorunu

• Muhasebe skandalları, yaratıcı muhasebe uygulamaları, hileli finansal raporlar ve yanıltıcı denetim raporları

• Muhasebe ve denetim standartlarını düzenleme yetkisine sahip kurumların tam bağımsız olamamaları

• Asimetrik risk ve asimetrik bilgi, şeffaflık sorunu ve denetim zaafiyeti

ÖNERİLER

• Şişirilmiş finansal varlıklar daha iyi incelemek suretiyle gerçekleşmemiş değerlerin finansal tablolara girmesi önlenebilir.

• Değerleme yöntemleriyle ilgili seçenekler, açıklamalar ve modeller iyileştirilebilir.

• Kayıt dışı varlıklar ve borçlar önlenebilir.

• İşletmelerin iç kontrol sistemlerinin ve iç denetim uygulamalarının geliştirilmesi teşvik edilebilir. Bağımsız denetim yaygınlaştırılabilir.

• Kurumsal yönetim ilkelerinin benimsenmesi yönündeki çalışmalara ağırlık verilebilir.

ÖNERİLER

• İşletmelerin gelecek planlaması ve risk yönetimlerinin iyileştirilmesine katkı sağlanabilir.

• Varlık değerlerinin ve kar rakamlarının şişirilmesini önleyecek muhasebe standartlarının geliştirilmesi sağlanabilir.

• Muhasebe standartlarının yeniden gözden geçirilmesi ve uygulamaların tekdüzene kavuşması yönündeki çalışmalar arttırılabilir.

• Yöneticilerin özlük hakları, teşvik sistemleri gözden geçirilebilir ve ödenen prim tutarlarının açıklanması sağlanabilir.

• Finansal Raporların Gerçeğe ve İhtiyaca Uygunluğu

• Muhasebe ve Denetim Kalitesi

• Şeffaflığın Arttırılması

• Güven Ortamının Tesisi

• Akademik Camia

• Meslek Mensupları

• TÜRMOB

• SPK

• BDDK

• KGK

Teşekkürler…

Prof. Dr. A. Vecdi CAN

acan@sakarya.edu.tr

Sakarya Üniversitesi İşletme Fakültesi