ФИЛОЗОФИЈА

1

УВОД У ФИЛОЗОФИЈУ2. део

FILOZOFIA

2

Целокупно човеково искуство света

језички је посредовано.

„Границе мога језика значе границе мога

света.“ (Витгенштајн)

Када научимо да говоримо, почињемо да

се сналазимо у свету

Не само садржај онога што изговарамо,

него и начин на који то изговарамо

конститутивни су за истину

Примарност логичког бивствовања:

језик је стваралачка моћ која и

предметима мњења, а не само истине

може придати постојање

Gjithë përvoja e njeriut është e

ndërmjetsuar nga gjuha.

„Kufizimet e gjuhës sime nënkuptojnë

kufizimin e botës sime.“ (Vitgenshtajn)

Kur të msoheni të flasim, fillojm të

gjindeni në botë.

Jo vetëm përmbajten e asaj se cka flasim,

por edhe mënyrën e asaj cka e flasim jane

të lidhura me të vërtetën.

Fjala është , prandaj për primaritetin e

ekzistencës logjike: gjuha ështe forcë

krijuese e cila edhe lëndët i ndryshon, por

jo vetëm të vërtetat munden të jepet për

ekzistimin.

3

Различите употребе језика

Природни језик: свакодневни,

спонтано настао, неодређен,

трајан, конкретан, прагматичан

Вештачки језик (науке и

филозофија, конструисан,

одређенији, мање трајан,

подложнији ревизији,

уклопљивији у систем

објашњења, апстрактан и мање

оријентисан ка корисности)

Mënry të ndryshme të përdorimit të gjuhes

Gjuha natyrore: e përditshme,, ka rrjedh

spontanisht, i pa përcaktuar, i vazhdueshëm,

konkret, pragmatik

Gjuha artificiale (shkenca dhe filozofia, i

ndërtuar, i përcaktuar,më pak i vazhdueshëm, i

ndejshëm ndaj rishikimit, i përshtatshmëm në

sistemin e sqarimit, abstrakt dhe më pak i

orjentuar drejt shfritzimit)

4

Неке термине није могуће дефинисати

(биће, простор, време)

Мала корист од дефинисања у

филозофији: историјски развој мисли

наталожен је у значењу неког појма

Позитивне науке при дефинисању имају

у виду само предмете, док филозофија

рефлектује и предмете и појмове

Добра мера дефинисања:

без чврсто скованих термина уопште

се не може доследно мислити

али дефиниција ограничава

динамизам појмова

Disa terme ështe vështirë për ti definiuar

(qenien,hapsira, koha)

Interes i vogël prej definimit në

filozofi:zhvillimi historik i mendimeve është i

depozituar për efektin e ndonjë termi

Shkencat pozitive para definimit kanë

parasysh vetëm lëndët, deri sa filozofia

reflekton tek lëndët dhe termet

Pa datë të saktë aspak nuk mund të

mendohet vazhdueshëm

Por definicioni kufizon dinamikën e termeve

5

Проблеми филозофије

„углавном су проблеми њеног

језика“ (Адорно)

Филозофија:

се излаже путем језика (служи се њиме)

изображава исти тај језик (служи њему)

Речи означавају бивствујућа

(бића), али се бивствовање

(битак) открива само кроз језик

Problemet e filozofisë „kryesisht jane

problemet e gjuhës së saj“ (Adorno)

Filozofia:

shprehet për mes gjuhësа ( shërbehet me të)

рërshkruan të njejtën gjuhë ( i shërben asaj)

Fjalët nënkuptojnë qeniet (qenie),

por ekzistenca ështe e njohur vetëm

për mes gjuhës

6

Језик и мишљење су међусобно

условљени:

нема мисли која није језички

уобличена

нема језика без уобличавања појмова

Између језика и мишљења постоји

узајамни утицај.

Необичност језика филозофије

последица је покушаја да се дају

систематска и свеобухватна

објашњења

Gjuha dhe mendimi janë mes veti të

kushtëzuara:

nuk ka mendime që nuk jane

formuluar në formë gjuhësore

nuk ka gjuhë pa formulim të termeve

Në mes të gjuhës dhe mendimit

ekziston një ndikim i huazuar

Vecori e gjuhës filozofike ështe

pasojë e tentimit që sistematikisht

të jepen sqarime gjithëpërfshirse

7

Питања филозофије се тичу

сваког човека, па би њен језик

морао би да буде свакоме

разумљив

Ипак, језик филозофије је с

временом постао струковни језик,

у којем се изрази обичног језика

појављују у специјалним

значењима

Обичан језик се перманентно

окамењује у филозофску

терминологију

Pyetja e filozofisë rrjedhin prej cdo

njeriu, dhe gjuha ështe dashtë të

jetë për secilin e kuptimtë

Prap, gjuha e filozofisë ndërkohë

ështe bërë gjuhë profesionale, në të

cilën shprehet thjeshtësia e gjuhës

të cilat lajmrohen kur të jetë nevoja

e posacshme.

Gjuha e thjeshtë në mënyrë

permanente mbjellet në

terminologjinë filozofike.

8

Језички израз увек садржи:

оно о чему се говори (садржај говора)

онога који говори (говорник)

онога коме се говори (саговорник)

Говорник и себи говори оно што је

упутио другоме

Заједница је услов не само

разумевања, него и

саморазумевања

Из човекове језичке способности

произилазе:

његова умност

његова људскост

Shprehjet gjuhësore gjithëmon

përmbajnë:

аjo per te cilen filtet (përmbajta e fjalimit)

e atij cka e flet ( folësi )

аtij cka i fllitet (bashkëbiseduesi)

Folësi edhe vetes i flet ate cka ja thot të

tjerëve

Bashkësia është kusht jo vetëm i të

kuptuarit, por edhe i vetkuptuarit

9

10

Реч „мит“ потиче из грчког језика, у којем је

mythos значило „реч“, „легенду“ и „бајку“.

Традиционална, бајковита представа о

свету, која одређује обичајну основу једног

народа.

Божанства прописују правила свакодневног

живота.

Фантастична, сликовита прича о постанку

света, богова и људи

Претходио је појави религије и филозофије

у свим културама.

Митологија је учење о миту, систематично

образлагање смисла и садржаја мита,

настала је у 19. веку

Fjala „mit“ rrjedh nga gjuha greke, ku fjala

mythos do të thot „fjal“ „legjendën“ dhe

„përrallën“

Shfaqja tradicionale dhe përrallore për botën, e

cila përcakton bazën e zakonët të një populli.

Mrekullitë përshkruajnë rregullat e jetës

përditshme

Tregimi fantastik i origjinës se botës, zotrat dhe

njerzit

. I ka paraprirë nga shfaqja e religjionit dhe

filozofisë në të gjitha kulturat

Mitologjija ështe mësimi për mitin, arsyetimi

sistematik i kuptimit dhe përmbajtjes së mitit ka

filluar në shek.19.11

Особени системи тумачења целине света: природног

и вештачког

Мит наивно приповеда, а филозофија методички

испитује темеље

Филозофија је настала рационалним превладавањем

митског поимања света: уместо прича о божанствима

– тумачење дејства природних сила

У грчким митовима објашњени су односи између

богова и људи:

космогоније (учења о постанку (грч. genesis) света

(грч. kosmos))

приче о важним историјским тренуцима из далеке

прошлости (проналазак ватре, оснивање градова,

порекло владара). У њима су кодификовани односи

између богова и људи

të dy sistemet janë sisteme personale të interpretimit të

tërsisë së botës:natyrale dhe artficiale

megjithëatë: miti në mënyre naive tregon, kurse filozofia

mënyrë metodologjike hulumton bazën

сила në vend të tregimeve për mrekullitë- interpetimi i

mjeteve të fuqive natyrore

Në mitet greke janë sqaruar raportet në mës të zotrave

dhe njerzve mes veti:

kosmogonija ( mësimi për ekzistimin (greqisht. genesis) e

shenjët (gr. kosmos)

tregimet për momentet e rëndësishme historike prej historisë

së lasht( gjetja e zjarmit, ndërtimi i qyteteve, prejardhja e

pushtetarve). Në ato janë të kodifikuara raportet në mes të

zotrave dhe njerzve

12

не поштује законе логичког мишљења (нпр.

правило непротивречности)

све појаве (па и човека самог) доживљава

као део „мистичног“ света:

у којем ствари магијски утичу једна на другу

преобраћају се једна у другу, задржавајући

своју изворну природу

функција сједињавања и измирења човека

са светом (а не – објашњења и контроле)

свест о свету и сам свету су стопљени до

непрепознатљивости

односи се према конкретном и опажљивом

емоционално је

филозофија се односи према апстрактном и

неопажљивом

Nuk i rrespkton ligjet e mendimeve logjike (psh.

Rregulla e mos kundërshtimit)

Idrejtohen njëra tjetrës, duke mbajtur natyrën e

saj burimore

funksioni i bashkon shqetsimet e njeriut me botën

(dhe nuk sqaron edhe kontrollat)

vetdija për botën dhe vet botës janë të përzier

përtej njohjes

referohet ndaj konkretes dhe kujdesëshmes

ështe emocionale

Filozofia referohet vetem ndaj asaj cka është

abstrakte dhe e pa dukshme

13

Наука:

превазиђени начин поимања

света: ирационалан, необјективан,

предтеоријски, потиснут од стране

рационализма

Филозофија:

признаје извесну вредност

архаичног и мистичког искуства,

неправедно заборављеног

идеолошки аспект мита

функционалан је и данас и то у

науци, па чак и филозофији

Shkenca:

mënyra vjetër e të kuptuarit të

botës: iracionale, jo objective, para

teorike, I eklipsuar nga racionalizmi

Filozofiа:

njeh vlerën arhaike dhe mistike të

përvojës, pa drejtsisht i harruar

aspekti ideologjik i mitit

funksional ështe edhe sot në

shkencë, bile edhe në filozofi

14

15

Реч „религија“ (лат. re-ligare)

упућује на покушај „поновног

успостављања везе“ између света

коначности и света

бесконачности

Основна супротност:

Бог: стваралачко биће (творац и

узрочник свега), вечан, савршен,

највеће добро, једина истина

Човек: створено биће, условљен,

променљив, пропадљив (смртан) и

сам себи недовољан

Fjala „ religjion“ ( lat. re-ligare)

orjenton në tentim „në kthimin e

sërishëm të krijimit të lidhjes“

Kundërshtimi bazë:

Zoti: qenie krijuese( krijues dhe

shkaktarë I të gjithëve) I përjetshëm, I

përkryer, e mira më e madhe, e vetmja e

vërtetë

Njeriu: qenie e krijuar, I kushtëzuar, I

ndryshueshëm, shkatrrues (I vdekshëm)

dhe I pa mjaftueshëm edhe për

vetvetën

16

Пред моћном и вечном природом, човек себе доживљава као мало, слабо и пролазно биће, стога религија тражи вредност живота у „оностраном свету“ (изван природе и друштва)

Основни задатак човека је усклађивање своје несавршене природе са божијом путем:

„светих књига“

ритуала

молитви

медитације Човеков живот добија смисао тек у односу

према крајњем смислу-темељу (богу) Две димензије вере:

учење (оно у шта се верује) – ОНО ШТО ЈЕСТЕ

егзистенцијални однос (веровање) – ОНО ШТО ТРЕБА

Para natyrës së fuqishme dhe të përjetshme, njeriu veten e përjeton si dicka të vogel, të dobët dhe si qenie kaluese, për ate religjioni e kërkon vlerën e jetës në “ botën tjetër“ (jasht natyrës dhe shoqërisë)

Detyra bazë e njeriut ështe të bashkoj natyrën e tij të pa përkryer me rrugën e zotit:

„librat e zotit“

ritualeve

lutjeve

meditimit Njeriu jetën e fiton si kuptim tek në raportin

ndaj kuptim te fundit- bazës (zotit) Dy dimenzione të religjionit:

mësimi (ajo në cka besohet) – AJO CKA ËSHTË

raporti ekzistencial ( besimi) – AJO CKA DUHET

17

веровање у натприродна бића (богове)

морална правила (чије поштовање

контролише бог)

религиозна осећања (обожавање,

страхопоштовање, тајновитост, кривица)

ритуална пракса (остваривање везе са

боговима),

молитве и други облици општења са

боговима

поглед на свет и свест о положају индивидуе

у њему (смисао света и смисао човековог

живота)

организација живота заснована на таквом

погледу на свет

друштвена група коју повезује заједничко

веровање

besimi në qeniet mbi natyrore në (zotërat)

rregullat morale (rrespektimin e të cilave e

kontrollon zoti)

ndjenjat religjioze (adhurimi, rrespketimi nga

frika, fshehtësitë, faji)

praktikat rituale (krijimi i raporteve me zotrat),

lutjet dhe format tjera e lidhjes me zotrat

shiqimi në botë dhe vetdija për pozicionin

ndikojnë në ate (kuptimi i botës dhe kuptimi i jetës

së njeriut)

organizimi i jetës në bazë të një pikpamje të tillë

në botë

веровање grupa shoqërore e cila lidhë besimin e

përbashkët18

природне (примитивне) и културне (високе)

националне (јудаизам, ислам) и

универзалне (будизам, хришћанство)

монотеистичке (један бог), политеистичке

(више богова) и пантеистичким (бог је у

свему)

анимистичке (све има душу, па и предмети)

фетишистичким (обожавање светих

предмета)

засноване на светим списима (Библија,

Куран) или на откровењу (бог или пророци

откривају вечну истину)

natyrore (primitive) dhe kulturore (të larta)

nacionale (judaizmi, islami) dhe univerzale

(budizmi, krishterizmi)

monoteiste (në një zot), politeiste (në

shumë zotëra) dhe panteiste (zoti është në

gjithëcka)

animiste (gjithëkush ka shpirt, bile edhe

lëndet e ndryshme kanë shpirt)

fetishe (adhurimi i objekteve të shenjëta

bazuar në shkrimet e shenjëta (Bibla,

Kurani) ose në zbulimet (zoti ose profetët e

zbulojnë të vërtetën e përjetshme)

19

сличан задатак: систематско проучавање смисла-темеља (света и живота)

различита средства и резултати: филозофија

▪ одсуство обавезних претпоставки

▪ критичко откривање истине▪ ум као ауторитет

теологија▪ извесност полазишта (Бог

постоји и он је извор нашег искуства, због чега је он сам несазнатљив)

▪ (некритичко) веровање у откривену истину

бог као (ирационални) ауторитет

detyrë e ngjajshme: studim sistematik i kuptimit bazës (botës dhe jetës)

mjetet e ndryshme dhe rezultatet: për filozofinë

▪ mungesa e parashkresave obliguse

▪ gjendja kritike e të vërtetës▪ mendja si autoritet

për teologjinë

▪ sigurija e fillimit (Zoti ekziston dhe ështe burim i përvojës tonë, për cka ështe ai vet i panjohur)

▪ (jo kritik) besimi në zbulimin e së vërtetës

zoti si (iracional) autoritet

20

филозофија себе схвата као умну науку саздану искључиво на исказима произишлим из самог ума

теологија: научно-системска рефлексија религијског веровања, чија очитост потиче из недокучиве и алогичне објаве којом човек не може да располаже, а која надилази све могућности које човек има по себи

милост vs морал

filozofia veten e konsideron si shkencë logjike e mbështetur ekskluzivisht në të thënat e dalura nga vet mendja

teologjia: shkencoro-sistematike refleksion i bindjeve religjioze, pastërtia e së cilës rrjedh prej lajmrimit alogjik me të cilin njeriu nuk disponon, e cila tejkalon të gjitha të gjitha shprehjet e mundshme te nisjes të cilat njeriu i bartë në vete

mirësia vs morali

21

без повезаности (властите истине

и проблеми)

противречност (Тертулијан,

Лутер, Маркс, Ниче, Фројд)

јединство (хришћанска

филозофија (Августин, Анселм)

или умска религија, филозофска

вера (Кант, Јасперс)

повезаност различитих нивоа

(Аквински)

nuk kanë lidhje (të vërtetat

personale dhe problemet)

kundërshtimi i fjalës (Tertulian,

Luter, Marks, Niqe, Froid)

unike (filozofia krishtere (Augustini,

Anselmi) ose religjioni iluminat,

filozofia religioze (Kant, Jaspers)

lidhja e niveleve të ndryshme

(Akuini)

22

23

способност расуђивања

нормалног човека

(супротно слабоумности)

скуп општеприхваћених

веровања или убеђења

(супротно филозофским

назорима)

aftësia e arsyetimit të njeriut

normal (e kundërta e mendjes

së dobët)

grup i mendive të përgjithsme

te pranuara të bindjeve dhe

besimeve (në kundërshtim me

opinionin filozofik)

24

оно што је супротно

здравом разуму –

бесмислица је

довољно за досезање

животних истина

аргументација буди

непотребну сумњу,

збуњеност и заблуду

све што није очигледно –

сувишно је

e kundëerta e mendjes

së shëndosh është

absurditeti

e mjaftueshme për të

arritur e të vërtetave

jetsore

argumentimi zgjon

dishimin e pa

nevojshëm

25

Радикални картезијански

скептицизам: материјалност као

постулат разума

Просветитељска реакција у

Француској и Енглеској у 18. веку:

разум као врховни ауторитет

неповредивост ауторитета основних

убеђења „нормалних људи“

првобитне истине (да постоји

спољашњи свет, да су наши умови

отеловљени, да поседујемо

способност слободног делања)

Skepticizmi radikal kartezijan: si

postulat i kuptimit

Reaksioni arsimtarve në Francë dhe

Angli në shek e 18:

mëndja si autoritet suprem

mos humbja e autoritetit të bidjeve

bazë „нормалних људи“

të vërtetën origjinale ( të ekzistoj bota

e jashtme, që mendjet e tona të jenë

të mishëruara, të posedojm aftësi të

veprimit të lirë)

26

инсистира се на полажењу од уврежених

веровања, али да се та истина подвргне

филозофском разматрању како би добила

теоријско оправдање (Аристотел)

наука полази од здравог разума како би

дошла до резултата, који се с обзиром на

природу физичког света и његов однос

према опажању не морају бити у

сагласности са оним што би могло да се

назове „метафизиком здравог разума“

(Бертранд Расел)

здраворазумска уверења израстају из

појмовног апстраховања фундаменталних

очигледних истина, које је праћено

одређеним тумачењем (Џорџ Едвард Мур)

insiston në gjetjen e besimeve te fyera, por, që

ajo e vërtetë të vë në dukje të vërtetën ne

diskutim filozofik pa marr parasysh justifikimin

teorik (Aristoteli)

shkenca ështe e bazuar në mendjen që te mundet

ajo te vjen deri tek rezultatet, për shkak të

natyres të botës fizike dhe raportit të tyre ndaj

perceptimit nuk duhet të jenë në pajtueshmeri

me ate cka mund të quhet “metafizika e mendjes

shëndoshë” (Bertrand Russell)

bindjet e medjes të shëndoshë rriten prej termit

te apstakimit të vërtetave fundamentale, të cilat

janë përcjellur prej interpretimeve të caktuara

(George Edward Moore(

27

филозофски парадокси настају

погрешним разумевањем израза

обичног језика

да би се докучило право

значење појединих

метафизичких израза, њих треба

вратити њиховом природном

контексту из кога су истргнуте –

није грешка него „зачаравање“

језика (Лудвиг Витгенштајн)

paradokset filozofike rrjedhin prej

shprehjeve te gabuara të mirëkuptimit

të gjuhës së zakonët

që të mund ti dihet rëndësia e

shprehjeve të posacshme metafizike,

atyre duhet ti kthejmë kontekstin e

tyre natyrorë prej të cilës janë nxjerrë-

nuk ështe gabim por „magji“ e gjuhës

(Ludvig Vintegshtajn)

28

превладавање позиције здравог разума сматра се условом било какве филозофије Сократ и Платон настоје да

сазнају принципе доброг делања и идеје ствари, док је мњење осуђено на привид

Беконова критика лажних представа (идола)

Хегел је филозофију као обрнути свет

Хајдегер „здрав разум разметљиво поставља захтев опипљиве користи и жустро устаје против знања о суштини бивствујућег

tejkalimi i i pozicionit të mendjes shëndoshë konsiderohet i kushtëzuar prej cfardo filozofije Sokrati dhe Platoni vazhdojn te

njohin parimet e veprimit te mirë te ideve dhe sendeve, deri sa mendimi është gjykuar ne parashikim

Kritika e Bekonit për përfaqsim të rremë (idolet)

Hegeli është në filozofi si një botë e kundërtë

Hajderi „mendja e shëndoshë cakton kërkesa për interesat e prekshme dhe ashpër ngritet kundër dijes për esencën e ekzistimit

29

„Филозофија као обрнути свет? Да ли је свет пре филозофије, свет укојем пре свега живимо и обитавамо, у којем смо трпно или делатноступили у везу са бивствујућим које нас окружује, исправан свет?Свет наше увек потврђене праксе општења са Стварима, светтеоријских искустава у позитивним наукама? Или је управообрнуто? Да ли је свет који је отворен у филозофији онај„истински“,а онај које се обично узима за истински је ли у стварилажан? Да ли је онда филозофија, наспрам преднаучног и научноггледања на свет, „исправнија“, да ли је боље сазнање бивствујућег?“

Еуген Финк

30

Природа здравог разума је у основи

реактивна: он се исцрпљује у нападу на оно

што му изгледа као претња, али претходно не

обелодањује властиту позицију

Здраворазумска уверења настају тако што се

одређена веровања одбацују – негативно

одређење: „То је противно здравом разуму.“

На основу здравог разума није могуће:

положити рачун о његовој двострукости

(скуп уверења и средство стицања тих

уверења)

па ни стећи властити идентитет (који се

показује као отпор према

општеприхваћеним уверењима)

Natyra e mendjes shëndoshë është në bazë

rekreative: ai rraskapitet në sulmet në ate cka i

duket si sulm, por paraprakisht mos të dëmtoj

pozicionin personal

Bindjet e mendjes shëndoshë vazdhojnë ashtu

sic janë që bundjet e përcaktuara i hudhin

poshtë- përcaktime negative: „ Ajo ështe

kundër mendjes shëndoshë.“

Në bazë të mëndjes shëndoshë nuk është e

mundur:

duhet ti japin rëdësi dyanshmërisë së saj

(grumbull i bindjeve dhe mjeti i arritjes të atyre

bindjeve)

rezistencë ndaj bindjeve të pergjithshme të

pranuara31

Уколико помислимо да филозофија

обезбеђује потпуније знање од знања

свакодневне праксе или знања природних

наука:

било због веће адекватности

предмету

било због његовог темељнијег

промишљања

ми ћемо, у ствари, о филозофији говорити

са становишта здравог разума

Филозофија почиње тамо где престаје

самоувереност здравог разума у властиту

надлежност за сва питања

Nësë mendojm qe filozofia siguron njohuri të

plotë prej dijeve të praktikës përdishme ose

të njohurive të shkencave natyrore:

ose nësë janë prej më shumë lëndëve

adekuate

ose nëse janë prej shqyrtimit të plotë

ne do të flasim për filozofinë me njerzit

mendje shëndhoshë

Filozofia fillon atje ku mbaron vetbesimi i

mendjes shëndoshë në kompetencat

personale për të gjitha pyetjet

32

меланхолично расположење,

које је условљено извесном

чежњом да се изађе из света

обичног живота (Аристотел)

чуђење, које чини да ми свет

доживљавамо као несигуран,

због чега се буди знатижеља

(кориснички однос:

присвајање, мењање,

произвођење и поништавање)

disponimi melankolik, qysh është

kushtëzuar me nevojen e permendur

që të dilet nga bota e thjesht

(Aristoteli)

befasitë, të cilat e bëjnë që ne botën

ta përjetojm si të pa sigurt, prej së

cilës zgjohet edhe kurreshtja

(mardhëniet përdoruesë:ozurpimi,

ndrrimi, prodhimi dhe asgjësimi)

33

Довођење у питање свега присног је почетак

филозофије као духовног покрета

(филозофирања)

Последица у виду извесне неспретности

филозофа

Пажња више није сапета уобичајеним

доживљавањем предмета и руковањем

њиме, већ је ослобођена за један изравнији

приступ његовој суштини

У ФИЛОЗОФИЈИ ОКРЕЋЕ СЕ ПАЖЊА ОД

ОВОГ ИЛИ ОНОГ БИВСТВУЈУЋЕГ (КОЈЕ ЈЕ

УВЕК ДРУГАЧИЈЕ И НОВО) КА

БИВСТВУЈУЋЕМ КАО ТАКВОМ, КА

ПОСТОЈАНОСТИ БИВСТВОВАЊА.

Sjellja në pyetje e gjithë asaj cka ështe intime

është fillim i filozofisë si një fillim shpirtëror

(filozofimi)

Pasojat në shikim të ngathësisë të caktuar të

filozofëve

Kujdesi nuk është më një përjetim i thjeshtë i

lëndës, por është i liruar për një qasje direkte e

esencës së saj

NË FILOZOFI SJELLET KRYTË PREJ KËSAJ

OSE OSE ASAJ QENIE (E CILA KA QËNË

GJITHËMONË E NDRYSHME DHE E RE)

DREJT QENIES SI E TILLË, DREJT EKZISTIMIT

TË QENURIT 34

35

Многи филозофски проблеми

изникли су из научног

интересовања за стварност

(материја, простор, време,

узрочност, бесконачност,

промена, разум, искуство)

Некада између филозофије и

науке није прављена значајна

разлика

Shumë probleme filozofike dalin

prej interesim shkencor për

realitetin( materia, hapsira,

koha, shkaku, pafundsia,

ndryshimet, kuptimi, përvoja)

Dikur në mes të filozofisë dhe

shkencës nuk ka pasur dallime të

mëdha

36

на много већој цени (изузев

неких разочарења

доказана знања

теорије изведене из чињеница

добијених посматрањем

објективна (без личних

ставова, укуса или игре

маште)

конкретни резултати добијени

комбиновањем искуственог

истраживања и математичких

техника

me një cmim shumë më të madh (tu

marr i marr parasysh edhe disa

deshpërime

dijet dëshmuara

teoritë e dalura prej fakteve te

arritura nga vështrimi

objektive ( pa qëndrime personale,

shije ose lojën e imagjinatës)

rezultatet konrete të arritura prej

kombinimit të pervojës hulumtimit

dhe teknikave matematikore

37

лоша врста науке, у којој ништа

није могуће доказати

заузимање одређеног става

субјективни однос према

проблемима (вредносни судови)

апстрактно мишљење

(спекулација)

услед полемичне природе

њених садржаја, резултати су

или неважни или недостижни

lloji keq i shkencës, në të cilën

asgjë nuk ështe e pamundur të

dëshmohet

të ndërrmirren qëndrime të

caktuara

raporti subjektik nda

problemeve ( gjykimi i vlerave)

mendimi abstrakt (spekulimi)

38

Филозофија као „краљица“ или

„мајка свих наука“

Дуго су се људи бавили умовањем о

свету не сврставајући своја

интересовања било у науку било у

филозофију

„наука“ (грч. episteme, лат. scientia) =

„знање“ или „разумевање“ (супротно

од пуког веровања или практичне

вештине)

„филозофија“ = „волети“ + „мудрост“

Од 17. века учвршћује се разлика

између „знања“ и „мудрости“

Filozofia si mbretëreshë ose si nënë e

te gjitha shkencave

Gjatë njerzit janë marr me botën dhe

nuk kanë realizuar interesat e veta

qoft për shkencën ose qoftë për

„shkenca“ (greqisht. episteme, lat. scientia)

= „dija“ ose „kuptimi“ (e kundërta e

besimit ose aftesive praktike)

„filozofia“ = „të duash“ + „menquri“

Prej shek 17 do të filloj të forcohet

dallimi në mes të „dijes“ dhe

„menqurisë“

39

не своди се на покушај разоткривања феномена вредности

располаже појмовним изворима (који су понекад суштинско оруђе наука)

интересује се за науку, али и за сам феномен сазнања (неколико филозофских дисциплина: филозофија науке или епистемологија

(темељи и претпоставке науке) „грански приступи“ различитим

наукама (филозофија психоанализе, филозофија математике)

методологија науке (критички приступа научним „чињеницама“, испитујући методе и моделе објашњења)

теорија сазнања, а која за свој предмет узима услове могућности сазнања и његове опште принципе, у које спадају ограничења, садржај, порекло, средства сазнања и томе слично

nuk tenton të zbuloj fenomenet e vlerave

disponon me terme burimore (të cilat nganjëhere jane armë e shkencës)

interesohet për shkencën,por edhe për vet fenomenin e njohurive (disa dicipilina filozofike: filozofia e shkencës ose epistemologjia

(baza e supozimit të shkencës) „qasjet sektoriale“ për shkencat e

ndryshme (psikoanlazia e filozofisë,filozofia e matematikës)

metodologjia e shkencës (qasja kritike per faktet shkencore, duke i marr në pyetje metodat dhe modelet e sqarimit)

teorija e njohurive, e cila për lëndë të veten merr kushtet e mundsive të mundësisë së njohjes dhe në përgjithësi për parimet e saja, në të cilat bien kufizimet,përmbajtja, prejardhja, mjetetpër njohjen dhe të ngjajshme

40

Наука (као систематизовано скупљање сазнања о природи) и филозофија (као покушај разоткривања принципа сазнања о природи)

одбацују „ставове“ (особене погледе, који нису потврђени искуством нити су прихваћени као универзално важећи)

настоје да саме себи пропишу правила којих ће се држати.

употреба поступака индукције и дедукције

употреба дефиниција и појмова који не потичу из искуства или мишљења (управо зарад разумевања искуства и мишљења) и проверавају их

трагају за истином

Shkenca (si grumbull i mbledhjes së dijes për natyrën)

largon „qëndrimet“ (shiqimet e personave, të cilat nuk janë të vërtetuara me përvojë e as nuk janë të pranuara si univerzalisht të vlefshme)

vazhdojn që vet ti shenonjn rregullat të cilave do ti përmbahen.

përdorimi i procedurës induktive dhe deduktive

përdorimi i definicioneve dhe termeve te cilat rrejedhin prej përvojes ose mendimeve (konkretisht për hirë të mirëkuptimit pervojes dhe mendimit) dhe hulumtojn

gjurmojnë të vërtetën

41

А) настоји да се бави искључиво чињеницама

и значењима

Б) у свом темељу је одређена као

квантитативно сазнање

В) познаје искључиво садашњост као

систематску повезаност свих теорија, које се

међусобно употпуњују

Г) стално напредује (истраживање открива

увек нове последице, које одмах бивају

уграђене у науку и преправљају је)

Д) полази од предмета и методе који су јој

наметнути споља

Ђ) објективна је и независна од онога ко

сазнаје

А) vazhdon të merret ekskluzivisht me faktet dhe

domethënjet

B) në domethënje është përcaktuar si njohuri

kuantitative

C) e njeh ekskluzivisht të sotmet si lidhje

sistematike e të gjitha teorive, të cilat mesveti

plotsohen

D) gjithë avancohen (hulumtimi zbulon

gjithemon pasojat e reja, të cilat menihere duken

si të ndërtuara në shkencë dhe e permirsojnë)

E) fillon prej lëndës dhe metodës të cilat u janë

imponuar nga jasht

F) objektive dhe të pavarura prej atij qe e kupton

42

А) проблематизује и сам појам чињенице,

као и питање вредности

Б) у свом темељу је одређена као

квалитативно сазнање

В) изискује повесно разумевање (везана за

време чији дух разоткрива)

Г) не може да напредује (нема задати

предмет нити задату методу, него је у

непрестаној потрази за предметом и у

напору да изгради методу: пропитује

властите темеље, утемељује и себе саму и

науке

Ђ) зависна је од индивидуе која

филозофира (стил којим бива изложена,

начин на који бива приказана)

А) problematizon edhe vet termin e faktit,si

pyetje e vlerave

B) në bazën e saj ështe caktuar si njohuri

kualitative

C) kërkon lidhje të nevojshme (lidhur me kohën

kur ështe zbuluar shpirti)

D) nuk mund të përparoj (nuk ka lëndë te dhënë

e as metodë të dhënë, por është në kërkim të pa

ndalur të lëndës dhe bënë rezistecë për dërtim të

metodës: e hulumton bazen e vet, thellon edhe

veten edhe vet shkencën

E) është e varur prej individit i cili filozofon ( stili i

cili është i shfaqur, mënyra se qysh është treguar)

B) kërkon mirëkuptim më të madh ( lidhur me

kohën të cilën shpirti e zbulon)

43

44

Антика и средњи век:

лепо је особина (савршеног)

природног света

Нови век:

лепо као производ човека

(Хегел: природно лепо)

лепота предмета и лепота

приступања предмету

Antika dhe shekulli i

mesëmк:

e mira është veti perfekte e

btës natyrale

Shekulli i ri:

e mira si prodhim i njeriut

(Hegeli: e mira natyrale)

e mira e sendeve dhe e mira e

qasjes të sendeve

45

физички предмети (уметничка дела)

њихови елементи (форма, садржај, тема, стил)

односи елемената (структура, симетрија, јединство)

психички ентитети (естетски доживљај, стваралачки акт)

човекове способности (машта, таленат, укус) и сл.

objektet fizike (veprat artistike)

elementet e tyre (forma,përmbajtja,tema, stili)

raportet e elementeve (struktura, simetria,bashkimi)

subjektet psiqike (përjetimi estetiј, akti krijues)

aftësitë njerzore (imagjinata, talenti,shija)dhe të ngjajshme..

46

Покушавајући да разуме суштину

уметничког дела, филозофија је

често трагала за оном истином до

које је стало њој самој, а не за

неком особеном истином

уметности

Услед немоћи да се понесе са

властитим проблемима,

филозофија је покушавала да

умањи нелагодност тражећи

властите одговоре на терену

уметности, али занемарајући при

томе проблеме саме уметности

Duke tentuar ta kuptoj esencën e

veprës artistike, filozofia shpesh here

ka gjurmuar për atë të vërtetë për te

cilën i ka interesuar vet asaj, e jo për një

të vërtetë personale të artit

Përshkak të pamundësisë që të merret

me problemet personale, filozofia ka

tentuar ta zvogloj sikletin duke kërkuar

përgjegjet personale në fushën e artit,

али por duke mos i përfill para kësaj

edhe problemet e vet aritit

47

Уметничко дело је тешко рационално

објаснити, јер:

оно је оригинално и непоновљиво

оно изазива живе и непосредне

доживљаје (а објашњење је

укрућивање и посредовање)

Питања

на који начин је уметник поступао у

обради материјала

какво је порекло уметности

каква је природа уметности

шта је задатак уметности

Veprat artistike është vështirë të sqarohen

racionalisht, sepse:

ajo është origjinale dhe e pa përsëritshme

ajo shkakton përjetim të gjalla dhe të pa

ndërmjetsueshme (kurse sqarimi

ndërmjetsues)

Pyetjet

në cfar mënyre artisti ka marr pjesë në

pëerpunimin e materialit

cfar është prejardhja e artit

cfar është natyra e artit

cila është detyra e artitt48

Подражавање природе (Аристотел) божанског стварања (Аквински)

симболизација моралног добра (Кант) посредовање неизрецивога (Гете, Шелинг) одражавање друштвене стварности (Блох, Адорно) произвођење-истине-у-дело бивствовања (Хајдегер) приказивање бивствовања (Гадамер)

Përkrahja

natyra (Aristoteli)

krijesat hyjnore (Akuini)

simbolizimi i së mirës

materialа (Kanti)

ndërmjetsimi i pa shprehur

(Gete, Sheling)

mbajta e realitetit shoqërorи

(Bloh, Adorno)

prodhimi i së vërtetës në

vepër të njerzimit ( hajdenger)

tregimi i ekzistimit të

njërzimit (Gadamer)

49

СЛИЧНОСТИ сврха је у себи самој духовни садржај (чулна форма) обавља основне функције

(расветљење егзистенције, сналажења у свету и трансцендирања)

РАЗЛИКЕ филозофија полази од чулнога, а

делује у медијуму ума, а уметност усвајајући духовно делује у медијуму чулности

у филозофији истина је производ строгости умне аргументације, а у уметности је чулне уверљивости

за филозофију је битна општоосттеорије,а за уметност општевредећа лепота у узорности дела

NGJAJSHMËRITË

qëllimi i mbrendshëm (vetëqëlllimi)

përmbajtja shpirtërore (forma ndëgjimore)

kryerja e funksioneve bazeë (ndriqimi i ekzistencës, gjindshmëeria në botë dhe kalimi)

DALLIMET

filozofia fillon prej të ndëgjuarit, kurse vepron në trurin e njeriut,kurse arti duke përvetsuar vepron shpirtërisht në të ndegjuarit

në filozofi e vërteta është prodhim i ashpërsisë të argumnetimit mendor,kurse në art të ndëgjuarit është me bindëse

për filozofinë është me rëndësi teorija e përgjithshme, kurse për artin në përgjithësi e vlefshme dhe shkak i veprës së mirë

50

51

Пошто економија проучава вишедимензионални предмет, она мора да познаје резултате (а онда и проблеме) различитих наука, природних и друштвених.

На пример, увек када економска теорија говори о:

рационалности

благостању или

друштвеним потребамаона призива филозофске тезе о делатности, психологији, друштву, сазнању, па и о самој науци

Пошто су то питања опште природе, она се често неоправдано доживљавају као:саморазумљива, већ разрешена или узалудна

Përshkak se ekonomia përmban një lëndë shumë dimenzionale, ajo duhet ti njoh rezultatet (mandej edhe problemet)të shkencave të ndryshme, natyrore dhe shoqërore.

Përshembull, gjithëmon kur teoria ekonomike flet për:

racionalizimin

mirëqeninen ose

problemet shoqërore ajo thërret tezat filozofike në veprim,

psikologjinë,shoqërinë, diturinë,edhe ate për vet shkencën

Përshkak se janë ato pyetje të natyres përgjithëshme, ato shpesh pa arsyetim përjetohen si:vet të kuptueshme, tashmë të zgjidhura ose të kota

52

Кључни термини економије су широки и подложни су веома разноликим тумачењима, па је сваки непосредан приступ –наиван

У разматрању економије, филозофија на себе преузима суштинска питања:

тумачења рационалности избора

процењивања учинка

разматрања институција и процеса значајних за економију

разраде онтологије економских феномена и

могућности њиховог сазнања

Terminet kyqe të ekonomisë jane të gjera dhe të pershtashme janë shume gjatë interpretimeve të ndryshme,dhe cdo qasje e pa ndërmjetsueshme ështe naiv

Në shqyrtimin e ekonomisë, filozofia në vete merr pyetjet esenciale:

interpretimi i zgjedhjes racionale

vlersimi i te bëmave

shqyrtimi i institucioneve dhe proceseve të rëndësishme për ekonominë

përpunimi ontologjik i fenomeneve ekonomikedhe

mundësitë e njohurive të tyre53

Могућности различитог теоријског приступа економији:

испитивање чињеничног стања прописивање одређених норми

(ради постизања другог стања)

Позитивизам лако је разликовати чињенице и

вредности избор оруђа за постизање

конкретних циљева економске политике (не разматра се сам начин избора циљева)

Mundësit e ndryshme të qasjes teorike në ekonomi:

hulumtimi i gjendjes faktike shkruarja e normave të caktuara

(për të arritur një gjendje tjetër)

Pozitivizmi është leëht të dallohen faktet

dhe vlerat përzgjedhjen e mjeteve për

arritjen e qëllimeve konkrete të politikës ekonomike (nuk shqyrtohet vet mënyra për zgjedhjen e mjeteve)

54

недовољно одређени циљеви економске политике морају се тумачити и уобличити

економска наука је људска делатност и прожета је вредностима (које нису увек очигледне и међусобно кохерентне)

велики део економије темељи се на нормативној теорији рационалности (што отвара многе алтернативе, нпр., раст богатства и ширење благостања или увећање слободе, права и једнакости)

људи имају различите погледе о томе шта је исправно и погрешно, а на формирање тих погледа утичу усвојена веровања и уобичајен начин понашања

у својим проценама људи се руководе властитим интересима, па се и у вези са економским питањима

eкономија није позитивна наука (слободна од нормативних претпоставки)

qëllime të pamjaftushme për arritjen e qëllimeve të caktuara të pekonomisë politike, duhet të interpretohen dhe formësohen

shkenca ekonomike është veprimtari njërzore dhe e mbushur me vlera ( të cilat nuk janë mes veti koherente)

një pjesë e madhe e ekonimisë bazohet në teorinë normative ( cka hap shumë alternativa,psh., rritja e pasurisë dhe rritja e mirëqenies ose rritja e lirisë, të drejtat dhe barazitë)

njerzit kanë shiqime të ndryshme për ate se cka ështe në rregull dhe cka është gabim, kurse në formimin e atyre pamjeve ndikojnë bindjet e adaptuara dhe mënyra e zakonshme e sjelljes

në vlersimet e tyre njerzit udhëhiqen prej interesave personale, edhe per pyetjet ekonomike

ekonomia nuk është shkencë pozitive (lirija prej parashkresave normative) 55

ова разлика се често занемарује од стране економиста

претпоставља се да људи поседују савршено знање о свим важним чиниоцима за обављање одређеног избора

не осећа се потреба за утврђивањем веровања људи, а управо субјективна и појединачна веровања често одређују наш избор

Разлози:

оправдања предузетих радњи

могу бити измењени

морају бити схватљиви

нису једини важни при одлучивању (нпр., несвесни мотиви)

Узроци:

објашњења која могу почивати на грешкама или незнању

ky lloj shpesh neglizhohet nga ana e ekonomistëve

supozohet që njerzit posedojn njohuri perfekte për te gjitha faktet e rëndësishme për kryerjen e detyrës caktuar

nuk vërehet nevoja për vërtetimin e bindjeve të njerzve,por konkretisht bindjet subjektive dhe individuale shpesh e caktojnë zgjedhjen tonë

Arsyet:

veprimeve të ndërrmara

mund të jenë të ndryshueshme

mund të jenë të kuptueshme

nuk janë të vetmit të vlefshëm para se të vendosjes (p.sh. motivet e pavedijshme)

Shkaqet:

sqarimet të cilat mund të fillojn prejgabimeve ose mosdijes 56

Иако је друштвена наука, економија личи на природне науке:

подлеже аксиоматизацији

обилује теоремама

доводи у питање грубе апстракције и генерализације (иако није у стању да у потпуности избегне извесна поједностављења)

настојање да се проучавају појаве као да припадају једном одељеном домену стварности (уз изостављање других чинилаца)

Економетрија:

настоји да утврди утицај провизорних чинилаца у статистичким подацима

обезбеђује алтернативе у креирању економске политике

Edhe pse është shkencë shoqërore, ekonomia ngjanë me shkencat natyrore:

I nënshotrohet aksimatizimit

Disponon me teorema

Sjell në pytje apstrakcionet e përarfërta dhe i gjeneralizon ( edhe pse nuk është në gjendje që plotësisht ti shmangen thjeshtëyime të caktuara)

Përpjekjet për të studjuar fenomenet sikur i qe i takojnë një lëmie të caktuar në realitet (duke lënë jashtë faktorët tjerë)

Ekonometria:

përpjëket ta vërtetoj ndikimin настоји да утврди утицајfaktorët në të dhënat statistikore

sigorn alternativa në krijimin e politikës ekonomike

57

У настојању да открије начине на који људи обављају одређене изборе, економија полази од одређеног разумевања рационалности

Било да је реч о индивидуалним изборима или о друштвеним преференцијама, увек се они у великој мери мога рационално образложити

Пошто је појам „рационалности“ један средишњи филозофски појам , економска проучавања често прелазе границу између економије и филозофије, па настаје нова дисциплина – филозофија економије

Në përpjekjet për të zbuluar mënyrat me të cilën njerzit kryejnë zgjedhjet e caktuara, ekonomia niset prej mirëkuptimit të caktuar racional

Edhe nëse eshtë fjala për zgjidhjet individuale ose për preferencat shoqërore, gjithëmon ato janë në masë të madhe dhe mundet në mënyrë racionale të arsyetohen

Që nga ideja „racionalizëm“ një term i mesëm filozofik , studimet ekonomike shpesh kalojn kufirin në mes të ekonomisë dhe filozofisë, dhe rrjedh d iciplina e re – filozofia e ekonomisë

58

Сви економисти су склони давању савета у вези са мерама неке економске политике, што значи да се не придржавају строго горње разлике

Економисти посматрају учинак углавном у вези с појмом „благостања“, док питања о једнакости, слободи или праведности препуштају другим научним дисциплинама, што значи да се не баве битним проблемима своје области

Осим тога, постоји више теорија благостања, али је данас владајућа она која благостање разумева као задовољење преференција (а не, рецимо, као адовољство или срећу)

Очигледно, барем овде позитивна економија исклизава у нормативну.

Të gjithë ekonomistët janë të prirur për të dhënë këshilla në lidhje me masat e politikës ekoniomike, cka do të thot që i bashkohen dallimit të lart përmendur

Ekonimistët e vështrojnëе efektin kryesisht në lidhje me termin „Mirëqenie“,ku pyetjet për barazinë, lirinë dhe drejtësinë ja lojnë të tjerëve në disciplinat tjera shkencore, cka do të thot se merren me probleme të rëndësishme të fushës së tyre

Përvec tyre, ekziston edhe teoria e mirëqenies, por, sot është dominuese ajo e cila mirëqenien e kupton si kënaqësi e preferencave ( e jo përshembull, si kënaqësi ose si fat)

Është e qartë, që të paktën këtu ekonomia pozitive rrëshqet në normativë

59

60

За владајуће техничко мишљење, филозофска мисао је неплодна, јер филозофија настоји да захвати суштину технике, а не да допринесе ефикасности процедура

Техничка рационалност:

нешто може бити функционално чак и када је његова суштина непозната

Критичка рационалност:

настоји да испита смисао, домет и последице такве делотворности

Për mendimet teknike dominuese, kuptimi filozofik ështe i pa frytshëm, sepse filozofia ekziston da kapë esencën e teknikës, e jo ti kontriboj efikasitetit procedural

Racionaliteti teknik:dicka mund të jetë funksionale edhe atehere kur esenca e saj është e panjohur

Racionaliteti kritik:fillojn të marr në pyetje kuptimin, qasjen dhe pasojat efektivitetit

61

Важност промишљања суштине технике произилази из проблематичног начина на који производи технике и процедуре техничког мишљења улазе у нашу свакодневицу

Та питања нас збуњују више него конкретни проблеми у вези са техником

Техника нас окружује све више, а чак и продире и у нас саме преко:

имплантата

техничких образаца мишљења

Rëndësia e të menduarit të esencës teknikës rrjeth prej mënyrës problematikeku prodhimet teknike dhe procedura e të menduarit teknik hynë në përditshmërinë tonë

Ato pyetje neve na shqetësijnë me shmuë se problemet konkrete në lidhje me teknikën

Teknika po na rrethon ditë e më tepër, na prek neve edhe npërmes:

implantet

formularet teknike të menduarit

62

Техника је престала да буде искључиво средство измене света и почела је у битном смислу да утиче на човеков свет

Технологија је резултат системског повезивања техничког мишљења и развоја технике

Настала као средство за преобликовање природе, техника је с временом у све знатнијој мери мењала самог човека

Данас је немогуће повући јасну границу између технике и живота

Teknika ka mbaruar të jetë mjet ekskluzivisht i ndryshimit të botës dhe ka filluar në kuptim të rëndësishëm të ndikoj në botën e njeriut

Teknologjija është rezultat i lidhjes sistematike të mendimit teknik dhe zhvillimit të teknikës

Ka filluar si mjet për formësimin e natyrës, teknika me kalimin e kohës ditë e më shumë e ka ndryshuar edhe vet njeriun

Sot është e pamundur të tërhiqet një kufizim i qartë në mes të teknikës dhe jetës

63

човеков производ који је настао са сврхом овладавања природом, постао је толико сложен да је почео да измиче контроли

треба избећи две крајности: разумевања стварности

искључиво с обзиром на њен технички аспект

занемаривања суштинских елемената техничке стварности

Не само да је техника с временом постала део културе, него је читава култура на одређен начин подлегла техници („техно-култура“)

prodhimi i njeriut i cili rrjedh me qëllim të mbizotërimit të natyrës, është bërë aq i lidhur që ka filluar të dal jasht kontrollit

duhet ti iket dy fundeve: kuptimi i realitetit ekskluzivisht

duke marr paraysh aspketin e teknik të saj

neglizhimi i elementeve esenciale të realitetit teknik

Jo vetëm teknika që teknika me kalimin e kohës është bërë pjesë e kulturës, por edhe edhe krejt kultura në një mënyrë të caktuar ju ka nënshtruar teknikës („kulturo-teknika“)

64

Непримерени ставови према техници потичу од утицаја који врши научно-технолошки развој, који је брзину, иновацију и ефикасност прописао читавој култури као модел

Критички задатак филозофије према техници је тим тежи што данашњи свет у огромној мери под утицајем њеног развоја

Човек се нашао пред тешкоћом да схвати оно што је сам произвео, а што је, у међувремену, преобликовалои њега самог

Qëndrimet e pa shembulta ndaj teknikës rrejdhin prej ndikimit i cili kryen zhvillimin teknologjik pamor, i cili shpejtësinë,inovacionin dhe efikasitetin ja ka shkruar gjithë kulturës si model

Detyra kritike e filozofisë ndaj teknikës me të rëndon cka bota e sotit në masë të madhe nën ndikimin e zhvillimit të

Njeriu ështe gjindur pranë vështërsisë ta kuptoj atë cka vet e ka nxjerr, e cka ndërkohë,e ka tejkaluar edhe atë vet

65

Превасходни задатак

филозофије јесте да ради на

утемељењу човековог

слободног односа према

техници, који треба да омогући

њену употребу, али и напуштање

те употребе

Питање о смислу технике мора

се држати отвореним

Detyra kryesore e filozofisë

ështe të punohet në atë drejtim

të punohet në atë drejtim ti

thelloj raportet e lira njerzore

ndaj teknikës, i cili duhet da

mundsoj përdorimin e saj, por

edhe lirimin e kësaj nevoje

Pyetja në kuptim të teknikës

duhet të mbahet e hapur

66