Filostratos - Ta Eis Ton Apollonio Tyanea 1

13

Οι πληροφορίες που έχουμε για τον Φιλόστρατο προ

έρχονται κυρίως από το λήμμα στο λεξικό της Σούδας".

, . Α . 1 ' ' ~ . . _ > ΐ>' Λ '„„.

ΦΙΛΟΣΤΡΑΤΟΣ

νώς τον δεύτερον Φιλοστράτον. Έγραψεν Εικόνας, Πανα-

θηναίκόν, Τρωϊκόν, Παράφρασιν της Όμηρον Άσπίδος,

μελετάς ε . Τινές δέ και τονς Σοφιστών Βίους έπ' αντόν

άναφε'ρονσιν».

Από το κείμενο τούτο γίνεται κατανοητό πόση σύγχυση

επικρατεί γύρω από το όνομα Φιλόστρατος και πόσο με

γάλη είναι η δυσκολία να βρεθεί ο πραγματικός συγγραφέ

ας καθενός από τα έργα που αποδίδονται σε Φιλόστρατο.

Το όνομα Φιλόστρατος λοιπόν φέρουν στην ιστορία της

Ελληνικής λογοτεχνίας τέσσερις σοφιστές (ρητοροδιδά-

σκαλοι), καταγόμενοι από τη Λήμνο.

Ο πρώτος είναι ο γιος του Βήρου (ή Ουήρου), που έζησε

τον 2ο αι. μ.Χ. Αυτός, σύμφωνα με τη Σονδα, έγραψε

λόγους πανηγυρικούς και ελευσινιακούς αλλά και πολλά

δράματα, στα οποία συμπεριλαμβάνονται σαράντα τρεις

τραγωδίες και δεκατέσσερις κωμωδίες. Εικάζεται ότι και

ο αποδιδόμενος στον Λουκιανό διάλογος Νέρων είναι στην

πραγματικότητα έργο αυτού του Φιλοστράτου.

Ο δεύτερος Φιλόστρατος είναι γιος του πρώτου και ο

επιφανέστερος των Φιλοστράτων. Η Σονδα τον αποκαλεί

Φλάβιο Φιλόστρατο, ενώ ο Ευσέβιος Αθηναίο. Τον ίδιο

τίτλο, «Αθηναίος», αποδιδόμενο στον Φιλόστρατο, διασώ

ζει και μια επιγραφή από την Ολυμπία.

Ελάχιστες πληροφορίες έχουμε για τη ζωή του. Γεννή

θηκε ανάμεσα στα 160 και 170 και πρέπει να μεγάλωσε στη

Λήμνο. Ο ίδιος δεν παραδίδει συγκεκριμένες πληροφορίες

για τη σταδιοδρομία του, αλλά στους Βίονς σοφιστών (όπου γίνεται αναδρομή στη σοφιστική, αρχίζοντας από

τους ιδρυτές της αρχαίας σοφιστικής και φτάνοντας μέχρι

την εποχή του συγγραφέα) δίνει τις βιογραφίες τριών του

λάχιστον από τους ρητοροδιδασκάλους του, του Πρόκλου

από τη Ναύκρατη, του Αντίπατρου από την Ιεράπολη,

παιδαγωγού του Γέτα και του Καρακάλλα, και του Δαμια-

14


νου από την Έφεσο. Και οι τρεις υπήρξαν μαθητές του

Αδριανού από την Τύρο, καθώς και αγαπημένοι μαθητές

του σπουδαίου Ηρώδη του Αττικού. Ο Πρόκλος είναι

βέβαιο πως δίδαξε στην Αθήνα και το πιθανότερο είναι

ότι εκεί τον άκουσε και ο Φιλόστρατος. Η Σοΰδα υπαι

νίσσεται πως ο Φιλόστρατος άσκησε τη σοφιστική στην

Αθήνα και τη Ρώμη, όπου ήρθε όταν βασίλευε ο Σεπτί-

μιος Σεβήρος (222-235). Ίσως ήταν ο δάσκαλος του, ο

Σύριος Αντίπατρος, αυτός που τον εισήγαγε στην αυλή

της φιλόδοξης γυναίκας του Σεπτίμιου, Ιουλίας Δόμνας,

που και αυτή καταγόταν από τη Συρία. Ωστόσο τούτο

θεωρείται πια απλή εικασία. Ο βιογράφος υποστηρίζει

ότι ανήκε σε ένα κύκλο της αυτοκράτειρας, όπου ήταν

μέλος και ο συνάδελφος του σοφιστής Φιλίσκος. Η 73η

Επιστολή του Φιλοστράτου δίνει μια ιδέα για τον χαρακτή

ρα αυτού του κύκλου.

Η Ιουλία Δόμνα ήταν αυτή που εμπιστεύτηκε στον

Φιλόστρατο τη συγγραφή της βιογραφίας του Απολλώ

νιου του Τυανέα, η οποία κατά συνέπεια πρέπει να άρχισε

πριν από την αυτοκτονία της το 217. Το ενδιαφέρον εκ

μέρους της αυτοκρατορικής οικογένειας για τον Απολλώ

νιο ανάγεται καιρό πριν: Ο Σεπτίμιος Σεβήρος είχε πα

λαιότερα επισκεφτεί τα Τύανα, τον γενέθλιο τόπο του

σοφού (βλ. Δίων Κάσσιος, LXXXVI, χ ν , 4). Δεν μπορού

με να είμαστε βέβαιοι τι ακριβώς στοιχεία έδωσε η αυτο

κράτειρα στον Φιλόστρατο για το έργο του. Ούτε είμαστε

σίγουροι πια ακριβώς ήταν η θέση του Φιλοστράτου στην

αυτοκρατορική αυλή. Πάντως είναι βέβαιο ότι δεν συμπε

ριλαμβάνεται ανάμεσα στους γνωστούς αυτοκρατορικούς

γραμματείς (ab epistulis). Ωστόσο ο Φιλόστρατος δεν είχε

ιδιαίτερη ανάγκη από τέτοια αξιώματα. Είχε τις ικανότη

τες του, την Ελληνική καταγωγή και παιδεία του και την

οικογενειακή περιουσία, που του πρόσφεραν ό,τι χρειαζό-

15


ταν. Εξάλου, η παρουσία του στην αυτοκρατορική αυλή του

εξασφάλισε και κάποια ταξίδια: Είναι πιθανό να συνόδευσε

τον Σεβήρο και τους γιους του στην εκστρατεία στη Βρε

τανία το 208 μ.Χ.' ο ίδιος υποστηρίζει πως είδε τον Δυτικό

Ωκεανό με τα ίδια του τα μάτια και ότι είχε επισκεφτεί το

μεγαλύτερο μέρος του τότε γνωστού κόσμου (Βίος

Απολλώνιου, Ε, ii και Θ, xxxi).

Κάποιοι μελετητές υποστηρίζουν ότι ο Φιλόστρατος

είχε κάποια σχέση με την υποταγή της Λήμνου στην Α

θήνα, σχέση που τοποθετούν σε μεταγενέστερη περίοδο.

Ωστόσο, επιγραφή αναφέρει κάποιον Φλάβιο Φιλόστρατο

ως στρατηγό των οπλιτών κάποια χρονική στιγμή κατά τη

διάρκεια της βασιλείας του ίδιου του Σεβήρου. Είναι πολύ

πιθανό να πρόκειται για τον βιογράφο Φιλόστρατο και

αυτή η σημαντική διοικητική θέση ίσως είχε σχέση με

του δεσμούς του συγγραφέα με την αυλή. Άλλωστε το

συγκεκριμένο τούτο αξίωμα δεν ήταν καθόλου ευκαταφρό

νητο, αφού εκείνη την εποχή ήταν μόνο δεύτερο σε τιμή

μετά από εκείνου του ίδιου του επώνυμου άρχοντα- ως εκ

τούτου, μπορεί πολυ καλά να ήταν επιθυμητό σε κάποιον

Αθηναίο διανοούμενο της εποχής. Απαιτούσε ευημερία και

πολλές δαπάνες, διότι συνεπαγόταν την εποπτεία των προ

μηθειών σιταριού, των αγορών και του στόλου, ανάμεσα σε

άλλα ποικίλα πολιτικά και θρησκευτικά καθήκοντα. Ο

Φιλόστρατος, με το ιδιαίτερο ενδιαφέρον του για ευεργε

σία προς το κράτος, την αρχαϊστική νοοτροπία του και τη

θρησκευτική αρχαιοφιλία του, θα ταίριαζε σε μια τέτοια

θέση. Τούτη συμβόλιζε τη συνέχεια του αρχαίου αξιώμα

τος (για παράδειγμα προϋπόθετε ανάμειξη με την αποκα

τάσταση αρχαίων οικοδομημάτων).

Από την άλλη, οι καιροί είχαν γίνει επισφαλείς. Υπό την

εξουσία του Καρακάλλα, ο δάσκαλος του Αντίπατρος έχα

σε την εύνοια που απολάμβανε, κάτι που ίσως ανέκοψε

16


περαιτέρω φιλοδοξίες του Φιλοστράτου. Εν τούτοις φαίνε

ται πως δεν έπαψε να ανήκει στους ευνοούμενους του αυ

τοκράτορα: Όταν ο Αντίπατρος επέκρινε σφοδρά τον Κα-

ρακάλλα για τον φόνο του αδελφού του Γέτα το 212, ο

Φιλόστρατος διακριτικά παρατηρεί ότι τέτοια φανερή επί

θεση θα εξόργιζε ακόμα κι έναν απλό πολίτη. Από την

άλλη ο Φιλόστρατος φέρεται ως συγγραφέας επιγραμμα

τικής επιστολής (Επιστολή 72) σε κάποιον Αντωνίνο

— πιθανότατα τον Καρακάλλα —, όπου τον κατηγορεί

πως ζει σε σπίτι που ο ίδιος έχει λεηλατήσει (υπαινίσσε

ται τη δολοφονία του Γέτα). Ίσως δεν την έστειλε ποτέ ή

ίσως την έγραψε μετά τον θάνατο του αυτοκράτορα ως

άσκηση. Πάντως αξίζει να σημειωθεί πως ο ίδιος καταδί

καζε τον σοφιστή Αιλιανό που επέκρινε επόμενο αυτοκρά

τορα μετά τον θάνατο του. Η συνέπεια δεν θεωρήθηκε ποτέ

απαραίτητο προσόν ενός σοφιστή.

Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Καρακάλλα πρέπει

να άσκησε το επάγγελμα του σοφιστή και ο Φιλόστρατος ο

Νεώτερος (ή Λήμνιος,) και ήταν αυτός ή ο προηγούμενος

που έγραψε τον Ήρωίκόν, ένα διάλογο για τους ήρωες του

τόπου ανάμεσα σε έναν αμπελουργό της Θρακικής χερσο

νήσου κι έναν ταξιδιώτη από τη Φοινίκη.

'Τστερα από τη δολοφονία του Καρακάλλα και την

αυτοκτονία της Ιουλίας το 217, η δυναστεία των Σεβήρων

δεν ανέκτησε ποτέ την ισχύ και τη σταθερότητα της. Παρ'

όλα αυτά ο βιογράφος του Απολλώνιου και πάλι δεν πρέπει

να έπεσε σε δυσμένεια.

Υπάρχει κάποια μαρτυρία για πιθανή παραμονή του

στην Τύρο (βλ. Φώτιος, Βιβλιοθήκη, cod. 44) και μια πιο

θετική ένδειξη για σταδιοδρομία του στην Αθήνα ως σο

φιστής. Το όνομα του ως δάσκαλος στην Αθήνα συνδέεται

με εκείνο του ρήτορα Ασπάσιου από τα Γάδαρα, τον οποίο

αναφέρει και ο ίδιος ο Φιλόστρατος στο τέλος των Βίων ως

17


στενό του φίλο, μαζί με τον Λήμνιο Φιλόστρατο και τον

Νικαγόρα τον Αθηναίο.

Με κάποια επιφύλαξη αποδίδεται σε αυτόν και ο

Γυμναστικός, χρήσιμος για τις πληροφορίες που παρέχει

σχετικά με τους αγώνες, τα είδη των αθλημάτων και τις

μεθόδους προπόνησης. Ωστόσο, το πιο αξιαγάπητο έργο

του είναι οι Εικόνες, όπου ο συγγραφέας περιγράφει κά

ποια ζωγραφική συλλογή στη Νεάπολη. Ο πεζός λόγος του

Φιλοστράτου, επηρεασμένος βαθύτατα από την αττικιστι-

κή καθαρολογία, διατηρεί ωστόσο ελευθερία και χάρη.

Το τέλος του Φιλοστράτου τοποθετείται, σύμφωνα με

τη Σούδα, στην εποχή του Φιλίππου του Άραβα (244-249).

Ο τρίτος Φιλόστρατος γεννήθηκε στα 190/1 και απέκτη

σε μεγάλη φήμη ως ρήτορας. Είναι γνωστός ως Φιλόστρα

τος ο Λήμνιος και υπήρξε, σύμφωνα με τη Σούδα, μικρα-

νεψιός του προηγούμενου Φιλοστράτου. Σε αυτόν μπορεί

να αποδοθεί με βεβαιότητα μόνο το μήνυμα στον Ασπάσιο από τη Ραβέννα, αυτοκρατορικό γραμματέα και κάτοχο

της έδρας της ρητορικής στη Ρώμη.

Τέλος, ο τέταρτος Φιλόστρατος άκμασε κατά τον 4ο αι.

και έγραψε και αυτός Εικόνες, στις οποίες αντιγράφει τον

παππού του.

Ιδιαίτερα δύσκολη είναι η κρίση της Συλλογής επιστολών, που παραδίνεται σε τρεις παραλλαγές και περιέχει

ερωτικά παιχνίδια και γράμματα προς διάφορους παραλή

πτες. Μεγαλύτερη αξία για την ιστορία των Ελληνικών

γραμμάτων έχει η 73η Επιστολή, που απευθύνεται στην

αυτοκράτειρα Ιουλία, όπως ειπώθηκε παραπάνω, και πε

ριέχει σημαντικές πληροφορίες για τον πρόγονο των σοφι

στών Γοργία. Προσαρτημένες στις Επιστολές είναι και

δύο Διαλέξεις.

18

ΤΑ ΕΣ ΤΟΝ ΤΥΑΝΕΑ ΑΠΟΛΛΩΝΙΟΝ

Α'

30

ΤΑ ΕΣ ΤΟΝ ΤΥΑΝΕΑ ΑΠΟΛΛΩΝΙΟΝ

ΒΙΒΛΙΟ Α'

I. Όσοι επαινούν τον Σάμιο Πυθαγόρα λένε γι ' αυτόν

ότι δεν ήταν ακόμη Ίωνας, όταν γεννήθηκε κάποτε στην

Τροία ως Εύφορβος1. Πέθανε και αναβίωσε, αλλά το ότι

είχε πεθάνει, επιβεβαιώνεται και από τον Όμηρο. Ποτέ

δεν φορούσε ρούχα από δέρμα σκοτωμένων ζώων και επί

σης απέφευγε να τρώει και να θυσιάζει ζώα για να διατη

ρείται αγνός. Δεν ήθελε να βάφονται οι βωμοί με αίμα και

προτιμούσε τις μελόπιτες, το λιβάνι και τους ύμνους. Τέ

τοιες προσφορές συνήθιζε να κάνει στους θεούς εκείνος ο

άνδρας γιατί γνώριζε πως τις προτιμούσαν οι θεοί από τις

εκατόμβες και τα μαχαίρια μέσα σε πανέρια2. Συναναστρε

φόταν με τους θεούς και μάθαινε από αυτούς ποιες ανθρώ

πινες ενέργειες τους ευχαριστούν και ποιες απεχθάνονται.

Από τους θεούς διδάχτηκε και τα σχετικά με τη φύση. Οι

άλλοι είχαν διάφορες γνώμες για τον θεό και αντίθετες

μεταξύ τους. Σ' αυτόν είχε φανερωθεί ο Απόλλων και είπε

ποιος ήταν. Κι άλλοι θεοί είχαν φανερωθεί χωρίς να πουν

ποιοι είναι, όπως η Αθηνά, οι Μούσες και άλλοι, των

οποίων τις μορφές και τα ονόματα αγνοούν οι άνθρωποι.

Ό,τι έλεγε ο Πυθαγόρας οι συνομιλητές του το θεωρούσαν

νόμο και τον τιμούσαν ως απεσταλμένο του Δία. Κρατού

σαν κλειστό το στόμα τους σχετικά με το θείο, διότι

άκουγαν πολλά θεϊκά και απόρρητα που ήταν δύσκολο να

31


32

ΤΑ ΕΣ ΤΟΝ ΤΥΑΝΕΑ ΑΠΟΛΛΩΝΙΟΝ Α'

μην τα πουν αν δεν μάθαιναν πρώτα ότι και η σιωπή είναι

λόγος. Λένε ότι και ο Ακραγαντίνος Εμπεδοκλής αυτη τη

σοφία ακολούθησε. Γιατί το

«χαίρετε, δεν είμαι πια για σας θνητός αλλά αθάνατος θεός3»

και το

((κάποτε υπήρξα κοπέλα και νέος4»,

όπως επίσης και η προσφορά στην Ολυμπία μιας πίτας με

σχήμα βοδιού5, που λέγεται πως είχε φτιάξει, αποδει

κνύουν πως συμφωνούσε με τον Πυθαγόρα. Λένε κι άλλα

πολλά γι ' αυτούς που ακολούθησαν τον φιλοσοφικό τρόπο

του Πυθαγόρα με τα οποία δεν χρειάζεται να ασχοληθώ

τώρα, γιατί βιάζομαι να ολοκληρώσω την ιστορία μου.

II. Ο Απολλώνιος είχε απόψεις ανάλογες με αυτούς και

πλησίασε τη φιλοσοφία με τρόπο θεϊκότερο απ' ό,τι ο

Πυθαγόρας, αποδείχτηκε ανώτερος από τους τυράννους

και έζησε σε μια εποχή ούτε πολύ παλιά ούτε πολύ πρό

σφατη. Οι άνθρωποι ωστόσο δεν τον γνωρίζουν ακόμη από

την αληθινή σοφία του που την άσκησε με ορθότητα και

τρόπο φιλοσοφικό. Άλλοι τον επαινούν γι ' αυτό, άλλοι για

κείνο. Αλλοι, εξαιτίας της συναναστροφής του με τους

Βαβυλώνιους μάγους, τους Ινδούς Βραχμάνες και τους

Γυμνούς Αιγυπτίους, τον θεωρούν μάγο και τον διαβάλ-

λουν κατηγορώντας τον πως έγινε σοφός με δόλο. Εν τού

τοις, ο Εμπεδοκλής, ο Πυθαγόρας ο ίδιος και ο Δημόκριτος,

αν και συναναστράφηκαν με μάγους6 και είπαν πολλά υ

περφυσικά, δεν θεωρήθηκαν μάγοι. Και ο Πλάτων, που

πήγε στην Αίγυπτο 7 και ανέμειξε τις θεωρίες των εκεί

προφητών και ιερέων με τις δικές του, σαν τον ζωγράφο

που προσθέτει χρώματα στα σκιαγραφήματά του8, δεν θε

ωρήθηκε μάγος, αν και φθονήθηκε πολύ απ' τους ανθρώ

πους για τη σοφία του. Δεν μπορεί να κατηγορεί κανείς τον

Απολλώνιο επειδή προαισθάνθηκε και προέβλεψε πολλά,

33


34


διότι, τότε θα έπρεπε να κατηγορηθεί και ο Σωκράτης για

όσα γνώριζε εκ των προτέρων με τη βοήθεια του δαιμονίου

του και ο Αναξαγόρας για όσα προέβλεπε. Ποιος δεν γνω

ρίζει ότι ο Αναξαγόρας πήγε στην Ολυμπία σε εποχή με

γάλης ανομβρίας και μπαίνοντας στο στάδιο καλυμμένος με

προβιά προέβλεψε βροχή, είπε πως θα γκρεμιστεί ένα σπίτι

και δεν διαψεύστηκε, ότι η μέρα θα γινόταν νύχτα και ότι

κοντά στους Αιγός ποταμούς θα πέσουν πέτρες από τον

ουρανό9; Δεν επαληθεύτηκαν οι προφητείες του; Ενώ αυτά

τα θεωρούν ως δείγματα της σοφίας του Αναξαγόρα, από

τον Απολλώνιο προσπαθούν να αφαιρέσουν την ικανότητα

πρόβλεψης με τη βοήθεια της σοφίας και λένε πως προέβλε

πε με τη βοήθεια κάποιας μαγικής τέχνης. Νομίζω πως δεν

πρέπει να αδιαφορούμε για την άγνοια των πολλών, αλλά να

κάνουμε γνωστή την εποχή κατά την οποία ο άνδρας αυτός

είπε ή έπραξε κάτι, και τους φιλοσοφικούς τρόπους που τον

έκαναν να θεωρείται δαιμόνιος και θεϊκός. Μερικά από τα

στοιχεία μου συγκεντρώθηκαν από τις πόλεις που τον αγά

πησαν, άλλα από ιερά στα οποία επανέφερε τους παραμε

λημένους πια θεσμούς, άλλα απ' όσα είπαν άλλοι γι ' αυτόν

και μερικά από επιστολές που εκείνος έστειλε σε βασιλείς,

σοφιστές, φιλοσόφους, στους Ηλείους, στους Δελφούς,

στους Ινδούς, στους Αιγυπτίους, σχετικές με τους θεούς,

τους θεσμούς, τα ήθη και τους νόμους, όπου διόρθωνε οτι

δήποτε ήταν εσφαλμένο. Τα πιο ακριβή στοιχεία τα συγκέ

ντρωσα έτσι:

III. Τπήρξε ένας άνδρας, ο Δάμις, που δεν ήταν άσοφος

και κατοικούσε κάποτε στην αρχαία Νίνο10. Αυτός υπήρξε

μαθητής του Απολλώνιου και έγραψε σχετικά με τις πε

ριοδείες του, στις οποίες λέει πως τον συνόδευσε κι ο ίδιος,

και επίσης σχετικά με τις γνώμες, τις ομιλίες και τις

προβλέψεις του. Κάποιος συγγενής του Δάμι, αυτά τα

35


36


βιβλία του, που ήταν ακόμη άγνωστα, έκανε γνωστά στην

αυτοκράτειρα Ιουλία". Σε εκείνης τον κύκλο έτυχε να

ανήκω —επαινούσε και ασπαζόταν όλους τους ρητορικούς

λόγους— και γι ' αυτό με διέταξε να αντιγράψω αυτές τις

διατριβές και να δώσω ύφος λογοτεχνικό, γιατί ο καταγό

μενος από τη Νίνο τις έγραψε με σαφήνεια, αλλά χωρίς

δεξιοτεχνία. Βρήκα κατά τύχη και κάποιο βιβλίο του Μά

ξιμου του Αιγιέως, που περιλάμβανε όσα έκανε ο Απολλώ

νιος στις Αιγές, και επίσης τη διαθήκη του Απολλώνιου,

απ' όπου μπορούμε να διαπιστώσουμε πως είχε κάτι το

θεϊκό που τον ώθησε στη φιλοσοφία. Δεν πρέπει να δίνουμε

μεγάλη προσοχή στα τέσσερα βιβλία που έγραψε ο Μοιρα-

γένης1 2 για τον Απολλώνιο γιατί αγνοούσε πολλά σχετικά

μ' αυτόν. Έχω πει λοιπόν πώς συγκέντρωσα τα διάσπαρτα

τούτα στοιχεία και φρόντισα για τη σύνθεση τους. Η

ιστορία ας είναι απόδοση τιμής προς τον άνδρα για τον

οποίο γράφτηκε και μακάρι να ωφελήσει τους φιλομαθείς

διότι πραγματικά θα μάθουν πράγματα που ως τώρα αγνο

ούσαν.

IV. Πατρίδα του Απολλώνιου ήταν τα Τύανα, Ελληνική

πόλη της Καππαδοκίας. Ο πατέρας του είχε το ίδιο όνομα

και καταγόταν από αρχαία γενιά που οι ρίζες της έφταναν

ως τους οικιστές. Ήταν ο πλουσιότερος από τους συμπο

λίτες του, αν και όλο το έθνος είναι πλούσιο. Όταν η

μητέρα του Απολλώνιου επρόκειτο να τον γεννήσει, παρου

σιάστηκε μπροστά της το φάντασμα του Αιγυπτίου δαίμο

να Πρωτέα, για τον οποίο ο Όμηρος λέει πως άλλαζε

μορφές13. Χωρίς να φοβηθεί, ρώτησε τι θα γεννήσει και

εκείνος απάντησε «εμένα». «Ποιος είσαι συ;» ρώτησε. «Ο

Πρωτέας, ο Αιγύπτιος θεός», απάντησε. Δεν χρειάζεται να

εξηγήσω ποιος ήταν στη σοφία ο Πρωτέας σε όσους έχουν

διαβάσει τους ποιητές. Είχε διάφορες μορφές, που άλλαζαν

37


38


συνέχεια, δεν ήταν δυνατόν να συλληφθεί και, όπως φαίνε

ται, γνώριζε και προέβλεπε τα πάντα. Πρέπει να έχουμε

στον νου μας τον Πρωτέα, διότι στη διάρκεια της ιστορίας

θ' αποδειχτεί ότι ο Απολλώνιος είχε την ικανότητα της

πρόγνωσης περισσότερο από τον Πρωτέα και ξέφυγε από

πολλούς κινδύνους και δυσκολίες με μεγαλύτερη ευκολία σε

περιπτώσεις που τον είχαν περιβάλει ασφυκτικά.

V. Λένε πως γεννήθηκε σε λιβάδι, κοντά στο μέρος όπου

υπάρχει τώρα το ιερό του. Δεν πρέπει να αγνοούμε με ποιον

τρόπο γεννήθηκε. Όταν έφτασε η μητέρα του στην ώρα του

τοκετού, ονειρεύτηκε πως έπρεπε να πάει στο λιβάδι για να

μαζέψει λουλούδια. Όταν έφτασε εκεί, μάζευαν λουλούδια

οι δούλες κι αυτή αποκοιμήθηκε στο γρασίδι. Κάποιοι κύ

κνοι1 4, που ζούσαν εκεί, έστησαν χορό γύρω της καθώς

κοιμόταν και σηκώνοντας τα φτερά, όπως συνηθίζουν,

έβγαλαν φωνή όλοι μαζί — έπνεε και ζέφυρος στο λιβάδι.

Εκείνη πετάχτηκε πάνω από την ωδή και γέννησε. Κάθε

έκπληξη μπορεί να προκαλέσει πρόωρη γέννα. Οι ντόπιοι

λένε πως τη στιγμή που γεννήθηκε δημιουργήθηκε κεραυ

νός15 που φαινόταν πως θα πέσει στη γη, όμως έμεινε

μετέωρος και χάθηκε ψηλά στον αιθέρα. Με όλα αυτά,

νομίζω, οι θεοί ήθελαν να φανερώσουν και να προσημάνουν

τη δόξα του άνδρα αυτού, την ανωτερότητα του πάνω σε

όλα τα γήινα και το ότι είναι παρόμοιος με τους θεούς.

VI. Υπάρχει κοντά στα Τύανα νερό του Όρκιου Δία,

όπως λένε, και το ονομάζουν Ασβαμαίο1 6. Η πηγή είναι

κρύα, όμως κοχλάζει σαν καζάνι που θερμαίνεται. Για

όσους κρατούν τους όρκους τους είναι ευμενές και γλυκό,

στους επίορκους έρχεται αμέσως η τιμωρία. Τους βλάπτει

στα μάτια, τα χέρια και τα πόδια, παθαίνουν υδρωπικία

και φθίση και δεν μπορούν να φύγουν, αλλά κρατιούνται

39


40


εκεί και θρηνούν μπροστά στο νερό ομολογώντας τις επιορ-

κίες τους. Οι ντόπιοι θεωρούν τον Απολλώνιο γιο του Δία,

όμως εκείνος ονομάζει τον εαυτό του γιο του Απολλώνιου.

VII. Όταν έφτασε στην ηλικία που μαθαίνουμε γράμ

ματα, φάνηκε η ισχυρή μνήμη του και η αγάπη του για τη

μελέτη. Χρησιμοποιούσε την Αττική διάλεκτο και δεν την

αλλοίωσε με τοπικούς ιδιωματισμούς. Όλα τα βλέμματα

στρέφονταν πάνω του γιατί η ομορφιά του δεν περνούσε

απαρατήρητη. Όταν έγινε δεκατεσσάρων χρόνων, ο πατέ

ρας του τον πήγε στους Ταρσούς κοντά στον Ευθύδημο από

τη Φοινίκη. Ο Ευθύδημος, που ήταν σπουδαίος ρήτορας,

τον εκπαίδευε και ο Απολλώνιος υπάκουε στον δάσκαλο

του, ενώ για τα ήθη της πόλης έδειχνε δυσαρέσκεια και τα

θεωρούσε ακατάλληλα για φιλοσοφική ανατροφή. Διότι σε

κανένα άλλο μέρος δεν υπήρχε περισσότερη τρυφή και όλοι

εκεί ήταν γεμάτοι χλευασμό και αλαζονεία και ενδιαφέρο

νταν για τα λινά περισσότερο απ' όσο οι Αθηναίοι για τη

σοφία. Κάθονταν στις όχθες του Κύδνου, που διασχίζει την

πόλη, σαν υδρόβια πτηνά. Σε κάποια επιστολή του ο Α

πολλώνιος τους είχε πει: «Σταματήστε να μεθάτε με το

νερό». Παρακάλεσε λοιπόν τον πατέρα του και μετέφερε

τον δάσκαλο στις κοντινές Αιγές, όπου υπήρχε ησυχία

ευνοϊκή για ενασχόληση με τη φιλοσοφία και σπουδές

κατάλληλες για τους νέους και ιερό του Ασκληπιού, όπου

ο θεός εμφανιζόταν στους ανθρώπους. Εκεί ασχολούνταν

μαζί του με τη φιλοσοφία Πλατωνικοί, οπαδοί του Χρυ

σίππου και Περιπατητικοί. Είχε την ευκαιρία να ακούσει

και την Επικούρεια φιλοσοφία, που επίσης δεν απέρριπτε,

κυρίως όμως έδειχνε κάποια μυστική έφεση στην Πυθαγό

ρεια φιλοσοφία. Δάσκαλο σ' αυτήν είχε κάποιον όχι ιδιαί

τερα σπουδαίο, ο οποίος μάλιστα δεν εφάρμοζε τα φιλοσο

φικά της διδάγματα. Ήταν λαίμαργος και φίλος των ερω-

4 1


42


τικών ηδονών, σύμφωνα με τη διδασκαλία του Επίκουρου.

Ονομαζόταν Εύξενος και καταγόταν από την Ηράκλεια

του Πόντου - γνώριζε την Πυθαγόρεια φιλοσοφία,. όπως

γνωρίζουν τα πουλιά όσα μαθαίνουν α π ' τους ανθρώπους -

το «χαίρε», το «να ευτυχείς», το «ο Δίας να σε ευνοεί» και

όλα τα παρόμοια που εύχονται τα πουλιά χωρίς να ξέρουν

τι λένε και χωρίς να έχουν ανάλογα αισθήματα γ ια τους

ανθρώπους, αλλά απλώς κουνούν τη γλώσσα τους με ορι

σμένο τρόπο. Ό π ω ς τα αετόπουλα, που όσο είναι τα φτερά

τους αδύναμα, πετούν γύρω • από τους γονείς τους και

μαθαίνουν α π ' αυτούς το π έ τ α γ μ α , όταν όμως δυναμώ

σουν, πετούν πάνω από τους γονείς και κυρίως όταν τους

βλέπουν να κατεβαίνουν προς τη γη εξαιτίας της λαιμαρ

γίας τους ή παρασυρμένοι από την τσίκνα, έτσι και ο

Απολλώνιος, όσο ήταν παιδί, άκουγε τον Εύξενο και ακο

λουθούσε τις συμβουλές του. Ό τ α ν όμως έγινε δεκαέξι

ετών, ακολούθησε πιστά τον Πυθαγόρειο βίο, σπρωγμένος

από κάποια ανώτερη δύναμη σ' αυτό τον τρόπο ζωής. Δεν

έπαψε να α γ α π ά τον Εύξενο, όμως ζήτησε από τον πατέρα

του ένα εξοχικό σπίτι με όμορφους κήπους και πηγές και

του είπε: «Εσύ ζήσε με τον τρόπο που θέλεις, εγώ θα ζήσω

σύμφωνα με την Πυθαγόρεια φιλοσοφία».

V I I I . Ο Εύξενος κατάλαβε π ω ς ο Απολλώνιος θα ασχο

ληθεί με σπουδαία π ρ ά γ μ α τ α και τον ρώτησε από πού θα

αρχίσει. Εκείνος του απάντησε: «Από κει που αρχίζουν οι

γιατροί, γ ιατί και κείνοι, καθαρίζοντας το στομάχι, κά

ποιους δεν τους αφήνουν να αρρωστήσουν και κάποιους

άλλους τους γιατρεύουν». Μετά α π ' αυτά απέφευγε τις

έμψυχες τροφές γ ιατί τις θεωρούσε ακάθαρτες και βλαβε

ρές για τον νου. Τρεφόταν με ξηρούς καρπούς και λαχανικά

που τα θεωρούσε καθαρά όπως καθετί που παράγει η γ η .

Για το κρασί έλεγε π ω ς είναι καθαρό ποτό, διότι προέρχε-


44

ΤΑ EX TON TYANEA ΑΠΟΛΛΩΝΙΟΝ A'

45

ται από φυτό τόσο ήμερο για τους ανθρώπους, όμως το

θεωρούσε βλαβερό για τη διανοητική ισορροπία γ ιατ ί θο

λώνει τον αιθέρα 1 7 της ψυχής. Μετά α π ' αυτή την κάθαρση

του οργανισμού του, έκανε στολίδι του την έλλειψη υποδη

μάτων και φορούσε μόνο λινά ρούχα εγκαταλείποντας όσα

προέρχονται από ζ ώ α . Αφησε τα μαλλιά να μακρύνουν και

ζούσε μέσα στο ιερό. Προκάλεσε έκπληξη σε όσους ήταν

στο ιερό και όταν κάποτε ο Ασκληπιός είπε σ' έναν ιερέα

ότι χαίρεται να θεραπεύει τους αρρώστους έχοντας ως

μάρτυρα τον Απολλώνιο, άρχισαν να έρχονται πολλοί

από την Κιλικία και τις γύρω περιοχές στις Αιγές γ ια να

τον γνωρίσουν. Αυτό που λεγόταν στην Κιλικία «πού π α ς ;

στον έφηβο;» λεγόταν για κείνον και είχε γίνει παροιμιώ

δης φράση.

IX. Αξίζει να αναφέρουμε περιστατικά της ζωής αυτού

του άνδρα, που ήταν αγαπητός και στους θεούς ακόμα, τα

οποία συνέβησαν στο ιερό. Π ή γ ε κάποτε στον Ασκληπιό

ένας νέος από την Ασσυρία που ήταν άρρωστος" αυτός

ζούσε —ή καλύτερα π έ θ α ι ν ε — μέσα στην τρυφή και τα

π ο τ ά . Υπέφερε από υδρωπικία και ευχαριστιόταν με το

ποτό, αδιαφορώντας για την απαλλαγή από τα υγρά. Γ ι '

αυτό και ο Ασκληπιός δεν τον πρόσεχε και ούτε στο ό ν ε ι ρ ο

Eμφανιζόταν . (Ο νεος παραπονιόταν γι αυτο και ετσι ο θεός παρουσιάστηκε και του είπε: «Αν συζητήσεις με τον

Απολλώνιο, θα γίνεις καλά». Πήγε λοιπόν στον Απολλώνιο

και του είπε: «Τι θα μπορούσα να κερδίσω από τη σοφία

σου; Ο Ασκληπιός με διέταξε να σε συναναστραφώ». Ο

Απολλώνιος του είπε: «Θα κερδίσεις αυτό που για σένα

τώρα θα έχει μεγάλη αξία. Χρειάζεσαι υγεία;» «Ναι, μα

τον Δία», είπε. «Ο Ασκληπιός την υπόσχεται, αλλά δεν τη

δίνει». «Μη βλασφημείς. Τη δίνει σε όσους τη θέλουν, εσύ

όμως κάνεις τα αντίθετα α π ' αυτά που χρειάζονται γ ι α τη


46


θεραπεία της αρρώστιας σου. Είσαι λαίμαργος, γεμίζεις με

τροφές τα υγρά και κατεστραμμένα σπλάχνα σου και ανα

μειγνύεις με το νερό λάσπη». Μ' αυτόν τον τρόπο χρησμο

δοτούσε, νομίζω, σαφέστερα από τη σοφία του Ηράκλει

του, ο οποίος έπασχε από την ίδια αρρώστια και έλεγε με

τρόπο ακατανόητο, κατά τη γ ν ώ μ η μου, και ασαφές π ω ς

πρέπει να βρεθεί κάτι που θα μετατρέπει το υγρό σε ξη

ρό 1 9 . Ο Απολλώνιος θεράπευσε τον νέο εξηγώντας τη σο

φία με σαφήνεια.

Χ. Ό τ α ν είδε κάποτε πολύ αίμα στον βωμό και πάνω

του σφάγια, Αιγυπτιακά βόδια και μεγάλα γουρούνια, που

κάποιοι τα έγδερναν και κάποιοι τα τεμάχιζαν, καθώς και

δύο χρυσά αγγεία στολισμένα με θαυμάσια Ινδικά πετρά

δια, πλησίασε τον ιερέα και του είπε: «Κάποιος ευχαριστεί

τον θεό με μεγαλοπρέπεια». Ο ιερέας του είπε: «Θα π α

ραξενευτείς περισσότερο, αν μάθεις ότι αυτός που κάνει

τέτοια θυσία δεν ζήτησε τ ίποτε ακόμη από τον θεό ούτε

έμεινε εδώ τόσο καιρό όσο άλλοι ούτε γιατρεύτηκε π ο τ έ

από τον θεό ούτε έχει αποκτήσει ό,τι ηρθε να ζητήσει,

γ ιατί, όπως φαίνεται, μόλις χθες έφτασε και κάνει αυτές

τις πλούσιες θυσίες. Λέει π ω ς θα κάνει πολύ μεγαλύτερες

θυσίες και μεγαλύτερες προσφορές, αν τον δεχτεί ο Ασκλη

πιός. Είναι πάρα πολύ πλούσιος. Η περιουσία του στην

Κιλικία ξεπερνάει όλων των άλλων μαζί. Παρακαλάει

τον θεό να του ξαναδώσει το ένα μάτι του που έχει χά

σει». Ο Απολλώνιος έστρεψε τα μάτια του στη γ η , όπως

συνήθιζε όταν είχε γεράσει, και ρώτησε: « Π ώ ς τον λένε;»

Ό τ α ν άκουσε την απάντηση, είπε: «Νομίζω, ιερέα, π ω ς

δεν πρέπει να δεχτείτε τον άνθρωπο τούτο στο ιερό, γ ιατ ί

έχει έρθει μιασμένος και για ό,τι έπαθε αιτία είναι η ανη-

θικότητά του. Το να θυσιάζει με πολυτέλεια προτού ευ

εργετηθεί από τον θεό, δεν ταιριάζει σε κάποιον που κάνει

47


48

ΤΑ ΕΣ ΤΟΝ ΤΥΑΝΕΑ ΑΠΟΛΛΩΝΙΟΝ Α

θυσία, αλλά σε αυτόν που θέλει να απαλλαγεί από τα

ανόσια και απεχθή έργα του». Τούτα είπε ο Απολλώνιος

και ο Ασκληπιός παρουσιάστηκε τη νύχτα στον ιερέα και

του είπε: «Ο τάδε να φύγει μαζί με τα π ρ ά γ μ α τ α του,

γιατί δεν είναι άξιος να έχει ούτε το άλλο μάτι του». Ο

ιερέας έκανε έρευνα γ ι ' αυτό τον άνθρωπο και έμαθε π ω ς η

γυναίκα του Κίλικα εκείνου είχε κόρη από τον π ρ ώ τ ο γάμο

της, την οποία αυτός ερωτεύτηκε και είχε μαζί της σχέσεις

ακόλαστες και μάλιστα φανερά. Η μητέρα τους έπιασε στο

κρεβάτι και ορμώντας πάνω τους, έβγαλε με τις πόρπες

της το ένα μάτι του συζύγου ενώ της κόρης και τα δύο.

X I . Φιλοσοφική άποψη του Απολλώνιου ήταν η αποφυ

γή υπερβολών στις θυσίες και τα αφιερώματα. Επειδή

κάποτε, μετά την εκδίωξη του Κίλικα, συγκεντρώνονταν

περισσότεροι στο ιερό, ρώτησε τον ιερέα: «Αραγε είναι οι

θεοί δίκαιοι;» «Δικαιότατοι», του είπε. «Συνετοί;» «Υ

πάρχει κανείς πιο συνετός από τους θεούς;» «Γνωρίζουν

όσα συμβαίνουν στους ανθρώπους ή δεν έχουν ιδέα;» « Σ '

αυτό κυρίως πλεονεκτούν οι θεοί», απάντησε ο ιερέας, «σε

σύγκριση με τους ανθρώπους, ότι δηλαδή οι άνθρωποι

εξαιτίας αδυναμίας δεν γνωρίζουν ούτε όσα τους αφο

ρούν, ενώ οι θεοί γνωρίζουν και των ανθρώπων και τα

δικά τους». « Ό λ α αυτά, ιερέα», είπε ο Απολλώνιος, «εί

ναι άριστα και αληθέστατα. Επειδή λοιπόν ξέρουν τα π ά

ντα, νομίζω π ω ς όποιος έρχεται στους θεούς και ξέρει π ω ς

είναι ενάρετος πρέπει να κάνει την εξής ευχή: Θεοί, δώστε

μου ό,τι πρέπει να π ά ρ ω . Διότι στους καλούς, ιερέα, οφεί

λονται καλά, στους κακούς τα αντίθετα, και οι θεοί, που

ευεργετούν εκείνον που θα βρουν υγιή και απρόσβλητο από

την κακία, τον στέλνουν πίσω αφού τον στεφανώσουν, όχι

με χρυσά στεφάνια, αλλά με όλα τα καλά. Αντίθετα, όποιον

στιγματισμένο και διεφθαρμένο δουν τον εγκαταλείπουν

49


50


στην τιμωρία και του δείχνουν οργή τόσο πιο μεγάλη,

οσο μεγάλο ήταν και το θράσος του να έρθει στο ιερό

χωρίς να είναι καθαρός». Συνάμα, στρέφοντας τα μάτια

του προς τον Ασκληπιό, είπε: «Φιλοσοφείς, Ασκληπιέ, την

άρρητη φιλοσοφία που σου ταιριάζει, αν δεν επιτρέπεις

στους κακούς να έρχονται εδώ, ακόμη κι αν σου φέρνουν

όλα τα πλούτη από τις Ινδίες και τις Σάρδεις. Αυτοί δεν

θυσιάζουν και δεν αφιερώνουν για να τιμήσουν τους θεούς,

αλλά για να εξαγοράσουν την τιμωρία, κάτι που δεν επι

τρέπετε εσείς που είστε δικαιότατοι». Πολλές παρόμοιες

φιλοσοφικές απόψεις διατύπωσε στο ιερό, όταν ήταν ακόμη

έφηβος.

X I I . Όσο ήταν στις Αιγές, συνέβησαν και άλλα: Την

Κιλικία κυβερνούσε άνθρωπος αλαζόνας και ανόσιος στον

έρωτα. Σ' αυτόν έφτασε η φήμη για την ομορφιά του

Απολλώνιου. Τότε παράτησε ό,τι έκανε — ή τ α ν σε συνέ

λευση στους Τ α ρ σ ο ύ ς — και ξεκίνησε για τις Αιγές, προ-

φασιζόμενος π ω ς αρρώστησε κι έχει ανάγκη τον Ασκλη

πιό. Πλησίασε τον Απολλώνιο που βάδιζε μόνος του και

του είπε: «Σύστησε με στον θεό». Ο Απολλώνιος του είπε:

«Αν είσαι ενάρετος, γ ιατί χρειάζεσαι συστάσεις; Τους

σπουδαίους οι θεοί τους καλοδέχονται και χωρίς μεσολα

βητές». «Εσένα, Απολλώνιε, ο θεός σε έχει φιλοξενούμενο,

εμένα όμως όχι ακόμη». «Με δέχτηκε», είπε, «για όση

αρετή μπόρεσα να έχω ως νέος. Υπηρετώ τον Ασκληπιό

και είμαι φίλος του. Αν και συ είσαι ενάρετος, πήγαινε με

θάρρος στον θεό και ζήτα ό,τι θέλεις». «Μα τον Δία», είπε,

«κι αν προσευχηθώ π ρ ώ τ α σε σένα;» «Τι θα προσευχηθείς

σε μένα;» ρώτησε. «Αυτό για το οποίο πρέπει να παρακα

λάμε τους όμορφους. Τους ζητάμε να μοιράζονται την

ομορφιά τους και να μην την αρνούνται». Αυτά έλεγε με

ερωτική διάθεση, με λάγνες ματιές και όλα τα κουνήματα

51


52


των τόσο ασελγών και χυδαίων. Τότε ο Απολλώνιος τον

αγριοκοίταξε και του είπε: «Είσαι τρελός, κάθαρμα». Ε

κείνος θύμωσε με τα λόγια του και τον απείλησε π ω ς θα

του κόψει το κεφάλι. 0 Απολλώνιος γέλασε και είπε: «Ω!

εκείνη τη μέρα». Π ρ α γ μ α τ ι κ ά , μετά από τρεις μέρες οι

δήμιοι σκότωσαν εκείνο τον αλαζόνα στον δρόμο με την

κατηγορία ότι μαζί με τον Αρχέλαο, τον βασιλιά της

Καππαδοκίας, συνωμοτεί κατά των Ρ ω μ α ί ω ν . Αυτά και

πολλά παρόμοια γράφτηκαν από τον Μάξιμο από τις Αί

γες, ο οποίος γ ια τη ρητορική του δεινότητα κέρδισε αξίω

μα ως γ ρ α μ μ α τ έ α ς 2 0 του βασιλιά.

X I I I . Ό τ α ν άκουσε π ω ς έχει πεθάνει ο πατέρας του,

πήγε στα Τύανα και τον έθαψε με τα ίδια του τα χέρια

κοντά στον τάφο της μητέρας του, που και κείνη είχε

πεθάνει πρόσφατα. Τη μεγάλη πατρική περιουσία τη μοι

ράστηκε με τον αδελφό του που ήταν ακόλαστος και μέ

θυσος. Εκείνος ήταν είκοσι τριών ετών και δεν χρειαζόταν

επίτροπο, ενώ ο Απολλώνιος ήταν είκοσι και οι νόμοι

επέβαλαν να επιτροπεύεται. Γύρισε στις Αιγές όπου έμει

νε κάποιο καιρό και μετέβαλε το ιερό σε Λύκειο και Ακα

δημία — γιατί εκεί υπήρχε η η χ ώ κάθε φιλοσοφίας 2 1 . Ε

πέστρεψε στα Τύανα, άνδρας πια και κύριος του εαυτού

του. Ό τ α ν κάποιος του είπε π ω ς έπρεπε να συνετίσει τον

αδελφό του και να αλλάξει τη συμπεριφορά του, απάντησε:

«Αυτό θα θεωρηθεί θράσος. Ε γ ώ , που είμαι νεότερος, π ώ ς

μπορώ να συνετίσω τον μεγαλύτερο; Πάντως θα προσπα

θήσω να τον γιατρέψω από τα πάθη του όσο μπορώ». Του

έδωσε λοιπόν το μισό μερίδιο του, λέγοντας π ω ς εκείνος

χρειαζόταν περισσότερα, ενώ ο ίδιος λίγα. Στεκόταν από

πάνω του και τον συμβούλευε σοφά προσπαθώντας να τον

σωφρονίσει και λέγοντας: «Ο πατέρας μας που μας ανά

θρεψε και μας συμβούλευε έχει πεθάνει. Απομείναμε εμείς

53


54


οι δύο, ο ένας για τον άλλον. Αν σφάλλω σε κάτι, συμβού

λευσε με και γιάτρεψε με' αν σφάλλεις εσύ, να με ανεχτείς

ως δάσκαλο». Έ τ σ ι , όπως εκείνοι που δάμαζαν τα ανυπά

κουα και ατίθασα άλογα, τον οδήγησε στην πειθαρχία και

τον απάλλαξε από τα πολλά ελαττώματα του. Διότι είχε

πάθος με τα ζάρια, το κρασί, διασκέδαζε με εταίρες, κό-

μπαζε για τα μαλλιά του που τα έβαφε, βαδίζοντας εδώ κι

εκεί με ύφος αλαζονικό. Αφού φρόντισε τον αδελφό του,

στράφηκε προς τους άλλους συγγενείς. Μοίρασε σε όσους

είχαν ανάγκη την υπόλοιπη περιουσία του, κρατώντας

ελάχιστα για τον εαυτό του. Για τον φιλόσοφο Αναξαγόρα

από τις Κλαζομενές, που παρέδωσε τη γη και τα κ τ ή μ α τ α

του σε κοπάδια βοδιών και π ρ ο β ά τ ω ν 2 2 , έλεγε π ω ς η ενα

σχόληση του με τη φιλοσοφία αποδείχτηκε προς όφελος

μάλλον των ζώων παρά των ανθρώπων. Για τον Θηβαίο

Κράτη 3, που έριξε την περιουσία του στη θάλασσα, έλεγε

π ω ς ούτε για τα πρόβατα ούτε για τους ανθρώπους απο

δείχτηκε ωφέλιμος. Τότε που ήταν δημοφιλής ο λόγος του

Πυθαγόρα ότι δεν πρέπει κανείς να έχει σχέσεις με άλλη

γυναίκα εκτός α π ' τη γυναίκα του, αυτό είπε π ω ς ε ιπώθη

κε από τον Πυθαγόρα για τους άλλους. Ο ίδιος ποτέ δεν

παντρεύτηκε ούτε ποτέ είχε κάποια ερωτική ε π α φ ή , ξε

περνώντας κι αυτό που είχε πει ο Σοφοκλής: γερνώντας

απαλλάχτηκα από τον λυσσασμένο και άγριο αφέντη 2 4 . Ο

Απολλώνιος ήταν τόσο ενάρετος και εγκρατής, ώστε ούτε

ως έφηβος νικήθηκε από το πάθος τούτο. Ό μ ω ς , π α ρ ' όλο

που ήταν νέος και εύρωστος, είχε τον έλεγχο και δεν

υπέκυψε στον λυσσασμένο αφέντη. Μερικοί, αντίθετα,

τον συκοφαντούν π ω ς είχε τέτοια πάθη και εξαιτίας τους

έμεινε ένα χρόνο στη Σκυθία, αυτόν που ποτέ δεν π ή γ ε στη

Σκυθία ούτε παρασύρθηκε από ερωτικά π ά θ η . Ούτε ο ίδιος

ο Ευφράτης 2 5 δεν τον κατηγόρησε ποτέ για φιληδονία, αν

και έχει γράψει πολλές ψευτιές σε βάρος του όπως θα

55


56


δούμε π α ρ α κ ά τ ω , εκεί όπου θα μιλήσουμε για τον Ευφρά

τ η . Αυτός εχθρευόταν τον Απολλώνιο επειδή τον κατηγο

ρούσε π ω ς έκανε τα πάντα για το χρήμα και προσπαθούσε

να τον απομακρύνει από τη φιλαργυρία και την καπηλεία

της φιλοσοφίας. Ό μ ω ς αυτά ας τα αφήσουμε να έρθουν με

τη σειρά τους.

X I V . Ό τ α ν ρώτησε κάποτε ο Εύξενος τον Απολλώνιο

γιατί δεν ασχολείται με τη συγγραφή αφού έχει σπουδαίες

απόψεις και εκφραστική δεινότητα, του απάντησε: «Επει

δή δεν σώπασα ακόμη». Από κει ξεκινώντας έκρινε π ω ς

/ / 126 A \ f ι ι

πρέπει να τηρήσει σιωπή . Δεν μιλούσε, ομως τα μάτια

του και ο νους διάβαζαν πολλά και περισσότερα απομνη

μόνευαν. Ακόμη κι όταν έγινε εκατό χρόνων, είχε ισχυρό

τερη μνήμη, ακόμα και από τον Σ ι μ ω ν ί δ η 2 7 . Για τη μνήμη

τραγουδούσε και ύμνο όπου έλεγε π ω ς όλα μαραίνονται

από τον χρόνο, όμως ο ίδιος ο χρόνος είναι αγέραστος

και αθάνατος από τη μνημοσύνη. Ό σ ο καιρό τηρούσε σιω

π ή , δεν ήταν άχαρος στις συναναστροφές του, αλλά μιλούσε

με την έκφραση των ματιών του και τα νεύματα των

χεριών και του κεφαλιού. Ούτε φαινόταν αγέλαστος και

σκυθρωπός, γ ιατ ί κρατούσε την ευγένεια και την α γ ά π η

προς τους φίλους. Αυτό τον τρόπο ζωής, που κράτησε

πέντε χρόνια, τον χαρακτήριζε πολύ επίπονο, διότι δεν

μιλούσε, ενώ είχε πολλά να πει, άκουγε πολλά που τον

εξόργιζαν και έκανε π ω ς δεν τα ακούει και, όταν ήθελε

να επιπλήξει, έλεγε στον εαυτό του: «Κρατήσου, καρδιά

28 ^ / π / ι ι t

μου και γλωσσά μου». Επίσης, οταν έφταναν στα αυτιά

του προσβολές εναντίον του, εκείνο τον καιρό τις αντιπα-

ρερχόταν.

X V . Έ ν α μέρος των χρόνων της σιωπής το πέρασε στην

Παμφυλία και ένα μέρος στην Κιλικία. Π α ρ ' όλο που

57


58


βρισκόταν ανάμεσα σε τόσο τρυφηλούς λαούς, πουθενά

δεν μίλησε ούτε ποτέ έβγαλε την παραμικρή φωνή. Ό σ ε ς

φορές έτυχε να βρεθεί σε πόλη που στασίαζε —πολλές

στασίαζαν τότε για λόγους ασήμαντους— προχωρούσε

και παρουσιαζόταν στη μέση και τους απειλούσε μάλιστα

με χειρονομίες και με την έκφραση του προσώπου του.

Τότε σταματούσε κάθε φασαρία και όλοι σιωπούσαν σαν

να βρίσκονταν σε Μυστήρια. Βέβαια το να ησυχάζει όσους

στασίαζαν για χορευτές και άλογα μπορεί να μην είναι

σπουδαίο κατόρθωμα, διότι όσοι δημιουργούν ταραχές

για τέτοια θέματα, όταν αντικρίσουν άνθρωπο σοβαρό,

κοκκινίζουν, συγκρατούνται και πολύ εύκολα έρχονται

στα λογικά τους. Ό τ α ν όμως μια πόλη υποφέρει από λι

μό, δεν είναι δυνατό να αλλάξει διάθεση και να ηρεμήσει με

ωραία και πειστικά λόγια. Για τον Απολλώνιο όμως, ακό

μα και σε τέτοιες περιπτώσεις, και η σιωπή ήταν αρκετή.

Ό τ α ν έφτασε στην πόλη Άσπενδο της Παμφυλίας —είναι

η τρίτη πόλη της περιοχής, χτισμένη κοντά στον π ο τ α μ ό

Ευρυμέδοντα— οι άνθρωποι τρέφονταν με ρόβια 2 9 που

αγόραζαν για να ζήσουν, γιατί οι πλούσιοι είχαν κρύψει

το σιτάρι με σκοπό να κερδοσκοπήσουν πουλώντας το έξω

από την πόλη. Όλοι οι άνθρωποι κάθε ηλικίας είχαν επα

ναστατήσει κατά του άρχοντα και απειλούσαν να τον κά

ψουν, αν και είχε πάει ως ικέτης στον βασιλικό ανδριάντα

διότι τότε οι ανδριάντες ήταν φοβερότεροι και παρείχαν

περισσότερη ασυλία και από τον Δία της Ο λ υ μ π ί α ς 3 0 .

Ή τ α ν ο ανδριάντας του Τιβέριου, την εποχή του οποίου

λένε π ω ς καταδικάστηκε κάποιος ως ασεβής, γ ιατί χ τ ύ π η

σε τον δούλο του που έφερε πάνω του ασημένια δραχμή με

την εικόνα του Τιβέριου. Ο Απολλώνιος πλησίασε τον

άρχοντα και τον ρώτησε με το χέρι, τι συμβαίνει. Εκείνος

είπε π ω ς δεν αδικεί κανέναν, όμως αδικείται από τον λαό

και, αν δεν τον αφήσουν να μιλήσει, θα χαθεί μαζί με τον

59


60


λαό. Τότε ο Απολλώνιος στράφηκε σε όσους στέκονταν

γύρω και τους είπε με νοήματα π ω ς πρέπει να τον ακού

σουν. Εκείνοι όχι μόνο σώπασαν από δέος γ ι ' αυτόν, αλλά

άφησαν και τη φωτιά στους εκεί βωμούς. Ο άρχοντας πήρε

θάρρος και είπε: «Ο τάδε και ο τάδε» —πρόσθεσε πολλούς

α κ ό μ η — «είναι αίτιοι του λιμού, γ ιατί μάζεψαν το σιτάρι

και το κρύβουν σε διάφορα μέρη της χώρας». Επειδή οι

Ασπένδιοι παρακινούσαν ο ένας τον άλλον να πάνε στα

χωράφια, ο Απολλώνιος έκανε νόημα να μην κάνουν κάτι

τέτοιο, αλλά να καλέσουν τους ενόχους και να βρουν το

σιτάρι με τη συγκατάθεση εκείνων. Ό τ α ν ήρθαν, λίγο

έλειψε να σπάσει τη σιωπή του ο Απολλώνιος, συγκινημέ

νος από τα δάκρυα του πλήθους — π α ι δ ι ά , γυναίκες και

γέροντες έκλαιγαν και έλεγαν π ω ς παραλίγο θα πέθαιναν

από την πείνα. Ό μ ω ς , τ ιμώντας το δόγμα της σιωπής,

έδωσε στον άρχοντα γ ρ α π τ ή την επίπληξη για να τη δια

βάσει. Έ λ ε γ ε τα εξής: «Ο Απολλώνιος προς τους Ασπέν-

διους σιτοκάπηλους. Η γη είναι μητέρα όλων, κι είναι

δίκαιη, όμως εσείς, που είστε άδικοι, τη θεωρήσατε μόνο

δική σας κι αν δεν αλλάξετε τακτ ική, δεν θα σας αφήσω

τόπο πάνω της να σταθείτε». Φοβήθηκαν μ' αυτά και

γέμισαν την αγορά με σιτάρι. Έ τ σ ι η πόλη συνήλθε.

X V I . Ό τ α ν πέρασαν τα χρόνια της σιωπής, επισκέφθη

κε τη μεγάλη Αντιόχεια και πήγε στο ιερό του Δαφναίου

Απόλλωνα 3 1 , στον οποίο οι Ασσύριοι αποδίδουν τον Αρκα

δικό μύθο. Λένε δηλαδή π ω ς η κόρη του Λάδωνα Δάφνη

εκεί μεταμορφώθηκε σε φυτό, γ ιατί και ποταμός Λάδων

υπάρχει εκεί και το φυτό δάφνη τιμούν ιδιαιτέρως, αυτό

στο οποίο μεταμορφώθηκε η κοπέλα. Το ιερό περιβάλλεται

κυκλικά από πανύψηλα κυπαρίσσια και υπάρχουν εκεί

πολλές ήσυχες π η γ έ ς , όπου λένε π ω ς λούζεται ο Απόλ

λων. Εκεί λένε επίσης π ω ς φύτρωσε το πρώτο κυπαρίσσι

61


62


από κάποιον Κυπάρισσο που ήταν Ασσύριος έφηβος, και η

μεταμόρφωση αυτή πιστοποιείται από την ομορφιά του

δέντρου. Ί σ ω ς κάποιος θεωρήσει άσκοπες αυτές τις μυθο

λογικές μου αναφορές, όμως στην π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α δεν

ενδιαφέρομαι για τη μυθολογία. Τι σκοπό λοιπόν είχα;

Το έκανα διότι, όταν είδε ο Απολλώνιος εκείνο το ιερό

εκείνο μέρος, που ήταν όμορφο αλλά εντελώς απεριποίητο

και γεμάτο ανθρώπους ημιβάρβαρους και ακαλλιέργητους,

φώναξε: «Απόλλωνα, μετάβαλε αυτούς τους άφωνους σε

δέντρα για να βγάζουν τουλάχιστον ήχους σαν κυπαρίσ

σια». Ό τ α ν πήγε στις πηγές και είδε πόσο γαλήνια κυλούν,

χωρίς καμιά να κελαρύζει, είπε: «Η αφωνία που επικρατεί

εδώ ούτε στις πηγές δεν επιτρέπει να μιλούν». Και όταν

είδε τον Λάδωνα, είπε: « Ό χ ι μόνο η κόρη σου μεταμορφώ

θηκε, αλλά και συ, φαίνεται, από Έλληνας και Αρκάδας

έγινες βάρβαρος». Ό τ α ν αποφάσισε να διδάξει, απέφευγε

τα πολυσύχναστα και θορυβώδη μέρη, λέγοντας π ω ς δεν

χρειάζεται ανθρώπους αλλά άνδρες. Πήγαινε στα πιο σε

μνά και έμενε σε όσα ιερά παρέμεναν ανοιχτά. Κατά την

ανατολή του ήλιου έκανε ιεροτελεστίες μόνος του, στις

οποίες παρευρίσκονταν μόνο όσοι είχαν κρατήσει σιωπή

για τέσσερα χρόνια. Τον υπόλοιπο καιρό, αν η πόλη ήταν

Ελληνική και οι ιεροτελεστίες γνώριμες, καλούσε τους

ιερείς, συζητούσε για τους θεούς και τους διόρθωνε, αν

είχαν κάπου παρεκτραπεί . Αν όμως ήταν βαρβαρικές και

ιδιόρρυθμες, ρωτούσε ποιοι και γιατί καθιέρωσαν τα έθιμα

και, αφού μάθαινε π ώ ς γινόταν εκεί η λατρεία, έκανε προ

τάσεις, σε περίπτωση που σκεφτόταν κάτι σοφότερο α π '

ό,τι γινόταν, και απευθυνόταν στους συνομιλητές του και

τους προέτρεπε να ρωτήσουν ό,τι θέλουν. Έ λ ε γ ε π ω ς οι

φιλόσοφοι σαν αυτόν πρέπει το πρωί να συνομιλούν με τους

θεούς, όσο προχωρεί η μέρα να μιλούν για τους θεούς και

κατόπιν να συζητούν για τις ανθρώπινες υποθέσεις. Σ υ ζ η -

63


64


τούσε αρκετή ώρα και απαντούσε σε όλες τις ερωτήσεις

των συντρόφων του. Κατόπιν πήγαινε να μιλήσει δημόσια,

ποτέ όμως πριν το μεσημέρι, αλλά όσο το δυνατόν περισ

σότερο, όσο ακόμα ήταν μέρα. Ό τ α ν έκρινε π ω ς έχει μι

λήσει αρκετά, αλειφόταν, τριβόταν και λουζόταν με κρύο

νερό, γ ιατ ί έλεγε π ω ς τα θερμά λουτρά γερνούν τους αν

θρώπους. Επειδή τα θερμά λουτρά της Αντιόχειας είχαν

κλείσει εξαιτίας μεγάλων ατοπημάτων είπε: «Επειδή είστε

κακοί, ο βασιλιάς σας έδωσε τη δυνατότητα να ζήσετε

περισσότερο». Επειδή οι Εφέσιοι ήθελαν να λιθοβολήσουν

τον άρχοντα τους, επειδή δεν θέρμαινε τα δημόσια λουτρά,

τους είπε: «Εσείς κατηγορείτε τον βασιλιά, επειδή κάνετε

άσχημα λουτρά, εγώ κατηγορώ εσάς επειδή κάνετε λου

τρά».

X V I I . Στ ις ομιλίες του δεν χρησιμοποιούσε ύφος διθυ

ραμβικό και π ο μ π ώ δ ε ς , στολισμένο με ποιητικές εκφρά

σεις, ούτε γλώσσα εξεζητημένη και υπεραττικίζουσα

— θεωρούσε αηδιαστική τη γλώσσα που ξεπερνά τη συνη

θισμένη Α τ τ ι κ ή — δεν λεπτολογούσε, δεν μακρηγορούσε,

δεν τον άκουσε ποτέ κανείς να ειρωνεύεται ή να απευθύνε

ται στους ακροατές διδάσκοντας τους. Μιλούσε σαν από

τ ρ ί π ο δ α 3 2 και έλεγε: «γνωρίζω», «μου φαίνεται», «τι κά

νετε;», «πρέπει να ξέρετε». Οι φράσεις του ήταν σύντομες

με ξεκάθαρα νοήματα, κυριολεκτούσε πάντα, χρησιμο

ποιούσε φράσεις κατάλληλες για την κάθε περίπτωση και

ό,τι έλεγε έμοιαζε με νόμους που ακούγονται από το στόμα

βασιλιά. Ό τ α ν κάποιος λεπτολόγος τον ρώτησε γ ιατί δεν

ερευνά, του είπε: «Επειδή ερεύνησα, όταν ήμουν νέος'

τώρα δεν πρέπει πια να ερευνώ, αλλά να διδάσκω όσα

ανακάλυψα». « Π ώ ς λοιπόν, Απολλώνιε, θα διαλέγεται ο

σοφός;» τον ρώτησε στη συνέχεια. «Ως νομοθέτης, γ ιατί ο

νομοθέτης», είπε, «πρέπει αυτά για τα οποία έχει πειστεί,

65


66


να τα επιβάλλει στο πλήθος». Αυτές ήταν οι επιδιώξεις του

στην Αντιόχεια και πήρε με το μέρος του ανθρώπους πολύ

ακαλλιέργητους.

X V I I I . Μετά α π ' αυτά σκέφτηκε να επιχειρήσει μακρι

νό ταξίδι. Θυμήθηκε το Ινδικό έθνος και τους σοφούς του

που λέγονται Βραχμάνες και Τρκάνιοι και έλεγε π ω ς οι

νέοι πρέπει να ταξιδεύουν έξω από τα σύνορα της χ ώ ρ α ς

τους. Θεωρούσε σπουδαία ανακάλυψη την επίσκεψη στους

μάγους που κατοικούν στη Βαβυλώνα και τα Σούσα και

είχε την πρόθεση περνώντας από τη χώρα τους να σπου

δάσει τα έθιμα τους. Ανακοίνωσε την απόφαση του στους

μαθητές του που ήταν ε π τ ά . Αυτοί προσπάθησαν με συμ

βουλές να τον κάνουν ν' αλλάξει γ ν ώ μ η , όμως ο Απολλώ

νιος τους είπε: « Έ χ ω συμβούλους τους θεούς και σας

ανακοίνωσα την απόφαση μου. Σ α ς δοκίμασα για να δω

αν έχετε τη δύναμη να με ακολουθήσετε. Αφού όμως είστε

διστακτικοί, να είστε καλά και να φιλοσοφείτε», είπε,

«εγώ όμως πρέπει να π ά ω εκεί όπου με οδηγούν η σοφία

και το δαιμόνιο μου». Αφού είπε αυτά, έφυγε από την

Αντιόχεια μαζί με δύο δούλους που τους είχε α π ' τον

πατέρα του. Ο ένας α π ' αυτούς ήταν ταχυγράφος και ο

άλλος καλλιγράφος.

XIX. Έ τ σ ι έφτασε στην αρχαία Νίνο, όπου υπάρχει

άγαλμα βαρβαρικής τέχνης. Παριστάνει την Ι ώ , την κόρη

του Ινάχου, με κέρατα στους κροτάφους τόσο μικρά σαν να

έχουν μόλις φυτρώσει 3 3 . Έμεινε εκεί και αντιλήφθηκε γ ια

το άγαλμα περισσότερα α π ' όσα οι ιερείς και οι προφήτες.

Τον πλησίασε ο Δάμις ο Νίνιος, για τον οποίο ανέφερα

στην αρχή π ω ς ταξίδεψε μαζί του, αφομοίωσε τη σοφία

του και διέσωσε πολλά σχετικά με τη ζωή του. Αυτός,

θαυμάζοντας τον και επιθυμώντας να τον ακολουθήσει

67


68


στο ταξίδι του, του είπε: «Ας φύγουμε, Απολλώνιε, εσύ

ακολουθώντας τον θεό κι εγώ εσένα. Θα δεις π ω ς αξ ίζω.

Αν δεν γνωρίζω τίποτε άλλο, ξέρω σίγουρα τον δρόμο που

οδηγεί στη Βαβυλώνα, τις πόλεις που συναντάει κανείς και

τα χωριά, γ ιατί πρόσφατα επέστρεψα από κει, όπου υπάρ

χουν πολλά αγαθά. Ακόμη ξέρω τις βαρβαρικές γλώσσες,

που είναι διαφορετικές. Άλλη είναι των Αρμενίων, άλλη

των Μήδων και Περσών, άλλη των Καδουσίων. « Ε γ ώ ,

φίλε μου», είπε ο Απολλώνιος, «όλες τις καταλαβαίνω,

χωρίς να έχω μάθει καμία». Ο Νίνιος απόρησε και ο

Απολλώνιος του είπε: «Μην απορείς που ξέρω όλες τις

ανθρώπινες γλώσσες, γ ιατί ξέρω ακόμη κι αυτά που απο

σιωπούν οι άνθρωποι». Ο Ασσύριος, μόλις άκουσε αυτά,

ένιωσε δέος και τον έβλεπε σαν θεό. Αρχισε να τον συνα

ναστρέφεται, να ωφελείται από τη σοφία του και να απο

μνημονεύει όσα μάθαινε. Ό μ ω ς η γλώσσα του ήταν μέτρια

και δεν είχε ιδιαίτερη ευχέρεια λόγου, γ ιατί είχε εκπαιδευ

τεί ανάμεσα σε βαρβάρους. Πάντως ήταν εξαιρετικά ικανός

στο να περιγράφει διάλογους, να αποτυπώνει όσα έβλεπε

και άκουγε και να συνθέτει χρονικά τέτοιων π ρ α γ μ ά τ ω ν

— και ασχολήθηκε μ' αυτό καλύτερα α π ' όλους. Το βιβλίο

του « Ε κ φ α τ ν ί σ μ α τ α » 3 4 με τέτοιο πνεύμα γράφτηκε. Ο Δά-

μις δεν ήθελε τ ίποτε α π ' όσα είχαν σχέση με τον Απολλώνιο

να αγνοηθεί, γ ι ' αυτό κατέγραψε και ό,τι ασήμαντο και

αδιάφορο μπορεί να έλεγε στις ομιλίες του. Αξίζει να ανα

φερθούν όσα είπε σε κείνον που κατηγόρησε το βιβλίο του.

Έ ν α ς άνθρωπος μικροπρεπής και φθονερός τον κατηγόρησε

π ω ς καλά κάνει και γράφει όσα είναι γνώμες και αντιλήψεις

του Απολλώνιου, όμως, μαζεύοντας και καθετί ασήμαντο,

μοιάζει με τα σκυλιά που τρώνε ό,τι πέφτει α π ' το τραπέζι .

Ο Δάμις του απάντησε: «Αν όμως είναι συμπόσια θεών και

τρώνε θεοί, σίγουρα θα υπάρχουν και δούλοι που προσέχουν

να μη χάνεται η αμβροσία που πέφτει» .

69


70


Τέτοιο φίλο και λάτρη είχε ο Απολλώνιος με τον οποίο

πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του.

XX. Ό τ α ν έφτασαν στη Μεσοποταμία, ο τελώνης που

επέβλεπε τη γέφυρα τους οδήγησε στο γραφείο και τους

ρώτησε τι παίρνουν μαζί τους. Ο Απολλώνιος είπε: « Π α ί

ρνω σωφροσύνη, δικαιοσύνη, αρετή, εγκράτεια, ανδρεία,

άσκηση 3 5 ». Ανέφερε και άλλα τέτοια θηλυκά ονόματα. Ο

τελώνης αποβλέποντας στο προσωπικό του κέρδος του

είπε: «Γράψε μου τα ονόματα όλων αυτών των δούλων».

«Αδύνατο», του είπε ο Απολλώνιος, «γιατί δεν είναι δούλες

αλλά δέσποινες». Η Μεσοποταμία σχηματίζεται από τους

ποταμούς Τίγρη και Ευφράτη που κυλούν από την Αρμενία

και τα όρια του Ταύρου και περιβάλλουν την περιοχή στην

οποία υπάρχουν και πόλεις, αλλά κυρίως χωριά, και έθνη

Αρμενικά και Αραβικά κλεισμένα ανάμεσα στους δύο π ο

ταμούς. Οι περισσότεροι είναι λαοί νομαδικοί που θεωρούν

τους εαυτούς τους νησιώτες, λέγοντας π ω ς κατεβαίνουν

στη θάλασσα κάθε φορά που πηγαίνουν προς τους π ο τ α

μούς. Όριο της γης θεωρούν τους ποταμούς που διαρρέουν

κυκλικά την περιοχή και κατεβαίνουν προς τη θάλασσα.

Υπάρχουν κάποιοι που λένε ότι το μεγαλύτερο μέρος του

Ευφράτη εξαφανίζεται μέσα σε έλος και έτσι αυτός ο

ποταμός τερματίζει στη γ η . Μερικοί άλλοι πάλι ισχυρίζο

νται κάτι τολμηρότερο, λέγοντας ότι κυλά κ ά τ ω από τη γη

και ξαναβγαίνει στην επιφάνεια στην Α ί γ υ π τ ο , όπου συνε

νώνεται με τον Νείλο. Αν ήθελα να ακριβολογήσω και να

μην παραλείψω τίποτε α π ' αυτά που έγραψε ο Δάμις , θα

ανέφερα και όσα συνέβησαν κατά την πορεία τους διαμέσου

των βαρβάρων τούτων, όμως βιάζομαι να αναφερθώ στα

σπουδαιότερα και πιο θαυμάσια. Π ά ν τ ω ς δεν πρέπει να

παραμελήσω δύο σημεία, δηλαδή την ανδρεία που έδειξε

ο Απολλώνιος ταξιδεύοντας ανάμεσα σε έθνη βάρβαρα και

71


72


ληστρικά, που δεν είχαν υποταχτε ί ακόμη στους Ρ ω

μαίους, και τη σοφία με την οποία, σύμφωνα με την Αρα

βική μέθοδο, μπορούσε να καταλαβαίνει τις φωνές των

ζώων. Αυτό το έμαθε ταξιδεύοντας ανάμεσα στους Άρα

βες που γνωρίζουν και εξασκούν άριστα αυτή την τέχνη.

Είναι κοινό χαρακτηριστικό των Αράβων να ακούν τα

πουλιά και να μαντεύουν το μέλλον όπως όλοι οι χρη

σμοί. Αποκτούν την ικανότητα να τα καταλαβαίνουν, τ ρ ώ

γοντας, όπως λένε, την καρδιά ή το συκώτι φιδιών.

XXI . Ό τ α ν πέρασε την Κτησιφώντα και μπήκε στα

όρια της Βαβυλώνας, συνάντησε βασιλική φρουρά την ο

ποία κανείς δεν μπορούσε να προσπεράσει χωρίς να τον

ρωτήσουν ποιος είναι, από ποια πόλη και για ποιο λόγο

ήρθε. Επικεφαλής της φρουράς ήταν κάποιος σατράπης

από τους «οφθαλμούς του βασιλέα» 3 6 , νομίζω. Αυτός ο

Μήδος πρόσφατα είχε πάρει την εξουσία και δεν επέτρεπε

στον εαυτό του να ζει άφοβα, αλλά ήταν τρομοκρατημένος

για λόγους υπαρκτούς και ανύπαρκτους και γεμάτος φό

βους και ανησυχίες. Ο Απολλώνιος λοιπόν και οι σύντροφοι

του οδηγήθηκαν μπροστά στον σατράπη. Αυτός έτυχε να

έχει φτιάξει σκηνή πάνω σε άμαξα και ετοιμαζόταν γ ια

κάποιο ταξίδι. Ό τ α ν είδε έναν άνδρα τόσο ξερακιανό, φ ώ

ναξε σαν δειλή γυναικούλα και κάλυψε το πρόσωπο του,

κοιτώντας τον μόλις και μετά βίας. Τον ρώτησε σαν να

απευθυνόταν σε κάποιο δαίμονα: «Από πού στάλθηκες και

ήρθες σε μας;» «Από τον εαυτό μου», απάντησε, « μ ή π ω ς

και γίνετε άνθρωποι έστω και χωρίς τη θέληση σας». Ο

σατράπης τον ξαναρώτησε ποιος είναι και ήρθε στη χ ώ ρ α

του βασιλιά και κείνος του είπε: «Δική μου είναι όλη η γη

και μπορώ να π ά ω όπου θέλω». «Θα σε βασανίσω, αν δεν

μου πεις», είπε ο σατράπης. «Μακάρι να το κάνεις με τα

ίδια σου τα χέρια», είπε, «για να βασανιστείς εσύ α π λ ώ -

73


74


νοντας χέρι στον άνδρα». Ο ευνούχος εξεπλάγη, επειδή

έβλεπε π ω ς ούτε διερμηνέα χρειαζόταν και επίσης α π α

ντούσε με ευκολία και άφοβα. Του είπε λοιπόν παρακλη

τικά, αλλάζοντας πια τον τόνο της φωνής του: «Για όνομα

του θεού, ποιος είσαι;» Παίρνοντας τον λόγο ο Απολλώνιος

του είπε: «Επειδή ρωτάς με μετριοπάθεια και ανθρώπινα,

άκου ποιος είμαι. Είμαι ο Τυανέας Απολλώνιος και π η γ α ί

νω στον βασιλιά των Ινδών για να γνωρίσω τη χ ώ ρ α του.

Θα ήθελα όμως να συναντήσω και τον δικό σου βασιλιά,

διότι όσοι τον συνάντησαν λένε π ω ς δεν είναι κακός, αν

βέβαια είναι αυτός ο Ουαρδάνης που κάποτε είχε χάσει την

εξουσία του και τώρα την έχει ξανααποκτήσει». «Αυτός

είναι, θεϊκέ Απολλώνιε», είπε. «Από παλιά έχουμε ακούσει

για σένα. Σε ένα σοφό άνδρα θα παραχωρούσε ακόμη και

τον χρυσό θρόνο του και θα σας στείλει στους Ινδούς τον

καθένα από σας πάνω σε καμήλα. Όσο για μένα, θα σε

φιλοξενήσω και θα σου δώσω και χρήματα». Ενώ έλεγε

αυτά, του έδειξε θησαυρό χρυσού. «Μπορείς να πάρεις όσα

θέλεις όχι μόνο μια φορά αλλά δέκα». Επειδή ο Απολλώ

νιος αρνήθηκε τα χρήματα, ο σατράπης του είπε: «Τότε

δέξου αμφορέα με Βαβυλωνιακό κρασί, α π ' αυτό που πίνει

ο βασιλιάς με μας τους δέκα σατράπες, ψητά κομμάτια

από κρέας χοιρινό και ζαρκαδιών, αλεύρι και ψωμιά και

ό,τι άλλο θέλεις, γ ιατί στον δρόμο για πολλά στάδια οι κ ω

μοπόλεις που υπάρχουν δεν έχουν πολλά τρόφιμα». Τότε ο

ευνούχος συνήλθε και είπε: «Θεοί, τι έπαθα! Π α ρ ' όλο που

έχω ακούσει ότι αυτός ο άνδρας δεν τρώει κρέας και δεν

πίνει κρασί, σαν αμαθής του προσφέρω πολυτελείς τρο

φές». «Μπορείς να μου προσφέρεις και απλές τροφές δί

νοντας μου ψωμί και ξηρούς καρπούς». «Θα σου δώσω

ένζυμο άρτο, χουρμάδες, μεγάλους και κεχριμπαρένιους,

και λαχανικά, από αυτά που φυτρώνουν στους κήπους

κοντά στον Τίγρη» . «Τα άγρια λαχανικά», είπε ο Απολλώ-

75


76


νιος, «που φυτρώνουν μόνα τους είναι.καλύτερα από όσα

βγαίνουν εξαναγκαστικά και τεχνητά». « Ό μ ω ς η δική μας

χώρα», είπε ο σατράπης, «είναι γ ε μ ά τ η από αψίνθιο που

κάνει τα αγριόχορτα αηδιαστικά και πικρά». Τελικά ο

Απολλώνιος δέχτηκε την προσφορά του σατράπη και φεύ

γοντας του είπε: «Φίλε μου, μην τελειώνεις μόνο καλά,

φρόντισε και να αρχίζεις καλά», θέλοντας έτσι να τον

συμβουλεύσει για το «θα σε βασανίσω» και τα όσα βαρβα

ρικά άκουσε στην αρχή.

X X I I . Προχώρησαν είκοσι στάδια 3 7 και συνάντησαν μια

λέαινα σφαγμένη από κυνηγούς. Αυτό το θηρίο ήταν το

μεγαλύτερο από όσα είχαν δει ποτέ . Οι κάτοικοι της κ ώ

μης συγκεντρώνονταν φωνάζοντας και, μα τον Δία, και οι

κυνηγοί σαν να έβλεπαν κάποιο μεγάλο θαύμα. Και π ρ ά γ

ματι ήταν θαύμα, γιατί, όταν άνοιξαν την κοιλιά της,

βρήκαν μέσα οκτώ μικρά. Σ χ ε τ ι κ ά τώρα με την εγκυμο

σύνη, οι λέαινες εγκυμονούν έξι μήνες και γεννούν τρεις

φορές σ' όλη τη διάρκεια της ζωής τους, την π ρ ώ τ η φορά

τρία, τη δεύτερη δύο και την τρίτη ένα μικρό που όμως,

νομίζω, είναι το μεγαλύτερο και αγριότερο. Δεν πρέπει να

πιστεύουμε όσους λένε π ω ς τα μικρά σχίζουν τη μήτρα της

μητέρας τους και βγαίνουν 3 8 . Είναι από τη φύση καθορι

σμένο μητέρα και παιδί να συνδέονται με αμοιβαία α γ ά π η

χάριν της σωτηρίας του είδους. Ο Απολλώνιος παρατήρησε

σιωπηλός για πολλή ώρα το θηρίο και τέλος είπε: «Δάμι,

κοντά στον βασιλιά θα μείνουμε ένα χρόνο και οκτώ μήνες,

γ ιατί ούτε εκείνος θα μας αφήσει να φύγουμε νωρίτερα

ούτε για μας το να φύγουμε νωρίτερα θα είναι καλό. Για

τους μήνες β γ ά ζ ω συμπέρασμα από τα μικρά, για τον

χρόνο από τη λέαινα, γ ιατ ί τα τέλεια με τα τέλεια πρέπει

να παραβάλλονται 3 9 ». «Τα οκτώ σπουργίτια», είπε ο Δά

μις, «που σύμφωνα με τον Όμηρο έφαγε ένας δράκοντας

77


78


στην Αυλίδα, πιάνοντας ένατη τη μητέρα τους, τι σημαί

νουν; Ο Κάλχας εξηγώντας το φαινόμενο είπε π ω ς γ ια

εννιά χρόνια θα πολεμούν στην Τροία 4 0 . Πρόσεχε λοιπόν

μήπως και το δικό μας ταξίδι, σύμφωνα με τον Ό μ η ρ ο και

τον Κάλχαντα, κρατήσει εννιά χρόνια». « Ή τ α ν φυσικό,

Δάμι», απάντησε, «ο Όμηρος να παρομοιάσει τα μικρά

σπουργίτια με χρόνια, γ ιατί είχαν γεννηθεί και ζ ο ύ σ α ν

όμως π ώ ς μπορεί να γίνει αυτό με τα ατελή και αγέννητα

θηρία που μπορεί και να μη γεννιούνταν ποτέ; Αυτά που

είναι παρά φύση, δεν μπορούν να γεννηθούν - κι αν γεννη

θούν, γρήγορα πεθαίνουν. Πίστεψε τα λόγια μου και π ά μ ε

να προσευχηθούμε στους θεούς, που μας φανερώνουν όλα

τούτα».

X X I I I . Ενώ προχωρούσε προς την Κισσία χ ώ ρ α 4 1 και

πλησίαζε ήδη στη Βαβυλώνα, ο θεός του έστειλε το εξής

όνειρο: Από τη θάλασσα είχαν τιναχτεί ψάρια στη γη και

σπαρταρούσαν και θρηνούσαν σαν άνθρωποι και ολοφύρο-

νταν για τη μεταβολή των συνθηκών της ζωής τους. Π α

ρακαλούσαν ένα δελφίνι που κολυμπούσε κοντά να τα βοη

θήσει γ ιατ ί ήταν αξιολύπητα, σαν τους ανθρώπους που

κλαίνε στην ξενιτιά. Δεν ταράχτηκε καθόλου α π ' αυτό το

όνειρο, γιατί κατάλαβε αμέσως τη σημασία του, όμως

θέλοντας να τρομάξει τον Δάμι — π ο υ τον θεωρούσε δει

λ ό — του το διηγήθηκε προσποιούμενος π ω ς φοβήθηκε ότι

όσα είδε θα αποδειχτούν κακά. Ο Δάμις φώναξε σαν να

είχε δει εκείνος το όνειρο και προσπαθούσε να αποτρέψει

τον Απολλώνιο από το να προχωρήσουν παραπέρα λέγο

ντας: «Μήπως και μεις, αλλάζοντας τόπο, χαθούμε και

κλαιγόμαστε σε ξένη χ ώ ρ α , μ ή π ω ς βρεθούμε σε δύσκολη

θέση και εκλιπαρούμε κάποιο δυνάστη ή βασιλιά κι αυτός

μας εξευτελίσει, όπως το δελφίνι τα ψάρια». Ο Απολλώ

νιος γέλασε και του είπε: «Αν σε φοβίζουν αυτά, δεν είσαι

79


80


ακόμη φιλόσοφος. Θα σου εξηγήσω εγώ τι σημαίνει το

όνειρο. Οι Ερετριείς κατοικούν στην Κισσία αυτή χ ώ ρ α ,

που μεταφέρθηκαν εδώ από την Εύβοια πριν από πεντα

κόσια χρόνια από τον Δαρείο 4 2 . Λένε μάλιστα ότι και

αυτοί, όπως τα ψάρια του ονείρου, έπαθαν τα ίδια κατά

την άλωση της πόλης τους, γ ιατ ί σαγηνεύτηκαν και συλ-

λήφθηκαν όλοι. Φαίνεται λοιπόν π ω ς οι θεοί με διατάζουν

να π ά ω σ' αυτούς και να τους βοηθήσω όσο μπορώ. Ί σ ω ς

και οι ψυχές των Ελλήνων, που η μοίρα έριξε εδώ, να με

παρακαλούν να ωφελήσω τη χ ώ ρ α . Ας αλλάξουμε λοιπόν

πορεία, ρωτώντας μόνο πού βρίσκεται το πηγάδι κοντά

στο οποίο κατοικούν». Αυτό το πηγάδι λένε π ω ς περιέχει

κράμα ασφάλτου, ελαιόλαδου και νερού 4 3 και αν κάποιος το

αντλήσει και το χύσει στη γ η , τα τρία στοιχεία διαχωρί

ζονται. Το ότι πήγε στην Κισσία το παραδέχεται και ο

ίδιος σε επιστολή που έγραψε στον Κλαζομένιο σοφι-

/ 44 ι ι ι ι ι ι ι

στή , γιατί ήταν τοσο ενάρετος και φιλότιμος, ωστε, οταν

είδε τους Ερετριείς, θυμήθηκε τον σοφιστή και του έγραψε

όσα είδε και όσα έκανε για κείνους. Τον προτρέπει σε όλη

την επιστολή να βοηθά τους Ερετριείς και όποτε διαβάζει

τα σχετικά μ' αυτούς να μην αποφεύγει τα δάκρυα.

X X I V . Σύμφωνα μ' αυτά είναι και τα όσα έγραψε ο

Δάμις για τους Ερετριείς. Κατοικούν στη Μηδική, όχι

πολύ μακριά από τη Βαβυλώνα, σε απόσταση μιας μέρας

δρόμου για ένα δρομέα. Αυτή η χώρα δεν έχει πόλεις γ ιατ ί

η Κισσία αποτελείται από χωριά και νομάδες που σπάνια

κατεβαίνουν από τα άλογα. Η χ ώ ρ α των Ερετριέων βρί

σκεται στη μέση και περιβάλλεται από πλατιά τάφρο του

ποταμού, που οι ίδιοι λένε ότι έφτιαξαν ως τείχος κατά των

βαρβάρων της Κισσίας. Η χώρα είναι διαποτισμένη με

άσφαλτο και γ ι ' αυτό ακατάλληλη για φυτείες. Οι κάτοι

κοι της δεν ζουν πολύ γ ιατί η άσφαλτος του νερού δημιουρ-

81


82


γεί ίζημα σε μεγάλη έκταση των σπλάχνων. Τρόφιμα

παράγονται σ' ένα λόφο στα σύνορα του χωριού, που υψώ

νεται πάνω από την άγονη πεδιάδα και που οι Ερετριείς

τον καλλιεργούν σαν αγρό. Λένε π ω ς άκουσαν α π ' τους

ντόπιους ότι αιχμαλωτίστηκαν επτακόσιοι ογδόντα Ερε

τριείς, όχι όλοι μάχιμοι, γ ιατ ί υπήρχαν μεταξύ τους γυναί

κες και γέροντες και παιδιά, νομίζω, διότι οι περισσότεροι

Ερετριείς κατέφυγαν στον Καφηρέα και στα ψηλότερα

μέρη της Εύβοιας. Μεταφέρθηκαν περίπου τετρακόσιοι

άνδρες και δέκα γυναίκες, ενώ οι υπόλοιποι χάθηκαν κατά

τη μεταφορά από την Ιωνία και τη Λυδία προς το εσωτε

ρικό. Επειδή στον λόφο υπήρχαν λατομεία και μερικοί

γνώριζαν τις λιθουργικές τέχνες, έχτισαν ναούς Ελληνι

κούς και αγορά, όσο μεγάλη τους χρειαζόταν, ίδρυσαν

βωμούς, δύο για τον Δαρείο, ένα για τον Ξέρξη και πολ

λούς για τον Δαριδαίο. Μετά την άλωση ως την εποχή του

Δαριδαίου πέρασαν ογδόντα οκτώ χρόνια, στη διάρκεια

των οποίων συνέχισαν να γράφουν σύμφωνα με τον Ελλη

νικό τρόπο. Οι αρχαίοι τάφοι τους έχουν επιγραφές ό π ω ς

«ο τάδε γιος του τάδε» με γ ρ ά μ μ α τ α Ελληνικά, αλλά λένε

π ω ς δεν τα είδαν ακόμη. Πάνω στους τάφους είναι χ α ρ α γ

μένα πλοία, ανάλογα με τον τρόπο που ζούσε καθένας στην

Εύβοια, ως πορθμέας ή αλιέας πορφύρας, ασχολούμενος με

οποιοδήποτε θαλάσσιο επάγγελμα. Πάνω σε τάφο ναυτών

και καπετάνιων είναι χαραγμένοι οι εξής ελεγειακοί στίχοι:

Εμείς που κάποτε πλέαμε στα βαθιά κύματα του Αιγαίου,

βρισκόμαστε νεκροί στη μέση της πεδιάδας των Εκβατάνων.

Χαίρε πατρίδα Ερέτρια, που κάποτε ήσουν ονομαστή.

Χαίρε Αθήνα, γειτόνισσα της Εύβοιας.

Χαίρε α γ α π η τ ή θάλασσα.

Ο Δάμις λέει π ω ς ο ίδιος ο Απολλώνιος φρόντισε τους

κατεστραμμένους τάφους, έκανε σπονδές και όλες τις α π α

ραίτητες προσφορές, όμως όχι αιματηρές θυσίες. Δακρυ-

83


84


σμένος και γεμάτος πάθος στάθηκε ανάμεσα στους τάφους

και φώναξε: «Ερετριείς, που η μοίρα σάς έριξε εδώ, αν και

μακριά από τη γη σας, ενταφιαστήκατε, εκείνοι όμως που

σας έριξαν εδώ χάθηκαν άταφοι γύρω από το νησί σας,

δέκα χρόνια μετά από σας, γ ιατί η συμφορά στον Ευβοϊκό

κόλπο ήταν έργο θεών». Στην επιστολή του προς τον

Κλαζομένιο σοφιστή τελειώνοντας γράφει: « Ό τ α ν ήμουν

νέος, Σκοπελιανέ, φρόντισα τους Ερετριείς σου και βοήθη

σα όσο μπορούσα και τους πεθαμένους και τους ζωντα

νούς». Π ώ ς λοιπόν φρόντισε τους ζωντανούς; Οι βάρβαροι

που κατοικούσαν κοντά στον λόφο έκλεβαν το καλοκαίρι

την π α ρ α γ ω γ ή των Ερετριέων και έτσι οι Ερετριείς πει

νούσαν ασχολούμενοι με τη γεωργία χάριν άλλων. Ό τ α ν ο

Απολλώνιος π ή γ ε στον βασιλιά, κατάφερε μόνο αυτοί να

χρησιμοποιούν τον λόφο.

X X V . Σ χ ε τ ι κ ά με την παραμονή του στη Βαβυλώνα

και τα όσα πρέπει να ξέρουμε, βρήκα τα εξής: Η Βαβυ

λώνα περιβάλλεται από τείχος μήκους τετρακοσίων ογδό

ντα σταδίων και ύψους τριών ημιπλέθρων 4 5 , ενώ το πλάτος

είναι λιγότερο από ένα πλέθρο. Χωρίζεται στη μέση από

τον ποταμό Ευφράτη και τα δύο μέρη ενώνονται με μυστι

κή γέφυρα που συνδέει τα βασιλικά ανάκτορα που βρίσκο

νται και στις δύο όχθες. Λένε π ω ς μια γυναίκα, που ονο

μαζόταν Μήδεια 4 6 και βασίλευε κάποτε εκεί, έζευξε αυτό

τον ποταμό έτσι όπως κανείς άλλος ποτέ δεν ζεύχτηκε.

Μάζεψε στις όχθες πέτρες, χαλκό και άσφαλτο και ό,τι

άλλο έχουν βρει οι άνθρωποι για υποβρύχιες συνδέσεις,

κατόπιν έτρεψε το ρεύμα σε λίμνες και έτσι, σκάβοντας

την ξερή πια κοίτη δύο οργιές, έφτιαξε σήραγγα αρκετά

ψηλή για να μπορεί κάποιος να πηγαίνει από το ένα ανά

κτορο στο άλλο και να φαίνεται σαν να εμφανίζεται από τα

έγκατα της γης. Την κάλυψε ως το ύψος της κοίτης του

85


86


ποταμού. Έ τ σ ι τα θεμέλια σταθεροποιήθηκαν, καθώς οι

τοίχοι της σήραγγας" επειδή όμως η άσφαλτος χρειάζεται

νερό για να πήξει και να γίνει πέτρα, άφησε τον Ευφράτη

να κυλήσει στην κοίτη του και στερεώθηκε η γέφυρα. Τα

ανάκτορα στεγάζονται με χαλκό, γ ι ' αυτό αστράφτουν. Οι

θάλαμοι, οι ανδρώνες και οι στοές έχουν στολιστεί με

ασήμι, χρυσά υφάσματα και καθαρό χρυσό έτσι που μοιά

ζουν με ζωγραφιές. Τα στολίδια των πέπλων προέρχονται

από Ελληνικούς μύθους, όπως της Ανδρομέδας, της Αμυ-

μώνης και του Ορφέα σε πολλά μέρη. Χαίρονται με τον

Ορφέα που τον τιμούν μάλλον για την τιάρα και την ανα-

ξυρίδα 4 7 και όχι για τις ωδές και τη μουσική με την οποία

μάγευε. Κάπου μάλιστα έχουν ενυφασμένο και τον Δάτι

καθώς λεηλατεί τη Νάξο από τη θάλασσα και τον Αρτα

φέρνη που πολιορκεί την Ερέτρια καθώς επίσης και τις

νίκες που έλεγε π ω ς κέρδισε ο Ξέρξης, δηλαδή την κατοχή

των Αθηνών από τους Μήδους, τις Θερμοπύλες και ακόμη

κάποια άλλα Μηδικότερα θέματα: αποξηραμένοι ποταμοί,

ζεύξη θαλασσών και η τομή του Α θ ω . Λένε π ω ς μπήκαν σε

έναν ανδρώνα του οποίου η οροφή είχε σχήμα θολωτό κι

έμοιαζε με τον ουρανό, έτσι όπως ήταν κατασκευασμένη

από ζαφείρια που το χ ρ ώ μ α τους είναι καταγάλανο σαν του

ουρανού. Τπάρχουν αγάλματα των θεών που λατρεύουν

τοποθετημένα ψηλά, που μοιάζουν σαν χρυσός που λάμπει

στον αιθέρα. Εκεί δικάζει ο βασιλιάς και κρέμονται από

την οροφή τέσσερις χρυσές σουσουράδες 4 8 που του θυμί

ζουν την Αδράστεια και να μην υπερβαίνει το ανθρώπινο.

Αυτά τα πουλιά λένε π ω ς τα έβαλαν εκεί οι μάγοι που

συχνάζουν στα ανάκτορα και τα ονομάζουν γλώσσες θεών.

X X V I . Σ χ ε τ ι κ ά μ' αυτούς τους μάγους ο Απολλώνιος

είπε όσα χρειάζονταν να ειπωθούν, γ ιατί συχνά τους είχε

συναναστραφεί και κάποια π ρ ά γ μ α τ α έμαθε α π ' αυτούς,

87


88


κάποια άλλα τους δίδαξε και έφυγε. Ο Δάμις αγνοεί αυτές

τις συνομιλίες με τους μάγους γ ιατί δεν του επέτρεπε να

τον συνοδεύει όταν πήγαινε σ' αυτούς. Λέει λοιπόν π ω ς

τους επισκεπτόταν το μεσημέρι και τα μεσάνυχτα και

όταν κάποτε τον ρώτησε: «Τι είναι οι μάγοι;» του α π ά ν τ η

σε: «Σοφοί, αλλά όχι σε όλα».

X X V I I . Γ ι ' αυτά θα μιλήσουμε αργότερα. Ό τ α ν έφτα

σε στη Βαβυλώνα, ο σατράπης των μεγάλων πυλών, μόλις

έμαθε ότι ήρθε να τους γνωρίσει, του παρουσίασε χρυσή

εικόνα του βασιλιά που αν δεν την προσκυνούσε κάποιος,

απαγορευόταν να μπει στην πόλη. Αυτό μόνο στους πρε

σβευτές του Ρωμαίου άρχοντα δεν ήταν υποχρεωτικό. Ό

ταν έφτανε κάποιος που ήταν βάρβαρος ή ήθελε να γνωρί

σει τη χώρα και δεν προσκυνούσε την εικόνα, τον θεωρού

σαν άτιμο. Τέτοιες ανοησίες επέβαλαν οι σατράπες στους

βαρβάρους. Ο Απολλώνιος, μόλις είδε την εικόνα, είπε:

«Ποιος είναι αυτός;» Ό τ α ν άκουσε π ω ς είναι ο βασιλιάς,

είπε: «Αυτός λοιπόν που εσείς προσκυνείτε, αν επαινεθεί

από μένα ως καλός και χρηστός, θα έχει πετύχει πολλά».

Λέγοντας αυτά πέρασε τις πύλες. Ο σατράπης εξεπλάγη,

τον ακολούθησε και πιάνοντας το χέρι του Απολλώνιου τον

ρώτησε με διερμηνέα το όνομα, την κ α τ α γ ω γ ή του, την

ασχολία του και τον λόγο της επίσκεψης του. Τα σημείωσε

όλα αυτά, όπως επίσης τη στολή και τη μορφή του και

κατόπιν τον διέταξε να περιμένει.

X X V I I I . Ο ίδιος πήγε στους αποκαλούμενους «αυτιά

του βασιλιά» και περιέγραψε τον Απολλώνιο, προσθέτο

ντας π ω ς ούτε την εικόνα θέλει να προσκυνήσει ούτε μοιά

ζει με τους άλλους ανθρώπους. Εκείνοι διέταξαν να τον

οδηγήσει με τιμές και χωρίς καμιά βία. Ό τ α ν πήγε εκεί

89


90


ο Απολλώνιος, τον ρώτησε ο μεγαλύτερος τι ξέρει και

περιφρονεί τον βασιλιά. «Δεν τον περιφρόνησα ακόμη»,

του είπε. «Και θα τον περιφρονήσεις;» ρώτησε πάλι .

«Ναι, μα τον Δία, αν τον συναναστραφώ και δεν τον βρω

καλό και χρηστό». «Τι δώρα του φέρνεις;» Ο Απολλώνιος

ανέφερε την ανδρεία, τη δικαιοσύνη και άλλα παρόμοια.

«Γιατί, μήπως δεν έχει;» ρώτησε. «Αν έχει, μα τον

Δία», είπε, «θα μάθει να τα χρησιμοποιεί». «Μα επειδή

τα χρησιμοποιεί», είπε, «ανέκτησε το βασίλειο που βλέπεις

και που το είχε χάσει και επανέφερε την ισχύ σ' αυτόν τον

οίκο, κατόρθωμα κοπιαστικό και δύσκολο». «Πόσα χρόνια

πέρασαν από την ανάκτηση της εξουσίας;» «Τρίτο χρόνο

μας κυβερνάει και από τον τρίτο πέρασαν δύο μήνες», ήταν

η απάντηση. Τότε ο Απολλώνιος σηκώθηκε και είπε τη

γνώμη του όπως συνήθιζε. «Σωματοφύλακα ή όπως σε

λένε, ο Δαρείος, ο πατέρας του Κύρου και του Αρταξέρ

ξη, είχε αυτό τον θρόνο για εξήντα χρόνια, νομίζω. Ό τ α ν

υποψιάστηκε π ω ς πρόκειται να πεθάνει, έκανε, καθώς λέ

νε, θυσία στη Δικαιοσύνη και είπε: 'Δέσποινα, όποια κι αν

είσαι', σαν να την είχε πεθυμήσει από πολύ χρόνο, ενώ δεν

την είχε ακόμη γνωρίσει κι ούτε έμοιαζε να την έκανε π ο τ έ

κτήμα του. Τα δύο παιδιά του εκπαίδευσε τόσο λανθασμέ

να ώστε σήκωσαν όπλα ο ένας εναντίον του άλλου και ο μεν

πληγώθηκε, ο δε φονεύτηκε από τον αδελφό τ ο υ 4 9 . Εσύ

τώρα νομίζεις γ ι ' αυτόν, που δεν ξέρει ούτε π ώ ς να κάθε

ται στον βασιλικό θρόνο, π ω ς έχει όλες τις αρετές μαζί και

τον επαινείς. Αν γίνει καλύτερος, εσύ θα είσαι κερδισμένος,

όχι εγώ». Ο βάρβαρος κοίταξε κάποιον που ήταν κοντά του

και είπε: «Κάποιος θεός μας στέλνει εδώ τον άνδρα τούτο

ως εύρημα, γ ιατί όταν ένας καλός συναναστρέφεται με πιο

καλό, θα κάνει τον βασιλιά μας συνετότερο και γλυκύτερο.

Αυτό διακρίνω σ' αυτό τον άνδρα». Μπήκαν λοιπόν μέσα,

λέγοντας σε όλους την καλή είδηση, ότι δηλαδή στην πύλη

91


92


του βασιλιά βρίσκεται ένας σοφός Έλληνας και πολύτιμος

σύμβουλος.

XXIX. Ό τ α ν έμαθε αυτά ο βασιλιάς, που εκείνη την

ώρα έτυχε να θυσιάζει με την παρουσία μάγων — γ ι α τ ί

αυτοί τελούν τα ιερά— κάλεσε έναν και του είπε: « Π ρ α γ

ματοποιείται το όνειρο που σου έλεγα σήμερα, όταν ήμουν

ακόμη στο κρεβάτι». Το όνειρο που είχε δει ο βασιλιάς

ήταν το εξής: Ονειρεύτηκε π ω ς ήταν ο Αρταξέρξης, ο γιος

του Ξέρξη, και είχε πάρει εκείνου τη μορφή. Φοβόταν

μήπως αλλάξουν τα π ρ ά γ μ α τ α σε βάρος του, γ ιατί έτσι

εξηγούσε τη μεταμόρφωση. Ό τ α ν άκουσε π ω ς ο επισκέ

πτης ήταν σοφός Έλληνας, θυμήθηκε τον Αθηναίο Θεμι

στοκλή που ήρθε κάποτε από την Ελλάδα, έγινε φίλος του

Αρταξέρξη, τον βοήθησε και βοηθήθηκε και ο ίδιος 5 0 .

Απλωσε λοιπόν το δεξί χέρι του και είπε: «Κάλεσε τον.

Αρχίζουμε με τον καλύτερο τρόπο θυσιάζοντας και προ-

σευχόμενοι κι οι δυο μαζί».

XXX. Ο Απολλώνιος μπήκε συνοδευόμενος από πολ

λούς, γ ιατί νόμιζαν π ω ς αυτό θα ευχαριστούσε τον βασιλιά

που έμαθαν π ω ς είχε χαρεί με την άφιξη του. Καθώς

διέσχιζε τα ανάκτορα, δεν πρόσεχε τ ίποτε από τα αξιοθαύ

μαστα, αλλά τα προσπερνούσε, σαν να βάδιζε στον δρόμο,

και αφού κάλεσε τον Δάμι, του είπε: «Με ρώτησες προη

γουμένως π ώ ς ονομαζόταν η γυναίκα από την Παμφυλία

που λένε π ω ς ήταν μαθήτρια της Σ α π φ ώ ς και συνέθεσε

τους ύμνους για την Αρτεμη την Π ε ρ γ α ί α 5 1 σύμφωνα με

τον τρόπο των Αιολέων και των Π α μ φ ύ λ ω ν 5 2 » . «Σε ρώ

τησα», είπε, «όμως δεν μου είπες το όνομα». «Δεν σου το

είπα, αγαπητέ μου, αλλά σου εξήγησα τους κανόνες σύνθε

σης των ύμνων και τα ονόματα τους και π ώ ς οι κανόνες

αυτοί των Αιολέων μεταβλήθηκαν στο έπακρο και έγιναν

93


94


όμοιοι, με των Παμφύλων. Μετά αλλάξαμε θέμα και δεν με

ξαναρώτησες για το όνομα. Ονομάζεται λοιπόν αυτή η

σοφή Δαμοφύλη και λένε π ω ς κι αυτή σαν την Σ α π φ ώ

είχε συντρόφους παρθένες και συνέθεσε ερωτικά ποιήματα

και ύμνους. 0 ύμνος της στην Άρτεμη είναι μίμηση των

Σ α π φ ι κ ώ ν και ψάλλεται όπως εκείνοι». Πόσο απείχε α π '

το να μείνει έκθαμβος μπροστά στον βασιλιά και τη μεγα

λοπρέπεια του το απέδειξε απαξιώντας να κοιτάξει όσα

ήταν γύρω του και συζητώντας για τελείως διαφορετικά

π ρ ά γ μ α τ α , σαν να πίστευε π ω ς εκείνα δεν άξιζαν μια

ματιά.

XXXI. Ό τ α ν τον είδε ο βασιλιάς να έρχεται από μακριά

— το ιερό είχε μακριά α υ λ ή — , είπε σε όσους ήταν κοντά

του π ω ς γνώριζε τον άνδρα και, όταν εκείνος πλησίασε,

είπε με δυνατή φωνή: «Αυτός είναι ο Απολλώνιος, που ο

αδελφός μου ο Μεγαβάτης λέει π ω ς είδε στην Αντιόχεια να

τον θαυμάζουν και να τον προσκυνούν σπουδαίοι άνθρωποι

και έτσι ακριβώς μου τον περιέγραψε όπως είναι». Ό τ α ν ο

Απολλώνιος πλησίασε και χαιρέτησε, ο βασιλιάς του α π ά

ντησε μιλώντας ελληνικά και τον παρακίνησε να θυσιάσει

μαζί του. Είπε μάλιστα ότι επρόκειτο να θυσιάσει στον

Ή λ ι ο λευκό άλογο από την καλή ράτσα των Νισαίων

και στολισμένο με φάλαρα όπως σε π ο μ π ή . Τότε του είπε

ο Απολλώνιος: «Εσύ, βασιλιά, θυσίασε με τον τρόπο σου,

εμένα να μου επιτρέψεις να θυσιάσω με τον δικό μου»' και

παίρνοντας λιβανωτό, είπε: « Ή λ ι ε , οδήγησε με σε όποιο

μέρος της γης είναι και στους δυο μας αρεστό. Κάνε με να

διακρίνω τους καλούς, και τους κακούς ούτε να τους ξέρω

ούτε να με ξέρουν». Αφού είπε αυτά, έριξε το λιβάνι στη

φωτιά. Παρατήρησε π ώ ς καιγόταν το λιβάνι και π ώ ς

θάμπωνε ο καπνός και πόσες στήλες έκανε και, συλλαμβά

νοντας με κάποιο τρόπο το νόημα της φωτιάς, την παρα-

9 5


96


κολουθούσε καθώς φαινόταν ευοίωνη και καθαρή και είπε:

«Θυσίασε τώρα και συ βασιλιά, σύμφωνα με τα έθιμα σου.

Τα δικά μου αυτά είναι».

X X X I I . Έ τ σ ι αναχώρησε για να μη συμμετάσχει σε

αιματηρή θυσία. Μετά τη θυσία πλησίασε και είπε: « Γ ν ω

ρίζεις καλά τα ελληνικά, βασιλιά, ή μόνο λίγα, για να

συνεννοείσαι και να μην κάνεις κακή εντύπωση όταν έρχε

ται κάποιος Έλληνας;» «Τα ξέρω καλά, σαν τη μητρική

μου γλώσσα. Πες μου τι θέλεις, γ ιατί σίγουρα γ ι ' αυτό με

ρώτησες». «Γι ' αυτό», είπε. «Άκου λοιπόν. Σ κ ο π ό ς του

ταξιδιού μου είναι οι Ινδοί, όμως δεν ήθελα να παραβλέψω

τη χώρα σας γ ιατί άκουσα πολλά γ ια σένα, που τώρα

γνωρίζω από κοντά, και για τη σοφία σας που την ασκούν

μάγοι και θέλω να εξετάσω αν είναι σοφοί στα θεία, όπως

φημίζονται. Ε γ ώ ασπάζομαι τη σοφία του Σάμιου Πυθα

γόρα που με δίδαξε έτσι να λατρεύω τους θεούς και να τους

αντιλαμβάνομαι είτε είναι ορατοί είτε αόρατοι, να συζητώ

μαζί τους και να ντύνομαι μ' αυτό το γήινο μαλλί. Δεν

προέρχεται από πρόβατα, αλλά φυτρώνει καθαρό από κα

θαρά και είναι δώρο της γης και του νερού, πρόκειται

δηλαδή για το λινό. Έ χ ω τα μαλλιά μου μακριά σύμφωνα

με τη διδασκαλία του Πυθαγόρα και επίσης σύμφωνα μ'

αυτή αποφεύγω τις ζωικές τροφές. Δεν θα γίνω συμπότης

και συμμέτοχος ραθυμίας και τρυφής ούτε με σένα ούτε με

κανέναν άλλο. Θα μπορούσα να δώσω λύσεις σε απορίες

και δύσκολα προβλήματα, διότι όχι μόνο γνωρίζω τι πρέ

πει να κάνουμε, αλλά και προβλέπω». Αυτά λέει ο Δάμις

π ω ς είπε ο Απολλώνιος, ο οποίος τα αναφέρει και σε

επιστολή του, όπως και πολλά άλλα που είπε σε διάφορες

συνομιλίες.

X X X I I I . Ο βασιλιάς του είπε π ω ς χαίρεται κι αγάλλε-

97


98


ται για την άφιξη του περισσότερο από το αν είχε όλα τα

πλούτη των Ινδών και των Περσών και ότι θα τον φιλο

ξενήσει στο παλάτι . Ο Απολλώνιος τότε είπε: «Αν ε γ ώ ,

βασιλιά, όταν θα ερχόσουν στην πατρίδα μου, τα Τύανα,

σου ζητούσα να κατοικήσεις μαζί μου, θα το έκανες ευχα

ρίστως;» «Σίγουρα», απάντησε, «αν επρόκειτο για σπίτι

που θα μπορούσε να υποδεχτεί με λαμπρότητα εμένα, τους

συνοδούς και τους σωματοφυλακές μου». «Ο ίδιος λόγος

ισχύει και για μένα», είπε" «γιατί αν κατοικήσω σε σπίτι

μεγαλύτερο α π ' όσο χρειάζομαι, δεν θα περάσω καλά, διότι

η υπερβολή ενοχλεί τους σοφούς περισσότερο α π ' ό,τι εσάς

οι στερήσεις. Ας με φιλοξενήσει λοιπόν κάποιος απλός

άνθρωπος που έχει όσα εγώ και θα έρχομαι σε σένα όποτε

θέλεις».

X X X I V . Ο βασιλιάς το δέχτηκε για να μην τον δυσα

ρεστήσει χωρίς να το θέλει, και έτσι ο Απολλώνιος κατέ

λυσε στο σπίτι ενός καλού και κ α θ ' όλα ενάρετου Βαβυλώ

νιου. Καθώς έτρωγε, παρουσιάστηκε ένας ευνούχος α γ γ ε

λιαφόρος, τον χαιρέτησε και του είπε: «Ο βασιλιάς σου

κάνει δέκα δωρεές και σ' αφήνει να διαλέξεις ό,τι θέλεις.

Μόνο σε παρακαλεί να μη ζητήσεις κάτι μικρό, γ ιατί θέλει

και σε σένα και σε μας να δείξει μεγαλοφροσύνη». Ο

Απολλώνιος επαίνεσε αυτή τη χειρονομία και ρώτησε:

« Π ό τ ε πρέπει να διαλέξω;» «Αύριο», είπε ο ευνούχος

και αμέσως πήγε σ' όλους τους φίλους και συγγενείς του

βασιλιά, ζητώντας τους να παρευρεθούν όταν θα ζητήσει ο

Απολλώνιος τη δωρεά και θα τιμηθεί. Ο Δάμις λέει π ω ς

κατάλαβε ότι τ ίποτε δεν θα ζητούσε γιατί γνώριζε τις

συνήθειες του και την ευχή που έκανε στους θεούς: «Θε

οί, δώστε μου λίγα να έχω και να μη χρειάζομαι τ ίποτε» .

Επειδή όμως τον έβλεπε σκεφτικό και προβληματισμένο,

υποψιάστηκε π ω ς κάτι θα ζητούσε και βασάνιζε το μυαλό

99


100


του για να βρει τι. Κατά το απόγευμα ο Απολλώ"νιος είπε:

«Δάμι, αναρωτιέμαι γ ιατί οι βάρβαροι θεωρούν τους ευ

νούχους εγκρατείς και τους επιτρέπουν να μπαίνουν στους

γυναικωνίτες». «Αυτό, Απολλώνιε», απάντησε, «είναι ο

λοφάνερο και σε παιδί. Η τομή τους αφαιρεί τις ερωτικές

ορμές κι έτσι μπορούν να μπαίνουν στους γυναικωνίτες κι

αν θέλουν να κοιμούνται με τις γυναίκες». «Νομίζεις ότι ο

ευνουχισμός τους στερεί τη δυνατότητα να ερωτεύονται ή

να συνουσιάζονται με γυναίκες;» ρώτησε. «Και τα δύο»,

απάντησε, «γιατί αν εξαφανιστεί το μόριο από το οποίο το

σώμα κυριεύεται από οίστρο, εξαφανίζεται και η δυνατό

τητα να ερωτευτούν». Ο Απολλώνιος σώπασε για λίγο και

είπε: «Αύριο, Δάμι, θα μάθεις π ω ς και οι ευνούχοι ερω

τεύονται και η επιθυμία που γεννιέται από τα μάτια δεν

μαραίνεται σ' αυτούς, αλλά παραμένει θερμή και ζωογόνα.

Πρέπει κάτι να συμβεί για να αποδειχτεί ότι η γ ν ώ μ η σου

είναι λανθασμένη. Αν υπήρχε κάποια ανθρώπινη τέχνη με

τέτοια δύναμη τυράννου που θα μπορούσε να ξεριζώνει την

επιθυμία, νομίζω π ω ς δεν θα έπρεπε οι άνθρωποι να κα

τατάσσουν τους ευνούχους μεταξύ των εγκρατών, αφού

έχουν γίνει εγκρατείς αναγκαστικά και με τη βία έχουν

απομακρυνθεί από τον έρωτα. Εγκράτεια είναι να μην

υποκύπτει κάποιος στις ορέξεις και τις ορμές του προς

τις ηδονές, αλλά να μένει μακριά και να φαίνεται δυνατό

τερος από τη λύσσα τούτη». Ο Δάμις είπε: «Θα ξανασυ

ζητήσουμε γ ι ' αυτά, Απολλώνιε. Τ ώ ρ α πρέπει να σκεφτού

με π ώ ς θα αποκριθούμε αύριο στη λαμπρή προσφορά του

βασιλιά. Ί σ ω ς να μη ζητήσεις τ ίποτε, όμως πρόσεξε μη

νομίσουν π ω ς αρνείσαι από αλαζονεία τα δώρα του βασι

λιά. Μην ξεχνάς πού είμαστε και κ ά τ ω από την εξουσία

τίνος. Πρέπει να προφυλαχτείς από την κατηγορία π ω ς

περιφρονείς τον βασιλιά και επίσης σκέψου π ω ς τ ώ ρ α

μεν έχουμε αρκετά εφόδια για να φτάσουμε στους Ιν-

101


102


δούς, αλλά δεν θα φτάσουν για την επιστροφή ούτε θα

μπορούμε να βρούμε». »

X X X V . Με τέτοια τεχνάσματα προσπαθούσε να τον

πείσει να μην απαξιώσει να πάρει ό,τι του δώσουν. Ο

Απολλώνιος, σαν να ήθελε να ενισχύσει τα επιχειρήματα

εκείνου, του είπε: «Δεν θα αναφέρεις παραδείγματα, Δαμι,

όπως του Αισχίνη, γιου του Λυσανία, που πήγε στη Σικε

λία 5 4 , στον Διονύσιο, για χρήματα ή του Πλάτωνα που για

τον Σικελικό πλούτο πέρασε τρεις φορές από τη Χάρυ

β δ η 5 5 , όπως λένε; Ακόμη τον Αρίστιππο τον Κυρηναίο 5 6

και τον Ε λ ί κ ω ν α 5 7 από την Κύζικο και τον Φύτωνα, όταν

έφευγε εξόριστος από το Ρήγιο; Όλοι αυτοί τόσο πολύ

βυθίστηκαν στα πλούτη του Διονυσίου, ώστε δύσκολα

μπόρεσαν να φύγουν από κει. Επίσης και για τον Εύδοξο

από την Κνίδο 5 8 λένε π ω ς , όταν π ή γ ε στην Α ί γ υ π τ ο , ομο

λόγησε ότι το έκανε μόνο για τα χρήματα και χάριν των

χρημάτων συνομίλησε με τον βασιλιά. Για να μην κατηγο

ρήσω περισσότερους, αναφέρω ακόμη τον Αθηναίο Σ π ε ύ -

σ ι π π ο 5 9 που λένε π ω ς ήταν τόσο φιλοχρήματος, ώστε

στους γάμους του Κασάνδρου στη Μακεδονία απήγγειλε

δημοσίως για να βγάλει χρήματα κάποια κρύα ποιήματα

που είχε συνθέσει. Ε γ ώ , Δάμι, νομίζω π ω ς ο σοφός κινδυ

νεύει περισσότερο α π ' όλους, ακόμη και από τους ναυτι

κούς κι α π ' αυτούς που πολεμούν, γ ιατ ί είτε σιωπά είτε

μιλά είτε βρίσκεται σε ένταση είτε σε ηρεμία τον κ α τ α δ ι ώ

κει ο φθόνος. Το ίδιο γίνεται αν παραλείψει κάτι ή πάει σε

κάποιον, αν πλησιάσει να μιλήσει σε κάποιον ή αν τον

αποφύγει. Γι ' αυτό πρέπει να προφυλάσσεται κανείς και

να ξέρει π ω ς , αν ένας σοφός υποκύψει στην οκνηρία, την

οργή, τον έρωτα, τη φιλοποσία ή αν παρασυρθεί παράκαι

ρα, μπορεί να συγχωρεθεί. Αν όμως αποδειχτεί κατώτερος

των χρημάτων, δεν θα συγχωρεθεί ποτέ και θα μισείται

103


104


όπως κάποιος που έχει πάνω του όλες τις κακίες. Διότι (θα

πουν) αν δεν ήταν λαίμαργος, φιλάρεσκος, μεθύστακας,

γυναικάς δεν θα υπέκυπτε στα χρήματα. Ί σ ω ς νομίζεις

π ω ς το να αμαρτάνει κάποιος στη Βαβυλώνα, είναι λιγό

τερο κακό α π ' όσο στην Αθήνα, την Ολυμπία και τους

Δελφούς και δεν σκέφτεσαι ότι γ ια τον σοφό η Ελλάδα

είναι παντού και δεν υπάρχει γ ι ' αυτόν ούτε έρημος ούτε

βαρβαρική χώρα, γ ιατί ζει κάτω από τα μάτια της αρετής

και βλέπει λίγους ανθρώπους, αλλά τον βλέπουν μυριάδες

μάτια. Αν συναναστρεφόσουν, Δάμι, με κάποιον α π ' αυ

τούς τους αθλητές που ασχολούνται με την πάλη και το

παγκράτιο, άραγε θα είχες α π ' αυτόν την αξίωση να είναι

άριστος αθλητής στην Ολυμπία, την Αρκαδία, και να φρο

ντίζει τη φυσική του κατάσταση, αν διεξάγονταν, μα τον

Δία, τα Πύθια και τα Νέμεα, επειδή αυτοί οι αγώνες είναι

πασίγνωστοι και τα στάδια αυτά τα σπουδαιότερα της

Ελλάδας; Αν όμως θυσίαζε ο Φίλιππος διοργανώνοντας

Ολυμπιακούς αγώνες για την κατάκτηση πόλεων και ο

γιος του Αλέξανδρος έκανε αγώνες για τις νίκες του, θα

προέτρεπες τον αθλητή να μην προετοιμαστεί κατάλληλα

και να αδιαφορήσει για τη νίκη, επειδή θα αγωνιζόταν στην

Όλυνθο, τη Μακεδονία, την Αίγυπτο και όχι ανάμεσα

στους Έλληνες και τα στάδια τους;» Τα λόγια αυτά λέει

ο Δάμις ότι τον έφεραν σε τέτοια θέση που ντράπηκε πολύ

για όσα είχε πει και ζήτησε συγγνώμη από τον Απολλώνιο

που από παρεξήγηση έδωσε τέτοιες συμβουλές και προ

σπάθησε να τον πείσει. Ο Απολλώνιος του είπε: « Έ χ ε

θάρρος. Δεν ήθελα να σε επιπλήξω, αλλά τα είπα γ ια να

καταλάβεις τον χαρακτήρα μου».

X X X V I . Ό τ α ν πήγε ο ευνούχος και τον κάλεσε στον

βασιλιά, είπε: «Θα έρθω, αν η θυσία που θα κάνω στους

θεούς αποδειχτεί ευνοϊκή για μένα». Θυσίασε λοιπόν, προ-

105


106


σευχήθηκε και έφυγε, ενώ όλοι τον κοίταζαν με θαυμασμό

για τη μορφή του. Μόλις μπήκε στα ανάκτορα, του είπε ο

βασιλιάς: «Σου κάνω δέκα δωρεές, γ ιατ ί σε θεωρώ άνδρα,

που όμοιος του δεν έχει έρθει ποτέ εδώ α π ^ την Ελλάδα».

Ο Απολλώνιος απάντησε: «Δεν θα τις αρνηθώ όλες, βασι

λιά. Υπάρχει μία που προτιμώ αντί πολλές δεκάδες και

αυτή πρόθυμα θα σου ζητήσω». Συγχρόνως διηγήθηκε

την περιπέτεια των Ερετριέων αρχίζοντας από τον Δ ά τ ι .

Του είπε λοιπόν: « Ζ η τ ώ να μην καταπατούνται τα σύνορα

αυτών των δυστυχισμένων και ο λόφος τους, αλλά να

καρπώνονται τη γη που τους μοίρασε ο Δαρείος, γ ιατ ί

είναι φοβερό, τη στιγμή που έχασαν την πατρίδα τους,

να μην έχουν ούτε αυτή τη γη που τους δόθηκε στη θέση

εκείνης». Ο βασιλιάς συμφώνησε και είπε: «Οι Ερετριείς

μέχρι χθες ήταν εχθροί δικοί μου και των προγόνων μου,

επειδή κάποτε πήραν όπλα εναντίον μας, και τους παρα

μελούσαμε για να αφανιστούν. Σ τ ο εξής θα θεωρούνται

φίλοι και θα διοριστεί σατράπης τους ένας καλός άνδρας

που θα κυβερνήσει με δικαιοσύνη. Ό μ ω ς τις άλλες εννέα

δωρεές γιατί δεν θα τις πάρεις;» «Επειδή, βασιλιά», είπε,

«δεν απέκτησα ακόμη φίλους εδώ». «Εσύ ο ίδιος δεν

χρειάζεσαι τίποτε;» ρώτησε. «Καρπούς και ψωμί που ευ

χάριστα και απλόχερα μου δίνεις».

X X X V I I . Ενώ έτσι συνομιλούσαν, ακούστηκαν από το

παλάτι κραυγές ευνούχων και γυναικών. Είχε συλληφθεί

κάποιος ευνούχος που κοιμόταν μαζί με μια παλλακίδα του

βασιλιά και έκανε ό,τι και οι μοιχοί. Οι φύλακες του

γυναικωνίτη τον έσυραν από τα μαλλιά, όπως οδηγούνται

οι δούλοι στον βασιλιά. Ό τ α ν ο μεγαλύτερος ευνούχος

δήλωσε π ω ς είχε αντιληφθεί ότι αυτός από καιρό ήταν

ερωτευμένος με κείνη τη γυναίκα και ότι του απαγόρευσε

να τη συναναστρέφεται και να της πιάνει τον λαιμό και τα

107


108


χέρια ούτε να την περιποιείται μόνη από τις άλλες και ότι

τώρα τον βρήκε να κοιμάται μαζί της και να της φέρεται

σαν άνδρας, ο Απολλώνιος κοίταξε τον Δάμι, γ ιατί είχαν

αποδειχτεί αληθινά τα λόγια που είπε όταν φιλοσοφούσε

για την ύπαρξη ερωτικής διάθεσης στους ευνούχους. Ο

βασιλιάς είπε σε όσους ήταν παρόντες: «Είναι αισχρό,

άνδρες, τη στιγμή που είναι παρών ο Απολλώνιος, να

διατυπώσουμε εμείς κι όχι αυτός γ ν ώ μ η για τη σωφροσύ

νη. Τι ποινή λοιπόν προτείνεις, Απολλώνιε, γ ι ' αυτό τον

άνδρα;» «Ποια άλλη από το να ζει;» είπε ο Απολλώνιος,

διαψεύδοντας τις προσδοκίες όλων. Ο βασιλιάς έγινε κα

τακόκκινος και είπε: «Δεν είναι άξιος θανάτου αυτός που

σύρθηκε ύπουλα στο κρεβάτι μου;» «Μ' αυτό που είπα,

βασιλιά», απάντησε, «δεν εννοούσα να τον συγχωρήσεις.

Το ανέφερα ως τιμωρία που θα τον εξοντώσει" γ ιατί θα

ζήσει πάντα άρρωστος κι ανικανοποίητος. Ούτε τα φαγητά

ούτε τα ποτά θα τον ευχαριστούν ούτε τα θεάματα που

ευφραίνουν εσένα και τους φίλους σου. Συχνά τα βράδια

θα ξυπνά ταραγμένος, όπως λένε ότι συμβαίνει στους ερω

τευμένους. Ποιο μαράζι δεν θα τον κάνει τότε να λιώσει

και ποια λιμοκτονία δεν θα καταφάει τα σπλάχνα του; Θα

πρέπει να αγαπάει πολύ τη ζ ω ή , βασιλιά, αν δεν έρθει να

σε παρακαλέσει να τον σκοτώσεις ή αν δεν αυτοκτονήσει

θρηνώντας για την τωρινή μέρα που δεν θανατώθηκε αμέ

σως». Ο Απολλώνιος μίλησε με τόση σοφία και ηπιότητα,

ώστε ο βασιλιάς απάλλαξε τον ευνούχο από τον θάνατο.

X X X V I I I . Κάποτε επρόκειτο ο βασιλιάς να βγει για

κυνήγι στα δάση του, όπου οι βάρβαροι εκτρέφουν λιοντά

ρια, αρκούδες και λεοπαρδάλεις, και ζήτησε από τον Α

πολλώνιο να τον συνοδεύσει. Εκείνος του είπε: «Ξέχασες,

βασιλιά, π ω ς ούτε στις θυσίες σου παρευρίσκομαι; Εξάλ

λου δεν θεωρώ διασκέδαση την επίθεση σε θηρία βασανι-

109


110


σμένα και αιχμαλωτισμένα παρά τη φύση τους». Ό τ α ν τον

ρώτησε ο βασιλιάς με ποιο τρόπο θα μπορούσε να κυβερνά

με σιγουριά και ασφάλεια, του είπε: «Τιμώντας πολλούς

και έχοντας εμπιστοσύνη σε λίγους». Ό τ α ν πάλι κάποτε ο

άρχοντας της Συρίας διαπραγματευόταν με τον βασιλιά για

δύο, νομίζω, κωμοπόλεις, που βρίσκονταν κοντά στο Ζεύγ-

μα, και έλεγε ότι κάποτε ήταν υποτελείς του Αντίοχου και

του Σέλευκου, ενώ τώρα εξουσιάζονται από τον βασιλιά,

αν και ανήκουν στους Ρωμαίους, ότι δεν ενοχλούνταν από

τους Αραβες και τους Αρμένιους και ότι ο βασιλιάς ξεπερ

νώντας τα όρια της μεγάλης επικρατείας του τις κ α ρ π ω

νόταν, σαν να ανήκαν σ' αυτόν και όχι στους Ρωμαίους, ο

βασιλιάς απομάκρυνε τους Σύριους πρέσβεις και είπε στον

Απολλώνιο: «Αυτά τα μέρη, Απολλώνιε, παραχωρήθηκαν

στους προγόνους μου από τους βασιλιάδες που αναφέρθη

καν, για να τρέφονται εκεί τα θηρία που συλλαμβάνουμε

και τα στέλνουμε πέρα από τον Ευφράτη, στη χώρα εκεί

νων. Ό μ ω ς αυτοί, σαν να το ξεχνούν, ενεργούν περίεργα

και άδικα. Τι γ ν ώ μ η έχεις λοιπόν γ ι ' αυτή την πρεσβεία;»

«Τη θεωρώ, βασιλιά», απάντησε, «μετριοπαθή και ευγε

νική, διότι, ενώ μπορούν να εξουσιάζουν αυτές τις περιοχές

και χωρίς τη θέληση σου, εφόσον ανήκουν στην επικράτεια

τους, προτιμούν να τα πάρουν με τη θέληση σου». Πρόσθε

σε μάλιστα π ω ς δεν είναι ανάγκη γ ια κωμοπόλεις, μεγα

λύτερες από τις οποίες μπορεί να έχουν ακόμη και ιδιώτες,

να έρθει σε σύγκρουση με τους Ρωμαίους, και μάλιστα

εφόσον δεν πρόκειται για κάτι σημαντικό. Βρέθηκε και

σε κάποια αρρώστια του βασιλιά και είπε τόσα θεία περί

ψυχής, ώστε ο βασιλιάς ανακουφίστηκε και είπε σε όσους

ήταν παρόντες: «Ο Απολλώνιος μ' έκανε όχι μόνο για τον

θρόνο να αδιαφορώ, αλλά και για τον θάνατο».

XXXIX. Ό τ α ν κάποτε του επιδείκνυε ο βασιλιάς τη

111


112


σήραγγα κ ά τ ω από τον Ευφράτη και τον ρώτησε: « Π ώ ς

σου φαίνεται αυτό το θαύμα;» ο Απολλώνιος, θέλοντας να

μειώσει αυτό τον θαυμασμό για το έργο, είπε: «Θαύμα θα

ήταν, βασιλιά, αν μπορούσατε να βαδίζετε πεζοί σε τόσο

βαθύ κι αδιάβατο π ο τ ά μ ι » . Ό τ α ν πάλι κάποτε ο βασιλιάς

του επιδείκνυε τα τείχη των Εκβατάνων και του έλεγε π ω ς

είναι κατοικία των θεών, του είπε: «Σίγουρα δεν είναι

κατοικία θεών, όμως δεν ξέρω αν είναι και ανθρώπων,

γιατί η πόλη των Λακεδαιμονίων, βασιλιά, είναι ατείχι

στη». Κάποια άλλη φορά που ο βασιλιάς έκανε μια δίκη

για κωμοπόλεις και καυχιόταν π ω ς την τελείωσε σε δυο

μέρες «άργησες να βρεις το δίκαιο», του είπε ο Απολλώ

νιος. Κάποτε έφεραν πολλά χρήματα από τις επαρχίες και

ο βασιλιάς άνοιξε τα θησαυροφυλάκια και επιδείκνυε τα

πλούτη του, θέλοντας να τον δελεάσει και να τον προκα

λέσει να τα επιθυμήσει. Ό μ ω ς ο Απολλώνιος, χωρίς να

θαμπωθεί καθόλου α π ' όσα είδε, του είπε: «Αυτά γ ια

σένα, βασιλιά, είναι χρήματα, για μένα άχυρα». «Τι πρέ

πει να κάνω λοιπόν για να τα χρησιμοποιήσω σωστά;»

ρώτησε. «Να τα μεταχειριστείς, γ ιατ ί είσαι βασιλιάς».

X L . Είχε πολλές τέτοιες συζητήσεις με τον βασιλιά και

κατάφερε να τον κάνει να ακολουθεί πρόθυμα τις συμβου

λές του. Ακόμα, είχε αρκετές επαφές και με τους μάγους.

Τότε λοιπόν είπε στον Δάμι: «Εμπρός, Δάμι, ας π ά μ ε

στους Ινδούς. Αυτοί που κάποτε έπλευσαν στη χώρα των

Λωτοφάγων ξέχασαν τα πατρικά τους ήθη εξαιτίας αυτού

που έφαγαν. Εμείς, χωρίς να γευτούμε τ ίποτε από δω,

καθόμαστε περισσότερο α π ' όσο πρέπει και επιβάλλε

ται». « Σ υ μ φ ω ν ώ απολύτως μ' αυτά», είπε ο Δάμις , «ό

μως επειδή θυμόμουν τον χρόνο που όρισες με τη λέαινα,

περίμενα να περάσει αυτός. Δεν έχει εξαντληθεί ακόμη.

Πέρασε ένας χρόνος και τέσσερις μήνες και αναρωτιέμαι

113


114


αν θα είναι, καλό να φύγουμε τ ώ ρ α » . «0 βασιλιάς, Δάμι ,

δεν θα μας αφήσει να φύγουμε», είπε, «προτού συμπληρω

θεί και ο όγδοος μήνας. Είναι, βλέπεις, ενάρετος και ανώ

τερος από το να βασιλεύει σε βαρβάρους».

X L I . Ό τ α ν έπρεπε πια να αναχωρήσουν και συμφώνησε

και ο βασιλιάς, ο Απολλώνιος θυμήθηκε τις δωρεές που

είχε αναβάλει μέχρι να βρει φίλους και είπε: «Αριστε

βασιλιά, δεν πρόσφερα τίποτε σ' αυτόν που με φιλοξένησε

και οφείλω αμοιβή και στους μάγους. Φρόντισε εσύ γ ι '

αυτά και περιποιήσου για χάρη μου άνδρες σοφούς που

είναι πολύ ευνοϊκοί απέναντι σου». Ο βασιλιάς ευχαριστή

θηκε πολύ και απάντησε: «Αύριο αυτούς θα τους κάνω

αξιοζήλευτους και θα τους ανταμείψω επάξια για χάρη

σου. Ό μ ω ς , επειδή εσύ δεν χρειάζεσαι τ ίποτε από μένα,

επίτρεψε τουλάχιστον να πάρουν χρήματα και ό,τι άλλο

θέλουν αυτοί εδώ», δείχνοντας τον Δάμι και τους συντρό

φους του. Και κείνοι όμως αρνήθηκαν και ο Απολλώνιος

είπε: «Βλέπεις, βασιλιά, πόσα πολλά χέρια έχω και όλα

όμοια μεταξύ τους;» «Τουλάχιστον δέξου οδηγό και κ α μ ή

λες», είπε ο βασιλιάς, «γιατί ο δρόμος είναι μακρύς και δεν

μπορείτε να π ά τ ε π ε ρ π α τ ώ ν τ α ς » . «Ας γίνει αυτό, βασι

λιά», είπε, «γιατί π ρ ά γ μ α τ ι λένε π ω ς είναι δύσκολο αυτό

το ταξίδι χωρίς καμήλες, οι οποίες είναι ζώα που τρέφο

νται εύκολα και βρίσκουν άνετα τροφή, εκεί όπου δεν

υπάρχει χλόη. Νομίζω π ω ς πρέπει να πάρουμε και νερό

και να το μεταφέρουμε σε ασκιά όπως το κρασί». «Για

τρεις μέρες», είπε ο βασιλιάς, «η περιοχή είναι άνυδρη,

μετά όμως υπάρχουν άφθονα ποτάμια και π η γ έ ς . Να π ά

ρετε τον δρόμο που περνάει από τον Καύκασο, γ ιατί θα

βρίσκετε τα απαραίτητα και η χώρα είναι φιλική». Κ α τ ό

πιν ο βασιλιάς τον ρώτησε τι θα του φέρει από κει και ο

Απολλώνιος του απάντησε: «Το ωραιότερο δώρο, βασιλιά.

115


116


Αν γίνω σοφότερος με τη συναναστροφή με κείνους τους

άνδρες, θα επιστρέψω σε σένα καλύτερος α π ' ό,τι είμαι

τώρα». Τότε ο βασιλιάς τον αγκάλιασε λέγοντας: «Μα

κάρι να επιστρέψεις. Θα είναι πολύ μεγάλο δώρο για μέ

να».

117

Β'

118

ΒΙΒΛΙΟ Β'

I. Ξεκίνησαν από κει το καλοκαίρι καβάλα στις καμήλες

κι αυτοί και ο οδηγός τους. Είχαν κάποιον να φροντίζει τις

καμήλες και όσα εφόδια ήταν απαραίτητα, γ ιατί ο βασιλιάς

είχε δώσει άφθονα και η χώρα μέσα από την οποία προ

χωρούσαν ήταν πλούσια και οι κωμοπόλεις τους καλοδέ-

χονταν και τους περιποιούνταν" διότι η προπορευόμενη

καμήλα είχα στο μέτωπο χρυσή αλυσίδα για να ξέρουν

όσοι τους συναντούσαν π ω ς ο βασιλιάς στέλνει κάποιο

φίλο του.

II. Όσο πλησίαζαν στον Καύκασο, λένε π ω ς αισθάνο

νταν τη γη πιο ευωδιαστή. Μπορούμε να θεωρήσουμε ότι

από αυτό το βουνό αρχίζει ο Ταύρος που διασχίζει την

Αρμενία, την Κιλικία και φτάνει μέχρι την Παμφυλία

και τη Μυκάλη, καταλήγοντας στην ακτή, όπου κατοι

κούν Κάρες, και θα έπρεπε να θεωρείται τέρμα του Καυ

κάσου και όχι, όπως λένε μερικοί, αρχή, γ ιατ ί το ύψος της

Μυκάλης δεν είναι μεγάλο, ενώ οι κορυφές του Καυκάσου

είναι τόσο ψηλές ώστε ο ήλιος κόβεται α π ' αυτές. Ακόμα

περιβάλλει με το υπόλοιπο του Ταύρου όλη τη Σκυθία που

συνορεύει με την Ινδική κοντά στη Μαιώτιδα και προς τα

αριστερά του Πόντου σε έκταση είκοσι χιλιάδων σταδίων,

γ ιατ ί τόσο μέρος της γης κατέχει ο αγκώνας του Καυκά-

119


120

ΤΑ ΕΣ ΤΟΝ ΤΥΑΝΕΑ ΑΠΟΛΛΩΝΙΟΝ Β'

σου. Αυτό που λένε για τον δικό μας Ταύρο, π ω ς εκτείνε

ται πέρα από την Αρμενία, αν και γ ια καιρό δεν γινόταν

πιστευτό, πιστοποιείται τώρα από τις λεοπαρδάλεις που

έμαθα π ω ς συλλαμβάνουν στην αρωματοφόρο Παμφυλία.

Αυτές ευχαριστιούνται με τα αρώματα και παρασύρονται

από μακριά από τη μυρωδιά. Περνώντας τα βουνά, εγκα

ταλείπουν την Αρμενία για να αναζητήσουν το δάκρυ του

στυρακος , οταν οι άνεμοι πνέουν προς αυτο το μέρος και

τα δέντρα εκκρίνουν τον αρωματικό χυμό. Λένε μάλιστα

π ω ς έπιασαν κάποτε στην Παμφυλία μια λεοπάρδαλη που

είχε στον λαιμό χρυσό βραχιόλι με την εξής Αρμενική

επιγραφή: «Ο βασιλιάς Αρσάκης στον θεό Νύσιο». Πράγ

ματι τότε βασιλιάς τ ω ν Αρμενίων ήταν ο Αρσάκης και

αυτός είδε, νομίζω, τη λεοπάρδαλη και την αφιέρωσε στον

θεό Διόνυσο για το μέγεθος της. Ο Διόνυσος αποκαλείται

Νύσιος από τους Ινδούς και α π ' όλα τα έθνη της Ανατολής

από την πόλη Νύσα τ ω ν Ινδιών. Εκείνη η λεοπάρδαλη γ ια

ένα διάστημα ήταν υποχείριο τ ω ν ανθρώπων και ανεχόταν

να την πιάνουν και να τη χαϊδεύουν, όταν όμως με τον

ερχομό της άνοιξης κυριεύτηκε από οίστρο, γ ι α τ ί τότε

αυτά τα ζώα κυριεύονται από τις ερωτικές ορμές, ανέβηκε

στα βουνά από τον πόθο του ζευγαρώματος σπρωγμένη και

φορώντας το χρυσό κόσμημα συνελήφθη στον κ ά τ ω Ταύρο,

όπου παρασύρθηκε από τα αρώματα. Ο Καύκασος ορίζει

την Ινδική και τη Μηδική και με τον άλλον άγκωνά του

καταλήγει στην Ερυθρά θάλασσα.

III. Οι βάρβαροι μυθολογούν γ ια το βουνό όσα και οι

Έλληνες γράφουν στα ποιήματα τους, ότι δηλαδή δέθηκε

πάνω του ο Προμηθέας εξαιτίας της αγάπης του γ ια τους

ανθρώπους, και ότι ο Ηρακλής, όχι ο Θηβαίος αλλά κά

ποιος άλλος, μη ανεχόμενος την αιχμαλωσία του Προμη

θέα, τόξευσε το πτηνό που τρεφόταν με τα σπλάχνα του

121


122


Τιτάνα. Μερικοί λένε π ω ς είχε δεθεί σε σπηλιά που τη

δείχνουν στους πρόποδες του βουνού- ο Δάμις λέει ότι

σώζονται ακόμη κρεμασμένα στους βράχους τα δεσμά

που είναι δύσκολο να αντιληφθεί κανείς από τι κατασκευά

στηκαν, άλλοι πάλι λένε ότι δέθηκε στην κορυφή του βου

νού. Η κορυφή είναι διπλή και λένε μάλιστα π ω ς τα χέρια

του δέθηκαν το ένα στο ένα σημείο και το άλλο στο άλλο,

σε απόσταση ίση με ένα στάδιο περίπου, γ ιατ ί τόσο απέ

χουν τα δύο σημεία μεταξύ τους. Όσοι κατοικούν κοντά

στον Καύκασο θεωρούν τον αετό εχθρό και καίνε τις φ ω

λιές που κατασκευάζει στους βράχους ρίχνοντας πυρωμένα

βέλη. Στήνουν και παγίδες εναντίον του λέγοντας π ω ς

εκδικούνται για τον Προμηθέα. Τόσο πολύ έχουν επηρε

αστεί από τον μύθο.

IV. Αφού πέρασαν τον Καύκασο, λένε π ω ς είδαν ανθρώ

πους τέσσερις πήχεις ψηλούς με σκούρο δέρμα. Μόλις

πέρασαν τον Ινδό ποταμό, είδαν άλλους, πέντε πήχεις

ψηλούς. Από την πορεία μέχρι τον ποταμό αξίζει να ανα

φερθούν τα εξής: Προχωρούσαν κ ά τ ω από λαμπρό φεγγα

ρόφωτο, όταν παρουσιάστηκε το φάντασμα της Έμπου-

σας 2 που άλλαζε μορφές ή εξαφανιζόταν τελείως. Ο Απολ

λώνιος κατάλαβε τι συμβαίνει, εξύβρισε ο ίδιος την Έμπου-

σα και είπε και στους συντρόφους του να κάνουν το ίδιο,

γ ιατί αυτό είναι το φάρμακο αυτής της επίθεσης. Το φά

ντασμα εξαφανίστηκε, τρέχοντας και βγάζοντας δυνατές

φωνές, όπως κάνουν τα φαντάσματα.

V. Καθώς προχωρούσαν πεζοί πάνω στην κορυφή του

βουνού, επειδή ήταν απόκρημνη, ο Απολλώνιος ρώτησε τον

Δάμι: «Πες μου, πού βρισκόμασταν χθες;» «Στην πεδιά

δα», απάντησε. «Και πού σήμερα, Δάμι;» «Στον Καύκασο,

αν δεν κάνω λάθος», απάντησε. «Πότε λοιπόν ήσουν κά-

123


124


τ ω ; » ρώτησε ξανά. «Δεν χρειάζεται να ρωτάς», απάντησε,

« γ ι α τ ί χθες περνούσαμε μέσα από την κοιλάδα, ενώ σήμε

ρα είμαστε κοντά στον ουρανό». «Νομίζεις λοιπόν, Δάμι»,

είπε, « π ω ς χθες προχωρούσαμε χαμηλά ενώ σήμερα ψη

λά;» ρώτησε. «Ναι, μα τον Δία», απάντησε, «εκτός βέβαια

αν παραφρόνησα». «Σε τι διαφέρουν λοιπόν οι δύο πορείες

μεταξύ τους ή τι περισσότερο έχεις σήμερα από χθες;»

ρώτησε. «Χθες βάδιζα εκεί όπου βαδίζουν πολλοί, ενώ

σήμερα εκεί όπου βαδίζουν λίγοι», είπε. «Δεν νομίζεις,

Δάμι», είπε, «ότι και στις πόλεις μπορεί κάποιος να απο

φεύγει τις λεωφόρους και να βαδίζει όπου οι λίγοι α π ' τους

ανθρώπους;» «Δεν είπα αυτό», απάντησε, «αλλά ότι χθες

περνούσαμε από κωμοπόλεις με ανθρώπους και σήμερα

ανεβαίνουμε σε τόπους απρόσιτους και θείους —ακούς βέ

βαια τι λέει ο οδηγός μας: οι βάρβαροι θεωρούν το βουνό

κατοικία των θεών». Λέγοντας αυτά κοίταζε προς την

κορυφή του βουνού. Όμως ο Απολλώνιος τον επανέφερε

στην αρχική ερώτηση και του είπε: «Μπορείς να μου

πεις, Δάμι, τι κατάλαβες από το θείο βαδίζοντας κοντά

στον ουρανό;» «Τίποτε», απάντησε. «Κι όμως έπρεπε»,

είπε, «αφού στέκεσαι πάνω σ' αυτόν τον απέραντο και θείο

μηχανισμό, να εκφέρεις σαφέστερες γνώμες για τον ουρανό,

τον ήλιο και τη σελήνη, που και με το ραβδί σου ακόμη θα

μπορούσες να τα αγγίξεις . Τόσο κοντά τους βρίσκεσαι».

« Ό σ α γνώριζα χθες για το θείο», είπε, « γ ν ω ρ ί ζ ω και σή

μερα και δεν διαμόρφωσα κάποια καινούρια γ ν ώ μ η » . «Ε

πομένως, Δάμι», είπε, «ακόμη κάτω βρίσκεσαι και καθό

λου δεν ωφελήθηκες ανεβαίνοντας ψηλά. Από τον ουρανό

απέχεις όσο και χθες. Ή τ α ν εύλογη λοιπόν η αρχική μου

ερώτηση, ενώ εσύ τη θεώρησες γελοία». «Κι όμως, Απολ

λώνιε», είπε, «νόμιζα π ω ς θα κατεβώ σοφότερος, γ ιατ ί έχω

ακούσει ότι ο Κλαζομένιος Αναξαγόρας από την κορυφή του

Μίμαντος στην Ιωνία ερευνούσε τα ουράνια και ο Θαλής ο

125


126


Μιλήσιος από τη γειτονική Μυκάλη. Λένε ακόμη π ω ς με

ρικοί χρησιμοποίησαν ως παρατηρητήριο το Παγγαίο και

άλλοι τον Αθω. Ε γ ώ , αν και ανέβηκα τόσο ψηλά, δεν θα

κατέβω καθόλου σοφότερος από πριν». «Ούτε εκείνοι»,

είπε ο Απολλώνιος, «έγιναν σοφότεροι, γ ιατί από τα ση

μεία εκείνα φαίνεται ο ουρανός πιο γαλανός και τα άστρα

μεγαλύτερα και ο ήλιος ν' ανατέλλει α π ' τη νύχτα, πράγμα

τα που είναι φανερά και στους βοσκούς προβάτων και

κατσικιών. Πώς οι θεοί φροντίζουν, το ανθρώπινο γένος

και πόσο χαίρονται για τη λατρεία που τους αποδίδεται,

τι είναι η αρετή, η δικαιοσύνη και η σωφροσύνη, αυτό ούτε ο

Άθως ούτε ο Όλυμπος, που εγκωμιάζεται από τους ποι

ητές, μπορούν να το φανερώσουν σε όσους ανεβαίνουν, αν η

ψυχή δεν μπορεί να τα ξεχωρίζει αυτά, η οποία, αν τα

πλησιάσει καθαρή και αμόλυντη, μπορεί να ξεπεράσει, θα

έλεγα, ακόμη και τον Καύκασο».

VI. Μόλις πέρασαν το βουνό, συνάντησαν άνδρες καβάλα

σε ελέφαντες. Αυτοί κατοικούν μεταξύ του Καυκάσου και

του ποταμού Κωφήνα. Είναι άποροι και χρησιμοποιούν

τους ελέφαντες αντί γ ια άλογα. Μερικοί χρησιμοποιούν

καμήλες που οι Ινδοί τις έχουν για πορείες. Οι καμήλες

διανύουν χίλια στάδια την ημέρα χωρίς να ξεκουραστούν

καθόλου. Κάποιος Ινδός α π ' αυτούς που ήταν στις καμή

λες, πλησίασε και ρώτησε τον οδηγό πού πήγαιναν. Όταν

άκουσε την αιτία του ταξιδιού, την ανακοίνωσε στους νο

μάδες και κείνοι φώναξαν χαρούμενοι και τους παρακάλε

σαν να πλησιάσουν. Όταν πλησίασαν, τους πρόσφεραν κρα

σί που φτιάχνουν από φοίνικα και μέλι α π ' το ίδιο φυτό,

επίσης κομμάτια λιονταριών και λεοπαρδάλεων που μόλις

είχαν γδάρει. Δέχτηκαν όλες τις προσφορές τ ω ν Ινδών

εκτός από το κρέας και περνώντας ανάμεσα τους προχώρη

σαν ανατολικά.

127


128


VII. Καθώς έπαιρναν πρόγευμα κοντά σε μια πηγή, ο

Δάμις νέρωσε κρασί α π ' αυτό που τους είχαν δώσει οι Ινδοί

και είπε: «Στην υγειά σου, Απολλώνιε, στο όνομα του

Σωτήρα Δία 3 , αφού γ ια πολύ καιρό δεν ήπιες κρασί. Δεν

θα αρνηθείς κι αυτό, π ιστεύω, όπως το κρασί που γίνεται

από τ' αμπέλι». Λέγοντας αυτά, έκανε σπονδή αφού είχε

αναφέρει το όνομα του Δία. Ο Απολλώνιος γέλασε και του

είπε: «Δεν αδιαφορούμε και για τα χρήματα, Δάμι;» «Ναι,

μα τον Δία», απάντησε, «όπως πολλές φορές το απέδει

ξες» . «Επομένως», είπε, «θα αδιαφορούμε για τη χρυσή

και ασημένια δραχμή και δεν θα υποδουλωθούμε από τέ

τοιο νόμισμα, που μπροστά του βλέπουμε να χάσκουν όχι

μόνο ιδιώτες αλλά και βασιλείς, και, όταν μας δώσει κά

ποιος ένα χάλκινο νόμισμα για ασημένιο ή επίχρυσο και

κάλπικο, θα το δεχτούμε, επειδή δεν είναι εκείνο που

ορέγονται οι πολλοί; Στους Ινδούς μάλιστα κυκλοφορούν

νομίσματα από ορείχαλκο και μαύρο χαλκό και μ' αυτά

κάνουν όλες τις αγορές τους όσοι έρχονται στην Ινδία. Αν

λοιπόν οι τίμιοι αυτοί νομάδες μας πρόσφεραν τέτοια χρή

ματα και με έβλεπες να τα αρνούμαι, άραγε, Δάμι, θα με

συμβούλευες και θα με δίδασκες ότι χρήματα είναι μόνο

εκείνα που χαράσσουν οι Ρωμαίοι και ο βασιλιάς τ ω ν

Μήδων, ενώ αυτά είναι κάποια ύλη που έχουν κατασκευά

σει οι Ινδοί; Αν με έπειθες μ' αυτά, τι γνώμη θα σχημά

τιζες για μένα; Δεν θα με θεωρούσες άνθρωπο κίβδηλο και

λιποτάκτη της φιλοσοφίας, χειρότερο κι από ένα ρίψασπι

στρατιώτη στο πεδίο της μάχης, παρ ' όλο που η πεταμένη

ασπίδα μπορεί να αντικατασταθεί με μια εξίσου καλή,

όπως λέει ο Αρχίλοχος4; Τη φιλοσοφία όμως π ώ ς να την

ανακτήσει όποιος την ατιμάσει και την απορρίψει; Και

στην προκειμένη περίπτωση ο Διόνυσος θα με συγχωρού

σε, αν δεν υπέκυπτα σε κανενός είδους κρασί, αλλά θα

δυσαρεστούνταν — ε ί μ α ι σίγουρος— και θα το θεωρούσε

129


130


ύβρη προς το δώρο του, αν με έβλεπε να προτιμώ το κρασί

τ ω ν φοινίκων από το αμπελίσιο. Δεν είμαστε μακριά από

τον θεό γ ιατί , όπως μαθαίνεις από τον οδηγό μας, βρίσκε

ται εδώ κοντά το όρος Νύσα, όπου ο Διόνυσος κάνει πολλά

και θαυμαστά, νομίζω. Η μέθη, Δάμι, δεν προέρχεται μόνο

από τα σταφύλια αλλά και από το κρασί τ ω ν φοινίκων

εξίσου. Μάλιστα συναντήσαμε ήδη πολλούς Ινδούς κατα

βεβλημένους από τούτο το κρασί. Αλλοι χορεύουν και

πέφτουν, άλλοι τραγουδούν νυσταλέα, όπως οι δικοί μας

που επιστρέφουν από νυχτερινό συμπόσιο το πρωί . Άλλω

στε κι εσύ ο ίδιος θεωρείς κι αυτό το ποτό αληθινό κρασί,

αφού κάνεις μ' αυτό σπονδές στον Δία και προσεύχεσαι

όπως με το κρασί. Όσα σου είπα, Δάμι, είναι για μένα,

γ ιατί δεν μπορώ να σε αποτρέψω να πιεις α π ' αυτό το

κρασί ούτε τους συνοδούς μας. Θα σας επέτρεπα μάλιστα

να φάτε και κρέας, γ ιατί δεν βλέπω σε τι θα σας ωφελούσε

η αποχή από αυτά, σε μένα όμως δεν επιτρέπεται γ ιατ ί

από παιδί ορκίστηκα να ζω ως φιλόσοφος». Αυτά τα λόγια

ο Δάμις και οι γύρω του δέχτηκαν και έσπευσαν να καλο-

φάνε γ ιατ ί σκέφτηκαν π ω ς θα συνέχιζαν την πορεία ανε

τότερα, αν τρέφονταν καλύτερα.

VIII. Όταν πέρασαν τον ποταμό Κωφήνα, οι ίδιοι π ά ν ω

σε πλοία και οι καμήλες περπατώντας — γ ι α τ ί εκεί ο

ποταμός δεν είναι β α θ ύ ς — , έφτασαν στη βασιλευομένη

χώρα όπου υψώνεται το όρος Νύσα σε μυτερή κορυφή,

όπως ο Τμώλος στη Λυδία. Το βουνό αυτό είναι βατό,

γ ιατ ί έχει οδοποιηθεί από την καλλιέργεια. Λένε λοιπόν

π ω ς , όταν ανέβηκαν εκεί, βρήκαν ιερό του Διονύσου που

ο ίδιος ο Διόνυσος κατασκεύασε για τον εαυτό του φυτεύο

ντας γύρω γύρω δάφνες. Οι δάφνες υψώνονται από το

έδαφος τόσο περίπου όσο και ο περίβολος ενός μέτριου

ναού και γύρω τους υπάρχουν αμπέλια και κισσός. Μέσα

131


132


στον ναό ο θεός έστησε το άγαλμα του, προβλέποντας π ω ς

με τον χρόνο τα δέντρα θα μεγάλωναν και θα σχημάτιζαν

φυσική οροφή, όπως πράγματι συνέβη τώρα, έτσι ώστε δεν

μπαίνει στο ιερό ούτε βροχή ούτε αέρας. Τα αφιερώματα

είναι δρεπάνια, πανέρια και πατητήρια και όλα τα σχετικά

με τα πατητήρια, φτιαγμένα από χρυσό και ασήμι, γ ια τον

Διόνυσο ως θεό του τρύγου. Το άγαλμα μοιάζει με Ινδό

έφηβο και είναι φτιαγμένο από άσπρη πέτρα. Όταν ο θεός

οργιάζει, σείεται η Νύσα και οι κάτοικοι τ ω ν πόλων κ ά τ ω

από το όρος ακούν και συμμετέχουν.

IX. Σχετικά με τον Διόνυσο οι απόψεις Ινδών και

Ελλήνων διαφέρουν, αλλά και τ ω ν Ινδών μεταξύ τους.

Εμείς λέμε ότι ο Θηβαίος Διόνυσος εκστράτευσε κατά

των Ινδών μαζί με τον βακχικό θίασο του 5 και χρησιμο

ποιούμε ως απόδειξη ανάμεσα στα άλλα και ένα αφιέρωμα

στους Δελφούς, που φυλάσσεται ασφαλές στους εκεί θη

σαυρούς. Πρόκειται για Ινδικό ασημένιο δίσκο που έχει

την επιγραφή: «Διόνυσος, ο γιος της Σεμέλης και του

Δία, από τους Ινδούς γ ια τον Δελφικό Απόλλωνα». Οι

Ινδοί που κατοικούν γύρω από τον Καύκασο και τον πο

ταμό Κωφήνα λένε π ω ς ήρθε ως ξένος Ασσύριος και γ ν ώ

ριζε καλά τα σχετικά με το Θηβαίο Διόνυσο, ενώ αυτοί

που κατοικούν ανάμεσα στον Ινδό και τον Τδραώτη και την

περιοχή που φτάνει μέχρι τον Γάγγη, λένε π ω ς ο Διόνυσος

ήταν παιδί του ποταμού Ινδού που κοντά του σύχναζε ο

Θηβαίος Διόνυσος και πήρε α π ' αυτόν τον θύρσο, διδάχτη

κε τις ιερές τελετές και δήλωσε π ω ς είναι γιος του Δία,

π ω ς εξαιτίας του τοκετού είχε εμβιώσει μέσα στον μηρό

του πατέρα τ ο υ 6 και π ω ς πήρε α π ' αυτόν ως δώρο το βουνό

Μηρός, που βρίσκεται κοντά στη Νύσα, και ότι η Νύσα

φυτεύτηκε για τον Διόνυσο με σπόρο αμπελιού που μετα

φέρθηκε από τη Θήβα. Εκεί λένε π ω ς και ο Αλέξανδρος

133


134


έκανε οργιαστικές τελετές. Όσοι κατοικούν στη Νύσα

αρνούνται π ω ς πήγε εκεί ο Αλέξανδρος. Ήθελε βέβαια

να πάει, γ ιατί ήταν φιλόδοξος και θαυμαστής της αρχαιό

τητας, αλλά φοβήθηκε μήπως οι Μακεδόνες, βλέποντας

αμπέλια, που είχαν καιρό να δουν, νοσταλγήσουν την π α

τρίδα τους ή μήπως, συνηθισμένοι πια στο νερό, πεθυμή

σουν κρασί. Γ ι ' αυτό έφυγε από τη Νύσα, αφού προσευ

χήθηκε στον Διόνυσο και έκανε θυσία στους πρόποδες του

βουνού. Ξέρω π ω ς γράφοντας αυτά μπορεί να δυσαρεστή

σω μερικούς" διότι όσοι εκστράτευσαν μαζί με τον Αλέ

ξανδρο δεν έγραψαν την αλήθεια, όμως εγώ πρέπει να την

π ω , γ ιατί , αν έκαναν και κείνοι το ίδιο, δεν θα στερούσαν

από τον Αλέξανδρο και αυτό το εγκώμιο. Διότι το να

ανεβεί στο βουνό και να κάνει τελετές, όπως λένε εκείνη,

είναι πράξη κατώτερη από το να μην ανεβεί χάριν της

εγκράτειας του στρατού του.

Χ. Η Άορνος πέτρα 7 δεν απέχει πολύ από τη Νύσα,

όμως ο Δάμις λέει π ω ς δεν την είδε γ ιατ ί δεν είναι στον

δρόμο που ακολουθούσαν και ο οδηγός φοβήθηκε να απο

μακρυνθεί από την πορεία τους. Άκουσε όμως ότι την

κατέλαβε ο Αλέξανδρος και ότι ονομαζόταν Άορνος όχι

γ ιατ ί είχε ύψος δεκαπέντε στάδια — γ ι α τ ί τα ιερά πτηνά

πετούν πάνω από αυτό το ύ ψ ο ς — αλλά γ ιατ ί στην κορυφή

της λένε πως υπάρχει ρήγμα που τραβάει τα πτηνά που

πετούν από π ά ν ω , κάτι που μπορεί να δει κανείς στην

Αθήνα στον πρόδομο του Παρθενώνα και σε πολλά μέρη

της Φρυγίας και της Λυδίας 8. Γι ' αυτό η πέτρα ονομάστη

κε όπως πραγματικά είναι: Άορνος.

XI. Καθώς προχωρούσαν προς τον Ινδό, συνάντησαν

ένα παιδί δεκατριών χρόνων περίπου, καβάλα σε ελέφαντα

που τον χτυπούσε. Αυτό τους προκάλεσε έκπληξη και ο

135


136


Απολλώνιος ρώτησε: «Ποιο είναι, Δάμι, το έργο του καλού

ιππέα;» « Τ ι άλλο», είπε, «από το να κάθεται π ά ν ω στο

άλογο, να το εξουσιάζει με το χαλινάρι, να το κατευθύνει,

να το τιμωρεί όταν ατακτεί και να προσέχει μήπως πέσει

σε λάκκο, τάφρο ή χαντάκι όταν προχωρεί μέσα σε έλος ή

λάσπη;» «Τίποτε άλλο δεν θα απαιτήσουμε, Δάμι, από τον

καλό ιππέα;» ρώτησε. «Ναι, μα τον Δία», είπε, «όταν

προχωρεί σε ανηφοριά να αφήνει το χαλινάρι και στις

κατηφοριές να το κρατά, να το τραβά προς το μέρος του,

να χαϊδεύει τα αυτιά και τη χαίτη και να μη χρησιμοποιεί

συχνά μαστίγιο, γ ιατ ί αυτό είναι το χαρακτηριστικό του

σωστού ιππέα. Έναν τέτοιο ιππέα θα επαινούσα». «Ο

πολεμιστής ιππέας τι πρέπει να κάνει την ώρα της μά

χης;» « Τ α ίδια, Απολλώνιε», είπε, « κ α ι συγχρόνως να

επιτίθεται, να αμύνεται, να κάνει επέλαση, να αποσύρε

ται, να τρέπει σε φυγή τους εχθρούς και να μην αφήνει

το άλογο να τρομάξει από τον γδούπο των ασπίδων, τις

περικεφαλαίες που ακτινοβολούν, τους παιάνες, και τη βοή

τ ω ν αλαλαγμών. Αυτά, νομίζω, χαρακτηρίζουν την ιππική

τέχνη». « Γ ι ' αυτόν λοιπόν τον αναβάτη του ελέφαντα τι

γνώμη έχεις;» ρώτησε. «Τον θεωρώ πολύ πιο αξιοθαύμα

στο, Απολλώνιε, γ ιατί η υποταγή ενός τέτοιου θηρίου σε

παιδί που το κατευθύνει με μυτερό ραβδί, το οποίο βλέπεις

ότι το ρίχνει στον ελέφαντα σαν άγκυρα, και δεν φοβάται

ούτε την όψη του ζώου ούτε το ύψος του ούτε τη μεγάλη

του δύναμη, μου φαίνεται υπερφυσικό και δεν θα το π ί

στευα, μα την Αθηνά, αν το άκουγα από άλλον». « Τ ι θα

έκανες, Δάμι, αν κάποιος πρότεινε να σου πουλήσει αυτό το

παιδί; Θα το αγόραζες;» ρώτησε. «Ναι, μα τον Δ ί α » ,

απάντησε, «και θα έδινα ό,τι έχω' γ ι α τ ί το να έχει κατα

κτήσει σαν φρούριο και να εξουσιάζει ένα τέτοιο θηρίο, από

τα μεγαλύτερα που υπάρχουν στη γ η , μου αποδεικνύουν

π ω ς πρόκειται για παιδί ελεύθερης και λαμπρής φ ύ σ η ς » .

137


138


«Και τι θα κάνεις το παιδί», ρώτησε, «αν δεν αγόραζες και

τον ελέφαντα;» «Θα το βάλω επιστάτη στο σπίτι και στους

υπηρέτες μου», απάντησε, « κ α ι σίγουρα θα διευθύνει καλύ

τερα από μένα». «Εσύ δεν είσαι ικανός να διευθύνεις τα δικά

σου;» ρώτησε. « Ό π ω ς και συ, Απολλώνιε. Εγκατέλειψα τα

υπάρχοντα μου από αγάπη για μάθηση όπως κι εσύ, και γ ια

να γνωρίσω ξένους τόπους». «Αν αγόραζες αυτό το παιδί

και είχες δύο άλογα, ένα γ ια αγώνες και ένα για πόλεμο, θα

τον έβαζες σ' αυτά;» «Στο αγωνιστικό ίσως», απάντησε,

« γ ι α τ ί βλέπω κι άλλους να το κάνουν, όμως στο πολεμικό

που είναι συνηθισμένο στα όπλα π ώ ς θα μπορούσε να ανέ

βει; Δεν μπορεί ούτε ασπίδα να κρατήσει — κ ά τ ι απαραί

τητο για τους ι π π ε ί ς — ούτε θώρακα ούτε κράνος. Πώς θα

κρατήσει δόρυ, αφού δεν μπορεί να σηκώσει ούτε λαβή

βέλους ή τόξου και στα πολεμικά θέματα μοιάζει ακόμη

με νήπιο;» «Είναι άλλο εκείνο, Δάμι, που εξουσιάζει και

διευθύνει τον ελέφαντα και όχι ο ηνίοχος τούτος, που εσύ

θαυμάζεις και σχεδόν προσκυνείς σαν κάτι υπερφυσικό»,

είπε. « Τ ι μπορεί να είναι αυτό, Απολλώνιε; Μόνο το παιδί

βλέπω πάνω στον ελέφαντα». «Το θηρίο αυτό», είπε,

«περισσότερο α π ' όλα, μπορεί να εκπαιδευτεί" και από τη

στιγμή που θα αναγκαστεί να ζει κ ά τ ω από την ανθρώπινη

εξουσία, ανέχεται τα πάντα από τον άνθρωπο και τα συνη

θίζει. Χαίρεται να το ταΐζουν με το χέρι, όπως τα μικρά

σκυλιά, χαϊδεύει πλησιάζοντας με την προβοσκίδα του και

αφήνει να βάζουμε το κεφάλι στο στόμα του κρατώντας το

ανοιχτό όσο θέλει ο άνθρωπος, όπως έχουμε δει στους νο

μάδες. Λένε όμως π ω ς τη νύχτα θρηνεί για τη σκλαβιά του

όχι με τη συνηθισμένη του φ ω ν ή , μα τον Δία, αλλά με

πένθιμη και λυπημένη. Αν την ώρα που θρηνεί παρουσια

στεί άνθρωπος, σταματάει σαν ντροπιασμένο. Μόνο του

λοιπόν εξουσιάζει τον εαυτό του, Δάμι, με την πειθώ που

139


142


XIII. 0 Ιόβας , που υπήρξε κάποτε αρχηγός του Λι-

βυκού έθνους, λέει ότι παλιά συγκρούστηκαν μεταξύ τους

Λίβυοι ιππείς ανεβασμένοι σε ελέφαντες και ότι στα δόντια

τ ω ν μεν είχε χαραχτεί πύργος, τ ω ν δε τίποτε. Και αφού

διακόπηκε η μάχη με τον ερχομό της νύχτας, λέει ότι οι

σημαδεμένοι νικήθηκαν και έφυγαν στο όρος Άτλας και ότι

αυτός (ο Ιόβας) συνέλαβε μετά το πέρασμα τετρακοσίων

χρόνων έναν α π ' αυτούς που είχαν ξεφύγει και ότι σ αυτόν

το σημάδι ήταν βαθιά χαραγμένο και δεν είχε φαγωθεί από

τον χρόνο. Αυτός ο Ιόβας θεωρεί τους χαυλιόδοντες κέρατα

από το ότι φυτρώνουν στο σημείο τ ω ν κροτάφων και δεν

ακονίζονται περισσότερο, αντίθετα μένουν όπως φύτρωσαν

και ούτε, όπως τα δόντια, πέφτουν γ ια να ξαναφυτρώσουν.

Πάντως εγώ δ ιαφωνώ, γ ιατ ί τα κέρατα — κ ι αν όχι όλα —

πάντως των ελαφιών, πέφτουν και ξαναφυτρώνουν' όσο γ ια

τα δόντια, τ ω ν ανθρώπων πέφτουν και ξαναφυτρώνουν

όλα, ενώ από τα ζ ώ α , κανενός άλλου οι χαυλιόδοντες ή

οι κυνόδοντες δεν πέφτουν μόνοι τους ούτε ξαναφυτρώνουν

αν τυχόν πέσουν. Διότι η φύση τους τα προσαρμόζει στο

σαγόνι για να χρησιμεύουν ως όπλο. Επιπλέον τα κέρατα

χαράζονται κυκλικά κοντά στη ρίζα κάθε χρόνο, όπως

γίνεται φανερό από τα αιγοπρόβατα και τα βόδια, ενώ

αντίθετα το δόντι φυτρώνει λείο και μένει μονίμως το

ίδιο, αν βέβαια κάτι δεν το καταστρέψει. Κι αυτό συμβαί

νει γ ιατ ί περιλαμβάνει πετρώδη ύλη και ουσία. Επίσης το

φύτρωμα κεράτων είναι χαρακτηριστικό των δίχηλων ζ ώ

ων μόνο, ενώ αυτό το ζώο (ο ελέφαντας) έχει πέντε νύχια

και πολλά δάχτυλα στα πόδια και, εφόσον δεν περιορίζο

νται σε χηλή, το ζώο έχει εύκαμπτη πατούσα. Σε όλα τα

ζώα με κέρατα το κέρατο καλύπτεται εξωτερικά από τη

φύση με κοίλα οστά, όμως τ ω ν ελεφάντων είναι όλο όμοιο

και συμπαγές και το μέσο του διασχίζεται από λεπτό

σωλήνα, όπως ακριβώς τα δόντια. Τα δόντια αυτών που

143


144


ζουν σε περιοχές ελώδεις είναι μαυροκίτρινα και λεπτά και

άβολα στο να χρησιμοποιηθούν, γ ιατ ί σε πολλά σημεία

τους υπάρχουν εσωτερικές κοιλότητες και συχνά υπάρ

χουν εξογκώματα σε αυτά, που εμποδίζουν τη χρήση τους

από τους τεχνίτες. Τ ω ν ορεσίβιων είναι μικρότερα α π '

αυτών ( τ ω ν ζ ώ ν τ ω ν σε έλη), όμως αρκετά λευκά και δεν

υπάρχει γ ι ' αυτά τίποτε δύσκολο στη χρήση. Οι καλύτεροι

είναι οι χαυλιόδοντες τ ω ν πεδινών ελεφάντων γ ιατ ί είναι

τεράστιοι και κατάλευκοι και εύκολα τους στρίβεις και

τους κάμπτεις. Επιπλέον γίνονται οτιδήποτε θέλει το χέ

ρι. Και αν πρέπει κάτι να γραφτεί γ ια τον χαρακτήρα τ ω ν

ελεφάντων, αυτούς που συλλαμβάνονται στα έλη οι Ινδοί

τους θεωρούν ανόητους και άστατους, τους ορεσίβιους κα

κότροπους και ύπουλους και καθόλου ασφαλείς για τους

ανθρώπους, αν δεν έχουν ανάγκη. Όσο για τους πεδινούς

λέγεται ότι είναι καλού χαρακτήρα, πειθήνιοι και αγαπούν

τη μίμηση. Γράφουν και χορεύουν και κουνιούνται πέρα

δώθε στο άκουσμα αυλού και κάνουν πηδήματα από το

έδαφος.

XIV. Όταν είδε ο Απολλώνιος τους ελέφαντες να δια

σχίζουν τον Ινδό — ή τ α ν , νομίζω, τ ρ ι ά ν τ α — να έχουν

αρχηγό τον μικρότερο τους και να έχουν σηκώσει π ά ν ω

στους προεξέχοντες χαυλιόδοντές τους τα μικρά τους και

τις προβοσκίδες τους ενωμένες για να τα κρατούν σταθερά,

είπε: «Δάμι, αυτά τα κάνουν από μόνοι τους, χωρίς κανείς

να τους προστάζει, από φρόνηση και εξυπνάδα - και βλέπεις

π ώ ς έχουν σηκώσει τα μικρά, σαν σκευοφόροι, και τα

οδηγούν αφού τα στερέωσαν γερά;» « Β λ έ π ω » , είπε, «Α

πολλώνιε, ότι με εξυπνάδα και φρόνηση ενεργούν. Τι θέλει

λοιπόν εκείνη η ανόητη σκέψη που έχουν κάποιοι αργόσχο

λοι, αν δηλαδή είναι φυσική ή όχι η αγάπη για τα παιδιά;

Και οι ελέφαντες ήδη βγάζουν δυνατές κραυγές, όπως είναι

145


146


φυσικό τους. Διότι αυτό δεν το έμαθαν από τους ανθρώ

πους, όπως άλλα όντα, αφού δεν έχουν ζήσει ποτέ με

ανθρώπους, αλλά από τη φύση έχουν αποκτήσει την τάση

να αγαπούν αυτά που γέννησαν, γ ι ' αυτό τα φροντίζουν και

νοιάζονται για την τροφή τους». « Α υ τ ά , Δάμι, μη τα λες

για τους ελέφαντες, γ ιατ ί αυτό το ζώο το κατατάσσω

δεύτερο μετά τους ανθρώπους στην εξυπνάδα και τη φρό

νηση. Όμως φέρνω στον νου μου και τις αρκούδες, που,

ενώ είναι οι πιο άγριες από τα θηρία, κάνουν τα πάντα για

τα μικρά τους, και τους λύκους επίσης που, αν κι επιρρε

πείς πάντα στην αρπαγή, η θηλύκια φυλάει τα παιδιά της

και ο αρσενικός για τη σωτηρία τ ω ν νεογέννητων της

κουβαλάει τροφή" ακόμα τις λεοπαρδάλεις που από τη

θέρμη που τις χαρακτηρίζει χαίρονται να γίνονται μητέρες

και τότε θέλουν να εξουσιάζουν τα αρσενικά και να έχουν

την αρχηγία της φωλιάς και τα αρσενικά ανέχονται τα

πάντα νικημένα από το νεογέννητο. Υπάρχει και σχετικά

με τις λέαινες μια φήμη, ότι δηλαδή κάνουν εραστές τις

λεοπαρδάλεις και ζευγαρώνουν μαζί τους στη θέση τ ω ν

λιονταριών στις πεδιάδες* και, όταν έρθει η ώρα της γέν

νας, καταφεύγουν στα βουνά, στα μέρη των λεοπαρδάλεων,

επειδή γεννούν μικρά με στίγματα. Γι ' αυτό τα κρύβουν

και τα θηλάζουν σε μέρη δυσπρόσιτα, φτιάχνοντας φωλιές

από θάμνους και προσποιούμενες ότι απουσιάζουν στη

διάρκεια της μέρας για κυνήγι. Γιατί, αν τις ανακαλύψουν

οι λέοντες, κατασπαράσσουν τους σκύμνους και καταστρέ

φουν τη σπορά ως νόθη. Συνάντησες βέβαια και ένα από τα

Ομηρικά λιοντάρια 1 2, π ώ ς βλέπει τον κίνδυνο τ ω ν μικρών

του και ενθαρρύνει τον εαυτό του για μάχη. Και η τίγρη,

που είναι η πιο φοβερή σ' αυτή τη χώρα και γύρω από την

Ερυθρά θάλασσα, λένε ότι ρίχνεται στα πλοία διεκδικώντας

τα μικρά της. Αν τα πάρει, αποχωρεί ευχαριστημένη, αν

όμως προλάβουν και αποπλεύσουν, βγάζει κραυγές γοερές

προς τη θάλασσα και μερικές φορές πεθαίνει.

147


148


Τα σχετικά με τα πουλιά ποιος δεν τα γνωρίζει; Ό π ω ς

οι αετοί, έτσι και οι πελαργοί δεν εγκαθίστανται σε φωλιές,

αν προηγουμένως δεν τις στερεώσουν καλά, άλλοι με αε-

τίτη λίθο, άλλοι με λυχνίτη, για την επώαση τ ω ν α υ γ ώ ν

και για να μην πλησιάζουν τα φίδια. Κι αν δούμε τα

θαλασσινά, δεν θα απορήσουμε με τα δελφίνια που αγα

πούν να γεννούν, επειδή είναι ανώτερα όντα. Όμως με τις

φάλαινες και τις φώκιες και με όλα τα ζωοτόκα είδη, π ώ ς

να μην απορήσουμε, αν η μεν φ ώ κ ι α , που ο ίδιος είδα στις

Αιγές αιχμάλωτη κυνηγιού, πένθησε τόσο το μικρό της

που πέθανε και το είχε γεννήσει στην αποθήκη, ώστε να

μη δεχτεί φαγητό για τρεις μέρες, αν και είναι η πιο

λαίμαργη από τα θηρία- η φάλαινα πάλι δεν βάζει τα

μικρά στα κοιλώματα του φάρυγγα της, προσπαθώντας

να αποφύγει κάτι μεγαλύτερο από την ίδια; Κάποτε και

οχιά έγινε αντιληπτή να γλείφει και να χαϊδεύει με τη

γλώσσα τα φιδάκια που γέννησε. Λοιπόν, Δάμι, ας μη

δεχτούμε την αβάσιμη φήμη ότι τα παιδιά της οχιάς γεν

νιούνται χωρίς μητέρα, γ ιατ ί σ' αυτό δεν συνηγορεί ούτε η

φύση ούτε η πείρα».

Παίρνοντας τον λόγο ο Δάμις, είπε: «Συμφωνείς λοιπόν

με τον Ευριπίδη που στους ιαμβικούς στίχους που έγραψε

έβαλε στο στόμα της Ανδρομάχης τα λόγια;

Σε όλους τους ανθρώπους τα παιδιά είναι η ζωή τους ;»

« Σ υ μ φ ω ν ώ » , είπε, « γ ι α τ ί λέχθηκαν με σοφία και θεϊκή

έμπνευση, όμως θα ήταν πολύ πιο σοφά και αληθινά, αν

αναφέρονταν σε όλα τα ζωντανά. «Μοιάζει, Απολλώνιε»,

είπε (ο Δάμις), «σαν να μεταπλάθεις τους ιαμβικούς στί

χους για να τους τραγουδάμε ως εξής:

Σε όλα τα ζωντανά τα παιδιά είναι η ζωή τους.

Και συμφωνώ μαζί σου γ ιατί έτσι είναι καλύτεροι.

XV. Πες μου όμως το εξής: Δεν είπαμε στην αρχή της

149


150


συζήτησης ότι έχουν κάποια σοφία οι ελέφαντες και λογική

σχετικά μ' αυτά που κάνουν;» «Εύλογα το είπαμε, Δάμι»,

είπε ο Απολλώνιος, «διότι, αν αυτό το θηρίο δεν το κυ

βερνούσε κάποια λογική, ούτε αυτό θα επιζούσε ούτε τα

έθνη μεταξύ τ ω ν οποίων ζε ι» . « Τ ι λοιπόν», είπε ο Δάμις,

«έτσι στα τυφλά και χωρίς να αποβλέπουν σε κάτι χρήσιμο

επιχειρούν το πέρασμα του ποταμού; Γιατί, όπως βλέπεις,

προπορεύεται ο νεότερος και ακολουθούν σταδιακά οι με

γαλύτεροι ως τον πιο μεγάλο. Θα έπρεπε ίσως με τον

αντίθετο τρόπο να προχωρούν και να κάνουν τους πιο

μεγάλους τείχος και προστατευτικό μέσο». «Μα, Δάμι»,

είπε, « π ρ ώ τ α α π ' όλα μοιάζουν να προσπαθούν να ξεφύ

γουν από ανθρώπινη καταδίωξη —πιθανόν να συναντήσου

με ανθρώπους να ακολουθούν— και πρέπει σ' αυτή την

περίπτωση τα ν ώ τ α περισσότερο να προστατεύονται, ό

π ω ς ακριβώς στον πόλεμο, κι αυτό θεώρησε το πολύ καλή

τακτική από μέρους τ ω ν θηρίων. Έ π ε ι τ α , σχετικά με τη

διάβαση, αν προπορεύονταν οι μεγαλύτεροι, δεν θα υπήρχε

δυνατότητα να διαπιστώσουν αν όλοι μπορούν να περά

σουν. Διότι για τους μεγάλους, που είναι πανύψηλοι, το

πέρασμα είναι εύκολο και άνετο, για τους μικρούς όμως

δύσκολο και ακατόρθωτο, εφόσον δεν προεξέχουν από το

νερό. Έ τ σ ι , περνώντας ο μικρότερος, δείχνει και στους

υπόλοιπους το αβλαβές. Άλλωστε, αν προπορεύονταν οι

μεγαλύτεροι, θα έκαναν τον ποταμό πιο βαθουλωτό γ ια

τους μικρότερους γ ι α τ ί αναγκαστικά κατακάθεται η λά

σπη εξαιτίας του βάρους του θηρίου και του πάχους τ ω ν

ποδιών. Αντίθετα οι μικρότεροι καθόλου δεν εμποδίζουν

την πορεία τ ω ν μεγάλων, καθώς πολύ λιγότερο πιέζουν

τον βυθό».

XVI. Εγώ βρήκα στο σύγγραμμα του Ιόβα ότι και όταν

τους κυνηγούν αλληλοβοηθιούνται και πηγαίνουν μπροστά

151


152


από όποιον είναι εξαντλημένος και, αν μπορέσουν να τον

απομακρύνουν από τον κίνδυνο, αλείφουν τα τραύματα με

το δάκρυ της αλόης και στέκονται γύρω σαν γιατροί».

Πολλά τέτοια φιλοσοφούσαν παίρνοντας αφορμή από πρά

γματα αξιόλογα.

XVII. Αυτά που έχουν ειπωθεί από τον Νέαρχο1 4 και

τον Πυθαγόρα σχετικά με τον ποταμό Ακεσίνο, ότι δηλαδή

χύνεται στον Ινδό και ζουν μέσα του φίδια με μήκος εβδο

μήντα πήχεις, λένε ότι είναι έτσι ακριβώς όπως ε ιπώθη

καν. Και ο λόγος μου ας αφιερωθεί στους δράκοντες που το

κυνήγι τους διηγείται ο Δάμις.

Όταν έφτασαν κοντά στον Ινδό και ενώ ετοιμάζονταν να

τον περάσουν, ρώτησαν τον Βαβυλώνιο αν γνωρίζει κάτι

για το ποτάμι, θέλοντας κάτι να μάθουν σχετικά με τη

διάβαση. Αυτός είπε ότι ποτέ δεν το έχει περάσει και ούτε

γνωρίζει από πού είναι διαβατό. « Τ ι λοιπόν;» είπαν, « γ ι α τ ί

δεν προσέλαβες οδηγό;» « Γ ι α τ ί υπάρχει», είπε, «αυτός που

θα μας οδηγήσει», και συγχρόνως τους έδειχνε κάποια

επιστολή που θα αναλάμβανε δήθεν αυτό το έργο, κάτι

που τους έκανε τότε να θαυμάσουν ξανά την ανθρωπιά

και την πρόνοια του Ουαρδάνη. Διότι έστειλε αυτό το

γράμμα προς τον σατράπη της περιοχής κοντά στον Ινδό,

αν και αυτός δεν υπόκειται στη δικαιοδοσία του, γ ιατ ί του

χρωστούσε ευγνωμοσύνη. Τόνιζε ότι δεν θα ζητούσε μ'

αυτό χάρη —δεν είναι του χαρακτήρα του να ζητάει αντα

πόδοση— όμως, αν υποδεχόταν τον Απολλώνιο και τον

έστελνε όπου ήθελε, θα το αναγνώριζε ως χάρη. Έ δ ω σ ε

και χρυσάφι στον οδηγό για να το δώσει στον Απολλώ

νιο, αν αντιλαμβανόταν ότι έχει ανάγκη, και να μην αποτα

θεί σε κάποιον άλλο. Όταν ο Ινδός πήρε την επιστολή, είπε

ότι θεωρεί άξιο τον άνδρα και θα συνεισφέρει με αφθονία γ ι '

αυτόν και καθόλου λιγότερο α π ' ό,τι αν και ο ίδιος ο βασι-

153


154


λιάς τ ω ν Ινδών του έγραφε γ ι ' αυτόν. Έ τ σ ι του έδωσε το

σατραπικό καράβι για να επιβιβαστεί και άλλα πλοία, όπου

φορτώθηκαν οι καμήλες" έστειλε ακόμα ένα οδηγό για όλη

τη χώρα που ορίζει ο Υδραώτης και έγραψε και στον βα

σιλιά του να μην αντιμετωπίσει λιγότερο ευνοϊκά από τον

Ουαρδάνη τον θεϊκό Έλληνα άνδρα.

XVIII. Έ τ σ ι λοιπόν πέρασαν τον Ινδό σε πλάτος πε

ρισσότερο από σαράντα στάδια, γ ιατ ί τόσο εκτείνεται το

πλωτό του μέρος. Σχετικά με αυτό τον ποταμό έχουν

γραφτεί τα εξής: Ο Ινδός πηγάζει από τον Καύκασο και

είναι μεγαλύτερος στις πηγές του από οποιονδήποτε άλλο

ποταμό της Ασίας. Κυλάει ενσωματώνοντας πολλούς από

τους πλωτούς ποταμούς. Παρόμοια με τον Νείλο (στην

Αίγυπτο), διασχίζει την Ινδική, κουβαλάει χώμα και δίνει

στους Ινδούς τον Αιγυπτιακό τρόπο ως προς τη σπορά.

Λέγεται ότι υπάρχει χιόνι στα όρη τ ω ν Αιθιόπων και

τ ω ν Καταδούπων και σε αυτό δεν προτίθεμαι να φέρω

αντίρρηση, από σεβασμό για τις πηγές που το αναφέ

ρουν ωστόσο δεν σ υ μ φ ω ν ώ , αναλογιζόμενος τον Ινδό,

π ω ς είναι δυνατόν να επιτελεί το ίδιο έργο με τον Νείλο,

ενώ δεν χιονίζει στις περιοχές που βρίσκονται από π ά ν ω

του. Άλλωστε γνωρίζω ότι ο θεός έχει τοποθετήσει τους

Αιθίοπες και τους Ινδούς στα δύο άκρα της γης ολόκληρης,

κάνοντας μελαχρινούς όσους ζουν στην ανατολή του ήλιου,

αλλά και αυτούς που ζουν στη δύση του" αυτό π ώ ς θα

συνέβαινε στους ανθρώπους, αν δεν είχαν καλοκαιρινό και

ρό και τη χειμερινή περίοδο; Αλλά στις περιοχές, που

έχουν συνεχώς ζέστη, π ώ ς θα ήταν δυνατό να νομίζει

κανείς ότι χιονίζει και ότι το χιόνι φουσκώνει τα ποτάμια

τους ώστε να ξεπερνούν τα όρια της κοίτης τους; Κι αν

νομίζει κανείς ότι σε μέρη τόσο εκτεθειμένα στον ήλιο

πέφτει συχνά χιόνι, π ώ ς είναι δυνατόν αυτό να είναι τόσο

155


156


άφθονο ώστε να μοιάζει με τέτοιο πέλαγος; Πώς θα ήταν

δυνατόν να εφοδιάσει ποταμό που πλημμυρίζει όλη την

Αίγυπτο;

XIX. Καθώς μεταφέρονταν μέσω του Ινδού, λένε άτι

συνάντησαν πολλούς ιπποπόταμους και πολλούς κροκόδει

λους, όπως ακριβώς αυτοί που διασχίζουν τον Νείλο. Επί

σης λένε ότι στον Ινδό φυτρώνουν και άνθη παρόμοια με

του Νείλου. Το κλίμα στην Ινδική τον χειμώνα είναι αίθριο

και το καλοκαίρι πνιγηρό. Σχετικά με αυτό φρόντισε ο

θεός με τον καλύτερο τρόπο: Ρίχνει συχνά βροχές σ' αυτή

τη χώρα. Ισχυρίζονται ότι οι ίδιοι άκουσαν από τους Ινδούς

ότι, όταν ο βασιλιάς έρχεται στον ποταμό, όταν είναι η

εποχή ανόδου της στάθμης του, θυσιάζει για χάρη του

ταύρους και μαύρα άλογα — τ ο λευκό χρώμα οι Ινδοί το

θεωρούν χειρότερο από το μαύρο εξαιτίας του δικού τους

χρώματος, ν ο μ ί ζ ω — και μετά τη θυσία ρίχνει μέσα στον

ποταμό χρυσό μέτρο, όμοιο με αυτό που χρησιμοποιούν

για τη μέτρηση του σιταριού. Οι Ινδοί δεν κατανοούν γ ια

ποιο λόγο κάνει αυτό ο βασιλιάς" οι ίδιοι όμως συμπεραί

νουν ότι το ρίχνει γ ια αφθονία τ ω ν καρπών στο μέτρημα

των οποίων το χρησιμοποιούν οι γεωργοί ή για να είναι το

ρεύμα του ποταμού μέτριο και να μην ανέβει πολύ και

πλημμυρίσει την περιοχή.

XX. Αφού πέρασαν τον ποταμό, οδηγήθηκαν από τον

οδηγό του σατράπη κατευθείαν στα Τάξιλα, όπου ήταν τα

ανάκτορα του Ινδού βασιλιά. Λένε ότι τα ρούχα τ ω ν κα

τοίκων από αυτή τη μεριά είναι φτιαγμένα από ντόπιο λινό

και τα παπούτσια τους από πάπυρο και φορούν σκούφο

όταν βρέχει. Οι ανώτερες τάξεις ντύνονται με βύσσο 1 5 . Η

βύσσος (λένε) παράγεται από δέντρο όμοιο με τη λεύκα

στον κορμό και παρόμοιο με την ιτιά στο φύλλωμα. Ο

157


160


XXI. Δεν μπορώ να μην αναφέρω όσα γράφονται, σχε

τικά μ' αυτό τον Πώρο. Όταν ετοιμαζόταν ο Μακεδόνας

να περάσει και μερικοί συμβούλευαν τον Πώρο να κάνει

συμμάχους τους λαούς πάνω από τον 'Τφαση και τον

Γάγγη ποταμό, γ ι α τ ί ο εισβολέας δεν θα μπορούσε να

πολεμήσει εναντίον ολόκληρης της Ινδικής αν οι λαοί της

ομονοούσαν, τους απάντησε: «Αν οι υπήκοοι μου είναι

τέτοιοι που να μην μπορούν να σωθούν χωρίς συμμά

χους, τότε καλύτερα να μην είμαι αρχηγός τους». Και

όταν κάποιος του ανήγγειλε ότι είχε νικήσει τον Δαρείο 1 7

είπε: «Τον βασιλιά ναι, όχι όμως τον άνδρα». Για τον

ελέφαντα που πάνω του επρόκειτο να πολεμήσει, όταν ο

ιπποκόμος τον στόλισε και του είπε: «Βασιλιά αυτός θα σε

μεταφέρει», είπε: « Ε γ ώ θα τον μεταφέρω, αν αποδειχτώ

άνδρας τέτοιος που ήμουν». Και όταν του πρότειναν να

κάνει θυσία στον ποταμό γ ια να μη δεχτεί τις Μακεδόνι

κες σχεδίες και να μην είναι ευκολοπέραστος για τον Αλέ

ξανδρο, απάντησε: «Δεν είναι χαρακτηριστικό αυτών που

κρατάνε όπλα να καταριούνται». Μετά τη μάχη, κατά την

οποία και στον Αλέξανδρο φάνηκε θεϊκός και υπεράνθρω

πος, όταν του είπε ένας συγγενής: «Πώρε, αν είχες προ

σκυνήσει αυτόν, αφού πέρασε το ποτάμι, ούτε θα νικιόσουν

στη μάχη ούτε θα σκοτώνονταν τόσοι Ινδοί ούτε θα πλη

γωνόσουν», απάντησε: «Αντ ιμετώπισα τον Αλέξανδρο γ ια

τί είχα ακούσει ότι αγαπάει πολύ την τιμή. Αν τον προ

σκυνούσα, θα με θεωρούσε δούλο, πολεμώντας όμως με

θεωρεί βασιλιά. Επιπλέον είχα την αξίωση να με θαυμάζει

παρά να με λυπάται και σ' αυτό δεν διαψεύστηκα. Παρου

σιάζοντας τον εαυτό μου τέτοιον όπως με είδε ο Αλέξαν

δρος, μέσα σε μια μέρα έχασα τα πάντα και τα κέρδισα».

Τέτοιος διηγούνται π ω ς ήταν αυτός ο Ινδός, πιο ωραίος

α π ' όλους και ψηλός όσο κανείς άλλος άνδρας μετά τους

ήρωες του Τρωικού πολέμου και ότι ήταν πολύ νέος όταν

πολεμούσε με τον Αλέξανδρο.

161


162


X X I I . Κ α τ ά τ ο δ ι ά σ τ η μ α που βρισκόταν στο ιερό — κ α ι

πέρασε πολύς καιρός ώσπου ν ' α ν α γ γ ε λ θ ε ί στον βασιλ ιά ό τ ι

είχαν έ ρ θ ε ι ξ έ ν ο ι — ε ί π ε ο Α π ο λ λ ώ ν ι ο ς : « Δ ά μ ι , υ π ά ρ χ ε ι

κ ά τ ι που να λ έ γ ε τ α ι ζ ω γ ρ α φ ι κ ή ; » « Υ π ά ρ χ ε ι » , του α π ά ν τ η

σε, «αν β έ β α ι α υπάρχε ι και α λ ή θ ε ι α » . « Κ α ι τ ι κάνει α υ τ ή η

τ έ χ ν η ; » « Α ν α κ α τ ώ ν ε ι τ α χ ρ ώ μ α τ α » , απάντησε, «όσα υ

πάρχουν, το μ π λ ε με το πράσινο, το άσπρο με το μαύρο

και τ ο κόκκινο μ ε τ ο κ ί τ ρ ι ν ο » . « Κ α ι γ ια ποιο λόγο γ ί ν ε τ α ι

αυτή η α ν ά μ ε ι ξ η ; Γ ι α τ ί δεν γ ί ν ε τ α ι μόνο γ ια το χ ρ ώ μ α ,

όπως τ α κ έ ρ ι ν α » , ε ί π ε εκε ίνος . « Γ ι α μ ί μ η σ η » , α π ά ν τ η σ ε ο

Δ ά μ ι ς , « κ α ι γ ια να υπάρξει κάποια απεικόνιση του σκύλου,

του αλόγου, του ανθρώπου, του πλοίου, και όσων β λ έ π ε ι ο

ήλιος . Ε π ι π λ έ ο ν κ α ι ο ίδιος ο ήλιος α π ε ι κ ο ν ί ζ ε τ α ι , ά λ λ ο τ ε

πάνω σε τέσσερα άλογα, τ έ τ ο ι ο ς που λένε ότι φ α ί ν ε τ α ι

ε δ ώ , άλλοτε π ά λ ι να κ α τ α κ α ί ε ι τον ουρανό, όταν ζ ω γ ρ α φ ί

ζεται ο αιθέρας και ο οίκος των θ ε ώ ν » . « Λ ο ι π ό ν , Δ ά μ ι , η

ζ ω γ ρ α φ ι κ ή είναι μ ί μ η σ η ; » « Τ ι ά λ λ ο ; » ε ί π ε . « Α ν αυτός δεν

είναι σκοπός τ η ς , θα φανεί γελοία ανακατεύοντας χ ρ ώ μ α τ α

μ ε α ν ο η σ ί α » . « Α υ τ ά που φαίνονται στον ουρανό», ε ί π ε ,

«όταν τα σύννεφα χ ω ρ ί ζ ο ν τ α ι το ένα από το άλλο, οι

κένταυροι δηλαδή και οι τ ρ α γ έ λ α φ ο ι κ α ι , μα τον Δ ί α , οι

λύκοι και τα άλογα 1 8 , γ ι ' αυτά τ ι λες ; Ά ρ α γ ε δεν ε ίναι έργα

μ ι μ η τ ι κ ή ς ; » « Έ τ σ ι φ α ί ν ε τ α ι » , ε ί π ε ο Δ ά μ ι ς . « Ε π ο μ έ ν ω ς ο

θεός, Δ ά μ ι , είναι ζωγράφος κ α ι , ε γ κ α τ α λ ε ί π ο ν τ α ς το ι π τ ά

μενο άρμα του πάνω στο οποίο π ρ ο χ ω ρ ά ε ι και ρ υ θ μ ί ζ ε ι τα

θεία και τα ανθρώπινα, κ ά θ ε τ α ι τ ό τ ε διασκεδάζοντας κ α ι

ζωγραφίζοντας αυτά, όπως κάνουν τα παιδιά πάνω στην

ά μ μ ο ; » Κ ο κ κ ί ν ι σ ε τ ό τ ε ο Δ ά μ ι ς που φάνηκε π ω ς ε ί χ ε

υποπέσει σε τ έ τ ο ι ο α τ ό π η μ α . Ο Α π ο λ λ ώ ν ι ο ς δεν τον κοί

τ α ξ ε υ π ε ρ ο π τ ι κ ά ούτε ήταν πικρόχολος στις π α ρ α τ η ρ ή σ ε ι ς

του και του ε ί π ε : « Δ ά μ ι , μ ή π ω ς θ έ λ ε ι ς να π ε ι ς ό τ ι αυτά

χωρίς νόημα και τυχαία, όσον αφορά τουλάχιστον τον θ ε ό ,

σ χ η μ α τ ί ζ ο ν τ α ι στον ουρανό, ενώ ε μ ε ί ς , που ε ί μ α σ τ ε από τη


164


φύση μας μ ι μ η τ ι κ ο ί , τα ξ α ν α ρ υ θ μ ί ζ ο υ μ ε και τα φτιάχνου

μ ε ; » « Μ ά λ λ ο ν » , ε ί π ε ο Δ ά μ ι ς , « α υ τ ό π ρ έ π ε ι να σ κ ε φ τ ο ύ μ ε ,

Α π ο λ λ ώ ν ι ε , γ ι α τ ί ε ίναι πιθανότερο και πολύ κ α λ ύ τ ε ρ ο » .

« Ε π ο μ έ ν ω ς , Δ ά μ ι , η μ ι μ η τ ι κ ή έ χ ε ι δ ι π λ ή υ π ό σ τ α σ η .

Από τ η μια μεριά είναι αυτή που μ ι μ ε ί τ α ι μ ε τ ο χ έ ρ ι κ α ι

τον νου, και αυτή είναι η ζ ω γ ρ α φ ι κ ή , και από την ά λ λ η

είναι ε κ ε ί ν η που μόνο με τον νου α π ε ι κ ο ν ί ζ ε ι » . « Ό χ ι δ ι

π λ ή » , ε ί π ε ο Δ ά μ ι ς , « α λ λ ά και τ ε λ ε ι ό τ α τ η π ρ έ π ε ι να θε

ω ρ ο ύ μ ε τη ζ ω γ ρ α φ ι κ ή , που μ π ο ρ ε ί και με τον νου κ α ι με το

χέρι να α π ε ι κ ο ν ί ζ ε ι , ενώ την άλλη (που α π ε ι κ ο ν ί ζ ε ι με τον

νου) π ρ έ π ε ι ν α τ η θ ε ω ρ ο ύ μ ε τ μ ή μ α τ η ς , ε π ε ι δ ή α ν τ ι λ α μ β ά

νεται και μ ι μ ε ί τ α ι με τον νου και δεν ε ίναι γραφικός τρόπος

και δεν θα μπορούσε να χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ή σ ε ι το χ έ ρ ι γ ια α π ε ι

κ ό ν ι σ η 1 9 » . « Α ρ α γ ε , Δ ά μ ι » , ε ί π ε ο Α π ο λ λ ώ ν ι ο ς , « ε π ε ι δ ή

π λ η γ ώ θ η κ ε το χ έ ρ ι από κάποιο χ τ ύ π η μ α ή α ρ ρ ώ σ τ ι α ; »

« Ό χ ι , μ α τον Δ ί α » , του απάντησε, « α π λ ώ ς δεν έ χ ε ι ικα

νότητα γ ι α τ ί π ο τ έ δεν έ π ι α σ ε γραφίδα ή κάποιο άλλο

όργανο ή χ ρ ώ μ α και γ ε ν ι κ ά αγνοεί το γ ρ ά ψ ι μ ο » . « Λ ο ι

πόν, Δ ά μ ι » , ε ί π ε ο Α π ο λ λ ώ ν ι ο ς , « π α ρ α δ ε χ ό μ α σ τ ε κ α ι ο ι

δύο ότι η μ ί μ η σ η υ π ά ρ χ ε ι στους ανθρώπους από τη φύση

τους, αλλά η ζ ω γ ρ α φ ι κ ή είναι θ έ μ α τ ε χ ν ι κ ή ς π ε ί ρ α ς . Το

ίδιο θα μπορούσε να ισχύει και γ ια τη γ λ υ π τ ι κ ή . Σ χ ε τ ι κ ά

τώρα μ ε τ η ζ ω γ ρ α φ ι κ ή , δεν ν ο μ ί ζ ω ό τ ι τ έ τ ο ι α θ ε ω ρ ε ί ς

μόνο αυτή που γ ί ν ε τ α ι με χ ρ ώ μ α τ α . Έ ν α χ ρ ώ μ α σ ' α υ τ ή

ήταν αρκετό στους παλαιότερους ζωγράφους και κ α θ ώ ς

προχωρούσε ο καιρός χ ρ η σ ι μ ο π ο ί η σ α ν τέσσερα και σ τ η

συνέχεια περισσότερα. Ε π ί σ η ς χ ρ η σ ι μ ο π ο ί η σ α ν το π ε ρ ί

γ ρ α μ μ α , που σ χ η μ α τ ί ζ ε τ α ι χωρίς χ ρ ώ μ α , αλλά από φως

και σκιά - κ ι αυτό ζ ω γ ρ α φ ι κ ή π ρ έ π ε ι να το ο ν ο μ ά ζ ο υ μ ε .

Κ α ι σε αυτά υπάρχε ι ο μ ο ι ό τ η τ α , μορφή και δ ι α ν ό η σ η ,

αιδώς και θρασύτητα, αν και δεν έχουν χ ρ ώ μ α τ α και ούτε

το αίμα δ η λ ώ ν ε τ α ι ούτε το χ ρ ώ μ α τ ω ν μαλλιών και τ ω ν

γεν ιών. Ό λ α αυτά, με τον ίδιο τρόπο φ τ ι α γ μ έ ν α , μοιάζουν

165


166


σε όλους τους ανθρώπους, καστανόξανθους και λευκούς, κι

αν ζ ω γ ρ α φ ί σ ο υ μ ε κάποιον Ινδό με ά χ ρ ω μ ο π ε ρ ί γ ρ α μ μ α , θα

φανεί μ ε λ α ψ ό ς , γ ι α τ ί η π λ α κ ο υ τ σ ή μ ύ τ η , οι όρθιες μ π ο ύ

κλες , τα μ ε γ ά λ α γένια και αυτό 'το κ ά τ ι , σαν έ κ π λ η ξ η , στα

μ ά τ ι α , σκουραίνουν αυτά που β λ έ π ο υ μ ε και απεικονίζουν

Ινδό, αν β έ β α ι α π α ρ α τ η ρ ο ύ μ ε με π ρ ο σ ο χ ή . Γ ι ' αυτό θα

μπορούσα να πω ότι κι αυτοί που βλέπουν τα έργα ζ ω γ ρ α

φικής χρε ιάζονται τ η μ ι μ η τ ι κ ή . Κ α ν ε ί ς β έ β α ι α δεν θ α ε π α ι

νούσε ένα ζ ω γ ρ α φ ι σ μ έ ν ο άλογο ή ταύρο, αν δεν μπορούσε να

φέρει στον νου του π ώ ς μ ο ι ά ζ ε ι το ζώο. Ο ύ τ ε θα μπορούσε

κανείς να θ α υ μ ά σ ε ι τον πίνακα του Α ί α ν τ α , που έ φ τ ι α ξ ε ο 20 ty '

t ιμομαχος , που τον α π ε ι κ ο ν ί ζ ε ι σε κ α τ ά σ τ α σ η τ ρ έ λ α ς , αν

δεν φέρει στο μυαλό του την εικόνα του Αίαντα και τη

σ κ έ ψ η ό τ ι ήταν πιθανό αυτός, αφού ε ί χ ε σ κ ο τ ώ σ ε ι τα κο

πάδια στην Τ ρ ο ί α , να κ ά θ ε τ α ι ε ξ α ν τ λ η μ έ ν ο ς και να σ κ έ φ τ ε

τ α ι ακόμα και την α υ τ ο κ τ ο ν ί α 2 1 . Τ α π ε ρ ί τ ε χ ν α έργα του

Π ώ ρ ο υ , Δ ά μ ι , δεν μ π ο ρ ο ύ μ ε να τα θ ε ω ρ ή σ ο υ μ ε μόνο έργα

χαλκού, γ ι α τ ί μοιάζουν μ ε ζ ω γ ρ α φ ι κ ο ύ ς π ίνακες , ούτε μόνο

ζ ω γ ρ α φ ι κ ή , γ ι α τ ί έχουν χ υ θ ε ί σε χ α λ κ ό ' ας θ ε ω ρ ή σ ο υ μ ε ό τ ι

τα επινόησε άνδρας ζωγράφος και χαλκουργός ταυτόχρονα,

κ ά τ ι ανάλογο δηλαδή με την ασπίδα του Α χ ι λ λ έ α που ανα

φέρει ο Ό μ η ρ ο ς ως έργο του Η φ α ί σ τ ο υ 2 2 . Π ά ν ω τ η ς πα

ριστάνονταν άνθρωποι που σκότωναν κ α ι σκοτώνονταν με

τόση ζωντάνια ώ σ τ ε θα έ λ ε γ ε ς π ω ς θα μ α τ ώ σ ε ι η γ η , π α ρ '

όλο που ήταν χ ά λ κ ι ν η » .

X X I I I . Ε ν ώ μ ε τ έ τ ο ι α ασχολούνταν, ήρθαν από τον

βασιλιά αγγελ ιαφόροι και δ ι ε ρ μ η ν έ α ς που είπαν ό τ ι ο βα

σιλιάς θα τον φιλοξενήσει γ ια τ ρ ε ι ς μ έ ρ ε ς , γ ι α τ ί δεν ε π ι

τρεπόταν στους ξένους να παραμείνουν περισσότερο στην

π ό λ η , και τον οδήγησαν στο ανάκτορο. Έ χ ω μ ι λ ή σ ε ι γ ι α

τον τρόπο κατασκευής, του τ ε ί χ ο υ ς τ η ς πόλης και λένε π ω ς

είναι δ ιαιρεμένο σε στενωπούς, ά τ α κ τ α και σύμφωνα με

167


168


τον Α τ τ ι κ ό τρόπο, και έχουν κ α τ α σ κ ε υ α σ τ ε ί ο ικ ίες που, αν

τ ι ς β λ έ π ε ι κανείς α π ' έ ξ ω , έχουν ένα όροφο, αν ό μ ω ς μ π ε ι

μέσα, β λ έ π ε ι πως υπάρχουν υπόγεια ίσα με τα ισόγε ια.

X X I V . Λ έ ν ε ότι είδαν κ α ι ιερό αφιερωμένο στον Ή λ ι ο ,

όπου α φ ι ε ρ ώ θ η κ ε ο ελέφαντας Α ί α ς , και χρυσά α γ ά λ μ α τ α

του Αλέξανδρου και άλλα του Π ώ ρ ο υ που ήταν κατασκευα

σμένα από μαύρο χ α λ κ ό . Οι τ ο ί χ ο ι του ιερού αστράφτουν

σαν χρυσός από τ ι ς κ ό κ κ ι ν ε ς π έ τ ρ ε ς , βγάζοντας λ ά μ ψ η που

μ ο ι ά ζ ε ι μ ε ακτίνα. Τ ο βάθρο ε ίναι κ α τ α σ κ ε υ α σ μ έ ν ο από

μαργαριτάρια με τον σ υ μ β ο λ ι κ ό τρόπο που χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ο ύ ν

όλοι οι βάρβαροι στα ιερά.

X X V . Σ τ α ανάκτορα λένε ότι δεν είδαν ούτε π ο μ π ώ δ η

ο ι κ ο δ ο μ ή μ α τ α ούτε σ ω μ α τ ο φ ύ λ α κ ε ς ή φρουρούς, αλλά,

όπως στα σ π ί τ ι α των εξεχόντων, λ ίγους δούλους και τ ρ ε ι ς

τ έ σ σ ε ρ ι ς ανθρώπους, που ήθελαν, φαντάζομαι , να μιλήσουν

με τον β α σ ι λ ι ά . Κ α ι λένε ό τ ι θαύμασαν αυτά τα σ τ ο λ ί δ ι α

περισσότερο από τον υ π ε ρ β ο λ ι κ ό πλούτο τ η ς Β α β υ λ ώ ν α ς ,

και ο θ α υ μ α σ μ ό ς τους έ γ ι ν ε πολύ μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ο ς , όταν μ π ή

καν μέσα. Οι ανδρώνες και οι στοές κ α ι όλη η αυλή λένε ό τ ι

ήταν πολύ λ ι τ ά .

X X V I . Σ τ ο ν Α π ο λ λ ώ ν ι ο φάνηκε ό τ ι ο Ινδός ε ίναι φιλό

σοφος κ α ι , αφού σ τ ά θ η κ ε κοντά στον δ ι ε ρ μ η ν έ α , ε ί π ε :

« Β α σ ι λ ι ά , χ α ί ρ ο μ α ι που β λ έ π ω πως ε ίσαι φιλόσοφος» .

Τ ο υ απάντησε ( ο β α σ ι λ ι ά ς ) : « Ε γ ώ χ α ί ρ ο μ α ι περισσότερο

που σ χ η μ ά τ ι σ ε ς γ ια μένα τ έ τ ο ι α γ ν ώ μ η » . « Έ τ σ ι συνηθί

ζ ε τ ε εσε ίς ή εσύ θ ε μ ε λ ί ω σ ε ς την εξουσία με β ά σ η τη

σωφροσύνη;» « Μ ε μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η σ ύ ν ε σ η » , ε ί π ε , « α κ ο λ ο υ θ ώ

τα ή θ η και τα έ θ ι μ α , που χ α ρ α κ τ η ρ ί ζ ο ν τ α ι ή δ η από σω

φροσύνη, και έ χ ω τα πιο πολλά απ ' όλους τους ανθρώπους,

όμως λ ίγα χ ρ ε ι ά ζ ο μ α ι , γ ι α τ ί τα πολλά θεωρώ ότι ανήκουν

169


172


X X V I I . Αφού κουβέντιασαν αρκετά για τον δρόμο που

θα τους οδηγούσε στους Β ρ α χ μ ά ν ε ς , δ ι έ τ α ξ ε (ο β α σ ι λ ι ά ς )

να φιλοξενήσουν τον οδηγό από τη Β α β υ λ ώ ν α , π ρ ά γ μ α που

συνήθιζε να κάνει μ ' αυτούς που έρχονταν από τη Β α β υ

λώνα. Τ ο ν α π ε σ τ α λ μ έ ν ο του σ α τ ρ ά π η τον δ ι έ τ α ξ ε να απο

χ ω ρ ή σ ε ι αφού πάρει εφόδια. Ο ίδιος, αφού έπιασε το χ έ ρ ι

του Α π ο λ λ ώ ν ι ο υ και δ ι έ τ α ξ ε τον δ ι ε ρ μ η ν έ α να α π ο χ ω ρ ή σ ε ι ,

τον ρ ώ τ η σ ε : « Α ρ α γ ε θα με κ α λ έ σ ε ι ς στο τ ρ α π έ ζ ι μ α ζ ί

σου;» Κ α ι η ε ρ ώ τ η σ η του ήταν στα ελληνικά. Κ α ι όταν ο

Α π ο λ λ ώ ν ι ο ς ε ξ ε π λ ά γ η και του ε ί π ε : « Γ ι α ποιο λόγο δεν

μ ί λ η σ ε ς έ τ σ ι από την α ρ χ ή ; » α π ά ν τ η σ ε : « Φ ο β ή θ η κ α ότι θα

φανώ θρασύς, ότ ι δεν έ χ ω αυτογνωσία και αγνοώ π ω ς

ε ί μ α ι βάρβαρος. Ό μ ω ς ν ι κ η μ έ ν ο ς από σένα κ α ι ε π ε ι δ ή

β λ έ π ω ότι χαίρεσαι γ ια μένα, δεν μπόρεσα άλλο να σου

κ ρ υ φ τ ώ . Θα σου αποδείξω ότι ξέρω τ έ λ ε ι α την Ε λ λ η ν ι κ ή

γ λ ώ σ σ α » . Ε ί π ε ο Α π ο λ λ ώ ν ι ο ς : « Γ ι α τ ί δεν μ ε κάλεσες εσύ

στο συμπόσιο, αλλά π ρ ο τ ρ έ π ε ι ς εμένα να σε κ α λ έ σ ω ; »

« Γ ι α τ ί » , ε ί π ε , « σ ε θεωρώ καλύτερο από μένα, δ ι ό τ ι η

σοφία είναι πιο β α σ ι λ ι κ ή » . Σ υ γ χ ρ ό ν ω ς ο δ ή γ η σ ε αυτόν

κ α ι τους συντρόφους του στο μέρος όπου συνήθιζε να π λ έ

ν ε τ α ι . Το λουτρό ήταν κ ή π ο ς , με μ ή κ ο ς ένα στάδιο, και στο

μέσο του ε ί χ ε σ κ α φ τ ε ί κ ο λ υ μ π ή θ ρ α που μέσα τ η ς έ π ε φ τ ε

γλυκό και δροσερό νερό. Α π ό τη μ ια κ α ι την άλλη πλευρά

υπήρχαν διάδρομοι , στους οποίους εξασκούνταν ο β α σ ι λ ι ά ς

στον δίσκο και το ακόντιο κατά την Ε λ λ η ν ι κ ή συνήθεια. Το

σώμα του ήταν δυνατό και ε ξ α ι τ ί α ς τ η ς η λ ι κ ί α ς — ή τ α ν

ε ίκοσι επτά χ ρ ό ν ω ν — και ε π ε ι δ ή γυμναζόταν μ ' αυτό τον

τρόπο. Αφού γυμναζόταν αρκετά, πηδούσε στο νερό κ α ι

εξασκούνταν και στο κ ο λ ύ μ π ι . Μ ό λ ι ς πλύθηκαν, πήγαν γ ια

φαγητό σ τ ε φ α ν ω μ έ ν ο ι . Αυτό συνηθίζουν οι Ινδοί όταν

σ υ μ μ ε τ έ χ ο υ ν σε βασιλ ικό συμπόσιο .

X X V I I I . Α ξ ί ζ ε ι τον κόπο ν α μ η ν π α ρ α λ ε ί ψ ω τ α έ θ ι μ α

173


176


X X I X . 0 Δ ά μ ι ς και ο ι σύντροφοι του εκπλήσσονταν με

αυτή την ευστοχία και θαύμαζαν την α κ ρ ί β ε ι α τ η ς τοξο

βολίας. Ο Α π ο λ λ ώ ν ι ο ς , που έ τ ρ ω γ ε στο ίδιο τ ρ α π έ ζ ι με τον

βασιλιά και μ ι κ ρ ή σημασία έδινε σ ' αυτά, ε ί π ε στον β α σ ι

λιά: « Π ε ς μου, βασιλ ιά, από πού έ μ α θ ε ς ελληνικά κ α ι

κ α τ έ χ ε ι ς αυτή τη φιλοσοφία; Φ α ν τ ά ζ ο μ α ι πως δεν α π ε υ

θύνθηκες σε δασκάλους γ ι α τ ί είναι εύλογο να μ η ν υπάρχουν

μ ε τ α ξ ύ των Ινδών δάσκαλοι τ η ς » . Ο βασιλιάς γ έ λ α σ ε και

του ε ί π ε : « Ο ι παλαιοί ρωτούσαν αυτούς που έφταναν από

τη θάλασσα αν είναι π ε ι ρ α τ έ ς . Α υ τ ό , όσο κι αν ήταν δύσκο

λο, θεωρούνταν συνηθισμένο. Ε σ ε ί ς μου φαίνεται ό τ ι ρω

τ ά τ ε αυτούς που σας πλησιάζουν, μ ή π ω ς είναι φιλόσοφοι.

Έ τ σ ι αυτό, που ε ίναι το π ιο θείο από τα ανθρώπινα χα

ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ά , ν ο μ ί ζ ε τ ε ό τ ι υπάρχε ι στον π ρ ώ τ ο τυχόντα.

Ό τ ι γ ια σας αυτό (η φιλοσοφία) και η π ε ι ρ α τ ε ί α ε ίναι το

ίδιο, το γ ν ω ρ ί ζ ω , γ ι α τ ί λένε ότι δεν ε ίναι δυνατό να β ρ ε θ ε ί

πουθενά άλλος άνδρας όμοιος με σένα. Α ν τ ί θ ε τ α οι π ε ρ ι σ

σότεροι, αφού το πάρουν από άλλους αυτό ( τ η φιλοσοφία)

σαν λάφυρο το ο ικε ιοποιούνται , χ ω ρ ί ς να τους τ α ι ρ ι ά ζ ε ι ,

και πηγαίνουν εδώ κι ε κ ε ί σέρνοντας ξένο ρούχο. Κ α ι , μα

τον Δ ί α , όπως οι λ η σ τ έ ς καλοπερνούν γνωρίζοντας καλά

ότι ξεφεύγουν από τη δ ικαιοσύνη, έ τ σ ι και κ ε ί ν ο ι , κ α θ ώ ς

λένε, παραδίδονται στη λ α ι μ α ρ γ ί α , στους σαρκικούς πό

θους και στο κ ο μ ψ ό ν τ ύ σ ι μ ο . Α ι τ ί α γ ια όλα αυτά ε ί ν α ι ,

ν ο μ ί ζ ω , η ύπαρξη νόμων σε σας, σύμφωνα με τους ο

ποίους, αν κάποιος κάνει κ ί β δ η λ α τα ν ο μ ί σ μ α τ α , θα θανα

τ ώ ν ε τ α ι . Το ίδιο αν κάποιος νοθεύσει τους καταλόγους τ ω ν

π ο λ ι τ ώ ν ή κάνε ι ο τ ι δ ή π ο τ ε σ χ ε τ ι κ ό που δεν το γ ν ω ρ ί ζ ω

α κ ρ ι β ώ ς . Ό μ ω ς γ ι ' αυτούς που ο ικε ιοποιούνται τ η φιλο

σοφία ή τη νοθεύουν, ν ο μ ί ζ ω ότι σε σας κανένας νόμος δεν

έ χ ε ι θ ε σ π ι σ τ ε ί ούτε κάποια εξουσία τους π ι έ ζ ε ι .

X X X . Σ ε μας λ ί γ ο ι ασχολούνται μ ε τ η φιλοσοφία κ α ι

177


178


υποβάλλονται στην π α ρ α κ ά τ ω δ ο κ ι μ α σ ί α : Π ρ έ π ε ι ο νέος,

όταν γ ί ν ε ι δ ε κ α ο κ τ ώ χρόνων — α υ τ ό είναι και σε σας νο

μ ί ζ ω το όριο τ η ς ε φ η β ε ί α ς — να π ε ρ ά σ ε ι τον π ο τ α μ ό Ύ φ α -

ση και να π ά ε ι στους άνδρες που κ α ι συ θ έ λ ε ι ς να ε π ι σ κ ε

φ τ ε ί ς , αφού δ η λ ώ σ ε ι π ρ ο η γ ο υ μ έ ν ω ς δημόσια ότι θα ασχο

λ η θ ε ί με τη φιλοσοφία για να έχουν τη δυνατότητα να τον

εμποδίσουν όσοι θέλουν, αν δεν ε ίναι καθαρός. Καθαρός

εννοώ πρώτον σε σχέση με τους γονε ίς , δηλαδή να μ η ν

υπάρχει σε βάρος τους κ ά τ ι ν τ ρ ο π ι α σ τ ι κ ό ή σε βάρος

τ ω ν προγόνων τους μ έ χ ρ ι την τ ρ ί τ η γεν ιά. Να μην ε ίναι

υ β ρ ι σ τ ή ς ή ακόλαστος ή άδικος τ ο κ ο γ λ ύ φ ο ς . Ό τ α ν δεν

υπάρχει γ ι ' αυτούς τ ί π ο τ ε α ξ ι ό μ ε μ π τ ο , κανένα σ τ ί γ μ α ,

τ ό τ ε βλέπουν καθαρά τον νέο και τον εξετάζουν, πρώτον

αν έ χ ε ι κ α λ ή μ ν ή μ η , έ π ε ι τ α αν ε ίναι κόσμιος από τη φύση

του και χωρίς να το κάνει π ρ ο σ π ο ι η τ ά , να μην είναι μ έ θ υ

σος, άπληστος ούτε αλαζονικός, αρεσκόμενος στα γ έ λ ι α ,

θρασύς, κακόγλωσσος, αν υπακούει τον πατέρα και τη

μ η τ έ ρ α , τους δασκάλους και τους π α ι δ α γ ω γ ο ύ ς , κ α ι πάνω

α π ' όλα αν χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ε ί σωστά τα θ έ λ γ η τ ρ α τ η ς η λ ι κ ί α ς

του. Τα σ χ ε τ ι κ ά με τους γονείς και τους προγόνους ε ίναι

γνωστά από μ ά ρ τ υ ρ ε ς και δημόσια γ ρ α π τ ά . Δ ι ό τ ι , όταν

πεθάνει ένας Ινδός, π η γ α ί ν ε ι στο σ π ί τ ι του ένας υ π ά λ λ η

λος διορισμένος από τον νόμο γ ια να κ α τ α γ ρ ά ψ ε ι π ώ ς

ζούσε. Αν π ε ι ψ έ μ α τ α (ο υ π ά λ λ η λ ο ς ) στον άρχοντα ή του

πουν ψ έ μ α τ α , τ ι μ ω ρ ε ί τ α ι από τους νόμους ώ σ τ ε να μ η ν

μ π ο ρ ε ί π ο τ έ πια να α π ο κ τ ή σ ε ι α ξ ί ω μ α γ ι α τ ί θα έ χ ε ι πα

ραποιήσει τ η ζ ω ή ενός ανθρώπου. Τ α σ / ε τ ι κ ά μ ε τους

εφήβους τα μαθαίνουν π α ρ α τ η ρ ώ ν τ α ς τους. Γ ι α τ ί πολλά

αποκαλύπτουν τα μάτια γ ια τον ανθρώπινο χ α ρ α κ τ ή ρ α

και πολλά υπάρχουν στα φρύδια και τα μάγουλα και μ π ο

ρεί κάποιος να τα π α ρ α τ η ρ ε ί και να ε κ φ έ ρ ε ι γ ν ώ μ η . Α π '

αυτά οι σοφοί και φυσιογνώστες άνδρες διακρίνουν τους

χαρακτήρες των ανθρώπων σαν ε ί δ ω λ α μέσα σε κ α θ ρ έ -

179


180


φ τ η . Ε π ε ι δ ή εδώ η φιλοσοφία χ α ί ρ ε ι μ ε γ ά λ η ς ε κ τ ί μ η σ η ς

και θ ε ω ρ ε ί τ α ι τ ι μ η τ ι κ ή από τους Ινδούς, ε ίναι απόλυτα

αναγκαίο να ε ξ ε τ ά ζ ο ν τ α ι σχολαστικά όσοι θέλουν να ασχο

ληθούν μ' αυτή κ α ι να υποβάλλονται σε άπειρους ε λ έ γ χ ο υ ς .

Έ χ ω ε ξ η γ ή σ ε ι μ ε σαφήνεια ό τ ι μ ε την κ α θ ο δ ή γ η σ η δασκά

λων ασχολούμαστε μ ε τ η φιλοσοφία και τ η μ α θ α ί ν ο υ μ ε

μέσα από δ ο κ ι μ α σ ί ε ς . Όσο για τη δ ι κ ή μου ι σ τ ο ρ ί α 2 3 ,

ε ίναι η ε ξ ή ς :

X X X I . Ο παππούς μου ήταν β α σ ι λ ι ά ς και συνονόματος

μου και ο πατέρας μου απλός π ο λ ί τ η ς . Δ ι ό τ ι έ μ ε ι ν ε ορφα

νός πολύ νέος και δ ιορίστηκαν ως ε π ί τ ρ ο π ο ι του δύο από

τους σ υ γ γ ε ν ε ί ς σύμφωνα με τους Ινδικούς νόμους, που

ασκούσαν αντί γ ι ' αυτόν τα β α σ ι λ ι κ ά καθήκοντα, όχι ό

μ ω ς , μ α τον Ή λ ι ο , τ ί μ ι α και ενάρετα. Γ ι ' αυτό τον λόγο

θεωρούνταν από τους υπηκόους δ υ σ β ά σ τ α χ τ ο ι και η β α σ ι

λεία α π έ κ τ η σ ε κ α κ ή φ ή μ η . Αφού λοιπόν μ ε ρ ι κ ο ί από τους

δυνατούς σ υ μ μ ά χ η σ α ν εναντίον τους, τους ε π ι τ έ θ η κ α ν κ α ι

τους σκότωσαν σ τ η διάρκεια μιας γ ι ο ρ τ ή ς και ενώ θυσία

ζαν στον Ινδό. Ό ρ μ η σ α ν αυτοί πάνω στην εξουσία κ α ι

πήραν στα χέρια τους τον έ λ ε γ χ ο τ ω ν κοινών. Οι σ υ γ γ ε

νείς, ε π ε ι δ ή φ ο β ή θ η κ α ν γ ια τον π α τ έ ρ α που δεν ε ί χ ε γ ί ν ε ι

α κ ό μ η δ ε κ α έ ξ ι ετών, τον έστε ιλαν πέρα από τον ' Τ φ α σ η

κοντά στον ε κ ε ί β α σ ι λ ι ά . Αυτός εξουσιάζε ι περισσότερους

από μένα και η χώρα του ε υ η μ ε ρ ε ί πολύ περισσότερο από

τη δ ι κ ή μου. Ο β α σ ι λ ι ά ς ή θ ε λ ε να τον υ ι ο θ ε τ ή σ ε ι , ό μ ω ς ο

πατέρας μου δεν το δ έ χ τ η κ ε , λέγοντας ότι δεν θα τα β ά λ ε ι

μ ε την τ ύ χ η που του ε ί χ ε αφαιρέσει την εξουσία. Τ ο ν

παρακάλεσε να του ε π ι τ ρ έ ψ ε ι να ασχοληθε ί με τη φιλοσο

φία, αφού π ά ε ι κοντά σε σοφούς. Έ τ σ ι σίγουρα με π ε ρ ι σ

σότερη ευκολία θα μπορούσε να υ π ο μ ε ί ν ε ι τ ι ς συμφορές του

οίκου τ ο υ . Ε π ε ι δ ή ο βασιλ ιάς ή θ ε λ ε να τον επαναφέρει στην

π α τ ρ ι κ ή εξουσία, του ε ί π ε : « Α ν α ν τ ι λ α μ β ά ν ε σ α ι ότ ι ε ί μ α ι

181


182


γνήσιος φιλόσοφος, επαναφέρε με- διαφορετικά, άσε με

όπως είμαι». 0 βασιλιάς λοιπόν ο ίδιος πήγε στους σο

φούς και είπε ότι θα τους χρωστούσε μεγάλη χάρη, αν

αναλάμβαναν την φροντίδα παιδιού που ήταν ήδη ευγενές

από τη φύση του. Οι σοφοί, επειδή διέκριναν σ' αυτόν κάτι

εξαιρετικό, δέχτηκαν με χαρά να του μεταδώσουν κάτι από

τη σοφία τους και τον εκπαίδευαν με προθυμία, καθώς είχε

ιδιαίτερη κλίση στη μάθηση. Μετά από επτά χρόνια, όταν

αρρώστησε ο βασιλιάς και κόντευε να πεθάνει, έστειλε

ανθρώπους που κάλεσαν κοντά του τον πατέρα μου και

τον έκανε μέτοχο της εξουσίας μαζί με τον γιο του και

του έδωσε την κόρη του, που ήταν σε ηλικία γάμου. Ο

πατέρας μου, επειδή διαπίστωσε ότι ο γιος του βασιλιά

επηρεαζόταν από κόλακες και κρασί και διάφορα τέτοια

κακά και ήταν πολύ καχύποπτος απέναντι του, του είπε:

«Κράτα όλα αυτά και έχε όλη την εξουσία, γιατί είναι

ανόητο κάποιος, που δεν μπόρεσε να αποκτήσει τη βασι

λεία που του ανήκε δικαιωματικά, να έχει το θράσος να

νομίζει ότι είναι δυνατόν να αποκτήσει αυτή που δεν του

ανήκει. Όμως δώσε μου την αδελφή σου, γιατί από τα δικά

σου μου αρκεί μόνο αυτή». Παντρεύτηκε λοιπόν και ζούσε

κοντά στους σοφούς σε επτά ευημερούσες πόλεις που έδω

σε προίκα ο βασιλιάς στην αδελφή του. Απ' αυτό τον γάμο

γεννήθηκα εγώ, και ο πατέρας μου, αφού μου έδωσε την

Ελληνική παιδεία, με οδήγησε, πρόωρα ίσως —ήμουν τότε

δώδεκα χρόνων— στους σοφούς. Αυτοί με ανάθρεψαν ισό

τιμα με τα δικά τους παιδιά, γιατί όσους αυτοί βλέπουν ότι

γνωρίζουν την Ελληνική γλώσσα, τους αγαπούν περισσό

τερο, διότι πιστεύουν ότι ανήκουν σε αυτούς εξαιτίας της

ομοιότητας του ήθους.

XXXII. Αφού πέθαναν και οι δυο γονείς μου με μικρή

διαφορά μεταξύ τους, αυτοί (οι σοφοί) όταν επισκέφτηκα

183


184


τις πόλεις με προέτρεψαν να φροντίσω όσα μου ανήκαν,

καθώς είχα γίνει ήδη δεκαεννέα χρόνων. Όμως τις πόλεις

είχε ήδη αφαιρέσει ο «καλός μου» θείος και δεν μου είχε

αφήσει ούτε τα μικρά κτήματα που είχε αποκτήσει ο πα

τέρας μου. Όλα τα είχε στην εξουσία του και μένα θα μου

έκανε μεγάλη χάρη, αν με άφηνε να ζήσω. Έκανα έρανο

ανάμεσα στους απελεύθερους της μητέρας μου και κράτη

σα τέσσερις ακόλουθους. Καθώς διάβαζα το δράμα «Η

ρακλείδες»24, ήρθε κάποιος και μου έφερε γράμμα από

έναν άνδρα, στενό φίλο του πατέρα μου. Αυτός με προ

έτρεπε να περάσω τον Τδραώτη ποταμό και να τον συνα

ντήσω για κάτι σχετικά με την εκεί εξουσία. Γιατί υπήρ

χαν πολλές ελπίδες να την ξανααποκτήσω, αν δεν καθυστε

ρούσα. Το δράμα νομίζω κάποιος από τους θεούς μού το

έβαλε στο μυαλό και ακολούθησα τον οιωνό. Μόλις πέρασα

τον ποταμό, άκουσα ότι ο ένας από τους καταπατητές της

εξουσίας είχε πεθάνει και ο άλλος πολιορκείται στο παλάτι.

Προχωρούσα, και στα χωριά απ' όπου περνούσα φώναζα

στους κατοίκους ότι είμαι γιος του τάδε και πηγαίνω να

ξαναπάρω την εξουσία μου. Αυτοί με αγκάλιαζαν με χαρά

και με συνόδευαν θεωρώντας ότι μοιάζω με τον παππού

μου. Κρατούσαν σπαθιά και τόξα και γινόμασταν όλο και

περισσότεροι. Όταν έφτασα μπροστά στις πύλες, με δέ

χτηκαν με τόση ευχαρίστηση ώστε άναψαν δαδιά από τον

βωμό του Ήλιου και ήρθαν προ των πυλών και με οδη

γούσαν μέσα, εξυμνώντας τον πατέρα και τον παππού μου.

Τον κηφήνα που ήταν μέσα τον έκλεισαν στο τείχος, παρ'

όλο που εγώ ζητούσα να μη θανατωθεί μ' αυτό τον τρόπο».

XXXIII. Σε αυτό το σημείο πήρε τον λόγο ο Απολλώ

νιος και είπε: «Ανέπτυξες τέλεια την κάθοδο των Ηρακλεί

δων και πρέπει να επαινεθούν οι θεοί που έγιναν μέτοχοι

της καθόδου γενναίου άνδρα που πορεύεται σ' αυτά που του

185


186


ανήκουν. Πες μου όμως το εξής σχετικά με τους σοφούς.

Δεν ήταν κάποτε κάτω από την εξουσία του Αλέξανδρου

και υποχωρώντας σ' αυτόν δεν φιλοσόφησαν σχετικά με

τον ουρανό;» «Εκείνοι», είπε, «ήταν Οξυδράκες. Αυτό το

έθνος χαρακτηρίζεται πάντα από ελεύθερο φρόνημα και

είναι έτοιμο για πόλεμο. Ισχυρίζονται ότι είναι γνώστες

της φιλοσοφίας, ενώ δεν έχουν ιδέα από τιμιότητα. Οι

αληθινοί σοφοί κατοικούν μεταξύ του 'Τφασι και του Γάγ-

γη. Στην περιοχή αυτή ποτέ δεν πάτησε ο Αλέξανδρος, όχι

επειδή κάτι φοβόταν, αλλά νομίζω, οι οιωνοί τον απέτρε

ψαν. Ακόμη κι αν περνούσε τον 'Τφαση και μπορούσε να

κυριεύσει την περιοχή γύρω απ' αυτούς, όμως την οχυρω

μένη περιοχή που κατοικούσαν εκείνοι δεν θα μπορούσε

ποτέ να την κατακτήσει ακόμα κι αν είχε μαζί του μύριους

σαν τον Αχιλλέα και τρισμύριους σαν τον Αίαντα. Γιατί

δεν συνάπτουν μάχη με τους επιτιθέμενους, αλλά ρίχνουν

κακούς οιωνούς και κεραυνούς και τους αποκρούουν, γιατί

είναι άνθρωποι ιεροί και αγαπητοί στους θεούς. Λένε πως,

όταν ο Ηρακλής ο Αιγύπτιος και ο Διόνυσος τους επιτέ

θηκαν με όπλα και επινόησαν πανούργα τεχνάσματα, προ

σπαθώντας να κυριεύσουν την περιοχή, αυτοί δεν έκαναν

κάτι ανάλογο, αλλά ήταν ατάραχοι —έτσι τουλάχιστον

φαίνονταν σε κείνους— κι όταν τους πλησίασαν, τους

απώθησαν καταιγίδες και βροντές που στρέφονταν προς

τα κάτω και έπεφταν στα όπλα. Τπάρχει η φήμη ότι ο

Ηρακλής παράτησε εκεί την ασπίδα του, που ήταν χρυσή25.

Οι σοφοί την έκαναν αφιέρωμα εξαιτίας της δόξας του

Ηρακλή αλλά και για το ανάγλυφο σχέδιο της. Απεικονί

ζεται ο ίδιος ο Ηρακλής να σημειώνει τα όρια του κόσμου

στα Γάδειρα26 και να χρησιμοποιεί τα όρη για στήλες και

να έλκει τον Ωκεανό προς τα μέσα. Απ' αυτό γίνεται

φανερό ότι στα Γάδειρα ήρθε όχι ο Θηβαίος Ηρακλής

αλλά ο Αιγύπτιος και αυτός όρισε τα σύνορα της γης.

187


1 8 8


XXXIV. Την ώρα που συζητούσαν αυτά, έφτασε στα

αυτιά τους ο ύμνος με συνοδεία αυλού κι όταν ο Απολλώ

νιος ρώτησε τον βασιλιά ποιος ήταν ο ρόλος του πανηγυ

ρικού τραγουδιού, του είπε: «Οι Ινδοί τραγουδούν στον

βασιλιά παραινέσεις, όταν έρθει η ώρα του ύπνου, για να

δει καλά όνειρα και για να ξυπνήσει ευνοϊκός και καταδε-

κτικός προς τους υπηκόους». «Πώς το αντιμετωπίζεις

αυτό, βασιλιά;» είπε ο Απολλώνιος. «Για σένα βέβαια

τραγουδούν». «Δεν το κοροϊδεύω», απάντησε, «γιατί πρέ

πει εξαιτίας των νόμων να το δέχομαι, αλλά ωστόσο να μη

χρειάζομαι καμιά παραίνεση. Γιατί όσα κάνει ο βασιλιάς

με μέτρο και εντιμότητα, χαροποιούν τον ίδιο περισσότερο

παρά τους υπηκόους του».

XXXV. Μετά απ' αυτή τη συζήτηση αναπαύτηκαν.

Όταν κόντευε να ξημερώσει, πήγε ο ίδιος ο βασιλιάς στο

δωμάτιο που κοιμόταν ο Απολλώνιος και οι σύντροφοι του.

Πιάνοντας ψαχουλευτά το κρεβάτι μίλησε στον Απολλώνιο

και τον ρώτησε τι σκεφτόταν. «Δεν νομίζω πως κοιμά

σαι», του είπε, «πίνοντας νερό και περιφρονώντας το κρα

σί». «Δεν πιστεύεις ότι κοιμούνται όσοι πίνουν νερό;»

ρώτησε εκείνος. «Κοιμούνται», απάντησε (ο βασιλιάς),

«όμως ο ύπνος τους είναι ελαφρύς και στέκεται στις άκρες

των βλεφάρων τους, σαν να λέμε, και όχι στον νου».

Απάντησε ο Απολλώνιος: «Και στα δύο και ίσως περισσό

τερο στον νου, γιατί, αν ο νους δεν ηρεμήσει, ούτε τα μάτια

δέχονται τον ύπνο. Αυτοί που έχουν χάσει τα λογικά τους

δεν μπορούν να κοιμηθούν εξαιτίας της ταραχής του μυα

λού τους, αλλά καθώς η σκέψη τους τρέχει από δω κι από

κει, ρίχνουν ματιές πιο γρήγορες και αναίσχυντες, όπως οι

δράκοντες που δεν κοιμούνται». «Αφού λοιπόν, βασιλιά»,

συνέχισε, «εξηγήθηκε με σαφήνεια το έργο του ύπνου και

τι σημαίνει για τους ανθρώπους, ας σκεφτούμε σε τι θα

189


190


μειονεκτήσει στον ύπνο αυτός που πίνει νερό απ' αυτόν που

μεθάει». «Μη μιλάς με σοφιστικά επιχειρήματα», είπε ο

βασιλιάς, «γιατί αν πάρεις την περίπτωση του μεθυσμένου,

αυτός δεν θα κοιμηθεί καθόλου, διότι η σκέψη του, γεμάτη

βακχικό ενθουσιασμό, θα τον κάνει να στριφογυρίζει και θα

τον γεμίσει ταραχή. Όσοι πηγαίνουν για ύπνο μετά από

μέθη φαντάζονται ότι υψώνονται μέχρι το ταβάνι και πάλι

καταγκρεμίζονται και ότι βρίσκονται μέσα σε δίνη, όπως

ακριβώς συνέβη στον Ιξίονα27, όπως λένε. Δεν τίθεται θέμα

γι ' αυτόν που μεθά, αλλά γι ' αυτόν που ναι μεν πίνει κρασί,

αλλά παραμένει νηφάλιος" πως μπορεί αυτός να κοιμηθεί

και πόσο καλύτερα από αυτόν που δεν πίνει κρασί».

XXXVI. Τότε ο Απολλώνιος κάλεσε τον Δάμι και του

είπε: «Συζητάμε με έξυπνο άνθρωπο και ιδιαίτερα εξασκη

μένο στη συζήτηση». «Το βλέπω», είπε ο Δάμις, «και

αυτό ίσως σημαίνει η φράση: βρήκες μπροστά σου τον

Ηρακλή28. Η συζήτηση άγγιξε κι εμένα. Είναι λοιπόν

καιρός να σηκωθείς και να την ολοκληρώσεις». Ο Απολλώ

νιος, κουνώντας το κεφάλι, είπε: «Πόσο πλεονεκτούμε

στον ύπνο, ώστε να είναι πιο γλυκός, εμείς που πίνουμε

νερό, θα το αποδείξω ακολουθώντας τα λόγια σου. Σωστά

είπες ότι ταράζεται το λογικό αυτών που μεθούν και βρί

σκεται σε κατάσταση μανιακή. Γιατί βλέπουμε αυτούς που

είναι μεθυσμένοι να νομίζουν ότι βλέπουν δύο φεγγάρια και

δύο ήλιους και αυτούς που έχουν πιει λίγο, ακόμα κι αν

είναι νηφάλιοι και τίποτε απ' αυτά δεν φαντάζονται, τους

βλέπουμε να είναι καλοδιάθετοι και ευχαριστημένοι, πράγ

μα που πολλές φορές συμβαίνει χωρίς να έχει γίνει κάτι

καλό. Αυτοί επικαλούνται δίκες, χωρίς καθόλου να έχουν

παραστεί σε δικαστήριο, και ισχυρίζονται ότι είναι πλού

σιοι, ενώ δεν έχουν ούτε δραχμή. Αυτά, βασιλιά, είναι

πάθη μανιακά. Γιατί η ίδια η ευχαρίστηση επηρεάζει την

191


192


κρίση τους και γνωρίζω ότι πολλοί απ' αυτούς, ενώ νομί

ζουν ότι ευτυχούν, δεν μπορούν να κοιμηθούν, αλλά ανα

πηδούν στον ύπνο τους, κι αυτό σημαίνει η φράση ότι και

τα καλά δημιουργούν ανησυχίες. Οι άνθρωποι έχουν επι

νοήσει και φάρμακα για τον ύπνο, που πίνοντας τα ή αφού

αλειφτούν κοιμούνται απλωμένοι σαν νεκροί. Γι' αυτό ξυ

πνούν με κάποιο είδος αμνησίας και φαντάζονται ότι είναι

κάπου αλλού και όχι εκεί που πραγματικά βρίσκονται.

Γρήγορα θα συμφωνήσεις ότι αυτά που πίνονται ή καλύτε

ρα που κατακλύζουν την ψυχή και το σώμα, δεν φέρνουν

γνήσιο και κανονικό ύπνο. Τον κάνουν ή βαθύ και νιώθουμε

σαν μισοπεθαμένοι ή σύντομο, που διακόπτεται συχνά από

οράματα που παρουσιάζονται,.ακόμα κι αν είναι καλά. Θα

συμφωνήσεις οπωσδήποτε, εκτός πια κι αν προτιμάς τη

φιλονικία από τη σοβαρή αντιπαράθεση. Αυτοί που πίνουν

μαζί μου (νερό), αυτά που πραγματικά υπάρχουν τα βλέ

πουν όπως είναι. Όσα δεν υπάρχουν δεν τους αποτυπώνο

νται καθόλου και ποτέ δεν φάνηκαν ανόητοι, βλάκες ούτε

άμυαλοι ούτε πέρα από το πρέπον εύθυμοι, αλλά είναι

προσγειωμένοι και λογικοί όλες τις ώρες, το βράδυ και το

πρωί2 9. Δεν νυστάζουν, παρ' όλο που μελετούν ως αργά το

βράδυ. Γιατί ο ύπνος δεν τους καταβάλλει σαν αφέντης

κάνοντας τους νυσταλέους και ούτε το κρασί καβαλάει το

σβέρκο τους. Φαίνονται ελεύθεροι και όρθιοι και δέχονται

τον ύπνο με καθαρή ψυχή, χωρίς να σηκώνονται απ' αυτόν

εξαιτίας της ευτυχίας τους ούτε να τινάζονται από τη δυ

στυχία. Η ψυχή τους αντιμετωπίζει με το ίδιο μέτρο και τις

δύο καταστάσεις, αν είναι νηφάλια και ισχυρότερη κι από τα

δύο αυτά πάθη' γι ' αυτό έχει πολύ ευχάριστο ύπνο, χωρίς

καμία στενοχώρια, και χωρίς να πετάγεται και .να ξυπνά.

XXXVII. Αλλά και η ονειρομαντεία, που θεωρείται το

πιο θεϊκό ανθρώπινο χαρακτηριστικό, επιτυγχάνεται ευκο-

193


194


λότερα από την ψυχή όταν αυτή δεν είναι θολωμένη από το

κρασί, όταν δέχεται αμόλυντη το όνειρο και το διερευνά. Οι

εξηγητές των ονείρων, που οι ποιητές αποκαλούν ονειρο

πόλους, δεν υπάρχει περίπτωση να εξηγήσουν κάποιο όνει

ρο χωρίς προηγουμένως να ρωτήσουν πότε το είδε κάποιος.

Γιατί, αν το είδε το πρωί, κατά τη διάρκεια του πρωινού

ύπνου, το εξηγούν επί τη βάσει ότι η ψυχή μαντεύει σωστά

μη ευρισκόμενη πλέον κάτω από την επίδραση του κρα

σιού. Αν όμως ονειρευτεί κάποιος στην αρχή του ύπνου ή

τα μεσάνυχτα, τότε που είναι ακόμη βυθισμένος και θολω

μένος από το κρασί, σοφοί όντες, δεν αναλαμβάνουν την

ερμηνεία. Θα εξηγήσω με σαφήνεια ότι αυτά και από τους

θεούς θεωρούνται σωστά και αναθέτουν τη χρησμοδοσία σε

νηφάλιες ψυχές. Ζούσε, βασιλιά μου, στην Ελλάδα ένας

άνδρας μάντης που ονομαζόταν Αμφιάραος. «Ξέρω», είπε

ο βασιλιάς, «μιλάς για τον γιο του Οικλέα που ενώ επέ

στρεφε από τη Θήβα τον τράβηξε μέσα της η γη ζωντα

νό3 0». «Αυτός, βασιλιά», είπε, «μάντης τώρα στην Αττική,

στέλνει όνειρα σε όσους προσφεύγουν σ' αυτόν. Οι ιερείς

παίρνουν αυτόν που ζήτησε χρησμό, δεν του επιτρέπουν να

φάει μια μέρα και τον εμποδίζουν να πιει κρασί για τρεις

ημέρες για να αποσπάσει τον χρησμό με καθαρή ψυχή. Αν

το κρασί ήταν καλό φάρμακο για τον ύπνο, ο σοφός Αμ

φιάραος θα παρότρυνε τους επισκέπτες του να προετοιμα

στούν με τον αντίθετο τρόπο και «γεμάτοι» κρασί, σαν

αμφορείς, να μπουν στο άδυτο. Θα μπορούσα να αναφέρω

πολλά μαντεία ξακουστά στους Έλληνες και τους βαρβά

ρους, όπου ο ιερέας, πίνοντας νερό και ποτέ κρασί, μιλάει

από τον τρίποδα. Εμένα λοιπόν, βασιλιά, και όλους όσους

πίνουν νερό να μας θεωρείς θεόπνευστους' γιατί καταλαμ

βανόμαστε από τις νύμφες και τον Βάκχο σε κατάσταση

νηφαλιότητας». «Λοιπόν, Απολλώνιε, θα με κάνεις και

μένα οπαδό σου;» είπε ο βασιλιάς. «Ναι, με την προϋπό-

195


196


θεση να μη θεωρηθείς από τους υπηκόους σου αγροίκος»,

απάντησε. «Γιατί στην περίπτωση των βασιλιάδων η φι

λοσοφία που καλλιεργείται με μέτρο και μαλακά θεωρείται

προσόν, όταν όμως γίνει υπερβολικά αυστηρή και ενοχλη

τική, βασιλιά, φαίνεται ευτελέστερη και από τη σκηνή μας'

και το κυριότερο, οι κακοήθεις μπορεί να τη θεωρήσουν

αλαζονεία».

XXXVIII. Μετά απ' αυτή τη συζήτηση, επειδή πια

ξημέρωνε, βγήκαν έξω. Καταλαβαίνοντας ο Απολλώνιος

ότι ο βασιλιάς έπρεπε να συναντήσει αντιπροσωπείες και

τα παρόμοια, είπε: «Εσύ, βασιλιά, κάνε το καθήκον σου,

εμένα όμως άσε με αυτή την ώρα να πάω να προσευχηθώ

στον Ήλιο, γιατί πρέπει να πω τη συνηθισμένη μου προ

σευχή». «Θα ακούσει την προσευχή σου», είπε, «γιατί

δίνει τη χάρη του σε όλους όσους χαίρονται τη σοφία

σου. Εγώ θα σε περιμένω να γυρίσεις. Πρέπει να εκδικά

σω κάποιες υποθέσεις στις οποίες θα με βοηθήσεις πολύ με

την παρουσία σου».

XXXIX. Ο Απολλώνιος επέστρεψε, όταν πια η μέρα

είχε προχωρήσει αρκετά, και ρώτησε για τις δίκες. Ο

βασιλιάς του είπε: «Σήμερα δεν δίκασα γιατί δεν μου το

επέτρεψαν οι οιωνοί». Ο Απολλώνιος, παίρνοντας τον λό

γο, είπε: «Με βάση τα της θρησκείας λοιπόν δικάζετε,

όπως κάνετε με τα ταξίδια και τις εκστρατείες;» «Ναι,

μα τον Δία», απάντησε, «γιατί υπάρχει κίνδυνος, αν ο

δικαστής παραβεί τους κανόνες». Ο Απολλώνιος έκρινε

ότι μιλούσε σωστά και τον ρώτησε πάλι ποια υπόθεση

επρόκειτο να εκδικάσει. «Βλέπω», είπε (ο Απολλώνιος),

«ότι ενδιαφέρεσαι και απορείς τι να αποφασίσεις». «Πρά

γματι», είπε, «προβληματίζομαι, γ ι ' αυτό ζητώ τη συμ

βουλή σου. Κάποιος πούλησε σ' έναν άλλο γη στην οποία

197


198


ήταν κρυμμένος θησαυρός. Μετά από κάποιο διάστημα

έγινε ένα ρήγμα στο έδαφος και αποκαλύφθηκε χρυσή

θήκη. Τώρα αυτός που έδωσε τη γη υποστηρίζει πως

του ανήκει και πως δεν θα έδινε τη γη, αν ήξερε εκ των

προτέρων ότι κρύβει θησαυρό. Αυτός πάλι που αγόρασε τη

γη υποστηρίζει ότι του ανήκουν όσα βρίσκονται στη γη που

στο εξής είναι δική του. Φαίνονται δικαιολογημένες οι

απαιτήσεις και των δύο, όμως εγώ θα φαινόμουν ανόητος

αν τους διέταζα να μοιράσουν το χρυσάφι στα δυο, γιατί

τέτοιο διακανονισμό θα μπορούσε να τον κάνει και μια

γριά». Παίρνοντας τον λόγο ο Απολλώνιος, είπε: «Φαί

νεται, ότι οι άνδρες δεν είναι φιλόσοφοι από τη μεταξύ

τους φιλονικία για το χρυσάφι. Νομίζω ότι θα δικάσεις

άριστα αν λάβεις υπόψη ότι οι θεοί πρώτα πρώτα φροντί

ζουν αυτούς που φιλοσοφούν με αρετή και έπειτα τους

αναμάρτητους και αυτούς που θεωρούνται ότι δεν έκαναν

ποτέ αδικία. Στους φιλοσόφους δίνουν το χάρισμα να δια

κρίνουν καλά τα θεία και τα ανθρώπινα και σ' αυτούς που

είναι απλώς ενάρετοι δίνουν βίος ικανοποιητικό, ώστε να

μην υποπέσουν ποτέ σε αδικήματα εξαιτίας της έλλειψης

των αναγκαίων. Μου φαίνεται λοιπόν, βασιλιά, ότι πρέπει

να τους συγκρίνεις, όπως αν τους έβαζες πάνω σε ζυγαριά,

και να ξαναεξετάσεις τη ζωή τους. Γιατί δεν νομίζω ότι οι

θεοί θα αφαιρούσαν τη γη από τον ένα, αν δεν ήταν φαύλος,

και ούτε θα έδιναν στον άλλο και τα κάτω από τη γη, αν

δεν ήταν καλύτερος απ' αυτόν που πούλησε». Την επόμενη

μέρα παρουσιάστηκαν και οι δύο για να δικαστούν. Ο

πωλητής αποδείχτηκε αυθάδης και άνθρωπος που δεν έκα

νε τις θυσίες που έπρεπε να κάνει προς τιμήν των θεών της

γης. Αντίθετα, ο αγοραστής αποδείχτηκε άνθρωπος συνε

τός και συνεπής τιμητής των θεών. Επικράτησε λοιπόν η

γνώμη του Απολλώνιου και αποχώρησε ο ενάρετος παίρ

νοντας όσα του ανήκαν από τους θεούς.

199


200


XL. Αφού τελείωσε έτσι η δίκη, ο Απολλώνιος πήγε

στον Ινδό και του είπε: «Σήμερα, βασιλιά, είναι η τρίτη

μέρα που με φιλοξενείς. Αύριο το πρωί πρέπει να φύγω

γιατί έτσι ορίζει ο νόμος». Απάντησε ο βασιλιάς: «Ναι,

αλλά ο νόμος δεν σου μιλάει πια και μπορείς να'μείνεις και

αύριο γιατί είχες έρθει μετά το μεσημέρι». «Χαίρομαι για

τη φιλοξενία σου», είπε ο Απολλώνιος, «γιατί μου φαίνεται

χρησιμοποιείς σοφιστικά τον νόμο για χάρη μου». «Μα

κάρι να μπορούσα να παύσω την ισχύ του», είπε, «για το

χατίρι σου τουλάχιστον. Όμως, Απολλώνιε, πες μου το

εξής. Οι καμήλες με τις οποίες ήρθες, όπως λένε, δεν σε

έφεραν από τη Βαβυλώνα;» «Από κει», είπε, «αφού μας

τις έδωσε ο Ουαρδάνης». «Θα μπορέσουν να σας μεταφέ

ρουν πίσω, τη στιγμή που έχουν διανύσει τόση απόσταση

ερχόμενες από τη Βαβυλώνα;» Ο Απολλώνιος δεν μίλησε

και ο Δάμις είπε: «Βασιλιά, αυτός ο άνδρας δεν καταλα

βαίνει από ταξίδια ούτε από τα έθνη που στη συνέχεια θα

επισκεφτούμε, αλλά νομίζει ότι θα είναι παιχνίδι να περά

σουμε από τους Ινδούς, γιατί εσένα και τον Ουαρδάνη σας

είχε βοηθούς. Η αλήθεια είναι ότι δεν σου έχει γνωστοποι

ηθεί η πραγματική κατάσταση των ζώων που είναι τόσο

κακή, ώστε θα χρειαστεί μάλλον εμείς να τα μεταφέρουμε,

και θα χρειαστούμε άλλα. Αν σωριαστούν από την κούραση

κάπου μέσα στην Ινδική έρημο εμείς», συνέχισε, «θα πρέ

πει να κάτσουμε να διώχνουμε από τις καμήλες τους γύπες

και τους λύκους, από μας όμως κανείς δεν θα τους διώξει

και θα χαθούμε». Παίρνοντας τον λόγο ο βασιλιάς είπε:

«Εγώ θα το τακτοποιήσω αυτό. Θα σας δώσω άλλες κα

μήλες και, νομίζω, χρειάζεστε τέσσερις. Ο σατράπης της

περιοχής κοντά στον Ινδό θα στείλει άλλες τέσσερις στη

Βαβυλώνα. Έχω κοντά στον Ινδό αγέλη από καμήλες, όλες

άσπρες». Είπε ο Δάμις: «Οδηγό δεν θα μας δώσεις, βασι

λιά;» «Ναι», απάντησε, «και καμήλα για τον οδηγό και

201


202


εφόδια και θα στείλω γράμμα στον Ιάρχα, τον γεροντότερο

από τους σοφούς, για να δεχτεί τον Απολλώνιο ως καθόλου

κατώτερο από τον εαυτό του και σας ως φιλοσόφους και

οπαδούς θείου άνδρα». Ο Ινδός τους έδωσε και χρυσάφι και

πετράδια και λινά υφάσματα και πολλά άλλα τέτοια πράγ

ματα. Ο Απολλώνιος είπε ότι έχει αρκετό χρυσάφι, γιατί ο

Ουαρδάνης είχε δώσει κρυφά στον οδηγό τους. Τα λινά

υφάσματα είπε ότι τα παίρνει γιατί έμοιαζαν με τον χιτώ

να των αρχαίων και ιδιαίτερα των κατοίκων της Αττικής.

Αφού σήκωσε ένα από τα πετράδια είπε: «Ωραιότατο

πετράδι, πόσο επίκαιρο σε βρίσκω και θεόσταλτο». Νομί

ζω ότι είχε δει σ' αυτό κάποια δύναμη μυστική και θεϊκή.

Ούτε οι σύντροφοι του Δάμι πήραν χρυσάφι, όμως πήραν

αρκετά πετράδια για να τα αφιερώσουν στους θεούς όταν

θα επέστρεφαν στα μέρη τους.

XLI. Έμειναν λοιπόν και την επόμενη μέρα, διότι ο

Ινδός δεν τους άφηνε να φύγουν, και τους έδωσε την επι

στολή προς τον Ιάρχα που ήταν γραμμένη ως εξής:

«Ο Φραώτης βασιλιάς χαιρετά τον διδάσκαλο Ιάρχα και

τους συντρόφους του.

Ο Απολλώνιος, άνδρας σοφότατος, σας θεωρεί πιο σο

φούς από τον εαυτό του και έρχεται για να γνωρίσει τη

σοφία σας. Στείλτε τον λοιπόν να μάθει όσα γνωρίζετε.

Κανένα από τα μαθήματα σας δεν θα πάει χαμένο γιατί

μιλάει και θυμάται καλύτερα απ' όλους τους ανθρώπους.

Ας δει και τον θρόνο πάνω στον οποίο κάθισα και μου

έδωσες τη βασιλεία, πατέρα Ιάρχα. Και η ακολουθία του

είναι αξιέπαινη γιατί είναι αφοσιωμένοι σε τέτοιον άνδρα.

Ευτυχία για σένα και για όλους».

XLII. Αφού έφυγαν από τα Τάξιλα και ταξίδεψαν δύο

μέρες, έφτασαν στην πεδιάδα όπου λένε ότι πολέμησε ο

203


204


Π ώ ρ ο ς με τον Αλέξανδρο. Ε κ ε ί λένε ότι είδαν πύλες που

δεν π ε ρ ι έ κ λ ε ι α ν τ ί π ο τ ε , αλλά είχαν χ τ ι σ τ ε ί ως τ ρ ό π α ι ο .

Π ά ν ω τους λένε ότι υ π ή ρ χ ε ά γ α λ μ α του Αλέξανδρου που

στέκονταν όρθιος πάνω σε άρμα με οκτώ άλογα, έ τ σ ι

α κ ρ ι β ώ ς όπως ήταν όταν π ο λ ε μ ο ύ σ ε στην Ισσό τους σα-

τράπες του Δ α ρ ε ί ο υ . Λ έ ν ε ό τ ι ε ίχαν χ τ ι σ τ ε ί δύο πύλες που

δεν απείχαν πολύ μ ε τ α ξ ύ τους. Π ά ν ω στη μία ήταν ο

Π ώ ρ ο ς και στην άλλη ο Αλέξανδρος, όταν συναντήθηκαν,

φαντάζομαι, μ ε τ ά τη μ ά χ η . Δ ι ό τ ι ο ένας έ μ ο ι α ζ ε να χ α ι

ρετά τον άλλον κι ο άλλος να προσκυνά.

X L I I I . Αφού διέσχισαν τον π ο τ α μ ό Υ δ ρ α ώ τ η και συ

νάντησαν πολλά έ θ ν η , έφτασαν στον Ύ φ α σ η . Α π ε ί χ α ν

τριάντα στάδια α π ' αυτόν, όταν συνάντησαν β ω μ ο ύ ς που

πάνω τους ε ί χ ε χ α ρ α χ τ ε ί η εξής ε π ι γ ρ α φ ή :

« Σ τ ο ν πατέρα Ά μ μ ω ν α και στον Η ρ α κ λ ή τον αδελφό

του κ α ι στην Αθηνά Πρόνοια και στον Ο λ ύ μ π ι ο Δ ί α και

στους Κ ά β ε ι ρ ο υ ς 3 1 από τη Σ α μ ο θ ρ ά κ η και στον Ινδό Ή λ ι ο

και στον Δ ε λ φ ι κ ό Α π ό λ λ ω ν α » . Λ έ ν ε ότι ε ί χ ε σ τ η θ ε ί κ α ι

χ ά λ κ ι ν η σ τ ή λ η που πάνω τ η ς ε ί χ ε χ α ρ α χ τ ε ί : « Ο Α λ έ ξ α ν

δρος σ τ ά θ η κ ε ε δ ώ » . Ν ο μ ί ζ ο υ μ ε ό τ ι ο ι β ω μ ο ί του Α λ έ ξ α ν

δρου στήθηκαν γ ια να τ ι μ ή σ ε ι το τ έ ρ μ α τ η ς αυτοκρατορίας

του. Τ η σ τ ή λ η ό μ ω ς μου φαίνεται ότ ι την αφιέρωσαν ο ι

Ινδοί που κατοικούν μ ε τ ά τον ' Τ φ α σ η γ ια να εκφράσουν

την περηφάνια τους που ο Αλέξανδρος δεν π ρ ο χ ώ ρ η σ ε

παραπέρα.

205

Γ

206

Β Ι Β Λ Ι Ο Γ '

I . Σ χ ε τ ι κ ά με τον ' Τ φ α σ η και πόσο μ ε γ ά λ ο ς ε ίναι δια

σχίζοντας την Ι ν δ ι κ ή και σ χ ε τ ι κ ά μ ε ο τ ι δ ή π ο τ ε θαυμαστό

γ ι ' αυτόν, π ρ έ π ε ι να γ ν ω ρ ί ζ ο υ μ ε τα ε ξ ή ς : Οι π η γ έ ς αυτού

του π ο τ α μ ο ύ αναβλύζουν από πεδιάδα και σ' εκείνο το

σ η μ ε ί ο μ π ο ρ ε ί να ταξιδέψουν κ α ρ ά β ι α , π ρ ά γ μ α που π α ύ ε ι

να ισχύει καθώς π ρ ο χ ω ρ ά ε ι . Αυτό σ υ μ β α ί ν ε ι γ ι α τ ί και στ ις

δυο πλευρές προεξέχουν π έ τ ρ ε ς και π ρ έ π ε ι γ ύ ρ ω τους το

νερό να κάνει στροβίλους και αυτό ε μ π ο δ ί ζ ε ι τον πλου.

Έ χ ε ι π ε ρ ί π ο υ το φάρδος του Ί σ τ ρ ο υ 1 , που θ ε ω ρ ε ί τ α ι ο

μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ο ς από τους π ο τ α μ ο ύ ς που διασχίζουν την Ε υ

ρ ώ π η . Σ τ ι ς όχθες του ' Τ φ α σ η φυτρώνουν δέντρα παρόμοια

με του Ί σ τ ρ ο υ και μ ά λ ι σ τ α από τα δέντρα β γ α ί ν ε ι κάποιο

μύρο που οι Ινδοί το χρησιμοποιούν ως χ ρ ί σ μ α στους

γ ά μ ο υ ς . Αν δεν ράνουν μ' αυτό το μύρο οι π α ρ ε υ ρ ι σ κ ό μ ε

νοι στον γ ά μ ο τους νιόπαντρους, ο γ ά μ ο ς θ ε ω ρ ε ί τ α ι α τ ε λ ή ς

και μ η ανταποκρινόμενος στην ε π ι θ υ μ ί α τ η ς Α φ ρ ο δ ί τ η ς .

Λ έ ν ε ότι έχουν α φ ι ε ρ ώ σ ε ι σ ' αυτή τη θεά το άλσος γ ύ ρ ω

από τον π ο τ α μ ό και τα ψάρια που λ έ γ ο ν τ α ι παγόνια, τα

οποία ε κ τ ρ έ φ ο ν τ α ι στον π ο τ α μ ό τούτο και μόνο. Έ δ ω σ α ν

στα ψάρια το όνομα του πουλιού γ ι α τ ί έχουν γαλάζια

λοφία, σ τ ί γ μ α τ α στα λ έ π ι α και χρυσή ουρά που τη σ η κ ώ

νουν ψηλά όποτε θέλουν. Τ π ά ρ χ ε ι α κ ό μ η σ' αυτό τον πο

τ α μ ό ένα π λ ά σ μ α που μ ο ι ά ζ ε ι με λευκό σκουλήκι . Ό τ α ν το

207


208

ΤΑ ΕΣ ΤΟΝ ΤΥΑΝΕΑ ΑΠΟΛΛΩΝΙΟΝ Γ'

λιώνουν, β γ α ί ν ε ι λάδι που β γ ά ζ ε ι φ ω τ ι ά και μόνο μέσα σε

γυαλί μ π ο ρ ε ί να σ υ γ κ ε ν τ ρ ω θ ε ί . Α υ τ ό το π λ ά σ μ α σ υ λ λ α μ

βάνεται μόνο γ ια χάρη του βασιλ ιά που το χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ε ί

γ ια να κ υ ρ ι ε ύ ε ι π ό λ ε ι ς . Γ ι α τ ί , μ ό λ ι ς α κ ο υ μ π ή σ ε ι τ ι ς επάλ

ξεις αυτό το λ ίπος, α μ έ σ ω ς ανάβει φωτιά ισχυρότερη από

τα μέσα κ α τ ά σ β ε σ η ς που διαθέτουν οι άνθρωποι .

I I . Λ έ ν ε ό τ ι και τους άγριους όνους σ ' αυτά τα έ λ η τους

α ι χ μ α λ ω τ ί ζ ο υ ν . Αυτά τα ζώα έχουν κέρατο στο μ έ τ ω π ο με

το οποίο πολεμούν γενναία σαν ταύροι . Οι Ινδοί αυτό το

κέρατο το κάνουν κ ύ π ε λ λ ο , γ ι α τ ί όποιος π ι ε ι α π ' αυτό

ε κ ε ί ν η τη μέρα ούτε θα α ρ ρ ω σ τ ή σ ε ι ούτε θα πονέσει αν

π λ η γ ω θ ε ί και μ π ο ρ ε ί να π ε ρ ά σ ε ι μέσα από φωτιά ενώ

ούτε αν π ι ε ι δ η λ η τ ή ρ ι α κινδυνεύει . Α υ τ ό το κ ύ π ε λ λ ο ανή

κ ε ι στους βασιλ ιάδες και μόνο ο βασιλ ιάς μ π ο ρ ε ί να ανα

λ ά β ε ι το κ υ ν ή γ ι . Λ έ ν ε ότι ο Α π ο λ λ ώ ν ι ο ς ε ί χ ε δε ι το θηρίο

και το θαύμασε. Ό τ α ν τον ρ ώ τ η σ ε ο Δ ά μ ι ς αν π α ρ α δ έ χ ε τ α ι

τ η φ ή μ η σ χ ε τ ι κ ά μ ε τ ο κ ύ π ε λ λ ο , ε ί π ε : « Θ α την παραδε

χ τ ώ , αν μ ά θ ω ότι ο βασιλ ιάς των Ινδών που κατοικούν εδώ

είναι αθάνατος" δ ι ό τ ι σίγουρα όποιος μ π ο ρ ε ί να π ρ ο σ φ έ ρ ε ι

σε μένα και στον οποιονδήποτε ποτό εναντίον τ η ς αρρώ

στιας και τόσο κ α τ ά λ λ η λ ο για την υ γ ε ί α , δεν ε ίναι πιο

φυσικό να το χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ε ί ο ίδιος κ α ι να π ίνε ι κ α θ η μ ε ρ ι ν ά

από το κύπελλο τούτο ακόμα κ α ι μ έ χ ρ ι το σ η μ ε ί ο τ η ς

κ ρ α ι π ά λ η ς ; Κ α ν ε ί ς , φαντάζομαι , δεν θα τον κ α τ η γ ο ρ ο ύ σ ε ,

αν μεθούσε με τ έ τ ο ι ο κ ύ π ε λ λ ο » .

I I I . Ε κ ε ί λένε ότι συνάντησαν και μ ια γυναίκα που από

το κ ε φ ά λ ι μ έ χ ρ ι τους μαστούς ήταν μαύρη και από τους

μαστούς μ έ χ ρ ι τα πόδια τ ε λ ε ί ω ς λ ε υ κ ή . Οι άλλοι έφυγαν

γ ι α τ ί τους φάνηκε σαν τέρας, ό μ ω ς ο Α π ο λ λ ώ ν ι ο ς έ μ ε ι ν ε κι

έδωσε το χ έ ρ ι του σ τ η γυναίκα και κ α τ ά λ α β ε τ ι ήταν.

Τ έ τ ο ι α γυναίκα Ινδή γ ί ν ε τ α ι ιέρεια τ η ς Α φ ρ ο δ ί τ η ς κ α ι

209


210


γ ε ν ν ι έ τ α ι προς τ ι μ ή τ η ς θεάς γυναίκα δ ί χ ρ ω μ η , όπως α κ ρ ι

βώς ο Α π ι ς 2 στους Α ι γ υ π τ ί ο υ ς .

I V . Α π ό κ ε ι λένε ότι πέρασαν πάνω από το μέρος του

Καυκάσου που κ α τ ε υ θ ύ ν ε τ α ι προς την Ερυθρά θάλασσα.

Αυτό τ ο μέρος ε ίναι γ ε μ ά τ ο α ρ ω μ α τ ι κ ά φυτά. Σ τ η ν κορυ

φή του βουνού φ υ τ ρ ώ ν ε ι η κανέλα που μ ο ι ά ζ ε ι με τα νεαρά

κ λ ή μ α τ α . Τ ο άρωμα αναγνωρίζεται από τ ι ς κ α τ σ ί κ ε ς " δ ιό

τ ι , αν κάποιος α π λ ώ σ ε ι σε μ ια κ α τ σ ί κ α κανέλα γ ια να τη

φάει, δε ίχνε ι τη χαρά τ η ς σαν τα σκυλιά και ακολουθεί το

χ έ ρ ι , π ιέζοντας τη μ ύ τ η τ η ς πάνω του" κι αν ο γ ι δ ο β ο σ κ ό ς

το απομακρύνει , δ ι α μ α ρ τ ύ ρ ε τ α ι όπως α κ ρ ι β ώ ς όταν τους

απομακρύνουν βίαια τον λ ω τ ό . Σ τ ι ς χαράδρες του βουνού

φυτρώνουν ψ η λ ά δέντρα που παράγουν λ ι β ά ν ι και πολλά

άλλα ε ί δ η όπως τα δέντρα π ε π ε ρ ί δ ε ς που γ ε ω ρ γ ο ί τους

είναι οι π ί θ η κ ο ι . Δ ε ν έχουν π α ρ α λ ε ί ψ ε ι να π ε ρ ι γ ρ ά ψ ο υ ν

τη μορφή τους κι ε γ ώ θα αναφέρω πώς έχουν π ε ρ ι γ ρ α

φεί . Τ α δέντρα π ε π ε ρ ί δ ε ς μοιάζουν μ ε τ η λυγαριά τ ω ν

Ε λ λ ή ν ω ν στα γ ε ν ι κ ά χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ά και ε ιδ ικά στον β ό -

τρυ του καρπού. Φυτρώνουν σε μ έ ρ η απότομα και απρό

σιτα από τους ανθρώπους, όπου λ έ γ ε τ α ι ότι ζε ι μια κ ο ι ν ω

νία π ι θ ή κ ω ν στους μυχούς του όρους και σε κ ά θ ε κ ο ί λ ω μ α "

οι π ί θ η κ ο ι αυτοί έχουν μ ε γ ά λ η αξία γ ι α τους Ινδούς, ε π ε ι δ ή

μαζεύουν το π ι π έ ρ ι , και απομακρύνουν από αυτούς τα

λιοντάρια μ ε σκυλιά και όπλα. Δ ι ό τ ι τ ο λ ιοντάρι ε π ι τ ί θ ε

τ α ι στον π ί θ η κ ο , όταν α ρ ρ ω σ τ ή σ ε ι , γ ια να β ρ ε ι φ ά ρ μ α κ ο ,

αφού το κρέας του π ι θ ή κ ο υ σ τ α μ α τ ά την ε ξ έ λ ι ξ η τ η ς ασθέ

νειας" ακόμα του ε π ι τ ί θ ε τ α ι όταν έ χ ε ι γ ε ρ ά σ ε ι , γ ια να φάει ,

γ ι α τ ί , όταν τα λιοντάρια γ ίνονται πια ανίκανα να κ υ ν η γ ή

σουν ελάφια και γουρούνια, καταβροχθίζουν τους π ι θ ή κ ο υ ς ,

χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ώ ν τ α ς γ ια το κ υ ν ή γ ι όση δύναμη τους έ χ ε ι

α π ο μ ε ί ν ε ι . Οι κ ά τ ο ι κ ο ι ωστόσο δεν αδιαφορούν γ ι ' αυτό,

δ ι ό τ ι θεωρούν τα ζώα τούτα ε υ ε ρ γ έ τ ε ς τους" κι έ τ σ ι , γ ι α

211


212


χάρη τους, ξεσηκώνουν π ό λ ε μ ο εναντίον των λ ιονταριών.

Η σ υ γ κ έ ν τ ρ ω σ η του π ι π ε ρ ι ο ύ γ ί ν ε τ α ι ως ε ξ ή ς . Οι Ινδοί

έρχονται και μαζεύουν τον καρπό από τα χ α μ η λ ά κλαδιά

και κάνουν γύρω από τα δέντρα μικρό αλώνι κ α ι ε κ ε ί

πετούν και συγκεντρώνουν το π ι π έ ρ ι ακατάστατα σαν να

είναι κ ά τ ι χ ω ρ ί ς αξία, γ ια το οποίο οι άνθρωποι αδιαφο

ρούν. Α υ τ ο ί που είναι ψηλά (οι π ί θ η κ ο ι ) , ε π ε ι δ ή τα έχουν

δει αυτά από τα απλησίαστα μ έ ρ η , όταν σ κ ο τ ε ι ν ι ά σ ε ι ,

μ ι μ ο ύ ν τ α ι το έργο τ ω ν Ινδών κ α ι σπάζοντας τα κλαδιά

των δέντρων τα ρίχνουν και τα συγκεντρώνουν στο α λ ώ

νι . Μ ό λ ι ς ξ η μ ε ρ ώ σ ε ι , οι Ινδοί μαζεύουν τους σωρούς του

μυρωδικού χ ω ρ ί ς να έχουν κουραστεί καθόλου αλλά τ ε μ π ε -

λιάζοντας και σε κ α τ ά σ τ α σ η υπνηλίας .

V. Μ ό λ ι ς πέρασαν την κορυφή του βουνού λένε ό τ ι είδαν

ο μ α λ ή πεδιάδα, δ ι α κ ο π τ ό μ ε ν η κατά δ ι α σ τ ή μ α τ α από τ ά

φρους γ ε μ ά τ ε ς νερό. Ά λ λ ε ς ήταν λοξές και άλλες όρθιες .

Ε ί χ α ν ανοιχτε ί από τον π ο τ α μ ό Γ ά γ γ η και ήταν σύνορα

τ η ς χώρας. Ό τ α ν υ π ή ρ χ ε ξηρασία, πότιζαν μ ε αυτές τ η γ η .

Λ έ ν ε ό τ ι αυτή η γη ε ίναι η πιο εύφορη τ η ς Ινδικής κ α ι η

μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η από τ ι ς υποδιαιρέσεις αυτής τ η ς π ε ρ ι ο χ ή ς .

Σ τ ο ν Γ ά γ γ η έ χ ε ι μήκος δ ε κ α π έ ν τ ε η μ ε ρ ώ ν δρόμου κ α ι

από τη θάλασσα προς το όρος των π ι θ ή κ ω ν μ έ χ ρ ι το οποίο

ε κ τ ε ί ν ε τ α ι , δ ε κ α ο κ τ ώ . Ό λ η η χώρα είναι π ε δ ι ν ή , μαύρη κ α ι

π α ρ ά γ ε ι τα πάντα. Μ π ο ρ ε ί να δει κανείς ε κ ε ί στάχυα ψ η λ ά

όσο τα κ α λ ά μ ι α , κουκιά τ ρ ι π λ ά σ ι α από τα Α ι γ υ π τ ι α κ ά στο

μ έ γ ε θ ο ς , σουσάμι και κ ε χ ρ ί , όλα υ π ε ρ β ο λ ι κ ά μ ε γ ά λ α . Ε κ ε ί

λένε ότι φυτρώνουν και τα καρύδια που πολλά αφιερώνουν

στα ε κ ε ί ιερά γ ι α κάποιο θαύμα. Τα α μ π έ λ ι α φυτρώνουν

μ ι κ ρ ά , όπως τ ω ν Λυδών και των Μαιόνων, ό μ ω ς παράγουν

κρασί κ α ι μυρίζουν όμορφα ήδη από την ε π ο χ ή του τ ρ ύ γ ο υ .

Ε κ ε ί λένε ότι συνάντησαν και ένα δέντρο που έ μ ο ι α ζ ε με τη

δάφνη και έ β γ α ζ ε κάλυκα που έ μ ο ι α ζ ε με το μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ο

213


214


ρόδι. Μ έ σ α στον κάλυκα ήταν κ λ ε ι σ μ έ ν ο ς γαλάζιος καρπός

σαν τους κάλυκες τ ω ν υακίνθων. Ή τ α ν ο ωραιότερος καρ

πός απ ' όσους π α ρ ά γ ε ι η κάθε ε π ο χ ή .

V I . Κ α τ ε β α ί ν ο ν τ α ς το βουνό, συνάντησαν κ υ ν ή γ ι δράκο

ντα για το οποίο ε π ι β ά λ λ ε τ α ι να μ ι λ ή σ ο υ μ ε . Γ ι α τ ί θα ήταν

ανόητο να λ έ γ ο ν τ α ι τόσα πολλά από τους ερασιτέχνες στο

κυνήγι του λαγού και μ ε ι ς να π α ρ α λ ε ί ψ ο υ μ ε την αναφορά σε

τόσο σπουδαίο και υπέροχο κ υ ν ή γ ι , στο οποίο δεν π α ρ έ λ ε ι ψ ε

ν' αναφερθεί ούτε ο άνδρας γ ια τον οποίο έγραψα τούτο το

έργο. Ό λ η η Ι ν δ ι κ ή π ε ρ ι τ ρ ι γ υ ρ ί ζ ε τ α ι από δράκοντες τερά

στιους και τα έ λ η ε ίναι γ ε μ ά τ α α π ' αυτούς κ α θ ώ ς κ α ι τα

βουνά και οι λόφοι. Οι δράκοντες των ελών είναι β ρ α δ υ κ ί -

νητοι και έχουν μ ή κ ο ς τριάντα π ή χ ε ι ς . Σ τ ο κ ε φ ά λ ι δεν

έχουν λοφίο, αλλά μοιάζουν με τ ι ς δράκαινες" στο π ί σ ω

μέρος είναι αρκετά σκουρόχρωμοι και έχουν λ ι γ ό τ ε ρ α λ έ

πια από τους υπόλοιπους. Ο Ό μ η ρ ο ς περισσότερο α π ' όλους

τους π ο ι η τ έ ς μ ί λ η σ ε πολύ σοφά γ ι ' αυτούς. Ε ί π ε ό τ ι ο

δράκοντας που κ α τ ο ι κ ο ύ σ ε στην Αυλίδα κοντά σε π η γ ή

ήταν στο π ί σ ω μέρος μ α υ ρ ο κ ί τ ρ ι ν ο ς 3 . Ά λ λ ο ι π ο ι η τ έ ς έχουν

π ε ι ότ ι ο δράκοντας του άλσους τ η ς Ν ε μ έ α ς , που ήταν σαν

κι αυτόν τ η ς Α υ λ ί δ α ς , ε ί χ ε και λοφίο, π ρ ά γ μ α που δεν

υπάρχε ι π ε ρ ί π τ ω σ η να β ρ ο ύ μ ε στους δράκοντες τ ω ν ε λ ώ ν .

V I I . Ο ι δράκοντες που ζουν στ ις π λ α γ ι έ ς και τους

λόφους κατεβαίνουν γ ια κ υ ν ή γ ι στ ις πεδιάδες κ α ι υ π ε ρ έ

χουν σε όλα από τους δράκοντες των ελών. Ε ί ν α ι μ ε γ α λ ύ

τ ε ρ ο ι , προχωρούν γ ρ η γ ο ρ ό τ ε ρ α και από τα πιο ο ρ μ η τ ι κ ά

π ο τ ά μ ι α και δεν τους ξ ε φ ε ύ γ ε ι τ ί π ο τ α . Έ χ ο υ ν λοφίο μ ι κ ρ ό

σε νεαρή η λ ι κ ί α και όσο μεγαλώνουν αυξάνεται μ α ζ ί τους

και ψ η λ ώ ν ε ι πολύ όταν κοκκινίζουν και γ ίνονται π ρ ι ο ν ω τ ο ί .

Ε π ί σ η ς έχουν γενε ιάδα, σηκώνουν ψηλά τον λ α ι μ ό κ α ι τα

λέπια τους λάμπουν σαν α σ ή μ ι . Οι κόρες των μ α τ ι ώ ν τους

215


216

ΤΑ ΕΣ ΤΟΝ ΤΥΑΝΕΑ ΑΠΟΛΛΩΝΙΟΝ Γ

είναι σαν π υ ρ α κ τ ω μ έ ν ε ς π έ τ ρ ε ς . Η δύναμη τους λένε π ω ς

είναι α ν ε ξ ή γ η τ η και πολύ μ υ σ τ ή ρ ι α . Ο ι πεδινοί θεωρούνται

σπουδαίο εύρημα από τους κυνηγούς, όταν τραβήξουν προς

το μέρος τους κάποιον ελέφαντα γ ι α τ ί έ τ σ ι σκοτώνουν κ α ι

τα δύο θηρία. Α υ τ ο ί που πιάνουν δράκοντες έχουν ως

κέρδος τα μ ά τ ι α , το δέρμα και τα δόντια. Τα δόντια του

είναι κατά τα άλλα όμοια με των μ ε γ ά λ ω ν χοίρων αλλά πιο

λεπτά και στριφογυριστά κ ι έχουν α ι χ μ ή τόσο σ κ λ η ρ ή ,

όπως τ ω ν μ ε γ ά λ ω ν ψαριών.

V I I I . Οι ορεινοί δράκοντες έχουν λέπια που μοιάζουν

χρυσά, μ ή κ ο ς μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ο από τ ω ν πεδινών, γένια β ο σ τ ρ υ -

χ ώ δ η , χρυσά κι εκε ίνα. Αγριεύουν περισσότερο από τους

πεδινούς, το β λ έ μ μ α τους κ ά τ ω από τα φρύδια είναι φοβερό

και α δ ί σ τ α κ τ ο και βγάζουν ήχο σαν χαλκού όταν π ρ ο χ ω

ρούν. Α π ό τα κόκκινα λοφία τους β γ α ί ν ε ι φωτιά μ ε γ α λ ύ

τ ε ρ η από του πυρσού. Α υ τ ο ί πιάνουν και ελέφαντες κ α ι

συλλαμβάνονται από τους Ινδούς με τον ακόλουθο τ ρ ό π ο .

Π ά ν ω σε κ ο κ κ ι ν ο β α μ μ έ ν ο πέπλο υφαίνουν χρυσά γ ρ ά μ μ α

τα και το βάζουν μπροστά από τη φιδοφωλιά. Τα γ ρ ά μ μ α

τα είναι μ α γ ι κ ά και φέρνουν ύπνο. Τα μ ά τ ι α του δράκοντα,

που αλλιώς ε ίναι α μ ε τ α κ ί ν η τ α , ν ικ ιούνται απ ' αυτό κ α ι από

τους πολλούς μ α γ ι κ ο ύ ς και μ υ σ τ ή ρ ι ο υ ς ύμνους που του

τραγουδούν. Β γ ά ζ ε ι τον λ α ι μ ό του από τη φωλιά κ α ι κ ο ι

μ ά τ α ι πάνω στα γ ρ ά μ μ α τ α . Κ α τ ό π ι ν οι Ινδοί ορμούν, κα

θώς κ ο ι μ ά τ α ι , και τον χτυπούν με τσεκούρια. Κ ό β ο υ ν το

κ ε φ ά λ ι και παίρνουν λάφυρα τα π ε τ ρ ά δ ι α που β ρ ί σ κ ο ν τ α ι

σ ' αυτό. Λ έ ν ε ότι στα κεφάλια των ορεινών δρακόντων

υπάρχουν πετράδια σαν λουλούδια, που ακτινοβολούν όλα

τ α χ ρ ώ μ α τ α , και μ ε δύναμη μ υ σ τ ι κ ή όπως αυτή που ε ί χ ε

το δ α χ τ υ λ ί δ ι που λένε ότι ανήκε στον Γ ύ γ η 4 . Π ο λ λ έ ς φορές

όμως ο δράκοντας σ υ λ λ α μ β ά ν ε ι τους Ινδούς με τα τ σ ε κ ο ύ

ρια τους, τους κ ο υ β α λ ά ε ι σ τ η φωλιά του κι ε ξ α φ α ν ί ζ ε τ α ι

217


218


σείοντας σχεδόν το βουνό. Φ η μ ο λ ο γ ε ί τ α ι ότ ι οι δράκοντες

κατοικούν και στα βουνά γύρω από την Ερυθρά θάλασσα

και βγάζουν φοβερό σ ύ ρ ι γ μ α . Κ α τ ε β α ί ν ο υ ν στη θάλασσα

και κολυμπούν πολύ μέσα στο π έ λ α γ ο ς . Ε ί ν α ι δύσκολο να

υ π ο λ ο γ ί σ ο υ μ ε πόσα χρόνια ζε ι αυτό το θηρίο κι ό,τι π ο ύ μ ε

δεν γ ί ν ε τ α ι π ι σ τ ε υ τ ό . Τόσα γ ν ω ρ ί ζ ω σ χ ε τ ι κ ά με τους δρά

κοντες .

I X . Η πολύ μ ε γ ά λ η πόλη που β ρ ί σ κ ε τ α ι κ ά τ ω από το

βουνό λένε ότι ονομάζεται Πάρακα και στο μέσο τ η ς ε ίναι

κ ρ ε μ α σ μ έ ν α πολλά κεφάλια δρακόντων γ ια να εξασκούνται

οι ε κ ε ί Ινδοί από νεαρή η λ ι κ ί α σ ' αυτό το κ υ ν ή γ ι . Φ η μ ο

λ ο γ ε ί τ α ι ότ ι καταλαβαίνουν τ η γ λ ώ σ σ α και τ η σ κ έ ψ η τ ω ν

ζώων τ ρ ώ γ ο ν τ α ς άλλοι την καρδιά και άλλοι το σ υ κ ώ τ ι

των δρακόντων. Κ α θ ώ ς προχωρούσαν, (λένε ό τ ι ) τους φά

ν η κ ε πως άκουσαν τη φλογέρα κάποιου βοσκού που έ β ο σ κ ε

ελάφια λευκά. Α υ τ ά τα ελάφια οι Ινδοί τα αρμέγουν γ ι α τ ί

θεωρούν το γάλα τους πολύ θ ρ ε π τ ι κ ό .

Χ . Α π ό κ ε ι , αφού προχώρησαν γ ια τ έ σ σ ε ρ ι ς μ έ ρ ε ς μέσα

από π ε ρ ι ο χ έ ς εύφορες και π α ρ α γ ω γ ι κ έ ς , λένε ότι έφτασαν

στο οχυρό των σοφών. Ο οδηγός τους πρόσταξε την κα

μήλα να γ ο ν α τ ί σ ε ι και κ α τ έ β η κ ε από πάνω τ η ς κ α τ α ϊ δ ρ ω

μένος κ α ι κ α τ α τ ρ ο μ α γ μ έ ν ο ς . Ο Α π ο λ λ ώ ν ι ο ς κ α τ ά λ α β ε πού

ε ί χ ε φτάσει και γ έ λ α σ ε με τον φόβο του Ινδού λ έ γ ο ν τ α ς :

« Μ ο υ φαίνεται ότ ι αυτός, π α ρ ' όλο που έπιασε λ ι μ ά ν ι μ ε τ ά

από μ ε γ ά λ ο θαλασσινό τ α ξ ί δ ι , ανησυχεί στην ξηρά και

φοβάται να β ρ ί σ κ ε τ α ι σε ό ρ μ ο » . Σ υ γ χ ρ ό ν ω ς μ ' αυτά τα

λόγια πρόσταξε την κ α μ ή λ α να γ ο ν α τ ί σ ε ι , π ρ ά γ μ α που ε ί χ ε

πια συνηθίσει να κάνει . Τ ο ν οδηγό τον κ α τ α τ ρ ό μ α ξ ε το

γεγονός του ερχομού κοντά στους σοφούς, γ ι α τ ί οι Ινδοί

φοβούνται αυτούς περισσότερο από τον ίδιο τον βασιλ ιά

τους. Δ ι ό τ ι α κ ό μ η και ο ίδιος ο β α σ ι λ ι ά ς , που κυβερνά

219


220


τη χώρα, γ ια όλα τα π ρ ά γ μ α τ α που π ρ έ π ε ι να π ε ι ή να

κάνει , ρ ω τ ά ε ι αυτούς τους άνδρες, όπως αυτοί που σ τ έ λ

νουν και ζητάνε χ ρ η σ μ ο ύ ς από τα μ α ν τ ε ί α . Οι σοφοί υπο

δεικνύουν ποιο ε ίναι το πιο ω φ έ λ ι μ ο για να π ρ ά ξ ε ι κ α ι τον

αποτρέπουν και τον προειδοποιούν με οιωνούς γ ια το ε π ι

β λ α β έ ς .

X I . Ε ν ώ επρόκειτο να καταλύσουν στην κοντινή π ό λ η , που

απέχει από το ύψωμα των σοφών λιγότερο από ένα στάδιο,

λένε ότι είδαν ένα νέο να έρχεται τρέχοντας. Ή τ α ν πιο μ ε

λαχρινός απ ' όλους τους Ινδούς. Το ενδιάμεσο των φρυδιών

του γυάλιζε σαν τη σελήνη. Το ίδιο άκουσα ότι συνέβαινε

παλιά και με τον Μένωνα, που ήταν τρόφιμος του Η ρ ώ δ η

του σοφιστή. Καταγόταν από τους Αιθ ίοπες και η λ ά μ ψ η

φάνηκε όταν ήταν παιδί. Μεγαλώνοντας, και όταν έγινε άν

δρας, αυτή η λ ά μ ψ η χ ά θ η κ ε και εξαφανίστηκε μαζί με τη

νεότητα. Ο Ινδός λένε ότι ε ί χ ε και μια χρυσή άγκυρα που οι

Ινδοί τη θεωρούν ως ράβδο κήρυκα που εξουσιάζει τα πάντα.

X I I . Ο νεαρός έ τ ρ ε ξ ε προς τον Α π ο λ λ ώ ν ι ο κ α ι του

μ ί λ η σ ε στα ε λ λ η ν ι κ ά . Α υ τ ό δεν θ ε ω ρ ή θ η κ ε α ξ ι ο π ε ρ ί ε ρ γ ο

γ ι α τ ί κ α ι όλοι ο ι κ ά τ ο ι κ ο ι τ η ς πόλης μιλούσαν ε λ λ η ν ι κ ά .

Ό τ α ν ό μ ω ς ε ί π ε « χ α ί ρ ε τ ά δ ε » , στους άλλους π ρ ο κ ά λ ε σ ε

έ κ π λ η ξ η , στον Α π ο λ λ ώ ν ι ο ό μ ω ς έ φ ε ρ ε θάρρος γ ια τον

σκοπό τ ο υ . Κ ο ι τ ά ζ ο ν τ α ς προς τον Δ ά μ ι , ε ί π ε : « Έ χ ο υ μ ε

έρθει σε άνδρες απόλυτα σοφούς, γ ι α τ ί φαίνεται ότ ι γ ν ω

ρίζουν εκ των π ρ ο τ έ ρ ω ν » . Σ υ γ χ ρ ό ν ω ς ρωτούσε τον Ινδό τ ι

π ρ έ π ε ι να κάνει , γ ι α τ ί ή δ η ποθούσε τη συνάντηση, και ο

Ινδός ε ί π ε : « Ο ι άλλοι π ρ έ π ε ι να κατασκηνώσουν ε δ ώ , ό μ ω ς

εσύ π ρ έ π ε ι να έρθε ις όπως ε ίσαι , γ ι α τ ί αυτοί έ τ σ ι προστά

ζ ο υ ν » .

X I I I . Τ ο « α υ τ ο ί » 5 φάνηκε στον Απολλώνιο Π υ θ α γ ό ρ ε ι ο

221


222


και τον ακολούθησε με χαρά.

Το ύ ψ ω μ α πάνω στο οποίο κατοικούσαν οι σοφοί λένε

ότι ε ί χ ε περίπου το ύψος τ η ς ακρόπολης των Α θ η ν ώ ν .

Π ρ ο ε ξ ε ί χ ε από την πεδιάδα και ήταν φυσικά οχυρωμένο

από π έ τ ρ ε ς που βρίσκονταν γ ύ ρ ω . Π ά ν ω στις π έ τ ρ ε ς λένε

ότι διακρίνονται αχνάρια ποδιών με δύο οπλές και αποτυ

π ώ μ α τ α γενειάδων και προσώπων. Ε π ί σ η ς μ π ο ρ ε ί να δε ι

κανείς κάπου κάπου και νώτα όμοια με κάποιων που κα

τρακυλούν, γ ι α τ ί , όταν ο Διόνυσος με τη β ο ή θ ε ι α του

Η ρ α κ λ ή ε π ι χ ε ί ρ η σ ε να κ υ ρ ι ε ύ σ ε ι την π ε ρ ι ο χ ή , λένε ότι

δ ι έ τ α ξ ε τους Π ά ν ε ς 6 να τον βοηθήσουν ε π ε ι δ ή ήταν ικανοί

να προκαλούν σ ε ι σ μ ό . Ό μ ω ς χ τ υ π ή θ η κ α ν με κεραυνό από

τους σοφούς και έπεσαν ένας εδώ κι άλλος ε κ ε ί και απο

τ υ π ώ θ η κ α ν πάνω στις π έ τ ρ ε ς τα σ η μ ά δ ι α τ η ς α π ο τ υ χ ί α ς .

Γ ύ ρ ω από το ύ ψ ω μ α λένε ότι μ π ο ρ ε ί να δε ι κανείς ν ε φ έ λ η ,

και ε κ ε ί ζουν οι Ινδοί φανεροί ή αφανείς ή ό,τι θέλουν. Δ ε ν

είναι γνωστό αν υπάρχουν και άλλες πύλες στο ύ ψ ω μ α ,

γ ι α τ ί τα σύννεφα, που μ ο ν ί μ ω ς το π ε ρ ι β ά λ λ ο υ ν , δεν ε π ι

τρέπουν να βλέπουν ούτε αυτοί που ε ίναι έξω ούτε αυτοί

που βρίσκονται μ έ σ α .

X I V . Ο ίδιος (ο Α π ο λ λ ώ ν ι ο ς ) α ν έ β η κ ε από τη νότια

πλευρά του υ ψ ώ μ α τ ο ς ακολουθώντας τον Ινδό' και π ρ ώ τ α

πρώτα ε ί δ ε ένα π η γ ά δ ι με άνοιγμα τ έ σ σ ε ρ ι ς οργιές που

έ β γ α ζ ε από το σ τ ό μ ι ο λ ά μ ψ η έντονου γαλάζιου χ ρ ώ μ α

τος. Κ ά θ ε φορά το μ ε σ η μ έ ρ ι που ο ήλιος στεκόταν πάνω

του, η λ ά μ ψ η σηκωνόταν από την ακτίνα του ήλιου κ α ι

ανέβαινε προς τα πάνω παράγοντας ένα είδος λ α μ π ε ρ ο ύ

ουράνιου τόξου. Κ α τ ό π ι ν έ μ α θ ε σ χ ε τ ι κ ά μ ε τ ο π η γ ά δ ι ό τ ι

η γη κ ά τ ω απ ' αυτό π ε ρ ι ε ί χ ε θειούχο αρσενικό και το νερό

το θεωρούσαν μ υ σ τ ή ρ ι ο και μ α γ ι κ ό . Κ α ν ε ί ς δεν έ π ι ν ε ούτε

έ β γ α ζ ε . Σ ε ολόκληρη τ η γ ύ ρ ω Ι ν δ ι κ ή π ε ρ ι ο χ ή ορκίζονταν

σε αυτό 7 . Κοντά του υ π ή ρ χ ε κρατήρας φωτιάς που η φλόγα

του έ β γ α ι ν ε μ α υ ρ ι δ ε ρ ή και δεν υ π ή ρ χ ε καθόλου καπνός ή

223


224


μυρωδιά ούτε π ο τ έ ξ ε χ ε ί λ ι σ ε ο κρατήρας τούτος, αλλά

ανέδιδε τόσο ώ σ τ ε να μη β γ α ί ν ε ι έξω από το κ ο ί λ ω μ α .

Ε κ ε ί ο ι Ινδοί εξαγνίζονται από τα ακούσια σ φ ά λ μ α τ α , γ ι '

αυτό οι σοφοί ονομάζουν το π η γ ά δ ι « π η γ ά δ ι ε λ έ γ χ ο υ » κ α ι

τη φωτιά « φ ω τ ι ά σ υ γ χ ώ ρ ε σ η ς » . Λ έ ν ε ότι είδαν ε κ ε ί δυο

πιθάρια από μαύρη πέτρα με β ρ ο χ ή και ανέμους. Το π ι θ ά ρ ι

των βροχών, κάθε φορά που η Ι ν δ ι κ ή τ α λ α ι π ω ρ ε ί τ α ι από

ξηρασία, ανοίγε ι και β γ ά ζ ε ι σύννεφα που υγραίνουν όλη

την π ε ρ ι ο χ ή . Αν ε ίναι πολλές ο ι β ρ ο χ έ ς , τ ι ς κ ρ α τ ά ε ι κ λ ε ι

σμένες . Το π ι θ ά ρ ι των ανέμων, ν ο μ ί ζ ω , π α ί ζ ε ι τον ίδιο

ρόλο με τον ασκό του Αιόλου. Ανοίγοντας λ ίγο το π ιθά

ρι, αφήνουν έναν από τους ανέμους να β γ ε ι και να φυσήξε ι

την κ α τ ά λ λ η λ η σ τ ι γ μ ή και έ τ σ ι η γ η αναζωογονείται . Λ έ ν ε

ό τ ι είδαν και α γ ά λ μ α τ α θεών και αν ε π ρ ό κ ε ι τ ο γ ια αγάλ

ματα Ινδών ή Α ι γ υ π τ ί ω ν θεών, δεν θα ήταν α ξ ι ο π ε ρ ί ε ρ γ ο

γεγονός. Ό μ ω ς ήταν αρχαιότατα Ε λ λ η ν ι κ ά , το ένα τ η ς

Αθηνάς Π ο λ ι ά δ ο ς , το άλλο του Δ ή λ ι ο υ Απόλλωνα, άλλο

του Διόνυσου του Λ ι μ ν α ί ο υ και του Α μ υ κ λ α ί ο υ 8 και πολλά

α κ ό μ η τ η ς ίδιας εποχής . Α υ τ ά στήθηκαν από τους Ινδούς

σύμφωνα με τα Ε λ λ η ν ι κ ά ή θ η . Λ έ ν ε ό τ ι αυτοί ο ι Ινδοί

κατοικούν στο μέσο τ η ς Ινδικής και θεωρούν την κορυφή

ομφαλό του βουνού. Ε κ ε ί πάνω γ ίνονται ο ρ γ ι α σ τ ι κ έ ς τ ε λ ε

τ έ ς με φωτιά που λένε ότι την ανάβουν από τ ι ς α κ τ ί ν ε ς του

ήλ ιου. Γ ι α χ ά ρ η του ήλιου κ α θ η μ ε ρ ι ν ά τ ο μ ε σ η μ έ ρ ι ψάλ

λουν ύμνο.

X V . Ο Α π ο λ λ ώ ν ι ο ς ο ίδιος π ε ρ ι γ ρ ά φ ε ι τ ι είδους ήταν

αυτοί ο ι άνθρωποι και πώς κατοικούσαν στην κ ο ρ υ φ ή . Σε

μια από τ ι ς ο μ ι λ ί ε ς του προς τους Α ι γ υ π τ ί ο υ ς λ έ ε ι : « Ε ί δ α

τους Ινδούς Β ρ α χ μ ά ν ε ς να κατοικούν πάνω στη γη χ ω ρ ί ς

να την πατούν, να είναι π ε ρ ι τ ε ι χ ι σ μ έ ν ο ι χωρίς τ ε ί χ η και να

έχουν τα πάντα χ ω ρ ί ς να αποκτήσουν τ ί π ο τ ε » . Τα λόγια

του ενέχουν κάποια σοφία. Ο Δ ά μ ι ς πάντως λ έ ε ι ό τ ι κ ο ι -

225


226


μούνται καταγής και στρώνουν το έδαφος με πόες, όσες

μπορούν να μαζέψουν. Επιπλέον λέει ότι τους είδε να

προχωρούν μετέωροι σε ύψος δύο πήχεων πάνω από τη

γ η 9 , όχι για να θεωρηθούν θαυματοποιοί, κάτι που απο

φεύγουν, αλλά αφήνοντας τη γη και προχωρώντας μαζί με

τον Ήλιο θεωρούν ότι πράττουν κάτι ευπρόσδεκτο από τον

θεό. Τη φωτιά που αποσπούν από τις ακτίνες του ήλιου, αν

και είναι πραγματική, ούτε πάνω σε βωμό την ανάβουν

ούτε τη φυλάνε σε φούρνους, αλλά όπως οι λάμψεις ανα-

κλώνται από τον ήλιο και το νερό, έτσι και η φωτιά φαί

νεται μετέωρη και κινούμενη στον αιθέρα. Παρακαλούν τον

Ήλιο, ώστε οι εποχές, που αυτός κυβερνά, να έρθουν στη

γη με την ώρα τους και η Ινδική να ευημερεί. Τη νύχτα

παρακαλούν την ακτίνα του φωτός να μη δυσανασχετεί με

το σκοτάδι και να μείνει όπως ακριβώς την έφεραν. Αυτό

λοιπόν σημαίνουν τα λόγια του Απολλώνιου «οι Βραχμάνες

βρίσκονται στη γη κι όχι πάνω σ' αυτή». Το «είναι περι

τειχισμένοι χωρίς τείχη» φανερώνει τον αέρα κάτω από

τον οποίο ζουν. Επειδή, αν και φαίνεται πως ζουν στο

ύπαιθρο, σηκώνουν από πάνω τους σκιά, δεν μουσκεύο

νται όταν βρέχει και είναι κάτω από τον ήλιο, όποτε το

θελήσουν. Την πρόταση «χωρίς να έχουν αποκτήσει τίπο

τε, έχουν τα πάντα», ο Δάμις έτσι την εξηγεί: Όσες πηγές

αναβλύζουν από τη γη για τους Βάκχους, όταν ο Διόνυσος

κουνήσει αυτούς και τη γ η , τόσο άφθονες υπάρχουν γ ι '

αυτούς τους Ινδούς όταν τρώνε οι ίδιοι ή φιλοξενούν άλ

λους. Εύλογα λοιπόν ο Απολλώνιος λέει ότι αυτοί που

πορίζονται ό,τι θέλουν χωρίς προετοιμασία, αλλά τα βρί

σκουν έτοιμα, έχουν όσα δεν έχουν. Τα μαλλιά τους τα

αφήνουν μακριά, όπως κάποτε οι Λακεδαιμόνιοι, οι Θού

ριοι, οι Ταραντίνοι, οι Μήλιοι και όσοι είχαν τις Λακωνικές

συνήθειες. Στο κεφάλι φορούν λευκή μίτρα, κυκλοφορούν

ξυπόλητοι και το ένδυμα τους μοιάζει με εξωμίδα 1 0 . Το

227


228


υλικό των ρούχων τους είναι μαλλί που φυτρώνει μόνο του

από τη γη και είναι λευκό όπως των Παμφύλων, όμως πιο

μαλακό1 1. Α π ' αυτό στάζει λίπος σαν ελαιόλαδο και το

θεωρούν ιερό ρούχο. Αν κάποιος άλλος εκτός από τους

Ινδούς αυτούς προσπαθήσει να το πάρει, η γη δεν το αφή

νει. Φορούν δαχτυλίδι και κρατούν ράβδο με την οποία

μπορούν να καταφέρουν τα πάντα- και τα δύο εκτιμούνται

ως απόρρητα.

X V I . Όταν έφτασε ο Απολλώνιος, οι άλλοι σοφοί τον

πλησίασαν και φιλούσαν τα χέρια του. Όμως ο Ιάρχας

καθόταν πάνω σε ψηλό δίφρο —ήταν φτιαγμένος από

μαύρο χαλκό και στολισμένος με χρυσά αγάλματα, ενώ

οι δίφροι των άλλων ήταν μεν χάλκινοι αλλά αστόλιστοι

και λιγότερο ψηλοί, γιατί κάθονταν χαμηλότερα από τον

Ιάρχα— και, μόλις είδε τον Απολλώνιο, τον χαιρέτησε

μιλώντας ελληνικά και ζήτησε το γράμμα του Ινδού.

Όταν ο Απολλώνιος εκδήλωσε τον θαυμασμό του για

την ικανότητα του να γνωρίζει εκ των προτέρων, του είπε

ότι λείπει και ένα γράμμα από την επιστολή, το δέλτα, που

είχε διαφύγει από τον γραφέα. Αποδείχτηκε ότι έτσι ήταν.

Αφού διάβασε την επιστολή, είπε: «Τι γνώμη έχεις για

μας, Απολλώνιε;» «Ποια άλλη», απάντησε, «παρά αυτή

που αποδεικνύει ο δρόμος που έκανα για χάρη σας και

που κανείς άλλος απ' αυτούς που ξέρω δεν θα έκανε;»

«Τι περισσότερο από σένα νομίζεις πως γνωρίζουμε;».

«Θεωρώ», είπε ο Απολλώνιος, «τις γνώσεις σας σοφότε

ρες και πολύ πιο θεϊκές. Αν δεν βρω σε σας τίποτε πε

ρισσότερο απ' αυτά που γνωρίζω, θα έχω μάθει ότι δεν

υπάρχει τίποτε άλλο για να μάθω».

Πήρε τον λόγο ο Ινδός και είπε: «Οι άλλοι συνηθίζουν

να ρωτούν τους επισκέπτες τους από πού έρχονται και για

ποιο λόγο. Εμείς θεωρούμε μεγάλη απόδειξη σοφίας το να

229


230


γνωρίζουμε τα πάντα για τους επισκέπτες μας. Αυτό μπο

ρείς να το διαπιστώσεις αμέσως». Μόλις είπε αυτά, διη

γήθηκε λεπτομερώς στον Απολλώνιο τα σχετικά με την

καταγωγή του πατέρα του και της μητέρας του και όλα

σχετικά με τις Αιγές και πώς έγινε σύντροφος του ο Δά-

μις. Επίσης διηγήθηκε απνευστί και με μεγάλη σαφήνεια

όλα όσα έμαθαν στη διάρκεια του ταξιδιού τους ή είδαν από

άλλους, σαν να είχε πάρει κι αυτός μέρος στο ταξίδι.

Αυτό προκάλεσε την έκπληξη του Απολλώνιου και τον

ρώτησε πώς τα ήξερε. Είπε ο Ινδός: «Και συ ήρθες έχοντας

γίνει μέτοχος αυτής της σοφίας αλλά όχι όλης ακόμη».

«Θα μου τη διδάξεις λοιπόν όλη;» ρώτησε. «Με όλη μου

την καρδιά, γιατί αυτό είναι σοφότερο από το να κρύβει

από φθόνο κάποιος τα άξια μελέτης. Εκτός αυτού, Απολ

λώνιε, βλέπω πως έχεις πολύ ανεπτυγμένο μνημονικό,

κάτι που εμείς το εκτιμούμε περισσότερο από όλα τα

θεϊκά χαρίσματα». «Αλήθεια διέκρινες τον χαρακτήρα

μου;» ρώτησε. «Εμείς, Απολλώνιε», απάντησε, «διακρί

νουμε όλα τα είδη της ψυχής, ανιχνεύοντας τα με μύρια

σύμβολα. Όμως, επειδή κοντεύει μεσημέρι και πρέπει να

προετοιμάσουμε τις προσφορές μας στους θεούς, ας τ'

αφήσουμε τώρα αυτά. Μετά τις προσφορές θα συζητήσου

με ό,τι θέλεις. Τώρα πάρε μέρος σε όλα όσα πρόκειται να

γίνουν». «Μα τον Δία», είπε ο Απολλώνιος, «θα ήταν

αδικία σε βάρος του Καυκάσου και του Ινδού που τους

πέρασα και ήρθα σε σας, αν δεν έπαιρνα μέρος με όλη

μου την καρδιά σ' αυτά που θα κάνετε». «Πάρε λοιπόν

μέρος», είπε' «ας πηγαίνουμε».

X V I I . Αφού πήγαν σε μια πηγή —ο Δάμις που την είδε

αργότερα λέει ότι έμοιαζε με τη Δίρκη της Βοιωτίας —

γυμνώθηκαν και έπειτα άλειψαν τα κεφάλια τους με ένα

φάρμακο σαν κεχριμπάρι που ζέσταινε τόσο τους Ινδούς

231


232


ώστε το σώμα να βγάζει ατμούς και ο ιδρώτας να βγαίνει

χωρίς να στάζει, όπως ακριβώς το σώμα αυτών που έχουν

κάνει ατμόλουτρο.

Έπειτα βούτηξαν στο νερό και, αφού πλύθηκαν έτσι,

προχωρούσαν προς το ιερό στεφανωμένοι και ψάλλοντας

ύμνους. Στάθηκαν κυκλικά σαν χορός θεάτρου και, αφού

τοποθέτησαν κορυφαίο τον Ιάρχα, χτύπησαν τη γη με

όρθια τα ραβδιά τους. Η γη κυρτώθηκε σαν κύμα και

τους σήκωσε δύο πήχεις ψηλά στον αέρα. Αυτοί έψαλαν

ωδή παρόμοια με τον παιάνα του Σοφοκλή που ψάλλουν

στην Αθήνα προς τιμή του Ασκληπιού 1 2 . Όταν κατέβηκαν

στη γη, ο Ιάρχας κάλεσε τον νεαρό που κρατούσε την

άγκυρα και του είπε: «Φρόντισε τους φίλους του Απολλώ

νιου». Ο νεαρός γρηγορότερα και από τα πιο γρήγορα

πουλιά πήγε και επέστρεψε λέγοντας: «Τους φρόντισα».

Αφού τέλεσαν τις περισσότερες ιερές τελετές, αναπαύο

νταν στις καρέκλες και ο Ιάρχας είπε στον νεαρό: «Φέρε

έξω τον θρόνο του Φραώτη του για τον σοφό Απολλώνιο

για να συζητήσει καθισμένος σ' αυτόν».

X V I I I . Μόλις ο Απολλώνιος κάθισε, του είπε ο Ιάρχας:

«Ρώτα ό,τι θέλεις γιατί έχεις έρθει σε άνδρες που ξέρουν

τα πάντα». Ο Απολλώνιος ρώτησε αν γνωρίζουν και τους

εαυτούς τους, γιατί νόμιζε ότι θα θεωρούν δύσκολη την

αυτογνωσία, όπως οι Έλληνες. Ο άλλος, αντίθετα με την

πεποίθηση του Απολλώνιου, είπε: «Εμείς τα ξέρουμε όλα

επειδή πρώτα γνωρίζουμε τους εαυτούς μας. Κανείς δεν

μπορεί να γίνει μέτοχος της φιλοσοφίας μας, αν πρώτα δεν

γνωρίσει τον εαυτό του». Ο Απολλώνιος, ενθυμούμενος

όσα είχε ακούσει από τον Φραώτη και πως αυτός που

πρόκειται να ασχοληθεί με τη φιλοσοφία το επιχειρεί,

αφού υποβάλλει σε εξέταση τον εαυτό του, συμφώνησε

με αυτά τα λόγια. Επιπλέον τον είχε πείσει και η δική

233


234


του περίπτωση. Πάλι λοιπόν ρώτησε ποιοι πίστευαν ότι

είναι. Και ο Ιάρχας είπε: «Θεοί». Όταν ξαναρώτησε γιατί,

του είπε: «Διότι είμαστε ενάρετοι άνθρωποι». Αυτή η

απάντηση φάνηκε στον Απολλώνιο τόσο μεστή καλλιέρ

γειας ώστε αργότερα την έδωσε και στον Δομετιανό όταν

υπερασπιζόταν τον εαυτό του.

X I X . «Σχετικά με την ψυχή, τι γνώμη έχετε;» ρώτησε

στη συνέχεια ο Απολλώνιος. «Ό,τι ο Πυθαγόρας έχει

παραδώσει σε σας και εμείς στους Αιγυπτίους». Είπε ο

Απολλώνιος: «Θα μπορούσες λοιπόν να πεις ότι, όπως

ακριβώς ο Πυθαγόρας έλεγε πως ήταν ο Εύφορβος, έτσι

και συ, προτού έρθεις σ' αυτό το σώμα, ήσουν κάποιος από

τους Τρώες ή τους Αχαιούς ή οποιοσδήποτε;» Τότε ο Ινδός

απάντησε: «Η Τροία καταστράφηκε τότε από το ναυτικό

των Αχαιών, εσάς σας έχουν καταστρέψει τα λόγια σας γ ι '

αυτή. Θεωρείτε γενναίους μόνο όσους πήραν μέρος στην

Τρωική εκστρατεία και παραβλέπετε πολλούς και θεϊκούς

άνδρες που έχει να επιδείξει και η πατρίδα σας και η

Αίγυπτος και η Ινδία. Όμως, επειδή με ρώτησες για το

προηγούμενο σώμα μου, πες μου, από τους εχθρούς και

τους υπερασπιστές της Τροίας ποιον θεωρείς πιο αξιοθαύ

μαστο;» «Τον Αχιλλέα», απάντησε, «γιο του Πηλέα και

της Θέτιδας, που υμνεί ο Όμηρος πάνω απ' όλους τους

Αχαιούς για την ομορφιά του και το μεγαλείο του και για

τα σπουδαία κατορθώματα του. Αξιοθαύμαστους ακόμη

θεωρεί άνδρες σαν τον Αίαντα και τον Νιρέα και τους

εξυμνεί ως όμορφους και γενναίους, όμως μετά τον Αχιλ

λέα». «Παρόμοιο μ' αυτόν, Απολλώνιε, να θεωρείς και τον

δικό μου πρόγονο ή καλύτερα το προηγούμενο σώμα μου.

Έ τ σ ι και ο Πυθαγόρας θεωρούσε τον Εύφορβο.

X X . Κάποτε», συνέχισε, «κατοικούσαν εδώ οι Αιθίοπες

235


236


που είναι Ινδικό γένος. Η Αιθιοπία δεν υπήρχε ακόμη. Τα

όρια της Αιγύπτου ήταν πέρα από τη Μερόη και τους

καταρράχτες και εκεί βρίσκονταν οι πηγές και οι εκβολές

του Νείλου. Τον καιρό εκείνο, όταν κατοικούσαν εδώ οι

Αιθίοπες κάτω από την εξουσία του βασιλιά Γ ά γ γ η , και η

γη τους έτρεφε επαρκώς και οι θεοί τους φρόντιζαν. Όταν

όμως σκότωσαν αυτό τον βασιλιά, ούτε από τους υπόλοι

πους Ινδούς θεωρούνταν αμόλυντοι ούτε ο τόπος αυτός

τους επέτρεπε να παραμείνουν: Η σπορά τους καταστρε

φόταν, προτού καλά καλά βλαστήσει. Οι γυναίκες απέβα-

λαν, τα κοπάδια τους δεν έβρισκαν τροφή και όπου πήγαι

ναν να κατοικήσουν το έδαφος υποχωρούσε. Επίσης, πα

ρουσιαζόταν στον δρόμο τους το φάντασμα του Γ ά γ γ η και

τους αναστάτωνε. Δεν τους άφησε σε ησυχία παρά μόνο

όταν οι πρωταίτιοι και εκτελεστές του φόνου εξάγνισαν τη

γη με τον θάνατο τους. Αυτός ο Γάγγης είχε μήκος δέκα

πήχεις, δεν έμοιαζε με κανένα άνθρωπο στην ομορφιά και

ήταν παιδί του ποταμού Γ ά γ γ η . Τον πατέρα του, που

κατέκλυζε την Ινδική, έτρεψε προς την Ερυθρά και τον

συμφιλίωσε με τη γ η . Γ ι ' αυτό, όσο ζούσε, η γη παρήγαγε

άφθονα προϊόντα, όταν όμως πέθανε, έγινε εκδικητική.

Αφού, σύμφωνα με τον Όμηρο, ο Αχιλλέας ήρθε στην

Τροία για την Ελένη και, κατά τα λεγόμενα του, κυρίευσε

δώδεκα πόλεις με ναυμαχίες και έντεκα με μάχες στην

ξηρά και οργίστηκε όταν ο βασιλιάς του άρπαξε τη γυναί

κα, οπότε και αποδείχτηκε σκληρός και ανάλγητος, ας

συγκρίνουμε μ' αυτά τον Ινδό. Αυτός έγινε οικιστής εξή

ντα πόλεων που είναι οι πιο ανεπτυγμένες εδω —δεν

υπάρχει άνθρωπος που να θεωρεί την εκπόρθηση πόλεων

ενδοξότερη από το χτίσιμο τους— και τους Σκύθες, που

κατοικούν πέρα από τον Καύκασο, όταν κάποτε επέδραμαν

σ' αυτή τη χώρα, τους απέκρουσε. Είναι πολύ καλύτερο να

αποδεικνύεται κάποιος γενναίος ελευθερώνοντας τη χώρα

237


238


του παρά υποδουλώνοντας πόλεις και μάλιστα για το χα

τίρι γυναίκας που δεν μπορεί να αρπάχτηκε χωρίς τη

θέληση της 1 3. Αυτός έκανε συμμαχία με τον άρχοντα της

χώρας που τώρα εξουσιάζει ο Φραώτης. Όταν εκείνος

παράνομα και αδιάντροπα του άρπαξε τη γυναίκα, δεν

κατέλυσε τους όρκους, λέγοντας ότι είχε δεθεί με τόσο

βαρύ όρκο ώστε, ακόμα κι αν αδικηθεί, να μην του κάνει

κακό.

X X I . Θα μπορούσα να πω πολύ περισσότερα για κείνον

τον άνδρα, αν δεν δίσταζα να επαινέσω τον εαυτό μου.

Γιατί, σου λέω, είμαι εκείνος και το απέδειξα όταν ήμουν

τεσσάρων χρόνων. Κάποτε αυτός ο Γάγγης έμπηξε στη γη

επτά διαμαντένια ξίφη, για να μην μπορεί να πλησιάσει τη

χώρα κανένα τρομαχτικό πλάσμα" οι θεοί πρόσταξαν εμας

που ήρθαμε να κάνουμε θυσία στο σημείο όπου καρφώθη

καν, χωρίς να υποδείξουν το σημείο αυτό. Ε γ ώ , παιδί τότε,

με μεγάλη ακρίβεια οδήγησα τους ερμηνευτές της θεϊκής

βούλησης σε τάφρο και τους προέτρεψα να σκάψουν υπο

στηρίζοντας ότι εκεί είχαν ταφεί1 4.

X X I I . Μην απορήσεις με την περίπτωση μου, που

μεταφέρθηκα από Ινδό σε Ινδό. «Αυτός», είπε, δείχνο

ντας ένα νέο περίπου είκοσι χρόνων, «είναι από τη φύση

του κατάλληλος για φιλοσοφία περισσότερο απ' όλους τους

ανθρώπους. Όπως βλέπεις, είναι δυνατός και γενναίος στο

σώμα, μπορεί να υπομείνει τη φωτιά και κάθε τομη και

ενώ είναι τέτοιος απεχθάνεται τη φιλοσοφία». «Ποιο είναι

λοιπόν, Ιάρχα», είπε ο Απολλώνιος, «το πάθημα του νέου;

Γιατί βέβαια λες κάτι φοβερό, αν αυτός, ο τόσο ευνοημένος

από τη φύση, δεν ασπάζεται τη φιλοσοφία ούτε εχει το

πάθος της μάθησης, τη στιγμή μάλιστα που συναναστρέ

φεται με σας». «Δεν μας συναναστρέφεται, αλλά σαν λιο-

239


240


ντάρι τον πιάσαμε, χωρίς τη θέληση του. Ναι μεν τον

κρατάμε, όμως μας ρίχνει ύπουλες ματιές, όταν προσπα

θούμε να τον δαμάσουμε και τον χαϊδεύουμε. Αυτός ο νέος

ήταν κάποτε ο Παλαμήδης που πολέμησε στην Τροία. Του

φέρθηκαν πολύ εχθρικά ο Οδυσσέας και ο Όμηρος, ο

πρώτος γιατί επινόησε σε βάρος του τεχνάσματα εξαιτίας

των οποίων λιθοβολήθηκε μέχρι θανάτου και ο δεύτερος

γιατί δεν τον θεώρησε άξιο λόγου. Επειδή ούτε η σοφία

του τον ωφέλησε ούτε αξιώθηκε να επαινεθεί από τον

Όμηρο που επαίνεσε πολλούς ακόμα και όχι ιδιαίτερα

σημαντικούς, και επειδή ο Οδυσσέας τον κατέστρεψε χω

ρίς να έχει κάνει τίποτα κακό, κρατάει στάση εχθρική

προς τη φιλοσοφία και θρηνεί για την κακοτυχία του.

Είναι ο Παλαμήδης που μπορεί να γράψει αν και δεν έχει

μάθει γράμματα 1 5)).

X X I I I . Ενώ έκαναν τέτοια συζήτηση, ήρθε στον Ιάρχα

αγγελιαφόρος και του είπε: «Ο βασιλιάς νωρίς το απόγευ

μα θα έρθει για να συσκεφτεί μαζί σας για τις υποθέσεις

του». Ο Ιάρχας είπε: «Ας έρθει, γιατί σίγουρα θα αποχω

ρήσει καλύτερος, αν γνωρίσει τον Έλληνα άνδρα». Αφού

είπε αυτά, συνέχισε πάλι την προηγούμενη συζήτηση. Ρ ώ

τησε λοιπόν τον Απολλώνιο: «Θα μπορούσες εσύ να μιλή

σεις για το προηγούμενο σώμα σου και ποιος ήσουν προτού

πάρεις την τωρινή μορφή σου;» Ο Απολλώνιος απάντησε:

«Επειδή εκείνο κατά τη γνώμη μου ήταν άσημο, λίγα

πράγματα θυμάμαι». Ο Ιάρχας παίρνοντας τον λόγο εί

πε: «Θεωρείς ασήμαντο το ότι υπήρξες κυβερνήτης Α ι γ υ

πτιακού πλοίου; Γιατί βλέπω πως αυτό ακριβώς ήσουν».

«Αλήθεια λες, Ιάρχα», είπε, «πράγματι αυτό ακριβώς

υπήρξα, και το θεωρώ όχι μόνο άδοξο αλλά και αποκρου

στικό και τόσο άξιο για τους ανθρώπους όσο και το να

εξουσιάζει κανείς ή να είναι επικεφαλής στρατεύματος.

241


242


Επιπλέον έχει κακή φήμη από τους θαλασσινούς. Πάντως

την πιο γεναία πράξη μου κανείς τότε δεν την θεώρησε

αξιέπαινη». «Ποια γενναία πράξη θα πεις πως έκανες

εκτός από το ότι παρέκαμψες τον Μαλέα και το Σούνιο

και πρόβλεψες σωστά την κατεύθυνση των ανέμων προς

την πρύμνη και την πλώρη, οδηγώντας το πλοίο σου σώο

από τους σκοπέλους στην κοίλη Εύβοια, όπου έχουν κολ

λήσει έμβολα πολλών πλοίων;»

X X I V . Ο Απολλώνιος είπε: «Επειδή με οδηγείς σε

συζήτηση για τη διακυβέρνηση πλοίου, άκου αυτό που

νομίζω ότι σωστά έπραξα τότε. Κάποτε στη Φοινικική

θάλασσα ενέδρευαν ληστές που σύχναζαν στις πόλεις εξε

τάζοντας λεπτομερώς τα εμπορεύματα που είχε ο καθένας.

Όταν οι απεσταλμένοι των ληστών διαπίστωσαν ότι είχα

πολύτιμο φορτίο στο πλοίο μου, αφού με πήραν παράμερα,

συζητούσαν μαζί μου πόσο μερίδιο θα πάρω από το φορτίο.

Τους είπα χίλιες δραχμές, γιατί τέσσερις κυβερνούσαν το

πλοίο. «Έχεις σπίτι;» με ρώτησαν. «Μια άθλια καλύβα»,

τους απάντησα, «κοντά στο νησί Φάρος όπου κάποτε κα

τοικούσε ο Πρωτέας1 ». «Θα ήθελες», με ρώτησαν πάλι,

«να αποκτήσεις γη αντί για θάλασσα και σπίτι αντί για την

καλύβα και δέκα φορές περισσότερα γι ' αυτό το φορτίο και

να απαλλαγείς από μύρια κακά που παθαίνουν οι καπετά

νιοι από τις φουσκοθαλασσιές;» Είπα ότι ήθελα, όμως δεν

είχα καμιά πρόθεση ν' αρχίσω τις ληστείες εκείνη την

εποχή που είχα βελτιωθεί και είχα αξιωθεί στεφάνια για

τον τρόπο που ασκούσα το επάγγελμα μου. Αυτοί όμως

επέμεναν και έλεγαν πως θα μου δώσουν δέκα χιλιάδες

δραχμές, αν πήγαινα με το μέρος τους κι έκανα ό,τι ζη

τούσαν. Τους είχα ήδη παρακινήσει να μιλήσουν, λέγοντας

ότι δεν θα υστερήσω σε τίποτα, αλλά θα γίνω σε όλα ο

άνθρωπος τους. Μου είπαν ότι είναι απεσταλμένοι των

243


244


ληστών. Μου ζήτησαν να μην τους στερήσω τη δυνατότη

τα να κυριεύσουν το πλοίο κι ούτε να αποπλεύσω για την

πόλη, οπότε να σηκώσω άγκυρα από κει, αλλά να προσορ

μιστώ κρυφά στο ακρωτήριο, στην περιοχή όπου βρίσκο

νταν τα πειρατικά πλοία" και ήταν πρόθυμοι να μου ορκι

στούν πως δεν θα με σκοτώσουν και ότι θα χαρίσουν τη

ζωή σε όσους θέλω. Ε γ ώ από τη μεριά μου δεν θεωρούσα

ασφαλές να τους επικρίνω, επειδή φοβήθηκα μήπως από

την απόγνωση τους επιτεθούν στο πλοίο μου μέσα στη

θάλασσα και χαθούμε κάπου στο πέλαγος. Υποσχέθηκα

λοιπόν να τους βοηθήσω σε ό,τι ήθελαν, είπα όμως ότι κι

αυτοί έπρεπε να ορκιστούν ότι θα τηρήσουν την υπόσχεση

τους. Ορκίστηκαν λοιπόν —η συζήτηση γινόταν μέσα σε

ιερό— και τότε είπα: «Πηγαίνετε στα πειρατικά πλοία,

εμείς θα αποπλεύσουμε τη νύχτα». Και φάνηκα ακόμα πιο

αξιόπιστος συζητώντας για τα χρήματα, ότι έπρεπε να μου

δώσουν τρέχον νόμισμα, αλλά όχι προτού καταλάβουν το

πλοίο. Όταν λοιπόν αποχώρησαν, ανοίχτηκα κι εγώ στο

πέλαγος, προσπερνώντας το ακρωτήριο». «Αυτά Απολλώ

νιε», είπε ο Ιάρχας, «τα θεωρείς δίκαια έργα;». «Και

δίκαια και φιλάνθρωπα επιπλέον», απάντησε. Γιατί το να

μην παραδώσει κάποιος ανθρώπινες ζωές και εμπορεύματα

και να φανεί υπεράνω χρημάτων, ενώ είναι απλός ναύτης,

δείχνει, νομίζω, άνθρωπο με πολλές αρετές1 7».

X X V . Ο Ινδός γέλασε και είπε: «Μου φαίνεται ότι

θεωρείς δικαιοσύνη το να μην αδικείς, όπως άλλωστε,

νομίζω, και όλοι οι Έλληνες. Έ τ σ ι άκουσα εγώ κάποτε

από Αιγυπτίους που ήρθαν εδώ. Έρχονται σε σας ηγεμόνες

από τη Ρώμη με φανερά εχθρικές διαθέσεις εναντίον σας,

που δεν ξέρουν ακόμα αν είναι κακοί αυτοί που θα εξου

σιάσουν, και εσείς, αν δεν ξεπουλήσουν τη δικαιοσύνη, λέτε

ότι είναι δίκαιοι. Το ίδιο ακούω ότι κάνουν και οι δουλέ-

245


246


μποροι. Όταν έρχονται, σας φέρνουν δούλους από την

Καρία και εξηγούν τα προσόντα τους, θεωρώντας επαινε

τικό το ότι δεν κλέβουν. Τέτοιες απαιτήσεις έχετε και από

τους άρχοντες που λέτε πως σας εξουσιάζουν. Αφού τους

λαμπρύνετε με επαίνους παρόμοιους με των δούλων, απο

χωρούν αξιοζήλευτοι, όπως φαντάζεστε. Οι πιο σοφοί ποι

ητές σας δεν σας επιτρέπουν, ακόμη κι αν το θέλετε, να

γίνεται δίκαιοι και ενάρετοι. Τον Μίνωα που ξεπερνούσε σε

σκληρότητα όλους και υποδούλωσε με τα πλοία του τους

κατοίκους των παραλίων και των νησιών, τον τίμησαν

δίνοντας του το σκήπτρο της δικαιοσύνης και τον όρισαν

στον Αδη κριτή των ψυχών, ενώ τον Τάνταλο, που ήταν

ενάρετος και μετέδιδε στους φίλους την αθανασία που είχε

από τους θεούς, τον αποκλείουν από φαγητό και ποτό, ενώ

άλλοι του φορτώνουν και πέτρες1 8, προσβάλλοντας με τρό

πο φοβερό τον θείο αυτό και καλό άνδρα, τη στιγμή που θα

έπρεπε να κολυμπάει σε λίμνη από νέκταρ, γιατί φίλεψε

τους ανθρώπους με αυτό το ποτό φιλάνθρωπα και πλου

σιοπάροχα. Λέγοντας αυτά τα λόγια έδειχνε ένα άγαλμα

στα αριστερά, που πάνω του ήταν γραμμένο: Τ Α Ν Τ Α

Λ Ο Σ . Το άγαλμα είχε ύψος τέσσερις πήχεις και παρίστα

νε άνδρα πενήντα ετών ντυμένο με Αργολικό τρόπο. Διέ

φερε στη χλαμύδα, που ήταν σαν των Θεσσαλών, και έπινε

από μια φιάλη αρκετή για διψασμένο, μέσα στην οποία

υπήρχε απόσταγμα από ανέρωτο ποτό που κόχλαζε χωρίς

να ξεχειλίζει. Τι το θεωρούν αυτό και σε ποιες περιπτώσεις

το πίνουν, θα το εξηγήσω αμέσως. Πρέπει να υποθέσουμε

ότι ο Τάνταλος αποδοκιμάστηκε από τους ποιητές όχι

γιατί άφησε τη γλώσσα του ελεύθερη, αλλά γιατί έδωσε

στους ανθρώπους τη δυνατότητα να δοκιμάσουν το νέκταρ.

Πάντως είχε την εύνοια των θεών γιατί διαφορετικά δεν θα

θεωρούνταν ποτέ καλός από τους Ινδούς, που είναι θεοφι

λέστατοι και δεν κάνουν τίποτε ξένο προς τα θεία.

247


248


X X V I . Ενώ ασχολούνταν με τέτοιου είδους συζητή

σεις, άκουσαν θόρυβο από τη μεριά της πόλης. Είχε φτά

σει ο βασιλιάς στολισμένος σαν Μήδος και πομπώδης. Ο

Ιάρχας δυσαρεστήθηκε και είπε: «Αν ερχόταν ο Φραώτης,

όλα θα τα κάλυπτε πέπλος μυστήριας σιωπής». Από αυτά

τα λόγια ο Απολλώνιος κατάλαβε ότι ο βασιλιάς εκείνος

ήταν κατώτερος σε πολλά πράγματα και απολύτως κατώ

τερος στα σχετικά με τη φιλοσοφία σε σύγκριση με τον

Φραώτη. Επειδή είδε ότι οι σοφοί αδρανούσαν και δεν

έκαναν καμιά προετοιμασία από τις πρέπουσες σε βασιλιά

που φτάνει μετά το μεσημέρι, είπε: «Πού θα εγκατασταθεί

ο βασιλιάς;» «Εδώ», του απάντησαν. «Στη διάρκεια της

νύχτας θα συζητήσουμε αυτά για τα οποία έχει έρθει, γιατί

η νύχτα είναι ο καλύτερος χρόνος για συμβούλια». «Θα του

προσφέρετε φαγητό;» είπε ο Απολλώνιος. «Βεβαίως, μα

τον Δία», απάντησαν, «και μάλιστα πλούσιο με όλα τα

αγαθά που διαθέτουμε». «Δηλαδή», ρώτησε, «τρέφεστε

πλουσιοπάροχα;» «Εμείς είμαστε λιτοδίαιτοι», απάντη

σαν, «γιατί, αν και μπορούμε να τρώμε πολύ, είμαστε

ευχαριστημένοι με λίγο, για τον βασιλιά όμως χρειάζονται

πολλά, γιατί έτσι επιθυμεί. Πάντως δεν θα φάει τίποτε

έμψυχο, διότι αυτό εδώ θεωρείται ανόσιο, μόνο ξηρούς

καρπούς και ρίζες και προϊόντα της εποχής, όσα παράγει

η Ινδική αυτό τον καιρό και όσα θα δώσουν οι εποχές του

νέου χρόνου».

X X V I I . Αλλά να, ήρθε», είπε. Πράγματι είχε φτάσει ο

βασιλιάς μαζί με τον αδελφό και τον γιο του, αστράφτο

ντας από τον χρυσό και τα διαμάντια. Ο Απολλώνιος έκανε

να σηκωθεί, όμως ο Ιάρχας τον κράτησε στη θέση του,

γιατί κάτι τέτοια δεν τα συνήθιζαν. Εκείνη τη μέρα ο

Δάμις, όπως λέει, απουσίαζε στην πόλη, και όσα έγραψε

σχετικά τα άκουσε από τον Απολλώνιο. Του είπε λοιπόν

249


250


πως, όταν κάθησαν, ο βασιλιάς άπλωσε το χέρι του σαν να

παρακαλούσε τους άνδρες και αυτοί έκαναν νεύμα με το

κεφάλι που έδειχνε ότι παραχωρούσαν ό,τι ζητούσε. Ο

βασιλιάς ευχαριστήθηκε πολύ με την υπόσχεση, τόσο σαν

να είχε πάει σε ναό θεού. Ο αδελφός και ο γιος του βασιλιά

— νέος ωραιότατος— έμοιαζαν μάλλον με δούλους των

άλλων που ήταν απλοί ακόλουθοι. Μετά από αυτά ο Ινδός

σηκώθηκε και φώναξε, προτρέποντας τον βασιλιά να φάει.

Εκείνος δέχτηκε την πρόσκληση και μάλιστα με μεγάλη

ευχαρίστηση. Βγήκαν από μόνοι τους τέσσερις τρίποδες

Πυθικοί σαν αυτούς που περιγράφονται από τον Όμηρο 1 9 ,

και πάνω τους απεικονίζονταν οινοχόοι από μαύρο χαλκό,

σαν τις φιγούρες του Γανυμήδη και του Πέλοπα στην Ελ

λάδα. Κάλυψαν το έδαφος με πόες, πιο μαλακές κι από

στρώματα. Ξηροί καρποί, ψωμί, λαχανικά, καρποί επο

χής, ήταν όλα τοποθετημένα πολύ πιο όμορφα από όσο θα

τοποθετούνταν από μαγείρους. Από τους δύο τρίποδες έ

βγαινε κρασί, από τον άλλο κρύο νερό και από τον άλλο

ζεστό. Οι πολύτιμοι λίθοι, που εισάγονται από την Ινδία

στην Ελλάδα, χρησιμοποιούνται για περιδέραια και δαχτυ

λίδια, επειδή είναι μικροί, στην Ινδία όμως γίνονται καράφες

κρασιού και ψυκτικά αγγεία, επειδή είναι μεγάλοι, καθώς

και αγγεία για την ανάμειξη του κρασιού, τόσο μεγάλα που

μπορεί το καθένα από αυτά να σβήσει τη δίψα τεσσάρων

ανθρώπων το κατακαλόκαιρο. Οι χάλκινοι οινοχόοι έπαιρ

ναν, λέει, ένα μείγμα οίνου και νερού σε σωστή αναλογία και

περνούσαν τα ποτήρια γύρω γύρω, όπως στα συμπόσια. Οι

σοφοί ήταν πλαγιασμένοι, όπως γίνεται στα συμπόσια, και

δεν έκαναν καμιά ιδιαίτερη τιμή στον βασιλιά, κάτι που θα

ήταν μεγάλης σημασίας για τους Έλληνες και τους Ρ ω

μαίους, αλλά ο καθένας πήρε τη θέση που του έλαχε.

X X V I I I . Όταν μοιράστηκε το κρασί, ο Ιάρχας είπε:

251


252


«Πίνω στην υγειά σου, βασιλιά, άνδρα Έλληνα», δείχνο

ντας τον Απολλώνιο που ήταν κοντά του ξαπλωμένος και

κάνοντας νεύμα με το χέρι για να δείξει ότι ήταν γενναίος

και θεϊκός. Τότε ο βασιλιάς είπε: «Άκουσα ότι αυτός και

άλλοι που εγκαταστάθηκαν στην πόλη ανήκουν στον Φρα-

ώτη». «Σωστά άκουσες, είναι αλήθεια», απάντησε. « Ε

κείνος τον φιλοξενεί κι εδώ». «Και με τι ασχολείται;»

είπε ο βασιλιάς. «Με τι άλλο παρά με αυτά που ασχολεί

ται κι εκείνος;» είπε ο Ιάρχας. «Δεν τον κολακεύεις λέγο

ντας ότι διάλεξε τρόπο ζωής που ούτε σ' εκείνον δεν έδωσε

τη δυνατότητα να γίνει γενναίος», είπε ο βασιλιάς. Ο

Ιάρχας απάντησε: «Βασιλιά, πρέπει με περισσότερη σύνε

ση να μιλάς για τη φιλοσοφία και τον Φραώτη. Όταν

ήσουν νέος, τέτοια ατοπήματα συγχωρούνταν, τώρα ό

μως, που γίνεσαι πια ενήλικος, πρέπει να αποφεύγεις τις

ανόητες και εύκολες κρίσεις. Ο Απολλώνιος, παίρνοντας

λαβή από τα λόγια του Ιάρχα, είπε: «Εσένα τι σου πρό

σφερε, βασιλιά, η μη ενασχόληση σου με τη φιλοσοφία;»

«Κάθε αρετή και την ταύτιση μου με τον Ήλιο». Τότε ο

Απολλώνιος, προσπαθώντας να χαλιναγωγήσει τη ματαιο

δοξία του βασιλιά, είπε: «Αν φιλοσοφούσες, δεν θα είχες

τέτοια εντύπωση». «Εσύ, σπουδαίε, που φιλοσοφείς», ρώ

τησε, «τι γνώμη έχεις για τον εαυτό σου;» «Θα φαινόμουν

άνδρας καλός, αν φιλοσοφούσα». Ο βασιλιάς τότε σήκωσε

το χέρι προς τον ουρανό και είπε: «Μα τον Ήλιο, έχεις

έρθεις γεμάτος από Φραώτη». Ο άλλος θεώρησε αυτά τα

λόγια σπουδαίο δώρο και παίρνοντας τον λόγο, είπε: «Αν

πράγματι είμαι γεμάτος από τον Φραώτη, δεν ξενιτεύτηκα

άσκοπα. Όμως, αν συναντήσεις τώρα κι εκείνον, θα πεις

σίγουρα ότι είναι γεμάτος από εμένα. Ήθελε να σου γράψει

για μένα, αλλά, επειδή μου είπε πως είσαι άνδρας καλός,

τον απέτρεψα από τον κόπο της επιστολής, τη στιγμή που

και σ' εκείνον κανείς δεν έστειλε για μένα επιστολή».

253


254


X X I X . Έ τ σ ι τ ε λ ε ί ω σ ε η π ρ ώ τ η υ β ρ ι σ τ ι κ ή σ υ μ π ε ρ ι φ ο

ρά του βασιλ ιά . Γ ι α τ ί , μ ό λ ι ς άκουσε ό τ ι ο Φ ρ α ώ τ η ς τον

παίνευε, έ δ ι ω ξ ε τ ι ς υποψίες και χ α μ η λ ώ ν ο ν τ α ς τον τόνο

ε ί π ε : « Χ α ί ρ ε , αγαθέ ξ έ ν ε » . Ο Α π ο λ λ ώ ν ι ο ς α π ά ν τ η σ ε :

« Χ α ί ρ ε και συ, βασιλ ιά . Φ α ί ν ε τ α ι σαν να έφτασες μ ό λ ι ς

τ ώ ρ α » . « Π ο ι ο ς σ ' έφερε σ ' ε μ ά ς ; » ρ ώ τ η σ ε . « Α υ τ ο ί ο ι

σοφοί και θε ίοι άνδρες», α π ά ν τ η σ ε . « Γ ι α μένα, ξ έ ν ε » ,

ρ ώ τ η σ ε ο β α σ ι λ ι ά ς , « τ ι συζητούν ο ι Έ λ λ η ν ε ς ; » . « Π α ρ ό

μοια μ ε τ ι ς σ υ ζ η τ ή σ ε ι ς που γ ίνονται εδώ για τους Έ λ λ η

ν ε ς » , απάντησε . « Τ ί π ο τ α α π ' αυτά που αφορούν τους Έ λ

λ η ν ε ς » , ε ί π ε , « δ ε ν θεωρώ άξιο λ ό γ ο υ » . « Θ α τους τ ο π ω » ,

ε ί π ε , « κ α ι θα σε στεφανώσουν στην Ο λ υ μ π ί α » .

X X X . Γέρνοντας προς τον Ιάρχα, του ε ί π ε : « Ά σ ε αυτόν

στο μ ε θ ύ σ ι του, και πες μου γ ια ποιο λόγο στους ακολού

θους του — τ ο ν γ ι ο του και τον αδερφό του, όπως λ έ τ ε —

δεν κ ά ν ε τ ε την τ ι μ ή να παρακαθήσουν στο κοινό τ ρ α π έ ζ ι

ούτε τους τ ι μ ά τ ε μ ε κάποιον άλλο τ ρ ό π ο ; » « Δ ι ό τ ι » , ε ί π ε ,

« μ ι α ς που πιστεύουν ότι κ ά π ο τ ε θα γίνουν β α σ ι λ ι ά δ ε ς ,

π ρ έ π ε ι , α ν τ ι μ ε τ ω π ί ζ ο ν τ α ς την π ε ρ ι φ ρ ό ν η σ η , να μάθουν

να μην περιφρονούν τους ά λ λ ο υ ς » . Β λ έ π ο ν τ α ς ότι οι σοφοί

ήταν δ ε κ α ο κ τ ώ , ρ ώ τ η σ ε π ά λ ι τον Ιάρχα τι σήμαινε το να

είναι τόσοι . « Τ ο δ ε κ α ο κ τ ώ » , συνέχισε, « δ ε ν ε ίναι ούτε ο

αριθμός των τ ε τ ρ α γ ώ ν ω ν ούτε οι αριθμοί που ε κ τ ι μ ο ύ ν τ α ι

και τ ι μ ο ύ ν τ α ι όπως το δέκα, το δώδεκα, το δ ε κ α έ ξ ι κ α ι

ούτω κ α θ ε ξ ή ς 2 0 » . Ο Ινδός π ή ρ ε τον λόγο και ε ί π ε : « Ο ύ τ ε

μ ε ι ς ε ξ υ π η ρ ε τ ο ύ μ ε τον αριθμό ούτε ο αριθμός ε μ ά ς , αλλά

ο φ ε ί λ ο υ μ ε την τ ι μ ή μας σ τ η σοφία και την α ρ ε τ ή . Ά λ λ ο τ ε

ε ί μ α σ τ ε περισσότεροι απ ' ό,τι τώρα, άλλοτε λ ι γ ό τ ε ρ ο ι .

Άκουσα ότι ο παππούς μου ε ί χ ε σ υ μ π ε ρ ι λ η φ θ ε ί σε ε β δ ο

μήντα σοφούς άντρες, όταν ήταν πολύ νέος. Ό τ α ν έ γ ι ν ε

εκατόν τριάντα χρόνων, α π έ μ ε ι ν ε εδώ μόνος τ ο υ , γ ι α τ ί

κανείς από κείνους δεν ε π έ ζ η σ ε τόσο και δεν β ρ έ θ η κ ε

255


256


πουθενά στην Ινδία άλλος φιλόσοφος ή εξαίρετου χ α ρ α κ τ ή

ρα άνθρωπος. Οι Α ι γ ύ π τ ι ο ι τον σ υ μ π ε ρ ι έ λ α β α ν μ ε τ α ξ ύ τ ω ν

ε υ τ υ χ έ σ τ ε ρ ω ν , γ ι α τ ί γ ια τέσσερα χρόνια ήταν μόνος του

κάτοχος αυτού του θρόνου. Αυτός τους π ρ ο έ τ ρ ε π ε να στα

ματήσουν να κατηγορούν τους Ινδούς γ ια την έ λ λ ε ι ψ η σο

φών ανδρών. Ε μ ε ί ς , Α π ο λ λ ώ ν ι ε , μ α θ α ί ν ο υ μ ε από τους

Α ι γ υ π τ ί ο υ ς γ ια τ α π ά τ ρ ι α των Η λ ε ί ω ν και γ ια τους Ε λ λ α

νοδίκες, που είναι ε π ι κ ε φ α λ ή ς των Ο λ υ μ π ι ά δ ω ν , ότ ι ε ίναι

δέκα, και δεν ε γ κ ρ ί ν ο υ μ ε καθόλου τον νόμο που ι σ χ ύ ε ι γ ι '

αυτούς. Δ ι ό τ ι η ε κ λ ο γ ή τους γ ί ν ε τ α ι με κ λ ή ρ ο , ο οποίος δεν

έ χ ε ι κ α μ ι ά πρόνοια. Έ τ σ ι β έ β α ι α και ο ι χ ε ι ρ ό τ ε ρ ο ι μ π ο ρ ε ί

να εκλεγούν. Αλλά, κι αν οι άνδρες εκλέγονταν σύμφωνα με

την αξία τους ή με ψηφοφορία, δεν θα υπήρχε π ε ρ ί π τ ω σ η

λάθους; Το ίδιο θα ίσχυε και τ ό τ ε , δ ι ό τ ι , εφόσον ο αριθμός

δέκα είναι απαράβατος, σε π ε ρ ί π τ ω σ η που είναι περισσό

τ ε ρ ο ι οι δ ίκαιοι άνδρες, μ ε ρ ι κ ο ί από αυτούς θα στερούνταν

την τ ι μ ή γ ι ' αυτό, κι από την ά λ λ η , αν δεν υπάρχουν δέκα

δίκαιοι άνδρες, κανείς δεν θα φανεί τ έ τ ο ι ο ς . Ε π ο μ έ ν ω ς , θα

ήταν πιο συνετό εκ μέρους των Η λ ε ί ω ν αν ο αριθμός πα-

ράλασσε, αλλά ήταν όλοι ίσοι ως προς τη δ ι κ α ι ο σ ύ ν η » .

X X X I . Ε ν ώ ασχολούνταν μ ε τ έ τ ο ι ε ς σ υ ζ η τ ή σ ε ι ς , ο

βασιλιάς προσπαθούσε να τους ε ν ο χ λ ή σ ε ι με π α ρ ε μ β ο λ έ ς

και λέγοντας ανοησίες και π ρ ά γ μ α τ α α μ α θ ή . Τ ο υ ς ρ ώ τ η σ ε

λοιπόν π ά λ ι με τ ι ασχολούνται και ο Α π ο λ λ ώ ν ι ο ς ε ί π ε :

« Σ υ ζ η τ ά μ ε γ ια π ρ ά γ μ α τ α σπουδαία κ α ι γ ια όσα ε κ τ ι μ ο ύ ν

πολύ οι Έ λ λ η ν ε ς , ό μ ω ς εσύ θα τα θεωρούσες ασήμαντα,

γ ι α τ ί λες πως περιφρονείς κ α θ ε τ ί Ε λ λ η ν ι κ ό » . « Π ρ ά γ μ α τ ι » ,

ε ί π ε , « ό μ ω ς θέλω ν ' ακούσω, γ ι α τ ί μου φαίνεται π ω ς

σ υ ζ η τ ά τ ε γ ια τους Αθηναίους, τους δούλους του Ξ έ ρ ξ η » .

Ο Α π ο λ λ ώ ν ι ο ς ε ί π ε : « Γ ι α άλλους σ υ ζ η τ ά μ ε , αλλά αφού

αναφέρθηκες στους Αθηναίους άτοπα και λέγοντας ψ έ μ α

τα, πες μου τώρα εσύ το εξής : έ χ ε ι ς δούλους, β α σ ι λ ι ά ; »

257


258


« Ε ί κ ο σ ι χ ι λ ι ά δ ε ς » , α π ά ν τ η σ ε , « κ α ι μάλιστα κανένα δεν

έχω αγοράσει , όλοι γεννήθηκαν στο σ π ί τ ι μ ο υ » .

Σ τ η συνέχεια ο Α π ο λ λ ώ ν ι ο ς με τον Ιάρχα δ ι ε ρ μ η ν έ α τον

ρ ώ τ η σ ε τι από τα δύο σ υ μ β α ί ν ε ι , αν αυτός προσπαθεί να

ξ ε φ ύ γ ε ι από τους δούλους ή οι δούλοι α π ' αυτόν. Τ ό τ ε ο

βασιλ ιάς απάντησε αλαζονικά: « Η ε ρ ώ τ η σ η είναι δ ο υ λ ι κ ή ,

όμως σου απαντώ ό τ ι αυτός που προσπαθεί να ξ ε φ ύ γ ε ι

ε ίναι δούλος και μ ά λ ι σ τ α κακός. Ο αφέντης δεν έ χ ε ι λόγο

ν α ε π ι χ ε ι ρ ή σ ε ι απόδραση, τ η σ τ ι γ μ ή που έ χ ε ι τ η δυνατό

τ η τ α να βασανίσει και να κ ο μ μ α τ ι ά σ ε ι τους δούλους» .

« Ε π ο μ έ ν ω ς , β α σ ι λ ι ά » , ε ί π ε ο Α π ο λ λ ώ ν ι ο ς , « α π ό τα λόγια

σου α π ο δ ε ί χ τ η κ ε ότι ο Ξ έ ρ ξ η ς ε ίναι δούλος των Α θ η ν α ί ω ν

και μ ά λ ι σ τ α κακός, αφού απέδρασε. Γ ι α τ ί ν ι κ ή θ η κ ε σ τ η

ναυμαχία στα Σ τ ε ν ά και ανησυχώντας γ ια τη γέφυρα του

στον Ε λ λ ή σ π ο ν τ ο έ φ υ γ ε μ ε ένα κ α ρ ά β ι » . « Ό μ ω ς π ρ ο η γ ο υ

μένως έ κ α ψ ε την Αθήνα με τα ίδια του τα χ έ ρ ι α » , ε ί π ε . Ο

Απολλώνιος α π ά ν τ η σ ε : « Γ ι ' αυτό τ ο τ ό λ μ η μ α ό μ ω ς τ ι μ ω

ρ ή θ η κ ε όσο κανείς άλλος, γ ι α τ ί το έ β α ζ ε στα πόδια μ π ρ ο

στά σε αυτούς που ν ό μ ι ζ ε ότι ε ί χ ε κ α τ α σ τ ρ έ ψ ε ι . Ε γ ώ ,

εξετάζοντας τ ι ς φιλοδοξίες που ε ί χ ε ο Ξ έ ρ ξ η ς , όταν ξ ε κ ί

νησε την ε κ σ τ ρ α τ ε ί α , θα έ λ ε γ α ό τ ι δίκαια δοξάστηκε από

μερικούς και ονομάστηκε Δ ί α ς . Α π ό την άποψη τ η ς φ υ γ ή ς

όμως τον θεωρώ ως τον πιο δυστυχισμένο άνθρωπο. Αν

πέθαινε στα χέρια των Ε λ λ ή ν ω ν , θα υ π ή ρ χ ε άλλος που θα

κ έ ρ δ ι ζ ε μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η δόξα; Θα υ π ή ρ χ ε σπουδαιότερος τάφος

γ ια να δείχνουν οι ' Ε λ η ν ε ς ; Π ο ι ο ς αγώνας ενόπλων κ α ι

ποιος αγώνας μουσικός δεν θα θεσπιζόταν προς τ ι μ ή τ ο υ ;

Δ ι ό τ ι , αν άνδρες όπως ο Μ ε λ ι κ έ ρ τ η ς και ο Π α λ α ί μ ω ν 2 1 , ο

Π έ λ ο π α ς , ο μ ε τ α ν ά σ τ η ς από τη Λυδία, από τους οποίους οι

δύο π ρ ώ τ ο ι πέθαναν παιδ ιά, ενώ ο τ ε λ ε υ τ α ί ο ς υποδούλωσε

την Α ρ κ α δ ί α , την Α ρ γ ο λ ί δ α και τ η ν π ε ρ ι ο χ ή εντός του

Ι σ θ μ ο ύ , αν αυτοί λοιπόν έμειναν σ τ η μ ν ή μ η των Ε λ λ ή ν ω ν

ως θεοί, τ ι δεν θα γινόταν γ ια χ ά ρ η του Ξ έ ρ ξ η από άνδρες

259


260


που από τη φύση τους επιδοκιμάζουν τ ι ς αρετές και θεωρούν

έπαινο γ ια τους ίδιους να επαινούν αυτούς που ν ικούν;»

X X X I I . Μ ' αυτά τ α λόγια του Α π ο λ λ ώ ν ι ο υ ο β α σ ι λ ι ά ς

ξέσπασε σε κ λ ά μ α τ α και ε ί π ε : « Α γ α π η τ έ μου, πόσο σπου

δαίους άνδρες μου παρουσιάζεις τους Έ λ λ η ν ε ς ! » « Γ ι α τ ί ,

λοιπόν, βασιλ ιά, δεν τους ε ί χ ε ς σε υ π ό λ η ψ η ; » « Τ ο υ ς συκο

φαντούν, ξ έ ν ε » , απάντησε, « ό σ ο ι έρχονται εδώ από τ η ν

Α ί γ υ π τ ο , παρουσιάζοντας τους εαυτούς τους ιερούς και

σοφούς και λέγοντας ότι αυτοί καθιέρωσαν τ ι ς θυσίες κ α ι

τ ι ς τ ε λ ε τ έ ς , που ισχύουν και στους Έ λ λ η ν ε ς , και ό τ ι ο ι

Έ λ λ η ν ε ς ε ίναι γένος α ρ ρ ω σ τ η μ έ ν ο , αλαζονικό, όχλος χ υ

δαίος και άναρχος, μυθολόγοι και τ ε ρ α τ ο λ ό γ ο ι και ε π ι π λ έ

ον φ τ ω χ ο ί . Α υ τ ό το τ ε λ ε υ τ α ί ο δεν το αναφέρουν ως κ ά τ ι

που τους κάνει αξ ιοσέβαστους, αλλά κ ά τ ι που χ ρ η σ ι μ ο

π ο ι ε ί τ α ι ως πρόφαση για κ λ ε ψ ι έ ς . Ακούγοντας τ ώ ρ α από

σένα πόσο αγαπούν την τ ι μ ή και πόσο ενάρετοι ε ίναι , στο

εξής σ υ μ φ ι λ ι ώ ν ο μ α ι με τους Έ λ λ η ν ε ς , τους π α ρ έ χ ω τον

έπαινο μου και θα π ρ ο σ ε ύ χ ο μ α ι γ ι ' αυτούς όσο μ π ο ρ ώ .

Όσο γ ια τους Α ι γ υ π τ ί ο υ ς , έχουν χ ά σ ε ι πια την ε μ π ι σ τ ο

σύνη μ ο υ » . Τ ό τ ε ο Ιάρχας ε ί π ε : « Κ ι ε γ ώ , βασιλ ιά, ήξερα

πόσο αρνητικά ε ί χ ε ς ε π η ρ ε α σ τ ε ί από τους Α ι γ υ π τ ί ο υ ς ,

όμως δεν υπερασπιζόμουν τους Έ λ λ η ν ε ς μ έ χ ρ ι να συναντή

σεις τ έ τ ο ι ο σ ύ μ β ο λ ο τους. Τ ώ ρ α που β ε λ τ ι ώ θ η κ ε ς από

άνδρα σοφό, ας π ι ο ύ μ ε στην υγε ιά του Τάνταλου και ας

κ ο ι μ η θ ο ύ μ ε γ ι α τ ί έ χ ο υ μ ε σπουδαία π ρ ά γ μ α τ α να σ υ ζ η τ ή

σουμε σ τ η διάρκεια τ η ς νύχτας. Σ τ ο ε ξ ή ς όποτε έ ρ χ ε σ α ι θα

σου λ έ ω τα λόγια των Ε λ λ ή ν ω ν και θα σε ε υ χ α ρ ι σ τ ή σ ω με

αυτά, που είναι τα περισσότερα α π ' όλων των ά λ λ ω ν » .

Σ ή κ ω σ ε π ρ ώ τ ο ς τ ο π ο τ ή ρ ι και όλοι ήπιαν αρκετά γ ι α τ ί

υ π ή ρ χ ε άφθονο ποτό, αφού β έ β α ι α έ β γ α ι ν ε από π η γ έ ς ,

και ή π ι ε και ο Α π ο λ λ ώ ν ι ο ς . Αυτό θ ε ω ρ ε ί τ α ι από τους

Ινδούς ποτό τ η ς φιλίας. Θεωρούν π ω ς αυτός που το παρέ-

261


262


χ ε ι ε ίναι ο Τ ά ν τ α λ ο ς , γ ι α τ ί πιστεύουν ό τ ι υπήρξε ο π ιο

φιλικός α π ' όλους τους ανθρώπους.

X X X I I I . Αφού ήπιαν, ξάπλωσαν κ α ι κ ο ι μ ή θ η κ α ν πάνω

στη γ η . Τ α μεσάνυχτα σ η κ ώ θ η κ α ν κ α ι ύμνησαν την ακτίνα

του φωτός μ ε τ έ ω ρ ο ι , όπως είχαν κάνει και το μ ε σ η μ έ ρ ι .

Έ π ε ι τ α συνάντησαν τον βασιλ ιά γ ι α ό,τι χρε ιαζόταν. Ο

Δ ά μ ι ς λ έ ε ι ότ ι ο Α π ο λ λ ώ ν ι ο ς δεν παρευρισκόταν σ τ η συ

ζ ή τ η σ η τους με τον β α σ ι λ ι ά , γ ι α τ ί ν ό μ ι ζ ε ότ ι η συνάντηση

ε ί χ ε να κάνει με απόρρητα του κράτους. Έ κ α ν ε λοιπόν (ο

β α σ ι λ ι ά ς ) θυσία την η μ έ ρ α και έ π ε ι τ α π ή γ ε στον Α π ο λ λ ώ

νιο και του π ρ ό τ ε ι ν ε να τον φ ι λ ο ξ ε ν ή σ ε ι στο π α λ ά τ ι , λ έ

γοντας ότι θα τον έ σ τ ε λ ν ε π ί σ ω στους Έ λ λ η ν ε ς α ξ ι ο ζ ή λ ε υ

τ ο . Αυτός τον επαίνεσε, ό μ ω ς ε ί π ε ό τ ι δεν θα συναναστρα-

φεί με άνδρα που δεν του μ ο ι ά ζ ε ι σε τ ί π ο τ ε . Ε π ι π λ έ ο ν ε ί π ε

πως δεν του αρέσει να απουσιάζει από την πατρίδα του

περισσότερο από το κανονικό γ ια να μη νομίζουν οι ε κ ε ί

φίλοι ότ ι τους π α ρ α μ ε λ ε ί . Ό τ α ν ο βασιλ ιάς ε ί π ε π ω ς τον

ι κ ε τ ε ύ ε ι και χ ρ η σ ι μ ο π ο ί η σ ε πια τρόπο δουλοπρεπή γ ια να

π ε τ ύ χ ε ι ό,τι ή θ ε λ ε , ο Απολλώνιος ε ί π ε : «Ο β α σ ι λ ι ά ς που

ε π ι μ έ ν ε ι σε ό,τι ζητά κ α τ α π α τ ώ ν τ α ς την αξ ιοπρέπεια τ ο υ ,

έ χ ε ι στο μυαλό του επίβουλα σ χ έ δ ι α » . Τ ό τ ε ο Ιάρχας π ή ρ ε

τον λόγο και ε ί π ε : « Β α σ ι λ ι ά κάνεις κακό σ' αυτό τον ιερό

οίκο, προσπαθώντας να πάρεις από εδώ αυτό τον άνδρα

χωρίς τη θ έ λ η σ η του και μ ά λ ι σ τ α , όντας αυτός ένας από

εκείνους που γνωρίζουν το μέλλον, ξ έ ρ ε ι πως η συνανα

στροφή του με σένα δεν θα του β γ ε ι σε καλό, και ίσως δεν

θ ' αποφέρει τ ί π ο τ α καλό ούτε σε σ έ ν α » .

X X X I V . Ο βασιλ ιάς λοιπόν κ α τ έ β η κ ε στην π ό λ η γ ι α τ ί

υ π ή ρ χ ε θεσμός στους σοφούς που δεν ε π έ τ ρ ε π ε στον β α σ ι

λιά να μ ε ί ν ε ι μ α ζ ί τους περισσότερο από μία μέρα. Ο

Ιάρχας ε ί π ε στον α γ γ ε λ ι α φ ό ρ ο : « Κ α ι τον Δ ά μ ι τον θ ε ω ρ ο ύ -

263


264


με άξιο να γ ν ω ρ ί σ ε ι τα μ υ σ τ ι κ ά μας γ ι ' αυτό ας έρθει" τους

υπόλοιπους τ α κ τ ο π ο ί η σ ε τους στην π ό λ η » . Μόλις έ φ τ α σ ε (ο

Δ ά μ ι ς ) , κάθισαν κ ά τ ω , όπως συνήθιζαν, και ε π έ τ ρ ε ψ α ν

στον Α π ο λ λ ώ ν ι ο να τους κάνει ε ρ ω τ ή σ ε ι ς . Τ ο υ ς ρ ώ τ η σ ε

λοιπόν ποια νομίζουν ότι ε ίναι η σύνθεση του σύμπαντος

και αυτοί ε ίπαν: « Α π ό σ τ ο ι χ ε ί α α π ο τ ε λ ε ί τ α ι » . « Μ ή π ω ς από

τ έ σ σ ε ρ α ; » ρ ώ τ η σ ε . « Ό χ ι τέσσερα αλλά π έ ν τ ε 2 2 ) ) , ε ί π ε ο

Ιάρχας. « Κ α ι ποιο ε ίναι το π έ μ π τ ο μ α ζ ί με το νερό, τον

αέρα, τ η γ η και τ η φ ω τ ι ά ; » « Ο α ι θ έ ρ α ς » , απάντησε, « π ο υ

π ρ έ π ε ι να θ ε ω ρ ε ί τ α ι γενεσιουργός αιτ ία των θεών. Ό λ α όσα

εισπνέουν αέρα είναι θνητά, ό μ ω ς όσα εισπνέουν αιθέρα

αθάνατα και θ ε ϊ κ ά » . Σ τ η συνέχεια ο Α π ο λ λ ώ ν ι ο ς ρ ώ τ η σ ε

ποιο από τα σ τ ο ι χ ε ί α σ χ η μ α τ ί σ τ η κ ε π ρ ώ τ ο και ο Ιάρχας

ε ί π ε : « Ό λ α μ α ζ ί , γ ι α τ ί κ α ι κ α θ ε τ ί ζωντανό δεν γ ε ν ν ι έ τ α ι

σ τ α δ ι α κ ά » . « Π ρ έ π ε ι να θεωρώ το σύμπαν κ ά τ ι ζωντανό;»

ε ί π ε . « Φ υ σ ι κ ά , αν θες να κ α τ έ χ ε ι ς υ γ ι ή γ ν ώ σ η , δ ι ό τ ι αυτό

ζωογονεί τα π ά ν τ α » . « Κ α ι π ρ έ π ε ι να το ονομάζουμε θ η λ υ

κ ό » , ε ί π ε ο Α π ο λ λ ώ ν ι ο ς , « ή θηλυκό και αρσενικό μ α ζ ί ; »

« Κ α ι τ α δ ύ ο » , α π ά ν τ η σ ε , « γ ι α τ ί συνουσιαζόμενο μ ε τον

εαυτό του αναλαμβάνει και τα μ η τ ρ ι κ ά και τα π α τ ρ ι κ ά

καθήκοντα γ ια τη γ έ ν ε σ η τ η ς ζ ω ή ς . Ο έρωτας γ ια τον

εαυτό του είναι μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ο ς από τον έρωτα μ ε τ α ξ ύ δύο

δ ιαφορετ ικών και αυτός ο έρωτας του ε ξ α σ φ α λ ί ζ ε ι αρμονία

και ενότητα. Δ ε ν έ χ ε ι τ ί π ο τ ε τ ο παράλογο και ανάρμοστο.

Ό π ω ς η κ ί ν η σ η του ζώου είναι έργο τ ω ν χ ε ρ ι ώ ν και τ ω ν

ποδιών και του νου από τον οποίο π α ρ α κ ι ν ε ί τ α ι , έ τ σ ι π ρ έ π ε ι

να α ν τ ι λ η φ θ ο ύ μ ε ότι και τα μ έ ρ η του σύμπαντος χ ά ρ η στον

συνυπάρχοντα νου εξυπηρετούν με τον κ α τ α λ λ η λ ό τ ε ρ ο τ ρ ό

πο όλα όσα γεννιούνται ή κυοφορούνται. Οι συμφορές που

έρχονται , σύμφωνα μ ε τ η β ο ύ λ η σ η τ ο υ , από την ξηρασία,

έρχονται γ ι α τ ί ξεχνούν οι άνθρωποι το δίκαιο και φέρονται

ά τ ι μ α . Κ α ι αυτό το ζωντανό ( σ ύ μ π α ν ) δεν κ υ β ε ρ ν ι έ τ α ι από

ένα χ έ ρ ι , αλλά από πολλά και μ υ σ τ η ρ ι ώ δ η . Ε ξ α ι τ ί α ς του

265


266


μ ε γ έ θ ο υ ς τ ο υ , δεν μ π ο ρ ε ί να χ α λ ι ν α γ ω γ η θ ε ί , ό μ ω ς κ ι ν ε ί τ α ι

υπάκουα και κ α θ ο δ η γ ε ί τ α ι εύκολα.

X X X V . Δ ε ν μ π ο ρ ώ ν α βρω κάποιο π α ρ ά δ ε ι γ μ α κατάλ

ληλο γ ι ' αυτό το θ έ μ α , που είναι πολύ μ ε γ ά λ ο κ α ι υ π ε ρ β α ί

νει τ ι ς ν ο η τ ι κ έ ς μας δ υ ν α τ ό τ η τ ε ς , ό μ ω ς ας π ά ρ ο υ μ ε ένα

πλοίο α π ' αυτά που έφτιαξαν οι Α ι γ ύ π τ ι ο ι και ήρθαν σ τ ι ς

θάλασσες μας γ ια να ανταγωνιστούν το Ινδικό ε μ π ό ρ ι ο .

Ε π ε ι δ ή υ π ή ρ χ ε παλαιός θεσμός στην Ερυθρά, τον οποίο

κ α θ ι έ ρ ω σ ε ο βασιλ ιάς Ε ρ υ θ ρ ά ς , όταν εξουσίαζε ε κ ε ί ν η τη

θάλασσα, να μ η ν ταξιδέψουν μέσα σ' αυτή οι Α ι γ ύ π τ ι ο ι με

π ο λ ε μ ι κ ό πλοίο, αλλά να χρησιμοποιήσουν ένα μόνο ε μ π ο

ρικό, επινόησαν οι Α ι γ ύ π τ ι ο ι ένα κ α ρ ά β ι ισοδύναμο σε

πολλά με των άλλων, επικάλυψαν τα πλευρά του πλοίου

με αρμούς, τ έ τ ο ι ο υ ς που κρατούν σταθερό ένα κ α ρ ά β ι ,

ανύψωσαν τα πλάγια και το κ α τ ά ρ τ ι του κι έφτιαξαν πολ

λά δ ι α μ ε ρ ί σ μ α τ α , σαν αυτά που σ χ η μ α τ ί ζ ο ν τ α ι από τα

εγκάρσια δοκάρια. Σ ε αυτό υπήρχαν πολλοί κ υ β ε ρ ν ή τ ε ς

κ ά τ ω από την εξουσία ενός που ήταν ο πιο η λ ι κ ι ω μ έ ν ο ς

και ο πιο σοφός. Κ α ι υπήρχαν πολλοί α ξ ι ω μ α τ ι κ ο ί στην

π λ ώ ρ η καθώς κι ε ξ α ι ρ ε τ ι κ ο ί και ε π ι δ έ ξ ι ο ι ναύτες να τ ρ έ

ξουν στα ιστία" ανάμεσα στο π λ ή ρ ω μ α ήταν κι ένα τ μ ή μ α

οπλισμένων ανδρών, δ ι ό τ ι ήταν αναγκαίο να ε ξ ο π λ ι σ τ ε ί το

πλοίο εναντίον των βαρβάρων του κόλπου, που ζουν στα

δεξιά καθώς μ π α ί ν ε ι κανείς σε αυτόν, σε π ε ρ ί π τ ω σ η που

έκαναν ε π ί θ ε σ η για λ ε η λ ά τ η σ η του πλοίου σ τ η μ έ σ η του

πελάγους. Ας θ ε ω ρ ή σ ο υ μ ε αυτό το κ α ρ ά β ι σαν το σύμπαν

και ας το δούμε σαν ν α υ τ ι κ ή κ α τ α σ κ ε υ ή . Η α ν ώ τ α τ η και

τ ε λ ε ι ό τ ε ρ η θέση π ρ έ π ε ι να αποδοθεί στον θεο που ε ίναι

γενήτορας αυτού του όντος, ενώ οι άλλες ας δοθούν στους

θεούς που κυβερνούν τα διάφορα μ έ ρ η του. Δ ε ν δ ι α φ ω ν ο ύ μ ε

καθόλου με τους π ο ι η τ έ ς που λένε π ω ς υπάρχουν πολλοί

θεοί στον ουρανό, στη θάλασσα, πολλοί στις π η γ έ ς και στα

267


268


ρυάκια, πολλοί στη γ η , και μ ε ρ ι κ ο ί κ α ι κ ά τ ω από α υ τ ή .

Τ ο ν τόπο όμως κ ά τ ω από τη γ η , αν β έ β α ι α υ π ά ρ χ ε ι , ε π ε ι δ ή

τον παρουσιάζουν τ ρ ο μ α κ τ ι κ ό και κ α τ α σ τ ρ ο φ ι κ ό , τον απο

κ λ ε ί σ ο υ μ ε τ ε λ ε ί ω ς από το σύμπαν.

X X X V I . Αφού α ν έ π τ υ ξ ε δ ιεξοδικά τ ι ς απόψεις του ο

Ινδός, ο Δ ά μ ι ς λ έ ε ι γ ια τον εαυτό του ό τ ι ε ξ ε π λ ά γ η κ α ι

φώναξε δυνατά 2 3 . Θεωρούσε απίθανο ότι ένας Ινδός θα

μπορούσε να κ α τ έ χ ε ι σε τ έ τ ο ι ο σ η μ ε ί ο την Ε λ λ η ν ι κ ή γ λ ώ σ

σα, αλλά, κι αν την γ ν ώ ρ ι ζ ε , ότ ι θα μπορούσε τόσο άνετα

και όμορφα να σ υ ζ η τ ά ε ι γ ι ' αυτά τα θ έ μ α τ α . Α κ ό μ α ,

επαινεί το β λ έ μ μ α του και το χ α μ ό γ ε λ ο του κ α ι τον θ ε -

όπνευστο τρόπο με τον οποίο φαινόταν να ε κ φ ρ ά ζ ε ι τ ι ς

απόψεις του. Λ έ ε ι ε π ί σ η ς ότι και ο Απολλώνιος , αν και

μ ιλούσε μ ε ε υ π ρ έ π ε ι α και χωρίς σ τ ό μ φ ο , πάντως β ε λ τ ι ώ

θ η κ ε από τη συνομιλία του με τούτο τον Ινδό, κ α ι , όποτε

καθόταν να σ υ ζ η τ ή σ ε ι ένα θ έ μ α , π ρ ά γ μ α που έκανε συχνά,

έ μ ο ι α ζ ε με τον Ιάρχα.

X X X V I I . Αφού επαίνεσαν και ο ι άλλοι τ ο π ε ρ ι ε χ ό μ ε ν ο

των λόγων του Ιάρχα περισσότερο από τη γλώσσα που ε ι χ ε

χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ή σ ε ι , π ά λ ι ο Α π ο λ λ ώ ν ι ο ς ρ ώ τ η σ ε ποιο από τα

δύο θεωρούν μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ο , τη θάλασσα ή τη σ τ ε ρ ι ά . Ο

Ιάρχας ε ί π ε : « Α ν η γη εξεταζόταν σε σχέση με τη θάλασ

σα, θα αποδεικνυόταν μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η , γ ι α τ ί π ε ρ ι β ά λ λ ε ι τη

θάλασσα. Αν ό μ ω ς εξεταζόταν σε σχέση με κ ά θ ε υ γ ρ ή

ουσία, θα σ υ μ π ε ρ α ί ν α μ ε ό τ ι η γη ε ίναι μ ι κ ρ ό τ ε ρ η γ ι α τ ί

κ ι ε κ ε ί ν η την υ π ο β α σ τ ά ζ ε ι » .

X X X V I I I . Σ τ η διάρκεια αυτής τ η ς κουβέντας παρου

σ ι ά σ τ η κ ε στους σοφούς ο αγγελ ιαφόρος, οδηγώντας Ινδούς

που είχαν ανάγκη σ ω τ η ρ ί α ς . Παρουσίασε μπροστά τους

μια γυναίκα που παρακαλούσε γ ια τ ο παιδί τ η ς . Έ λ ε γ ε

269


270


ότι ε ί χ ε γ ί ν ε ι δ ε κ α έ ξ ι χρόνων και δύο χρόνια ήταν δ α ι μ ο

νισμένο. Τα χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ά του δαίμονα ήταν η ε ιρωνεία

και η ψ ε υ τ ι ά . Ό τ α ν κάποιος από τους σοφούς ρ ώ τ η σ ε από

πού β γ ά ζ ε ι αυτό το σ υ μ π έ ρ α σ μ α , ε ί π ε : «Ο δαίμονας δεί

χ ν ε ι π ρ ο τ ί μ η σ η στην όψη αυτού του παιδιού, ε π ε ι δ ή ε ίναι

όμορφο, και δεν το αφήνει να β ρ ε ι τα λογικά τ ο υ . Ο ύ τ ε σε

δάσκαλο το αφήνει να π ά ε ι ούτε να μ ά θ ε ι να τ ο ξ ε ύ ε ι ο ύ τ ε

να μ έ ν ε ι στο σ π ί τ ι . Το ο δ η γ ε ί σε π ε ρ ι ο χ έ ς έ ρ η μ ε ς και έ χ ε ι

χάσει το παιδί τη χροιά τ η ς φωνής τ ο υ , αλλά μ ι λ ά ε ι βαριά

και βαθιά, όπως οι άνδρες. Μάλλον β λ έ π ε ι με άλλα μ ά τ ι α

παρά με τα δικά του. Γ ι α όλα αυτά ε γ ώ κ λ α ί ω και χ τ υ

π ι έ μ α ι και σ υ μ β ο υ λ ε ύ ω τον γ ιο μου όσο μ π ο ρ ώ . Ό μ ω ς

αυτός δεν με αναγνωρίζε ι . Ό τ α ν αποφάσισα να έρθω εδώ

— πέρυσι έκανα αυτή τη σ κ έ ψ η — , ο δαίμονας α π ο κ ά λ υ ψ ε

τον εαυτό του χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ώ ν τ α ς το π α ι δ ί μου ως προσω

π ε ί ο . Μου έ λ ε γ ε λοιπόν ότι ε ίναι ε ίδωλο ενός άνδρα που

κ ά π ο τ ε πέθανε στον π ό λ ε μ ο ε π ι θ υ μ ώ ν τ α ς τη γυναίκα τ ο υ .

Ε π ε ι δ ή όμως η γυναίκα του τ ρ ε ι ς μ έ ρ ε ς μ ε τ ά τον θάνατο

του π α ν τ ρ ε ύ τ η κ ε μ ε άλλον, προσβάλλοντας τ ο κ ρ ε β ά τ ι

τους, μ ί σ η σ ε από τ ό τ ε τ ι ς σχέσε ις μ ε γ υ ν α ί κ ε ς και μ ε τ α

π ή δ η σ ε στο σ ώ μ α αυτού του π α ι δ ι ο ύ . Μου υ π ο σ χ έ θ η κ ε να

δώσει στο παιδί πολλά και καλά, αν δεν τον πρόδιδα σε

σας. Ε γ ώ ε π η ρ ε ά σ τ η κ α από αυτές τ ι ς υποσχέσεις κ ι έ τ σ ι

τώρα εδώ και καιρό κ υ β ε ρ ν ά ε ι μόνος του το σ π ί τ ι μου

χωρίς να σ χ ε δ ι ά ζ ε ι τ ί π ο τ α έ ν τ ι μ ο και α λ η θ ι ν ό » . Ο σοφός

ρ ώ τ η σ ε π ά λ ι , αν ήταν μ α ζ ί τ η ς το παιδί κ ι αυτή του ε ί π ε

όχι, αν και του ε ί χ ε τ ά ξ ε ι πολλά γ ια να έ ρ θ ε ι . «Ο δαίμονας

με α π ε ί λ η σ ε με γ κ ρ ε μ ο ύ ς κα βάραθρα και ότι θα σ κ ο τ ώ σ ε ι

το παιδί μου, αν τον έφερνα εδώ να δ ι κ α σ τ ε ί » , ε ί π ε . « Κ ά ν ε

κ ο υ ρ ά γ ι ο » , ε ί π ε ο σοφός. « Δ ε ν θα το σ κ ο τ ώ σ ε ι , αν δ ιαβά

σει α υ τ ά » . Έ β γ α λ ε από τον κόρφο του μια ε π ι σ τ ο λ ή κ α ι

την έδωσε σ τ η γυναίκα. Η ε π ι σ τ ο λ ή απευθυνόταν στο

ε ίδωλο γ ια να το α π ε ι λ ή σ ε ι και να το τ ρ ο μ ά ξ ε ι .

271


272


X X I X . Ή ρ θ ε ε π ί σ η ς κάποιος κουτσός που ή δ η ε ί χ ε

γ ί ν ε ι τριάντα χρόνων και ήταν κ ά π ο τ ε δεινός κ υ ν η γ ό ς

λιονταριών. Ό μ ω ς ένα λιοντάρι του ε ί χ ε ο ρ μ ή σ ε ι , εξαρθρώ

νοντας τον ένα του γ λ ο υ τ ό , και από τ ό τ ε κούτσαινε . Μ ό λ ι ς

έτριψαν τον γλουτό με τα χέρια τους, ο νεαρός άρχισε να

π ε ρ π α τ ά ε ι κανονικά. Κ α ι κάποιος τυφλός έ φ υ γ ε αφού ξα-

ν α β ρ ή κ ε τ ο φως του. Έ ν α ς μ ε παράλυτο χ έ ρ ι ξ α ν α β ρ ή κ ε τ η

δύναμη του χεριού του. Μια γυναίκα που ε ί χ ε υ π ο φ έ ρ ε ι

επτά φορές από δύσκολο τ ο κ ε τ ό θ ε ρ α π ε ύ τ η κ ε μ ε τ ά από

π α ρ ά κ λ η σ η του άντρα τ η ς με τον ακόλουθο τρόπο: Ο σο

φός ε ί π ε στον άνδρα τ η ς , όταν έ ρ θ ε ι η ώρα να γεννήσε ι η

γυναίκα, να β ά λ ε ι ένα ζωντανό λαγό στον κόρφο του και να

μ π ε ι ε κ ε ί όπου γινόταν ο τ ο κ ε τ ό ς , να κάνει έναν κύκλο

γύρω τ η ς και ταυτόχρονα να ε λ ε υ θ ε ρ ώ σ ε ι τον λ α γ ό - η

μ ή τ ρ α θα έ β γ α ι ν ε μ α ζ ί με το έ μ β ρ υ ο , εκτός αν ο λαγός

Ό / rr ι / 24

έ β γ α ι ν ε αμέσως εςω απο την πόρτα .

X L . Π ή γ ε κ ι ένας πατέρας κ α ι ε ί π ε π ω ς α π έ κ τ η σ ε

παιδιά, ό μ ω ς του πέθαναν μόλις άρχισαν να πίνουν κρα

σί. Τ ό τ ε ο Ιάρχας π ή ρ ε τον λόγο λ έ γ ο ν τ α ς : « Κ α λ ύ τ ε ρ α που

έ γ ι ν ε έ τ σ ι , γ ι α τ ί θα γίνονταν μανιακά, γεννημένα, κ α θ ώ ς

φαίνεται , από γονείς με θ ε ρ μ ή φύση. Τα παιδιά σου π ρ έ π ε ι

να αποφεύγουν το κρασί, αλλά γ ια να μη φτάσουν π ο τ έ στο

σ η μ ε ί ο να επιθυμήσουν το κρασί, αν α π ο κ τ ή σ ε ι ς άλλο π α ι

δί, κ α ι , όπως β λ έ π ω , έ χ ε ι ς α π ο κ τ ή σ ε ι εδώ και ε π τ ά η μ έ

ρες, π ρ έ π ε ι να παραφυλάς πού κλωσά τα αυγά τ η ς η κου

κ ο υ β ά γ ι α . Αφού πάρεις τα αυγά, θα τα δώσεις στο βρέφος

να τα φάει, μ ε τ ά από μ έ τ ρ ι ο β ρ ά σ ι μ ο . Αν τα φάει , προτού

δ ο κ ι μ ά σ ε ι κρασί, θα α π ο κ τ ή σ ε ι έ μ φ υ τ η απέχθεια γ ι ' αυτό"

και θα είναι πολύ συνετό, έχοντας μ ε ί ν ε ι μέσα του μόνο η

θ ε ρ μ ό τ η τ α που έ χ ε ι από τη φύση τ ο υ » .

Με τ έ τ ο ι α π ρ ά γ μ α τ α πλούτιζαν τους εαυτούς τους κ α ι

εκπλήσσονταν με τους σοφούς, και κ α θ η μ ε ρ ι ν ά έκαναν

273


274


πολλές ε ρ ω τ ή σ ε ι ς κάθε είδους και δέχονταν κι οι ίδιοι πολ

λές ε ρ ω τ ή σ ε ι ς .

X L I . Σ τ ι ς σ υ ζ η τ ή σ ε ι ς γ ια γ ε ν ι κ ά φιλοσοφικά θ έ μ α τ α

έπαιρναν μέρος και οι δύο. Ό μ ω ς ο Δ ά μ ι ς λ έ ε ι ότ ι στ ις

σ υ ζ η τ ή σ ε ι ς γ ια τα απόρρητα, στις οποίες προσπαθούσαν

να συλλάβουν την έννοια τ η ς αστρονομίας ή τ η ς μ α ν τ ε ί α ς

και ασχολούνταν με το θέμα τ η ς εκ τ ω ν προτέρων γ ν ώ σ η ς ,

όταν άγγιζαν τα θ έ μ α τ α των θυσιών κ α ι των ε π ι κ λ ή σ ε ω ν ,

με τα οποία χαίρονται οι θεοί, ο Α π ο λ λ ώ ν ι ο ς συζητούσε

μόνος με τον Ιάρχα και έ γ ρ α ψ ε με β ά σ η αυτές τ ι ς σ υ ζ η τ ή

σεις τέσσερα β ι β λ ί α περί α σ τ ρ ο μ α ν τ ε ί α ς που τα ανέφερε κι ο

Μ ο ι ρ α γ έ ν η ς . Έ γ ρ α ψ ε ε π ί σ η ς σ χ ε τ ι κ ά μ ε τ ι ς θυσίες και π ώ ς

θα μπορούσε κάποιος να θυσιάσει στον κάθε θεό ώ σ τ ε η

θυσία να είναι κ α τ ά λ λ η λ η κι ε υ π ρ ό σ δ ε κ τ η . Τ η ν αστρομα-

ντεία και κ ά θ ε παρόμοια μ α ν τ ι κ ή τ έ χ ν η τη θεωρώ πάνω από

τ ι ς ανθρώπινες δυνατότητες και ούτε ξέρω αν κάποιος την

κ α τ έ χ ε ι 2 5 . Τ α σ χ ε τ ι κ ά μ ε τ ι ς θυσίες ό μ ω ς τ α συνάντησα σ ε

πολλά ιερά, σε πολλές π ό λ ε ι ς , σε πολλά σ π ί τ ι α σοφών

ανδρών. Κ ι α πώς θα μπορούσε να το μ ε τ α φ ρ ά σ ε ι 2 6 κάποιος

με τόσο μ ε γ α λ ε ι ώ δ η τρόπο όπως ε ίναι γ ρ α μ μ έ ν ο και σύμ

φωνα με το ύφος του άνδρα αυτού; Ο Δ ά μ ι ς λ έ ε ι ό τ ι ο

Ιάρχας έδωσε στον Α π ο λ λ ώ ν ι ο ε π τ ά δαχτυλίδ ια με τα ονό

ματα επτά αστέρων. Αυτά ο Α π ο λ λ ώ ν ι ο ς τα φορούσε ένα

ένα σύμφωνα με τα ονόματα των η μ ε ρ ώ ν 2 7 .

X L I I . Ό τ α ν κ ά π ο τ ε συζήτησαν σ χ ε τ ι κ ά μ ε τ ι ς π ρ ο β λ έ

ψ ε ι ς — ικανότητα που ε ί χ ε ο Α π ο λ λ ώ ν ι ο ς και οι περισσό

τερες σ υ ζ η τ ή σ ε ι ς ε κ ε ί έ τ ε ι ν α ν — ο Ιάρχας επαινώντας τον

Α π ο λ λ ώ ν ι ο ε ί π ε : « Ε ν ά ρ ε τ ε Α π ο λ λ ώ ν ι ε , αυτοί που αγαπούν

τ η μ α ν τ ι κ ή τ έ χ ν η γ ίνονται θε ϊκοί α π ' α υ τ ή , και ο ι ε ν έ ρ γ ε ι ε ς

τους αποβλέπουν σ τ η σ ω τ η ρ ί α των ανθρώπων. Γ ι α τ ί αυτά

που π ρ έ π ε ι να μ ά θ ο υ μ ε π η γ α ί ν ο ν τ α ς στο ιερό κάποιου

2 7 5


276


θεού, αυτά, κ α λ έ μου, αν τα γ ν ω ρ ί ζ ο υ μ ε από μόνοι, μας κ α ι

τα π ρ ο λ έ γ ο υ μ ε και στους άλλους, που ακόμα δεν τα ξέρουν,

έ χ ο υ μ ε χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ά ανθρώπου μ α κ α ρ ι ό τ α τ ο υ που έ χ ε ι

την ίδια δύναμη με τον Δ ε λ φ ι κ ό Απόλλωνα. Ε π ε ι δ ή το

τ ε λ ε τ ο υ ρ γ ι κ ό ε π ι β ά λ λ ε ι όσοι πηγαίνουν σε ένα ιερό γ ι α

να πάρουν χ ρ η σ μ ό να πηγαίνουν ε κ ε ί ε ξ α γ ν ι σ μ έ ν ο ι , α λ λ ι ώ ς

ο θεός θα τους π ε ι « έ ξ ω από τον ν α ό » , π ι σ τ ε ύ ω ότι και ο

άνθρωπος που θα π ρ ο β λ έ ψ ε ι κ ά τ ι θα είναι υ γ ι ή ς μέσα τ ο υ ,

χωρίς κηλίδα στην ψ υ χ ή , χωρίς ουλές α μ α ρ τ η μ ά τ ω ν να

σημαδεύουν τον χαρακτήρα τ ο υ ' έ τ σ ι θα κάνει τ ι ς π ρ ο φ η

τ ε ί ε ς του με κ α θ α ρ ό τ η τ α , έχοντας γ ν ώ σ η του εαυτού του

και του ιερού τρίποδα στο στέρνο τ ο υ ' έ τ σ ι όλο πιο δυνατά

και μ ε σ τ ά μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η ς αλήθειας θα ηχούν τα λόγια τ ο υ .

Ε π ο μ έ ν ω ς δεν π ρ έ π ε ι ν ' απορείς που εσύ κ α τ έ χ ε ι ς αυτή τη

γ ν ώ σ η , αφού έ χ ε ι ς στην ψ υ χ ή σου τόσο α ι θ έ ρ α » .

X L I I I . Α σ τ ε ι ε υ ό μ ε ν ο ς σ τ ρ ά φ η κ ε προς τον Δ ά μ ι κ α ι του

ε ί π ε : « Ε σ ύ , Α σ σ ύ ρ ι ε , δεν έ χ ε ι ς την ικανότητα τ η ς π ρ ό β λ ε

ψ η ς και μάλιστα τ η σ τ ι γ μ ή που συναναστρέφεσαι μ ε τ έ -

τοιον άνδρα;» « Ν α ι , μ α τον Δ ί α » , ε ί π ε ο Δ ά μ ι ς . « Έ χ ω όση

χ ρ ε ι ά ζ ε τ α ι γ ια τον εαυτό μ ο υ . Ό τ α ν πρωτοσυνάντησα τον

Α π ο λ λ ώ ν ι ο , μου φάνηκε γ ε μ ά τ ο ς σοφία, ε π ι δ ε ξ ι ό τ η τ α ,

σωφροσύνη και π ρ α γ μ α τ ι κ ή καρτερία* όταν είδα ό τ ι ε ί χ ε

και κ α λ ή μ ν ή μ η , ήταν π ο λ υ μ α θ ή ς και αφοσιωμένος στην

α γ ά π η γ ια μ ά θ η σ η , μου συνέβη κ ά τ ι υπερφυσικό, κ α ι

π ί σ τ ε ψ α ό τ ι , αν πάω μαζί του, από άσοφος και α μ α θ ή ς

θα γ ί ν ω σοφός, από βάρβαρος κ α λ λ ι ε ρ γ η μ έ ν ο ς . Α κ ο λ ο υ θ ώ

ντας τον και α π ο κ τ ώ ν τ α ς γ ν ώ σ ε ι ς μ α ζ ί τ ο υ , θα γ ν ώ ρ ι ζ α

τους Ινδούς, θα γνώριζα κι εσάς, ενώ θα γινόμουν Έ λ λ η ν α ς

α π ' αυτόν κι έ τ σ ι θα μπορούσα να α ν α μ ε ι χ τ ώ μαζί τους. Οι

δ ικές σας π ρ ο β λ έ ψ ε ι ς , που αφορούν σοβαρά θ έ μ α τ α , θ ε ω

ρούνται σαν των Δ ε λ φ ώ ν και τ η ς Δ ω δ ώ ν η ς κι όποιου άλλου

θ έ λ ε τ ε " οι δ ικές μου, ε π ε ι δ ή είναι ο Δ ά μ ι ς αυτός που τ ι ς

2 7 7


278


κάνει κι αφορούν τον εαυτό μου, ας θεωρηθούν π ρ ο β λ έ ψ ε ι ς

γριάς ζητιάνας που μ α ν τ ε ύ ε ι γ ια π ρ ό β α τ α και τα σ χ ε τ ι κ ά » .

X L I V . Μ ' αυτά τ α λόγια γέλασαν όλοι ο ι σοφοί. Ό τ α ν

σταμάτησαν τα γ έ λ ι α , ο Ιάρχας επανέφερε τη σ υ ζ ή τ η σ η

στη μ α ν τ ι κ ή . Έ λ ε γ ε ό τ ι έ χ ε ι προσφέρει πολλά καλά στους

ανθρώπους, αλλά το μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ο δώρο είναι η ι α τ ρ ι κ ή . Οι

σοφοί Α σ κ λ η π ι ά δ ε ς δεν θα προόδευαν τόσο αν ο Α σ κ λ η π ι ό ς

δεν ήταν γ ιος του Απόλλωνα και δεν μπορούσε σύμφωνα με

τα λόγια και τ ι ς μ α ν τ ε ί ε ς του πατέρα του να υποδεικνύει το

κ α τ ά λ λ η λ ο φάρμακο γ ι α κ ά θ ε π ε ρ ί π τ ω σ η . Αυτά π α ρ έ δ ω σ ε

στα παιδιά του και δίδαξε στους συντρόφους τ ο υ , ποια

βότανα π ρ έ π ε ι να β ά ζ ε ι κανείς στ ις ανοχτές π λ η γ έ ς , ποια

σε ψ η μ έ ν ε ς και ξ ε ρ α μ έ ν ε ς , ποια π ρ έ π ε ι να είναι η αναλογία

των π ό σ ι μ ω ν φαρμάκων, πώς φεύγουν τα υγρά από τους

υδρωπικούς, π ώ ς σ τ α μ α τ ά ε ι η α ι μ ο ρ ρ α γ ί α , θεραπεύονται

οι φθίσε ις και οι ουλές που οφείλονται σ ' αυτές . Κ α ι ποιος

μ π ο ρ ε ί να ξ ε χ ω ρ ί σ ε ι τη μ α ν τ ι κ ή από τη θεραπεία τ ω ν

δ η λ η τ η ρ ι ω δ ώ ν δ α γ κ ω μ ά τ ω ν αλλά και από τη χ ρ ή σ η τ ω ν

δ η λ η τ η ρ ί ω ν αυτών στη θεραπεία πολλών ασθενειών; Χ ω ρ ί ς

τ ι ς σοφές π ρ ο β λ έ ψ ε ι ς ν ο μ ί ζ ω πως δεν θα τολμούσαν π ο τ έ

οι άνθρωποι να αναμείξουν τα σωτήρια φάρμακα με τα πιο

θανατηφόρα.

X L V . Ε π ε ι δ ή και η παρακάτω σ υ ζ ή τ η σ η κ α τ α γ ρ ά φ η κ ε

από τον Δ ά μ ι , ε κ ε ί που α σ χ ο λ ή θ η κ ε με τα μυθολογούμενα

θηρία τ η ς Ινδίας και με τ ι ς π η γ έ ς και τους ανθρώπους,

ούτε ε γ ώ θα την π α ρ α λ ε ί ψ ω . Κ α λ ό είναι ούτε όλα να τα

α μ φ ι σ β η τ ο ύ μ ε ούτε όλα να τα π ι σ τ ε ύ ο υ μ ε . Ρ ώ τ η σ ε λοιπόν

ο Απολλώνιος : « Υ π ά ρ χ ε ι εδώ κάποιο ζώο που ο ν ο μ ά ζ ε τ α ι

μ α ρ τ ι χ ό ρ α ς 2 8 ; » Ο Ιάρχας ε ί π ε : « Τ ι είδους άκουσες π ω ς

είναι αυτό το ζώο; Κ α λ ό είναι να ε ι π ω θ ε ί κ ά τ ι γ ια τα

χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ά τ ο υ » . « Λ έ ν ε πολλά κ ι α π ί σ τ ε υ τ α » , ε ί π ε ,

279


2 8 0


« ό τ ι δηλαδή ε ίναι τ ε τ ρ ά π ο δ ο , τ ο κ ε φ ά λ ι του μ ο ι ά ζ ε ι μ ε τ ω ν

ανθρώπων, στο μ έ γ ε θ ο ς ε ίναι παρόμοιο με λ ιοντάρι . Η

ουρά του έ χ ε ι τ ρ ί χ ε ς μ α κ ρ ι έ ς όσο ένας π ή χ η ς και ακανθώ

δεις και τ ι ς π ε τ ά ε ι σαν β έ λ η σ ' όσους το κ υ ν η γ ο ύ ν » . Ό τ α ν

ρ ώ τ η σ ε (ο Α π ο λ λ ώ ν ι ο ς ) και γ ια το χρυσό νερό που λένε ό τ ι

αναβλύζει από μια π η γ ή , γ ια τ ι ς π έ τ ρ ε ς που είναι σαν

μ α γ ν ή τ ε ς και γ ι α τους ανθρώπους που κατοικούν κ ά τ ω

από τη γη και γ ι α τους π υ γ μ α ί ο υ ς και γ ια τους σ κ ι ά π ο -

δες, ο Ιάρχας π ή ρ ε τον λόγο και ε ί π ε ; « Τ ι θα μπορούσα να

σου πω γ ια τα ζώα ή τα φυτά ή τ ι ς π η γ έ ς που ή ρ θ ε ς κ α ι

ε ίδες μόνος σου; Τ ώ ρ α είναι δ ι κ ή σου δουλειά να τα ε ξ η

γ ή σ ε ι ς στους άλλους. Π ά ν τ ω ς ε γ ώ δεν άκουσα ως τ ώ ρ α

εδώ για θηρίο που τ ο ξ ε ύ ε ι ή γ ια π η γ έ ς χρυσού ν ε ρ ο ύ » .

X L V I . Ωστόσο κ ι εσύ την ύπαρξη π έ τ ρ α ς που τ ρ α β ά ε ι

και συνδέει μαζί τ η ς και άλλες π έ τ ρ ε ς δεν π ρ έ π ε ι να την

α μ φ ι σ β η τ ε ί ς . Μ π ο ρ ε ί ς να δεις αυτή την πέτρα και να τη

θαυμάσεις . Η μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η γ ί ν ε τ α ι ίση με το νύχι αυτού του

δ α χ τ ύ λ ο υ » , ε ί π ε ο Ιάρχας δείχνοντας τον αντ ίχε ιρα τ ο υ .

« Κ υ ο φ ο ρ ε ί τ α ι μέσα σε κ ο ι λ ώ μ α τ α τ η ς γ η ς σε βάθος τ έ σ σ ε

ρις οργιές κι έ χ ε ι τόσο πολύ πνοή, ώ σ τ ε η γ η , όταν υ π ά ρ χ ε ι

μέσα τ η ς αυτή η π έ τ ρ α , φουσκώνει και σε πολλά σ η μ ε ί α

κάνει ρ ω γ μ έ ς . Κ α ν ε ί ς δεν μ π ο ρ ε ί να την κ ρ α τ ή σ ε ι γ ι α τ ί

γ λ ι σ τ ρ ά ε ι , αν δεν β γ ε ι με τρόπο ε ι δ ι κ ό . Μόνο ε μ ε ί ς με

κάποιες ε ν έ ρ γ ε ι ε ς κ α ι κάποια λόγια μ π ο ρ ο ύ μ ε να β γ ά λ ο υ μ ε

την π α ν τ ά ρ β η — α υ τ ό είναι τ ο όνομα τ η ς . Τ η νύχτα φ ω τ ί ζ ε ι

σαν να είναι μέρα, όπως κάνει η φ ω τ ι ά , γ ι α τ ί ε ίναι κ ό κ κ ι ν η

και ακτινοβόλα. Α ν τ η δει κάποιος σ τ η διάρκεια τ η ς η μ έ

ρας, π ρ ο σ β ά λ λ ε ι τ α μ ά τ ι α μ ε άπειρες λ ά μ ψ ε ι ς . Τ ο φως τ η ς

ε ίναι πνοή α ν ε ί π ω τ η ς δύναμης γ ι α τ ί τ ρ α β ά ε ι μέσα τ η ς ο τ ι

δ ή π ο τ ε β ρ ε θ ε ί κοντά. Γ ι α τ ί λ έ ω κοντά; Μ π ο ρ ε ί ς να β υ θ ί σ ε ι ς

όσες π έ τ ρ ε ς θ έ λ ε ι ς ο π ο υ δ ή π ο τ ε , σε π ο τ α μ ο ύ ς ή σ τ η θάλασ

σα, όχι κοντά τη μ ια στην ά λ λ η , αλλά δ ι α σ κ ο ρ π ι σ μ έ ν ε ς κι

281


282


όπου τ ύ χ ε ι " αν β ά λ ε ι ς αυτή την π έ τ ρ α ανάμεσα τους, τ ι ς

μ α ζ ε ύ ε ι όλες μ ε τ η διάχυση τ η ς πνοής τ η ς και ο ι π έ τ ρ ε ς

υποτάσσονται σ τ η δύναμη τ η ς , έ τ σ ι που σ χ η μ α τ ί ζ ο υ ν τσα

μ π ί σαν το σμήνος των μ ε λ ι σ σ ώ ν » .

X L V I I . Λ έ γ ο ν τ α ς αυτά έ δ ε ι ξ ε την π έ τ ρ α και όσα μ π ο

ρούσε να κ α τ α φ έ ρ ε ι . Γ ι α τους π υ γ μ α ί ο υ ς ε ί π ε ό τ ι κ α τ ο ι

κούν κ ά τ ω από τ η γ η , στην άλλη πλευρά του Γ ά γ γ η , κ α ι

ζουν με τον τρόπο που λένε όλοι. Γ ι α τους σκιάποδες ή

μακροκέφαλους ή γ ι α τ ι ς άλλες π ο ι η τ ι κ έ ς φαντασίες που

απαντούν στα β ι β λ ί α του Σ κ ύ λ α κ α 2 9 ε ί π ε ότι ούτε στην

Ινδική ούτε σε κανένα άλλο μέρος υπάρχουν.

X L V I I I . Γ ι α τον χρυσό που εξορύσσουν ο ι γ ρ ύ π ε ς 3 0

ε ί π ε ότι ε ίναι π έ τ ρ ε ς με ψ ή γ μ α τ α χρυσού εδώ κ ι ε κ ε ί σαν

σπινθήρες, που το ζώο μ π ο ρ ε ί και β γ ά ζ ε ι χάρη σ τ η δύναμη

του ράμφους τ ο υ . Αυτά τα πτηνά ε ί π ε ότι υπάρχουν στην

Ινδία και θεωρούνται ι ερε ίς του Ή λ ι ο υ . Ό τ α ν απεικονίζουν

τον Ή λ ι ο , τον βάζουν σε τ έ θ ρ ι π π ο που το τραβούν αυτά.

Σ τ ο μ έ γ ε θ ο ς και τ η δύναμη μοιάζουν μ ε λ ιοντάρια. Ε π ε ι δ ή

όμως έχουν το π λ ε ο ν έ κ τ η μ α να είναι φ τ ε ρ ω τ ά , ε π ι τ ί θ ε ν τ α ι

και στα λιοντάρια και υπερτερούν από τους ε λ έ φ α ν τ ε ς και

τους δράκοντες. Δ ε ν πετούν πολύ, αλλά όσο και τα πουλιά

με σύντομη π τ ή σ η " γ ι α τ ί δεν έχουν το φ τ έ ρ ω μ α που ε ίναι

συνηθισμένο στα π τ η ν ά , αλλά οι πατούσες τους π ε ρ ι β ά λ

λονται από κ ό κ κ ι ν η μ ε μ β ρ ά ν η , έ τ σ ι ώ σ τ ε ανοίγουν τα

δάχτυλα τους σε κύκλο και μπορούν να πετάξουν και να

δώσουν μ ά χ η στον αέρα. Μόνο την τ ί γ ρ η δεν μπορούν να

νικήσουν που η μ ε γ ά λ η τ η ς τ α χ ύ τ η τ α την κάνει να μ ο ι ά ζ ε ι

μ ε άνεμο.

X L I X . Γ ι α τον φ ο ί ν ι κ α 3 1 , τ ο πουλί που π η γ α ί ν ε ι στην

Α ί γ υ π τ ο κάθε πεντακόσια χρόνια, ε ί π ε ό τ ι τον υπόλοιπο

283


284


χρόνο π ε τ ά ε ι στην Ινδ ική κι είναι μοναδικός" λ ά μ π ε ι σαν

χρυσάφι, το μ έ γ ε θ ο ς και η μορφή του είναι σαν αετού κ α ι

κ ά θ ε τ α ι σ τ η φωλιά που φτιάχνε ι από το α ρ ω μ α τ ι κ ό φυτό

κοντά στις π η γ έ ς του Ν ε ί λ ο υ . Όσα λένε ο ι Α ι γ ύ π τ ι ο ι γ ι '

αυτόν, ότ ι π η γ α ί ν ε ι στην Α ί γ υ π τ ο , τα μαρτυρούν και οι

Ινδοί, προσθέτοντας στους ύμνους τους ότι ο φοίνικας που

πεθαίνε ι στη φωλιά του τραγουδάει μοιρολόγια γ ια τον

εαυτό τ ο υ . Το ίδιο κάνουν και οι κύκνοι , όπως λένε αυτοί

/ ι ι 32

που έχουν την ικανότητα να τους ακούνε .

L . Τ έ τ ο ι ε ς σ υ ζ η τ ή σ ε ι ς έκανε ο Α π ο λ λ ώ ν ι ο ς στο δ ι ά σ τ η

μα των τεσσάρων μηνών που έ μ ε ι ν ε με τους σοφούς. Κ α

τανόησε τα πάντα, τα φανερά κ α ι τα απόρρητα. Ό τ α ν

αποφάσισε να φ ύ γ ε ι , τον έπεισαν να σ τ ε ί λ ε ι τ ι ς κ α μ ή λ ε ς

π ί σ ω στον Φ ρ α ώ τ η γράφοντας του κ α ι ένα γ ρ ά μ μ α . Τ ο υ

έδωσαν αυτοί άλλες κ α μ ή λ ε ς και οδηγό και τον ξ ε π ρ ο β ό

δισαν, καλοτυχίζοντας και τους εαυτούς τους κι εκείνον.

Αφού ασπάστηκαν τον Α π ο λ λ ώ ν ι ο και του είπαν ότι από

πολλούς θα θ ε ω ρ ε ί τ α ι θεός όχι μόνο μ ε τ ά τον θάνατο του

αλλά και όσο ζ ε ι , γύρισαν π ί σ ω στον τόπο μ ε λ έ τ η ς τους,

στρεφόμενοι προς τον άνδρα και λέγοντας ότι τον α π ο χ ω

ρίζονται χωρίς τη θ έ λ η σ η τους. Ο Α π ο λ λ ώ ν ι ο ς , έχοντας

δεξιά τον Γ ά γ γ η και αριστερά τον ' Τ φ α σ η , κ α τ έ β α ι ν ε προς

τη θάλασσα που α π ε ί χ ε δρόμο δέκα η μ ε ρ ώ ν από τον ιερό

λόφο. Κ α θ ώ ς κ α τ έ β α ι ν α ν , έ β λ ε π α ν πολλές σ τ ρ ο υ θ ο κ α μ ή

λους και άγρια βόδια, πολλούς γαϊδάρους και λ ιοντάρια,

λεοπαρδάλεις και τ ί γ ρ ε ι ς , κ ι ένα είδος π ι θ ή κ ω ν δ ι α φ ο ρ ε τ ι

κό από αυτούς στα δέντρα του π ι π ε ρ ι ο ύ ' ήταν μαύροι κ α ι

δασύτριχοι , έμοιαζαν με σκύλους σ τ η μ ο ρ φ ή 3 3 και είχαν το

ύψος κοντών ανθρώπων. Σ υ ζ η τ ώ ν τ α ς , όπως συνήθιζαν, γ ια

όσα έ β λ ε π α ν , έφτασαν σ τ η θάλασσα, όπου είχαν κατα

σκευαστε ί μ ι κ ρ ά ε ρ γ α σ τ ή ρ ι α και ήταν α γ κ υ ρ ο β ο λ η μ έ ν α

μ ε τ α γ ω γ ι κ ά πλοία παρόμοια με τα Τ υ ρ ρ η ν ι κ ά . Η Ε ρ υ θ ρ ά

2 8 5


286


θάλασσα είναι β έ β α ι α βαθιά γ α λ ά ζ ι α , ο ν ο μ ά σ τ η κ ε ό μ ω ς

έ τ σ ι , όπως ε ίπα, από τον βασιλ ιά Ε ρ ύ θ ρ α που τ η ς έ δ ω σ ε

το όνομα τ ο υ .

L I . Ό τ α ν έφτασαν ε κ ε ί , έ σ τ ε ι λ ε τ ι ς κ α μ ή λ ε ς π ί σ ω , στον

Ιάρχα, μ ε την εξής ε π ι σ τ ο λ ή :

«Ο Α π ο λ λ ώ ν ι ο ς χ α ι ρ ε τ ά ε ι τον Ιάρχα και τους άλλους

σοφούς. Ή ρ θ α πεζός σε σας και μου δ ώ σ α τ ε τη θάλασσα,

αλλά ε π ί σ η ς με κάνατε κοινωνό τ η ς σοφίας σας και μου

δ ώ σ α τ ε τη δυνατότητα να πορευθώ μ έ σ ω του ουρανού.

Ό λ α αυτά θα τα μ ε τ α φ έ ρ ω στους Έ λ λ η ν ε ς και θα τους

κάνω να σας γνωρίσουν από τα λόγια μου σαν να ε ί σ τ ε

παρόντες, αν β έ β α ι α δεν ήπια άδικα από το ποτό του

Τ α ν τ ά λ ο υ . Να ε ί σ τ ε καλά, ενάρετοι φ ι λ ό σ ο φ ο ι » .

L I I . Κ α τ ό π ι ν , αφού ε π ι β ι β ά σ τ η κ ε σ ε πλοίο, τ α ξ ί δ ε υ ε μ ε

άνεμο απαλό και ευνοϊκό θαυμάζοντας τ ι ς ε κ β ο λ έ ς του

' Τ φ α σ η και πόσο ο ρ μ η τ ι κ ά χ ύ ν ε τ α ι από κ ε ι μέσα. Γ ι α τ ί ,

φτάνοντας στο τ έ ρ μ α τ ο υ , όπως ε ί π α , π έ φ τ ε ι σε μ έ ρ η

π ε τ ρ ώ δ η , στενά κ ι απόκρημνα, μ έ σ ω τ ω ν οποίων χ ύ ν ε τ α ι

με ο ρ μ ή σ τ η θάλασσα από ένα και μόνο στόμα, κι έ τ σ ι

φαίνεται φοβερός σ' αυτούς που β ρ ί σ κ ο ν τ α ι πολύ κοντά

στην ξηρά.

L I I I . Λ έ ν ε ότι είδαν και τ ι ς ε κ β ο λ έ ς του Ινδού και ό τ ι

υ π ή ρ χ ε ε κ ε ί μια π ό λ η , τα Π ά τ α λ α , που γ ύ ρ ω τ η ς κυλούσε

ο Ινδός. Ε κ ε ί ε ί χ ε π ά ε ι το ναυτικό του Αλεξάνδρου με

ναύαρχο τον Ν έ α ρ χ ο που γ ν ώ ρ ι ζ ε καλά τα μ υ σ τ ι κ ά τ η ς

θαλασσοπλοΐας. Α υ τ ά που έχουν ε ι π ω θ ε ί από τον Ο ρ θ α γ ό -

ρα 3 4 σ χ ε τ ι κ ά με την Ε ρ υ θ ρ ά , ότι δηλαδή από αυτή δεν

φαίνεται ο αστερισμός τ η ς άρκτου ούτε οι ναυτικοί μ π ο

ρούν να ξεχωρίσουν το μ ε σ η μ έ ρ ι κ α ι τα ορατά αστέρια

αλλάζουν θ έ σ η , θεωρούνται σωστά και από τον Δ ά μ ι .

287


288


Π ρ έ π ε ι να τα θ ε ω ρ ο ύ μ ε σωστά και βασισμένα στην παρα

τ ή ρ η σ η του ε κ ε ί ουρανού. Μ ν η μ ο ν ε ύ ε τ α ι και μ ι κ ρ ό νησί, η

Β ί β λ ο ς , όπου υπάρχουν τ ε ρ ά σ τ ι α κοχύλια, καθώς και μ ύ

δια, στρείδια και τα τοιαύτα, κ ο λ λ η μ έ ν α στους βράχους,

δεκαπλάσια στο μ έ γ ε θ ο ς από τα Ε λ λ η ν ι κ ά . Ε π ί σ η ς ψα

ρεύουν ε κ ε ί μ α ρ γ α ρ ι τ ά ρ ι α σε λευκό όστρακο που έχουν

τη θέση καρδιάς στα σ τ ρ ε ί δ ι α .

L I V . Πέρασαν α κ ό μ η , λένε , και από τ ι ς Π η γ ά δ ε ς σ τ η

χώρα των Ω ρ ε ι τ ώ ν . Σ χ ε τ ι κ ά μ ε τους Ω ρ ε ί τ ε ς τ ώ ρ α , στον

τόπο τους οι π έ τ ρ ε ς ε ίναι χ ά λ κ ι ν ε ς , χ ά λ κ ι ν η η ά μ μ ο ς ,

ψ ή γ μ α τ α χαλκού μεταφέρουν και τ α π ο τ ά μ ι α . Τ η γ η τους

τ η θεωρούν χρυσοφόρα ε ξ α ι τ ί α ς τ η ς υ ψ η λ ή ς π ο ι ό τ η τ α ς που

έ χ ε ι ο χαλκός.

L V . Λ έ ν ε ότι συνάντησαν και τους Ιχθυοφάγους, τ ω ν

οποίων η πόλη είναι τα Σ τ ό β η ρ α . Το σ ώ μ α τους ε ίναι

ντυμένο μ ε δέρμα πολύ μ ε γ ά λ ω ν ψ α ρ ι ώ ν . Α κ ό μ η κ α ι τ α

πρόβατα αυτής τ η ς χώρας μοιάζουν με ψάρια και τ ρ ώ ν ε

π ρ ά γ μ α τ α π ε ρ ί ε ρ γ α . Ο ι βοσκοί τ α ταίζουν μ ε ψάρια, όπως

στην Κ α ρ ί α με σύκα. Οι Κ α ρ μ α ν ο ί Ινδοί ε ίναι ή μ ε ρ ο γένος .

Η θάλασσα τους έ χ ε ι τόσα ψάρια, ώ σ τ ε δεν τα διατηρούν

ούτε τα ταριχεύουν, όπως γ ί ν ε τ α ι στον Π ό ν τ ο , αλλά που

λάνε λ ίγα και τα περισσότερα τα πετούν πάλι σ τ η θάλασ

σα, ενώ ακόμα σπαρταρούν.

L V I . Πέρασαν και από τ α Β ά λ α ρ α , ε μ π ο ρ ι κ ό σ τ α θ μ ό

γ ε μ ά τ ο μ υ ρ τ ι έ ς κ α ι φοίνικες" μ π ο ρ ε ί να δε ι κανείς ε κ ε ί και

δάφνες, κ α ι το μέρος δ ι α π ο τ ί ζ ε τ α ι από π η γ έ ς . Α ν θ ό κ η π ο ι

και οπωρώνες υπήρχαν άφθονοι και τα λ ιμάνια ήταν γ α λ ή

νια. Λ έ ν ε ότι κοντά υπάρχε ι ένα ιερό νησί που ο ν ο μ ά ζ ε τ α ι

Σ έ λ η ρ α . Α π έ χ ε ι από τον πορθμό εκατό στάδια και κ α τ ο ι

κ ε ί ε κ ε ί νεράιδα, μια φ ο β ε ρ ή δαιμόνισσα, που αρπάζε ι

289


290


πολλούς απ ' αυτούς που πλέουν και δεν ε π ι τ ρ έ π ε ι στα

πλοία να δέσουν στο νησί .

L V I I . Α ξ ί ζ ε ι ν α μην π α ρ α λ ε ί ψ ο υ μ ε την ιστορία σ χ ε τ ι κ ά

με το άλλο μ α ρ γ α ρ ι τ ά ρ ι , γ ι α τ ί ούτε στον Α π ο λ λ ώ ν ι ο φά

ν η κ ε π α ι δ α ρ ι ώ δ η ς , αλλά π ρ ό κ ε ι τ α ι γ ια φ α ν τ α σ τ ι κ ή ιστορία

πολύ ε υ χ ά ρ ι σ τ η κι από τα πιο θαυμάσια π ρ ά γ μ α τ α στον

τ ο μ έ α τ η ς αλιε ίας . Δ ι ό τ ι στην πλευρά του νησιού που

σ τ ρ έ φ ε τ α ι προς το ανοιχτό π έ λ α γ ο ς , ο πυθμένας έ χ ε ι μ ε

γάλο βάθος και ε κ ε ί υπάρχε ι ένα σ τ ρ ε ί δ ι μέσα σε λευκό

π ε ρ ί β λ η μ α , γ ε μ ά τ ο λ ίπος, δ ι ό τ ι δεν π α ρ ά γ ε ι κανένα λ ί θ ο .

Οι κ ά τ ο ι κ ο ι περιμένουν να έρθει μέρα με γ α λ ή ν η , ή κάνουν

οι ίδιοι τη θάλασσα α τ ά ρ α χ η , ρίχνοντας λάδι, που έ χ ε ι

αυτή την ικανότητα. Τ ό τ ε ένας άνδρας κ α τ α δ ύ ε τ α ι γ ια να

π ι ά σ ε ι το σ τ ρ ε ί δ ι , εξοπλισμένος σαν τους σφουγγαράδες,

έχοντας επιπλέον μ α ζ ί του μια σιδερένια σανίδα και μ ι α

αλαβάστρινη θ ή κ η μύρου. Ο Ινδός π λ η σ ι ά ζ ε ι το σ τ ρ ε ί δ ι κ α ι

χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ε ί το μύρο ως δόλωμα. Το σ τ ρ ε ί δ ι ανοίγε ι κ α ι

μ ε θ ά ε ι από αυτό και τ ό τ ε το τρυπούν με ένα οξύ ε ρ γ α λ ε ί ο ,

με α π ο τ έ λ ε σ μ α να β γ ά ζ ε ι το υγρό, το οποίο ο αλιέας

μ α ζ ε ύ ε ι στη σιδερένια σανίδα, που έ χ ε ι πάνω τ η ς τ ρ ύ π ε ς .

Το υγρό που μ α ζ ε ύ ε τ α ι έ τ σ ι α π ο λ ι θ ώ ν ε τ α ι , παίρνοντας

σ υ μ μ ε τ ρ ι κ ά σ χ ή μ α τ α , όπως το φυσικό μ α ρ γ α ρ ι τ ά ρ ι , κ ι

είναι το μ α ρ γ α ρ ι τ ά ρ ι αίμα λευκό από την Ερυθρά θάλασ

σα. Λ έ ν ε ότι και οι Ά ρ α β ε ς , που κατοικούν στην αντίπερα

ό χ θ η , ε π ι δ ί δ ο ν τ α ι σε αυτό το κ υ ν ή γ ι . Α π ό αυτό το σ η μ ε ί ο

και πέρα βρήκαν τη θάλασσα ο λ ό κ λ η ρ η γ ε μ ά τ η θηρία κ α ι

τα κ ή τ η ήταν σε αγέλες" και τα πλοία, λένε, γ ια να προ

φυλαχτούν από αυτά, έχουν κουδούνια στην π ρ ύ μ ν η κ α ι τ η ν

π λ ώ ρ η , ο ήχος των οποίων τ ρ ο μ ά ζ ε ι τα άγρια αυτά πλά

σματα και τα ε μ π ο δ ί ζ ε ι να πλησιάσουν τα πλοία.

L V I I I . Ό τ α ν έφτασαν στ ις ε κ β ο λ έ ς του Ε υ φ ρ ά τ η , προ-

291


292


χώρησαν, όπως λένε , προς τα πάνω μ έ σ ω του π ο τ α μ ο ύ κ α ι

πήγαν σ τ η Β α β υ λ ώ ν α , στον Ουαρδάνη. Τ ο ν βρήκαν όπως

τον ήξεραν. Έ π ε ι τ α πήγαν π ά λ ι σ τ η Ν ί ν ο . Ε π ε ι δ ή ο ι κά

τ ο ι κ ο ι τ η ς Α ν τ ι ό χ ε ι α ς ήταν, ως συνήθως, αυθάδεις και δεν

γνώριζαν τ ί π ο τ ε το Ε λ λ η ν ι κ ό , έπλευσαν π ά λ ι προς τα

κ ά τ ω σ τ η Σ ε λ ε ύ κ ε ι α . Β ρ ή κ α ν ένα πλοίο και κ α τ ε υ θ ύ ν θ η

καν στην Π ά φ ο τ η ς Κ ύ π ρ ο υ , όπου υ π ά ρ χ ε ι ά γ α λ μ α τ η ς

Α φ ρ ο δ ί τ η ς . Ε κ ε ί ο Α π ο λ λ ώ ν ι ο ς θαύμασε τ η σ υ μ β ο λ ι κ ή

κ α τ α σ κ ε υ ή και δ ίδαξε πολλά στους ι ε ρ ε ί ς του ναού γ ι α

τ ο τ ε λ ε τ ο υ ρ γ ι κ ό . Έ π ε ι τ α αναχώρησε γ ι α την Ιωνία, έχο

ντας κ ε ρ δ ί σ ε ι μ ε γ ά λ ο θαυμασμό και ε κ τ ί μ η σ η ανάμεσα

στους εραστές τ η ς σοφίας.

293

S Χ Ο Λ I Α

ΒΙΒΛΙΟ A'

1. 0 Εύφορβος ήταν Τρώας ήρωας, που προκάλεσε την

πρώτη πληγή στον Πάτροκλο και σκοτώθηκε από τον Μενέ

λαο (Όμηρος, Ίλιάς, Π 808, Ρ 1 κ.ε.)

2. Εκατόμβες λέγονταν αρχικά οι θυσίες εκατό βοδιών,

αλλά πολύ σύντομα η λέξη παράλλαξε κάπως την αρχική

της σημασία και δήλωνε γενικά κάθε μεγάλη δημόσια θυσία.

Τα ιερά πανέρια ήταν αυτά στα οποία μεταφέρονταν τα

ιερά σκεύη, που χρησιμοποιούνταν στις θρησκευτικές εορτές

και θυσίες.

3. Diels-Kranz 31 Β 112, 3.

4. Diels-Kranz, 31 Β 117, 1. Και τα δυο αποσπάσματα από

τα ποιήματα του Εμπεδοκλή φανερώνουν την πίστη του στη

μετεμψύχωση.

5. Απόδειξη ότι προτιμούσε τις αναίμακτες θυσίες, όπως

και ο Πυθαγόρας.

6. Την πληροφορία του Φιλοστράτου για συναναστροφή

των Πυθαγόρα και Δημοκρίτου με μάγους επιβεβαιώνει και

ο Διογένης Λαέρτιος (viii, 3 και ix, 34)· δεν αναφέρει όμως

τίποτα τέτοιο για τον Εμπεδοκλή. Μάλιστα, όσον αφορά τον

Δημόκριτο, ο Διογένης λέει ότι η συνάντηση του με τους

Πέρσες μάγους οφείλεται στο ότι ο Ξέρξης είχε φιλοξενηθεί

από τον πατέρα του Δημοκρίτου (κάτι που ο Φιλόστρατος

στους Βίους σοφιστών, Α', 494, το αναφέρει για τον Πρωτα

γόρα).

7. Τα ταξίδια του Πλάτωνα στην Αίγυπτο δεν είναι επι

βεβαιωμένα από ιστορικές μαρτυρίες.

297

ΣΧΟΛΙΑ

8. Αυτό αποτελεί απήχηση του Πλατωνικού Πολιτικού

277c.

9. Σ τ ο ν Αναξαγόρα τον Κλαζομένιο, τον σπουδαίο αυτό

προσωκρατικό φιλόσοφο του 5ου αι. π .Χ. , αναφέρεται και ο

Διογένης Λαέρτιος (ii, 6 κ .ε . ) ο οποίος δίνει τις ίδιες μαρτυ

ρίες για τ ις προβλέψεις του φιλοσόφου όσον αφορά τη βροχή

στην Ολυμπία και την πτώση μ ε τ ε ω ρ ί τ η πριν από τη μάχη

στους Αιγός ποταμούς, κατά την οποία ο Λύσανδρος κατα

τρόπωσε τον στρατό των Αθηναίων το 405 π . Χ .

10. Πρόκειται για την αρχαία Νινευί, μια από τ ις περιφη

μότερες πόλεις της παλαιάς Ασσυρίας, στην ανατολική όχθη

του Τ ί γ ρ η , απέναντι από τη σημερινή Μοσούλ.

11. Πρόκειται για την Ιουλία Δόμνα, σύζυγο του αυτοκρά

τορα Σ ε π τ ι μ ί ο υ Σ ε β ή ρ ο υ (βλ . Ε ι σ α γ ω γ ή ) .

12. Γ ι α τον Μοιραγένη βλ. Ε ι σ α γ ω γ ή .

13. Ο Πρωτέας στην Όδνσσεια (δ 349 κ .ε . ) είναι θεός της

θάλασσας, που μένει στο νησί Φάρος, όχι μακριά από τ ις

εκβολές του Νείλου. Είναι προικισμένος με την ικανότητα

να μεταμορφώνεται σε οτιδήποτε θελήσει και διαθέτει το

χάρισμα της προφητείας.

Η σύνδεση του Απολλώνιου, προτού ακόμα γεννηθεί, με

αυτή τη θεότητα σκοπό έχει να δείξει ότι ο άνθρωπος αυτός

ήταν γραφτό να είναι θεόπνευστος και να έχε ι την ικανότητα

της πρόγνωσης. Η σύνδεση των προφητών με τον Πρωτέα

δεν είναι φαινόμενο πρωτοεμφανιζόμενο 1 και ο φιλόσοφος

Περεγρίνος είχε πάρει την επωνυμία Πρωτέας, για να υπο

δηλώσει ότι δ ιέθετε το χάρισμα της μαντικής (Λουκιανός,

Περι τής Περεγρίνον τελεντής 1).

14. Οι κύκνοι θεωρούνταν ιερό πουλί του Απόλλωνα, του

θεού της μαντικής (βλ . Καλλίμαχος, ' Υμνος στον Απόλλωνα

5 και Αριστοφάνης, "Ορνιθες 870: « Δ ε η θ ε ί τ ε . . . σ τ ο ν κύκνο των

Δελφών και της Δ ή λ ο υ » ) . Εξάλλου , στην Π λ α τ ω ν ι κ ή Πολι

τεία 620a, η ψυχή που ανήκε κάποτε στον Ορφέα διάλεξε να

298

ΣΧΟΛΙΑ

ζήσει ζωή κύκνου.

15. Ο κεραυνός, που εμφανίζεται αλλά δεν π έ φ τ ε ι πάνω

στον Απολλώνιο, δηλώνει την προστασία που θα παρείχαν οι

θεοί στον σοφό. Κεραυνός πέφτε ι και στον Σκοπελιανό, όταν

είναι βρέφος, που όμως δεν χτυπάει τον ίδιο, αλλά τον δίδυμο

αδελφό του που είναι ξαπλωμένος δίπλα του {Βίοι σοφιστών

515).

16. Πρόκειται ίσως για αεριούχο νερό. Η π η γ ή τούτη

έδωσε το όνομα της και στον ναό του Δία που χ τ ί σ τ η κ ε

κοντά ως ναός του Διός Ασβαμαίου (πρβλ. Σ τ ρ ά β ω ν , Ι Β ' ,

ii, 6). Το Ασβαμαίον νδωρ των παλαιών ταυτίζεται με τη

σημερινή μ ικρή και αβαθή λ ί μ ν η κοντά στην περιοχή Εκουσ-

λή Χισάρ της νότιας Καππαδοκίας.

17. Ήταν κοινή αντίληψη των προσωκρατικών ότι μ ε γ έ θ η ,

όπως η ψυχή και ο νους, δεν είναι άυλα, αλλά αποτελούνται

από αιθέρα, την αραιή αυτή, ελαφριά και ευκίνητη ύλη, που

διαφέρει από την άλλη κατά το ότι έχε ι τη δυνατότητα να

κινείται από μόνη της .

18. Σύμφωνα με την παράδοση, οι ασθενείς κατέφευγαν

στα ιερά του Ασκληπιού, για να θεραπευτούν. Η θεραπεία

επιτελούνταν με όνειρα, που έστελνε ο Ασκληπιός στους

πιστούς.

19. Π ρ ό κ ε ι τ α ι για τον Έ λ λ η ν α φιλόσοφο, που γεννήθηκε το

544 π . Χ . Όταν καταλήφθηκε από υδρωπικία, θέλησε να προ

καλέσει εξουδετέρωση της εσωτερικής υγρασίας, αλείφοντας

το εξωτερικό μέρος της κοιλιάς του με σβουνιά. Η θεραπεία

όμως αυτή δεν υπήρξε αποτελεσματική κι έτσι πέθανε. Η

μετατροπή του υγρού σε ξηρού συνδέεται με τη δοξασία του

Ηρακλείτου περί της ενότητας των αντιθέσεων, η οποία βα

σίζεται στην ύπαρξη αντιθέτων και στην πίστη ότι η μετα

βολή του ενός αντιθέτου στο άλλο και η άμεση συνεπαφή τους

εξασφαλίζουν την ενότητα, που υπάρχει στο βάθος των πραγ

μάτων.

299

ΣΧΟΛΙΑ

20. Οι αυτοκρατορικοί γραμματείς ή επιστολογράφοι ήταν

επιφορτισμένοι με το καθήκον να γράφουν τις επιστολές του

αυτοκράτορα, αλλά και άλλα δημόσια έγγραφα. Ο τίτλος τους

ήταν ab epistulis ή επί των επιστολών.

21. Εννοεί ότι μετέβαλε το ιερό του Ασκληπιού σε τόπο

μελέτης της φιλοσοφίας του Αριστοτέλη (Λύκειο) και του

Πλάτωνα (Ακαδημία).

22. Σύμφωνα με την παράδοση, ο Αναξαγόρας από το

εικοστό έτος της ηλικίας του επιδόθηκε στις φιλοσοφικές

σπουδές με μεγάλο ζήλο, παραμελώντας ολοκληρωτικά τη

φροντίδα της περιουσίας του. Γ ι ' αυτό ο Σκοπελιανός έλεγε

ότι η περιουσία του Αναξαγόρα έγινε τόπος να βόσκουν κο

πάδια (μηλόβοτος, βλ. Βίοι σοφιστών, 517).

23. Ο Κράτης ήταν Κυνικός φιλόσοφος, που γεννήθηκε στη

Θήβα και άκμασε περίπου το 330 π.Χ. Τπήρξε ο σπουδαιό

τερος μαθητής του Διογένη και ο τελευταίος ένδοξος αντιπρό

σωπος της Κυνικής φιλοσοφίας. Πιστός στις φιλοσοφικές του

απόψεις, μοίρασε τη μεγάλη του περιουσία στους φτωχούς ή

την έριξε στη θάλασσα ή κατ' άλλους την κατέθεσε σε τρα

πεζίτη για να την παραδώσει στα παιδιά του, αν δεν ασχο

ληθούν με τη φιλοσοφία, καθόσον οι φιλόσοφοι δεν έχουν

ανάγκη τα χρήματα.

24. Την απάντηση αυτή έδωσε ο Σοφοκλής σε προχωρη

μένη ηλικία, σύμφωνα με τον Πλάτωνα (Πολιτεία, 329b) σε

κάποιον που τον ρώτησε αν έχει ακόμα την ικανότητα να

συνευρίσκεται με γυναίκα.

25. Πρόκειται για τον Ευφράτη τον Τύριο, ορκισμένο

εχθρό του Απολλώνιου (βλ. Ε, xxxiii κ.α.)

26. Η τήρηση πενταετούς σιγής ήταν υποχρεωτική για

τους μαθητές που φοιτούσαν στην πρώτη βαθμίδα ή τάξη

της Σχολής του Πυθαγόρα.

27. Ο Σιμωνίδης ο Κείος, ο περίφημος λυρικός ποιητής του

6ου-5ου αι., φημιζόταν για την καλή του μνήμη, όπως λέει και

300

ΣΧΟΛΙΑ

ο ίδιος σε ένα από τα Επιγράμματα του.

28. Όμηρος, Όδνσσεια, υ 18.

29. Τα ρόβια ήταν είδος οσπρίων, ευτελές, με τα οποία

έφτιαχναν και ένα είδος αλευριού.

30. Βρισκόμαστε στην εποχή που οι Ρωμαίοι αυτοκράτο

ρες είχαν ήδη από καιρό ανακηρυχτεί θεοί (από τα χρόνια του

Οκταβιανού, που επονομάστηκε Αύγουστος, δηλ. Σεβαστός,

επωνυμία που ως τότε έδιναν μόνο σε θεούς).

31. Δαφναίος επονομάστηκε ο Απόλλων από το ιερό του

φυτό, τη δάφνη, που αποτελούσε, σύμφωνα με τον μύθο,

μεταμόρφωση της κοπέλας με το ίδιο όνομα, την οποία είχε

ερωτευτεί ο θεός. Το ιερό του Δαφναίου Απόλλωνα στην

Αντιόχεια, που έδωσε και το όνομα του στο προάστιο, κάηκε

πριν από την εκστρατεία του Ιουλιανού του Παραβάτη ενα

ντίον των Περσών και τον θάνατο του (363 μ.Χ.)

32. Δηλαδή με κάποια θεία έμπνευση, σαν να έδινε χρησμό.

33. Σύμφωνα με τη μυθολογία η Ιώ, κόρη του θεού-ποτα-

μού Ινάχου, μεταμορφώθηκε από τον Δία σε δαμάλα για να

γλιτώσει από τη ζήλια της Ήρας, που πληροφορήθηκε τις

ερωτικές σχέσεις του άντρα της με την κοπέλα.

34. Έκφάτνισμα σημαίνει στην κυριολεξία αυτό που απο

βάλλεται όταν καθαρίζεται η φάτνη και μεταφορικά τα λεί

ψανα, τα «αποφάγια». Από τη σημασία της λέξης προκύπτει

και το λογοπαίγνιο που ακολουθεί.

35. Η προσωποποίηση των αρετών φαίνεται πως ήταν

κοινός τόπος στη σοφιστική. Ο Λουκιανός εμφανίζεται να

έχει παντρευτεί τη Ρητορική και να έχει εγκαταλείψει τον

Διάλογο (Δις κατηγορούμενος, 27, 31). Προσωποποιημένη

στο ίδιο έργο είναι και η Δίκη.

36. Ανθρωποι που γυρνούσαν στην πόλη και κατασκόπευαν

για χάρη του βασιλιά.

37. Το στάδιο ισοδυναμούσε με περίπου 185 μ.

38. Την άποψη αυτή εκφράζει ο Ηρόδοτος (Γ 108). Αντί-

301

ΣΧΟΛΙΑ

θετα ο Αριστοτέλης (Περι τα ζώα ϊστορίαι, Ζ, 579b 1-3),

χωρίς να αναφέρεται ονομαστικά στον Ηρόδοτο, λέει ότι η

ιστορία τούτη σχετικά με τις λέαινες είναι μύθος και ότι

επινοήθηκε για να ερμηνεύσει τη σπανιότητα των λεόντων.

39. Δηλαδή ο «τέλειος», ο ολοκληρωμένος χρόνος με τον

«τέλειο», ολοκληρωμένο οργανισμό, τη λέαινα.

40. Βλ. Ίλιάς, Β 308 κ.ε.

41. Επαρχία στη Σουσιανή της Περσίας (Ηρόδοτος, Γ 91,

Σ Τ 119).

42. Η ιστορία αυτή για του Ερετριείς βασίζεται στον

Ηρόδοτο, ΣΤ 119, ο οποίος την τοποθετεί χρονολογικά λίγο

πριν από τη μάχη του Μαραθώνα.

Αναφορικά με το όνειρο και την ερμηνεία του, αξίζει να

επισημανθεί ότι ο Φιλόστρατος δεν είναι ο πρώτος που είπε

ότι ένας Έλληνας στην Παρθία μοιάζει με ψάρι έξω από τα

νερά του. Ο Αθηναίος ρήτορας Αμφικράτης, όταν τον παρα

κάλεσαν να διδάξει δημόσια στη Σελεύκεια, αρνήθηκε λέγο

ντας ότι δεν χωράει ένα δελφίνι σε μια λεκάνη (Πλούταρχος,

Λευκολλος 22).

43. Μάλλον πρόκειται για πετρέλαιο.

44. Δηλαδή στον Σκοπελιανό.

45. Το πλέθρο ισοδυναμεί με 31 περίπου μέτρα.

46. Προφανώς ο Φιλόστρατος αναφέρεται στην παράδοση,

σύμφωνα με την οποία η Μήδεια πήγε στην Ασία μαζί με τον

γιο της Μήδο, που έγινε ο επώνυμος ήρωας του λαού των

Μήδων.

47. Αναξυρίδες είναι οι περισκελίδες που φορούσαν οι ανα

τολικοί λαοί, αλλά και οι Σκύθες, ενώ η τιάρα ήταν Περσικό

κάλυμμα της κεφαλής. Και ο Ορφέας παριστάνεται συνήθως

με Θρακική φορεσιά.

48. Η σουσουράδα (ιυγξ) ήταν πουλί που χρησιμοποιού

νταν βασικά στους ερωτικούς εξορκισμούς· οι μάγισσες των

αρχαίων έδεναν το πτηνό αυτό σε τροχό και τον περιέστρε-

302

ΣΧΟΛΙΑ

φαν, πιστεύοντας έτσι πως έλκουν και μαγεύουν τ ις καρδιές

των αγαπημένων τους.

Με αυτήν ακριβώς τη σημασία του τροχού, που συμβόλιζε

την τύχη που πάντα αλλάζει και μεταβάλλεται , πρέπει να

χρησιμοποιε ίται κι εδώ, αφού συνδέεται με την Αδράστεια,

η οποία αποτελεί προσωποποίηση του αναγκαίου και αναπό

φευκτου.

49. Β λ . Ξενοφών, Κνρον άνάβασις, A, viii. Ο Κύρος π λ ή

γωσε τον Αρταξέρξη, αλλά κάποιος από τους ακολούθους του

βασιλιά έριξε το ακόντιο και σκότωσε τον Κύρο.

50. Ο Θεμιστοκλής το 465 π .Χ. , μετά την ερήμην καταδίκη

του ως προδότη, στράφηκε προς τον Αρταξέρξη, που ε ί χ ε

πρόσφατα πάρει την εξουσία, και υποσχέθηκε να τον β ο η θ ή

σει να υποτάξει την Ελλάδα, παίρνοντας ως αντάλλαγμα

πλούσια δώρα. Πέθανε όμως το 461 π .Χ. , προτού προλάβει

να εκπληρώσει την υπόσχεση του.

51. Η Π έ ρ γ η ήταν κέντρο της λατρείας της Ασιατ ικής

αυτής θεότητας, που έμοιαζε με την Ά ρ τ ε μ η των Εφεσίων.

Πάνω σε ύψωμα υπήρχε μεγαλοπρεπής ναός της θεάς, όπου

εκτελούνταν κάθε χρόνο γιορτές.

52. Η συζήτηση τούτη για τη Σ α π φ ώ και τη Δ α μ ο φ ύ λ η

αφορά τη μουσική και έτσι συνδέεται με την Πυθαγόρεια

φιλοσοφία.

53. Τα λευκά άλογα ήταν αφιερωμένα στον θεό του Ή λ ι ο υ

Μίθρα. Σ τ ο Νίσαιο πεδίο βρισκόταν το μεγάλο ιπποφορβείο

του βασιλιά, όπου εκτρέφονταν χιλιάδες άλογα.

54. Π ρ ό κ ε ι τ α ι για τον μαθητή του Σ ω κ ρ ά τ η , που μετά τον

θάνατο του δασκάλου του και εξαιτίας της μεγάλης φτώχειας

του κατέφυγε στη Σ ι κ ε λ ί α , όπου έλαβε πολλά δώρα από τον

Διονύσιο, δίνοντας του κάποιους από τους διάλογους του

(Διογένης Λαέρτιος, ii, 61).

55. Το πρώτο ταξίδι του Πλάτωνα στη Σ ι κ ε λ ί α πραγματο

ποιήθηκε στα 389 π . Χ . , το δεύτερο στα 367 και το τ.ρίτο στα 361.

303

ΣΧΟΛΙΑ

Η Χάρυβδη τοποθετείται σε απότομο σκόπελο του Σικε

λικού πορθμού (Όμηρος, Όδνσσεια, μ, 104, 441), ενώ οι

μεταγενέστεροι συγγραφείς αναγνώριζαν τη θέση της κοντά

στην πόλη Μεσσήνη της Σικελίας. Ίσως η αναφορά στη

Χάρυβδη έχει σκοπό να υποδηλώσει τις περιπέτειες που είχε

ο Πλάτων σε αυτά τα ταξίδια του στη Σικελία. Τέλος, η

αναφορά στην αγάπη του φιλοσόφου για τον πλούτο αποτελεί

απλή κακοήθεια, εφόσον ο Πλάτων στην Έβδομη Επιστολή

του (326b) εκφράζει φανερά τη δυσφορία του για την τρυφή

των Σικελιωτών.

56. Πρόκειται για τον Αρίστιππο τον Πρεσβύτερο, τον

ιδρυτή της Κυρηναϊκής φιλοσοφικής σχολής, ο πρώτος από

τους μαθητές του Σωκράτη που δίδαξε με αμοιβή, και μά

λιστα παχυλή. Για την παραμονή του στις Συρακούσες, στην

αυλή του Διονυσίου, μέσα στην τρυφή και την πολυτέλεια βλ.

Διογένης Λαέρτιος, Η, 69 κ.ε.

57. Ο Ελίκων ήταν αρχαίος Έλληνας αστρονόμος και μα

θηματικός, μαθητής του Πλάτωνα και του Ευδόξου. Προβλέ

ποντας τον σεισμό της 12ης Μαΐου 361 π.Χ., έλαβε από τον

τύραννο των Συρακουσών Διονύσιο τον Νεώτερο ένα ασημέ

νιο τάλαντο ως βραβείο.

58. Ο Κνίδιος Εύδοξος γεννήθηκε γύρω στο 408 π.Χ.

Υπήρξε μαθητής του Πλάτωνα και διέπρεψε ως μαθηματι

κός, αστρονόμος και γεωγράφος, που ταξίδεψε στην Αίγυπτο

για να πλουτίσει τις γνώσεις του στα θέματα που τον ενδιέ

φεραν.

59. Ο Σπεύσιππος, ανιψιός του Πλάτωνα, διεύθυνε την

Ακαδημία από το 348 ως το 339 π.Χ. Ο Διογένης Λαέρτιος

(iv, 1) αναφέρει ότι ήταν επιρρεπής στις ηδονές και γι αυτό

παρευρέθηκε στον γάμο του Κασάνδρου.

304

ΣΧΟΛΙΑ

ΒΙΒΛΙΟ Β'

1. Στύραξ λεγόταν κάποιο είδος ρητινώδες κόμμι, που

χρησίμευε ως θυμίαμα, αλλά και το δέντρο, που παρήγαγε

αυτό το κόμμι.

2. Η Έμπουσα στη μυθολογία είναι φάντασμα της συνο

δείας της θεάς Εκάτης. Τρεφόταν με ανθρώπινη σάρκα και

μπορούσε να πάρει κάθε είδους μορφή.

3. Απόηχος του εθίμου να προσφέρουν κατά τη λήξη των

συμποσίων την τρίτη σπονδή στον Δία Σωτήρα.

4. Αναφέρεται στο ποίημα του Αρχίλοχου του Πάριου (7ος

αι. π.Χ.):

άσπίδι μεν Σαιων τις άγάλλεται, ην παρά θάμνω

εντός άμωμητον κάλλιπον ουκ έθε'λων.

αυτός δ' εξε'φυγον θανάτου τέλος· ασπίς εκείνη

ερρε'τω' έξαϋτις κτήσομαι ού κακίω.

5. Την εκστρατεία του Διονύσου στην Ινδία έκανε και ο

Λουκιανός θέμα της προλαλιάς του Διόνυσος. Αποτελεί λοι

πόν κοινό τόπο, αλλά απηχεί και την ταύτιση του Διονύσου με

τον θεό Σίβα. '•

Η άποψη ότι ο Διόνυσος έφτασε ως την Ινδία είναι μάλλον

επινόηση της Ελληνιστικής εποχής, που οφείλεται στο ότι

πολλοί, θέλοντας να παραβάλλουν τον Μέγα Αλέξανδρο με

τους μυθικούς κατακτητές, έπλασαν τον μύθο της εκστρα

τείας του Διονύσου. Τις παραδόσεις αυτές καλλιέργησαν και

οι Ρωμαίοι, που θεωρούσαν τον θρίαμβο του Βάκχου ως

ιδεώδη εικόνα του θριάμβου της Ρώμης κατά των Ασιατικών

λαών.

6. Σύμφωνα με τη μυθολογία, όταν η μητέρα του Διόνυσου

Σεμέλη ζήτησε από τον εραστή της Δία να εμφανιστεί μπρο

στά της με όλη του τη δύναμη, δεν άντεξε και πέθανε στη θέα

των αστραπών. Τότε ο Δίας της απέσπασε το έμβρυο που

κυοφορούσε και ήταν μόλις έξι μηνών, το έραψε στον μηρό

του και, όταν συμπληρώθηκε ο χρόνος της κύησης, το παιδί

305

ΣΧΟΛΙΑ

β γ ή κ ε καλοσχηματισμένο και. ζωντανό. Γ ι ' αυτό τον λόγο ο

Διόνυσος ονομάστηκε Μηροτραφης.

7. Β λ . Αρριανός, Αλεξάνδρου άνάβασις, Δ 28 κ.ε. Η

'Άορνος πέτρα ( = χωρίς πτηνά) ήταν ένας τεράστιος βράχος

κοντά στον Ινδό ποταμό.

8. Ο συγγραφέας είναι πιθανό να αναφέρεται εδώ σε

ρήγματα, απ' όπου αναδύονταν δυσώδεις ατμοί και τραβού

σαν τα πτηνά. Π ρ έ π ε ι να είναι κάτι ανάλογο με τα Χαρώνια

και Πλουτώνια, που υπήρχαν σε διάφορα μέρη του κόσμου

και ακριβώς εξαιτίας αυτών των δηλητηριωδών αναθυμιάσε

ων θεωρούνταν είσοδοι του κάτω κόσμου. Γ ια παράδειγμα ο

Σ τ ρ ά β ω ν (579, I B , viii, 17) αναφέρεται στα Χαρώνια της

Φρυγίας.

9. Π ρ β λ . Λουκιανός, Διόνυσος, 3.

10. Γ ι α τη μάχη μεταξύ του Αλεξάνδρου και του βασιλιά

των Ινδιών Πώρου, που τοποθετείται το 326 π .Χ. , βλ. παρα

κάτω, xxi και Πλούταρχος, Αλέξανδρος, 60 και Αρριανός,

Αλεξάνδρου άνάβασις, Ε, 18, 19.

11. Πρόκειται για τον Ιόβα Β' (52 π.Χ.-18 μ. Χ . ) , βασιλιά

της Μαυριτανίας, γιο του Ιόβα Α' . Παιδί ακόμα συνελήφθη

αιχμάλωτος από τον Καίσαρα μετά την ήττα του πατέρα του

και μεταφέρθηκε στη Ρ ώ μ η . Ε κ ε ί μορφώθηκε και έγινε πο-

λυμαθέστατος. Κέρδισε την εύνοια του Οκταβιανού, από τον

οποίο έλαβε το 30 π . Χ . μέρος του πατρικού βασιλείου. Έ γ ι ν ε

διάσημος για τη συγγραφική του δράση. Έ γ ρ α ψ ε τα εξής

έργα! 'Ρωμαίκή αρχαιολογία, Λιβυκά, από τα οποία αντλεί

μάλλον τ ις πληροφορίες αυτές ο Φιλόστρατος, Αραβικά κ.ά.

Τα αποσπάσματα των έργων του εξέδωσε ο Μ tiller (Fragme-

nta Historicorum Graecorum, τόμ. 3ος, σελ. 265-484).

12. Ίλιάς, Ρ, 133-135.

13. Ανδρομάχη 418.

14. Ο Νέαρχος υπήρξε στενός φίλος και ναύαρχος του Μ.

Αλεξάνδρου, σατράπης της Λυκίας και Παμφυλίας. Το σύγ-

306

ΣΧΟΛΙΑ

γραμμά του Τά άμφι τώ παράπλω, δηλαδή σχετικά με τον

παράπλου της Ινδικής και Περσικής θάλασσας, αποτέλεσε

πολύτιμη π η γ ή πληροφοριών για την περιοχή.

15. Τον βύσσο αναφέρει και ο Σ τ ρ ά β ω ν (693), εννοώντας

σίγουρα το μ ε τ ά ξ ι , το οποίο εκείνος θεωρούσε ως είδος β α μ

βακιού. Ο Παυσανίας ( Σ Τ , 26, 6) μ ιλάει για τα νήματα με τα

οποία φτιάχνουν εσθήτες οι Σ ή ρ ε ς , για τα οποία λέει ότι δεν

γίνονται με κανένα είδος φλοιού, αλλά προέρχονται από έντο

μο, που λέγεται σήρα (μεταξοσκώληκας) .

16. Ο Ζεύξις από την Ηράκλεια υπήρξε ένας από τους

μεγάλους και ονομαστούς ζωγράφους των τελευταίων χρό

νων του 5ου αι. π .Χ. , μαθητής του Απολλοδώρου. Από τ ις

αρχαίες μαρτυρίες φαίνεται ότι Ζεύξις ήταν ικανότατος στη

φυσική αναπαράσταση της φύσης και ο χρωματισμός ήταν το

μέσο με το οποίο θριάμβευε. Αντίθετα, φαίνεται ότι δεν ήταν

τόσο δυνατός στο σχέδιο. Κ α τ η γ ο ρ ε ί τ α ι ότι οι κεφαλές και τα

άκρα που έφτιαχνε ήταν δυσανάλογα. Ε π ί σ η ς δεν μπορεί

μάλλον να θεωρηθεί ως καλλιτέχνης με μεγάλο ψυχικό βάθος

και ανάλογη έκφραση και ο Αριστοτέλης, αυστηρός κριτ ικός,

καταδίκαζε ανεπιφύλακτα τα έργα του, ως απολύτως στερού

μενα ήθους. Ό , τ ι έχανε όμως σε βάθος, το κέρδιζε σε ωραιό

τητα" η μεγάλη του ικανότητα αποδείχτηκε στην προαγωγή

της τεχνικής της εποχής του, η οποία συνίστατο στη φθοράν

των χρωμάτων, δηλαδή στη βαθμιαία μετάβαση των χρωμα

τικών τόνων και στη φωτοσκίαση.

Σ τ η ν ίδια τεχν ική διακρίθηκε και ο Πολύγνωτος, ο περί

φημος ζωγράφος, που καταγόταν από τη Θάσο και έζησε

στην Αθήνα τα χρόνια του Κίμωνα και του Φειδία (470-440

π . Χ . ) Τέλος, ο Ευφράνωρ ήταν από τον Ισθμό της Κορίνθου,

έξοχος καλλιτέχνης, γλύπτης και ζωγράφος των πρώτων

χρόνων του Αλεξάνδρου, μαθητής του Λύσιππου.

17. Ο Αλέξανδρος ε ίχε νικήσει τον Δαρείο στην π ε ρ ί φ η μ η

μάχη της Ισσού το 333 π . Χ .

307

ΣΧΟΛΙΑ

18. Αυτά τα φανταστικά σχήματα, που μπορεί να δει

κανείς στον ουρανό, αποτελούν ίσως απόηχο του λόγου του

Σωκράτη στον Στρεψιάδη στις Νεφέλες 346-55 του Αριστο

φάνη.

19. Η συζήτηση αυτή για τη ζωγραφική ως μίμηση και

για τα δύο είδη της απηχεί τη θεωρία του Πλάτωνα, όπως

αυτή αναπτύσσεται στο δέκατο Βιβλίο της Πολιτείας, 596e

κ.ε.

20. Πρόκειται για τον Τιμόμαχο τον Βυζάντιο, ζωγράφο

που άκμασε λίγο μετά τον θάνατο του Αλεξάνδρου (330 π.Χ.)

Ειδικότητα του ήταν, καθώς φαίνεται, η παράσταση βίαιων

παθών αντικρουόμενων, όπως αυτή η εικόνα του Αίαντα,

καθώς κι εκείνη της Μήδειας, που ταλαντεύεται μεταξύ της

απόφασης να σφάξει τα παιδιά της και της μητρικής αγάπης.

21. Την ίδια υπόθεση δραματοποίησε και ο Σοφοκλής στον

Αϊαντά του.

22. Βλ. Ίλιάς, Σ, 478 κ.ε.

23. Η ιστορία τούτη του βασιλιά των Ινδών παρουσιάζει

πολλές ομοιότητες με το Ινδικό έπος Μαχαμπχαράτα, όπου

το βασίλειο του Παντού πέφτει στα χέρια του θείου του και

των γιων του. Ο εξόριστος πρίγκιπας ζητάει για γυναίκα του

την κόρη του γειτονικού βασιλιά, μεταμφιεσμένος σε Βραχ-

μάνο. Ο γάμος γίνεται, αλλά η εξορία συνεχίζεται και για

τους γιους του Παντού μέχρι την τελική μάχη, όταν σκοτώ

νονται όλοι οι σφετεριστές. Ωστόσο δεν μπορεί να ειπωθεί με

βεβαιότητα αν αυτό ήταν υλικό που ο Φιλόστρατος γνώριζε

ανεξάρτητα ως Ινδικό μύθο.

24. Πρόκειται για τραγωδία του Ευριπίδη, που έχει ως

υπόθεση την καταδίωξη των απογόνων του Ηρακλή Ηρακλεί

δων από τον Ευρυσθέα και την προστασία που τους παρέχει ο

βασιλιάς της Αττικής Δημοφών, ο οποίος τελικά νικά σε

μάχη τον στρατό του Ευρυσθέα και αποκαθιστά τους Ηρα

κλείδες.

308

ΣΧΟΛΙΑ

Ίσως προκαλεί απορία πώς είναι δυνατόν ο Ινδός βασιλιάς

να διάβαζε Ελληνικό θέατρο. Ωστόσο, ο Πλούταρχος αναφέ

ρει επίσης ότι η γνώση του Ελληνικού δράματος είχε φτάσει

και στην Αρμενία (Κράσσος, 33, 1-4).

25. Ο Αρριανός ( Αλεξάνδρου άνάβασις Δ 28) αμφισβητεί

έντονα τον μύθο ότι ο Ηρακλής πήγε στην Ινδία.

26. Τα Γάδειρα ήταν η σημαντικότερη αποικία των Φοι

νίκων στην Ιβηρία. Ιδρύθηκε γύρω στα 1100 π.Χ. πάνω σε

νησίδα του Ατλαντικού Ωκεανού, μεταξύ Ηράκλειων στηλών

(πορθμός Γιβραλτάρ) και Ιερού ακρωτηρίου.

27. Σύμφωνα με τη μυθολογία, ο Ιξίονας τιμωρήθηκε για

τα εγκλήματα του από τον Δία, που τον έδεσε πάνω σε μια

φλογισμένη ρόδα, περιστρεφόμενη αδιάκοπα, κι έτσι τον έριξε

στους αιθέρες.

28. Στο αρχαίο κείμενο η φράση είναι τον μελαμπΰγον

τυχεΐν. Παροιμιακή φράση που αντιστοιχεί με τη δική μας

«βρήκα το διάβολο μου». Μελάμπυγος (με μαύρα, δηλαδή

μαλλιαρά, οπίσθια) ονομαζόταν ο Ηρακλής και η φράση προ

έρχεται από τον μύθο σύμφωνα με τον οποίο υπήρχαν κάποτε

δύο αδέλφια ληστές, μεγαλόσωμοι και δυνατοί, που ονομά

ζονταν Κέρκωπες. Η μητέρα τους τους είχε προειδοποιήσει

να φυλάγονται από τον Μελάμπυγο. Μια μέρα βρήκαν τον

Ηρακλή να κοιμάται κι επιχείρησαν να τον ληστέψουν. Ο

ήρωας ξύπνησε, τους έπιασε, τους έδεσε από τα πόδια στις

δύο άκρες ενός μεγάλου μπαστουνιού και τους έβαλε στον

ώμο του. Από αυτή τη θέση οι Κέρκωπες είδαν ότι ο Ηρα

κλής είχε μαύρο πισινό και κατάλαβαν την προφητεία της

μητέρας τους.

29. όποτε αγορά πληθει λέει το αρχαίο, δηλαδή γύρω στις

10-11 το πρωί.

30. Ο Αμφιάραος ήταν μάντης από το Αργός. Παρά τη

θέληση του πήρε μέρος στην εκστρατεία των επτά αρχηγών

εναντίον της Θήβας, αν και με τις μαντικές του ικανότητες

309

ΣΧΟΛΙΑ

γνώριζε την ατυχή έκβαση της. Σ τ η ν άτακτη φυγή, που ήταν

πράγματι το αποτέλεσμα της εισβολής, ο Αμφιάραος κατέ

φυγε ως τ ις όχθες του Ισμηνού και ο Δ ί α ς , γ ια να τον γ λ ι

τώσει από τη σφαγή, με κεραυνό άνοιξε στα δύο τη γη

μπροστά του και καταπόντισε τον ίδιο και το άρμα του. Ο

Δ ί α ς του χάρισε την αθανασία και ο Αμφιάραος εξακολουθού

σε να δίνει χρησμούς στον Ωρωπό ( β λ . Παυσανίας, Α, 34, 1-

5).

31. Οι Κάβειροι ήταν μυστηριακές θεότητες, των οποίων

το σπουδαιότερο ιερό βρισκόταν στη Σ α μ ο θ ρ ά κ η , λατρεύο

νταν όμως παντού, και στην Αίγυπτο και τη Μέμφιδα.

ΒΙΒΛΙΟ Γ'

1. Ο σημερινός Δούναβης.

2. Ο Ηρόδοτος (Γ 28) περιγράφει τον Απι , τον ιερό ταύρο

των Αιγυπτίων, ως εξής: Είναι μαύρος, με ένα λευκό τρίγωνο

στο μέτωπο του, την εικόνα του αετού πάνω στην πλάτη του,

τ ις τρίχες της ουράς του διπλές κι ένα σκαθάρι κάτω από τη

γλώσσα του. Αποτελούσε ενσάρκωση του θεού Ό σ ι ρ η .

3. Ίλιάς, Β 308.

4. Ο Γ ύ γ η ς ήταν Λυδός, ο οποίος, σύμφωνα με την παρά

δοση, είδε κρυφά τα κάλλη της γυναίκας του βασιλιά της

Λυδίας Κανδαύλη με παρότρυνση του συζύγου της, με απο

τέλεσμα εκείνη να τον παρακινήσει να σκοτώσει τον Κανδαύ

λη και να πάρει τον θρόνο (Ηρόδοτος, Α, 7-12).

5. Ενδεχομένως φέρνει στον νου του Απολλώνιου τη χα

ρακτηριστική φράση των Πυθαγορείων «αυτός εφα», που

σήμαινε « τ ο ε ίπε ο Πυθαγόρας» και είναι ορθό.

6. Π ρ β λ . Λουκιανός, Διόνυσος, όπου κι εκεί ο Πάνας είναι

βοηθός του Διονύσου.

7. Όπως οι Έ λ λ η ν ε ς ορκίζονταν στο νερό της Σ τ ύ γ α ς .

8. Επωνυμίες του Διονύσου από τα ιερά του στις Λίμνες

310

ΣΧΟΛΙΑ

της Αθήνας και στις Αμυκλές της Λακωνίας.

9. Σύμφωνα με τον G. Anderson (Philostratus) στο σημείο

αυτό, όπως και σε πολλές από τις παράξενες και υπερφυσικές

περιπέτειες του Απολλώνιου, υπάρχει παρανόηση. Αυτό που

μπορεί να ήταν διανοητική πτήση των Ινδών παριστάνεται με

κυριολεκτικούς όρους.

10. Ανδρικό ένδυμα που άφηνε γυμνούς τους βραχίονες ως

τους ώμους ή με ανοιχτή τη μία μόνο μασχάλη.

11. Κατά τον F. C. Konybeare (εκδ. Loeb) πρόκειται για

αμίαντο.

12. Η λατρεία του Ασκληπιού ήρθε στην Αθήνα το 420/19

π.Χ. και από τη σχετική πληροφορία, που παρέχει το Μέγα

Έτνμολογικόν, ο Σοφοκλής πρέπει να συμμετείχε σε κάποιο

λατρευτικό τυπικό στην εισαγωγή της λατρείας του θεού,

οπότε θα συνέθεσε και τον παιάνα τούτο.

13. Το ίδιο λέει και ο Ηρόδοτος, Α, 4: «είναι φανερό ότι

καμιά κοπέλα δεν αφήνεται να την αρπάξουν, αν δεν το επι

θυμεί κι η ίδια».

14. Με τον ίδιο τρόπο και ο Ερμότιμος, μια από τις προη

γούμενες ζωές του Πυθαγόρα, είχε εντοπίσει το σημείο, όπου

ήταν θαμμένη η ασπίδα του Μενέλαου, κάτι το οποίο γνώριζε

από την προηγούμενη ζωή του ως Εύφορβος (Διογένης Λα

έρτιος, viii, 5).

15. Ο Παλαμήδης, του οποίου ο μύθος αναπτύχθηκε ανε

ξάρτητα από τα Ομηρικά έπη, λιθοβολήθηκε από τους Έλλη

νες τον καιρό του Τρωικού πολέμου εξαιτίας του Οδυσσέα,

που κυκλοφόρησε στο στρατόπεδο ένα γράμμα το οποίο απο

δείκνυε τάχα ότι ο Παλαμήδης είχε την πρόθεση να προδώσει

τους συμπατριώτες του στους Τρώες.

Η παράδοση τιμούσε τον Παλαμήδη για πολλές εφευρέ

σεις του, κυρίως για την εφεύρεση ενός ή περισσότερων

γραμμάτων του αλφαβήτου.

16. Βλ. Α', σχόλιο 13.

311

ΣΧΟΛΙΑ

17. Μάλλον εδώ πρόκειται για συμβολισμό. Ο Απολλώνιος

εννοεί ότι έσωσε πολλές ανθρώπινες ψυχές από τον δρόμο της

αμαρτίας.

18. Σύμφωνα με τη μυθολογία, ο Τάνταλος τιμωρήθηκε

διότι είχε αποκαλύψει στους θνητούς θεϊκά μυστικά ή γιατί

είχε κλέψει νέκταρ και αμβροσία και τα είχε προσφέρει σε

ανθρώπους. Ως τιμωρία του άλλοι λένε ότι τον έβαλαν στον

Αδη κάτω από τεράστια πέτρα, που ήταν πάντοτε έτοιμη να

πέσει, αλλά ποτέ δεν έπεφτε, ενώ άλλοι έλεγαν πως οι θεοί

τον τιμώρησαν με αιώνια πείνα και δίψα.

19. Ίλιάς, Σ 375.

20. Απήχηση της Πυθαγόρειας θεωρίας περί αριθμών.

Τετράγωνοι είναι οι αριθμοί που αποτελούν γινόμενο ίσων

παραγόντων.

21. Σύμφωνα με τη μυθολογία, ο Μελικέρτης είναι ο μι

κρότερος γιος της Ινώς, κι αυτόν πήρε μαζί της όταν ρίχτηκε

στη θάλασσα- από τότε η Ινώ έγινε η θεά Λευκοθέα και ο

Μελικέρτης ο θεός Παλαίμονας, προς τιμήν του οποίου γί

νονταν οι Ισθμιακοί αγώνες.

22. Η άποψη για τον αιθέρα, το πέμπτο στοιχείο, που

συναποτελεί το σύμπαν, η λεγόμενη πεμπτουσία, είναι Αρι

στοτελική.

23. Η έκπληξη αυτή του Δάμη απηχεί τον ενθουσιασμό

του Σωκράτη για την επίδειξη λόγων του Πρωταγόρα (Πλά

των, Πρωταγόρας, 328d).

24. Παρατηρούμε εδώ το φαινόμενο της λεγόμενης «συ

μπαθητικής μαγείας». Τούτο ακριβώς το είδος της «φιλο

σοφίας» σατιρίζεται από τον Λουκιανό στην αρχή του

Φίλοψευδοϋς του, όπου σπουδαίοι εκπρόσωποι φιλοσοφικών

σχολών συζητούν για τις «συμπαθητικές» ιδιότητες του ελα-

φοτόμαρου σε σύγκριση με τη λεοντή.

25. Το σχόλιο αυτό του Φιλοστράτου υπονοεί είτε ότι τα

βιβλία αυτά για την αστρομαντεία δεν υπήρχαν στην πραγμα-

312

ΣΧΟΛΙΑ

τικότητα, αφού το θέμα ξεπερνά τις ανθρώπινες δυνατότητες,

ε ίτε ότι ο Απολλώνιος ήταν στ' αλήθεια υπεράνθρωπος για να

τα έχει γράψει. Ωστόσο, έχει εμφανιστεί μια πραγματεία με

το όνομα του σε Α ρ α β ι κ ή μετάφραση από τον Hunain ibn

Ishak (βλ. G. Anderson, ό.π. σ. 142), που μπορεί ίσο^ς να

ταυτιστεί με αυτό το έργο.

26. Σ τ ο Β ι β λ ί ο Δ, xix, αναφέρεται ότι το έργο ήταν γραμ

μένο στη γλώσσα της Καππαδοκίας - γ ι ' αυτό αναφέρεται εδώ

ο Φιλόστρατος σε μετάφραση.

27. Ίσως εδώ έχουμε πάλι το φαινόμενο της κυριολεκτικής

αναφοράς σε πράγματα που αρχικά δεν είχαν να κάνουν με

την ύλη. Τα δαχτυλίδια αυτά μπορεί να ήταν απλώς βαθιές

γνώσεις για το σύμπαν και τους πλανήτες, γνώσεις που οι

σοφοί μετέδωσαν στον Απολλώνιο.

28. Από το Περσικό mard-khora, που σημαίνει ο ανθρωπο

φάγος. Πρόκειται για μυθικό ζώο, που μνημονεύεται από τον

Κτησία (Έλληνας γιατρός και ιστοριογράφος από την Κνίδο

της Καρίας, συγγραφέας των Περσικών και των Ινδικών),

αποτελούμενο, καθώς φαίνεται από λιοντάρι, σκαντζόχοιρο

και σκορπιό, με κεφάλι ανθρώπινο ( Κ τ η σ ί α ς στον Αριστοτέ

λ η , Περι τα ζώα ΐστορίαι, Β, 1, 53).

29. Τον Σκύλακα αυτόν τον Καρυανδέα αναφέρει ο Ηρό

δοτος ( Δ , 44) ως επικεφαλής μιας εξερευνητικής επιστολής

στον Ινδό, που είχε οργανώσει ο Δαρείος του Τ σ τ ά σ π η (521-

485 π . Χ . ) Ο Σκύλακας ε ί χ ε γράψει τον περίπλου της περιο

χής, όπως προκύπτει από τις μαρτυρίες του Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η

(Πολιτικά, Ζ, 13, 1) και του Αθηναίου ( Β , 70).

30. Μυθολογικά πλάσματα με κεφάλι και φτερά αετού και

σώμα λιονταριού.

31. Το μυθικό πτηνό φοίνικας είναι σύμβολο του ανατέλ

λοντος ήλιου και της αναγέννησης. Ο πιο γνωστός και διαδε

δομένος μύθος σχετικά με το πουλί αυτό είναι ότι ήρθε στην

Ηλιούπολη της Αιγύπτου, αυτοπυρπολήθηκε στον βωμό και

313

ΣΧΟΛΙΑ

αναγεννήθηκε από τις στάχτες του.

32. Τα λεγόμενα «κύκνεια άσματα». Ο Λουκιανός στο

Περί τον ήλέκτρον ή των κύκνων (4-5) καταρρίπτει όλους

αυτούς τους μύθους για τους κύκνους, που τραγουδούν γλυκά

στις όχθες του Ηριδανού.

33. Πρόκειται για τους λεγόμενους «κυνοπίθηκους».

34. Για τον Ορθαγόρα δεν ξέρουμε τίποτα περισσότερο,

παρά μόνο ότι ήταν συγγραφέας που έζησε κατά τα χρόνια

του Μ. Αλεξάνδρου και των Διαδόχων και έγραψε για τους

Ινδούς και την Ερυθρά θάλασσα.

314

Filostratos - Ta Eis Ton Apollonio Tyanea 1

Documents

Transcript of Filostratos - Ta Eis Ton Apollonio Tyanea 1