1

MensvisieEn leefgebieden

2

Het gaat ook over ‘de hele mens’ zienHet belangrijkste uitgangspunt in de mensvisie is dat we ‘de hele mens’ willen zien. Niet stukjes, maar de hele mens. Alle onderdelen doen ertoe.Door alle leefgebieden steeds ‘na te lopen’ en over alle leefgebieden met elkaar in gesprek te zijn, weten we zeker dat we de hele mens ziet. Dan weten we zeker dat we holistisch kijken. Je zou anders maar eens alleen een stukje kunnen zien en je lelijk kunnen vergissen. Dat denk je dat je weet wat er aan de hand is, maar je hebt niet het hele plaatje… We gaan namelijk uit van een holistisch mensbeeld.

De hele mens zien

3

Holistisch mensbeeldHet holistisch mensbeeld komt van Holisme. Dit Holisme komt weer voort uit het Griekse woord “Holos”, dat wereld betekent. Holisme is een begrip dat wijst op een groter geheel, waarvan het kleinere een onderdeel is. Het gaat dus over samenhang. Alle leefgebieden hangen met elkaar samen. Het één kan niet zonder het ander. Wanneer er iets met één leefgebied is, dan heeft dat effect op andere leefgebieden.Zo zijn er leefgebieden om het hele leven – het hele mens-zijn – in beeld te brengen.Er zijn veel verschillende manieren om de leefgebieden te ordenen. Of om te gebruiken. Als de mens maar het uitgangspunt is, maakt het niet zo veel uit hoe we de leefgebieden uiteindelijk noemen. Voor de volledigheid van het hele mens-zijn, hanteren we deze leefgebieden:

Mensbeeld

4

LeefgebiedenLeefgebieden zijn ‘onderdelen van je leven’. Belangrijke onderdelen die maken of je als mens zelfstandig kan functioneren. Of dat je in meer of mindere mate zorg en ondersteuning nodig hebt.De basisvisie achter deze leefgebieden is het ‘holistisch mensbeeld’. We onderscheiden de volgende leefgebieden:

1. Gezinsrelaties

2. Sociale relaties

3. Psychisch

4. Fysiek

8. Zingeving

7. Wonen

6. Financiën

5. Werk en opleiding

Leefgebieden hebben ordening

5

1. Gezinsrelaties

2. Sociale relaties

3. Psychisch

4. Fysiek

8. Zingeving

7. Financiën

6. Werk en opleiding

5. Wonen

Hoe zijn de relaties met de mensen ‘waar je vandaan komt’? Heb je je veilig kunnen hechten? Ben je veilig opgegroeid en heb je nu een veilige gezinssituatie? Hoe is de relatie met moeder, vader, broers, zussen en kinderen?Een mens zonder mens, is geen mens. Wat ben je als je niemand hebt? Welke sociale relaties heb je nu? Hoe is het contact met familie, vrienden en buren? Zijn ze er voor je?Hoe is je psychische, mentale gesteldheid? Hoe is je geheugen? Je stemming? Hoe is het met je interesse en sociale contacten? Last van angsten, spanningen, zwaarmoedigheid?Hoe is je fysieke gesteldheid? Hoe fysiek fit ben je? Kan je voor jezelf zorgen (ADL)? Zorg je goed voor je lichaam? Hoe is je algemene gezondheidstoestand?Hoe zijn je woonomstandigheden? Kan je voor jezelf zorgen wanneer je ‘op jezelf woont’?Wat heb je nodig om zo zelfstandig mogelijk te leven?Hoe ontwikkel je je? Kan je leren en groeien? Heb je werk waarmee je in je levensonderhoud kunt voorzien?Hoe is de financiële situatie? Heb je een kloppende huishoudportemonnee? Of zijn er schulden?Hoe sta je zelf in het leven? Ben je zoekende in het ‘waarom ben ik hier op aard?’ Of heb je vaste grond onder de voeten? Heb je houvast aan je geloof? Ben je veerkrachtig? Levenslust? Ben je doelgericht en actiebereid?

Leefgebieden hebben ordening

6

Verschillende namen

4. De woon- en leefomstandig-heden

1. Het mentale welbevinden van de cliënt als persoon

2. Het lichamelijke gevoel van welbevinden en gezondheid

3. Daginvulling volgens eigen interesse en onderhouden van sociale contacten (participatie)

Welke namen we aan de leefgebieden geven, maakt ook niet uit.Zolang de mens maar centraal staat, we alle leefgebieden bekijken (holistisch) én zolang we erkennen dat de relaties en waar we vandaan komen, het vertrekpunt zijn.

Zo kennen we ook de 4 domeinen van het zorg-leefplan:

Verschillende namenOf we kennen de ZelfRedzaamheidsMatrix:

8

Verschillende namen: domeinen

4. De woon- en leefomstandig-heden

1. Het mentale welbevinden van de cliënt als persoon

2. Het lichamelijke gevoel van welbevinden en gezondheid

3. Daginvulling volgens eigen interesse en onderhouden van sociale contacten (participatie)

In het geval van de domeinen van het zorgleefplan ziet de vertaling er als volgt uit:

9

Verschillende namen: ZRM

4. Huiselijke relaties

1. Financiën2. Dagbesteding3. Huisvesting

In het geval van de leefgebieden van de ZelfRedzaamheidsMatrix (ZRM) ziet de vertaling er als volgt uit:

5. Geestelijke gezondheid6. Lichamelijke gezondheid7. Verslaving8. ADL9. Sociaal netwerk 10. Maatschappelijke participatie

11. Justitie

Opvallend!Wat hier opvalt in de

ordening van de leefgebieden is dat de ZRM bij de praktische invulling begint en de

erkenning van de relaties pas later komt; een andere ordening.

Opvallend!Ook het uitgaan van

‘normaal burgerschap’ en ‘normaal mens-zijn’ is minder nadrukkelijk

aanwezig. ‘Dagbesteding’ is

bijvoorbeeld niet iets wat bij normaal

burgerschap hoort.

10

Waarom is het nu zo belangrijk om de mens als vertrekpunt te nemen en uit te gaan van normaal burgerschap?Omdat we daarmee er van uit gaan ‘dat je er nog steeds gewoon bij hoort’. Ook al heb je een zorgvraag, beperking, of zat het niet zo mee in het leven. Je hoort er gewoon bij! Ook jij hebt recht op groei, ontwikkeling, op ‘jezelf mogen zijn’ op al je leefgebieden. Ongeacht je leeftijd, sociale omstandigheden, ongeacht waar je vandaan komt…Dit is dus altijd ons uitgangspunt:

Mensbeeld

11

Gericht op groei: ieder mens wil groeien, maar er is wel een basis voor nodigOp basis van de uitgangspunten van het holistisch mensbeeld is verder onderzoek gedaan. Bijvoorbeeld door Abraham Maslov (1908-1970). Maslov stelde vast dat ieder mens wil groeien en ontwikkelen (zelfontplooiing), maar dat daar wel voorwaarden aan verbonden zijn.Hij ontwikkelde de ‘piramide van Maslov’:

1. Fysiologische behoeften zoals eten, drinken, beweging

2. Behoefte aan veiligheid: een dak boven je hoofd hebben, een eigen plek hebben. In hoeverre heb je je veilig gevoeld bij je ouders en ben je beschermd?

3. Behoefte aan sociaal contact: de behoefte om ergens bij, bij iemand, te horen, liefde te ontvangen.

4. Behoefte aan waardering – acceptatie – achting: werden er complimentjes gemaakt toen je jong was? Werd je als kind gewaardeerd in wie je werkelijk was?

5. Behoefte aan zelfontplooiing: dit proces is pas mogelijk wanneer je voldoende kracht hebt meegekregen in de eerste vier niveaus.

6. Als bovenste niveau wordt ook vaak getoond ‘hetgeen de mens overstijgt’, het Goddelijke. Dat wat groter is dan wij.

Mensbeeld

12

Gericht op groei: ieder mens wil groeien, maar er is wel een basis voor nodigDit is dus een belangrijke basiswaarde: ieder mens wil groeien en zich ontwikkelen.Ieder mens streeft daar ook naar. Maar niet altijd lukt dat. Als het niet lukt, zijn niet alle voorwaarden aanwezig om te kunnen groeien. Bij Novire gaan we ervanuit dat iedereen wil groeien en ieder mens – iedere burger – er in de basis ook toe in staat is. In een gebroken wereld gaan dingen soms anders. Dan is zorg en ondersteuning nodig. Maar alleen vanuit de waarde dat iemand het zelf kan, in welke vorm en mate dan ook.

Mensbeeld

13

Veilige hechting in je gezin: nog belangrijker dan eten?Bij Maslov is de onderste laag in de piramide de ‘fysiologische behoefte’. Eten, drinken, kunnen ademen. Maslov werkte samen met Harlow (1905-1981). Harlow is bekend geworden door zijn onderzoek naar baby-aapjes. Deze moesten kiezen tussen twee kunstmoeders, de een met voedsel, de ander met vacht. De aapjes kozen consequent voor de moeder met vacht: voor de ‘warme moeder’. De uitkomst: voor hechting is voedsel alleen niet genoeg. We hebben warmte nodig van de mensen waarvan we vandaan komen, vanuit onze gezinsrelaties.

Behoefte aan een veilige hechting, aan een veilige relatie in het gezin waar je vandaan komt, is misschien dus nog wel belangrijker dan eten en drinken voor een mens.In de zorg weten we dat vaak niet of weten we niet goed wat we daarmee moeten doen. Liever gaan we praktisch aan de slag op de andere leefgebieden dan aandacht hieraan te geven.

Mensbeeld

14

MensbeeldVan de onderzoeken van Harlow zijn beelden beschikbaar. De video’s zijn in het Engels ingesproken, maar de beelden spreken al voor zichzelf.Klik op de plaatjes om de video’s te bekijken.

15

Waar richten we ons op? Een logische ordening van de leefgebiedenNu je hebt gelezen over Maslov en Harlow is het belangrijk om de piramide en de aapjes in je achterhoofd te houden. We gaan terug naar onze leefgebieden. Waar richten we ons op in de zorg?

Als we naar de piramide van Maslov en de aapjes van Harlow kijken is dit een logische ordening van de leefgebieden:

1. Het belangrijkste is een veilige hechting: een veilig gezin. Dan hebben we een stevige basis om te staan in het leven. Om zelfstandig te zijn. Heb je geen veilige hechting gehad, dan heb je het een heel stuk pittiger in het leven. Je kan wel zelfstandig zijn en worden, maar het kost je veel meer moeite en pijn.

2. Dan heb je relaties nodig. Je bent geen mens zonder een mens. Eenzaamheid is vreselijk. Als mensen hebben we elkaar nodig.

Mensbeeld

16

3. Hebben we een veilige basis en hebben we mensen op wie we kunnen terugvallen, dan kunnen we tegen een stootje. Dat kunnen we psychisch meer aan. We zijn minder vatbaar voor verslavingen, voor onzekerheden, voor angsten, voor depressies enzovoorts.

4. Zijn we psychisch gezonder, dan zijn we – heel vaak – ook fysiek fitter. Lichaam en geest hangen met elkaar samen.

5. Zitten we goed in ons vel, voelen we ons veilig, dan kunnen we beter en makkelijker leren en ons aanpassen. Dan kunnen we uitdagingen beter aan en kunnen we effectiever zijn.

6. Hebben we werk, dan zal de financiële basis beter zijn.

7. Hebben we financiën, dan kunnen we makkelijker voor een goede woonruimte zorgen.

8. En – dan zijn we terug bij Maslov – hebben we de basis op orde, dan is er ruimte voor groei en ontwikkeling. Door zingeving in ons leven staan we steviger, hebben we meer veerkracht; weten we waartoe we op aarde zijn en kunnen we daardoor doelgerichter zijn.

Mensbeeld

17

Hoe gaat het vaak in de praktijk?In de praktijk kan het op alle leefgebieden mis gaan. Soms heb je even een korte ondersteuning nodig op één van de leefgebieden. Misschien omdat je even een wond hebt die verzorgd moet worden. Wanneer je op alle leefgebieden gaat ‘schuiven’, kunnen de gevolgen groot zijn. Zo is hoe het kan gaan:

1. Er kunnen momenten in je leven zich voordoen (bijvoorbeeld bij de overgang naar een andere levensfase) waarbij vraagstukken uit je verleden weer opspelen. Gebeurtenissen in het leven kunnen je in de war brengen. Hierdoor komen gezinsrelaties

2. en sociale relaties onder druk te staan. Gezinnen vallen uiteen, het komt helaas steeds vaker voor.

3. Psychisch lijden ontstaat: angsten, verslavingen.

4. Daardoor neemt de fysieke gesteldheid ook af.

5. Je komt te laat op je werkt. Te vaak. Je verliest je baan.

Mensbeeld

18

6. De financiën komen ernstig onder druk te staan. Wel kosten en veel minder of geen inkomsten meer. Schulden lopen op.7. Je kunt de huur of de hypotheek niet meer betalen. Huisuitzetting volgt.8. Je vraagt je af waarom jou dit moet overkomen. Je raakt de vaste grond onder je voeten kwijt.

Een dramatisch verhaalEen nogal dramatisch verhaal, zal je misschien denken. Maar het komt vaak voor en de directeur van het Leger des Heils zei eens tegen mij: ‘het komt vaker en sneller voor dan je denkt’. Er hoeft maar iets te gaan wankelen in je leven en – als je geen sterk sociaal netwerk hebt – dan zijn de leefgebieden net domino-steentjes. Om een domino-effect te voorkomen, is het belangrijk om goed te weten hoe de leefgebieden met elkaar samenhangen en het zicht te krijgen op het totaal.

Voor iedereen andersUiteraard is ieders verhaal anders. Niet bij iedereen is er op alle leefgebieden iets aan de hand. Veel vaardigheden en compensatievermogen op één leefgebied maakt dat je misschien andere leefgebieden kunt compenseren. Mensen kunnen heel sterk en veerkrachtig zijn.Naast zicht op het totaal is het in beeld krijgen van de zelfstandigheid maatwerk: ieder mens heeft weer een andere combinatie van uitkomsten per leefgebied.

Mensbeeld

19

Zelfstandigheid: wat wil je zelf vs. wat wil de samenleving? Uitgangspunt is normaal burgerschap!Wanneer we de zelfstandigheid in kaart brengen en we meten de vaardigheden en ‘wat wil je’ en ‘wanneer wil je dat bereiken’ dan is dat niet alleen helemaal ‘vrij’. Niet helemaal alleen je eigen keuze. Voordat we naar de inhoud gaan kijken is het belangrijk om even hierbij stil te staan. Als mens maken we deel uit van de samenleving. We zijn ‘burger’.We zetten de zelfstandigheid daarom altijd af tegen de ‘geldende normen in de maatschappij’. Wat verwachten we met elkaar wat je kan en doet? Het meten van de vaardigheden is dus gebaseerd op wat je vanuit normaal burgerschap zou moeten kunnen. Veel andere instrumenten die in het werkveld worden gebruikt gaan niet uit van normaal burgerschap, maar uit van de ziekte of beperking. De vragenlijst geldt dus voor iedere burger. De doelen die je nastreeft, zijn dus ook gebaseerd op ‘mee doen in de samenleving’. Omdat ‘erbij horen’ bijna onderaan in de piramide van Maslov staat én omdat uit het aapjes-onderzoek van Harlow bleek dat erbij horen nog belangrijker is dan eten, sluit dit volledig op elkaar aan:Je hoort erbij, want we kijken naar jou vanuit normaal burgerschap.Dat geeft veiligheid en vanuit deze veiligheid kan je groeien in je vaardigheden.Krijg je weer vertrouwen en een basis om je te ontwikkelen. Zo verwerf je weer meer zelfstandigheid.En zo hoor je er weer meer bij. Enzovoorts…

Normaal burgerschap!

20

Daarmee is het een hulpmiddel in het kunnen zien van mensenWanneer we steeds het normaal burgerschap in ons achterhoofd houden en we daarmee de bril opzetten van ‘erbij horen’, voeren we steeds het goede gesprek.Vanuit oprechte aandacht en interesse samen stil staan wie jij bent, wat jij goed kan, waar jij hulp bij nodig hebt, bij wat je wilt of juist niet wilt.Het gaat namelijk over ‘echt gezien worden’.Je denkt misschien dat dat vanzelfsprekend is, maar niets is minder waar.

Een ervaring van een klant:‘Eindelijk voeren we een goed gesprek. Ik had nooit gedacht dat ik dat zou zeggen, maar eindelijk wordt er gekeken en geluisterd naar wie ik ben en naar wat ik nodig heb.’

21

De leer- en werkomgeving Qsuite worden mogelijk gemaakt en onder licentie uitgebracht door de Novire, kenniscentrum. Novire doet dit onder andere door middel van de Improvement Academy. De Improvement Academy ontwikkelt en beheert opleidingen in de Qsuite-leeromgeving op basis van het landelijk door de Raad voor Accreditatie geaccepteerde Improvement Model.