1

Fikri ve Sınai Mülkiyet; Korunması ve Desteklenmesi

Yrd. Doç. Dr. M. Volkan Türker

Marmara Üniversitesiİşletme Fakültesiİşletme BölümüTeknoloji ve Yenilik Yönetimi Dersi

2

KOSGEB

Dünya Fikri Haklar Örgütü

Not: Konuya ilişkin alıntıların kaynakları, aşağıdaki organizasyonlardır.

United States Patent and Trademark Office

(USPTO)

3

Fikri ve Sınai mülkiyet nedir?Fikri ve Sınai mülkiyet, bir kişiye veya kuruluşa ait olan bir fikir ürünüdür; söz konusu kişi ya da kuruluş sonradan bunu serbestçe paylaşmayı veya kullanımınıbelirli biçimlerde kontrol etmeyi tercih edebilir.

4

FİKRİ VE SINAİ MÜLKİYET AYRIMI

Fikri mülkiyet; edebiyat, sanat, müzik, mimari vb. gibi telif eserleri de denen alanı kapsar.Sınai mülkiyet ise esas olarak sanayi ve teknolojiyi ilgilendiren alanlardaki markaları, buluşları, tasarımları kapsar.

5

Fikri ve Sınai mülkiyet hemen her yerde bulunur -kitaplar, filmler, plaklar, müzik, sanat ve yazılımlar gibi yaratıcı eserlerde ve hepsi bilim ve teknolojideki gelişmeler sayesinde geliştirilmekte olan otomobiller, bilgisayarlar, ilaçlar ve bitki türleri gibi her gün kullanılan nesnelerde.Satın alacağımız ürünleri seçmemize yardım eden markalar ve tasarımlar gibi ayırt edici özellikler, fikri ve sınaimülkiyetin kapsamına girebilir.

6

Fikri ve sınai mülkiyet neden korunur ve bu korumadan kimler yararlanır?

Fikri ve Sınai mülkiyet hakları koruma sistemi, bir yeniliğin ya da tasarımın bunu üreten ya da yaratan kişiye ait olduğunu garantilemenin yanı sıra, bunu “sahiplenmeye” ve sonuçta bundan ticari olarak yararlanmaya da olanak sağlar.Fikri ve Sınai mülkiyeti korumak suretiyle, toplum, bireylerin yeni fikirler geliştirmeye zaman ve kaynak tahsis etmelerini teşvik eder.

7

Fikri ve sınai mülkiyet haklarının topluma sağladığı yararlar şunlardır:

Adil bir rekabetin sürdürülmesi ve geniş bir yelpazeye yayılan kaliteli ürün ve hizmetlerin üretiminin teşvik edilmesi;Ekonomik büyümenin ve istihdamın desteklenmesi;Yeniliğin ve yaratıcılığın sürdürülmesi;Teknolojik ve kültürel ilerlemelerin ve ifadenin desteklenmesi;Kamusal bilgi ve kültür hazinesinin zenginleşmesi. 8

Fikri ve sınai mülkiyet nasıl korunur?Fikri ve sınai mülkiyet hakları her ülkenin ulusal kanunlarıyla veya bölgesel düzenlemelerle korunur.Ayrıca fikri ve sınai mülkiyet haklarının birçok ülkede aynı anda tescil edilebilmesini sağlamak amacıyla kabul edilmiş çeşitli uluslararası anlaşmalar vardır.Edebiyat ve sanat eserleri, buluşlar, markalar ve tasarımlar gibi değişik fikri ve sınai mülkiyet türleri farklı şekillerde korunur:

9

Kitaplar, tablolar, müzik eserleri, filmler ve plaklar gibi, edebiyat ve sanat eserleri ile yazılımlar, genellikle telif hakkıyla korunur.Gerek teknik, gerek bilimsel buluşlar patentlerle korunur.Sözcükler, simgeler, kokular, sesler, renkler ve şekiller gibi, bir ürünü veya hizmeti diğerlerinden ayırt etmeye yarayan özellikler marka haklarıyla korunur.Tasarımlar, coğrafi işaretler ve ticari sırlar da fikri mülkiyet türleri olarak kabul edilir ve çoğu ülkede bunlar için belli bir hukuki koruma biçimi vardır.

10

TELİF HAKKI (COPYRIGHT) ©Telif hakkı, eser sahiplerinin haklarınıbaşkalarının izinsiz kullanımına karşı korur ve eser sahiplerine özel haklar tanır. Bu sayede eser sahipleri eserleri karşılığında para kazanabilirler. Telif hakkı, eser ve eser sahibini kanun karşısında belirleyici kılar.Bunlara ilave olarak, telif hakkı ile ilgili haklar, icracı sanatçılara [müzisyenler ve aktörler gibi], prodüktörlere ve yayım kuruluşlarına koruma sağlarlar.

11

Telif hakkının varlık nedeni, kitaplardan tablolara, filmlerden plaklara ve yazılımlara kadar uzanan özgün sanat, edebiyat ve müzik eserlerinin üretimini teşvik etmektir.Telif hakkı sistemi, yaratıcıya ekonomik hakların yanı sıra, eserin sahibi olduğunu iddia etme ve eserinde şöhretine zarar verebilecek değişiklikler ya da tahrifatlar yapılmasını engelleme olanağını veren “manevi” haklar da sağlar.

12

Eser sahibine belirli bir süre için münhasır haklar tanıyan telif hakkı koruması, genellikle eserin yaratıldığı tarihten başlamak üzere 50 veya eser sahibinin ölümünden 70 yıl sonraya kadar geçerlidir.Telif hakkı süresi sona erdiğinde, eser kamuya mal olur ve bu eserin kopyalanması serbest hale gelir. Ancak, eserin hakkı eser sahibine aittir.

13

PATENTLERPatentler, buluşları korur ve patent sahiplerine özel haklar sağlar. Bunun anlamı, patentli olan buluşun patent sahibinin izni olmaksızın üretilememesi, dağıtılamamasıveya satılamamasıdır.Patent koruması, en fazla 20 yıl sürmektedir. Bir patentin koruma süresi bittiğinde buluşkamuya mal olur ve bu durumda buluş her türlü ticari kullanıma açık hale gelerek başkaları tarafından değerlendirilebilir. 14

Bir buluşa, şu üç koşulu yerine getirmesi halinde patent verilir:

Yeni olması: Daha önce hiç yayımlanmamışya da kamunun bilgisi dahilinde kullanılmamış olması.Sanayiye uygulanabilir olması: Endüstriyel olarak üretilebilir ya da kullanılabilir bir şey olması.Tekniğin bilinen durumunu aşması: İlgili alanda çalışan herhangi bir uzmanın aklına gelebilecek bir buluş olmaması.

15

Patent Verilemeyecek Konular ve Buluşlar !

Keşifler, bilimsel teoriler, matematik metotları,Zihni, ticari ve oyun faaliyetlerine ilişkin plan, usul ve kurallar,Edebiyat ve sanat eserleri, bilim eserleri, estetik niteliği olan yaratmalar, bilgisayar yazılımları,Bilginin derlenmesi, düzenlenmesi, sunulması ve iletilmesi ile ilgili teknik yönü bulunmayan usuller,İnsan ve hayvan vücuduna uygulanacak teşhis ve tedavi usulleri ile cerrahi usuller,Konusu kamu düzenine veya genel ahlaka aykırı olan buluşlar,Bitki veya hayvan türleri veya önemli ölçüde biyolojik esaslara dayanan bitki veya hayvan yetiştirilmesi usulleri. 16

Patent sistemleri yıllar içinde birçok ülke tarafından şu nedenlerle benimsenmiştir:

Bilginin kamuya açıklanmasını teşvik ederek kamunun teknik ve bilimsel bilgiye erişimini artırırlar. Patent güvencesi olmadığı takdirde, gerçek veya tüzel kişi olan bir buluş sahibi buluşunun ayrıntılarını gizleme yoluna gidebilir;Yeniliği ve araştırma-geliştirme yatırımları ile ileride gerçekleşecek yatırımları teşvik ederve ödüllendirirler;

17

Bir patentin süresinin kısalığı, buluşların hızla ticarileşmesini teşvik ettiğinden, toplum buluşun sonuçlarından olabildiğince kısa bir sürede önemli bir yarar sağlar;Patentler, buluşların yayımlanmasını teşvik etmek suretiyle, araştırmaların gereksiz yere tekrarını önler ve yeni araştırmaları ve rekabeti tetikler;Titiz bir inceleme sürecinden sonra verilen patentler, sağlam bir fikri mülkiyet hakkıolarak kabul edilir.

18

Patent hakkı ihlale uğrayan patent sahibinin bulunabileceği talepler

1. İhlalin önlenmesi2. İhlalin durdurulması3. İhlalin giderilmesi4. İhlalin tespiti5. Tazminat (a. Maddi, b. Manevi, c. İtibar)6. El koyma7. Ürünler ve araçlar üzerinde mülkiyet hakkı

tanınması8. Şekil değiştirme ve imha9. Mahkeme kararının ilgililere tebliği, kamuya ilan

yoluyla duyurulması ve hükmün ilanı10.İhtiyati tedbir.

19

ABD ilk

patentOn July 31, 1790 SamuelHopkins wasissued thefirst patent for a processof makingpotash, an ingredientused in fertilizer. Thepatent wassigned byPresidentGeorge Washington.

20

Lucius D. CopelandSteam tricycle - 1887

21

Oyuncak küp bloklar

22

US0

42

27

69

9:

Man

ual

scan

nin

gm

ech

anis

mfo

rvi

deo

disc

play

er

23

Sayılarla Patentler…ABD’de ilk patent 1790 yılında SamuelHopkins’e kaliteli yapay gübre çalışması için verildi.ABD Patent Ofisi’ne yılda ortalama 350,000patent başvurusu yapılmaktadır.*Türkiye'nin ilk 500 şirketi arasında hiç patent almayan firma sayısı 384.Dünyanın 500 büyük şirketinin toplam patent sayısı ise 354,316.

*http://www.uspto.gov/web/offices/pac/doc/general/index.html 24

Ülke Adı 1990

1 United States 1,154,204

2 Japan 589,750

3 Canada 339,184

4 France 250,051

5 Germany, Federal Republic of 232,791

6 Czechoslovakia 124,611

7 German Democratic Republic 118,099

27Union of Soviet Socialist Republics 9,369

30 Morocco 6,623

32 Turkey 6,281

Ülke Adı 2002

1 United States 1,474,028

2 Japan 1,096,051

3 Germany 376,744

4 France 358,387

5 United Kingdom 326,094

6 Canada 173,782

7 Spain 157,526

8 Netherlands 125,038

9 Russian Federation 102,568

14 China 65,049

21 Turkey 28,080

23 Greece 25,128

28 Czech Republic 9,271

Yürürlükte olan patentler - dünya sıralaması (UN)*

* http://unstats.un.org/unsd/cdb/cdb_series_xrxx.asp?series_code=28150

25

0

20000

40000

60000

80000

100000

120000

140000

160000

180000

1790 1802 1814 1826 1838 1850 1862 1874 1886 1898 1910 1922 1934 1946 1958 1970 1982 1994 2006

http://www.uspto.gov/web/offices/ac/ido/oeip/taf/h_counts.htm

United States Patent and Trademark Office – Yıllık alınan patent sayılarının dağılımı

260

50000

100000

150000

200000

250000

300000

1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

Ülkemizde yıl bazında yapılan patent başvuruları (UN)*

270

5.000

10.000

15.000

20.000

25.000

30.000

1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

Ülkemizde yürürlükte olan patentler (UN)*

28

29 30

IBM, 2006 yılında 3.621 yeni patentle, ABD'nin en fazla patent alan şirketi oldu.

IBM’in son 14 yılda aldığıpatentler

31

4 1 19 5 11

3340 34 33

45

91

136

1994 önce

si199419951996199719981999200020012002200320042005

ARÇELİK A.Ş.

Patent Başvuruları

32

Tam Zamanlı Ar-Ge Personel Sayısı

40 40

310

496

538

171

1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

ARÇELİK A.Ş.

33

Avrupa Patent SözleşmesiAvrupa Patent Sözleşmesi (The EuropeanPatent Convention; EPC) ile buluşların korunması konusunda Avrupa ülkeleri arasında işbirliğinin arttırılması, üye ülkelerin tümünde geçerli bir patent sisteminin kurulması ve Avrupa ülkeleri arasına ortak bir patent hukukunun oluşturulması amaçlanmıştır.EPO; European Patent Organisation

34

EPO’ya üye ülkeler

35

EPO’ya üye 35 ülke

Üye Ülke Üyelik tarihiAustria 1 May 1979Belgium 7 October 1977Bulgaria 1 July 2002Switzerland 7 October 1977Cyprus 1 April 1998Czech Republic 1 July 2002Germany 7 October 1977Denmark 1 January 1990Estonia 1 July 2002Spain 1 October 1986Finland 1 March 1996France 7 October 1977United Kingdom 7 October 1977Greece 1 October 1986Croatia 1 January 2008

Hungary 1 January 2003Ireland 1 August 1992Iceland 1 November 2004Italy 1 December 1978Liechtenstein 1 April 1980Lithuania 1 December 2004Luxembourg 7 October 1977Latvia 1 July 2005Monaco 1 December 1991FYR of Macedonia 1 January 2009Malta 1 March 2007Netherlands 7 October 1977Norway 1 January 2008Poland 1 March 2004Portugal 1 January 1992Romania 1 March 2003Sweden 1 May 1978Slovenia 1 December 2002Slovakia 1 July 2002Turkey 1 November 2000

http://www.epo.org/

36

37

Faydalı ModelTürkiye’de ve dünyada yeni olan, sanayiye uygulanabilen buluşların sahiplerine 10 yıl süre ile bu buluş konusu ürünü üretme ve pazarlama hakkının tanınmasıdır.Yurt içinde özellikle KOBİ'lerimiz ve geliştirmişoldukları yeni ürünler için daha az maliyetle koruma elde etmek isteyen buluş sahipleri için tavsiye edilebilecek bir sistemdir.Yeni olmayan ürünler için başvuru yapılıp faydalımodel belgesi alınsa dahi, ürünün yeni olmadığının üçüncü kişilerce ispatlanabilmesi durumunda, mahkeme yolu ile belgenin iptali söz konusudur. 38

Bir buluşun Faydalı Model Olarak Korunabilmesi İçin Gerekli Özellikler

Yenilik; başvuru yapılmadan önce başkalarıtarafından yazılı, sözlü ya da uygulanarak açıklanmamış olmak anlamında mutlak yeniliktir. Sanayiye uygulanabilirlik; buluşun tümüyle kuramsal olmak yerine pratiğe uygulanabilir özellik taşıması demektir.

39

ENDÜSTRİYEL TASARIMLARKısaca tasarımlar olarak bilinen endüstriyel tasarımlar, bir ürünün dekoratif veya estetik yönüdür. Bu tasarımlar bir ürünü çekici, görsel olarak etkileyici kılarak ticari değerini arttırırlar.Bu nedenle tasarımlar tescil edilerek korunur. Tescilli bir endüstriyel tasarımın sahibi, tasarımın geçersiz olarak kopyalanması veya taklit edilmemesi için özel bir koruma hakkı elde eder. Bu tür bir korumanın sağlanması yaratıcılığı teşvik ederek ekonomik gelişmeye yardımcı olmakla beraber endüstriyel tasarımlar özgün ve estetik olarak çekici ürünlerin piyasada yer almasınısağlayarak tüketicilere daha geniş tercih imkanlarısunar.

40

Coca-Cola cam şişe tasarımının evrimi

41

MARKALAR

Markalar, belirli mal ve hizmetleri diğerlerinden ayıran işaretlerdir. Tescilli bir marka, sahibine markanın kullanımına veya başkasına kullanma yetkisi verebilmesine yönelik özel bir hak sağlar. Tüketiciler belirli ürünlerle belirli markalarıözdeşleştirdiklerinden markanın itibarı ve ünüönemlidir.Tüketiciyi tatmin eden bir ürün ancak markası ile hatırlanır. Bir marka, bir ürün için bir imaj ve/veya stil yaratmak için de kullanılabilir. Marka koruması genellikle 10 yıl olup, süre bitiminde marka koruması tekrar yenilenebilir.

“tescilli marka”“registered trademark”“alamet i farika”

™ ®

42

43

COĞRAFİ İŞARETLERCoğrafi İşaretler belirli bir bölgeden kaynaklanan bir ürünü tanımlayan ya da kalitesi, ünü veya karakteristik özellikleri itibariyle coğrafi kaynağına atfedilebilen bir bölgeyi işaret eden fikri mülkiyet haklarındandır.Bu coğrafi yer isimleri ile ilintili ürünler, özel bir kalite ve itibara sahip olup, ayrıca çeşitli ulusal kanunlar ve uluslararası anlaşmalar tarafından korunmaktadırlar.Örneğin, pastırma denilince akla ilk yöreye has tadıyla Kayseri ilimizin pastırması gelir. 44

Maraş DondurmasıTrabzon Ekmeği

45

TİCARİ SIRLARTicari sırlar, ilgili kişiler tarafından bilinmeyen ya da hakkında kolayca bilgi edinilemeyen ve bir işletmeye rekabet avantajı sağlayan, teknik, ticari ya da mali çeşitli bilgi türlerini kapsar (imalat prosesleri, teknikleri ve “know-how”, müşteri listeleri ve profilleri, dağıtım metotlar, mali bilgiler, ürün bileşenleri vs. gibi).

46

Fikri ve Sınai Mülkiyet’in Desteklenmesi;

Teşvikler

47

KOSGEB Teşvikleri - Sınai Mülkiyet Hakkı Desteği

İşletmelerin; sınai mülkiyet haklarının etkin bir şekilde korunmasını sağlamak üzere, Türk Patent Enstitüsü’ne veya WIPO üyesi ülkelerin resmi patent kuruluşlarına yaptıkları başvurular için destek verilmektedir.Sınai Mülkiyet Hakları’nın (Patent, FaydalıModel, Endüstriyel Tasarım…) işletmeler tarafından kullanımının yaygınlaştırılarak, işletmelerin haklarının korunması ve sınai mülkiyet bilincinin oluşması sağlanacak, küresel pazarda rekabet güçleri artacaktır.

WIPO: World Intellectual Property Organization 48

Destek Miktarları ve Şekilleri Destek oranı %70 olmak üzere, destek unsurları ve üst limitleri şu

şekildedir:a) Yurtiçinden alınacak Patent Belgesi için üst limit 6.000 TL,

yurtdışından alınacak Patent Belgesi için üst limit 10.000 TL,b) Yurtiçinden alınacak Faydalı Model Belgesi için üst limit 6.000

TL, yurtdışından alınacak Faydalı Model Belgesi için üst limit 10.000 TL,

c) Yurtiçinden alınacak Endüstriyel Tasarım Tescil Belgesi için üst limit 6.000 TL, yurtdışından alınacak Endüstriyel Tasarım Tescil Belgesi için üst limit 10.000 TL,

d) Yurtiçinden alınacak Entegre Devre Topografyaları Tescil Belgesi için üst limit 6.000 TL, yurtdışından alınacak Entegre Devre Topografyaları Tescil Belgesi için üst limit 10.000 TL’dir.

49

TÜBİTAK Patent Başvurusu Teşvik ve Destekleri

Türkiye’nin ulusal ve uluslararası patent başvurularının sayısının arttırılması, kişilerin patent başvurusu yapmaya teşvik edilmesi ve ülkemizde fikri ve sınaîhakların tescili yönünde bilinçlenmeye katkıda bulunulması amaçlanmaktadır.

50

Kimler Yararlanabilir?

Tüm T. C. vatandaşları veya Türkiye sınırları içerisinde faaliyet gösteren, Türk hukukuna göre kurulmuş ve Türk tabiiyetinde olan şirketler, üniversiteler, kamu kurum ve kuruluşları bu esaslar kapsamında öngörülen desteklerden yararlanabilirler.

51

Destek Miktarları ve Şekilleri1. Aşama: Ulusal patent başvuruları için;

TPE hesabına 3,000 TL, geri ödemesiz Başvuru sahibi hesabına 450 TL, geri ödemesiz (ulusal patent başvurusu vekil

aracılığıyla yapıldıysa)

2. Aşama: Uluslararası veya bölgesel patent başvurularının ilk aşamasındaki ücretler için;

Başvuru sahibi hesabına 3,000 TL, geri ödemesiz Başvuru sahibi hesabına 450 TL, geri ödemesiz (uluslararası/bölgesel patent

başvurusu başvurusu vekil aracılığıyla yapıldıysa)

3. Aşama: Uluslararası veya bölgesel patent başvurularının araştırma raporundan sonraki işlem ücretleri için;

Başvuru sahibi hesabına Jüri tarafından belirlenecek miktarda, geri ödemeli

52

Bu konuyla ilgili detaylıbilgi için, bakınız;

http://www.turkpatent.gov.tr(veya http://www.tpe.gov.tr)http://www.kosgeb.gov.trhttp://www.tubitak.gov.trhttp://www.wipo.int

53

Yapmaktan keyif duyacağınız işlerde çalışmanız dileğiyle...

Başarılarınızın devamını dilerim.Yrd. Doç. Dr. Volkan Türker