FIKHI AÇlDAN • • o

FINANS ve AL TlN IŞLEMLERI

-Tebliğ ve Müzakere ler-

Tarhşmalı İlmi Toplanh

27-28 Nisan 2012

Konevi Kültür Merkezi

Meram 1 Konya

İstanbul 2012

YEDiNCİ TEBLİG

KREDi KARTI İŞLEMLERİNİN İSLAM HUKUKU AÇlSINDAN DEGERLENDİRİLMESİ

Doç. Dr. İshak Emin AKTEPE.

Kredi Kartının Tanımı Kredi karlı; kart çıkaran kuruluşların müşterilerine belirli limitler

d1iliilinde açlıklan kredilerle, nakit kullanmaksızın mal ve hizmet alabilmeleri ve nakit kredi çekebilmeleri için verdikleri ödeme aracı­dır.

Kredi Kartının ve POS Cihazlannın Yaygınlığı 2010 yılı itibariyle Türkiye' de 47 milyona yakın kredi karb. dağı­

b.lmıştır. 1.8 milyondan fazla POS cihazı işyerlerine bağlanmıştır1 •

Kredi Karlı Sisteminin işleyişi Kredi Kartı. On-Line Otorizasyon

·Erzincan Ü. İlahiyat Fakültesi

VlSA MASTERCARD BKM BONUSNET

1 http://www.bkm.com.tr/yillara-gore-istatistiki-bilgiler.aspx (22.02.2012)

374 FIKHİ AÇlDAN FİNANS ve ALTIN İŞLEMLERİ

1- Kart bankası uluslararası kart kuruluşuyla lisans sözleşmesi ·yapar.

2- Kart bankası kredi karh diğer banka ATM ve POS terminalle­rinde de geçerli olması için BKM ile üyelik sözleşmesi imzalar.

3- Kart bankası müşterisiyle sözleşme imzalar ve ona kredi kar­hnı verir .

. 4- Bankalar kredi karh sistemine girmek isteyen işyerleriyle·üye­lik sözleşmesi imzalar.

5- Kart hamili üye işyerinden karhyla alışveriş yapmak ister. 6- Kredi karhnın üye işyerinde kullanımı için şu onay süreci iz­

lenir:

7- Kredi karh yurtdışında kullanıldığında ise şu onay süreci iz­lenir:

8- Karhn kullanımına onay verilmişse üye işyerinin bankadaki hesabına alacak kaydeder.

9- POS bankası kendi terminali kullanılarak yapılan alışverişi BKM'ye bildirir.

10- BKM, söz konusu alışverişi kart bankasına bildirir. ll- Kart bankası BKM'ye ödeme yapar. 12- BKM, POS bankasına ödeme yapar. Bu ödeme TCMB aracılı­

ğıyla yapılır.

13- POS bankası üye işyeriyle anlaşmasına göre üye işyerine ödeme yapar.

14- Kart bankası kart hamiline ödemeleriyle ilgili ekstre gönderir. 15- Kart hamili kart bankasına ödemesini yapar.

Kredi Karh Sisteminin Faydaları2

Kart hamiline faydaları: Bankrıot taşımamak, nakit çekebilmek, nakit ihtiyacı içindeyken

de alım sahm yapabilmek, her an kullanılabilir bir kredi limitine sahip olunduğu için güven duygusu içinde olmak, ortalama 20 günlük faizsiz kredi sağlamak, taksitle alışveriş yapabilmek, ödemeleri kredi

2 Bu konuda ayrıntılı bilgi için bk. Ferudun Kaya, Türkiye'de Kredi Kartı Uygulaması, İstanbul: TBB, 2009, s. 118-130.

KREDi KARTLAR! ve İSLAM HUKUKU 375

kartma bağlayarak tek hesaptan birçok ·ödemeyi otomatik yapabil­mek, e-tidl.retten faydalanabilmek, ek kart hizmeti alabilmek, otoma­tik ödeme yapabilmek, yurtdışında kullanabilmek, saygınlık, kam­panyalardan yararlanabilmek, kayıp ve çalınmaya karşı sigortalan­mak, alışverişlerin takibini sağlamak ve aylık dökümünü almak.

Üye işyerine faydalan: Müşteri sayısını arhnp iş hacmini genişletmek, müşterilerin har­

cama eğiliminde standart sağlamak hatta harcama eğilimini yükselt­mek, vadeli sahınlarda problemli müşterilerle uğraşmamak, sahte para almamak, para çaldırmamak, salıcının hesaplarının düzgün tutulmasını sağlamak, satılan malın bedelini alacağına güven duy­mak, turistlere kolayca sahş yapmak.

-Bankalara fi;lydalan: Bankalar kart sistemine dahil olabilmek adına büyük yalınınlar

yaparlar. Ancak bankalar kart hamillerinden, üye işyerlerinden ve birbirlerinden aldıkları koınisyonlardan, faiz ve vade farkından,

uhdelerinde tuttukları hesaplardan ve çapraz sahş yoluyla yaplıkları işlemlerden kar sağlarlar.

Kredi Karlı Sözleşmelerinde Faiz Şarh Faizli banka kredi kartı sözleşmelerinde, nakit çekim yapıldığın­

da ya da borç vadesinde ödenmediğinde faiz alınacağı yazılmaktadır. Kahlım bankaları faiz alamayacakları için kart sözleşmelerine böyle bir şart koyamazlar.

Bazı İslam hukukçuları faiz ödeme şarhnın kabul edilerek kredi karlı alınmasını caiz görmezler3. Örneğin İslam Fıkıh Akademisi'nin

3 Muhammed Ali el-Kan b. İd, "Bitakatü'l-i'timan ğayrü'l-muğattat", MMFİ, XII, 3, s. 550; Nezih Kemal Hammad, "Bitakatü'l-i'timan", MMFİ, XII, 3, s. 514; ·· Vehbe Muhammed ez-Zuhayli, "Bitakatü'l-i'timan", MMFİ, XV, 3, s. 52; Sıddik Muhammed Enıln Darir, "Bitakatü'l-i'timan", MMFİ, XV, 3, s. 29; Abdurrahman b. Salih el-Atram, "Bitakatü'l-i'timan", MMFİ, XV, 3, s. 102, 106; Hasan el-Cevahirl, "Bitakatü'l-i'timan", MMFİ, XV, 3, s. 115. Kredi karh sözleşmelerindeki filiz şartının bütün akdi bahl kılıp kılmadığı tarhşmalan için bk. Hasan el-Cevahirl, "Bitakatü'l-i'timan", Mecelletü MMFİ, XV, 3, s. 117-118. Hasan el-Cevahin faiz şartının kendisinin bahl olduğıınu ancak akdi

376 FIKHI AÇIDAN FİNANS ve ALTIN İŞLEMLERİ .

bu konudaki karan şöyledir: "Sözleşmesinde filiz şartı bulunan ve bankada açılmış bir hesaba dayanmayan kredi karti çıkarmak ve bunu

· kullanmak caiz değildir. Karti talep eden kişinin son ödeme tarihini geçirmemeye azimli olması hükmü değiştirmemektedir"4•

Bazı İslam hukukçulan ise söz konusu şarh mülğa sayıp akdin sıbhatine hükmederlers.

Banka -Uluslararası Kredi Kartı Kuruluşu İlişkisi Dünyada yaygın olarak kullarulan kredi kartlan şu beş firma ta­

rafından yönetilmektedir: VISA, Master Card, American Express, Dinners Club, JCB (Japan Credit Bureau). Kredi kartinın işyerlerine ve kart hamillerine yönelik bütün faydaları aslında bu uluslararası kredi karti kuruluşlan sağlamaktadır. Bankalar kendileri kredi karti çıkar­mak yerine bu şirketlerin kartlarını çıkarırlar. Böylece kartin uluslara­rası geçerliliği olur. Banka ile uluslararası kart şirketi "lisans sözleş­mesi" imzalar. Banka, uluslararası kredi karti kuruluşuna verdiği lisans ve sonrasında yaphğı takas ve diğer hizmetler karşılığı komis­yon ödemektedir. Bu kuruluşlar verdikleri lisans karşılığı 100.000 EURO ile 550.000 EURO arasında lisans bedeli alırlar. Ayrıca kredi karh ve-pos cirosu üzerinden komisyon alır ve aylık veya üç aylık fatura keserler.

Banka- Kart Hfunili İlişkisi Kart Hamilinden Alınan Kart Ücreti Banka, kredi kartirrdan yararlanmak isteyen müşterilerine bu im­

karu sunduğu, kart bastirdığı, kartı müşterisine ulaştirdığı ve kartin kullanımı sırasında doğabilecek sorunlara karşı önlem aldığı için kart ücreti alır. Bu ücret müşteriye sağlanacak imkanlar için yapılan çalış­manın ve kartin sunduğu hizmetlerden yararlanmanın bir karşılığı kabul edilmektedir6• İmkaniarından istifade edilecek bir sisteme üyelik aidati gibi de düşünülebilir.

bütünüyle batıl kılmaclığını söylemiştir. Bk. Hasan el-Cevilhirl, "Bitakatü'l­i'timiin", MMFİ, XV, 3, s. 122. 4 Mecelletü Mecma'i'l-Fıkhi'l-İsıamı, XII, 3, s. 676. 5 Abdussettar Ebu Gudde, "Bitakatü'l-i'timan", MMFİ, XII, 3, s. 489.

Nezih Kemal Hammad, "Bitakatü'l-i'timan", MMFİ, XII, 3, s. 509; Abdussettar Ebu Gudde, "Bitakatü'l-i'timan", MMFİ, XII, 3, s. 482; Vehbe Muhammed ez-Zuhayll, "Bitakatü'l-i'timan", MMFİ, XV, 3, s. 53; Hasan el-

KREDİ KARTLARI ve İSLAM HUKUKU 377

Nakit Çekim Faizli bankalar kredi veren kuruluşlardır. Kredi karhyla yapılan

nakit çekimler "döner kredi" niteliği taşır. "Kredi karlı uygulamasın­da kart çıkaran kuruluş, kart hamili için ödeme gücüyle oranhlı bir kredi limiti belirlemekte, kart hamili bu limite kadar kullandığı kredi­yi geri ödediği takdirde, kart hamiline yeniden aynı limite kadar kredi tahsis ehnektedir. Kredi kartları bu özellikleri nedeniyle döner kredi­nin tipik bir uygulamasıdır''7.

Nakit çekim kart bankasının ATM'sinden olabilir. Bu durumda banka kart hamiline doğrudan borç vermiş olur. Nakit çekim başka banka ATM'sinden olabilir. Bu durumda kart hfunili borçlandığı bankayı kart bankasına havaıe ediyor demektir. Kart bankası havaieyi kabul eden ya da kefil sıfahyla alacaklı bankaya ödeme yapar. Her iki halde-de kart bankası filiz geliri elde eder. Nakit çekimin kart hfunili­ne maliyeti ilk ay için% 7-8 civarında olur. Bunun% 3'ü komisyon,% 4'ü fiiizdir.

Nakit çekimden gelir elde ehnek faizli işlem olacağı ve müşterile­re nakit verip aynıyla geri almayı ticari anlamda doğru bulmadıkla­rından kahlım bankaları genellikle kredi kartlarıyla nakit çekim yaphrmazlar. Bir kahlım bankası iki ayn kredi karlında kart hamilinin bir önceki ekstre borcunun% 10 ile% 20'si kadar nakit avans vermek­tedir. Bu banka, verdiği meblağa her ne ad allında olursa olsun hiçbir gelir eklememektedir. Bu da dinen karz-ı hasen olur. Bankanın bu işlemden kaynaklanan doğrudan bir menfaati yoktur. Bu borç vadesinde ödenmediğinde de bir faiz eklenmemektedir.

TartışmayaAçık Bir Yorum Kredi karlından nakit çekim yapıldığında banka faiz alamaz an­

cak komisyon alabilir. Çünkü banka kredi karlı hamiline söz konusu borcu verebilmek için irnkaruar hazırlamış ve maliyete katlanmışhr. Aynca bankaları ''borç veren" olarak görmek yerine ''borç bulan"

Cevahirl, ''Bitakatü'l-i'timan", MMFİ, VIII, 2, s. 615; Abdurrahman b. Silih el­Atram, ''Bita:L<atü'l-i'timan", MMFİ, xv, 3, s. 102. 7 Ferudun Kaya, Türkiye'de Kredi Kartı Uygulaması, s. 40 (Hasan İşgüzar, Banka Kredi Kartı Sözleşmeleri, Ankara: Yetkin Yayırilan, 2003, s. 154'e atfen).

378 FIKHI AÇIDAN FİNANS ve ALTIN İŞLEMLERİ

olarak görmek de mümkündür. Borç vermek karşılığında komisyon alınamasa da borç bulmak karşılığında komisyon alınabilir.

AAOIFI Fıkıh Kurulu şöyle bir standardı kabul etmiştir: İslfurıi Standart II/4/5- "Banka Kartlarıyla Nakit Çekmek (a) Kart hamilinin karlı ile hesabından nakit çekmesinde herhangi

bir sakınca yoktur. Nakit çekim işleminin hesaptakipara limiti kadar olması ile İslfurıi finans kuruluşunun onayı bulunması durumunda bu limitten daha fazla olması arasında bir fark yoktur. Ancak bu işlemle­re kesinlikle faiz uygulanmamalıdır.

(b) İslfurıi finans kuruluşu nakit çekim karşılığında sunulan hiz­mete uygun olarak belirlenmiş maktu bir ücret alabilir. Ancak bu ücret çekilen nakit para miktarıyla bağlanhlı olmamalıdır".

Kredi Kartıyla Alışveriş Faizli banka kredi kartlan ile yapılan alışverişlerde banka ile kart

hfunili arasında meydana gelen ilişki İslam hukukçularınca iki şekilde yorumlanmışhrs:

(1) Kefili et ve borç (2) Hcı._vrue ve borç Kefaıet ve borç: Banka, kart hfunilinin kefilidir. Kart kefilietin belgesidir. Kart ha­

mili alışveriş yapar ve salıayı kefiline yönlendirir. Kefil, borcu öder; bu durumda kart hamiline borç vermiş olur ve kart hamiline ortalama yirmi günde rücu eder. Borç ödenmezse faiz alır.

Havaıe ve borç: Kart harnili alışveriş yapar ve salıayı kart bankasına havrue eder.

Banka, kart hamiline borçlu olmasa da bu havrueyi kabul eder. Borcu öder; bu durumda kart hamiline borç vermiş olur ve kart hamiline ortalama yirmi günde rücu eder. Borç ödenmezse faiz alır.

Kredi Kartıyla Taksitli Alışveriş POS bankası ile işyerleri, POS bankasına ait kartlarla alım salım­

larda taksit yapılabileceği konusunda anlaşabilirler. Üye işyeri m üşte-

8 Abdussettar Ebu Gudde, "Bitakatü'l-i'timan", MMFİ, XII, 3, s. 478-480; Nezlh Kemaı Hammad, "Bitakatü'l-i'timan", MMFİ, XII, 3, s. 502, 504; Sıddik Mu­hammed Emin Darir, "Bitakatü'l-i'timan", MMFİ, XV, 3, s. 21; Vehbe Muham­med ez-Zuhayli, "Bitakatü'l-i'timan", MMFİ, xv, 3, s. 55-57; Abdurrahman b. Saıih el-Atram, "Bitakatü'l-i'timan", MMFİ, XV, 3, s. 77-78.

KREDi KARTLARİ ve İSLAM HUKUKU 379

risine taksiili sahş yapar veya parasırun tainamım peşin ya da taksitti olarak her ay bankadan ayrı ayrı tahsil eder. Bu işlem iki şekilde yorumlanabilir:

(1) Banka kart hamilinin kefilidir. Kart hamili üye işyerine borç­lanmaktadır. POS bankası, kendi kartlarıyla yapılacak taksitti alışve­rişlerde üye işyerine iskontolu bedel ödeyip (sulh yapıp), kart hamili­ne kefil olduğu miktarla rücu edebilir9•

(2) Banka kart hamilinin kefilidir. Aynı zamanda üye işyerine de POS hizmeti vermektedir. Yani üye işyerinden alacaklı konumunda­dır. Kart hamili taksiili alışveriş yapar .. Banka toplam taksite göre komisyon kesintisini yapıp işyerine ödeme yapar10• Üye işyeri toplam bedeli istemiyorsa her ay ayrı ayn komisyon ödemesi yapar ya da blokeli sistemle parasını alır.

Murabaha Kartla Alışveriş Kahlım bankalarında kefalete dayalı kartlar yanında murabaha

akdine dayalı kartlar da vardır. Murabaha karlı şöyle izah edebiliriz: Kart hamili, kahlım bankasırun vekilidir. Kredi karhyla aldığı bü­

tün mallar kahlım bankası adına alınır. Kredi karlı POS cihazına girip izin talebinde bulununca kahlım bankası kendi adına mal alırnma izin verir. Alınan mallar kart sözleşmesindeki şartlar (vade farkı ve vade) muvacehesinde kart hamiline sahlır. Bu sahşta kart hamili kendisini asiileten bankayı vekiileten temsil eder n. Murabaha kart uygulamasını kabul eden Hayreddin Karaman şu yorumu yapmıştır: "Kredi kartları ile aldığınız malı, kurum adına (ona vekiileten) alıyorsunuz ve soma da kurum size salıyor; yani diğer konularda olduğu gibi murabaha yapıyor; yani peşin alıp vade farkı ile salıyor. Vade farkını da fiilen

9 Kefilin, alacaklıya ödediği miktan değil kefil olduğu miktarı mekfı1lü anhden talep edebileceği konusundaki Hanefi görüşü için b k. Alauddin. es­Semerkancli, Tuhfetü'l-fukaha, I-m, Beyrut: Datru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1984, m, 240; Alauddin el-Kasaru, Bediiiu's-saniii', IVIl, Beyrut: Daru'l-Kitabi'l-Arab!, 1982, VI, 15. 10 Hayreddin Karaman'ın yorumu şöyledir: "Kurumun (kahlım bankasının) her saniyesi büyük bir bedele mal oluyor. Kart ile satış yapan firma, bankanın yaphğı işlem, vekalet, kefalet ve hizmetlere karşı bir ücret ödüyor. Bu ücreti de satış yaphğı kişiden gelecek paradan ödüyor, bu sebeple 100 değil, 90 alıyor, 10'unu bankaya bırakıyor". 11 Muhammed Ali el-Karl b. İd, "Bitakatü'l-i'timan ğayrü'l-muğattat", MMFİ, XII, 3, s. 558.

380 FIKHİ AÇIDAN FİNANS ve ALTIN İŞLEMLERİ

ödeme yapılan zamana (vadeye) göre koyuyor. Kurumda vadelere göre fark bellidir, bunu müşteri de biliyor (isterse bilir), buna göre alıyor ve ödeme zamaru da vade farkıyla birlikte ödüyor"12.

Murabaha Kartla Taksitti Alışveriş POS bankası kendisine ait murabaha kart ile yapılacak alım sa­

tımlarda taksit yapılması konusunda üye işyeriyle anlaşabilir. Kart hamili taksitti alışveriş yaplığında aslında üye işyerine banka borçlu duruma geçmektedir. Banka kendisine ait borcu erken ödeme yaparak iskonto ettirebilir13. Aynca toplam taksite göre toptan komisyon düşerek salıcıya ödeme de yapabilir14• Kendisi de kart hamilinden vade geldikçe tahsilatlan yapar.

Murabaha kartla başka banka PüS'larından taksiili alım sahm yapıldığında da kart bankası kendisi adına alınan malların borçlusu olduğundan erken ödeme iskontosu yaplırarak ödeme yapabilir. Kart hamili anlaşmaya göre borcunu bankaya öder.

Kredi Kartıyla Altul Alışverişi Allının günümüzde para vasfını koruyup korumadığı tarlışmalı­

dır. Tamamen meta olmuştur diyenler olduğu gibi bütünüyle paradır diyenler de vardır. İşlenmiş 1 zinet alhnları meta sayıp kiliçe ve basılı alhnlan para sayanlar da bulunmaktadır15 •

Kredi karlı bir yönüyle de vadeli alım sahm aracı olduğırndan al­hnın para olup olmaması hükme tesir etmektedir.

Fffizli banka kredi karlıyla alhn satıldığında salıcı allını hakiki olarak teslim ederken, allının bedelini hükrrıl olarak alma imkanma sahip bulunuyor. Kart hamili kuyumcuyu, parayı tahsil etmesi için kefili konumundaki bankaya yönlendirmektedir. POS bankası işyeri­ne ödeme yapar ve bir gün sonra kart bankasından tahsilat yapar. Kart sisteminde peşin ödeme sayılan bu sürede kuyumcu tahsilat yapma imkanma sahip olduğırndan kredi karlıyla alışveriş yapılabilir.

12 http:/ /www.hayrettinkaraman.net/sc/00111.htm (22.02.2012) 13 Erken ödeme iskontosunun faiz olmadığı görüşüne dayanarak bu ifade kullanılınıştır. 14 Hayreddin Karaınan'ın 10 nolu dipnottaki yorumuna dayanarak bu ifade edilmiştir. 15 Ayrıntılı bilgi için bk. İshak Emin Aktepe, İsliim Hukuku Çerçevesinde Fi­nansman ve Bankacılık, İstanbul: Erkaın, 2010, s. 85-86.

KREDİ KARTLARI ve İSLAM HUKUKU 381

Konu hakında Hayreddin Kararnan'in yorumu şöyledir: "Kredi karhile alhn sahrm caizdir. Sahcı parasını en kısa zamanda bankadan almalı ve gerekiyorsa bankaya hizmet bedeli olarak komisyon ödeme­lidir. Bu komisyon paranın yüzdesine göre de belirlenebilir. Komis­yonu müşteriden çıkarmak anlaşmaya, karşılıklı rızaya veya piyasa­daki teamille bağlı olarak caiz olabilir. Kuyumcu bedelini taksit taksit tahsil ehnek üzere vadeli alhn (lira ve külçe) satarnaz16. Alhnı satar ve bedelini en kısa zamanda (tearnüle göre peşin sayılan, faizli kredi işlemi görmeyen süre içinde) bankadan çeker17• Müşteri sahn aldığı alhnın bedelini, faiz tahakkuk ehneden bankaya öderse mesele yok­tur, taksite bağlar ve vade farkı (burada faiz) vererek öderse faiz ödemiş olur ve bu caiz değildir, ama müşteri ile banka arasındaki taksitlendirme kuyumcuyu ilgilendirmez; yani onun sahmını harama çevirmez"1B.

Kredi Kartıyla Taksiili Alhn Alışverişi Alhn para sayılıyorsa kredi karhyla taksiili alım sahnu meşru

olınaz. Çünkü kart hamili taksitle alhn almakla kefili olan bankanın da taksitle ödeme yapmasını istemiş olınaktadır. Paranın vadeli sahrnı ise fffizli işlem sayılır.

işlenmiş alhn ya da alhnın tamarnı para sayılrnıyorsa kredi kar­hyla taksiili alım sahm yapılabilir.

Murabaha Kartla Alhn Alışverişi işlenmiş allınlar ile kiliçe ve basılı allınlar arasında fark gözeten

görüşle arnel ediliyorsa, işlenmiş allınlar murabaha kart ile emtia alım sahrm hükümlerine tabi olur.

Para sayılan allınlar alıruyarsa şu hükümler geçerlidir: Murabaha kart ile alhn alındığında allınlar öncelikle banka adına

alındığı için borçlu kart bankası olınaktadır. Kart bankası da sistemin

16 Hayreddin Karaman'ın işlenmiş albm meta sayan görüşü çerçevesinde meseleye bakılırsa burada para sayılan altınlarla (külçe ve basılı) ilgili hüküm verilmiş olmaktadır. 17 Hayreddin Karaman bir başka vesileyle de şöyle demiştir: "Kredi kartı uygulamasında peşin denilen ve faiz işletilmeyen ödeme sür.esi içinde yapılan ödemeler "peşin alun-sahm" olarak kabul edilmelidir". 18 http:/ /www .hayrettinkaraman.net/yazi/hayat2/0178.hhn (22.02.2012)

382 FIKHİ AÇIDAN FİNANS ve ALTIN İŞLEMLERİ

gerektirdiği en kısa sürede POS bankasına ödemeyi yapmaktadır. Dolayısıyla banka açısından murabaha kartla altın alımı meşrudur.

Katılım bankasının altın alımında müşterisine kefil olması da mümkündür. Yani bu tür varlıklar alındığında banka kefil sıfahyla ödeme yapar. Bu durumda kart hamiline borç vermiş olur.

Alınan alhnların bedeli son ödeme tarihinde peşin olarak tahsil edilir. Kart sisteminde son ödeme tarihine kadar yapılan ödemeler peşin sayılmaktadır. Son ödeme tarihine kadar da olsa altında vade olmaz diyenlere göre murabaha kartla para sayılan alhnları almak dliz olmaz.

Kahlım bankası kefil sıfahyla ödeme yapmış ise kart hamiline borç verı:riiş olmaktadır. Bu durumda verdiği borcu üzerine fazlalık eklemeksizin son ödeme tarihinde ya da sonrasında tahsil edebilir.

Murab!ilia Kartla Taksiili Alhn Alışverişi Para sayılan alhnlar murabaha kartla taksitli alınıp satılamazlar. Para sayılmayan alhnlar murabaha kartla taksitle alınıp satılabi-

lirler. Katılım bankalarının şöyle bir işlem yapmalan da mümkündür: Banka-kart hamiline altın alma vekrueti verebilir. Banka POS ban­

kasına ödemeyi mümkün olan (kredi karh örfünde peşin sayılan) en kısa sürede yapar. Alınan alhnlar bankanındır. Banka bu alhnlan kart hamiline borç kaydeder. Kart hamili ödeme yaphkça altın borcunu siler.

Kredi Karoyla Hizmet Alımı Pas bankası kendi kredi kartlarıyla alınacak hizmetler için vade

yapılması konusunda üye işyeriyle anlaşabilir. Bu durumda kart hamili hizmeti taksitle almış olur. Banka, üye işyerine aralarındaki anlaşmaya göre peşin ya da vadeli olarak ödemeleri yapar. Kart hamili de vadesinde borcunu bankaya öder.

Faizli banka kredi karhyla başka banka paslan üzerinden hizmet alımı yapıldığında banka kefil sıfahyla ödeme yapar ve kart hamilin­den borcu tahsil eder. Son ödeme tarihinde ödeme olmazsa faiz alır.

Murabaha Kartla Hizmet Alımı Pas bankası kendi murabaha karoyla alınan hizmetler için taksit

yapılması konusunda üye işyeriyle anlaşabilir. Yani üye işyeri

KREDi KARTLAR! ve İSLAM HUKUKU 383

murabaha kart ile sahş yaplığında söz konusu hizmeti bankaya sat­makta ve ona vekrueten murabaha karta taksit yaparak müşteriye satmaktadır. Bu durumda murabaha karta taksit yapılarak kart hami­line hizmet sahlmış olur. Banka aralarındaki anlaşmaya göre üye işyerine ödeme yapar. Kart hamili ise vade doldukça bankaya ödeme­lerini yapar.

Hayreddin Karaman'ın konuya ilişkin değerlendirmesi şöyledir: "Bir şahıs ile hizmet veren arasında hizmet akdi veya fiilen alışveriş yapılırsa -bankanın hizmet verenle daha önce yaphğı, ''benim namı­ma, benim kontenjanım olarak şu hizmetleri sahn" şeklinde bir söz­leşme/akit de yoksa banka, bu hizmetlerin bedelini öderse veya öde­meye aracılık ederse bundan kar alamaz, hizmet ücreti alabilir. Bu duruma göre banka kartlarında alım sahma konu olacak şeylerle hizmeti ayırmak, ikincisinden hizmet ücreti (komisyon) almak gere­kir". B-u görüşe göre m urababa kart ile başka banka posları kullanıla­rak yapılacak hizmet alımlarında kahlım bankası yalnızca hizmet ücreti alma hakkına sahiptir.

Bazı kahlım bankalarında ise müşterinin bankaya vekrueten hiz­met akdi yapabileceği.ve söz konusu hizmeti bankadan sahn alabile­ceği kabul edilmektedir. Buna göre kahlım bankası müşterisine kendi­si narnma her türlü hizmet sözleşmesi yapma vekrueti vermiş olmak­tadır. Müşteri ödemeyi kredi karhyla yapar ise hizmetleri banka adına almış ve bankadan sahn almış olınaktadır.

Pos Bankası -Üye İşyeri ilişkisi Pos bankası üye işyerine pek çok avantajlar sağlamakta ve hizmet

etmektedir. Pos bankası kendi kredi karhyla yapılan alım sahmların bedelini

ödemeyi kabul etmektedir. Burada ilişki kefruet ya da havaıe olur. Pos bankası kendi murabaha karhyla yapılan alım sahmlarda

kendisi adına alınan malların bedelini üye işyerine ödemektedir. Burada ilişki borçlu alacaklı ilişkisidir.

Pos bankası başka banka kredi kartlarıyla yapılan alım sahmların bedelini tahsil etmeye vekildir. Burada ilişki vekruettir.

Pos Komisyonu POS bankası kredi karh sistemine dahil ettiği üye işyerlerine bir­

çok avantajlar sağlamaktadır. Üye işyerinin müşterilerini arhrmakta,

384 FIKHİ AÇlDAN FİNANS ve ALTIN İŞLEMLERİ.

tahsilatlanru garantiye almakta, sorunlu borçlularla uğraşhrmamakta, sahşların hızlı yürümesini sağlamakta, nakit tahsilalın SQrunlanru yok ,etmekte ve hesaplanın düzgün tutmaktadır.

Bu avantajlar karşılığında üye işyerinden komisyon alma hakkı vardır.

Blokeli Sistem Günümüzde insanlar ve şirketler sahip oldukları paraları nakit

olarak taşımak yerine bankada tutmayı yeğlemektedirler. Böylece nakit taşımanın getirdiği sıkıntılara girmemiş olıırlar. Ayrıca banka­lun sunduğu internet bankacılığı ve benzeri hizmetlerle kolayca para transferleri gerçekleştirebilirler.

Üye işyeri, belirli bir süre parayı almayıp pas komisyonu öde­memek isteyebilir. Yani hem günümüz şartları gereği bankada para tutup hem de komisyon ödemek istemeyebilir. Ancak paranın faizli bankada tutularak komisyonsuz çalışılması, faizli bankanın faizeilik yapması için parayı onda bekletmek anlamına geleceği için caiz ol­maz.

Pas bankasının üye işyerinin parasına bloke koyup paskomisyo­nu almamasını "merıfaat eelbeden karz" sayan İslam hukukçuları da vardır. Onlara göre üye işyeri bankaya verdiği borç karşılığı pas hizmetini bedava almaktadır.

Kanaatimizce böyle düşünmek yerine ilk görüşte olduğu gibi üye işyerinin zaten almayacağı parayı hem bankada tutmasının hem de komisyon ödemesinin ticari anlamda kabul edilmeyeceğini söylemek daha doğrudıır.

Muamelatta kolaylaşhrıcı yorum esas olınalıdır.

Hediyeler Bankalar kart hamillerini kendileriyle üyelik sözleşmesi yapan

kııruluşlara yönlendirmek, üye işyerleri de müşteri sayısını arhrıp işlem hacmini arhrmak adına kredi karhyla alım sahm yapanlara hediyeler vermektedirler. Kredi karhyla mal almak ve satmak meŞru olduğundan müşterilere bunun için hediyeler vermek de meşru olıır.

Bu hediyelerin önemli bir bölümü üye işyerlerince karşılanır. On­ların hediyelerini almak zaten meşrudıır.

KREDi KARTLARI ve İSLAM HUKUKU 385

Fiüzli bankaların ise bütün kazançlarİ filiz olmadığından ve alı­nan hediye de meşru bir işleme dayandığından bankanın verdiği hediye de meşru olur.

Banka - BKM İlişkisi BKM'nin kuruluş arnacı şöyle ifade edilmiştir: BKM kartlı ödeme

sistemi içerisinde bankalararası otorizasyon ve takası gerçekleştirmek, ortak sorunlara çözüm bulmak, ülkernizdeki banka ve kredi kartları kural ve standartlarını geliştirrnek arnacı ile kurulılluştur.

Bu açıdan kart bankası ve pas bankası ile BKM arasındaki ilişki hizmet alırnıdır. Yani kiradır.

BKM verdiği hizmetler karşılığında komisyon alır. Bankalara ay­lık fatura gönderir.

Kart Bankası - Pos Bankası İlişkisi Fiüzli bankaya ait kredi karhyla üye işyerlerinden yapılan alım

sahrnlarda kart harnilinin kefili olan kart bankası, üye işyerinin vekili konurnundaki pas bankasına ödeme yapmakla mükelleftir.

Murabaha kartlarda ise kahlım bankası kendi adına alınan malla­rın bedelini üye işyerinin vekiline ödemektedir.

Bu ödeme yapılırken pas bankasının üye işyerinden aldığı ko­misyonun büyük bölümü kart bankasına ödenir. Çünkü üye işyerinde kullanılan kart, kart bankası tarafından çıkarılmış ve verilen hizmete katkı sunulmuştur. Kefil sıfah taşıyan bankanın ya da borçlu kahlım bankasının ödeme yaparken iskontolu ödeme yaphkları da düşünüle­bilir.

Komisyon, pas bankasının takasiaşmaya çıkhğı güne göre değiş­mektedir. Üç gün içinde takasiaşmaya çıkarsa daha az komisyon öderken, üç günden sonra çıkarsa daha fazla komisyon ödemektedir. Amaç takaslaşma işlemini hızlandırrnaktır.

Kredi Karh Platformlan Kredi karh sisteminde bazı bankalar ve markalar ön plana çık­

mışlardır. Bu bankalar diğer bankalarla anlaşmalar yaparak bir plat­form oluşturmaktadırlar. Böylece platform üyesi bankalar sisternin ana hakimi bankanın kart markasııu kullanmakta; söz konusu banka ile daha az maliyetle takasıaşmalar gerçekleştirip ortaya_ çıkan imkarn

386 FIKHİ AÇIDAN FİNANS ve ALTIN İŞLEMLERİ

müşterilerine yansıtmaktadırlar. Burada platformun lider bankası takasıaşmalarda BKM yerine geçiyor sayılmaktadır.

Sonuç Kredi karb sistemi, bankaların teknolojiden istifadeyle kart ha­

millerine ve üye işyerlerine kolay alım sabm yapma imkarn sağladık­lan bir enstrümandır.

Kredi karb sisteminin kart harniline, üye işyerine, bankalara ve devlete faydalan vardır. Bu sistemden faydalananlar kendilerine bu faydayı sağlayanlara ücret ödemek durumundadırlar.

Kredi karh sistemi kullanılarak yapılan alım sabmlarda birden çok kuruluş devreye girip hizmetler sunmaktadır. Yani kredi karbyla yapılan en küçük bir alım sabmda bile pek çok kuruluşun sorumluluk ve hizmeti söz konusu olmaktadır.

Kredi karh sisteminde faiz olup olmaması bankaların müşterile­riyle yapacakları akde bağlıdır. Yani faizli akit de faizsiz akit de yapılabilir.

Kart bankası kart harniline kefil olabileceği gibi kendi adına mal alımı yaptıran bir müvekkil de olabilir. Kart hamili kredi karb kulla­narak banka aracılığıyla mal sabn alabilir.

Prof. Dr. Saffet KÖSE

Oturum Başkanı

Başanlı sunumundan dolayı hocamıza teşekkür ediyoruz. Kredi kartları konusu gerçekten çok önemli. Malumunuz hepi­mizi ilgilendiren bir konu. Hocamız ayrıntılı bir şekilde . bu konuyu ele aldı ama çok özet olarak sundu. Selçuk Üniversitesi İnsan ve Beşeri Bilimler Fakültesi öğretim üyesi Prof. Dr. Raif Parlakkaya, buyursunlar.