ადამიანის უფლებები სისხლის სამართლის პროცესში

შტეფან ტრექსელი

სარა ჯ. სამერსის დახმარებით

თბილისი2009

2

სარედაქციო კოლეგია: კონსტანტინე ვარძელაშვილი, ლალი ფაფიაშვილი, მალხაზ ნარინდოშვილი, ნანა მჭედლიძე, გიორგი მელაძე.

მთარგმნელები: ვანო გოგელია, ეკა ლომთათიძე, ეკა ქარცივაძე,თამთა ივანიშვილი, მალხაზ ნარინდოშვილი

გარეკანის დიზაინერი: ბესიკ დანელია

დამკაბადონებელი: ალექსი კახნიაშვილი

წიგნი მომზადებულია საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს, ფონდი ALPE-ს, ილია ჭავჭავაძის სახელმწიფო უნივერსიტეტისა და თავისუფლების ინსტიტუტის მიერ.

წიგნის გამოცემა შესაძლებელი გახდა ევრაზიის თანამშრომლობის ფოდნის, შვედეთის საერთაშორისო განვითარების სააგენტოს და გაეროს განვითარების პროგრამის ფინანსური მხარდაჭერით. წიგნში მოყვანილი მოსაზრებები შეიძლება არ გამოხატავდეს მათ შეხედულებებს.

საავტორო უფლებები © Oxford University Press

ISBN 978-9941-9085-9-0

3

ნაწილი პირველიშესავალი 27

თავი 1

წიგნის შესახებ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

I. საგანი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28ა. განსაზღვრებები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

1. „ადამიანის უფლებები” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282. სისხლის სამართლის პროცესი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293. შეზღუდვები, გამონაკლისები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

ა. ადამიანის უფლებების იმპლემენტაციის წესი . . . . . . . . . . . . . . . . . 30ბ. სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლო . . . . . . . . . . . . . 30გ. სისხლისსამართლებრივი დევნა ბავშვებისა და არასრულწლოვნების

წინააღმდეგ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30დ. შიდასახელმწიფოებრივი პრეცედენტული სამართალი . . . . . . . . . . . 31

ბ. საკითხის მნიშვნელობა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

II. თვალთახედვები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33ა. გეოგრაფიული თვალთახედვა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33ბ. სამართლებრივი თვალთახედვა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33გ. „პოლიტიკური” თვალთახედვა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34დ. „მეცნიერული” თვალთახედვა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

III. წიგნის სტრუქტურა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36

შინაარსი

4

თავი 2სამართლიანი სასამართლო განხილვის უფლების მოქმედების სფერო სისხლის სამართლის საქმეებში . . . . . . . . 37

I. შესავალი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37ა. დებულებები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37ბ. დებულების მოქმედების სფეროსთან დაკავშირებული სამი ასპექტი . . . 37

II. „სისხლისსამართლებრივის” ცნება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38ა. ზოგადი მიმოხილვა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38ბ. „სისხლისსამართლებრივი ბრალდების” ავტონომიური ცნება . . . . . . . . 38გ. ენხელის (Engel) საქმეში ჩამოყალიბებული სამი კრიტერიუმი . . . . . . . . 40დ. სამი კრიტერიუმის შინაარსი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42

1. დანაშაულის კლასიფიკაცია შიდასახელმწიფოებრივი კანონმდებლობის მიხედვით . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42

2. დანაშაულის ხასიათი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43ა. სამართალწარმოების ხასიათი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43ბ. ზოგადი მიმოხილვა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44გ. დისციპლინური ბრალდების ხასიათი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44დ. „შერეული ხასიათის” სამართალდარღვევები . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

3. დაკისრებული სანქციის ხასიათი და სიმძიმე . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46ა. თავისუფლების აღკვეთა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47ბ. ფინანსური სანქცია . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48გ. სხვა სანქციები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49დ. სანქციის ფაქტობრივი თუ შესაძლო სიმძიმე? . . . . . . . . . . . . . . . . . 50

4. სანქციის მოქმედების სფერო . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 515. ურთიერთკავშირი სხვადასხვა კრიტერიუმებს შორის . . . . . . . . . . . . . 52

ე. დისციპლინური საკითხები როგორც „სამოქალაქო უფლებები და მოვალეობები” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

ვ. სასამართლოს პრეცედენტული სამართლის კრიტიკული შეფასება . . . . 54

III. „ბრალდების” ცნება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56ა. ზოგადი მიმოხილვა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56ბ. „ბრალდების” ავტონომიური ცნება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57გ. საპროცესო მოქმედებები, რომლებზეც ვრცელდება მე-6 მუხლი . . . . . . 57დ. საპროცესო მოქმედებები, რომლებზეც არ ვრცელდება მე-6 მუხლი . . . . 58

1. Habeas corpus პროცედურა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 582. ქონების ჩამორთმევის ბრძანება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 583. მართვის მოწმობის დაუყოვნებლივ ჩამორთმევა . . . . . . . . . . . . . . . . 604. საქმის გადასინჯვა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 605. ექსტრადიცია . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 606. მოსამართლის მიუკერძოებლობის გასაჩივრება . . . . . . . . . . . . . . . . . 61

IV. მსხვერპლის უფლებები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61ა. ამოსავალი წერტილი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61ბ. შეუსაბამობები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61გ. პრეცედენტული სამართალი პერეზის (Perez) საქმემდე . . . . . . . . . . . . 63დ. საქმე პერეზი (Perez) საფრანგეთის წინააღმდეგ . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64ე. კრიტიკული მიმოხილვა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65

5

ნაწილი მეორესამართლიანი სასამართლო განხილვის ზოგადი გარანტიები 69

თავი 3დამოუკიდებელი და მიუკერძოებელი სასამართლოს უფლება 70

I. შესავალი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70ა. დებულებები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70ბ. გარანტიის წარმოშობა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70გ. დამოუკიდებელი და მიუკერძოებელი სასამართლოს უფლების

მნიშვნელობა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71დ. „სასამართლოს” განსაზღვრება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72ე. ევროპულ კონვენციაში მოცემული მითითება მოსამართლეზე,

ტრიბუნალზე ან სასამართლოზე . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73ვ. ურთიერთკავშირი „დამოუკიდებლობის”, „მიუკერძოებლობისა” და

„კანონის საფუძველზე შექმნის” მოთხოვნებს შორის . . . . . . . . . . . . . . . 74

II. კანონის საფუძველზე შექმნილი სასამართლო . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75

III. დამოუკიდებლობა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77ა. მოსამართლის დანიშვნის წესი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79ბ. მოსამართლედ დანიშვნის ვადა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79გ. გარე ზეწოლის საწინააღმდეგო გარანტიები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80დ. დამოუკიდებლობის შთაბეჭდილება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80ე. დამოუკიდებლობის დამატებითი ასპექტები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81

1. სასამართლოს გადაწყვეტილების ძალა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 812. სასამართლოს ავტონომია . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 823. საჯარო მოხელეები, როგორც სასამართლოს წევრები . . . . . . . . . . . . 834. სამხედრო მოსამართლეები, როგორც საერთო სასამართლოების

წევრები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84

IV. მიუკერძოებლობა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85ა. განსაზღვრება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85ბ. „ობიექტური” და „სუბიექტური” მიდგომა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86გ. მიუკერძოებლობის არარსებობა პირადი მიკერძოების გამო . . . . . . . . . 88დ. მიუკერძოებლობის არარსებობა ობიექტური ტესტის საფუძველზე . . . . 91

1. მიუკერძოებლობის არარსებობა სამართალწარმოების ადრეულ ეტაპზე მოსამართლის მონაწილეობის გამო . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91

ა. როგორც პროკურორი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91ბ. როგორც პოლიციის თანამშრომელი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93გ. როგორც გამომძიებელი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93დ. როგორც საბრალდებო დასკვნის მომზადებაზე პასუხისმგებელი

ორგანოს წევრი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97ე. როგორც ბრალდებულის პატიმრობის შესახებ გადაწყვეტილების

მიმღები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99

6

ვ. როგორც საქმის არსებითად განმხილველი მოსამართლე . . . . . . . . 100ზ. როგორც Conseil d’Etat-ის წევრი, რომელსაც გამოცემული აქვს

მოსაზრება განსახილველ საკითხთან დაკავშირებით . . . . . . . . . . . 101თ. როგორც შეთავსებით სხვადასხვა ფუნქციების შემსრულებელი . . 101ი. დასკვნა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102

2. მიუკერძოებლობის არარსებობა ერთ-ერთ მხარესთან სიახლოვის გამო . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103

3. საპროცესო საკითხები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104

V. დასკვნა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104

თავი 4სამართლიანი სასამართლო განხილვის ზოგადი უფლება . . . 105

I. შესავალი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105ა. დებულებები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105ბ. გარანტიის წარმოშობა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106გ. უფლების მნიშვნელობა და დანიშნულება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107დ. სამართლიანი სასამართლო განხილვის უფლების მოქმედების სფერო . 109ე. ურთიერთკავშირი ზოგად წესსა და სპეციალურ უფლებებს შორის:

სამართალწარმოების „მთლიანობაში” შეფასება . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110

II. შეჯიბრებითი პროცესის უფლება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114ა. პრინციპი და მისი მნიშვნელობა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114ბ. განსაზღვრება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115გ. გარანტიის დამახასიათებელი ნიშნები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115დ. პრეცედენტული სამართალი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116

1. გენერალური პროკურორის წარდგინებები უმაღლეს ინსტანციაში . . 1162. მტკიცებულებების გამჟღავნების ვალდებულება . . . . . . . . . . . . . . . 117

ა. ბრალდების მიერ გასაიდუმლოებული მასალები . . . . . . . . . . . . . . 117ბ. სასამართლოს მიერ ინფორმაციის გამჟღავნების ვალდებულება . . 119

III. მხარეთა თანასწორუფლებიანობის პრინციპი . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120ა. პრინციპი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120ბ. განსაზღვრება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122გ. თანასწორობის ასპექტები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123

1. თანასწორობის ფარდობითობა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1232. სასამართლო მოსმენაზე ბრალდების დასწრების მნიშვნელობა . . . . . 1233. თანასწორობის აბსტრაქტული ღირებულება . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124

დ. პრეცედენტული სამართალი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1241. პროკურორის დასწრება სასამართლოს თათბირზე . . . . . . . . . . . . . 1252. ბრალდების პრივილეგირებული ინფორმაცია . . . . . . . . . . . . . . . . . 126

ა. მომჩივნის ინფორმირება საფრანგეთის საკასაციო სასამართლოში საქმის მოსმენის თარიღის შესახებ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126

ბ. მომხსენებელი მოსამართლის მიერ მომზადებული გადაწყვეტილების პროექტის გადაცემა ბრალდებისთვის . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127

IV. სასამართლოს მოტივირებული გადაწყვეტილების უფლება . . . . . . . 128

7

ა. სასამართლოს მოტივირებული გადაწყვეტილების უფლების მნიშვნელობა და დანიშნულება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1281. ფუნქციური ორიენტაცია . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1282. სამართლის თეორია . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1293. გადაწყვეტილების მისაღებობა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1294. გამჭვირვალობა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1305. მოტივირებული გადაწყვეტილების უფლება, როგორც მოსმენის

უფლების ასპექტი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130ბ. დასაბუთების სტანდარტები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132გ. მოტივირებული გადაწყვეტილების გამოტანის ვალდებულების

ფარგლები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1331. ნაფიც მსაჯულთა სასამართლო . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1332. სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილებები . . . . . . . . . . . . . . . . 133

დ. პრეცედენტული სამართალი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134

V. სამართლიანობის სხვა ასპექტები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136ა. „Nullum judicium sine lege” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136ბ. დანაშაულის პროვოცირება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137გ. „მორიგების” იძულება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139დ. ჩარევა არასასამართლო ხელისუფლების მხრიდან . . . . . . . . . . . . . . . 140ე. უსამართლობის სხვადასხვა ელემენტები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140

1. სამართლებრივი სიცხადე . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1402. სასამართლო განაჩენის პატივისცემა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1413. Pro memoria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142

თავი 5საჯარო სასამართლო განხილვის უფლება . . . . . . . . . . . . . . . . 143

I. შესავალი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143ა. დებულებები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143ბ. გარანტიის წარმოშობა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145გ. საჯარო სასამართლო განხილვის გარანტიის მიზანი . . . . . . . . . . . . . . 146

1. პრეცედენტული სამართალი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1462. სასამართლოს თვალსაზრისის სისუსტე . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1473. ინდივიდუალური უფლება თუ ინსტიტუციური გარანტია? . . . . . . . . 1484. სასამართლო გადაწყვეტილების საჯაროდ გამოცხადების

ვალდებულება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150დ. საჯარო სასამართლო განხილვის უფლებაზე უარის თქმის

შესაძლებლობა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150ე. დახურული სასამართლო განხილვის უფლება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152

II. საჯარო სასამართლო განხილვის უფლების შემადგენლობა . . . . . . . 153ა. უშუალო საჯაროობა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153ბ. მედიის როლი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154გ. საჯარო სასამართლო განხილვის შემადგენლობა . . . . . . . . . . . . . . . . 155

III. შეზღუდვები და გამონაკლისები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155ა. ნაგულისხმები შეზღუდვები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155

8

ბ. დებულებებში მოცემული შეზღუდვები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156გ. სააპელაციო სამართალწარმოება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157დ. საქმეები, რომლებშიც კონვენციის დარღვევა იქნა დადგენილი . . . . . . 158

IV. სასამართლო გადაწყვეტილების საჯაროდ გამოცხადება . . . . . . . . . 158

თავი 6გონივრულ ვადაში საქმის განხილვის უფლება . . . . . . . . . . . . . 160

I. შესავალი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160ა. დებულებები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160ბ. გარანტიის წარმოშობა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161გ. გარანტიის დანიშნულება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161დ. სამართალწარმოებისა და წინასწარი პატიმრობის ხანგრძლივობა . . . . 162ე. განსახილველი საკითხები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163

II. შესაბამისი ვადის ათვლის წერტილი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163ა. „ბრალდების წარდგენის” ცნების „ავტონომიური” ინტერპრეტაცია . . . 163ბ. ზოგადი წესი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164გ. კონვენციის ძალაში შესვლამდე დაწყებული სამართალწარმოება . . . . 166

III. შესაბამისი ვადის დასასრული . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166

IV. განვლილი ვადის შეფასება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167ა. ზოგადი წესი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167ბ. განმცხადებლის (და/ან დამცველის) ქმედება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169გ. საქმის მნიშვნელობა ბრალდებულისთვის . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170დ. საქმის სირთულე . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171ე. ხელისუფლების ორგანოების ქმედებები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172

1. პრინციპი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1722. უსაფუძვლო მიზეზები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1743. საფუძვლიანი მიზეზები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175

V. კომპენსაცია გაჭიანურებული სამართალწარმოებისთვის . . . . . . . . . 175

ნაწილი მესამედაცვის სპეციალური უფლებები 177

თავი 7უდანაშაულობის პრეზუმფცია . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178

I. შესავალი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178ა. დებულებები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178ბ. გარანტიის წარმოშობა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178

9

გ. გარანტიის ზოგადი მახასიათებლები და რამდენიმე ძირითადი განსაზღვრება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1791. „ბრალად ედება სისხლის სამართლის დანაშაულის ჩადენა” . . . . . . . 1802. „ითვლება” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1813. „უდანაშაულო” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181

ა. „Nullum crimen sine culpa”? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181ბ. „უდანაშაულო” თუ „არ ექვემდებარება სასჯელს”? . . . . . . . . . . . . 183

4. ბრალეულობის „დამტკიცება” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1855. ბრალეულობის დამტკიცება „კანონის შესაბამისად” . . . . . . . . . . . . . 186

დ. უდანაშაულობის პრეზუმფციის ორი განსხვავებული ასპექტი . . . . . . . 187ე. კავშირი უდანაშაულობის პრეზუმფციასა და სამართლიანი სასამართლო

განხილვის უფლების სხვა ასპექტებს შორის . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1891. უდანაშაულობის პრეზუმფცია და მოსამართლის მიუკერძოებლობა . 1892. უდანაშაულობის პრეზუმფცია და სამართლიანი სასამართლო

განხილვის უფლება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1893. უდანაშაულობის პრეზუმფცია და ბრალდების შესახებ

ინფორმირების უფლება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1904. უდანაშაულობის პრეზუმფცია და თვითინკრიმინაციისგან

დაცვის პრივილეგია . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1905. უდანაშაულობის პრეზუმფცია სამოქალაქო საქმეებში . . . . . . . . . . . 190

ვ. გარანტიასთან დაკავშირებული სპეციფიკური პრობლემები . . . . . . . . 191

II. გარანტიის „შედეგზე ორიენტირებული” ასპექტები . . . . . . . . . . . . . . 191ა. მტკიცების ტვირთი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191

1. მტკიცების ტვირთი სამართალწარმოების დროს . . . . . . . . . . . . . . . 1912. მტკიცების ტვირთის შებრუნება კანონმდებლობის საფუძველზე . . . 192

ა. ბრალდებულის საზიანო იურიდიული პრეზუმფციები . . . . . . . . . . 192ბ. სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობა სხვისი ქმედების გამო 195გ. იურიდიული პირების სისხლისსამართლებრივი დევნა . . . . . . . . . . 196

1. სასჯელის დანიშვნასთან დაკავშირებული პრობლემები . . . . . . . . . . 1962. პირობითი მსჯავრის გაუქმება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197

ბ. მტკიცებულებების შეფასება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1981. ზოგადი მიმოხილვა: „მეოთხე ინსტანციის” საკითხი . . . . . . . . . . . . . 1982. მიუკერძოებლობის საკითხი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198

ა. სასამართლოს მიუკერძოებლობა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198ბ. სამართალწარმოების სხვა მონაწილეთა მიუკერძოებლობა . . . . . . 199გ. მედია . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201

3. უდანაშაულობის დასამტკიცებლად სასამართლოსთვის მიმართვის უფლების არარსებობა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201

III. გარანტიის „რეპუტაციასთან დაკავშირებული” ასპექტები . . . . . . . . 202ა. შესავალი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202ბ. წინასასამართლო ეტაპზე გაკეთებული განცხადებები . . . . . . . . . . . . 202გ. იძულების ღონისძიებები, წინასწარი პატიმრობა . . . . . . . . . . . . . . . . . 203

1. პრინციპი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2032. შეზღუდვები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203

ა. ზოგადი ასპექტები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203ბ. წინასწარი პატიმრობის ბუნება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205

დ. უდანაშაულობის პრეზუმფციის დარღვევა იმ საქმეებში, რომლებშიც

10

სამართალწარმოება არ დასრულდა მსჯავრდებით და სასჯელის დანიშვნით . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2051. გამართლების ეფექტი უდანაშაულობის პრეზუმფციაზე . . . . . . . . . 2062. სისხლისსამართლებრივი დევნის საპროცესო საფუძვლით

შეწყვეტის ეფექტი უდანაშაულობის პრეზუმფციაზე . . . . . . . . . . . . 209ა. ხარჯების ანაზღაურებისა და მოსარჩელისთვის კომპენსაციის

მიცემის ბრძანება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210ბ. უარი კომპენსაციაზე . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210გ. ეჭვის არსებობის დადასტურება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212

3. განცხადებები, რომლებიც არ უკავშირდება სისხლის სამართლის საქმეს . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212

ე. შეფასება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213

თავი 8ბრალდების შესახებ ინფორმირების უფლება . . . . . . . . . . . . . . 215

I. შესავალი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215ა. დებულებები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215ბ. გარანტიის წარმოშობა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215გ. გარანტიის მიზანი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216

1. ფუნქციური მიდგომა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2162. აბსოლუტისტური მიდგომა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2163. პრეცედენტული სამართალი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2174. შეფასება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217

დ. გარანტიის ორი ასპექტი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218ე. გარანტიის სტრუქტურა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218

II. არსებითი ელემენტები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219ა. ტერმინი „ბრალი”/”ბრალდება” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219

1. პრეცედენტული სამართალი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2192. სამართლის მეცნიერების მოსაზრებები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2213. შეფასება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222

ბ. „არსი და საფუძველი”, „დაწვრილებით” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2231. ფაქტები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2242. სამართლებრივი კვალიფიკაცია . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224

გ. უფლება, რომ „ეცნობოს” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226

III. ფორმასთან დაკავშირებული ელემენტები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227ა. ინფორმაციის მიწოდება წერილობით უნდა მოხდეს თუ არა? . . . . . . . 228ბ. ენა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229გ. „დაუყოვნებლივ” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229

თავი 9საკმარისი დრო და შესაძლებლობები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231

I. შესავალი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231ა. დებულებები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231

11

ბ. გარანტიის წარმოშობა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231გ. გარანტიის მიზანი და მნიშვნელობა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232დ. გარანტიის ფარდობითი ხასიათი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234

1. ზოგადი ფარდობითობა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2342. სპეციალური ფარდობითობა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2363. გულმოდგინება, რომელიც დაცვას მოეთხოვება . . . . . . . . . . . . . . . 237

II. საკმარისი დროის არსებობის უფლება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238ა. გარანტიის მიზანი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238ბ. გარანტიის ურთიერთკავშირი დაცვის სხვა უფლებებთან . . . . . . . . . . 239

1. „გონივრულ ვადაში” სასამართლოს მიერ საქმის განხილვის უფლება 2392. „მხარეთა თანასწორუფლებიანობის” პრინციპი . . . . . . . . . . . . . . . . 2393. ბრალდების შესახებ ინფორმირების უფლება . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2404. პირადად ან არჩეული დამცველის მეშვეობით თავის დაცვის უფლება 240

გ. რას ნიშნავს „საკმარისი დრო”? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2411. დროის რელევანტური პერიოდი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2412. ტერმინ „საკმარისის” შეფასება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2423. წინადადებები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2434. დაჩქარებული სამართალწარმოება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244

III. საკმარისი შესაძლებლობების არსებობის უფლება . . . . . . . . . . . . . . 245ა. საქმის მასალების ხელმისაწვდომობა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245

1. ზოგადი მიმოხილვა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2452. საქმის მასალების ხელმისაწვდომობის ოთხი ასპექტი . . . . . . . . . . . 246

ა. საქმის მასალების ხელმისაწვდომობა კონტინენტურ სისტემაში . . . 246ბ. მტკიცებულებების წარდგენა საერთო სამართლის სისტემაში . . . . 247გ. „დაფარული მასალების” გამჟღავნება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247დ. დაცვის მიერ გამოძიების ჩატარება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249

3. საქმის მასალების ხელმისაწვდომობის მოდალობები . . . . . . . . . . . . 250ა. ობიექტი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250ბ. ვის მიუწვდება ხელი საქმის მასალებზე? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251გ. როდის წარმოიქმნება ხელმისაწვდომობის უფლება? . . . . . . . . . . . 253დ. სხვადასხვა საკითხები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257

ბ. სხვა შესაძლებლობები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2571. იურიდიული მასალების ხელმისაწვდომობა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2572. მოტივირებული გადაწყვეტილება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2573. კონსულისთვის შეტყობინების უფლება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2584. სამედიცინო შემოწმების ხელმისაწვდომობა . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2595. მოსმენის გამართვის უფლება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259

გ. გამონაკლისები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260

თავი 10პირადად და დამცველის დახმარებით თავის დაცვის უფლება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263

I. შესავალი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263ა. დებულებები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263ბ. გარანტიის წარმოშობა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264

12

გ. ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-6 მუხლის მე-3(გ) პუნქტის სტრუქტურა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2651. დაცვის უფლების მიზანი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265

ა. ტექნიკური ასპექტი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266ბ. ფსიქოლოგიური ასპექტი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266გ. ჰუმანიტარული ასპექტი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267დ. დაცვის უფლების სტრუქტურული ასპექტი . . . . . . . . . . . . . . . . . 268

2. დაცვის უფლების აბსოლუტური ხასიათი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 268ა. უფლება შეზღუდვების გარეშე? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 268ბ. დაუშვებელია ომის დროს უფლების დაცვისგან გადახვევა? . . . . . 268გ. გარანტია ირღვევა ზიანის არარსებობისას? . . . . . . . . . . . . . . . . . 269დ. შეიძლება თუ არა დარღვევას ჰქონდეს ადგილი, როდესაც

ბრალდებული საბოლოოდ გამართლდა? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2691. დაცვის უფლების მოქმედების სფერო . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270

ა. იურიდიული დახმარებით სარგებლობის უფლება სისხლის სამართლის პროცესის ფარგლებს გარეთ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270

ბ. იურიდიული დახმარების უფლება სამართალწარმოების სხვადასხვა ეტაპებზე . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271

II. პირადად თავის დაცვის უფლება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272ა. ბრალდებულის უფლება, იმოქმედოს თავის დასაცავად . . . . . . . . . . . 272

1. ზოგადი წესი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2722. სასამართლო განხილვაზე დასწრების უფლება . . . . . . . . . . . . . . . . 273

ა. ზოგადი პრინციპი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273ბ. დისციპლინურ მიზეზებთან დაკავშირებული გამონაკლისები . . . . 274გ. დაუსწრებლად პირის გასამართლება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274დ. ზემდგომი ინსტანციით საქმის განხილვაზე დასწრების უფლება . . 277

3. დაცვის კანონიერ ქმედებებთან დაკავშირებული შეზღუდვა . . . . . . . 2824. ფორმალობების დაცვა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283

ბ. ბრალდებულის უფლება, „თავი დაიცვას პირადად” . . . . . . . . . . . . . . 284

III. არჩეული დამცველის დახმარებით სარგებლობის უფლება . . . . . . . . 287ა. „პრაქტიკულად აბსოლუტური” უფლება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287ბ. დამცველებზე დაწესებული შეზღუდვები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288გ. დამცველთა რაოდენობაზე დაწესებული შეზღუდვები . . . . . . . . . . . . 289დ. ქონების კონფისკაცია და ბრალდებულის მიერ დამცველის არჩევის

უფლება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289

IV. იურიდიული დახმარებით სარგებლობის უფლება . . . . . . . . . . . . . . . 290ა. ეკონომიკური წინაპირობა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291ბ. მართლმსაჯულების ინტერესები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 292

1. დანაშაულისა და სასჯელის სიმძიმე . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2942. საქმის სირთულე . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2953. სამართალწარმოების თავისებურებები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2964. ბრალდებულის მდგომარეობასთან დაკავშირებული საკითხები . . . . 296

გ. დამცველის არჩევა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297დ. „უსასყიდლო“ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 298

V. დამცველთან ურთიერთობის უფლება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299

13

ა. პრინციპი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299ბ. გამონაკლისები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302გ. გამოძიების პროცესში დამცველთან ურთიერთობის უფლება . . . . . . . 302

VI. დამცველის ეფექტიანი დახმარების უფლება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306ბ. ეფექტიანი დახმარება წინასასამართლო სამართალწარმოებისას . . . . 309

თავი 11მოწმეთა ჩვენებების შემოწმების უფლება . . . . . . . . . . . . . . . . 311

I. შესავალი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311ა. დებულებები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311ბ. გარანტიის წარმოშობა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312გ. გარანტიის მიზანი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312დ. გარანტიის ხასიათი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313

1. გარანტიის კავშირი ფაქტის დადგენასთან . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3132. გარანტიის ფარდობითი ბუნება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314

ა. In abstracto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314ბ. სასამართლოს იურისპრუდენცია . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 315გ. ჩვენების, როგორც მტკიცებულების მნიშვნელობა . . . . . . . . . . . . 317დ. შეფასება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 317ე. უფლებაზე უარის თქმის შესაძლებლობა: გულმოდგინებასთან

დაკავშირებული მოთხოვნა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 318ე. გარანტიის სრული დაცვის მოდელი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 319ვ. გარანტიასთან დაკავშირებული პრობლემები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 320

II. „მოწმის” ცნების განსაზღვრა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321ა. „მოწმის” ავტონომიური ცნება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321ბ. მოწმის კლასიკური ცნება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 322გ. მხარეები, როგორც მოწმეები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 322დ. ინფორმატორები, როგორც მოწმეები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 322ე. ექსპერტები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323ვ. მე-6 მუხლის მე-3 პუნქტის დ) ქვეპუნქტის გამოყენება სხვა

მტკიცებულებების მიმართ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 324

III. მოწმის დაკითხვის უფლება სამართალწარმოების სხვადასხვა ეტაპებზე . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 325ა. სასამართლო განხილვის დროს . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 325ბ. წინასასამართლო სამართალწარმოების დროს . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327

1. მოწმე დაიკითხება მხოლოდ გამოძიების დროს . . . . . . . . . . . . . . . . 3272. მოწმის დაკითხვის უფლება წინასასამართლო ეტაპზე . . . . . . . . . . . 329

გ. ზემდგომ ინსტანციაში საქმის განხილვის დროს . . . . . . . . . . . . . . . . . 329

IV. უფლების განხორციელება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329ა. ვის აქვს მოწმის დაკითხვის უფლება? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329

1. დამცველი და ბრალდებული . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3302. მხოლოდ ბრალდებული . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3303. მხოლოდ დამცველი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331

14

ბ. როგორ უნდა განხორციელდეს მოწმის დაკითხვის უფლება? . . . . . . . . 331

V. მოწმის ჩვენების შემოწმების უფლების შეზღუდვები . . . . . . . . . . . . . 332ა. ზოგადი მიმოხილვა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332ბ. გამონაკლისების გამამართლებელი ვითარება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333

1. სასამართლო განხილვაზე გამოუცხადებელი მოწმე . . . . . . . . . . . . . 3332. „ძვირფასი” მოწმე . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3353. დაშინებული მოწმე . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 336

ა. ანონიმურობის გამართლება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 337ბ. ანონიმურობის დაბალანსების მეთოდები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 338

4. ტრავმირებული მოწმეები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 340გ. მესამე პირისგან მიღებულ ინფორმაციაზე დაყრდნობით მიცემული

ჩვენება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 342

VI. მოწმეთა გამოძახების უფლება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343ა. უფლების დამახასიათებელი ნიშნები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343ბ. სასამართლოს თავმჯდომარის დისკრეცია . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 344გ. სტრასბურგის სასამართლოს თავშეკავება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 344დ. პრეცედენტული სამართლის შემდგომი განვითარება . . . . . . . . . . . . . 345

VII. მხარეთა თანასწორუფლებიანობასთან დაკავშირებული ასპექტი . . . 346

თავი 12თარჯიმნის უფასო დახმარებით სარგებლობის უფლება . . . . 347

I. შესავალი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347ა. დებულებები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347ბ. გარანტიის წარმოშობა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347გ. გარანტიის მიზანი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 348

1. თარჯიმნის დახმარებით სარგებლობის უფლების ხასიათი და დანიშნულება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 348

2. თარჯიმნის უფასო დახმარებით სარგებლობის უფლების მნიშვნელობა და მიზანი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 350

დ. გარანტიის „ფარდობითი” და „აბსოლუტური” ხასიათი . . . . . . . . . . . . . 351ე. მე-6 მუხლის მე-3 პუნქტის ე) ქვეპუნქტის კავშირი დაცვის სხვა

უფლებებთან . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3521. მე-5 მუხლის მე-2 პუნქტი და მე-6 მუხლის მე-3 პუნქტის ა)

ქვეპუნქტი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3522. მე-6 მუხლის მე-3 პუნქტის გ) ქვეპუნქტი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3523. მე-6 მუხლის მე-3 პუნქტის დ) ქვეპუნქტი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 353

II. თარგმნის საჭიროება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 354ა. ენის არასაკმარისი ცოდნა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 354ბ. დაქვეითებული სმენითი შესაძლებლობები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 355

III. თარჯიმნის დახმარებით სარგებლობის უფლების მოდალობები . . . . 356ა. გარანტიის გამოყენება სამართალწარმოების სხვადასხვა ეტაპებზე . . 356ბ. „Ratione materiae”: თარგმნის ობიექტები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 356

1. თარგმნა სასამართლო განხილვის დროს . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 356

15

2. თარგმნა წინასასამართლო სამართალწარმოების დროს . . . . . . . . . 3573. დოკუმენტების თარგმნა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3584. დამცველთან ურთიერთობა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 358

გ. თარჯიმნის კვალიფიკაცია . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 359

თავი 13თვითინკრიმინაციისგან დაცვის პრივილეგია . . . . . . . . . . . . . 361

I. შესავალი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 361ა. დებულებები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 361ბ. ტერმინოლოგია . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 362გ. პრივილეგიის წარმოშობა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 362დ. გარანტიის ხასიათი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363

1. დუმილის უფლება და თვითინკრიმინაციისგან დაცვის პრივილეგია . 3632. დუმილის უფლება და გამოხატვის თავისუფლება . . . . . . . . . . . . . . 3633. აბსოლუტური თუ ფარდობითი უფლება? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3644. გარანტიის პირდაპირი და არაპირდაპირი შედეგები . . . . . . . . . . . . . 3675. გარანტიის არსი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 367

ა. ამოსავალი წერტილი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 368ბ. კავშირი შედეგზე ორიენტირებულ მართლმსაჯულებასთან . . . . . . 368გ. უდანაშაულობის პრეზუმფცია . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 368დ. ბრალდებულის ნების პატივისცემა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 369

1. გარანტიის ფარგლები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 369ა. „Ratione materiae” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 369ბ. „Ratione personae” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 369

II. პრივილეგიის პირდაპირი შედეგი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 370ა. დუმილის უფლება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 370

1. დაცვა უშუალო ფიზიკური ზეწოლისგან . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3702. დაცვა მოტყუების წინააღმდეგ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3713. გაფრთხილების უფლება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 372

ბ. დოკუმენტების წარდგენაზე უარის უფლება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3731. საქმე ფუნკე (Funke) საფრანგეთის წინააღმდეგ . . . . . . . . . . . . . . . . 373

გ. გამონაკლისები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3741. წვლილის შეტანა, რომელიც არ წარმოადგენს ჩვენებას . . . . . . . . . . 3742. ვინაობის გამხელა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 375

III. პრივილეგიის არაპირდაპირი შედეგი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 376ა. შესავალი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 376ბ. დუმილის საფუძველზე უარყოფითი დასკვნების გაკეთება . . . . . . . . . 376

1. ჯონ მიურეი (John Murray) გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ . . 3762. პრეცედენტული სამართალი ჯონ მიურეის (John Murray) საქმის

შემდეგ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3793. შეფასება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 379

16

თავი 14გასაჩივრების უფლება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 381

I. შესავალი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 381ა. დებულებები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 381ბ. გარანტიის წარმოშობა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 381გ. გასაჩივრების უფლების მიზანი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 383

II. გასაჩივრების უფლების წინაპირობები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 384ა. „სისხლის სამართლის დანაშაული” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 384ბ. „მსჯავრდება” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 385გ. მსჯავრდება „სასამართლოს მიერ” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 386

III. პრეცედენტული სამართლის მიმოხილვა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 387ა. ხელშემკვრელ სახელმწიფოთა დისკრეცია . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 387ბ. „ზემდგომი სასამართლო” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 389

IV. გამონაკლისები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 390ა. წვრილმანი დანაშაულები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 390ბ. უმაღლესი სასამართლოს მიერ პირველი ინსტანციით საქმის განხილვა 392გ. პირის მსჯავრდება გასაჩივრების ეტაპზე . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 392

თავი 15მცდარი მსჯავრდებისთვის კომპენსაციის უფლება . . . . . . . . 394

I. დებულებები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 394

II. გარანტიის წარმოშობა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 395

III. გარანტიის მიზანი და მნიშვნელობა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 396

IV. მცდარი მსჯავრდებისთვის კომპენსაციის უფლების წინაპირობები . 397ა. მსჯავრდება სისხლის სამართლის დანაშაულისთვის . . . . . . . . . . . . . . 397ბ. მსჯავრდება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 397გ. მსჯავრდება უნდა იყოს საბოლოო . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 397დ. სასჯელი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 398ე. სასჯელის აღსრულება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 399ვ. მსჯავრდების შესახებ გადაწყვეტილების გაუქმება . . . . . . . . . . . . . . . 399ზ. მსჯავრდების გაუქმება უნდა ემყარებოდეს ახალ გარემოებებს . . . . . . 400თ. გარემოების დაფარვაში განმცხადებლის პასუხისმგებლობის

არარსებობა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4001. უდანაშაულობის დადგენა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 400

V. კომპენსაციის უფლება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 401ა. კომპენსაციის არსი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 401ბ. კომპენსაციის უფლების ბენეფიციარი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 401გ. შესაბამის სახელმწიფოში მოქმედი კანონის (ან დამკიდრებული

პრაქტიკის) შესაბამისად . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 402

17

თავი 16ერთი და იმავე დანაშაულისთვის ხელმეორედ მსჯავრდების აკრძალვა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 403

I. შესავალი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 403ა. დებულებები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 403ბ. გარანტიის წარმოშობა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 404

II. გარანტიის მიზანი და დანიშნულება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 404

III. პრინციპი „ne bis in idem” როგორც სამართლიანი სასამართლო განხილვის შემადგენელი ელემენტი? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 406

IV. გარანტიის მოქმედების სფერო . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 407ა. ტერიტორიულობის პრინციპი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 407ბ. „Ratione materiae” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 408

V. პირველი სასამართლო განხილვა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 409ა. გამართლება ან მსჯავრდება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 409ბ. გადაწყვეტილების „საბოლოო ხასიათი” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 410გ. „სახელმწიფოს კანონმდებლობისა და სისხლის საპროცესო სამართლის

შესაბამისად” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 411

VI. მეორე სასამართლო განხილვა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 412

VII. იდენტური დანაშაულები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 412ა. იდენტური მიზანი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 413ბ. ერთი და იგივე პირი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 413გ. ერთი და იგივე ქმედება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 413

1. ქმედების „სამართლებრივი” და „ბუნებრივი” მთლიანობა . . . . . . . . . 4142. ქმედება თუ შედეგი? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 414

დ. ერთი და იგივე დანაშაული . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 415ე. არის თუ არა სასამართლოს პრეცედენტული სამართალი

თანმიმდევრული? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4151. გრადინგერის (Gradinger) და ოლივეირას (Oliveira) საქმეები . . . . . . . 4152. პრეცედენტული სამართლის კონსოლიდაცია . . . . . . . . . . . . . . . . . 4173. სისხლის სამართლის გააზრება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4174. შეფასება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4185. შეთავაზება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 419

VIII. „ხელმეორედ დასჯა” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 419

IX. გამონაკლისები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 421ა. ახალი გარემოებები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 421ბ. საპროცესო ხარვეზები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 422

X. აბსოლუტური ხასიათი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 422

18

ნაწილი მეოთხეიძულების ღონისძიებები 423

თავი 17ადამიანის თავისუფლება და ხელშეუხებლობა: თავისუფლების აღკვეთის წესები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 424

I. შესავალი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 424ა. ზოგადი მიმოხილვა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 424

1. დებულებები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4242. პირადი თავისუფლების მნიშვნელობა სისხლის

სამართალწარმოების დროს . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4263. ამ თავის ფარგლები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4274. გარანტიის სტრუქტურა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 427

ბ. გარანტირებული უფლება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4271. პირადი თავისუფლების ცნება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4272. პირადი ხელშეუხებლობის ცნება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 428

გ. ჩარევა: დაკავება და დაპატიმრება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4311. განსაზღვრება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4312. სივრცე . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4323. იძულება და უფლებაზე უარის თქმა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4344. დრო . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4355. თავისუფლების აღკვეთის ცნების ფარდობითობა . . . . . . . . . . . . . . 437

II. გამონაკლისები ადამიანის პირადი თავისუფლებიდან . . . . . . . . . . . . 438ა. ზოგადი ასპექტები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 438

1. 1-ლი პუნქტის მ