დამოუკიდებელი საქართველო...

დამოუკიდებელი საქართველო - სოციალური და ჯანმრთელობის დაცვის სისტემები


თბილისი 2012

2012

დამოუკიდებელი საქართველო - სოციალური და ჯანმრთელობის

დაცვის სისტემებიანალიტიკური მიმოხილვა

ავტორების მიერ წინამდებარე კვლევაში გამოთქმული მოსაზრება არ გამოხატავს ფონდის „ღია საზოგადოება-საქართველოს” პოზიციას, შესაბამისად, ფონდი არ არის პასუხისმგებელი მასალის შინაარსზე.

თბილისი2012 წელი

სარედაქციო საბჭოაკაკი ზოიძეალექსანდრე კვიტაშვილიამირან გამყრელიძეგიორგი მარგველაშვილიდავით ოქროპირიძედევი ხეჩინაშვილიია ანთაძეირაკლი სასანია

ავტორიდავით გზირიშვილი

პროექტის ორგანიზატორიირმა ხაბაზი

დიზაინერი: თორნიკე ლორთქიფანიძე

ISBN: 978-9941-0-4493-9

სარჩევიშესავალი ...............................................................................................................................................................6

1 ძირითადი ცნებები და მიდგომები .............................................................................................................91.1 განმარტებები .........................................................................................................................................91.2 მიდგომები ............................................................................................................................................12

1.2.1 სოციალური დაცვის სისტემის მოდელები ...............................................................................121.2.2 ჯანმრთელობის დაცვის სისტემის მოდელები .........................................................................15

1.3 ანალიზი და დასკვნები ........................................................................................................................16

2 მოვლენათა ქრონოლოგია ...........................................................................................................................182.1 სოციალურ სფეროში მოვლენათა განვითარება ................................................................................18

2.1.1 ჯანმრთელობის დაცვა ..............................................................................................................182.1.2 სოციალური დაცვა .....................................................................................................................32

2.2 გარემოში მოვლენათა განვითარება ...................................................................................................402.3 მთლიანი სურათი .................................................................................................................................43

3 სისტემის ცვლილებები .................................................................................................................................473.1 ინერციის პერიოდი ..............................................................................................................................47

3.1.1 სოციალური დაცვა ......................................................................................................................473.1.2 ჯანმრთელობის დაცვა ...............................................................................................................483.1.3 დასკვნა ........................................................................................................................................50

3.2 სისტემის ცვლილებების პირველი ტალღა .........................................................................................513.2.1 სოციალური დაცვის სისტემა .....................................................................................................513.2.2 ჯანმრთელობის დაცვის სისტემა ...............................................................................................553.2.3 დასკვნა ........................................................................................................................................58

3.3 სისტემის ცვლილებების მეორე ტალღა .............................................................................................593.3.1 სოციალური დაცვის სისტემა .....................................................................................................593.3.2 ჯანმრთელობის დაცვის სისტემა ...............................................................................................613.3.3 დასკვნა ........................................................................................................................................63

4 შეჯამება ..........................................................................................................................................................654.1 რა მივიღეთ? ........................................................................................................................................654.2 რატომ მოხდა? .....................................................................................................................................704.3 დასკვნა .................................................................................................................................................76

5 დანართები.......................................................................................................................................................77

6 წყაროები ........................................................................................................................................................ 113

ილუსტრაცია 1: ანალიტიკური მიმოხილვის ეტაპები .........................................................................................17ილუსტრაცია 2: საქართველოში (1990წ.) ჯანდაცვის რესურსების შედარება სხვა ქვეყნების ანალოგიური პერიოდის მაჩვენებლებთან .................................................................................23ილუსტრაცია 3: სამედიცინო დაზღვევის სახელმწიფო პროგრამების ბენეფიციარები – 2010 წლის მონაცემები ......................................................................................................................................30ილუსტრაცია 4: გადასახადები სახელფასო შემოსავალზე წლების მიხედვით ..................................................42ილუსტრაცია 5: ძირითადი მოვლენები ................................................................................................................43ილუსტრაცია 6: სოციალური დაცვის სარგებლის სქემის მოკლე მიმოხილვა სოციალური რისკებისა და სოციალური დაცვის ინსტიტუტების მიხედვით (1995-2003 წლები) .....................53ილუსტრაცია 7: სოციალური დაცვის სარგებლის/სქემების მოკლე მიმოხილვა სოციალური რისკებისა და სოციალური დაცვის ინსტიტუტების მიხედვით (2004-2010 წლები) .....................60ილუსტრაცია 8: სოციალური და ჯანმრთელობის დაცვის სისტემების „ევოლუცია” საქართველოში .............66ილუსტრაცია 9: ევროკავშირის სოციალური დაცვის სისტემები შრომის ბაზრის არადაზღვევადი რისკებისგან დაცულობის ხარისხის მიხედვით ......................................................................68ილუსტრაცია 10: ჯანდაცვის სისტემაზე სახელწიფოს ვალდებულებების განაწილება მოსახლეობის კეთილდღეობისა და მომსახურების მოცულობის მიხევდით ..............................................................................69ილუსტრაცია 11: ტერმინთა განმარტებები .........................................................................................................77ილუსტრაცია 12: საქართველოს ჯანმრთელობის დაცვის ეროვნული პოლიტიკის ძირითადი დებულებები .................78ილუსტრაცია 13: 2003 წლის მდგომარეობით სოციალურ სფეროში სიტუაციის შეჯამება .............................79ილუსტრაცია 14: დაქირავებით დასაქმებულთა საშუალო თვიური სახელფასო შემოსავალი, 2000წ. ............81ილუსტრაცია 15: საავადმყოფოების განახლების თავდაპირველი ჩანაფიქრი („100 საავადმყოფოს გეგმა”) .................81ილუსტრაცია 16: საავადმყოფოების განახლების გეგმის გადასინჯული ვარიანტი .........................................82ილუსტრაცია 17: ინსტიტუციურ და რეზიდუალურ პრინციპებზე დაფუძნებული სოციალური დაცვის მოდელების შედარებითი დახასიათება .............................................................................83ილუსტრაცია 18: ევროპული სოციალური მოდელები (Sapir, 2006) ..................................................................85ილუსტრაცია 19: ოთხი ევროპული სოციალური მოდელის ტიპოლოგია ..........................................................86ილუსტრაცია 20: სოციალური დაცვის განმარტებები ........................................................................................87ილუსტრაცია 21: სოციალური დაცვა, რისკების სოციალური მართვა და გადანაწილება ...............................88ილუსტრაცია 22: სოციალური დაცვის სისტემის კომპონენტები ......................................................................89ილუსტრაცია 23: სოციალური დაცვის სისტემის სახელმწიფო სქემები / ტიპოლოგია ....................................89ილუსტრაცია 24: ინდივიდისა და საზოგადოების წინაშე მდგარი რისკები და მათი მართვა საზოგადოებრივი (სოციალური) ინსტიტუტების მიხედვით ...................................................90ილუსტრაცია 25: რისკების მართვის შესაძლო ალტერნატივები რისკების მართვის ტიპებისა და სოციალური დაცვის ინსტიტუტების მიხედვით .............................................................92ილუსტრაცია 26: რისკების სოციალური მართვის ანალიზის მატრიცა .............................................................93ილუსტრაცია 27: ჯანდაცვის დაფინანსების ფუნქციები ...................................................................................94ილუსტრაცია 28: ჯანდაცვის დაფინანსების კონცეპტუალური ჩარჩო წყაროებისა და ფინანსური ნაკადების მიხედვით ....................................................................................................................94ილუსტრაცია 29: ჯანდაცვის დაფინანსების მოდელების ალგორითმი .............................................................95ილუსტრაცია 30: კავშირი ჯანდაცვის სისტემის ამოცანებსა და ფუნქციებს შორის .......................................95ილუსტრაცია 31: სახელმწიფო სოციალური ტრანსფერების ეფექტიანობა (2000-2002 წლების მონაცემები) ..............96ილუსტრაცია 32: სოციალური უზრუნველყოფის რეჟიმების ტიპოლოგია ავტორების მიხედვით .................97

ილუსტრაცია 33: სოციალური დაცვის და შრომის ბაზრის ინსტიტუტები ბალტიისპირეთის ქვეყნებსა და ევროპის სხვა ქვეყნებში ..................................................................................99ილუსტრაცია 34: ჯანდაცვის სისტემის შეფასების მოდელი ............................................................................100ილუსტრაცია 35: სისტემის ცვლილებები ..........................................................................................................101ილუსტრაცია 36: სოციალური და ჯანმრთელობის დაცვასთან დაკავშირებული მოვლენების მატრიცა ............ 106ილუსტრაცია 37: 15 წლის და უფროსი ასაკის მოსახლეობის განაწილება ეკონომიკური აქტივობის მიხედვით, 1991-2010წწ. .......................................................................................... 111ილუსტრაცია 38: საქართველოს სოციალური დაცვის სისტემის მსგავსება ტრადიციული ევროპული და ბალტიისპირეთის ქვეყნების მოდელებთან ....................................................... 112

დამოუკიდებელი საქართველო - სოციალური და ჯანმრთელობის დაცვის სისტემები6

შესავალი

ვის თ ვის არის გან კუთ ვ ნი ლი ანა ლი ტი კუ რი მი მო ხილ ვა?

ანა ლი ტი კუ რი მი მო ხილ ვა გან კუთ ვ ნი ლია ფარ თო აუდი ტო რი ი სათ ვის, ყვე ლას თ ვის, ვი საც აინ ტე-რე სებს იპო ვოს პა სუ ხი კითხ ვა ზე – „რა ვი თა რე ბაა სა ქარ თ ვე ლო ში სო ცი ა ლუ რი და ჯან მ რ თე ლო ბის დაც ვის სფე რო ში?”

რა ტომ ანა ლი ტი კუ რი და არა ჩვე უ ლებ რი ვი მი მო ხილ ვა?

და მო უ კი დებ ლო ბის გა მოცხა დე ბი დან დღემ დე საკ მა ოდ ბევ რი და სა ინ ტე რე სო მოვ ლე ნა გან ვი თარ-და სა ქარ თ ვე ლოს სო ცი ა ლუ რი და ჯან მ რ თე ლო ბის დაც ვის სის ტე მა ში, თუმ ცა ყვე ლას არ ჰქონ და ერ თ ნა ი რი მნიშ ვ ნე ლო ბა მი სი ჩა მო ყა ლი ბე ბის ან გარ დაქ მ ნის კუთხით. ხში რად ყვე ლა ზე არ სე ბი თი მოვ ლე ნა შე უმ ჩ ნე ვე ლი რჩე ბო და სა ზო გა დო ე ბის თ ვის, ხო ლო ად ვი ლად შე სამ ჩ ნე ვი თე მა ყუ რადღე-ბის ცენ ტ რ ში ექ ცე ო და.

განსხვავებით ზოგადისაგან, ანა ლი ტი კუ რი მი მო ხილ ვა იმით არის ფა სე უ ლი, რომ ეხ მა რე ბა მკითხ-ველს, და ი ნა ხოს ყვე ლა ზე არ სე ბი თი – რა მაც გა ნა პი რო ბა ცვლი ლე ბე ბი, ან რა საც ეფუძ ნე ბა დღე-ვან დე ლი ვი თა რე ბა. მასში ნაჩვენებია მი ზეზ - შე დე გობ რი ვი კავ ში რე ბი ამ მოვ ლე ნებ სა და სის ტე მის ძი რი თად მა ხა სი ა თებ ლებს შო რის.

რა ტომ არის ფა სე უ ლი სის ტე მის (სისტემური) ანა ლი ზი?

სო ცი ა ლუ რი დაც ვა (ჯანმრთელობის დაც ვის ჩათ ლით) საკ მა ოდ ბევ რი მოვ ლე ნის ურ თი ერ თ კავ-შირს მო ი ცავს, და მო კი დე ბუ ლია სა ზო გა დო ებ რი ვი ცხოვ რე ბის სხვა სფე რო ებ ზე (სახელმწიფო მოწყო ბა, სა ხელ მ წი ფო მარ თ ვა, ეკო ნო მი კუ რი მდგო მა რე ო ბა თუ გან ვი თა რე ბა, ფა სე უ ლო ბე ბი და ნორ მე ბი და ა.შ.) და თა ვად ახ დენს გავ ლე ნას მათ ზე.

თუ გვსურს გა ვი გოთ „როგორ მოხ და”, „რატომ მოხ და” ან „რა მი ვი ღეთ”, ანუ ჩავ წ ვ დეთ მოვ ლე ნა თა არსს, მა შინ ეს მოვ ლე ნე ბი და ფაქ ტო რე ბი ისე უნდა მო ვიყ ვა ნოთ სის ტე მა ში, რომ იოლად აღ საქ მე-ლი გახ დეს ამ სფე როს არ მ ცოდ ნე, ნე ბის მი ე რი დაინტერესებული ადა მი ა ნის თ ვის.

ფაქ ტე ბის სის ტე მა ში მოყ ვა ნის შემ დეგ ბევ რად ად ვი ლია ურ თი ერ თ კავ ში რის და ნახ ვა, ანუ მი ზე ზე-ბი სა და შე დე გის გა მიჯ ვ ნა და დას კ ვ ნის და მო უ კი დებ ლად გა კე თე ბა – თუ რა მოჰ ყ ვა ერ თი ფაქ ტო-რის ცვლი ლე ბას ან პი რი ქით, რამ გა ნა პი რო ბა ყვე ლა სათ ვის ცნო ბი ლი ესა თუ ის მოვ ლე ნა.

დამოუკიდებელი საქართველო - სოციალური და ჯანმრთელობის დაცვის სისტემები 7


შე იძ ლე ბა თუ არა ანა ლი ტი კუ რი მი მო ხილ ვა იყოს ობი ექ ტუ რი?

შე იძ ლე ბა, თუ ის შე მო ი ფარ გ ლე ბა მოვ ლე ნა თა სის ტე მა ტი ზა ცი ით (სისტემაში მოყ ვა ნით) და დაუტო ვებს მკითხ ველს თა ვი სუფ ლე ბას, თა ვად გა ა კე თოს დას კ ვ ნე ბი.

სო ცი ა ლუ რი თუ ჯან დაც ვის სის ტე მე ბი მეტ- ნაკ ლე ბად სა ყო ველ თა ოდ ცნო ბი ლი და აღი ა რე ბუ ლი ცნე ბე ბია (ე.წ. „თეორიული მო დე ლე ბი”) და მა თი არ ჩე ვა არ არის და მო კი დე ბუ ლი ავ ტო რის გე მოვ-ნე ბა ზე.

მოვ ლე ნა თა შე ფა სე ბი სას ანა ლი ტი კურ მი მომ ხილ ველს მო ეთხო ვე ბა ააგოს გა მარ თუ ლი, ლო გი კუ რი კონ ს ტ რუქ ცი ე ბი და და ა ლა გოს ეს მოვ ლე ნე ბი სის ტე მის ამა თუ იმ მო დე ლის გა მო ყე ნე ბით, რითაც სუ ბი ექ ტი ვიზ მი მი ნი მუ მამ დე იქ ნე ბა დაყ ვა ნი ლი. ამ დე ნად, სო ცი ა ლუ რი თუ ჯან მ რ თე ლო ბის დაც-ვის სის ტე მე ბის მცოდ ნე, თუნ დაც გან ს ხ ვა ვე ბუ ლი შე ხე დუ ლე ბის ადა მი ა ნი სათ ვის მარ ტი ვი იქნება და ად გი ნოს, არის თუ არა მი მო ხილ ვა და ბა ლან სე ბუ ლი, სა მარ თ ლი ა ნი და კვა ლი ფი ცი უ რი (ანუ ობი-ექ ტუ რი).

ანა ლი ტი კუ რი მი მო ხილ ვის თვალ საზ რი სით მოვ ლე ნა თა შე ფა სე ბა არ აძ ლევს სა შუ ა ლე ბას მის ავ ტორს, თავს მო ახ ვი ოს მკითხ ველს თა ვი სი სუ ბი ექ ტუ რი აზ რი და პო ზი ცი ა. „შეფასება” ამ შემთხვევაში გუ ლის ხ მობს მოვ ლე ნა თა მწყობრ სის ტე მა ში მოყ ვა ნის მცდე ლო ბას და ეფუძ ნე ბა კონ-კ რე ტულ ფაქ ტებს (წყაროების მი თი თე ბით). იქ, სა დაც ფაქ ტე ბი არ არ სე ბობს (მაგალითად, მთავ-რო ბის არ გუ მენ ტე ბი ამა თუ იმ გა დაწყ ვე ტი ლე ბის ასახ ს ნე ლად), ანა ლი ტი კუ რი მი მომ ხილ ვე ლი სთა ვა ზობს მკითხ ველს თა ვის ვა რა უდს (მოსაზრებებს, რო მე ლიც შე იძ ლე ბა და ვის სა გა ნი იყოს) ან უტო ვებს სა კუ თა რი მო საზ რე ბის ქო ნის სა შუ ა ლე ბას.

რო გორ არის აგე ბუ ლი ანა ლი ტი კუ რი მი მო ხილ ვა?

ყო ველ გ ვა რი გა უ გებ რო ბის თა ვი დან ასა ცი ლებ ლად, ანა ლი ტი კუ რი მი მო ხილ ვის თა ვში „ძირითადი ცნე ბე ბი და მიდ გო მე ბი”, იმ თა ვით ვე გან მარ ტე ბუ ლია რამ დე ნი მე პო პუ ლა რუ ლი1 ტერ მი ნი. შემ დეგ თავ ში და სა ბუ თე ბუ ლია სის ტე მის მო დე ლე ბის არ ჩე ვის პრინ ცი პე ბი და მი მო ხილ ვის სამ ნა წი ლად (ცვლილების „ტალღად”) და ყო ფის ლო გი კა.

ანა ლი ტი კუ რი მი მო ხილ ვი იწყება ყველა მნიშვნელოვანი მოვლენის ქრო ნო ლო გი უ რი თან მიმ დევ-რო ბით ჩა მოთ ვ ლი თ, რო მე ლიც მოხ და სო ცი ა ლუ რი თუ ჯან მ რ თე ლო ბის დაც ვის სფე რო ში და სის-ტე მის ცვლი ლე ბებ ზე იქო ნია გავ ლე ნა. ამ აღ წე რას ეთ მო ბა თა ვი 2 – „მოვლენათა ქრო ნო ლო გი ა”.

თავ ში „სისტემის ცვლი ლე ბე ბი” სო ცი ა ლუ რი და ჯან მ რ თე ლო ბის დაც ვის სის ტე მა ში სა ქარ თ ვე ლოს და მო უ კი დებ ლო ბის აღი ა რე ბი დან დღემ დე მომ ხ და რი ცვლი ლე ბი პი რო ბი თად სამ ტალ ღად არის და ყო ფი ლი და თი თო ე უ ლის მი მო ხილ ვას ცალ კე ქვე თა ვი ეთ მო ბა:

1 „პოპულარული” გულისხმობს ხშირად გამოყენებულს, მაგრამ არა ყოველთვის ყველასათვის გასაგებს



• ინერ ცი ის პე რი ო დი – მო ი ცავს 1989-1995 წლებს. ამ თავ ში აღ წე რი ლია საბ ჭო თა პე რი ო დის სის-ტე მა (რომელიც ჩარ ჩე ნი ლია ბევ რის მეხ სი ე რე ბა ში და ნოს ტალ გი ას იწ ვევს) და რღვე ვის პრო-ცე სი, რო მელ საც 5 წლის გან მავ ლო ბა ში გა ნიც დი და;

• სის ტე მის ცვლი ლე ბე ბის პირ ვე ლი ტალ ღა – მო ი ცავს 1995 წლი დან 2003 წლამ დე დრო ის მო ნაკ-ვეთს. ამ პე რი ოდ ში და იწყო სა ხელ მ წი ფო ებ რი ო ბის მშე ნებ ლო ბა, ინტენსიურად რე ფორ მე ბის გა ტა რე ბა ჯან დაც ვის სფე რო ში (ახალი სის ტე მის მშე ნებ ლო ბა), სი ღა რი ბის გა აზ რე ბა და მი სი დაძ ლე ვის სტრა ტე გი ის შე მუ შა ვე ბა. პე რი ო დის ბო ლოს (2001-2003 წწ.) და ინ ტე რე სე ბულ მხა რე-თა ორ ბა ნაკს შო რის სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სის ტე მის გან ვი თა რე ბის მო დელ თან და კავ ში რე ბით (ჯანმრთელობის დაც ვის ჩათ ვ ლით) გა მო იკ ვე თა და პი რის პი რე ბა, რა მაც შექ მ ნა სე რი ო ზუ ლი ცვლი ლე ბე ბის (მეორე ტალ ღის) კონ ცეპ ტუ ა ლუ რი სა ფუძ ვ ლე ბი.

• სის ტე მის ცვლი ლე ბე ბის მე ო რე ტალ ღა – მო ი ცავს პე რი ოდს 2004 წლი დან დღემ დე, რო დე საც და იწყო (და დღემ დე გრძელ დე ბა) პირ ვე ლი ტალ ღის გან დი ა მეტ რა ლუ რად გან ს ხ ვა ვე ბუ ლი სო-ცი ა ლუ რი და ჯან მ რ თე ლო ბის დაც ვის სის ტე მე ბის მშე ნებ ლო ბა.

სა მი ვე თავ ში ცალ - ცალ კე, რამ დე ნი მე ჭრილ ში არის შე ფა სე ბუ ლი მოვ ლე ნე ბის გან ვი თა რე ბა:

• მმარ თ ვე ლო ბა (სახელმწიფო მარ თ ვა, პო ლი ტი კუ რი სის ტე მა);

• ეკო ნო მი კუ რი მდგო მა რე ო ბა და ტენ დენ ცი ე ბი;

• ვი თა რე ბა სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სფე რო ში;

• ვი თა რე ბა ჯან მ რ თე ლო ბის დაც ვის სფე რო ში.

თავ ში „შეჯამება” წარ მოდ გე ნი ლია ავ ტორ თა მცდე ლო ბა, მტკიც ე ბუ ლე ბებ ზე დაყ რ დ ნო ბით ახ ს ნან, თუ რამ გა ნა პი რო ბა სის ტე მის აღ ნიშ ნუ ლი ცვლი ლე ბე ბი.

თავ ში „დანართები” ცხრილების თუ გრა ფი კე ბის სა ხით, თავ მოყ რი ლია ყვე ლა ზე არ სე ბი თი ფაქ-ტე ბი, რო მელ თაც ეფუძ ნე ბა სის ტე მის შე ფა სე ბა წი ნა თა ვებ ში, აგ რეთ ვე შე ტა ნი ლია ტექ ნი კუ რი ხა სი ა თის დამ ხ მა რე ინ ფორ მა ცი ა.

დო კუ მენ ტი სრულ დე ბა იმ წყა რო ე ბის მი თი თე ბით, სა ი და ნაც მო პო ვე ბუ ლი იყო ფაქ ტე ბი, ან სა დაც მკითხ ველს შე ეძ ლე ბა უფ რო დე ტა ლუ რად გა ეც ნოს ამა თუ იმ სა კითხს (მაგ. ალ ტერ ნა ტუ ლი მო-საზ რე ბებს).


1. ძირითადიცნებებიდამიდგომები

1.1. გან მარ ტე ბე ბი

სო ცი ა ლუ რი დაც ვა და სო ცი ა ლუ რი უსაფ რ თხო ე ბა

სო ცი ა ლუ რი დაც ვა (Social Protection) და სო ცი ა ლუ რი უსაფ რ თხო ე ბა (Social Security) ზო გი ერთ ქვე ყა ნა ში ხში რად სი ნო ნი მე ბად გა მო ი ყე ნე ბა და ძნე ლია მა თი მკა ფიო გა მიჯ ვ ნა (International La-bour Organization, 2010).

პი რო ბი თად შე იძ ლე ბა შევ თან ხ მ დეთ, რომ სო ცი ა ლუ რი დაც ვა უფ რო ფარ თო ცნე ბაა და თა ვის თავ-ში მო ი ცავს სო ცი ა ლურ უსაფ რ თხო ე ბას, რო მე ლიც გუ ლის ხ მობს სო ცი ა ლუ რი დაც ვის იმ ნა წილს, სა დაც ძა ლის ხ მე ვა სა ვალ დე ბუ ლო ხა სი ა თი საა (Paas, et al., 2004). ეს კარ გად ჩანს სო ცი ა ლუ რი უსაფ რ თხო ე ბის სა ერ თა შო რი სო ასო ცი ა ცი ის მი ერ მო წო დე ბულ გან მარ ტე ბა ში:

”Social security maybe defined as any programme of social protection established by legislation, or any other mandatory arrangement, that provide individuals with a degree of income security when faced with the contingencies of old age, survivorship, incapacity, disability, unemployment or rearing children. It may also offer access to curative or preventive medical care.” (International Social Security Association, 2011)

რიგი ავ ტო რე ბი თვლი ან რომ, ტერ მი ნი „სოციალური უსაფ რ თხო ე ბა” (Social security) უფ რო მი ე სა და გე-ბა და სავ ლე თის გან ვი თა რე ბულ ქვეყ ნებს, ხო ლო „სოციალური მაშ ვე ლი ბა დე” (Social Safety Net) – გან-ვი თა რე ბად ქვეყ ნებს მა შინ, რო ცა ტერ მი ნი „სოციალური დაც ვა” უფ რო ფარ თო ცნე ბა ა:

”Social protection refers to the public actions taken in response to levels of vulnerability, risk and deprivation which are deemed socially unacceptable within a given polity or society.” (Norton, et al., 2001)

სოციალური დაც ვა /უ საფ რ თხო ე ბა ვა რი რებს ძა ლი ან ზო გა დი გან მარ ტე ბი დან უფ რო კონ კ-რე ტულ ფორ მუ ლი რე ბამ დე (იხ. ილუს ტ რა ცია 20 გვ. 87).

ყვე ლა ზე ინო ვა ცი უ რი და პრაქ ტი კუ ლი დე ფი ნი ცია მსოფ ლიო ბან კ მა შე მოგ ვ თა ვა ზა2:

„Social protection is seen as public interventions that assist individuals, households, and communities to manage risk better and that provide support to the critically poor”(The World Bank, 2000)

2 საგულისხმოა, რომ მსოფლიო ბანკი ამზადებს სოციალური დაცვის ახალ სტრატეგიას და არ არის გამორიცხული, გადახედილ იქნეს სოციალური დაცვის არსებულ კონცეპტუალური გააზრება (The World Bank, 2011)


ეს გან მარ ტე ბა ეფუძ ნე ბა სო ცი ა ლუ რი რის კე ბის მარ თ ვის (Social Risk Management – SRM) კონ ცეფ-ცი ას, რომელიც სხვადასხვა ავტორების მიერ იქნა შემუშავებული გასული საუკუნის მიწურულს (Neubourg, 2001), (Holzmann & Jorgensen, 1999), (Siegel & Neubourg, 2011). სო ცი ა ლუ რი დაც ვი სა და სო ცი ა ლუ რი რის კე ბის მარ თ ვის კონ ცეპ ტუ ა ლუ რი ჩარ ჩო ე ბის გა დაკ ვე თა სქე მა ტუ რად ასა ხუ-ლია და ნარ თ ში (იხ. ილუს ტ რა ცია 21, გვ. 78).

სო ცი ა ლუ რი უზ რუნ ველ ყო ფა

ტერ მი ნი Social Welfare ან Welfare State სხვა დას ხ ვა კონ ტექ ს ტ ში გხვდე ბა (პრაქტიკულად ტექ ნი-კუ რი ჟარ გო ნი ა), თუმ ცა ძნე ლია მი სი ზუს ტი შე სატყ ვი სის პოვ ნა. სიტყ ვა Welfare ნიშ ნავს იღ ბალს, ბედ ნი ე რე ბას, კე თილ დღე ო ბას და მომ დი ნა რე ობს მე-14 სა უ კუ ნის ძვე ლი ინ გ ლი სუ რი ფრა ზი დან welfaren (>wellfare =”good journey”). დღეს მას გა მო ი ყე ნე ბენ სო ცი ა ლუ რი შემ წე ო ბის ან სარ გებ ლის (ფინანსური დახ მა რე ბის) მნიშ ვ ნე ლო ბი თაც. რუ სულ ენა ში მას социальное обеспечение შე ე სატყ-ვი სე ბა. რო გორც ქარ თულ ში, ისე რუ სულ ში მი სი ფეს ვია უზ რუნ ვე ლად ყოფ ნა (ან უზ რუნ ვე ლი ყო-ფა), იგი ვე обеспеченность და აქე დან ნა წარ მო ე ბი უზ რუნ ველ ყო ფა (обеспечение).

ტერ მი ნი „სოციალური უზ რუნ ველ ყო ფა” მი ე სა და გე ბა ისეთ ქვეყ ნებს, სა დაც სო ცი ა ლუ რი დაც ვის ტვირ თი ძი რი თა დად სა ხელ მ წი ფო ზეა (საზოგადოებაზე) გა და ტა ნი ლი, რაც პი როვ ნე ბის უზ რუნ ველ ყო ფას გა ნა პი რო ბებს. შე სა ბა მი სად, Welfare State-ად მო იხ სე ნი ე ბენ ისეთ ქვეყ ნებს, სა დაც პირ ველ რიგ ში სა ხელ მ წი ფო ზრუ ნავს პი როვ ნე ბის კე თილ დღე ო ბა ზე, მი სი ცხოვ რე ბის დო ნე ზე. ასეთ ქვეყ-ნე ბად მი იჩ ნე ვა შვე დე თი, ფი ნე თი, და ნია (ზოგჯერ ნორ ვე გი აც). შე სა ბა მი სად, Welfare State-ის ქარ-თულ შე სატყ ვი სად შე იძ ლე ბა გა მო ვი ყე ნოთ ტერ მი ნი „სოციალურად უზ რუნ ველ ყო ფი ლი ქვეყ ნე ბი” ან მოკ ლედ – „უზრუნველყოფილი ქვეყ ნე ბი”.

სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სის ტე მის კომ პო ნენ ტე ბი

სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სის ტე მა, პი რო ბი თად შედ გე ბა ოთხი ძი რი თა დი კომ პო ნენ ტი სა გან: სო ცი ა ლუ-რი დაზღ ვე ვა, სო ცი ა ლუ რი დახ მა რე ბა, სო ცი ა ლუ რი კომ პენ სა ცი ე ბი და სო ცი ა ლუ რი მაშ ვე ლი ბა დე. სწო რედ აღ ნიშ ნულ თა მეშ ვე ო ბით ხდე ბა სარ გებ ლის (benefit) მი წო დე ბა ბე ნე ფი ცი ა რამ დე (benefi-ciaries), ანუ მო სარ გებ ლემ დე (იხ. ილუს ტ რა ცია 22, გვ. 79).

სო ცი ა ლუ რი დაზღ ვე ვა (social insurance) მო ი აზ რე ბა, რო გორც ღო ნის ძი ე ბა თა ერ თობ ლი ო ბა, რო-მე ლიც მი მარ თუ ლია გარ კ ვე უ ლი რის კე ბის უარ ყო ფი თი შე დე გე ბის შემ სუ ბუ ქე ბი სა და კოპ მენ სა-ცი ი სა კენ რის კე ბის გა და ნა წი ლე ბის (სოლიდარობის) პრინ ცი პით, გა ნურ ჩევ ლად იმი სა, სა ხელ მ-წი ფო ახ დენს და ფი ნან სე ბა სა და ად მი ნის ტ რი რე ბას თუ კერ ძო სექ ტო რი. სო ცი ა ლუ რი დაზღ ვე ვა, რო გორც წე სი, სა ვალ დე ბუ ლოა და ფი ნან ს დე ბა სა დაზღ ვე ვო შე ნა ტა ნე ბით. თუმ ცა, იგი შე იძ ლე ბა ნე ბა ყოფ ლო ბი თიც იყოს, რო დე საც სა ხელ მ წი ფო ფი ნან სუ რი სტი მუ ლი რე ბით ახა ლი სებს სო ლი და-რო ბის მე ქა ნიზ მ ში მო ნა წი ლე ო ბას.

ძირითადიცნებებიდამიდგომები


სო ცი ა ლუ რი დახ მა რე ბა (social assistance) მო ი აზ რე ბა, რო გორც სა ზო გა დო ებ რი ვი რე სურ სე ბის გა-და ნა წი ლე ბის მე ქა ნიზ მი, რო მე ლიც მი მარ თუ ლია გა ჭირ ვე ბა ში მყო ფი იმ ადა მი ა ნე ბის (ოჯახების) ყო ფის გა უმ ჯო ბე სე ბი სა კენ, რო მელ თაც ამ დახ მა რე ბის გა რე შე სი ღა რი ბე ემუქ რე ბათ. სო ცი ა ლუ რი დახ მა რე ბა შე იძ ლე ბა იყოს რო გორც ფუ ლა დი, რო მელ საც „შემ წე ო ბას” ვუ წო დებთ, ასე ვე არა ფუ-ლა დი, რო მე ლიც გა მო ი ხა ტე ბა შე ღა ვა თე ბი თა და სო ცი ა ლუ რი სერ ვი სით.

სო ცი ა ლუ რი კომ პენ სა ცი ე ბი (social compensations) მო ი აზ რე ბა, რო გორც მო სახ ლე ო ბის გარ კ ვე უ-ლი ჯგუ ფის თ ვის მი ყე ნე ბუ ლი ზი ა ნის სა ზო გა დო ე ბის მი ერ ანაზღა უ რე ბის (დაფარვის) მე ქა ნიზ მი. ზი ა ნი შე იძ ლე ბა გა მოწ ვე უ ლი იყოს სა ზო გა დო ებ რი ვი საქ მი ა ნო ბის გა წე ვით (მაგ. ჩერ ნო ბი ლის ატო-მუ რი ელექ ტ რო სად გუ რის ავა რი ის შე დე გე ბის ლიკ ვი და ცი ი სას მი ღე ბუ ლი ჯან რ თე ლო ბის და კარ-გ ვა) ან სტი ქი უ რი უბე დუ რე ბით (თავშესაფრის/საცხოვრისის ან ქო ნე ბის და კარ გ ვა, შე მო სავ ლის წყა როს და კარ გ ვა, ჯან რ თე ლო ბის და კარ გ ვა და ა.შ.) .

სო ცი ა ლუ რი მაშ ვე ლი ბა დე (Social Safety Net) მო ი აზ რე ბა, რო გორც სო ცი ა ლუ რი დაც ვის ღო ნის-ძი ე ბე ბის ის ნა წი ლი, რო მე ლიც უშუ ა ლოდ ემ სა ხუ რე ბა ადა მი ა ნე ბის დაც ვას სი ღა რი ბე ში ჩა ვარ დ ნი-სა გან (პირველ რიგ ში) ან სიღარიბიდან ამოყ ვა ნას (რიგ შემ თხ ვე ვებ ში). სო ცი ა ლუ რი მაშ ვე ლი ბა დე არ არის სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სის ტე მის (ორგანიზაციული, სტრუქ ტუ რუ ლი) ცალ კე კომ პო ნენ ტი, არა მედ ის წარ მო ად გენს ღო ნის ძი ე ბე ბის ერ თობ ლი ო ბას ფუნ ქ ცი უ რი ნიშ ნით. მა გა ლი თად, უმუ-შევ რო ბის დაზღ ვე ვა (განეკუთვნება სო ცი ა ლუ რი დაზღ ვე ვის კომ პო ნენტს) სამ სა ხუ რის (შრო მი-თი შე მო სავ ლის) და კარ გ ვი სას იცავს პი როვ ნე ბას (ან ოჯახს) გა ღა რი ბე ბის გან გარ კ ვე უ ლი დრო ის მან ძილ ზე, კერძოდ ხელახლა და საქ მე ბამ დე ან დაზღ ვე ვის ვა დის ამო წურ ვამ დე. თუ ამ პე რი ოდ ში პი როვ ნე ბა ვერ და საქ მ დე ბა და ცხოვ რე ბის დო ნის მკვეთ რი გა უ ა რე სე ბის საფ რ თხის წი ნა შე აღ მოჩ-ნ დე ბა, გან საზღ ვ რუ ლი ან გა ნუ საზღ ვ რე ლი ვა დით, უპი რო ბოდ ან გარ კ ვე უ ლი პი რო ბე ბით (მაგ. სა-ზო გა დო ებ რი ვად სა სარ გებ ლო სა მუ შა ო ე ბის გა წე ვა) ირ თ ვე ბა სო ცი ა ლუ რი შემ წე ო ბე ბის მე ქა ნიზ მი (განეკუთვნება სო ცი ა ლუ რი დახ მა რე ბე ბის კომ პო ნენტს).

სე ლექ ტი ვიზ მი და უნი ვერ სა ლიზ მი

ეს ცნე ბე ბი გა მო ი ყე ნე ბა სო ცი ა ლუ რი დახ მა რე ბის (თანხის ან მომ სა ხუ რე ბის) მი წო დე ბის პრინ ცი-პის და სა ხა სი ა თებ ლად: ყვე ლას, ან მხო ლოდ მათ, ვინც ყვე ლა ზე გა ჭირ ვე ბუ ლი ა. სე ლექ ტი ვიზ მის პრინ ცი პით მო სარ გებ ლის შერ ჩე ვი სას ყუ რადღე ბა ექ ცე ვა ერთ და მა ტე ბით კრი ტე რი უმს – გა ჭირ-ვე ბას და შემ წე ო ბის მი სა ღე ბად მხო ლოდ შე მო სავ ლის და კარ გ ვა (სამსახურიდან დათხოვ ნის გა მო) არ არის საკ მა რი სი.

სი ნამ დ ვი ლე ში, სე ლექ ტი ვიზ მი და უნი ვერ სა ლიზ მი აის ბერ გის მწვერ ვა ლი ა, რო მე ლიც ფა სე უ ლო ბე-ბი სა და სა ხელ მ წი ფო მოწყო ბის მი ხედ ვით გა ნას ხ ვა ვებს ქვეყ ნებს და მჭიდ როდ უკავ შირ დე ბა ისეთ ცნე ბებს, რო გო რი ცაა სო ცი ა ლუ რი დაც ვის ინ ს ტი ტუ ცი უ რი თუ რე ზი დუ ა ლუ რი მოწყო ბის მო დე ლე-ბი (დეტალები იხ. ილუს ტ რა ცია 17, გვ. 74)



1.2. მიდ გო მე ბი

საკ მა ოდ რთუ ლია აღ წე რო და შე ა ფა სო სა ზო გა დო ებ რი ვი სის ტე მე ბი – ანუ გა სა გე ბად გად მოს-ცე ის, რაც ხდე ბა რე ა ლურ ცხოვ რე ბა ში თა ვი სი უამ რა ვი შე მად გე ნე ლი ელე მენ ტით (სისტემის „ობიექტებით”) – მო ნა წი ლე ე ბით, მა თი რო ლე ბით (უფლებებით, შე საძ ლებ ლო ბე ბით, მო ვა ლე ო-ბე ბი თა და პა სუ ხის მ გებ ლო ბე ბით), მო ნა წი ლე თა შო რის ურ თი ერ თო ბე ბით, და წე რი ლი და და უ-წე რე ლი წე სე ბით, რე სურ სე ბით, სურ ვი ლე ბით თუ მიზ ნე ბით, საფ რ თხე ე ბი თა თუ დაბ რ კო ლე ბე-ბით.

რე ა ლო ბის გად მო ცე მასა და მის აღ ქ მაში გვეხ მა რე ბა მო დე ლე ბი – ჩვენ თ ვის სა ინ ტე რე სო კუთხით და ნა ხუ ლი მოვ ლე ნე ბის სქე მა ტუ რი აღ წე რა („ნახაზები” ან „კონსტრუქციები”).

ამ მი მო ხილ ვა ში ოთხი სა ხის მო დელს გა მო ვი ყე ნებთ:

• სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სის ტე მის ანა ლი ზის თ ვის:

- სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სის ტე მის მოწყო ბის მო დე ლე ბი (Esping-Andersen);

- რის კე ბის სო ცი ა ლუ რი მარ თ ვის მო დე ლი (WB).

• ჯან დაც ვის სის ტე მის ანა ლი ზის თ ვის:

- ჯან დაც ვის სის ტე მის ფუნ ქ ცი ო ნი რე ბის მო დე ლი (WHO);

- ჯან დაც ვის სის ტე მის შე ფა სე ბის მო დე ლი (HSPA).

1.2.1. სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სის ტე მის მო დე ლე ბი

სო ცი ა ლუ რი უზ რუნ ველ ყო ფის ტი პო ლო გია

სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სის ტე მის ტი პო ლო გია პირ ვე ლად 1990 წელს შე ი მუ შა ვა და ნი ელ მა სო ცი ო-ლოგ მა ეს პინ გ -ან დერ სენ მა (Esping-Andersen) და მას მე რე არ წყდე ბა მი სი კრი ტი კა თე ო რი უ ლი, მე თო დო ლო გი უ რი თუ ემ პი რი უ ლი თვალ საზ რი სით (Bambra, 2007).

ეს პინ გ -ან დერ სენ მა OECD-ის 18 ქვე ყა ნა სამ ჯგუ ფად – სო ცი ა ლუ რი უზ რუნ ველ ყო ფის ლი ბე რა ლუ-რი, კონ სერ ვა ტი ული და სო ცი ალ - დე მოკ რა ტი უ ლი რე ჟი მე ბის (welfare regimes) მქო ნე ქვეყ ნე ბად და ყო. ეს და ყო ფა ძი რი თა დად სამ კრი ტე რი უმს ეფუძ ნე ბო და: დე კო მო დი ფი კა ცია (Decommodifica-tion), სო ცი ა ლუ რი სტრა ტი ფი კა ცია (social stratification) და სა ხელ მ წი ფო სა და კერ ძო სექ ტო რის ბა-ლან სი (private-public mix):



• დე კო მო დი ფი კა ცი ა3 ასა ხავს, თუ რამ დე ნად არის პი როვ ნე ბის უზ რუნ ვე ლი ყო ფა და მო კი დე ბუ-ლი ბა ზარ ზე, გან სა კუთ რე ბით პენ სი ის, უმუ შევ რო ბის სარ გებ ლი სა და სა მე დი ცი ნო დაზღ ვე ვას-თან მიმართებით. რაც ნაკ ლე ბია და მო კი დე ბუ ლე ბა ბა ზარ ზე, მით მა ღა ლია დე კო მო დი ფი კა ცი-ის ხა რის ხი.

• სო ცი ა ლუ რი სტრა ტი ფი კა ცია ასა ხავს სო ცი ა ლუ რი უზ რუნ ველ ყო ფის სის ტე მის როლს სა ზო გა-დო ე ბის სტრუქ ტუ რის შე ნარ ჩუ ნე ბა ს ან მის და ნა წევ რე ბა ში (განშრევებაში). უფ რო ზო გა დად, სტრა ტი ფი კა ცია გა მო ხა ტავს სო ცი ა ლურ არა ერ თ გ ვა როვ ნე ბას, სა ზო გა დო ე ბის გან შ რე ვე ბას, მი სი წევ რე ბი სა და სო ცი ა ლუ რი ჯგუ ფე ბის სო ცი ა ლუ რი მდგო მა რე ო ბის გან ს ხ ვა ვე ბუ ლო ბას, მათ სო ცი ა ლურ უთა ნას წო რო ბას (გელიტაშვილი, 2011)..

• სა ხელ მ წი ფო სა და კერ ძოს სექ ტო რის ბა ლან სი ასა ხავს ოთხი ინ ს ტი ტუ ტის – სა ხელ მ წი ფოს, ოჯა ხის (სამოქალაქო), სა ზო გა დო ე ბი სა და ბაზ რის როლს სო ცი ა ლურ უზ რუნ ველ ყო ფა ში.

1990 წლის შემ დეგ სო ცი ა ლუ რი და ცვის სის ტე მე ბის მრა ვა ლი ტი პო ლო გია შე იქ მ ნა (იხ. ილუს ტ რა-ცია 32, გვ. 86). სო ცი ა ლუ რი უზ რუნ ველ ყო ფის რე ჟი მე ბის მი ხედ ვით ქვეყ ნე ბის 20 წლის წი ნან დე ლი დაჯ გუ ფე ბა სწრა ფად „დაბერდა” და აღ მოჩ ნ და, რომ სო ცი ა ლუ რი უზ რუნ ველ ყო ფის სის ტე მე ბის ლან დ შაფ ტი ძალ ზე დი ნა მი კუ რი ა. უფ რო მე ტიც, გლო ბა ლი ზა ცი ის პრო ცეს მა, მო სახ ლეობის და ბე-რე ბამ და გარ თუ ლე ბულ მა ფი ნან სურ მა მდგრა დო ბამ რი გი ქვეყ ნე ბი ახა ლი გა მოწ ვე ვე ბის წი ნა შე და ა ყე ნა, თუმ ცა ისი ნი ყო ველ თ ვის ერ თ ნა ირ გა მო სა ვალს არ ირ ჩე ვენ (Esping-Andersen, 2000), (Gensche, 2004), (Kwiek, 2006) და დღეს გა მო იკ ვე თა სო ცი ა ლუ რი უზ რუნ ველ ყო ფის კონ ცეპ ტუ ა-ლუ რი გა და სინ ჯ ვის, ახა ლი პა რა დიგ მის გან საზღ ვ რის აუცი ლებ ლო ბა (Gilbert, 1999), (Young Acage-mics Network, 2011)..

არ სე ბობს აღ მო სავ ლეთ ევ რო პი სა და ყო ფი ლი საბ ჭო თა კავ ში რის ქვეყ ნე ბის ეს პინ გ -ან დერ სე ნის (Esping-Andersen) ტი პო ლო გი ა ში მო თავ სე ბის მცდე ლო ბა იერარ ქი უ ლი კლას ტე რუ ლი (Fenger, 2007) ან კლას ტე რუ ლი ანა ლი ზის გა მო ყე ნე ბით (Farkas, 2011), თუმ ცა პრაქ ტი კუ ლი თვალ საზ რი-სით ეს მცდე ლო ბა წა რუ მა ტე ბე ლი ა, რად გან რი გი ქვეყ ნე ბი, კერ ძოდ სა ქარ თ ვე ლო, მოლ და ვე თი და რუ მი ნე თი, ვერ ცერთ კა ტე გო რი ა ში ვერ მო თავ ს და.

ყვე ლა ზე ოპ ტი მა ლუ რია ებინ გ ჰა უ ი ზის (Ebbinghaus) მი ერ 1999 წელს შე მუ შა ვე ბუ ლი ევ რო პუ ლი სო ცი ა ლუ რი მო დე ლი, რო მე ლიც ასე ვე ით ვა ლის წი ნებს ბალ ტი ის პი რე თის ქვეყ ნებს (იხ. ილუს ტ რა-ცია 33, გვ. 88) და ფაქ ტობ რი ვად იმე ო რებს ან დ რე სა პი რის (Andre Sapir) ევ რო პის ოთხ მო დე ლს (იხ. ილუს ტ რა ცია 18 და ილუს ტ რა ცია 19, გვ. 77).

3 თავად ტერმინის ავტორია კარლ პოლანი (Karl Polanyi), რომელიც თვლიდა, რომ კაპიტალიზმს სჭირდება შრომა მიიჩნიოს საქონლად (commodity), რომელიც სხვა საქონლის მსგავსად გაცვლისთვის არის განკუთვნილი. რადგან შრომა (სამუშაო ძალა) არ არის რიგითი საქონელი, მას ჭირდება დამხმარე სისტემები „გამო-საქონლებად” (დე-კომოდიფიკაციისთვის),რათა მოხდეს მისი შენარჩუნება ან გაუმჯობესება მაშინაც კი, როცა არ იცვლება (იყიდება) შრომის ბაზარზე.



სო ცი ა ლუ რი რის კე ბის მარ თ ვის მო დე ლი

მო დე ლი ეფუძ ნე ბა სო ცი ა ლუ რი დაც ვის, რო გორც რის კე ბის სო ცი ა ლუ რი მარ თ ვის კონ ცეფ ცი ას და ფარ თოდ გა მო ი ყე ნე ბა სა ერ თა შო რი სო გან ვი თა რე ბის ინ ს ტი ტუ ტე ბის მი ერ ( (The World Bank, 2000), (Asian Development Bank, 2003)). ცხოვ რე ბა ში არ სე ბობს უამ რა ვი მოვ ლე ნა, რო მე ლიც საფ-რ თხეს უქ მ ნის პი როვ ნე ბის ან სა ზო გა დო ე ბის გარ კ ვე უ ლი ნა წი ლის კე თილ დღე ო ბას, მი სი ცხოვ რე-ბის ხა რისხს (იხ. ილუს ტ რა ცია 24 „ინდივიდისა და სა ზო გა დო ე ბის წი ნა შე მდგა რი რის კე ბი და მა თი მარ თ ვა სა ზო გა დო ებ რი ვი (სოციალური) ინ ს ტი ტუ ტე ბის მი ხედ ვით”, გვ. 80), თუმ ცა ყვე ლა ასე თი მოვ ლე ნა, ანუ რის კი რო დი წარ მო ად გენს სა ზო გა დო ე ბის მხრი დან ჩა რე ვი სა და გამ კ ლა ვე ბის სა-განს.

რის კე ბის სო ცი ა ლუ რი მარ თ ვის მო დელ ში რის კე ბი შე იძ ლე ბა ოთხ ჯგუ ფად და ი ყოს:

1. შე მო სავ ლის და კარ გ ვა:

1.1 და ბე რე ბა;1.2 დრო ე ბი თი შრო მი სუ უ ნა რო ბა;1.3 ხან გ რ ძ ლი ვი შრო მი სუ უ ნა რო ბა (ინვალიდობა);1.4 მარ ჩე ნა ლის და კარ გ ვა;1.5 უმუ შევ რო ბა;1.6 სა წარ მოო ტრავ მა, (პროფესიული და ა ვა დე ბით) გა მოწ ვე უ ლი ინ ვა ლი დო ბა.

2. ჯან მ რ თე ლო ბის გა უ რე სე ბას თან და კავ ში რე ბუ ლი და ნა ხარ ჯე ბი

3. ბავ შ ვის გა ჩე ნი სა და აღ ზ რ დის ტვირ თი

4. გა ჭირ ვე ბა

რის კე ბის სო ცი ა ლუ რი მარ თ ვის მო დელ ში მო ი აზ რე ბა სა მი მო თა მა შე და სა მი მიდ გო მა:

• მო თა მა შე ე ბი (ინსტიტუტები);

- სა ხელ მ წი ფო (საჯარო სექ ტო რი)- ბა ზა რი (კერძო სექ ტო რი)- პი როვ ნე ბა (არაფორმალური სექ ტო რი)

• მიდ გო მე ბი;

- რის კე ბის ფაქ ტო რე ბის შემ ცი რე ბა (პრევენცია) - რის კე ბის შე სუს ტე ბა- რის კე ბის გამ კ ლა ვე ბა



ინ ს ტი ტუ ტე ბი სა და მიდ გო მე ბის მი ხედ ვით სო ცი ა ლუ რი რის კე ბის მარ თ ვა ასახულია და ნარ თ ში (იხ. ილუს ტ რა ცია 25, გვ. 81).

ანა ლი ზი ს პროცესში გა მო ყე ნე ბულ იქ ნე ბა სო ცი ა ლუ რი რის კე ბის მარ თ ვა ში ინ ს ტი ტუ ტე ბის წვლი-ლის ამ სახ ვე ლი ორ გან ზო მი ლე ბი ა ნი მატ რი ცა (იხ. ილუს ტ რა ცია 26, გვ. 82).

1.2.2. ჯან მ რ თე ლო ბის დაც ვის სის ტე მის მო დე ლე ბი

ჯან დაც ვის სის ტე მის ფუნ ქ ცი ო ნი რე ბის მო დე ლი

ლი ტე რა ტუ რა ში ფარ თოდ არის გავ რ ცე ლე ბუ ლი ჯან დაც ვის მო დე ლე ბის და ყო ფა სამ ჯგუ ფად: ბის-მარ კის, ბე ვე რი ჯის და სე მაშ კოს. ეს და ყო ფა აგე ბუ ლია და ფი ნან სე ბის მა ხა სი ა თებ ლებ ზე და ეფუძ-ნე ბა პრინ ციპს, რომ ჯან დაც ვის და ფი ნან სე ბა მნიშ ვ ნე ლოვ ნად გა ნა პი რო ბებს ჯან დაც ვის სის ტე მის ორ გა ნი ზე ბას. ჯან დაც ვის სის ტე მე ბის სპე ცი ფი კის შე და რე ბი თი ანა ლი ზი სას ეს და ყო ფა დღე საც გა მო ი ყე ნე ბა (მაგ.(Tawfik-Shukor, et al., 2007))

ანა ლი ტი კუ რი მი მო ხილ ვი სას ჩვენ არ გა მო ვი ყე ნებთ ამ კლა სი კურ ტი პო ლო გი ას რამ დე ნი მე მი ზე-ზის გა მო:

• ვი ნა ი დან ჯან მ რ თე ლო ბის დაც ვას გან ვი ხი ლავთ სო ცი ა ლუ რი დაც ვის ქვე სის ტე მად, ამ დე ნად საკ მა რი სია ვი სარ გებ ლოთ სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სის ტე მის მოწყო ბის მო დე ლე ბით;

• ძა ლი ან ბევ რია მე თო დო ლო გი უ რი უზუს ტო ბა, რომ ლის გა მოც ე.წ. ჯან დაც ვა ში სო ცი ა ლუ რი დაზღ ვე ვის მქო ნე ქვეყ ნე ბი ავ ტო მა ტუ რად მი ე კუთ ვ ნე ბა ბის მარ კის მო დელს (მაგ. გერ მა ნი ა). სი ნამ დ ვი ლე ში ეს მი კუთ ვ ნე ბა ძალ ზე ზე და პი რუ ლი ა, რამ დე ნა დაც ყირ გი ზეთ სა თუ სომ ხეთ ში არ სე ბულ და ფი ნან სე ბის სის ტე მას (და ჯან დაც ვის მოწყო ბას) არა ფე რი აქვს სა ერ თო გერ მა ნი-ას თან;

• არ სე ბობს უფ რო პრაქ ტი კუ ლი, დე ზაგ რე გი რე ბუ ლი (გაცილებით ღრმა) და ჯან დაც ვის სის ტე-მის თ ვის სპე ცი ფი კუ რი, კონ ცეპ ტუ ა ლუ რი ჩარ ჩო, რო მელ საც აქ დე ტა ლუ რად გან ვი ხი ლავთ.

ჯან დაც ვის და ფი ნან სე ბის კონ ცეპ ტუ ა ლუ რი ჩარ ჩო შე მუ შავებულ იქნა ჯო ზეფ კუ ცი ნის (Joseph Kutzin) მი ერ (Kutzin, 2000) და გა მო ყოფს რა ჯან დაც ვის და ფი ნან სე ბა ში ოთხ ფუნ ქ ცი ას (სახსრების შეგ რო ვე ბის, სახ ს რე ბის თავ მოყ რის, მომ სა ხუ რე ბის შეს ყიდ ვა- და ფი ნან სე ბის და მომ სა ხუ რე ბის მი-წო დე ბის), იგი ეფუძ ნე ბა ე.წ. ფუნ ქ ცი ო ნა ლურ მიდ გო მას (იხ. ილუს ტ რა ცია 27, გვ. 83). ფუნ ქ ცი ე ბის ასე თი და ყო ფა დაგ ვეხ მა რე ბა და ვი ნა ხოთ, თუ რო გორ ტრან ს ფორ მა ცი ას გა ნიც დი და ჯან დაც ვის სის ტე მა სა ქარ თ ვე ლო ში ბო ლო 20 წლის მან ძილ ზე.

ამ მიდ გო მა ზე დაყ რ დ ნო ბით ანა ლი ტი კურ მი მო ხილ ვა ში გა მო ვი ყე ნებთ ჯან დაც ვის და ფი ნან სე ბის უფ რო დე ტა ლურ ჩარ ჩოს, სა დაც მი თი თე ბუ ლია და ფი ნან სე ბის წყა რო ე ბი, შუ ა ლე დუ რი აგენ ტე ბი



და ფუ ლა დი ნა კა დე ბის ტი პე ბი (იხ. ილუს ტ რა ცია 28 – „ჯანდაცვის და ფი ნან სე ბის კონ ცეპ ტუ ა ლუ რი ჩარ ჩო წყა რო ე ბი სა და ფი ნან სუ რი ნა კა დე ბის მი ხედ ვით” – გვ. 83).

ჯან დაც ვის სის ტე მის შე ფა სე ბის მო დე ლი

ჯან დაც ვის სის ტე მის ხე ლა ხა ლი გა აზ რე ბა, რა მაც ხე ლი შე უწყო სის ტე მის წი ნა შე მდგო მი ამო ცა-ნე ბის და ფუნ ქ ცი ე ბის სტრუქ ტუ რი რე ბას, უკავ შირ დე ბა The World Health Report-ის 2000 წლის ანგარიშს (World Health Organization, 2000).

იმა ვე პე რი ოდ ში, ამ კონ ცეპ ტუ ა ლუ რი გა აზ რე ბის სა ფუძ ველ ზე შე იქ მ ნა ჯან დაც ვის სის ტე მის შე ფა-სე ბის მო დე ლი (Murray & Frenk, 2000, Murray & Evans, 2003). მი სი ერ თ -ერ თი ვა რი ან ტი ნაჩ ვე ნე ბია და ნარ თ ში (ილუსტრაცია 34, გვ. 89).

ანა ლი ტი კუ რი მი მო ხილ ვი სას გა მო ვი ყე ნებთ აღ ნიშ ნუ ლი მო დე ლის გა მარ ტი ვე ბულ ვა რი ანტს, რაც ასახავს კავ ში რს სის ტე მის ფუნ ქ ცი ო ნი რე ბას (ოთხ სფე რო ში: მომ სა ხუ რე ბა, რე სურ სე ბი, მმარ თ ვე ლო ბა და და ფი ნან სე ბა), გა რე შე ფაქ ტო რებ სა და სა ბო ლოო შე დეგ ზე ზე გავ ლე ნას შო რის (ჯანმრთელობა, გუ ლის ხ მი ე რე ბა, ფი ნან სუ რი სა მარ თ ლი ა ნო ბა).

1.3. ანა ლი ზი და დას კ ვ ნე ბი

ანა ლი ტი კუ რი მი მო ხილ ვა სამ ეტა პად გან ხორ ცი ელ და (იხ. ილუს ტ რა ცია 1ქვემოთ):

1. პირ ველ ეტაპ ზე შეგ როვ და ყვე ლა არ სე ბი თი მოვ ლე ნა, რო მე ლსაც ადგილი ჰქონდა სო ცი ა ლუ-რი დაც ვის ან ჯან მ რ თე ლო ბის სის ტე მის შიგ ნით ან უშუ ა ლოდ იმოქ მე და მათ ზე. ასე ვე, აისა ხა გა-რე მო ში გან ვი თა რე ბუ ლი მოვ ლე ნე ბი (რომლებსაც კავ ში რი აქვთ სო ცი ა ლუ რი ან ჯან მ რ თე ლო ბის დაც ვის სის ტე მებ თან). ყვე ლა ეს მოვ ლე ნა და ი ყო ორ ჯგუ ფად: „სისტემაში მომ ხ და რი მოვ ლე ნე ბი” და „გარემოში მომ ხ და რი მოვ ლე ნე ბი”. გა კეთ და მოვ ლე ნე ბის ქრო ნო ლო გი უ რი ჩა მო ნათ ვა ლი ორი მატ რი ცის გა მო ყე ნე ბით (იხ. ილუს ტ რა ცია 35 – „სისტემის ცვლი ლე ბე ბი”, გვ. 90 და ილუს ტ რა ცია 36 – „სოციალური და ჯან მ რ თე ლო ბის დაც ვას თან და კავ ში რე ბუ ლი მოვ ლე ნე ბის მატ რი ცა”, გვ. 97). გან სა კუთ რე ბით მნიშ ვ ნე ლო ვა ნი მოვ ლე ნის გან მარ ტე ბა თან და ერ თო აღ ნიშ ნულ მატ რი ცებს. ამ დე-ნად, ამ ეტაპ ზე პა სუ ხი გა ე ცა შე კითხ ვას „რა მოხ და” და პა სუ ხე ბი გან თავ ს და დო კუ მენ ტის თავ ში – „მოვლენათა ქრო ნო ლო გი ა”

2. მე ო რე ეტაპ ზე მოვ ლ ე ნე ბი „გადალაგდა” სის ტე მის მო დე ლებ ში, რო მელ თა გა მო ყე ნე ბით აღ ვ წე-რეთ სის ტე მე ბის ცვლი ლე ბე ბის სა მი ვე ტალ ღი სათ ვის (1990-1994, 1995-2003 და 2004-2010 წლე ბი). შე სა ბა მი სად, პა სუ ხი გა ვე ცით შე კითხ ვას „რა მი ვი ღეთ” – თა ვი „სისტემის ცვლი ლე ბე ბი”.

3. მესამე და ბო ლო ეტაპ ზე, ვეცადეთ რა გავცეთ პა სუ ხი კითხ ვას „რატომ მოხ და”, გა მო ვი ყე ნეთ სა ჯა რო პო ლი ტი კის სივ რ ცე ში არ სე ბუ ლი ყვე ლა მტკი ცე ბუ ლე ბა (რომელიც პირ ველ ეტაპ ზე შე ვაგ-



რო ვეთ) და მათ ზე დაყ რ დ ნო ბით შე ვე ცა დეთ აგ ვეხ ს ნა, რამ გა ნა პი რო ბა ეს ცვლი ლე ბე ბი (რა მი ზანს ემ სა ხუ რე ბო და, ან რა გან ზ რახ ვა ამოძ რა ვებ და გა დაწყ ვე ტი ლე ბის მიმ ღებს). იმ შემ თხე ვა ში, რო ცა სა ჯა რო პო ლი ტი კის სივ რ ცე ში სა თა ნა დო მტკი ცე ბუ ლე ბე ბი არ აღ მოჩ ნ და, შე მო ვი ფარ გ ლეთ ვა რა-უ დე ბით.

ილუს ტ რა ცია 1: ანა ლი ტი კუ რი მი მო ხილ ვის ეტა პე ბი



2. მოვლენათაქრონოლოგია

2.1. სო ცი ა ლურ სფე რო ში მოვ ლე ნა თა გან ვი თა რე ბა

2.1.1. ჯან მ რ თე ლო ბის დაც ვა

სო ცი ა ლუ რი და ჯან მ რ თე ლო ბის დაც ვის სის ტე მას თან და კავ ში რე ბუ ლი ძი რი თა დი მოვ ლე ნე ბი ქრო-ნო ლო გი უ რად აღ წე რი ლი და შე ჯა მე ბუ ლია მატ რი ცა ში (იხ. ილუს ტ რა ცია 35, გვ. 90).

1990-წლიდან ხუ თი წლის მან ძილ ზე ჯან დაც ვის სფე რო ში არ სე ბი თი მოვ ლე ნა არ მომ ხ და რა. სის-ტე მა, უფ რო სწო რად მი სი ცალ კე უ ლი კომ პო ნენ ტე ბი, ფუნ ქ ცი ო ნი რე ბას ინერ ცი ით აგ რ ძე ლებ დ ნენ (Gzirishvili, et al., 1997).

სა მე დი ცი ნო მომ სა ხუ რე ბის მი წო დე ბას ახორ ცი ე ლებ დ ნენ პირ ვე ლა დი, მე ო რე უ ლი და მე სა მე უ ლი დო ნის სა ხელ მ წი ფო (საბიუჯეტო) ორ გა ნი ზა ცი ე ბი. ფორ მა ლუ რად, სა ხელ მ წი ფო სექ ტორ ში სა მე-დი ცი ნო მომ სა ხუ რე ბა რჩე ბა უფა სო. მკვეთ რად იკ ლებს ჯან დაც ვის სფე როს და ფი ნან სე ბა სა ხელ-მ წი ფო ბი უ ჯე ტი დან (Hauschild & Bekrhout, 2009) და თუ 1990 წელს ერთ სულ ზე $13 შე ად გენ და, 1994 წელს ერთ დო ლარ ზე ქვე მოთ ეცე მა (Gamkrelidze, et al., 2002). ჯან დაც ვა ზე მთლი ან და ნა-ხარ ჯებ ში სა ხელ მ წი ფოს წი ლი 1995 წელს 4.9%-მდე შემ ცირ და, ხო ლო 1994 წელს სა ხელ მ წი ფო ბი-უ ჯეტ ში სულ 1.3%-ს შე ად გინა (იხ. ილუს ტ რა ცია 36, გვ. 97). სა შუ ა ლოდ, 1990-1995 წწ. ჯან მ რ თე-ლო ბის დაც ვა ზე მშპ-ს 4.5% იყო (Gzirishvili, et al., 1997).

სა მე დი ცი ნო და წე სე ბუ ლე ბე ბის სა ხელ მ წი ფო და ფი ნან სე ბა ხდე ბა ის ტო რი უ ლი ბი უ ჯე ტე ბის სა ფუძ-ველ ზე, რომ ლე ბიც გა ნი საზღ ვ რე ბო და სა წოლ თა ფონ დ თან ან საშ ტა ტო გან რიგ თან და კავ ში რე ბუ-ლი (საბჭოთა პე რი ოდ ში შე მუ შა ვე ბუ ლი) ნორ მა ტი ვე ბით.

გა ე როს ბავ შ ვ თა დაც ვის ფონ დის მი ერ 1994 წელს ჩა ტა რე ბუ ლი ჯან დაც ვის მოხ მა რე ბი სა და და ნა-ხარ ჯე ბის კვლე ვის შე დე გე ბის მი ხედ ვით გა მო იკ ვე თა, რომ ჯი ბი დან არა ფორ მა ლუ რი გა დახ დე ბის მა ღა ლი წი ლი მი უ ხე და ვად, გა მო კითხულ თა მხო ლოდ ერ თი მე ხუ თე დი გა მო ხა ტავ და უკ მა ყო ფი ლე-ბას სა ა ვად მ ყო ფო ში არა ფორ მა ლუ რი გა და სა ხა დით (საშუალოდ $5 დღე ში) და თით ქ მის ნა ხე ვა რი კმა ყო ფი ლე ბას აფიქ სი რებ და (Gzirishvili, et al., 1997).

სა ქარ თ ვე ლო ში მოწყ ვ ლა დო ბის (დაუცველობის) შე ფა სე ბის 1996 წლის გა მოქ ვეყ ნე ბულ ან გა რიშ ში (Dershem, et al., 1996), ჯან მ რ თე ლო ბის დაც ვის თვალ საზ რი სით ში ნა მე ურ ნე ო ბა თა მხო ლოდ 4.5% (ან პი როვ ნე ბა თა 7.1%) იქ ნა მიჩ ნე უ ლი და უც ვე ლად4.

4 ჯანმრთელობის დაცვის თვალაზრისით შინამეურნეობის დაუცველობა გულისხმობდა სამედიცინო მომსახურების მიღების საჭიროების არსებობას (თვითშეფასებით), მაგრამ მომსახურების მიღების საშუალების არქონას გეოგრაფიული ანდა ფინანსური ხელმისაწვდომობის არარსებობის გამო.


ამ პე რი ოდ ში არ შე იმ ჩ ნე ვა სექ ტორ ში სა მე დი ცი ნო კად რე ბის რა ო დე ნო ბის არ სე ბი თი ცვლი ლე ბა და 100,000 მო სახ ლე ზე ექიმ თა რა ო დე ნო ბა და ახ ლო ე ბით 500-ს, ხო ლო ექ თ ნე ბის – 1000-ს შე ად გენს, თუმ ცა 1994 წელს პირ ვე ლად აღი ნიშ ნა ექ თ ნე ბის რა ო დე ნო ბის კლე ბა 7%-ით (შესაბამისად, ერთ ექიმ ზე ექ თ ნე ბის თა ნა ფარ დო ბამ თან და თა ნო ბით იკ ლო 1991 წელს 2.2-დან 1994 წელს 1.9-მდე) (World Health Organization Regional Office for Europe, 2011).

1992-1994 წლებ ში ჩნდე ბა პირ ვე ლი კერ ძო სა მე დი ცი ნო და წე სე ბუ ლე ბე ბი (სპეციალისტების მომ-სა ხუ რე ბა, დი აგ ნოს ტი კუ რი გა მოკ ვ ლე ვე ბი, სას წ რა ფო სა მე დი ცი ნო მომ სა ხუ რე ბა), თუმ ცა კერ ძო, ფორ მა ლი ზე ბუ ლი, ლე გა ლუ რი სა მე წარ მეო საქ მი ა ნო ბა ჯან დაც ვის სფე რო ში და სა ბამს 80-იანი წლე ბის მე ო რე ნა ხევ რი დან იღებს.

სი ცოცხ ლის სა შუ ა ლო ხან გ რ ძ ლი ვო ბა 3 წლით შემ ცირ და და 1995 წელს 70.3 შე ად გი ნა. დე და თა მოკ ვ და ო ბა 1995 წლის თ ვის 1990 წელ თან შე და რე ბით გა ორ მაგ და (55.1 და 20.5 შე სა ბა მი სად). იმა ვე პე რი ოდ ში ბავ შ ვ თა მოკ ვ და ო ბა ყო ველ წ ლი უ რად იზ რ დე ბა 20.7-დან 28.6-მდე.

1993-1994 წლებ ში მსოფ ლიო ბან კის მხარ და ჭე რით, ჯან მ რ თე ლო ბის დაც ვის სა მი ნის ტ როს თა ოს-ნო ბი თა და და ინ ტე რე სე ბულ მხა რე თა მო ნა წი ლე ო ბით მიმ დი ნა რე ობ და მუ შა ო ბა ჯან დაც ვის რე-ფორ მის კონ ცეფ ცი ა სა და გან ხორ ცი ე ლე ბის გეგ მა ზე.

ჯან მ რ თე ლო ბის დაც ვის სის ტე მის რე ო რი ენ ტა ცი ის კონ ცეფ ცია ფორ მა ლუ რად გაცხად და სა-ხელ მ წი ფო მე თა უ რის 1994 წლის 23 დე კემ ბ რის №400 ბრძა ნე ბუ ლე ბა, რომლის 11 პუნ ქ ტი მო ი-ცავ და ჯან მ რ თე ლო ბის დაც ვის სის ტე მის რე ორ გა ნი ზა ცი ის პირ ვე ლი ეტა პის (დასაწყისი – 1995 წლის 1 იან ვა რი5) ყვე ლა ას პექტს და გან საზღ ვ რავ და მომ დევ ნო წლებ ში გან სა ხორ ცი ე ლე ბე ლი ცვლი ლე ბე ბის სა მარ თ ლებ რი ვი ბა ზას, სფე როს ორ გა ნი ზა ცი უ ლი მოწყო ბი სა თუ და ფი ნან სე ბის პრინ ცი პებს.

ძნე ლია ჯან მ რ თე ლო ბის დაც ვის სის ტე მის რე ო რი ენ ტა ცი ის პირ ველ ეტაპ ზე მომ ხ და რი მოვ ლე ნე ბის გა მო ყო ფა და და ლა გე ბა მნიშ ვ ნე ლო ბა თა მი ხე დვით. ის, რაც 1995-2000 წლებ ში სის ტე მა ში მოხ-და, იყო არა უბ რა ლოდ არ სე ბუ ლის უკე თე სით შეც ვ ლის მცდე ლო ბა (რასაც, ჩვე უ ლებ რივ, ტერ მი ნი „რეფორმა” გუ ლის ხ მობს), არა მედ 1990-1994 წლებ ში დაქ ცე ვის პი რას, თვით დი ნე ბით მო ფუნ ქ ცი-ო ნი რე სფე რო ში წეს რი გის აღ დ გე ნა და იმავ დ რო უ ლად წარ სულ ში დაბ რუ ნე ბა, ანუ საბ ჭო თა პე რი-ო დის სე მაშ კოს მო დე ლის გა ცოცხ ლე ბის ნაც ვ ლად6 სის ტე მა ში თვი სობ რი ვად ახა ლი ურ თი ერ თო-ბე ბის დამ კ ვიდ რე ბა, რო მე ლიც შე სა ბა მი სო ბა ში იქ ნე ბო და ქვეყ ნის პო ლი ტი კუ რი და ეკო ნო მი კუ რი გან ვი თა რე ბის მოთხოვ ნებ თან (Gzirishvili, et al., 1997). „საქართველოს უახ ლე სი ის ტო რი ის მან ძილ-ზე გან ხორ ცი ე ლე ბუ ლი სა ხელ მ წი ფო ებ რი ვი რე ფორ მე ბი დან ერ თ -ერ თი პირ ვე ლი ჯან მ რ თე ლო ბის სფე როს რე ფორ მა გახ ლ დათ” (გამყრელიძე, 2004).

5 რეალური ქმედებები დაიწყო ცოტა მოგვიანებით, 1995 წლის აგვისტოდან6 ცნობისთვის, ყოფილი საბჭოთა კავშირის რესპუბლიკებიდან ჯანმრთელობის დაცვის სისტემა სემაშკოს მოდელით (უმნიშვნელო ცვლილებებით) განაგრძობს ფუნქციონირებას ბელორუსიაში, აზერბაიჯანსა და უკრაინაში.

მოვლენათაქრონოლოგია


სა ხელ მ წი ფომ პირ ვე ლად გა ნაცხა და (საქართველოს 1995 წლის კონ ს ტი ტუ ცი ის 37-ე მუხ ლი), რომ ჯან მ რ თე ლო ბის დაც ვა ზე პა სუ ხის მ გებ ლო ბის ტვირ თი ნა წილ დე ბა სა ხელ მ წი ფოს სხვა დას ხ ვა სუ ბი-ექ ტებ ზე და სა მე დი ცი ნო მომ სა ხუ რე ბა აღარ არის უფა სო. სა ხელ მ წი ფოს პა სუ ხის მ გებ ლო ბა აღარ არის ყოვ ლის მომ ც ვე ლი და ვალ დე ბუ ლე ბი გა ნი საზღ ვ რე ბა ჯან მ რ თე ლო ბის დაც ვის სა ხელ მ წი ფო პროგ რა მე ბით, აგ რეთ ვე დარ გის მარ თ ვის (რეგულირების) მე ქა ნიზ მე ბით. სა ზო გა დო ე ბას რჩე ბა უფ ლე ბა, ხე ლი მი უწ ვ დე ბო დეს ჯან მ რ თე ლო ბის დაც ვის სა ხელ მ წი ფო პროგ რა მე ბით გათ ვა ლის წი-ნე ბულ სა მე დი ცი ნო მომ სა ხუ რე ბა ზე (უფასოდ ან თა ნაგა დახ დით).

ჯან მ რ თე ლო ბის დაც ვის სა ხელ მ წი ფო პროგ რა მე ბით გათ ვა ლის წი ნე ბულ მომ სა ხუ რე ბა ზე ხელ მი-საწ ვ დო მო ბის უფ ლე ბის პა რა ლე ლუ რად სა ზო გა დო ე ბას უჩ ნ დე ბა ვალ დე ბუ ლე ბა გა ი ნა წი ლოს ფი-ნან სუ რი ტვირ თი სა მე დი ცი ნო დაზღ ვე ვის სა ხელ მ წი ფო კომ პა ნი ის ან გა რიშ ზე სა ხელ მ წი ფო სა ვალ-დე ბუ ლო დაზღ ვე ვის შე სა ტა ნე ბის სა ხით. კა ნო ნის თა ნახ მად, დამ ქი რა ვებ ლე ბი იხ დიდ ნენ (ბრუტო) ხელ ფა სის 3%, ხო ლო და ქი რა ვე ბუ ლე ბი – 1%-ს. კა ნო ნის თავ და პირ ველ რე დაქ ცი ა ში („საქართველოს რეს პუბ ლი კის კა ნო ნი სა მე დი ცი ნო გა და სა ხა დის შე სა ხებ”) ეს თან ხა მოხ სე ნი ე ბუ ლი ა, რო გორც ჯან მ რ თე ლო ბის დაც ვის სა ხელ მ წი ფო ფონ დ ში სა მე დი ცი ნო „გადასახადი”. 1997 წელს ტერ მი ნი „გადასახადი” შე იც ვა ლა ტერ მი ნით „სადაზღვევო შე ნა ტა ნი”, ხო ლო „ჯანმრთელობის დაც ვის ფონ-დი” – ტერ მი ნით „სამედიცინო დაზღ ვე ვის სა ხელ მ წი ფო კომ პა ნი ა”7. ამდენად, ტერ მი ნო ლო გი უ რის გარ და სა ჯა რო პო ლი ტი კის თვალ საზ რი სით არ სე ბი თად არა ფე რი შეც ვ ლი ლა8.

1995 წელს სა ხელ მ წი ფო სა კუთ რე ბა ში მყო ფი სა მე დი ცი ნო მომ სა ხუ რე ბის მიმ წო დებ ლე ბი სა ბი უ ჯე-ტო ორ გა ნი ზა ცი ე ბი დან იქ ც ნენ სა ხა ზი ნო და წე სე ბუ ლე ბად, ხო ლო 1999 წელს – კერ ძო სა მარ თ ლის სუ ბი ექ ტე ბად (შეზღუდული პა სუ ხის მ გებ ლო ბე ბის ან სა აქ ციო სა ზო გა დო ე ბე ბად სა ხელ მ წი ფოს მი-ერ წი ლე ბის 100%-იანი ფლო ბით). შე სა ბა მი სად, გა ი ზარ და მა თი მმარ თ ვე ლო ბი თი ავ ტო ნო მი აც. სა-მე წარ მეო სუ ბი ექ ტე ბად გა დაქ ცე ვის შემ დეგ ჯან მ რ თე ლო ბის დაც ვის სა მი ნის ტ რო აღარ ახორ ცი-ე ლებს სა მე დი ცი ნო და წე სე ბუ ლე ბის პირ და პირ ად მი ნის ტ რი რე ბას და მმარ თ ვე ლო ბა ში მო ნა წი ლე-ო ბის ერ თა დერთ ფორ მად მე წარ მე ო ბის კა ნონ მ დებ ლო ბით გან საზღ ვ რუ ლი ე.წ. „კორპორატიული მმარ თ ვე ლო ბის” მე ქა ნიზ მე ბი რჩე ბა.

სა ხელ მ წი ფო სა კუთ რე ბა ში მყო ფი სა მე დი ცი ნო და წე სე ბუ ლე ბე ბი 1995 წლი დან სა ხელ მ წი ფო ბი უ ჯე ტი დან პირ და პი რი და ფი ნან სე ბის ნაც ვ ლად სახ ს რებს იღე ბენ ჯან მ რ თე ლო ბის დაც ვის პროგ რა მებ ში მო ნა წი ლე ო ბით, გა დამ ხ დელ თან გა ფორ მე ბუ ლი შე სა ბა მი სი ხელ შეკ რუ ლე ბის სა-ფუძ ველ ზე.

პოს ტ - საბ ჭო თა სივ რ ცე ში პირ ვე ლად9 მოხ და სა ხელ მ წი ფო სექ ტორ ში მომ სა ხუ რე ბის მი წო დე ბი-სა და და ფი ნან სე ბის ფუნ ქ ცი ე ბის გა მიჯ ვ ნა. მთავ რო ბა პირ და პი რი (სამეურნეო) მარ თ ვის ნაც ვ-

7 საქართველოს კანონი „სამედიცინო გადასახადის შესახებ” საქართველოს რესპუბლიკის კანონში ცვლილებების შეტანის თაობაზე”, 1997 წლის 28 მაისი.№737–IIს.8 სინამდვილეში მოხდა „შელამაზება” - რეალური მიზნობრივი გადასახადი გაფორმდა სადაზღვევო შენატანად.9 საერთაშორისო ლიტერატურაში დამკვიდრებულია აზრი, რომ პოსტ-საბჭოთა სივრცეში რადიკალური რეფორმები ყირგიზეთში დაიწყო. სინამდვილეში ყირგიზეთში საქართველოს სამედიცინო დაზღვევის სახელმწიფო კომპანიის ანალოგი ორი წლის დაგვიანებით, 1997 წელს შეიქმნა, ხოლო საქართველოსგან განსხვავებით ყირგიზეთში სახელმწიფომ შეინარჩუნა საკუთრებაში მყოფი სამედიცინო დაწესებულებების პირდაპირი მართვა (European Observatory on Health Care System, 2000).



ლად იფარ გ ლე ბა ჯან მ რ თე ლო ბის დაც ვის სფე რო ში პო ლი ტი კის გან საზღ ვ რი თ და მისი და ნერ გ-ვისათვის10 იყენებს და ფი ნან სე ბი სა და რე გუ ლი რე ბის მე ქა ნიზ მს (The World Bank, 2002).

და ფი ნან სე ბის თვალ საზ რი სით სა ხელ მ წი ფო ხარ ჯე ბი მი ე ბა გა ზომ ვად შე დეგს. სა ხელ მ წი ფო პირ ვე-ლად აფიქ სი რებს თა ვი სი ვალ დე ბუ ლე ბე ბის მო ცუ ლო ბის და ბა ლან სე ბის აუცი ლებ ლო ბას არ სე ბულ რე სურ სებ თან.

1997 წელს სა ქარ თ ვე ლოს კა ნო ნით „სამედიცინო დაზღ ვე ვის შე სა ხებ” სა ჯა რო პო ლი ტი კის სივ რ ცე-ში დამ კ ვიდ რ და სა მე დი ცი ნო დაზღ ვე ვის სის ტე მის გან მარ ტე ბა და გა ნი საზღ ვ რა მი სი ფორ მე ბი: სა-ხელ მ წი ფო სა ვალ დე ბუ ლო სა მე დი ცი ნო დაზღ ვე ვა და ნე ბა ყოფ ლო ბი თი სა მე დი ცი ნო დაზღ ვე ვა. და-ფუძ ნ და სა ხელ მ წი ფო დაზღ ვე ვის სა ხელ მ წი ფო კომ პა ნია და 1995 წელს შე მო ღე ბუ ლი სა მე დი ცი ნო გა და სა ხა დი (3+1%) გა და იქ ცა სა ხელ მ წი ფო სა ვალ დე ბუ ლო სა მე დი ცი ნო დაზღ ვე ვის შე სა ტა ნად11. ზე მო აღ ნიშ ნუ ლი კა ნო ნი და აგ რეთ ვე „საქართველოს კა ნო ნი დაზღ ვე ვის შე სა ხებ” არე გუ ლი რებ და სა დაზღ ვე ვო საქ მი ა ნო ბას ჯან დაც ვის სფე რო ში. სა მე დი ცი ნო დაზღ ვე ვის სა ხელ მ წი ფო კომ პა ნია (სახელწოდების მი უ ხე და ვად), თა ვი სი არ სით, არ აწარ მო ებ და სა დაზღ ვე ვო საქ მი ა ნო ბას და წარ მო-ად გენ და ჯან მ რ თე ლო ბის დაც ვის სა ხელ მ წი ფო პროგ რა მე ბის გან ხორ ცი ე ლე ბი სათ ვის აუცი ლე ბე-ლი ფი ნან სუ რი სახ ს რე ბის კო ლექ ტორ სა12 და მხარ ჯ ველს.

სა მე დი ცი ნო და წე სე ბუ ლე ბე ბის მომ სა ხუ რე ბის ანაზღა უ რე ბის სა ფუძ ვე ლია ჯან მ რ თე ლო ბის დაც-ვის პროგ რა მით გან საზღ ვ რუ ლი ტა რი ფე ბი, რო მე ლიც ით ვ ლე ბა სა მე დი ცი ნო მომ სა ხუ რე ბის სა-ხელ მ წი ფო სტან დარ ტე ბის მიხედვით. სტან დარ ტე ბი მო ი ცავს ყვე ლა იმ შემ თხ ვე ვას (დაავადებებს, ანუ ნო ზო ლო გი ებს), რო მელ საც ფა რავს სა ხელ მ წი ფო პროგ რა მე ბი და გან საზღ რავს დი აგ ნოზ თა მი ხედ ვით ჩა რე ვე ბის (დიაგნოსტიკური თუ სამ კურ ნა ლო ინ ტერ ვენ ცი ე ბის) მო ცუ ლო ბა სა და ღი რე-ბუ ლე ბას. სა ხელ მ წი ფო სტან დარ ტე ბი წარ მო ად გენ და არა მხო ლოდ მომ სა ხუ რე ბის და ფი ნან სე ბის გათ ვ ლი სა და ანაზღა უ რე ბის სა ფუძ ველს, არა მედ სა მე დი ცი ნო საქ მი ა ნო ბის მო წეს რი გე ბის პირ ველ მცდე ლო ბას (დღევანდელი „გაიდლაინებისა” და „პროტოკოლების” წი ნა მორ ბედს). 1997 წლი დან სა ხელ მ წი ფო ცვლის (ამარტივებს) და ფი ნან სე ბის მე ქა ნიზმს და ნერ გავს გლო ბა ლუ რი ბი უ ჯე ტი-თა13 და ლი მი ტი რე ბუ ლი პერ დი ე მის (საწოლ-დღეებით და ფი ნან სე ბა) მე თო დე ბით და ფი ნან სე ბას14. სა ხელ მ წი ფო სა მე დი ცი ნო სტან დარ ტე ბი თან და თა ნო ბით იძენს სა რე კო მენ და ციო ხა სი ათს (2002 წელს გან ისაზღ ვ რა სა მე დი ცი ნო სტან დარ ტე ბის ზე და ზღვრული ტა რი ფები). სა ქარ თ ვე ლომ დრო ის

10 საგულისხმოა, რომ არც მაშინ და არც მოგვიანებით მგავსი ნაბიჯები არ გადადგმულა საჯარო პოლიტიკის სხვა მსგავს სფეროში, მაგალითად, განათლებაში.11 საქართველოს კანონი სამედიცინო დაზღვევის შესახებ, 1997 წლის 18 აპრილი.№660–IIს 12 სამედიცინო დაზღვევის სახელმწიფო კომპანიის შემოსავლებში სულ უფრო მეტი ხვედრითი წილი მოდიოდა სახელმწიფო ბიუჯეტიდან ტრანსფერებზე, რადგან 3+1 სავალდებულო სადაზღვევო შენატანი არ იყო საკმარისი ვალდებულებების დასაფინანსებლად.13 სამედიცინო დაწესებულების დაფინანსების ფორმა, რომელიც გულისხმობს დანახარჯების ზედა ზღვრის (ლიმიტის) არსებობას. დაწესებულების ანაზღაურება ხდება ერთიანი ბიუჯეტის სახით, რომელიც ითვლება სხვადასხვა მიდგომით (მაგ. ისტორიული, სულადობრივი ან ნორმატიული). გლობალური ბიუჯეტი უპირატესად საავადმყოფოების დასაფინანსებლად გამოიყენება (Dredge, 2004) 14 საქართველოს პრეზიდენტის ბრძანებულება №158 (1997 წლის 30 მარტი ქ. თბილისი) საქართველოს ჯანმრთელობის დაცვის სისტემაში მიმდინარე რეფორმების ეკონომიკური მექანიზმების სრულყოფის შესახებ



მოკ ლე მო ნაკ ვეთ ში და ნერ გა და გა მოს ცა და ჯან დაც ვის და ფი ნან სე ბის პრაქ ტი კუ ლად ყვე ლა მე ქა-ნიზ მი (Gzirishvili, et al., 1997).

და ფი ნან სე ბის მე ქა ნიზ მის შეც ვ ლის პა რა ლე ლუ რად სა ხელ მ წი ფო და ფი ნან სე ბის ტვირ თი გა და ნა-წილ და ცენ ტ რა ლურ და ად გი ლობ რივ ხე ლი სუფ ლე ბას შო რის. ად გი ლობ რი ვი ხე ლი სუფ ლე ბა ად გი-ლობ რი ვი ჯან დაც ვის ფონ დებ ში ე.წ. ჯან მ რ თე ლო ბის დაც ვის მუ ნი ცი პა ლუ რი პროგ რა მე ბის და სა-ფი ნან სებ ლად ერთ სულ ზე არა ნაკ ლებ 2 აშშ დო ლა რი სა რიცხავ და. პროგრამების აუცი ლე ბელ მი-ნი მა ლურ მო ცუ ლო ბას კი ცენ ტ რა ლუ რი ხე ლი სუფ ლე ბა ად გენ და. გან ხორ ცი ელ და ჯან მ რ თე ლო ბის დაც ვის სფე როს მმარ თ ვე ლო ბის დე ცენ ტ რა ლი ზა ცი ა და ცენ ტ რა ლუ რი მმარ თ ვე ლო ბის უფ ლე ბე ბი ად გი ლობ რივ ორ გა ნო ებს გა და ე ცა (მაგალითად, სა ზო გა დო ებ რი ვი ჯან დაც ვის სამ სა ხუ რე ბის შექ მ-ნა ად გი ლობ რი ვი მმარ თ ვე ლო ბის ორ გა ნო ებ თან) (Gzirishvili, et al., 1997).

სა ბო ლოო ჯამ ში, სა ხელ მ წი ფო ბი უ ჯე ტი დან ჯან დაც ვა ზე გა მო ყო ფი ლი სახ ს რე ბი ნა წილ დე ბო და და იხარ ჯე ბო და სა მი ფი ნან სუ რი აგენ ტის – სა ხელ მ წი ფო დაზღ ვე ვის სა ხელ მ წი ფო კომ პა ნი ის, ჯან მ რ თე ლო ბის დაც ვის მუ ნი ცი პა ლუ რი ფონ დე ბი სა და სა ზო გა დო ებ რი ვი ჯან დაც ვის დე პარ-ტა მენ ტის მი ერ (The World Bank, 2002). სა ზო გა დო ებ რი ვი ჯან დაც ვის დე პარ ტა მენ ტი აფი ნან-სებ და ან უშუ ა ლოდ ახორ ცი ე ლებ და სა ზო გა დო ებ რი ვი ჯან დაც ვის ისეთ პროგ რა მებს, რო გო-რიც იყო მო სახ ლე ო ბის იმუ ნი ზა ცი ა ან ჯან სა ღი ცხოვ რე ბის წე სის დამ კ ვიდ რე ბის ხელ შეწყო ბა. 2001 წლი დან კი და იწყო სოფ ლისა და მა ღალ მ თი ა ნი რა ი ო ნე ბის სა ხელ მ წი ფო პროგ რა მის გან-ხორ ცი ე ლე ბაც.

სა ხელ მ წი ფო სტან დარ ტე ბის პა რა ლე ლუ რად სა მე დი ცი ნო და წე სე ბუ ლე ბიც გან საზღ ვ რავ დ ნენ მომ სა ხუ რე ბის ე.წ. ში და ტარიფებს, რის სა ფუძ ველ ზეც მომ ხ მა რე ბელს ახ დე ვი ნებ დ ნენ გა წე უ-ლი სა მე დი ცი ნო მომ სა ხუ რე ბის სა ფა სურს (თუ ეს მომ სა ხუ რე ბა არ იფა რე ბო და ჯან მ რ თე ლო ბის დაც ვის სა ხელ მ წი ფო პროგ რა მე ბით). სა მე დი ცი ნო და წე სე ბუ ლე ბი სა კუ თა რი შე ხე დუ ლე ბი სა მებრ განკარგავდნენ მომ სა ხუ რე ბა ზე სა ხელ მ წი ფოს მი ერ და ფი ნან სე ბულ და მომ ხ მა რებ ლის გან თა ნა და-ფი ნან სე ბით მი ღე ბულ შე მო სავ ლებს.

სა ხელ მ წი ფომ და იწყო სა მე დი ცი ნო ბაზ რის რე გუ ლი რე ბა, რო გორც სა მე დი ცი ნო მომ სა ხუ რე ბის გა-წე ვის, ისე სამ კურ ნალ წამ ლო სა შუ ა ლე ბე ბის ბრუნ ვის სფე რო ში (საქართველოს ახალ გაზ რ და ეკო-ნო მის ტ თა ასო ცი ა ცი ა, 2003).

კა ნონ მ დებ ლო ბით გა ნი საზღ ვ რა სა მე დი ცი ნო და წე სე ბუ ლე ბის ცნე ბა. ორ გა ნი ზა ცი ულ - სა მარ თ ლებ-რი ვი ფორ მის მქო ნე ნე ბის მი ერ იური დი ულ პირს შე სა ბა მი სი ლი ცენ ზი ის მი ღე ბის შემ დეგ შე ეძ ლო სა მე დი ცი ნო საქ მი ა ნო ბა. სა მე დი ცი ნო საქ მი ა ნო ბა ზე და წეს და გარ კ ვე უ ლი სა გა და სა ხა დო შე ღა ვა-თე ბი (მაგ. სა მე დი ცი ნო მომ სა ხუ რე ბა არ იბეგ რე ბო და და მა ტე ბი თი ღი რე ბუ ლე ბის გა და სა ხა დით). მოგ ვი ა ნე ბით, 2003 წელს, სა მე დი ცი ნო და წე სე ბუ ლე ბე ბი გან თა ვი სუფ ლ დ ნენ ყვე ლა ძი რი თა დი (მათ შო რის ქო ნე ბის და მო გე ბის) გა და სა ხა დი სა გან (გამყრელიძე, 2004).

1990 წელს 100 000 მო სახ ლე ზე სა ქარ თ ვე ლო ში 492 ექი მი იყო (საბჭოთა კავ შირ ში სა შუ ა ლო მაჩ ვე-ნე ბე ლი იყო 390, ევ რო კავ შირ ში – 310). 1997 წელს ერთ ექიმ ზე სა შუ ა ლოდ ერ თი ექ თა ნი მო დი ო და



(შედარებისთვის: დიდ ბრი ტა ნეთ ში ერთ ექიმ ზე 7 ექ თა ნი, გერ მა ნი ა ში – 2,74 ექ თა ნი). 1995 წლი დან სა მე დი ცი ნო პერ სო ნა ლი აღარ იღებ და ანაზღა უ რე ბას სა ხელ მ წი ფო ბი უ ჯე ტი დან, მა თი და საქ მე ბა და შრო მი თი ანაზღა უ რე ბა სა მე დი ცი ნო და წე სე ბუ ლე ბას თან გა ფორ მე ბუ ლი ხელ შეკ რუ ლე ბით გა-ნი საზღ ვ რე ბო და. სა ხელ მ წი ფო იმე დოვ ნებ და, რომ პრო ფე სი უ ლი კად რე ბის ოპ ტი მი ზა ცია (სიჭარბე და არა თა ნა ბა რი გა და ნა წი ლე ბა გე ოგ რა ფი ულ ჭრილ ში ან ჯან დაც ვის სის ტე მის დო ნე ე ბის მი ხედ-ვით), მთავ რო ბის ჩა უ რევ ლად, ბაზ რის ძა ლე ბით მოხ დე ბო და (Gamkrelidze, et al., 2002).

ილუს ტ რა ცია 2: სა ქარ თ ვე ლო ში (1990) ჯან დაც ვის რე სურ სე ბის შე და რე ბა სხვი ქვეყ ნე ბის ანა ლო გი ურ მაჩ ვე ნებ ლებ თან

ექიმები 1000 მოსახლეზე საავადმყოფოს საწოლთა ფონდი 1000 მოსახლეზე

საქართველო 4,9 9,7ევროკავშირი 3,1 8,5ცენტრალური და აღმოსავლეთი ევროპა 2,4 8,0თანამეგობრობის ქვეყნები 3,9 13.3

წყა რო: (Bennett & Gzirishvili, 2000)

50 კერ ძო უმაღ ლე სი სა მე დი ცი ნო სას წავ ლებ ლის გახ ს ნის შე დე გად წე ლი წად ში და ახ ლო ე ბით 3 ათა სი ექი მი იღებ და დიპ ლომს (როცა სა ჭი რო ე ბა 300-ს არ აღე მა ტე ბო და). ამ დე ნად, 1995 წლი დან მკვეთ რად გა ი ზარ და სა კად რო რე სურ სე ბის შე დი ნე ბა ჯან დაც ვის ბა ზარ ზე. 90-იანი წლე ბის მე ო-რე ნა ხე ვარ ში სა ხელ მ წი ფომ თვი სობ რი ვად შეც ვა ლა სა მე დი ცი ნო გა ნათ ლე ბის სის ტე მა: შე მო ი ღო ერ თი ა ნი სა ხელ მ წი ფო სა მე დი ცი ნო გა მოც დე ბი, შექ მ ნა სა მე დი ცი ნო მომ სა ხუ რე ბის დარ გობ რი ვი კლა სი ფი კა ტო რი15, შე ი მუ შა ვა სპე ცი ა ლო ბე ბის ნუს ხა16 და ექი მე ბის სერ ტი ფი ცი რე ბი სა და უწყ ვე ტი პრო ფე სი უ ლი გან ვი თა რე ბის სის ტე მა17 (Chanturidze, et al., 2009), და ნერ გა სპე ცი ა ლის ტე ბის ხან გ რ-ძ ლივ ვა დი ა ნი მზა დე ბა რე ზი დენ ტუ რა ში (შესაბამისი სა ხელ მ წი ფო პროგ რა მე ბით) და უწყ ვე ტი სა მე-დი ცი ნო გა ნათ ლე ბი სათ ვის მოკ ლე ვა დი ა ნი ციკ ლე ბი სა და პროგ რა მე ბის სა ხელ მ წი ფო აკ რე დი ტა ცია (გამყრელიძე, 2004). სის ტე მის რე ფორ მის შე დე გად საწყის ეტაპ ზე შემ ცირ და ექი მე ბის რა ო დე ნო ბა (1 ექიმ ი 252 მო სახ ლეზე). სერ ტი ფი ცი რე ბის გა მოც დის წარ მა ტე ბით გავ ლა (მეან-გინეკოლოგიის, ზო გა დი პრაქ ტი კის და ეპი დე მი ო ლო გის სპე ცი ა ლო ბებ ში) მხო ლო 51%-მა შეს ძ ლო (Gotsadze, et al., 1999). 2005 წლი დან ექი მი სათ ვის, რო მე ლიც სი ცოცხ ლის ბო ლომ დე იღებს და მო უ კი დე ბე ლი სა ე ქი-მო საქ მი ა ნო ბის სერ ტი ფი კატს, უწყ ვეტ პრო ფე სი ულ გან ვი თა რე ბა ში მო ნა წი ლე ო ბა არის ნე ბა ყოფ-ლო ბი თი (თალაკვაძე, et al., 2011).

პრო ფე სი უ ლი გა ნათ ლე ბის სის ტე მის შეც ვ ლით შე იქ მ ნა ჯან დაც ვის ბა ზარ ზე კად რე ბის მი წო დე ბის სა ხელ მ წი ფო რე გუ ლი რე ბის მე ქა ნიზ მი: სა ქარ თ ვე ლოს შრო მის, ჯან მ რ თე ლო ბი სა და სო ცი ა ლუ რი

15 საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის ბრძანება №13, 2000 წლის 3 ოქტომბერი16 საბოლოოდ აისახა კანონმდებლობაში 2001 საქართველოს კანონის „საექიმო საქმიანობის შესახებ” მიღების შემდეგ17 უწყვეტი პროფესიული განვითარება, საქართველოს კანონის „საექიმო საქმიანობის შესახებ” თანახმად, მოიცავს ოთხ კომპონენტს: უწყვეტი სამედიცინო განათლება, უწყვეტი პრაქტიკული საექიმო საქმიანობა, პროფესიული რეაბილიტაცია და სამედიცინო მომსახურების ხარისხის უწყვეტი გაუმჯობესება



დაც ვის სა მი ნის ტ რო გან საზღ რავ და რე ზი დენ ტუ რის ად გი ლე ბის რა ო დე ნო ბას სპე ცი ა ლო ბე ბის მი-ხედ ვით და აფი ნან სებ და მათ, თუმ ცა, 2005 წლი დან შეწყ და რე ზი დენ ტუ რის და ფი ნან სე ბა სა ხელ მ-წი ფოს მხრიდან (Chanturidze, et al., 2009). .

1996 წლი დან რე ა ლუ რად და იწყო სა მე დი ცი ნო და წე სე ბუ ლე ბის (აფთიაქების, ამ ბუ ლა ტო რი ე ბის, პო ლიკ ლი ნი კე ბი სა და სა ა ვად მ ყო ფო ე ბის) პრი ვა ტი ზა ცი ა18.1996-1997 წლებ ში გა ი ყი და და ახ ლო ე-ბით 400 და წე სე ბუ ლე ბა, ძი რი თა დად აფ თი ა ქე ბი და სტო მა ტო ლო გი უ რი კლი ნი კე ბი (Gamkrelidze, et al., 2002) და შე მო სა ვალ მა 2.1 მი ლი ო ნი ლა რი შე ად გი ნა.

1994 წლისათვის და ახ ლო ე ბით 25 ათა სი სა წო ლით ფუნ ქ ცი ო ნი რებ და 287 სა ა ვად მ ყო ფო (რაც 1,000 მო სახ ლე ზე სა შუ ა ლოდ 4.5 სა წოლს შე ად გენ და), რომელთა დატ ვირ თ ვის მაჩ ვე ნე ბე ლი სა შუ ა ლოდ 28% შე ად გენ და, აქე დან 100-ზე მეტ სა ა ვად მ ყო ფო ში ეს მაჩ ვე ნე ბე ლი 10%-ს არ სცდე ბო და. სა შუ ა-ლო და ყოვ ნე ბის მაჩ ვე ნე ბე ლი 10.5 დღე იყო და ერთ სა წოლს სა შუ ა ლოდ ერ თ ნა ხე ვა რი ექი მი ემ სა-ხუ რე ბო და (The World Bank, 2007). სა ა ვად მ ყო ფო ე ბის სა ხელ მ წი ფო და ფი ნან სე ბა მხო ლოდ სრუ ლი ფი ნან სუ რი სა ჭი რო ე ბე ბის ერ თი მე სა მე დის დაკ მა ყო ფი ლე ბას ყოფ ნი და.

ერთ სულ მო სახ ლე ზე ჯან მ რ თე ლო ბის დაც ვი სათ ვის გა წე უ ლი მთლი ა ნი და ნა ხარ ჯე ბი (PPP$) გა-ორ მაგ და და თუ 1995 წელს სა შუ ა ლოდ 107 PPP$ იყო, 2003 წელს უკ ვე 237 PPP$ შე ად გი ნა.

1996 წელს, 1994 წელ თან შე და რე ბით ჯან დაც ვა ზე და ნა ხარ ჯე ბის ხვედ რი თი წი ლი სა ხელ მ წი ფო ბი უ ჯეტ ში 3.5-ჯერ გა ი ზარ და (4.4%), მაგ რამ 2003 წლის ჩათ ვ ლით რე ა ლუ რად 6%-ს ვერ ას ც და (საქართველოს შრო მის, ჯან მ რ თე ლო ბი სა და სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სა მი ნის ტ რო, 2003).

ჯან დაც ვა ზე მთლი ან და ნა ხარ ჯებ ში სა ხელ მ წი ფოს წი ლი 1996 წელს (11.6% წი ნა წლის 4.9%-თან შე და რე ბით) მკვეთ რად მა ტუ ლობს, მაგ რამ 2003 წლის ჩათ ვ ლით 18% არ აღე მა ტე ბა. 1994 წელ თან შე და რე ბით სა ხელ მ წი ფო ხარ ჯე ბი 20-ჯერ გა ი ზარ და და 2004 წელს ერთ სულ მოსახლეზე 33 ლა-რი შე ად გი ნა, რაც 10-15 ჯერ ნაკ ლე ბი იყო ქვეყ ნის და მო უ კი დებ ლო ბამ დე არ სე ბულ მაჩ ვე ნე ბელ ზე (საქართველოს შრო მის, ჯან მ რ თე ლო ბი სა და სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სა მი ნის ტ რო, 2003).

1998 წელს ექი მის სა შუ ა ლო წლი უ რი შე მო სა ვა ლი (ფორმალური) 573 ლარს შე ად გენ და მა შინ, რო ცა სა არ სე ბო მი ნი მუ მი ერთ სულ ზე 1 080 ლა რი იყო.

სა ხელ მ წი ფომ ჩა ა ტა რა სა ა ვად მ ყო ფო ე ბის ინ ფ რას ტ რუქ ტუ რის დე ტა ლუ რი შე ფა სე ბა, რომ ლის თა ნახ-მა დაც შე ნო ბე ბის 90% არ იყო უსაფ რ თხო, სა მე დი ცი ნო აღ ჭურ ვი ლო ბის 80%-ზე მე ტი მოძ ვე ლე ბუ ლი იყო და შეც ვ ლას სა ჭი რო ებ და. სა ა ვად მ ყო ფო ე ბის მი ნი მა ლურ სტან დარ ტამ დე რე ა ბი ლი ტა ცი ას და ახ-ლო ე ბით 100 მი ლი ო ნი აშშ დოლარი, ხო ლო სრულ გა ნახ ლე ბამ დე – 200 მი ლი ონ აშ შ დოლარზე მე ტი ესა ჭი რო ე ბო და მა შინ, რო ცა ჯან დაც ვის სა ხელ მ წი ფო ბი უ ჯე ტი წე ლი წად ში 35 მი ლი ონ აშშ დოლარს არ აღე მა ტე ბო და, ხო ლო ქვეყ ნის მთლი ა ნი ბი უ ჯე ტი და ახ ლო ე ბით 600 მი ლი ო ნი აშშ დოლარს შე ად გენ და.

18 თუმცა მთავრობამ ბევრად ადრე მიიღო ნორმატიული აქტი სამედიცინო დაწესებულებების პრივატიზაციის შესახებ: მინისტრთა კაბინეტის დადგენილება №728 1994 წლის 10 ოქტომბერი



ჰოს პი ტა ლუ რი სექ ტო რის ოპ ტი მი ზა ცი ის თ ვის სა ხელ მ წი ფოს მი ერ შე მუ შა ვე ბუ ლი სტრა ტე გი უ ლი გეგ მა ით ვა ლის წი ნებ და სა წოლ თა ფონ დის მკვეთრ შემ ცი რე ბას (მაგალითად, თბი ლის ში 12 ათა სის ნაც ვ ლად 3 600 სა წო ლის და ტო ვე ბას), ზედ მე ტი აქ ტი ვე ბის გა ყიდ ვას და მი ღე ბუ ლი შე მო სავ ლით (პროგნოზი შე ად გენ და 56 მი ლი ონ აშშ$-ს) დარ ჩე ნი ლი სა ა ვად მ ყო ფო ე ბის სრულ რე ა ბი ლი ტა ცი ას. 2000 წელს იქ მ ნე ბა სა ქარ თ ვე ლოს სა ა ვად მ ყო ფო თა რეს ტ რუქ ტუ რი ზა ცი ის ფონ დი, სა დაც გროვ დე-ბა აქ ტი ვე ბის გა ყიდ ვი თა და იჯა რი დან შე მო სუ ლი თანხები, რო მე ლიც შემ დ გომ პრი ო რი ტე ტუ ლი და წე სე ბუ ლე ბის რე ა ბი ლი ტა ცი ას ხმარ დე ბა. მოგ ვი ა ნე ბით სო ცი ა ლუ რი და ჯან მ რ თე ლო ბის ეროვ-ნუ ლი ინ ს ტი ტუტ თან ერ თად ფონ დი შე ერ წყა სა ქარ თ ვე ლოს ჯან მ რ თე ლო ბი სა და სო ცი ა ლუ რი დაც-ვის პრო ექ ტე ბის გან მა ხორ ცი ე ლე ბელ ცენტრს (2006 წელს).

სა ა ვად მ ყო ფო ე ბის და ფი ნან სე ბის ამ პე რი ოდ ში ჩა ტა რე ბულ მა კვლე ვამ აჩ ვე ნა, რომ სა ა ვად მ ყო-ფო ე ბის ოპ ტი მი ზა ცი ის შემ თხ ვე ვა ში (საწოლთა რა ო დე ნო ბის გა ნა ხევ რე ბი სა და პერ სო ნა ლის 45% დათხოვ ნის პი რო ბებ ში) თუ მომ სა ხუ რე ბის ფა სი (ტარიფები) სრუ ლად ასა ხავ და მომ სა ხუ რე ბის რე ა ლურ თვით ღი რე ბუ ლე ბას ჰოს პი ტა ლუ რი მომ სა ხუ რე ბის და ნა ხარ ჯე ბი 2.5-ჯერ გა იზ რ დე ბო და (Zoidze, et al., 1999).

წი ნა პე რი ოდ თან შე და რე ბით მკვეთ რად შემ ცირ და ამ ბუ ლა ტო რი ულ - პო ლიკ ლი ნი კუ რი მომ სა ხუ რე-ბით სარ გებ ლო ბა: თუ 1990 წელს ექიმ თან ვი ზი ტი სა შუ ა ლოდ ერთ მო სახ ლე ზე 8 იყო, 1999 წლის თ-ვის უკ ვე 2,6-ს შე ად გენ და და 2003 წლამ დე 1,8 ვი ზი ტის ნიშ ნულს არ აც დე ნი ა.

იმა ვე პე რი ოდ ში დე და თა და ბავ შ ვ თა სიკ ვ დი ლიანო ბის მაჩ ვე ნე ბლები იწყებს კლე ბას: დე და თა სიკ-ვ დი ლო ბა მაქ სი მუმს 1997 წელს (70.1) აღ წევს და 2002 წლის თ ვის 45.06-მდე მცირ დე ბა, ხო ლო ბავ-შ ვ თა სიკ ვ დი ლიანო ბა 28-დან 23 მაჩ ვე ნებ ლებს შო რის მერ ყე ობს.

ბავ შ ვ თა ონ კო ჰე მა ტო ლო გი ის სა ხელ მ წი ფო პროგ რა მით ამ კონ ტინ გენ ტ ში სიკ ვ დი ლო ბა 1994 წელს 80%-მდე, ხო ლო 2002 წელს 20%-ით შემ ცირ და. გა დამ დებ და ა ვა დე ბებ თან ბრძო ლის თვალ საზ რი-სით ლიკ ვი დი რე ბულ იქ ნა პო ლი ო მი ე ლი ტი და თა ვი დან იქ ნა აცი ლე ბუ ლი დიფ ტე რი ი სა და ამე ბი ა-ზის ფარ თო მას შ ტა ბი ა ნი ეპი დე მია (გამყრელიძე, 2004).

ჯან დაც ვის სექ ტო რი სათ ვის სახ ს რე ბის მო ბი ლი ზე ბა სა და ჯან მ რ თე ლო ბის დაც ვის პროგ რა მე ბის სრუ ლად და ფი ნან სე ბას თან და კავ ში რე ბით მუდ მი ვი სირ თუ ლე ე ბი სა გა მო (მაგ. 1997-2000 წლებ-ში ჯან დაც ვის სექ ტორ ში სა ხელ მ წი ფო ბი უ ჯე ტის შეს რუ ლე ბა სა შუ ა ლოდ 50%-ს შე ად გენ და, (The World Bank, 2002)) სა ხელ მ წი ფო ცდი ლობს შეც ვა ლოს და ფი ნან სე ბის სქე მე ბი და გა ამ კაც როს აღ-ს რუ ლე ბით დის ციპ ლი ნა მმარ თ ვე ლო ბით სფე რო ში. 2001 წელს ხე ლი სუფ ლე ბა ამ ტ კი ცებს სა ქარ-თ ვე ლოს შრო მის, ჯან მ რ თე ლო ბი სა და სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სის ტე მა ში ჩრდი ლო ვა ნი ეკო ნო მი კის მას შ ტა ბის შემ ცი რე ბი სა და კო რუფ ცი ას თან ბრძო ლის 2001-2003 წლე ბის სა შუ ა ლო ვა დი ან სა ხელ-მ წი ფო პროგ რა მას19.

19 საქართველოს პრეზიდენტის ბრძანებულება №69 2001 წლის 23 თებერვალი



1997 წელს ჯან მ რ თე ლო ბის დაც ვა ზე მთლი ა ნი და ნა ხარ ჯე ბის 40% სტა ცი ო ნა რულ და 31% – ამ ბუ-ლა ტო რი ულ მომ სა ხუ რე ბა ზე მო დი ო და და მხო ლოდ 27% იხარ ჯე ბო და მე დი კა მენ ტებ ზე (Gamkreli-dze, et al., 2002).

ქა ლაქ თბი ლის ში ჩა ტა რე ბუ ლი სო ცი ო ლო გი უ რი კვლე ვე ბის თა ნახ მად, 2000 წელს მომ ხ მა რებ ლის ჯი ბი დან ჯან დაც ვაზე გა წე ულ მა ხარ ჯებ მა 132 მი ლი ონ ლა რი შე ად გი ნა, და აქე დან ნა ხე ვა რი მე-დი კა მენ ტე ბის შეს ყიდ ვა ზე და ი ხარ ჯა (The World Bank, 2002). ამ ბუ ლა ტო რი ულ მომ სა ხუ რე ბა ზე მო სახ ლე ო ბის ხარ ჯე ბი სა შუ ა ლოდ ში ნა მე ურ ნე ო ბე ბის ბი უ ჯე ტის 17%-ს შე ად გენ და, ეს მაჩ ვე ნე-ბე ლი კი დევ უფ რო მა ღა ლი – 23% იყო უღა რი ბეს კვინ ტილ ში . ავად მ ყო ფე ბის 11% არ მი მარ თავ და ექიმს (ძირითად ღა რი ბე ბი) და 60% ძი რი თა დად ფი ნან სუ რი შე ჭირ ვე ბის გა მო თვით მ კურ ნა ლო ბას ეწე ო და (თუმცა გარ კ ვე ულ როლს თა მა შობ და ჯან მ რ თე ლო ბის პრობ ლე მის სუ ბი ექ ტუ რი აღ ქ მა ან ასა კი). მათ შო რის, ვინც ავად გახ დო მი სას სა მე დი ცი ნო მომ სა ხუ რე ბით სარ გებ ლობ და, მხო ლოდ 52% მი მარ თავ და სპე ცი ა ლისტს პირ ვე ლა დი ჯან დაც ვის ექი მის გვერ დის ავ ლით. უბ ნის ექი მე ბის მომ სა ხუ რე ბა თა შო რის ჭარ ბობ და პე დი ატ რი უ ლი მომ სა ხუ რე ბა. ჯან მ რ თე ლო ბის გა უ ა რე სე ბის შემ-თხ ვე ვა ში გან სა კუთ რე ბით ხში რი იყო სას წ რა ფო დახ მა რე ბის თ ვის მი მარ თ ვა (მაგალითად, ღა რიბ-თა 21%, ამ ბუ ლა ტო რი ა ში ექი მის თ ვის მი მარ თ ვის ნაც ვ ლად, პირ ველ რიგ ში სას წ რა ფო დახ მა რე ბას იძა ხებ და). სპე ცი ა ლის ტე ბის დას კ ვ ნით, ეს სუ რა თი მი უ თი თებ და ჯან დაც ვის პირ ვე ლა დი სის ტე მის სი სუს ტე სა (Gotsadze, et al., 2006) და იმ ფაქ ტ ზე, რომ სა ხელ მ წი ფოს მი ერ რე ფორ მის პრო ცეს ში და ნერ გილ მა და და ფი ნან სე ბულ მა ბა ზი სუ რი მომ სა ხუ რე ბის პა კეტ მა ვერ შეძ ლო სა მე დი ცი ნო მომ-სა ხუ რე ბის ოპ ტი მი ზა ცია (The World Bank, 2002).

მსოფ ლიო ბან კ მა და სა ქარ თ ვე ლოს მთავ რო ბამ ჯან დაც ვის სის ტე მის წი ნა შე მდგა რი გა მოწ ვე ვე ბი 2002 წელს შემ დეგ ნა ი რად შე ა ჯა მა:

• ჯან მ რ თე ლო ბის არა სა ხარ ბი ე ლო მდგო მა რე ო ბა (დედათა და ბავ შ ვ თა სიკ ვ დი ლო ბის მა ღა ლი მაჩ ვე ნე ბე ლი, რთუ ლი მდგო მა რე ო ბა გა დამ დე ბი (მაგ. ტუ ბერ კუ ლო ზი) და არა გა დამ დე ბი და ა-ვა დე ბე ბის (გულსისხლძარღვთა და ონ კო ლო გი უ რი) მხრივ;

• ხელ მი საწ ვ დო მო ბის პრობ ლე მა ხა რის ხი ან და აუცი ლე ბელ სა მე დი ცი ნო მომ სა ხუ რე ბა ზე;

• სა ხელ მ წი ფოს მი ერ ფი ნან სუ რი რე სურ სე ბის მობილიზების სისუსტე და სა ერ თო და ნა ხარ ჯებ ში და ბა ლი ხვედ რი თი წი ლი ჯან დაც ვა ზე;

• სა მე დი ცი ნო მომ სა ხუ რე ბის მომ წო დებ ლებ თან სა ხელ შეკ რუ ლე ბო ურ თი ერ თო ბე ბის გა უ მარ თა-ო ბა ჯან მ რ თე ლო ბის დაც ვის სა ხელ მ წი ფო პროგ რა მე ბის ფარ გ ლებ ში;

• ზო გა დად ჯან დაც ვის სის ტე მის, და კერ ძოდ სა მე დი ცი ნო მომ სა ხუ რე ბის მწარ მო ებ ლე ბის და ნა-წევ რე ბა და სიმ ძ ლავ რე ე ბის არა ოპ ტი მა ლუ რი გა და ნა წი ლე ბა (გეოგრაფიული თუ სა მე დი ცი ნო დახ მა რე ბის დო ნე ე ბის მი ხედ ვით).



სა ქარ თ ვე ლოს მთავ რო ბამ მსოფ ლიო ბან კის მხარ და ჭე რით შე ი მუ შა ვა და და იწყო პირ ვე ლა დი ჯან-დაც ვის გან ვი თა რე ბის პრო ექ ტი, რო მე ლიც თავ და პირ ვე ლად ით ვა ლის წი ნებ და პირ ვე ლა დი ჯან-დაც ვის კლი ნი კე ბი სა და რე ფე რა ლუ რი ლა ბო რა ტო რი ე ბის შექ მ ნას, სოფ ლად და მა ღალ მ თი ან ად-გი ლებ ში პირ ვე ლა დი ჯან დაც ვის კლი ნი კე ბი დან პა ცი ენ ტე ბის მი მარ თ ვი ა ნო ბის მე ქა ნიზ მე ბის შე მუ-შა ვე ბას (დედათა და ბავ შ ვ თა ჯან მ რ თე ლო ბის ფარ გ ლებ ში), ჯან დაც ვის სის ტე მის ინ ს ტი ტუ ცი ურ გან ვი თა რე ბას (პირველადი ჯან დაც ვის სფე რო ში საწ ვ რ თ ნე ლი სიმ ძ ლავ რე ე ბის შექ მ ნა, პირ ვე ლა დი ჯან დაც ვის მარ თ ვის შე საძ ლებ ლო ბე ბის გაძ ლი ე რე ბა, ჯან დაც ვის მარ თ ვის ინ ფორ მა ცი უ ლი სის-ტე მე ბის გაძ ლი ე რე ბა, პირ ვე ლა დი ჯან დაც ვის და ფი ნან სე ბის რე ფორ მის ხელ შეწყო ბა). მთავ რო ბის ამ ძა ლის ხ მე ვას მხა რი და უ ჭი რეს სხვა დო ნო რებ მაც (აშშ გან ვი თა რე ბის სა ა გენ ტო, ევ რო კო მი სი ა, DfID, სხვა) და 2002-2005 წლებ ში სე რი ო ზუ ლი ინ ვეს ტი ცი ე ბი გან ხორ ცი ელ და რო გორც სა კად რო რე სურ სებ ში, ისე ფი ზი კურ ინ ფ რას ტ რუქ ტუ რა ში.

1995-2003 წლებ ში, იმ პე რი ო დის სა ხელ მ წი ფო პო ლი ტი კის გათ ვა ლის წი ნე ბით, შე იქ მ ნა მნიშ ვ ნე ლო-ვა ნი სა კა ნონ მ დებ ლო ბა ზა ჯან მ რ თე ლო ბის დაც ვის სფე რო ში. მომ დევ ნო წლებ ში გა ნახ ლ და რამ დე-ნი მე კა ნო ნი (მაგ. 2006 წელს – სა ქარ თ ვე ლოს კა ნო ნი ფსი ქი ატ რი უ ლი დახ მა რე ბის შე სა ხებ, 2007 წელს – სა ქარ თ ვე ლოს კა ნო ნი სა ზო გა დო ებ რი ვი ჯან დაც ვის შე სა ხებ, 2009 წელს – სა ქარ თ ვე ლოს კა ნო ნი აივ ინ ფექ ცი ა/ შიდ სის შე სა ხებ), თუმ ცა კა ნონ მ დებ ლო ბა ში მა ინც დარ ჩა სხვა დას ხ ვა ხა რის-ხის ხარ ვე ზი. მა თი ერ თი ნა წი ლი სის ტე მის კონ ცეპ ტუ ა ლუ რი მთლი ა ნო ბის ხე ლა ხალ გა აზ რე ბას ან საკ ვან ძო სა კითხებ ზე შე თან ხ მე ბას საჭიროებს, ხო ლო მე ო რე ნა წი ლი კი ტექ ნი კურ თუ სა მარ თ ლებ-რივ ხარ ვე ზად მი იჩ ნე ვა (თალაკვაძე, et al., 2011).

ნერ გავს რა სა ქარ თ ვე ლოს ჯან დაც ვის ეროვ ნულ ან გა რი შებს20, რო მელ თა ტექ ნი კუ რი სა კითხე ბის და მუ შა ვე ბა რე ა ლუ რად 2002-2003 წლებ ში და იწყო, 2006 წელს მთავ რო ბა მნიშ ნ ვე ლო ვან ნა ბიჯს დგამს სა ჯა რო პო ლი ტი კი სა და მარ თ ვის თვალ საზ რი სით21

2007 წლი დან სა ხელ მ წი ფო იწყებს სი ღა რი ბის ზღვარს ქვე მოთ მყო ფი მო სახ ლე ო ბი სათ ვის სა მე დი-ცი ნო მომ სა ხუ რე ბა ზე ხელ მი საწ ვ დო მო ბის უზ რუნ ველ ყო ფას ჯან მ რ თე ლო ბის დაზღ ვე ვის მე ქა ნიზ-მით, რაც პრინ ცი პუ ლია ორი ნიშ ნით:

• მო სახ ლე ო ბის ყვე ლა ფე ნი სათ ვის გარ კ ვე ულ სა მე დი ცი ნო მომ სა ხუ რე ბა ზე ხელ მი საწ ვ დო მო ბის ნაც ვ ლად სა ხელ მ წი ფო ეტა პობ რი ვად მი მარ თავს ფი ნან სურ სახ ს რებს ყვე ლა ზე გა ჭირ ვე ბუ ლი ფე ნე ბის სა მე დი ცი ნო მომ სა ხუ რე ბით მოც ვა ზე, ანუ უნი ვერ სა ლუ რო ბის პრინ ცი პი იც ვ ლე ბა შერ ჩე ვი თო ბით („სელექტივიზმით”);

• სა მე დი ცი ნო მომ სა ხუ რე ბის შეს ყიდ ვის ნაც ვ ლად სა ხელ მ წი ფო სახ ს რე ბი ხმარ დე ბა პირ ვე ლა დი ჯან მ რ თე ლო ბის დაზღ ვე ვის შეს ყიდ ვას ბა ზარ ზე, კერ ძოდ, სა მე დი ცი ნო და წე სე ბუ ლე ბი სათ ვის მომ სა ხუ რე ბის ანაზღა უ რე ბის ნაც ვ ლად, უხ დის რა სა დაზღ ვე ვო კომ პა ნი ებს სტან დარ ტულ სა-დაზღ ვე ვო შე ნა ტანს (პრემიას), სა ხელ მ წი ფო ყი დუ ლობს მათ გან სა დაზღ ვე ვო პრო დუქტს.

20 საქართველოს მთავრობის დადგენილება №11 2006 წლის 18 იანვარი21 ობიექტურობის თვალსაზრისით უნდა აღინიშნოს, რომ ამ ხელსაწყოს და მისი პროდუქტის გადაწყვეტილების მიღების პროცესში გამოყენების ფაქტები არ მოიპოვება



თავ და პირ ვე ლად სი ახ ლე და ი ნერ გა თბი ლის სა და იმე რეთ ში. ამ რე გი ო ნებ ში ბე ნე ფი ცი ა რებს (სოციალური სუბ სი დი ე ბის სა ა გენ ტოს მი ერ წარ მო ე ბულ „სოციალურად და უც ვე ლი ოჯა ხე ბის მო ნა ცემ თა ერ თი ან ბა ზა ში” 2007 წლის 1 ივ ლი სამ დე და რე გის ტ რი რე ბულ სა ქარ თ ვე ლოს მო ქა-ლა ქე ებს, რო მელ თა სა რე ი ტინ გო ქუ ლა ტო ლი ან ნაკ ლე ბი იყო 70 000-ზე) გა და ე ცათ სა დაზღ-ვე ვო ვა უ ჩე რი („მიმოქცევადი ფი ნან სუ რი ინ ს ტ რუ მენ ტი”) და შე ეძ ლოთ აერ ჩი ათ მზღვე ვე ლი – ლი ცენ ზი რე ბუ ლი სა დაზღ ვე ვო ორ გა ნი ზა ცი ა, რო მე ლიც წე რი ლო ბით და ა დას ტუ რებ და თან ხ-მო ბას სა დაზღ ვე ვო ვა უ ჩე რის სა ნაც ლოდ მთავ რო ბის მი ერ დად გე ნი ლი პი რო ბე ბით სა დაზღ ვე-ვო პო ლი სის გა ცე მა ზე22.

2008 წლი დან სი ღა რი ბის ზღვარს ქვე მოთ მყო ფი მო სახ ლე ო ბი სათ ვის ჯან მ რ თე ლო ბის დაზღ ვე ვის შეს ყიდ ვა გავ რ ცელ და სა ქარ თ ვე ლოს მთელ ტე რი ტო რი ა ზე23. დაზღ ვე ვა გან ხორ ცი ელ და ვა უ ჩე რის მე ქა ნიზ მით, ამ შემ თხ ვე ვა შიც ბე ნე ფი ცი ა რებს მზღვე ვე ლის თა ვი სუ ფა ლი არ ჩე ვა ნის სა შუ ა ლე ბას მი ე ცათ. წლი უ რი სა დაზღ ვე ვო პრე მია გა ნი საზღ ვ რა სა შუ ა ლოდ 132,12 ლა რის ოდე ნო ბით (0-64 წლის დაზღ ვე ულ თათ ვის თვე ში 9,24 ლა რის ოდე ნო ბით, ხო ლო 65 და მე ტი ასა კის დაზღ ვე ულ თათ-ვის – 15,01 ლა რის ოდე ნო ბით).

2008 წლის ბო ლო სათ ვის პო ლი სი გა და ე ცა სი ღა რი ბის ზღვარს ქვე მოთ მყოფ 666 651 ადა მი ანს; მზღვე ვე ლე ბის ზა რა ლის წმინ და კო ე ფი ცი ენ ტ მა 76,6%, ხო ლო კომ ბი ნი რე ბულ მა კო ე ფი ცი ენ ტ მა24 - 96% შე ად გი ნა (ჯადუგიშვილი, 2010).

2009 წელს დაზღ ვე ვამ მო იც ვა არა მხო ლოდ სი ღა რი ბის ზღვარს ქვე მოთ მყო ფი მო სახ ლე ო ბა, არა-მედ იძუ ლე ბით გა და ად გი ლე ბუ ლი ოჯა ხე ბი, რუ სე თის ფე დე რა ცი ის მი ერ სა ქარ თ ვე ლოს ტე რი ტო-რი ე ბის ოკუ პა ცი ის შე დე გად დევ ნი ლი ოჯა ხე ბი და ბავ შ ვ თა სა აღ მ ზ რ დე ლო და წე სე ბუ ლე ბე ბი, ბავ შ-ვე ბი მცი რე ტი პის სა ო ჯა ხო სახ ლებ სა და სკო ლა- პან სი ო ნებ ში. ამ შემ თხ ვე ვა ში წლი უ რი სა დაზღ ვე-ვო პრე მია სა შუ ა ლოდ 180 ლა რის ოდე ნო ბით25 გა ნი საზღ ვ რა.

იწყებს რა „სიღარიბის ზღვარს ქვემოთ მყოფი მოსახლეობის სამედიცინო დაზღვევის”, „სახალხო არ-ტის ტე ბის, სა ხალ ხო მხატ ვ რე ბი სა და რუს თა ვე ლის პრე მი ის ლა უ რე ა ტე ბის ჯან მ რ თე ლო ბის დაზღ ვე-ვის”, „კომპაქტურ და სახ ლე ბებ ში მყოფ იძუ ლე ბით გა და ად გი ლე ბულ პირ თა სა მე დი ცი ნო დაზღ ვე ვის” და „მზრუნველობამოკლებულ ბავ შ ვ თა სა მე დი ცი ნო დაზღ ვე ვის” პროგ რა მე ბის26 პროგ რა მე ბის გან ხორ ცი-ე ლე ბას, 2010 წლი დან სა ხელ მ წი ფო აფარ თო ებს ჯან მ რ თე ლო ბის დაზღ ვე ვით მო სარ გებ ლე თა კონ ტინ-გენტს; სა დაზღ ვე ვო პრე მიას გა ნ საზღ ვ რავს საშუალოდ 180 ლა რის ოდე ნო ბით (0-64 წლის დაზღ ვე ულ-თათ ვის თვე ში 12,93 ლა რის, ხო ლო 65 და მე ტი ასა კის დაზღ ვე ულ თათ ვის – 21,43 ლა რის ოდე ნო ბით).

22 საქართველოს მთავრობის დადგენილება №166 2007 წლის 31 ივლისი23 საქართველოს მთავრობის დადგენილება №92 2008 წლის 8 აპრილი24 ზარალიანობის წმინდა კოეფიციენტი გულისხმობს მხოლოდ ზარალების (გადახდილის, დაურეგულირებულისა და განუცხადებელის ჯამს) თანაფარდობას გამომუშავებულ პრემიასთან, მაშინ როცა კომბინირებული კოეფიციენტი ზარალების გარდა ითვალისწინებს ადმინისტრაციულ და აკვიზიციურ ხარჯებს. ამდენად, კომბინირებული კოეფიციენტი უფრო სრულად ასახავს, თუ რამდენად მიმზიდველი (გამართლებული) იყო კომერციული თვალსაზრისით კონკრეტული სადაზღვევო პროდუქტი.25 საქართველოს მთავრობის დადგენილება №32 2009 წლის 19 თებერვალი26 საქართველოს მთავრობის დადგენილება №218 2009 წლის 9 დეკემბერი



ოთხი თვის შემ დეგ, 2010 წლის აპ რილ ში, მთავ რო ბა ცვლის ჯან მ რ თე ლო ბის დაზღ ვე ვის პი რო-ბებს27: ვა უ ჩე რე ბის ნაც ვ ლად სა დაზღ ვე ვო ორ გა ნი ზა ცი ე ბი კონ კურ სის სა ფუძ ველ ზე ინა წი ლე ბენ სა დაზღ ვე ვო კონ ტინ გენტს 26 „სამედიცინო” რე გი ონ ში, ანუ ბე ნე ფი ცი ა რებს ეზღუ დება მზღვე ვე-ლის არ ჩე ვის თა ვი სუფ ლე ბა 3 წლის ვა დით; წლი უ რი სა დაზღ ვე ვო პრე მი ის მაქ სი მა ლუ რი ოდე ნო ბა 180 ლა რი დან 144 ლა რამ დე შემ ცირ და, თუმ ცა სა დაზღ ვე ვო პა კეტ ში გაჩ ნ და ახა ლი კომ პო ნენ ტი: პო ლი სის წლი უ რი სა დაზღ ვე ვო ლი მი ტის (50 ლა რის) ფარ გ ლებ ში სამ კურ ნა ლო სა შუ ა ლე ბე ბის ხარ-ჯე ბის 50%-ის თა ნა გა დახ და. ყვე ლა ზე მთა ვა რი სი ახ ლე კი ის იყო, რომ სა დაზღ ვე ვო ორ გა ნი ზა ცი-ებს თა ვი ანთ სა დაზღ ვე ვო რე გი ო ნებ ში (უბნებში) გან საზღ ვ რულ ვა და ში, კერ ძოდ 2011 წლის ბო-ლომ დე უნ და გა ნე ახ ლე ბი ნათ აეშენებინათ და აემოქ მე დე ბი ნათ სა ა ვად მ ყო ფო ე ბი.

სა ხელ მ წი ფოს მი ერ ჯან მ რ თე ლო ბის დაზღ ვე ვით მო ცულ თა რა ო დე ნო ბამ 2010 წელს 888368 ბე-ნე ფი ცი ა რი შე ად გი ნა (ჯადუგიშვილი, 2010), რომ ლის ძი რი თად კონ ტინ გენტს სი ღა რი ბის ზღვარს ქვე მოთ მყო ფი მო სახ ლე ო ბა (იხ. ილუს ტ რა ცია 3 ქვე მოთ) წარ მო ად გენ და.

2009 წელს მთავ რო ბამ შე ი მუ შა ვა ჯან მ რ თე ლო ბის ნე ბა ყოფ ლო ბი თი დაზღ ვე ვით მო სახ ლე ო ბის და-ფარ ვის ხელ შეწყო ბის მიზ ნობ რი ვი სა ხელ მ წი ფო პროგ რა მა, რომ ლის მი ზა ნიც შემ დეგ ნა ი რად იქ ნა ფორ მუ ლი რე ბუ ლი: „ჯანმრთელობის ნე ბა ყოფ ლო ბით დაზღ ვე ვა ში მო სახ ლე ო ბის ინ ტეგ რა ცი ით, რო მე ლიც სა ხელ მ წი ფო სა და მო ქა ლა ქის თა ნა მო ნა წი ლე ო ბა ზეა და ფუძ ნე ბუ ლი, გა ზარ დოს სა ქარ-თ ვე ლოს მო ქა ლა ქე ე ბის სა მე დი ცი ნო მომ სა ხუ რე ბის ფი ნან სუ რი ხელ მი საწ ვ დო მო ბა”28. პროგ რა-მა ში მო ნა წი ლე ო ბა შე ეძ ლო სა ქარ თ ვე ლოს 3-65 ასა კის მო ქა ლა ქე ებ სა თუ რე ზი დენ ტებს, გარ და სა ხელ მ წი ფო, ად გი ლობ რი ვი ან / და ავ ტო ნო მი უ რი ერ თე უ ლის ბი უ ჯე ტის სახ ს რე ბით უკ ვე დაზღ-ვე უ ლი მო ქა ლა ქე ე ბი სა. სა დაზღ ვე ვო პრე მია შედ გე ბო და „სახელმწიფოს წი ლი სა (სადაზღვევო ვა-უ ჩე რის ღი რე ბუ ლე ბა) და დამ ზღ ვე ვის წი ლი სა გან”29; სა დაზღ ვე ვო ბა ზი სუ რი წლი უ რი პრე მია 60 ლა რი იყო, აქე დან 40,2 ლარს ფა რავ და სა ხელ მ წი ფო. დაზღ ვე ულს ეძ ლე ო და სა შუ ა ლე ბა, აერ ჩია უფ რო ძვი რი სა დაზღ ვე ვო პრო დუქ ტი სა კუ თა რი ხარ ჯით. ბა ზი სუ რი დაზღ ვე ვა ით ვა ლის წი ნებ და წე ლი წად ში 8,000 ლა რის ფარ გ ლებ ში პირ ვე ლადი ჯან დაც ვი სა და გა და უ დე ბე ლ სტა ცი ო ნა რულ და ამ ბუ ლა ტო რი ულ სა მე დი ცი ნო მომ სა ხუ რე ბას. მთავ რო ბის მო ლო დი ნი იყო, რომ ამ პროგ რა მით 300-500 ათა სი პი როვ ნე ბა ისარ გებ ლებ და. სა ბო ლო ოდ პრო დუქ ტი მხო ლოდ 122 ათას მა პირ მა შე ი ძი ნა (ჯადუგიშვილი, 2010).

27 საქართველოს მთავრობის დადგენილება №110 2010 წლის 10 აპრილი 28 საქართველოს მთავრობის დადგენილება №33 2009 წლის 26 თებერვალი29 საქართველოს მთავრობის დადგენილება №53 2009 წლის 19 მარტი.



ილუს ტ რა ცია 3: სა მე დი ცი ნო დაზღ ვე ვის სა ხელ მ წი ფო პროგ რა მე ბის ბე ნე ფი ცი ა რე ბი – 2010 წლის მო ნა ცე მე ბი

2010 წლის მდგო მა რე ო ბით სა ქარ თ ვე ლოს მო სახ ლე ო ბის და ახ ლო ე ბით 2/3-ს არ გა აჩ ნ და ჯან მ რ თე-ლო ბის დაზღ ვე ვა და უხ დე ბო და ჯან მ რ თე ლო ბას თან და კავ ში რე ბუ ლი ხარ ჯე ბის სა კუ თა რი ჯი ბი-დან ანაზღა უ რე ბა, რაც წე ლი წად ში სა შუ ა ლოდ 324 ლარს შე ად გენ და. აქე დან 194 ლა რი, ანუ 60% სამ კურ ნალ წამ ლო სა შუ ა ლე ბებს ხმარ დე ბო და, რაც 10 პუნ ქ ტით მა ღა ლია 2007 წლის ანა ლო გი ურ მო ნა ცემ თან – 50% (203 და 105 ლა რი შე სა ბა მი სად).

ამ დე ნად, 2004-2010 წლებ ში ჯან დაც ვა ზე მთლი ა ნი და ნა ხარ ჯე ბი მნიშ ვ ნე ლოვ ნად გა ი ზარ და: 2003 წლის მაჩ ვე ნე ბელ თან შე და რე ბით (237 PPP$) 2008 წელს ერთ სულ ზე და ნა ხარ ჯი 432 PPP$ იყო. ჯან დაც ვა ზე სა ერ თო და ნა ხარ ჯე ბის ზრდის ტემ პ მა გა უს წ რო მშპ-ს და თუ 2003 წელს მშპ-ს 8.5%-ს იყო, 2009 წელს უკ ვე 10.1% შე ად გი ნა. სა ხელ მ წი ფოს მი ერ ჯან მ რ თე ლო ბის დაც ვის სექ ტო რის და-ფი ნან სე ბის გაზ რ დის მი უ ხე და ვად, ჯან დაც ვა ზე სა ერ თო და ნა ხარ ჯებ ში სა ხელ მ წი ფოს ხვედ რი თი წი ლი 25%-ს ვერ ას ც და, სა ხელ მ წი ფო ბი უ ჯეტ ში ჯან დაც ვის ხვედ რი თი წი ლი 2002-2003 წელ თან შე და რე ბით მცირ დე ბა და 6-7%-ის ფარ გ ლებ ში მერ ყე ობს, ხო ლო მშპ-ში ჯან დაც ვა ზე სა ხელ მ წი ფო და ნა ხარ ჯე ბი 1,8%-ს არ აღემატება.

„დაზღვევის პროგ რა მე ბის გან ვი თა რე ბას თან ერ თად 2008 წლი დან ამოქ მედ და და წარ მა ტე ბით ფუნ ქ ცი ო ნი რებ და ჯან მ რ თე ლო ბის დაზღ ვე ვის მე დი ა ცი ის სამ სა ხუ რი – არა კო მერ ცი უ ლი , არა-სამ თავ რო ბო და მი უ კერ ძო ე ბე ლი ორ გა ნო, რომ ლის ძი რი თად ამო ცა ნას წარ მო ად გენ და დახ მა-რე ბო და სა დაზღ ვე ვო ურ თი ერ თო ბის სუ ბი ექ ტებს და ვე ბის არა სა სა მარ თ ლო გზით მოგ ვა რე ბა ში” (ჯადუგიშვილი, 2010).



მი ნის ტ რ თა კა ბი ნე ტის №389 დად გე ნი ლე ბით 1995 წელს საზოგადოებრივი ჯან დაც ვის დე პარ ტა-მენ ტის პა რა ლე ლუ რად, შე იქ მ ნა სა ნი ტა რიუ ლი ზე დამ ხედ ვე ლო ბი სა და ჰი გი ე ნუ რი ნორ მე ბის დე-პარ ტა მენ ტი (Gamkrelidze, et al., 2002). 2001 წლი დან სა ქარ თ ვე ლოს შრო მის, ჯან მ რ თე ლო ბი სა და სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სა მი ნის ტ როს სა ხელ მ წი ფო სა ნი ტა რი უ ლი ზე დამ ხედ ვე ლო ბის ცენ ტ რა ლუ რი ინ ს პექ ცია და სა ხელ მ წი ფო საზღ ვ რის გამ ტარ პუნ ქ ტებ ზე სა ხელ მ წი ფო სა ნი ტა რი უ ლი ზე დამ ხედ-ვე ლო ბის ინ ს პექ ცია ფუნ ქ ცი ო ნი რე ბენ სა მი ნის ტ როს გამ გებ ლო ბა ში მყო ფი სა ხელ მ წი ფო საქ ვე-უწყე ბო და წე სე ბუ ლე ბის სტა ტუ სით30. 2004 წელს სა ქარ თ ვე ლოს მთავ რო ბამ მო ახ დი ნა სა ნი ტა რიუ-ლი ზე დამ ხედ ვე ლო ბის სამ სა ხუ რის ცენ ტ რა ლი ზა ცია და შექ მ ნა სა ჯა რო სა მარ თ ლის იური დი უ ლი პი რი – სა ქარ თ ვე ლოს შრო მის, ჯან მ რ თე ლო ბი სა და სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სა მი ნის ტ როს სა ხელ მ წი-ფო სა ნი ტა რი უ ლი ზე დამ ხედ ვე ლო ბის ინ ს პექ ცი ა31. აღ ნიშ ნუ ლი ორ გა ნო სა ხელ მ წი ფო სა ნი ტა რი უ-ლი ზე დამ ხედ ვე ლო ბის სფე რო ში მე თო დურ ხელ მ ძღ ვა ნე ლო ბა სა და ზე დამ ხედ ვე ლო ბას უწევ და სა-ქა ლა ქო, რა ი ო ნუ ლი სა ხელ მ წი ფო სა ნი ტა რი უ ლი ზე დამ ხედ ვე ლო ბის და წე სე ბუ ლე ბებს, რომ ელთაც შექმნეს ქვეყ ნის სა ხელ მ წი ფო სა ნი ტა რი უ ლი ზე დამ ხედ ვე ლო ბის ერ თი ანი ფუნ ქ ცი ური სის ტე მა. ინ ს პექ ცი ის კომ პე ტენ ცი ა ში შე დი ო და მო სახ ლე ო ბის ჯან მ რ თე ლო ბა ზე გა რე მოს ფაქ ტო რე ბის უარ-ყო ფი თი გავ ლე ნის სა ნი ტა რი უ ლი ზე დამ ხედ ვე ლო ბა. 2006 წლი დან სა ნი ტა რი უ ლი ზე დამ ხედ ვე ლო-ბის ინ ს პექ ცია უქ მ დე ბა32 და მი სი ფუნ ქ ცი ე ბის ნა წი ლი გა და ე ცე მა სა ხელ მ წი ფო მარ თ ვის შე სა ბა მის სტრუქ ტუ რებს.

ჰოს პი ტა ლუ რი სექ ტო რის ინ ფ რას ტ რუქ ტუ რის გა ნახ ლე ბის მიზ ნით, 2007 წელს სა ქარ თ ვე ლოს მთავ რო ბა იწყებს სა მე დი ცი ნო და წე სე ბუ ლე ბე ბის პრი ვა ტი ზა ცი ის ახალ ტალ ღას33. ჰოს პი ტა-ლუ რი სექ ტო რის გან ვი თა რე ბის გე ნე რა ლუ რი გეგ მის (საზოგადოებისათვის „100 სა ა ვად მ ყო-ფოს გეგ მის” სა ხე ლით ცნო ბი ლი) მი ზა ნს წარმოადგენდა, ჰოს პი ტა ლუ რი სა მე დი ცი ნო მომ სა-ხუ რე ბის სიმ ძ ლავ რე ე ბის გან ვი თა რე ბა და ხელ მი საწ ვ დო მო ბა ხა რის ხი ან ჰოს პი ტა ლურ სა მე დი-ცი ნო მომ სა ხუ რე ბა ზე. მთავ რო ბამ გა დაწყ ვი ტა, გა ე ყი და სა ხელ მ წი ფო სა კუთ რე ბა ში არ სე ბუ-ლი ჰოს პი ტა ლუ რი სექ ტო რის აქ ტი ვე ბის ნა წი ლი მაგ რამ, თან ხის სა ნაც ვ ლოდ მი ე ღო მის მი ერ დად გე ნი ლი გე ოგ რა ფი უ ლი გა ნა წი ლე ბის, სიმ ძ ლავ რე ე ბი სა და მი ნი მა ლუ რი სტან დარ ტე ბის შე სა ბა მი სი ახა ლი სა ა ვად მ ყო ფო ე ბი. ინ ვეს ტორს მო ეთხო ვე ბო და მდგრა დი გან ვი თა რე ბი სა და ეკო ნო მი კის სა მი ნის ტ როს თან გა ფორ მე ბუ ლი ხელ შეკ რუ ლე ბით დადგენილ ვა დებ ში აეშე ნე ბი ნა და გა ე მარ თა ახა ლი სა ა ვად მ ყო ფო, რის შემ დე გაც ეძ ლე ო და შეს ყი დუ ლი აქ ტი ვე ბის სრუ ლი გან-კარ გ ვის უფ ლე ბა, მაგ რამ 7 წლით რჩე ბო და ახ ლა და შე ნე ბუ ლი სა ა ვად მ ყო ფოს ფუნ ქ ცი ო ნი რე-ბის ვალ დე ბუ ლე ბა. მთავ რო ბის ჩა ნა ფიქ რით, 2007 წელს არ სე ბუ ლი 14 600 სა წო ლის ნაც ვ ლად 2010 წლის თ ვის 7 800 სა წო ლი დარ ჩე ბო და, აქე დან 1 860 სა ხელ მ წი ფო სექ ტორ ში, და ნარ ჩე ნი კი (76%) კერ ძო სა კუთ რე ბა ში იქ ნე ბო და. ნა ვა რა უ დე ბი იყო, რომ ინ ვეს ტო რე ბი გა სა ყი დად გა-მო ტა ნი ლი 11 705 სა წო ლის ნაც ვ ლად შექ მ ნიდ ნენ 4 905 სა წოლს (იხ. ილუს ტ რა ცია 15, გვ. 73). 2010 წლის მდგო მა რე ო ბით გა ყი დუ ლი იყო 5 660 სა წო ლი 2 245 სა წო ლის სა ნაც ვ ლოდ, ხოლო მე ო რე ნა ხე ვა რის ბე დი გა ურ კ ვე ვე ლი იყო. სა გუ ლის ხ მო ა, რომ ინ ვეს ტორ თა დი დი ნა წი ლი ე.წ.

30 საქართველოს პრეზიდენტის ბრძანებულება №411, „საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს დებულების დამტკიცების შესახებ”, 2001 წლის 17 ოქტომბერი, ქ. თბილისი31 საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის ბრძანება №172 2004 წლის 22 ივლისი32 საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის ბრძანება №178 2006 წლის 28 ივნისი33 საქართველოს მთავრობის დადგენილება №11, 2007 წლის 26 იანვარი



„დეველოპერული” კომ პა ნი ე ბი იყ ვ ნენ, რო მელ თა მთა ვა რი ბიზ ნეს -ინ ტე რე სი იყო მათ ზე გა და-ცე მუ ლი აქ ტი ვე ბის რე ა ლი ზა ცი ით შე მო სავ ლის მი ღე ბა და მა თ წარ მა ტე ბას კი განაპირობებდა უძ რა ვი ქო ნე ბის ბაზ რის მდგო მა რე ო ბა ს და კა პი ტა ლზე ხელ მი საწ ვ დო მო ბა.

2010 წელს მთავ რო ბამ გა დაწყ ვი ტა კო რექ ტი ვე ბი შე ე ტა ნა ჰოს პი ტა ლუ რი სექ ტო რის გან ვი თა რე ბის გე ნე რა ლუ რ გეგ მაში34 და სადაზღვევო ორგანიზაციებს ჯანმრთელობის დაზღვევის სახელმწიფო პროგრამის ფარგლებში განუსაზღვრა ახალი საავადმყოფოების აშენება 2011 წლის ბოლომდე35. ახა ლი მიდ გო მით თავ და პირ ვე ლად და გეგ მი ლი 7 800 სა წო ლის გა ნა წი ლე ბა სა კუთ რე ბის ფორ მის მი ხედ ვით შემ დეგ ნა ი რად გა მო ი ყუ რე ბა (იხ. ილუს ტ რა ცია 16, გვ. 74): სა ხელ მ წი ფო სა კუთ რე ბა ში რჩე ბა სა წოლ თა ფონ დის 36%, ახ ლად აშე ნე ბუ ლი სა ა ვად მ ყო ფო ე ბის სა ერ თო სიმ ძ ლავ რის (3 320 სა წო ლი) 43% (ანუ 1 115 სა წო ლი) სა დაზღ ვე ვო ორ გა ნი ზა ცი ე ბის მი ერ, და ნარ ჩე ნი 2 205 სა წო ლი კი მდგრა დი გან ვი თა რე ბი სა და ეკო ნო მი კის სა მი ნის ტ როს თან ხელ შეკ რუ ლე ბის თა ნახ მად კერ ძო ინ ვეს ტო რე ბის მი ერ შეიქმნებოდა. გა ურ კ ვე ვე ლი რჩე ბო და 638 სა წო ლის ბე დი (დარჩებოდა სა ხელ-მ წი ფო სა კუთ რე ბა ში თუ გა ი ყი დე ბო და კერ ძო ინ ვეს ტო რებ ზე).

2.1.2. სო ცი ა ლუ რი დაც ვა

სა ქარ თ ვე ლოს და მო უ კი დე ბელ მა რეს პუბ ლი კამ მემ კ ვიდ რე ო ბით მი ი ღო სო ცი ა ლუ რი დაც ვის საბ-ჭო თა მო დე ლი, რო მე ლიც საბ ჭო თა კავ ში რის 1936 წლის კონ ს ტი ტუ ცი ის თა ნახ მად ოთხ პრინ ციპს ეყ რ დ ნო ბო და (თვალჭრელიძე, 2003):

• უფა სო სა მე დი ცი ნო მომ სა ხუ რე ბა

• სა პენ სიო სის ტე მა

• სა ხელ მ წი ფო დაზღ ვე ვის სის ტე მა

• პრი ვი ლე გი ე ბი პროფ კავ ში რე ბის წევ რე ბი სათ ვის

1991 წელს ერ თი ან სა პენ სიო და სა მე დი ცი ნო დაზღ ვე ვის ფონ დ ში გა დახ დი ლი სო ცი ა ლუ რი ანა-რიცხე ბი (სახელმწიფო და კერ ძო სა კუთ რე ბა ში მყო ფი სა წარ მო ე ბი დან 38%-ის ოდე ნო ბით, სა ბი უ-ჯე ტო ორ გა ნი ზა ცი ე ბი დან – 27%-ის ოდე ნო ბით) ხმარ დე ბო და პენ სი ე ბის, სა ო ჯა ხო დახ მა რე ბე ბი სა და დრო ე ბი თი შრო მი სუ უ ნა რო ბის სარ გებ ლის გა ცე მას. ეს და ნა ხარ ჯე ბი მშპ-ს 11.5%-ს შე ად გენ და; ასა კობ რი ვი, შრო მი სუ უ ნა რო ბის, მარ ჩე ნა ლის და კარ გ ვი სა და სო ცი ა ლუ რი პენ სი ე ბი მშპ-ს 10%-ს შე ად გენ და. პენ სი ე ბის ჩა ნაც ვ ლე ბის კო ე ფი ცი ენ ტი სა შუ ა ლოდ 70%-ს უტოლ დე ბო და. პენ სი ო ნერ თა 49% იყო ასა კით პენ სი ო ნე რი. 1992-ს ფონ დის შე მო სავ ლებ მა და გეგ მი ლის 50-60% შე ად გი ნა, რის

34 თავად ჰოსპიტალური სექტორის განვითარების გენერალური გეგმის ცვლილება ფორმალურად ამ მომხდარა35 საქართველოს მთავრობის დადგენილება №85 2010 წლის 30 მარტი და №110 2010 წლის 10 აპრილი



გა მოც და ირ ღ ვა პენ სი ე ბის რე გუ ლა რუ ლი გა დახ და, ხო ლო დრო ე ბი თი შრო მი სუ უ ნა რო ბის სარ გებ-ლის გა ცე მა შეწყ და (The World Bank, 1993).

1996 წელს მთავ რო ბამ გა ზარ და სა პენ სიო ასა კი. შრო მი თი პენ სი ი სათ ვის სა პენ სიო ასა კი გახ და ქა ლი სათ ვის 60, ხო ლო მა მა კა ცი სათ ვის 65 წე ლი, ხო ლო სო ცი ა ლუ რი პენ სი ის ასაკი (ადამიანები, რომ ლე ბიც არ იხ დიდ ნენ სო ცი ა ლურ გა და სა ხადს) ქა ლი სათ ვის 65, ხო ლო მა მა კა ცი სათ ვის 70 წე-ლით გასნისაზღვრა. აღ ნიშ ნუ ლი ცვლი ლე ბის შე დე გად და მო კი დე ბუ ლე ბის კო ე ფი ცი ენ ტი, რო მე-ლიც 1994 წელს 67%-ს შე ად გენ და, 1996 წლი სათ ვის 55%-მდე შემ ცირ და, ხო ლო ჩა ნაც ვ ლე ბის კო ე-ფი ცი ენ ტი 14,5%-დან 27,6%-მდე გა ი ზარ და (ჯულუხაძე, 2009).

ასა კობ რი ვი პენ სი ის შე მო ღე ბა და მი სი ოდე ნო ბის გან საზღ ვ რა უკავ შირ დე ბა ბაზ რის ლი ბე რა ლი-ზა ცი ის მი მარ თუ ლე ბით გა დად გ მულ ნა ბი ჯებს. მა გა ლი თად, სა ხელ მ წი ფო 1996 წელს დგამს წინ მ ს-წ რებ ნა ბი ჯებს: „კერძო ინი ცი ა ტი ვის წა ხა ლი სე ბის მიზ ნით ხორ ბ ლის იმ პორ ტი გან თა ვი სუფ ლე ბუ-ლია სა ბა ჟო და და მა ტე ბუ ლი ღი რე ბუ ლე ბის გა და სა ხა დი სა გან. სა ჭი რო ე ბის შემ თხ ვე ვა ში და წეს დე-ბა და მა ტე ბი თი შე ღა ვა თე ბი, რა თა თა ვი სუ ფალ ფას წარ მოქ მ ნა ზე გა დას ვ ლი სას არ მოხ დეს ფა სე ბის ისე თი მა ტე ბა, რომ და ე ცეს მო სახ ლე ო ბის ისე დაც და ბა ლი მყიდ ვე ლო ბი თი უნა რი. სო ცი ა ლუ რი დაც ვის მიზ ნით გან ხორ ცი ელ დე ბა ხელ ფა სე ბის, პენ სი ე ბის, მიზ ნობ რი ვი დახ მა რე ბე ბის გაზ რ დის და მა ტე ბი თი წინ მ ს წ რე ბი ღო ნის ძი ე ბე ბი.”36 1997 წლი დან, იმის გა მო, რომ სა ხელ წ მი ფომ ელექ ტ-რო ე ნერ გი ის მოხ მა რე ბის თ ვის ბა ზარ ზე და ად გი ნა ტა რი ფი 4.5 თეთ რის ოდე ნო ბით37, არა მო მუ შა ვე პენ სი ო ნერ თა პენ სი ე ბი (აგრეთვე „ლტოლვილთა, ხი ზან თა და იძუ ლე ბით გა და ად გი ლე ბულ პირ თა” შემ წე ო ბა) გა ი ზარ და ორი ლა რით და 11.8 ლა რი შე ად გი ნა. იმავე პრინციპით 14 ლა რამ დე იზ რ დე ბა პენ სია და შემ წე ო ბე ბი მომ დევ ნო წელს38. მხო ლოდ 2005 წლი დან მო ყო ლე ბუ ლი, რო ცა პენ სია გა-ორ მაგ და39, პენ სი ის ზრდა პირ და პირ აღარ უკავ შირ დე ბა ბა ზარ ზე სა ხელ მ წი ფოს ინ ტერ ვენ ცი ებს. სა ქარ თ ვე ლოს მთავ რო ბამ 2005 წელს პენ სი ე ბის გა ორ მა გე ბას თან ერ თად და ფა რა მა ნამ დე არ სე-ბუ ლი (14 ლა რი ა ნი პენ სის) და ვა ლი ა ნე ბე ბი40 და უზ რუნ ველ ყო შემ დ გომ ში მა თი სრუ ლად და დრო-უ ლად გა ცე მა.

იმა ვე პე რი ოდ ში მთავ რო ბა ელექ ტ რო ე ნერ გი ის მოხ მა რე ბის თ ვის 14 სო ცი ა ლუ რი კა ტე გო რი ი სა (მაგ. ომის ინ ვა ლი დე ბი, 70 წელს გა და ცი ლე ბუ ლი მე ო რე მსოფ ლიო ომის მო ნა წი ლე ე ბი, ომის ვე-ტე რა ნებ თან გა თა ნაბ რე ბუ ლი პი რე ბი და ა.შ.) და უმ წეო მდგო მა რე ო ბა ში მყო ფი ოჯა ხე ბის თ ვის41 და მა ტე ბით აწე სებს შე ღა ვა თებს და ფუ ლად კომ პენ სა ცი ებს.

სა გუ ლის ხ მო ა, რომ 2007 წლი დან გარ კ ვე უ ლი სო ცი ა ლუ რი კა ტე გო რი ე ბი სათ ვის შე ღა ვა თე ბი ქრე ბა და სა ნაც ვ ლოდ ინერ გე ბა სა ყო ფაცხოვ რე ბო სუბ სი დი ე ბი42, ანუ სა ხელ მ წი ფოს მი ერ კო მუ ნა ლური

36 საქართველოს პრეზიდენტის ბრძანებულება №252 1996 წლის 3 აპრილი37 საქართველოს პრეზიდენტის ბრძანებულება №389 1997 წლის 28 ივლისი38 საქართველოს პრეზიდენტის ბრძანებულება №469 1998 წლის 11 აგვისტო39 საქართველოს მთავრობის დადგენილება №12 2005 წლის 25 იანვარი40 საქართველოს მთავრობის დადგენილება №74 2005 წლის 19 აპრილი41 საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის 2006 წლის 9 თებერვლის №44/ნ ბრძანება და 2006 წლის 9 ივნისი ბრძანება №158/ნ42 საქართველოს მთავრობის დადგენილება №4 ,2007 წლის 11 იანვარი



მომ სა ხუ რე ბის სა ფა სუ რის და ფარ ვის მა გივ რად ბე ნე ფი ცი ა რე ბი ხელ ზე ღე ბუ ლო ბენ ნაღდ ფულს (განხორციელდა ე.წ. „სოციალური შე ღა ვა თე ბის მო ნე ტი ზა ცი ა”).

1997 წელს სო ცი ა ლუ რი დაც ვის პო ლი ტი კის სივ რ ცე ში ჩნდე ბა „სა არ სე ბო მი ნი მუ მის” ცნე ბა. სა-ქარ თ ვე ლოს კა ნონ ში გან მარ ტე ბუ ლია რო გორც „საქართველოს მო ქა ლა ქე თა სო ცი ა ლუ რი დაც ვი სა და სო ცი ა ლუ რი გა რან ტი ე ბის სა ფუძ ვე ლი და მი მარ თუ ლია მო სახ ლე ო ბის ნაკ ლე ბად უზ რუნ ველ ყო-ფი ლი ნა წი ლის მხარ და სა ჭე რად და გახდა საუძველი სახელმწიფოს მიერ მიზნობრივი სოციალური პოლიტიკის გატარებისა43”. სა არ სე ბო მი ნი მუ მის გა ან გა რი შე ბას სა ფუძ ვ ლად და ე დო შრო მი სუ ნა რი-ა ნი მა მა კა ცის სა სურ სა თო კა ლა თა44.

1997წლიდან ქვე ყა ნა ში მიმ დი ნა რე ობს სა ო ჯა ხო სო ცი ა ლუ რი დახ მა რე ბის მიზ ნობ რი ვი სა ხელ მ წი-ფო პროგ რა მა, რომ ლის ფი ნან სუ რი უზ რუნ ველ ყო ფა ცენ ტ რა ლუ რი ბი უ ჯე ტი დან ხორ ცი ელ დე ბა. ეს გახ ლავთ ბა ზი სუ რი სო ცი ა ლუ რი დახ მა რე ბე ბი, რო მე ლიც ყო ველ წ ლი უ რად იზ რ დე ბა რა ო დე ნობ-რი ვად და თვი სობ რი ვად. 1998 წელს პროგ რა მა შე ე ხო 46 ათა სამ დე ოჯახს. 2003 წლი სათ ვის ბე ნე-ფი ცი არ თა რა ო დე ნო ბა 72 ათას ოჯა ხამ დე გა ი ზარ და. მო ნა წი ლე თა 33%-ინვალიდი, 16%-მდე ბავ შ-ვი ა, რაც პროგ რა მის მიზ ნობ რი ო ბის და მი სა მარ თუ ლო ბის ერ თ -ერ თი ინ დი კა ტო რია (პარტნიორობა სო ცი ა ლუ რი ინი ცი ა ტი ვე ბის თ ვის, 2003წ).

1997 წელს მი ღე ბულ სა მო ქა ლა ქო კო დექ ს ში45 გა ნი საზღ ვ რა ოჯა ხის წევ რებს შო რის ურ თი ერ თ ვალ დე-ბუ ლე ბე ბი სო ცი ა ლუ რი დაც ვის კუთხით, კერ ძოდ, მე უღ ლე თა ურ თი ერ თ რ ჩე ნის მო ვა ლე ო ბა (მუხლი 1182-1186), მშო ბელ თა მო ვა ლე ო ბა ნი შვი ლე ბის მი მართ (მუხლი 1198 – შვი ლე ბის აღ ზ რ და და მათ ზე ზრუნ ვა, მუხ ლი 1212 – შვი ლე ბის რჩე ნა) შვი ლე ბის მო ვა ლე ო ბა მშობ ლე ბის მი მართ (მუხლი 1218 – მშობ ლებ ზე ზრუნ ვა, რჩე ნა, მუხ ლი 1220 – მო ნა წი ლე ო ბა და მა ტა ბით ხარ ჯებ ში), და- ძ მე ბის ურ თი ერ-თ რ ჩე ნის მო ვა ლე ო ბა (მუხლი 1223 – რჩე ნა), პა პი სა და ბე ბი ის სა ა ლი მენ ტო მო ვა ლე ო ბა ნი შვი ლიშ ვი-ლე ბის მი მართ (მუხლი 1225 – რჩე ნა), შვი ლიშ ვი ლის სა ა ლი მენ ტო მო ვა ლე ო ბა შრო მი სუ უ ნა რო პა პი სა და ბე ბი ის მი მართ (მუხლი 1224 – რჩე ნა), მა მი ნაც ვ ლი სა და დე დი ნაც ვ ლის სა ა ლი მენ ტო მო ვა ლე ო ბა (მუხლი 1226 – რჩე ნა), გე რის სა ა ლი მენ ტო მო ვა ლე ო ბა (მუხლი 1227 – რჩე ნა) და მუდ მივ აღ საზ რ დე-ლად და სარ ჩენ ლად აყ ვა ნი ლი ბავ შ ვის რჩე ნის მო ვა ლე ო ბა (მუხლი 1228 – რჩე ნა).

1999 წელს გა ნი საზღ ვ რა შრო მი თი მო ვა ლე ო ბის შეს რუ ლე ბი სას მუ შა კის ჯან მ რ თე ლო ბი სათ ვის ვნე ბის მი ყე ნე ბის შე დე გად ზი ა ნის ანაზღა უ რე ბის წე სი (რომელიც მოქ მე დებ და 2007 წლის თე ბერ-ვ ლამ დე46).

43 საქართველოს კანონი საარსებო მინიმუმის შესახებ (1997 წლის 17 აპრილი, №649-IIს);44 საქართველოს კანონის (№4469-Iს, 2011 წლის 22 მარტი) თანახმად, „საარსებო მინიმუმის გაანგარიშების მეთოდიკის დამტკიცება და მასში ცვლილების შეტანა ხდება საქართველოს პრეზიდენტის; ბრძანებულებით, საჯარო სამართლის იურიდიული პირის − საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახურის (საქსტატის), საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის, ფინანსთა და ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების სამინისტროების წინადადებების საფუძველზე”;45 საქართველოს კანონი საქართველოს სამოქალაქო კოდექსი ,1997 წლის 26 ივნისი №786-IIს. 46 საქართველოს პრეზიდენტის ბრძანებულება №93 (2007 წლის 6 თებერვალი) „შრომითი მოვალეობის შესრულებისას მუშაკის ჯანმრთელობისათვის ვნების მიყენების შედეგად ზიანის ანაზღაურების წესის შესახებ” საქართველოს პრეზიდენტის 1999 წლის 9 თებერვლის №48 ბრძანებულების ძალადაკარგულად გამოცხადების თაობაზე



2000 წლი დან ორი სა მი ნის ტ როს გა ერ თი ა ნე ბის შედეგად ჩა მო ყა ლიბ და ერთი – სა ქარ თ ვე ლოს შრო-მის, ჯან მ რ თე ლო ბი სა და სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სა მი ნის ტ რო47.

2001 წელს სა ხელ მ წი ფომ გან საზღ ვ რა და საქ მე ბის სფე რო ში რე ფორ მის პირ ვე ლი ეტა პის ღო ნის ძი-ე ბე ბის გეგ მა და შექ მ ნა და საქ მე ბის სა ხელ მ წი ფო სამ სა ხუ რი48. 2002 წელს დამ ტ კი ცე ბუ ლი დე ბუ-ლე ბის თა ნახ მად, სამ სა ხუ რის მი ზა ნი იყო და საქ მე ბის სფე რო ში სა ხელ მ წი ფო პო ლი ტი კის რე ა ლი -ზე ბის ხელ შეწყო ბა და უმუ შე ვარ თა სო ცი ა ლუ რი დაც ვის ღო ნის ძი ე ბა თა გან ხორ ცი ე ლე ბა49.

სო ცი ა ლუ რი გან ვი თა რე ბის კონ ცეპ ტუ ა ლუ რი სა ფუძ ვ ლე ბი პირ ვე ლად 2000 წელს გა ნი საზღ ვ რა.

სო ცი ა ლუ რი დაც ვის გან ვი თა რე ბის შე სა ხებ ყოვ ლის მომ ც ვე ლი გეგ მა სა ხელ მ წი ფომ 2002 წელს და-ამ ტ კი ცა „საქართველოს სო ცი ა ლუ რი გან ვი თა რე ბის საპ რე ზი დენ ტო პროგ რა მის გან ხორ ცი ე ლე ბის სტრა ტე გი უ ლი გეგ მის (2002-2006)” სა ხით, რო მე ლიც აქ ცენტს აკე თებ და ორ მი მარ თუ ლე ბა ზე – შრო მი თი ურ თი ერ თო ბე ბის რე გუ ლი რე ბის, შრო მი თი რე სურ სე ბის გა მო ყე ნე ბის ეფექ ტი ა ნო ბი სა და და საქ მე ბის გა უმ ჯო ბე სე ბა სა და მო სახ ლე ო ბის სა პენ სიო უზ რუნ ველ ყო ფის გა უმ ჯო ბე სე ბა ზე.

დამ ტ კიც და სა ერ თო ხარ ჯის მი მართ ტე რი ტო რი უ ლი ერ თე უ ლე ბის ბი უ ჯე ტებ ში, მი ნი მა ლუ რი სო-ცი ა ლუ რი პა კე ტის 10-პროცენტიანი და ფი ნან სე ბის პრინ ცი პი. ამ სახ ს რე ბით გათ ვა ლის წი ნე ბუ ლი იყო სო ცი ა ლუ რი კა ნონ მ დებ ლო ბით მო სარ გებ ლე კონ ტინ გენ ტის შე ღა ვა თე ბის, კომ პენ სა ცი ი სა (ომის ინ ვა ლი დე ბი, მო ნა წი ლე ე ბი და მათ თან გა თა ნაბ რე ბუ ლი რეპ რე სი რე ბუ ლე ბი, 9 აპ რილს და ზა-რა ლე ბუ ლე ბი, ჩერ ნო ბი ლე ლე ბი, მარ ტო ხე ლა პენ სი ო ნე რე ბი, უდედ მა მო ბავ შ ვე ბი, პერ სო ნა ლუ რი პენ სი ო ნე რე ბი, მე შახ ტე ე ბი, ინ ვა ლი დე ბი) და სხვა უმ წეო ოჯახ თა (მრავალშვილიანი ოჯა ხე ბი, მარ-ტო ხე ლა დე დე ბი, მარ ჩე ნალ და კარ გუ ლი არას რულ წ ლო ვა ნი ბავ შ ვე ბი, უზე დამ ხედ ვე ლო ბავ შ ვე ბი, 100 წლი სა და მე ტი ასა კის მო ქა ლა ქე ე ბი, ახალ გაზ რ და ოჯა ხე ბი, ბავ შ ვო ბი დან ინ ვა ლი დე ბი) სო ცი-ა ლურ მიზ ნობ რივ პროგ რა მე ბის და ფი ნან სე ბა.

2001 წლი დან დო ნო რე ბის მხარ და ჭე რით და და ინ ტე რე სე ბუ ლი მხა რე ე ბის ფარ თო თა ნა მო ნა წი-ლე ო ბით ხე ლი სუფ ლე ბა იწყებს სი ღა რი ბის დაძ ლე ვის პროგ რა მა ზე მუ შა ო ბას („ეკონომიკური გან-ვი თა რე ბი სა და სი ღა რი ბის დაძ ლე ვის პროგ რა მა ზე” მუ შა ო ბა დას რულ და 2003 წლის ზაფხულ ში და შე მოდ გო მა ზე დამ ტ კიც და რო გორც ქვეყ ნის გან ვი თა რე ბის ფარ თო მას შ ტა ბი ა ნი სტრა ტე გი-უ ლი დო კუ მენ ტი). ამ დო კუ მენ ტით სა ჯა რო სივ რ ცე ში პირ ვე ლად და ფიქ სირ და ჯან მ რ თე ლო ბის, სო ცი ა ლუ რი დაც ვი სა და გა ნათ ლე ბის პრობ ლე მა ტი კა ადა მი ა ნუ რი კა პი ტა ლის ჭრილ ში. ქვეყ ნის გან ვი თა რე ბის ერ თ -ერთ ფუნ და მენ ტურ პრინ ცი პად მიჩ ნე უ ლია „ადამიანური გან ვი თა რე ბა” და „შესაძლებლობათა თა ნას წო რო ბა”. სა ხელ მ წი ფო აღი ა რებს, რომ ინერ ცი ით გრძელ დე ბა „169) სო-ცი ა ლუ რი დაც ვის სფე როს არა ე ფექ ტი ა ნი ფუნ ქ ცი ო ნი რე ბა. ეფექ ტი ა ნი, უნი ვერ სა ლუ რი სო ცი ა ლუ-რი დახ მა რე ბის თ ვის არ არის საკ მა რი სი სა ფი ნან სო რე სურ სე ბი, ხო ლო მიზ ნობ რი ვი, მი სა მარ თუ ლი

47 საქართველოს პრეზიდენტის ბრძანებულება №179, 2000 წლის 7 მაისი;48 საქართველოს პრეზიდენტის ბრძანებულება №63, 2001 წლის 22 თებერვალი;49 საქართველოს პრეზიდენტის ბრძანებულება №402 (2002 წლის 13 სექტემბერი ქ. თბილისი) „საჯარო სამართლის იურიდიული პირის – დასაქმების სახელმწიფო სამსახურის დებულების შესახებ”



დახ მა რე ბის ეფექ ტი ა ნი მი წო დე ბის თ ვის ჩა მო სა ყა ლი ბე ბე ლია ადეკ ვა ტუ რი ორ გა ნი ზა ცი უ ლი ინ ფ-რას ტ რუქ ტუ რა და ალ ტერ ნა ტი უ ლი მე ქა ნიზ მე ბი. სა პენ სიო და ვა ლი ა ნე ბის გა დახ და დრო უ ლად ვერ ხორ ცი ელ დე ბა. პენ სი ე ბი და სხვა სა ხის სო ცი ა ლუ რი დახ მა რე ბა ნაკ ლე ბი ა, ვიდ რე სა არ სე ბო მი ნი-მუ მი და სი ღა რი ბის შემ ცი რე ბა ზე უმ ნიშ ვ ნე ლოდ მოქ მე დებს დრო უ ლი მი წო დე ბის შემ თხ ვე ვა შიც კი”. ორი სტრა ტე გი უ ლი მიზნის („სწრაფი და მდგრა დი ეკო ნო მი კუ რი გან ვი თა რე ბა” და „სიღარიბის შემ ცი რე ბა”) მი საღ წე ვად სა ხელ მ წი ფო გან საზღ ვ რავს პრი ო რი ტე ტებს, მათ შო რი საა „ადამიანური კა პი ტა ლის გან ვი თა რე ბა” და „სოციალური რის კე ბის მარ თ ვა და უსაფ რ თხო ე ბის გა უმ ჯო ბე სე ბა”. სა გუ ლის ხ მო ა, რომ სო ცი ა ლურ სფე რო ში ღო ნის ძი ე ბე ბის გა სა ტა რებ ლად გან საზღ ვ რუ ლია შემ დე-გი მიდ გო მე ბი:

• „ღონისძიებები, რომ ლე ბიც მი მარ თუ ლია ადა მი ა ნუ რი კა პი ტა ლის გან ვი თა რე ბა ზე, აგ რეთ ვე სამუ შაო ძა ლის მო ბი ლუ რო ბა სა და კვლავ წარ მო ე ბის დო ნის ამაღ ლე ბა ზე;

• ღო ნის ძი ე ბე ბი, რომ ლე ბიც მი მარ თუ ლია მარ გი ნა ლუ რი ჯგუ ფე ბის ყო ფის გა უმ ჯო ბე სე ბა ზე;

• ღო ნის ძი ე ბე ბი, რო მე ლიც მი მარ თუ ლია ცხოვ რე ბის ხა რის ხის მკვეთ რი დაქ ვე ი თე ბის პრე ვენ ცი ა ზე”.

2003 წელს გან ცხა დე ბუ ლი ეს პოს ტუ ლა ტი, რომ „ადამიანური კა პი ტა ლის გან ვი თა რე ბას თან და-კავ ში რე ბულ მოკ ლე ვა დი ან ამო ცა ნა თა რიცხვს გა ნე კუთ ვ ნე ბა სა მუ შაო ძა ლის მო ბი ლუ რო ბი სა და კვლავ წარ მო ე ბის გა უმ ჯო ბე სე ბა. სა მუ შაო ძა ლის მო ბი ლუ რო ბა წარ მო ად გენს ეკო ნო მი კუ რი გან-ვი თა რე ბის ერ თ -ერთ პი რო ბას აუცი ლე ბე ლი რე სურ სის ხელ მი საწ ვ დო მო ბის გაზ რ დი სა და ტრან-ზაქ ცი უ ლი ხარ ჯე ბის შემ ცი რე ბის გზით” ნა წი ლობ რივ50 რე ა ლიზ დე ბა 4 წლის მოგ ვი ა ნე ბით ახა ლი შრო მის კო დექ სის მი ღე ბი სას.

და უც ვე ლო ბის (ცხოვრების ხა რის ხის მკვეთ რი დაქ ვე ი თე ბის) საფ რ თხის შე სამ ცი რებ ლად სა ხელ-მ წი ფო აპი რებს, მხა რი და უ ჭი როს „სოციალური რის კე ბის მე ნეჯ მენ ტის ყვე ლა შე საძ ლო ადეკ ვატუ რი მე ქა ნიზ მის ამოქ მე დე ბას სა ზო გა დო ე ბა ში ისეთ ინ ს ტი ტუ ტებ ზე დაყ რ დ ნო ბით, რო გო რი ცაა ბა ზა რი, ერ თო ბა ზე და ფუძ ნე ბუ ლი ორ გა ნი ზა ცი ე ბი და ოჯა ხი”.

სა ხელ მ წი ფო მკა ფი ოდ აფიქ სი რებს, რომ უნი ვერ სა ლუ რი, კე თილ დღე ო ბის ამაღ ლე ბის სო ცი ა ლუ რი დაც ვის მე ქა ნიზ მე ბის ნაც ვ ლად მი სი პრი ო რი ტე ტია იმ მო ქა ლა ქე ე ბის ღირ სე ულ ცხოვ რე ბა სა და სო ცი ა ლურ ინ ტეგ რა ცი ა ზე ზრუნ ვა, „რომლებსაც ობი ექ ტუ რი მი ზე ზე ბის გა მო არ შეს წევთ უნა რი შე ი ძი ნონ სო ცი ა ლუ რი დაც ვა”. იმავ დ რო უ ლად, სა ხელ მ წი ფო ხე დავს სა კუ თარ როლს ისე თი პი რო-ბე ბის შექ მ ნა ში, რომ სა ზო გა დო ე ბის ნე ბის მი ერმა წევ რ მა შე ი ძი ნოს თი თო ე უ ლი რის კის გან სო ცი-ა ლუ რი დაც ვა (უსაფრთხოება). პრაქ ტი კუ ლად, სა ხელ მ წი ფო მიჯ ნავს სო ცი ა ლური დახ მა რე ბე ბი სა და სო ცი ა ლუ რი უსაფ რ თხო ე ბის მე ქა ნიზ მებს51.

50 სამუშაო ძალის მობილურობის გაზრდისა და კვლავწარმოების გასაუმჯობესებლად აუცილებელი, მაგრამ საკმარისი არაა შრომითი ურთიერთობების გამარტივება; აუცილებელია შრომის ბაზრის ინსტიტუციური განვითარება სამუშაო ძალის მიწოდებისა და მოთხოვნილების, აგრეთვე სამუშაო ძალის პროფესიული განვითარების საჭიროებებისა და განათლების სისტემის მომსახურების დასაკავშირებლად. 51 ეს პრაქტიკულად ნიშნავდა სოციალური დაცვის რეზიდუალურ მოდელზე გადასვლას



იმა ვე პე რი ოდ ში (2003 წელს ივ ნის ში) სა ქარ თ ვე ლოს პარ ლა მენ ტი გა ნი ხი ლავს და ამ ტ კი ცებს სა მი კა ნონ პ რო ექ ტი სა გან შემ დარ პა კეტს52, რო მე ლიც ით ვა ლის წი ნებს სა ყო ველ თაო სო ცი ა ლუ რი დაზღ-ვე ვის და ნერ გ ვას (ჯანმრთელობის დაც ვის ჩათ ვ ლით), მათ შო რის, სა ვალ დე ბუ ლო სა დაზღ ვე ვო პენ სი ე ბის სის ტე მის შე მო ღე ბას. კა ნო ნე ბი უნ და ამოქ მე დე ბუ ლი ყო 2004 წლი დან, მაგ რამ ახალ მა პარ ლა მენ ტ მა ორ ჯერ გა და დო მა თი ამოქ მე დე ბა და 2006 წლის 1 იან ვ რი დან სა ბო ლო ოდ გა ა უქ მა „სა ხელ მ წი ფო პენ სი ის შე სა ხებ სა ქარ თ ვე ლოს კა ნო ნის”53 ამოქ მე დე ბით.

სა ქარ თ ვე ლოს ხე ლი სუფ ლე ბამ სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სფე რო ში ეროვ ნუ ლი პოლიტი კა 2005 წელს შემ დე გი პრი ო რი ტე ტე ბით გან საზღ ვ რა:

• „სიღატაკისა და სო ცი ა ლუ რი გა რი ყუ ლო ბის დაძ ლე ვა, სი ღა რი ბის შემ ცი რე ბა, ცხოვ რე ბის დო-ნის გა უმ ჯო ბე სე ბა და ძლი ე რი სა შუ ა ლო ფე ნის ჩა მო ყა ლი ბე ბი სათ ვის ხელ შეწყო ბა;

• უმუ შევ რო ბის შემ ცი რე ბა ქვე ყა ნა ში, გან სა კუთ რე ბით კი რე გი ო ნებ ში ახა ლი სა მუ შაო ად გი ლე-ბის შექ მ ნის ხელ შეწყო ბა და სო ცი ა ლუ რი მო ბი ლუ რო ბის გაზ რ და;

• გა ნათ ლე ბის თა ნა მედ რო ვე სის ტე მის ჩა მო ყა ლი ბე ბა; სა ყო ველ თაო დაწყე ბი თი და სა შუ ა ლო გა-ნათ ლე ბით მოსახლეობის უზ რუნ ველ ყო ფა; უმაღ ლე სი გა ნათ ლე ბის ხა რის ხის გა უმ ჯო ბე სე ბა და სა ერ თა შო რი სო სტან დარ ტე ბი სა და შრო მის ბაზ რის მოთხოვ ნე ბი სად მი მი სი მი სა და გე ბა;

• პენ სი ე ბი სა და სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სის ტე მის რე ფორ მა; სო ცი ა ლუ რი დახ მა რე ბის პროგ რა მების მიზ ნობ რი ო ბის უზ რუნ ველ ყო ფა; სა პენ სიო და სხვა და ვა ლი ა ნე ბე ბის და ფარ ვის დას რუ ლება;

• ჯან დაც ვის სის ტე მის რე ფორ მა ხელ მი საწ ვ დო მი და ხა რის ხი ა ნი ჯან დაც ვის უზ რუნ ველ სა ყო-ფად; სო ცი ა ლუ რი დაზღ ვე ვის ეფექ ტი ა ნი სის ტე მის ჩა მო ყა ლი ბე ბა; ცხოვ რე ბის ჯან სა ღი წე სის და გა რე მოს დამ კ ვიდ რე ბი ს ხელ შეწყო ბა;

• სო ცი ა ლუ რად სა შიშ და ა ვა დე ბა თა (ტუბერკულოზი, შიდ სი, ნარ კო მა ნი ა) პრე ვენ ცი ა”54

2005 წელს მთავ რო ბა ნერ გავს სა ხელ მ წი ფო კომ პენ სა ცი ებ სა და სა ხელ მ წი ფო აკა დე მი უ რ სტი-პენ დი ებს მო სახ ლე ო ბის გარ კ ვე უ ლი კა ტე გო რი ი სათ ვის (მაგალითად, ხე ლი სუფ ლე ბის სხვა დას ხ ვა შტოს თა ნამ დე ბო ბის პი რე ბი, მეც ნი ე რე ბი და სხვ.) სა პენ სიო ასა კის მიღ წე ვის, კა ნო ნით დად გე ნი ლი ნამ სა ხუ რო ბის ვა დის ამო წურ ვის, შეზღუ დუ ლი შე საძ ლებ ლო ბის სტა ტუ სის დად გე ნის ან მარ ჩე ნა-ლის გარ დაც ვა ლე ბის შემ თხ ვე ვა ში.

52 „საქართველოს კანონი სავალდებულო სადაზღვევო პენსიების შესახებ” (2003 წლის 20 ივნისი. №2419–IIს), „საქართველოს კანონი სავალდებულო სოციალური დაზღვევის სფეროში ინდივიდუალური (პერსონიფიცირებული) აღრიცხვისა და ინდივიდუალური ანგარიშების შემოღების შესახებ” (2003 წლის 20 ივნისი. №2413-IIს) და „საქართველოს კანონი სავალდებულო სოციალური დაზღვევის შესახებ” (2003 წლის 20 ივნისი. №2416-IIს) 53 საქართველოს კანონი სახელმწიფო პენსიის შესახებ 2005 წლის 23 დეკემბერი (№2442-რს) 54 საქართველოს პარლამენტის დადგენილება „საქართველოს ეროვნული უსაფრთხოების კონცეფციის” დამტკიცების შესახებ (2005 წლის 8 ივლისი.№1895–რს)



2005-2006 წლებ ში სა ხელ მ წი ფო იღებს სა კა ნომ დებ ლო აქ ტე ბის მთელ პა კეტს და ნა ბიჯ - ნა ბიჯ ნერ-გავს :

• „ქვეყანაში სი ღა ტა კის დო ნის შემ ცი რე ბი სა და მო სახ ლე ო ბის სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სრულ ყო ფის ღო ნის ძი ე ბა თა მი ზან მი მარ თუ ლად და გეგ მ ვი სა და გან ხორ ცი ე ლე ბის მიზ ნით” ქმნის სო ცი ა ლუ-რად და უც ვე ლი ოჯა ხე ბის მო ნა ცემ თა ერ თი ან ბა ზას55. ჩნდე ბა სო ცი ა ლუ რი აგენ ტე ბის ინ ს ტი-ტუ ტი56;

• აფუძ ნებს57 მო სახ ლე ო ბის სო ცი ა ლურ -ე კო ნო მი კუ რი მდგო მა რე ო ბის შე ფა სე ბის ახალ სის-ტე მას და შე მო აქვს ში ნა მე ურ ნე ო ბის „კეთილდღეობის ინ დექ სი სა” და „სარეიტინგო ქუ ლის” ცნე ბე ბი58;

• 2006 წლის მარ ტ ში გან საზღ ვ რავს სი ღა ტა კის ზღვარს მიღ მა მყო ფი ოჯა ხე ბის თ ვის მიზ ნობ რივ სო ცი ა ლურ დახ მა რე ბას, მა თი ოდე ნო ბის და ან გა რი შე ბის, ღო ნის ძი ე ბა თა და ფი ნან სე ბი სა და ან-გა რიშ ს წო რე ბის წესს59;

• 2006 წლის ივ ლის ში გან საზღ ვ რავს სა არ სე ბო შემ წე ო ბის (საოჯახო დახ მა რე ბის) ოდე ნო-ბის გა ან გა რი შე ბის, ღო ნის ძი ე ბა თა და ფი ნან სე ბი სა და ან გა რიშ ს წო რე ბის წესს60. სა არ სე ბო შემ წე ო ბის ოდე ნო ბა ერ თ სუ ლი ა ნი ოჯა ხი სათ ვის გა ნი საზღ ვ რა 30 ლა რის ოდე ნო ბით და ორ და მეტ სუ ლი ა ნი ოჯა ხე ბის შემ თხ ვე ვა ში ამ ოდე ნო ბას მე ო რე და ოჯა ხის ყო ველ მომ დევ ნო წევ რ ზე ემა ტე ბა 12 ლა რი. ერთ თვე ში სა ქარ თ ვე ლოს შრო მის, ჯან მ რ თე ლო ბი სა და სო ცი ა-ლუ რი დაც ვის სა მი ნის ტ რო აზუს ტებს მიზ ნობ რი ვი სო ცი ა ლუ რი დახ მა რე ბის და ნიშ ვ ნი სა და გა ცე მის წესს61;

• 2006 წლის მი წუ რულს სა ხელ მ წი ფო ღე ბუ ლობს კა ნონს სო ცი ა ლუ რი დახ მა რე ბის შე სა ხებ, რომ-ლის „მიზანია სო ცი ა ლუ რი დახ მა რე ბის მწყობ რი სის ტე მის ჩა მო ყა ლი ბე ბით მო სახ ლე ო ბის სა-მარ თ ლი ა ნი, მიზ ნობ რი ვი და ეფექ ტი ა ნი დახ მა რე ბით უზ რუნ ველ ყო ფა”62.

სა გუ ლის ხ მო ა, რომ მიზ ნობ რი ვი სო ცი ა ლუ რი დახ მა რე ბის შე სა ხებ სა ქარ თ ვე ლოს მთავ რო ბის დად-გე ნი ლე ბის პრე ამ ბუ ლა შე ი ცავს შემ დეგ გა ნაცხადს: „სოციალური დახ მა რე ბის მოქ მე დი სის ტე მა

55 საქართველოს მთავრობის დადგენილება №51, 2005 წლის 17 მარტი56 სოციალურად დაუცველი ოჯახების მონაცემთა ერთიანი ბაზის ფორმირების წესმა განიცადა ცვლილებები და 2010 წლის მდგომარებით განისაზღვრება საქართველოს მთავრობის დადგენილება №126-ით, 2010 წლის 24 აპრილი57 საქართველოს მთავრობის დადგენილება №126 2005 წლის 4 აგვისტო58 მთავრობამ გადასინჯა მეთოდოლოგია სამი წლის შემდეგ: საქართველოს მთავრობის დადგენილება №241, 2008 წლის 17 დეკემბერი59 საქართველოს მთავრობის დადგენილება №59 2006 წლის 16 მარტი60 საქართველოს მთავრობის დადგენილება №145 2006 წლის 28 ივლისი61 საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის ბრძანება №225 2006 წლის 22 აგვისტო62 საქართველოს კანონი სოციალური დახმარების შესახებ 2006 წლის 29 დეკემბერი.№4289–რს



გა ნიც დის თვი სებ რივ ცვლი ლე ბას, რაც გუ ლის ხ მობს სა ხელ მ წი ფოს ხელთ არ სე ბუ ლი რე სურ სე ბის მიზ ნობ რივ გა ნა წი ლე ბას უკი დუ რეს სი ღა ტა კე ში მცხოვ რე ბი მო სახ ლე ო ბი სათ ვის.”

2009 წელს გა და ი სინ ჯა სა ო ჯა ხო დახ მა რე ბის გა ცე მი სა და ად მი ნის ტ რი რე ბის წე სი. სა ო ჯა ხო დახ-მა რე ბა გა ნი მარ ტა, რო გორც „ფულადი სა ხის სო ცი ა ლუ რი დახ მა რე ბა, რო მე ლიც და ნიშ ნუ ლი აქვს უმ წეო მდგო მა რე ო ბა ში მყოფ ოჯახ თა (მათ შო რის დევ ნილ თა ოჯა ხე ბის) სა ქარ თ ვე ლოს მოქ მე დი კა ნონ მ დებ ლო ბით გათ ვა ლის წი ნე ბულ კა ტე გო რი ებს”. სა ო ჯა ხო დახ მა რე ბა მარ ტო ხე ლა, არა მო მუ-შა ვე პენ სი ო ნერ თა ერ თ სუ ლი ა ნი ოჯა ხე ბის თ ვის გა ნი საზღ ვ რა 22 ლა რის ოდე ნო ბით, ხო ლო ორ და მეტ სუ ლი ა ნი ოჯა ხე ბის თ ვის – 35 ლა რის ოდე ნო ბით; დედ - მა მით ობო ლი 18 წლამ დე ასა კის ბავ შ ვე-ბი სათ ვის, მე ურ ვის შრო მი სუ ნა რი ა ნო ბის მი უ ხე და ვად, ერთ ბავ შ ვ ზე – 22 ლა რის ოდე ნო ბით; მრა-ვალ შ ვი ლი ან ოჯა ხებ ზე, რო მელ თაც ჰყავთ 7 ან 7-ზე მე ტი 18 წლამ დე ასა კის ბავ შ ვი – 35 ლა რის ოდე ნო ბით63.

2006 წელს სა ხელ მ წი ფომ მი ი ღო შრო მის ახა ლი კო დექ სი64 და გა ა უქ მა რა სა ხელ წი ფო საქ ვე უწყე ბო და წე სე ბუ ლე ბა „შრომის ინ ს პექ ცი ა”65, მი ნი მუ მამ დე და იყ ვა ნა შრო მის ბაზ რის სა ხელ მ წი ფო რე გუ-ლი რე ბა. შრო მის ახა ლი კო დექ სი მიჩ ნე ულ იქ ნა ერ თ -ერთ ყვე ლა ზე გა ბე დულ ნა ბი ჯად ეკო ნო მი კის ლი ბე რა ლი ზა ცი ის მი მარ თუ ლე ბით და სა ზო გა დო ე ბის გარ კ ვე უ ლი ჯგუ ფე ბი სა და სა ერ თა შო რი სო ორ გა ნი ზა ცი ე ბის მხრი დან არა ერ თ გ ვა რო ვა ნი შე ფა სე ბა და იმ სა ხუ რა.

2009 წელს და იწყო მო ქა ლა ქე თა სა ი ნი ცი ა ტი ვო ჯგუ ფის მი ერ სა ქარ თ ვე ლოს პარ ლა მენ ტ ში „საქართველოს შრო მის კა ნონ თა კო დექ ს ში ცვლი ლე ბე ბი სა და და მა ტე ბე ბის შე ტა ნის შე სა ხებ” და „საქართველოში უმუ შევ რო ბის შემ წე ო ბის და ნიშ ვ ნის შე სა ხებ” სა ქარ თ ვე ლოს კა ნო ნის პრო ექ ტე ბის წარ დ გე ნის პრო ცე დუ რა66. კა ნონ პ რო ექ ტე ბი პარ ლა მენტს არ გა ნუ ხი ლავს.

„საქართველოში არ არ სე ბობს შრო მის დაც ვის ეროვ ნუ ლი კონ ცეფ ცი ა, შრო მის დაც ვის სა კითხე ბის ეროვ ნუ ლი საბ ჭო, შრო მის დაც ვა ში ეროვ ნუ ლი კა ნონ მ დებ ლო ბის პე რი ო დუ ლი გა და ხედ ვის თ ვის უფ ლე ბა მო სი ლი კო მი სი ე ბი, დი რექ ტორ თა საბ ჭო ე ბი, კო მი ტე ტე ბი და სხვა ორ გა ნო ე ბი. აღ ნიშ ნულ ფუნ ქ ცი ას ას რუ ლე ბენ შე სა ბა მი სი სა მი ნის ტ რო ე ბი და პარ ლა მენ ტის კო მი ტე ტე ბი” (სსიპ – სა ქარ თ-ვე ლოს ტექ ნი კუ რი ზე დამ ხედ ვე ლო ბის სა ხელ მ წი ფო ინ ს პექ ცი ის შრო მის უსაფ რ თხო ე ბის სა ინ ფორ-მა ციო ცენ ტ რი, სა ქარ თ ვე ლოს დამ საქ მე ბელ თა ასო ცი ა ცი ა, 2008).

2009 წელს შეზღუ დუ ლი შე საძ ლებ ლო ბე ბის მქო ნე პირ თათ ვის, ხან დაზ მულ თათ ვის და მზრუნ ვე-ლო ბა მოკ ლე ბულ ბავ შ ვ თათ ვის ღირ სე უ ლი ცხოვ რე ბის პი რო ბე ბის შექ მ ნის მიზ ნით ხან დაზ მულ თა 28 პან სი ო ნა ტის, ბავ შ ვ თა სა აღ მ ზ რ დე ლო და ჩვილ ბავ შ ვ თა და წე სე ბუ ლე ბის, აგ რეთ ვე შეზღუ დუ-ლი შე საძ ლებ ლო ბე ბის მქო ნე პირ თა სპე ცი ა ლი ზე ბუ ლი და წე სე ბუ ლე ბის ნაც ვ ლად იქ მ ნე ბა ერ თი

63 საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის ბრძანება №238 2009 წლის 31 აგვისტო64 საქართველოს კანონი „საქართველოს შრომის კოდექსი“, 2006 წლის 25 მაისი. №3132-Iს65 საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის ბრძანება №177 2006 წლის 28 ივნისი66 საქართველოს პარლამენტის საინფორმაციო გამოშვება, 2009 წლის 6 თებერვალი, http://www.parliament.ge/print.php?gg=1&sec_id=385&info_id=22610&lang_id=GEO



სსიპ – „შეზღუდული შე საძ ლებ ლო ბე ბის მქო ნე პირ თა, ხან დაზ მულ თა და მზრუნ ვე ლო ბა მოკ ლე ბულ ბავ შ ვ თა მომ სა ხუ რე ბის სა ა გენ ტო”. მომ დევ ნო წლი დან სსიპ სა ხელ წო დე ბა შე იც ვა ლა, სა ხელ მ წი ფო ზრუნ ვის სა ა გენ ტო თი.67

2010 წელს სა ხელ მ წი ფოს მხრი დან ბავ შ ვ ზე ზრუნ ვის ალ ტერ ნა ტი უ ლი ფორ მე ბის გან ვი თა რე ბის მხარ და ჭე რის ფარ გ ლებ ში ფუნ ქ ცი ო ნი რე ბას იწყებს მცი რე სა ო ჯა ხო ტი პის ბავ შ ვ თა სახ ლე ბი68.

2.2. გა რე მო ში მოვ ლე ნა თა გან ვი თა რე ბა

გა რე მო ში ცვლი ლე ბის აღ სა წე რად გა მო ყე ნე ბუ ლი იქ ნე ბა შემ დე გი მატ რი ცა – ილუს ტ რა ცია 36 (გვ. 97).

სა ქარ თ ვე ლო ში პირ ვე ლი „გარდამტეხი” არ ჩევ ნე ბი 1990 წელს ჩა ტარ და, რო ცა სა ქარ თ ვე ლოს მმარ-თ ველ მა კო მუ ნის ტურ მა პარ ტი ამ ხმე ბის მხო ლოდ 29.6% და აგ რო ვა და ხე ლი სუფ ლე ბა ში ეროვ ნუ ლი ძა ლე ბი მო ვიდ ნენ. 1990 წლი დან 2003 წლამ დე სა ქარ თ ვე ლო ში ოთხ ჯერ ჩა ტარ და სა პარ ლა მენ ტო არ ჩევ ნე ბი (1990, 199269, 1995 და 1999 წლებ ში), ოთხ ჯერ – საპ რე ზი დენ ტო (1991, 1992, 1995, 2000 წლებ ში) და სამ ჯერ – ად გი ლობ რი ვი (1991, 1998, 2002 წლებ ში). 1990 და 1991 წლე ბის არ ჩევ ნე ბის შე დე გად არ ჩე უ ლი სა ხე ლი სუფ ლე ბო ორ გა ნო ე ბი 1991-1992 წლე ბის სა ხელ მ წი ფო გა დატ რი ა ლე ბის შე დე გად ძა ლა დო ბით იქ ნა გა და ყე ნე ბუ ლი. 1995 წლის კონ ს ტი ტუ ცი ის მი ღე ბის შემ დეგ ყვე ლა არ-ჩევ ნე ბი კონ ს ტი ტუ ცი ურ ვა დებ ში და შე და რე ბით ორ გა ნი ზე ბუ ლად ჩა ტარ და. „ყველა შემ დ გომ სა-პარ ლა მენ ტო და საპ რე ზი დენ ტო არ ჩევ ნებ ში გა მარ ჯ ვე ბა ხე ლი სუფ ლე ბას დარ ჩა” (უსუფაშვილი & ნო დი ა, 2003).

საბ ჭო თა კავ ში რის დაშ ლის შემ დეგ ყო ფილ საბ ჭო თა სო ცი ა ლის ტურ რეს პუბ ლი კებ ში შე იმ ჩ ნე ვა ეკო ნო მი კუ რი დაღ მას ვ ლა. გან სა კუთ რე ბით სა გან გა შო მდგო მა რე ო ბა აღი ნიშ ნა სა ქარ თ ვე ლო ში. 1989 წელ თან შე და რე ბით მშპ-ს მაჩ ვე ნე ბე ლი შე ად გენ და (%- ში): 1990 წ. – 84,9; 1991 წ. – 67,0; 1992 წ. – 36,9; 1993 წ. – 26,1; 1994წ. – 23,4; 1995 წ. – 24,0; 1996 წ. – 26,6; 1997 წ. – 29,6; 1998წ. – 30,0 (თეთრუაშვილი & თეთ რუ აშ ვი ლი- ქარ და ვა, 2006). PPP$-ში გა მო ხა ტუ ლი ერთ სულ ზე მშპ 1994 წელს ყვე ლა ზე და ბა ლი – 1323 იყო, მომ დევ ნო ათი წლის მან ძილ ზე გა ორ მაგ და, 2003 წელს 2951 შე ად გი ნა და მას შემ დეგ, 2009 წელს მკვეთ რად, 4 774-მდე გა ი ზარ და. სა გუ ლის ხ მო ა, რომ ეკო-ნო მი კუ რი ზრდის მი უ ხე და ვად, გა ერ თი ა ნე ბუ ლი ერე ბის ორ გა ნი ზა ცი ის ჰუ მა ნუ რი გან ვი თა რე ბის კომ პო ზი ტუ რი ინ დექ სი ბო ლო ხუ თი წლის მან ძილ ზე პრაქ ტი კუ ლად არ იც ვ ლე ბა და 0.679 – 0.698 ფარ გ ლებ ში მერ ყე ობს (მაქსიმალური მნიშ ვ ნე ლო ბაა 1).

67 საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის ბრძანება №339/ნ, 2010 წლის 18 ოქტომბერი;68 საქართველოს მთავრობის დადგენილება №373, 2010 წლის 8 დეკემბერი;69 1992 წელს მოქალაქეებმა პირდაპირი ხმის მიცემით (საპარლამენტო არჩევნების პარალელურად) აირჩიეს პარლამენტის თავმჯდომარე, რომელიც აგრეთვე სახელმწიფოს მეთაური უნდა გამხდარიყო. ამგვარად, კანონმდებლებმა თავი აარიდეს პრეზიდენტის იურიდიულად გაფორმებული ინსტიტუტის დაფუძნებას, მაგრამ ფაქტობრივად ამ თანამდებობას საპრეზიდენტო ძალაუფლება მიანიჭეს, ამიტომ ამ არჩევნებს საპრეზიდენტოს მივათვლით (უსუფაშვილი & ნოდია, 2003).



1991 წლის მარ ტ ში და მო უ კი დებ ლო ბის გა მოცხა დე ბი დან 1993 წლამ დე სა ქარ თ ვე ლომ გა მო ი ა რა სა მო ქა ლა ქო ომი და 2 შე ი რა ღე ბუ ლი კონ ფ ლიქ ტი, რა მაც კი დევ უფ რო სე რი ო ზუ ლად და ამ ძი მა სო-ცი ა ლურ -ე კო ნო მი კუ რი მდგო მა რე ო ბა. ქვე ყა ნა ში იმ დრო ი სათ ვის არ სე ბუ ლი სა ა ვად მ ყო ფო ე ბის სა-წოლ თა 80-90%-ს აფხა ზე თი დან და სა მა ჩაბ ლო დან იძუ ლე ბით გა და ად გი ლე ბუ ლი პი რე ბი იკა ვე ბენ (Gamkrelidze, et al., 2002).

1991 წელს ცენ ტ რა ლუ რი ბი უ ჯე ტის სა შე მო სავ ლო ნა წი ლი მხო ლოდ 78,3%-ით, ხო ლო სა გა სავ ლო ნა წი ლის გეგ მა – 75,3%-ით შეს რულ და (კაკულია & ბა ბუ ნაშ ვი ლი, 2005).

„1992 წელს სა ქარ თ ვე ლომ, პირ ვე ლად „ცენტრის” ჩა რე ვის გა რე შე, და იწყო ბი უ ჯე ტის შედ გე ნა. სწო რედ ამ დრო ი დან შე ვი და ქვეყ ნის ბი უ ჯე ტის ხარ ჯ ვით ნა წილ ში თავ დაც ვის სა მი ნის ტ როს და სა ერ თოდ ძა ლო ვა ნი სტრუქ ტუ რე ბის ფი ნან სუ რი უზ რუნ ველ ყო ფის ხარ ჯე ბი. აღ სა ნიშ ნა ვია ის გა-რე მო ე ბა, რომ ქვე ყა ნა ში არ სე ბუ ლი რე ა ლი ე ბის გათ ვა ლის წი ნე ბით, 1992-1994 წლებ ში ბი უ ჯე ტის მი ღე ბა თვე ე ბი სა და კვარ ტ ლე ბის მი ხედ ვით ხდე ბო და. ამას თან, მუ შავ დე ბო და და ისაზღ ვ რე ბო და მხო ლოდ ბი უ ჯე ტის გა სავ ლის ნა წი ლი, მაგ რამ არ მტკიც დე ბო და შე მო სავ ლე ბი. 1992-1994 წლებ ში, სა გა და სა ხა დო სის ტე მის ჩა მო ყა ლი ბე ბის მე ო რე ეტაპ ზე მოხ და სა გა და სა ხა დო სამ სა ხუ რის გა მო-ყო ფა ფი ნან ს თა სა მი ნის ტ რო სა გან და უკ ვე 1993 წლი სათ ვის (მეორე ნა ხე ვა რი) სა ქარ თ ვე ლოს სა-გა და სა ხა დო ინ ს პექ ცია ჩა მო ყა ლიბ და. სწო რედ მე ო რე ეტაპ ზე, კერ ძოდ კი, 1993 წლის დე კემ ბერ ში სა ქარ თ ვე ლოს რეს პუბ ლი კის პარ ლა მენ ტ მა მი ი ღო სა გა და სა ხა დო სის ტე მის კა ნო ნე ბის პირ ვე ლი პა-კე ტი – სულ რვა კა ნო ნი, რომ ლის ძი რი თა დი მი ზა ნი და და ნიშ ნუ ლე ბა სა გა და სა ხა დო საქ მი ა ნო ბის კა ნონ მ დებ ლო ბის ფარ გ ლებ ში მოქ ცე ვა იყო” (მოდებაძე, 2003).

1994 წლი დან სა ქარ თ ვე ლოს ხე ლი სუფ ლე ბა, მსოფ ლიო ბან კი სა და სა ერ თა შო რი სო სა ვა ლუ ტო ფონ დის მხარ და ჭე რით, იწყებს მაკ რო ე კო ნო მი კუ რი სტა ბი ლუ რო ბის აღ დ გე ნა სა და ეკო ნო მი კის აღ-მ შე ნებ ლო ბას. 1995 წელს აპ რილ - მა ის ში ინ ფ ლა ცია 1%-მდე კლე ბუ ლობს და სა ქარ თ ვე ლოს მთავ-რო ბა მი მოქ ცე ვა ში უშ ვებს ახალ ქარ თულ ფულს – ლარს, აშშ დო ლარ თან სტა ბი ლუ რი გაც ვ ლი თი კურ სით. პა რა ლე ლუ რად მიმ დი ნა რე ობს სა ხელ მ წი ფო მარ თ ვა სა და და ფი ნან სე ბა ში რა დი კა ლუ რი ცვლი ლე ბე ბი, სა ბი უ ჯე ტო სექ ტორ ში და საქ მე ბულ თა რა ო დე ნო ბა 30%-ით მცირ დე ბა (The World Bank, 1996).

ეკო ნო მი კის გა ჯან სა ღე ბი სა და ქვეყ ნის გან ვი თა რე ბის მე ო რე ეტა პი უკავ შირ დე ბა 1997 წელს სა-ქარ თ ვე ლოს პრე ზი დენ ტის №600 ბრძა ნე ბუ ლე ბის გა მო ცე მას „ეკონომიკური რე ფორ მის მე ო რე ეტა პის ძი რი თად მი მარ თუ ლე ბა თა შე სა ხებ”. 4 წლის შემ დეგ სა ხელ წი ფო იწყებს სო ცი ა ლურ -ე კო-ნო მი კუ რი გა ჯან სა ღე ბი სა და ეკო ნო მი კუ რი ზრდის პროგ რა მის გან ხორ ცი ე ლე ბას70.

სა ქარ თ ვე ლოს გე ნე რა ლუ რი პრო კუ რა ტუ რის მო ნა ცე მე ბის თა ნახ მად, ქვე ყა ნა ში ყო ველ წ ლი უ რად იკარ გე ბო და 1 მი ლი არდ 700 მი ლი ო ნი ლა რი (თეთრუაშვილი & თეთ რუ აშ ვი ლი- ქარ და ვა, 2006). ჩრდი ლო ვა ნი ეკო ნო მი კის მას შ ტა ბებ ზე მი უ თი თებ და მშპ-ს მი მართ სა ხელ მ წი ფო ბი უ ჯეტ ში მო ბი-ლი ზე ბუ ლი სახ ს რე ბის მუდმივად და ბა ლი თა ნა ფარ დო ბაც (United Nations Development Programme,

70 საქართველოს პრეზიდენტის ბრძანებულება №89 (2001 წლის 10 მარტი ქ. თბილისი) საქართველოს სოციალურ-ეკონომიკური გაჯანსაღებისა და ეკონომიკური ზრდის პროგრამის დამტკიცების შესახებ



2003): 1995 წელს მთავ რო ბამ პირ ვე ლად შეძ ლო მშპ-ს 12.7%-ს ოდე ნო ბით ბი უ ჯეტ ში მთლი ა ნი შე-მო სავ ლე ბის გე ნე რი რე ბა (1990 წლის შემ დეგ, რო ცა ეს მაჩ ვე ნე ბე ლი 30% შე ად გენ და). 2004 წლამ-დე მხო ლოდ 1996 წელს იყო მიღ წე უ ლი მაქ სი მა ლუ რი შე დე გი – 24%, მას შემ დეგ ყო ველ წ ლი უ რად კლე ბუ ლობ და და 2003 წელს 18.8% შე ად გი ნა. სი ტუ ა ცია რა დი კა ლუ რად იც ვ ლე ბა 2004 წლი დან, რო ცა და მო უ კი დე ბე ლი სა ქარ თ ვე ლოს ის ტო რი ა ში რე კორ დუ ლი მაჩ ვე ნე ბე ლი – 24.6% და ფიქ სირ-და (ძველი სა გა და სა ხა დო რე ჟი მის პი რო ბებ ში). მას შემ დეგ ეს მაჩ ვე ნე ბე ლი მუდ მი ვად იზ რ დე ბა და 2008 წელს 36.4%-ს აღ წევს გა და სა ხა დე ბის რა ო დე ნო ბის შემ ცი რე ბის, გა ნაკ ვე თე ბის კლე ბი სა და ად მი ნის ტ რი რე ბის გამ კაც რე ბის ხარ ჯ ზე.

სო ცი ა ლუ რი გა და სა ხა დი პირ ვე ლად 1997 წელს მი ღე ბულ სა გა და სა ხა დო კო დექ ს ში ჩნდე ბა და გა ნი საზღ ვ რე ბა სო ცი ა ლურ ფონ დ ში დამ ქი რა ვებ ლის მი ერ სა ხელ ფა სო შე მო სავ ლის 27%, ხო ლო და ქი რა ვე ბუ ლის მი ერ – 1%-ის ოდე ნო ბით. სო ცი ა ლურ გა და სა ხად ში შე ვი და აგ რეთ ვე და საქ მე ბის სა ხელ მ წი ფო ფონ დ ში გა და სა ხა დი სა ხელ ფა სო შე მო სავ ლის 1% (ჯამში 29%=27%+1%+1%). 2002 წელს ტერ მი ნი „სოციალური გა და სა ხა დი” იც ვ ლე ბა „სოციალური დაზღ ვე ვის გა და სა ხა დით” და დამ ქი რა ვე ბელს ეკის რე ბა და სა ბეგ რი თან ხის 31%-ის (არანაკლებ 16 ლა რი სა), ხო ლო და ქი რა ვე-ბულს – 2%-ის გა დახ და სო ცი ა ლუ რი დაზღ ვე ვის ერ თი ან სა ხელ მ წი ფო ფონ დ ში. მი უ ხე და ვად იმი სა, რომ გაქ რა და საქ მე ბის ფონ დ ში გა და სა ხა დი და სა მე დი ცი ნო დაზღ ვე ვის შე ნა ტა ნი, ჯამ ში სო ცი ა-ლუ რი დაზღ ვე ვის გა და სა ხა დი მა ინც 33% დარ ჩა. შე იძ ლე ბა ით ქ ვას, რომ 2002 წლი დან ჯან მ რ თე-ლო ბის დაც ვის და ფი ნან სე ბა ში სა ზო გა დო ე ბის ტვირ თი „წაიშალა” და შე ერ წყა ერ თი ან სო ცი ა ლურ ვალ დე ბუ ლე ბას. მას შემ დეგ ჯან მ რ თე ლო ბი სა და სო ცი ა ლუ რი სფე როს და ფი ნან სე ბის სა კითხი სა-ჯა რო პო ლი ტი კის სივ რ ცე ში მთლი ა ნად ეკო ნო მი კის (საგადასახადო) სფე რო ში მო ექ ცა.

2004 წელს ახა ლი სა გა და სა ხა დო კო დექ სის მი ღე ბით სა ხელ მ წი ფომ „სოციალური შე ნა ტა ნის” ცნე-ბა შეც ვა ლა „სოციალური გა და სა ხა დით” (და გა ნაკ ვე თი 20% მდე შე ამ ცი რა). სა შე მო სავ ლო გა და-სა ხად თან (12%) ერ თად შრო მა ზე სა გა და სა ხა დო ტვირ თ მა 36% შე ად გი ნა (მაგალითად,100 ლა რი ხელ ფა სის გა ცე მა დამ ქი რა ვე ბელს უჯ დე ბო და 100+20=120 ლა რი, და ქი რა ვე ბუ ლი ხელ ზე იღებ და 100-12=88 ლარს, ანუ 120-88=32 ლა რი შე ად გენ და ხელ ზე მი ღე ბუ ლი 88 ლა რის 36%-ს) (იხ. ილუს-ტ რა ცია 4 ქვე მოთ). 2008 წლი დან სა გა და სა ხა დო სივ რ ცე ში სა ერ თოდ ქრე ბა „სოციალური გა და სა-ხა დი” და რჩე ბა მხო ლოდ სა შე მო სავ ლო გა და სა ხა დი 25%-ის ოდე ნო ბით. რე ა ლუ რად შრო მა ზე სა გა-და სა ხა დო ტვირ თი 36%-დან 33%-მდე შემ ცირ და. 2009 წლი დან სა შე მო სავ ლო გა და სა ხა დი 20%-მდე შემ ცირ და, რის შემ დე გაც შრო მა ზე სა გა და სა ხა დო ტვირ თი მნიშ ვ ნე ლოვ ნად შემ სუ ბუქ და და 25% შე ად გი ნა.

ილუს ტ რა ცია 4: სა ხელ ფა სო შე მო სა ვალ ზე გა და სა ხა დე ბი წლე ბის მი ხედ ვით

გადასახადიწლები

1990 1995 1995 2004 2008 2009საშემოსავლო 20 20 20 12 25 20სოციალური 37 27+1 31+2 20ჯანდაცვა 3+1დასაქმება 3 1საგადასახადო ტვირთი 76 66 66 36 33 25



შე ფა სე ბი თი მო ნა ცე მე ბით 1960-2007 წლებ ში, გა რე მიგ რა ცი ის შე დე გად, სა ქარ თ ვე ლო და ტო ვა 1 მი-ლი ონ 639 ათას მა ადა მი ან მა, ხო ლო ამ წლებ ში სა ქარ თ ვე ლო ში შე მო ვი და 0,5 მი ლი ო ნამ დე ადა მი ა ნი, ანუ უარ ყო ფით მა სალ დომ 1 მი ლი ონ 197 ათა სი ადა მი ა ნი შე ად გი ნა. მარ ტო 1992-96 წლებ ში უარ ყო-ფით მა სალ დომ 745 ათა სი შე ად გი ნა, აქე დან რუ სე თის მხა რე ზე ეს სალ დო 72% იყო (შუბითიძე, 2011). ექ ს პერ ტუ ლი შე ფა სე ბე ბით, მარ ტო დსთ-ს ქვეყ ნებ ში სა ქარ თ ვე ლო დან წა სუ ლი 400-450 ათა სამ დე შრო-მი თი მიგ რან ტი ა, ხო ლო ფუ ლა დი გზავ ნი ლე ბის წლი უ რი აგ რე გა ტუ ლი მო ცუ ლო ბა 2005-2006 წლებ ში 800 მი ლი ო ნი დან 1 მი ლი არდ აშ შ $ - მ დე მერ ყე ობ და (კაკულია, 2007). 2003 წელ თან შე და რე ბით მარ ტო 2010 წელს 4.8-ჯერ გა ი ზარ და შრო მი თი მიგ რან ტე ბის ფუ ლა დი გზავ ნი ლე ბი, რომ ლე ბიც სულ უფ რო და უფ რო მე ტად აღე მა ტე ბა სა ქარ თ ვე ლო ში გან ხორ ცი ე ლე ბუ ლი პირ და პი რი უცხო უ რი ინ ვეს ტი ცი ე ბის მო ცუ ლო ბას (არჩვაძე, 2011). ავ ტო რის აზ რით, „დღეისათვის სა ქარ თ ვე ლო ერ თ -ერ თია იმ რამ დე ნი მე სა ხელ მ წი ფო თა შო რის, რო მელ თაც და ქი რა ვე ბუ ლი შრო მით და კა ვე ბუ ლე ბი საზღ ვარ გა რეთ უფ რო მე-ტი ჰყავთ, ვიდ რე თა ვის თან, სამ შობ ლო ში (არანაკლებ 30%-ით)”.

2.3. მთლი ა ნი სუ რა თი

პო ლი ტი კურ, ეკო ნო მი კურ თუ სო ცი ა ლურ სივ რ ცე ში გან ვი თა რე ბუ ლი მოვ ლე ნე ბის თავ მოყ რა და მო სახ ლე ო ბის ჯან მ რ თე ლო ბა სა ან კე თილ დღე ო ბა ზე ამ მოვ ლე ნე ბის ასახ ვის დი ნა მი კა სქე მა ტუ-რად მო ცე მუ ლია ილუს ტ რა ცი ა ზე ქვე მოთ.

ილუს ტ რა ცია 5: ძი რი თა დი მოვ ლე ნე ბი



მოვ ლე ნა თა და ყო ფა სამ ტალ ღად ემ თხ ვე ვა პო ლი ტი კურ სივ რ ცე ში მომ ხ დარ ცვლი ლე ბებს: პირ-ვე ლი ეტა პი ხა სი ათ დე ბა კო მუ ნის ტე ბის მარ თ ვე ლო ბის „ხავერდოვანი” შეც ვ ლით, შე ი რა ღე ბუ ლი და პი რის პი რე ბე ბი თა და სა ხელ მ წი ფოს მარ თ ვის ინ ს ტი ტუ ტე ბის კო ლაფ სით. მე ო რე ეტა პი იწყე ბა კონ ს ტი ტუ ცი უ რი წეს რი გის აღ დ გე ნი თა და სა ხელ მ წი ფო ებ რი ვი აღ მ შე ნებ ლო ბის ძა ლის ხ მე ვით პო-ლი ტი კუ რი პლუ რა ლიზ მი სა და სა მო ქა ლა ქო სა ზო გა დო ე ბის გა აქ ტი უ რე ბის ფონ ზე. ამ პე რი ოდ ში ქვე ყა ნა აკე თებს მკა ფიო არ ჩე ვანს და სავ ლე თი სა და ევ რო ატ ლან ტი კურ სივ რ ცე ში ინ ტეგ რა ცი ის სა სარ გებ ლოდ და ცდი ლობს ქვეყ ნის გან ვი თა რე ბა წარ მარ თოს ეგ რეთ წო დე ბუ ლი „სოციალურად ორი ენ ტი რე ბუ ლი” ეკო ნო მი კის სის ტე მის ჩა მო ყა ლი ბე ბით (ყურაშვილი, 2008). 2004 წლი დან პო ლი-ტი კურ სის ტე მა ში მცირ დე ბა პლუ რა ლიზ მის ხა რის ხი და სა მო ქა ლა ქო სა ზო გა დო ე ბის აქ ტი ვო ბა. მმარ თ ვე ლი პო ლი ტი კუ რი ძა ლა პარ ლა მენ ტ ში კონ ს ტი ტუ ცი უ რი უმ რავ ლე სო ბი თა და ძა ლა უფ-ლე ბის კონ ცენ ტ რა ცი ით აღ მას რუ ლე ბელ შტო ში იწყებს ენერ გი ულ რე ფორ მებს და კურსს იღებს ლი ბე რა ლურ ეკო ნო მი კა ზე და ფუძ ნე ბუ ლი სა ხელ მ წი ფოს მშე ნებ ლო ბის კენ. სა ზო გა დო ებ რივ თუ სა ბაზ რო ურ თი ერ თო ბებ ში სა ხელ მ წი ფო ინ ს ტი ტუ ტე ბის ჩა რე ვის შემ ცი რე ბას თან ერ თად მკვეთ-რად უმ ჯო ბეს დე ბა აღ მას რუ ლე ბე ლი ორ გა ნო ე ბის ეფექ ტი ა ნო ბა. ამის ნა თე ლი დას ტუ რია შრო მის სა გა და სა ხა დო წნე ხის შემ სუ ბუ ქე ბის ფონ ზე გა და სა ხა დე ბის შეგ რო ვე ბის მაჩ ვე ნებ ლის მკვეთ რი ზრდა: თუ ის 1997 წელს მშპ-ს მხო ლოდ 8,3%-ს შე ად გენ და, 2009 წელს ეს მაჩ ვე ნე ბე ლი 23,1%-მდე იზ რ დე ბა (იხ. ილუს ტ რა ცია 5 ზე მოთ). ამო ღე ბუ ლი გა და სა ხა დე ბის მშპ-ში და ბა ლი ხვედ რი თი წი-ლი ცვლი ლე ბა თა მე ო რე ტალ ღა ში და მი სი ზრდა, ერ თის შე ხედ ვით, ეწი ნა აღ მ დე გე ბა ეკო ნო მი კის ლი ბე რა ლი ზა ცი ის პრინ ციპს, მაგ რამ ამ შემ თხ ვე ვა ში ეს ტენ დენ ცია მი უ თი თებს არა ლი ბე რა ლუ რი თუ სო ცი ა ლუ რი ეკო ნო მი კის პრინ ცი პე ბი დან გა დახ ვე ვა ზე, არა მედ სა ხელ მ წი ფოს უნარ ზე, შე ას რუ-ლოს ერ თ -ერ თი ძი რი თა დი ფუნ ქ ცი ა. ამა ვე დროს, სა ხელ მ წი ფოს და ნა ხარ ჯე ბის მა ღა ლი ხვედ რი თი წი ლი მშპ-ში (30,9% 2009 წელს) გარ კ ვე ულ წი ლად დი სო ნან ს შია ლი ბე რა ლუ რი ეკო ნო მი კის პრინ ცი-პებ თან და გა მარ თ ლე ბუ ლი იქ ნე ბო და ეს მაჩ ვე ნე ბე ლი სა გა რეო ვა ლი სა და სა ბი უ ჯე ტო დე ფი ცი ტის შემ ცი რე ბას თან ერ თად 25%-მდე და წე უ ლი ყო (ბენდუქიძე, 2011).

ეკო ნო მი კუ რი აღ მავ ლო ბის მაჩ ვე ნებ ლად სქე მა ზე გა მო ყე ნე ბუ ლია ერთ სულ ზე მშპ-ს მაჩ ვე ნე ბე ლი (გამოხატული მიმ დი ნა რე PPP$ ფა სებ ში). 2004-2008 წლებ ში სწრა ფი ეკო ნო მი კუ რი ზრდის ხარ ჯ ზე მშპ გა თა ნაბ რ და 1989 წლის მაჩ ვე ნე ბელ თან (5 011 PPP$).

პო ლი ტი კუ რი სის ტე მი სა და ქვეყ ნის გან ვი თა რე ბის კურ სის ცვა ლე ბა დო ბის შე სა ბა მი სად იც ვ ლე ბა ჯან მ რ თე ლო ბის დაც ვის სის ტე მა ში სა ხელ მ წი ფოს მა რე გუ ლი რე ბე ლი რო ლი: თუ ინერ ცი ის პე რი-ოდ ში სა ხელ მ წი ფო პრაქ ტი კუ ლად ვერც ერე ო და მოვ ლე ნა თა გან ვი თა რე ბა ში, 1995-2003 წლებ ში იქ მ ნე ბა სა კა ნომ დებ ლო ბა ზა და ძლი ერ დე ბა სფე როს სა ხელ მ წი ფო რე გუ ლი რე ბა, რო მე ლიც 2-3 წე ლი წად ში იც ვ ლე ბა სა ხელ მ წი ფოს მი ნი მა ლუ რი ჩა რე ვით ჯან მ რ თე ლო ბის დაც ვის ბა ზარ ზე (სხვა ბაზ რე ბის ანა ლო გი უ რად).

არ სობ რი ვად იც ვ ლე ბა სახ ს რე ბის წყა რო და მო ბი ლი ზე ბის მე ქა ნიზ მი ჯან მ რ თე ლო ბი სა და სო ცი ა-ლუ რი დაც ვის სის ტე მის ფი ნან სურ აუზ ში (pool) (სქემაზე „შეგროვება”). თუ 1992 წლი დან ძი რი თა-დი ტრან ზაქ ცი ე ბი ჯი ბი დან, სა ხელ მ წი ფო ინ ს ტი ტუ ტე ბის გვერ დის ავ ლით ხდე ბო და (რაც ბუ ნებ რი-ვი ა, რო ცა სა ხელ მ წი ფოს არც ბი უ ჯე ტი გა აჩ ნ და და არც ეფექ ტი ა ნი ეროვ ნუ ლი ვა ლუ ტა), უკ ვე 1995 წლი დან ჩნდე ბა სო ცი ა ლუ რი (დაზღვევის) შე ნა ტა ნე ბი, რო გორც სო ცი ა ლუ რი და ჯან მ რ თე ლო ბის



დაც ვის სფე რო ში სა ხელ მ წი ფო პო ლი ტი კის გან ხორ ცი ე ლე ბი სათ ვის სახ ს რე ბის მო ბი ლი ზე ბის მე ქა-ნიზ მი, რო მე ლიც სრულ თან ხ ვედ რა შია სო ცი ა ლუ რად ორი ენ ტი რე ბუ ლი ეკო ნო მი კის გან ვი თა რე ბის კონ ცეფ ცი ას თან, რამ დე ნა დაც თან ხე ბი ცალ კე მდგომ სა ხელ მ წი ფო და წე სე ბუ ლე ბა ში71 მი ე მარ თე-ბა. 2004 წლი დან სა ჯა რო პო ლი ტი კის სივ რ ცი დან თან და თა ნო ბით ქრე ბა „სოციალური შე ნა ტა ნის” ან „სოციალური გა და სა ხა დის” ცნე ბა და თან ხე ბის მო ბი ლი ზე ბა ამ სფე რო ში სა ხელ მ წი ფო პო ლი ტი-კის რე ა ლი ზე ბისათვის ხდე ბა სა ხელ მ წი ფო ბი უ ჯეტ ში, ასე ვე, იც ვ ლე ბა მომ სა ხუ რე ბის შეს ყიდ ვის მე ქა ნიზ მე ბი და ინ ს ტი ტუ ტე ბი (2008 წლი დან ჯან დაც ვა ში სა ხელ მ წი ფო სახ ს რე ბით სა მე დი ცი ნო მომ სა ხუ რე ბის შეს ყიდ ვას სა ხელ მ წი ფო მარ თ ვის სხვა სტრუქ ტუ რე ბის72 პა რა ლე ლუ რად ახორ ცი ე-ლე ბენ კერ ძო სა დაზღ ვე ვო ორ გა ნი ზა ცი ე ბი). სქე მა ზე ასე ვე მკა ფი ოდ ჩანს, რომ 1999 წლი დან გა-მო იკ ვე თა კერ ძო სა მარ თ ლის სუ ბი ექ ტე ბის რო ლი სა მე დი ცი ნო მომ სა ხუ რე ბის მი წო დე ბა ში. თუმ ცა ეს არ შე იძ ლე ბა შე ფას დეს რო გორც სა მე დი ცი ნო და წე სე ბუ ლე ბის ტო ტა ლუ რი პრი ვა ტი ზა ცი ა: იც-ვ ლე ბა მხო ლოდ სა მარ თ ლებ რივ -ორ გა ნი ზა ცი უ ლი ფორ მა, სა ხელ მ წი ფო რჩე ბა სა ა ვად მ ყო ფო ე ბი სა თუ ამ ბუ ლა ტო რი უ ლი სა მე დი ცი ნო და წე სე ბუ ლე ბე ბის აქ ცი ე ბის / წი ლის 100%-იან მფლო ბე ლად. ამ და წე სე ბუ ლე ბე ბის კერ ძო სა კუთ რე ბა ში გა და ცე მა (პრივატიზაცია) ფარ თო მას შ ტა ბებს მხო ლოდ 2007 წლი დან იძენს.

ჯან დაც ვის სის ტე მის ფუნ ქ ცი ო ნი რე ბის გაუმართაობის ირიბ მაჩ ვე ნებ ლად შე იძ ლე ბა გა მო ვი ყე ნოთ მოსახლეობის იმუ ნი ზა ცი ით მოც ვა. თუ ეს მაჩვენებელი 1990 წელს 95% შე ად გენ და, მომ დევ ნო წლებ ში კა ტას ტ რო ფუ ლად – 45%-მდე შემცირდა და მხო ლოდ 1995 წლი დან (სისტემაში წეს რი გის დამ ყა რე ბი სა და რე ფორ მე ბის დაწყე ბის წე ლი) დაუბრუნდა მეტ - ნაკ ლე ბად მი სა ღებ ნიშ ნულს (79%-ს). იგი ვე მაჩ ვე ნე ბე ლი უმ ნიშ ვ ნე ლოდ კლე ბუ ლობს 2003-2005 წლებ ში (პირობითად, ძვე ლი დან ახალ სის ტე მა ზე გარ და მა ვალ ეტაპ ზე) და უკ ვე 2007 წელს აღ წევს მაქ სი მა ლურ ნიშ ნულს – 98%-ს.

ჯან დაც ვის სის ტე მის სი ჯან სა ღე ზე (გამართულობაზე) უფ რო დაგ ვი ა ნე ბით რე ა გი რებს ორი საკ-ვან ძო მაჩ ვე ნე ბე ლი: დე და თა სიკ ვ დი ლო ბა და ჩვილ ბავ შ ვ თა სიკ ვ დი ლო ბა. 1992-1994 წლე ბის ჯან-დაც ვის სის ტე მის კო ლაფსს 1-2 წლის დაგ ვი ა ნე ბით მოს დევს ჩვილ ბავ შ ვ თა სიკ ვ დი ლო ბის მა ტე ბა 28.6-მდე, რის შემ დე გაც ეს მაჩ ვე ნე ბე ლი სტა ბი ლუ რად კლე ბუ ლობს. დე და თა სიკ ვ დი ლო ბა მაქ სი-მუმს 1997 წელს – 70.1-ს73 აღ წევს, და შემ დეგ ასე ვე თან და თა ნო ბით მცირდება.

კი დევ ორი მაჩ ვე ნე ბე ლი – სა ა ვად მ ყო ფო ე ბის სა წოლ თა ფონ დი და სა წოლ ზე სა შუ ა ლო და ყოვ ნე ბა მი უ თი თებს ჯან დაც ვის სის ტე მის სიმ ძ ლავ რე ე ბის ოპ ტი მი ზა ცი ის მკა ფიო ტენ დენ ცი ა ზე. ინ ფ რას-

71 სახელმწიფო გადამხდელი სიმარტივისთვის ეწოდა სახელმწიფო მართვის სტრუქტურას, რომლის სახელწოდება და ფუნქციები რამდენჯერმე შეიცვალა 1995-2003 წლებში

72 2003 წლიდან რამდენჯერმე შეიცვალა სახელმწიფო მართვის სტრუქტურები, რომლებიც განკარგავდნენ ჯანმრთელობის თუ სოციალური დაცვის სფეროში საბიუჯეტო სახსრებს და პირობითად სქემაზე მათ „სახელმწიფო შემსყიდველი“ ეწოდა. 73 ობიექტურობისთვის უნდა აღინიშნოს, რომ დედათა და ბავშვთა მოკვდაობის მაჩვენებლების მატება ნაწილობრივ აიხსნება აღრიცხვიანობის მოწესრიგებით და მისი ინტერპრეტაცია ერთი ან ორი წლის მონაკვეთზე განსაკუთრებულ სიფრთხილეს საჭიროებს. კონკრეტულ შემთხვევაში, არ არის გამორიცხული, რომ დედათა მოკვდაობა 1993-1995 წლებშიც მაღალი ყოფილიყო თუ შემთხვევების აღრიცხვა და ანგარიშგება ისეთივე გამართული იქნებოდა, როგორც 1997 წელს. 2005-2010 წლებში დედათა მოკვდაობის მერყეობის ამპლიტუდა ირიბად მიუთითებს რუტინული აღრიცხვიანობის სისტემის ნაკლებ საიმედოობაზე (თუმცა ამ მიმართულებით სახელმწიფოს მიერ გადადგმული ნაბიჯები საჯარო რეესტრისა და საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის ინფორმაციული ტექნოლოგიების ერთობლივად დანერგვისა და გამოყენების მიმართულებით ოპტიმიზმის სერიოზულ საფუძველს იძლევა).



ტუქ ტუ რა მკვეთ რად მ ცი რე ბა 1989-1996 წლებ ში, რა საც თან ახ ლავს სტა ცი ო ნა რუ ლი მომ სა ხუ რე-ბის ხარ ჯ -ე ფექ ტი ა ნო ბის ზრდაც (14.9-ის ნაც ვ ლად და ყოვ ნე ბა მცირ დე ბა 10.6-მდე). 1996 წლი დან მო ყო ლე ბუ ლი ყო ველ წ ლი უ რად კლე ბუ ლობს ჭარ ბი სა წო ლე ბის რა ო დე ნო ბა, მაგ რამ მა თი ეფექ ტი ა-ნი გა მო ყე ნე ბის მაჩ ვე ნე ბე ლი უფ რო შთამ ბეჭ და ვად უმ ჯო ბეს დე ბა 2009 წელს (ზოგადი პრო ფი ლის სა ა ვად მ ყო ფო ებ ში ის 5-მდე მცირ დე ბა, რი თაც მნიშ ვ ნე ლოვ ნად უს წ რებს ევ რო პის სა შუ ა ლო მაჩ ვე-ნებ ლებს, რომ ლე ბიც 6,7-9,0 ფარ გ ლებ ში მერ ყე ო ბენ).



3. სისტემისცვლილებებისა ქარ თ ვე ლო ში სო ცი ა ლუ რი და ჯან მ რ თე ლო ბის დაც ვის სის ტე მე ბის ცვლი ლე ბე ბის ანა ლი ზის დროს აუცი ლე ბე ლია მოვ ლე ნე ბის ორ ჭრილ ში ფორ მა ლურ სა (ასახავს მხო ლოდ იმას, რაც გან-ცხა დე ბუ ლი ან ჩა ფიქ რე ბუ ლი იყო და შე სა ბა მი სად იქ ნა გა და ტა ნი ლი ქა ღალ დ ზე) და რე ა ლურ ში (ასახავს იმას, რა ხდე ბო და სი ნამ დ ვი ლე ში, და მო უ კი დებ ლად იმი სა, რო გორ არ თ მევ დ ნენ თავს და-კის რე ბუ ლი ფუნ ქ ცი ა- მო ვა ლე ო ბებს) გა აზ რე ბა.

3.1. ინერ ცი ის პე რი ო დი

3.1.1. სო ცი ა ლუ რი დაც ვა

თუ ყა ი რა თი ა ნო ბი სა და სა მარ თ ლი ა ნო ბის ნიშ ნით ვიმსჯელებთ, სო ცი ა ლუ რი დაც ვის მო დე ლი ფორ მა ლუ რად ყვე ლა ზე ახ ლოს ნორ დი ულ თან იყო. 1994 წლის ჩათ ვ ლით სის ტე მა ფუნ ქ ცი ო ნი-რებ და სო ცი ა ლის ტუ რი წეს წყო ბი ლე ბის კა ნონ მ დებ ლო ბის შე სა ბა მი სად და არ სე ბი თი სტრუქ-ტუ რუ ლი ცვლი ლე ბე ბი ჯერ არც კი იყო მომ ხ და რი. დეკ ლა რი რე ბუ ლი იყო სო ცი ა ლუ რი დაც ვით უნი ვერ სა ლუ რი მოც ვა, თუმ ცა 1992 წლი დან და ნა ხარ ჯე ბი რე ა ლუ რ სა ჭი რო ე ბებს აღარ შე ე სა-ბა მე ბო და. საკ მა ოდ ძლი ე რი იყო შრო მის ბა ზარ ზე სა ხელ მ წი ფოს ჩა რე ვა (პრაქტიკულად არ არ-სე ბობ და კერ ძო ბა ზა რი და ბაზ რის ფორ მა ლუ რი მო თა მა შე ე ბი) და იგი ვალ დე ბუ ლი იყო ეზ რუ ნა ყვე ლას და საქ მე ბა ზე, თუმ ცა 1992-1994 წლებ ში მარ თ ვის პა რა ლი ზე ბის გა მო სა ხელ მ წი ფოს ეს უკ ვე აღარ შე ეძ ლო. 1991 წლის მდგო მა რე ო ბით და შემ დ გომ პე რი ოდ შიც ძა ლი ან და ბა ლი იყო უმუ შევ რო ბის მაჩ ვე ნე ბე ლი, მაგ რამ და საქ მე ბა რე ა ლუ რად აღარ იძ ლე ო და ცხოვ რე ბის ღირ სე-უ ლი დო ნის შე ნარ ჩუ ნე ბის სა შუ ა ლე ბას. სო ცი ა ლუ რი დახ მა რე ბის სის ტე მა (ძირითადად არა ფუ-ლა დი სარ გებ ლის) აგ რ ძე ლებ და არ სე ბო ბას, მაგ რამ თა ვის და ნიშ ნუ ლე ბას ვე ღარ ას რუ ლებ და ფი ნან სუ რი სახ ს რე ბის ნაკ ლე ბო ბის გა მო.

შე იძ ლე ბა და ვას კ ვ ნათ, რომ ინერ ცი ის პე რი ოდ ში სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სის ტე მა ფორ მა ლუ რად ნორ-დი უ ლი მო დე ლის მსგავ სად ფუნ ქ ცი ო ნი რებ და, მაგ რამ რე ა ლუ რად მან შეწყ ვი ტა არ სე ბო ბა და არ-სე ბით გავ ლე ნას ვე ღარ ახ დენ და მო სახ ლე ო ბის ყო ფა ზე.

სა ქარ თ ვე ლო ში 90-იანი წლებისთვის არ სე ბუ ლი რის კე ბის სო ცი ა ლუ რი მარ თ ვის მო დე ლის მი ხედ-ვით ოთხი ვე ტი პის რის კი (შემოსავლის და კარ გ ვა, ჯან მ რ თე ლო ბის გა უ ა რე სე ბას თან და კავ ში რე-ბუ ლი ხარ ჯე ბი, ბავ შ ვის გა ჩე ნი სა და აღ ზ რ დის ტვირ თი და გა ჭირ ვე ბა) ფორ მა ლუ რად მთლი ა ნად სა ხელ მ წი ფო ინ ს ტი ტუ ტის მი ერ იმარ თე ბა, თუმ ცა რე ა ლუ რად სა ზო გა დო ე ბა სო ცი ა ლუ რი გა და-სა ხა დე ბის სა ხით (პიროვნების ინ ს ტი ტუ ტი) მო ნა წი ლე ობს მის და ფი ნან სე ბა ში (მიუხედავად იმი სა, რომ 1992-1993 წლებ ში ქვე ყა ნას პრაქ ტი კუ ლად ბი უ ჯე ტი არ გა აჩ ნი ა).

რე ა ლუ რად, 1992 წლი დან მო ყო ლე ბუ ლი სო ცი ა ლუ რი ტვირ თის თით ქ მის მთე ლი სიმ ძი მე პი როვ ნე-


ბა სა და არა ფორ მა ლურ მე ქა ნიზ მებ ზე, ე.წ. პირ და პირ სო ცი ა ლურ ფუ ლად ტრან ს ფე რებ სა და სო-ცი ა ლურ მომ სა ხუ რე ბა ზეა (თავშესაფარი, ზრუნ ვა და მოვ ლა) გადატანილი. დრო თა გან მავ ლო ბა ში სა ზო გა დო ე ბა ში არ სე ბუ ლი და ნა ზო გე ბი და სხვა აქ ტი ვე ბი ილე ვა და არა ფორ მა ლურ ინ ს ტი ტუტს სულ უფ რო უჭირს რის კე ბის სო ცი ა ლუ რი მარ თ ვის ტვირ თის ზიდ ვა, შე დე გად მა ტუ ლობს სი ღა რი-ბე და მო სახ ლე ო ბის და უც ვე ლო ბა (რაც მოგ ვი ა ნე ბით და დას ტუ რე ბუ ლი იყო ემ პი რი უ ლა დაც (Der-shem & Gzirishvili, 1998)).

3.1.2. ჯან მ რ თე ლო ბის დაც ვა

1990-1994 წლებ ში ჯან დაც ვის სის ტე მა მხო ლოდ ფორ მა ლუ რად ინარ ჩუ ნებ და სე მაშ კოს მო დე ლის საბ ჭო თა კავ შირის დროინდელ კონ ფი გუ რა ცი ას (European Observatory on Health Care System, 2000) და მი სი და ფი ნან სე ბის ფუნ ქ ცი ე ბი შემ დეგ ნა ი რად იყო გა ნა წი ლე ბუ ლი:

• ჯან მ რ თე ლო ბის დაც ვა ზე სახ ს რე ბის შეგ რო ვე ბას ახორ ცი ე ლებ და სა ხელ მ წი ფო სა მე დი ცი ნო და სო ცი ა ლურ ფონ დ ში, თუმ ცა მი სი უდი დე სი ნა წი ლის მო ზიდ ვა ხდე ბო და ზო გა დი სა ბი უ ჯე ტო შე მო სავ ლე ბი დან;

• შერ წყ მუ ლი იყო სახ ს რე ბის შეგ რო ვე ბი სა და თავ მოყ რის ფუნ ქ ცი ე ბი და მათ გან კარ გავ და ჯან-მ რ თე ლო ბის დაც ვის სა მი ნის ტ რო წი ნას წარ დამ ტ კი ცე ბუ ლი ბი უ ჯე ტის შე სა ბა მი სად;

• არ ხდე ბო და მომ სა ხუ რე ბის შეს ყიდ ვა. სახ ს რე ბი „ვირტუალურად” მი ე მარ თე ბო და სა მე დი ცი ნო და წე სე ბუ ლე ბებ ში ხარ ჯე ბის ნა წი ლობ რივ (ძირითადად მხო ლოდ ხელ ფა სე ბის ან სა მივ ლი ნე ბო ხარ ჯე ბის) და სა ფა რად, და ნარ ჩე ნი კი სტუმ რ დე ბო და „ნატურით” – სა მე დი ცი ნო და წე სე ბუ ლე-ბებს სა ხელ მ წი ფო ამა რა გებ და სამ კურ ნალ წამ ლო სა შუ ა ლე ბე ბი თა და აღ ჭურ ვი ლო ბით, კო მუ-ნა ლურ მომ სა ხუ რე ბას კი და წე სე ბუ ლებს უფა სოდ აწ ვ დიდ ნენ შე სა ბა მი სი სა ხელ მ წი ფო სამ სა-ხუ რე ბი. შე იძ ლე ბა ით ქ ვას, რომ ფი ნან სუ რი ტრან ზაქ ცი ე ბი შრო მის გარ და პრაქ ტი კუ ლად არ ხდე ბო და და და ნარ ჩე ნი ხარ ჯე ბი ფაქტობრივად „უხილავი” რჩე ბო და;

• მომ სა ხუ რე ბის მი წო დე ბას ახორ ცი ე ლებ დ ნენ სა ხელ მ წი ფო სა კუთ რე ბა ში მყო ფი სა ბი უ ჯე ტო სა მე დი ცი ნო და წე სე ბუ ლე ბი, რომ ლებ საც მმარ თ ვე ლო ბი თი ავ ტო ნო მი ის არა ვი თა რი ხა რის ხი გა აჩ ნ დათ და ისი ნი რე ა ლუ რად ჯან მ რ თე ლო ბის დაც ვის სის ტე მის ზემ დ გო მი ორ გა ნო ე ბის მი-ერ ად მი ნის ტ რა ცი უ ლი ვერ ტი კა ლის მკაც რი დაც ვით იმარ თე ბოდ ნენ. ჯან მ რ თე ლო ბის დაც ვის მარ თ ვის სტრუქ ტუ რე ბი გან საზღ ვ რავ დ ნენ არა მარ ტო პრო ფე სი უ ლი კად რე ბის სა ჭი რო ე ბას (საშტატო გან რიგს), არა მედ აწარ მო ებ დ ნენ კად რე ბის და ნიშ ვ ნას. აქ ვე უნ და ით ქ ვას, რომ არ-სე ბობ და პა რა ლე ლუ რი, ეგ რეთ წო დე ბუ ლი სა უწყე ბო სა მე დი ცი ნო სამ სა ხუ რე ბი სა კუ თა რი და-წე სე ბუ ლე ბე ბით, ბი უ ჯე ტი თა და მარ თ ვით (მაგ. რკი ნიგ ზის სა მე დი ცი ნო სამ სა ხუ რი).

ჯან დაც ვის სის ტე მა იყო უკი დუ რე სად ცენ ტ რა ლი ზე ბუ ლი, იმარ თე ბო და ზე მო დან ქვე მოთ, ბრძა ნე-ბე ბით, ისე ვე რო გორც საბ ჭო თა პე რი ო დის სა ხალ ხო მე ურ ნე ო ბის ყვე ლა დარ გი.

სისტემისცვლილებები


სის ტე მა ში ფი ნან სუ რი სახ ს რე ბის მკვეთ რი შემ ცი რე ბის მი უ ხე და ვად ად მი ნის ტ რა ცი უ ლი ვერ ტი-კა ლი და ზე მო დან მი თი თე ბე ბის მო ლო დი ნი (აღსრულებით დის ციპ ლი ნა) შე ნარ ჩუნ და 1990-1994 წლებ ში (და კი დევ რამ დე ნი მე წე ლი გაგ რ ძელ და ინერ ცი ით).

საბ ჭო თა პე რი ო დი დან გა მო ყო ლილ მა ნაკ ლო ვა ნე ბებ მა უფ რო მწვა ვედ იჩი ნა თა ვი სის ტე მის სა ხელ-მ წი ფო და ფი ნან სე ბი სა და მო მა რა გე ბის მზარ დი დე ფი ცი ტის პი რო ბებ ში. ეს პირ ველ რიგ ში ეხე ბა მომ ხ მა რებ ლის ჯი ბი დან არა ფორ მა ლურ (და იმ პე რი ოდ ში არა ლე გა ლურ) გა დახ დებს: თუ და საწყის-ში ეს თან ხე ბი ტრა დი ცი უ ლად სა მე დი ცი ნო პერ სო ნა ლის და მა ტე ბით შე მო სა ვალს ემ სა ხუ რე ბო და, თან და თა ნო ბით მომ ხ მა რე ბელს უწევ და მე დი კა მენ ტე ბის, სხვა სამ კურ ნალ წამ ლო სა შუ ა ლე ბე ბის, ჰი გი ე ნის საგ ნე ბის, ზოგ ჯერ საწ ვა ვის თუ კვე ბის ხარ ჯე ბის და ფარ ვას. ამ ტრან ზაქ ცი ე ბის ხვედ რი-თი წი ლი კა ტას ტ რო ფუ ლი სის წ რა ფით იზ რ დე ბო და და 1994 წლი სათ ვის, შე იძ ლე ბა ით ქ ვას, მომ ხ მა-რე ბელ მა მთლი ა ნად იტ ვირ თა ჯან დაც ვის მომ სა ხუ რე ბის მიმ დი ნა რე ხარ ჯე ბის და ფარ ვა (ეს ინერ-ცი ით მომ დევ ნო წლებ შიც გაგ რ ძელ და, რაც და დას ტუ რე ბუ ლია არა ერ თი ემ პი რი უ ლი ფაქ ტით). რიგ შემ თხ ვე ვა ში გარ კ ვე უ ლი სამ სა ხუ რე ბი სა ერ თოდ პა რა ლი ზე ბუ ლი აღ მოჩ ნ და (მაგ. თბი ლის სა თუ სხვა ქა ლა ქებ ში პრაქ ტი კუ ლად აღარ ფუნ ქ ცი ო ნი რებ დ ნენ სას წ რა ფო დახ მა რე ბის სამ სა ხუ რე ბი). სა მე დი ცი ნო ბა ზა რი ჩა ნა სა ხო ვან მგო მა რე ო ბა ში იყო და სტი ქი უ რად ცდი ლობ და შე ევ სო შექ მ ნი ლი სი ცა რი ე ლე, თუმ ცა სა ერ თო სი ტუ ა ცი ა ზე არ სე ბით გავ ლე ნას ვერ ახ დენ და.

ჯან დაც ვის და ფი ნან სე ბის ფუნ ქ ცი ე ბის სქე მის მი ხედ ვით ფი ნან სუ რი სახ ს რე ბის შეგ რო ვე ბა შეწყ და და თან ხე ბი არა ფორ მა ლუ რი არ ხე ბით, „მოკლე გზით”, პირ და პირ სა მე დი ცი ნო მომ სა ხუ რე ბის მიმ-წო დე ბლისკენ მიიმართა.

შე სა ბა მი სად, ინერ ცი ის პე რი ოდ ში ჯან დაც ვის სის ტე მა აღარ მი ე სა და გე ბა სე მაშ კოს მო დელს (თუმცა ინარ ჩუ ნებს „გარეგნულ” მსგავ სე ბას), საქ მი ა ნო ბა თუ ტრან ზაქ ცი ე ბი იწარ მო ე ბა არა ფორ-მა ლურ სივ რ ცე ში, ანუ სა ჯა რო პო ლი ტი კი სა და ად მი ნის ტ რი რე ბის ზე მოქ მე დე ბის არე ალს მიღ მა. სი ტუ ა ცია უფ რო ქა ოსს და ძვე ლი სა ხელ მ წი ფო სის ტე მის აგო ნი ას ჰგავს, სა დაც პრაქ ტი კუ ლად არ არ სე ბობს სივ რ ცე ჯან სა ღი სა ბაზ რო ურ თი ერ თო ბე ბი სათ ვის.

თუ 1990-1994 წლებ ში გან ვი თა რე ბულ მოვ ლე ნებს ჯან დაც ვის სის ტე მის შე ფა სე ბის სქე მით გა ვა ა-ნა ლი ზებთ, შემ დეგ სუ რათს მი ვი ღებთ:

სის ტე მის და ნიშ ნუ ლე ბა (საბოლოო შე დეგ ზე ზე გავ ლე ნა)

არ ფიქ სირ დე ბა მო სახ ლე ო ბის ჯან მ რ თე ლო ბის არ სე ბი თი გა უ რე სე ბა, თუმ ცა აღ ნიშ ნუ ლი პე რი ო-დის ბო ლო სათ ვის დე და თა და ბავ შ ვ თა სიკ ვ დი ლო ბის მაჩ ვე ნებ ლის ზრდა ჯან დაც ვის სის ტე მის სა-მი დან ერ თი, მთა ვა რი და ნიშ ნუ ლე ბის შეს რუ ლე ბის უუნა რო ბა ზე მი უ თი თებს;

იმ პე რი ოდ ში არ გა ზო მი ლა სის ტე მის გუ ლის ხ მი ე რე ბის მაჩ ვე ნე ბე ლი და რამ დე ნი მე უმ წ ვა ვე სი სამ-ხედ რო, პო ლი ტი კუ რი, სო ცი ა ლუ რი თუ ეკო ნო მი კუ რი კრი ზის გა მოვ ლი ლი მო სახ ლე ო ბის შე ხე დუ-ლე ბე ბი (აღქმები) რე ა ლუ რი სუ რა თის შე საქ მ ნე ლად არც გა მოდ გე ბო და;



რაც შე ე ხე ბა ფი ნან სუ რი ტვირ თის გა ნა წი ლე ბის სა მარ თ ლი ა ნო ბას, პე რი ო დის ბო ლოს თ ვის სის ტე მა აშ კა რად ვერ ას რუ ლებს თა ვის და ნიშ ნუ ლე ბას.

სის ტე მის ფუნ ქ ცი ო ნი რე ბის უშუ ა ლო შე დე გე ბი

მომ სა ხუ რე ბის მი წო დე ბა ხდე ბა ჭარ ბი ინ ფ რას ტ რუქ ტუ რი თა და სა მე დი ცი ნო პერ სო ნა ლით, რი თაც აიხ ს ნე ბა ფი ნან სუ რი ხელ მი საწ ვ დო მო ბის გა უ რე სე ბით გა მოწ ვე უ ლი მომ სა ხუ რე ბის მოხ მა რე ბის შემ ცი რე ბის ფონ ზე მი წო დე ბის სიმ ძ ლავ რე ე ბის დატ ვირ თ ვის მაჩ ვე ნებ ლე ბის შემ ცი რე ბა. ჭარ ბი და არა რა ცი ო ნა ლუ რად გა ნა წი ლე ბუ ლი სიმ ძ ლავ რე ე ბის შე ნახ ვა- გა ნახ ლე ბის ტვირ თი მძი მედ აწ ვე ბა სა ხელ მ წი ფოს და სა ბო ლოო ჯამ ში იწ ვევს სის ტე მის ცვე თას (გამოფიტვას). ამის მი უ ხე და ვად, სის-ტე მას რჩე ბა უნა რი, მი ა წო დოს მო სახ ლე ო ბას ჰოს პი ტა ლუ რი, ამ ბუ ლა ტო რი უ ლი თუ სპე ცი ა ლი ზე-ბუ ლი სა მე დი ცი ნო მომ სა ხუ რე ბა.

სის ტე მა თავს ვერ არ თ მევს რე სურ სე ბის მო ბი ლი ზე ბის ამო ცა ნას. მი უ ხე და ვად იმი სა, რომ ინერ ცი ით გრძელ დე ბა ახა ლი პრო ფე სი უ ლი კად რე ბის მომ ზა დე ბა და სის ტე მა ში შე დი ნე ბა (რაც ექი მე ბის სი ჭარ ბის ფონ ზე კი დევ უფ რო მო უქ ნელს და არა რენ ტა ბე ლურს ხდის სის ტე მის ფუნ-ქ ცი ო ნი რე ბას), უკ ვე შე იმ ჩ ნე ვა ექ თ ნე ბის გა დი ნე ბა. სის ტე მა ვერ ამ ჟ ღავ ნებს რე სურ სე ბის ოპ-ტი მი ზა ცი ის უნარს (რაც არც არის მო უ ლოდ ნე ლი გა მო უც დე ლო ბი სა და დრო ის მო ნაკ ვე თის სიმ ცი რის გა მო).

მმარ თ ვე ლო ბის თვალ საზ რი სით სის ტე მა ინარ ჩუ ნებს მკაცრ ად მი ნის ტ რა ცი ულ ვერ ტი კალს, სარ-გებ ლობს საბ ჭო თა პე რი ოდ ში შე მუ შა ვე ბუ ლი სა კა ნონ მ დებ ლო ნორ მე ბით და პრაქ ტი კუ ლად არ ცვლის მარ თ ვის მე ქა ნიზ მებს. მმარ თ ვე ლო ბის სფე რო ში სის ტე მის სა სარ გებ ლოდ მეტყ ვე ლებს ის ფაქ ტი, რომ 1993 წელს უკ ვე და იწყო სის ტე მის რე ორ გა ნი ზა ცი ის კონ ცეპ ტუ ა ლუ რი გა აზ რე ბა და გეგ მის მომ ზა დე ბა (რამაც რე ა ლუ რად შექ მ ნა მომ დევ ნო პე რი ოდ ში რე ფორ მე ბის გან ხორ ცი ე ლე ბის თე ო რი უ ლი სა ფუძ ვე ლი).

რაც შე ე ხე ბა და ფი ნან სე ბის სფე რო ს, სის ტე მა თავს ვერ არ თ მევს ამ ფუნ ქ ცი ას, თუმ ცა, სა ერ თო სი-ტუ ა ცი ის გათ ვა ლის წი ნე ბით, წა რუ მა ტებ ლო ბა არ არის სპე ცი ფი კუ რი ჯან დაც ვის სის ტე მი სათ ვის და წარ მო ად გენს სა ხელ წი ფო მარ თ ვის პრობ ლე მას სა ჯა რო პო ლი ტი კის ყვე ლა ასპექტში.

3.1.3. დას კ ვ ნა

ინერ ცი ის პე რი ო დის(1990-1994 წლებ ში) მხო ლოდ და საწყის ში:

• სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სის ტე მა შე ე სა ბა მე ბა ევ რო პულ ნორ დი ულ სო ცი ა ლურ მო დელს, რის კე ბის სო ცი ა ლუ რი მარ თ ვის ტვირ თი ძი რი თა დად გა და სუ ლია სა ხელ მ წი ფო ინ ს ტი ტუტ ზე;



• ჯან მ რ თე ლო ბის დაც ვის სის ტე მა გა ნა სა ხი ე რებს სე მაშ კოს საბ ჭო თა მო დელს, სა დაც და ფი ნან-სე ბის, მომ სა ხუ რე ბის მი წო დე ბის, რე სურ სე ბის მო ბი ლი ზე ბის ყვე ლა ფუნ ქ ცია თავ მოყ რი ლია სა ხელ მ წი ფო სექ ტორ ში და სის ტე მა სრუ ლად ცენ ტ რა ლი ზე ბუ ლია

პე რი ო დის ბო ლოს თ ვის რო გორც სო ცი ა ლუ რი, ისე ჯან მ რ თე ლო ბის დაც ვის სის ტე მის მსგავ სე ბა მხო ლოდ გა რეგ ნუ ლია (ფორმალურია). რე ა ლუ რად ძი რი თა დი მოვ ლე ნე ბი სა ჯა რო პო ლი ტი კის სივ-რ ცის გა რეთ ვი თარ დე ბა, სა დაც გა დამ წ ვეტ როლს თა მა შო ბს არა ფორ მა ლუ რი ინ ს ტი ტუ ტე ბი თა ვი-ან თი შეზღუ დუ ლი რე სურ სე ბით.

3.2. სის ტე მის ცვლი ლე ბე ბის პირ ვე ლი ტალ ღა

3.2.1. სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სის ტე მა

ყა ი რა თი ა ნო ბი სა და სა მარ თ ლი ა ნო ბის ნიშ ნით ევ რო პუ ლი სო ცი ა ლუ რი მო დე ლე ბის ტი პო ლო გი ა ში სა ქარ თ ვე ლო „მკვეთრად” ინაც ვ ლებს ზე და მარ ჯ ვე ნა კვად რა ტი დან („ნორდიული”) ქვე და მარ ცხე-ნა კვად რატ ში – ხმელ თა შუა ზღვის მო დელ ში. და ნარ ჩე ნი სა მი მო დე ლის გან მას სი ღა რი ბის დო ნი სა და და საქ მე ბის და ბა ლი მაჩ ვე ნებ ლე ბი გა ნას ხ ვა ვებს. 1995-2003 წლებ ში სა ქარ თ ვე ლო ში გა ი ზარ და და ნა ხე ვარს აც და სი ღა რი ბის დო ნე. და ბა ლი იყო და საქ მე ბის მაჩ ვე ნე ბე ლი (ე.წ. სოფ ლად მაცხოვ-რე ბე ლი სა კუ თარ მე ურ ნე ო ბა ში თვით და საქ მე ბუ ლე ბის ჩათ ვ ლით);

ევ რო პუ ლი სო ცი ა ლუ რი მო დე ლე ბის უფ რო დე ტა ლუ რი კრი ტე რი უ მე ბის გა მო ყე ნე ბის შემ თხ ვე ვა ში რთულ დე ბა საქართველოს სოციალური დაცვის სისტემის ხმელ თა შუა ზღვის (ან სხვა) მო დე ლი სათ-ვის მი კუთ ვ ნე ბა:

• ფორ მა ლუ რად სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სის ტე მა სა ქარ თ ვე ლო ში კონ ცენ ტ რირ დე ბა ასა კობ რივ პენ-სი ებ ზე (მათი ჩა ნაც ვ ლე ბის და ბა ლი კო ე ფი ცი ენ ტი სა და სი ღა რი ბის შემ ცი რე ბა ზე არა და მა ჯე-რე ბე ლი ეფექ ტის მი უ ხე და ვად) და ამ კრი ტე რი უ მით ის ნა წი ლობ რივ შე ე სა ბა მე ბა ხმელ თა შუა ზღვის მო დელს, თუმ ცა, მის გან გან ს ხ ვა ვე ბით სა ქარ თ ვე ლო ში არ შე ი ნიშ ნე ბა პენ სი ა ზე ად რე უ-ლი გას ვ ლის სტი მუ ლე ბი. თუ გა ვით ვა ლის წი ნებთ, რომ რე ა ლუ რად ასა კობ რი ვი პენ სი ე ბი, სხვა შემ წე ო ბებ თან ერ თად, სო ცი ა ლურ დახ მა რე ბებს უფ რო გა ნე კუთ ვ ნე ბი ან, მა შინ ამ კრი ტე რი უ-მით სა ქარ თ ვე ლო ან გ ლო საქ სურ მო დელს უფ რო უახ ლოვ დე ბა;

• შრო მის ბაზ რის თვალ საზ რი სი თაც სა ქარ თ ვე ლო, რო გორც ფორ მა ლუ რად, ისე რე ა ლუ რად ყვე-ლა ზე მე ტად ან გ ლო საქ სურ მო დელს მი ე სა და გე ბა: პროფ კავ ში რე ბი სუს ტი ა, არ არ სე ბობს კო-ლექ ტი უ რი მო ლა პა რა კე ბე ბით ჯა მა გი რის დად გე ნის პრაქ ტი კა, ასე ვე დი დია ჯა მა გი რის ვა რი-ა ცია (განსაკუთრებით, არა ფორ მა ლუ რი ანაზღა უ რე ბის გათ ვა ლის წი ნე ბით). შე სა ბა მი სად, ამ კომ პო ნენ ტ ში სა ქარ თ ვე ლო აკ მა ყო ფი ლებს ან გ ლო საქ სუ რი მო დე ლის ყვე ლა კრი ტე რი უმს;

• ამ პე რი ოდ ში და საქ მე ბის მაჩ ვე ნე ბე ლი 55-59% შო რის ვა რი რებს და ყვე ლა ზე ახ ლოა ხმელ თა-შუა ზღვის მო დელ თან, რო მელ საც სხვა მო დე ლებ თან შე და რე ბით და საქ მე ბის უფ რო და ბა ლი



მაჩ ვე ნე ბე ლი გა მო არ ჩევს. რე ა ლუ რი და საქ მე ბა (არაფორმალურ სექ ტორ ში) უფ რო მა ღა ლი ა, ამი ტომ სა ქარ თ ვე ლო ამ პა რა მეტ რით შე იძ ლე ბა ხმელ თა შუა ზღვის მო დელს მი ვა კუთ ვ ნოთ.

• თუ გავითვალისწინებთ, რომ სა ქარ თ ვე ლო ში 15-24 წლის ასა კის მო სახ ლე ო ბის უმუ შევ რო-ბის მაჩ ვე ნე ბე ლი არ გან ს ხ ვავ დე ბა და ნარ ჩე ნი სა მუ შაო ძა ლის უმუ შევ რო ბის მაჩ ვე ნებ ლის გან (აგრეგირებულ) და იგი ამ პე რი ოდ ში ძი რი თა დად 10-13% ინ ტერ ვალ ში მერ ყე ობ და, მაშინ ამ ნიშ ნით სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სის ტე მა მი ე სა და გე ბა ან გ ლო საქ სურ მო დელს.

ანგლო-საქსური ხმელთაშუაზღვის სოციალური უზრუნველყოფა რეალურად ფორმალურადშრომის ბაზარი სრულადდასაქმება სრულადუმუშევრობა სრულადსოციალური დახმარება ფორმალურად რეალურად

• რაც შე ე ხე ბა სო ცი ა ლურ დახ მა რე ბებს, ფორ მა ლუ რად მას სო ცი ა ლუ რი დაზღ ვე ვის გა რეთ დარ ჩე ნი ლი მო სახ ლე ო ბა ღე ბუ ლობს, რის გა მოც სა ქარ თ ვე ლო, ერ თი შე ხედ ვით, კონ ტი ნენ-ტურ მო დელს უფ რო მი ე სა და გე ბა. რამდენადაც იმ პე რი ოდ ში არ არ სე ბობ და სრულ ფა სო-ვა ნი სო ცი ა ლუ რი დაზღ ვე ვა და სა ხელ მ წი ფომ მისი და ნერ გ ვის კენ მხო ლოდ პე რი ო დის მი-წუ რულს გა დად გა გარ კ ვე უ ლი ნა ბი ჯე ბი, სა ქარ თ ვე ლო ფორ მა ლუ რა დაც არ აკ მა ყო ფი ლებს კონ ტი ნენ ტუ რი მო დე ლის ამ კრი ტე რი უმს. ფორ მა ლუ რად, მო სახ ლე ო ბის ფე ნე ბი სა და კა ტე-გო რი ე ბის მი ხედ ვით (თუ ასა კობ რივ პენ სი ა საც მი ვათ ვ ლით) სო ცი ა ლუ რი დახ მა რე ბე ბი მას-შ ტა ბუ რია და ამით სა ქარ თ ვე ლო ან გ ლო საქ სურ მო დელს უფ რო ჰგავს, თუმ ცა რე ა ლუ რად სო ცი ა ლუ რი დახ მა რე ბე ბის წო ნა მო სახ ლე ო ბის ცხოვ რე ბის დო ნის შე ნარ ჩუ ნე ბა ში ძა ლი ან მცი რე ა. ამი ტომ სა ქარ თ ვე ლოს სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სის ტე მა ამ ნიშ ნით რე ა ლუ რად უახ-ლოვ დე ბა ხმელ თა შუა ზღვის მო დელს.

ცალ კე უ ლი კომ პო ნენ ტე ბის ანა ლი ზის მი ხედ ვით, სა ბო ლოო ჯამ ში, სა ქარ თ ვე ლოს სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სის ტე მა 1995-2003 წლებ ში ორი ევ რო პუ ლი მო დე ლის – ან გ ლო საქ სუ რი სა და ხმელ თა შუა ზღვის მო დე ლებს შო რის იკა ვებს პო ზი ცი ას (იხ. ილუს ტ რა ცია ზე მოთ). ფუნ ქ ცი ო ნი რე ბის შე დე გე-ბით (თუ ვიმ ს ჯე ლებთ სა მარ თ ლი ა ნო ბი სა და ყა ი რა თი ა ნო ბის მხრივ) იგი ხმელ თა შუა ზღვის მო-დელს მი ე სა და გე ბა.

სა ბაზ რო ინ ს ტი ტუ ტე ბის რო ლი რის კე ბის სო ცი ა ლუ რი მარ თ ვა ში ერ თის შე ხედ ვით მოკ რ ძა-ლე ბუ ლი ა, რამ დე ნა დაც სარ გებ ლის გა ცე მა ზე ფი ნან სუ რი პა სუ ხის მ გებ ლო ბა მხო ლოდ ერთ რის კ თან (საწარმოო ტრავ მის /პროფდაავადებით გა მოწ ვე უ ლი ინ ვა ლი დო ბა) და კავ ში რე ბით ეკის რე ბათ. თუ გა ვით ვა ლის წი ნებთ, რომ დამ ქი რა ვე ბე ლი ხელ ფა სის 27%-ის ოდე ნო ბით იხ-დის სო ცი ა ლუ რი დაზღ ვე ვის შე ნა ტანს, სა ბაზ რო ინ ს ტი ტუ ტე ბის წვლი ლი (დამფინანსებლის ფუნ ქ ცი ით) სო ლი დუ რი ა სა ხელ მ წი ფო ინ ს ტი ტუ ტე ბის მი ერ სო ცი ა ლუ რი დაზღ ვე ვით რის კე-ბის მარ თ ვა ში.



ილუს ტ რა ცია 6: სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სარ გებ ლის / ს ქე მის მოკ ლე მი მო ხილ ვა სო ცი ა ლუ რი რის კე ბისა და სო ცი ა ლუ რი დაც ვის ინ ს ტი ტუ ტე ბის მი ხედ ვით (19952003 წლე ბი)

სოციალური დაცვის ინსტიტუტებირისკები სახელმწიფო საბაზრო არაფორმალური1 შემოსავლის დაკარგვა:

1.1 დაბერება ასაკობრივი პენსია ნებაყოფლობითი დაგროვებითი საპენსიო დაზღვევა

ოჯახის წევრებს შორის ურთიერთ-მოვალეობები

1.2 ხანგრძლივი შრომისუუნარობა (ინვალიდობა)

სოციალური პენსია ოჯახის წევრებს შორის ურთიერთ-მოვალეობები

1.3 მარჩენალის დაკარგვა სოციალური პენსია1.4 დროებითი შრომისუუნარობა სახელმწიფო

სოციალური დაზღვევის სარგებელი


1.5 უმუშევრობა უმუშევარის შემწეობა ნებაყოფლობითი უმუშევრობის დაზღვევა


1.6 საწარმოო ტრავმა/პროფდაავადებით გამოწვეული ინვალიდობა74

დამქირავებელი: ყოველთვიური სარჩო + დამატებითი ხარჯების ანაზღაურება


2 ჯანმრთელობის გაურესებასთან დაკავშირებული დანახარჯები

ჯანდაცვის სახელწიფო პროგრამები

შვილებისა და მშობლების ურთიერთ-მოვალეობები

3 ბავშვის გაჩენისა და აღზრდის ტვირთი

• ორსულობისა და მშობიარობის გამო დახმარება

• მიმღები ოჯახების ერთჯერადი დახმარება

ორსულობის, მშობიარობისა და ბავშვის მოვლის გამო შვებულების ანაზღაურება


4 გაჭირვება სოციალური (ოჯახური) შემწეობა (კატეგორიების მიხედვით)

შვილების მოვალეობა მშობლების მიმართ

სა ხელ მ წი ფო ინ ს ტი ტუ ტი მო ნა წი ლე ობს (ყველგან ად მი ნის ტ რი რე ბის და ზოგ შემ თხ ვე ვა ში დამ ფი-ნან სებ ლის სა ხით) ყვე ლა რის კის მარ თ ვა ში, გარ და სა წარ მოო ტრავ მით ან პრო ფე სი უ ლი და ა ვა-დე ბის შე დე გად გა მოწ ვე ულ შე მო სავ ლის და კარ გ ვის ან სა მე დი ცი ნო ხარ ჯებ თან და კავ ში რე ბუ ლი რის კე ბი სა. საკ მა რი სია შევაჯამოთ სა ხელ მ წი ფო ინ ს ტი ტუ ტე ბის მი ერ მარ თუ ლი და გა ცე მუ ლი სო-

74 საქართველოს პრეზიდენტის ბრძანებულება №48, 1999 წლის 9 თებერვალი, ქ. თბილისი



ცი ა ლუ რი დაც ვის სარ გებ ლის ოდე ნო ბე ბი და მა თი თა ნა ფარ დო ბა სა არ სე ბო მი ნი მუმ თან, ცხა დი ხდე ბა, რომ სა ხელ მ წი ფო ინ ს ტი ტუ ტე ბის მო ნა წი ლე ო ბა უფ რო ფორ მა ლურ ხა სი ათს ატა რებს და ტვირ თი რე ა ლუ რად არა ფორ მა ლურ ინ ს ტი ტუტ ზეა გა და ტა ნი ლი.

აქ ვე უნ და აღი ნიშ ნოს, რომ სა ქარ თ ვე ლოს სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სის ტე მის (გან სა კუთ რე ბით 1995-2003 წლებ ში,) ევ რო პულ მო დე ლებ თან მი სა და გე ბა საკ მა ოდ რთუ ლი ა, რად გან ყვე ლა ევ რო პუ ლი მო დე ლის ქვა კუთხე დია შრო მა, რო გორც ღირ სე უ ლი ცხოვ რე ბის („უზრუნველი ყო ფის”) გა რან ტი და შრო მის ბა ზა რი, სა დაც ბიზ ნესს, და საქ მე ბულ სა და მთავ რო ბას შო რის და მო კი დე ბუ ლე ბა და ურ თი ერ თ ქ მე დე ბა მნიშ ვ ნე ლოვ ნად გან საზღ ვ რავს სო ცი ა ლუ რი დაც ვის მთლი ან კონ ფი გუ რა ცი ას (მოდელს). აღ ნიშ ნულ პე რი ოდ ში კი და საქ მე ბის კუთხით სა ხელ მ წი ფოს (ძირითადად ფორ მა ლუ რი) ჩა რე ვე ბის გარ და შრო მის ბაზ რის გან ვი თა რე ბის თ ვის რე ა ლუ რი ნა ბი ჯე ბი არ გა და უდ გამს. შრო მის დი დი ნა წი ლი ჩრდილ ში რჩე ბო და და ელე მენ ტა რუ ლად ვერ უზ რუნ ველ ყოფ და ღირ სე ულ ცხოვ რე-ბას. ეს ფუნ და მენ ტუ რი გან ს ხ ვა ვე ბა აშო რებ და სა ქარ თ ვე ლოს ევ რო პის სო ცი ა ლუ რი მო დე ლე ბის-გან და ბუ ნებ რი ვი ა, რომ სის ტე მის კონ ს ტ რუქ ცი ის ანა ლო გის პოვ ნა პი რო ბი თი და პრაქ ტი კუ ლად შე უძ ლე ბე ლი ა.

ცხა დი ა, რომ სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სის ტე მის ფორ მი რე ბა ნა კარ ნა ხე ბი იყო სო ცი ა ლუ რი დაც ვის იმ ინ ს ტი ტუ ცი უ რი მო დე ლის კენ მის წ რა ფე ბით, რო მე ლიც პრაქ ტი კუ ლად დო მი ნი რებს (სხვადასხვა ფორ მით) ევ რო პის კონ ტი ნენ ტ ზე, მაგ რამ მო დე ლის შესაბამისი ფი ნან სუ რი სახ ს რე ბი სა ქარ თ ვე-ლოს არ აღ მო აჩ ნ და (და არც იყო მო სა ლოდ ნე ლი ეკო ნო მი კის გან ვი თა რე ბის დო ნის გათ ვა ლის წი-ნე ბით). სა ბო ლო ოდ ეს მის წ რა ფე ბა მხო ლოდ გა რეგ ნუ ლი მიმ ს გავ სე ბით დას რულ და (მაგ. სო ცი ა-ლუ რი დაც ვის სის ტე მის სა ფუძ ვ ლად უნი ვერ სა ლიზ მი სა და მა ღა ლი სო ცი ა ლუ რი სო ლი და რო ბის პრინ ცი პე ბის და ნერ გ ვის დეკ ლა რი რე ბით) და არ სობ რი ვად სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სის ტე მამ თა ვის და ნიშ ნუ ლე ბა ვერ შეას რუ ლა (დეტალები იხი ლეთ და ნარ თ ში, ილუს ტ რა ცია 13 „2003 წლის მდგო მა-რე ო ბით სო ცი ა ლურ სფე რო ში სი ტუ ა ცი ის შე ჯა მე ბა” გვ. 71). 2000 წლი დან, შრო მის ბაზ რის მოწყო-ბის მცდე ლო ბას თან ერ თად, მწიფ დე ბო და სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სის ტე მის გან ვი თა რე ბის მი მარ თუ-ლე ბის ფუნ და მენ ტუ რი გა აზ რე ბი სა და არ ჩე ვა ნის გა კე თე ბის აუცი ლებ ლო ბა.

ქვეყ ნის გან ვი თა რე ბი სა და სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სის ტე მის მოწყო ბის შე სა ხებ მსოფ ლ მ ხედ ვე ლო ბე-ბის გან ს ხ ვა ვე ბამ გა მო იწ ვია მო აზ როვ ნე თა და და ინ ტე რე სე ბულ მხა რე თა ორი ბა ნა კის – რე ზი დუ-ა ლუ რი და ინ ს ტი ტუ ცი უ რი მო დე ლების მომ ხ რე ე ბის გა ჩე ნა, რო მელ თა და პი რის პი რე ბის75 შე დე გი იყო ის, რომ ერ თ სა და იმა ვე პე რი ოდ ში (2003 წლის ზაფხულ ში) რე ზი დუ ა ლუ რი მო დე ლის პრინ ცი-პე ბი აისა ხა ეკო ნო მი კუ რი გან ვი თა რე ბი სა და სი ღა რი ბის დაძ ლე ვი სა პროგ რა მა ში, ხო ლო კონ ცეპ-ტუ ა ლუ რად სა წი ნა აღ მ დე გო ინ ს ტი ტუ ცი უ რი მო დე ლის პრინ ცი პე ბი – სა ჯა რო სივ რ ცე ში, კერ ძოდ სო ცი ა ლუ რი დაზღ ვე ვის შე სა ხებ პარ ლა მენ ტის მი ერ დამ ტ კი ცე ბულ სამ კა ნონ პ რო ექ ტ ში.

75 დაპირისპირება არასოდეს გაცდენილა მოსაზრებების და არგუმენტირებული მსჯელობის ფარგლებს საჯარო სივრცეში და წარმოადგენდა სოციალური დაცვის პოლიტიკით საზოგადოების მაღალი დაინტერესების, გადაწყვეტილებების მიღებაში ჩართულობისა და ხელისუფლებასთან პარტნიორობის სანიმუშო მაგალითს საქართველოს დემოკრატიული განვითარების ხანმოკლე ისტორიაში.



3.2.2. ჯან მ რ თე ლო ბის დაც ვის სის ტე მა

1995-2003 წლებ ში ჯან დაც ვის სის ტე მა ში გან ვი თა რე ბუ ლი მოვ ლე ნე ბის მრა ვალ ფე როვ ნე ბის მი უ-ხე და ვად, მკა ფი ოდ გა მო იკ ვე თა სის ტე მის კონ ფი გუ რა ცი ის ძი რი თა დი პა რა მეტ რე ბი, რაც კარ გად ჩანს ჯან დაც ვის და ფი ნან სე ბის ფუნ ქ ცი ე ბის ანა ლი ზით.

1995-2003 წლე ბში ჯან დაც ვის და ფი ნან სე ბის ანა ლი ზის მიხედვით სუ რათს ვღე ბუ ლობთ:

• სახ ს რე ბის (სამედიცინო სა ვალ დე ბუ ლო შე ნა ტა ნის) შეგ რო ვე ბას ახორ ცი ე ლებ დ ნენ სხვა დას ხ ვა ფი ნან სუ რი აგენ ტე ბი (თავიდან ჯან დაც ვის სა ხელ მ წი ფო ფონ დი და მუ ნი ცი პა ლუ რი, შემ დ გომ-ში სა მე დი ცი ნო დაზღ ვე ვის სა ხელ მ წი ფო კომ პა ნი ა, გარ კ ვე უ ლი დრო ით სა გა და სა ხა დო სამ სა ხუ-რი, შემ დეგ სო ცი ა ლუ რი დაზღ ვე ვის ერ თი ა ნი სა ხელ მ წი ფო ფონ დი). ამის პა რა ლე ლუ რად სახ ს-რე ბი გროვ დე ბო და ზო გა დი სა ბი უ ჯე ტო შე მო სავ ლე ბი დან;

• დე ცენ ტ რა ლი ზა ცი ის საწყის ეტაპ ზე სახ ს რე ბის თავ მოყ რა ხდე ბო და სა მე დი ცი ნო დაზღ ვე ვის სა ხელ მ წი ფო კომ პა ნი ა სა და მუ ნი ცი პა ლურ ფონ დებ ში, ხო ლო დე ცენ ტ რა ლი ზა ცი ის შე დეგ ერ თა დერთ აგენ ტ ში – სა მე დი ცი ნო დაზღ ვე ვის სა ხელ მ წი ფო კომ პა ნი ა ში. სახ ს რე ბის ნა წი ლი (საზოგადოებრივი ჯან დაც ვის პროგ რა მებ ზე) თავს იყ რი და სა ზო გა დო ებ რი ვი ჯან დაც ვის დე-პარ ტა მენ ტ ში;

• მომ სა ხუ რე ბის შეს ყიდ ვას თავ და პირ ვე ლად ახორ ცი ე ლებ დ ნენ სა მე დი ცი ნო დაზღ ვე ვის სა ხელ-მ წი ფო კომ პა ნია და მუ ნი ცი პა ლუ რი ფონ დე ბი, ხო ლო შემ დეგ – მხო ლოდ სა მე დი ცი ნო დაზღ ვე-ვის სა ხელ მ წი ფო კომ პა ნია (და მი სი სა მარ თალ მემ კ ვიდ რე) ჯან დაც ვის რე გი ო ნუ ლი სამ სა ხუ-რე ბის ფი ლი ა ლე ბის მო ნა წი ლე ო ბით (ფუნქციების დე კონ ცენ ტ რა ცი ა). მომ სა ხუ რე ბის შეს ყიდ-ვა ხდე ბო და ჯან დაც ვის სა ხელ მ წი ფო პროგ რა მე ბის ფარ გ ლებ ში, შე სა ბა მი სი ხელ შეკ რუ ლე ბის სა ფუძ ველ ზე. პროგ რა მე ბის მი ხედ ვით ანაზღა უ რე ბის მე ქა ნიზ მე ბი მოიცავდა როგორც გლო-ბა ლუ რ ბი უ ჯე ტს (შემ თხ ვე ვე ბი დიაგნოზების მი ხედ ვით), ასევე სუ ლა დობ რი ვ ანაზღა უ რე ბას. ანაზღა უ რე ბის მე ქა ნიზ მებს, ასე ვე ტა რი ფებს ან ანაზღა უ რე ბის ოდე ნო ბას ად გენ და სა მი ნის ტ-რო (გაწერილი იყო ჯან დაც ვის სა ხელ მ წი ფო პროგ რა მებ ში). მომ სა ხუ რე ბის შეს ყიდ ვა ში თა ნა-გა დახ დის ფორ მით მომ ხ მა რებ ლე ბიც მო ნა წი ლე ობ დ ნენ;

• მომ სა ხუ რე ბის მი წო დე ბას აწარ მო ებ დ ნენ ლი ცენ ზი რე ბუ ლი სა მე დი ცი ნო და წე სე ბუ ლე ბე ბი, გა-ნურ ჩევ ლად მა თი ორ გა ნი ზა ცი ულ - სა მარ თ ლებ რი ვი ფორ მი სა და კუთ ვ ნი ლე ბი სა. მომ სა ხუ რე-ბის მიმ წო დე ბელ თა დი დი ნა წი ლს სა ხელ მ წი ფო სა ხა ზი ნო სა წარ მო ე ბი წარმოადგენდნენ, რომ-ლე ბიც 1999 წლი დან კერ ძო სა მარ თ ლის იური დი ულ პი რე ბად76 გა და იქ ც ნენ.

76 „საქართველოს კანონი მეწარმეთა შესახებ “, მუხლი 70, საქართველოს პარლამენტის დადგენილება „"მეწარმეთა შესახებ" საქართველოს რესპუბლიკის კანონში ცვლილებებისა და დამატების შეტანის თაობაზე“, 1999 წლის 12 თებერვალი



ჯან დაც ვის სის ტე მის შე ფა სე ბის სქე მის თა ნახ მად 1995-2003 წლებ ში ჯან დაც ვის სის ტე მა შემ დეგ-ნა ი რად გა მო ი ყუ რე ბა:

სის ტე მის და ნიშ ნუ ლე ბა (საბოლოო შე დეგ ზე ზე გავ ლე ნა)

მო სახ ლე ო ბის ჯან მ რ თე ლო ბის არ სე ბი თი გა უ რე სე ბა არ ფიქ სირ დე ბა, უმ ჯო ბეს დე ბა დე და თა და ბავ შ ვ თა სიკ ვ დი ლო ბის მაჩ ვე ნებ ლე ბი, თუმ ცა იზ რ დე ბა ან მა ღა ლი რჩე ბა ავა დო ბის ტვირ თი რი გი გა დამ დე ბი და არა გა დამ დე ბი და ა ვა დე ბე ბის თ ვის. ჯან დაც ვის მსოფ ლიო ორ გა ნი ზა ცი ის მი ერ გა ზო-მი ლი იქ ნა სის ტე მის გუ ლის ხ მი ე რე ბის მაჩ ვე ნე ბე ლი იმ პე რი ოდ ში, მაგ რამ შე დე გე ბი არ გა მოქ ვეყ ნე-ბუ ლა(?). წი ნა პე რი ო დის ანა ლო გი უ რად, და ფი ნან სე ბის ნა კა დე ბის მეტ-ნაკლებად მო წეს რი გე ბი სა და ბა ზი სუ რი მომ სა ხუ რე ბის პა კე ტის შე მო ღე ბის მი უ ხე და ვად, ფი ნან სუ რი ტვირ თის გა ნა წი ლე ბის სა მარ თ ლი ა ნო ბის თვალ საზ რი სით სის ტე მა მა ინც ვერ ამარ თ ლებს თა ვის და ნიშ ნუ ლე ბას.

სის ტე მის ფუნ ქ ცი ო ნი რე ბის უშუ ა ლო შე დე გე ბი

გა და უჭ რე ლი რჩე ბა მომ სა ხუ რე ბის მიმ წო დე ბელ თა ოპ ტი მი ზა ცი ის სა კითხი: ჭარ ბი სტა ცი ო ნა რუ-ლი სიმ ძ ლავ რე ე ბის ფონ ზე იკ ვე თე ბა ჯან დაც ვის პირ ვე ლა დი სა მე დი ცი ნო მომ სა ხუ რე ბის მი წო დე-ბის (როგორც რა ო დე ნო ბის, ისე ხა რის ხის თვალ საზ რი სით) დე ფი ცი ტი. და გეგ მილ თან შე და რე ბით და ბა ლი ტემ პი თა და მას შ ტა ბით მიმ დი ნა რე ობს ჰოს პი ტა ლუ რი სექ ტო რის ოპ ტი მი ზა ცია. კლე ბუ-ლობს ამ ბუ ლა ტო რი უ ლი მომ სა ხუ რე ბის მი წო დე ბა, შე და რე ბით უკეთ გა მო ი ყუ რე ბა სტა ცი ო ნა რუ-ლი მომ სა ხუ რე ბის მი წო დე ბის / მოხ მა რე ბის მაჩ ვე ნებ ლე ბი. იზ რ დე ბა კერ ძო სა კუთ რე ბა ში მყო ფ სა-მე დი ცი ნო და წე სე ბუ ლე ბა თა რო ლი სა მე დი ცი ნო მომ სა ხუ რე ბის მი წო დე ბა ში, თუმ ცა, კვლავ მცი რე რჩე ბა მა თი წი ლი მთლი ან სა წარ მოო სიმ ძ ლავ რე ებ ში. თუ არ ჩავ თ ვ ლით პირ ვე ლა დი ჯან დაც ვის მომ სა ხუ რე ბას, არ სე ბუ ლი და ფი ნან სე ბის პი რო ბებ ში ჯან დაც ვის სის ტე მა ფუნ ქ ცი ო ნი რე ბის ამ ნა-წილ ში შე დეგს აღ წევს და წი ნა წელ თან შე და რე ბით მნიშ ვ ნე ლო ვა ნი გა უმ ჯო ბე სე ბა იკ ვე თე ბა.

რე სურ სე ბის მო ბი ლი ზა ცი ის თვალ საზ რი სით სის ტე მა თავს ვერ არ თ მევს ჭარ ბი ექი მე ბის რა ო დე-ნო ბის შემ ცი რე ბი სა და გე ოგ რა ფი უ ლად გა და ნა წი ლე ბის ამო ცა ნა სა და ექ თ ნე ბის რა ო დე ნო ბის კა-ტას ტ რო ფუ ლად შემ ცი რე ბის პრობ ლე მის მოგ ვა რე ბას. პე რი ო დის ბო ლოს ექი მე ბი უკ ვე ჭარ ბო ბენ ექ თ ნებს, რაც სე რი ო ზულ საფ რ თეს უქ მ ნის სის ტე მის ფუნ ქ ცი ო ნი რე ბის ხა რისხს, ხარ ჯ -ე ფექ ტი ა-ნო ბა სა და მდგრა დო ბას (გრძელვადიან პერ ს პექ ტი ვა ში).

სა უ კე თე სო შე დეგს სის ტე მა მმარ თ ვე ლო ბის თვალ საზ რი სით აჩ ვე ნებს: რე ფორ მე ბის პრო ცე სე ბის მარ თ ვის პა რა ლე ლუ რად ფაქ ტობ რი ვად ნუ ლი დან ახერ ხებს სო ლი დუ რი სა კა ნონ მ დებ ლო ბა ზის შექ მ ნას და ძა ლა ში მოყ ვა ნას. სის ტე მა ში ჩნდე ბა მმარ თ ვე ლო ბი თი ორ გა ნო ე ბი: ჯან მ რ თე ლო ბის დაც ვის სა მი ნის ტ რო მკა ფი ოდ ემიჯ ნე ბა მომ სა ხუ რე ბის მი წო დე ბის ად მი ნის ტ რი რე ბის ან და ფი ნან-სე ბის ფუნ ქ ცი ებს და ფო კუ სი რე ბუ ლია ეროვ ნუ ლი პო ლი ტი კის გან ხორ ცი ე ლე ბა ზე (ფინანსური ნა-კა დე ბის გან საზღ ვ რა ჯან დაც ვის სა ხელ წი ფო პროგ რა მე ბის შე მუ შა ვე ბი სას, ჯანდაცვის სფე რო ში



წე სე ბის და ნერ გ ვა და მათ დაც ვა ზე სა ხელ მ წი ფო ზე დამ ხედ ვე ლო ბა). პა რა ლე ლუ რად, ჯან დაც ვის მარ თ ვე ლო ბის ორ გა ნო ე ბი (პარლამენტის შე სა ბა მი სი კო მი ტე ტის ჩათ ვ ლით) ნა ყო ფი ე რად თა ნამ-შ რომ ლო ბენ სა ხელ მ წი ფო სხვა უწყე ბებ თან, სა ერ თა შო რი სო ორ გა ნი ზა ცი ებ თან, დო ნო რებ სა და სა მო ქა ლა ქო სა ზო გა დო ე ბის წარ მო მად გენ ლებ თან. ჯან მ რ თე ლო ბის დაც ვის სფე როს სა ხელ მ წი ფო მარ თ ვის სის ტე მა ში ხდე ბა დე ცენ ტ რა ლი ზა ცი ა.

ჯან დაც ვის სის ტე მა კვლავ ვერ არ თ მევს თავს დაფინანსების ფუნ ქ ცი ას. ნო ვა ტო რუ ლი სქე მე ბის და ნერ გ ვის მი უ ხე და ვად, ჯან დაც ვის ბი უ ჯე ტი მუდ მი ვად დე ფი ცი ტუ რია (ჯანდაცვის პროგ რა მებ ზე 2003 წელს გა მო ყო ფი ლი თან ხე ბი სა ხელ მ წი ფო ბი უ ჯე ტის 4,59%-ს, ხო ლო ერთ სულ ზე და ნა ხარ-ჯი – 18,35 ლარს შე ად გენ და (გამყრელიძე, 2004)), და ბა ლი რჩე ბა სა ხელ მ წი ფოს წი ლი ჯან დაც ვის სა ერ თო და ნა ხარ ჯებ ში და უარეს დე ბა მო სახ ლე ო ბის თ ვის სა მე დი ცი ნო მომ სა ხუ რე ბის ხელ მი საწ ვ-დო მო ბა.

ჯან დაც ვის იმ პერიოდის სის ტე მის მოწყო ბის მო დელ თან და კავ ში რე ბით ხში რად ავ ლე ბენ პა რა-ლელს სო ლი და რუ ლ სო ცი ა ლუ რ დაზღ ვე ვას თან77 და ეგ რეთ წო დე ბულ ბის მარ კის მო დელ თან. შემ-თხ ვე ვი თი არ იყო, რომ ტერ მი ნო ლო გი ა ში აქ ცენ ტი კეთ დე ბო და ჯან დაც ვა ში სა ვალ დე ბუ ლო სა-დაზღ ვე ვო შე ნა ტა ნებ ზე (რომლებიც სა ბო ლო ოდ თავს იყ რიდ ნენ სო ცი ა ლუ რი დაზღ ვე ვის ერ თი ან სა ხელ მ წი ფო ფონ დ ში). სი ნამ დ ვი ლე ში, იმ პე რი ო დის ჯან დაც ვის სის ტე მას სო ცი ა ლუ რი დაზღ ვე ვის ბის მარ კის მო დელ თან არა ფე რი ჰქონ და სა ერ თო (გარეგნული მსგავ სე ბე ბის გარ და):

გა მარ თუ ლი სო ცი ა ლუ რი დაზღ ვე ვის პრინ ცი პით მო მუ შა ვე ჯან დაც ვის ისეთ სის ტე მა ში, რო გო-რიც გერ მა ნი ა შია (ბისმარკის მო დე ლის აკ ვა ნი) სა დაზღ ვე ვო შე ნა ტა ნი გუ ლის ხ მობს არა მხო-ლოდ უკუ ვალ დე ბუ ლე ბას (სარგებელი, სა მე დი ცი ნო მომ სა ხუ რე ბის სა ფა სუ რის და ფარ ვა შე ნა-ტა ნის სა ნაც ვ ლოდ), არა მედ ამ დაზღ ვე ვით სარ გებ ლო ბის შეზღუდ ვას მხო ლოდ მათ ზე, ვინც გა და ი ხა და შე ნა ტა ნი (ოჯახის წევ რე ბის სა ხით). სო ცი ა ლუ რი დაზღ ვე ვის ეს მო დე ლი და ხუ რუ-ლია და შეს წევს უნა რი და ა ბა ლან სოს ვალ დე ბუ ლე ბე ბი შე ნა ტა ნებ თან. სა ქარ თ ვე ლო ში ბა ზი სუ-რი მომ სა ხუ რე ბის პა კე ტით სარ გებ ლო ბის უფ ლე ბა ჰქონ და ყვე ლას მა შინ, რო ცა სა დაზღ ვე ვო შე ნა ტანს მო სახ ლე ო ბის მცი რე ჯგუ ფი (ფორმალურ სექ ტორ ში და საქ მე ბუ ლე ბი) იხ დი და. ბუ ნებ-რი ვი ა, სა მარ თ ლი ა ნო ბის ასეთ გა გე ბას არა ფე რი ჰქონ და სა ერ თო სო ლი და რო ბის კორ პო რა ტის-ტულ ტრა დი ცი ებ ზე აგე ბულ მოდელთან. ბის მარ კის კორ პო რა ტის ტუ ლი მო დე ლი გუ ლის ხ მობს და მო უ კი დე ბელ სუ ბი ექ ტებს: სა დაზღ ვე ვო ფონ დე ბს, ჰოს პი ტალ თა და ექიმ თა ასო ცი ა ცი ებს შო-რის ტა რი ფე ბის შე თან ხ მე ბას მო ლა პა რა კე ბის გზით, სა ხელ მ წი ფოს ყო ველ გ ვა რი ჩა რე ვის გა რე-შე. ეს იძ ლე ვა ჯან მ რ თე ლი ეკო ნო მი კუ რი ურ თი ერ თო ბე ბის დამ ყა რე ბი სა და ფუნ ქ ცი ო ნი რე ბის სა შუ ა ლე ბას. სა ქარ თ ვე ლო ში სა მე დი ცი ნო მომ სა ხუ რე ბის ტა რი ფებს სა კუ თა რი შე ხე დუ ლე ბი სა-მებრ გან საზღ ვ რავ და მთავ რო ბა (რაც გა მო რიცხავ და პო ლი ტი კუ რი სა ჭი რო ე ბე ბი დან გა მომ-დი ნა რე ვალ დე ბუ ლე ბე ბი სა და სახ ს რე ბის და ბა ლან სე ბას), ხო ლო სა მე დი ცი ნო მომ სა ხუ რე ბის მიმ წო დებ ლე ბი იძუ ლე ბულ ნი ხდე ბოდ ნენ დად გე ნი ლი ტა რი ფე ბით გა ე ფორ მე ბი ნათ ხელ შეკ რუ-ლე ბა და მი ე წო დე ბი ნათ სა მე დი ცი ნო მომ სა ხუ რე ბა. ამ ორ ფუნ და მენ ტურ სა კითხ ში გან ს ხ ვა ვე ბა

77 საჯარო სივრცეში იმ პერიოდში დამკვიდრდა უცნაური ტერმინი „სადაზღვევო მედიცინა“ (როგორც სისტემის გადარჩენის გზა)



საკ მა რი სია იმის სა ი ლუს ტ რა ცი ოდ, რომ სო ცი ა ლურ დაზღ ვე ვას სა ქარ თ ვე ლო ში არა ფე რი ჰქონ-და სა ერ თო ბის მარ კის მო დელ თან.

თუ მო ვიშ ვე ლი ებთ ჯან დაც ვის და ფი ნან სე ბის მო დე ლე ბის ალ გო რითმს (იხ. ილუს ტ რა ცია 29, გვ. 84), შევ ნიშ ნავთ, რომ 1995-2003 წლე ბის ჯან დაც ვის სის ტე მა 3 ტრა დი ცი ულ მო დე ლი თა გან (ბისმარკი, ბე ვე რი ჯი, სე მაშ კო) არ ცერთს არ მი ე სა და გე ბა და შე იძ ლე ბა მი ვა კუთ ვ ნოთ სა ხელ წიფო სო ცი ა ლუ რი დაზღ ვე ვის მო დელს, რო მელ შიც სა ხელ მ წი ფოს მი ერ დად გე ნილ სა ვალ დე ბუ ლო სქე მებ ში და ფი ნან სე ბა სი ნამ დ ვი ლე ში დე მოგ რან ტის პრინ ცი პით (შენატანს აკე თებს ნა წი ლი, სარ-გებ ლო ბის უფ ლე ბა აქვს ყვე ლას) და ბე ვე რი ჯის მო დე ლი სათ ვის და მა ხა სი ა თე ბე ლი სა ერ თო სა ბი-უ ჯე ტო შე მო სავ ლე ბით (ბიუჯეტიდან ტრან ს ფე რე ბით) ხორ ცი ელ დე ბა. ამ მო დე ლის შე სა ბა მი სია ჯან დაც ვის სის ტე მე ბი პოს ტ საბ ჭო თა ქვეყ ნე ბის უმე ტე სო ბა ში, სა დაც რე ფორ მებ ში მომ ზა დე ბა სა და გან ხორ ცი ე ლე ბა ში მთავ რო ბებ თან აქ ტი უ რად თა ნამ შ რომ ლობ და ჯან დაც ვის მსოფ ლიო ორ გა-ნი ზა ცია ან მსოფ ლიო ბან კი (მაგ. სომ ხე თი, ყირ გი ზე თი, ტა ჯი კე თი, მოლ დო ვა)78.


1995-2003 წლებ ში, პრაქ ტი კუ ლად ქა ო სი დან, თა ვი დან შე იქ მ ნა ჯან მ რ თე ლო ბის დაც ვის მთე ლი სის ტე მა და სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სის ტე მის დი დი ნა წი ლი. სა ხელ წი ფო ეს წ რა ფო და ორი ვე მათ გა-ნი მი ე ახ ლო ვე ბი ნა სა უ კე თე სო ევ რო პუ ლი მო დე ლე ბი სათ ვის და მა ხა სი ა თე ბე ლი სო ლი და რო ბის, თა ნას წო რო ბის, უნი ვერ სა ლიზ მის და უზ რუნ ვე ლი ყო ფის ტრა დი ცი ე ბი სათ ვის. ასე თი ოპ ტი მიზ მის ობი ექ ტუ რი სა ფუძ ვე ლი შე იძ ლე ბა 1995-1997 წლებ ში ეკო ნო მი კუ რი სტა ბი ლი ზა ცი ი სა და აღ მავ-ლო ბის ფონ ზე მარ თ ლაც არ სე ბობ და, მაგ რამ სა ხელ მ წი ფოს შე საძ ლებ ლო ბე ბი, გამ კ ლა ვე ბო და სო-ცი ა ლუ რი და ჯან მ რ თე ლო ბის დაც ვის ევ რო პუ ლი სის ტე მე ბის ფი ნან სურ ტვირთს, იმა ზე ბევ რად ნაკ ლე ბი აღ მოჩ ნ და, ვიდ რე ამას ასე თი ამ ბი ცი უ რი ჩა ნა ფიქ რი მო ითხოვ და. სა ბო ლოო ჯამ ში ქვე-ყა ნამ მი ი ღო ორი რე ა ლო ბა: – სო ცი ა ლუ რი და ჯან მ რ თე ლო ბის დაც ვის მო წი ნა ვე სის ტე მებ თან გა-რეგ ნუ ლი მსგავ სე ბა (ქაღალდზე) და რე ა ლუ რად არა ე ფექ ტი ა ნი, არამ დ გ რა დი სის ტე მე ბი, რომ ლე-ბიც მხო ლოდ ნა წი ლობ რივ ას რ უ ლებ დ ნენ თა ვი ანთ ფუნ ქ ცი ებს და სო ცი ა ლუ რი რის კე ბის მარ თ ვის ტვირ თი კვლავ პი როვ ნე ბის ინ ს ტი ტუტს და აწ ვა. მხო ლოდ ამ პე რი ო დის და სას რულს გა მო იკ ვე თა სა ხელ მ წი ფოს სურ ვი ლი თვი სობ რი ვად გა და ე ხე და სო ცი ა ლუ რი დაც ვი სა და ჯან მ რ თე ლო ბის დაც-ვის სა ფუძ ვ ლე ბის თ ვის და უფ რო რე ა ლუ რი და შე სა ბამისი მი მარ თუ ლე ბა აერ ჩი ა.

78 სამწუხაროდ, დამაჯერებელი მტკიცებულებები ამ მოდელის მდგრადობისა და ეფექტიანობის შესახებ არ მოიპოვება დაინტერესებული მხარეების მონდომების მიუხედავად აღიარონ ეს მოდელი წარმატებულად



3.3. სის ტე მის ცვლი ლე ბე ბის მე ო რე ტალ ღა

3.3.1. სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სის ტე მა

თუ სა ხელ მ წი ფოს მი ერ გან ცხა დე ბულ სი ღა რი ბის შემ ცი რე ბულ მაჩ ვე ნებ ლებს და ვეყ რ დ ნო ბით და გა ვით ვა ლის წი ნებთ იმ ფაქტს, რომ სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სქე მე ბი არ ახ შო ბს და საქ მე ბის სურ ვილს, მა შინ სა მარ თ ლი ა ნო ბი სა და ყა ი რა თი ა ნო ბის ნიშ ნით სა ქარ თ ვე ლო ევ რო პულ მო დე ლ თა გან ყვე ლა-ზე ახ ლოს ან გ ლო- საქ სურ თა ნა ა.

სა ქარ თ ვე ლოს 2004-2010 წლე ბის სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სის ტე მის შე სა ბა მი სო ბის ანა ლი ზი ევ რო-პულ სო ცი ა ლურ მო დე ლებ თან ასეთ სუ რათს იძ ლე ვა:

სის ტე მა აქ ცენტს აკე თებს სო ცი ა ლურ დახ მა რე ბებ ზე და მო ი აზ რებს მას რო გორც მაშ ველ სო ცი-ა ლურ ბა დეს. თუ არ გა ა მარ თ ლებს სო ცი ა ლუ რი რის კე ბის მარ თ ვის სხვა მე ქა ნიზ მე ბი (რაშიც სა-ხელ მ წი ფო მი ნი მა ლუ რად ერე ვა) და მო ქა ლა ქე სი ღა რი ბის ზღვარს ქვე მოთ აღ მოჩ ნ დე ბა, მა შინ მი სი უკა ნას კ ნე ლი მაშ ვე ლი სწორედ სო ცი ა ლუ რი დახ მა რე ბა ხდე ბა. მი უ ხე და ვად იმი სა, რომ სო ცი ა ლუ-რი დახ მა რე ბის ოდე ნო ბა ამ პე რი ოდ ში მნიშ ვ ნე ლოვ ნად გა ი ზარ და, ის მა ინც არ შე ე სა ბა მე ბა სა არ-სე ბო მი ნი მუმს და ამ დე ნად, არ არის საკ მა რი სი ელე მენ ტა რუ ლი არ სე ბო ბის თ ვის. ამ დე ნად, ცხოვ-რე ბი სე უ ლი რე ა ლო ბა სრუ ლე ბით არ შე ე სა ბა მე ბა ფორ მა ლურს. მი უ ხე და ვად ამი სა, სა ქარ თ ვე ლოს სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სის ტე მა ამ პა რა მეტ რით ან გ ლო საქ სურ მო დელს მიესადაგება.

ად რინ დელ თან შე და რე ბით კი დევ უფ რო ნაკ ლე ბად რე გუ ლირ დე ბა შრო მი თი ურ თი ერ თო ბე ბი შრო-მის ბა ზარ ზე, ახა ლი შრო მის კო დექ სით კი დევ უფ რო შემ ცირ და პროფ კავ ში რე ბის რო ლი, ხო ლო და ბა ლა ნაზღა უ რე ბა დი და საქ მე ბის ხვედ რი თი წი ლი მაღალი დარჩა. სა ქარ თ ვე ლოს სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სის ტე მა ამ პა რა მეტ რითაც ან გ ლო საქ სუ რ მო დე ლს უახლოვდება.

სა ქარ თ ვე ლო ში და საქ მე ბის მაჩ ვე ნე ბე ლი 2004-2010 წლებ ში და ბა ლი რჩე ბა, ან გ ლო- საქ სურ მო-დე ლი კი სხვა ევ რო პუ ლი მო დე ლე ბი სა გან სწო რედ და საქ მე ბის შე და რე ბით მა ღა ლი მაჩ ვე ნებ ლით გამოირჩევა. ფორ მა ლუ რად, ამ ნიშ ნით სა ქარ თ ვე ლოს სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სის ტე მა უახ ლოვ დე ბა ხმელ თა შუ აზღ ვის მო დელს.

თუ და ვუშ ვებთ, რომ ასა კობ რივ ჭრილ ში უმუ შე ვარ თა შო რის არ სე ბი თი გან ს ხ ვა ვე ბა არ არის, უმუ-შევ რო ბის დო ნის თვალ საზ რი სით სა ქარ თ ვე ლოს სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სის ტე მა შე იძ ლე ბა მი ვუ სა-და გოთ ან გ ლო საქ სურს.

და ბო ლოს, სა ქარ თ ვე ლოს სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სის ტე მა ში, ასაკობრივი პენსიების გათვალისწინებით, ყვე ლა ზე მას შ ტა ბუ რია სო ცი ა ლუ რი დახ მა რე ბე ბი (ვინაიდან არ სით ასა კობ რი ვი პენ სი ე ბი სო ცი ა ლუ რი დახ მა რე ბა ა) და ამ ნიშ ნი თაც კი შე იძ ლე ბა თა ვი სუფ ლად ისევ ან გ ლო საქ სურ მო დელს მი ვუ სა და გოთ.

თუ არ ჩავ თ ვ ლით და საქ მე ბის პა რა მეტრს, 2004-2010 წლებ ში გან ხორ ცი ე ლე ბუ ლი ცვლი ლე ბე ბის შე დე გად სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სის ტე მა წი ნა პე რი ოდ თან შე და რე ბით კი დევ უფ რო და უ ახ ლოვ და



ან გ ლო საქ სურ მო დელს. სა გუ ლის ხ მო ა, რომ ფიქ სი რე ბუ ლი ოდე ნო ბის (flat rate) ასა კობ რი ვი პენ-სია დიდ ბრი ტა ნეთ შიც არ სე ბობს, ოღონდ შე ნა ტა ნე ბის გა რე შე, ანუ დე მოგ რან ტის პრინ ცი პით (ზოგადი გა და სა ხა დე ბი დან) და ფი ნან სე ბუ ლი ასა კობ რი ვი პენ სია გა ი ცე მა მხო ლოდ ორი კა ტე გო-რი ის რე ზი დენ ტებ ზე.

სო ცი ა ლუ რი რის კე ბის მარ თ ვა ში არა ფორ მა ლუ რი ინ ს ტი ტუ ტის რო ლი არ შეც ვლი ლა. სა ხელ მ წი-ფო ინ ს ტი ტუტ მა ერ თი რის კის – უმუ შევ რო ბის მარ თ ვა გა და ა ბა რა სა ბაზ რო ინ ს ტი ტუ ტებს, ხო ლო დრო ე ბი თი შრო მი სუ უ ნა რო ბის რის კის მარ თ ვა პრაქ ტი კუ ლად მთლი ა ნად არა ფორ მა ლუ რი ინ ს ტი-ტუ ტის ამა რა დარ ჩა (იხ. ილუ ს ტ რა ცია 7 ქვე მოთ).

შე იც ვა ლა ბავ შ ვის გა ჩე ნი სა და აღ ზ რ დის ტვირ თის რის კის მარ თ ვის პრინ ცი პი (2007 წლის სო ცი ა ლუ-რი დახ მა რე ბის შე სა ხებ კა ნო ნის შე სა ბა მი სად). გა ჭირ ვე ბი სა და ჯან მ რ თე ლო ბის გა უ რე სე ბას თან და-კავ ში რე ბუ ლი რის კე ბის მარ თ ვა ში სა ხელ მ წი ფო ინ ს ტი ტუ ტი, უკ ვე იყე ნებს სა დაზღ ვე ვო სა ხელ მ წი ფო პროგ რა მებს რო გორც სი ღა რი ბის ზღვარს ქვე მოთ მყო ფი, ისე მო სახ ლე ო ბის სხვა კა ტე გო რი ე ბის თ ვის.

ილუს ტ რა ცია 7: სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სარ გებ ლის / ს ქე მე ბის მოკ ლე მი მო ხილ ვა სო ცი ა ლუ რი რის კები სა და სო ცი ა ლუ რი დაც ვის ინ ს ტი ტუ ტე ბის მი ხედ ვით (20042010 წლე ბი)

სოციალური დაცვის ინსტიტუტებირისკები სახელმწიფო საბაზრო არაფორმალური

5 შემოსავლის დაკარგვა:5.1 დაბერება ასაკობრივი პენსია ნებაყოფლობითი

დაგროვებითი საპენსიო დაზღვევა


5.2 ხანგრძლივი შრომისუუნარობა (ინვალიდობა)

სოციალური პენსია ოჯახის წევრებს შორის ურთიერთ-მოვალეობები

5.3 მარჩენალის დაკარგვა სოციალური პენსია5.4 დროებითი შრომისუუნარობა უხელფასო შვებულება ოჯახის წევრებს

შორის ურთიერთ-მოვალეობები

5.5 უმუშევრობა • ერთი თვის შრომის ანაზღაურება

• ნებაყოფლობითი უმუშევრობის დაზღვევა


5.6 საწარმოო ტრავმით /პროფდაავადებით გამოწვეული ინვალიდობა79

დამქირავებელი: ყოველთვიური სარჩო + დამატებითი ხარჯების ანაზღაურება


6 ჯანმრთელობის გაურესებასთან დაკავშირებული დანახარჯები

• ჯანდაცვის სახელწიფო პროგრამები

• დაზღვევის სახელმწიფო პროგრამები

შვილებისა და მშობლების ურთიერთ-მოვალეობები

79 საქართველოს პრეზიდენტის ბრძანებულება №48 1999 წლის 9 თებერვალი ქ. თბილისი



სოციალური დაცვის ინსტიტუტებირისკები სახელმწიფო საბაზრო არაფორმალური

7 ბავშვის გაჩენისა და აღზრდის ტვირთი • ორსულობისა და მშობიარობის გამო დახმარება

• შვილობილად აყვანის (მინდობით აღზრდის) ანაზღაურება

• არაფულადი სოციალური დახმარება

ორსულობის, მშობიარობისა და ბავშვის მოვლის გამო შვებულების ანაზღაურება


8 გაჭირვება • სოციალური დახმარება

• ჯანმრთელობის დაზღვევა

შვილების მოვალეობა მშობლების მიმართ

თუ სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სის ტე მას შე ვა ფა სებთ სი ბე რის გა მო შე მო სავ ლის სო ცი ა ლუ რი რის კის მარ თ ვის კუთხით, შევ ნიშ ნავთ, რომ მხო ლოდ ასაკ ზე მიბ მუ ლი სო ცი ა ლუ რი დახ მა რე ბე ბის (ე.წ. სა პენ სიო სის ტე მის და შრო მი თი პენ სი ე ბით გან სა კუთ რე ბულ კა ტე გო რი ებ ზე (ანა ლო გი ევ რო პის ქვეყ ნებ ში არ სა და ა). 1995-2003 წლებ თან შე და რე ბით 2004-2010 წლებ ში სა პენ სიო სქე მე ბის მოწყო-ბის თვალსაზრისით რა ი მე თვი სობ რი ვი გარ ღ ვე ვა არ მომ ხ და რა (სოციალური დაც ვის სის ტე მის სხვა კომ პო ნენ ტე ბის გან გან ს ხ ვა ვე ბით). გაიზარდა მხო ლოდ სარ გებ ლის ოდე ნო ბა და ად მი ნის ტ რი-რე ბის ეფექ ტი ა ნო ბა. სა პენ სიო სის ტე მა მთე ლი ამ ხნის მან ძილ ზე (შრომის ბაზ რის გან ვი თა რე ბის ანა ლო გი უ რად) დარჩა „გამოკიდებული” და არა მარ ტო დი სო ნან სი შეიტანა სო ცი ა ლუ რი სის ტე მის მოწყო ბის არ ქი ტექ ტუ რა ში, არა მედ სე რი ო ზულ ტვირ თად დააწვა სა ხელ მ წი ფო ბი უ ჯეტს.

3.3.2. ჯან მ რ თე ლო ბის დაც ვის სის ტე მა

2004-2010 წლებ ში (პირველი წლის გა მოკ ლე ბით) ჯან დაც ვა ში სა ხელ მ წი ფო რე სურ სე ბის შეგ რო ვე-ბა მთლი ა ნად ზო გა დი სა ბი უ ჯე ტო შე მო სავ ლე ბი დან ხდე ბა (საგადასახადო და სა კა ნონ მ დებ ლო სივ-რ ცე ში 2005 წლი დან გაქ რა სა დაზღ ვე ვო სა მე დი ცი ნო შე ნა ტა ნის ან გა და სა ხა დის ცნე ბა). ჯან დაც-ვა ზე წი ნას წარ შეგ რო ვი ლი თან ხე ბის ოდე ნო ბამ ნე ბა ყოფ ლო ბით სა დაზღ ვე ვო სექ ტორ შიც იმა ტა.

სა მე დი ცი ნო მომ სა ხუ რე ბის შე სას ყი დი სახ ს რე ბი თავს იყ რის (როგორც სა ხელ მ წი ფოს სა დაზღ ვე ვო პროგ რა მე ბის, ისე ნე ბა ყოფ ლო ბი თი დაზღ ვე ვის სქე მებ ში) კერ ძო სა დაზღ ვე ვო ორ გა ნი ზა ცი ებ ში. სა ხელ მ წი ფო ბი უ ჯე ტი დან ჯან დაც ვა ზე გა მო ყო ფი ლი სახ ს რე ბის უდი დე სი ნა წი ლი ხმარ დე ბა სა მე-დი ცი ნო არა სა დაზღ ვე ვო ჯან დაც ვის სა ხელ მ წი ფო პროგ რა მებს და ეს თან ხე ბი გარ კ ვე უ ლი პე რი ო-დის მან ძილ ზე ჯან მ რ თე ლო ბი სა და სო ცი ა ლუ რი პროგ რა მე ბის სა ა გენ ტო ში, შემ დეგ კი სო ცი ა ლუ რი მომ სა ხუ რე ბის სა ა გენ ტო სა და ლ. საყ ვა რე ლი ძის სა ხე ლო ბის და ა ვა დე ბა თა კონ ტ რო ლი სა და სა ზო-გა დო ებ რი ვი ჯან დაც ვის ეროვ ნუ ლი ცენ ტ რ ში აკუ მუ ლირ დე ბა.

სა ხელ მ წი ფო სა დაზღ ვე ვო პროგ რა მე ბის ფარ გ ლებ ში, შე სა ბა მი სად, სა მე დი ცი ნო მომ სა ხუ რე ბის შეს ყიდ ვის ნა წილს ახორ ცი ე ლე ბენ კერ ძო სა დაზღ ვე ვო კომ პა ნი ე ბი, ხო ლო და ნარ ჩენს – ზე მოხ სე-



ნე ბუ ლი „მხარჯველები” (ფინანსური აგენ ტე ბი).

სა მე დი ცი ნო მომ სა ხუ რე ბის მი წო დე ბას უპი რა ტე სად კერ ძო სა მე დი ცი ნო და წე სე ბუ ლე ბი ახორციელებენ, რო მელ თა ხვედ რი თი წი ლი ყო ველ წ ლი უ რად იზ რ დე ბო და.

ჯან დაც ვის და ფი ნან სე ბის ფუნ ქ ცი ე ბის ამ სქე მით ჩა მო ყა ლი ბე ბის შემ დეგ ჯან დაც ვის სის ტე მა ში მომ ხ და რი ცვლი ლე ბე ბის ანა ლი ზი ცალ სა ხად მი უ თი თებს სა ბაზ რო ურ თი ერ თო ბე ბის რო ლის გაზ-რ და ზე სა ხელ წი ფო ჯან დაც ვის პო ლი ტი კის80 გან ხორ ცი ე ლე ბა ში. ეს ეხე ბა არა მხო ლოდ სა მე დი ცი-ნო მომ სა ხუ რე ბის მი წო დე ბას, არა მედ, პირ ველ რიგ ში, სა ხელ მ წი ფო სახ ს რე ბით ჯან მ რ თე ლო ბის დაც ვის მომ სა ხუ რე ბის და ფი ნან სე ბას. ეკო ნო მი კის ლი ბე რა ლი ზა ცი ის შე სა ბა მი სად, ჯან მ რ თე ლო-ბის დაც ვის სფე რო შიც სა ხელ მ წი ფომ უპი რა ტე სო ბა მი ა ნი ჭა ბა ზარ ზე უკ ვე კვა ლი ფი ცი უ რი სუ ბი-ექ ტე ბი სათ ვის (სადაზღვევო კომ პა ნი ე ბი სათ ვის) მომ სა ხუ რე ბის შეს ყიდ ვის (და უკ ვე მი წო დე ბის) პა სუ ხის მ გებ ლო ბის გა და ცე მას. ჯან დაც ვის სის ტე მა ში 2010 წლი სათ ვის არ სე ბუ ლი მდგო მა რე ო ბით შე უძ ლე ბე ლია სის ტე მის ანა ლო გის ევ რო პა ში მო ძებ ნა ან რო მე ლი მე ევ რო პულ მო დელ თან მი ახ ლო-ე ბა. ყვე ლა ზე მე ტად პა რა ლე ლე ბის გავ ლე ბა აშ შ - ს თან შე იძ ლე ბა, რამდენადაც აშშ-ს მთავ რო ბამ სა-ქარ თ ვე ლო ში სი ღა რი ბის ზღვარს ქვე მოთ მყო ფი მო ქა ლა ქე ე ბი სათ ვის სა მე დი ცი ნო მომ სა ხუ რე ბის პროგ რა მე ბის ანა ლო გის – Medic Aid-ის ად მი ნის ტ რი რე ბა ში სა დაზღ ვე ვო კომ პა ნი ე ბი (და მარ თ ვა დი ჯან დაც ვის ორ გა ნი ზა ცი ე ბი) ჩარ თო.

ჯან დაც ვის ბაზ რის რო ლის გაზ რ დის პა რა ლე ლუ რად სა ხელ მ წი ფომ წი ნა პე რი ოდ თან შე და რე ბით მი ნი მუ მამ დე შე ამ ცი რა სექ ტო რის რე გუ ლი რე ბა.

სა ქარ თ ვე ლო ში პირ ვე ლად ჩა ტარ და ჯან დაც ვის სის ტე მის ეფექ ტი ა ნო ბის შე ფა სე ბა მსოფ ლიო ჯან-დაც ვის ორ გა ნი ზა ცი ის მო დი ფი ცი რე ბუ ლი მე თო დო ლო გი ით (ჯანდაცვის მსოფ ლიო ორ გა ნი ზა ცი ა, 2009) – გა ნი საზღ ვ რა ჯან დაც ვის სის ტე მის ეფექ ტიანობის 9 კომ პო ნენ ტი და თი თო ე უ ლი შე ფას და ინ დი კა ტო რე ბის მეშ ვე ო ბით.

შე ფა სე ბამ აჩ ვე ნა, რომ მო სახ ლე ო ბის ჯან მ რ თე ლო ბის მდგო მა რე ო ბა მეტ - ნაკ ლე ბად უმ ჯო ბეს დე-ბა: 1995 წლი დან 2007 წლამ დე სი ცოცხ ლის მო სა ლოდ ნე ლი ხან გ რ ძ ლი ვო ბა 70,3-დან 75,1-მდე გა ი-ზარ და, ჩვილ ბავ შ ვ თა სიკ ვ დი ლი ა ნო ბა 14,1-მდე, ხო ლო დე და თა სიკ ვ დი ლო ბა – 20.2-მდე შემ ცირ და (თუმცა 2009 წელს მკვეთ რად – 52,07-მდე გა ი ზარ და). შე ფა სე ბის ან გა რი ში ას კ ვ ნის, რომ „კიდევ გარ კ ვე უ ლი გზაა გა სავ ლე ლი, რა თა 2015 წლის თ ვის მიღ წე უ ლ იქ ნეს „ათასწლეულის გან ვი თა რე ბის მიზ ნე ბით” გან საზღ ვ რუ ლი სა მიზ ნე მაჩ ვე ნებ ლე ბი: ბავ შ ვ თა სიკ ვ დი ლი ა ნო ბის დო ნე – 7,0 და დე და-თა სიკ ვ დი ლი ა ნო ბა – 12,3”.

ჯან დაც ვის სის ტე მის ცალ კე უ ლი კომ პო ნენ ტე ბის ეფექ ტი ა ნო ბის შე ფა სე ბი სას წარ მა ტე ბად იქ ნა მიჩ ნე უ ლი მიღ წე ვე ბი მმარ თ ვე ლო ბის ნა წილ ში, კერ ძოდ, სა გან გე ბო სი ტუ ა ცი ე ბი სად მი ჯან დაც ვის სის ტე მის მზად ყოფ ნი სა და მტკი ცე ბუ ლე ბებ ზე და ფუძ ნე ბუ ლი პო ლი ტი კის ციკ ლის პრაქ ტი კუ ლი

80 2004-2010 წლებში საჯარო სივრცეში არ გამოქვეყნებულა ჯანმრთელობის დაცვის სფეროში სახელმწიფო პოლიტიკის სრულყოფილი დოკუმენტი



რე ა ლი ზე ბის (რესურსების რა ცი ო ნა ლუ რი გა ნა წი ლე ბის ჩათ ვ ლით) კუთხით, მაგ რამ და ბა ლი შე ფა-სე ბა და იმ სა ხუ რა ჯან დაც ვის სექ ტო რის რე გუ ლი რე ბამ.

რაც შე ე ხე ბა ჯან დაც ვის რე სურ სე ბის გა ნა წი ლე ბი სა და მომ სა ხუ რე ბის ფუნ ქ ცი ას, სის ტე მის ინ-ფ რას ტ რუქ ტუ რი სა და ტექ ნო ლო გი უ რი პრო ცე სე ბის ოპ ტი მი ზა ცი ის დო ნემ, ჯან დაც ვის სფე როს სა თა ნა დოდ მომ ზა დე ბუ ლი და მო ტი ვი რე ბუ ლი კად რე ბით სა ჭი რო ოდე ნო ბით უზ რუნ ველ ყო ფამ, და ბა ლი შე ფა სე ბა და იმ სა ხუ რა. ასე ვე, სა მე დი ცი ნო პერ სო ნა ლის პრო დუქ ტი უ ლო ბის დო ნემ. სა მა-გი ე როდ, შე და რე ბით მა ღა ლი შე ფა სე ბა მი ი ღო სის ტე მამ ჰოს პი ტა ლუ რი დახ მა რე ბის ეფექ ტუ რო ბი-სა და ეფექ ტი ა ნო ბის გა უმ ჯო ბე სე ბის თვალ საზ რი სით. ძი რი თა დად ჯან დაც ვა ზე, ერთ სულ მო სახ-ლე ზე კერ ძო და ნა ხარ ჯე ბის ზრდის მა ღა ლი ტემ პის გა მო გან სა კუთ რე ბუ ლი ყუ რადღე ბა მი იქ ცია სის ტე მის კერ ძო სა დაზღ ვე ვო სქე მე ბით ფუნ ქ ცი ო ნი რე ბის მი მარ თე ბით.

გე ოგ რა ფი უ ლი ხელ მი საწ ვ დო მო ბის გა უმ ჯო ბე სე ბის თვალ საზ რი სით ჯან დაც ვის სის ტე მის ფუნ ქ-ცი ო ნი რე ბა და დე ბი თად შე ფას და ხო ლო, სის ტე მის და ფი ნან სე ბის ტვირ თის არა თა ნა ბა რი გა ნა წი-ლე ბა უარ ყო ფი თად იქ ნა მიჩ ნე უ ლი (ეს ნაკ ლი 1990 წლი დან მუდ მი ვად თან სდევს ჯან დაც ვის სის-ტე მას).


სა ხელ მ წი ფომ მო ახ დი ნა კარ დი ნა ლუ რი შეტ რი ა ლე ბა და ინ ს ტი ტუ ცი უ რი მო დე ლის ნაც ვ ლად სო ცი-ა ლუ რი სის ტე მის მოწყო ბა რე ზი დუ ა ლუ რი მო დე ლის მი მარ თუ ლე ბით წარ მარ თა, თუმ ცა ამის შე სა-ხებ სა ჯა რო სივ რ ცე ში ცალ სა ხა გან ცხა დე ბა არ გა კე თე ბუ ლა81:

• „სო ცი ა ლუ რი დაზღ ვე ვის შე ნა ტა ნის” ცნე ბა შე იც ვა ლა „სო ცი ა ლუ რი გა და სა ხა დით”, რითაც:

- გაქ რა სა ხელ მ წი ფოს ვალ დე ბუ ლე ბა სო ცი ა ლურ დაც ვა ზე გა და სა ხა დის გა დამ ხ დე ლის წი ნა-შე, რო მე ლიც მა ნამ დე სო ცი ა ლუ რი დაზღ ვე ვის შემ ტანს წარ მო ად გენ და. სა ხელ მ წი ფო უპი-რო ბოდ არ თ მევს გა და სა ხადს მო ქა ლა ქეს და მე რე თა ვად წყვეტს, რა სა ხით შე ას რუ ლოს მო-ვა ლე ო ბა სო ცი ა ლურ სფე რო ში;

- გა და სა ხად მა და კარ გა მიზ ნობ რი ო ბა, ანუ გა თა ნაბ რ და სა ხელ მ წი ფოს ბი უ ჯეტ ში სხვა წყა-რო ე ბი დან მი ღე ბულ შე მო სა ვალ თან. გა და სა ხა დის გა დამ ხ დე ლის მი მართ სო ცი ა ლუ რი ვალ-დე ბუ ლე ბე ბის გა ჩე ნით სო ცი ა ლუ რი გა და სა ხა დი უკ ვე არაფ რით გან ს ხ ვავ დე ბა სა შე მო სავ ლო გა და სა ხა დის გან;

• შემ დეგ გაქ რა „სოციალური გა და სა ხა დის” ცნე ბაც და მას „საშემოსავლო გა და სა ხა დი” ჩა ე ნაც-ვ ლა. სო ცი ა ლუ რი დაც ვის პო ლი ტი კის კუთხით სა ჯა რო სივ რ ცე ში გა და სა ხა დის გა დამ ხ დელ სა

81 დღემდე არ არსებობს სოციალური დაცვის განვითარების ან ფუნქციონირების მწყობრი პოლიტიკის დოკუმენტი



და სა ხელ მ წი ფოს შო რის ურ თი ერ თ ვალ დე ბუ ლე ბა ში სო ცი ა ლურ სფე რო ზე მი ნიშ ნე ბაც კი აღარ არ სე ბობს, რაც ნიშ ნავს, რომ თუ სა ხელ მ წი ფო გა ი ღებს სახ ს რებს სო ცი ა ლუ რი სფე რო ზე, ეს მხო ლოდ მი სი კე თი ლი ნე ბაა და არა გა და სა ხა დის გა დამ ხ დე ლის წი ნა შე რა ი მე ვალ დე ბუ ლე ბის შეს რუ ლე ბით გა მოწ ვე უ ლი ქმე დე ბა;

• „სო ცი ა ლუ რი დაზღ ვე ვის შე სა ხებ სა ქარ თ ვე ლოს კა ნო ნე ბი”, ისე, რომ მა თი ამოქ მე დე ბა ვერც მო ეს წ რო, სა ხელ მ წი ფომ სა ბო ლო ოდ ძა ლა და კარ გუ ლად გა მო აცხა და;

• სის ტე მის ორი ენ ტი რის შეტ რი ა ლე ბის ბო ლო, სიმ ბო ლუ რი გა მოვ ლენა იყო სო ცი ა ლუ რი დაზღ ვე-ვის ფონ დის გა უქ მე ბა და მი სი ფუნ ქ ცი ე ბის სო ცი ა ლუ რი სუბ სი დი ე ბის სა ა გენ ტო ზე (შემდგომში „სოციალური მომ სა ხუ რე ბის სა ა გენ ტო”) გა და ცე მა.

ჯან მ რ თე ლო ბის დაც ვის სის ტე მა კონ ცეპ ტუ ა ლუ რად და ფუნ ქ ცი უ რად და უ ახ ლოვ და სო ცი ა ლუ რი დახ მა რე ბის სის ტე მას (გაიზარდა „შეწყობილობის ხა რის ხი”). უფ რო მე ტიც, ჯან დაც ვის სის ტე მის ფუნ ქ ცი ო ნი რე ბა ჯან მ რ თე ლო ბის დაზღ ვე ვით სა მე დი ცი ნო მომ სა ხუ რე ბა ზე ხელ მი საწ ვ დო მო ბის გაზ რ დის მი მარ თე ბით მთლი ა ნად და მო კი დე ბუ ლი გახ და სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სის ტე მის მი სა მარ-თუ ლი (targeted) სო ცი ა ლუ რი დახ მა რე ბე ბის ინ ს ტ რუ მენ ტებ ზე. რე ზი დუ ა ლუ რი სო ცი ა ლუ რი დაც-ვის მო დე ლის უმ ნიშ ვ ნე ლო ვა ნეს მა პრინ ციპ მა – სე ლექ ტი უ რო ბამ შე სა ბა მი სი ასახ ვა ჰპო ვა ჯან დაც-ვის სის ტე მა შიც.



4. შეჯამება

4.1. რა მი ვი ღეთ?„თვალებში ხომ გავს, ბა ტო ნო?... გავს.

ცხვი რი ხომ გავს ბა ტო ნო?... გავს!ტუჩ - ნი კა პი?.... გავს? კი წა ა გავს. გავს.

აბა რას მერ ჩით მა შინ?... მა გი მა ინც არაა ჩე მი სი დედ რი...”

დი ა ლო გი კი ნო ფილ მი დან „არაჩვეულებრივი გა მო ფე ნა”

20 წლის გან მავ ლო ბა ში ცდი ლობ და სა ქარ თ ვე ლო, საბ ჭო თა პე რი ო დი დან გა მო ყო ლი ლი, სო ცი-ალ - დე მოკ რა ტი უ ლი რე ჟი მის თ ვის და მა ხა სი ა თე ბე ლი ნორ დი უ ლი მო დე ლი ჯერ კონ სერ ვა ტუ ლი (სოციალური დაზღ ვე ვით გა მორ ჩე უ ლი), შემ დეგ კი ან გ ლო- საქ სურ - ლი ბე რა ლუ რი მო დე ლით შე ეც-ვა ლა. სა ზო გა დო ე ბას, რო მელ საც კარ გად ახ სოვ და საბ ჭო თა პე რი ო დის სო ცი ა ლუ რი უზ რუნ ველ-ყო ფის გე მო, დრო ის ძა ლი ან მოკ ლე მან ძილ ზე მო უ წია თა ვის თავ ზე გა მო ე ცა და ერ თ მა ნე თის გან რა დი კა ლუ რად გან ს ხ ვა ვე ბუ ლი – სო ცი ა ლუ რი და ჯან მ რ თე ლო ბის დაც ვის მოწყო ბის სი კე თე თუ სიმ წა რე. სო ცი ა ლუ რი და ჯან მ რ თე ლო ბის დაც ვის სფე რო ში ასე თი ამ პ ლი ტუ დით ცვლი ლე ბე ბის მხრივ სა ქარ თ ვე ლოს ძნე ლად თუ მო ე პო ვე ბა ანა ლო გი.

2002-2003 წლებ ში სა ხელ მ წი ფო დად გა არ ჩე ვა ნის წი ნა შე: გა ეგ რ ძე ლე ბი ნა სვლა სო ცი ა ლურ კე-თილ დღე ო ბა ზე („უზრუნველი ყო ფის”) ორი ენ ტი რე ბუ ლი სა ხელ მ წი ფოს მშე ნებ ლო ბის კენ, თუ ხე ლი აეღო ეკო ნო მი კუ რი გან ვი თა რე ბი სათ ვის შე უ ფე რე ბელ ოც ნე ბა ზე და დას ჯე რე ბო და ლი ბე რა ლუ რი მო დე ლი სათ ვის და მა ხა სი ა თე ბელ, სო ცი ა ლუ რი დაც ვის ბევ რად უფ რო მოკ რ ძა ლე ბულ სის ტე მას, რო მე ლიც, პირ ველ რიგ ში, ხელს არ შე უშ ლი და ეკო ნო მი კურ აღ მას ვ ლას და არ სე ბუ ლი შე საძ ლებ-ლო ბის გათ ვა ლის წი ნე ბით რე ა ლურ სი კე თეს მო უ ტან და სა ზო გა დო ე ბას.

არ ჩე ვა ნი გან ცხად და 2004 წლის შემ დეგ ხე ლი სუფ ლე ბე ბის ქმე დე ბე ბით, რო მელ მაც სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სის ტე მის გან ვი თა რე ბა ინ ს ტი ტუ ცი უ რი დან მკვეთ რად შე ატ რი ა ლა რე ზი დუ ა ლუ რი მოწყო-ბის კენ.

შეტ რი ა ლე ბა იყო მკვეთ რი, მაგ რამ არა სრულ ფა სო ვა ნი: რე სურ სე ბის მოხ მა რე ბის ოდე ნო ბის, მო-სარ გებ ლე თა რიცხოვ ნო ბი სა თუ სა ზო გა დო ებ რი ვი ინ ტე რე სის თვალ საზ რი სით სო ცი ა ლუ რი დაც-ვის სის ტე მის ერ თ -ერ თი ყვე ლა ზე მსხვი ლი კომ პო ნენ ტი – „ასაკობრივი პენ სი ე ბი” წარ სულ ში დარ ჩა და ძლი ე რი დი სო ნან სი შექ მ ნა ახა ლი სის ტე მის არ ქი ტექ ტუ რა ში.

შე დე გად მი ვი ღეთ სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სის ტე მა, რომ ლის ნა ხე ვა რი მოძ რა ობს ერ თი უკი დუ რე სო-ბის კენ, მე ო რე კი და კარ გუ ლია სივ რ ცე სა და დრო ში.


სქე მა ზე (იხ. ილუს ტ რა ცია 8 ქვე მოთ) პენ სი ე ბი შემ თხ ვე ვით არ არის გა მო ყო ფი ლი სო ცი ა ლუ რი დაც ვის გან (თუმცა რე ა ლო ბა ში მი სი ნა წი ლი ა): ასე რომ არა, ძნე ლი იქ ნე ბო და იმის გარ კ ვე ვა, თუ სად იყო ან სად მი ვი და სო ცი ა ლუ რი დაც ვა. ასა კობ რივ პენ სი ას თუ არ ჩავ თ ვ ლით, შე საძ ლე ბე-ლია სა ქარ თ ვე ლოს სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სის ტე მის ამა თუ იმ ევ რო პუ ლი მო დე ლის მი მარ თუ ლე-ბით „მოგზაურობის” ტრა ექ ტო რი ის დად გე ნა. ეს არის ნორ დი უ ლი (სოციალურ-დემოკრატიული) მო დე ლი დან ჯერ კონ სერ ვა ტუ ლი (კონტინენტური ევ რო პი სათ ვის და მა ხა სი ა თე ბე ლი82) და შემ დეგ ან გ ლო- საქ სუ რი მო დე ლი სა კენ გა და ნაც ვ ლე ბა. სა ქარ თ ვე ლოს ჯან დაც ვის სის ტე მის „ევოლუციის” ტრა ექ ტო რია კი დევ უფ რო ცი ცა ბო ა: კონ სერ ვა ტუ ლი (სოციალური დაზღ ვე ვის) მო დე ლი დან მან მკვეთ რად გა და ი ნაც ვ ლა ლი ბე რა ლურ, უფ რო სწო რად კი თა ვი სუ ფალ ბა ზარ ზე და ფუძ ნე ბუ ლი მო-დე ლის კენ (ანუ, დე კო მო დი ფი კა ცი ის თვალ საზ რი სით, გა უს წ რო სო ცი ა ლურ დაც ვის სის ტე მას).

ილუს ტ რა ცია 8: სო ცი ა ლუ რი და ჯან მ რ თე ლო ბის დაც ვის სის ტე მე ბის „ევოლუცია” სა ქარ თ ვე ლო ში

ის, რაც ამ სქე მა ზე ტერ მი ნით „პენსიები” არის აღ ნიშ ნუ ლი და გუ ლის ხ მობს ასა კობ რივ პენ სი ებს, თა ვის არ სით არც ასა კობ რი ვი პენ სიაა და არც სო ცი ა ლუ რი დახ მა რე ბა. ამ დე ნად, შე უძ ლე ბე ლი ა სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სის ტე მის კვალიფიცირება სქემების ტოპოლოგიების მიხედვით:

82 ხმელთაშუაზღვის მოდელი Esping-Anderson-ის ტიპოლოგიაში კონსერვატულ რეჟიმს განეკუთვნება

შეჯამება


• ასა კობ რი ვი პენ სი ის სქე მის დი ზა ი ნი 1995 წლი დან 2010 წლამ დე არ შეც ვ ლი ლა, იც ვ ლე ბო და სარ გებ ლის ოდე ნო ბა და მის გა და სინ ჯ ვის ლო გი კა, რო მე ლიც თა ვი დან ბაზ რის ლი ბე რა ლი ზა-ცი ა ზე, შემ დეგ კი უფ რო პო ლი ტი კის ციკ ლებ ზე იყო მიბ მუ ლი.

• ცვლი ლე ბე ბის პირ ვე ლი ტალ ღის დროს (1995-2004 წწ.) ასა კობ რი ვი პენ სი ის სქე მა:

- ჯერ აღიქ მე ბო და, რო გორც PAYG ტი პის (თაობებს შო რის სო ლი და რო ბის) სო ცი ა ლუ რი დაზღ ვე ვის მე ქა ნიზ მი, რო მე ლიც თა ვი დან ბო ლომ დე თუ არა, სი ბე რის გა მო შე მო სავ ლის და კარ გ ვის შემ დეგ მა ინც მნიშ ვ ნე ლოვ ნად უნდა უნარ ჩუ ნებდეს პი როვ ნე ბას ცხოვ რე ბის ხა-რისხს. ვი ნა ი დან მი სი ჩა ნაც ვ ლე ბის მაჩ ვე ნე ბე ლი ძა ლი ან და ბა ლი იყო, ასა კობ რი ვი პენ სია თა ვი სი არ სით ძა ლი ან შორს იყო მი სი ფა სა დუ რი სტა ტუ სის გან.

- მოგ ვი ა ნე ბით ის მიჩ ნე უ ლი იყო სი ღა რი ბის დაძ ლე ვის ერ თ -ერთ ძი რი თად ინ ს ტ რუ მენ ტად, ანუ სო ცი ა ლუ რი დახ მა რე ბის სქე მად (რომელსაც ბი უ ჯე ტის სა ერ თო შე მო სავ ლე ბის პა რა ლე-ლუ რად, სო ცი ა ლუ რი დაზღ ვე ვის შე ნა ტა ნე ბი აფი ნან სებ და), თუმ ცა თა ვი სი უნი ვერ სა ლუ რი ხა სი ა თის გა მო მი სი გავ ლე ნა სი ღა რი ბის შემ ცი რე ბა ზე უმ ნიშ ვ ნე ლო იყო (იხ. ილუს ტ რა ცია 31, გვ. 85).

• ცვლი ლე ბე ბის მე ო რე ტალ ღის დროს (2004-2010წწ.) ასა კობ რი ვი პენ სი ე ბის სქე მამ სო ცი ა ლუ რი დახ მა რე ბის სა ხე მი ი ღო, შე იც ვა ლა მი სი და ფი ნან სე ბის წყა რო (საერთო სა ბი უ ჯე ტო შე მო სავ-ლე ბი – ანუ, ამ თვალ საზ რი სით, იქ ცა დე მოგ რან ტის სქე მად) მაგ რამ, ახალ კონ ფი გუ რა ცი ა ში ის შე უ სა ბა მო ბა ში მო ვი და სის ტე მის ფუნ და მენ ტურ პრინ ციპ თან – სე ლექ ტი ვიზ მ თან. სო ცი ა ლუ რი დახ მა რე ბა გა ი ცე მა მათ ზე, ვინც ვერ უმ კ ლავ დე ბა სო ცი ა ლურ რისკს – „გაჭირვებას”, ანუ შერ-ჩე ვით და მი სა მარ თუ ლად, ასა კობ რი ვი პენ სია კი ფა რავს ყვე ლას, ვინც სა პენ სიო ასაკს მი აღ წი ა.

ასა კობ რი ვი პენ სი ის დრო სა და სივ რ ცე ში აც დე ნა სის ტე მის თვალ საზ რი სით არ გა ნე კუთ ვ ნე ბა მხო-ლოდ აკა დე მი უ რი მსჯე ლო ბის სფე როს. ასა კობ რი ვი პენ სი ის ასე თი სა ხით არ სე ბო ბა ძა ლი ან ძვი რი უჯ დე ბა ქვე ყა ნას და სე რი ო ზულ საფ რ თხეს უქ მ ნის სის ტე მის გან ვი თა რე ბას მდგრა დო ბი სა და რე-ზი დუ ა ლუ რი მოწყო ბის მი მარ თე ბით.

თუ გავითვალისწინებთ მიდგომებს, რომლითაც ბალტიისპირეთისა (Paas, et al, 2004) ევროკავშირის ახალი წევრი ქვეყნების (Rovelli, 2007) ადგილი განისაზღვრა ევროპული სოციალური დაცვის მოდელებს შორის, ასე ვე შრო მის ბაზ რის სა ხელ მ წი ფო პო ლი ტი კა ზე და ფუძ ნე ბუ ლი ევ რო პის სო-ცი ა ლუ რი დაც ვის მო დე ლე ბის მე თო დო ლო გი ით (Bertola, et al., 2001), სა ქარ თ ვე ლოს გან თავ სე ბა ცალ კე სვეტ ში მოგ ვი წევს (იხ. ილუს ტ რა ცია 38, გვ. 105).



ილუს ტ რა ცია 9: ევ რო კავ ში რის სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სის ტე მე ბი შრო მის ბაზ რის არა დაზღ ვე ვა დი რის კე ბის გან და ცუ ლო ბის ხა რის ხის მი ხედ ვით

წყა რო: (Rovelli, 2007), მო დი ფი ცი რე ბუ ლი ავ ტო რე ბის მი ერ

შრო მის ბაზ რის ორი ძი რი თა დი მა ხა სი ა თებ ლის – კა ნონ მ დებ ლო ბით და საქ მე ბის და ცუ ლო ბი სა და (კანონმდებლობის/რეგულირების სიმ კაც რე) და უმუ შევ რე ბის სო ცი ა ლუ რი დაც ვის ხა რის ხე ბის მი-ხედ ვით ევ რო კავ ში რის ქვეყ ნე ბის გა ნა წი ლე ბა და სა ქარ თ ვე ლოს გან თავ სე ბა (მწვანე ფე რის მარ-თ კუთხე დი, Geo – ინერ ცი ის ფა ზის და საწყი სი, Geo I – ცვლი ლე ბე ბის პირ ვე ლი ტალ ღა, Geo II – ცვლი ლე ბე ბის მე ო რე ტალ ღა) შემ დეგ ნა ი რად გა მო ი ყუ რე ბა (იხ. ილუს ტ რა ცია 9 ზე მოთ): სუ რათ ზე ჩანს, რომ ზე და მარ ჯ ვე ნა კვად რა ტი დან სა ქარ თ ვე ლომ სა პი რის პი რო მხა რეს – ქვე და მარ ცხე ნა კვად რატ ში გა და ი ნაც ვ ლა და ლი ბე რა ლიზ მი სა და რე ზი დუ ა ლუ რი პრინ ცი პის თვალ საზ რი სით გა-უს წ რო აშშ-ს და შორ და ევ რო კავ ში რის (EU 15) ყვე ლა ქვე ყა ნას.

სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სის ტე მის მოწყო ბის ეკ ლექ ტიზ მი ნაკ ლე ბად „გადაედო” ჯან დაც ვის სის ტე მის მოწყო-ბას: სის ტე მა ში აღარ არის მოჩ ვე ნე ბი თი ფა სა დი, პრაქ ტი კუ ლად თან ხ ვედ რი ლია ქა ღალ დ ზე გა და ტა ნი ლი და ცხოვ რე ბი სე უ ლი რე ა ლო ბა, თუმ ცა არ არის და ბა ლან სე ბუ ლი თა ვად სის ტე მის კრი ტი კუ ლი კომ პო ნენ-ტე ბი (ჯანდაცვის ბაზ რის ინ ს ტი ტუ ცი უ რი გა ნუ ვი თა რებ ლო ბა ამის თვალ სა ჩი ნო მა გა ლი თი ა) და მის სა-სურ ველ თუ სა ბო ლოო კონ ფი გუ რა ცი ა ზე სა უ ბა რი მხო ლოდ ვა რა უ დის დო ნე ზეა შე საძ ლე ბე ლი.



ჯან დაც ვის სის ტე მის სხვა დას ხ ვა დო ნე ზე ბა ლან სის ნაკ ლე ბო ბის მა გა ლი თე ბი ა:

სისტემის კომპონენტი / დონე აღწერაჯანმრთელობის დაცვაზე ვალდებულებების განაწილება (სახელმწიფოსა და საზოგადოებას შორის)

სახელმწიფომ მკაფიოდ შემოფარგლა საზოგადოების ჯანმრთელობის დაცვაზე საკუთარი ვალდებულება (და პირნათლად ასრულებს), მაგრამ საზოგადოება სრულფასოვნად ვერ აცნობიერებს, რა მოცულობის ვალდებულება დააწვა მხრებზე. ამაზე მეტყველებს არაადექვატური მოლოდინები და ქცევა (ე.წ. ხუთლარიანი დაზღვევის პროგრამის ჩავარდნა ამის მაგალითია). საბოლოო ჯამში, ვალდებულებების ფიქსაცია და გათავისება არ არის თანაბარი.

როლების განაწილება ჯანდაცვის ბაზარზე

ბაზარზე მოთამაშეების გავლენა ასიმეტრიულია (ჯანდაცვის ბაზრის საყოველთაოდ აღიარებული თავისებურება). მომხმარებლის (პაციენტის) უფლებების დამცველი ან ინტერესების გამომხატველი მოთამაშეები არ არსებობენ. იგივე ითქმის სამედიცინო მომსახურების მიმწოდებლებზეც. სამედიცინო მომსახურების (არარაციონალური) მოხმარების სურათი (არაბუნებრივად მაღალი ხარჯები მედიკამენტებზე, ამბულატორიული მომსახურების დაბალი ხვედრითი წილი, ექთნებისა და ექიმების თანაფარდობა) ამის საუკეთესო დასტურია.

პროფესიულ სივრცეში პასუხისმგებლობები და პაციენტის უფლებები

(სამედიცინო) საქმიანობის ხარისხზე ზეგავლენას ვერ ახდენს პროფესიული სივრცეში თვითრეგულირების მექანიზმი( პროფესიული ასოციაციები სამედიცინო მომსახურების მომწოდებლების ხარისხის უზრუნველყოფის შიდა მექანიზმები), ვერც მომსახურების კვალიფიციური შემსყიდველი და ვერც სახელმწიფო (საკეისრო კვეთების მაღალი ხვედრითი წილი – 14.4% 2005 წელს (Serbanescu, et al., 2009) და 23.9% 2009 წელს (UNICEF, 2010) ამის თვალსაჩინო მაგალითია).

ყვე ლა ზე არ სე ბი თი, რაც მი ვი ღეთ, არის სა ხელ მ წი ფოს მი ერ ვალ დე ბუ ლე ბის მკა ფიო და ფიქ სი რე ბა სა ზო გა დო ე ბის გარ კ ვე უ ლი ნა წი ლი სათ ვის ჯან მ რ თე ლო ბის მომ სა ხუ რე ბის ხელ მი საწ ვ დო მო ბა სა და მთე ლი მო სახ ლე ო ბის თ ვის ჯან მ რ თე ლო ბის გარ კ ვე უ ლი კა ტე გო რი ის პრობ ლე მე ბის მოგ ვა რე ბა ზე. ვალ დე ბუ ლე ბა და რე სურ სე ბი და ბა ლან სე ბუ ლი ა.

ილუს ტ რა ცია 10: ჯან დაც ვის სის ტე მა ში სა ხელ წი ფოს ვალ დე ბუ ლე ბე ბის გა ნა წი ლე ბა მო სახ ლე ო ბის კე თილ დღე ო ბი სა და მომ სა ხუ რე ბის მო ცუ ლო ბის მი ხევ დით



სავ სე ბით გა სა გე ბია, ბევრს არ აკ მა ყო ფი ლებ დეს ჯან დაც ვის სფე რო ში სა ხელ მ წი ფოს მი ერ აღე ბუ ლი ვალ დე ბუ ლე ბე ბის მო ცუ ლო ბა (და მათ შეს რუ ლე ბა ზე გა მო ყო ფი ლი რე სურ სე ბის ოდე ნო ბა). ამ თე მა-ზე სა ჯა რო დის კუ სია და სა ხელ მ წი ფოს პრი ო რი ტე ტებ ში ჯან დაც ვის წი ნა პლან ზე წა მო წე ვა სა ჯა რო მარ თ ვის ჯან სა ღი პრო ცე სის ბუ ნებ რი ვი ას პექ ტი ა. მთა ვა რი ა, რომ სის ტე მა ში გა მო იკ ვე თა მკა ფიო მე-ქა ნიზ მე ბი, რომ ლე ბიც ერ თ მა ნეთ თან აკავ ში რებს შე დე გებ სა და რე სურ სებს. ის, თუ ჯან დაც ვა ზე დღეს სა ხელ მ წი ფო ხარ ჯავს ბევ რის თ ვის სა სურ ველ ზე ნაკ ლებს, არის არა ჯან დაც ვის სის ტე მის ნაკ ლი, არა-მედ სა ჯა რო პო ლი ტი კის სივ რ ცე ში გა დაწყ ვე ტი ლე ბის მი ღე ბის (პრიორიტეტის გან საზღ ვ რის) არ სე ბუ-ლი პრაქ ტი კის შე დე გი. დღე ვან დე ლი სის ტე მა გა ცი ლე ბით უკე თე სად იძ ლე ვა სა შუ ა ლე ბას გათ ვა ლოს, რა და მა ტე ბით სი კე თეს მო ი ტანს ჯან დაც ვა ზე სა ხელ მ წი ფო ბი უ ჯე ტის გა ორ მა გე ბა. თუმ ცა მარ ტივ, მაგ რამ ფუნ და მენ ტურ კითხ ვა ზე პა სუ ხი, რას მოხ მარ დე ბა გა ორ მა გე ბუ ლი რე სურ სე ბი, მა გა ლი თად, არ სე ბუ ლი ვალ დე ბუ ლე ბით მე ტი გა ჭირ ვე ბუ ლი ადა მი ა ნის მოც ვას, უკ ვე მო ცუ ლი სა მიზ ნე ჯგუ ფის წი ნა შე ვალ დე ბუ ლე ბის გაზ რ დას, თუ სა ზო გა დო ებ რი ვი სი კე თის (public good) გაზ რ დას (მაგალითად, ჯან დაც ვის პრე ვენ ცი უ ლი ღო ნის ძი ე ბე ბის ხელ შეწყო ბას), სის ტე მა ში ჩა ხე დუ ლი ადა მი ა ნის თ ვი საც კი 2010 წელს ძნე ლად გა მო საც ნო ბი იყო (სისტემის და ბა ლან სე ბის პრობ ლე მის კი დევ ერ თი მა გა ლი თი).

4.2. რა ტომ მოხ და?

შე საძ ლე ბე ლია თუ არა, რომ 20 წე ლი წად ში ორ ჯერ, თან დი ა მეტ რა ლუ რად შე იც ვა ლოს სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სის ტე მა? ან რამ დე ნად შე საძ ლე ბე ლია სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სის ტე მა იყოს ასე თი ეკ ლექ ტუ რი?

რა ტომ გაჩ ნ დ ნენ დრო ის მოკ ლე პე რი ოდ ში დი ა მეტ რა ლუ რად გან ს ხ ვა ვე ბუ ლი სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სის ტე მე ბი?

სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სის ტე მის ჩა მო ყა ლი ბე ბას, თუ ის ბუ ნებ რი ვად (ევოლუციურად) აღ მო ცენ დე-ბა, ათ წ ლე უ ლე ბი ჭირ დე ბა, მის ცალ კე უ ლი კომ პო ნენ ტის გან ვი თა რე ბის დაჩ ქა რე ბას ან კო რექ ტი-რე ბას კი სულ მცი რე 5-10 წე ლი (საპენსიო სის ტე მებს ინერ ტუ ლო ბის გათ ვა ლის წი ნე ბით – თა ო ბის ცვლა ხდე ბა სა ჭი რო).

შე იძ ლე ბა თუ არა სა ქარ თ ვე ლო ში სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სის ტე მის ასე თი სწრა ფი გა დაწყო ბა და ეკ-ლექ ტუ რო ბა აიხ ს ნას იმით, რომ ცვლი ლე ბე ბის არც პირ ვე ლი და არც მე ო რე ტალ ღის დროს არ შე იქ მ ნა სის ტე მა, არა მედ მოხ და მი სი იმი ტა ცია – შე იქ მ ნა კონ ს ტ რუქ ცი ა, რო მე ლიც სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სის ტე მას მხო ლოდ გა რეგ ნუ ლად წა ა გავ და, მაგ რამ არ სით ის არ ყო ფი ლა მი სი ში ნა არ სის მა ტა რე ბე ლი.

ამ კითხ ვა ზე პა სუ ხის გა სა ცე მად კი დევ ერ თხელ ჩა ვუღ რ მავ დეთ სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სის ტე მის არსს იმ ქვეყ ნე ბის მა გა ლით ზე, სა დაც ის ბუ ნებ რი ვად, ევო ლუ ცი უ რად აღ მო ცენ და.

წარ მო ვიდ გი ნოთ ზრდას რუ ლი პი როვ ნე ბა: ოჯახ მა, სო ცი ა ლურ - კულ ტუ რულ მა გა რე მომ, გა ნათ ლე-ბი სა და ჯან მ რ თე ლო ბის დაც ვის სის ტე მამ შეს ძი ნა მას ადა მი ა ნუ რი კა პი ტა ლი.



რა არის სა ჭი რო იმი სათ ვის, რომ ადა მი ა ნურ ი კა პი ტა ლი გა და იქ ცეს პი როვ ნე ბის კე თილ დღე ო ბის სა შუ ა ლე ბად?

და ვუშ ვათ, რომ პი როვ ნე ბის კე თილ დღე ო ბის სა მი მდგე ნე ლია სახ ს რე ბი (ფული), სუ ლი ე რი და ფი-ზი კუ რი ჯან მ რ თე ლო ბა (ჯანი) და ადა მი ა ნუ რი ურ თი ერ თო ბე ბი (სითბოს გაც ვ ლა, ზრუნ ვა და ა.შ.).

ჩავ თ ვა ლოთ, რომ ადა მი ა ნუ რი კა პი ტა ლის ერ თი მდგე ნე ლი – სუ ლი ე რი და ფი ზი კუ რი ჯან მ რ თე ლო-ბა უკ ვე წა ად გა პი როვ ნე ბის კე თილ დღე ო ბას. რჩე ბა ორი – სახ ს რე ბი და ურ თი ერ თო ბე ბი.

კე თილ დღე ო ბის თ ვის სახ ს რე ბის მო პო ვე ბა პი როვ ნე ბას მხო ლოდ შრო მის გა ყიდ ვით შე უძ ლი ა. შრო-მა რომ გა ი ყი დოს, უნ და არ სე ბობ დეს შრო მის ისე თი ბა ზა რი, სა დაც შრო მის გა ყიდ ვის სა ნაც ვ ლოდ პი როვ ნე ბა შეძ ლებს მი ი ღოს მა ტე რი ა ლუ რი თვალ საზ რი სით ღირ სე უ ლი, არ სე ბო ბის თ ვის სა ჭი რო სახ ს რე ბი. ადა მი ა ნუ რი კა პი ტა ლი შრო მის ბაზ რის გავ ლით მა ტე რი ა ლურ სახ ს რე ბად რომ გა და იქ-ცეს, ბუ ნებ რი ვი ა, უნ და არ სე ბობ დეს ეკო ნო მი კა (ბიზნესი).

ეს ნიშ ნავს, რომ პი როვ ნე ბის კე თილ დღე ო ბი სათ ვის გა დამ წყ ვე ტია არ სე ბობ დეს შრო მის ისე თი ბა-ზა რი, სა დაც შრო მის გა ყიდ ვა იძ ლე ვა ღირ სე უ ლი არ სე ბო ბის თ ვის სახ ს რე ბის მი ღე ბის სა შუ ა ლე ბას.

სხვაგ ვა რად რომ ვთქვათ, ნე ბის მი ერ სა ხელ მ წი ფო ში პი როვ ნე ბის კე თილ დღე ო ბის მა ტე რი ა ლუ რი მხა რე უკავ შირ დე ბა შრო მის ბა ზარს და სწო რედ მი სი სრულ ფა სო ვა ნი ფუნ ქ ცი ო ნი რე ბა არის გან ვი-თა რე ბულ სა ზო გა დო ე ბე ბის კე თილ დღე ო ბის გან მ საზღ ვ რე ლი.



შე საძ ლე ბე ლია თუ არა სა ქარ თ ვე ლო ში სა ზო გა დო ე ბამ შრო მით ირჩინოს თა ვი და და მო კი დე ბუ ლი ადა მი ა ნე ბი (ოჯახის წევ რე ბი)?

რამ დე ნად იძ ლე ვა სა ქარ თ ვე ლო ში შრო მის ბა ზა რი არ სე ბო ბი სა ან ღირ სე უ ლი ცხოვ რე ბის თ ვის საკ-მა რი სი ანაზღა უ რე ბის მი ღე ბის სა შუ ა ლე ბას და მო კი დე ბუ ლია მრა ვალ ფაქ ტორ ზე (ეკონომიკის გან ვი თა რე ბი სა და პრო ფი ლის შე სა ბა მი სად შრო მის მოთხოვ ნა ზე, შრო მის ბაზ რის ინ ს ტი ტუ ცი ურ მოწყო ბა სა და გან ვი თა რე ბის ხა რის ხ ზე და ა.შ.) და მა თი გათ ვა ლის წი ნე ბით სა ქარ თ ვე ლო ში შრო მის ბაზ რის სის ტე მუ რი ანა ლი ზი ცალ კე გან ხილ ვის თე მა ა. შრო მის ბაზ რის გა მარ თუ ლო ბის სა ზო მად (სადაც აისა ხე ბა არა მხო ლოდ შრო მის ბაზ რის ინ ს ტი ტუ ცი უ რი მოწყო ბა, არა მედ ქვეყ ნის ეკო ნო მი-კუ რი მდგო მა რე ო ბა) ერ თი მა ხა სი ა თებ ლით შე მო ვი ფარ გ ლე ბით.

ცვლი ლე ბე ბის პირ ვე ლი ტალ ღის დროს და საქ მე ბით მიღებული (სახელფასო) შე მო სა ვა ლი არა თუ ცხოვ რე ბის ღირ სე ულ დო ნეს, არა მედ სი ღა რი ბი დან თა ვის დაღ წე ვა საც კი ვერ უზ რუნ ველ ყოფს. ცვლი-ლე ბე ბის მე ო რე ტალ ღის დროს მდგო მა რე ო ბა არ სე ბი თად არ უმ ჯო ბე სდება: 2010 წელს სა შუ ა ლო მომ-ხ მა რებ ლის სა არ სე ბო მი ნი მუ მი 118 ლა რი, შრო მის გა ყიდ ვით (სასოფლო პრო დუქ ცი ის რე ა ლი ზა ცი ის ჩათ ვ ლით) მიღებული შე მო სა ვა ლი ერთ სულ ზე კი – 81ლარია, ანუ სა არ სე ბო მი ნი მუ მის 68% !

გა მო დის, რომ სა ზო გა დო ე ბის კე თილ დღე ო ბის მიღ წე ვის (ადამიანური კა პი ტა ლის მო ნე ტი ზა ცი ის) თვალ საზ რი სით შრო მის ბა ზა რი სა ქარ თ ვე ლო ში თა ვის და ნიშ ნუ ლე ბას ვერ ას რუ ლებს – მხო ლოდ შრო მის გა ყიდ ვა ადა მი ანს ვერ არ ჩენს (ღირსეულ ცხოვ რე ბა ზე სა უ ბა რიც კი ზედ მე ტი ა). ამა ზე მეტყ ვე ლებს და მო უ კი დებ ლო ბის მიღ წე ვის შემ დეგ მა სობ რი ვი შრო მი თი მიგ რა ცია (სხვა ქვეყ ნე ბის შრო მის ბაზ რებ ზე შრო მის გა ყიდ ვა) და ფუ ლა დი გზავ ნი ლე ბი.

თავ და პირ ვე ლად რა ფუნ ქ ცია ჰქონ და სო ცი ა ლურ დაც ვას გან ვი თა რე ბულ ქვეყ ნებ ში, სა დაც შრო-მის გა ყიდ ვა უზ რუნ ველ ყოფ და ღირ სე ულ ცხოვ რე ბას?

მას ქონ და ერ თა დერ თი ფუნ ქ ცია – არ და ცე მუ ლი ყო პი როვ ნე ბის ცხოვ რე ბის ხა რის ხი, თუ იგი შრო-მის ბა ზარ ზე შრო მას ვერ ყი დი და. ანუ, სო ცი ა ლუ რი დახ მა რე ბის სის ტე მას მო ეთხო ვე ბო და დრო ე-ბით (ან მუდ მი ვად) ჩა ე ნაც ვ ლე ბი ნა შრო მის ბა ზა რი, თუ შრო მის გა ყიდ ვა არ იყო საკ მა რი სი ღირ სე-უ ლი ცხოვ რე ბის თ ვის ან აღარ შესწევდა მუშაობის უნარი.

ამ სა ზო გა დო ე ბა ში პი როვ ნე ბის მა ტე რი ა ლუ რი კე თილ დღე ო ბის თ ვის შრო მის ბა ზა რი იყო პრი მა ტი, ხო ლო სო ცი ა ლუ რი დაც ვა კი – სა თა და რი გო მე ქა ნიზ მი.

ეს პრინ ცი პი ყვე ლა ევ რო პულ თუ სხვა გან ვი თა რე ბულ ქვე ყა ნა ში მკაც რად და ცუ ლი ა, გან ს ხ ვავ დე ბა მხო-ლოდ მე ქა ნიზ მი. ამ ქვეყ ნებ ში სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სის ტე მა ევო ლუ ცი უ რად და ა შე ნეს შრო მის ბა ზარს, რომ შრო მის გა ყიდ ვის წა რუ მა ტებ ლო ბას არ ჩა ეგ დო ადა მი ა ნი სი ღა რი ბე ში (მაგ. ან გ ლო- საქ სურ მო დე ლი) ან შეძ ლე ბო და ღირ სე უ ლად ცხოვ რე ბა (კონსერვატული და სო ცი ალ - დე მოკ რა ტი უ ლი მო დე ლე ბი).

გან ვი თა რე ბის გარ კ ვე ულ ეტაპ ზე სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სის ტე მის ფუნ ქ ცია გან სა კუთ რე ბით გა ი-ზარ და ევ რო პა ში: შრო მის ბაზ რის ჩა ნაც ვ ლე ბას თან ერ თად (კეთილდღეობის მა ტე რი ა ლუ რი მდგე-



ნელ თან და კავ ში რე ბით) მას და ე მა ტა ახა ლი – გა რი ყუ ლო ბის (social exclusion, მარ გი ნა ლი ზა ცი ის) შემ ცი რე ბის ფუნ ქ ცი ა.

სქე მა ტუ რად ეს ასე გა მო ი ყუ რე ბა: პი როვ ნე ბა, მო ნა წი ლე ობს რა სა ზო გა დო ებ რივ ცხოვ რე ბა ში, აგ-რო ვებს სო ცი ა ლურ კა პი ტალს და რო გორც სა ზო გა დო ე ბის სრულ ფა სო ვა ნი წევ რი, იძენს ურ თი-ერ თო ბებს. მა ტე რი ა ლუ რი პრობ ლე მე ბი სა თუ სხვა მი ზე ზე ბის გა მო პი როვ ნე ბა შე იძ ლე ბა ვე ღარ მო ნა წი ლე ობ დეს სა ზო გა დო ებ რივ ცხოვ რე ბა ში, და კარ გოს ურ თი ერ თო ბა თა წრე და აღ მოჩ ნ დეს სა-ზო გა დო ე ბი დან გა რი ყუ ლი.

თუ პი როვ ნე ბამ, მი ზე ზის გან და მო უ კი დებ ლად (თუმცა ეს ხში რად მა ტე რი ა ლურ უზ რუნ ველ ყო ფას უკავ შირ დე ბა), თა ვის დრო ზე ვერ და აგ რო ვა სო ცი ა ლუ რი კა პი ტა ლი, ან მოგ ვი ა ნე ბით და კარ გა და გა რი ყუ ლი აღ მოჩ ნ და, სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სის ტე მა ცდი ლობს ჩა ა ნაც ვ ლოს სა ზო გა დო ებ რი ვი ურ-თი ერ თო ბე ბი და მო ახ დი ნოს პი როვ ნე ბის ინ ტეგ რა ცი ა. სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სის ტე მის ეს ფუნ ქ ცია, ეთ ნო- ფ სი ქო ლო გი უ რი და კულ ტუ რუ ლი თა ვი სე ბუ რე ბე ბი დან გა მომ დი ნა რე, სხვა დას ხ ვა ნა ი რად გა-მო იკ ვე თა ევ რო პულ ქვეყ ნებ ში.

სა ქარ თ ვე ლოს თან მი მარ თე ბით სო ცი ა ლუ რი დაც ვის აღ ნიშ ნულ ფუნ ქ ცი ა ზე სა უ ბა რი ამ ეტაპ ზე ნა-ად რე ვი ა.

გა მო დის, რომ სა ქარ თ ვე ლო ში სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სის ტე მე ბის შექ მ ნის მცდე ლო ბა ორი ვე შემ თხ-ვე ვა ში შრო მის ისე თი ბაზ რის (და ეკო ნო მი კის გან ვი თა რე ბის) პი რო ბებ ში ხდე ბო და, რო ცა შრო მა არ იყო საკ მა რი სი თა ვის სარ ჩე ნად და ტვირ თი ძა ლა უ ნე ბუ რად სო ცი ა ლუ რი დაც ვის მხრებ ზე გა-და დი ო და, რომ ლის ტა რე ბა არ ცერ თი გან ვი თა რე ბუ ლი ქვეყ ნის სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სის ტე მას არ ხე ლე წი ფე ბა.

სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სის ტე მის აღ მო ცე ნე ბას სა ქარ თ ვე ლო ში არ გა აჩ ნ და საყ რ დე ნი. თუ ძი რი თა დი სის ტე მა – შრო მის ბა ზა რი – ვერ ას რუ ლებ და თავის და ნიშ ნუ ლე ბას, სა თა და რი გო სის ტე მა მას ვე-რა ნა ი რად შე ას რუ ლებ და. ანუ, სა ქარ თ ვე ლო ში თა ნა მედ რო ვე ევ რო პუ ლი ტი პის სო ცი ა ლუ რი დაც-ვის სის ტე მის ევო ლუ ცი უ რი გზით აღ მო ცე ნე ბის დრო ჯერ არ დამ დ გა რა.

საქართველოში სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სის ტე მე ბის ცალ კე უ ლი კონ ს ტ რუქ ცი ე ბი (და არა სის ტე მა) ევო ლუ ცი ის ნაც ვ ლად ხე ლოვ ნუ რად, სა ხელ მ წი ფოს ნე ბით, ყო ველ გ ვა რი სა ფუძ ვ ლის გა რე შე შე იქ-მ ნა. გა რეგ ნუ ლი მსგავ სე ბის მი უ ხე და ვად, 20 წლის მან ძილ ზე არ შექ მ ნი ლა რე ა ლუ რი სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სის ტე მა, რო მე ლიც თა ვის მთა ვარ და ნიშ ნუ ლე ბას მო ემ სა ხუ რე ბო და. ამის ნაც ვ ლად შე იქ-მ ნა სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სის ტე მის მხო ლოდ ფა სა დი – გა ცი ლე ბით უფ რო მსუ ბუ ქი კონ ს ტ რუქ ცი ა, ვიდ რე შრო მის ბა ზარ ზე და შე ნე ბუ ლი, მას ში ფეს ვებ გად გ მუ ლი სის ტე მა. შე სა ბა მი სად, მსუ ბუ ქი კონ ს ტ რუქ ცი ის დე მონ ტა ჟი და დრო ის მოკ ლე მო ნაკ ვეთ ში ახა ლის ისე აწყო ბა, რომ ხე ლუხ ლე ბე ლი დარ ჩეს ფა სა დის ერ თი სო ლი დუ რი ნა წი ლი (საპენსიო სქე მა), სავ სე ბით შე საძ ლე ბე ლი ა.

პა სუ ხი პირ ველ კითხ ვა ზე, შე იძ ლე ბო და თუ არა 20 წე ლი წად ში დი ა მეტ რა ლუ რად გან ს ხ ვა ვე ბუ ლი სო ცი ა ლუ რი სის ტე მე ბის გან ვი თა რე ბა, შემ დე გი ა:



შე იძ ლე ბო და, რად გან სა ქარ თ ვე ლო ში სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სის ტე მის მხო ლოდ იმი ტა ცია ხდე ბო და და ასე დარ ჩე ბა მა ნამ, ვიდ რე არ ფორ მირ დე ბა შრო მის ბა ზა რი და სა ზო გა დო ე ბა, სულ მცი რე, შრო-მით ირჩენს თავს და მიიღებს მა ტე რი ა ლუ რი კე თილ დღე ო ბას.

არ ცაა გა საკ ვი რი, რომ ევ რო პუ ლი მო დე ლე ბის (ტიპოლოგიის) გა მო ყე ნე ბით სა ქარ თ ვე ლო ში სო ცი-ა ლუ რი დაც ვის სის ტე მის მთე ლი ანა ლი ზი გა ნი ხი ლავ და ამა თუ იმ მო დელ თან მსგავ სე ბის და არა რე ა ლუ რად მი კუთ ვ ნე ბის სა კითხს. სა ქარ თ ვე ლოს სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სის ტე მის მი კუთ ვ ნე ბა ამა თუ იმ ევ რო პულ მო დელ თან შე საძ ლე ბე ლი გახ დე ბა მხო ლოდ მა შინ, რო ცა ფორ მირ დე ბა შრო მის ბა ზა რი. ამ ეტაპ ზე, რომ არა სა პენ სიო სქე მა, სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სის ტე მა სა ზო გა დო ე ბი სა და ეკო-ნო მი კის გან ვი თა რე ბის მოთხოვ ნებს პა სუ ხობს:

• ის, სო ცი ა ლუ რი გა და სა ხა დე ბი სა თუ შე ნა ტა ნე ბის სა ხით, ტვირ თად აღარ აწ ვე ბა ეკო ნო მი კას, კერ ძოდ შრო მას, და აღარ წარ მო ად გენს საფ რ თხეს ჩრდი ლო ვა ნი ეკო ნო მი კუ რი (შრომითი) ურ-თი ერ თო ბე ბის გავ რ ცე ლე ბის კუთხით;

• უმ სუ ბუ ქებს ყო ფას უკი დუ რე სად გა ჭირ ვე ბუ ლებს, რომ ლებ საც არ შეს წევთ უნა რი შრო მით მო-ი პო ვონ სა არ სე ბო სახ ს რე ბი.

რამ გა ნა პი რო ბა სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სის ტე მის ეკ ლექ ტუ რო ბა სა ქარ თ ვე ლო ში?



სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სის ტე მის არ ქი ტექ ტუ რას თა ვი დან ბო ლომ დე გან საზღ ვ რავს შრო მის ბაზ რის სპე ცი ფი კა და სა ზო გა დო ებ რი ვი ცხოვ რე ბის თა ვი სე ბუ რე ბე ბი (რომლებიც ასა ხავს სა ზო გა დო ე ბის ფა სე უ ლო ბებ სა და ნორ მებს):

• შრო მის ბა ზა რი გან საზღ რავს სო ცი ა ლუ რი დაც ვის ამო ცა ნას და სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სის ტე მის და მო-კი დე ბუ ლე ბას შრო მის ბა ზარ თან. შრო მის ბა ზა რი არის სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სის ტე მის სა ძირ კ ვე ლი;

• სა ზო გა დო ე ბა, მი სი სტრუქ ტუ რა, სა ზო გა დო ებ რი ვი ცხოვ რე ბის წე სი, ფა სე უ ლო ბე ბი გან საზღ-ვ რა ვენ სო ცი ა ლუ რი დაც ვის მე ქა ნიზ მებს (ანუ იმას, თუ რო გორ უნ და შე ას რუ ლოს ამო ცა ნა სო-ცი ა ლურ მა დაც ვამ, რო გორ უნ და შეგ როვ დეს და და ი ხარ ჯოს კო ლექ ტი უ რი, ანუ სო ლი და რუ ლი რე სურ სე ბი). სა ზო გა დო ე ბის ქსო ვი ლი არის ის, რაც გან საზღ რავს სის ტე მის „კედლებს”.

სა ქარ თ ვე ლო ში ცვლი ლე ბე ბის პირ ვე ლი და მე ო რე ტალ ღის დროს არ არ სე ბობ და შრო მის ბა ზა რი, ანუ ათ ვ ლის წერ ტი ლი სის ტე მის ფორ მი რე ბის თ ვის.

პირ ვე ლი ტალ ღის დროს არც არა ვის შე უს წავ ლია სა ზო გა დო ე ბის ფა სე უ ლო ბე ბი და მო ლო დი ნე ბი, მა გა ლი თად: რას ნიშ ნავს პი როვ ნე ბის კე თილ დღე ო ბა ან სო ლი და რო ბა ქარ თულ სა ზო გა დო ე ბა ში; ან პი როვ ნე ბის კე თილ დღე ო ბა კო ლექ ტი უ რი პა სუ ხის მ გებ ლო ბაა თუ ინ დი ვი დუ ა ლუ რი. სო ცი ა ლუ რი დაზღ ვე ვის ლო ზუნ გით ისე შენ დე ბო და სის ტე მა (მათ შო რის ჯან მ რ თე ლო ბის დაც ვის), რომ არა ვინ იცო და სი ნამ დ ვი ლე ში, რა ზო მის სო ლი და რო ბის ტვირ თის ტა რე ბის თ ვის იყო მზად სა ზო გა დო ე ბა, ან რის მი ღე ბა სურ და კო ლექ ტი ურ ყუ ლა ბა ში შე ნა ტა ნის სა ნაც ლოდ. იგი ვე შე იძ ლე ბა ით ქ ვას ცვლი-ლე ბე ბის მე ო რე ტალ ღა ზეც – სის ტე მის მოწყო ბა ეფუძ ნე ბა უფ რო რწმე ნას, რომ ასე თი მოწყო ბა სა უ კე თე სოა და სჭირ დე ბა სა ზო გა დო ე ბას (ან წა ა გავს რა რო მე ლი მე ევ რო პულ მო დელს, უფ რო გვა ახ ლო ებს ევ რო პას თან), ვიდ რე რა ი მე მტკი ცე ბუ ლე ბას.

ეკ ლექ ტუ რო ბის ასახ ს ნე ლად საკ მა რი სია აღ ვ ნიშ ნოთ, რომ რო ცა სის ტე მა არ სით ფა სა დუ რი ა, ეფუძ-ნე ბა შრო მის არარ სე ბულ ბა ზარს, იგ ნო რი რე ბუ ლია სა ზო გა დო ე ბის ფაქ ტო რი და იქ მ ნე ბა ფორ სი-რე ბუ ლად, ის ვე რა სო დეს იქ ნე ბა ამ ქვეყ ნის თ ვის ორ გა ნუ ლი (შინაური) და და ბა ლან სე ბუ ლი.

რა ტომ გაჩ ნ და ჯან დაც ვის სის ტე მა ში და ბა ლან სე ბის დე ფი ცი ტი?

და ბა ლან სე ბის დე ფი ცი ტი არ უნ და გან ვი ხი ლოთ სის ტე მის არ ჩე უ ლი მოწყო ბის (მოდელის) ნაკ ლად. მი ზე ზი სის ტე მის შექ მ ნის „ტექნოლოგიურ პრო ცეს ში ა” და არა თა ვად სის ტე მის კონ ფი გუ რა ცი ა ში.

ნე ბის მი ე რი სა ზო გა დო ებ რი ვი სის ტე მის ევო ლუ ცი უ რი გან ვი თა რე ბა გუ ლის ხ მობს, რომ მი სი კრი-ტი კუ ლი კომ პო ნენ ტე ბი და ბა ლან სე ბუ ლია და მი სი რღვე ვის საფ რ თხე ჩნდე ბა მა შინ, რო ცა სის ტე-მის შექ მ ნა ან ცვლი ლე ბა დაჩ ქა რე ბუ ლად, ანუ ხე ლოვ ნუ რად ხდე ბა.

ის ტო რი უ ლად, იმ ქვეყ ნებ ში, სა დაც ჯან დაც ვის სის ტე მის მო დე ლი ეფუძ ნე ბა სა ბაზ რო ურ თი ერ თო-ბებს სა ხელ მ წი ფოს მი ნი მა ლუ რი ჩა რე ვით, სის ტე მის ჩა მო ყა ლი ბე ბა ხდე ბო და „ქვემოდან ზე მოთ”:



ეტა პობ რი ვად ვი თარ დე ბო და სა ბაზ რო ურ თი ერ თო ბე ბი, იც ვ ლე ბო და ძალ თა გა ნა წი ლე ბა, ბაზ რის სიმ წი ფეს თან ერ თად მყარ დე ბო და ძა ლა თა ბა ლან სი. სა ხელ მ წი ფო კი მხო ლოდ იმ შემ თხ ვე ვა ში ერე-ო და, რო ცა ბა ლან სის დამ ყა რე ბას „გარე ძა ლა” სჭირ დე ბო და ანუ, სა ხელ მ წი ფოს, ბა ზარ სა და სა-ზო გა დო ე ბას შო რის რო ლე ბის გა და ნა წი ლე ბა ბუ ნებ რი ვად ხდე ბო და და ეს პრო ცე სი პე რი ო დუ ლად, ახა ლი რე ა ლო ბის მომ წი ფე ბას თან ერ თად იც ვ ლე ბო და (მაგალითად, რო გორც აშ შ - ში 70-იან წლებ ში გაჩ ნ და ფე დე რა ლუ რი და შტა ტე ბის ჯანდაცვის სახელმწიფო პროგრამები, Medicare და Medicaid).

სა ქარ თ ვე ლო ში ჯან დაც ვის არ სე ბუ ლი სის ტე მის შექ მ ნა მოხ და „ზემოდან ქვე მოთ”: სა ხელ მ წი ფომ ისე გა დას ცა პა სუ ხის მ გებ ლო ბე ბი ბა ზარ სა და სა ზო გა დო ე ბას, რომ არც ჩა ნა ფიქ რი აუხ ს ნია გარ კ ვე-ვით და არც ის გა უთ ვ ლი ა, რამ დე ნად მზად იყ ვ ნენ სა ბაზ რო თუ სა ზო გა დო ებ რი ვი (არაფორმალური) ინ ს ტი ტუ ტე ბი ჯერ გა ე აზ რე ბი ნათ ტვირ თის სიმ ძი მე და მე რე ეტა რე ბი ნათ ის. ზე მო დან ქვე მოთ წა-მო სუ ლი რე ფორ მა შე იძ ლე ბა არ არ ღ ვევ დეს ბა ლანსს, თუ იქ მ ნე ბა ჯან დაც ვის ვერ ტი კა ლუ რად მარ-თუ ლი სა ხელ მ წი ფო სის ტე მა (იმ პი რო ბით, რომ სის ტე მის დი ზა ინ ში ეს ბა ლან სი გათ ვა ლის წი ნე ბუ-ლი ა). ზე მო დან წა მო სუ ლი ინი ცი ა ტი ვე ბით სა ბაზ რო ურ თი ერ თო ბებ ზე და ფუძ ნე ბუ ლი ჯან დაც ვის სის ტე მის შექ მ ნი სას დის ბა ლან სის გა ჩე ნა გარ და უ ვა ლი და კა ნონ ზო მი ე რი ა.

4.3. დას კ ვ ნა

სა ქარ თ ვე ლომ და მო უ კი დებ ლო ბის 20 წლის მან ძილ ზე სცა და საბ ჭო თა მემ კ ვიდ რე ო ბით მი ღე ბულ ნან გ რე ვებ ზე სო ცი ა ლუ რი და ჯან მ რ თე ლო ბის დაც ვის ორი დი ა მეტ რა ლუ რად გან ს ხ ვა ვე ბუ ლი სის-ტე მის შექ მ ნა (რაც თან ხ ვედ რა ში იყო სა ხელ მ წი ფო აღ მ შე ნებ ლო ბის ზო გად მი მარ თუ ლე ბას თან).

არ ცერ თი სის ტე მა არ სით არ იყო ბუ ნებ რი ვად შერ წყ მუ ლი სა ხელ მ წი ფო, სა ბაზ რო თუ სა ზო გა დო-ებ რივ ინ ს ტი ტუ ტებ თან.

ცალ კე უ ლი კომ პო ნენ ტე ბის წარ მა ტე ბუ ლი ფუნ ქ ცი ო ნი რე ბის მი უ ხე და ვად, სის ტე მე ბის ანა ლო გის ძი ე ბა და სავ ლე თის გან ვი თა რე ბუ ლი სამ ყა რო ში, ან მი სი მსგავ სე ბა რო მე ლი მე ევ რო პულ მო დელ-თან მხო ლოდ გა რეგ ნუ ლი ნიშ ნით არის შე საძ ლებ ე ლი და არა ში ნა არ სობ რი ვი დატ ვირ თ ვით.

პა რა დოქ სია მაგ რამ ფაქ ტი ა, რომ ხე ლი სუფ ლე ბე ბი სა თუ სა ხელ მ წი ფოს აღ მ შე ნებ ლო ბის კურ სის ცვლი ლე ბის ფონ ზე სა ჯა რო პო ლი ტი კის სივ რ ცე ში უყუ რადღე ბოდ რჩე ბა შრო მის ბაზ რის ინ ს ტი-ტუ ცი უ რი გან ვი თა რე ბა, რო გორც ეკო ნო მი კუ რი და სო ცი ა ლუ რი სის ტე მე ბის და მა კავ ში რე ბე ლი საკ ვან ძო რგო ლი და ჯან სა ღი, მდგრა დი და ეფექ ტი ა ნი სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სის ტე მის სა ძირ კ ვე ლი.



დანართებიილუს ტ რა ცია 11: ტერ მინ თა გან მარ ტე ბე ბი

ეკონომიკურად აქტიური მოსახლეობა

15 წლის და მეტი ასაკის ორივე სქესის ყველა პირი, რომელიც დასაქმებულია ეკონომიკური საქმიანობით , და უმუშევრებიიგივეა, რაც სამუშაო ძალა (Labor Force)სქემაზე ქვემოთ LF=A+B

ეკონომიკური აქტიურობის დონე

ეკონომიკურად აქტიური მოსახლეობის პროცენტული წილი შესაბამისი ასაკის მოსახლეობის მთელ რიცხვშიიგივეა , რაც მოსახლეობაში სამუშაო ძალის მონაწილეობის კოეფიციენტი (Labor force participation rate), ან სამუშაო ძალის აქტიურობის დონესქემაზე (A+B)/(A+B+C)ან LF/WAP

სამუშაო ძალის ხვედრითი წილი

ეკონომიკურად აქტიური მოსახლეობის პროცენტული წილი მოსახლეობის მთელ რიცხვშისქემაზე A+B/A+B+C+D+E ან LF/TP

დასაქმებული15 წლისა და მეტი ასაკის მოსახლეობა, დაკავებული ეკონომიკური საქმიანობითსქემაზე B

უმუშევრობის დონეუმუშევრების რაოდენობის პროცენტული წილი ეკონომიკურად აქტიურ მოსახლეობაშისქემაზე A/(A+B) ან A/LF

დედათა მოკვდაობაქალების მოკვდაობა ორსულობის ბოლოს (28 კვირის შემდეგ), მშობიარობისა და მშობიარობის შემდგომ პერიოდში (მშობიარობიდან 6 კვირის მანძილზე )

ჩვილ ბავშვთა მოკვდაობა

ერთ წლამდე ასაკის გარდაცვლილ ბავშვთა რაოდენობის შეფარდება ცოცხლად დაბადებულთა რაოდენობასთან; წარმოადგენს ახალშობილის თავისი სიცოცხლის პირველი წლის განმავლობაში სიკვდილის ალბათობას

სიცოცხლის მოსალოდნელი ხანგრძლივობა დაბადებისას

წლების რაოდენობა, რომელსაც საშუალოდ იცოცხლებს ერთი ადამიანი დაბადებულთა თაობიდან იმ პირობით, რომ მოკვდაობის დონე ყოველ ასაკში დარჩება ისეთი , როგორიც არის მოცემულ პერიოდში


ილუს ტ რა ცია 12: სა ქარ თ ვე ლოს ჯან მ რ თე ლო ბის დაც ვის ეროვ ნუ ლი პო ლი ტი კის ძი რი თა დი დე ბუ ლე ბე ბი

ჯანმრთელობის დაცვის რეორიენტაციის ძირითადი მიმართულებები:

ჯანდაცვის ახალი სისტემის კრიტერიუმები:

• შეესატყვისებოდეს ქვეყნის ეკონომიკური განვითარების ძირითად მიმართულებებს;

• სამუშაოს მოცულობა დაბალანსებული იყოს საჭირო ადამიანურ და მატერიალურ რესურსებთან;

• სისტემა გახდეს მართვადი და ემსახურებოდეს რესურსების მოხმარების რაციონალიზაციას.

სისტემის რეორიენტაციის ძირითადი მიმართულებები:

• ჯანდაცვის ახალი სისტემის სამართლებრივი ბაზის შექმნა;

• ჯანდაცვის სისტემის მართვის დეცენტრალიზაცია;

• ჯანდაცვის სისტემის ფინანსური და ეკონომიკური ბაზის შეცლა, პროგრამულ დაფინანსებაზე

გადასვლა;

• პირველადი ჯანდაცვის პრიორიტეტულობა;

• სანიტარიულ-ეპიდემიოლოგიური სამსახურის რეფორმა;

• სამედიცინო დაზღვევის პრინციპებზე გადასვლა;

• ჯანდაცვის მუშაკების სოციალური უსაფრთხოება.

დანართები


ილუს ტ რა ცია 13: 2003 წლის მდგო მა რე ო ბით სო ცი ა ლურ სფე რო ში სი ტუ ა ცი ის შე ჯა მე ბა

1 მო სახ ლე ო ბის 14% იმ ყო ფე ბა უკი დუ რეს სი ღა რი ბე ში (შემოსავალი/ხარჯები ზრდას რულ ექ ვი ვა ლენ ტ ზე

<52 ლა რი/ თ ვე), ხო ლო ნა ხე ვარ ზე მე ტი – სი ღა რი ბე ში (The World Bank, 2002)..

2 და საქ მე ბით მიღებული (სახელფასო) შე მო სა ვა ლი ვერ უზ რუნ ველ ყოფს არა თუ ცხოვ რე ბის ღირ სე ულ

დო ნეს, არა მედ სი ღა რი ბი დან თა ვის დაღ წე ვას (ე.წ. „ღარიბი და საქ მე ბუ ლის” ფე ნო მე ნი, იხ .ი ლუს ტ რა ცია

14, გვ.73). ექ ვი ვა ლენ ტი მოზ რ დი ლის მე დი ა ნუ რი მოხ მა რე ბა ოფი ცი ა ლურ სა არ სე ბო მი ნი მუმ ზე და ბა ლია

(საქართველოს სტა ტის ტი კის სახელმწიფო დე პარ ტა მენ ტი, 2002)

3 შრო მის ბაზ რის დი დი ნა წი ლი (<-60-70%) ექ ს ტ რა ლე გა ლურ სივ რ ცე შია (Rashid & Rutkowski, 2001), ძი რი-

თა დად სო ცი ა ლუ რი გა და სა ხა დე ბის ხარ ჯ ზე სა მუ შაო ძა ლის სიძ ვი რის გა მო (Lindeman, et al., 2000) (The

World Bank, 2002)

4 სო ცი ა ლუ რი გა და სა ხა დე ბის („შენატანების”) თა ნა ფარ დო ბა სო ცი ა ლურ სარ გე ბელ თან არა ა დექ ვა ტუ რია

– არ არ სე ბობს შე მო სავ ლის ლე გა ლი ზა ცი ი სათ ვის საკ მა რი სი მო ტი ვა ცია (The World Bank, 2002). მა შინ,

რო ცა სა პენ სიო დაზღ ვე ვის შე ნა ტა ნის თა ნა ფარ დო ბით შრო მის მთლი ან ღი რე ბუ ლე ბას თან სა ქარ თ ვე ლო

ბევ რად უს წ რებს მა ღალ გან ვი თა რე ბულ ქვეყ ნებს, ერთ სულ ზე სა შუ ა ლო შე მო სავ ლის ჩა ნაც ვ ლე ბის მაჩ-

ვე ნე ბე ლი (8% 1997 წლის მო ნა ცე მე ბით) ჩა მორ ჩე ბა და ბალ გან ვი თა რე ბუ ლი ქვეყ ნე ბის ანა ლო გი ურ მაჩ ვე-

ნე ბელს (The World Bank, 2000)

5 სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სა ხელ მ წი ფო (საზოგადოებრივი) სის ტე მის მი ერ გა ცე მუ ლი სარ გე ბე ლის (სოციალური,

შრო მი თი, ინ ვა ლი დო ბის პენ სი ე ბი, სო ცი ა ლუ რი დახ მა რე ბე ბი) ოდე ნო ბა ძა ლი ან და ბა ლია (≈6.4 აშშ დო ლა-

რი თვე ში) და `ბევრად შორს არის პენ სი ო ნე რის სი ღა რი ბი დან ამო საყ ვა ნად, ანუ ვერ ას რუ ლებს ელე მენ-

ტა რუ ლი დამ ცა ვი მე ქა ნიზ მის ფუქ ნ ცი ას, თუმ ცა შე ად გენს სა ხელ მ წი ფო ბი უ ჯე ტის ხარ ჯ ვი თი ნა წი ლის

31-36%-ს და მშპ-ს ≈2.4%-ს (The World Bank, 2000)

6 „არსებული სა ხით [საქართველოს სა პენ სიო სის ტე მა] ვერ ას რუ ლებს სა ზო გა დო ებ რი ვი სა პენ სიო სის ტე-

მე ბის ამო ცა ნე ბი დან ვერ ცერთს: ვერც სი ბე რე ში სი ღა რი ბის პრე ვენ ცი ას და ვერც სა პენ სიო ასა კის მიღ-

წე ვის შემ დეგ მოხ მა რე ბის დო ნის შე ნარ ჩუ ნე ბას. სა ქარ თ ვე ლო დგას სე რი ო ზუ ლი ამო ცა ნის წი ნა შე – უნ და

შექ მ ნას ახა ლი სა პენ სიო სის ტე მა, რო მე ლიც ორი ვე და ნიშ ნუ ლე ბას შე ას რუ ლებს და იმავ დ რო უ ლად ხელს

შე უწყობს ეკო ნო მი კურ ზრდას” (The World Bank, 2000)

7 სო ცი ა ლუ რი გა და სა ხა დე ბის გა დახ მ დელ თა თა ნა ფარ დო ბა სარ გებ ლის მიმ ღებ თან (ბენეფიციარებთან)

0.8-0.9-ის ფარ გ ლებ ში ა. ეკო ნო მი კუ რი აქ ტი ვო ბის მქო ნე მო სახ ლე ო ბის სო ლი დუ რი ნა წი ლი ≈ 1.2 მი ლი ო ნი

მო ქა ლა ქე (გლეხები, თვით და საქ მე ბუ ლე ბი) მოქ მე დი სის ტე მით არ / ვერ მო ნა წი ლე ობს სო ცი ა ლუ რი ხარ-

ჯე ბის და ფარ ვა ში



8 სა ხელ მ წი ფო ვალ დე ბუ ლე ბა (სოციალური/შრომითი პენ სი ე ბის) მო სახ ლე ო ბის მი მართ შე ად გენს 225

მლნ-ს (200 მლნ გაყინული და 25 მლნ მიმდინარე და ვა ლი ა ნე ბა)

9 სა პენ სიო და ვა ლი ა ნე ბე ბის გა მო და ბა ლია მო სახ ლე ო ბის, კერ ძოდ კი სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სა ვალ დე ბუ ლო

სქე მა ში მო ნა წი ლე თა ნდო ბა ხე ლი სუფ ლე ბის მი მართ, რაც კი დევ უფ რო სა ეჭ ვოს ხდის, რომ მო სახ ლე ო ბამ

გრძელ ვა დი ან პერ ს პექ ტი ვა ში სა ხელ მ წი ფოს ან დოს სი ბე რის უზ რუნ ველ ყო ფა;

10 გა მოკ ვე თი ლია მო სახ ლე ო ბის და ბე რე ბის ტენ დენ ცი ა;

11 სო ცი ა ლუ რი დაც ვის ძი რი თა დი ტვირ თი გა და სუ ლია ოჯა ხის ინ ს ტი ტუტ ზე (The World Bank, 2000), რაც

და მა ხა სი ა თე ბე ლია და ბა ლი შე მო სავ ლე ბის მქო ნე ქვეყ ნე ბის დი დი უმ რავ ლე სო ბის თ ვის (Norton, et al.,

2001);

12 ეკო ნო მი კის გან ვი თა რე ბის და ბა ლი ტემ პის პი რო ბებ ში კი დევ უფ რო იზ რე ბა მოწყ ვ ლა დი მო სახ ლე ო ბის

(ოჯახების) ხვედ რით წი ლი (გარკვეული რის კე ბის დად გო მის შემ თხ ვე ვა ში სი ღა რი ბე ში მოხ ვედ რის ალ ბა-

თო ბა);

13 აღ რიცხუ ლი და ქი რა ვე ბუ ლი შრო მა შე ად გენს ეკო ნო მი კუ რად აქ ტი უ რი მო სახ ლე ო ბის 39% -ს (2000 წლის

მო ნა ცე მე ბით (The World Bank, 2002)), მათ გან 2/3 და საქ მე ბუ ლია სა ხელ მ წი ფო სექ ტორ ში (საბიუჯეტო ან

სა ხელ მ წი ფო სა კუთ რე ბა ში მყოფ სა წარ მო ებ ში) (The World Bank, 2000). მცი რე სა წარ მო ებ ში და საქ მე ბულ-

თა ხვედ რი თი წი ლი 40% შე ა ედ გენს (Mitra & Stera, 2003);

14 თვით და საქ მე ბულ თა (ეკონომიკურად აქ ტი უ რი მო სახ ლე ო ბის 61%) 80%-ზე მე ტი და საქ მე ბუ ლია სოფ ლად

(საქართველოს სტა ტის ტი კის სა ხემ ლწი ფო დე პარ ტა მენ ტი, 2002);

15 და ქი რა ვე ბით და საქ მე ბულ თა ხელ ფა სე ბის დის პერ სია (უთანასწარობა) სა ქარ თ ვე ლო ში, გარ და მა ვა ლი

ეკო ნო მი კის ქვეყ ნე ბთან შედარებითაც კი ძა ლი ან მა ღა ლი ა: და ქი რა ვე ბულ თა 25% ღე ბუ ლობს მე დი ა ნუ-

რი ხელ ფა სის 2/3-ზე ნაკ ლებს, ხო ლო და ახ ლო ე ბით 32% ღე ბუ ლობს მე დი ა ნუ რი ხელ ფა სის 1.5-ზე მეტს

(Rashid & Rutkowski, 2001).



ილუს ტ რა ცია 14: და ქი რა ვე ბით და საქ მე ბულ თა სა შუ ა ლო თვი უ რი სა ხელ ფა სო შე მო სა ვა ლი, 2000

წყა რო: (საქართველოს სტა ტის ტი კის სა ხემ წი ფო დე პარ ტამ ენ ტი, 2002)

ილუს ტ რა ცია 15: სა ა ვად მ ყო ფო ე ბის გა ნახ ლე ბის თავ და პირ ვე ლი ჩა ნა ფიქ რი („100 სა ა ვა დ მ ყო ფოს გეგ მა”)



ილუს ტ რა ცია 16: სა ა ვად მ ყო ფო ე ბის გა ნახ ლე ბის გეგ მის გად ა სინ ჯუ ლი ვა რი ან ტი



ილუს ტ რა ცია 17: ინ ს ტი ტუ ცი უ რი და რე ზი დუ ა ლურ პრინ ცი პებ ზე და ფუძ ნე ბუ ლი სო ცი ა ლუ რი დაც ვის მო დე

ლე ბის შე და რე ბი თი და ხა სი ა თე ბა

სოციალური დაცვის ინსტიტუციური მოდელი

სოციალური დაცვის რეზიდუალური მოდელი

სოციალური დაცვის მიზანი

სოციალური უზრუნველყოფა საზოგადოების ერთერთი პირველადი ფუნქციაა. ინსტიტუციონალურ სოციალურ უზრუნველყოფაზე ორიენტირებული სახელმწიფო მიზნად ისაზავს თავისი მოქალაქეებისათვის ღირსეული ცხოვრების დონის უზრუნველყოფას და იძლევა „მოქალაქეობრივი უფლებების” სრულად განხორციელების უპირობო გარანტიას.

სახელმწიფო სოცუზრუნველყოფა მხოლოდ მაშინ იწყებს მოქმედებას, როდესაც დახმარების ბუნებრივი მექანიზმები – ოჯახი, ბაზარი, ქველმოქმედება – ვეღარ (აღარ) ასრულებს თავის ფუნქციას. სახელმწიფოს მოქმედების საფუძველი არის ინდივიდის გაჭირვება (საჭიროება) და არა მისი მოქალაქეობრივი უფლება. სახელმწიფო უზრუნველყოფს მხოლოდ ყველაზე ღარიბთა სოციალურ დაცვას და ეს უზრუნველყოფა სასიცოცხლო საჭიროების დონეზეა დაყვანილი. თუ ინდივიდი საარსებო ზღვარს ზევით იმყოფება მისი სოციალური უზრუნველყოფა სახელმწიფოს ფუნქციად არ არის აღიარებული. სახელმწიფო მხოლოდ ბოლო დასაყრდენია

დასაქმებისადმი მიდგომა

სრული დასაქმება, რომლის დროსაც სახელმწიფო გამოდის „პირველი რიგის დამსაქმებლის როლში”. დასაქმების უფლება გარანტირებულია სოციალური სახელმწიფოს მოქალაქეობრიობის კონცეფციით. ეს კონცეფცია გულისხმობს სახელმწიფოს აქტიურ ჩარევას, რამეთუ დასაქმების უფლება ინსტიტუციონალიზებულია სახელმწიფოს მიერ და არ არის დამოკიდებული შრომის ბაზარზე.

სახელმწიფოს მინიმალური ჩარევა, შრომის ბაზარზე ორიენტაცია. სახელმწიფო გამოდის „მიმართვის ბოლო ინსტანციის” როლში.

სოციალური დაცვის საფუძველი

უნივერსალიზმი სელექტივიზმი

ეფექტურობა დაკმაყოფილებული მოთხოვნების მაღალი ან ძალიან მაღალი რაოდენობა

დაკმაყოფილებული მოთხოვნების ცვლადი (ჩვეულებრივ, დაბალი) რაოდენობა

პოლიტიკის ამოცანებისადმი შესაბამისობა

რესურსების ზედმეტი ხარჯვა რესურსების ეფექტიანი ხარჯვა

ადმინისტრაციული ხარჯები

დაბალი მაღალი



სოციალური დაცვის ინსტიტუციური მოდელი

სოციალური დაცვის რეზიდუალური მოდელი

მოლოდინი სახელმწიფო დანახარჯებთან დაკავშირებით

შედარებით მეტ ხარჯებს მოითხოვს სახელმწიფოსგან

ნაკლებ ტვირთად აწვება სახელმწიფო ბიუჯეტს

სოციალური ხარჯები და სოციალური სარგებლები

სტიგმის არარსებობახელს უწყობს სოციალურ ინტეგრაციას, ყველას ეხება თანაბრად

მნიშვნელოვანი სტიგმატიზაციახდება სოცილური დაყოფა. სამართლიანი გადანაწილება.

ღირებულებები კოლექტიური ღირებულებები სახელმწიფო ახორციელებს სოცუზრუნველყოფას, რათა მოახდინოს საბაზრო ურთიერთობით გამოწვეული არასასურველი შედეგების კომპენსაცია.

ინდივიდუალისტური ღირებულებები

მოცვა მომსახურებების შექმნა და მათზე ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფა მთელი მოსახლეობისთვის. აქცენტი კეთდება ყველა მოქალაქის სოციალურ უფლებაზე, მიიღოს საზოგადოების მიერ გამოყოფილი მომსახურება, მიუხედავად პირადი საჭიროებებისა (მოქალაქეობრივი უფლება).

მომსახურების შექმნა და მათზე ხელმისაწვდომობა მხოლოდ იმათთვის ვინც აკმაყოფილებს დადგენილ კრიტერიუმებს – განიცდის გაჭირვებას

კავშირი სიღარიბესთან

ფარდობითი სიღარიბე. აბსოლუტური სიღარიბე.

ფილოსოფიური საფუძველი

კოლექტივიზმი, ეგალიტარიზმი ინდივიდუალიზმი.



ილუს ტ რა ცია 18: ევ რო პუ ლი სო ცი ა ლუ რი მო დე ლე ბი (Sapir, 2006)

პარამეტრები ანგლო-საქსური კონტინენტური ხმელთაშუაზღვის სკანდინავიური

ქვეყნები ირლანდიადიდი ბრიტანეთი

ავ ს ტ რიაბელ გიასაფ რან გე თიგერ მა ნიალუქ სემ ბურ გი

საბერძნეთიიტალიაესპანეთიპორტუგალია

დანიაფინეთიშვედეთიჰოლანდია

სოციალური დაცვა / უნივერსალური უზრუნველყოფა

სოციალური დახმარებები ყველასათვის, როგორც უკანასკნელი საშველი

მო სახ ლე ო-ბა მო ცუ ლია სო ცი ა ლურ დაზღ ვე ვა ზე და ფუძ ნე ბუ ლი სარ გებ ლე ბით და უმუ შევ რო-ბის დაზღ ვე ვით

კონცენტრირებულია ასაკობრივ პენსიებზე, სარგებლის ოდენობა და მოცვა სეგმენტირებულია; სტიმულირებულია ადრეული გასვლა პენსიაზე

უნი ვერ სა ლუ რი მოც ვა / სო ცი ა-ლუ რი უზ რუნ-ველ ყო ფა; დი დი და ნა ხარ ჯე ბი სო-ცი ა ლურ დაც ვა ზე

შრომის ბაზარი სუსტი პროფკავშირები, დაბალ-ანაზღაურებადი დასაქმების დიდი წილი, ჯამაგირის დიდი ვარიაცია

ძლი ე რი პროფ-კავ ში რე ბი; ხელ ფა სე ბი არის კო ლექ ტი-უ რი მო ლა პა რა-კე ბის სა გა ნი

ფორმალურ სექტორში ხელფასები კოლექტიური მოლაპარაკების საგანია, მაგრამ დიდია არაფორმალური ტრანზაქციები შრომის ბაზარზე

მასშტაბური ფინანსური ჩარევები შრომის ბაზარზე; ძლიერი პროფკავშირები და გათანაბრებული ხელფასები

დასაქმება მაღალი (72%) საშუალო (63%) საშუალო (62%) მაღალი (69%)

უმუშევრობა (1524 წლის)

დაბალი (13%) მაღალი (34%) მაღალი (40%) დაბალი (10%)

სოციალური დახმარება

საკმაოდ მასშტაბური

მხო ლოდ სო ცი-ა ლუ რი დაზღ-ვე ვის მი ერ არ - მო ცუ ლი მო სახ-ლე ო ბის თ ვის

მინიმალური მასშტაბური

წყა რო: (Sapir, 2006)



ილუს ტ რა ცია 19: ოთხი ევ რო პუ ლი სო ცი ა ლუ რი მო დე ლის ტი პო ლო გია

ყაირათიანობა (efficiency)

დაბალი მაღალი

სამა

რთ

ლია

ნობა

(equ

ity)

მაღ

ალი

კონტინენტური ნორდიული

დაბ

ალი

ხმელთაშუაზღვის ანგლო-საქსური

წყა რო: (Sapir, 2006)

ყა ი რა თი ა ნო ბა (efficiency) – გა ნი საზღ ვ რე ბა და საქ მე ბის მო ტი ვა ცი ით და ვლინ დე ბა და საქ მე ბის მაჩ ვე ნებ ლით: რაც მე ტია ყა ი რა თი ა ნო ბა, მით უფ რო მა ღა ლია და საქ მე ბა

სა მარ თ ლი ა ნო ბა (equity) – გა ნი საზღ ვ რე ბა სი ღა რი ბის დო ნით და ვლინ დე ბა სი ღა რი ბე ში მოხ ვედ-რის რის კით: რაც მე ტია სა მარ თ ლი ა ნო ბა, უფ რო და ბა ლია გა ღა რი ბე ბის რის კი



ილუს ტ რა ცია 20: სო ცი ა ლუ რი დაც ვის გან მარ ტე ბე ბი

ავტორები განმარტება კონცეპტუალური აქცენტი

ILO 1. The provision of benefits to households and individuals through public or collective arrangements to protect against low or declining living standards

2. The protection which society provides for its members – through a series of public measures – against the economic and social distress that otherwise would be caused by the stoppage, or substantial reduction, of earnings resulting from sickness, maternity, employment injury, unemployment, invalidity, old age and death; the provision of medical care; and the provision of subsidies for families with children

3. The aim of social security is to provide assistance, financial or otherwise, in the event of loss or reduction of income

Insurance and extension of provision to those in the informal sector

WB Public measures intended to assist individuals, households and communities in managing income risks in order to reduce vulnerability and downward fluctuations in incomes, improve consumption smoothing and enhancing equity

Risk management which frames social protection as both safety net, and spring board through human capital development

ADB Social protection refers to the public actions taken in response to levels of vulnerability, risk and deprivation which are deemed socially unacceptable within a given polity or society

People are vulnerable to risk without social protection; deleterious effect of the lack of social protection on human and physical capital.

ODI Social protection refers to the public actions taken in response to levels of vulnerability, risk and deprivation which are deemed socially unacceptable within a given polity or society

Contextually specific understanding of vulnerability and deprivation. Social protection is targeted at the poorest and most vulnerable.

Danny

Pieters

The protection society provides for its members against the threat of economic loss and of specific costs through a process of social solidarity

Solidarity (against individual measures of protecting against risks)

Sabates

Wheeler

&Macauslan

The range of public, private, formal and informal measures that address actors’ (individuals’, households’ and communities’) vulnerability to outcomes that negatively affect their well-being (typically defined in terms of consumption and income)

Range of measures by institutions and vulnerability to negative outcomes (risks)

წყა რო: (Sabates-Wheeler & Waite, 2003) – მო დი ფი ცირ ე ბუ ლი ავ ტო რის მი ერ



ილუს ტ რა ცია 21: სო ცი ა ლუ რი დაც ვა, რის კე ბის სო ცი ა ლუ რი მარ თ ვა და გა და ნა წი ლე ბა

წყა რო: (The World Bank, 2000), ავ ტო რის მო დი ფი კა ცი ე ბით



ილუს ტ რა ცია 22: სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სის ტე მის კომ პო ნენ ტე ბი

ილუს ტ რა ცია 23: სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სის ტე მის სა ხელ მ წი ფო სქე მე ბი, ტი პო ლო გია



ილუს ტ რა ცია 24: ინ დი ვი დი სა და სა ზო გა დო ე ბის წი ნა შე მდგა რი რის კე ბი და მა თი მარ თ ვა სა ზო გა დო ებ რი ვი

(სოციალური) ინ ს ტი ტუ ტე ბის მი ხედ ვით

რისკის სახეები (ღარიბების)

რისკების მართვის მექანიზმები/მიდგომები

არაფორმალური მექანიზმები (ინდივიდ,

ოჯახი)

სახელწმიფო სექტორის ჩარევის

ალტერნატივები

კერძო სექტორის ჩარევის


1 სიცოცხლის ციკლისთვის დამახასიათებელი

1.1 შიმშილი1.2 ავადმყოფობა1.3 ინვალიდობა1.4 სიბერე1.5 სიკვდილი

• ქა ლე ბი უზ რუნ ველ ყო-ფენ ოჯა ხის კე თილ დღე-ო ბას

• გა ფარ თო ე ბუ ლი ოჯა ხე-ბი (რამოდენიმე თა ო ბა)

• ჰი გი ე ნა, პრო ფი ლაქ ტი-კუ რი მე დი ცი ნა

• აქ ტი ვე ბის / და ნა ზო გე ბის გა ხარ ჯ ვა

• სეს ხის აღე ბა

• ჯან დაც ვის კვე ბის პროგ რა მე ბი

• სო ცი ა ლუ რი დაზღ ვე ვის პო ლი ტი კა; ავად მ ყო ფო-ბა ზე, ინ ვა ლი დო ბა ზე, სი ცოცხ ლე ზე, სი ბე რე ზე სა ვალ დე ბუ ლო დაზღ ვე-ვა; მიკ რო- დაზღ ვე ვა

• სო ცი ა ლუ რი დახ მა რე ბა• ბავ შ ვე ბის დაც ვა

• სა მე დი ცი ნო მომ-სა ხუ რე ბის მი წო-დე ბა

• ჯან მ რ თე ლო ბის, ინ ვ ლი დო ბი სა და სი ცოცხ ლის დაზღ ვე ვა და გა-დაზღ ვე ვა

• მიკ რო დაზღ ვე ვა• Old-age annunities

2 ეკონომიკური

2.1 საარსებო წყაროს დაკარგვა2.2 უმუშევრობა2.3 დაბალი შემოსავალი2.4 ბაზისურ საჭიროებების გაძვირება2.5 ეკონომიკური კრიზისი /რეფორმები

• არ სე ბო ბის წყა რო ე ბის დი ვერ სე ფი კა ცია

• კერ ძო ტრან ს ფე რე ბი /გაფართოებული


• ბა ზი სუ რი საგ ნე ბის მოხ-მა რე ბის შემ ცი რე ბა

• სეს ხის აღე ბა• მიგ რა ცია

• სა თა ნა დო მაკ რო ე კო ნო-მი კუ რი და სექ ტო რუ ლი პო ლი ტი კა მი მარ თუ ლი ეკო ნო მი კუ რი შე საძ ლებ-ლო ბე ბის (შანსების) გან-ვი თა რე ბა ზე

• რე გი ო ნა ლუ რი და სოფ-ლის გან ვი თა რე ბის პო-ლი ტი კა მიკ რო- დაზღ ვე-ვის ჩათ ვ ლით

• შრო მის ბაზ რის პო ლი-ტი კა

• გა ნათ ლე ბა და წვრთნა• სო ცი ა ლუ რი ფონ დე ბი

• და საქ მე ბის გე-ნე რი რე ბი სათ ვის ინ ვეს ტი ცი ე ბი კერ ძო სექ ტორ ში

• სა სოფ ლო- სა მე-ურ ნეო პრო დუქ-ცი ის დაზღ ვე ვა, გა დაზღ ვე ვა და მიკ რო- დაზღ ვე ვა

• ღა რი ბე ბის სა ბან-კო მომ სა ხუ რე ბა, მიკ რო- და ფი ნან-სე ბა

• მომ ზა დე ბა- გა დამ-ზა დე ბა

3 ბუნებრივ გარემოსთან დაკავშირებული

3.1 გვალვა3.2 წყალდიდობა3.3 მეწყერი3.4 მიწისძვრა

• მიგ რა ცია• სა ზო გა დო ე ბის (თემის)

ჩა რე ვა რე სურ სე ბის მარ-თ ვა ში

• კერ ძო ტრან ს ფე რე ბი/ მხარ და ჭე რა გა ფარ თო ე-ბუ ლი ოჯა ხის მხრი დან


• გა რე მოს დაც ვი თი პო ლი-ტი კა და ინ ვეს ტი ცი ე ბი ინ ფ რას ტ რუქ ტუ რა ში

• კა ტას ფ რო ფე ბის პრე-ვენ ცი ი სა და შერ ბი ლე-ბის პროგ რა მე ბი სტი-ქი უ რი უბე დუ რე ბებ ზე დაზღ ვე ვის ჩათ ვ ლით

• სა სოფ ლო- სა მე-ურ ნეო პრო დუქ-ცი ის დაზღ ვე ვა, გა დაზღ ვე ვა და მიკ რო- დაზღ ვე ვა



რისკის სახეები (ღარიბების)

რისკების მართვის მექანიზმები/მიდგომები

არაფორმალური მექანიზმები (ინდივიდ,

ოჯახი)

სახელწმიფო სექტორის ჩარევის


კერძო სექტორის ჩარევის


4 სოციალური და მმართველობასთან დაკავშირებული

4.1 გარიყვა, სოციალური სტატუსის დაკარგვა4.2 კორუფცია4.3 კრიმინალი, ძალადობა, ანომიე4.4 პოლიტიკური არასტაბილურობა

• სო ცი ა ლუ რი (სათემო) კავ ში რე ბის შე ნარ ჩუ ნე ბა (სოციალური კა პი ტა ლი)

• სა ზო გა დო ე ბის ზე წო ლა• ინ ტე რეს ჯგუ ფე ბი• მიგ რა ცია

• კარ გი მმარ თ ვე ლო ბის, ან ტი დის კ რი მი ნა ცი უ ლი პო ლი ტი კის და ან ტი კო-რუფ ცი უ ლი ღო ნის ძი ე-ბე ბის ხელ შეწყო ბა

• საზოგადოების ინფორმირების კამპანიები

• დაცვისა და სასამართლოს თანაბარი ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფა

• არა სამ თავ რო ბო ორ გა ნი ზა ცი ე ბი და სა თე მო კავ ში-რე ბი (მესამე სექ-ტო რი)

• კარ გი კორ პო რა-ცი უ ლი მმარ თ ვე-ლო ბა, რო მე ლიც უზ რუნ ველ ყოფს სა მარ თ ლი ა ნი და-საქ მე ბის შე საძ-ლებ ლო ბებს



ილუს ტ რა ცია 25: რის კე ბის მარ თ ვის შე საძ ლო ალ ტერ ნა ტი ვე ბი რის კე ბის მარ თ ვის ტი პის და სო ცი ა ლუ რი დაც

ვის ინ ს ტი ტუ ტე ბის მი ხედ ვით

სტრატეგიები არაფორმალური საბაზრო სახელმწიფო

რისკების შემცირება (პრევენცია)

• ნაკლებად სარისკო წარმოება

• მიგრაცია• კვებისა და ძუძუთი

კვების სწორი პრაქტიკა• ჰიგიენა და დაავადების

სხვა პრევენციული ღინისძიებები

• სამსახურშივე წვრთნა

• ფინანსური ბაზრის ცოდნა

• კომპანიებზე დაფუძნებული და ბაზრით რეგულირებული შრომის სტანდარტები

• კარ გი მაკ რო ე კო ნო მი კუ რი პო ლი ტი კა

• სამ სა ხურ ში მი ღე ბამ დე თრე-ი ნინ გი

• შრო მის ბაზ რის პო ლი ტი კა• შრო მის სტან დარ ტე ბი• ბავ შ ვ თა შრო მის შემ ცი რე ბა• ინ ვა ლი დო ბის პო ლი ტი კა• შიდ სის და სხვა და ა ვა დე ბა თა

პრე ვენ ცია

რისკების შერბილება

პორტფელი • რამოდენიმე სამუშაო• ინვესტიცია ადამიანურ

ფიზიკურ და უძრავი ქონების კაპიტალში

• ინვესტიცია სოციალურ კაპიტალში(ადათ-წესები, საჩუქრების ორმხრივი გადაცემა)

• სხვა დას ხ ვა ფი ნან-სურ კა პი ტალ ში ინ-ვეს ტი ცი ე ბი

• მიკ რო ფი ნან სი რე ბა

• სა პენ სიო სის ტე მე ბი• მა რა გე ბის ტრან ს ფე რე ბი• სი ღა რი ბი სა გან დაც ვა( გან სა-

კუთ რე ბით ქა ლე ბის)• უმ წე ო თათ ვის გა ფარ თო ე ბუ-

ლი ფი ნან სუ რი ბაზ რის ხელ-შეწყო ბა

დაზღვევა • ქორწინება/ოჯახი• სათემო სქემები• წილობრივი დაქირავება• სამუშაოზე მიბმული

მუშახელი

• მო ხუ ცე ბუ ლო ბა ში წლი უ რი შე მო სავ-ლე ბი

• ინ ვა ლი დო ბის, უბე-დუ რი შემ თხ ვე ვის და სხვა დაზღ ვე ვა( მო-სავ ლის დაზღ ვე ვა)

• მანდატორული/შეთავაზებული დაზღვევა უმუშევრობის, სიბერის, ინვალიდობის, მარჩენალის დაკარგვის, ჯანმრთელობის და სხვ.

გარანტიები • გაფართოებული ოჯახი• სამუშაო კონტრაქტები

რისკთან გამკლავება



სტრატეგიები არაფორმალური საბაზრო სახელმწიფო

• უძ რა ვი ქო ნე ბის გა ყიდ ვა• მე ზობ ლე ბი სა გან სეს ხე ბა• თე მის ში და ტრას ფე რე-

ბი/ ქ ველ მოქ მე დე ბა• ბავ შ ვე ბის გაგ ზავ ნა სა-

მუ შა ოდ• სე ზო ნუ რი/ დ რო ე ბი თი

მიგ რა ცია• ადა მი ა ნუ რი კა პი ტა ლის

გა დი ნე ბა

• ფინანსური მარაგების გაყიდვა

• სესხება ბანკიდან

• უბედურების/უსიამოვნების შემსუბუქება

• ტრანსფერები/სოციალური დახმარება

• სუბსიდიები• საჯარო სამსახური

ილუს ტ რა ცია 26: რის კე ბის სო ცი ა ლუ რი მარ თ ვის ანა ლი ზის მატ რი ცა

ისტიტუტები

რისკები სახელმწიფო ბაზარი პიროვნება

1 შემოსავლის დაკარგვა:

1.1 დაბერება

1.2 დროებითი შრომის უუნარობა

1.3 ხანგრძლივი შრომის უუნარობა

(ინვალიდობა)

1.4 მარჩენალის დაკარგვა

1.5 უმუშევრობა

1.6 საწარმოო ტრამვა /პროფდაავადებით

გამოწვეული ინვალიდობა

1 ჯანმრთელობის გაურესებასთან

დაკავშირებული დანახარჯები

2 ბავშვის გაჩენისა და აღზრდის ტვირთი

3 გაჭირვება



ილუს ტ რა ცია 27: ჯან დაც ვის და ფი ნან სე ბის ფუნ ქ ცი ე ბი

წყა რო: (Kutzin, 2000)

ილ უს ტ რა ცია 28: ჯან დაც ვის და ფი ნან სე ბის კონ ცეპ ტუ ა ლუ რი ჩარ ჩო წყა რო ე ბი სა და ფი ნან სუ რი ნა კა დებ ის მი ხედ ვით



ილუს ტ რა ცია 29: ჯან დაც ვის და ფი ნან სე ბის მო დე ლე ბის ალ გო რით მი

ილუს ტ რა ცია 30: ჯან დაც ვის სის ტე მის ამო ცა ნებ სა და ფუნ ქ ცი ებს შო რის კავ ში რი

წყა რო: (World Health Organization, 2000), ავ ტო რის მო დი ფი კა ცი ე ბით



ილუს ტ რა ცია 31: სა ხელ მ წი ფო სო ცი ა ლუ რი ტრან ს ფე რე ბის ეფექ ტი ა ნო ბა (20002002 წლე ბის მო ნა ცე მე ბი)




ილუ

ს ტ რ

ა ცია

32:

სო

ცი ა

ლუ

რი

უზ

რუ

ნ ველ

ყო ფ

ის რ

ე ჟი მ

ე ბის

ტი პ

ო ლ

ო გი

ა ავ

ტო

რე ბ

ის მ

ი ხედ

ვით

Aut

hor

Mea

sure

sW

elfa

re s

tate

regi

mes

Esp

ing

And

erse

n

(199

0)13

18 c

ount

ries

Libe

ral

Con

serv

ativ

eS

ocia

l Dem

ocra

tic•Decommodification

Aus

tralia

Finl

and

Aus

tria

•Socialstratification

Can

ada

Fran

ceB

elgi

um•Private-publicmix

Irela

ndG

erm

any

The

Net

herla

nds

New

Zea

land

Japa

nD

enm

ark

UK

Italy

Nor

way

US

AS

witz

erla

ndS

wed

en

Leib

fried

(199

2)19

15 c

ount

ries

Ang

loS

axon

Bis

mar

ckS

cand

inav

ian

Latin

rim

•Characteristics

Aus

tralia

Aus

tria

Den

mar

kFr

ance

•Rights

New

Zea

land

Ger

man

yFi

nlan

dG

reec

e•Basicincome

UK

Nor

way

Italy

US

AS

wed

enP

ortu

gal

Spa

in

Cas

tles

and

Mitc

hell

(199

3)22

14 c

ount

ries

Libe

ral

Con

serv

ativ

eN

onr

ight

heg

emon

yR

adic

al•Aggregatewelfareexpenditure

Irela

ndG

erm

any

Bel

gium

Aus

tralia

•Benefitequality

Japa

nIta

lyD

enm

ark

New

Zea

land

Sw

itzer

land

The

Net

herla

nds

Nor

way

UK

US

AS

wed

en

Kan

gas

(199

4)39

15 c

ount

ries

Libe

ral

Con

serv

ativ

eS

ocia

l dem

ocra

ticR

adic

al•Clusteranalysisof

Can

ada

Aus

tria

Den

mar

kA

ustra

liaD

ecom

mod

ifica

tion

US

AG

erm

any

Finl

and

Irela

ndIta

lyN

orw

ayN

ew Z

eala

ndJa

pan

Sw

eden

UK

The

Net

herla

nds

Rag

in (1

994)

40

18 c

ount

ries

Libe

ral

Cor

pora

tist

Soc

ial d

emoc

ratic

Und

efin

ed•BOOLEANcomparative

Aus

tralia

Aus

tria

Den

mar

kG

erm

any

anal

ysis

of p

ensi

ons

Can

ada

Bel

gium

Sw

eden

Irela

ndD

ecom

mod

ifica

tion

Sw

itzer

land

Finl

and

Nor

way

Japa

nU

SA

Fran

ceTh

e N

ethe

rland

sIta

lyN

ew Z

eala

ndU

K

Ferr

era

(199

6)18

15 c

ount

ries

Ang

loS

axon

Bis

mar

ckS

cand

inav

ian

Sou

ther

n•Coverage

Irela

ndA

ustri

aD

enm

ark

Gre

ece

•Replacementrates

UK

Bel

gium

Finl

and

Italy

•Povertyrates

Fran

ceN

orw

ayP

ortu

gal

Ger

man

yS

wed

enS

pain

Luxe

mbo

urg

The

Net

herla

nds

Sw

itzer

land

Bon

oli (

1997

)17

16 c

ount

ries

Brit

ish

Con

tinen

tal

Nor

dic

Sou

ther

n•Socialexpenditureas%GDP

Irela

ndB

elgi

umD

enm

ark

Gre

ece

•Socialexpenditurefinanced

UK

Fran

ceFi

nlan

dIta

lyvi

a co

ntrib

utio

nsG

erm

any

Nor

way

Por

tuga

lLu

xem

bour

gS

wed

enS

pain

The

Net

herla

nds

Sw

itzer

land


Aut

hor

Mea

sure

sW

elfa

re s

tate

regi

mes

Kor

pi a

nd P

alm

e

(199

8)32

18 c

ount

ries

Bas

ic s

ecur

ityC

orpo

ratis

tE

ncom

pass

ing

Targ

eted

•Socialexpenditureas%GDP

Can

ada

Aus

tria

Finl

and

Aus

tralia

•Luxembourgincomestudy

Den

mar

kB

elgi

umN

orw

ay•Institutionalcharacteristics

Irela

ndFr

ance

Sw

eden

The

Net

herla

nds

Ger

man

yN

ew Z

eala

ndIta

lyS

witz

erla

ndJa

pan

UK

US

A

Pitz

urel

lo

(199

9)41

18 c

ount

ries

Libe

ral

Con

serv

ativ

eS

ocia

l Dem

ocra

ticC

onse

rvat

ive

Rad

ical

•Clusteranalysis

Can

ada

Ger

man

yB

elgi

umB

ism

arck

ian

Aus

tralia

of D

ecom

mod

ifica

tion

Irela

ndTh

e N

ethe

rland

sD

enm

ark

Aus

tria

New

Zea

land

UK

Sw

itzer

land

Nor

way

Finl

and

US

AS

wed

enFr

ance

Italy

Japa

n

Nav

arro

and

Shi

(200

1)

18 c

ount

ries

Libe

ralA

nglo

Sax

onC

hris

tian

Dem

ocra

tS

ocia

l Dem

ocra

ticE

xfa

scis

t•Politicaltradition

Can

ada

Bel

gium

Sw

eden

Spa

inIre

land

The

Net

herla

nds

Nor

way

Gre

ece

UK

Ger

man

yD

enm

ark

Por

tuga

lU

SA

Fran

ceFi

nlan

dIta

lyA

ustri

aS

witz

erla

nd

Kau

tto (2

002)

15 c

ount

ries

Tran

sfer

app

roac

hS

ervi

ce a

ppro

ach

Low

app

roac

h•Expenditureonservicesand

Bel

gium

Sw

eden

Irela

ndso

cial

tran

sfer

sTh

e N

ethe

rland

sN

orw

ayG

reec

eA

ustri

aFi

nlan

dP

ortu

gal

Italy

Ger

man

y U

KS

pain

Bam

bra

(200

5)

18 c

ount

ries

Libe

ral

Con

serv

ativ

eS

ocia

l Dem

ocra

ticC

onse

rvat

ive

sub

grou

pLi

bera

l sub

gr

oup

•Healthcareservicesand

Aus

tralia

Aus

tria

Finl

and

Ger

man

yIre

land

Dec

omm

odifi

catio

nJa

pan

Bel

gium

Nor

way

Sw

itzer

land

UK

US

AC

anad

aS

wed

enTh

e N

ethe

rland

sN

ew Z

eala

ndD

enm

ark

Fran

ce

Italy

წყა რ

ო: (

Bam

bra,

200

7)



ილუ

ს ტ რ

ა ცია

33:

სო

ცი ა

ლუ

რი

დაც

ვის

და

შრო

მის

ბაზ

რის

ინ ს

ტი ტ

უ ტ

ე ბი

ბალ

ტი ი

ს პი რ

ე თის

ქვე

ყ ნებ

სა დ

ა ევ

რო

პის

სხვა

ქვე

ყ ნებ

ში

სკან

დინ

ავიუ

რი

ცენ

ტრ

ალუ

რი

ევრ

ოპა

სამხ

რეთ

ევრ

ოპა

ანგლ

ო-ს

აქსუ

რი

ბალ

ტიი

სპირ

ეთი

სოც

იალ

ურ

ი უ

საფ

რთ

ხოებ

აუ

ნივე

რსა

ლუ

რი,

ო

რიე

ნტირ

ებუ

ლი

სოც

იალ

ურ

სე

რვი

სებზ

ე

ორ

იენტ

ირებ

ულ

ი სო

ცია

ლუ

რ

დაზ

ღვე

ვაზ

ე დ

ა სა

ბიუ

ჯეტ

ო

ტრ

ანსფ

ერებ

ზე

ორ

იენტ

ირებ

ულ

ი სა

ბიუ

ჯეტ

ო

ტრ

ანსფ

ერებ

ზე

ლიბ

ერალ

ურ

ი სო

ცია

ლუ

რი

უზ

რუ

ნველ

ყოფ

ა,

პრივ

ატიზ

აციი

ს მა

ღალ

დ

ონე

ლიბ

ერალ

ურ

ი,

ორ

იენტ

ირებ

ულ

ი სო

ცია

ლუ

რ დ

აზღ

ვევა

სა

და

საბი

უჯ

ეტო

ტ

რან

სფერ

ებზ

ე

სო ც

ი ა ლ

უ რ

ი უ

ზ

რუ

ნ ველ

ყო ფ

ის

და ფ

ი ნან

სე ბა

მაღ

ალი

უპი

რატ

ესად

გა

დას

ახად

ებით

საშუ

ალო

უ

პირ

ატეს

ად

ხელ

ფას

ზე

გად

ასახ

ადებ

ით

საშუ

ალო

უპი

რატ

ესად

სა

ხელ

მწიფ

ო ს

ესხე

ბით

დ

ა ხე

ლფ

ასზ

ე გა

დას

ახად

ებით

საშუ

ალო

გა

დას

ახად

ებით

და

კერ

ძო ი

ნვეს

ტიც

იები

თ

საშუ

ალო

ხე

ლფ

ასზ

ე გა

დას

ახად

ებით

შრო

მის

ბაზ

არი

რეგ

ულ

ირებ

ულ

ი დ

ასაქ

მება

მთ

ელი

ცხო

ვრებ

ის

მანძ

ილზ

ე

რეგ

ულ

ირებ

ულ

ი დ

ასაქ

მება

მთ

ელი

ცხო

ვრებ

ის

მანძ

ილზ

ე

რეგ

ულ

ირებ

ულ

ი,

ფარ

ულ

ი (ჩ

რდ

ილო

ვანი

) დ

ასაქ

მები

ს მა

ღალ

ი წი

ლი

დერ

ეგუ

ლირ

ებუ

ლი

რეგ

ულ

ირებ

ულ

ი მთ

ელი

ცხო

ვრებ

ის

მანძ

ილზ

ე დ

ასაქ

მება

ზე

აქც

ენტ

ის გ

არეშ

ე

მოლ

აპარ

აკებ

ის /

შრო

მის

ბაზ

არზ

ე შე

თან

ხმებ

ის

სისტ

ემა

ხელ

ფა ს

ებ ზ

ე კო

-ო

რ დ

ი ნი რ

ე ბუ

ლი

მო ლ

ა პა რ

ა კე ბ

ა,

ცენ

ტ რ

ა ლი ზ

ე ბუ

ლი

პრო

ფ კა

ვ ში რ

ე ბი,

პრ

ოფ

კავ შ

ი რე ბ

ით

მა ღ

ა ლა

გა ჯ

ე რე ბ

ა

„სო

ცია

ლუ

რი

პარ

ტ-

ნი ო

რო

ბა”,

ხელ

ფა-

სებ ზ

ე კო

ორ

დი ნ

ი რე-

ბუ ლ

ი მო

ლა პ

ა რა კ

ე-ბა

, ცენ

ტ რ

ა ლი ზ

ე ბუ

-ლ

ი პრ

ოფ

კავ შ

ი რე ბ

ი

დე ც

ენ ტ

რა ლ

ი ზე ბ

უ ლ

ი მო

ლა პ

ა რა კ

ე ბე ბ

ი ხე

ლ-

ფას

ზე,

სუ

ს ტი

პრო

ფ-

კავ შ

ი რე ბ

ი

დე ც

ენ ტ

რა ლ

ი ზე ბ

უ ლ

ი მო

ლა პ

ა რა კ

ე ბე ბ

ი ხე

ლ-

ფას

ზე,

მც

ი რე

პრო

ფ-

კავ შ

ი რე ბ

ი

დე ც

ენ ტ

რა ლ

ი ზე ბ

უ ლ

ი მო

ლა პ

ა რა კ

ე ბე ბ

ი ხე

ლ-

ფას

ზე,

მც

ი რე

პრო

ფ-

კავ შ

ი რე ბ

ი

წყა რ

ო: (

Paa

s, e

t al.,

200

4)



ილუს ტ რა ცია 34: ჯან დაც ვის სის ტე მის შე ფა სე ბის მო დე ლი



ილუ

ს ტ რ

ა ცია

35:

სის

ტე მ

ის ც

ვლი ლ

ე ბე ბ

ი

წლებ

ისო

ცია

ლუ

რი

დაც

ვაშრ

ომა

ჯან

დაც

ვასა

გა დ

ა სა ხ

ა დო

/ეკ

ონო

მიკა

პენს

იად

ახმა

რებ

ები

დას

აქმე

ბასხ

ვა19

90პე

ნ სი ი

ს ჩა

ნაც

ვ ლე ბ

ის

მაჩ ვ

ე ნე ბ

ე ლი

– სა

შუ ა-

ლო

დ 7

0%

ბავშ

ვს გ

ა ჩე ნ

ა ზე

ერ თ

ი თ

ვის

სა შუ

ა-ლ

ო ხ

ელ ფ

ა სის

ოდ

ე-ნო

ბის

ერ თ

ჯე რ

ა დი

დახ

მა რ

ე ბა,

126

დღ

ის დ

ეკ რ

ე ტუ ლ

ი შვ

ე ბუ ლ

ე ბის

სრ

უ ლი

ანაზ

ღა უ

რე ბ

ა და 6

წლ

ის გ

ან მა

ვ ლო

ბა ში

ბა

ვ შ ვი

ს დ

ახ მა

რე ბ

ა

სახე

ლწი

ფო

შრ

ომი

ს ბი

რჟა

სო ც

ი ა ლ

უ რი

გა დ

ა სა ხ

ა-დ

ე ბი

შე ად

გენ დ

ა ხე

ლ-

ფა ს

ის 3

7%+1

%დ

ა საქ

მე ბი

ს ფ

ონ დ

ში

შე ნა

ტა ნ

ი –

ხელ

ფა-

სის

3%

1991

შე იქ

მ ნა

და ს

აქ მე

ბის

ფო

ნ დი

(12

რე გ

ი ო ნა

-ლ

უ რი

ოფ

ი სით

)19

92პე

ნ სი ი

სა გ

ა ცე მ

ა არ

ა-რ

ე გუ ლ

ა რუ ლ

იაუმ

უ შევ

რო

ბის

დახ

მა-

რე ბ

ა 12

თვი

თ (6

0%

სა შუ

ა ლო

ჩა ნ

აც ვ ლ

ე-ბი

ს მა

ჩ ვე ნ

ე ბე ლ

ი)19

9319

94იქ

მ ნე ბ

ა 12

ჯან

დაც

ვის

რე გ

ი ო-

ნი, რ

ე გი ო

ნა ლ

უ რი

ჯან

დაც

ვის

ფო

ნ დე ბ

ი დ

ა მე

სა მე

უ ლი

დო

ნის

სა ა ვ

ად მ ყ

ო ფ

ო ე ბ

ი1

1995

ჩნდ

ე ბა

პუ რ

ის ფ

ა სის

მო

მა ტ

ე ბას

თან

და კ

ავ-

ში რ

ე ბით

კო

მ პენ

სა ც

ია

(თვე

ში 7

ლა რ

ის ო

დე-

ნო ბი

თ) ს

ა პენ

სიო

ასა

-კი

ს მო

სახ ლ

ე ო ბი

ს თ ვი

ს

სა ხე

ლ მ წ

ი ფო

აფ

იქ -

სი რ

ებს

სა არ

სე ბო

მი

ნი მუ

მს დ

ა მი

სი

უზ რ

უნ ვე

ლ ყო

-ფ

ის პ

ი რო

ბებს

(კ

ონს

ტიტ

უციი

ს 32

მუ

ხ ლი)

სა ხე

ლ მ წ

ი ფო

იტ

ო ვე

ბს

ვალ

დე ბ

უ ლე ბ

ას, ხ

ე ლი

შე უწ

ყობს

უმუ

შევ რ

ად

დარ

ჩე ნი

ლ მ

ო ქა

-ლ

ა ქეს

და ს

აქ მე

ბა ში

(კ

ონს

ტიტ

უციი

ს 32

მუ

ხ ლი)

გა ნი

საზღ

ვ რა

შეზღ

უ დუ ლ

ი შე

საძ-

ლებ

ლო

ბე ბი

ს მქ

ო ნე

პი

რ თ

ა სო

ცი ა

ლუ რ

ი დ

აც ვა

2

სახე

ლმწ

იფო

აღ

იარ

ებს

შრო

მით

ი უფ

ლებ

ების

დაც

ვას

კონს

ტიტ

უცია

ში

(მუხ

ლი

30.4

)

•პი

რ ვე

ლად

და ფ

იქ სი

რ დ

ა (ი

რიბ

ად),

რო

მ სა

მე დ

ი ცი -

ნო დ

ახ მა

რე ბ

ა ფ

ა სი ა

ნია

(კო

ნსტ

იტუც

ია მ

უხ ლ

ი 37

)•

გა ნი

საზღ

ვ რა

ჯან

მ რ თ

ე ლო

-ბი

ს დ

აზღ

ვე ვი

თ ს

არ გე

ბ ლო

-ბი

ს უფ

ლე ბ

ა•

შე იქ

მ ნა

ჯან

დაც

ვის

სა ხე

ლ მ -

წი ფ

ო ფ

ონ დ

ი•

გა ნი

საზღ

ვ რა

გა რ

ან ტ

ი რე ბ

უ -ლ

ი მო

მ სა ხ

უ რე ბ

ის პ

ა კე ტ

ი•

ბი უ ჯ

ე ტუ რ

ი სა

მე დ

ი ცი ნ

ო

და წ

ე სე ბ

უ ლე ბ

ე ბი

გარ

და ი

ქ მ -

ნენ

სა ხა

ზი ნო

სა წ

არ მო

ე ბად

•მი

მოქ ც

ე ვა შ

ი შე

ვი-

და

ლა რ

ი•

გა ნი

საზღ

ვ რა

სდსკ

-ში

სა ვა

ლ დ

ე-ბუ

ლო

შე ნ

ა ტა ნ

ი 3+

1%

1996

•სო

ცი ა

ლუ რ

ი პე

ნ სი-

ე ბის

ასა

კი გ

ა ი ზა

რ-

და

5 წლ

ით

გა ნი

საზღ

ვ რა

სა მე

დი ც

ი ნო

და-

წე სე

ბუ ლ

ე ბის

პრ

ი ვა ტ

ი ზა ც

ი ის

მე ქა

ნიზ მ

ე ბი3



წლებ

ისო

ცია

ლუ

რი

დაც

ვაშრ

ომა

ჯან

დაც

ვასა

გა დ

ა სა ხ

ა დო

/ეკ

ონო

მიკა

პენს

იად

ახმა

რებ

ები

დას

აქმე

ბასხ

ვა19

97ას

აკო

ბრივ

ი პე

ნსია

იზ

რდ

ება

11.8

ლ

არამ

დე

თვე

ში

ლტ

ოლ

ვილ

თა

და

იძულ

ებით

გა

დაა

დგი

ლებ

ულ

პირ

თა

შემწ

ეობა

იზ

რდ

ება

11.8

ლ

არამ

დე

გა ნი

საზღ

ვ რა

სა-

არ სე

ბო მ

ი ნი მ

უ მის

ფ

ორ

მი რ

ე ბი ს

ა დ

ა გა

მო ყე

ნე ბი

ს პრ

ინ-

ცი პ

ე ბი,

მი ს

ი დ

ამ ტ

-კი

ცე ბ

ი სა

და

გა დ

ა-სი

ნ ჯ ვი

ს წე

სი4

•ჯ

ან დ

აც ვი

ს სა

ხელ

მ წი ფ

ო

ფო

ნ დის

ტრ

ან ს ფ

ორ

მა ც

ია

სა მე

დი ც

ი ნო

დაზ

ღ ვე

ვის

სა-

ხელ

მ წი ფ

ო კ

ომ პ

ა ნი ა

დ5

•იქ

მ ნე ბ

ა ჯ

ან მ რ

თე ლ

ო ბი

ს დ

აც ვი

ს სა

მ ხა რ

ეო დ

ე პარ

ტა-

მენ ტ

ე ბი

•ჯ

ან მ რ

თე ლ

ო ბი

ს დ

აც ვი

ს მა

რ თ

ვი სა

და

კო ო

რ დ

ი ნა-

ცი ი

ს ფ

უნ ქ ც

ია რ

ა ი ო

ნის

ან

ქა ლ

ა ქის

დო

ნე ზე

ეკი

ს რე ბ

ა სა

ზო გა

დო

ებ რ

ი ვი

ჯან

დაც

-ვი

ს რ

ა ი ო

ნულ

(საქ

ალაქ

ო)

ცენ

ტრ

ს•

უქ მ დ

ე ბა

ჯან

დაც

ვის

რა ი

ო-

ნუ ლ

ი ფ

ონ დ

ე ბი

და

იქ მ ნ

ე ბა

ჯან

მ რ თ

ე ლო

ბის

დაც

ვის

სამ ხ

ა რეო

ფო

ნ დე ბ

ი6

1998

•გა

ჩ ნ დ

ა კე

რ ძო

(ა

რას

ახელ

მწიფ

ო)

სა პე

ნ სიო

დაზ

ღ -

ვე ვა

7

•ას

ა კო

ბ რი ვ

ი პე

ნ სია

იზ

რ დ

ე ბა

14 ლ

ა -რ

ამ დ

ე თ

ვე ში

8

ლტ

ოლ

ვილ

თა

და

იძულ

ებით

გა

დაა

დგი

ლებ

ულ

პირ

თა

შემწ

ეობა

იზ

რდ

ება

14

ლარ

ამდ

ე თ

ვეში

უმუშ

ევარ

თა

შემწ

ეობა

იზრ

დებ

ა ხდ

ება

14 ლ

არი

ზრუნ

ვი სა

და

მე-

ურ ვე

ო ბი

სათ

ვის

უდედ

მა მო

ბავ

შ ვე-

ბის

მიმ ღ

ებ ო

ჯა-

ხებს

და უ

წეს დ

ათ

ერ თ

ჯე რ

ა დი

დახ

-მა

რე ბ

ა 50

0 ლ

ა რის

ო

დე ნ

ო ბი

თ9

სოც

იალ

ურიუ

ზრუნ

ველ

ყოფ

ისად

ასამ

ედიც

ინო

დაზ

ღვე

ვისე

რთ

იანს

ახელ

მწიფ

ოფ

ონდ

ის შ

ექმნ

ა10

1999

მარ

ტო

ხელ

ა უმ

უშევ

არი

პენს

იონე

რებ

ის

სოც

იალ

ური

დახ

მარ

ება11

=„ფ

იზიკ

ურ პ

ირთ

ა სა

შემო

სავლ

ო გ

ადას

ახად

ით დ

აუბე

გრავ

ი მი

ნიმუ

მის

ორ

მაგი

ოდ

ენო

ბით

” (18

ლარ

ი)

გა ნი

საზღ

ვ რა

შრო

-მი

თი

მო ვა

ლე ო

ბის

შეს რ

უ ლე ბ

ი სას

მუ

შა კი

ს ჯ

ან მ რ

თე-

ლო

ბი სა

თ ვი

ს ვნ

ე ბის

მი

ყე ნე

ბის

შე დ

ე გად

ზი

ა ნის

ანა

ზღა უ

რე-

ბის

წე სე

ბი12

•გა

ნი სა

ზღ ვ რ

ა ჯ

ან მ რ

თე-

ლო

ბის

დაც

ვის

ერო

ვ ნუ ლ

ი პო

ლი ტ

ი კა

•სა

მე წა

რ მე

ო კ

ა ნო

ნის

მოთ

ხოვ ნ

ით ს

ა ხა ზ

ი ნო

სა-

წარ

მო ე ბ

ის (ს

ამედ

იცინ

ო

და წ

ე სე ბ

უ ლე ბ

ე ბის

) კერ

ძო

სა მა

რ თ

ლის

სუ ბ

ი ექ ტ

ე ბად

(შ

პს დ

ა სს

) გარ

დაქ

მ ნა13



წლებ

ისო

ცია

ლუ

რი

დაც

ვაშრ

ომა

ჯან

დაც

ვასა

გა დ

ა სა ხ

ა დო

/ეკ

ონო

მიკა

პენს

იად

ახმა

რებ

ები

დას

აქმე

ბასხ

ვა20

00უმ

წეო

თა

სოც

იალ

ური

(ოჯ

ახურ

ი)

დახ

მარ

ებებ

ი

დამ

ტ კი

ც დ

ა სა

ქარ

-თ

ვე ლ

ოს

სო ც

ი ა ლ

უ-რ

ი გა

ნ ვი თ

ა რე ბ

ის

კონ ც

ეპ ტ

უ ა ლ

უ რი

სა ფ

უძ ვ ლ

ე ბი14

•გა

ნი სა

ზღ ვ რ

ა სა

ქარ

თ ვე

ლო

ს ჯ

ან მ რ

თე ლ

ო ბი

ს დ

აც ვი

ს გა

ნ ვი თ

ა რე ბ

ის ს

ტრ

ა ტე გ

ი უ-

ლი

გეგ მ

ა (2

000-

2009

)•

გა ერ

თი ა

ნ და

შრო

მის,

ჯან

მ-რ

თე ლ

ო ბი

სა დ

ა სო

ცი ა

ლუ რ

ი დ

აც ვი

ს სა

მი ნი

ს ტ რ

ო15

,16

•უქ

მ დე ბ

ა ჯ

ან დ

აც ვი

ს მა

რ-

თ ვი

ს სა

მ ხა რ

ეო დ

ე პარ

ტა-

მენ ტ

ე ბი

და

მათ

ნაც

ვ ლად

იქ

მ ნე ბ

ა სა

ქარ

თ ვე

ლო

ს ჯ

ან-

მ რ თ

ე ლო

ბი სა

და

სო ც

ი ა ლ

უ-რ

ი დ

აც ვი

ს სა

მი ნი

ს ტ რ

ოს

12

ტე რ

ი ტო

რი უ

ლი

ორ

გა ნო

17

•იქ

მ ნე ბ

ა სა

ა ვად

მ ყო

ფო

თა

რეს

ტ რ

უქ ტ

უ რი ზ

ა ცი ი

ს ფ

ონ დ

ი18

2001

•სა

ქვეუ

წყებ

ო

დაწ

ესებ

ულებ

ის

– შრ

ომი

ს ინ

სპექ

ციი

ს დ

ამტ

კიც

ება19

•შე

იქმნ

ა დ

ასაქ

მები

ს სა

ხელ

მწიფ

ო

სამს

ახურ

ი20

•სა

ხელ

მ წი ფ

ო ს

ა მე დ

ი ცი ნ

ო

სტან

დარ

ტე ბ

ის 2 1

გა დ

ა სინ

ჯ ვა

დ

ა ტ

ა რი ფ

ე ბის

22 დ

ამ ტ

კი ც

ე ბა

•გა

ნი სა

ზღ ვ რ

ა სა

ე ქი მ

ო ს

პე ც

ი -ა ლ

ო ბე

ბის

ნუს ხ

ა23

•იქ

მ ნე ბ

ა ფ

არ მა

ცევ

ტუ ლ

ი სა

ქ მი ა

ნო ბი

ს ხა

რის

ხის

კონ ტ

-რ

ო ლ

ის ი

ნ ს პე

ქ ცია

•იქ

მ ნე ბ

ა ნა

რ კო

ტი კ

ე ბის

ლე -

გა ლ

უ რი

ბრუნ

ვის

კონ ტ

რო

-ლ

ის ი

ნ ს პე

ქ ცია

•იქ

მ ნე ბ

ა სა

მე დ

ი ცი ნ

ო დ

ახ მა

-რ

ე ბის

ხა რ

ის ხი

ს კო

ნ ტ რ

ო ლ

ის

ინ ს პ

ექ ც

ია•

იქ მ ნ

ე ბა

სა ხე

ლ მ წ

ი ფო

საზ

ღ -

ვ რის

გამ

ტარ

პუნ

ქ ტებ

ზე

სა ხე

ლ მ წ

ი ფო

სა ნ

ი ტა რ

ი უ ლ

ი ზე

დამ

ხედ

ვე ლ

ო ბი

ს ინ

ს -პე

ქ ცია

•იქ

მ ნე ბ

ა სა

ნი ტ

ა რი უ

ლ - ჰ

ი გი ე

-ნუ

რი

ნორ

მე ბი

სა დ

ა წე

სე ბი

ს სა

ხელ

მ წი ფ

ო ზ

ე დამ

ხედ

ვე -

ლო

ბის

ინ ს პ

ექ ც

ია

•იქ

მ ნე ბ

ა სა

ქარ

თ ვე

ლო

ს ჯ

ან -

მ რ თ

ე ლო

ბის

დაც

ვის

პრო

ექ -

ტის

გან

მა ხო

რ ც

ი ე ლ

ე ბე ლ

ი ც

ენ ტ

რი24

მტკი

ცდ

ება

სოც

იალ

ურ-

ეკო

ნომი

კურ

ი გა

ჯან

საღ

ების

ა დ

ა ეკ

ონო

მიკუ

რი

ზრდ

ის

პრო

გრამ

ა25



წლებ

ისო

ცია

ლუ

რი

დაც

ვაშრ

ომა

ჯან

დაც

ვასა

გა დ

ა სა ხ

ა დო

/ეკ

ონო

მიკა

პენს

იად

ახმა

რებ

ები

დას

აქმე

ბასხ

ვა20

02•

უმ წე

ო ო

ჯა ხ

ე-ბი

ს დ

ახ მა

რე ბ

ის

გა დ

ა სინ

ჯ ვა

26

(მაგ

: დახ

მა რ

ე ბა

ერ თ

ი პე

ნ სი ო

ნე-

რი ს

ა გან

შემ

დ-

გარ

მარ

ტო

ხე-

ლა

ოჯ

ახ ზე

– 2

2 ლ

ა რი)

•სტ

ი პენ

დი ე

ბის

და

უმუ შ

ევ რ

ო-

ბის

შემ წ

ე ო ბი

ს დ

ა ნიშ

ვ ნა27

•სა

ქარ

თ ვე

ლო

ს დ

ა საქ

მე ბი

ს ერ

თი-

ა ნი

სა ხე

ლ მ წ

ი ფო

ფ

ონ დ

ის ლ

იკ ვი

-დ

ა ცია

•დ

ა საქ

მე ბი

ს სა

-ხე

ლ მ წ

ი ფო

სამ

სა-

ხუ რ

ის შ

ექ მ ნ

ა28

•ძა

ლა შ

ი შე

ვი დ

ა სო

ცი ა

ლუ რ

ი დ

აც ვი

ს რ

ე ფო

რ-

მის

პრო

ექ ტ

ზე

საგ რ

ან ტ

ო ხ

ელ-

შეკ რ

უ ლე ბ

ა29

•დ

ამ ტ

კიც

და

სა ქა

რ თ

ვე ლ

ოს

სო ც

ი ა ლ

უ რი

გან ვ

ი თა რ

ე ბის

სა

პ რე ზ

ი დენ

ტო

პრ

ოგ რ

ა მის

გან

-ხო

რ ც

ი ე ლ

ე ბის

სტ

რა ტ

ე გი უ

ლი

გეგ მ

ა (2

003-

2006

)30

დგი

ნდებ

ა სა

ხელ

მწიფ

ო

სამე

დიც

ინო

სტ

ანდ

არტ

ების

ზე

და

ზღვრ

ული

ტარ

იფებ

ი

•სო

ცი ა

ლუ რ

ი გა

-დ

ა სა ხ

ა დე ბ

ი სა

(შენ

ატან

ების

) და

სა ვა

ლ დ

ე ბუ ლ

ო ს

ა-მე

დი ც

ი ნო

სა დ

აზღ

-ვე

ვო შ

ე სა ტ

ა ნე ბ

ის

ამო

ღე ბ

ის ს

რუ ლ

ი ად

მი ნი

ს ტ რ

ი რე ბ

ა დ

ა აკ

რე ფ

ის ყ

ვე ლ

ა ას

პექ ტ

ის კ

ონ ტ

რო

-ლ

ი გა

და ე

ცა

სო ც

ი-ა ლ

უ რი

დაზ

ღ ვე

ვის

ერ თ

ი ან

სა ხე

ლ მ წ

ი-ფ

ო ს

ამ სა

ხურ

ს•

სო ც

ი ა ლ

უ რი

გა-

და ს

ა ხა დ

ი შე

იც ვა

-ლ

ა სო

ცი ა

ლუ რ

ი დ

აზღ

ვე ვი

ს გა

და-

სა ხა

დით

32

სსიპ

საქ

ართ

ველ

ოს

სოც

იალ

ური

დაზ

ღვე

ვის

ერთ

იანი

სახ

ელმწ

იფო

ფო

ნდის

შექ

მნა33

უქმდ

ება

სამე

დიც

ინო

დ

აზღ

ვევი

ს სა

ხელ

მწიფ

ო

კომპ

ანია

2003

მტკი

ცდ

ება

კანო

ნმდ

ებლ

ობა

სავ

ალდ

ებულ

ო ს

ოც

იალ

ური

დაზ

ღვე

ვის

შემო

ღებ

ის შ

ესახ

ებ34

იქ მ ნ

ე ბა

სა ქა

რ თ

ვე ლ

ოს

შრო

მის,

ჯ

ან მ რ

თე ლ

ო ბი

სა დ

ა სო

ცი ა

-ლ

უ რი

დაც

ვის

სა მი

ნის ტ

რო

ს სა

ხელ

მ წი ფ

ო ს

ა ნი ტ

ა რი უ

ლი

ზე დ

ამ ხე

დ ვე

ლო

ბის

ცენ

ტ რ

ა ლუ-

რი

ინ ს პ

ექ ც

ი ა35

იქ მ ნ

ე ბა

ლ. ს

აყ ვა

რე ლ

ი ძის

სა ხ

ე-ლ

ო ბი

ს დ

ა ა ვა

დე ბ

ა თა

კონ ტ

რო

-ლ

ი სა

და

სა მე

დი ც

ი ნო

სტ

ა ტის

-ტ

ი კის

ერ

ოვ ნ

უ ლი

ცენ

ტ რ

ი36

სა მე

დი ც

ი ნო

და წ

ე სე-

ბუ ლ

ე ბე ბ

ი გა

ნ თა ვ

ი-სუ

ფ ლ

დ ნე

ნ ქო

ნე ბი

ს,

მი წი

ს, ე

კო ნო

მი კუ

რი

საქ მ

ი ა ნო

ბის,

მო

გე ბი

სა

და

საგ ზ

აო ფ

ონ დ

ის

გა დ

ა სა ხ

ა დე ბ

ი დან

37

2004

იწყე

ბა ს

აპენ

სიო

დ

ავალ

იანე

ბები

ს ეტ

აპო

ბრივ

ი დ

აფარ

ვა

და

პენს

იის

გაზრ

და

(დან

ამატ

ები)

38

იქმნ

ება

სოც

იალ

ური

დახ

მარ

ების

ა დ

ა დ

ასაქ

მები

ს სა

ხელ

მწიფ

ო ს

ააგე

ნტო

39გა

ნი სა

ზღ ვ რ

ა შე

ზღუ დ

უ ლი

შე სა

ძ-ლ

ებ ლ

ო ბი

ს მქ

ო ნე

ბა

ვ შ ვ თ

ა უფ

ლე ბ

ე-ბი

ს დ

აც ვი

ს სო

ცი ა

-ლ

უ რი

პო ლ

ი ტი კ

ის

ძი რ

ი თა დ

ი მი

მარ

-თ

უ ლე ბ

ე ბი40

საქა

რთ

ველ

ოს

შრო

მის,

ჯ

ანმრ

თელ

ობი

სა დ

ა სო

ცია

ლურ

ი დ

აცვი

ს სა

მინი

სტრ

ოს

სახე

ლმწ

იფო

სა

ნიტ

არიუ

ლი

ზედ

ამხე

დვე

ლო

ბის

ცენ

ტრ

ალურ

ი ინ

სპექ

ციი

ს რ

ეორ

განი

ზაც

ია41

შეიქ

მნა

სამე

დიც

ინო

დ

ახმა

რებ

ის ხ

არის

ხის

კონტ

რო

ლის

ინს

პექც

ია42

უმუშ

ევრ

ის შ

ემწე

ობა

გან

ისაზ

ღვრ

ოს

ყოვე

ლთ

ვიურ

ად 2

0 (ო

ცი)

ლარ

ის

ოდ

ენო

ბით

43



წლებ

ისო

ცია

ლუ

რი

დაც

ვაშრ

ომა

ჯან

დაც

ვასა

გა დ

ა სა ხ

ა დო

/ეკ

ონო

მიკა

პენს

იად

ახმა

რებ

ები

დას

აქმე

ბასხ

ვა20

05ინ

ერგე

ბა ს

იღარ

იბის

შეფ

ასებ

ის ს

ისტ

ემა

და

მონა

ცემ

თა

ერთ

იანი

ბაზ

ა44

უქმდ

ება

ყველ

ა კა

ნონე

ბი ს

ავალ

დებ

ულო

სო

ცია

ლურ

ი დ

აზღ

ვევი

ს შე

მოღ

ების

შეს

ახებ

45ძა

ლაშ

ი შე

ვიდ

ა ევ

რო

პის

სოც

იალ

ური

ქარ

ტია

46

2006

•იქ

მნებ

ა სო

ციალ

ური

დახმ

არებ

ისა

და დ

ასაქ

მები

ს სა

ხელ

მწიფ

ო

სააგ

ენტ

ო47

•კა

ნონმ

დებლ

ობით

გა

ნისა

ზღვრ

ა სო

ციალ

ური

დახმ

არებ

ის

სახე

ები48

•შრ

ომი

ს კო

დექ

სის

მიღ

ება

•სა

ხელ

მწიფ

ო

საქვ

ეუწყ

ებო

დ

აწეს

ებულ

ების

„შ

რო

მის

ინსპ

ექც

იის”

გა

უქმე

ბა

საქა

რთ

ველ

ოს

საავ

ადმყ

ოფ

ოთ

ა რ

ესტ

რუქ

ტურ

იზაც

იის

ფო

ნდი

და

სოც

იალ

ური

და

ჯან

მრთ

ელო

ბის

ერო

ვნულ

ი ინ

სტიტ

უტი

შეერ

წყა

საქა

რთ

ველ

ოს

ჯან

მრთ

ელო

ბისა

დ

ა სო

ცია

ლურ

ი დ

აიც

ვის

პრო

ექტ

ების

გა

ნმახ

ორ

ციე

ლებ

ელ ც

ენტ

რს49

2007

•ინ

ერგე

ბა

სახე

ლმწ

იფო

კო

მპენ

საც

იები

დ

ა სა

ხელ

მწიფ

ო

აკად

ემიუ

რი

სტიპ

ენდ

იები

50

უქმდ

ება

დრ

ოებ

ითი

შრო

მისუ

უნარ

ობი

ს დ

ახმა

რებ

ა (შ

რო

მის

კოდ

ექსი

ს თ

ანახ

მად

)

სა ა ვ

ად მ ყ

ო ფ

ო ე ბ

ის გ

ან ვი

თა რ

ე-ბი

ს გე

გ მა

(„100

სა ა

ვად

მ ყო

ფო

ს”)5

1

უქ მ დ

ე ბა

სა ქა

რ თ

ვე ლ

ოს

შრო

მის,

ჯ

ან მ რ

თე ლ

ო ბი

სა დ

ა სო

ცი ა

ლუ-

რი

დაც

ვის

სა მი

ნის ტ

რო

ს სა

ხელ

-მ წ

ი ფო

სა ნ

ი ტა რ

ი უ ლ

ი ზე

დამ

-ხე

დ ვე

ლო

ბის

ინ ს პ

ექ ც

ია

საქა

რთ

ველ

ოს

სოც

იალ

ური

დაზ

ღვე

ვის

ერთ

იანი

სახ

ელმწ

იფო

ფო

ნდის

უქმ

დებ

ა52დ

ა ფ

უნქც

იები

ნაწ

ილდ

ება

ორ

სუბ

იექტ

ზე: ჯ

ანმრ

თელ

ობი

სა დ

ა სო

ცია

ლურ

ი პრ

ოგრ

ამებ

ის ს

ააგე

ნტო

სა53

და

სსიპ

სო

ცია

ლურ

ი სუ

ბსიდ

იები

ს სა

აგენ

ტო

ზე54

2008

იწყე

ბა ს

იღარ

იბის

ზღ

ვარ

ს ქვ

ემო

თ მ

ოსა

ხლეო

ბის

სამე

დიც

ინო

დაზ

ღვე

ვა

სახე

ლმწ

იფო

ს დ

აფინ

ანსე

ბით

უქ მ დ

ე ბა

სო ც

ი ა ლ

უ რი

გა დ

ა სა ხ

ა დი

და

რჩე

ბა

მხო

ლო

დ ს

ა შე მ

ო სა

ვ-ლ

ო გ

ა და ს

ა ხა დ

ი 25

%-

ის ო

დე ნ

ო ბი

თ55

2009

სოც

იალ

ური

სუბს

იდიე

ბის

სააგ

ენტ

ო

გად

აკეთ

და

სოც

იალ

ური

მომს

ახურ

ების

სა

აგენ

ტო

დ56

სსიპ

– „შ

ეზღ

უდულ

ი შე

საძ ლ

ებ ლ

ო ბე

-ბი

ს მქ

ო ნე

პირ

თა,

ხა

ნ დაზ

მულ

თა დ

ა მზ

რუნ

ვე ლ

ო ბა

მოკ-

ლე ბ

ულ ბ

ავ შ ვ

თა

მომ ს

ა ხუ რ

ე ბის

სა ა

-გე

ნ ტო

ს დ

ა არ

სე ბ ა

5 7-

(ი გი

ვე ს

ა ხელ

მ წი ფ

ო

ზრუნ

ვის

სა ა გ

ენ ტ

ო

2010

წლ

ი დან

)

საშე

მოსა

ვლო

გა

დას

ახად

ი მც

ირდ

ება

20%

-მდ

ე

2010

•სს

იპ „ს

ოც

იალ

ური

დახ

მარ

ების

ა დ

ა დ

ასაქ

მები

ს სა

ხელ

მწიფ

ო ს

ააგე

ნტო

” რ

ეორ

განი

ზებუ

ლია

სო

ცია

ლურ

ი სუ

ბსიდ

იები

ს სა

აგენ

ტო

დ58

•გა

უქმდ

ა ჯ

ანმრ

თელ

ობი

სა დ

ა სო

ცია

ლურ

ი პრ

ოგრ

ამებ

ის ს

ააგე

ნტო

59



ილუ

ს ტ რ

ა ცია

36:

სო

ცი ა

ლუ

რი

და

ჯან

მ რ თ

ე ლო

ბის

დაც

ვას თ

ან დ

ა კავ

ში რ

ე ბუ

ლი

მოვ ლ

ე ნე ბ

ის მ

ატ რ

ი ცა

პარ

ამეტ

რებ

ი19

9019

9119

9219

9319

9419

9519

9619

9719

9819

9920

0020

0120

0220

0320

0420

0520

0620

0720

0820

0920

10

ეკო

ნომი

კურ

ი1.

მშპ

სუ

ლზე

($)

1492

1231

727

541

513

559

653

751

782

614

678

723

772

922

1187

1470

1761

2318

2919

2449

2629

1.1.

მშპ

სუ

ლზე

(PPP

$)4,

433

3,59

12,

005

1,43

71,

328

1,43

11,

661

1,90

62,

011

2,11

52,

218

2,39

42,

584

2,95

13,

220

3,61

14,

044

4,68

74,

905

4,77

65,

073

1.2.

მშპ

დას

აქმე

ბულ

ზე

(199

0 PP

P$-შ

ი)15

,636

12,4

698,

720

6,82

16,

263

6,50

37,

046

7,77

28,

551

8,79

18,

433

8,65

59,

321

10,4

9311

,303

12,6

6113

,828

15,9

2916

,670

2. ე

რო

ვნუ

ლი

შემო

სავლ

ები

(მშპ

-ს %

)12

.210

.811

.510

.410

.410

.510

.316

.018

.122

.524

.025

.725

.2

3. ს

ახელ

მწიფ

ო ხ

არჯ

ები(

მშ

პ-ს

%)

15.4

14.4

14.4

11.6

10.8

11.3

10.7

14.6

17.3

20.3

22.9

29.1

30.9

4. ა

მოღ

ებუ

ლი

გად

ასახ

ადებ

ი (მ

შპ-ს

%)

8.3

7.2

7.9

7.7

7.4

7.6

7.0

9.9

12.1

15.4

17.7

23.8

23.1

5. მ

შპ-შ

ი სო

ცია

ლუ

რ

სფერ

ოზე

3 ხარ

ჯებ

ის

წილ

ი %

5.

1. მ

თლ

იანი

5.2.

სახ

ელმწ

იფო

9.8

14.0

17.3

15.3

21.9

25.9

24.5

21.0

6. მ

შპ-შ

ი ჯ

ანდ

აცვა

ზე

ხარ

ჯებ

ის წ

ილი

%5.

37.

68

6.7

6.4

7.4

7.8

8.7

8.5

8.5

8.6

8.4

8.2

8.7

10.1

6.1.

სახ

ელმწ

იფო

0.3

0.9

1.3

1.2

1.0

1.2

2.1

2.5

1.9

1.8

1.9

2.3

2.2

2.7

2.9

2.9

6.2.

კერ

ძო4.

96.

66.

55.

45.

25.

85.

76.

26.

66.

76.

76.

25.

96.

07.

2

7. მ

თლ

იანი

დან

ახარ

ჯებ

ი ჯ

ანდ

აცვა

ზე P

PP$

ერთ

სუ

ლზე

107

118

140

124

125

152

175

212

237

262

303

339

384

432

7.1.

მთ

ლია

ნი დ

ანახ

არჯ

ები

ჯან

დაც

ვაზე

(200

5 წლ

ის

PPP$

) ერ

თ ს

ულ

ზე10

2.5

113.

613

4.7

119.

311

9.1

141.

717

2.1

209.

023

2.9

262.

130

2.9

339.

138

4.6

433.

049

9.0

8. ჯ

ანდ

აცვა

ზე

სახე

ლმწ

იფო

ს დ

ანახ

არჯ

ები

($) ე

რთ

სუ

ლზე

0.81

3.68

9. ნ

აერ

თი

სახე

ლმწ

იფო

ბი

უჯ

ეტი

(მლ

ნ ლ

არი)

601,

114

1,26

11,

836

2,42

62,

979

4,37

95,

411

5,39

75,

480

9.1.

სო

ცია

ლუ

რი

უზრ

უნვ

ელყო

ფა

(მლ

ნ ლ

არი)

315

379

548

558

661

934

1,34

71,

506

1,62

4

9.2.

სო

ცია

ლუ

რი

უზრ

უნვ

ელყო

ფა

(სახ

. ბი

უჯ

ეტის

%)

2830

3023

2221

2528

30

10. ს

ახელ

მწიფ

ო ბ

იუჯ

ეტში

ჯ

ანდ

აცვი

ს წი

ლი

(%)4

1.3

2.3

4.4

5.5

5.2

4.9

4.6

5.63

4.29

5.87

5.4

6.0

5.7

4.2

7.3

7.5

11. ჯ

ანდ

აცვა

ზე

მთლ

იან

დან

ახარ

ჯებ

ში

სახე

ლმწ

იფო

ს წი

ლი

(%)

4.9

11.6

16.4

17.9

16.2

16.7

17.9

16.3

1515

.419

.521

.618

.420

.7



პარ

ამეტ

რებ

ი19

9019

9119

9219

9319

9419

9519

9619

9719

9819

9920

0020

0120

0220

0320

0420

0520

0620

0720

0820

0920

10

12. ს

ოც

იალ

ურ

ი დ

ა ჯ

ანმრ

თელ

ობი

ს დ

აცვი

ს ბი

უჯ

ეტი

12.1

. ლარ

ები

(მილ

იონი

)26

0.9

266.

230

6.8

323.

751

1.6

694.

376

099

71,

284

1,50

31,

605

12.2

. ბიუ

ჯეტ

ის %

31.3

29.4

29.2

26.8

26.5

26.5

22.2

21.3

24.9

27.9

29.6

13. ს

აშუ

ალო

ხელ

ფას

ი13

.1. დ

აქირ

ავებ

ით

დას

აქმე

ბულ

თა

საშუ

ალო

თ

ვიუ

რი

ნომი

ნალ

ურ

ი ხე

ლფ

ასი

13.5

2942

.555

.467

.572

.694

.611

3.5

125.

915

6.6

204.

227

7.88

368.

153

4.9

556.

8

13.2

. საშ

უალ

ო თ

ვიუ

რი

ნომი

ნალ

ურ

ი ხე

ლფ

ასი,

ლ

არი

156.

620

4.2

277.

936

8.1

534.

955

6.8

631.

3

13.3

. სახ

ელმწ

იფო

სე

ქტო

რში

დაქ

ირავ

ებით

დ

ასაქ

მებუ

ლთ

ა სა

შუალ

ო

თვი

ურ

ი ნო

მინა

ლუ

რი

ხელ

ფას

ი (ლ

არი)

66.6

85.7

104.

111

4.5

144.

319

3.6

249.

231

2.3

481.

351

2.6

13.4

. არ

ასახ

ელმწ

იფო

სე

ქტო

რში

დაქ

ირავ

ებით

დ

ასაქ

მებუ

ლთ

ა სა

შუალ

ო

თვი

ურ

ი ნო

მინა

ლუ

რი

ხელ

ფას

ი (ლ

არი)

94.8

123.

514

5.1

167.

119

0.9

227.

631

6.3

437.

860

3.4

608.

5

14. ს

აარ

სებო

მინ

იმუ

მი:

14.1

. საშ

უალ

ო

მომხ

მარ

ებლ

ის ს

აარ

სებო

მი

ნიმუ

მი74

.784

.994

.410

5.0

113.

311

4.1

119.

0

14.2

. საშ

უალ

ო ო

ჯახ

ის

საარ

სებო

მინ

იმუ

მი14

1.5

160.

717

8.7

198.

921

4.6

216.

022

5.3

15. ს

იღარ

იბე

15.1

. PPP

$ 2

მოხმ

არებ

ა (%

მო

სახლ

ეობი

ს)14

15.1

820

.03

23.1

525

.31

25.3

633

.96

36.7

30.1

832

.21

15.2

. PPP

$ 1

მოხმ

არებ

ა (%

მო

სახლ

ეობი

ს)4.

714.

587.

859.

439.

599.

9815

.73

17.6

514

.09

15.2

7

15.3

. ერ

ოვნ

ულ

ი სი

ღარ

იბის

ზღ

ვრის

მიმ

ართ

(%

)13

.719

.823

.223

.123

.6

15.4

. მედ

იანუ

რი

მოხმ

არებ

ის 6

0 პრ

ოც

ენტ

ის ქ

ვევი

თ მ

ყოფ

ი მო

სახლ

ეობი

ს წი

ლი

24.6

24.1

23.3

21.3

22.1

21.0

15.5

. მედ

იანუ

რი

მოხმ

არებ

ის 4

0 პრ

ოც

ენტ

ის ქ

ვევი

თ მ

ყოფ

ი მო

სახლ

ეობი

ს წი

ლი

10.9

10.1

9.4

9.2

9.5

8.8

16. G

INI-ს

ინდ

ექსი

37.1

336

.08

37.2

638

.05

38.8

536

.940

.31

40.3

740

.78

41.3

4



პარ

ამეტ

რებ

ი19

9019

9119

9219

9319

9419

9519

9619

9719

9819

9920

0020

0120

0220

0320

0420

0520

0620

0720

0820

0920

10

17. ს

აარ

სებო

შემ

წეო

ბის

მიმღ

ები

მოსა

ხლეო

ბა27

9,47

436

8,43

143

6,30

943

0,60

3

18. ს

აარ

სებო

შემ

წეო

ბის

მიმღ

ებთ

ა წი

ლი

(%)

მოსა

ხლეო

ბასთ

ან6.

48.

49.

99.

7

19. გ

აცვლ

ითი

კურ

სი $

(წ

ლის

ბო

ლო

)1.

230

1.27

61.

304

1.80

01.

930

1.97

52.

060

2.09

02.

075

1.79

91.

793

1.71

41.

592

1.66

71.

686

1.77

3

20. წ

ლიუ

რი

ინფ

ლაც

იის

დო

ნე (%

)4.

879

810

3,12

615

,607

7.5

6.2

8.8

11.0

5.5

3.0

11.2

21. ს

აშუ

ალო

წლ

იურ

ი ინ

ფლ

აცია

(12

თვი

ს სა

შუალ

ო),

%79

746

1,27

84.

75.

64.

85.

78.

29.

29.

210

1.9

7.1

დემ

ოგრ

აფია

და

შრო

მა22

. მო

სახლ

ეობა

(ათ

ასი)

5,43

8.9

5,46

0.4

5,40

6.6

5,13

7.9

4,86

2.1

4,73

4.4

4,61

6.5

4,53

1.7

4,48

7.4

4,45

2.5

4,43

5.2

4,40

1.4

4,37

1.5

4,34

2.6

4,31

5.2

4,32

1.5

4,40

1.3

4,39

4.7

4,38

2.1

4,38

5.4

4436

.4

22.1

. მო

სახლ

ეობა

(არ

ა-კო

ნტრ

ოლ

ირებ

ადი

ტერ

იტო

რიე

ბის

გამო

კლებ

ით)

4,80

2.0

4,83

5.9

4,87

3.5

4,91

1.1

4,86

1.6

4,73

4.0

4,61

6.1

4,53

1.6

4,48

7.3

4,45

2.5

4,41

8.3

4,38

6.4

4,35

7.0

4,32

8.9

4,31

8.3

4,36

1.2

4,39

8.0

4,38

8.4

4,38

3.7

4,41

0.8

4,45

2.8

23. ა

საკო

ბრივ

ი სტ

რუ

ქტუ

რა

(%-შ

ი)23

.1. 0

-14

წლის

24.6

24.5

24.5

24.4

24.3

24.2

23.9

23.5

23.1

22.5

22.0

21.3

20.5

19.8

19.0

18.4

17.8

17.4

17.0

16.7

16.6

23.2

. 15-

64 წ

ლის

66.1

65.8

65.5

65.1

64.8

64.6

64.6

64.7

65.0

65.3

65.6

65.8

66.1

66.3

66.6

67.0

67.5

68.0

68.5

68.9

69.1

23.3

. 65+

წლ

ის9.

39.

610

.010

.510

.911

.311

.611

.812

.012

.212

.512

.913

.413

.914

.314

.614

.714

.714

.514

.414

.3

24. შ

ობა

დო

ბა (1

000

მოსა

ხლეზ

ე)17

.07

16.3

213

.43

11.9

911

.79

11.9

11.7

311

.66

11.0

510

.52

10.5

810

.49

10.7

10.6

711

.48

10.6

610

.87

11.2

312

.914

.37

25. ა

ხალ

შობი

ლებ

ი (ა

თას

ი)92

.889

.172

.661

.657

.356

.355

.054

.051

.548

.748

.847

.646

.646

.249

.646

.547

.849

.356

.663

.4

26. ს

იცო

ცხლ

ის ს

აშუ

ალო

ხა

ნგრ

ძლივ

ობა

7373

.06

72.9

373

.16

70.3

70.7

70.9

71.2

71.4

71.3

71.5

71.5

7271

.473

.173

.77

27. მ

ოსა

ხლეო

ბის

წლიუ

რი

ნამა

ტი

(%)

0.77

50.

769

-1.0

13-2

.660

-2.5

22-1

.848

-0.9

82-0

.779

-0.7

71-0

.725

-0.6

73-0

.647

-0.2

450.

989

0.84

0-0

.219

-0.1

070.

616

0.94

80.

775

0.76

9

28. შ

რო

მის

ბაზა

რი

29. ს

ამუ

შაო

ძალ

ა612,

480

2,49

62,

450

2,38

22,

328

2,28

72,

273

2,27

02,

268

2,27

32,

193

2,27

92,

212

2,26

42,

234

2,26

72,

298

2,30

62,

318

2,34

0

29.1

. სამ

უშა

ო ძ

ალა

უმა

ღლ

ესი

განა

თლ

ებით

(%

)41

.827

.226

.629

.9

29.2

. სამ

უშა

ო ძ

ალის

აქ

ტიუ

რო

ბის

დო

ნე (%

)6268

.568

.466

.664

.263

.363

.764

.765

.565

.765

.963

.666

63.9

65.2

63.9

63.7

63.6

63.6

63.7

63.7

29.3

. დას

აქმე

ბის

დო

ნე

(%)63

57.9

55.9

54.3

54.3

54.1

56.7

57.4

56.2

56.8

56.8

58.6

55.8

57.7

55.8

54.9

5555

.253

.252

.953

.8

29.4

. თვი

თ-

დას

აქმე

ბულ

ების

ხვ

ედრ

ითი

წილ

ი დ

ასაქ

მებუ

ლებ

ში

5656

.762

64.3

64.4

65.8

66.2

65.3

65.3

63.3

64.2



პარ

ამეტ

რებ

ი19

9019

9119

9219

9319

9419

9519

9619

9719

9819

9920

0020

0120

0220

0320

0420

0520

0620

0720

0820

0920

10

29.5

. დაქ

ირავ

ებით

მო

მუშა

ვეთ

ა ხვ

ედრ

ითი

წილ

ი დ

ასაქ

მებუ

ლებ

ში43

.242

.237

.234

.935

.434

.133

.734

.434

.636

.735

.7

29.6

.უმუ

შევრ

ობა

(%)

0.7

215

.564

28.9

657.

512

.310

.310

.311

12.6

11.5

12.6

13.8

13.8

13.3

16.5

16.9

16.3

66

ა) უ

მუშე

ვრო

ბა (1

2-24

წლ

ის)

24.6

21.1

20.1

27.9

24.9

28.3

28.3

31.5

35.5

30. დ

ამო

კიდ

ებუ

ლთ

ა (6

5+)

პრო

პორ

ცია

30.1

. დას

აქმე

ბულ

ებთ

ან3.

343.

353.

293.

153.

012.

882.

772.

652.

492.

632.

62

30.2

. დაქ

ირავ

ებუ

ლებ

თან

1.24

1.17

1.17

1.07

1.01

0.99

0.96

0.97

0.89

0.95

0.99

30.3

. შრ

ომი

თი

ასაკ

ის

მოსა

ხლეო

ბასთ

ან (%

-ში)

16.1

16.8

17.5

17.9

18.2

18.4

18.6

19.0

19.6

20.2

20.9

21.5

21.8

21.8

21.6

21.2

20.9

20.7

16.1

16.8

17.5

ჯან

მრთ

ელო

ბა31

. ბავ

შვთ

ა სი

კვდ

ილო

ბა20

.720

.822

.127

.628

.628

.228

23.9

2222

.222

.622

.923

.824

.823

.819

.718

.414

.114

.314

.91

12.0

32. დ

ედათ

ა სი

კვდ

ილო

ბა20

.47

10.1

4.13

32.4

39.6

55.1

57.2

570

.168

.56

51.2

549

.18

58.6

945

.06

49.7

942

.36

23.6

523

.01

20.2

914

.14

52.0

719

.4

33. ი

მუნი

ზაც

იის

მაჩვ

ენებ

ელი

9545

5854

5879

8080

8084

8087

8476

7884

8798

9288

91

34. ე

ქიმე

ბი 1

00 ა

თას

მო

სახლ

ეზე

493

490

473

500

490

479

446

519

504

487

473

464

484

489

466

468

455

493

35. ე

ქთნე

ბი 1

00 ა

თას

მო

სახლ

ეზე

981

1,05

797

41,

013

943

872

701

582

548

579

471

432

434

397

396

379

363

981

36. ს

აწო

ლთ

ა რ

აოდ

ენო

ბა

10 ა

თას

მო

სახლ

ეზე

53.1

53.1

52.9

46.3

44.4

33.9

24.2

24.5

23.6

22.5

21.2

19.5

18.3

18.2

17.8

17.1

16.5

14.6

14.1

36.1

. იგი

ვე, W

HO

-ს

მონა

ცემ

ებით

97.6

97.3

97.8

9091

.471

.552

.554

52.5

52.3

48.1

44.5

4241

.941

.239

.237

.433

.230

.9

36.2

. მო

კლევ

ადია

ნი

საწო

ლებ

ის რ

აოდ

ენო

ბა 1

0 ათ

ას მ

ოსა

ხლეზ

ე85

.485

.285

.679

.380

.563

.547

.347

.643

.840

.137

.737

.837

.138

.434

.429

.226

.9

36.3

. ფსი

ქიატ

რიუ

ლი

საწო

ლებ

ის რ

აოდ

ენო

ბა 1

0 ათ

ას მ

ოსა

ხლეზ

ე8.

58.

48.

57.

57.

65.

13.

73.

32.

62.

42.

72.

72.

92.

92.

92.

93.

52.

83

37. ს

აავა

დმყ

ოფ

ოებ

ის

რაო

დენ

ობა

229

251

251

248

246

242

244

245

244

241

229

38. ს

აწო

ლთ

ა რ

აოდ

ენო

ბა,

ათას

ი21

.219

.618

.318

.217

.817

.116

.514

.614

.113

.621

.2

39. ს

აწო

ლზე

დაყ

ოვნ

ების

სა

შუალ

ო ხ

ანგრ

ძლივ

ობა

(ზ

ოგა

დი

პრო

ფილ

ის

საავ

ადმყ

ოფ

ოებ

ი) (W

HO

)

12.8

14.2

12.8

13.2

12.9

10.9

8.3

8.3

7.8

7.4

7.4

7.4

6.7

6.1

6.4

5.7

5.4

5

40. ს

აავა

დმყ

ოფ

ოებ

ის

დატ

ვირ

თვი

ს მა

ჩვენ

ებელ

ი (W

HO

)54

.855

.334

.231

.826

.826

.123

.823

.222

23.2

25.4

25.8

27.2

26.8

32.3

34.4

38.4

36.1

41. ჰ

ოსპ

იტალ

იზაც

იის

რაო

დენ

ობა

100

მო

სახლ

ეზე

13.3

112

.14

8.34

7.02

6.09

5.55

4.95

55.

134.

874.

514.

594.

724.

815.

495.

716.

016.

337

7.09



პარ

ამეტ

რებ

ი19

9019

9119

9219

9319

9419

9519

9619

9719

9819

9920

0020

0120

0220

0320

0420

0520

0620

0720

0820

0920

10

42. ა

მბუ

ლატ

ორ

იულ

-პო

ლიკ

ლინ

იკუ

რ

დაწ

ესებ

ულ

ებათ

ა რ

იცხვ

ი1,

015

1,05

51,

089

1,10

01,

113

1,12

31,

124

1,14

01,

090

1,60

41,

015

43. ა

მბუ

ლატ

ორ

იულ

ი ვი

ზიტ

ები

წელ

იწად

ში ე

რთ

სუ

ლზე

87.

36.

25.

34.

72.

631.

61.

61.

61.

61.

41.

51.

61.

82

2.1

2.2

1.95

2.1

2

44. ჯ

იბიდ

ან დ

ანახ

არჯ

ების

წი

ლი

ჯან

დაც

ვაზე

კერ

ძო

დან

ახარ

ჯებ

ში10

0.0

100.

099

.999

.999

.899

.498

.799

.499

.599

.099

.098

.597

.996

.394

.1

სოც

იალ

ურ

ი45

. პენ

სიის

მიმ

ღებ

ები

(ათ

ასი)

67 1

,105

1

,022

9

79

968

9

24

900

8

96

904

9

00

895

9

02

892

8

37

842

8

38

836

1

,105

1

,022

9

79

968

9

24

45.1

. ასა

კით

პენ

სიო

ნერ

ები

(ათ

ასი)

815

7

61

716

6

99

655

6

26

620

6

20

604

6

00

593

5

88

612

6

58

660

6

62

815

7

61

716

6

99

655

46. ს

ახელ

მწიფ

ო პ

ენსი

ის

მინი

მალ

ურ

ი ო

დენ

ობა

6.0

8.5

11.8

14.0

14.0

14.0

14.0

14.0

14.0

14.0

28.0

38.0

55.0

70.0

80.0

80.0

47. ა

საკი

თ პ

ენსი

ის

საშუ

ალო

ოდ

ენო

ბა

(ლარ

ები)

14.0

14.0

14.0

14.0

14.0

28.0

38.0

62.5

77.6

87.1

87.4



პარ

ამეტ

რებ

ი19

9019

9119

9219

9319

9419

9519

9619

9719

9819

9920

0020

0120

0220

0320

0420

0520

0620

0720

0820

0920

10

42. ა

მბუ

ლატ

ორ

იულ

-პო

ლიკ

ლინ

იკუ

რ

დაწ

ესებ

ულ

ებათ

ა რ

იცხვ

ი1,

015

1,05

51,

089

1,10

01,

113

1,12

31,

124

1,14

01,

090

1,60

41,

015

43. ა

მბუ

ლატ

ორ

იულ

ი ვი

ზიტ

ები

წელ

იწად

ში ე

რთ

სუ

ლზე

87.

36.

25.

34.

72.

631.

61.

61.

61.

61.

41.

51.

61.

82

2.1

2.2

1.95

2.1

2

44. ჯ

იბიდ

ან დ

ანახ

არჯ

ების

წი

ლი

ჯან

დაც

ვაზე

კერ

ძო

დან

ახარ

ჯებ

ში10

0.0

100.

099

.999

.999

.899

.498

.799

.499

.599

.099

.098

.597

.996

.394

.1

სოც

იალ

ურ

ი45

. პენ

სიის

მიმ

ღებ

ები

(ათ

ასი)

67 1

,105

1

,022

9

79

968

9

24

900

8

96

904

9

00

895

9

02

892

8

37

842

8

38

836

1

,105

1

,022

9

79

968

9

24

45.1

. ასა

კით

პენ

სიო

ნერ

ები

(ათ

ასი)

815

7

61

716

6

99

655

6

26

620

6

20

604

6

00

593

5

88

612

6

58

660

6

62

815

7

61

716

6

99

655

46. ს

ახელ

მწიფ

ო პ

ენსი

ის

მინი

მალ

ურ

ი ო

დენ

ობა

6.0

8.5

11.8

14.0

14.0

14.0

14.0

14.0

14.0

14.0

28.0

38.0

55.0

70.0

80.0

80.0

47. ა

საკი

თ პ

ენსი

ის

საშუ

ალო

ოდ

ენო

ბა

(ლარ

ები)

14.0

14.0

14.0

14.0

14.0

28.0

38.0

62.5

77.6

87.1

87.4

ილუ

ს ტ რ

ა ცია

37:

15

წლის

და

უფ

რო

სი ა

სა კი

ს მო

სახ ლ

ე ო ბი

ს გა

ნა წი

ლე ბ

ა ეკ

ო ნო

მი კუ

რი

აქ ტ

ი ვო

ბის

მი ხე

დ ვი

თ, 1

991

2010

19

9119

9219

9319

9419

9519

9619

9719

9819

9920

0020

0120

0220

0320

0420

0520

0620

0720

0820

0920

10

სულ

სამ

უშა

ო ძ

ალა

2,49

5.9

2,45

0.5

2,38

2.1

2,32

8.2

2,28

7.1

2,27

3.4

1,99

9.0

1,97

2.8

1,93

9.3

2,04

9.2

2,11

3.3

2,10

4.2

2,05

0.8

2,04

1.0

2,02

3.9

2,02

1.8

1,96

5.3

1,91

7.8

1,99

1.8

1,94

4.9

დას

აქმე

ბულ

ი2,

112.

82,

056.

82,

014.

71,

997.

21,

942.

41,

992.

31,

848.

01,

728.

51,

694.

41,

837.

21,

877.

71,

839.

21,

814.

91,

783.

31,

744.

61,

747.

31,

704.

31,

601.

91,

656.

11,

628.

1

დაქ

ირავ

ებუ

ლი

673.

072

4.4

697.

568

3.9

654.

365

0.9

618.

560

0.9

600.

560

3.9

625.

457

2.4

596.

061

8.6

თვი

თდ

ასაქ

მებუ

ლი

1,07

1.0

987.

191

8.6

1,04

1.2

1,13

6.1

1,18

4.9

1,19

5.2

1,18

0.8

1,14

3.3

1,14

1.6

1,07

8.8

1,02

8.5

1,05

9.0

1,00

7.1

გაუ

რკვ

ეველ

ი10

4.0

17.0

78.4

112.

187

.33.

41.

31.

60.

81.

80.

11.

11.

22.

4

უმუ

შევა

რი

383.

139

3.7

367.

433

1.0

344.

728

1.1

152.

024

4.2

244.

921

2.0

235.

626

5.0

235.

925

7.6

279.

327

4.5

261.

031

5.8

335.

631

6.9

მოსა

ხლეო

ბა ს

ამუ

შაო

ძა

ლის

გარ

ეთ68

6.9

739.

981

4.0

819.

976

9.5

706.

593

3.2

1,04

4.0

1,08

6.9

1,09

2.3

1,07

7.7

1,13

5.3

1,04

8.4

1,10

5.9

1,13

6.1

1,22

8.0

1,13

8.6

1,14

5.2

1,13

9.3

1,08

3.3

უმუ

შევრ

ობი

ს დ

ონე

(%)

15.3

16.1

15.4

14.2

15.1

12.4

7.6

12.4

12.6

10.3

11.1

12.6

11.5

12.6

13.8

13.6

13.3

16.5

16.9

16.3

აქტ

იურ

ობი

ს დ

ონე

(%)

78.4

76.8

74.5

74.0

74.8

76.3

68.2

65.4

64.1

65.2

66.2

65.0

66.2

64.9

64.0

62.2

63.3

62.6

63.6

64.2

დას

აქმე

ბის

დო

ნე (%

)66

.464

.563

.063

.463

.566

.963

.057

.356

.058

.558

.856

.858

.656

.755

.253

.854

.952

.352

.953

.8

სულ

მო

სახლ

ეობა

54,

835.

94,

873.

54,

911.

14,

861.

64,

734.

04,

616.

14,

531.

74,

487.

44,

452.

54,

435.

24,

401.

44,

371.

54,

342.

64,

315.

24,

321.

54,

401.

34,

394.

74,

382.

14,

385.

44,

436.

4

სამუ

შაო

ასა

კის

მოსა

ხლეო

ბა3,

182.

83,

190.

43,

196.

13,

148.

13,

056.

62,

979.

92,

932.

23,

016.

83,

026.

23,

141.

63,

191.

03,

239.

53,

099.

13,

146.

93,

159.

93,

249.

83,

103.

83,

062.

93,

131.

13,

028.

3

სამუ

შაო

ასა

კის

მოსა

ხლეო

ბის

წილ

ი (%

)65

.865

.565

.164

.864

.664

.664

.767

.268

.070

.872

.574

.171

.472

.973

.173

.870

.669

.971

.468

.3

65+

ასაკ

ის მ

ოსა

ხლეო

ბა46

6.3

489.

051

4.3

530.

053

3.8

533.

953

3.8

536.

654

1.9

550.

456

0.1

558.

657

6.9

592.

260

5.0

630.

964

3.3

642.

963

0.3

621.

9

თან

აფარ

დო

ბა

დაქ

ირავ

ებუ

ლებ

თან

1.26

1.35

1.29

1.24

1.17

1.17

1.07

1.01

0.99

0.96

0.97

0.89

0.95

0.99

თან

აფარ

დო

ბა ს

ამუ

შაო

ძა

ლას

თან

5.35

5.01

4.63

4.39

4.28

4.26

4.25

4.23

4.19

3.34

3.35

3.29

3.15

3.01

2.88

2.77

2.65

2.49

2.63

2.62

წყა რ

ო: ს

ა ხელ

მ წი ფ

ო ს

ტა ტ

ის ტ

ი კის

სამ

სა ხუ

რი

(199

8-20

10 წ

ლე ბ

ი) დ

ა Th

e W

orld

Ban

k



ილუ

ს ტ რ

ა ცია

38:

სა ქ

არ თ

ვე ლ

ოს

სო ც

ი ა ლ

უ რ

ი დ

აც ვი

ს სი

ს ტე მ

ის მ

სგავ

სე ბა

ტრ

ა დი ც

ი უ ლ

ი ევ

რო

პულ

და

ბალ

ტი ი

ს პი რ

ე თის

ქვე

ყ ნე ბ

ის მ

ო დ

ე ლებ

თან

სკან

დინ

ავიუ

რი

(ნო

რდ

იულ

ი)ც

ენტ

რალ

ურ

ი ევ

რო

პა

(კო

ნტინ

ენტ

ურ

ი)სა

მხრ

ეთ ე

ვრო

პაან

გლო

-საქ

სურ

იბა

ლტ

იისპ

ირეთ

ისა

ქარ

თვე

ლო

სო ც

ი ა ლ

უ რ

ი დ

აც ვი

ს სქ

ემე

ბი

•უ

ნივე

რსა

ლუ

რი,

ყო

ვლის

მომც

ველ

ი,

ორ

იენტ

ირებ

ულ

ი•

სოც

იალ

ურ

სე

რვი

სებზ

ე •

შემო

სავლ

ების

ძა

ლია

ნ დ

აბალ

ი უ

თან

ასწო

რო

ბა

•შრ

ომა

სთან

უშუ

ალო

დ

მიბმ

ულ

ი•

ორ

იენტ

ირებ

ულ

ი სო

ცია

ლუ

რ

დაზ

ღვე

ვაზ

ე დ

ა სა

ბიუ

ჯეტ

ო

ტრ

ანსფ

ერებ

ზე

•შე

დარ

ებით

მც

ირე

სოც

იალ

ურ

ი დ

ახმა

რებ

ები

•ო

რიე

ნტირ

ებუ

ლი

საბი

უჯ

ეტო

ტ

რან

სფერ

ებზ

ე•

მინი

მალ

ურ

ი სო

ცია

ლუ

რი

დახ

მარ

ებებ

ი

•ლ

იბერ

ალუ

რი

•უ

მეტ

ეს წ

ილად

სო

ცია

ლუ

რი

დახ

მარ

ებებ

ი

•ლ

იბერ

ალუ

რი,

•

ორ

იენტ

ირებ

ულ

ი სო

ცია

ლუ

რ

დაზ

ღვე

ვასა

დ

ა სა

ბიუ

ჯეტ

ო

ტრ

ანსფ

ერებ

ზე

•ლ

იბერ

ალუ

რი

•ძი

რით

ადად

ზო

გად

ი დ

ა სპ

ეცია

ლიზ

ებუ

ლი

სოც

იალ

ურ

ი დ

ახმა

რებ

ები

სო ც

ი ა ლ

უ რ

ი დ

აც ვი

ს დ

ა ფი

ნან ს

ე ბა

•მა

ღალ

ი,

უპი

რატ

ესად

გა

დას

ახად

ებით

•მშ

პ-ს

დაა

ხლო

ებით

ერ

თი

მესა

მედ

ი

•მა

ღალ

ი,

უპი

რატ

ესად

ხე

ლფ

ასზ

ე გა

დას

ახად

ებით

(ს

ოც

იალ

ურ

ი დ

აზღ

ვევი

ს შე

ნატ

ანებ

ით

•სა

შუალ

ო•

უპი

რატ

ესად

სახ

ელმწ

იფო

სე

სხებ

ით დ

ა ხე

ლფ

ასზ

ე გა

დას

ახად

ებით

•სა

შუ ა ლ

ო•

ზო

გა დ

ი გა

და-

სა ხა

დე ბ

ით დ

ა კე

რ ძო

ინ ვ

ეს ტ

ი-ც

ი ე ბი

თ

•სა

შუალ

ო•

ხელ

ფას

ზე

გად

ასახ

ადებ

ით

•დ

აბალ

ი•

ზო

გად

ი გა

დას

ახად

ები

შრო

მის

ბაზ

არი

•რ

ეგუ

ლირ

ებუ

ლი

•დ

ასაქ

მება

მთ

ელი

ცხო

ვრებ

ის მ

ანძი

ლზ

ე•

უმუ

შევრ

ობი

ს მა

ღალ

ი სო

ცია

ლუ

რი

სარ

გებე

ლი

•რ

ეგუ

ლირ

ებუ

ლი

დას

აქმე

ბა მ

თელ

ი ც

ხოვრ

ების

მან

ძილ

ზე

•უ

მუშე

ვრო

ბის

მაღ

ალი

სოც

იალ

ურ

ი სა

რგე

ბელ

ი

•რ

ეგუ

ლირ

ებუ

ლი,

ფარ

ულ

ი (ჩ

რდ

ილო

ვანი

) დას

აქმე

ბის

მაღ

ალი

წილ

ი

•დ

ე რე გ

უ ლ

ი რე-

ბუ ლ

ი•

რეგ

ულ

ირებ

ულ

ი•

მთელ

ი ც

ხოვრ

ების

მა

ნძილ

ზე

დას

აქმე

ბაზ

ე აქ

ცენ

ტის

გარ

ეშე

•დ

ერეგ

ულ

ირებ

ულ

ი

მო ლ

ა პა რ

ა კე

ბის

/ შრ

ო მი

ს ბა

ზარ

ზე

შე თ

ან ხ მ

ე ბის

სი

ს ტე მ

ა

•მი

ნიმა

ლუ

რი

ხელ

ფას

ები

•ხე

ლფ

ასებ

ზე

კოო

რდ

ინირ

ებუ

ლი

მოლ

აპარ

აკებ

ა•

ცენ

ტრ

ალიზ

ებუ

ლი

პრო

ფკა

ვშირ

ები

•პრ

ოფ

კავშ

ირებ

ით

მაღ

ალა

გაჯ

ერებ

ა (მ

ოც

ვა)

•„ს

ოც

იალ

ურ

ი პა

რტ

ნიო

რო

ბა”,

•

ხელ

ფას

ებზ

ე კო

ორ

დინ

ირებ

ულ

ი მო

ლაპ

არაკ

ება,

•

ცენ

ტრ

ალიზ

ებუ

ლი

პრო

ფკა

ვშირ

ები

(დარ

გობრ

ივი)

•მი

ნიმა

ლუ

რ ხ

ელფ

ასებ

ი (კ

ანო

ნით

დად

გენი

ლი)

•დ

ეცენ

ტრ

ალიზ

ებუ

ლი

•მო

ლაპ

არაკ

ებებ

ი ხე

ლფ

ასზ

ე •

სუსტ

ი პრ

ოფ

კავშ

ირებ

ი

•დ

ე ცენ

ტ რ

ა ლი ზ

ე-ბუ

ლი

მო ლ

ა პა რ

ა-კე

ბე ბი

ხელ

ფას

ზე

•მც

ი რე

(სუ

სტი)

პრ

ოფ

კავ შ

ი რე ბ

ი

•დ

ე ცენ

ტ რ

ა ლი ზ

ე ბუ

-ლ

ი მო

ლა პ

ა რა კ

ე ბე ბ

ი ხე

ლ ფ

ას ზ

ე, მ

ცი რ

ე პრ

ოფ

კავ შ

ი რე ბ

ი

•მი

ნამა

ლუ

რი

ხელ

ფას

ები

არ

არსე

ბობს

•ხე

ლფ

ასებ

ის

კოლ

ექტ

იურ

ი მო

ლაპ

არაკ

ების

პრ

აქტ

იკა

მინი

მალ

ურ

ია

ქვეყ

ნები

•შვ

ედეთ

ი•

ნორ

ვეგი

ა•

ფინ

ეთი

•ჰო

ლან

დია

•გე

რმა

ნია

•ავ

სტრ

ია•

საფ

რან

გეთ

ი•

ბელ

გია

•ეს

პანე

თი

•პო

რტ

უგა

ლია

•იტ

ალია

•სა

ბერ

ძნეთ

ი

•დ

იდი

ბრიტ

ანეთ

ი•

ირლ

ანდ

ია•

ლატ

ვია

•ლ

იტვა

•ეს

ტო

ნეთ

ი



წყაროები1. Aliyev, R., 2005. The Georgian Rose Revolution: Challenges and support for ensuring the non-violent outcome in a postsoviet society. Journal of Azerbaijani Studies, Vol. 8, No 1-2, pp. 3-93.

2. Anderson, C., 2006. The European Social Model – One size doesn’t fit all. Beyond the European Social Model. Lon- don: Open Europe, pp. 43-48.

3. Asian Development Bank, 2003. Social Protection, Mandaluyong City: Asian Development Bank.

4. Bambra, C., 2007. Going beyond „The Three worlds of welfare capitalism”: regime theory and public health research”. Journal of epidemi-ology and community health, 61(12), pp. 1098-1102.

5. Baumann, E., 2010. Post-Soviet Georgia: the Rocky Path towards Modern Social Protection. Budapest, unnamed, p. Stream 14.

6. Bennett, S. & Gzirishvili, D., 2000. Health Worker Motivation in Georgia: Contextual Analysis, Bethesda: Abt Associates Inc.

7. Bertola, G., Jimeno, J. F., Marimon, R. & Pissarides, C., 2001. Welfare Systems and Labor Markets in Europe: What convergence before and after EMU?, Campridge: Mit Press.

8. Chanturidze, T., Ugulava, T., Duran, A. & Ensor, T., 2009. Georgia Health System Review, Copenhagen: European Observatory on Health Systems and Policies.

9. Dershem, L. & Gzirishvili, D., 1998. Informal social support networks and household vulnerability: Empirical findings from Georgia,. World Development, Vol 26, issue 10, 1 October, pp. 1827-1838.

10. Dershem, L., Gzirishvili, D., Roos, A. d. & Venekamp, D., 1996. Food, Nutrition, health, and nonfood vulnerability assessment in Georgia, 1996: household assessment, Tbilisi: ECHO, Save the Children, UNDHA.

11. Dredge, R., 2004. Hospital Global Budgeting, Washington, D.C.: The World Bank.

12. Eardley, T., 1997. New Relaions of Welfare in the Contracting State: The Marketization of Services for the Unemployed in Australia, Sid-ney: Social Security Research Centre.

13. Esping-Andersen, G., 2000. A Welfare State for the 21 Century. [Internet] Available at: http://www.nnn.se/seminar/framwork.htm [last accessed on August 9, 2011].

14. European Observatory on Health Care System, 2000. Health Care Systems in Transition – Kyrgyzstan, Copenhagen: European Observa-tory on Health Care System.

15. Farkas, B., 2011. The Central and Eastern European model of Capitalism. Post-Communist Economies, 1 March, 23(1), pp. 15-34.

16. Fenger, H. J., 2007. Welfare regimes in Central and Easern Europe: Incorporating post-communist countries in a welfare regime typol-ogy, Rotterdam: Contemporary Issues and Ideas in Social Sciences.

17. Figueras, J., McKee, M., Cain, J. & Lessof, S., 2004. Health systems in transition: learning from experience. 1st ed. Copenhagen: the Euro-pean Observatory on Health Systems and Policies.


18. Gamkrelidze, A., Atun, R., Gotsadze, G. & MacLehose, L., 2002. Health Care Systems in Transition – Georgia 2002, Copenhagen: European Observatory on Health Care Systems.

19. Gensche, P., 2004. Globalization and the welfare state: a retrospective. Journal of European Public Policy, 11(4), pp. 613-636.

20. Gilbert, N., 1999. The Enabling State, Emerging Paradigm for Social Protection, Oslo: Forskningsstiftelsen Fafo.

21. Gotsadze, G., Bennet, S., Ranson, K. & Gzirishvili, D., 2006. Health care-seeking behavior and out-of-pocket payments in Tbilisi, Georgia, London: Oxford University Press.

22. Gotsadze, G., Mataradze, G. & Zoidze, A., 1999. Hospital Sector Reform and its implications on HRD in Georgia. Human Resources for Health Development Journal, pp. 185-198.

23. Grosse-Tebbe, S. & Figueras, J., 2005. Snapshots of health systems, Copenhagen: The European Observatory on Health Systems and Policies.

24. Gurdgiev, C., 2006. Will the European Social Model wreck the Irish miracle?. Beyond the European Social Model. London: Open Europe, pp. 29-36.

25. Gzirishvili, D., Zoidze, A. & Gotsadze, G., 1997. Health Care Reforms in Georgia, Tbilisi: unnamed.

26. Hauschild, T. & Bekrhout, E., 2009. Health-Care Reform in Georgia, A Civil-Society Perspective: Country Case Study, Tbilisi: Oxfam Inter-national.

27. Holden, C., 2003. Decommodification and the Workfare State. Political Studies Review, pp. 303-316.

28. Holzmann, R. & Jorgensen, S., 1999. Social Protection as Social Risk Management, Washington DC: The World Bank.

29. Holzmann, R. & Jorgensen, S., 2000. Social Risk Management: A new conceptual framework for Social Protection, and beyond, Wash-ington DC: The World Bank.

30. Hsiao, W. C. & Shaw, R. P., 2007. Social Health Insurance for Developing Countries, Washington, D.C.: The World Bank.

31. Hyman, R., 2008. Britain and the European Social Model: Capitalism against Capitalism?, London: IES.

32. International Evaluation Group, 2009. The World Bank in Georgia 1993 – 2007, Washington, D.C.: The World Bank.

33. International Labour Organization, 2010. World Social Security Report 2010/11: Providing coverage in times of crisis and beyond, Ge-neva: International Labour Office.

34. International Social Security Association, 2011. About Social Security. [Internet] Available at: http://www.issa.int/Topics/About-social-security [last accessed on August 9, 2011].

35. Iztok, B., Rajkovic, V. & Sustersic, O., 2000. Critical Analysis of an Information System for Community Nursing. s.l., unnamed.

36. Jepsen, M. & Pascual, A. S., 2005. The European Social Model: an exercise in deconstruction. Journal of European Social Policy, pp. Vol. 15(3): 231-245.

37. Krieger, T. & Traub, S., 2008. Back to Bismarck? Shifting preferences for intragenerational redistribution in OECD Pension Systems, Bre-men: University of Bremen. Department of Economics.

წყაროები


38. Kutzin, J., 2000. Towards Universal Health Care Coverage, A Goal-oriented Framework for Policy Analysis, Washington DC: The World Bank.

39. Kwiek, M., 2006. Welfare State in Transition: Changing Public Services in a Wider Context, Gregynog: University of Wales.

40. Lindeman, D., Rutkowski, M. & Sluchynskyy, O., 2000. The Evolution of Pension Systems in Eastern Europe and Central Asia: Opportuni-ties, Constraints, Dilemmas and Emerging Practices, Washington, D.C.: The World Bank.

41. Mitra, P. & Stera, N., 2003. Tax Systems in Transition, Washington, D.C.: The World Bank.

42. Mullally, L., 2006. The social failure of the European Social Model. Beyond the European Social Model. London: Open Europe, pp. 9-28.

43. Munkhammar, J., 2006. Welfare State or Unfair State?. Beyond the European Social Model. London: Open Europe, pp. 37-41.

44. Murray, C. J. & Evans, D. B., 2003. Health Systems performance assessment: debates, methods and empiricism. Christopher J.L. Murray, David B. Evans ed., Geneva: World Health Organization.

45. Murray, C. J. & Frenk, J., 2000. A Framework for assessing the performance of health systems. Bulletin of the World Health Organization, 78(6), pp. 717-731.

46. Neubourg, C. d., 2001. Social Security Economics: an introduction. C. d. Neubourg, ed. Social Security: Policy and Economics. Leuven: Insituut Sociaal Recht of teh Katholieke Universiteit Leuven, pp. 35-49.

47. Norton, A., Conway, T. & Foster, M., 2001. Social Protection Concepts and Approaches: Implications for Policy and Practice in Interna-tional Development, London: Overseas Development Institute.

48. Norton, A., Conway, T. & Foster, M., 2001. Social Protection Concepts and Approaches: Implications for Policy and Practice in Interna-tional Development, London: Overseas Development Institute.

49. Open Europe, 2006. Beyon the European Social Model. London: Open Europe.

50. Oxford Policy Management, 2010. Georgia Health Utilization and Expenditure Survey 2010, Tbilisi: Georgia Health and Social Projects Implementation Centre.

51. Paas, T., Hinnosaar, M., Masso, J. & Szirko, O., 2004. Social Protection Systems in the Baltic States, Tartu: Tartu University Press.

52. Physicians for a National Health Program, 2010. Health Care Systems – Four Basic Models. available at: http://www.pnhp.org/single_payer_resources/health_care_systems_four_basic_models.php [last accessed August 9, 2011].

53. Preker, A. S., Liu, X., Velenyi, E. V. & Baris, E., 2007. Public Ends, Private Means, Washington, DC: The World Bank.

54. Rashid, M. & Rutkowski, J., 2001. Labor Market in Transition Economies: Recent Developments and Future Challenges, Washington, D.C.: The World Bank.

55. Rechel, B. & McKee, M., 2009. Health reform in central and eastern Europe and the former Soviet Union. Lancet, pp. 1186-95.

56. Rovelli, R., 2007. One market, how many social models? Policy and performance indicators for the EU-27. [Internet] Available at: http://www.google.ge/url?sa=t&rct=j&q=%22One+Market%2C+how+many+social+models%3F%22&source= web&cd=1&ved=0CBkQFjAA&url=http%3A%2F%2Fwww2.dse.unibo.it%2Frovelli%2FRR-Papers%2FRR_OneMkt_Many- Models.pdf&ei=ttL8TpPSH5GPsAbOhMXJDw&usg=AFQjCNFPULUSZWRC5kcMzkhZQ4l[last accessed on December 28, 2011].



57. Rovelli, R. & Bruno, R., 2007. Labor Market Policies and Outcomes: Cross Country Evidence for the EU-27. [Internet] Available at: http://www.google.ge/url?sa=t&rct=j&q=%22One+Market%2C+how+many+social+models%3F%22&source=web&cd=3&ved=0CCYQFjAC&url=http%3A%2F%2Fftp.iza.org%2Fdp3161.pdf&ei=ttL8TpPSH5GPsAbOhMXJDw&usg=AFQjCNHKWA5Phot2YFOXba-ppccKHYdm_Q [last accessed on December 29, 2011].

58. Sabates-Wheeler, R. & Waite, M., 2003. Migration and Social Protection: A Concept Paper, Sussex: Institute of Development of Studies.

59. Saba, V. & Levine, E., 1978. Management information Systems for Public Health Nursing Systems. Public Health Reports, January-Feb-ruary, 93(1), pp. 79-83.

60. Sapir, A., 2006. Globalization and the Reform of European Social Models. Journal of Common Market Studies, Volume 44, Issue 2, pp. 369-390.

61. Serbanescu, F., 2009. Reproductive Age Mortality Study Georgia, 2008, Tbilisi: Ministry of Health, Labor and Social Affairs, National Cen-ter for Disease Control and Medical Statistics, Department of Statistics, Ministry of Economic Development, JSI, USAID, CDC.

62. Siegel, M. & Neubourg, C. d., 2011. A historical perspective on immigration and social protection in the Netherlands, Maastricht: Maas-tricht Economic and social Research Institute on Innovation and Technology.

63. Smith, P. C., Mossialos, E. & Papanicolas, I., 2008. Performance measurement for health system improvement: experience, challenges and prospects, Copenhagen: World Health Organization.

64. State Department for Statistics of Georgia, 2004. Households of Georgia 2002-2003, Tbilisi: State Department for Statistics of Georgia.

65. Tacis European Expertise Service, 1996. Georgian Economic Trends, I 1996, Tbilisi: Tacis European Expertise Service.

66. Tacis European Expertise Service, 1996. Georgian Economic Trends, IV 1996, Tbilisi: Tacis European Expertise Service.

67. Tawfik-Shukor, A. R., Klazinga, N. S. & Onyebuchi, A. A., 2007. Comparing health system performance assessment and management ap-proaches in the Netherlands and Ontario, Canada. BMC Health Services Research, 7(25), pp. 25-39.

68. The World Bank, 1993. A blueprints for reforms – Georgia, Washington, D.C.: The World Bank.

69. The World Bank, 1996. Georgia Health Project, Washington, D.C.: The World Bank.

70. The World Bank, 2000. Options for Pension Reform in Georgia, Washington, D.C.: The World Bank.

71. The World Bank, 2000. Social Protection Sector Strategy: From Safety Net to Springboard, Washington DC: The World Bank.

72. The World Bank, 2002. Georgia Public Expenditure Review, Washington, D.C.: The World Bank.

73. The World Bank, 2002. Georgia: Poverty Update, Washington, D.C.: The World Bank.

74. The World Bank, 2002. Primary Health Care Project, Washington, D.C.: The World Bank.

75. The World Bank, 2007. Georgia Structural Reform Support Project, Washington, D.C.: The World Bank.



76. The World Bank, 2011. Building Resilience and Opportunity. [Internet] Available at: http://go.worldbank.org/GJEZA3JDC0 [last accessed on August 9, 2011].

77. The World Bank, 2011. Data: Labor Force, total. [Internet]Available at: http://data.worldbank.org/indicator/SL.TLF.TOTL.IN/countries/GE?display=graph[last accessed on December 28, 2011].

78. The World Bank, 2011. Data: Labor participation rate, total. [Internet]Available at: http://data.worldbank.org/indicator/SL.TLF.CACT.ZS/countries/GE?display=graph[last accessed on December 28, 2011].

79. UNICEF, 2010. Reproductive Health Survey, Georgia 2010, Tbilisi: UNICEF.

80. UNICEF, 2011. Survey of Barriers to Access to Social Services, Tbilisi UNICEF.

81. United Nations Development Programme, 2003. Georgia 2001/2002, Tbilisi: United Nations Development Programme.

82. Van Der Zee, J. & Kroneman, M., 2007. Bismarck or Beveridge: a beauty contest between dinosaurs. BMC Health Serv. Res, 7(94), pp. 1-11.

83. Vlieghere, M. D., 2006. The Myth of the Scandinavian Model. Beyond the European Social Model. London: Open Europe, pp. 1-7.

84. Wagstaff, A., 2009. Social Health Insurance vs. Tax-Financed Health Systems – Evidence from OECD, Washington DC: The World Bank.

85. Waters, H et all, 2006. Health Care Modernization in Central and Eastern Europe, Washington, DC: Johns Hopkins University and the Center for Strategic and International Studies (CSIS).

86. Wedderburn, D., 1965. Facts and Theories of the Welfare State. Socialist Register, pp. 127-146.

87. Wickham, J., 2002. The End of the European Social Model: Before it Began?, Dublin: Department of Sociology, Trinity College Dublin.

88. World Health Organization Regional Office for Europe, 2011. European health for all Database. [Internet] Available at: http://data.euro.who.int/hfadb/[last accessed: 02 12 2011].

89. World Health Organization, 2000. The World Health Report 2000: health systems: improving performance, Geneva: World Health Or-ganization.

90. Young Academics Network, 2011. Rethinking Social Investment, Brussels: Young Academics Network.

91. Zoidze, A., Gzirishvili, D. & Gotsadze, G., 1999. Hospital Financing Study for Georgia, Bethesda, MD: Partnerships for Health Reform Project, Abt Associates Inc.

92. არ ჩ ვა ძე, ს., 2011. სა ქარ თ ვე ლოს თა ნა მედ რო ვე დე მოგ რა ფი უ ლი ვი თა რე ბა - ქვეყ ნის პო ლიტ -ე კო ნო მი კუ რი მდგო მა რო-ე ბის მძე ვა ლი. [Online] Available at: http://www.european.ge/?page=statistics&id=216[Accessed 27 დე კემ ბე რი 2011].

93. ას ლა ნიშ ვი ლი, კ. et al., 2011. ადა მი ა ნის უფ ლე ბე ბი ჯან რ თე ლო ბის დაც ვის სფე რო ში, თბი ლი სი: ფონ დი „ღია სა ზო გა დო-ე ბა სა ქარ თ ვე ლო“.



94. ბენ დუ ქი ძე, კ., 2011. მე უფ რო რა დი კა ლუ რი ვიქ ნე ბო დი [Interview] (28 12 2011).

95. ბე რი ძე, ლ. & ჭი პაშ ვი ლი, მ., 2005. სა ქარ თ ვე ლოს შრო მის ბაზ რის აქ ტუ ა ლუ რი პრობ ლე მე ბი, თბი ლი სი: სა ქარ თ ვე ლოს ეკო ნო მი კა.

96. გამ ყ რე ლი ძე, ა., 2004. სა ქარ თ ვე ლოს შრო მის, ჯან რ თე ლო ბი სა და სო ცი ა ლუ რი დაც ვის მი ნის ტ რის მო ვა ლე ო ბის შემ ს-რუ ლებ ლის ამი რან გამ ყ რე ლი ძის მა მარ თ ვა სა ქარ თ ვე ლოს მო სახ ლე ო ბას და სა მე დე ცი ნო სა ზო გა დო ე ბას. მე დი ცი ნა, 11 02, Issue 176, pp. 1-32.

97. გე ლი ტაშ ვი ლი, ნ., 2011. ევ რო კავ შირ თან თავ სე ბა დი სო ცი ა ლუ რი დაც ვის მო დე ლი სა ქარ თ ვე ლო ში, თბი ლი სი: ივ. ჯა ვა-ხიშ ვი ლის სა ხე ლო ბის თბი ლი სის სა ხელ მ წი ფო უნი ვერ სი ტე ტი.

98. და ა და დე ბა თა კონ ტ რო ლის და სა ზო გა დო ებ რი ვი ჯან რ თე ლო ბის ეროვ ნუ ლი ცენ ტ რი, 2009. ჯან რ თე ლო ბის დაც ვა, სა-ქარ თ ვე ლო 2008, თბი ლი სი: სა ქარ თ ვე ლოს შრო მის, ჯან რ თე ლო ბის და სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სა მი ნის ტ რო.

99. და ა ვა დე ბა თა კონ ტ რო ლის და სა ზო გა დო ებ რი ვი ჯან რ თე ლო ბის ეროვ ნუ ლი ცენ ტ რი, 2008. ჯან რ თე ლო ბის დაც ვა, სა ქარ-თ ვე ლო 2007, თბი ლი სი: სა ქარ თ ვე ლოს შრო მის, ჯან რ თე ლო ბის და სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სა მი ნის ტ რო.

100. და ა ვა დე ბა თა კონ ტ რო ლის და სა ზო გა დო ებ რი ვი ჯან რ თე ლო ბის ეროვ ნუ ლი ცენ ტ რი, 2011. ჯან რ თე ლო ბა და ჯან მ რ-თე ლო ბის დაც ვა, სა ქარ თ ვე ლო 2010, თბი ლი სი: და ა ვა დე ბა თა კონ ტ რო ლის და სა ზო გა დო ებ რი ვი ჯან რ თე ლო ბის ეროვ ნუ ლი ცენ ტ რი.

101. ევ რო პუ ლი არ ჩე ვა ნი სა ქარ თ ვე ლოს თ ვის, 2011. დღე ვან დე ლი ჯან დაც ვა სა ქარ თ ვე ლო ში. [Online] Available at: http://www.european.ge/?page=statistics&id=59[Accessed 28 12 2011].

102. ევ რო პუ ლი არ ჩე ვა ნი სა ქარ თ ვე ლოს თ ვის, 2011. სა არ სე ბო მი ნი მუ მი, ხელ ფა სი და სა პენ სიო სის ტე მა. [Online] Available at: http://www.european.ge/?page=statistics&id=58[Accessed 28 12 2011].

103. ევ რო პუ ლი არ ჩე ვა ნი სა ქარ თ ვე ლოს თ ვის, 2011. სა მო ქა ლა ქო აქ ტი ვო ბა სა ქარ თ ვე ლო ში. [Online] Available at: http://www.european.ge/?page=statistics&id=62[Accessed 27 12 2011].

104. ევ რო პუ ლი არ ჩე ვა ნი სა ქარ თ ვე ლოს თ ვის, 2011. შრო მის პრობ ლე მა. [Online] Available at: http://www.european.ge/?page=statistics&id=57[Accessed 28 12 2011].

105. თა ლაკ ვა ძე, ა. et al., 2011. ჯან დაც ვის კა ნონ მ დებ ლო ბის მი მო ხილ ვა და სა მარ თ ლებ რი ვი ანა ლი ზი, თბი ლი სი: ფონ დი „ღია სა ზო გა დო ე ბა- სა ქარ თ ვე ლო“.

106. თეთ რუ აშ ვი ლი, ზ. & თეთ რუ აშ ვი ლი- ქარ და ვა, მ., 2006. ეკო ნო მი კუ რი დე მოკ რა ტია და მი სი გან ვი თა რე ბის სა კიხ თე ბი სა ქარ თ ვე ლო ში, თბი ლი სი: ში და ქარ თ ლის სა ე რო უნი ვერ სი ტე ტი.

107. თვალ ჭ რე ლი ძე, ა., 2003. სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სის ტე მე ბი სა ქარ თ ვე ლო ში და მი სი გან ვი თა რე ბის მი მარ თუ ლე ბე ბი, Stockholm: International IDEA.

108. თოქ მა ზიშ ვი ლი, მ. & არ ჩ ვა ძე, ი., 2007. შრო მის ბაზ რის გან ვი თა რე ბის სო ცი ა ლურ -ე კო ნო მი კუ რი და ინ ს ტი ტუ ცი უ რი ას პექ ტე ბი სა ქარ თ ვე ლო ში, თბი ლი სი: GEPLAC.

109. კა კუ ლი ა, მ., 2007. შრო მი თი მიგ რან ტე ბის ფუ ლა დი გზავ ნი ლე ბი სა ქარ თ ვე ლო ში: მო ცუ ლო ბა, სტრუქ ტუ რა, სო ცი ა ლურ -ე კო ნო მი კუ რი ეფექ ტი, თბი ლი სი: GEPLAC.



110. კა კუ ლი ა, რ. & ბა ბუ ნაშ ვი ლი, ე., 2005. ფი ნან სუ რი სის ტე მის გარ დაქ მის ამო ცა ნე ბი და სა ხელ მ წი ფოს ეკო ნო მი კუ რი რო-ლი, თბი ლი სი: სა ქარ თ ვე ლოს ეკო ნო მი კა.

111. კვი ტა იშ ვი ლი, ი., 2008. სა ქარ თ ვე ლოს ჯან დაც ვის სა ხელ მ წი ფო ფი ნან სე ბის სრულ ყო ფის გზე ბი, თბი ლი სი: ივ. ჯა ვა ხიშ-ვი ლის სა ხე ლო ბის თბი ლი სის სა ხელ მ წი ფო უნი ვერ სი ტე ტი.

112. მო დე ბა ძე, პ., 2003. გა და სა ხა დე ბის თე ო რი საა და პრაქ ტი კის ზო გი ერ თი ის ტო რი უ ლი ას პექ ტი, თბი ლი სი: სა ქარ თ ვე ლოს ექო ნო მი კა.

113. პარ ტ ნი ო რო ბა სო ცი ა ლუ რი ინი ცი ა ტი ვე ბის თ ვის, 2003. სო ცი ა უ ლირ დაც ვი სად მი ხელ მი საწ ვ დო მო ბის გაზ რ და სო ცი ა-ლუ რი მუ შა კე ბის სა ქი მი ა ნო ბის გა უმ ჯო ბე სე ბის ხელ შეწყო ბით, თბი ლი სი: სა ქარ თ ვე ლოს შრო მის, ჯან რ თე ლო ბი სა და სო ცი-ა ლუ რი დაც ვის სა მი ნის ტ რო.

114. სა ქარ თე ლოს ახალ გაზ რ და ეკო ნო მის ტ თა ასო ცი ა ცი ა, 2005. სო ცი ა ლუ რი უზ რუნ ველ ყო ფის სის ტე მა სა ქარ თ ვე ლო სა და მსოფ ლი ოს ზო გი ერთ ქვე ყა ნა ში, თბი ლი სი: სა ქარ თე ლოს ახალ გაზ რ და ეკო ნო მის ტ თა ასო ცი ა ცი ა.

115. სა ქარ თ ვე ლოს ახალ გაზ რ და ეკო ნო მის ტ თა ასო ცი ა ცი ა, 2003. ან გა რი ში სა მე დი ცი ნო და ფარ მა ცევ ტულ სფე რო ში ლი-ცენ ზი რე ბი სა და ნე ბარ თ ვის სის ტე მის შე სა ხებ, თბი ლი სი: სა ქარ თ ვე ლოს შრო მის, ჯან მ რ თე ლო ბი სა და სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სა მი ნის ტ რო.

116. სა ქარ თ ვე ლოს სტა ტის ტი კის დე პარ ტა მენ ტი, 2007. სა ქარ თ ვე ლოს სტა ტის ტი კუ რი წე ლიწ დე უ ლი: 2006, თბი ლი სი: სა-ქარ თ ვე ლოს ეკო ნო მი კუ რი გან ვი თა რე ბის სა მი სინ ტ როს სა ხელ მ წი ფო საქ ვე უწყე ბო და წე სე ბუ ლე ბა სტა ტის ტი კის დე პარ ტა-მენ ტი.

117. სა ქარ თ ვე ლოს სტა ტის ტი კის ეროვ ნუ ლი სამ სა ხუ რი, 2010. სა ქარ თ ვე ლო ციფ რებ ში, თბი ლი სი: სა ქარ თ ვე ლოს სტა ტის-ტი კის ეროვ ნუ ლი სამ სა ხუ რი.

118. სა ქარ თ ვე ლოს სტა ტის ტი კის სა ხელ მ წი ფო დე პარ ტა მენ ტი , 2003. სო ცი ა ლუ რი ტენ დენ ცი ე ბი სა ქარ თ ვე ლო ში, თბი ლი სი: სა ქარ თ ვე ლოს სტა ტის ტი კის სა ხელ მ წი ფო დე პარ ტა მენ ტი.

119. სა ქარ თ ვე ლოს სტა ტის ტი კის სა ხემ წი ფო დე პარ ტა მენ ტი, 2002. სი ღა რი ბის მო ნი ტო რინ გის სა ქარ თ ვე ლო ში 2000-2001 წლის ან გა რი ში, თბი ლი სი: სა ქარ თ ვე ლოს სტა ტის ტი კის სა ხემ წი ფო დე პარ ტა მენ ტი.

120. სა ქარ თ ვე ლოს შრო მის, ჯან მ რ თე ლო ბი სა და სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სა მი ნის ტ რო, 2003. სა ქარ თ ვე ლოს შრო მის, ჯან მ რ-თე ლო ბი სა და სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სა მი ნის ტ როს 2002 წლის ან გა რი ში, თბი ლი სი: სა ქარ თ ვე ლოს შრო მის, ჯან მ რ თე ლო ბი სა და სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სა მი ნის ტ რო.

121. სა ქარ თ ვე ლოს შრო მის, ჯან მ რ თე ლო ბი სა და სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სა მი ნის ტ რო, 2005. ეროვ ნუ ლი მოხ ს ნე ბა სა ქარ თ ვე-ლოს მო სახ ლე ო ბის ჯან მ რ თე ლო ბის მდგო მა რე ო ბის შე სა ხებ 2004 წე ლი, თბი ლი სი: სა ქარ თ ვე ლოს შრო მის, ჯან მ რ თე ლო ბი სა და სო ცი ა ლუ რი დაც ვის სა მი ნის ტ რო.

122. სსიპ - სა ქარ თ ვე ლოს ტექ ნი კუ რი ზე დამ ხედ ვე ლო ბის სა ხელ მ წი ფო ინ ს პექ ცი ის შრო მის უსაფ რ თხო ებ სი სა ინ ფორ მა ციო ცენ ტ რი; სა ქარ თ ვე ლოს დამ სახ ქ მე ბელ თა ასო ცი ა ცი ა, 2008. სა ქარ თ ვე ლოს შრო მის დაც ვის ეროვ ნუ ლი მი მო ხილ ვა, თბი ლი-სი: შრო მის სა ერ თა შო რი სო ორ გა ნი ზა ცი ა.

123. უსუ ფაშ ვი ლი, დ. & ნო დი ა, გ., 2003. სა არ ჩევ ნო პრო ცე სე ბი სა ქარ თ ვე ლო ში, Stockholm: International IDEA.

124. ფონ დი „ღია სა ზო გა დო ე ბა- სა ქარ თ ვე ლო“, 2006. ჯან რ თე ლო ბის დაც ვის სის ტე მის მგდო მა რე ო ბა სა ქარ თ ვე ლო ში, თბი-ლი სი: ფონ დი „ღია სა ზო გა დო ე ბა- სა ქარ თ ვე ლო“ .

125. ყა ვე ლაშ ვი ლი, გ., 2006. შრო მის ბა ზა რი სა ქარ თ ვე ლო ში 2003-2005, თბი ლი სი: სა ქარ ვ თე ლოს სტა ტის ტი კის დე პარ ტა მენ ტი.



126. ყუ რაშ ვი ლი, გ., 2008. სო ცი ა ლუ რი ეკო ნო მი კის ფორ მი რე ბი სა და ფუნ ქ ცი ო ნი რე ბის ტენ დენ ცი ე ბი სა ქარ თ ვე ლო ში, თბი-ლი სი: სა ქარ თ ვე ლოს ტექ ნი კუ რი უნი ვერ სი ტე ტი.

127. შუ ბი თი ძე, ვ., 2011. სა ქარ თ ვე ლოს დო მეგ რა ფი უ ლი ანა ტო მი ა. [Online] Available at: http://www.patriots.ge/?p=1574[Accessed 27 დე კემ ბე რი 2011].

128. ძნე ლა ძე, გ., 2007. მაკ რო ე კო ნო მი კუ რი მაჩ ვე ნებ ლე ბის გავ ლე ნის ანა ლი ზი მო სახ ლე ო ბის ცხოვ რე ბის გო ნე ზე- სო ცი ა-ლუ რი პო ლი ტი კის წარ მარ თ ვის სა ფუძ ვე ლი. სა ქარ თევ ლოს სტრა ტე გი უ ლი გან ვი თა რე ბი სა და კვლე ვე ბის ცენ ტ რის ბი უ ლე-ტე ნი, 1 June, pp. 32-49.

129. ხა დუ რი, ნ., 2010. სა ქარ თ ვე ლოს ეკო ნო მი კის კონ კუ რენ ტუ ნა რი ა ნო ბის ანა ლი ზი და პერ ს პექ ტი ვე ბი, თბი ლი სი: Policy and Management Consulting Group, GIPA.

130. ჯა დუ გიშ ვი ლი, შ., 2010. ჯან რ თე ლო ბის დაც ვის და ფი ნან სე ბა სა ქარ თ ვე ლო ში 1990-2010, თბი ლი სი: პარ ტ ნი ო რო ბა სო-ცი ა ლუ რი ინი ცი ა ტი ვე ბი სათ ვის.

131. ჯან დაც ვის მსოფ ლიო ორ გა ნი ზა ცი ა, 2009. სა ქარ თ ვე ლო ჯან დაც ვის სის ტე მის ეფექ ტუ რო ბის შე ფა სე ბა, კე პენ ჰა გე ნი: ჯან დაც ვის მსოფ ლიო ორ გა ნი ზა ცი ის ევ რო პის რე გი ო ნუ ლი ოფი სი.

132. ჯან რ თე ლი სამ ყა რო, 2010. ჯან დაც ვის რე ფორ მის ანა ლი ზი. [Online] Available at: http://www.hwngo.org.ge/analytics/47-jandacvis-reformis-analizi.html[Accessed 02 12 2011].

133. ჯუ ლუ ხა ძე, თ., 2009. სა ქარ თ ვე ლოს სა პენ სიო სის ტე მის რე ფორ მე ბის რე ა ლო ბა და პერ ს პექ ტი ვე ბი, თბი ლი სი: სა ქარ თ-ვე ლოს სა ზო გა დო ებ რივ საქ მე თა ინ ს ტი ტუ ტი, სა ხელ მ წი ფო მმარ თ ვე ლო ბის სკო ლა.




თბილისი 2012

2012

დამოუკიდებელი საქართველო...

Documents

Transcript of დამოუკიდებელი საქართველო...