საქართველოს სამშენებლო ...ntc.ge/HVACprogram2030.pdf2...

1

საქართველოსსამშენებლოსექტორშიჩასატარებელიგრძელვადიანი(2030წლამდე)ენერგოეფექტურობის

ღონისძიებებისშემუშავებაევროგაერთიანებისმოთხოვნებთანშესაბამისობაშიმოყვანისმიზნით

2

Contentsშესავალი ..................................................................................................................................................... 4

1.0 საქართველოს ვალდებულებები, ენერგოეფექტურობის თვალსაზრისით, ევროკავშირთან

ასოცირების კონტექსტში ......................................................................................................................... 5

1.1 ენერგოეფექტურობა და ასოცირების ხელშეკრულებით გათვალისწინებული

დირექტივების მიმოხილვა. ................................................................................................................ 6

1.2 საქართველოს და ევროკავშირის ქვეყნების შენობების ენერგოეფექტურობის ნორმების

და სტანდარტების შედარებითი ანალიზი .................................................................................... 11

1.3 შენობების‐მასალების სერტიფიცირება და მარკირება .......................................................... 16

1.4 ევროპის ენერგეტიკული გაერთიანება და საქართველო ..................................................... 17

1.5 საქართველოს ჩართულობა საერთაშორისო პროექტებში და მისი, როგორც სატრანზიტო

და საექსპორტო ქვეყნის, მნიშვნელობა. ......................................................................................... 22

1.6 რეალობა საქართველოს ენერგოსექტორში, პრობლემები და რეკომენდაციები

ენერგოეფექტურობასა და ენერგეტიკის თვალსაზრისით. ......................................................... 26

1.7 საქართველოში შენობების პროექტირებისა და მშენებლობისას ენერგოდაზოგვის

ტენდეციების ევოლუცია, ეკონომიური ასპექტები და ენერგოდაზოგვის ტენდეციების

თანამედროვე გამოცდილება. ........................................................................................................... 30

1.8 დასკვნები და რეკომენდაციები. ................................................................................................. 34

2.0 სამშენებლო სექტორის მიმოხილვა .............................................................................................. 35

2.1 შენობა‐ნაგებობების ზოგადი დახასიათება და ტიპოლოგიური კლასფიცირება. ............. 36

2.2 სამშენებლო ფიზიკა და შენობების კლასიფიცირება კლიმატური ზონირების მიხედვით

................................................................................................................................................................ 41

2.3 HVAC‐ის საქართველოში არსებული ტექნოლოგიების მიმოხილვა ..................................... 45

2.3.1 გათბობის სისტემები ................................................................................................................. 45

2.3.2 კონდიცირებისსისტემები ......................................................................................................... 54

2.3.3 გათბობის სისტემები სამშენებლო ბაზარზე ......................................................................... 57

2.4 დასკვნები და რეკომენდაციები ................................................................................................. 58

3.0 თანამედროვე ევროპული ტექნოლოგიები .................................................................................. 59

3.1 გამონაბოლქვი აირების კონდენსაციის სითბოს გამოყენების პრინციპი. ........................... 60

3

3.2 თბური ტუმბოს გამოყენების პრინციპი ................................................................................... 62

3.3 მზის თბური დანადგარები. ........................................................................................................ 66

3.4 მზის თბური დანადგარების კომპონენტები. ........................................................................... 68

3.5 ფოტოვოლტაიკები. ....................................................................................................................... 68

3.6 მერქნული მყარი ბიომასის სითბო ............................................................................................ 69

3.7 სითბო, რომელიც გენერირებს ელექტროენერგიას. ................................................................ 72

3.8 სითბოს განაწილება. ..................................................................................................................... 73

3.9 პანელური გათბობა/გაგრილება. ................................................................................................ 74

3.10 გათბობის რადიატორი ............................................................................................................... 75

3.11 ვენტილაციის სისტემები. .......................................................................................................... 76

3.12 ვენტილაციის სისტემები სითბოს/ტენიანობის რეგენერაციით. ........................................ 78

3.13 შენობის მიკროკლიმატის ეფექტურობის გაზრდა სითბოს და სიცივის

კომბინირებული მართვის საშუალებით ........................................................................................ 80

3.14 აკუმულირების ტექნიკა. ............................................................................................................ 81

3.15 კვამლსადენი სისტემები. ........................................................................................................... 83

3.16 ენერგიის მართვის და მონიტორინგის ავტომატიზირებული სისტემები. ....................... 84

4.0. რეკომენდაციები შენობა‐ნაგებობებში ენერგოეფექტური გათბობა‐ვენტილაცია‐

გაგრილების ტექნოლოგიების იმპლემენტაციის მიზნით. ............................................................. 86

4.1. ცალკეულ ტექნოლოგიურ ერთეულებად ზონირებული პირობითი სამოდელო

ერთეულების წარმოდგენა. ................................................................................................................ 87

4.2 საქართველოს დარაიონება ენერგოეფექტურ ტექნოლოგიურ ერთეულებად ................. 93

5.0. დასკვნები და რეკომენდაციები ................................................................................................... 110

4

შესავალი

წინამდებარე დოკუმენტი შედგენილია საქართველოს სამშენებლო სექტორში ჩასატარბელი

გრძელვადიანი (15 წელი) ენერგოეფექტური ღონისძიებების შემუშავების მიზნით,

ევროგაერთიანების მოთხოვნებთან შესაბამიშობაში მოყვანის და ქვეყანაში გრძელვადიანი

აქტიურობების საპროგრამო დოკუმენტის ჩარჩო პირობების განსაზღვრისათვის. იგი

შედგენილია ექსპერტების: ზაალ ხელაძის და არჩილ პაპავას ავტორობით საქართველოში

დაბალემისიური განვითარების პროექტ ვინროკ ინტერნეშენელის კონტრაქტორი

ორგანიზაცია რემისიის დაკვეთით.

ნაშრომი შედგება ოთხი თავისაგან. პირველი ორი თავი რეფერატული ხასიათისაა და

მიმოიხილავს: ა) საქართველოს ვალდებულებები, ენერგოეფექტურობის თვალსაზრისით,

ევროკავშირთან ასოცირების კონტექსტში; ბ)საქართველოს სამშენებლო სექტორის

მიმოხილვა. მნიშვნელოვანია 2.1.3 პარაგრაფში მოცემული კვლევები, რომლებიც

ჩატარებულია ავტორთა მიერ წინამდებარე დოკუმენტის შედგენის ფარგლებში და მოიცავს

გათბობა-კონდიცირების არსებული ტექნოლოგიების მიმოხილვას. მასში მოცემულია

გათბობა-გაგრილება-ვენტილაციის სისტემებისა და პროდუქციის რეალიზაციით

დაკავებულ კომერციულ ორგანიზაციების გამოკითხვის შედეგად მიღებული ინფორმაციის

ანალიზი.

მესამე თავი მოიცავს თანამედროვე ევროპული ენერგოეფექტური ტექნოლოგიების

მიმოხილვას და საქართველოში მათი იმპლემენტაციების შესაძლებობებს.

ნაშრომის მეოთხე თავში განხილულია საქართველოს ენერგოეფექტური ტექნოლოგიური

დარაიონების შესაძლებლობები, რომლებიც წარმოდგენილია ცხრილების, დიაგრამების და

რუქების სახით. ამ მონაცემების საფუძველზე წარმოდგენილია დასკვნები და

რეკომენდაციები, რომლებიც საფუძვლად უნდა დაედოს შემდგომში გრძელვადიანი

პროგრამული აქტიურობების განმსაზღვრელი დოკუმენტის შედგენას.

კვლევის პროცესში მონაწილეობას ღებულობდნენ მკვლევარები გვანცა ხელაძე და ლილი

გაგნიძე.

ნაშრომის სხვა ცალკეული თავები რევიზირებული და რეცენზირებულია შესაბამისი

ექსპერტების მიერ, რომელთა შენიშვნები და რეკომენდაციები გათვალისწინებულია

წარმოდგენილ დოკუმენტში;

1. დავით გიგინეიშვილი, საქართველოს ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების

სამინისტროს სამშენებლო პოლიტიკის დეპარტამენტის უფროსი - თავი I და II

2. მანანა ქოჩლაძე, გარემოსდაცვითი არასამთავრობო ორგანიზაცია ”მწვანე

ალტერნატივის” თავმჯდომარე - თავი I

3. ლევან ბერიძე, არქიტექტურის დოქტორი, საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტის

არქიტექტურის, ურბანისტიკისა და დიზაინის ფაკულტეტი, სრული პროფესორი -

თავი III

4. ომარ კიღურაძე, საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტის თბო და

ჰიდროენერგეტიკის დეპარტამენტი, სრული პროფესორი - თავი IV

5

1.0 საქართველოს ვალდებულებები, ენერგოეფექტურობის

თვალსაზრისით, ევროკავშირთან ასოცირების კონტექსტში

საქართველოს ევროკავშირთან გაერთიანების სურვილს მრავალწლიანი ისტორია აქვს. მის

პირველ სტარტაპს 2014 წლის 27 ივნისს: ასოცირების შესახებ (AA), ხელშეკრულების

ხელმოწერა წარმოადგენს, რომლის თანახმადაც საქართველო იღებს ვალდებულებას,

თანდათანობით დანერგოს ევროპის პოლიტიკური, ეკონომიკური, სოციალური

სტანდარტები.

ეს ურთიერთობა, როგორც მოსალოდნელია, ხელს შეუწყობს საქართველოსა და ევროპის

მოსახლეობის კეთილდღეობასა და სტაბილურობას. 2014 წლის 18 ივლისს საქართველოს

პარლამენტმა რატიფიცირება გაუკეთა AA / DCFTA შეთანხმებას.

საქართველო ევროკავშირის ევროპული სამეზობლო პოლიტიკის (ესპ ის)1 წევრია 2004

წლიდან; ასოცირების შეთანხმება ასევე მოიცავს ღრმა და ყოვლისმომცველ თავისუფალ სავაჭრო

სივრცეს, რომელიც ადგენს თავისუფალი ვაჭრობის რეჟიმს საქართველოსა და ევროკავშირს შორის.

ხელმოწერილი შეთანხმების საფუძველზე, ასოცირების დღის წესრიგის სახით2 ჩამოყალიბდა

საქართველოსა და ევროკავშირს შორის მომდევნო სამი წლის (2014-2016 წწ.) თანამშრომლობის პრიორიტეტები. ასოცირების დღის წესრიგი წარმოადგენს საქართველო-ევროკავშირის თანამშრომლობის გაგრძელებას, როგორც სამეზობლო პოლიტიკის, ასევე აღმოსავლეთ პარტნიორობის ინიციატივის ფარგლებში3. ეს უკანასკნელი 2009 წელს დაიწყო ევროკავშირსა და ექვს აღმოსავლეთ სამეზობლო ქვეყნას შორის4. ევროკავშირთან

ასოცირების ხელშეკრულება რატიფიცირებულია ევროპარლამენტის და ევროკავშირის წევრ

28-ვე ქვეყნის მიერ.

ამ ხელმოწერილი ხელშეკრულებით საქართველომ აიღო ვალდებულებები, რომ

უზრუნველყოფს რეფორმებს ენერგეტიკისა და გარემოს დაცვის სფეროში, მათ შორის5,

ევროკავშირის ენერგეტიკული კანონმდებლობის მესამე პაკეტთან. სხვა სექტორებისგან

განსახვევებით, ასოცირების შესახებ შეთანხმებაში ენერგეტიკის სექტორში არ არის

განსაზღვრული ჰარმონიზაციის გრაფიკი, ვინაიდან ნაგულისხმევია, რომ საქართველო მალე

გახდება ევროპის ენერგეტიკული გაერთიანების წევრი. ეთანხმების 218 მუხლი

განსაზღვრავს ურთიერთობას ენერგეტიკული გაერთიანების ხელშეკრულებასთან, რომ

ენერგეტიკის თავის განხორციელებისათვის „უპირატესობა უნდა მიენიჭოს კანონმდებლობის

მიღებას ან სხვა აქტებს, რომელიც შეესაბამება ენერგეტიკული გაერთიანების

ხელშეკრულებას ან დაფუძნებულია თანამეგობრობის მოქმედ კანონდებლობაზე“.

ენერგეტიკული დირექტივების განხორციელება უნდა მოხდეს ენერგეტიკული გაერთიანების

ხელშეკრულების წევრობაზე მოლაპარაკების ფარგლებში, ხოლო თუ აღნიშნული

ხელშეკრულებასთან მიერთება არ მოხდა ასოცირების შეთანხმების ხელმოწერიდან ორი

1 http://eeas.europa.eu/enp/index_en.htm 2 http://eeas.europa.eu/georgia/pdf/eu-georgia_association_agenda.pdf 3 http://eeas.europa.eu/eastern/platforms/index_en.htm 4 სომხეთი, აზერბაიჯანი, ბელარუსი, საქართველო, მოლდოვა და უკრაინა 5 http://eeas.europa.eu/georgia/pdf/eu-ge_aa-dcfta_en.pdf

6

წლის განმავლობაში, მაშინ უნდა განხორციელდეს ასოცირების საბჭოსთან შეთანხმებულ

ვადებში6.

საქართველო ევროპის ენერგეტიკულ თანამეგობრობაში ჯერ კიდევ 2006 წელს მიიწვიეს7,

თუმცა თანამშრომლობა არ შედგა. საქართველომ დამკვირვებლის სტატუსი 2007 წელს

მიიღო. 2010 წლის ნოემბერში ევროკომისის პრეზიდენტმა პირდაპირ მოუწოდა

საქართველოს, შეიტანოს ოფიციალური განაცხადი ენერგოგაერთიანებაში

გასაწევრიანებლად. „ეს ხელს შეუწყობს ჩვენი ურთიერთობების კიდევ უფრო გაღრმავებას

და გაზრდის საქართველოს მიმზიდველობას ენერგეტიკის სფეროში ინვესტიციებისთვის8„.

ამ მოწვევის შემდეგ, 2013 წლის იანვრამდე, საქართველოში ამ მიმართულებით

ფაქტობრივად სრული სიჩუმე იყო. ევროპის ენერგეტიკული გაერთიანება არ განიხილებოდა

არა მხოლოდ ოფიციალურ დონეზე, არამედ შიდა, საზოგადოებრივი დისკუსიების დონეზეც

კი.

2013 წლის იანვარში საქართველომ მოითხოვა სრული წევრობა ევროპის ენერგეტიკულ

თანამეგობრობაში. 2014 წლის თებერვალში ასოცირების შეთანხმების ხელმოწერამდე

დაიწყო მოლაპარაკებები ენერგეტიკულ თანამეგობრობასა და საქართველოს მთავრობას

შორის, რომლის მიზანიც იყო 2014 წლის ოქტომბრის ბოლომდე ხელშეკრულების

ხელმოწერა.

მოლაპარაკებების მიზანს წარმოადგენდა სამოქმედო გეგმისა და გრაფიკის განსაზღვრა

საქართველოს კანონმდებლობის ჰარმონიზაციის თვალსაზრისით ევროპულ ენერგორეგულაციებსა და სხვა შესაბამის გარემოსდაცვით კანონდებლობასთან; სამოქმედო გეგმას შეუძლია დაადგინოს ასოცირების ხელშეკრულების ვადებისაგან9 განსხვავებული

რეჟიმი. თუმცა, მოლაპარაკებები 2014 წლის ბოლოს შედეგის გარეშე დასრულდა.

ენერგეტიკის სამინისტრომ არ ახსნა თუ რატომ არ იქნა ხელმოწერილი ხელშეკრულება

მიუხედავად სამოქალაქო საზოგადოებების მიერ მრავალჯერ დასმული კითხვისა და

პარლამენტში ორგანიზებული განხილვისა. 2015 წლის გაზაფხულზე ენერგეტიკის

სამინისტრომ განაცხადა, რომ მან განაახლა მოლაპარაკებები ევროკომისიის ენერგეტიკის

გენერალურ დირექტორატთან ევროპის ენერგეტიკული ხელშეკრულების ხელმოსაწერად10.

1.1 ენერგოეფექტურობა და ასოცირების ხელშეკრულებით გათვალისწინებული

დირექტივების მიმოხილვა.

ენერგოეფექტურობის სარგებელი 5 ძირითად პუნქტში შეიძლება ჩამოყალიბდეს:

6 ასოცირების ხელშეკრულება საქართველოს მიერ ევროპის ენერგეტიკულ გაერთიანებაში სრულად

გაწევრიანების შემთხვევაში აკეთებს შემდეგი ტიპის დათქმას პრაქტიკულად ყველა

ენერგოდირექტივის მიმართ 7 http://dfwatch.net/the-trans-caspian-pipeline-a-strategic-opportunity-44400-28623 8 http://www.radiotavisupleba.ge/content/georgia-and-european-energy-community/24742516.html 9 ასოცირების შესახებ შეთანხმება, იმ შემთხვევაში თუ საქართველო გაწევრიანდება ევროპის ენერგეტიკულ თანამეგობრობაში, ახორციელებს დამატებით შენიშვნას, რაც გულისხმობს თითქმის ყველა დირექტივას ენერგო რესურსების შესახებ. 10 http://www.energy.gov.ge/show%20news%20mediacenter.php?id=440&lang=geo

7

1. ენერგოეფექტურობა გვეხმარება როგორც ინდივიდუალური, ასევე საბიუჯეტო თანხების

დაზოგვაში

2. შეაქვს წვლილი ეკონომიკის განვითარებაში - ზრდის პროდუქტიულობას და

კონკურენტუნარიანობას, ქმნის ახალ სამუშაო ადგილებს;

3. არის სასარგებლო გარემოსათვის - ამცირებს სათბური გაზების ემისიას და ხელს უწყობს

ბუნებრივი რესურსების რაციონალურ გამოყენებას

4. ხელს უწყობს ენერგეტიკული უსაფრთხოების განმტკიცებას; 5. აუმჯობესებს ცხოვრების ხარისხს, ამცირებს დანახარჯებს ჯანდაცვაზე, ამცირებს

სიღარიბეს, ზრდის ხელმისაწვდომობას ენერგიაზე,

ენერგოეფექტურობის ღონისძიებები ზოგავს ფინანსურ რესურსებს, ამცირებს რა მოხმარებული ენერგიის რაოდენობას და, შესაბამისად, ამ ენერგიის ჯამურ ღირებულებას. ამავდროულად, ენერგოეფექტურობის ღონისძიებების განხორციელება და მიღებული დანაზოგი ხელს უწყობს ეკონომიკის განვითარებას მთელი ქვეყნის მასშტაბით, თავისი ქმნის

ახალ სამუშაო ადგილებს და წარმოადგენს ინოვაციების განვითარების საფუძველს, რადგან თანამედროვე ენერგოეფექტური ტექნოლოგიების დანერგვის წინაპირობა ახალი ტექნოლოგიების შექმნა და განვითარებაა.

ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორი ენერგოეფექტურობაში გარემოს დაცვას უკავშირდება. დაზოგილი ენერგია გარემოს დაბინძურების შემცირების წინაპირობაა, რადგან წიაღისეული ენერგეტიკული რესურსის გამოყენებას მავნე ნივთიერებების გაფრქვევა ახასიათებს

(სათბური გაზების ემისია) როგორც საყოფაცხოვრებო და კომერციულ, ასევე ტრანსპორტის

სფეროებში.

ენერგოეფექტურობის სფერო ენერგეტიკულ გაერთიანებაში რეგულირდება რიგი

დირექტივებით: დირექტივა 2012/27/EU ენერგოეფექტურობაზე; დირექტივა 2006/32/EU,

რომელიც ეხება საბოლოო გამოყენების ენერგოეფექტურობას და ენერგო მომსახურებას;

დირექტივა 2006/32/EU განსაზღვრავს სამიზნე ჯგუფებს, ფინანსურ მექანიზმებს და

იურიდიულ ჩარჩოს იმისთვის, რათა მოხდეს ბაზრის განვითარება

ენერგომომსახურებისთვის, რაც მოიცავს ენერგოეფექტურობის ზომების გაძლიერებას.

მეორე მხრივ, დირექტივა 2010/31/EU აყალიბებს მეთოდოლოგიის საერთო ჩარჩოს

შენობების ენერგოეფექტურობის გამოსაანგარიშებლად. ის აწესებს შენობებისთვის

ენერგოეფექტურობის მინიმალურ კრიტერიუმებს, ამასთან წამოწევს შენობების ენერგო

სერტიფიცირების საჭიროებას.

ენერგოეფექტურობასთან დაკავშირებული ყველაზე მნიშვნელოვანი დირექტივა ეხება

შენობების ენერგოეფექტურობას (2010/31/EU შენობების ენერგოეფექტურობის შესახებ).

უპირველეს ყოვლისა, აღსანიშნავია, რომ შენობები მოიხმარენ გაცილებით მეტ ენერგიას

ვიდრე გლობალური ეკონომიკის სხვა სექტორები. მსოფლიო ბანკის მონაცემებით,

გლობალურად მოხმარებული ენერგიის 34% შენობებზე მოდის, რაც აღემატება ენერგიის

მოხმარებას ინდუსტრიისა და ტრანსპორტის სექტორებში.

ევროკავშირის მასშტაბით შენობების მიერ ენერგიის მოხმარება მთლიანი ენერგიის

მოხმარების 40%-ია. შესაბამისად, ამ სექტორში ენერგომოხმარების შემცირება უმნიშვნელოვანეს როლს ასრულებს ევროკავშირის ენერგეტიკული სტრატეგიის მიზნის მიღწევაში, რაც გულისხმობს ენერგიის მოხმარების 20%-ით შემცირებას 2020 წლისათვის.

8

დირექტივის თანახმად წევრმა ქვეყნებმა უნდა შეიმუშაონ შენობების ენერგეტიკული მაჩვენებლების დადგენის მეთოდოლოგია, რომლის მიხედვითაც სხვადასხვა კატეგორიის შენობისათვის შემუშავდება მინიმალური მოთხოვნები. ამ მეთოდოლოგიის შემუშავებისას გათვალისწინებული უნდა იქნეს ისეთი ფაქტორები, როგორიცაა: შენობების თბური მახასიათებლები, გათბობის იზოლაცია და ცხელწყალმომარაგება, კონდიცირების სისტემის მონტაჟი, ინტეგრირებული განათების მოწყობა, კლიმატური პირობები და ა.შ.

ქვეყნებმა უნდა დაადგინონ შენობების მინიმალური ენერგეტიკული მოთხოვნები,

რომლებიც ყოველ 5 წელიწადში გადაიხედება.

მოთხოვნები შეიძლება განსხვავდებოდეს ძველი და ახალი შენობების სხვადასხვა

მახასიათებლების მიხედვით. ეს მოთხოვნები არ ეხება შენობების ისეთ კატეგორიებს,

როგორიცაა: ისტორიული შენობები, რელიგიური დანიშნულების შენობები, დროებითი

საცხოვრებლები და ა.შ.. 2020 წლის 31 დეკემბრისთვის ყველა ახალი შენობა უნდა

აკმაყოფილებდეს შენობების მიერ თითქმის ნულოვანი ენერგომოხმარების პირობებს; ხოლო

შენობები, რომლებიც საჯარო სექტორს უკავია, ამ მოთხოვნებს უნდა აკმაყოფილებდეს უკვე

2018 წლის 31 დეკემბრისათვის. ასევე უნდა შეიქმნას შენობების სერტიფიცირების სისტემა,

რომელიც მოიცავს ინფორმაციას შენობის ენერგეტიკული მაჩვენებლების შესახებ, მათი

გაუმჯობესების გზებსა და რეკომენდაციებს. შენობის ნაწილის გაყიდვის ან გაქირავებისას

ენერგეტიკული მაჩვენებლების სერტიფიკატი წარმოდგენილ უნდა იქნეს

დამქირავებლისათვის/მყიდველისათვის და სარეკლამო განაცხადში.

დირექტივის მოთხოვნების განხორციელების ერთ-ერთი აუცილებელი პირობაა ეროვნულ

დონეზე სამშენებლო კოდექსების შემუშავება. აღსანიშნავია, რომ ინდუსტრიული ქვეყნების

ძირითადმა ნაწილმა სამშენებლო კოდექსები 1970-იან წლებში მიიღო და მას შემდეგ ამ

კოდექსებმა მნიშვნელოვანი ცვლილებები განიცადა. კოდექსების ამოქმედებიდან დღემდე

შენობების ენერგოეფექტურობა დასავლეთ ევროპის ქვეყნებსა და ამერიკაში 60%-ით

გაუმჯობესდა.

განვითარებადმა ქვეყნებმა სამშენებლო კოდექსების შემუშავება 1990-იან წლებში დაიწყეს,

თუმცა ეკონომიკური და ინსტიტუციური ბარიერები ამ პროცესის შემაფერხებელ ფაქტორებს

წარმოადგენდა. სამშენებლო სექტორის შეუდარებლად დიდი მოცულობისა და

ენერგოეფექტურობის დიდი პოტენციალის გამო სამშენებლო კოდექსები განსაკუთრებულ

მნიშვნელობას იძენს.

არსებული ტექნოლოგიები უკვე საშუალებას იძლევა 2030 წლისათვის შენობების მიერ

მოხმარებული ენერგია შემცირდეს 30%-ით11. ენერგოდაზოგვის პოტენციალი

განსაკუთრებით მაღალია განვითარებად და გარდამავალი ეკონომიკის მქონე ქვეყნებში.

ყველაზე ახალი დირექტივა ენერგოეფექტურობასთან მიმართებით არის 2012 წლის 25

ოქტომბრის ევროპარლამენტისა და საბჭოს დირექტივა 2012/27/EU ენერგოეფექტურობის

შესახებ. აღნიშნულმა დირექტივამ დროთა განმავლობაში უნდა ჩაანაცვლოს ზემოთ

განხილული 2006/32/EC დირექტივა. დირექტივის მიზანია ენერგიის მოხმარების

ეფექტურობის გაზრდა ენერგეტიკული ჯაჭვის ყველა რგოლზე, წარმოებიდან მოხმარებამდე.

11 მსოფლიო ბანკი, მწვანე ზრდის ხელშემწყობი ენერგეტიკული სტრატეგიები, სალექციო კურსი,

2014 წ.

9

დირექტივა ხაზს უსვამს, რომ ენერგიის მოხმარების კუთხით მსოფლიო მნიშვნელოვანი

გამოწვევების წინაშე დგას. ძველმა დირექტივამ სათანადოდ ვერ შეასრულა დასახული მიზანი და საჭირო გახდა დამატებითი ღონისძიებების შემუშავება, რომ 2020 წლისათვის

ენერგომოხმარების 20%-ით შემცირების მიზანი მიღწეულ-იქნეს ევროკავშირის მასშტაბით.

ახალი დირექტივა განსაკუთრებულ მნიშვნელობას ანიჭებს ენერგოაუდიტის სისტემის

გამართვას და საჯარო სექტორს, როგორც საზოგადოებისათვის მაგალითის მიმცემს.

საჯარო სექტორს ეკისრება ენერგოეფექტური ტექნოლოგიების შესყიდვის და

დაწესებულებების პერიოდული რემონტის ვალდებულებები ენერგოეფექტურობის

შენარჩუნების მიზნით.

ქვეყნებს აქვთ ვალდებულება, მოახდინონ საყოფაცხოვრებო, მცირე და საშუალო

საწარმოებში ენერგოაუდიტების ჩატარებისათვის სტიმულირების მექანიზმების

გაძლიერება. შინამეურნეობებისათვის უნდა შეიქმნას საკონსულტაციო პროგრამები

ენერგოაუდიტების სარგებლიანობისა და შესაბამისი მომსახურებების გაწევის შესახებ. უნდა

შემუშავდეს პროგრამები კვალიფიციური ენერგოაუდიტორების მოსამზადებლად.

დიდ საწარმოებს ევალებათ აწარმოონ ენერგოაუდიტები ყოველ 4 წელიწადში.

საქართველოს ასოცირების ხელშეკრულებაში არ აქვს ჩადებული აღნიშნული დირექტივების

განხორციელების კონკრეტული ვადები. ვადა უნდა განისაზღვროს ენერგეტიკულ

გაერთიანებაში საქართველოს გაწევრიანების მოლაპარაკებების ფარგლებში. თუ ორი წლის

განმავლობაში გაწევრიანება არ მოხდა, მაშინ ასოცირების ხელშეკრულების ხელმოწერიდან

მესამე წელს ახალი ვადა უნდა წარედგინოს ასოცირების საბჭოს. მიუხედავად იმისა, რომ

ვადა არ არის მითითებული, საქართველოს აქვს პირდაპირი ვალდებულება დირექტივის

იმპელემტაციის. ენერგო გაერთიანაბასთან მოლაპარაკების ძირითადი მიზანი იყო თვითონ

დირექტივის შიგნით არსებული სხვადასხვა ‘Deadline’-ის გადაწევის (მოლაპარაკების)

შესაძლებლობა. თუ შეთანხმება ვერ იქნება მიღწეული, ევროკავშირი დიდი ალბათობით

დააწესებს ერთიან ‘Deadline’-ს. რაც ისევ საქართველოსთვის იქნება წამგებიანი.

რაც შეეხება განახლებად ენერგიებს, მთავარი დოკუმენტი მათ განვითარებაზე არის

განახლებადი ენერგიის დირექტივა 2009/28/EC. ეს ის საერთო ჩარჩო დოკუმენტია,

რომელიც წევრ სახელმწიფოებს ახალისებს 2020 წლისთვის გაზარდონ განახლებადი

ენერგიის წილი 20%-ით მთლიან ენერგომოხმარებაში და 10%-ით ტრანსპორტის

სფეროში.

დირექტივა 2009/28/EC განახლებადი ენერგოწყაროებიდან ენერგიის გამოყენების

ხელშეწყობის შესახებ - მოთხოვნები:

ბიოსაწვავის წარმოების ხელშეწყობა

o სატყეო მეურნეობის განვითარება ბიოსაწვავის წარმოება და მდგრადობის

კრიტერიუმი;

o მაღალეფექტური ტექნოლოგიების გამოყენება ბიოსაწვავის მოხმარებისას

(70-85%).

შენობებში განახლებადი ენერგიების მოხმარების ზრდა

o მინიმალური მოთხოვნების დაწესება ახალ და განახლებულ შენობებში;

o ახალი სამთავრობო შენობები - მაგალითი სხვებისთვის.

10

ადმინისტრაციული ბარიერების მოხსნა

ცნობიერების ამაღლება

ყოველ 2 წელში პროგრეს ანგარიშების წარდგენა კომისიისათვის

ენერგეტიკულ გაერთიანებასთან მიერთების ხელშეკრულების ფარგლებში,

საქართველომ ორი წლის ვადაში უნდა უზრუნველყოს ამ დირექტივების შესრულება.

თუ საქართველოს მიერთება ენერგეტიკული გაერთიანების ხელშეკრულებასთან არ

მოხდება ორი წლის ვადაში, მაშინ ასოცირების საბჭოს წარედგინება წინადადება ახალი

ვადის შესახებ ამ შეთანხმების ძალაში შესვლიდან არაუგვიანეს სამი წლის ვადაში.

სახელმწიფო პროგრამა „განახლებადი ენერგია 2008“12, დამტკიცებული საქართველოს

მთავრობის მიერ, არის ერთადერთი დოკუმენტი, რომელიც ასახავს წესებს თუ როგორ

უნდა მოხდეს განახლებადი ენერგიების სადგურების აშენება.

საერთაშორისო და ადგილობრივი ექსპერტები ერთხმად მიუთითებენ, რომ ტრადიციულ

ენერგეტიკაში, თანხების მოძიების გარდა, საქართველოსთვის აუცილებელია ისეთი

მნიშვნელოვანი მიმართულებების განვითარება როგორიცაა: ენერგოეფექტურობა და

განახლდებადი ენერგიები. აღსანიშნავია, რომ 2008 წლის ზაფხულში საქართველოს

მთავრობამ შეაჩერა USAID-ის მიერ დაფინანსებული ჯგუფის მუშაობა ენერგოეფექტურობისა

და განახლებადი ენერგეტიკის კანონპროექტზე. დარგის ექსპერტებისა და საერთაშორისო

ორგანიზაციების განცხადებით: სამართლებრივი საფუძვლების არარსებობა ხელს უშლის

საქართველოში ენერგოეფექტურობის პროგრამების განხორციელებას.

12 http://www.energy.gov.ge/projects/pdf/vacancy/Sakartvelos%20Mtavrobis%20Dadgenileba%20N107%2018042008ts%20828%20geo.pdf

11

ელექტროენერგიის ბალანსების მიხედვით, განახლებადი ენერგიის წყაროების

ხელშეწყობა კარგად არის ჩამოყალიბებული ჰიდროსექტორთან მიმართებაში.

საქართველოში განახლებადი ენერგიებიდან ჰიდროენერგეტიკული სექტორი

განხილულია პრიორიტეტულად, და განახლებადი ენერგიების პროგრამა 2008

მხოლოდ მის განვითარებაზეა ორიენტირებული.

საქართველოს კანონი ელექტროენერგიასა და ბუნებრივ აირზე გვთავაზობს მცირე

განსაზღვრებას განახლებად ენერგორესურსებზე, თუმცა ქვეყანას არ გააჩნია მკაფიოდ

განახლებადი ენერგიების ჩამოყალიბებული კანონი, რომელიც შესაბამისობაში იქნებოდა

ევროკავშირის ენერგოპოლიტიკებთან

1.2 საქართველოს და ევროკავშირის ქვეყნების შენობების ენერგოეფექტურობის

ნორმების და სტანდარტების შედარებითი ანალიზი

პირველი ენერგოკანონი ევროკავშირის სახელწიფოების მიერ მიღებული იქნა 1993 წლის 13

სექტემბერს (ეწოდება SAVE13)ზ1993 წლის 13 სექტემბერს. ეს კანონი გულისხმობს

ენერგოპასპორტის გაცემას, რომლითაც რეგულირდება ენერგოდანახარჯები: გათბობა

ვენტილიაცია და ცხელი წყლით მომარაგებაში 15 კვტ. დადგმული სიმძლავრეზე მეტი

გათბობის ქვაბების მქონე შენობებისათვის. მიუხედავად იმისა, რომ კანონი სარეკომენდაციო

ხასიათისაა მისი მოთხოვნები სრულდება და დაცულია ევროკავშირში შემავალი ქვეყნების

მიერ. ამ კანონის წარმატებული განხორციელების მიზნით ევროპარლამენტის და

ევროსაბჭოს მიერ მიღებული იქნა გრძელვადიანი ხელშემწყობი პროგრამა14 კერძო და

სახელმწიფო ორგანიზაციებისათვის.

SAVE-ის კანონის და პროგრამის ინიციატორია გერმანია, რომელსაც მხარი დაუყონებლივ

დაუჭირა ნიდერლანდებმა და საფრანგეთმა. პროგრამის მიზანი იყო ახალი სამშენებლო

ნორმების და რეგულაციების მიღებით მიეღწიათ შენობებში ენერგოდანაკარგების 30%-ით

შემცირებისათვის გათბობის და ცხელი წყლით მომარაგების საკითხში.

კანონი განსაზღვრავს კუთრი ენერგომოხმარების ზღვრულ სიდიდეს საცხოვრებელ

სექტორში და აწესებს კუთრი ენერგომოხმარების (მერყეობს 68-142კვტ. სთ/მ2 წელიწადში)

დამოკიდებულებას შენობის კომპაქტურობის K=A/V (გარე შემომზღუდავი ფართობის A

შეფარდება შემომზღუდავი შენობის მოცულობასთან) მაღალსართულიანი შენობისათვის K

არ უნდა აღემატებოდეს 0,2, საშუალო სართულიანობის შენობისათვის 0,5 და

დაბალსართულიანი შენობისათვის 1.0.

ქვემოთ (ცხრილი #1 )მოყვანილია საქართველოს და გერმანიის მარეგულირებელი აქტების

შედარებითი ანალიზი, სადაც ნათლად ჩანს პრინციპული განსხვავება ქართულ და

გერმანულ ენერგონორმებს შორის. შეიძლება ითქვას, რომ საქართველოში არ არსებობს

ენერგოეფექტურობის მარეგულირებელი სტანდარტები.

ცხრილი #1. საქართველოს და გერმანიის მარეგულირებელი აქტების შედარებითი ანალიზი

13 Council Directive 93/76/EEC of 13 September 1993 to limit carbon dioxide emissions by improving energy efficiency (SAVE) 14 Decision No 647/2000/EC of the European Parliament and of the Council of 28 February 2000 adopting a multiannual programme for the promotion of energy efficiency (SAVE) (1998 to 2002)

12

#

ღონისძიება გერმანია საქართველო

1

სისტემური მოთხოვნა -

გათბობა, ცხელი წყალი,

ვენტილაცია

რეგულირდება

კანონით

არ რეგულირდება


2

ენერგეტიკული

ბალანსი ღრუბლიანი

ცის გათვალისწინების

გარეშე





3 ენერგოპასპორტის

აუცილებლობა





4

სითბოს, ინსულაციის,

და აკუსტიკის

მაჩვენებლები



ნაწილობრივ


5

თბომარაგების

დეცენტრალიზება

დეცენტრალიზებულია არ არის

დეცენტრალიზებული15

6

პირველად თბურ

ენერგიაზე ნორმირება

ნორმირებულია

7 წყალგამათბობელი

ქვაბის მქკ

მოითხოვება არ მოითხოვება

შედარებისათვის ცხრილ #2‐ში მოყვანილია შენობების შემომზღუდავი კონსტრუქციების

ნორმებით დადგენილი თბოტექნკური მაჩვენებლები ზოგიერთი ევროპული ქვეყნისათვის.

ცხრილი 2. თბოტექნიკური მაჩვენებლები საქართველოში და ევროპის ქვეყნებში

საცხოვრებელი შენობების შემომზღუდავი კონსტრუქციების

სითბოგადაცემის საჭირო წინაღობა Roსაჭ, მ2·0С / ვტ

ქვეყანა კედლები გადახურვები

გერმანია

დანია

ნორვეგია

რუსეთი

შვედეთი

საქართველო

2,0 - 2,5

3,3 - 5,0

4,0

2,1 - 5,6

3,3 - 4,0

0,5

3,0 - 3,6

5,0 - 7,0

4,35

2,8 - 7,3

5,0 - 5,9

0,75

15 დეცენტრალიზაციაში იგულისხმება ქალაქების რაიონების დამოუკიდებელი თბომომარაგება,

დანაკარგების შემცირების მიზნით, ინდივიდუალური გათბობა რომელიც გავრცელებულია

საქართველოში ასევე არაეფექტურად ითვლება.

13

ერთი შეხედვით შეიძლება შეიქმნას შთაბეჭდილება, რომ განსხვავებები სითბოგადაცემის

საჭირო წინაღობათა შორის გამოწვეულია მხოლოდ კლიმატის სხვაობით. ამის გასარკვევად

შევადაროთ საქართველოში არსებული მდგომარეობა ევროპის განვითარებულ ქვეყნებთან

მიმართებაში, თუ როგორ იცვლებოდა: მასალები, კონსტრუქციები და თბოტექნიკური

მაჩვენებლები წლების მანძილზე.

საქართველოში მე-20ს-ის 30-იანი წლებიდან მოყოლებული დღემდე გამოიყენება მხოლოდ

ერთშრიანი კედლები, უმთავრესად მსუბუქი ბეტონისაგან. შვედეთში, კონსტრუქციების და

მასალების ცვლილებასთან ერთად, განუწყვეტლივ იზრდებოდა გარე კედლების

სითბოგადაცემის წინაღობა. საქართველოში კი საქმე ვითარდებოდა საწინააღმდეგო

მიმართულებით.

გრაფიკი #1-ზე ნაჩვენებია, თუ როგორ იცვლებოდა საუკუნის მანძილზე კედლების

სითბოგადაცემის წინაღობა შვედეთსა და საქართველოში.

გრაფიკი 1. კედლების თბოწინაღობის ცვლილება შვედეთსა და საქართველოში.

გრაფიკი გვიჩვენებს, რომ მე-20 საუკუნის დასაწყისში საქართველოში მოთხოვნები

კედლების სითბოგადაცემის წინაღობისადმი იყო ისეთივე და ზოგ შემთხვევებში

უკეთესიც, ვიდრე შვედეთში. 80 წლის განმავლობაში შვედეთში კედლების

სითბოგადაცემის წინაღობა გაიზარდა 3-ჯერ და მეტად, ხოლო საქართველოში შემცირდა

2-ჯერ. შედეგად მივიღეთ, რომ საქართველოში კედლებიდან თბოდანაკარგები 6-ჯერ და

მეტად უფრო დიდია ვიდრე შვედეთში. აღნიშნულ დროში კლიმატის მაჩვენებლების

შეფარდება არ შეცვლილა, შეიცვალა მხოლოდ დამოკიდებულება ენერგომოხმარებასთან.

საქართველოში მშენებლობა კვლავ საბჭოთა ნორმებზე ორიენტაციით გრძელდება, ისე

თითქოს საქმე გვაქვს შეუზღუდავი რაოდენობის დაბალი ფასების საწვავთან.

დღევანდელი მშენებლობა ხშირ შემთხვევაში წინააღმდეგობაშია საბაზრო ეკონომიკის

პრინციპებთან, რაც შესაძლოა ენერგოკრიზისის და სოციალური დაძაბულობის

საწინდარი გახდეს.

14

ფრანგული ენერგოეფექტურობის კანონი, გერმანულისგან განსხვავებით, არეგულირებს

ენერგოეფექტურობის ნორმებს საცხოვრებელი და კომერციული შენობებისათვის, მათ

შორის გაგრილების პარამეტრებისაც ყველა ტიპის შენობა-ნაგებობებისათვის, გარდა

საცურაო აუზების, სოფლის მეურნეობის მრეწველობის, 12°C გრადუსზე დაბალი

ტემპერატურის ექსპლოატაციის ობიექტებისა. საფრანგეთში ნორმირებულია შენობის

შიდა ტემპერატურა. იმ შემთხვევაში თუ შენობა არაა აღჭურვილი კონდენცირების

სისტემებით, საპროექტო ტემპერატურა არ უნდა აღემატებოდეს ნორმირებულს.

მიღებულია რეიტინგული სისტემა, რომელიც განსაზღვრავს ნორმატივებთან

კორელაციის ხარისხს. ეს მიდგომა მოქმედებს მხოლოდ ერთბინიანი სახლებისათვის.

შემუშავებულია შესაბამისი ცხრილები შენობის (იხ. ცხრილი #3) ცალკეული

პარამეტრების და საინჟინრო მახასიათებლების რეიტინგების დადგნისთვის. კანონის

მიხედვით 18 და მეტი კრებსითი ბალი კარგი მაჩვენებელია.

ცხრილი #3. სარეიტინგო ქულების დადგენის მაგალითი ფრანგული ნორმით RT-2000

შემომზღუდავი

ზედაპირი

თბოგადაცემის წინაღობა m2 · °C/BT

გარე კედლები ≥ 2,3 ≥ 2,7 ≥ 3,0

გადახურვა ≥ 5,0 ≥ 5,5 ≥ 6,0

ქულები 3 4 5

მეორე ენერგოეფექტური კანონი16, რომელიც აწესებს სრულ ენერგოეფექტურობის წესებს

ევროგაერთიანების წევრ ქვეყნებში, მიღებული იქნა 2002 წლის დეკემბერში და ძალაში

შევიდა 2003 წლის იანვრიდან. ამ კანონის მოქმედება ვრცელდება ნაციონალურ ან

რეგიონალურ დონეზე კონკრეტული ადგილობრივი პირობების გათვალისწინებით.

წევრი ქვეყნების მიერ კანონი მოყვანილია შესაბამისობაში ცალკეული ქვეყნების

ნორმებთან და კანონებთან. ამ კანონის მოთხოვნის თანახმად: გათბობის, ვენტილაციის,

გაგრილების და წყალმომარაგების პარამეტრები მოყვანილია შესაბამისობაში

ადგილობრივ საპროექტო მაჩვენებლებთან (დათბუნება, სამშენებლო კლიმატოლოგიის

მაჩვენებლები, შენობის ორიენტაცია მზის რადიაციასა და ქარის მიმართულებაზე,

სამეზობლო არეალები (შენობები, ოროგრაფია, მცენარეები) გავლენა და სხვ.).

ენერგოეფექტურობის მთავარი პრინციპი მდგომარეობს იმაში, რომ საპროექტო

სიმძლავრე არ აღემატებოდეს მოთხოვნილ სიმძლავრეს. პროექტირებისათვის

შემუშავებულია სპეციალური პროგრამები, რომლებიც უფასოდ მიეწოდება მომთხოვნს.

მოთხოვნილი (დადგენილი) სიმძლავრე რეგულირდება ადგილობრივი

კანონმდებლობით კონკრეტული გეოგრაფიული არეალის ტექნიკურ-ეკონომიკური და

პოლიტიკური მაჩვენებლების გათვალისწინებით.

კანონის მოთხოვნის თანახმად ახლად აშენებული შენობა ფართობით 1000 კვ. მ. და მეტი

აღჭურვილი უნდა იყოს ალტერნატიული ენერგოწყაროების გენერატორებით.

სავალდებულოა მისი დეცეტნრალიზება რაიონული ქსელებიდან, სასურველია,

სისიტემა აღიჭურვოს თბური ტუმბოთი. რაც შეეხება არსებულ შენობებს 1000კვ. მ. და

16 Directive 2002/91/EC of the European Parliament and of the Council of 16 December 2002 on the energy performance of buildings

15

მეტი ფართის შენობის რეაბილიტაციის პროცესში კანონის თანახმად

ენერგოპარამეტრები დაყვანილი უნდა იყოს ევროგაერიანების მოთხოვნების

მინიმუმამდე. კანონი აძლიერებს ენერგოპასპორტიზაციის მოთხოვნებს. შენობის

სერტიფიკატი უნდა მოიცავდეს ხარჯთეფექტურ სისტემურ გადაწყვეტილებებს

საინჟინრო (გათბობა, ვენტილაცია, ცხელი წყლით მომარაგება, გაგრილება)

სისტემებისთვის. ამ კანონის მიღებისთანავე ევროკავშირის 15-მა ქვეყანამ მიიღო

ნაციონალურ ნორმებზე ადაპტირებული სამშენებლო ნორმები. საქართველოში

მიმდინარეობს მუშაობა დონორი ორგანიზაციების მიერ. ეს ორგანიზაციები აფინანსებენ

მთელ რიგ ენერგოეფექტურ და დაბალემისიურ ინიციატივებს. ხორციელდება საპილოტე

პროექტები: მწვანე შენობების პროექტების, ალტერნატიული წყაროების

ენერგოგენერაციის, სითბოს და სიცივის მეორადი გამოყენების და სხვა ღონისძიებების

ხელშეწყობის მიზნით. ევროსტანდარტებში მოყვანილია შენობების

ენერგოეფექტურობის გაანგარიშების ე.წ. გამარტივებული მეთოდოლოგიები, რომლებიც

იწარმოება სხვადასხვა პარამეტრებისათვის (იხ. ცხრილი #4).

ცხრილი #4. ენერგოეფექტურობის გაანგარიშების ე.წ. გამარტივებული მეთოდოლოგიები

ევროსტრანდარტებში

სისტემური მიდგომა არსებობს

ახალი და რეაბილიტირებული შენობები არსებობს

ენერგოეფექტური მეთოდოლოგიის საერთო პრინციპები არსებობს

ნარჩენი სითბოს და მზის რადიაციის გათვალისწინება თბოტექნიკურ

გაანგარიშებაში

არსებობს

შენობის ენერგოპასპორტი არსებობს

თბომომარაგების სისტემის ეფექტურობის აღრიცხვა არსებობს

კომფორტული პირობების უზრუნველყოფა არსებობს

ნორმები ცხელი წყლის გათვალისწინებით არ არსებობს

დეცენტრალიზირებულ თბომომარაგებაზე ორიენტირება არ არსებობს

მოთხოვნა ინდივიდუალურ ქვაბებზე არ არსებობს

საერთო დავალება ენერგომოხმარების 30‐35%‐ით შემცირებაზე შემცირებულია

35‐45%‐ით

ევროპის უმეტესი ქვეყნები, საფრანგეთის და ბელგიის გარდა, ბუკვალურად იცავენ

ენერგოეფექტურობის კანონში მოყვანილი ნორმების მოთხოვნებს. ეს ნორმები შენობებს

უწესებს სათანადო თბოტექნიკურ პარამეტრებს.

საფრანგეთის და ბელგიის მიდგომა ითვალისწინებს დამპროექტებლის ლიცენზირებას.

ლიცენზია საპროექტო ორგანიზაციას უსაზღვრავს სალიცენზიო წესებს და სთხოვს მათ

განხორციელებას. სალიცენზიო წესების დარღვევის შემთხვევაში ლიცენზიატი იქნება

დისკვალიფიცირებული და კანონი განსაზღვრავს მის პასუხისმგებლობას. მიუხედავად

მიდგომებისა შენობებისათვის ენერგოეფექტური მახასიათებლების განსაზღვრა

ვალდებულებით ხასიათს ატარებს ევროკავშირის წევრი ყველა ქვეყნისათვის,

გამონაკლისს წარმოადგენს ირლანდია. კანონი ნორმების დაცვას ითვალისწინებს

როგორც მშენებლობის, ასევე შენობის ექსპლოატაციის სტადიაზე. შესაბამისად,

ვალდებულებები ვრცელდება საპროექტო ორგანიზაციასა და შენობის მესაკუთრეზე.

16

საპროექტო-საინჟინრო საქმიანობას ეწევიან მხოლოდ სერტფიცირებული ინდივიდები.

საქართველოს კანონმდებლობა არ ითვალისწინებს სამშენებლო ერთეულების

სერტიფიცირებას, თუმცა საქართველოს არქიტექტორთა კავშირი და ინჟინერთა

ასოციაცია გამოდიან ინიციატივებით შემოღებული იქნეს სარეიტინგო სისტემა. აქვე

უნდა აღინიშნოს რომ ახალი სივრცითი მოწყობის და მშენებლობის კოდექსის

პროექტით, რომელიც მოამზადა ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების სამინისტრომ

გათვალისწინებულია არქიტექტორების სერტიფიცირება. ხოლო კოდექსის გარდამავალ

დებულებებში აღინიშნა რომ უნდა მომზადდეს სერტიფიცირებასთან დაკავშირებული

კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტები რომლებიც დაარეგულირებენ ამ საკითხს. ასევე

ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების სამინისტროს დავალებით და USAID-ის

დაფინანსებით შემუშავდა RIA (Regulatory impact assesment) არქიტექტორების და

ინჟინრების სერტიფიცირებასთან დაკავშირებით. მომზადებული დოკუმენტი აღწერს

თუ რა სახით უნდა მოხდეს ამ პროფესიონალების სერტიფიცირება და რა პოზიტიურ

გავლენას იქონიებს ის სექტორზე.

1.3 შენობების‐მასალების სერტიფიცირება და მარკირება

ენერგოეფექტურობის ევროპული კანონი ითვალისწინებს შენობა-ნაგებობების მოხმარებული ენერგიის, ანუ შესაბამისად შენობათა ენერგოეფექტურობის მიხედვით

ნაგებობათა მარკირების და ერთიანი სერტიფიცირების სისტემას; მისი მიზანია

უზრუნველყოს ენერგოეფექტური შენობების ცნობადობა, რათა შესაძლებელი გახდეს

ახლებური მიდგომებისა და მეთოდების გამოყენება, რაც ენერგიის ეფექტიანი

გამოყენების საშუალებას მოგვცემს. ეს რეგლამენტები არ ზღუდავს უსაფრთხოებასთან,

ჯანმრთელობასთან ან გარემოს დაცვასთან დაკავშირებულ მოთხოვნებს, რომლებიც სხვა

რეგლამენტებსა თუ ბრძანებულებებშია წარმოდგენილი.

ენერგოეფექტურობის მოთხოვნები არ ეხება არც ერთ შენობასა თუ ნაგებობას, რომელიც

შესულია ისტორიული მემკვიდრეობის სახელმწიფო ან ეროვნულ ნუსხაში და

მინიჭებული აქვს ისტორიული ძეგლის სტატუსი.

არსებულ შენობაზე, შენობის სისტემაზე ან მათ ნაწილებზე განხორციელებული

მიშენებები, გადაკეთებები, აღდგენები ან შეკეთებები უნდა შეესაბამებოდეს ამ

რეგლამენტების დებულებებს; ვინაიდან ისინი დაკავშირებულია ახალ მშენებლობასთან,

თუმცა ამ რეგლამენტების დებულებები არ ეხება არსებული შენობის ან შენობის

სისტემის გადაუკეთებელ ნაწილ(ებ)ს. მიშენებამ, გადაკეთებამ, აღდგენამ ან შეკეთებამ არ

უნდა შექმნას საშიში ან საფრთხის შემცველი პირობები, ასევე, არ უნდა გამოიწვიოს

არსებული შენობის სისტემის გადატვირთვა. მწარმოებელი ვალდებულია შენობის

თერმული გარსის იზოლაციის ყველა დეტალზე დააკრას R-სიდიდის 30სმ. ან უფრო

განიერი საცნობი ნიშანი (ეტიკეტი). თავის მხრივ, იზოლაციის დამმონტაჟებლებმა უნდა

წარადგინონ სერტიფიკატი, სადაც მოცემულია ინფორმაცია შენობის თერმული

კონვერტის (გარსის) თითოეულ დეტალში დამონტაჟებული იზოლაციის ტიპის,

მწარმოებლისა და R-სიდიდის შესახებ. დაკრული ან შეშხეფებული იზოლაციის (მინა-

ბოჭკო ან ცელულოზა) შემთხვევაში, საწყისი დამონტაჟების სისქე, მუდმივი სისქე (settled

thickness) მუდმივი R-სიდიდე, დამონტაჟების სიმჭიდროვე, საფარის ფართობი და

დამონტაჟებული პარკების რაოდენობა მოცემული უნდა იყოს სერტიფიკატში.

17

შესაშხეფებელი პოლიურეთანის ქაფის (SPF) იზოლაციის გამოყენების შემთხვევაში,

დაფარული ფართობების დამონტაჟებული სისქე და დამონტაჟებული სისქის R-სიდიდე

მოცემული უნდა იყოს სერთიფიკატში. იზოლაციის დამმონტაჟებელი ხელს აწერს,

ათარიღებს და ათავსებს სერტიფიკატს სამშენებლო მოედანზე თვალსაჩინო ადგილას.

სახურავზე, ჭერზე დასაკრავი ან შესაშხეფებელი იზოლაციის (მინა-ბოჭკო ან

ცელულოზა) სისქე უნდა ეწეროს მარკერებზე და მოცემული უნდა იყოს შესაბამის

ათვლის სისტემაში. მარკერი მონტაჟდება მთელი სხვენის სივრცეში ყოველ 30 მ2-ზე

მინიმუმ ერთი მაინც. შესაშხურებელი პოლიურეთანის ქაფის სისქე და დამონტაჟებული

იზოლაციის R-სიდიდე მოცემული უნდა იყოს იზოლაციის დამმონტაჟებლის მიერ

წარდგენილ სერტიფიკატში. საიზოლაციო მასალები ისე უნდა დამონტაჟდეს, რომ

მწარმოებლის მიერ დაკრული R-სიდიდის ნიშანი შემოწმების დროს ადვილად იყოს

დასანახი.

ღიობების (ფანჯრები, კარები და მინის ჭერები) U-კოეფიციენტები (თბოგადაცემის

კოეფიციენტები) (U-ფაქტორს) უნდა განისაზღვროს NFRC 10-ის შესაბამისად,

აკრედიტებული, დამოუკიდებელი ლაბორატორიის მიერ და ეტიკეტირებული და

სერტიფიცირებული უნდა იქნეს მწარმოებლის მიერ. U-კოეფიციენტის ეტიკეტის

არმქონე პროდუქციას ავტომატურად ენიჭება U-კოეფიციენტი შესაბამისი ცხრილიდან.

შემინული ღიობების (ფანჯრები, კარები და გამჭირვალე ჭერები) მზის სხივების

სითბური ნაკადის კოეფიციენტი უნდა განისაზღვროს NFRC 200-ის შესაბამისად,

აკრედიტებული, დამოუკიდებელი ლაბორატორიის მიერ და ეტიკეტირებული და

სერტიფიცირებული უნდა იქნეს მწარმოებლის მიერ. მზის სხივების სითბური ნაკადის

კოეფიციენტის ეტიკეტის არმქონე პროდუქციას ავტომატურად ენიჭება მზის სხივების

სითბური ნაკადის კოეფიციენტი. ყველა მასალა, სისტემა და დანადგარები უნდა

დამონტაჟდეს მწარმოებლის სამონტაჟო ინსტრუქციებისა და საერთაშორისო

სამშენებლო-ტექნიკური რეგლამენტების შესაბამისად.

მიწისპირა სართულის გარე კედლების, საძრომი სივრცეების კედლებისა და გრუნტზე

განთავსებული იატაკის ფილის პერიმეტრი დაფარული უნდა იყოს მაგარი,

გაუმჭვირვალე და ატმოსფერული ზემოქმედებისგან დამცავი საფარით, რათა არ

შემცირდეს იზოლაციის თბური მახასიათებლები. დამცავი საფარი უნდა განთავსდეს

ზემოქმედების ქვეშ მყოფ გარე იზოლაციაზე და უნდა ვრცელდებოდეს ნიშნულს ქვემოთ

მინიმუმ 15 სმ-ზე.

გამოყენებულ მასალებს, სისტემებსა და დანადგარებს უნდა ჰქონდეს ისეთი საცნობი

ნიშნები (ეტიკეტები), რომელთა საშუალებითაც დადგინდება მათი შესაბამისობა ამ

რეგლამენტების სათანადო დებულებებთან.

1.4 ევროპის ენერგეტიკული გაერთიანება და საქართველო

მიზნები და ამოცანები

2007 წლიდან ევროპის ენერგეტიკული გაერთიანების ამოცანაა: „გააფართოვოს

ევროკავშირის შიდა ენერგობაზარი სამხრეთ-აღმოსავლეთ ევროპაში და მის ფარგლებს

გარეთ იურიდიული ძალის მქონე ჩარჩოს საფუძველზე ენერგეტიკასა და მასთან

18

დაკავშირებულ საკითხებთან მიმართებაში“. დღეისთვის, ხელშეკრულების ჩარჩო მოიცავს

25 საკანონომდებლო დირექტივასა და რეგულაციას გაზის, ელექტროობის, მიწოდების

უსაფრთხოების, განახლებადი ენერგიების, ნავთობის, ენერგოეფექტურობის,

გარემოსდაცვის, კონკურენციისა და სტატისტიკის შესახებ.

ენერგო გაერთიანების ძირითადი მიზანია შექმნას მდგრადი მარეგულირებელი და საბაზრო

ჩარჩო, რომელიც უზრუნველყოფს:

ინვესტიციების მოზიდვას ელექტროენერგიის გენერაციასა და გადამცემ ქსელებში

მდგრადი და უწყვეტი ენერგომიწოდების უზრუნველსაყოფად, რაც აუცილებელი

პირობაა ეკონომიკის განვითარებისა და სოციალური სტაბილურობისთვის;

მიწოდების უსაფრთხოების უზრუნველყოფას;

რეგიონში გარემოსდაცვითი მდგომარეობის გაუმჯობესებას ენერგეტიკულ წყაროებთან მიმართებაში.

საშუალოვადიანი პერსპექტივიდან, ენერგეტიკული გაერთიანების ამოცანაა რეგიონალური ინტეგრირებული ენერგობაზრის შექმნა, რომელიც იძლევა ტრანსასაზღვრო ვაჭრობის საშუალებას და ამავე დროს უზრუნველყოფს ენერგიის მიწოდებას კლიმატის ცვლილებისა და სოციალური ასპექტების გათვალისწინებით54.

ისტორია

ენერგეტიკული გაერთიანების ხელშეკრულება (ECT) დაიგეგმა, როგორც სამართლებრივი

ინსტრუმენტი17, ევროკავშირის შიდა ენერგობაზართან დასავლეთ ბალკანეთის

ევროკავშირის წევრობისათვის პერსპექტიული ქვეყნების ენერგოსისტემების ინტეგრაციის

უზრუნველყოფისთვის18. 2006 წლიდან ევროპის ენერგეტიკული გაერთიანება არის ვენაში

დაფუძნებული საერთაშორისო ორგანიზაცია19. ხელშეკრულება წარმოადგენს სავალდებულო

სამართლებრივ და მარეგულირებელ ჩარჩოს, რომლის ხელმოწერითაც მხარეები იღებენ

ვალდებულებას განახორციელონ ევროკავშირის ენერგეტიკული კანონმდებლობის

შესაბამისი ნაწილები. ის პრინციპულად მსგავსია ევროპის ქვანახშირისა და ფოლადის

გაერთიანების ხელშეკრულების20 პანევროპული ენერგეტიკული ბაზრის შექმნის მიზნით

ევროკავშირის წევრ და არა წევრ ქვეყნებს შორის21.

ხელშეკრულებით მონაწილე ქვეყნის სტატუსი ღიაა ევროკავშირის ნებისმიერი წევრი

ქვეყნისათვის. მას შეუძლია მონაწილეობა მიიღოს ECT-ენერგოსტრუქტურების მიერ

განხორციელებულ განხილვებში, ხმის მიცემის უფლების გარეშე22. თანამეგობრობაში 20

მონაწილე ქვეყანაა (ავსტრია, ბულგარეთი, ხორვატია, კვიპროსი, ჩეხეთი, ფინეთი,

საფრანგეთი, გერმანია, საბერძნეთი, უნგრეთი, იტალია, ლატვია, ლიტვა, ჰოლანდია,

პოლონეთი, რუმინეთი, სლოვენია, სლოვაკეთი, შვედეთი, დიდი ბრიტანეთი).

17 http://www.lexology.com/library/detail.aspx?g=4dab152d‐6fb4‐4c25‐979b‐f26776426604 18 Regional Energy Initiatives: MedReg and the Energy Community, By Carlo Cambini, Alessandro Rubino, 2014 19 Energy-community.org 20 http://www.institutdelors.eu/media/etud76-energy-en.pdf?pdf=ok 21 ხელშეკრულების ხელშემკვრელი მხარეები თავიდან იყვნენ: ალბანეთი, ბოსნია-ჰერცოგოვინა, ბულგარეთი, ხორვატია, მონტენეგრო, ყოფილი იუგოსლავიის რესპუბლიკა მაკედონია, კოსოვო, სერბეთი, რუმინეთი. 22 უნდა აღინიშნოს, რომ ბულგარეთი, რუმინეთი 2007 წელს და ხორვატია 2013 წელს, მას შემდეგ, რაც ევროკავშირს

მიუერთდნენ, შეწყვიტეს მონაწილეობა ხელშემკვრელი მხარეების სახით და გახდნენ მონაწილეები.

19

ევროკავშირის არაწევრ ქვეყნებს აქვთ უფლება დამკვირვებლის სტატუსით შეუერთდნენ

ენერგეტიკულ თანამეგობრობას, შემდგომში გაწევრიანების უფლებით. დღეს

დამკვირვებლის სტატუსი სამ ქვეყანას აქვს მინიჭებული - სომხეთს, ნორვეგიას და

თურქეთს. საქართველომ კი კანდიდატის კატეგორიაში გადაინაცვლა.

თავიდან ECT კონცეფცია განვითარდა როგორც გეოგრაფიული ინსტრუმენტი სამხრეთ-

აღმოსავლეთ ბალკანეთისთვის, თუმცა, 2009 წლის დეკემბერში ევროპის ენერგეტიკული

გაერთიანების მინისტრთა საბჭოს გადაწყვეტილებით, „დასავლეთ ბალკანეთის

გეოგრაფიულმა კონცეფციამ, რომლის მეშვეობითაც პროცესი თავდაპირველად იყო

ინიცირებული, დაკარგა საფუძველი“.23

2010 წელს, მოლდოვისა და უკრაინის ხელმომწერ მხარედ გადაქცევით, ევროპის

ენერგეტიკული გაერთიანება გახდა ევროკომიისის სამართლებრივი ინსტრუმენტი - შიდა

ბაზრის ნორმების, წესებისა და ინსტიტუტების ექსპორტისათვის როგორც კანდიდატ, ასევე

მეზობელ ქვეყნებშიც.

ენერგეტიკული გაერთიანების ხელშეკრულების მოქმედების ვადა იწურება 2016 წლის 1

ივლისს. ამჟამად მიმდინარეობს ხელშეკრულების ვადის გაგრძელებასთან დაკავშირებულ

პირობებზე მოლაპარაკება.

ენერგეტიკული გაერთიანების ხელშეკრულების აღსრულების მექანიზმი

ECT წევრ ქვეყნებს აქვთ დამოუკიდებლად ხმის მიცემის უფლება და იღებენ იურიდულ

ვალდებულებას შეასრულონ ევროკავშირის ენერგეტიკული კანონმდებლობის ძირითადი

დირექტივები, აგრეთვე ევროკავშირის კონკურენციის კანონის სამი მუხლი. იღებენ

ვალდებულებას შექმნან დამოუკიდებელი მარეგულირებელი და გადამცემი ინსტიტუტები,

რათა აღკვეთონ სექტორში კორუფცია და მონოპოლია. წევრ ქვეყნებს ასევე შეუძლიათ შეიმუშავონ და ენერგეტიკულ თანამეგობრობას დასამტკიცებლად წარუდგინონ საკანონმდებლო ინიციატივები. დამტკიცების შემთხვევაში, ეს კანონმდებლობა სავალდებულო გახდება ენერგეტიკული გაერთიანების ყველა წევრისთვის, მათ შორის ევროკავშირის წევრი ქვეყნებისთვის.

საქართველო ევროპის ენერგეტიკულ გაერთიანებაში

2007 წელს საქართველომ მოიპოვა „დამკვირვებლის“ სტატუსი ევროპის ენერგეტიკულ

გაერთიანებაში24. ენერგეტიკის სექტორის განვითარებისთვის და გაერთიანებასთან

უფრო მჭიდრო დიალოგის პირველი ნაბიჯები საქართველოს მხრიდან 2009 წელს

გადაიდგა, როდესაც გაჩნდა ენერგეტიკის სფეროში თანამშრომლობის ორმხრივი

ინტერესი.

ასოცირების ხელშეკრულებაზე მოლაპარაკებების დაწყებამდე საქართველოს მთავრობამ

დაიწყო იმ თანამშრომლობის ფორმატის ძიება, რომელიც ენერგეტიკის სექტორს

23 www.energy.community.org/portal/ENG_HOME/ENERGY_Community 24 European Energy Community, Contracting parties, Accessed 05/12/2014, Available from https://www.energy‐community.org/portal/page/portal/ENC_HOME/ENERGY_COMMUNITY/Who_are_we

20

მოერგებოდა25. იმ ფაქტიდან გამომდინარე, რომ საქართველო გაერთიანებაში

„დამკვირვებლის“ სტატუსით 2007 წლიდან სარგებლობდა, საქართველო მეტ-ნაკლებად

იცნობდა მის სამართლებრივ ფორმატს. შემდგომ საქართველოს მხარეს გაუჩნდა

გარკვეული პროგრესის გაკეთების სურვილი გაერთიანებაში გაწევრიანების სახით.

მოლაპარაკების საწყის ეტაპზე იმის შესაძლებლობა, რომ საქართველოს წევრობა

გათვალისწინებული ყოფილიყო ასოცირების ხელშეკრულებაში, როგორც ერთ-ერთი

შესაძლებლობა (როგორი სახითაც არის დღეს), ევროკავშირისთვის არ იყო მისაღები.

არგუმენტად სახელდებოდა, რომ გაერთიანება არ იყო ევროკავშირის სამართლებრივი

ჩარჩოს ნაწილი და ვერ დაუშვებდნენ მსგავს პრეცენდენტს. მომლაპარაკებელ მხარეებს

შორის შეთანხმების მიღწევას გარკვეულმა მოვლენებმა შეუწყო ხელი. ევროკავშირის

მხრიდან გაიზარდა ინტერესი სამხრეთის ენერგო დერეფნის მიმართ და, შესაბამისად,

სატრანზიტო ქვეყნების უფრო აქტიურ ჩართულობაზე. საქართველოს მთავრობამ

მოითხოვა ეს პროცესი გარკვეულ სამართლებრივ ჩარჩოში მოექციათ. აღნიშნულ

წინადადებაზე საქართველომ დადებითი პასუხი მიიღო.

2013 წლის იანვარში საქართველომ ოფიციალური განაცხადი გააკეთა ენერგეტიკულ

გაერთიანებაში გაწევრიანების თაობაზე. ამ განცხადების შემდეგ საქართველოსა და

ევროკავშირს შორის „ასოცირების შესახებ შეთანხმების“ XXV დანართით

გათვალისწინებულ ევროკავშირის დირექტივების/რეგულაციების (რომლებიც აგრეთვე

გათვალისწინებულია ენერგეტიკული გაერთიენაბის ხელშეკრულებით) შესრულების

ვადებზე მოლაპარაკებები მიმდინარეობს ორგანიზაციაში გაწევრიანების პროტოკოლით

გათვალისწინებულ ფარგლებში, რაზეც მოლაპარაებები ჯერ არ დასრულებულა.

დღემდე გამართულია მოლაპარაკებების ხუთი რაუნდი.

2014 წლის თებერვალში, ენერგეტიკის საკითხებში ევროკომისრის, გიუნტერ ოტინგერის

განცხადებით, საქართველო ევროპის ენერგეტიკული გაერთიენების წევრი

ევროკომისიის ვადის ამოწურვამდე, ანუ 2014 წლის ოქტომბრის ბოლომდე უნდა

გამხდარიყო26. მოლაპარაკებები წარმატებით მიმდინარეობდა, თუმცა საქართველო

ჯერაც არ არის გაერთიანების წევრი.

მიუხედავად პოლიტიკური მისწრაფებებისა, საქართველოს არ შეუძლია სრულად

ისარგებლოს ენერგეტიკული გაერთიანების ხელშეკრულების გარკვეული

დებულებებით და დამოუკიდებლად მოახდინოს ხელშეკრულების მთლიანად

იმპლემენტაცია. შესაბამისად, საქართველო რჩება იზოლირებული გაერთიანების

ბაზრიდან გეოგრაფიულად და ტექნიკურად. რეგიონში არსებული მდგომარეობის

გათვალისწინებით, შეუძლებელია საერთო მიდგომის ჩამოყალიბება მეზობელ ქვენებთან

ერთიანი რეგულირების სისტემის შექმნის მცდელობაზე. სწორედ ამიტომ,

ენერგეტიკული გაერთიენების ხელშეკრულებასთან მიერთება გამართლებული და

ეფექტიანი იქნება მხოლოდ ხელშეკრულებიდან გარკვეული გამონაკლისების მიღების

შემთხვევაში.

სამართლებრივი ჩარჩო

საქართველოს ენერგოგაერთიანებაში გაწევრიანება სამართლებრივი ვალდებულების აღებას

და საკანონმდებლო ბაზის ჰარმონიზაციას გულსხმობს. კერძოდ, საქართველომ უნდა

25 Mariam Valishvili, personal interview, 12/19/2014, Tbilisi, Georgia 26 European Commissioner for Energy to visit Georgia, February 20, 2014, Accessed 20/11/2014,Availabe from http://en.trend.az/scaucasus/georgia/2244156.html

21

მოახდინოს ევროკავშირის ენერგეტიკის სფეროში მოქმედი დირექტივების ქართულ

რეალობაში განხორციელება. საქართველოს ენერგეტიკული დირექტივების შესრულების

გარკვეული ვადები გააჩნია. ასოცირების შესახებ შეთანხმების XXV დანართით

გათვალისწინებულია, რომ საქართველოს მიერ ევროკავშირის დირექტივების და

რეგულაციების იმპლემენტაცია უნდა განხორციელდეს საქართველოს მიერ გაერთიანების

ხელშეკრულების ფარგლებში შეთანხმებულ ვადებში. იმ შემთხვევაში, თუ საქართველო არ

გამოიყენებს ამ ალტერნატივას და არ მიუერთდება ენერგეტიკული გაერთიანების

ხელშეკრულებას, წინამდებარე შეთანხმების ძალაში შესვლიდან ორი წლის განმავლობაში

„ასოცირების საბჭოს“ დანართში განსაზღვრული დირექტივების იმპლემენტაციის შესახებ

წარედგინება წინადადება ამ შეთანხმების ძალაში შესვლიდან არაუგვიანეს სამი წლისა27.

ევროპის ენერგეტიკული გაერთიანება ეფუძნება გარკვეულ სამართლებრივ ჩარჩოს,

რომლის ჰარმონიზაციაც სავალდებულო ხდება წევრი ქვეყნებისთვის. ევროკავშირმა და

ევროსაბჭომ სამი ენეგრეტიკული პაკეტი მიიღეს. პირველი ენერგეტიკული პაკეტი 1996 წელს

შეიმუშავეს, ხოლო მეორე - 2003 წელს. მეორე ენერგეტიკულმა პაკეტმა ვერ უზრუნველყო

ბაზრის სასურველი ლიბერალიზაცია და ამიტომ 2007 წელს ევროპული კომისიის მიერ იქნა

შემუშავებული მესამე პაკეტი28. მესამე პაკეტი ემყარება ისეთ პრინციპებს, როგორიცაა:

არჩევანის თავისუფლება მომწოდებლების არჩევის დროს, სამართლიანი ფასები, უფრო

სუფთა ენერგია და მიწოდების უსაფრთხოება. ამ პაკეტმა დააწესა ახალი წესები და რეჟიმები

და უფრო მეტი პასუხისმგებლობა დააკისრა მარეგულირებელ მხარეებს.

პაკეტი არჩევანის თავისუფლებას უწესებს წევრებს აირჩიონ ერთ-ერთი ამ სამი

„განცალკევების“ (unbundling)29 ფუნქციებიდან, რათა მოხდეს მიწოდების და პროდუქციის

აქტივობების განცალკევება ელექტროენერგიისა და გაზის სფეროში. „განცალკევების“

პროცესი ეხება ვერტიკალურად ინტეგრირებული კომპანიების საქმიანობას. ვერტიკალურად

ინტეგრირებული სისტემა, თავის მხრივ, წარმოადგენს ისეთ მდგომარეობას, რომლის

დროსაც კომპანია განავრცობს საკუთარ ბიზნესს იგივე პროდუქციის ხაზში, ოღონდ მის

სხვადასხვა სფეროში. ვერტიკალურად ინტეგრირებული სისტემის დროს მეწარმე

ფლობს მის წარმოებასაც და დისტრიბუციასაც.

1. სრული მფლობელობისგან გათავისუფლება: გადამცემი ქსელის მფლობელი და

გადაცემის სისტემის ოპერატორი არ უნდა იყოს ვერტიკალურად ინტეგრირებული

კომპანიის ნაწილი. ვერტიკალურად ინტეგრირებულმა კომპანიებმა უნდა გაყიდონ

თავიანთი ელექტროენერგიის გამანაწილებლები და შექმნან ცალკეული გადაცემის

სისტემის ოპერატორები;

2. დამოუკიდებელი სისტემის ოპერატორი (ISO): ამ შემთხვევაში ენერგოკომპანია ტოვებს

თავის მფლობელობაში გადამცემ ქსელებს, მაგრამ ვალდებულებას იღებს სხვადასხვა

მენეჯმენტს დაუქვემდებაროს ოპერაციის ცალკეული ობიექტები;

27 Appendix XXV, Association Agreement 28 Third package for Electricity&Gas market 29 პროცესი, რომელიც ეხება ვერტიკალურად ინტეგრირებული კომპანიების საქმიანობას,რომლის

მიხედვითაც დიდი კომპანია, რომელიც ფლობს ბიზნესის სხვადასხვა ხაზს, ინარჩუნებს მხოლოდ

ძირითად ბიზნესს და ყიდის დარჩენილ აქტივობებს/პროდუქტს/მომსახურების ხაზს/შვილობილ

კომპანიებს. პროცესის მიზანია მონოპოლისტური ქმედებებისგან თავის დაცვა და კოპანიის ეფექტური

მუშაობის უზრუნველყოფა.

22

3. დამოუკიდებელი გადამცემი ოპერატორი (ITO): ამ შემთხვევაშიც ენერგოკომპანია

ინარჩუნებს მმართველობას წარმოების სხვადასხვა დონეებზე სუბსიდირებული

კომპანიების (განსხვავებული იურიდიულ პირის) შექმნით და მათზე მკაცრი

კონტროლის დამყარებით.

ამ ერთიანი ბაზრის წევრობა ქვეყანას ავალდებულებს გარკვეული სახის ურთიერთობები

ჰქონდეს მესამე ქვეყანასთან. კერძოდ, კი ევროკავშირს შიდა ენერგობაზრზე შესვლის

უფლება არ ექნება იმ მესამე ქვეყნის კომპანიას, რომელიც არ აკმაყოფილებს ევროკავშირის

სტანდარტებს.

თუმცა აღსანიშნია, რომ მესამე ენერგოპაკეტი გარკვეულ გამარტივებებს სთავაზობს ახალ

წევრ ქვეყნებს, რომელთაც გაზისა და ელექტროენერგიის საკმარისად განვითარებული

ინფრასტრუქტურა არ აქვთ. გამონაკლისები შეიძლება შეეხოს მესამე ქვეყნის წვდომის წესს

და განცალკევების წესს, თუკი მისი საწყისი პირობები ინვესტიციის განხორციელებას ხელს

უშლის. თუმცა მნიშვნელოვანია, არ მოხდეს კონკურენციის პირობების დარღვევა.

მფლობელობის მეთოდების განცალკევება გადამცემი სისტემის მიერ არ არის

დაკონკრეტებული გამანაწილებელი სისტემისთვის. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ,

გამანაწილებელი სისტემის ოპერატორები, შესაძლოა, იყვნენ ვერტიკალურად

ინტეგრირებული კომპანიის ნაწილი, თუ უზრუნველყოფილი იქნება შემდეგი გარემოება-

მათი ანგარიშები იქნება განცალკევებული და მოახდენენ საკანონმდებლო დონეზე

დაშორებასაც30.

შეჯამების სახით მესამე ენერგეტიკული პაკეტი მოიცავს შემდეგს31:

ელექტროენერგიის დირექტივას 2009/72/EC;

ბუნებრივი აირის დირექტივას 2009/73/EC.

o რეგულაცია 713/2009



მესამე ენერგეტიკული პაკეტის მოთხოვნები მოიცავს:

რეგულირებადი კომპანიების ქონებრივ გამოყოფას (unbundling);

ენერგიით საზღვართშორისი ვაჭრობის ხელშეწყობას;

დამოუკიდებელი ეროვნული ენერგეტიკის მარეგულირებლების ეფექტური

უნარიანობის ხელშეწყობას;

გაზრდილ გამჭირვალობას ქსელების ოპერატორებსა და მიმწოდებლების

აქტოვებებში.

1.5 საქართველოს ჩართულობა საერთაშორისო პროექტებში და მისი, როგორც

სატრანზიტო და საექსპორტო ქვეყნის, მნიშვნელობა.

საქართველოს, მისი გეოგრაფიული მდებარეობიდან გამომდინარე, შეუძლია მნიშვნელოვანი

სტრატეგიული როლი ითამაშოს, როგორც ენერგორესურსების სატრანზიტო კორიდორის

30 LiberalisationoftheElectricityIndustryintheEuropeanUnion, RafaelMerino, January,2013. 31 Summaries of EU legislation, Security of supply of electricity, Accessed 05/12/2014, Available from http://europa.eu/legislation_summaries/energy/external_dimension_enlargement/l27016_en.htm

23

კუთხით-რაც, თავის მხრივ, მას მიანიჭებს წვდომას უფასო ენერგიაზე (ენერგია მიღებული

ტრანზიტის სანაცვლოდ) ან/და მისცემს საშუალებას ტრანზიტში მიიღოს საზღაური.

ევროპის ენერგეტიკულ გაერთიანებაში გაწევრიანებით გაიზრდება საქართველოს როგორც

სატრანზიტო ქვეყნის როლი, რაც თავის მხრივ, დადებითად აისახება საქართველოში

ინვესტორების მოზიდვასა და ქვეყნის საერთაშორისო დონეზე ნდობის ამაღლებაზე. ამ

მხრივ მნიშვნელოვანია აღვნიშნოთ ის პროექტები, რომლებიც სტრატეგიულად

მნიშვნელოვანია ევროკავშირისთვის და რომლითაც საქართველოს სატრანზიტო როლი

ენიჭება.

საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტროს მიერ მოწოდებულ ინფორმაციაზე დაყრდნობით,

საქართველოს მთავრობა აწარმოებს მოლაპარაკებებს პოტენციურ მომწოდებლებთან.

საქართველო წარმოადგენს ე.წ. „სამხრეთ გაზის დერეფნის“ ნაწილს. შესაბამისად,

ენერგეტიკის სამინისტროს ოფიციალური პოზიციაა, მხარი დაუჭიროს დერეფნის

განვითარებას32 მისი სრულმასშტაბიანი ამოქმედებისთვის. სამხრეთი გაზის დერეფანზე

საუბრისას ევროკავშირისთვის ძირითადად მოისაზრება შაჰ დენიზის საბადო. ამასთან,

სამთავრობო ხელშეკრულების მიხედვით ამ ხაზზე მესამე მხარის დაშვება არ შეიძლება (ეს

მართალია ეწინააღმდეგება ევროკავშირის კანონმდებობას, მაგრამ ამ შემთხვევაში გაკეთდება

დეროგაცია).

თურქმენეთის ნახშირწყალბადებით მდიდარ რესურსს გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს.

სწორედ ამიტომ, საქართველო მხარს უჭერს ტრანს-კასპიური მილსადენის მშენებლობას და

კასპიის რეგიონის რესურსების დასავლეთის მიმართულებით ტრანსპორტირებას. 2014 წლის

ნოემბრის თვეში ეკონომიკურ საკითხებზე საქართველო-თურქმენეთის ერთობლივი

კომისიის სხდომაზე განისაზღვრა თანამშრომლობის პრიორიტეტები- ურთიერთობების

გაღრმავება ნავთობის, ნავთობპროდუქტებისა და გაზის ტრანზიტისა და ვაჭრობის სფეროში.

რაც შეეხება ირანს, ირანთან მიმართებაში, სანქციების შერბილების ფონზე, შესაძლოა

გააქტიურდეს ირანიდან ევროპაში გაზის ტრანსპორტირების საკითხიც. საქართველოს

ენერგეტიკის სამინისტრომ დაიწყო მუშაობა ირანთან შესაძლო თანამშრომლობის

პოტენციური სფეროების გამოკვეთის თვალსაზრისით. ამ მიზნით, მხარეებს შორის

გაიმართა ორმხრივი სამუშაო შეხვედრები. თუმცა აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ ეს შორეული

პერსპექტივაა.

შაჰ-დენიზის გაზსადენის მეორე ფაზის ამოქმედება გახსნის ახალ ენერგეტიკულ დერეფანს

ევროპაში და მნიშვნელოვან წვლილს შეიტანს როგორც რეგიონის, ასევე ევროპის

ენერგოუსაფრთხოებაში. პროექტის წარმატებით განხორციელებაში საქართველოს როგორც

სატრანზიტო დერეფნის როლი და მისი პოლიტიკური მხარდაჭერა ამ მიმართულებით

ძალზე მნიშვნელოვანია. საქართველოსთვის ეს მოვლენა იმდენადაა აქტუალური,

რამდენადაც შაჰ-დენიზის მეორე ფაზის ფარგლებში გათვალისწინებულია „სამხრეთ

კავკასიური მილსადენის“ (სკმ) გაფართოება, რათა მოხდეს თურქეთის მიმართულებით

წლიურად დამატებით 16 მლრდ კუბური მეტრი გაზის მიწოდება. მილსადენის

გაფართოების სამუშაოები მოიცავს33:

პარალელური მილსადენის მშენებლობას: 387კმ. აზერბაიჯანის, 55კმ. საქართველოს

ტერიტორიაზე;

ორი დამატებითი საკომპრესორო სადგურისა და ახალი წნევის რეგულირებისა და

გაზმზომი სადგურის ინსტალაციას საქართველოში;

32 Ibid, გვ.6 33 Ibid,.გვ.7

24

იგულისხმება მნიშვნელოვანი პირდაპირი ინვესტიცია, მათ შორის სავარაუდოდ $400

მლნ უშუალოდ საქართველოსთვის შეძენილ საქონელსა და მომსახურებაზე

დაიხარჯება;

საქართველოს პორტებისა და რკინიგზის გამოყენებით გაიზრდება დაახლოებით

350 000 ტ. სამშენებლო ტვირთის გადაზიდვა;

არსებული შეთანხმებით საქართველოს შეუძლია ტრანზიტით გატარებული გაზის 5%

შეისყიდოს შეღავათიან ფასად, რაც მილსადენის მაქსიმალური დატვირთვის

შემთხვევაში წელიწადში დამატებით 0.8 (16 bmc-ის 5%) მილიარდ კუბურ მეტრზე

მეტ გაზს შეადგენს.

უკანასკნელი პერიოდის გადაწყვეტილებები „სამხრეთ გაზის დერეფნის“ განვითარების

მიმართულებით (TAP & TANAP, SCP განვითარება) მნიშვნელოვად ამაღლებს საქართველოს,

როგორც კასპიის რესურსების სატრანზიტო სახელმწიფოს როლს, რაც ქვეყნისთვის

დამატებითი შემოსავლებისა და ენერგეტიკული და პოლიტიკური უსაფრთხოების ზრდის

ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორია.

ტრანზიტის გადასახადი საქართველოს არ გააჩნია სამხეთ კავკასიურ მილსადენზე და

კონსორციუმის მიერ ოპერირებულ მილსადენებზე. ტრანზიტის გადასახადი არსებობს

სომხეთის ტრანზიტზე, რომლის შემთხვევაშიც საქართველო მომსახურებაში იტოვებს

ბუნებრივ გაზს.

სატრანზიტო პოტენციალთან ერთად საქართველოს აქვს ფართო ჰიდრორესურსების

წარმოების პოტენციალი. ქვეყნის მთლიანი ფართის გათვალისწინებით საქართველო

ჰიდროენერგეტიკული პოტენციალით (მდინარეები, ტბები, წყალსაცავები, მყინვარები,

მიწისქვეშა წყლები, ჭაობები) ერთ-ერთი ლიდერია34. საქართველო ენერგომოხმარების

მხოლოდ 30-35% აწარმოებს. სწორედ ამიტომ, ენერგო უსაფრთხოება ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი პრიორიტეტი რჩება ქვეყნისათვის. საქართველოს მთავრობა მიზნად ისახავს

ენერგორესურსების იმპორტთან დაკავშირებული რისკების შემცირებას, ამას კი იგი

ენერგორესურსებისა და ენერგომიწოდების დივერსიფიკაციით გეგმავს.

რაც შეეხება ენერგიის მოხმარება-მიწოდების ბალანსს, 2013 წლის მესამე მეოთხედთან

შედარებით, 2014 წელს ელექტროენერგიის წარმოება გაიზარდა 8%-ით (მიაღწია 2,604 მლნ.

კილოვატ/საათი). 2014 წლის ივლისის თვეში კი ელექტროენერგიის თვიურმა წარმოებამ

მიაღწია მის ისტორიულ მაქსიმუმს 1,048 მლნ. კილოვატ/საათს, რომელიც ძირითადად

წარმოებული იქნა ჰიდროელექტროსადგურებიდან35.

მეორე მხრივ, საქართველო რჩება ელექტროენერგიის იმპორტიორად ზამთრის თვეების

განმავლობაში. განსხვავება მოთხოვნასა და ადგილობრივ წარმოებას შორის გადაფარულია

იმპორტის საშუალებით. ელექტროენერგიის მოხმარება თბილისში (თელასის დაფარვის

არეალი) გაიზარდა 16%-ით 2014 წლის ბოლო მეოთხედში. კახეთში კი (კახეთის

ენერგოგამანაწილებელის დაფარვის არეალი) 14%-ით 2014 წლის მესამე მეოთხედში. რაც

შეეხება დანარჩენ საქართველოს (ენერგო პროს დაფარვის არეალი), ელექტროენერგიის

მოხმარებამ მესამე მეოთხედში 8%-ით მოიმატა.

ელექტროენერგიის ექსპორტ-იმპორტი მნიშვნელოვნად გაიზარდა 2014 წლის მესამე

ნახევარში, თუმცა მკვეთრად გამოხატული სეზონურო ფაქტორებისა და ელექტროენერგიის

34 საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო, ელექტროენერგია, ოსტორია, Accessed 12/12/2014,Available

here http://www.energy.gov.ge/energy.php?id_pages=54&lang=geo. 35 ელექტროენერგიის ბაზრის ოპერატორი (ესკო), 2014 წლის საქართველოს ენერგობალანსი.

25

გადაცემის შეზღუდული შესაძლებლობების გამო, საქართველო ჯერჯერობით ვერ ახერხებს

ბაზარზე სანდო მიმწოდებელი ქვეყნის სტატუსის მოპოვებას. მესამე მეოთხედში

საქართველოს ელექტროენერგიის უმეტესი ნაწილი თურქეთში იქნა ექსპორტირებული,

მაშინ როდესაც 2014 წლის მეორე მეოთხედში ექსპორტი დაკავშრებული იყო რუსეთთან და

სომხეთთან.

გაუმჯობესებული რეგულაციები ელექტროენერგიით სასაზღვრო ვაჭრობაზე და გენერაციის

დამატებითი შესაძლებლობების წარმოქმნა წაახალისებს ელექტროენერგიით ვაჭრობას

რეგიონის დონეზე.

2013 წელთან შედარებით 2014 წლის მეორე მეოთხედში ელექტროენერგიის გენერაციამ

მიაღწია მის მაქსიმუმს 2,648 მლნ კილოვატ საათს. ამასთან, 2014 წლის მესამე მეოთხედში

მოხმარებამ იმატა მნიშვნელოვნად 6 %-ით (2,453 მლნ. კილოვატ საათი). რაც შეეხება

ვაჭრობას, ელექტროენერგიის იმპორტ-ექსპორტი გაიზარდა 2014 წლის მესამე მეოთხედში36.

თუ გავითვალისწინებთ, რომ გვაქვს მზარდი მოთხოვნა და ამასთან ერთად არ გაგვაჩნია

გაზის, ნავთობისა და ქვანახშირის რეზერვი, გრძელვადიანი ენერგეტიკული სტრატეგიის

შემუშავებას გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს საქართველოსთვის.

ამჟამად ენერგეტიკის სამინისტრო მუშაობს 2016-2025 წლის ენერგეტიკულ

სტრატეგიაზე

ძლიერი ინდუსტრიული ბაზის არარსებობის ფონზე, საცხოვრებლები და გამანაწილებელი

სექტორი საქართველოს ენერგიის მთავარი მომხმარებლებია. სწორედ ეს არის მიზეზი

საქართველოს ენერგომოხმარების მკვეთრად გამოხატული სეზონურობის, განსაკუთრებით

კი გაზის სექტორში. 2014 წლის მესამე მეოთხედში საქართველომ მოახდინა 335 მილიონი

კუბური მეტრი ბუნებრივი აირის იმპორტი (13 %-ით გაზრდილი). საქართველო გაზის

იმპორტს ახდენს აზერბაიჯანიდან, რუსეთიდან და მხოლოდ მცირე ნაწილს- სომხეთიდან.

აქვე უნდა აღინიშნოს რომ უკანასკნელ წლებში გაზის გაზრდილი მოხმარება, ასევე

განპირობებულია საავტომობილო სექტორში მოთხოვნის ზრდითაც.

რაც შეეხება ნავთობპორდუქტებს, ბენზინი და დიზელი, წარმოადგენს საქართველოს

სატრანსპორტო სექტორის პირველად ენერგოწყაროებს37. თუმცა, საქართველოში მანქანის

მფლობელები ეძებენ შედარებით იაფ ალტერნატივას და ცვლიან შედარებით ძვირად

ღირებულ ბენზინს შეკუმშული ბუნებრივი აირით (CompressedNaturalGas, CNG). 2014 წლის

პირველ მეოთხედში საქართველომ მოახდინა 77,625 და 94,208 ტონა ბენზინის იმპორტი, რაც

შეეხება დიზელის საწვავს, შესაბამისად 99,458 და 113,437 ტონის იმპორტი განხორციელდა.

ენერგოეფექტურების მიმართულებით გატარებული ღონისძიებები მნიშვნელოვნად

შეამცირებს ენერგიის მოხმარებას ადგილობრივი ბაზრის მიერ. ამას დაემატება

ალტერნატიული ენერგიების წყაროების (მზე, ქარი, გეოთერმული ენერგია, ბიომასა)

რესურსების ხარჯთეფექტური გამოყენება, რაც შესაძლებელია გახდეს დადებითი სალდოს

მიზეზი და ქვეყანა გადაიქცეს სანდო ენერგოექსპორტიორად სამეზობლო არეალში. ეს

მნიშვნელოვნად შეუწყობს ხელს ქვეყნის ეკონომიკური პოტენციალის ამაღლებას.

36 QuarterlyEnergyReview –Q3, 2014, ISET, Tbilisi, Georgia.p.5. 37 Ibid.,p.8

26

1.6 რეალობა საქართველოს ენერგოსექტორში, პრობლემები და

რეკომენდაციები ენერგოეფექტურობასა და ენერგეტიკის თვალსაზრისით.

2009 წელს, პირველად, ენერგეტიკული მიწოდება შეადგენდა 3189 ktoe-ს (ათასი ტონა ნავთობის ეკვივალენტი), ხოლო საბოლოო მოხმარებული ენერგია 2517 ktoe-ს. 2009 წელს მოხმარებული ენერგიის 65% მოდის იმპორტირებულ ნავთობსა და გაზზე, 20%-ელექტროენერგიაზე, რომელსაც გამოიმუშავებენ ჰიდროელექტროსადგურები, ხოლო 15%-შეშაზე. წინა წლების მონაცემებთან შედარებით, დაფიქსირდა განახლებადი ენერგიისა და ჰიდროენერგიის წილის უმნიშვნელო ზრდა, ხოლო შეშისა და გაზის წილის გარკვეული შემცირება. ეს ტენდენცია ნამდვილად მისასალმებელია, თუმცა არასაკმარისი. საინტერესოა ასევე, ენერგიის მოხმარების სტრუქტურა, ვინაიდან ის ასახავს ქვეყნის ეკონომიკურ ან/და სოციალურ ტენდენციებს. ყურადსაღებია, რომ საცხოვრებელ სექტორზე მოდის მოხმარებული ენერგიის 37%, ტრანსპორტის სექტორზე – 31%, მრეწველობაზე – 12%, ხოლო კომუნალურ და საჯარო სექტორზე – 7%. 2004 წლიდან დღემდე, ჩატარებული სარეაბილიტაციო ღონისძიებების შედეგად, გაიზარდა ჰიდროელექტროსადგურებზე გამომუშავებული ენერგია და დღესდღეობით საქართველო სრულად აკმაყოფილებს ელექტროენერგიაზე ქვეყნის შიდა მოთხოვნას. ამასთან, ჰიდროელექტროსადგურების სეზონურობიდან გამომდინარე, საქართველოს შემოაქვს ელექტროენერგია ზამთარში და ახდენს მის ექსპორტს ზაფხულში. 2005 წელს იმპორტი 1,399 გიგავატსაათს, ხოლო ექსპორტი 122 გიგავატსაათს შეადგენდა. 2010 წელს ექსპორტი 10-ჯერ გაიზარდა და შეადგინა 1,524 გიგავატსაათი, იმპორტი კი- 222 გიგავატსაათამდე შემცირდა. ამჟამად საქართველოს ჰიდროელექტროსადგურებზე ელექტროენერგიის გამომუშავების პოტენციალი 1,600 მეგავატს შეადგენს, თუმცა დადგმული სიმძლავრის პოტენციალი დაახლოებით 2,700 მეგავატია. ჰიდროელექტროსადგურების რეაბილიტაციამ და განახლებამ შესაძლოა სისტემას შემატოს 2,200-2,500 გიგავატისაათი ელექტროენერგია წელიწადში, რაც ყველაზე ნაკლებხარჯიანი სცენარია. ამჟამად საქართველოს მთავრობას უცხოელ ინვესტორებთან გაფორმებული აქვს ურთიერთგაგების მემორანდუმები და ხელშეკრულებები, რაც გულისხმობს 2000 მეგავატამდე დადგმული სიმძლავრის დაახლოებით 30-მდე დიდი და საშუალო ჰიდროელექტროსადგურის მშენებლობას და ამ სექტორში დაახლოებით 3 მლრდ დოლარის ინვესტიციის მოზიდვას. ამ ჰიდროელექტროსადგურების რიცხვში შედის ხუდონ-ჰესი, ნამახვანის ჰესების კასკადი, დარიალის ჰესი, ფარავან-ჰესი. გარდა ამისა, სამინისტრო ცდილობს მოიძიოს ინვესტიცია 50-მდე მცირე და საშუალო ჰესის მშენებლობისთვის, რომელთა დადგმული სიმძლავრე 1000 მეგავატს აღემატება. ვინაიდან საქართველოს ენერგეტიკულ სისტემაში მნიშვნელოვან პრობლემას წარმოადგენს ელექტროენერგიის წარმოების სეზონურობა, დაგეგმილია ახალი ჰიდროელექტროსადგურებიდან ელექტროენერგიის ექსპორტი საზღვარგარეთ (თურქეთი, რუსეთი, ირანი და სამხრეთ ევროპა).

ამჟამად საქართველოს კანონმდებლობა არ მოიცავს არცერთ რეგულაციას, არც

ენერგოეფექტურობაზე და არც ეროვნულ სამოქმედო გეგმასთან დაკავშრებულ

საკითხებს. ამასთან ერთად, საქართველოში შენობების უმეტესობა საბჭოთა კავშირის

27

დროს არის აშენებული და ენერგოეფექტურობის სტანდარტის დაცვის დაბალი დონით

ხასიათდება. მეორე მხრივ, უკანასკნელ წლებში სამშენებლო ბუმის დროსაც კი არ

მომხდარა სტანდარტების შეცვლა. სწორედ ამიტომ, საქართველოს ამ დირექტივის

მიხედვით ვალდებულება დაეკისრება ჰარმონიზაციაში მოიყვანოს საკანონმდებლო

ბაზა, რაც გულისხმობს როგორც ენერგოეფექტურობაზე კანონების შემოღებას, ასევე

ეროვნული სამოქმედო გეგმის (NEEAP) განხორციელებასაც. საქართველოს ენერგეტიკის

სამინისტრო ევროპის რეკონსტრუქციისა და განვითარების ბანკის (EBRD) ტექნიკური

მხარდაჭერით 2015 წლის ზაფხულიდან დაიწყო საქართველოს ენერგოეფექტურობის

სამოქმედო გეგმის შემუშავება. აღნიშნული გეგმის შემუშავება სავალდებულოა

ევროკავშირისა და ევროპის ენერგეტიკული გაერთიანების წევრი ქვეყნებისთვის

ევროპის პარლამენტისა და ევროკავშირის საბჭოს 2006/32/EC დირექტივის (ენერგიის

საბოლოო მოხმარები ეფექტიანობისა და ენერგომომსახურების შესახებ) მიხედვით.

აღნიშნული გეგმა გულისხმობს ქვეყნის მასშტაბით ენერგოდაზოგვის პოტენციალის

შეფასებას ენერგეტიკის, შენობების, ტრანსპორტირებისა და მომსახურების

სექტორისთვის, მის ანალიზსა და, შესაბამისად, რეკომენდაციების ჩამოყალიბებას.

გეგმის შემუშავებაში ჩართული იქნებიან ადგილობრივი და საერთაშორისო ექსპერტები.

2014 წლიდან საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო წარმოადგენს ევროკავშირის

ინიციატივის „მერების შეთანხმების“ ეროვნულ კოორდინატორს საქართველოში44.

„მერების შეთანხმება“ წარმოადგენს ევროპის კომისიის ინიციატივას, რომელიც

ხელმომწერ ქალაქებს ავალდებულებს განავითარონ ადგილობრივი მდგრადი

ენერგეტიკული და კლიმატური ცვლილებების საწინააღმდეგოდ მიმართული პოლიტიკა

და შექმნან ამ პოლიტიკის განსახორციელებელი შასაბამისი ადმინისტრაციული

სტრუქტურა. ასევე ვალდებული არიან შეიმუშაონ მდგრადი ენერგეტიკის განვითარების

სამოქმედო გეგმა (SustainableEnergyActionPlan-SEAP) და საინვესტიციო პროექტები,

უზრუნველყონ მოქალაქეებისა და სხვა დაინტერესებულ მხარეთა ჩართულობა

აღნიშნული გეგმის განვითარებაში და ამ გეგმით გათვალისწინებული ღონისძიებების

განხორციელებაში. გარდა ამისა, ხელმომწერი ქალაქები და მუნიციპალიტეტები

ვალდებული არიან მოამზადონ მდგრადი ენერგეტიკის განვითარების სამოქმედო გეგმის

დანერგვის პროგრესისა და მიღწეული შედეგების ამსახველი ანგარიში და წაახალისონ

სხვა ქალაქები შეუერთდნენ „მერების შეთანხმებას.“ ამჟამად საქართველოს რვა ქალაქს:

თბილისს, რუსთავს, ზუგდიდს, თელავს (წარდგენილია დასამტკიცებლად), ქუთაისს,

ახალციხეს (წარდგენილია დასამტკიცებლად), ბათუმსა და გორს აქვთ მომზადებული

მდგრადი ენერგეტიკის განვითარების სამოქმედო გეგმა. სამოქმედო გეგმაზე მუშაობენ:

ბოლნისი, ყაზბეგი, მცხეთა, თელავის მუნიციპალიტეტი და თიანეთი.

შეფასებულია, რომ ეკონომიკურად მომგებიანი ენერგოეფექტურობის ღონისძიებების

გატარებით (მაგ., ვარვარის ნათურის ენერგოეფექტური ნათურით შეცვლით, შენობების

დათბუნებით, ავტოტრანსპორტის ბუნებრივ გაზზე გადაყვანით, ენერგოეფექტური

ღუმელებით, საავტომობილო პარკის ბუნებრივ გაზზე გადაყვანით, ახალი ტექნოლოგიების

დანერგვით, სეზონური დროის შემოღებით) შესაძლებელია ქვეყნის საერთო

ენერგომოხმარების დაახლოებით 25%-ით შემცირება, ენერგოუსაფრთხოების დონის

გაზრდა, ათეული და ასეული მილიონი დოლარი ენერგიისა და ინფრასტრუქტურის ხარჯის

დაზოგვა.

28

ენერგოეფექტურობის ღონისძიებების გატარება მომგებიანია არამარტო ეკონომიკური,

არამედ სოციალური თვალსაზრისითაც.

USAID-ის მხარდაჭერით 2014 წლის თბერვალში, 4 თვის განმავლობაში, დელოიტის მიერ

განხორციელებული HPEP პროექტის ფარგლებში ჩატარდა კვლევა.(Hydro Power and Energy

Planning Project (HPEP), Young Leaders in Georgian Energy Sector, USAID,2014) კვლევის

შედეგების მიხედვით დადგინდა, რომ უკანასკნელი 12 თვის განმავლობაში საქართველოს

მოსახლეობის 57% იყენებდა შეშას ენერგეტიკული საჭიროებებისთვის (გათბობა, ცხელი

წყალი, სადილის მომზადება და სხვ.) სოფლად მცხოვრები ოჯახებისათვის ეს მაჩვენებელი

97%-ს აღწევს. ასევე საგულისხმოა შეშის არასწორი მოხმარება და მისი არაეფექტიანად

გამოყენება მოსახლეობის მიერ. შეშის მოხმარების შემცირების გზად რაციონალური

ტყეთსარგებლობა, ენერგოეფექტურობა და ენერგიის ალტერნატიული წყაროების გამოყენება

დასახელდა.

გამოკითხვამ აჩვენა ისიც, რომ საქართველოს მოსახლეობა იყენებს სხვადასხვა

ენერგორესურსს განსხვავებული მიზნებისათვის. ქვეყნის მასშტაბით სახლის გასათბობად

ყველაზე ხშირად გამოიყენება შეშა, მეორე ადგილზეა ბუნებრივი გაზი და უფრო მცირე

მასშტაბით მოიხმარება ელექტროენერგია.

წყლის გასაცხელებლად გამოყენებულ ენერგორესურსებში - პირველ ადგილზეა გაზი,

შემდეგ მოდის შეშა, თუმცა სოფლებში ორივე მიზნისათვის გამოყენებულია შეშა.

მოსახლეობის მხოლოდ 4.2%-ს აქვს დამონტაჟებული ცენტრალური გათბობის სისტემა,

რომელიც გაზზე მუშაობს.

კვლევა დაიწყო 2014 წლის თებერვალში და 4 თვის განმავლობაში მიმდინარეობდა.

საქართველოს ტერიტორია დაიყო ორ დამოუკიდებელ სტრატად ქალაქის და სოფლის

დასახლებისათვის: თითოეული სტრატა ასევე დაიყო ქვესტრატებად გეოგრაფიული

რეგიონების საფუძველზე („კვანდრატებად“). სულ შეეირჩა 1288 ოჯახი შემთხვევითი

შერჩევის პრინციპით (582 ოჯახი სოფლად, 759 ოჯახი ქალაქში). შერჩევისათვის

გამოყენებული იქნა 3605 საარჩევნო უბანი საქართველოს მასშტაბით და ამ უბანებზე

არსებული ამომრჩეველთა სია. კვლევა რეპრეზენტაციულია და მისი შედეგები მთელი

საქართველოს მასშტაბით განზოგადდა 2%-იანი სიზუსტით. (იხ. „საქართველოს ენერგეტიკული სექტორი ევროკავშირთან ასოცირების კონტექსტში“. WEG თბილისი 2015 წ.

გვ. 119-120).

ერთი ოჯახის მიერ მოხმარებული შეშის მოცულობა ქალაქში და სოფლად თითქმის

ერთნაირია და წარმოადგენს საშუალოდ 6.9 მ3-ს ქალაქში, სოფლად 6.99 მ3. ოჯახების 46%

მოიხმარს ნედლ შეშას, რაც იმის მაუწყებელია, რომ შეშის რესურსი გამოიყენება

არაეფექტურად. ნედლი შეშა გაცილებით ნაკლებ სითბოს გამოყოფს, ვიდრე გამომშრალი.

გამოკითხულმა რესპოდენტებმა უპასუხეს შეკითხვებს ენერგოეფექტურობასთან

დაკავშირებით. აღმოჩნდა, რომ სოფლად მცხოვრები ოჯახების 72%-მა და ქალაქში

მცხოვრები ოჯახების 64%-მა არ იცოდა ენერგოეფექტურობის მნიშვნელობა. ადამიანების

უმეტესობა განსაზღვრავენ ენერგოეფექტურობიას ეკონომიური ნათურების შესახებ

არსებული ინფორმაციით. გამოკითხულ რესპოდენტთა 2% ფლობს შედარებით დეტალურ

ინფორმაციებს ასეთ ტექნოლოგიებზე.

29

საინტერესოა, რა ვითარებაა ენერგოეფექტურობის მხარდაჭერის მხრივ ქვეყანაში და რა

კონკრეტულ ბარიერებს წააწყდება საქართველო მომავალში ევროკავშირის მიერ

განსაზღვრული დირექტივების მოთხოვნების შესრულების კუთხით.

ენერგეტიკის სექტორის ძირითად მარეგულირებელ კანონში „ელექტროენერგეტიკისა და

ბუნებრივი გაზის შესახებ“ ნათქვამია, რომ ენერგეტიკის სამინისტროს ფუნქციას

წარმოადგენს მოხმარების ეფექტიანობის გაზრდის ღონისძიებათა ერთიანი სახელმწიფო

პროგრამის შემუშავებისა და განხორცილების კოორდინაცია, თუმცა არ არის განმარტებული

ენერგოეფექტურობის მნიშვნელობა.

2014 წელს შემუშავებულ ენერგეტიკული პოლიტიკის წინასწარ დოკუმენტში -

“საქართველოში ენერგოეფექტურობის ერთიანი მიდგომის შემუშავება და განხორციელება” -

ენერგოეფექტურობა პოლიტიკის ერთ-ერთ ძირითად მიმართულებას წარმოადგენს,

ენერგოეფექტურობის ხელშეწყობის კუთხით „საქართველოს სოციალურ-ეკონომიკური

განვითარების სტრატეგია 2020“-ში კი აღნიშნულია, რომ „ქვეყნისთვის, ენერგორესურსების

დაზოგვის მიზნით, ხელი შეეწყობა ენერგოეფექტურობის ზრდას და მისი

უზრუნველყოფისთვის, შესაბამისი საკანონმდებლო მექანიზმების შემუშავებას

საერთაშორისო და ევროპული ნორმების შესაბამისად“. თუმცა, ეს ყველაფერი საკითხის

მხოლოდ ფორმალურ ნაწილს წარმოადგენს და დირექტივების მოთხოვნების

შესასრულებლად საჭიროა კონკრეტული პროგრამებისა და სამოქმედო გეგმების შემუშავება.

საქართველოს აქამდე არ შეუმუშავებია ენერგოეფექტურობის ეროვნული სამიზნე

მაჩვენებლები და სამოქმედო გეგმა. თუმცა, 13 ქალაქი38, მათ შორის თბილისიც, გახდა

მერების შეთანხმების39 ხელმომწერი. მერების შეთანხმებით ქალაქის მერია იღებს

ფორმალურ ვალდებულებას შეამციროს CO2-ის გაფრქვევები ენერგოეფექტური და

განახლებადი ენერგიის ტექნოლოგიების გამოყენებით, საქართველოში, პრაქტიკულად, არ

ფუნქციონირებენ კვალიფიციური ენერგომომსახურების კომპანიები, არ არსებობს მათი

ხელშეწყობის ფინანსური და სხვა მექანიზმები. არ არსებობს ასევე ენერგოაუდიტების

სისტემა და არ არის შემუშავებული ფორმალური დოკუმენტი, რომელიც შენობებში

ენერგოაუდიტის პროცედურებს დაარეგულირებდა.

ენერგოეფექტურობის დანერგვა, ძირითადად, სტიქიურად მხოლოდ საბაზრო მექანიზმებით

ხორციელდება. პრაქტიკაში შემოდის შენობების დათბუნება, ენერგოეფექტური ნათურების

და სხვა საყოფაცხოვრებო მოწყობილობების გამოყენება. თუმცა უნდა აღინიშნოს, რომ

სახელმწიფო მხარდაჭერის და სათანადო ინფორმაციული უზრუნველყოფის გარეშე ეს

პროცესი ძალიან ნელა ვითარდება.

ელექტროენერგიის მომხმარებელების ინდივიდუალური გამრიცხველიანება წლებია

მიმდინარეობს, მაგრამ ჯერ კიდევ დაუსრულებელია. საქართველოს ენერგეტიკისა და

წყალმომარაგების მარეგულირბელი ეროვნული კომისიის (სემეკი) 2015 წლის ანგარიშის

მიხედვით ინდივიდუალური მრიცხველის არმქონე აბონენტების სტატისტიკა შემდეგია: სს

„თელასი“ – 8,9%; სს „ენერგო-პრო ჯორჯია“ – 8,8%; სს „კახეთის ენერგოდისტრიბუცია“ – 18

38 თბილისი(2010), ბათუმი(2011), რუსთავი(2011), ქუთაისი(2011), გორი(2012), ფოთი(2012),

ზუგდიდი(2013) , თელავი(2014), ახალციხე (2014), თიანეთი (2015), მცხეთა (2015), თელავის

მუნიციპალიტეტი (2015), ყაზბეგი (2015), ბოლნისი (2015) ‐ www.eumayors.eu 39 მერების შეთანხმება არის ევროკავშირის ფართომასშტაბიანი ინიციატივა. იგი აერთიანებს

ადგილობრივ და რეგიონულ მთავრობებს, რომლებიც ნებაყოფლობით იღებენ ვალდებულებას

გაზარდონ ენერგოეფექტურობა და განახლებადი ენერგიის წყაროების გამოყენება მათ

დაქვემდებარებაში მყოფ ტერიტორიებზე.

30

%; ენერგოეფექტურობის წამახალისებლად შეიძლება ჩავთვალოთ ასევე 2006 წელს

ელექტროენერგიაზე საფეხურებრივი ტარიფის შემოღება, თუმცა ამ ხნის განმავლობაში

ტარიფის რეალური ღირებულება თითქმის განახევრდა და ენერგოეეფექტურობის

წახალისების მნიშვნელობას ინარჩუნებს მხოლოდ მოსახლეობის უკიდურესად ღარიბი

სეგმენტისათვის.

თუ მთავრობა უარს იტყვის ტარიფების სუბსიდირების მავნე პრაქტიკაზე,

ენერგომოხმარების და იმპორტის მნიშვნელოვანი ზრდის პირობებში, მოსალოდნელია

ელექტრენერგიის ტარიფების მნიშვნელოვანი ზრდაც, რაც შეიძლება მძიმე ეკონომიკურ

ტვირთად დააწვეს მოსახლეობას. სწორედ ასეთ დროს იძენს განსაკუთრებულ მნიშვნელობას

ენერგოეფექტურობის არსებული პოტენციალის ათვისება.

რაც შეეხება შენობების ენერგოეფქტურობის საკითხს, აღნიშნული დირექტივის მოთხოვნებს

საქართველოში უნდა არეგულირებდეს კანონი სამშენებლო საქმიანობის შესახებ, თუმცა

მასში არაფერია ნათქვამი ენერგოეფექტურობაზე. საქართველოში ასევე არ არის შენობების

სერტიფიცირების ფორმალური მოთხოვნა, სტანდარტი და ინსტიტუტი, რომელიც ამ

მიმართულებით იმუშავებდა. ამჟამად ეკონომიკის სამინისტრო მუშაობს “საქართველოს

სივრცითი მოწყობისა და მშენებლობის კოდექსის“ პროექტზე, რომლის წინასწარ ვერსიაში

108-ე და 109-ე მუხლები ეთმობა შენობა-ნაგებობის თბოიზოლირებას, ენერგოეფექტურობას

და განახლებადი ენერგიის გამოყენებას. ამის გარდა გარდამავალ დებულებებში არის

ჩანაწერი, რომ ტექნიკური-რეგლამენტი შენობა-ნაგებობების ენერგოეფექტურობის შესახებ

უნდა იქნას მიღებული 2017 წლის 31 დეკემბრამდე.

1.7 საქართველოში შენობების პროექტირებისა და მშენებლობისას

ენერგოდაზოგვის ტენდეციების ევოლუცია, ეკონომიური ასპექტები და

ენერგოდაზოგვის ტენდეციების თანამედროვე გამოცდილება.

საქართველოს ქალაქებში კაპიტალური შენობები ძირითადად ევროპული განათლების

არქიტექტორების პროექტებით შენდებოდა40. ეს ასახულია ძველი ქალაქების (თბილისი,

ქუთაისი, ბათუმი) არქიტექტურაში, თუმცა ლომის წილი თბილისს ეკუთვნის. თბილისის

შემთხვევაში ძველი ქალაქის დიდი ისტორიული ცენტრი ძირითადად 1917 წლამდე

აშენებული სახლებისგან შედგება, რომლებიც მთელი ქალაქის საცხოვრებელი შენობების

დაახლოებით 10-12% მოიცავს. ეს შენობები უმეტესად სამსართულიან (ხშირად

ადგილობრივი სახეობის, კვადრატული ან ბრტყელი) აგურით ნაშენ ნაგებობებს

წარმოადგენს. მათ ფანჯრებს ხშირად ერთმაგი შემინვა და ხის ჩარჩოები აქვს და

სარემონტოა. თავად მობინადრეები ცვლიან ფანჯრებს მეტალო-პლასტმასის

თანამედროვე ფანჯრებით. კომპაქტურობის თვალსაზრისით, ამ შენობების

საცხოვრებელი ფართის შემოწმების შედეგები გვიჩვენებს, რომ შენობათა უმრავლესობა

კარგად არის დაპროექტებული. მათი შემზღუდავი კარკასის ზედაპირის მოცულობასთან

შეფარდების კოეფიციენტი მაღალი არ არის, შესაბამისად, მათი თბოდანაკარგებიც არ

არის დიდი და თავისი თბოტექნიკური მაჩვენებლებით შეესაბამებოდნენ იმდროინდელ

საუკეთესო ევროპულ დონეს. შენობების კედლები აგურისაა, მათი სისქე საშუალოდ 80

სმ-ია და ზოგ შემთხვევაში 100 სმ-ს და მეტსაც აღწევს. ასეთი კედლები ხშირად

დამათბუნებელი ჩანაყარით დამატებით იყო თბოიზოლირებული. ზოგჯერ

40 http://www.nplg.gov.ge/dlibrary/collect/0002/000837/Dis.B.G..pdf

31

გამოიყენებოდა ორმაგი ფანჯრები. სართულშუა გადახურვებს გააჩნდათ თბო და

ბგერასაიზოლაციო ფენილები. ასევე თბოიზოლირებული იყო სასხვენე გადახურვები

(ბურულები). კიბის უჯრედები იყო დახურული და დამატებითი თბოიზოლაციისთვის

მათ გააჩნდათ ტამბურები. ღუმელები განლაგებული იყო ისე, რომ ერთდროულად

თბებოდა რამდენიმე ოთახი. კედლების მაღალი სითბური ინერციის გამო, ბინის

გასათბობად საკმარისი იყო მათი გახურება 3-5 დღეში ერთხელ. ამ შენობების

ენერგოეფქტურობა უფრო მაღალია, ვიდრე საბჭოთა პერიოდში აგებული შენობებისა,

როცა კანონმდებლობით ენერგოეფექტურობის მოთხოვნები საინჟინრო კოდექსში

ასახული არ იყო. მიახლოებით ამ კედლების სითბური წინაღობა შეიძლება შეფასდეს

როგორც: R=1.0-1.5 m2 C/W. ექსპერტების შეფასების თანახმად, ძველი შენობების სითბური წინაღობის კოეფიციენტი

2-3-ჯერ აღემატება საბჭოთა პერიოდში აშენებული შენობების კოეფიციენტს, მიუხედავად

იმისა, რომ დროთა განმავლობაში კედლების თბოგამძლეობა კლებულობს, უნდა აღინიშნოს,

რომ ამ შენობების კარკასი საკმაოდ დაზიანებულია და აუცილებლია ძველი თბილისის

საცხოვრებელი შენობების დეტალური შეფასება, რათა განსაზღვრულ იქნეს რომელი შენობის

შეკეთება და რომლის დანგრევა იქნება უმჯობესი. ძველი საცხოვრებელი სახლების

სახურავები დაპროექტებულია სხვენით, ამიტომ გადაწყვეტილება სახურავის

თბოიზოლაციის შესახებ ყველა შენობის შემთხვევაში უნდა იქნეს მიღებული.

სარეაბილიტაციო სამუშაოების დროს მე-20 საუკუნის 20-იანი წლებიდან კომუნისტური

წყობის დროს ენერგორესურსებზე დაწესებული იქნა ხელოვნურად დაბალი სახელმწიფო

ფასები. ენერგიაზე დაბალმა ფასებმა და, პრაქტიკულად, შეუზღუდავმა რაოდენობამ

განაპირობა ახალი მიდგომები, რაც აისახა სამშენებლო ნორმატიულ დოკუმენტაციაში.

საბჭოთა ნორმებით აშენებული შენობების გათბობა გათვლილი იყო დღე და ღამ

განუწყვეტლივ მოქმედ გამათბობელ სისტემებზე. ქალაქებში ასეთი გათბობა

ხორციელდებოდა გათბობის ცენტრალური საქვაბეებით. გახშირდა ერთფენოვანი ბეტონის

კედლების გამოყენება. კედლების სისქე განისაზღვრებოდა ტექნოლოგიისა და

სტრუქტურულ, და არა თბოინჟინრულ მოთხოვნებზე დაყრდნობით. ტექნოლოგიური და

სტრუქტურული მოთხოვნებით ერთი და იგივე კლიმატურ პირობებში კედლების სისქე

განისაზღვრებოდა შემდეგნაირად: ბლოკის კედლები – 40სმ., ფილის კედლები – 30 სმ.,

კარკასის ფილის კედლები – 25 სმ.. ფანჯრები ძირითადად ერთმაგად იყო შემინული. ეს

ნიშნავს, რომ თბილისში 60-იანი წლების შემდგომი პერიოდის შენობების უმეტესობა

ზამთარში 24 საათის განმავლობაში მომუშავე ცენტრალური გათბობის საქვაბიდან ზედმეტი

სითბოს მიწოდებაზე იყო გათვლილი. ამ შენობების სახურავები უმეტესწილად ბრტყელია,

წყალგამძლე საიზოლაციო მასალა გათვალისწინებული იყო პროექტშიც და გამოიყენებოდა

მშენებლობის დროსაც, თუმცა დროთა განმავლობაში ამორტიზაცია განიცადა, რადგანაც 30

წლის შემდეგ მას ექსპლუატაციის ვადა ამოეწურა. შემცირებული იქნა მოთხოვნები

შენობების თბოსაიზოლაციო თვისებებისადმი, შესაბამისად, კედლების სისქე 2-4-ჯერ იქნა

შემცირებული. საცხოვრებლი კომფორტის კრიტერიუმები დაყვანილი იქნა სანიტარულ-

ჰიგიენური ნორმების ქვედა ზღვრამდე. არც ისე იშვიათად ბეტონის კედლებში შეიმჩნეოდა

კონდენსაციით გამოწვეული დანესტიანება, ხავსი და სოკოები. კიბის უჯრედები და სასხვენე

გადახურვები იყო ღია და ა.შ.. ენერგიის გადაჭარბებული ხარჯვა სამშენებლო მასალების

ეკონომიის და სათანადოდ მშენებლობის მოცულობის გაზრდის საშუალებას იძლეოდა.

ენერგიის დაბალი ფასების პირობებში ასეთი მშენებლობა ეკონომიკურად გამართლებულად

გამოიყურებოდა. საბჭოთა პერიოდში აშენებული შენობების უმრავლესობისთვის, დაბალი

თბოდაცვითი მახასიათებლების გამო, დამახასიათებელია მაღალი თბოდანაკარგები.

32

ენერგიის კარგვა ძირითადად გამოწვეულია ცუდი დიზაინით, არაადეკვატური

ტექნოლოგიებითა და მოსახლეობის არასწორი ქცევით. იმ დროს მიღებულ კრიტერიუმებში

არ იყო გათვალისწინებული ენერგეტიკული საკითხები. ენერგია იყო იაფი და თბოდაცვითი

მახასიათებლების დაპროექტება ენერგოეფექტურობის მინიმალური მოთხოვნების

გათვალისწინებით წარმოებდა. როგორც შენობის გარე მახასიათებლების ანალიზში უკვე

აღინიშნა, მათი დაპროექტება ხდებოდა გათბობის ისეთი სისტემების შესაბამისად,

რომლებიც სახლებში კომფორტული ცხოვრების პირობების შექმნისთვის განსაზღვრული

იყო ძალიან დიდი თბოდანაკარების შესავსებად. აგრეთვე უნდა აღინიშნოს, რომ წლების

განმავლობაში ამ შენობების თბოდაცვითი მახასიათებლები კიდევ უფრო გაუარესდა. ეს

ნიშნავს, რომ საწყისი სავალდებულო თბოდაცვითი დონის პარამეტრებმა კიდევ დაიწია და

ამ შენობების გასათბობად კიდევ უფრო მეტი ენერგიის მოხმარება გახდა საჭირო, რომელიც

უკვე აღარ არის იაფი. შესაბამისად, მოსახლეობის მნიშვნელოვანი ნაწილის საცხოვრებელი

პირობები კომფორტის დონეზე ბევრად დაბალია, რადგან იგი უბრალოდ ვერ იხდის

გადასახადს. გათბობის სეზონის განმავლობაში მოსახლეობა გასათბობად ძირითადად

ბუნებრივი აირის მოხმარებაზე გადადის და უმეტესწილად იყენებს სხვადასხვა სახის გაზის

გამათბობლებს, აგრეთვე ელექტროგამათბობლებს. გაზის გამათბობლები ხშირად ვერ

უზრუნველყოფენ გათბობისთვის აუცილებელ საბაზისო პირობებს, თუმცა მრიცხველები

მაღალ ენერგომოხმარებას აჩვენებენ. საქართველოს საბჭოთა კავშირიდან მემკვიდრეობით

დარჩა შენობები, კვარტალები და ქალაქები გათვლილი შეუზღუდავი რაოდენობის დაბალი

ფასის ენერგიის მოხმარებაზე, რაც მძიმე ტვირთად აწევს ქვეყანას და სრულ

წინააღმდეგობაშია საბაზრო ეკონომიკის პრინციპებთან.

სამწუხაროდ, საქართველოს ჯერ არ მიუღია სამშენებლო კოდექსი, რომელიც შენობებში

ენერგოეფქტურობის ზომების დაცვას ითვალისწინებს.

შენობების მიერ მოხმარებული ენერგიის სითბური მახასიათებლების ანალიზი მოიცავს:

შენობის კომპაქტურობის მოთხოვნებს (გეომეტრიული ფორმა), რაც გულისხმობს შენობის

შემზღუდავი კონსტრუქციის ზედაპირის ფართობის მის მოცულობასთან შეფადრების

კოეფიციენტის, ექსპლუატაციის ვადის, სამშენებლო მასალის და აგრეთვე შემინვის

პრაქტიკის შეფასებას. საცხოვრებელი სახლების 65% წარმოადგენს 1960-იანი წლების შემდეგ აშენებულ,

მაღალსართულიან საცხოვრებელ კორპუსებს. 1960-იანი წლების დასაწყისში უმეტესად

შენდებოდა 5-სართულიანი მრავალბინიანი კორპუსები ე.წ. “ხრუშჩოვკები”. მათი საინჟინრო

და სამშენებლო კრიტერიუმები გამომდინარეობდა იმდროინდელი მთავრობის

პოლიტიკიდან, რომელიც მიზნად ისახავდა მოსახლეობის ცხოვრების პირობების

მინიმალური მოთხოვნების დაკმაყოფილებას. ხრუშჩოვის პერიოდის შენობების

საექსპლუატაციო ვადა 25 წელი იყო. ამ სახლების უმრავლესობა 50 წლის წინ აშენდა.

ყველაზე გავრცელებული პროექტი იყო: N 1-319C, N 1-450C, N 1-464AC. ამ პროექტის

თითოეული ტიპი დაპროექტებული იყო სხვადასხვა სამშენებლო მასალით 7-ბალიანი

მიძისძვრის გამძლეობით. ეს სახლები პირველად ჩვეულებრივი აგურით შენდებოდა,

რომელიც შემდგომ ჩაანაცვლეს დიდი სამშენებლო ბლოკებითა და პანელებით. მოგვიანებით

დაიწყო ასეთი პროექტებით 8-სართულიანი კორპუსების მშენებლობა. იმ პერიოდში

აგებული შენობების თერმული წინაღობა დაბალი იყო, რადგან კომფორტისა და სანიტარულ-

ჰიგიენური კრიტერიუმები იყო მინიმალური. მათი სითბური გამძლეობა აკმაყოფილებდა

სავალდებულო სტანდარტს, რაც საინჟინრო კოდექსის მიხედვით არ აღემატებოდა:

R=0.575 მ2°/W.

33

უნდა აღინიშნოს, რომ კოდექსი დროთა განმავლობაში იცვლებოდა მაგრამ ზემოთ

აღნიშნული სავალდებულო კრიტერიუმი ყველაზე მაღალია საბჭოთა პერიოდის საინჟინრო

პრაქტიკაში.

საყოფაცხოვრებო სექტორი აგრეთვე აერთიანებს კერძო სახლების კომპონენტს, სადაც ერთი ან ორი ოჯახი ცხოვრობს. ეს სახლებიც საბჭოთა პერიოდშია აშენებული და უმეტესად

მშენებლობის იმ დროს გავრცელებულ პრაქტიკას შეესაბამება. მათ ძირითადად აშენებდნენ

აგურით ან ცემენტის ბლოკებით. კედლების სითბური წინაღობის კოეფიციენტი

ძირითადად სავალდებულო კოეფიციენტის დონეზეა (R=0.575 მ2°C/W), რაც შენობის

გათბობისთვის აქაც ზედმეტი სითბოს მიწოდების საჭიროების მაჩვენებელია. თბილისში

შენობები მთელი დახარჯული ენერგიის დაახლოებით 40%-ს მოიხმარენ. საყოფაცხოვრებო

სექტორის შენობათა მთლიანი ფართობი თბილისში 37 მილიონ კვ.მ-ს შეადგენს და იგი სამ

ქვესექტორად იყოფა: უპირველეს ყოვლისა მრავალბინიანი შენობები (60-65%), რომლებიც

საბჭოთა პერიოდში აშენდა, კეძო სახლები (20-25%) და შერეული ტიპის ბინები (10-12%).

გათბობის სეზონი თბილისში 146 დღე გრძელდება. ცენტრალური გათბობის სისტემები

საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ მოიშალა, რადგანაც ისინი მუშაობდნენ როგორც

ცენტრალური ჰიდრავლიკური გათბობის სისტემის ნაწილები და 1991 წლის შემდეგ

შეუძლებელი გახდა მათი მორგება კერძო ბინების საჭიროებათა დასაკმაყოფილებლად. ამ

სისტემების აღდგენა შეუძლებელია, მათი ძირითადი შემადგენელი ნაწილები უკვე აღარ

არსებობს (მობინადრეებმა დაშალეს და ჯართად ჩააბარეს რადიატორები და მილები).

დღესდღეობით თბილისის მოსახლეობას ზამთარში გათბობის პრობლემა აქვს. არ არსებობს

სახელმწიფო დაფინანსება ამ საკითხის გადასაწყვეტად, ყველა ოჯახმა ინდივიდუალურად

უნდა გადაწყვიტოს ეს პრობლემა თავისი საკუთარი ფინანსური და ორგანიზაციული

ძალისხმევის საშუალებით.

თბილისში აგრეთვე გამოიყენება განახლებადი ენერგიის წყარო- გეოთერმული ცხელი

წყლის სახით, რომელიც საბურთალოს რაიონის ერთ-ერთ ნაწილს მიეწოდება. ამჟამად

გეოთერმული წყლებით მარაგდება 78 შენობა (ძირითადად ცხელი წყლით მომარაგებაში

გამოიყენება). უნდა აღინიშნოს, რომ გეოთერმული წყლების პოტენციალის მოხმარების

გასაზრდელად აუცილებელია ტექნიკური გადაწყვეტილებების მიღება და თანამედროვე

ტექნოლოგიების გამოყენება, წყლის გამანაწილებელი სისტემის მილსადენებს არ გააჩნიათ

იზოლაცია და ჭაბურღილიდან მიღებული გეოთერმული წყალი აღარ ბრუნდება

ჭაბურღილში.

დამოუკიდებლობის გამოცხადების შემდგომ პერიოდში საქართველოში ეკონომიკური

თვალსაზრისით ერთ-ერთი ყველაზე აქტიური მშენებლობის სექტორი გახდა.

საქართველოში, და უმთავრესად თბილისში, მასობრივად შენდება ახალი საცხოვრებელი

სახლები. ძირითადად ეს არის რკინაბეტონის კარკასული შენობები, რომელთა საკედლე

შემავსებელს ბეტონის ღრუტანიანი ბლოკები წარმოადგენს. ასეთ სახლებში კედლების

ფუნქციებს აგრეთვე რკინაბეტონის სვეტები, რიგელები და გადახურვები ასრულებენ,

რომელთა კიდეები გარე ჰაერთანაა კონტაქტში. დღევანდელი მშენებლობა ორიენტიებულია

სამშენებლო თბოტექნიკის ძველ, საბჭოთა ნორმებზე და ხშირად ეს ნორმებიც არ არის

დაცული. რა რაოდენობის ენერგია არის საჭირო დღევანდელი შენობების გათბობა-

გაგრილებაზე და რა შესაბამისობაშია ამ შენობების ენერგომოხმარება თანამედროვე

ევროპულ სტანდარტებთან, სამთავრობო სტრუქტურებში დღემდე არ არის განხილული და

პრაქტიკულად იგნორირებულია. ახალი შენობების დაპროექტებისას სავალდებულოა

მხოლოდ ორი საკითხის გათვალისწინება:

• სტატიკურ სტაბილურობას;

• ჰიდროგეოლოგიურ შეფასებას.

34

შეიძლება დავასკვნათ, რომ დეველოპერებმა მხოლოდ ორი საბჭოთა ნორმის მიხედვით

დაიწყეს მშენებლობა და სხვა ნორმების დაცვა აღარ იყო სავალდებულო. ამდენად, ბევრ

შემთხვევაში ისინი უგულებელყოფილი იყო, მათ შორის, თერმული წინაღობის

სავალდებულო ნორმაც. ახალი მშენებლობის თბოინჟინრული ნორმების დამტკიცება

ბევრჯერ გადაიდო. სამშენებლო სექტორში, კარკასის შენების მეთოდად მიღებულ იქნა

მეთოდი, რომელიც აკმაყოფილებდა სტატიკური სტაბილურობის კრიტერიუმს, მაგრამ

მშენებლობის ეს პროცესი სრულიად განსხვავებულია საბჭოთა პერიოდის კარკასის

მშენებლობის პრაქტიკისგან. საბჭოთა პერიოდში კარკასის მშენებლობის ელემენტები

დაფარული იყო გარე ფილებით, ხოლო დღევანდელი პრაქტიკით შენობების კედლების

ბლოკები განთავსებულია კარკასის ელემენტებს შორის, რაც ქმნის სითბურ ხიდებს.

ახალ შენობებში ფართოდ გამოიყენება ორმაგი შემინვის მეტალო-პლასტმასის ფანჯრები,

რომლებიც მზადდება საქართველოში წარმოებული ჩარჩოთი და იმპორტირებული მინით,

მაგრამ საბოლოო პროდუქტის სერტიფიკაცია არ არის სავალდებულო, აქედან გამომდინარე,

ორმაგი შემინვის ფანჯრების თბოგამძლეობა შეიძლება სხვადასხვაგვარი იყოს. ახალი

შენობების შეფასებამ გვიჩვენა, რომ მიუხედავად ორმაგი ფანჯრებისა ისინი არ მოიხმარენ

ნაკლებ ენერგიას, რადგან ამ შენობების სითბური წინაღობის კოეფიციენტი, ექსტერიერის

დაბალი თბოდაცვითი მახასიათებლების გამო, დაბალია და საუკეთესო შემთხვევაში

აკმაყოფილებს მხოლოდ საბჭოთა პერიოდის დროინდელ სავალდებულო კრიტერიუმს.

ვინაიდან შენობების საექსპლუატაციო ვადა შედარებით დიდია, კაპიტალური სარემონტო

სამუშაოები უნდა შესრულდეს მათი ექსპლუატაციაში შესვლიდან დაახლოებით ყოველ 30-

40 წელიწადში ერთხელ. ეს აუცილებელია, რადგან შენობის ძირითადი ნაწილები და

დანადგარები ცვდება, მწყობრიდან გამოდის და მოითხოვს გამოცვლას თანამედროვე

საზოგადოების ცხოვრების პირობებისა და კომფორტის მოთხოვნების სწრაფი ზრდის გამო.

სავალდებულო რემონტისა და მოწყობილობის შეცვლისას შესაძლებელია შენობის

ენერგოეფექტურობის გაუმჯობესებაც. ამ დროს ენერგიის დაზოგვის მიღწევა შესაძლებელია

ნაკლები ხარჯით. ზოგ შემთხვევაში, ენერგოეფექტურობის გასაზრდელად, დაფინანსება ან

საერთოდ არ არის საჭირო ან ძალიან მცირედია საკმარისი.

1.8 დასკვნები და რეკომენდაციები.

ასოცირების ხელშეკრულების წარმატებით განსახორციელებლად ენერგეტიკის

სექტორში, ევროკავშირისა და საქართველოს საერთო ინტერესის სფეროს უნდა

წარმოადგენდეს. საქართველოს „ევროპის ენერგეტიკულ გაერთიანებაში“

გაწევრიანება;

საქართველოს მთავრობამ უნდა შეიმუშაოს გაერთიანებაში გაწევრიანების

თანმიმდევრული გეგმა, რათა მოხდეს წევრობის შედეგად გამოწვეული სოციალური

სირთულეების მინიმუმამდე დაყვანა;

ევროკავშირმა უნდა გაითვალისწინოს საქართველოს რთული გეოგრაფიული

მდებარეობა, საგარეო ფაქტორები და იყოს უფრო მოქნილი საქართველოს მიმართ

გამონაკლისების დაშვების შემთხვევაში;

შემუშავდეს და მიღებულ იქნეს ენერგოეფექტურობაზე კანონი;

35

შემუშავდეს და განხორციელდეს განახლებად ენერგიაზე კანონი;

განვითარდეს და განხორციელდეს ეროვნული სამოქმედო გეგმა (NEEAP);

მოხდეს განახლებადი ენერგიების პოტენციალის ზუსტი შესწავლა საქართველოში;

ჩატარდეს კონტროლი ძველი შენობების ენერგოეფექტურობის მდგომარეობის

შესახებ;

შემუშავდეს საერთო სტრატეგია შეშის ჭრის პრობლემის დასაძლევად;

განვითარდეს „მერების შეთანხმების“ პროექტი და ხელი შეეწყოს მეტი ქალაქის

ჩართულობას აღნიშნულ პროექტში.

2.0 სამშენებლო სექტორის მიმოხილვა სამშენებლო სექტორის განხილვის დროს მნიშვნელოვანია განისაზღვროს სამიზნეეები.

ასეთებად სექტორში შეიძლება წარმოდგენილი იყოს კაპიტალური, უკვე

სტრუქტურირებული ერთეულები, შემდგომში წოდებული დასრულებულ შენობა‐ნაგებობად

ან არასტრუქტურირებული ერთეულები, შემდგომში წოდებული დაუსრულებელ ობიექტად.

ჩვენი ინტერესის სფეროს წარმოადგენს დასრულებული ექსპლოატაციაში მყოფი

სტრუქტურები (კაპიტალური შენობა‐ნაგებობები, რომლებზედაც ხორციელდება

ექსპლოატაციის პროცესი) აღჭურვილი საინჟინრო ქსელებით და ტექნოლოგიებით,

რამდენადაც სწორედ ეს ობიექტები მოიხმარს გრძელვადიან პერსპექტივაში ამა თუ იმ სახის

ენერგიას. ასეთი ობიექტების საექპლოატაციო პირობების გაუმჯობესება წარმოადგენს

ენერგოეფექტურობის ძირითად სამიზნეს ევროგაერთიანებასთან ასოცირების

ხელშეკრულების ფარგლებში.

კაპიტალურ შენობა‐ნაგებობებს განეკუთვნება მოცულობითი თუ წრფივი ნაგებობები

როგორც მიწისვეშა, ასევე მიწისზედა მზიდი და შემომზღუდავი კონსტრუქციული

ელემენტებით, რომლებშიც: ხორციელდება საწარმო პროცესები, ცხოვრობენ ადამიანები,

ინახება ესა თუ ის პროდუქტი, განთავსებულია ცხოველები თუ ფრინველები,

გადაადგილდება ტრანსპორტი. აგრეთვე დამხმარე ფუნქციის მატარებელი სტრუქტურები,

მაგ.: ჭაბურღილები, სატუმბი სადგურები, გზაგამტარები, ხიდები, დამბები, წყალსაცავები,

გვირაბები და სხვ.. კაპიტალურ შენობა‐ნაგებობებს განეკუთვნება ისეთი ტიპის

სტრუქტურები და საინჟინრო ელემენტები, რომელთა საშუალებითაც ხორციელდება

ინფორმაციის და ენერგიის გადაცემა თუ შენახვა, ესენია: ელ. გადამცემი ხაზები, გათბობის

მაგისტრალური მილები, რადიოსარელეო ხაზები და სხვა სპეციალური სტრუქტურები.

როგორც უკვე აღვნიშნეთ (იხ. §1.6) საცხოვრებელ სექტორზე იხარჯება საერთო მოხმარებული

ენერგიის 37%, სატრანსპორტო სექტორზე 31%, მრეწველობაზე 12%, ხოლო კომუნალურ და

საჯარო სექტორზე 7%; ამიტომ ჩვენ შემდგომ კვლევებში ვიხელმძღვანელებთ ამ

პოსტულატით და ძირითადად დავახასიათებთ იმ ტიპის კაპიტალურ შენობება‐ნაგებობებს,

რომლებიც განკუთვნილია ამ სექტორების მომსახურებისათვის.

36

ვინაიდან არაკაპიტალური მსუბუქი კონსტრუქციების ობიექტებზე ხორციელდება მხოლოდ

დროებითი ექსპლოატაციები, ასეთი შენობები არ განეკუთვნება წინამდებარე ანგარიშის

შესწავლის სფეროს.

2.1 შენობა‐ნაგებობების ზოგადი დახასიათება და ტიპოლოგიური

კლასფიცირება. კაპიტალური შენობა‐ნაგებობების საინჟინრო ქსელების ტექნოლოგიური მახასიათებლების

გამოკვლევის და გრძელვადიანი განვითარების პროგრამის შედგენისათვის მნიშვნელოვანია

მოვახდინოთ მათი ტიპოლოგიური კლასიფიცირება, რომელიც შეიძლება განხილულ იყოს

სხვადასხვა პარამეტრების მიხედვით, როგორიცაა: კლასი, კაპიტალურობა, ხანგამძლეობა,

სართულიანობა, ფუნქციონალურობა, სამშენებლო მოცულობა, სამშენებლო ფართობი,

თბოუნარიანობა, ენერგოეფექტურობა და სხვ..

შენობა ეწოდება მიწისზედა სამშენებლო სტრუქტურას, რომელსაც გააჩნია შიდა სივრცე

განკუთვნილი ადამიანთა აქტიურობებისათვის ‐დასვენება, ვაჭრობა, ცხოვრება, განათლების

მიღება, მატერიალური ფასეულობების შენახვა, საყოფაცხოვრებო აქტიურობების წარმართვა.

ნაგებობა ეს არის სამშენებლო მოცულობითი მიწისზედა ან მიწისქვეშა ობიექტი

წარმოდგენილი მზიდი და შემომზღუდავი ელემენტებით, რომელიც ემსახურება:

სხვადასხვა ტიპის საწარმოო პროცესების მართვას, ადამიანების და ტვირთის

გადაადგილებას. ნაგებობებს მინიჭებული აქვთ ტექნიკური ფუნქციები და მოიცავენ

ცალკეულ არქიტექტურულ ელემენტებსაც: ხიდი, გვირაბი, მეტროს სადგურები,

სატელევიზიო და რადიო-სარელეო ანძა, საქვაბე, საკვამული მილი, კოშკი, რეზერვუარი,

მონუმენტები, ობელისკები და სხვ.. ტიპოლოგიური კლასიფიცირება ეს არის მეცნიერება,

რომელიც შეისწავლის არქიტექტურულ ობიექტებს მათი შედარებითი მახასიათებელი

პარამეტრების მიხედვით, რომლებიცაა:

ფუნქციონალური დანიშნულება;

ტიპები; მოცულობითი გეგმარებითი პარამეტრები;

გეომეტრიულ ფორმათა კანონზომიერება; ქალაქმშენებლობითი ფუნქციები; საექსპლოატაციო ტექნოლოგიური მახასიათებლები.

ფუნქციონალური დანიშნულება თავის მხრივ წარმოდგენილია - სამოქალაქო

(საცხოვრებელი და საზოგადოებრივი) ადამიანების საყოფაცხოვრებო ფუნქციები.

სამრეწველო - სხვადასხვა ტიპის სამრეწველო ფუნქციების განხორციელება. აგრარული

მრეწველობა - სოფლის მეურნეობის სხვადასხვა დარგების მრეწველობა.

კლასიფიცირება ტიპების მიხედვით შენობებს წარმოადგენენ ტიპომოდელების მიხედვით

(ერთსართულიანი, მრავალბინიანი, ბლოკირებული, მრავალბინიანი, სექციური და სხვ.).

მოცულობითი გეგმარებითი პარამეტრები შენობებს წარმოადგენენ გეგმარების მიხედვით.

37

გეომეტრიულ ფორმათა კანონზომიერება შენობებს წარმოადგენენ გეომეტრიული ფორმების

მიხედვით (პარალელეპიპედი, პრიზმა, კუბი, კონუსი და სხვ.).

ქალაქმშენებლობითი ფუნქციებისათვის მნიშვნელოვანია საზოგადოებრივი და საინჟინრო

ნაგებობები, საცხოვრებელი შენობები კომპოზიციურ როლს თამაშობენ. ისინი მხოლოდ

ქალაქის სილუეტს განსაზღვრავენ.

საექსპლოატაციო ფუნქციები განსაზღვრავენ მათ გრძელვადიან საექსპლოატაციო საინჟინრო

ქსელების მახასიათებლებს: გათბობა, ვენტილიაცია, გაგრილება, ლიფტის ექსპლოატაცია,

საკანალიზაციო სისტემები, თბოუნარიანობა, ენერგოეფექტურობა, ხანძარდამცავი

თვისებები და სხვ..

კლასი - შენობა-ნაგებობების კლასიფიკატორებში მნიშვნელოვანია მისი კლასის განსაზღვრა,

რომლის განმარტებაც ხდება გარე ფაქტორებზე რეზისტენტულების დონის დადგენით.

(ატმოსფერული, გეოლოგიურ-გეოფიზიკური, კლიმატური, ვანდალიზმი, ხანძარმედეგობა,

მედეგი კატასტროფებზე). შენობა-ნაგებობების კლასის განმსაზღვრელი პარამეტრები

შეიძლება იყოს: კონსტრუქციული მდგრადობა, ცეცხლმედეგობა, მედეგობა განსაკუთრებულ

ზემოქმედებაზე (ქიმიური, ბაქტერიოლოგიური და სხვ.), შიდა კლიმატის ხარისხი,

გეგმარების თავისებურება (მალის სიგრძე, სიმაღლე და სხვ.), მატერიალური დაცვის

სპეციფიურობები(წიგნსაცავი, არსენალი, წყალსაცავი და სხვ.)

მახასიათებელი პარამეტრების მიხედვით განარჩევენ კლასების ოთხ გრადაციას, ესენია:

1. ექსპლოატაციის პერიოდი. I - ექსპლოატაციის პერიოდი 100 წელი დაა მეტი;

II — ექსპლოატაციის პერიოდი 50-100 წელი; III - ექსპლოატაციის პერიოდი 25-50

წელი; IV - ექსპლოატაციის პერიოდი 5-20 წელი, დროებითი შენობა-ნაგებობა;

2. სახანძრო პარამეტრები: K0- ხანძარმედეგი; K1-სუსტად ხანძარსაშიში; K2-ზომიერად

ხანძარსაშიში; K3-ხანძარსაშიში;

3. შიდა საექსპლოატაციო პირობები: Ф1 - ადამიანთა მუდმივი განთავსების (24საათიანი

ექსპლოატაცია); Ф2 - ადამიანთა პერმანენტული განთავსების (კულტურულ-

სანახაობრივი და სხვ.); Ф3 - მომსახურების სფეროს დაწესებულებები ხასიათდება

მომსახურე პერსონალთა მცირე და ვიზიტორთა დიდი რაოდენობით, მაგ, სავაჭრო

მოლი და სხვ.; Ф4 - სპეციალური შენობა-ნაგებობა, რომელშიც იმყოფებიან

განსაკუთრებული სპეციალობის ადამიანები, მაგ.: შახტები, ჭაბურღილები და სხვ.;

Ф5 - საწარმოო და სასაწყობო ნაგებობები;

4. კონსტრუქციული ნაირსახეობები: I, II და III კლასი რკინაბეტონის, ბეტონი და ქვის

შენობება-ნაგებობები, IV - ხის შენობა, ცემენტის ხსნარით შებათქაშებული, V - ხის

შენობა შებათქაშების გარეშე.

შენობების კაპიტალურობის კლასი განისაზღვრება ამ ფაქტორების ერთობლიობით (იხ.

ცხრილი #5). ცხრილი #5. შენობის კაპიტალურობის კლასი და შესაბამისი პარამეტრები

შენობი

ს კლასი

შენობის ტიპი და მისი

მახასიათებლები

ექსპლოატაცი

ის პერიოდი

გამძლეობი

ს ხარისხი

კაპიტალურ

ობის ჯგუფი

ხანძარ-

მედეგობის

ხარისხი

I დიდი სამრეწველო,

საზოგადოებრივი და

საცხოვრებელი

შენობა-ნაგებობები 9

არანაკლებ 100

წ.

I I K0

38

სართულზე მეტი

სიმაღლის,

გაზრდილი

არქიტექტურული,

ურბანული და

საექსპლოატაციო

თვისებებით

II მცირე სამრეწველო

შენობები,

საზოგადოებრივი

შენობები

მოსახლეობის

მასიური

მომსახურებისათვის,

საცხორვრებელი

სახლები 9

სართულამდე,

მეცხოველეობის და

მეფრინველეობის

ფერმები


წ.

II II და III K1

III შენობები

არქიტექტურისა დ

ექსპლოატაციის

საშუალო

თვისებებით,

საცხოვრებელი

სახლები 5

სართულამდე


წ.

III და IV IV და V K2

IV შენობები

მინიმალური

საექსპლოატაციო და

არქიტექტურული

თვისებებით, მათ

შორის დროებითი

20 წლამდე არ

განისაზღვ

რება

V და VI K3

როგორც §2.0-ში აღვნიშნეთ, ჩვენი შემთხვევისათვის შენობები თავისი საკუთრების

ხასიათის მიხედვით იყოფა ორ დიდ ერთეულად: 1. კერძო საკუთრება და 2. სახელწიფო

საკუთრება. თავის მხრივ, ცალკეული კლასები ფუნქციონალური მახასიათებლების

მიხედვით იყოფა სექტორებად: საცხოვრებელი, სამრეწველო, საჯარო, კომუნალური და სხვ..

სექტორებსაც გააჩნია შედარებით დაბალი საფეხურები, რომლებიც შეიძლება

წარმოდგენილი იყოს ქვესექტორებად, მაგ., საცხოვრებელი სექტორი შეიძლება დაიყოს:

ინდივიდუალური საცხოვრებელი სახლი სოფლად, სააგარაკე სახლი საკურორტო ზონაში,

კონდონიმიუმი ქალაქად და სხვ..

ფუნქციონალური დატვირთვის შესაბამისია მოთხოვნები საინჟინრო ქსელებისადმი

(გათბობა, გაგრილება, ვენტილიაცია, წყალმომარაგება, განათება, საკანალიზაციო ქსელები

და სხვ.), შესაბამისია ტექნოლოგიური ხელსაწყო-დანადგარები და შესაძლებლობები მათ

39

მიერ მოხმარებული ენერგიების მიხედვით. აქედან გამომდინარე აუცილებელია

მოვახდინოთ კაპიტალური შენობა-ნაგებობების კლასიფიკაცია ტექნოლოგიური

მახასიათებლების მიხედვით. აღვწეროთ მათთვის დამახასიათებელი ტექნოლოგიები და

წარმოვადგინოთ ისინი ცალკეულ ფაქტორ ჯგუფებად შემდგომი ანალიზისათვის.

კერძო საკუთრება:

1. საცხოვრებელი სექტორი-სააგარაკე სახლი, კონდონიმიუმი, საცხოვრებელი სახლი

სოფლად, სოციალური საცხოვრისი, საერთო საცხოვრებელი, საუნივერსიტეტო

კამპუსი, კერძო სახლი(ქალაქის ტიპის), ბინა;

2. კომერციული შენობები:

ა) სავაჭრო შენობები- სავაჭრო მოლი ,სუპერმარკეტი, მაღაზია, საბითუმო-საწყობი,

აგრარული ბაზარი, კაფე-რესტორანი, დარგობრივი მაღაზია;

ბ) სამრეწველო შენობები- ფაბრიკა-ქარხნები, ელექტროსადგურები, სამრეწველო

სასაწყობო მეურნეობები, წყალსაცავები, ენერგეტიკული სადგურები, აგრარული

მრეწველობები, სატრანსპორტო მაგისტრალები, პარკინგები, დეპოები, პორტები და

ვაგზლები;

გ) სასტუმროები, სასწავლო დაწესებულებები და დროებითი საცხოვრისები -

ჰოსტელი, სამედიცინო დაწესებულებები, ცათამბჯენი შენობები, სკოლები, ბაგა-

ბაღები, სკოლამდელი სწავლების დაწესებულებები, უნივერსიტეტები, საკონცერტო

დარბაზები.

სახელმწიფო საკუთრებები:

ა) მუნიციპალური ქონება -- ადმინისტრაციული ერთეულის შენობა, სპორტსკოლა,

საბავშო ბაღი, ხელოვნების სკოლა, ბიბლოთეკა, სკვერები და ბაღები, სტადიონი,

სამედიცინო დაწესებულებები, სასაფლაო და სხვ.;

ბ) უწყებრივი ქონება - სკოლა, ადმინიტრაციული შენობა, პოლიციის განყოფილება,

პარლამენტის შენობა, პარკინგი, ფოსტა, ვაგზლები, წყალსაცავები,

ელექტროსადგური, სამხედრო არსენალები, სამხედრო საწყობები, სამხედრო

ფორსიფიკაციები;

გ) რელიგიური ქონება - ეკლესია, ბაზილიკა, საკათედრო ტაძარი, სინაგოგა, მეჩეთი,

მონასტერი.

შენობა-ნაგებობებს გააჩნია რიგი ერთობლიობა ფუნქციონალური დატვირთვების მიხედვით,

რაც აერთიანებს მათ საინჟინრო ქსელების მახასიათებლების მიხედვითაც, მაგ. ისეთები

როგორიცაა: ადმინისტრაციული შენობა, სასწავლო დაწესებულება, სკოლა, ბიბლოთეკა. ეს

შენობები ხასითდება ერთი ტიპის საექსპლოატაციო თვისებებით, ამიტომ შესაძლებელია

მათი დაჯგუფება მსგავსი ფაქტორ-მახასიათებლების მქონე ერთ სიმრავლეში- გათბობის,

ვენტილაციის, გაგრილების, ცივი/ცხელი წყალმომარაგების, სახანძრო საშიშროების

პარამეტრების მიხედვით.

გეოგრაფიული გავრცელების არეალის მიხედვით არსებობს სპეციფიური საკუთრებები.

ფუნქციონალური მსგავსებების მიუხედავად, გამომდინარე კლიმატური მახასიათებლებისა

და სამშენებლო მასალების სიახლოვიდან, დაიკვირვება შენობათა კონსტრუქციების

40

სხვადასხვა სპექტრი: რკინაბეტონი, ხე, აგური, პემზის ბლოკი, შერეული ტიპის, მეტალის,

ბუნებრივი ქვა და სხვ.. აქედან გამომდინარე განსხვავებულია მათი ფიზიკური ცვეთის

პერიოდი, თბოტექნიკური და კონსტრუქციული მახასიათებლები.

უმეტესი შენობებისათვის დამახასიათებელია მაღალი თბოდანაკარგები. ენერგიის კარგვა

გამოწვეულია შემომსაზღვრავი კონვერტის ცუდი დიზაინით. წლების განმავლობაში

შენობების თბოტექნიკური მახასიათებლები კიდევ უფრო გაუარესდა. დღეს საქართველოს სამშენებლო სექტორი ორიენტირებულია სამშენებლო თბო-ტექნიკის ძველ საბჭოთა ნორმებზე, რომლებიც საერთოდ არ შეესაბამება ევროპულ სტანდარტებს და ხშირად, ეს ნორმებიც არ არის დაცული, შესაბამისად, ძალზე დიდია თბო-დანაკარგები (უკანასკნელი 15

წლის მანძილზე აშენებული შენობების დიდ ნაწილში ენერგიის 82% იხარჯება ბეტონის და რკინაბეტონის გათბობაზე, გარე ჰაერის გათბობა-დაბინძურებაზე).

რაც შეეხება ახალ მშენებლობებს, მათი დაპროექტების და მშენებლობის დროს

გასათვალისწინებელია ამ ფაქტორ-პარამეტრების საერთო ევროპული ტექნიკური

მახასიათებლები.

ევროგაერთიანებასთან გაფორმებული ასოცირების ხელშეკრულებით გათვალისწინებული

დირექტივების განხორციელების შემთხვევაში მოხდება მნიშვნელოვანი ცვლიებები

სამშენებლო ნორმებსა და რეგულაციებში. ამ ღონისძიებების პარარელურად ახალი

ენერგოეფექტური ტექნოლოგიების დანერგვით, შესაძლებელია ქვეყნის საერთო ენერგომოხმარების დაახლოებით 25%-ით შემცირება, ენერგოუსაფრთხოების დონის გაზრდა, ათეული და ასეული მილიონი დოლარი ენერგიისა და ინფრასტრუქტურის ხარჯის დაზოგვა. ენერგოეფექტურობის ღონისძიებების გატარება მომგებიანია არამარტო ეკონომიკური, არამედ სოციალური თვალსაზრისითაც.

USAID-ის მიერ დაფინანსებული კვლევები აჩვენებს, რომ საქართველოში ენერგოეფექტურ სამშენებლო ბიზნესს საკმაოდ დიდი პოტენციალი გააჩნია და შესაძლებელია თბოსაიზოლაციო/ენერგოდამზოგი მასალების – პერლიტის, მინა ბამბის, ბაზალტის ბამბისა და პოლიესტირენის წარმოება, რაც ხელს შეუწყობს დასაქმების ზრდას. მიუხედავად იმისა, რომ საქართველოში ე.წ. „მწვანე მუშახელის“ სტატისტიკა არ არსებობს, პოტენციალი დიდია. მაგალითად, დღეს საქართველოში 37 ათასი ადამიანია დასაქმებული სამშენებლო სექტორში; აქედან 2.5-3 ათასი (ძირითადად სეზონურად) დასაქმებულია ენერგოეფექტური სამშენებლო მასალების წარმოებაში. იმ შემთხვევაში თუ დაიწყება შენობების დათბუნების პროგრამები, მნიშვნელოვნად გაიზრდება სამუშაო ადგილები ამ სექტორშიც. გარდა ამისა, სამუშაო ადგილები ასევე შესაძლოა შექმნას ადგილობრივი განახლებადი ენერგო-წყაროების განვითარებამ (მზის პანელები, ბიოგაზი, თბური პომპები, მყარი ბიომასა და სხვ.).

გამომდინარე ზემოთ მოყვანილი მსჯელობიდან, მიზანშეწონილია, დაიგეგმოს კვლევითი

სამუშაოები ისე, რომ მოხდეს სამშენებლო ფიზიკის და კლიმატოლოგიის მახასიათებლების

ერთ კლასიფიკატორში გაერთანება - სისტემატიზირება, რაც საშუალებას მოგვცემს:

დავნერგოთ ინოვაციური ტექნოლოგიური გადაწყვეტილებები, განვახორციელოთ ძველი

შენობების რეაბილიტაცია და ახლის მშენებლობა საერთო ევროპული სამშენებლო

ნორმატივებით შენობა-ნაგებობების ნულოვანი ემისიის მაჩვენებლების უზრუნველყოფით.

41

2.2 სამშენებლო ფიზიკა და შენობების კლასიფიცირება კლიმატური

ზონირების მიხედვით

შენობების ენერგოეფექტურობის ხარისხის ამაღლებას მნიშვნელოვნად უწყობს ხელს

გააზრებული ქალაქგეგმარებითი გადაწყვეტა, განაშენიანების სწორი სტრუქტურის შერჩევა,

შენობების სწორ ორიენტაციაზე განთავსება ქვეყნის მხარეების მიმართ, ქარის

გაბატონებული მიმართულების და აერაციის კანონზომიერებების გათვალისწინება. მეტად

მნიშვნელოვანია, აგრეთვე, განახლებადი ენერგიის მაქსიმალური გამოყენება. ასეთია

ენერგოეფექტურობის ძირითადი პრინციპები. მიზანშეწონილად მიგვაჩნია მოკლედ

მიმოვიხილოთ, თუ რა მდგომარეობაა საქართველოში შენობების ენერგოეფექტურობის

მხრივ. არსებული შენობები უმეტესად საბჭოთა პერიოდშია აშენებული, როდესაც ენერგიის

დიდი მარაგის და დაბალი ფასების გამო, იგნორირებული იყო კონსტრუქციების

სითბოდამცავი ღონისძიებები. ასეთი შენობების გათბობა კი დიდი რაოდენობით ენერგიის

დანახარჯს მოითხოვს. დღესაც საქართველოში მასობრივად შენდება ახალი, ძირითადად

რკინაბეტონის, კარკასული შენობები, რომელთა საკედლე შემავსებლად ბეტონის ბლოკები

გამოიყენება.41

რა ნორმატიული დოკუმენტებია საჭირო ენერგოეფექტური შენობების დასაპროექტებლად

და რა რესურსი გაგვაჩნია ამისათვის?

1. პროექტირების ტექნიკური რეგლამენტი „სამშენებლო კლიმატოლოგია“.

http://gov.ge/files/382_40062_363410_71-5.pdf

მასში მოცემულია საქართველოს კლიმატური დარაიონება და შესაბამისი კლიმატის

ელემენტები: ტემპერატურა, მზის რადიაცია, ქარი, ტენიანობა, ნალექები. ნორმები

მოქმედებაშია: საქართველოს ეკონომიკური განვითარების მინისტრის ბრძანება №1-1/1743;

2008 წლის 25 აგვისტო. https://www.matsne.gov.ge/ka/document/view/79210.

ამ დოკუმენტის გამოყენება სავალდებულოა საქართველოს ტერიტორიაზე ქალაქების და

დასახლებული პუნქტების გენერალური გეგმების შედგენისას, შენობების დაგეგმარებისა და

ადგილზე განლაგების განსაზღვრისას, გათბობის, ვენტილაციისა და კონდიცირების

სისტემების დაპროექტებისას, შენობების მდგრადობის და დეფორმაციულობის, აგრეთვე

შემომზღუდავი კონსტრუქციების თბოტექნიკური მაჩვენებლების გაანგარიშებისას,

სამშენებლო მასალების და ნაკეთობების ხანმედეგობის დადგენისას და მშენებლობასთან

დაკავშირებული სხვა საკითხების გადაწყვეტის დროს.

ტექნიკური რეგლამენტი - ,,სამშენებლო კლიმატოლოგია” - მოიცავს კლიმატურ

პარამეტრებს, რომელთა გათვალისწინება სავალდებულოა ფართო სპექტრის სამშენებლო

საქმიანობაში. დასახლებული პუნქტების კლიმატური მახასიათებლები მოცემულია

ცხრილებში და რუკა-სქემებში (იხ. ცხრილი #6).

41 (ლ. ბერიძე, http://www.gtu.ge/Arch/Pdf/5-186.pdf

გვ 27-34)

42

ცხრილი #6. სამშენებლო-კლიმატური რაიონების მახასიათებლები

კლიმატური

რაიონები

კლიმატური

ქვერაიონები

იანვრის საშუალო

ტემპერატურა,

0C

ზამთრის 3 თვის

ქარის საშუალო

სიჩქარე, მ/წ

ივლისის საშუალო


0C

ივლისის

ფარდობითი

ტენიანობა, %

1 2 3 4 5 6

I

Iა -4-დან –14-მდე 5 და მეტი +5-დან +12-მდე 75 მეტი

Iბ -3-დან –5-მდე 5 და მეტი +12-დან +21-მდე 75 მეტი

Iგ -4-დან –14-მდე - +12-დან +21-მდე -

Iდ -5-დან –14-მდე 5 და მეტი +12-დან +21-მდე 75 მეტი

II

IIა -14-დან –20-მდე - +21-დან +25-მდე -

IIბ -5-დან –2-მდე - +21-დან +25-მდე -

IIგ -5-დან –14-მდე - +21-დან +25-მდე -

III

IIIა -10-დან +2-მდე - +28 და მეტი -

IIIბ +2-დან +6-მდე - +22-დან +28-მდე 50 და მეტი 13ს

IIIგ 0-დან +2-მდე - +25-დან +28-მდე -

IIIდ -15-დან 0-მდე - +25-დან +28-მდე -

კლიმატური სიდიდეები გაწერილია ცალკეული დასახლებული პუნქტებისათვის, შემდეგი

მახასიათებელი პარამეტრებისათვის:

ა) პუნქტების კოორდინატები, ბარომეტრული წნევა;

ბ) სამშენებლო-კლიმატური რაიონების მახასიათებლები;

გ) სამშენებლო-კლიმატური დარაიონება;

დ) ჰორიზონტალურ ზედაპირზე მზის პირდაპირი S და ჯამური რადიაცია Q, კვტ სთ/მ2

თვეში;

ე) მზის პირდაპირი S და ჯამური Q რადიაცია ჰორიზონტალურ და კუთხით დახრილი

სამხრეთის ორიენტაციის ზედაპირზე, კვტ სთ/მ2 დღეში;

ვ) ვერტიკალურ ზედაპირზე მზის პირდაპირი რადიაცია S, კვტ სთ/მ2 თვეში;

ზ) ვერტიკალურ ზედაპირზე მზის ჯამური რადიაცია Q, კვტ სთ/მ2 თვეში;

თ) მზის პირდაპირი და გაბნეული რადიაცია ჰორიზონტალურ და ვერტიკალურ ზედაპირზე

ივლისი, კვტ სთ/მ2 ;

ი) მზის ამოსვლის (ა) და ჩასვლის (ჩ) საშუალო მზიური დრო თვის 15 რიცხვისათვის

(საათი, წუთი);

კ) მზის სიმაღლე შუადღისას თვის 15 რიცხვისათვის, გრად;

ლ) ჰაერის ტემპერატურა;

მ) ჰაერის ფარდობითი ტენიანობა;

ნ) გარე ჰაერის წყლის ორთქლის პარციალური წნევა, ჰპა;

ო) ნალექების რაოდენობა;

პ) გრუნტების სეზონური გაყინვის ნორმატიული სიღრმე, სმ..

დასახლებული პუნქტებისათვის, რომელთათვისაც ცხრილში კლიმატური მახასიათებლები

არ არის მოცემული, მათი განსაზღვრა შესაძლებელია რუკა-სქემების გათვალისწინებით და

ცხრილში მოყვანილი უახლოესი მანძილით დაშორებული პუნქტების მახასიათებლების

ინტერპოლაციით. ქვემოთ მოცემულია საქართველოს ტერიტორიის სამშენებლო კლიმატური

43

დარაიონების რუკა, რომელიც #6 ცხრილთან ერთად იძლევა საშუალებას ავაგოთ

საქართველოს ტექნოლოგიური დარაიონების რუკა.

რუკა: საქართველოს ტერიტორიის სამშენებლო კლიმატური დარაიონება

2. პროექტირების ნორმები „შენობების თბური დაცვა“ (ყოფ. “სამშენებლო თბოტექნიკა”).

ნორმები დასამუშავებელია. მასში მოცემული უნდა იყოს შენობების თბური დაცვის

ძირითადი მახასიათებლები, საჭირო საანგარიშო მონაცემები, შემომზღუდავი

კონსტრუქციების თბოტექნიკური გაანგარიშების მეთოდი. სპეციალისტების ჯგუფმა

მოამზადა მასალა ამ ნორმების შესადგენად, რაც შესაძლებელს ხდის, მუშაობის პროცესის

ორგანიზების შემდეგ, ნორმების შედგენას და მის ამოქმედებას.

3. პროექტირების ნორმები: „ბუნებრივი განათებულობა და ინსოლაცია“. მასში მოცემულია

ინსოლაციისა და ბუნებრივი განათებულობის ნორმირების საკითხი; გაანგარიშების

მეთოდები (გეომეტრიული და ენერგეტიკული); საქართველოს შუქტექნიკური დარაიონება;

ქვეყნის მხარეების სხვადასხვა ორიენტაციის შედარებითი დახასიათება, ინსოლაციის თბური

დატვირთვების, ხანგრძლივობისა და ხასიათის მიხედვით; სარეკომენდაციო ორიენტაციები

სხვადასხვა ფუნქციონური დანიშნულების სათავსების განლაგებისთვის; რეკომენდაციები

ცალმხრივი და ორმხრივი საცხოვრებელი ბინების ორიენტაციის შესარჩევად; მზისგან

დამცავი მოწყობილობების კლასიფიკაცია; რეკომენდაციები მზისგან დამცავი

მოწყობილობების ტიპების, პარამეტრების და დახრის კუთხეების შესარჩევად ორიენტაციის

მიხედვით. ნორმები ამოქმედდა 2001 წლის 21 სექტემბერს საქართველოს ურბანიზაციისა და

მშენებლობის მინისტრის №59 ბრძანებით. ნორმების მოქმედება შეჩერდა 2008 წლის 10

სექტემბერს საქართველოს ეკონომიკური განვითარების მინისტრის №1–1/1254 ბრძანებით.

ნორმები მზად არის და შესაძლებელია მათი ამოქმედება ნებისმიერ დროს.

პირველ ეტაპზე - ამ სამი დოკუმენტის პაკეტი საკმარისი იქნება ენერგოეფექტური შენობების

დაპროექტება წარიმართოს სწორი მიმართულებით.

44

შემდეგ ეტაპზე უნდა დამუშავდეს საქართველოს პირობებისთვის შენობების

სერტიფიცირების ნორმატიული დოკუმენტაცია, რის გარეშეც შეუძლებელია

დამთავრებული შენობების ენერგოეფექტურობის ხარისხის შეფასება. დასამუშავებელია,

შენობებში განახლებადი ენერგიის გამოყენებასთან დაკავშირებით, შესაბამისი

ტექნოლოგიური ნორმები და სხვ..

მდგრადი არქიტექტურის ძირითადი პრინციპებიდან გამომდინარე, აუცილებელია

განათლების, ისევე როგორც პროექტირებისა და მშენებლობის არსებული პრაქტიკის

რადიკალური ცვლილება.

არქიტექტურულ – სამშენებლო პროექტირების თანამედროვე პრაქტიკის ანალიზი,

მდგრადი არქიტექტურის კონტექსტში გვიჩვენებს, რომ მას საფუძვლად უდევს ახალი –

ინტეგრირებული მიდგომა პროექტირებისადმი, რომლის მიხედვით არქიტექტორი ხდება

ისეთი საპროექტო გუნდის წამყვანი ფიგურა, რომელიც შედგება არა მარტო საინჟინრო,

არამედ სხვადასხვა დარგის სპეციალისტებისაგან.

მაგრამ ამ შემთხვევაში, პროექტირების ინტეგრირებული პროცესი მოითხოვს

არქიტექტორისაგან ცოდნას არა მარტო თავის დარგში, არამედ სხვა მომიჯნავე დარგებში.

ასეთი ფართო სპექტრის ცოდნის და უნარების ფლობა შესაძლებელია მხოლოდ ისეთი

უმაღლესი არქიტექტურული განათლების სისტემის არსებობით, რომელიც

ორიენტირებულია ყოვლისმომცველ პროფესიულ და დისციპლინათშორის მიდგომებზე.

მდგრადი არქიტექტურის კონცეფციის გაღრმავებული შესწავლა და მსოფლიო

გამოცდილების საფუძველზე თანამედროვე სწავლების მეთოდიკის დანერგვა, იძენს

განსაკუთრებულ აქტუალობას.

მოკლედ ჩამოვთვალოთ ცოდნის ის ძირითადი დეფიციტი, რომელიც საქართველოში

არსებობს და აუცილებელია იცოდეს არქიტექტორმა პროექტირების ინტეგრირებული

პროცესის წარმართვისათვის:

– მშენებლობის რაიონის ბუნებრივ – კლიმატური პირობების შესწავლა და ანალიზი;

ადგილმდებარეობის კლიმატური პასპორტის შედგენა;

– არქიტექტურულ-გეგმარებითი კონცეფციის ჩამოყალიბება (მდგრადი განვითარების

მოთხოვნების გათვალისწინებით);

– შენობის ფორმისა და ენერგოდამზოგავი სივრცით–გეგმარებითი სტრუქტურის

სწორი შერჩევა;

– შემომზღუდავი კონსტრუქციების შერჩევა და თბოიზოლაციის ტიპის განსაზღვრა;

– ზამთრის პერიოდში თბოდანაკარგების შესამცირებლად და ზაფხულის პერიოდში

გადახურების ასაცილებლად;

– შენობის სწორი ორიენტაციის შერჩევა ინსოლაციისა და ტერიტორიის ქარის რეჟიმის

გათვალისწინებით; ინსოლაციისა და ბუნებრივი განათებულობის ანგარიშების

ჩატარება, ქარის ვარდის აგება;

– მზისგან დამცავი მოწყობილობების ანგარიში და დაპროექტება;

– განახლებადი ენერგიის არსებული წყაროების, მათი მოქმედების ფიზიკური

პრინციპებისა და მდგრადი არქიტექტურის სფეროში მათი გამოყენების ცოდნა;

– გათბობის სისტემაზე დატვირთვის შესამცირებლად, მზის ენერგიის მიღების და

აკუმულირების პასიური და აქტიური მეთოდების ცოდნა;

– შემოქმედებითი პროცესის წარმართვა მდგრადი არქიტექტურის კონცეფციაზე

დაყრდნობით, გამართლებული, ესთეტიკურად მისაღები არქიტექტურული ფორმის

შექმნის, მოცულობით – სივრცითი სწორი გადაწყვეტის შეძლების უნარი.

45

მდგრადი არქიტექტურისა და მასთან დაკავშირებული საგნების საუნივერსიტეტო

სწავლების დეტალური ანალიზი მიგვითითებს ისეთი სასწავლო კურსის ფორმირებისკენ,

რომელიც ითვალისწინებს მდგრადი არქიტექტურის მოთხოვნებს და შენობა-ნაგებობათა

ინტეგრირებული, ხარჯთეფექტური, პროექტირების მეთოდიკის დაუფლებას. ასეთი

სასწავლო მოდელს საფუძველშივე უნდა ედოს:

– სტუდენტური ცხოვრების დაწყებისთანავე მდგრადი არქიტექტურის განვითარებაზე

ორიენტირებული პროფესიული მსოფლმხედველობის გამომუშავება;

– იმ დისციპლინების ნუსხისა და სწავლების საათების გაფართოება, რომლებიც

მოიცავს მდგრადი არქიტექტურის სხვადასხვა ასპექტებს;

– სწავლების მთელი პერიოდის განმავლობაში მდგრადი არქიტექტურის

პრობლემატიკის მუდმივობა;

– საკურსო და სადიპლომო პროექტების შედგენისას, არქიტექტურული პროექტირების

ინტეგრირებული პრაქტიკული მეცადინეობების ჩატარება, მწვანე ინჟინერინგის

მიმართულების კომპანიებში, პრაქტიკოს ინჟინრების, არქიტექტორების, პროფესორ-

მასწავლებლებისა და სტუდენტების მონაწილეობით.

2.3 HVAC42‐ის საქართველოში არსებული ტექნოლოგიების მიმოხილვა

2.3.1 გათბობის სისტემები საქართველოში კვლევა ჩატარდა გათბობა-გაგრილება-ვენტილაციის სისტემებისა და

პროდუქციის რეალიზაციით დაკავებულ კომერციულ ორგანიზაციებში. კვლევა ჩატარდა

სატელეფონო გასაუბრების საფუძველზე. ამ სფეროში ჩართული ორგანიზაციებიდან (სულ

90) გამოკითხვასა და ინფორმაციის გაცემაზე დათანხმა 45 კომპანია. კვლევის მიზანს

წარმოადგენდა ორგანიზაციის წარმომადგენელის მიერ მათი ძირითადი მიზნობრივი

სეგმენტის და გაყიდვადი პროდუქციის მახასიათებლების დასახელება.

გამოკითხული ორგანიზაციების უმეტესობა ფუნქციონირებს საქართველოს მასშტაბით

(გააჩნიათ სავაჭრო ობიექტები, სადილეროები ან მაღაზიათა ქსელი საქართველოს 3 ქალაქზე

მეტში). როგორც მოსალოდნელი იყო, მეორე, ყველაზე დიდი, კატეგორია ფუნქციონირებს

მხოლოდ თბილისში (29%), ხოლი მესამე - ბათუმში (7%). დანარჩენი ორგანიზაციები

ემსახურებიან 2 ან ნაკლებ ქალაქს (მაგ.: ბათუმი და ზუგდიდი, რუსთავი და სხვა).

42 HVAC – Heating, Ventilation, Air conditioning (გათბობა, ვენტილაცია, კონდიცირება)

46

გამოკითხვის შედეგად გაირკვა, რომ ორგანიზაციები განსხვავდებიან ძირითადი

მიზნობრივი სეგმენტების მიხედვით, როგორიცაა: მხოლოდ კერძო ობიექტები, დიდი

ობიექტები (მათ შორის კომერციული, საწარმოო, ტურიზმის და კვების ობიექტების

სექტორები) და შერეული (რომელიც როგორც კერძო, ისე დიდ ობიექტებს ემსახურება).

47

გათბობის სისტემების რეალიზატორი ორგანიზაციების უმეტესობა (36%) დაკავებულია

მხოლოდ გაზზე მომუშავე სისტემების რეალიზაციით. ასეთი ტიპის სისტემების

რეალიზაციას არ ახდენენ მხოლოდ ის ორგანიზაციები, რომლებიც დაკავებულნი არიან

გაგრილება-ვენტილაციის სისტემებით და უზრუნველყოფენ მხოლოდ ელ.ენერგიაზე

მომუშავე გათბობის ტექნოლოგიებს. შესაბამისად, გაზზე მომუშავე სისტემების

რეალიზაციით დაკავებული ორგანიზაციები წარმოადგენენ ბაზრის 91%-ს.

მეორე, ყველაზე დიდ, კატეგორიას (29%) წარმოადგენს ის ორგანიზაციები, რომლებიც

უზრუნველყოფენ მხოლოდ გათბობის სისტემების სრულ სპექტრს (ელექტრო, გაზი, მყარი

და თხევადი საწვავი).

თბილისში მომუშავე კომპანიების შემთხვევაში მნიშვნელოვნად დიდია გაზის გათბობის

სისტემები (47%) და სრულ სპექტრზე მომუშავე კომპანიები შემცირებულია 24%-მდე.

ქვეყნის მასშტაბით მომუშავე კომპანიებში საწვავის მიხედვით 32%-ით ლიდერობს საწვავის

სრული სპექტრის მქონე შემომთავაზებელი კომპანიები, მეორე ადგილზეა (24%) კომპანიები,

რომლებიც სთავაზობენ ბაზარს გაზისა და მყარი საწვავის სისტემებს; ხოლო მხოლოდ გაზზე

მომუშავე სისტემების შემომთავაზებელი კომპანიების რაოდენობა შემცირებულია 20%-მდე.

48

რაც შეეხება გათბობის სისტემებიდან ყველაზე პოპულარულია გაზის ქვაბის ცენტრალური

სისტემა (69%), მეორე ადგილზე (9%-ით) არის ინდივიდუალური გაზის გამათბობელი

(„კარმის“ ტიპის).

თბილისის მასშტაბით კვლავ ყველაზე გაყიდვადია გაზის ქვაბის ცენტრალური სისტემა,

მაგრამ არ არის მოთხოვნადი ინდივიდუალური ელექტროგამათბობლები. მეორე ყველაზე

პოპულარული სისტემაა ინდივიდუალური გაზის გათბობის სისტემა (18%).

49

აქვე უნდ აღინიშნოს, რომ გათბობის სისტემებიდან ყველაზე პოპულარულია (89%)

დახურული წვის კამერის მქონე სისტემები; ხოლო ღია წვის კამერები მხოლოდ 5.6%-

ისათვის არის გაყიდვადი. იგივე პროცენტული რაოდენობა რესპონდენტებისა მიიჩნევს, რომ

მოთხოვნა თანაბარია როგორც ღია, ისე დახურული კამერების მქონე გათბობის სისტემებზე.

რაც შეეხება გათბობის სისტემების ეფექტურობის კლასს (ინფორმაცია ევროკავშირის მიერ

დაწესებული მარკირება - ყველაზე მაღალი „A+++“-დან ყველაზე დაბალი ეფექტურობის

მქონე „G“-მდე მოცემულია ცხრილში #743), რესპონდენტთა ნახევარზე მეტმა (55%) არ იცის რა

კლასის პროდუქციაა ყველაზე გაყიდვადი, რაც მიუთითებს როგორც გათბობის სისტემების

საბოლოო მომხმარებლებისათვის ამ პარამატერის უმნიშვნელობაზე. რესპონდენტთა 9%-ის

განცხადებით მომხმარებლები არჩევენ ყველაზე იაფ პროდუქციას და არ აქცევენ

ყურადღებას ნაწარმის კლასს. შესაბამისად, შესაძლებელია ამ ორი ჯგუფის („არ იციან“ და

„იაფფასიანი“) გაერთიანება „ბ“ და ნაკლები ჯგუფის კლასებში). შესაბამისად, არაეფექტურია

სისტემების 63% და მათი ეფექტურობა არ აღემატება 90%-ს.

ცხრილი #7. ევროკავშირის მიერ დაწესებული მარკირება გათბობის სისტემების ეფექტურობის კლასის

განსაზღვრისათვის

გათბობის სისტემის ენერგოეფექტურობის

კლასი

გათბობის სისტემის სასარგებლო ეფექტურობა

(ηs) %-ულ გამოსახულებაში

A+++ ηs≥ 150

A++ 125≤ ηs< 150

A+ 98≤ ηs< 125

A 90≤ ηs< 98

43https://ec.europa.eu/energy/intelligent/files/faqs/05_energy_labelling_space_and_combi_heater‐c_2013_817.pdf

50

B 82≤ ηs< 90

C 75≤ ηs< 82

D 36≤ ηs< 75

E 34≤ ηs< 36

F 30 ≤ ηs< 34

G ηs<30

ასორტიმენტში ა+ კლასის პროდუქცია წარმოდგენილია ბაზარზე არსებული კომპანიების

7%-ში, ხოლო ა კლასის პროდუქცია - 18%-ში.

გამომდინარე აქედან, ძალიან დიდია ბაზარზე წარმოდგენილი გათბობის სისტემების

კლასების გაუმჯობესების პოტენციალი. ა+ კარტეგორიის პროდუქციის რეალიზაციის

ზრდით შესაძლებელია ზემოთ ხსენებული არაეფექტური (63%-ის) ჩანაცვლება და ენერგიის

20%-მდე ეკონომია.

გამოკითხული ორგანიზაციებიდან 60% არ უზრუნველყოფს განახლებად ენერგიაზე

მუმუშავე ან 100%-ზე მაღალი ენერგოეფექტურობის მქონე (გაზკონდენსაციური ქვაბი)

სისტემების რეალიზაციას. 13% უზრუნველყოფს ზემოხსენებული სისტემების შეკვეთის

შემთხვევაში რეალიზაციას. ბაზარზე არსებული კომპანიების ერთნაირ რაოდენობას (9%)

გააჩნია ან სოლარ კოლექტორები, ან ერთდროულად სოლარ კოლექტორები და თბური

ტუმბოები. შედარებით სრული ასორტიმენტი (სოლარ კოლექტორები, თბური ტუმბო,

გაზკონდენსაციური ქვაბი) გააჩნიათ ბაზარზე არსებული კომპანიების მხოლოდ 5%-ს.

51

მაშინ, როდესაც მთელს ბაზარზე არსებული კომპანიების მხოლოდ 45%-ს აქვს გათბობის

სისტემის პროექტირების მომსახურება, განახლებად ენერგიაზე მომუშავე პროდუქციის

საწყობიდან ან შეკვეთით რეალიზაციით დაკავებული კომპანიების 72%-ს გააჩნია ასეთი

სერვისი. ეს მაჩვენებელი აღწევს 75%-ს იმ ორგანიზაციებს შორის, რომელთაც ასეთი

პროდუქცია გააჩნიათ ადგილზე.

განახლებად ენერგიაზე მომუშავე პროდუქციის საწყობიდან ან შეკვეთით რეალიზაციით

დაკავებული კომპანიების 50%-ს მიაჩნია, რომ ასეთი პროდუქცია არ არის მოთხოვნადი, 22%

თვლის, რომ ეს პროდუქცია შედარებით მოთხოვნადია რეგიონებში (პასუხებს შორის

გამორჩეული იყო კახეთი, დასახლებები მთაში და ზღვისპირა ტერიტორიაზე, სოფლად),

11%-ს მიაჩნია, რომ რეგიონების ან დასახლებების ტიპების მიხედვით მოთხოვნა არ

განსხვავდება.

52

აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ იმ კომპანიების, რომლებსაც ენერგოეფექტური და განახლებად

ენერგიაზე მომუშავე პროდუქცია გააჩნიათ ადგილზე, მხოლოდ 33%-ს მიაჩნია, რომ ის არ

არის მოთხოვნადი. 25%-ს კი მიაჩნია, რომ ამ პროდუქციის პოტენციალი ძირითადად

საქართველოს რეგიონებშია; ხოლო 25% და 17%-ს შესაბამისად უჭირს პასუხის გაცემა ან

თვლის, რომ არ არსებობს პროდუქციაზე გეოგრაფიულად განსხვავებლი მოთხოვნა.

*მხოლოდ იმ კომპანიებში, რომლებსაც ენერგოეფექტური და განახლებად ენერგიაზე მომუშავე

პროდუქცია გააჩნიათ ადგილზე.

განახლებად ენერგიაზე მომუშავე პროდუქციის საწყობიდან ან შეკვეთით რეალიზაციით

დაკავებული კომპანიების უმეტესობა (72%) ფუნქციონირებს მთელი საქართველოს

მასშტაბით, 17% მუშაობს მხოლოდ თბილისის და 11% -მხოლოდ ბათუმის ბაზარზე.

53

რაც შეეხება ცხელწყალმომარაგების სისტემებს ისინი წარმოდგენილია რესპონდენტთა

მხოლოდ 40%-ის ასორტიმენტში, რაც რესპონდენტთა აზრით გამოწვეულია გაზის ქვაბის

ცენტრალური სისტემების მიერ გაზიფიცირებულ ქალაქებში ცხელწყალმომარაგების

სისტემის ჩანაცვლებას. რესპონდენტთა ინფორმაციით ცხელწყალმომარაგების სისტემების

(განსაკუთრებით ღია წვის კამერების მქონე) რეალიზაცია ხდება დიდი ქალაქების (თბილისი,

ბათუმი, ქუთაისი) გარეთ, შედარებით მცირე გაზიფიცირებულ ქალაქებსა და დასახლებებში.

54

2.3.2 კონდიცირებისსისტემები რაც შეეხება გაგრილება-ვენტილაციის სისტემებზე მომუშავე ორგანიზაციებს, გამოკითხულ

იქნა 28 კომპანია, რომელთა შორის უმეტესობა (64%) ოპერირებს მთელი საქართველოს

მასშტაბით, ხოლო 22% - მხოლოდ თბილისში.

ყველაზე გაყიდვად (28%) გაგრილების სისტემას წარმოადგენს სპლიტ სისტემა. მეორე

ადგილს თანაბარი პროცენტული წილით ინაწილებენ ჩილერ-ფანკოილისს ტიპის და

არხული ტიპის კონდიცირების სისტემები. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ რესპონდენტთა

ყველაზე დიდი ნაწილი (29%) ვერ უთითებს თუ რომელი სისტემაა ყველაზე გაყიდვადი.

კონდიცირების ბაზარზე მომუშავე კომპანიების მხოლოდ 18%-ს გააჩნია ასორტიმენტში VRV

ან VRF სისტემები და მხოლოდ 50%-ს ჩილერ-ფენკოილების სისტემები. მოცემული

55

სისტემები გამოირჩევა მეტი ენერგოეფექტურობით დიდი ფართობის მქონე ობიექტებში

გაგრილების ამოცანების გადაწყვეტისას. ქვემოთ მოცემულია ასეთი ობიექტების

კონდიცირების სისტემების შედარება (იხ. ცხრილი #8).

ცხრილი #8. დიდი ობიექტების კონდიცირების სისტემების შედარება

სისტემის ტიპი ცენტრალური, სახურავის

კონდიციონერი

ჩილლერ‐ფენკოილე‐

ბის სისტემა

მულტიზონალური VRV და

VRF სისტემა

გამოყენების

არეალი

სავაჭრო და სპორტული

კომპლექსები,

კინოთეატრები,

რესტორნები, კაფეები,

ადმინისტრაციული და

საოფისე შენობები,

სასტუმროები, სავაჭრო

კომპლექსები.

მრავალფუნქციონალური

შენობები კომფორტის

ამაღლებული მოთხოვნით

(ა კლასის ოფისები,

ელიტური სახლები, ბანკები

და ა.შ.)

ვენტილაციის

შესაძლებლობა

გააჩნია. გარე და შიდა

ჰაერის პროპორცია

რეგულირდება შემრევ

კამერაში.

არ გააჩნია.

ვენტილაციისათვის

გამოიყენება დამატებითი

ცენტრალური

კონდიციონერი რომელიც

ჰაერს აციებს

ჩილლერისაგან

მოწოდებული ცივი

წყლით.

არ გააჩნია. აუცილებელია

ცალკე სავენტილაციო

სისტემის გამოყენება, ან

შიდა ბლოკების

დამატებითი ვენტილაციის

ფუნქციით გამოყენება,

მაგალითად არხული

ტიპის.

ღირებულება დაბალი საშუალო მაღალი

ენერგომოხმარება მაღალი 80 ვატი/მ2. საშუალო ‐ 60 ვატი/კვ.მ დაბალი ‐ 35 ვატი/კვ.მ

რეალიზაციის

თავისებურებები

ყველა მოწყობილობებს

აწვდის ერთი

მწარმოებელი. პროექტის

შედგენა ხდება მაღალი

კვალიფიკაციის მქონე

სპეციალისტების მიერ.

სამონტაჟო სამუშაოები

საკმაოდ შრომამტევადია.

საჭიროა ადგილი გარე

ბლოკის მონტაჟისათვის

(ჩილლერის,

საკომპრესორო‐

საკონდენსატორო

ბლოკის ან სახურავის

კონდიციონერის)

ცენტრალური

კონდიციონერის და

აგრეთვე დიდი კვეთის

მოწყობილობებს აწვდიან

სხვადასხვა

მწარმოებლები,

დამატებითი

მოწყობილობების დიდი

რაოდენობა ‐ ტუმბოები,

თბომცვლელები,

სააკუმულაციო ავზები,

ჩამკეტი და

სარეგულაციო

ვენტილები. პროექტის

შედგენა ხდება მაღალი

კვალიფიკაციის მქონე

სპეციალისტების მიერ.

სამონტაჟო სამუშაოები

საკმაოდ შრომამტევადია.


ბლოკის მონტაჟისათვის ‐

ყველა მოწყობილობებს

აწვდის ერთი მწარმოებელი.

პროექტის შედგენა ხდება

საშუალო კვალიფიკაციის

მქონე სპეციალისტების

მიერ. სამონტაჟო

სამუშაოები

შემსუბუქებულია და

სრულდება სწრაფად.


ბლოკის მონტაჟისათვის

56

ჰაერსატერების

მაგისტრალის გაყვანა.

ჩილლერის,

კონდენსატორის,

ჰიდრომოდულის.

ექსპლუატაციის

თავისებურებები

საჭიროა სამომსახურეო

პერსონალი. სისტემის

მუშაობის რეჟიმი

განისაზღვრება

ცენტრალიზებურად,

ინდივიდუალური

მოთხოვნების

გაუთვალისწინებლად




განისაზღვრება როგორც

ცენტრალიზებურად,

ასევე ინდივიდუალური


გაუთვალისწინებლად




განსაზღვრა ხდება

ინდივიდუალური


გაუთვალისწინებლად.

ბაზარზე მოცემული პროდუქციის ნაკლებობა გვაძლევს საშუალებას დავასკვნათ, რომ ამ

სექტორში შესაძლებელია ენერგიის მნიშვნელოვანი ეკონომია დაბალი ენერგომოხმარების

სისტემების პოპულარიზაციის მეშვეობით.

რაც შეეხება პროდუქციის კლასებს, გათბობის სისტემების მსგავსად, ორგანიზაციათა დიდმა

წილმა (36%) არ იცის მათი პროდუქციის კლასის შესახებ, 11% აქცენტს აკეთებს იაფფასიან

პროდუქციაზე, ხოლო 14% ორიენტირებულია ბ და უფრო დაბალი კლასის სისტემების

რეალიზაციაზე. ამ სამი ჯგუფის ჯამური წილი შეადგენს 61%-ს. ა კლასის პროდუქციის

რეალიზაციით დაკავებულია 28%, ხოლო ა და ა+ კლასებით - 11%.

რაც შეეხება განახლებად ენერგიაზე მომუშავე გაგრილების სისტემებს ასეთი მხოლოდ

თბური ტუმბოებია და ასორტიმენტში კომპანიების 21%-ს გააჩნია. 11%-ს კი შეკვეთის

შემთხვევაში შეუძლია ასეთი სისტემების მოწოდება. რესპონდენტთა 68%-ს არ გააჩნია

განახლებად ენერგიაზე მომუშავე გაგრილების სისტემები არც ადგილზე, არც შეკვეთით.

57

რაც შეეხება პროექტირების სერვის, ბაზარზე წარმოდგენილი კომპანიების მხოლოდ 50%-ს

გააჩნია ასეთი ტიპის მომსახურება. შესაბამისად, ამ მიმართულებითაც არსებობს

მნიშვნელოვანი გაუმჯობესების პოტენციალი.

2.3.3 გათბობის სისტემები სამშენებლო ბაზარზე გამოკითხვა ჩატარდა სამშენებლო კომპანიებში იმის დასადგენად თუ რა ტიპის გათბობის

სისტემების დაყენება ხდება მათ მიერ ბაზარზე შემოთავაზებულ საცხოვრებელ უძრავ

ქონებაში. გამოკითხული 64 კომპანიიდან (რომლებთანაც შესაძლებელი იყო დაკავშირება და

ისინი დათანხმდნენ ინფორმაციის გაცემაზე) მხოლოდ 15 უზრუნველყოფს გათბობის

სისტემის დაყენებას გასაყიდ შენობებში. ყველა ორგანიზაცია აყენებს დახურული წვის

კამერის მქონე ცენტრალურ გაზის ქვაბებს ინდივიდუალური ბინებისათვის. განსხვავდება

მომწოდებელი კომპანიები და პროდუქციის კლასები. ძირითადად გავრცელებულია

იტალიური, ჩინური და თურქული წარმოშობის პროდუქცია. კლასების მიხედვით კი

განაწილება შემდეგნაირია:

როგორც ნაჩვენებია დიაგრამაზე რესპონდენტთა ინფორმაციით 46% ახორციელებს ა კლასის

გათბობის სისტემის ინსტალაციას, 27% - ბ და ც კლასის, 20%-მა არ იცის პროდუქციის კლასი,

ხოლო 7% აყენებს ბ კლასის პროდუქციას.

58

2.4 დასკვნები და რეკომენდაციები

1. არსებულ შენობებზე პოლიტიკის გამტარებელი უწყება ეროვნულ დონეზე არ

არსებობს, შესაბამისად შეუძლებელია არსებული შენობების შესახებ რამე პოლიტიკის

შემუშავება ეროვნულ დონეზე რაც თავისთავად პრობლემაა და სახელმწიფომ უნდა

იზრუნოს ამ საკითხის მოგვარებაზე.

2. ბაზრის ლიბერალიზაციის მოტივით ტექნიკური რეგულირების მთელი რიგი აქტების

და ინსტიტუციების გაუქმებამ (2004 წლიდან მოყოლებული) გამოიწვია სამშენებლო

სექტორში ინვესტიციების მომატება თუმცა მეორეს მხვრივ შეასუსტა ტექ.

რეგულირების საკითხები მათ შორის ენერგოდაზოგვასთან დაკავშირებული

საკითხები. შესაბამისად დერეგულირებით იქნა მიღწეული ეკონომიკური სწრაფი

ეფექტი თუმცა გრძელვადიან პერსპექტივაში ქვეყანამ უნდა გაამკაცროს

რეგულირების ის ინსტრუმენტები, რომლებიც მიმართული იქნება შენობა

ნაგებობების ენერგოეფექტურობაზე.

3. მიუხედავად დერეგულირებულობისა ბოლო წლებში სამშენებლო ბაზარზე

შეინიშნება ტენდენცია გარე კედლების დათბუნების (სხვადასხვა საიზოლაციო

მასალებით და ‘თბილი’ ბლოკების გამოყენებით) და შესაბამისად შენობის თბური

პარამეტრების გაზრდის, რასაც დეველოპერული კომპანიები მარკეტინგული

მიზნებისთვის იყენებენ (მაგ. M2, არქიჯგუფი, და სხვა, რომლებსაც დღევანდელი

ქართული სამშენებლო ბაზრის საკმაო % უჭირავთ).

4. გათბობა-კონდიცირების სისტემების ბაზარზე არ ხდება კლიენტების დიდი

ნაწილისათვის პროექტირების მომსახურების შეთავაზება, რის გამოც ხშირად ხდება

არაადეკვატური სისტემის (როგორც ტექნოლოგიით, ისე სიმძლავრით) გაუმართავად

დამონტაჟება, რაც თავის მხრივ იწვევს ენერგიის გაზრდილ ხარჯვას.

5. გათბობა-კონდიცირების სისტემების როგორც მომხმარებელთა ისე მომწოდებლეთა

დიდი ნაწილი არ არის ინფორმირებული სისტემების ეფექტურობის კლასის შესახებ

და უპირატესობას ანიჭებს იაფფასიან ალტერნატივებს.

6. კონდიცირების ბაზარზე ეფექტური სისტემების ნაკლებობა გვაძლევს საშუალებას

დავასკვნათ, რომ ამ სექტორში შესაძლებელია ენერგიის მნიშვნელოვანი ეკონომია

დაბალი ენერგომოხმარების სისტემების პოპულარიზაციის მეშვეობით.

59

3.0 თანამედროვე ევროპული ტექნოლოგიები ევროკომისის, ევროგაერთიანების ქვეყნების ფედერალური და სხვა ევროგაერთიანების

არაწევრი ეროვნული მთავრობები ერთხმად აღიარებენ, რომ ევრაზიის კონტინენტზე

მოძველებული შენობა-ნაგებობების ფონდს გააჩნია CO2 გამონაბოლქვის შემცირების დიდი

პოტენციალი. შესაბამისი მოდერნიზაცის შედეგად მხოლოდ გერმანიაში შესაძლებელია CO2

წლიური გამონაბოლქვის 80 მილიონი ტონით შემცირება. ეს შეესაბამება მთელი გერმანიის

ენერგოსექტორის გამონაბოლქვების 15%-ს. თუ შესაძლებელი გახდება თანამედროვე

სისტემური მიდგომების ფართომასშტაბიანი იმპლემენტაცია გათბობა/გაგრილება/ცხელი

წყლის სისტემებისათვის და შენობების ენერგოდანაკარგების მინიმიზაცია, მიუხედავად

იმისა, რომ გერმანია ითვლება ერთ-ერთ ფლაგმან ენერგოდამზოგავ ქვეყნად ევროპაში, აქაც

კი შესაძლებელია დანაზოგებმა მიაღწიოს 100 მილიონ ტონას წელიწადში, რაც დღევანდელი

საერთო მოხმარების 18%-ს შეადგენს. გერმანიის მაგალითიდან ნათლად ჩანს, რომ

ალტერნატიული ენერგიების გენერატორების (მზე, ბიომასა, ქარი, გეოთერმია) და

ენერგოეფექტური ღონისძიებების ერთობლივი გამოყენება, შენობების თბური ენერგიით

მომარაგების პროცესში, კლიმატის დაცვის ეფექტურ მაჩვენებლებს იძლევა (იხ. დიაგრამა #1).

დიაგრამა#1. საბოლოო და პირველადი ენერგიის მოხმარება ტიპურ არსებულ შენობაში.44

44 http://www.bdh‐koeln.de/fileadmin/user_upload/Publikationen/Efficient%20systems%20and%20renewable%20energies%202015.pdf

60

სითბოს ბაზარზე უკანასკნელი 30 წლის განმავლობაში მიღწეული შედეგების ანალიზი

გვიჩვენებს, რომ პროცესების მარგი ქმედების კოეფიციენტი ფიზიკურ ზღვარს

უახლოვდება, ამიტომ მნიშვნელოვანია მწვანე განახლებადი ენერგოგენერატორების

სისტემური ჩართვა პროცესებში და ენერგოდანახარჯების მინიმიზაცია. ძირითადი

ტექნოლოგიური მიგნება ეს არის გაზოკონდესაციური მეთოდოლოგიების და

ალტერნატიული ენერგიების გენერატორი. მთავარ მიზანს წარმოადგენს განახლებადი

ენერგოწყაროების გამოყენების საშუალებით გამოლევადი წიაღისეული რესურსების

ჩანაცვლება.

3.1 გამონაბოლქვი აირების კონდენსაციის სითბოს გამოყენების პრინციპი.

გამონაბოლქვი აირების კონდენსაციის სითბოს გამოყენების პრინციპი (თხევადი

საწვავი) - წვის სითბო და კალორიულობა წარმოადგენენ ფიზიკურ სიდიდეებს, რომლების

ახასიათებენ საწვავს. კალორიულობა აღნიშნავს სითბოს რაოდენობას, რომელიც

თავისუფლდება საწვავის წვისა და შემდგომ მისი საწყის ტემპერატურამდე გაცივების დროს.

ამავდროულად წვის პროდუქტები ორთქლის სახით შეიცავს წყალს. წვის სითბო

ითვალისწინებს როგორც წვისთვის საჭირო ჰაერის გათბობაზე დახარჯულ ენერგიას, ასევე

წყლის აორთქლების ან კონდენსაციის სითბოსაც. შესაბამისად, წვის სითბო აღნიშნავს

საწვავის სრულ ენერგეტიკულ ფასეულობას და აღემატება საწვავის კალორიულობას.

დიაგრამა #2: კონდენსაციური

თერმული სისტემის

ეფექტიანობის ილუსტრიაცია.

თხევადი საწვავი წარმოადგენს

წიაღისეულს, რომელიც

შეიცავს წყალბადს და

დიაგრამა #3: ნახშირბადის ემისიები სისტემების მიხედვით

61

ნახშირბადს; წვისას, ჟანგბადთან რეაქციის შედეგად, წარმოიქმნება წყლის ორთქლი და

ნახშირბადის დიოქსიდი. თუ ნამწვი გაზი გრილდება თბომცვლელში უფრი ცივი წყლით

გათბობის სისტემის მაგისტრალიდან, ნამწვში არსებული ტენი კონდენსირდება და

გადასცემს სითბოს წყალს. ნამწვ გაზში წყლის ორთქლის კონდენსაციისა და, ამასთან ერთად,

სითბოს გამოყოფის დაწყება დამოკიდებულია საწვავში წყალბადის და ნამწვ გაზში

ორთქლის შემცველობაზე. მსუბუქ თხევად საწვავში ნამის წერტილი მდებაროებს

მიახლოებით 47 °C ტემპერატურაზე. პრაქტიკაში 1 ლ. თხევადი საწვავის წვისას

გამათბობელი დანადგარიდან გამომდინარე გამოიყოფა დაახლოებით 0.5 – 1 ლ.

კონდენსატი. იქიდან გამომდინარე, რომ გამონაბოლქვი გაზების ტემპერატურა შედარებით

მცირეა (45-50°C), მათი სისტემაში დაბრუნება შესაძლებელია პლასტმასის მილით.

თანამედროვე კონდენსაციური ქვაბი თხევად საწვავზე წარმოადგენს ეფექტურ დანადგარს

სითბოს წარმოებისათვის ნებისმიერი ტიპის საცხოვრისისათვის. მისი დახმარებით

შესაძლებელია საწვავის ენერგეტიკული ღირებულების ეფექტური გამოყენება. თხევად

საწვავზე მომუშავე კონდენსაციური ქვაბის სითბოს მარგი ქმედების კოეფიციენტი შეადგენს

98%-ს. გათბობის სისტემიდან წყლის უკან დამაბრუნებელ მაგისტრალში დაბალი

ტემპერატურის მიღწევისკენ სწრაფვა ძირითადად დადებითად აისახება მარგი ქმედების

კოეფიციენტზე. თხევად საწვავზე მომუშავე კონდენსაციური ქვაბის გამოყენება ასევე

მიზანშეწონილია გათბობის არსებული სისტემის მოდერნიზაციის დროს, რადგან გათბობის

ძირითადი დატვირთვა 70/55°C პარამეტრების პორობებში მოდის წვის სითბოს გამოყენებაზე.

ამ დროს ჩვეულებრივი გათბობის ქვაბი არ იყენებს საწვავის სრულ პოტენციალს და ხდება

თბური ენერგიის, რომელსაც ნამწვი გაზი შეიცავს, გარემოში საკვამურით გასტყორცნა.

შესაბამისად, თხევად საწვავზე მომუშავე კონდენსაციურ ქვაბს გააჩნია მაქსიმალური მქკ

საწვავის ყველაზე უმნიშვნელო ხარჯისა და მინიმალური ემისიის პარალელურად.

გამონაბოლქვი აირების კონდენსაციის სითბოს გამოყენების პრინციპი (გაზი) - ბუნებრივი გაზის წვის ტექნიკა გამონაბოლქვი აირების კონდესაციის სითბოს გამოყენებით

უზრუნველყოფს ენერგიისა და ფინანსების ეკონომიას. ბუნებრივ გაზზე მომუშავე

კონდენსაციური ქვაბების ეფექტურობა გამომდინარეობს ნამწვ გაზებში შემავალი წყლის

ორთქლის კონდენსაციის სითბოდან. ასეთი გათბობის ქვაბები გამოირჩევა თბოგენერირების

განასაკუთრებული ეკოლოგიურობით და მოხერხებულობით. თანამედროვე

კონდენსაციური დანადგარები გენერირებენ სითბოს გათბობისა და წყლის გაცხელებისათვის

გარემოზე ზიანის მიყენების გარეშე, რესურსების დაზოგვასთან ერთად. ასეთი სისტემების

მქკ აღწევს 98%-ს. ამ მიზეზით კონდენსაციური ქვაბები ბუნებრივ გაზზე ხშირად

გამოიყენება არამხოლოდ ახალ მშენებლობებში, არამედ არსებული გათბობის სისტემების

მოდერნიზაციის დროსაც. ამ დროს ძირითადი დატვირთვა, 80/75 °C პირობებშიც კი,

მდებაროებს ნამწვი გაზების კონდენსაციის გამოყენების ზონაში.

დიაგრამა #4: გაზკონდენსაციური ქვაბის

მუშაობის პრინციპი

62

კედლის გათბობის ქვაბების დადგმული სიმძლავრე 100 კვტ-მდეა. თანმიმდევრული

კასკადური შეერთების შემთხვევაში შესაძლებელია რამდენიმე ასეული კილოვატი

სიმძლავრის მიღწევა. დადგმული ქვაბების სიმძლავრე კი მეგავატებამდე ადის.

დიაგრამა #5: მზის ენერგიის გამოყენებით ცხელი წყლის მომარაგებისა და გათბობის კომბინირებული

აკუმულიატორი

3.2 თბური ტუმბოს გამოყენების პრინციპი თბური ტუმბო უზრუნველყოფს გეოთერმული და გარემოს ენერგიის გამოყენების

შესაძლებლობას გათბობის მიზნით. თბური ტუმბოების ამოქმედება ძირითადად ხდება

ელექტროენერგიის მეშვეობით, თუმცა ბაზარზე უკვე გაჩნდა გაზის თბური ტუმბოები,

ხოლო თხევად საწვავზე მომუშავე ტუმბოები იმყოფება ტესტირების სტადიაში.

ელექტრული თბური ტუმბოები ძალიან ეკონომიურია: თბური ტუმბო ქმედების 4.0

პროდუქტიულობის კოეფიციენტით, რაც გულისხმობს, რომ ტუმბო 1 კვტ.სთ. გამოყენებულ

ელექტროენერგიაზე აწარმოებს 4კვტ.სთ. თბურ ენერგიას. მაღალი ეფექტიანობის მისაღწევად

ხდება თბური ტუმბოების ზუსტი მორგება სითბოს მიმართ დაყენებულ ინდივიდუალურ

მოთხოვნებთან.

63

დიაგრამა #6: თბური ტუმბოს ფუნქციონირების პრინციპი.

რაც უფრო მაღალია სითბოს წყაროს ტემპერატურა, მით უფრო ეფექტურია თბური ტუმბო.

წყაროს სითბოს ტემპერატურა რაც შეიძლება იშვიათად უნდა იცვლებოდეს წლის მანძილზე.

რაც უფრო დაბალია სითბოს წყაროს გამოვლენის დანახარჯები, მით უფრო მცირეა

ინვესტიციები, ამ ეკოლოგიური მოთხოვნების დამაკმაყოფილებელ გათბობის დანადგარში.

თანამედროვე თბური ტუმბოები უზრუნველყოფენ როგორც შენობების გათბობისა და

ცხელი წყლის გენერირების შესაძლებლობებს. ასევე, მოდელიდან გამომდინარე,

შესაძლებელია მათი დამატებით გამოყენება შენობის გაგრილებასა და ვენტილაციისათვის.

თბური ტუმბოები პრაქტუკულად არ საჭიროებს ტექნიკურ მომსახურებას. ექსპლოატაციის

პირობებში საცხოვრისში გარანტირებულია კომფორტი. თბური ტუმბოები ეფექტურია

პირველ რიგში დაბალტემპერატურული გათბობის სისტემებისა და გამათბობლების

ზედაპირების საკმარისად დიდი ფართობის პირობებში. თუ მათი ფუნქციონირებისათვის

გამოყენებული ელექტროენერგია მიიღება განახლებადი ენერგიიდან (ქარის გენერატორი,

მზის პანელები), ისინი პრაქტიკულად უზრუნველყოფენ ნულოვან ემისიას.

იქიდან გამომდინარე, რომ თბური ტუმბოების გამოყენება უზრუნველყოფს წიაღისეული

ენერგომატარებლების ეკონომიას და კლიმატის დაცვას, ბევრ ქვეყანაში ხდება მათი

გამოყენების ფინანსური სტიმულირება: სახელმწიფოები, სხვადასხვა კავშირები და

საზოგადოერივი ჯგუფები სთავაზობენ თბური ტუმბოების მყიდველებს მიმზიდველი

სუბსიდირების მქონე სხვადასხვა წამახალისებელ პროგრამებს.

თბური ტუმბოს ფუნქციონირების პრინციპი საწინააღმდეგოა მაცივრის მუშაობის

პრინციპისა: ცივი აგენტი ართმევს სითბოს გარემოს და ამავდროულად ორთქლდება.

შემდგომ ცივი აგენტი იკუმშება კომპრესორსში, შედეგად იზრდება წნევა და ცივი აგენტის

ტემპერატურა. მომდევნო ეტაპზე უკვე უფრო მაღალი ტემპერატურის დონემდე ასული ცივი

აგენტი გადასცემს შეგროვებულ სითბოს გასათბობ წყალს და კვლავ კონდენცირდება. წნევის

64

შემდგომი შემცირება და ცივი აგენტის

გაგრილება ქმნის ახალი ცირკულაციის,

ახალი ციკლის დაწყების წინაპირობებს.

სითბოს წყაროებად თბური

ტუმბოებისათვის გამოდგემა გრუნტის

წყლები, ჰაერი ან გეოთერმია. მაგრამ

ასევე წყაროდ შესაძლებელია

გამოყენებულ იქნეს ტექნოლოგიური და

შენობიდან გამავალი სითბოც. ამით

განსხვავდება ამჟამად გამოყენებადი

თბური ტუმბოების 3 ტიპი:

თბური ტუმბო „მარილწყალი‐წყალი“ -

ასეთი ტიპის თბური ტუმბოები სითბოს

წყაროდ იყენებენ დედამიწის სითბოს

(გეოთერმიას). ამისათვის ხდება გრუნტში

ჭაბურღილის მოწყობა 200 მ. სიღრმემდე,

სადაც მისი ტემპერატურა შეადგენს 10°C.

ხდება ამ სითბოს გრუნტისაგან წართმევა

და გათბობის სისტემაში გადაცემა.

„მარილწყალი‐წყალი“- თბური ტუმბოს

პროდუქტიულობის კოეფიციენტი აღწევს 3.8-5.0-ს.

ასეთი ტიპის ტუმბოებს გააჩნია სხვადასხვა

კონსტრუქცია: საბაზისო ან კომპაქტური

მოწყობილობა ცხელი წყლის ჩაშენებული

რეზერვუარით.

ზაფხულის პერიოდში, შესაძლებელია ასეთი

ტუმბოების გაგრილების ფუნქციის გამოყენებაც

შენობაში ტემპერატურის რეგულირების მიზნით.

სითბოს წასართმევად გარემოდან „მარილწყალი‐

წყლის“ თბური ტუმბოები იყენებენ გაუყინავ სითხეს

(რომელსაც უწოდებენ „მარილწყალს“), რომელიც

ცირკულირებს ნიადაგში გაყვანილ პლასტმასის

მილებში.

არსებოს სისტემის მოწყობის 2 ვარიანტი, რომელთა

შორის არჩევანი დამოკიდებულია შემდეგ

გარემოებებზე: თუ მიწის ნაკვეთი არის მცირე, მასზე შესაძლებელია ე. წ. გრუნტის

კოლექტორის დაყენება. კოლექტორი შედგება პოლიეთილენის მილებისაგან, რომლებიც

განთავსებულია გრუნტში 1.2-1.5 მ-ის სიღრმეზე. მანძილი მილებს შორის უნდა შეადგენედეს

0.5-0.8 მ-ს. 1 კვტ.. თბოგენერაციისათვის საკმარისია 25 მ2 ფართამდე. მილების ჩალაგების

შემდგომ ხდება მათი გრუნტით დაფარვა.

დიაგრამა #7: თბური ტუმბო „მარილწყალი-

წყალი“

დიაგრამა #8: თბური ტუმბო

ჰორიზონტალური კოლექტორით

65

თუ ნაკვეთის ფართობი არ იძლევა ამ ვარიანტის გამოყენების საშუალებას, შესაძლებელია

გეოთერმული ზონდების დაყენება. ისინი წარმოადგენენ U ფორმის მქონე პოლიეთილენის

მილებს, რომლებიც ჩადებულია გრუნტში რამდენიმე ასულ მეტრზე. გეოთერმული

ზონდების გამოყენება ასევე შესაძლებელია შენობების გაგრილებისათვის.

თბური ტუმბო „წყალი‐წყალი“ - ამ ტიპის

ტუმბოები ჭების სისტემის მეშვეობით

იღებენ სითბოს გრუნის წყლებიდან.

შემწოვი ჭიდან გრუნტის წყალი მიეწოდება

ზემოთ და თბური ტუმბო ართმევს მას

სითბოს. ამის შემდგომ გაცივებული წყალი

ბრუნდება გრუნტში ე.წ. ღრმა ჭის

მეშვეობით.

იქიდან გამომდინარე, რომ თბური ტუმბოს

ეს ტიპი იყენებს გრუნტის წყლების

თითქმის პერმანენტულად მაღალ

ტემპერატურას (დაახლოებით 15°C) მისი

პროდუქტიულობის კოეფიციენტი აღწევს

5.0.

სხვა ტიპის თბური ტუმბოების მსგავსად,

თბური ტუმბო „წყალი-წყალი“

წარმოდგენილია წყლის გაცხელების და

გაგრილების ფუნქიით ან მათ გარეშე.

თბური ტუმბო „წყალი-წყალი“, როგორც წესი, საჭიროებს ადგილობრივი ხელისუფლების

მიერ ნებართვის გაცემას.

თბური ტუმბო „ჰაერი‐ჰაერი“ - თბური

ტუმბოს არაერთი ტიპი იღებს სითბოს

გარემო ჰაერიდან. შესაძლებელია თბური

ტუმბო „ჰაერი‐ჰაერი“ იღებს ენერგიას

გარემოდან მაშინაც კი, როდესაც ჰაერის

ტემპერატურა ‐15°C‐მდე დაეცემა. რადგან

ჰაერის ტემპერატურა არამდგრადია და

უფრო დაბალია, ვიდრე თბური ტუმბოს

სხვა 2 ტიპის სითბოს წყაროს

ტემპერატურაზე, ტუმბოს „ჰაერი‐ჰაერი“

პროდუქტიულობის კოეფიციენტი

შეადგენს 3.0‐3.5‐ს. სამაგიეროდ, თბური

ტუმბოს ეს ვარიანტი, განსხვავებით სხვა ტიპებისაგან, არ საჭიროებს სითბოს წყაროს

განვითარების ძვირადღირებულ სამუშაოებს.

დიაგრამა #9: თბური ტუმბო „წყალი-წყალი“

დიაგრამა #10: თბური ტუმბო „ჰაერი-წყალი“

66

3.3 მზის თბური დანადგარები. მზის კოლექტორები გარდაქმნიან მზის რადიაციას სითბოდ, რომლის გამოყენებაც

შესაძლებელია შენობის გათბობისათვის. ისინი უზრუნველყოფენ ენერგიის და შესაბამისად

წიაღისეული საწვავის მნიშვნელოვან ეკონომიას. მზის კოლექტორის მოწყობილობა, როგორც

წესი, ბივალენტურია და შეთანხმებულად ფუნქციონირებს სითბოს სხვა გენერატორებთან,

რათა მიღწეულ იქნეს ამ ტექნოლოგიის მაქსიმალური ეკოლოგიური ენერგოეფექტურობა.

სასურველი ეკონომიკური ეფექტის მიღწევა შესაძლებელია მხოლოდ ერთიანი

ჰიდრავლიკურად ოპტიმიზირებული ავტომატიზირებული სისტემის შექმნით.

დიაგრამა #11: სტანდარტული მზის დანადგარი ერთბინიანი სახლისათვის.

ცხელწყალმომარაგება თუ მზის თბური დანადგარი განკუთვნილია მხოლოდ

ცხელწყალმომარაგებისათვის, პირველ რიგში საჭიროა თბომატარებლის მზის სხივებით

გათბობისათვის კოლექტორების სახურავზე დაყენება. ცირკულაციის კონტურში

თბომატარებლის‐არაყინვადი სითბომედეგი სითხის მოთავსება. თბომცვლელის მეშვეობით

მიღებული სითბო გადაეცემა ბაკ‐აკკუმულიატორს. თუ მზის სითბო არასაკმარისია, ირთვება

სითბოს ჩვეულებრივი გენერატორი. დანადგარის სხვა კომპონენტებია: ტუბო, თერმომეტრი,

მაფართოებელი ავზი, ვენტილაციის სისტემა და მზის ტუმბოს მართვის ბლოკი.

ცხელწყალმომარაგების მზის სისტემა, ჩვეულებრივ, ფარავს ენერგეტიკული

მოთხოვნილებების დაახლოებით 60%-ს.

67

გათბობის მხარდაჭერა ‐ თუ ცხელწყალმომარაგებასთან ერთად საჭიროა გათბობის

მხარდაჭერაც, კოლექტორის ფართობი იზრდება 2‐2.5‐ჯერ. საწვავის ეკონომია შეადგენ

10‐30%‐ს და დამოკიდებულია შენობის თბოიზოლაციის ხარისხზე. ენერგიის დაბალი

მოხმარების შენობებში ამ მაჩვენებელმა შესაძლოა მიაღწოს 50%‐ს.

ბაკ‐აკუმულატორები - გათბობის მზის კოლექტორებით მხარდაჭერის დროს გამოიყენება ან

მეორე ბაკ-აკუმულატორი (ბუფერული ავზი), ან კომბინირებული ავზი ჩაშენებული

წყალგამაცხელებლით. ასევე შესაძლებელია შრეებრივი გათბობის ბაკ-აკუმულატორთან

ინტეგრირება.

გამოყენების სფეროები ‐ ამჟამად მზის თბური დანადგარები უმეტესად გამოიყენება ცხელი

წყლის მომარაგებისა და გათბობის მხარდაჭერისათვის ერთ/ოროთახიან საცხოვრებელ

სახლებში. თუმცა მოსალოდნელია მათი გამოყენების მაღალი ზრდის ტემპი

მრავალსართულიან მშენებლობებშიც. მზის კოლექტორებიც ასევე იძლევა ენერგიის

ეკონომიის საშუალებას საავადმყოფოებში, სასტუმროებსა და სპორტულ დარბაზებში.

სითბოს თითქმის ყველა ტიპის მომხმარებელს აქვს შესაძლებლობა გამოიყენოს მზის

ენერგია.

მზის კოლექტორები გამოიყენება ღია და დახურული საცურაო აუზების ცხელი წყლით

უზრუნველყოფისათვის. ამ შემთხვევებში მიიღწევა კოლოსალური ეკონომია ენერგიის

მოხმარებაზე. სამხრეთ ქვეყნებში გამოიყენება სისტემები, რომლებიც ფუნქციონირებს

თერმოსიფონური პრინციპით და გააჩნია დათბუნებული ბაკ-აკუმულატორი კოლექტორის

თავზე. მზის სითბოთი საწარმოო და სამრეწველო პროცესების მხარდაჭერა ჯერჯერობით

იმყოფება ჩანასახის სტადიაში, თუმცა გააჩნია ძალიან დიდი პოტენციალი.

შესაძლებელია ბაზარზე არსებული თითქმის ნებისმიერი მოთხოვნილებებისა და

ტექნიკური სისტემების რაციონალურად ინტეგრირება მზის თბურ მოწყობილობებთან.

უმეტესობა გამოყენების სფეროსათვის არსებობს მზა სისტემური გადაწყვეტები.

სტანდარტული სოლარ-თერმული სისტემა

ცხელი წყალმომარაგებისათვის ერთბიანიანი

სახლისათვის

სტანდარტული სოლარ-თერმული სისტემა

გათბობისა ცხელი წყალმომარაგებისათვის

კომბინირებული შემნახველი რეზერვუარით

68

3.4 მზის თბური დანადგარების კომპონენტები. ბრტყელი კოლექტორები - ასეთი ტიპის კოლექტორები ყველაზე გავრცელებულია. მაღალი

წარმადობის აბსორბერები სელექციური დაფარვით უზრუნველყოფენ სითბოს მაქსიმალურ

გამოყოფას. კოლექტორები იძლევიან მრავალნაირი არქიტექტორული გაფორმების

შესაძლებლობას მონტაჟის დროს როგორც სახურავში, ისე ბრტყელ ან ქანობიან სახურავზე.

კოლექტორები ვაკუუმური მილებით - ვაკუუმური იზოლაციის (მინის მილები ვაკუუმით

ორმაგ კედლებში) დამსახურებით ასეთი კოლექტორები უზრუნველყოფენ სითბოს

გამოყოფის მაღალ მაჩვენებელს იმ დანადგარებში, რომლების საჭიროებენ მაღალ გამომავალ

ტემპერატურას. გამოყენების სტანდარტულ სქემებში თანაბარი საშუალო წლიური სითბოს

გამომუშავებით ვაკუუმური კოლექტორის მონტაჟისათვის საჭიროა ნაკლები ფართობი,

ვიდრე ბრტყელი კოლექტორის მონტაჟისათვის.

ბაკ‐აკუმულატორები - არსებობს ბაკ-აკუმულატორების მრავალნაირი სახეობა, რომელთა

გამოყენება შესაძლებელია სხვადასხვა მიზნით: ცხელი წყლის მომარაგებისათვის,

ბუფერული, კომბინირებული. ყველა სახის ბაკ-აკუმულატორისათვის მაღალი ხარისხის

საერთო მანიშნებელს წარმოადგენს ვიწრო, მაღალი კონსტრუქცია და ერთიანი

თერმოიზოლაცია სითბოს უკეთესი შენახვის მიზნით.

3.5 ფოტოვოლტაიკები. მზე წარმოადგენს ენერგიის პრაქტიკულად ამოუწურავ წყარს. მისი გამოსხივების ენერგია,

რომელიც ყოველწლიურად დედამიწის ზედაპირს აღწევს, 150 000-ჯერ აღემატება მთელი

კაცობრიობის ენერგიის მოთხოვნებს. ზაფხულში სხივური ენერგიის სიმძლავრე უღრუბლო

ცის პირობებში შუადღეზე აღწევს 1000 ვტ/მ2. ზამთრის ღრუბლიანი ამინდის პირობებში ეს

მაჩვენებელი მცირდება 20 ვტ/მ2-მდე. მზის ელექტროენერგეტიკა სუფთა და უხმაუროა.

სისტემის მაგალითი: ბრტყელი კოლექტორი სისტემის მაგალითი: კოლექტორი

ვაკუუმური მილებით

სიმძლავრე სხვადასხვა ამინდში, ვტ/მ2

69

ენერგიაზე დანახარჯების შემცირების მეშვეობით ის უზრუნველყოფს უძრავი ქონების

ღირებულების ზრდას.

ფუნქციონირების პრინციპი - მზის სხივის ელექტროენერგიად გარდაქმნისათვის

გამოიყენება ე. წ. მზის მოდულები. ისინი შედგება კაჟის (ან სხვა ნახევარგამტარების)

უჯრედებისაგან, რომლებიც მათზე შუქის მოხვედრის დროს გამოიმუშავებენ ელექტრულ

ძაბვას. მზის სხივების მაქსიმალური გამოყენებისათვის მოდულების ზედაპირი უნდა იყოს

მიმართული სამხრეთით 30% დახრის კუთხით. გერმანიაში მზის პანელებით

გამომუშავებული ელექტროენერგია ანაზღაურდება კანონის მიხედვით და მისი ტარიფი ამ

კანონით განსაზღვრულია 20 წლის პერიოდზე. ანაზღაურდება როგორც საკუთარი

მოხმარებისათვის გამოყენებული, ისე ქსელში მიწოდებული ელექტროენერგია. ქსელში

მიწოდებული ენერგიისათვის მომხმარებელი იღებს კანონით განსაზღვრულ ანაზღაურებას,

საკუთარ მოთხოვნილებებს კი იკმაყოფილებს ქსელიდან მოწოდებული ელექტროენერგიით

ჩვეულებრივი პირობებით.

ავატარული დანადგარები - ადგილებში, სადაც სოლარული დანადგარები არ არის

მიერთებული ქსელთან, ისინი მუშაობენ ავტონომიურად. სოლარული ელექტროენერგია

ინახება აკუმულატორებში ღრუბლიანი დღეებში გამოყენების მიზნით.

3.6 მერქნული მყარი ბიომასის სითბო ხის საწვავზე მომუშავე ცენტრალური გათბობის სისტემების გამოყენებით შესაძლებელია

სითბოთი სახლის მთელი წლის განმავლობაში 100%-ით უზრუნველყოფა. მათი გამოყენება

შესაძლებელია როგორც განახლებადი ენერგიის დამოუკიდებელი გენერატორის სახით,

ასევე სხვა გათბობის სისტემებთან ერთად როგორც ერთ ისე მრავალბინიან შენობებში.

ხის საწვავზე მომუშავე ღუმლის გათბობის

სისტემასთან ინტეგრირების მაგალითი

70

მარტივია ასეთი სისტემების კომბინირება მზის თბურ დანადგარებთან.

ქვაბები საწვავის სახეობების მიხედვით არსებობს: შეშის, პელეტის, ბრიკეტის და ნაფოტის.

ყველა მათგანი გამორჩეულია მართვის მოხერხებულობით და მომსახურების მინიმალური

ღირებულებით. სისტემების უმეტესობა აღჭურვილია ბუფერული ქვაბით, რომელიც იძლევა

სითბოს თანდათან მოხმარების საშუალებას. ოთხივე სახეობის სისტემას ესაჭიროება

ადგილი საწვავის დასაწყობებისათვის.

საქვაბეები პელეტების სისტემისათვის - ასეთი ტექნოლოგიური სისტემები გამოირჩევა

დიდი კომფოტულობით, არ მოითხოვს ექსპლოატაციის და მომსახურების მაღალ ხარისხს.

კომბინირებულ ან ჰიბრიდულ სისტემებში შესაძლებელია გრანულების პარალელურად ხის

ნაფოტების დაწვაც. დასაშვებია მათი აღჭურვა როგორც ჰაერმიწოდების, ასევე ჭიახრახნიანი

მიწოდების წვის სანთურებით. პელეტებზე მომუშავე ქვაბებს გააჩნია 90%-ზე მეტი მქკ და

ემისიის დაბალი დონე. შესაძლებელია ასეთი სისტემების მოდულირება 30-100%

დიაპაზონში და სრულად ავტომატიზირება. ხშირ შემთხვევაში შესაძლებელია ჰაერის

წვისათვის მიწოდება შენობის გარედან.

საქვაბეები პიროლიზური წვის კამერებით - მერქნული საწვავი უმჯობესია დაიწვას წვის

გაზოგენერატორული, პიროლიზური მეთოდოლოგიებით. ასეთ დროს უზრუნველყოფილია

მაღალი გარემოსდაცვითი და ეკონომიკური პარამეტრები. ამისათვის საჭიროა სისტემის

აღჭურვა სპეციალური საქშენი არხებით პირველადი და მეორადი ჰაერის მიწოდებისათვის.

მსგავსი საქვაბეები აღჭურვილი უნდა იყოს ბუფერული აკუმულირების რეზერვუარებით

სისტემის უწყვეტი მუშაობის უზრუნველსაყოფად.

ხის ნაფოტებზე მომუშავე საქვაბე სისტემები - ასეთი საქვაბის სისტემა ძალიან ჰგავს

პელეტების საქვაბის მუშაობის პრინციპს. ნაფოტი ავტომატურ რეჟიმში მიეწოდება წვის

კამერას ამისათვის განკუთვნილი სპეციალური საწყობიდან. მისი სიმძლავრე რეგულირდება

ნომინალის 30%‐ ის ფარგლებში. ისევე როგორც სხვა მერქნული ტიპის ბიომასის სისტემებში,

ხის გრანულებზე მომუშავე ცენტრალური

გათბობის სისტემა, კვების სისტემით

ხის ნაფოტებზე მომუშავე გათბობის სისტემის

ჭრილი

71

შესაძლებელია, ნაფოტების სისტემის წვის ქვაბები ჩაირთოს ჰიდრავლიკურ ქსელებში სხვა

ალტერნატიული ენერგიების თბოგენერატორებთან.

შესაძლებელია ასეთი სისტემის ქვაბების წარმოდგენა თბური კასკადების სახით. სისტემები

კარგ შედეგებს იძლევა ისეთ დასახლებებში, რომლებიც არ არის გაზიფიცირებული და

განთავსებულია ბიომასის წყაროების მახლობლად.

ჰიბრიდული სისტემის (ხის საწვავზე მომუშავე სისტემის კომბინაცია მზის თერმულ სისტემასთან)

სქემატური ილუსტრაცია

წყლის ჯიბის მქონე ღუმელი, რომელიც ჩართულია გათბობის სისტემაში

72

3.7 სითბო, რომელიც გენერირებს ელექტროენერგიას. ჩვეულებრივ გასათბობ დანადგარებში ენერგომატარებელი გარდაიქმნება სითბოდ.

ზოგიერთ დანადგარს კი შეუძლია სითბოსთან ერთად მოახდინოს ელექტროენერგიის

გენერირებაც. ამ შემთხვევაში საუბარია დეცენტრალიზირებულ კოგენერაციაზე. სითბოსა და

ელექტროენერგიის ერთდოული გენერირება იძლევა დახარჯული ენერგიის განსაკუთრებით

ეფექტურად გამოყენების საშუალებას, რაც განპირობებულია იმით, რომ მოხსნილია

თბოდანაკარგების შემცირება, რომელსაც ადგილი აქვს ელექტროენერგიის ელექტრო

სადგურზე წარმოების დროს. ელექტროენერგიის გენერირების შესაძლებლობის მქონე

გათბობის სისტემები უზრუნველყოფენ წარმოების პროცესში საჭირო ენერგიის მოხმარების

და დანახარჯების შემცირებას და ამავე დროს მნიშვნელოვანი წვლილის შეტანას გარემოს

დაცვაში. დეცენტრალიზირებული კოგენერაციული დანადგარები განსაკუთრებით

ეფექტურია, როდესაც სითბოსა და ელექტროენერგიის გამოყენება ხდება მოხმარების

სიახლოვეში და არ არის საჭირო მათი რაიმე ქსელში ჩართვა.

დეცენტრალიზირებული კოგენერაციული დანადგარი მრავალბინიან სახლში

73

კოგენერაციული ტექნოლოგიები - დეცენტრალიზირებული კოგენერაციის საბაზისო

ტექნოლოგიები განსხვავდება გარე და შიდა წვის ძრავებით, მაფართოებელი ორთქლის

დანადგარებით და საწვავი ელემენტებით. ტექნოლოგიური განვითარების დღევანდელი

დონე და ბაზარზე არსებული სისტემების ხელმისაწვდომობა საშუალებას იძლევა

გამოყენებულ იქნეს შიდა წვის გაზისა და დიზელის ძრავები.

დეცენტრალიზებული კოგენერაციული დანადგარები ძირითადად ფუნქციონირებენ

ბუნებრივ გაზზე ან თხევად საწვავზე. თუმცა უკვე საკმაოდ ხშირია საწვავის სახით

განახლებადი ენერგომატარებლების გამოყენებაც. მათ შორის ბიოგაზის, თხევადი

ბიოსაწვავის და მერქნული ბიომასის. შიდა წვის ძრავით გამოყოფილი სითბო მიემართება

პირდაპირ გათბობასა და ცხელწყალ მომარაგებაზე, ელექტროენერგია კი მოიხმარება

ადგილზე (სითბოს გენერირებაში), ნამატი კი მიეწოდება საზოგადოებრივ ელექტროქსელს.

ბაზარზე წარმოდგენილია დეცენტრალიზირებული კოგენერაციის არაერთი განსხვავებული

გადაწყვეტა. მოთხოვნილებებიდან გამომდინარე შესაძლებელია რამდენიმე კილოვატიანი ან

ძალიან დიდი სიმძლავრის დანადგარის შერჩევა. ერთ/ორბინიანი სახლებისათვის

გამოიყენება მიკრო კოგენერაციული სადგურები, რომელთა დადგმული სიმძლავრეა 2 კვტ.-

მდე, ხოლო მრავალბინიან სახლებში გამოყენებას ჰპოვებს მინი კოგენერაციული სადგურები

50 კვტ-მდე სიმძლავრით. 50 კვტ-ზე მეტი სიმძლავრის სადგურები გამოიყენება სამრეწველო

ობიექტებში ან დიდ საცხოვრებელ კომპლექსებში. მომამავლში შესაძლებელი იქნება დიდი

რაოდენობის კოგენერაციული დანადგარების ერთობლივად მუშაობა და ე.წ. ვირტუალური

ელექტროსადგურად ფორმირება, რომელიც უზრუნველყოფს საზოგადოებრივი ქსელის

შეუფერხებელ მუშაობას პიკური დატვირთვების პერიოდებში და ძაბვის რხევების

გაწონასწორებას (მაგალითად ძაბვის რხევები ქსელში, რომელთანაც შეერთებულია მზის და

ქარის დანადგარები, ხშირად გამოწვეულია ამინდით).

3.8 სითბოს განაწილება. თბური ენერგია სახლებსა და კომერციულ ფართობებში ძირითადად იხარჯება გათბობასა და

ცხელი წყლით მომარაგებაში, ამიტომ საჭიროა მათი მომხმარების წყაროების დროსა და

სივრცეში სწორად განაწილება. ერთი შეხედვით ნათელია ამ საკითხის უზრუნველყოფის

აუცილებლობა, თუმცა განხორციელებული პროექტების მხოლოდ 5‐10% უზრუნველყოფს

გონივრული დაბალანსებული ჰიდრავლიკური ქსელების არსებობას.

ენერგიის გააზრებული, სწორი მოხმარება მნიშვნელოვნად ამცირებს ენერგოდანახარჯებს და

უზრუნველყოფს CO2‐ის დაზოგვის მაღალ ხარისხს. დაბალანსებული ჰიდრავლიკური

ქსელები უზრუნველყოფს შენობის შიგნით ენერგიის მოხმარების თანაბარ განაწილებას და

საშუალებას აძლევს ენერგოგენერატორებს იმუშაონ მდოვრე არასაფეხურებრივ რეჟიმში. თუ

მოხმარების სისტემები ისეა მოწყობილი, რომ ადგილი არ აქვს ტუმბოების გადატვირთვას, ეს

საშუალებას იძლევა, თავიდან ავიცილოთ ზედმეტი დადგმული სიმძლავრეები და

უზრუნველვყოთ სისტემის მუშაობა გაზკონდესაციურ რეჟიმში დიდი ინტერვალით.

წინააღმდეგ შემთხვევაში ადგილი ექნება ელ.ენერგიის და საწვავის გაზრდილ ხარჯვას,

იზრდება სისტემის ცვეთის მაჩვენებელი და თბოგენერატორები დროზე ადრე გამოდიან

მწყობრიდან, რაც ნეგატიურად მოქმედებს მის ეკონომიკურ მაჩვენებლებზე.

74

თუ ცალკეული მოხმარების უბანი გადახურდება, მაშინ უკან დაბრუნების მაგისტრალში

ტემპერატურა ზომაზე მაღალი იქნება, რაც გამოიწვევს სისტემის კონდესაციური რეჟიმის

(გამომდინარე იქიდან, რომ წყდება კონდესატის წარმოქმნა) ინტერვალის შემცირებას და,

შესაბამისად, არაეკონომიურ რეჟიმში გადასვლას; ასეთი რეჟიმის მქკ კი 25‐30%‐ით დაბალიც

კი შეიძლება აღმოჩნდეს. ამ პროცესის ტიპური მაცნე არის ის ფაქტი, რომ ქსელის გარკვეულ

მონაკვეთებზე რადიატორები არის ცივი, ეს მაშინ, როდესაც ამ პროცესის პარალელურად

დაიკვირვება გადახურებული რადიატორების არსებობა. ამ დროს წარმოქმნილი მაღალი

წნევების შედეგად შეიძლება აღარ განხორციელდეს მართვის სისტემების სენსორების და

ინტერფეისების მიერ მართვის ავტომატიზირებული სისტემების ჩართვა‐გამორთვის

სისტემების რეჟიმებში მუშაობა. ეფექტური რეჟიმებისათვის საჭიროა სწორად შეფასდეს და

დაითვალოს მოხმარების სიმძლავრეები და გაიწეროს თბური მენეჯმენტის ზუსტი

ალგორითმი.

ამასთან ერთად მნიშვნელოვანია შეფასდეს დანაკარგები ენერგიის ტრანსპორტირებაზე. ასეთ

დაბალანსებულ სისიტემებს უზრუნველყოფს ორმილიანი სისტემები თერმულ

ვენტილებთან, სასიგნალო სენსორებთან და ანალოგურ ინტერფეისებთან ერთობლიობაში.

ზემოთქმული ანალიზის შედეგად შეიძლება ხაზი გაესვას შემდეგს ‐ სითბოს განაწილების

სისტემის ორგანიზების დროს მნიშვნელოვანია თბური ტრასების და შენობის შიდა ქსელების

სწორი გეგმარება, რამდენადაც საჭიროა გამოირიცხოს თბოგენერატორის გადატვირთვა და

მისი დადგმული სიმძლავრის ხელოვნური ზრდა.

3.9 პანელური გათბობა/გაგრილება. გათბობა და გაგრილება ერთი სისტემის მეშვეობით - პანელური გათბობის ან გაგრილების

სისტემების დამონტაჟება შესაძლებელია იატაკებში, კედლებში ან ჭერებში მშენებლობის

სტადიაზევე. პანელური სისტემების გამოყენება მთელი წლის განმავლობაში - ზამთარში

გათბობისათვის და ზაფხულში გაგრილებისათვის (შენობაში ტემპერატურის 4-6°C

შემცირება)- უზრუნველყოფს ინვესტიციის უფრო სწრაფ ამოღებას. თბომცვლელის

გამათბობელი ზედაპირები (რადიატორი

(მარცხნენივ) ან პანელური

გათბობა/გაგრილების სისტემა (მარჯვნივ)) -

ნაკადების მოცულობა არ არის სათანადოდ

დაბალანსებული

გამათბობელი ზედაპირები (რადიატორი

(მარცხნენივ) ან პანელური

გათბობა/გაგრილების სისტემა (მარჯვნივ)) -

ნაკადების მოცულობა არის სათანადოდ

დაბალანსებული

75

ზედაპირების დიდი ფართობი უზრუნველყოფს სითბოს თანაბარ განაწილებას და ხელს

უწყობს შენობაში კომფორტული კლიმატის შექმნას.

პანელური გათბობის სტანდარტული სისტემების გამოყენება ძველ შენობებში ხშირად არ

არის შესაძლებელი დაბალი ჭერისა და სართულშორისი გადახურვების მზიდი

კონსტრუქციების შეზღუდული შესაძლებლობების გამო. ამიტომ შემუშავდა სპეციალური

სისტემები, რომლებიც არ საჭიროებენ შენობის კაპიტალურ რეკონსტრუქციას. ბაზარზე

არსებული სამშენებლო ტექნოლოგიები როგორიცაა: უნაკერო იატაკები, ბათქაშით

მოპირკეთება, მშრალი მშენებლობა და სპეციალური მემბრანული სისტემები იძლევა ასეთი

ტიპის გათბობა-გაგრილების სისტემების გამოყენების შესაძლებლობას როგორც ახალ

მშენებლობებში, ისე არსებული შენობების მოდერნიზაციისას.

როგორც წესი, პანელური სისტემის ზედაპირების სიბთოს ტემპერატურა არ არის მაღალი

(28-35°C), ამიტომ ისინი იდეალურად თავსებადია კონდენსაციურ ქვაბებთან, თბურ

ტუმბოებთან და მზის გათბობის დანადგარებთან. დაბალტემპერატურული ფუნქციონირება

უზრუნველყოფს ორმაგ სარგებელს: დანახარჯების შემცირება ენერგიაზე და

განსაკუთრებული კომფორტი შენობაში. შესაძლებელია ამ 2 უპირატესობის კიდევ უფრო

გაძლიერება თუ ცალკეულ ოთახებში დავამონტაჟებთ ტემპერატურის რეგულირების

ინტელექტუალურ სისტემას.

ეფექტური გაგრილება ზაფხულში - პანელური გათბობის სისტემის დამატებითი

„გაგრილების“ ფუნქციით აღჭურვის შემთხვევაში შესაძლებელია მისი გამოყენება

ზაფხულშიც - შენობაში სიგრილის შენარჩუნების მიზნით. ამ დროს მილებში ცირკულირებს

მხოლოდ ცივი წყალი და უზრუნველყოფს იატაკების, ჭერების და კედლების ტემპერატურის

დაწევას და შესაბამისად შენობის გაგრილებას 6°C-მდე ოდენობით.

მიუხედავად იმისა, რომ ასეთი სისტემის წარმადობა შეედრება კონდიციორისას, პანელური

გაგრილების სისტემას შეაქვს მნიშვნელოვანი წვლილი გაგრილებასთან დაკავშირებულ

ენერგოდანახარჯებში.

გაგრილების პროცესში სისტემის ტემპერატურის მართვისათვის საჭიროა სპეციალური

რეგულატორის დამონტაჟება, რომელიც გაგრილების პანელური სისტემის ტემერატურას არ

მისცემს საშუალებას, გასცდეს ნამის წერტილს და, შესაბამისად, არ დაუშვებს კონდენსატის

წარმოქმნას თბომცვლელის მილგაყვანილობასა და ზერაპირებზე. ნამის წერტილზე უფრო

დაბლა გაცივებით ჰაერი გამოყოფს კონდენსატს, რომელიც წყლის სახით კონდენსირდება

ზედაპირებზე.

პანელური გაგრილების სხვადასხვა სისტემების წარმადობა საცხოვრებელი სახლებისა და

საოფისე შენობებისათვის აღწევს დაახლოებით 35ვტ/მ2 იატაკის სისტემისათვის, 30-50ვტ/მ2

კედლის და 50-110 ვტ/მ2 ჭერის სისტემისათვის.

3.10 გათბობის რადიატორი გათბობის სისტემის ფუნქციონირების ეფექტურობა დამოკიდებულია მისი ყველა

კომპონენტის შეთანხმებულ მუშაობაზე - დაწყებული სითბოს გენერატორით და

76

დამთავრებული თერმოსტატიკური სარქველებითა და ცალკეული რადიატორებით.

მაქსიმალური ეფექტურობისათვის საჭიროა სისტემის ყველა შემადგენელი ნაწილის

ერთმანეთთან ენერგეტიკულად და ჰიდრავლიკურად ზუსტი შეთანხმება.

მნიშვნელოვან როლს თამაშობენ თერმოსტატიკური სარქველები, რომლებიც შენობაში

მუდმივად უზრუნველყოფენ ტემპერატურის სასურველ დონეს. სისტემაში წყლის ნაკადების

მდგრადი დინებისათვის და რეგულირების გაუმჯობესების მიზნით საჭიროა

ჰიდრავლიკური ბალანსირება. ამის შემდგომ თერმოსტატები ერგება რადიატორებში

არსებულ ჰიდრავლიკურ წნევას. სისტემის ბალანსირება უზრუნველყოფს სისტემის

უხმაურო ფუნქციონირებას და ამცირებს ენერგომოხმარებას.

თანამედროვე თერმოსტატიკური სარქველები და არმირება გათბობის სისტემის

ჰიდრავლიკური ბალანსირებისათვის უზრუნველყოფს სითბოს მაქსიმალურ გაცემას წყლის

დაბალი ხარჯვის პირობებშიც კი. ამავდროულად შესაძლებელია დღე-ღამის სხვადასხვა

პერიოდში შენობაში სასურველი ტემპერატურის წინასწარ შეყვანა რეგულირების სისტემაში.

რეგულირებადი თერმოსტატიკური სარქველები რთავენ გათბობის რადიატორებს

მითითებულ დროს, უზრუნველყოფენ მათ გათბობას განსაზღვრულ ტემპერატურამდე

(გრადუსამდე სიზუსტით), რის შემდეგაც ხდება მათი ავტომატური გამორთვა.

3.11 ვენტილაციის სისტემები. ვენტილაციის სისტემა არის მრავალსაფეხუროვანი მართვის მქონე დანადგარი, რომელიც

განკუთვნილია სუფთა ჰაერის საცხოვრებელ ფართში მოწოდებისათვის. ვენტილაციის

სისტემები ასრულებენ რამდენიმე ფუნქციას: პირველ რიგში, ისინი უზრუნველყოფენ

ჰიგიენური მოთხოვნების

მიხედვით აუცილებელ

ჰაერცვლას; ნარჩენი ჰაერის,

რომელიც გაჯერებულია სუნებითა

და ორთქლით, შეცვლას სუფთა

ჰაერით. ახალ მშენებლობებში

მათი დანიშნულებაა ვენტილაციის

დროს თბოდანაკარგების

შემცირება. ვენტილაციის

სისტემები ამცირებს ჰაერის

ტენიანობას, ასევე მასში

ნახშირბადის გაზისა და

აქროლადი ორგანული ნაერთების

შემცველობას. ეს ნაერთები

წარმოადგენს ქიუმიურ

ნივთიერებებს, რომლებიც

გამოიყოფა სამშენებლო მასალიდან,

ლაქ-საღებავებიდან, ასევე არის

თამბაქოს ბოლისა და

გამონაბოლქვი გაზის შემედგენელობაში. ვენტილაციის სისტემების დამსახურებით შენობაში

იზრდება ჰაერის ხარისხი და მცირება მისი ტენიანობა. შესაბამისად ვენტილაცია ხელს

ოთახში ნახშირბადის კონცენტრაციის ზრდა

გამოწვეული მოსვენებული ადამიანის მიერ

77

უშლის სოკოვანი ობის წარმოქმნას და იცავს შენობის კონსტრუქციებს. გარდა ამისა,

ვენტილაციის სისტემა უზრუნველყოფს ეფექტურ დაცვას გარედან შემოსული ხმაურისაგან.

შესაძლებელია დამატებითი ფილტრების დაყენება, რომელიც ჰაერში შეზღუდავს

ყვავილების მტვერისა და ალერგენის შემცველობას.

ვენტილაცია სითბოს რეგენერირებით - ვენტილაცია ყოველთვის დაკავშირებულია

თბოდანაკარგებთან, რომელიც გამოწვეულია შენობის გარედან ჰაერის შემოტანით. მხოლოდ

ავტომატურად ფუნქციონირებადი ვენტილაციის სისტემები უზრუნვლყოფენ ოპტიმალურ

კომპრომისს აუცილებელ სუფთა ჰაერსა და თბოდანაკარგების მინიმიზაციას შორის. ეს

მიიღწევა ნარჩენი ჰაერის სითბოს მეშვეობით უფრო ცივი სუფთა ჰაერის გათბობით (სითბოს

რეგენერაცია). ასეთი სისტემებით შესაძლებელია ვენტილაციასთან დაკავშირებული

თბოდანაკარგების 90%-მდე შემცირება. სითბოს ეფექტური რეგენერაციისთვის გამოიყენება

სითხის ცირკულირების კონტურები, ფირფიტისებრი, როტაციული და უკუდინების

თბომცვლელები და ასევე თბური ტუმბოები, რომლებიც ოპერირებენ ნარჩენი ჰაერის

სითბოზე. თანამედროვე ვენტილაციის სისტემები სითობს რეგენერაციის ფუნქციით

უზრუნველყოფენ თბოცვლის ეფექტურობას არანაკლებ 75%-ისა, ხოლო მათ მიერ

მოხმარებული ელექტროენეტგია არ აღემატება 0.45 ვტ.სთ./მ3-ზე.

ცენტრალური გამწოვი სისტემა თბური

ტუმბოთი გამწოვი სისტემა მექანიკური ჩამრთველით

სუფთა ჰაერისა და გამწოვისსისტემა,

ცენტრალური, სითბოს რეგენერაციით

სუფთა ჰაერისა და გამწოვი სისტემა,

დეცენტრალიზებული, სითბოს

რეგენერაციით

78

სითბოს რეგენერაციის

შესაძლებლობის მქონე

ვენტილაციის სისტემების

ფუნქციონირებისას ნარჩენ

ჰაერში არსებული ტენი

კონდენსირდება და

ფორმირდება წვეთებად.

შესაბამისად, აუცილებელია ამ

კონდენსატის სისტემიდან

გაყვანა. ამის

უზრუნველსაყოფად

გამოიყენება თბომცვლელი

„მარილწყალი“ ან „ჰაერი“.

თბომცვლელი „გრუნტი“ კი

იძლევა ჰაერის ტემპერატურის

რეგულირების შესაძლებლობას

როგორც ზამთარში, ისე

ზაფხულში.

3.12 ვენტილაციის სისტემები სითბოს/ტენიანობის რეგენერაციით. მექანიკური ვენტილაციის სისტემები არის 2 ტიპის: დეცენტრალიზებული და ცენტრალური.

დეცენტრალიზებული დანადგარების გამოყენება იძლევა ვენტილაციის განსაკუთრებით

მოხერხებული გამოყენების შესაძლებლობას. თითოეულ ოთახში ხდება ინდივიდუალური

მოწყობილობის მონტაჟი (შენობის გარე კედელში), რომლებიც უზრუნველყოფენ სუფთა

ჰაერის შემოტანასა და შიდა ჰაერის ექსტრაქციას შენობიდან. შესაბამისად, ასეთ სისტემებს

არ ესაჭიროება ჰაერის სადისტრიბუციო სისტემა.

დეცენტრალიზებული სისტემები წარმოადგენილია 2 სახეობით: მოწყობილობები,

რომლებიც უზრუნველყოფენ ყველა ოთახში ჰაერის ერთდროულ მოწოდებასა და

ექსტრაქციას; და მოწყობილობები, რომლებიც დაკავშირებულია ერთმანეთთან

დაბალანსებული ვინტილაციის უზრუნველსაყოფად. ორივე სახეობას გააჩნია სითბოს

რეგენერაციის ფუნქცია.

იქიდან გამომდინარე, რომ ასეთი მოწყობილობები მონტაჟდება შენობის გარე კედლებზე,

დეცენტრალიზებული ვენტილაციის სისტემები განსაკუთრებით შესაფერისია არსებული

შენობების მოდერნიზაციისათვის.

ჰაერის გამწოვი ცენტრალური სისტემა სითბოს რეგენერაციის გარეშე მუშაობს ისე, რომ

სამზარეულოებსა და სააბაზანო ოთახებიდან ჰაერის ექსტრაქცია ხდება ცენტრალური

ვენტილატორის მეშვეობით; ხოლო ცივი ჰაერი კი მიეწოდება საცხოვრებელ და საძინებელ

ოთახებს. ამ შემთხვევაში დიდი მნიშვნელობა ენიჭება ჰაერის ნაკადების სწორ

მიმართულებას: ჰაერი საცხოვრებელი, საძინებელი და საბავშვო ოთახებიდან გაედინება ე.წ.

„სველი“ ოთახების (სამზარეულო, სააბაზანო, ტუალეტი) მიმართულებით. ჰაერის რაიმე

დამატებითი გამანაწილებელი ქსელის მოწყბოა ამ შემთხვევაში არ არის საჭირო.

ჰაერის მიწოდების და გამწოვი სისტემა, ცენტრალური,

სითბოს რეგენერაციით, მრავალბინიანი სახლებისათვის

79

ვენტილაციის ცენტრალური დანადგარი სითბოს რეგენერაციით - ასეთი სისტემები

ფუნქციონირებს მხოლოდ სადისტრიბუციო სისტემასთან ერთად: მაშინ, როდესაც ერთ-

ერთი ვენტილატორი შენობაში აწვდის გარე ჰაერს, მეორე კი ახორციელებს თბილი ჰაერის

გაწოვას ოთახებიდან. თბომცვლელი უზრუნველყოფს გამწოვში გამავალი ჰაერის სითბოს

გადაცემას მოწოდებული სუფთა ჰაერისათვის. ამის შედეგად ხდება სითბოს 90%-ის

რეგენერაცია და მისი გამოყენება გარედან შემოსული ჰაერის გასათბობად. ასე ხდება სითბოს

ენერგიის 50%-მდე დაზოგვა.

გამწოვი ვენტილაციის დანადგარი ტექნიკური წყლის სითბოზე მომუშავე თბური ტუმბოთი

- ამ დანადგარის საფუძველს წარმოადგენს სავენტილაციო მოწყობილობა, რომელიც

კომბინირებულია გათბობასა და ცხელწყალ მომარაგების მიზნით დაყენებულ თბურ

ტუმბოსთან. თბური ტუმბოსთან კომბინირებული გამწოვი ვენტილაციის დანადგარი

უზრუნველყოფს ჰაერის გადაქაჩვას თბური ტუმბოს მეშვეობით. ცივი აგენტი ართმევს

სითბოს ნარჩენ ჰაერს და ამავდროულად ორთქლდება. შემდგომ ცივი აგენტი იკუმშება

კომპრესორში და დაგროვებული თბური ენერგია გადადის ტექნიკურ წყალში.

თბოდანაკარგები ვენტილაციის სხვადასხვა სისტემებისათვის.

ვენტილაციის სისტემის დიაგრამა

80

დაბალი მოხმარების შენობა - ასეთ შენობაში მოთხოვნა თბურ ენერგიაზე მნიშვნელოვნად

შემცირებულია შენობის ჰაერ-გაუმტარი კონსტრუქციით და დათბუნების ძალიან მაღალი

დონით. ასეთ შენობებში განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება ვენტილაციის სისტემის

ეფექტურობას, რადგანაც სწორი ვენტილაციის გარეშე შენობის გარსაცამის გაუმტარობა

შესაძლოა გახდეს ტენიანობის დაგროვების და ჰაერის დაბალი ხარისხის მიზეზი შიდა

სივრცეებში.

3.13 შენობის მიკროკლიმატის ეფექტურობის გაზრდა სითბოს და სიცივის

კომბინირებული მართვის საშუალებით

შენობების მიკროკლიმატის ენერგეტიკული ეფექტურობის ზრდა, პირველ ყოვლისა,

შეიძლება ყველაზე უფრო თანამედროვე სრულყოფილი სქემებისა და ცალკეული

მაღალეფექტური გამაციებელ - სავენტელაციო მოწყობილობების გამოყენებით.

მიზანშეწონილია დაპროექტებისა და ექსპლუატაციის დროს გავითვალისწინოთ სისტემების

ზონებად დაყოფა, ზონური და პიკური სქემების დანერგვა, ტრანსმისიული სიცივის

დანაკარგების რეკუპერაცია. ერთ-ერთ ძირითად პირობას წარმოადგენს ავტომატიზაცია და

რეჟიმების მუშაობის ოპტიმიზაცია, რაც განაპირობებს შენობების კლიმატური რეჟიმების

ავტომატურ მართვას. გარდა ჩამოთვლილი ღონისძიებებისა, შენობების მიკროკლიმატის

კონდიცირების სისტემების ენერგეტიკული ეფექტურობის გაზრდის მნიშვნელოვან რეზერვს

წარმოადგენს მეორეული ენერგორესურსების, არატრადიციული და დაბალპოტენციური

ენერგიის წყაროების გამოყენება. მაგალითად, ცნობილია, რომ ტექნოლოგიური

დანადგარებით, მზის რადიაციით, ხელოვნური განათებით და სხვა წყაროების საშუალებით,

თანამედროვე შენობებს მიეწოდება ენერგიის გარკვეული რაოდენობა. მეორე მხრივ, ამ

ენერგიის დიდი რაოდენობა გაწოვილ ჰაერთან ერთად იკარგება. მიკროკლიმატის

კონდიცირების სისტემების ეფექტურობის გასაზრდელად საჭიროა, შენობებში

გადავანაწილოთ სიცივე. ე.ი. იმ შემთხვევაში, როდესაც შენობის გარკვეულ ნაწილში გვაქვს

სიცივე, საჭიროა ამ ენერგიის გადატანა იმ ობიექტებზე, სადაც სიცივის დეფიციტია.

ამრიგად, ენერგიის გადანაწილება შესაძლებელია როგორც სივრცეში (უტილიზაცია), ასევე

დროში (აკუმულაცია).

სითბოსა და სიცივის უტილიზაცია შეიძლება სავენტილაციო დანადგარებით და

სპეციალური მოწყობილობებით, ხოლო დაბალი პოტენციალის წყაროს ეფექტური

გამოყენება შესაძლებელია კონტაქტურ თბოგადამცემ აპარატებში.

სამაცივრო პროცესების მართვის დროს შესაძლებელია განხილულ იქნეს კომბინირებული

პროცესები, რომლებიც გულისხმობენ სამაცივრო დანადგარების, თბური ტუმბოების და

სითბოს რეკუპირატორების სინქრონულ მუშაობას.

კომბინირებული პროცესები შესაძლოა გამოვიყენოთ შენობაში ჰაერის კონდიცირების

სისტემებისათვის, როდესაც საჭიროა სითბოს და სიცივის ერთდროული მიღება. ამ

სისიტემებთან სიცივის და სითბოს აკუმულატორების პარალელურ რეჟიმში მუშაობა კარგ

შედეგებს იძლევა.

ეს არის შემთხვევა, როდესაც გამაციებელი (კომპრესორი) და გამათბობელი (ადსორბერი)

წარმოადგენენ დამოუკიდებელ სისტემებს და დაკავშირებულნი არიან ერთმანეთთან

თბომცვლელებით ან რეკუპირატორებით. არსებობს შემთხვევბი, როდესაც ამზადებენ ე.წ.

ადსორბციულ დანადგარებს სითბოს და სიცივის ერთდროულად მისაღებად. ამ შემთხვევაში

ადსორბციულ თბურ ტუმბოებს გააჩნია უპირატესობა. თანაბარი სიცივის წარმოების დროს

81

სითბოს რაოდენობა, რომელიც ერთმევა კონდენსატორს და ადსორბერს, მეტია

კომპრესორულ მანქანაში კონდენსატორიდან ართმეულ სითბოზე და წყლის მაღალი

ტემპერატურის მისაღებად საჭირო აღარაა კონდენსატორში წნევის გაზრდა.

ასეთი სისტემები საინტერესოა მძლავრი დანადგარების ექსპლოატაციის დროს (მაგ.,

ყინულის მოედნის და საცურაო აუზის ერთდროული ოპერირება) მაშინ, როდესაც სისტემაში

ჩართულია დაბალტემპერატურული გამათბობელი პანელური რადიატორები, სათბობის

ეკონომიის კოეფიციენტი აღწევს 1.8. სითბოს და სიცივის აკუმულირების შემთხვევაში

მიღწევადია ე.წ. კომბინირებული სისტემების ექსპლოატაცია მზის და ქარის ენერგიების

გამოყენებით.

3.14 აკუმულირების ტექნიკა. ცხელი წყლის შემნახველი რეზერვუარები წარმოადგენს საცხოვრებელ და საოფისე

შენობების გათბობისა და ცხელწყალმომარაგების თანამედროვე სისტემის ერთ-ერთ

ცენტრალურ კომპონენტს. ამ რეზერვუარებს შეუძლია განსხვავებული ფუნქციების

შესრულება.

ცხელი წყლის შემნახველი რეზერვუარები უზრუნველყოფენ როგორც ცხელი წყლის

გაცხელებას, ისე მის შენახვას შხაპის მიღების, ბანაობისა თუ საკვების მოსამზადებლად.

ბუფერული შემნახველი რეზერვუარები უზრუნველყოფენ ცხელი წყლის მიწოდებას

გათბობის სისტემაში, რაც განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია განახლები ენერგიის

გამოყენების დროს.

ე.წ. კომბინირებული შემნახველი რეზერვუარები უზრუნველყოფენ ორივე ფუნქციას.

ცხელის წყლის შემნახველი თანამედროვე რეზერვუარები გამოირჩევა მაღალი

ენერგოეფექტურობით, ახასიათებს მინიმალური თბოდანაკარგები და ოპტიმალური

თბოგადაცემა და ტემპერატურის გრადირება.

საცხოვრებელი და საოფისე შენობებისათვის განკუთვნილი ცხელი წყლის აკუმულირების

რეზერვუარების მიზანია უზრუნველყოს ცხელი წყლის ხელმისაწვდომობა მთელი წლის

განმავლობაში დღის ნებისმიერ დროს. არსებობს შემნახველი რეზერვუარების ორი ტიპი:

მონოვალენტური დ ბივალენტური. მონოვალენტური გამაცხელებელის შემთხვევაში წყლის

გაცხელება შემნახველ რეზერვუარში ხდება თბომცვლელის მეშვეობით, რომლის სითბოთი

უზრუნველყოფა ხდება ცენტრალური გათბობის გენერატორით როგორიცაა გაზის ანდა

ზეთის ქვაბი.

ბივალენტური შემნახველი რეზერვუარის შემთხვევაში წყლის გაცხელება ხდება ორი

თბომვცლელის მეშვეობით: სითბო, რომელიც გენერირდება მზის თერმული სისტემით,

მიეწოდება თბომვცლელის მეშვეობით შემნახველი რეზერვუარის ქვედა ნაწილს. საკმარისი

მზის ენერგიის პირობებში შესაძლებელია შემნახველი რეზერვუარის სრული მოცულობის

გათბობა ამ განახლებადი ენერგიის მეშვეობით. სხვა შემთხვევაში, შემნახველი რეზერვუარის

ზედა ნაწილში არსებული მეორე თბომცვლელის მეშვეობით ხდება წყლის დამატებითი

გაცხელება ცენტრალური თბოგენერატორის გამოყენებით მუდმივად საჭირო

ტემპერატურამდე, რათა ყოველთვის ხელმისაწვდომი იყოს ცხელი წყლის საჭირო რესურსი.

82

თერმული ენერგიის შენახვა - ბუფერული აკუმულირების რეზერვუარები გათბობის

სისტემაში უზრუნველყოფენ სითბოს

შენახვას. ასეთ რეზერვუარებს

შეუძლიათ სხვადასხვა წყაროდან

მიღებული სითობს კომბინირება და

სითბოს ინტერვალებით გაცემა. მათი

მთავარი დანიშნულებაა

გენერირებული და მოხმარებული

სითბოს შორის არსებული

განსხვავების კომპენსირება და

შესაბამისად გათბობის სისტემაში

წარმადობის რყევების გამორიცხვა,

რის შედეგადაც სითბოს გენერაციის

ოპერირება წარმოადგენს

მოხმარებისაგან დამოუკიდებელ

პროცესს და შედეგად ზრდის

სისტემის ენერგოეფექტურობას და

საოპერაციო მახასიათებლებს.

შემნახველი რეზერვუარის გარე

ზედაპირიდან თერმული

დანაკარგების შემცირება

მინიმიზებულია კარგი

თბოიზოლაციით და თერმული

ხიდების არ არსებობით.

კომბინირებული რეზერვუარი იძლევა

ერთ მოწყობილობაში როგორც წყლის

გაცხელების, ისე მის გათბობის

სისტემაში მომდევნო გამოყენების

მიზნით შენახვის შესაძლებლობას.

მზის თბური ენერგიის გამოყენების

შემთხვევაში კომბინირებული

რეზერვუარები უზრუნველყოფენ

სითბოს აკუმულირებას გათბობის

მხარდაჭერისათვის და შემნახველ

რეზერვუარებად წყლისათვის.

ცხელწყალმომარაგების სისტემები

რამდენიმე ტიპისაა:

„ავზი ავზში“ - კომბინირებული

რეზერვუარი ერთ-ერთი ყველაზე

გავრცელებული ტიპია. ბუფერული

ავზის შიგნით გათბობისათვის განკუთვნილი წყალი მოთავსებულია მეორე უფრო მცირე

83

ზომის ავზში ცხელი წყლისათვის. რეზერვუარის გარე ავზში მოთავსებული წყალი მზის

ენერგიით თბება თბომცვლელის მეშვეობით და შიდა ავზის კელდების გავლით სითბოს

გადასცემს ცხელ წყალს.

კომბინირებული რეზერვუარი სუფთა წყლის სადგურით - ასეთ ქვაბში წყლის გაცხელება

ხორციელდება გარე თბომვცველით. როდესაც სამზარეულოში ან სააბაზანოში საჭიროა

ცხელი წყალი, ცივი წყალი მიედინება მაღალი წარმადობის ფირფიტოვანი თობმცვლელით,

რომელიც განლაგებულია რეზერვუარის გარეთ. ამ თბომცვლელში წყალი ცხელდება

სასურველ ტემპერატურამდე გასათბობად განკუთვნილი წყლის მეშვეობით, რომელიც

მიეწოდება თბომცვლელს ბუფერული რეზერვუარიდან.

კომბინირებული რეზერვუარი შიდა თბომცვლელით - ამ ტიპის მოწყობილობები

განსხვავდება სხვა რეზერვუარებისააგან იმით, რომ წყლის დამატებითი გაცხელება

ხორციელდება შიდა თბომცვლელით. სხვა სისტემებისგან განსხვავებით ამ ტიპის

კომბინირებული რეზერვუარის უპირატესობა მდგომარეობს მის შედარებით მარტივ და იაფ

მონტაჟში, რადგან მისი მოწოდება ხდება ერთიანი მზა კვანძის სახით. საჭიროა მხოლოდ

მისი ჩართვა გათბობის და ცხელწყალმომარაგების ქსელებში, ასევე მიერთება გაზის ან

თხევადი საწვავის მილგაყვანილობასთან და ელექტრომომარაგებასთან. მისი კომპაქტური

კონსტრუქცია საჭიროებს გაცილებით ნაკლებ ფართს, ვიდრე ცალკე რეზერვუარისა და

სითბოს გენერატორის კომბინაციის დროს. ამ ვარიანტის შემთხვევაში წყლის გაცხელება

ცხელწყალმომარაგებისათვის ხდება რეზერვუარის შიგნით არსებული თბომცვლელით.

მეორე თბომცვლელი, რომელიც განთავსებულია კომბინირებული რეზერვუარის ქვედა

ნაწილში, ფუნქციონირებს მზის თბური დანადგარის ენერგიაზე. თუ მზის გამოსხივების

ინტენსიურება არ არის საკმარისი წყლის გაცხელებისათვის, ხდება მისი დამატებითი

გაცხელება ცენტრალური თბოგენერატორის თბომცვლელის მეშვეობით, რომელიც

განთავსებულია რეზერვუარის ზედა ნაწილში. თუ რეზერვუარში მოხდა თბური ენერგიის

საკმარისი აკუმულირება, მაშინ მისი მეშვეობით ხორციელდება გათბობის კონტურის კვება.

ცენტრალური თბოგენერატორის ჩართვა ხდება მხოლოდ მაშინ, როდესაც მზის ენეერგიის

გამოყენებით ვერ ხორციელდება საჭირო ტემპერატურის მიღწევა გათბობის

კონტურისათვის.

3.15 კვამლსადენი სისტემები. კვამლსადენი მილი წარმოადგენს საწვავის წვის შედეგად ნარჩენი გამონაბოლქვი აირების

შენობიდან ექსტაქციის ძირითად კომპონენტს, რომელიც ოპტიმალურად უნდა

შეესაბამებოდეს საწვავისა და მისი წვის მეთოდის ტიპს. საუკეთესო მასალა გამონაბოლქვი

აირების კვამლსადენისათვის არის უჟანგავი ფოლადი, რადგან საკმაოდ კომპაქტურია და

მისგან შესაძლებელია ნებისმიერი კონსტრუქციის დამზადება. ალტერნატიული მასალა,

როგორციაა: კერამიკა და პლასტმასი, ან ძალიან ძვირია ან არ არის მედეგი მაღალი

ტემპერატურების მიმართ.

გარდა მაღალი ტემპერეტურისა კვამლსადენი მილები ექვემდებარება ქიმიური

ნივთიერებების ზეგავლენას, როგორიცაა გამონაბოლქვ აირებში არსებული მჟავა. მჟავა

ავლენს აგრესიულ ხასიათს მილში კონდენსატის წარმოქმნისას. უჟანგავი ფოლადისგან

დამზადებული თანამედროვე კვამლსადენები უპრობლემოდ უძლებენ ამ გამოწვევას.

84

კონდენსატის წარმოქმნა იწყება გამონაბოლქვი აირების მიერ ნამის წერტილის მიღწევისას

(მიახლოებით 40 °C). კონდენსატი გროვდება კვამლსადენის ძირში არსებულ სპეციალურ

სადრენაჟო ჭურჭელში.

არსებობს უჟანგავი ფოლადისაგან დამზადებული 2 ტიპის კვამლსადენი: ერთკედლიანი და

ორკედლიანი. ისინი გამოიყენება როგორც შიდა, ისე გარე მონტაჟისათვის.

ერთკედლიანი სისტემები შედარებით იაფია და მარტივია მათი მონტაჟი. საწვავიდან

გამომდინარე, შესაძლებელია დაბალ ან მაღალ წნევაზე გათვლილი სისტემის შერჩევა.

ერთკედლიანი მილების გამოყენებისას მთავარი შეზღუდვა არის შედარებით დიდი

მანძილი, რომლითაც მილები დაშორებული უნდა იყოს აალებადი კონსტუქციებისაგან.

ამიტომ მათი მონტაჟისას საჭიროა სპეციალური ხანძრსაწინააღმდეგო ზომებისა და,

საჭიროების შემთხვევაში, საჰაერო ინტერვალების გათვალისწინება.

უჟანგავი ფოლადისაგან დამზადებული ორკედლიანი მილების მონტაჟი შესაძლებელია

როგორც შენობის შიგნით, ისე მის გარე კედლებზეც. ეს მსუბუქი მოწყობილობები

გამოირჩევა რეკონსტრუქციის, გაფართოებისა და დემონტაჟის სიმარტივით.

ორკედლიანი მილები გამოიყენება ასევე იმ გამათბობელი მოწყობილობის

ექსპლოატაციისათვის, რომელიც არ იყენებს შენობის შიდა ჰაერს. ასეთ სისტემებში ცხელი

გამონაბოლქვი აირის (რომელიც მიემართება გამათბობელი მოწყობილობიდან) და ცივი

სუფთა ჰაერის ( რომელიც მიეწოდება გამათბობელ მოწყობილობას) ტრანსპორტირება ხდება

მომიჯნავე არხებით. ეს იძლევა ნარჩენი გაზების სითბოს სასარგებლო გამოყენების

საშუალებას. სისტემის მოდენრიზაციის დროს შესაძლებელია ორკედლიანი მილების

არსებულ კვამლსადენი მილების შახტებში მონტაჟი.

3.16 ენერგიის მართვის და მონიტორინგის ავტომატიზირებული სისტემები. თანამედროვე გათბობის სისტემები აღჭურვილია ჭკვიანი მართვის პულტებით.

განვითარებულ ქვეყნებში უმეტესობა ბინათმლობელებისათვის უკვე აღარ არის გასაკვირვი

ის, რომ გათბობა აბაზანაში ჩაირთვება მაღვიძარას დარეკვამდე, გარკვეული დროით ადრე.

შესაბამისად, შესაძლებელი გახდება შხაპის მიღება კომფორტულად ოთახის

ტემპერატურაზე. შესაძლებელია საძილე ოთახში ტემპერატურა დაფიქსირდეს დროის

ინტერვალისათვის მოთხოვნილ ტემპერატურაზე ისე, რომ ოთახებში შენარჩუნდეს

ინდივიდუალური ტემპერატურული რეჟიმები.

თანამედროვე გათბობის ტექნოლოგიების ლოგიკა მიმართულია ინტელექტუალური

აზროვნების და ავტომატური თვითრეგულირებისაკენ. ის ბაზირებულია

მიკროელექტრონიკის თანამედროვე ინოვაციურ მიღწევებზე და მიმართულია საქვაბის

შემადგენელი კომპონენტების (წვის კამერა, სანთურა, ტუმბო და სხვ.) მუშაობის

ოპტიმიზაციისაკენ. ავტომატური მართვის სისტემები უზრუნველყოფს წყალგამაცხელებელი

ტექნიკის მაღალი სანდოობით ექსპლოატაციას, მის მონიტორინგს და მართვას სხვადასხვა

„დევაისებიდან“, რომელთა დისპლეებზეც გამოიტანება ინფორმაცია ქსელში ჩართული

ენერგოგენერატორების ტექნიკური მდგომარეობის, CO2‐ ის დანაზოგების, საწვავის ხარჯვის,

ეკონომიკური და აღრიცხვიანობის პარამეტრების შესახებ.

85

ამასთან ერთად, შესაძლებელია სტატისტიკური ანალიზის და შემდგომი მუშა რეჟიმების

ოპტიმიზაციების პარამეტრების განსაზღვრა ავტომატურ თვითპროგრესირებად

პროგრამული პაკეტებით.

ასეთი სისტემები საშუალებას იძლევა განხორციელდეს მრავალვალენტიანი (ქსელში

ჩართულია რამდენიმე თბოგენერატორი: სოლარული, გეოთერმული, ბიომასა, ქარის და სხვ.)

ენერგოცენტრალების მართვა და მონიტორინგი. იგი შეარჩევს მოცემული მომენტისათვის

სარფიან ენერგომომხმარებელს და ეფექტურ ენერგოგენერატორს. ავტომატურ რეჟიმში

განსაზღვრავს მუშაობის მომდევნო ენერგოეფექტურ რეეჟიმებს. აგროვებს და მონაცემთა

ბაზაში განათვსებს ინფორმაციას: კლიმატურ მახასიათებლებზე, გაყიდვებზე, ტექნიკურ

მდგომარეობასა და სხვათა შესახებ შემდგომი ანალიზისათვის. მონიტორინგის შედეგად

შესაძლებელია სისტემის უწესივრობის დროული დაფიქსირება და აღმოფხვრა ბევრად ადრე,

ვიდრე ეს გამოიწვევს ამა თუ იმ სახის ავარიას. შედეგად იზრდება სისტემის ამორტიზაციის

პერიოდი, ეს საშუალებას აძლევს ბიზნეს ოპერატორს განახორციელოს სისტემების

ცენტრალიზებული მართვა სადისპეჩეროებიდან და დაალაგოს ეფექტური ენერგობიზნეს

სქემები.

ამრიგად მართვის ავტომატიზირებული სისტემები იძლევა ეფექტური ენერგომენეჯმენტის

განხორციელების შესაძლებლობებს.

86

4.0. რეკომენდაციები შენობა‐ნაგებობებში ენერგოეფექტური გათბობა‐

ვენტილაცია‐გაგრილების ტექნოლოგიების იმპლემენტაციის მიზნით.

შენობის კომფორტის თანამედროვე კონცეფცია თავის თავში მოიცავს: ადამიანის

ჯანმრთელობის უზრუნველყოფას, რესურსების ეფექტურ გამოყენებას, პასუხისმგებლურ

მიდგომას გარემოსთან მიმართებაში, ენერგიის ეკონომიას, ეკონომიურ ხელმისაწვდომობას

(ხარჯთეფექტურობას).

კლიმატური მახასიათებლები და მათი სივრცობრივი განვითარების რუკა შესაძლებელია

გამოყენებულ იქნეს:

1. საქართველოს ტერიტორიის შენობა-ნაგებობების შიდა საინჟინრო სისტემების

ტექნოლოგიური დარაიონების შესადგენად;

2. შენობების დაგეგმარებისა და ადგილზე განლაგების განსაზღვრის დროს;

3. გათბობის, ვენტილაციისა და კონდიცირების სისტემების დაპროექტებისას;

4. შემომზღუდავი კონსტრუქციების თბოტექნიკური მაჩვენებლების გაანგარიშების და

ენერგოეფექტური ღონისძიებების დადგენის დროს.

წინამდებარე თავში მოცემულია ძირითადი თერმული პარამეტრის- გრადუს დღეების

მნიშვნელობები საქართველოს დიდი ადმინისტრაციული ერთეულებისათვის. შემდგომში

მათი ინტერპოლაციით შესაძლებელია საქართველოს კლიმატური რუკის ტრანსფორმირება

ტექნოლოგიური დარაიონების რუკად.

ასეთი მიდგომა საშუალებას მოგვცემს კონკრეტული რეგიონისთვის განვსაზღვროთ შენობა-

ნაგებობების სერტთიფიცირების, მარკირების და/ან ენერგოპასპორტის პარამეტრები. ეს

დოკუმენტები (იხ. სურ. #1) გვიჩვენებს რამდენად ენერგოეფექტურია შენობა. მასზე

წარმოდგენილია თუ რა რაოდენობის

ელ.ენერგიას, ბუნებრივ აირს და წყალს

მოიხმარს შენობა და ასევე ამ მოხმარების

შედეგად ემიტირებული ემისიების რაოდენობა. ენერგორესურსების მოხმარების მიხედვით

ხდება შენობების კლასიფიკაცია A-დან G-

კლასის ჩათვლით. A კლასის შენობა ნიშნავს

ენერგოეფექტურ, ხოლო G-კლასის კი -

არაეფექტურ შენობას. კლასიფიკატორში

მითითებულია ტექნიკური ღონისძიებები და

ქმედებები, რისი გათვალისწინებისა და

დანერგვის შედეგადაც შენობა შეამცირებს

ენერგორესურსების მოხმარებას და CO2- ის

გაფრქვევას ატმოსფეროში.

ასევე სავალდებულოა მასალების, სისტემებისა

და დანადგარების, საპროექტო და

ზედამხეველობის განმახორციელებელი

ორგანიზაციის მითითება.

ტექნოლოგიური დარაიონების რუკის

საშუალებით შესაძლებელია განისაზღვროს

ტენოლოგიური მიდგომები და დაიგეგმოს

სურათი #1. ენერგოპასპორტის მაგალითი

87

ჩასატარებელი ენერგოეფექტური ღონისძიებები. ასევე შესაძლებელია დადგინდეს

ეკონომიკური და ტექნიკური პარამეტრები, როგორიცაა:

1. გარსაცმის თბოიზოლაცის სისქე;

2. ენერგოეფექტური ფანჯრების ტიპები;

3. ცივი და თბილი “ხიდების”მახასიათებლები;

4. ვენტილაციის და გათბობისკონტროლირებადი ეფექტური სისტემების ტიპები;

5. მზის ენერგიის შთანთქმისა და მისგან დაცვის მიზნით შენობის ოპტიმალური

ორიენტაცია;

6. კონკრეტული შენობისთვის სისტემური მიდგომების მახასიათებლები;

7. ჩასატარებელი სამუშაოების ბიუჯეტი და გეგმა -გრაფიკი.

4.1. ცალკეულ ტექნოლოგიურ ერთეულებად ზონირებული პირობითი

სამოდელო ერთეულების წარმოდგენა.

„საქართველოს ტერიტორიისთვის დამახასიათებელი ბუნებრივი სტიქიური მოვლენების

საფრთხეების და რისკების ატლასის“45 მონაცენმების თანახმად საქართველოში

საცხოვრებელი, არასაცხოვრებელი, საოფისე, ადმინისტრაციული შენობების სიმრავლე

შეიმჩნევა იქ, სადაც შედარებით ხელსაყრელი ფიზიკურ-გეოგრაფიული და ეკონომიკურ-

გეოგრაფიული პირობებია. შენობათა სიმრავლით გამოირჩევა დასახლებული პუნქტები,

რომლებიც სატრანსპორტო მაგისტრალებზე (ან მათ შესაყარზე), რეკრეაციულ ადგილებში,

ზღვის სანაპიროებზე და ა.შ. მდებარეობენ (ქ. თბილისი, ქ. ქუთაისი, ქ. გორი, ქ. ზესტაფონი,

ქ. ხაშური, ქ. სამტრედია, ქ. სენაკი, ქ. ბათუმი, ქ. სოხუმი, ქ. ფოთი, ქ. ზუგდიდი, ქ. ოჩამჩირე,

ქ. ახალციხე, ქ. თელავი, ქ. ტყიბული და სხვ.) (იხ. სურ. #2 და #3).

სურათი #2.

საცხოვრებლად ხელსაყრელი გეოგრაფიული პირობების გამო შენობების სიმრავლით

გამოირჩევა საქართველოს მთათაშორისი ბარი. უფრო მკაცრი ბუნებრივი პირობების მქონე

რეგიონებში შენობა-ნაგებობების რაოდენობა ნაკლებია. მოსახლეობის მთიდან ბარში

მიგრაციის შედეგად მთაში ბევრი ნასოფლარი და ნასახლარია.

45 http://drm.cenn.org/paper_atlas/RA‐part‐2.pdf

88


ფიზიკურ-გეოგრაფიული პირობები ძირითადად განსაზღვრავენ შენობა-ნაგებობათა

არქიტექტურასაც. დასავლეთ საქართველოში ჭარბტენიანი კლიმატის გამო უფრო მეტად იყო

გავრცელებული ერთი ან ორსართულიანი ხის სახლები, რომელთა ნაწილი ხიმინჯებზე იდგა


(იხ. სურათი #4), ხოლო აღმოსავლეთ საქართველოში უპირატესად ქვის ან/და აგურის

სახლებს აშენებდნენ. თანამედროვე პირობებში დასავლეთ საქართველოში ტრადიციულად

მიღებული ხის მასალის მაგივრად, უფრო ხშირად, გამოიყენება აგური და რკინაბეტონი.

აღნიშნულის შედეგად, საქართველოს კუთხეების არქიტექტურაში მკვეთრი განსხვავება აღარ

შეიმჩნევა.

შენობა-ნაგებობანი მნიშვნელოვანი რისკის ობიექტებს წარმოადგენენ. მათ შესახებ

მონაცემთა ბაზის შექმნა მოწყვლადობისა და რისკის შეფასების ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი

საფეხურია. არასრულყოფილი ინფორმაციის გამო შენობათა მონაცემების ბაზის შექმნა

89

გარკვეულ სირთულეებთან იყო დაკავშირებული, ამიტომ მიზანშეწონილად მივიჩნიეთ ჩვენ

ხელთ არსებული საკადასტრო მონაცემების გამოყენება ნაგებობების სართულების

რაოდენობის, სამშენებლო მასალებისა და ასაკის შესახებ (რაც შემდეგ შენობების

მოწყვლადობის ტიპების დასადგენად იქნა გამოყენებული).

შენობების მოხაზულობის ამსახველი პოლიგონალური ფენიდან შეიქმნა წერტილოვანი ფენა

- შენობების პოლიგონის ცენტრი, რადგან წერტილოვანი ფენა უფრო მარტივი

დასამუშავებელია, თანაც 1:1,500 000 მასშტაბის რუკა შენობა-ნაგებობების ზუსტი გამოსახვის

საშუალებას არ იძლევა.

შენობების ტიპების დასადგენად შენობების პოლიგონალური ფენა სივრცული

ადგილმდებარეობის მიხედვით დაკავშირებული იყო მიწის საფარის ფენასთან, რის

შედეგადაც შენობები განისაზღვრა მათი დანიშნულების ტიპების მიხედვით, შემდეგ

სხვადასხვა მოთხოვნის (query) შესაბამისად შენობები დაიყო სამ ტიპად: საცხოვრებელი,

არასაცხოვრებელი და სხვა (დამხმარე) შენობა-ნაგებობები.

ანალიზი გაკეთდა ქვეყნის იმ ტერიტორიებისთვის, რომელთა შესახებაც არსებობდა

საკადასტრო მონაცემები, მოხდა ერთ ჰექტარზე (100მx100მ-ზე) შენობების საშუალო

რაოდენობის გამოთვლა. შემდეგ შენობების საშუალო მაჩვენებელი (1 ჰექტარზე 5 შენობა)

გამოყენებულ იქნა იმ დასახლებული პუნქტებისათვის, რომლებისთვისაც საკადასტრო

მონაცემები არ არსებობდა.

იმის შემდეგ, რაც გამოთვლილი ქნა შენობების სიმჭიდროვე საქართველოს მასშტაბით,

მოხდა შენობების სიმჭიდროვის რუკის შეთავსება საკრებულოების მონაცემთა ფენასთან,

რათა დათვლილიყო შენობების რაოდენობა თითოეული საკრებულოსთვის.

ამ მეთოდის გამოყენებით გამოთვლილი შენობების სრული რაოდენობა შეადგენს 1,178,000-

ს. ქვეყნის იმ რეგიონებისთვის, რომლებისთვისაც არსებობდა საკადასტრო მონაცემები,

მოხდა შენობების ტიპების კლასიფიკაცია, სადაც ყველა ტიპის შენობიდან საცხოვრებელი

შენობების რაოდენობამ შეადგინა 730,000, არასაცხოვრებელი შენობების რაოდენობამ– 93,000,

დამხმარე შენობებისამ კი– 156,000“.

ცალკეული ტექნოლოგიური ზონების აღწერისათვის მიზანშეწონილია მონაცემები შენობა-

ნაგებობების ინჟინერინგის შესახებ წარმოდგენილი იყოს კარგად გააზრებული თვალსაჩინო

დიაგრამების და რუკების სახით პრაქტიკაში ადაპტირებული კლასიფიკატორის

საშუალებით. ქვემოთ მოყვანილია რამდენიმე მათგანი, რომლებიც ძირითადად

განსაზღვრავენ შენობა-ნაგებობების საინჟინრო ტექნოლოგიების ხასიათს.

90

2011 წლის სტატისტიკური მონაცემების მიხედვით, საქართველოს მოსახლეობა 4 მილიონ

469.2 ათას კაცს შეადგენს, აქედან 2 მილიონ 371.3 ათასი ქალაქად ცხოვრობს, 2 მილიონ 097.9

ათასი- სოფლად (ოკუპირებული ტერიტორიების მოსახლეობის შესახებ განახლებული

ინფორმაცია არ მოიპოვება). მოსახლეობის საშუალო სიმჭიდროვე შეადგენს დაახლოებით 64

კაცს 1 კვ.კმ-ზე.

საქართველოს ტერიტორიაზე მოსახლეობა არათანაბრადაა განაწილებული, რაც ბუნებრივ-

გეოგრაფიული და ეკონომიკური ფაქტორების გავლენით არის გამოწვეული.

კავკასიონის მთიანეთში მეურნეობის განვითარების არახელსაყრელი პირობების გამო

მოსახლეობის მხოლოდ 4% ცხოვრობს, სამხრეთ საქართველოს მთიან ზონაში კი – 8%, მაშინ,

როცა მთათა შორის ბარში ცხოვრობს 88%. სწორედ საქართველოს ეს

91

ნაწილი გამოირჩევა ცხოვრებისათვის ყველაზე ხელსაყრელი ფიზიკურ-გეოგრაფიული

პირობებით. სამეურნეო თვალსაზრისით ყველაზე მეტად არის ათვისებული სამეგრელოს,

იმერეთის, შიდა და ქვემო ქართლის, გურიისა და ჯავახეთის ტერიტორიები.

აღსანიშნავია,რომ საქართველოში ყველაზე მჭიდროდ დასახლებულია აჭარის ავტონომიური

რესპუბლიკა და ქვემო ქართლის მხარე. მნიშვნელოვანი ურბანული ცენტრებია: თბილისი,

ქუთაისი, რუსთავი, ბათუმი, ფოთი, ზუგდიდი, გორი და თელავი. ყველაზე ნაკლებად არის

დასახლებული და მოსახლეობის სიმჭიდროვის ყველაზე დაბალი მაჩვენებლებით

გამოირჩევა კავკასიონის მთიანეთი: სვანეთი, რაჭა-ლეჩხუმი, ფშავ-ხევსურეთი, თუშეთი, რაც

ნაწილობრივ განპირობებულია მკაცრი კლიმატური პირობებითა და ნაკლებად

განვითარებული ინფრასტრუქტურით.

92

საქართველოში წარმოდგენილია ტრანსპორტის სხვადასხვა სახეობა: რკინიგზა,

საავტომობილო, საზღვაო, საჰაერო, მილსადენი და სხვ..

93

სასიცოცხლო მნიშვნელობის მქონე კომუნიკაციები უზრუნველყოფენ მოსახლეობას შემდეგი

ტიპის ძირითადი სერვისებით: წყლით, საკანალიზაციო სისტემით, ელექტროენერგიით

ბუნებრივი აირით, ტელეკომუნიკაციითა და მობილური სატელეფონო ქსელით.

4.2 საქართველოს დარაიონება ენერგოეფექტურ ტექნოლოგიურ ერთეულებად

შენობა-ნაგებობები წარმოადგენენ ერთიან ენერგეტიკულ სისიტემას განსაზღვრულს მათი

ფუნქციონალური მახასიათებლების და შენობის კლასის მახასითებელი ელემენტების

მიხედვით. მათი საინჟინრო ტექნოლოგიური სისტემებით აღჭურვის დროს საპროექტო

ორგანიზაციამ უნდა გაითვალისწინოს სათანადო თბოტექნიკური პარამეტრები.

თბოტექნიკაში მთავარ ენერგეტიკულ პარამეტრად მიღებულია სამი პარამეტრი, ესენია:

1. შენობის კომპაქტურობის ინდექსი, რომელიც განისაზღვრება გარე შემომზღუდავი

კონსტრუქციების ფართობის შეფარდებით შენობა-ნაგებობის მოცულობასთან. იგი

ფარდობითი მახასითებელი სიდიდეა;

2. თბოგადაცემის ეფექტური კოეფიციენტი - ენერგიის რაოდენობა ჯოულებში,

რომელიც გაივლის შემომზღუდავი კონსტრუქციიის ერთ კვადრატულ მეტრში

ნორმალის მიმართულებით, როცა ტემპერატურათა სხვაობა შემომზღუდავ

ზედაპირებს შორის შეადგენს ერთ გრადუსს. იგი აღინიშნება K სიმბოლოთი და „სი“

სისტემაში მისი ერთეულია ვტ/(მ2.oC);

3. გათბობის გრადუს-დღე - არის გათბობის სეზონში სათავსისა და გარემო ჰაერის

საშუალო ტემპერატურების სხვაობისა და გათბობის სეზონის ხანგრძლივობის (დღე)

ნამრავლი. ანალოგიურად გაგრილების გრადუს-დღე წარმოადგენს გაგრილების

სეზონში გარემო ჰაერისა და სათავსის ჰაერის საშუალო ტემპერატურების სხვაობის

ნამრავლს გაგრილების სეზონის ხაგრძლივობაზე;

4. გრადუს-დღე აღინიშნება D სიმბოლოთი.

შენობა-ნაგებობების მახასიათებელი პარამეტრები თავს იყრის მის ენერგეტიკულ

პასპორტში. შემდგომში ეს პარამეტრები საფუძვლად ედება გათბობის, გაგრილების,

ვენტილაციისა და ცხელი წყლით მომარაგების სისტემების ტექნოლოგიურ პროექტირებას.

პირველი ორი პარამეტრი ახასიათებს კონკრეტულად შენობას, ხოლო მესამე- გრადუს-დღე,

რეგიონალური ხასიათის მატარებელია და დაკავშირებულია კლიმატურ დარაიონებასთან.

აქედან გამომდინარე იგი წარმოადგენს ტექნოლოგიური დარაიონების საფუძველს.

რადგან გარემო ჰაერის და სათავსის ჰაერის საშუალო ტემპერატურებს შორის სხვაობა

გაგრილების პერიოდში მნიშვნელოვნად ნაკლებია, ვიდრე ანალოგიური ტემპერატურული

დაწნევის აბსოლუტური მნიშვნელობა გათბობის სეზონის შემთხვევაში, ამიტომ

გაგრილების სისტემების დაგეგმარების დროს ლოკალური კლიმატური მაჩვენებლების

როლი შემცირებულია. შედეგად სიცივის ენერგია ძირითადად საჭიროა სითბოს სხვადასხვა

წყაროების: შენობაში მყოფი ადამიანების, შენობაში განთავსებული საყოფაცხოვრებო და

კომპიუტერული ტექნიკის და სხვა თბური ნაკადების კომპენსაციისათვის. საქართველოს

94

კლიმატური პირობებისათვის პრაქტიკულად გათბობის სეზონის გრად-დღეების

მაჩვენებელი აღემატება გაგრილების გრად-დღეების მნიშვნელობებს, ამიტომ ამ ეტაპზე

ჩვენ ტექნოლოგიურ დარაიონების პროცესში ვიხელმძღვანელებთ მხოლოდ ე.წ. თბილი

გრადუს-დღეების ანგარიშით. გათბობის სეზონში გარემოში დაკარგული ტრანსმისიული

თბური დანაკარგების საშუალო ხვედრითი (დაყვანილი შენობის შემომზღუდი

კონსტრუქციის ერთ კვადრატულ მეტრზე) სიდიდის შესაფასებლად ჩატარებულია

საქართველოს ქალაქების (53 ქალაქი მოსახლეობით 1740-დან 1118300-მდე მაცხოვრებელი და

12 დასახლებული ზონის მოსახლეობით ნაკლები 1700 (იხ. ცხრილი #9) კლიმატური

პირობების ანალიზი. ცხრილი #9.

# ქალაქი მოსახლეობა დაარსების წელი მხარე

1. თბილისი 1 118 300 (2015) 458 თბილისი

2. ბათუმი 154 100 (2015) 1878 აჭარისარ

3. ქუთაისი 149 100 (2015) 1811 იმერეთი

4. რუსთავი 125 000 (2015) 1948 ქვემოქართლი

5. ზუგდიდი 69 600 (2009) 1918 სამეგრელო/ზემოსვანეთი

6. გორი 54 700 (2014) 1801 შიდაქართლი

7. ფოთი 41 700 (2015) 1578 სამეგრელო/ზემოსვანეთი

8. სამტრედია 29 761 (2002) 1921 იმერეთი

9. ხაშური 28 560 (2002) 1921 შიდაქართლი

10. სენაკი 28.082 (2002) 1921 სამეგრელო/ზემოსვანეთი

11. ზესტაფონი 24.158 (2002) 1926 იმერეთი

12. თელავი 21.800 (2002) 1801 კახეთი

13. ოზურგეთი 20.636 (2010) 1840 გურია

14. მარნეული 20.065 (2002) 1964 ქვემოქართლი

15. ჭიათურა 19.587 (2008) 1921 იმერეთი

16. კასპი 19.900 (2005) 1959 შიდაქართლი

17. ახალციხე 18.452 (2002) 1840 სამცხე-ჯავახეთი

18. ქობულეთი 18.302 (2009) 1944 აჭარა

19. წყალტუბო 16.841 (2002) 1953 იმერეთი

20. ბორჯომი 14.445 (2002) 1921 სამცხე-ჯავახეთი

21. ტყიბული 13.800 (2009) 1939 იმერეთი

22. საგარეჯო 12.566 (2002) 1962 კახეთი

23. გარდაბანი 11.858 (2002) 1969 ქვემოქართლი

24. ხონი 11.315 (2002) 1921 იმერეთი

25. გურჯაანი 10.029 (2002) 1934 კახეთი

95

# ქალაქი მოსახლეობა დაარსების წელი მხარე

26. ბოლნისი 9.944 (2002) 1967 ქვემოქართლი

27. ახალქალაქი 9.802 (2002) 1064 სამცხე-ჯავახეთი

28. ყვარელი 9.045 (2002) 1964 კახეთი

29. წალენჯიხა 8.956 (2002) 1964 სამეგრელო/ზემოსვანეთი

30. ახმეტა 8.571 (2002) 1966 კახეთი

31. ლანჩხუთი 8.000 (2006) 1961 გურია

32. დედოფლისწყარო 7.724 (2002) 1963 კახეთი

33. მცხეთა 7.718 (2002) 1956 მცხეთა-მთიანეთი

34. დუშეთი 7.315 (2002) 1801 მცხეთა-მთიანეთი

35. ქარელი 7.185 (2002) 1981 შიდაქართლი

36. საჩხერე 7.000 (2008) 1964 იმერეთი

37. ლაგოდეხი 6.875 (2002) 1962 კახეთი

38. აბაშა 6.430 (2002) 1964 სამეგრელო/ზემოსვანეთი

39. ნინოწმინდა 6.287 (2002) 1983 სამცხე-ჯავახეთი

40. წნორი 6.066 (2002) 1965 კახეთი

41. მარტვილი 5.609 (2002) 1982 სამეგრელო/ზემოსვანეთი

42. ხობი 5.604 (2002) 1981 სამეგრელო/ზემოსვანეთი

43. თერჯოლა 5.489 (2002) 1983 იმერეთი

44. ვალე 5.031 (2002) 1962 სამცხე-ჯავახეთი

45. ჯვარი 4.794 (2002) 1981 სამეგრელო/ზემოსვანეთი

46. ბაღდათი 4.724 (2002) 1981 იმერეთი

47. ვანი 4.641 (2002) 1981 იმერეთი

48. თეთრიწყარო 4.041 (2002) 1966 ქვემოქართლი

49. დმანისი 3.427 (2002) 1981 ქვემოქართლი

50. ონი 3.342 (2002) 1846 რაჭა-ლეჩხუმი/ქვემოსვანეთი

51. ამბროლაური 2.541 (2002) 1966 რაჭა-ლეჩხუმი/ქვემოსვანეთი

52. სიღნაღი 2.146 (2002) 1801 კახეთი

53. ცაგერი 1.961 (2002) 1968 რაჭა-ლეჩხუმი/ქვემოსვანეთი

54. წალკა 1.741 (2002) 1984 ქვემოქართ

შენობების გათბობის სისტემის შერჩევა და გაანგარიშება ეფუძნება შენობის ჯამური თბური

დანაკარგების შეფასებას, როცა საანგარიშო ტემპერატურად აღებულია კონკრეტული

კლიმატური ზონისათვის ყველაზე ცივი ხუთდღიურის საშუალო ტემპერატურა.

96

შესაბამისად მიღებული თბური დანაკარგების კომპენსაციით (გათბობის ამა თუ იმ

სისტემით) შესაძლებელი ხდება გათბობის სრული პერიოდისათვის სათავსში მოთხოვნილი

მიკროკლიმატის (მაგ., 18 oC -22 oC) შენარჩუნება.

რეალურად გათბობის სეზონზე დახარჯული თბური ენერგია მნიშვნელოვნად ნაკლებია

საანგარიშო თბური დატვირთვის მნიშვნელობაზე, რადგან გათბობის სეზონში გარემო

ჰაერის ტემპერატურა შეიძლება იცვლებოდეს დიდ დიაპაზონში: 8oC-დან ყველაზე ცივი

ხუთდღიურის საშუალო ტემპერატურამდე. ამასთან გასათვალიწინებელია ისიც, რომ 8 oC -

თან უფრო მიახლოვებული ტემპერატურების შესაბამისი დროის ხანგრძლივობები დიდია,

ამიტომ მათ უფრო მაღალი წონა გააჩნიათ.

ენერგიების ბალანსის შედგენის დროს განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება გათბობის

სეზონში საჭირო (მოთხოვნილი) ენერგიის საპროგნოზო მაჩვენებლების განსაზღვრას.

შენობების თბური დაცვის საშუალო ხვედრითი პარამეტრების დასადგენად საქართველოს

53 ქალაქისათვის აღებულია კლიმატური მონაცემების ბაზა. ცხრილის #10 პირველ სვეტში

მოცემულია ქალაქების დასხელება; მეორეში - გათბობის პერიოდის ხანგრძლივობის

მნიშვნელობები (დღე); მესამეში - გათბობის სეზონში გარემო ჰაერის საშუალო

ტემპერატურები. დამატებულია მეოთხე სვეტი ქალაქების შესაბამისი მოსახლეობის

მაჩვენებლებით.

ცხრილი #10.

დასახელება

გათბობის

სეზონის

ხანგრძლივობა,

დღ.ღ



პერიოდის

საშუალო

ტემპერატურა, oC

ქალაქების

მოსახლეობა

2 3 4 5

1

თბილისი 144 3,4 1118300

2

ბათუმი 75 7,1 154100

3

ქუთაისი 90 5,8 149100

4

რუსთავი 133 3,2 125000

5

ზუგდიდი 101 6,2 69600

6

გორი 148 1,9 54700

7

ფოთი 87 6,2 41700

8

სამტრედია 92 5,6 29761

9

ხაშური 160 1,5 28560

10

სენაკი 85 6,2 28082

97

11

ზესტაფონი 109 4,8 24158

12

თელავი 141 3,1 21801

13

ოზურგეთი 106 5,3 20636

14

მარნეული 139 2,7 20065

15

ჭიათურა 124 4,2 19587

16

კასპი 143 2 19901

17

ახალციხე 165 0,7 18452

18

ქობულეთი 109 5,8 18302

19

წყალტუბო 90 6 16841

20

ბორჯომი 179 1,1 14445

21 ტყიბული 130 4,2 13801

22 საგარეჯო 151 2,6 12566

23

გარდაბანი 133 3 11858

24

ხონი 94 5,8 11315

25

გურჯაანი 133 3,2 10029

26

ბოლნისი 140 3 9944

27

ახალქალაქი 207 ‐1,2 9802

28

ყვარელი 134 3,3 9045

29

წალენჯიხა 108 6,2 8956

30

ახმეტა 139 3 8571

31

ლანჩხუთი 101 5,7 8001

32

დედოფლის წყარო 161 1,7 7724

33

მცხეთა 139 3 7718

34

დუშეთი 162 1,8 7315

35

ქარელი 154 2,1 7185

36

საჩხერე 140 2,8 7000

37

ლაგოდეხი 135 3,3 6875

98

38

აბაშა 102 5,6 6430

39

ნინოწმინდა 238 ‐1,2 6287

40

წნორი 132 2,7 6066

41

მარტვილი 97 5,8 5609

42

ხობი 71 6,9 5604

43

თერჯოლა 109 5,2 5489

44

ჯვარი 97 5,3 4794

45

ბაღდათი 109 5,7 4724

46

ვანი 102 5,1 4641

47

თეთრიწყარო 176 1,7 4041

48 დმანისი 182 1,1 3427

49

ონი 157 2,1 3342

50 ამბროლაური 145 2,5 2541

51

სიღნაღი 155 2,8 2146

52

ცაგერი 142 2,7 1961

53

წალკა 201 ‐0,1 1741

საშუალო არითმეტიკული

მნიშვნელობა 132 3,59 41880

შენობების თბური დაცვის შეფასებების დროს სარგებლობენ გრადუს-დღეების მონაცემებით.

შენობაში მიკროკლიმატის შექმნა ხორციელდება გათბობის ან გაგრილების სისტემების

გამოყენებით იმისდა მიხედვით თუ როგორია გარემო ჰაერის საშუალო ტემპერატურა

სათავსის ჰაერის საშუალო ტემპერატურის ზომიერი საბაზისო 18 oC ტემპერატურასთან

მიმართებაში. თითოეული დღისათვის იმდენი გრადუს-დღე არსებობს, რამდენი

განსხვავებაცაა გრადუსებში საშუალო ტემპერატურასა და საბაზისო 18 oC ტემპერატურას

შორის. აშშ-ი ტემპერატურათა სხვაობა აითვლება ფარენგეიტის სკალის მიხედვით, ევროპაში

ცელსიუსის გრადუსებში. შესაბამისად გარადუს-დღეების მნიშვნელობები ერთიდაიგივე

პირობებისათვის განსხვავებულია.

გაგრილებისათვის იხმარება გრილი გრადუს-დღე. ამ შემთხვევაში გარემო ჰაერის საშუალო

ტემპერატურა მაღალია. დღეისათვის არ არსებობს მეთოდიკა, გაგრილების პერიოდისათვის

ჰაერის კონდიცირების სისტემის სიცივის მოთხოვნილების შესაფასებლად გრილი გრადუს-

დღის გამოყენებით. განსხვავებით გათბობის სეზონისათვის, როცა შენობის თბოდანაკარგები

პირდაპირაა დამოკიდებული გათბობის სეზონის გრადუს-დღეზე, სიცივის მოთხოვნილება

99

ძირითადად დამოკიდებულია სათავსში შიგა წყაროების თბოგამოყოფასთან და გარე- მზის

გამოსხივებასთან და, მხოლოდ ნაწილობრივ, გარემო ჰაერის ტემპერატურისაგან, როცა იგი

აღემატება საბაზისო ტემპერატურას.

აშშ-ის მეთოდიკის შესაბამისად გაგრილების გრადუს-დღის რიცხვი წარმოადგენს გარემო

ჰაერის დღეღამური საშუალო ტემპერატურის (როცა იგი აღემატება სათავსის ჰაერის საბაზო

ტემპერატურას) და საბაზო ტემპერატურას შორის სხვაობა გამრავლებული წელიწადში

ასეთი დღეების რაოდენობაზე.

გათბობის სეზონში დახარჯული ენერგია გამოითვლება ფორმულით:

)(4.86 SgaT.sez.satemp saTavsis ttFkQ ,კჯ

სადაც k - არის თბოგადაცემის საშუალო ეფექტური კოეფიციენტი სათავსის ჰაერიდან

გარემო ჰაერზე (გათბობის სეზონზე გარემო ჰაერის საშუალო ტემპერატურა) გამყოფი

შემომზღუდი კონსტრუქციის გავლით [ვტ/მ2/გარდ];

F შენობის შემომზღუდი კონსტრუქციის ფართობი (კედლის და შემინვის ფართობების

ჯამი);

)( SgaT.sez.satemp saTavsis tt - სათავსის ჰაერისა და გარემო ჰაერის გათბობის

სეზონზე საშუალო ტემპერატურებს შორის სხვაობა , oC;

- გათბობის სეზონის ხანგრძლივობა, დღე=8640წმ.

კლიმატური ზონების მახასიათებლად გამოდგება კომპლექსი- გრად-დღე (D):

)( SgaT.sez.satemp saTavsis ttD , გრად-დღე.

გრად-დღე პირობითი ერთეულია, რომელიც ახასიათებს კონკრეტულ კლიმატურ ზონას.იგი

წარმოადგენს სითბოს დანაკარგების 1/86,4 (კჯ) ნაწილს შენობის შემომზღუდი

კონსტრუქციის 1 კვ. მეტრიდან, როცა თბოგადაცემის კოეფიციენტი ტოლია 1 ერთეულის

(ვტ/მ2/გრად).

შენობების თბური დაცვის პირობების განზოგადებული მონაცემების შესაფასებლად

მოხერხებულია თბური ენერგიის დაყვანილი (შემომზღუდი კონსტრუქციის ფართობის

ერთეულზე) პარამეტრის გამოყენება:

2kj/mgaT.sezS.gaT.sez.sasaT. ,4.86/)(4.86/4.86 DkFttFkFQq .

განზოგადებისათვის გათბობის გრად-დღის (D) საშუალო მნიშვნელობის დასადგენად

საჭიროა მონაცემთა ბაზის (ცხრილი 1.) დამუშავება სტატისტიკის და ალბათობის თეორიის

გამოყენებით.

საწყის ეტაპზე საჭიროა შენობის თბური დაცვის ძირითადი პარამეტრების: გათბობის

სეზონის ხანგრძლივობის, გათბობის სეზონში გარემო ჰაერის საშუალო ტემპერატურის და

გრად-დღის ურთიერთდამოკიდებულების დადგენა (კოვარიაცია და კორელაცია).

შემდეგ ეტაპზე ხდება რეგრესიის განტოლების მიღება, რომელშიც მიზნობრივი ფუნქცია

იქნება გრად-დღე, ხოლო პრედიქტორები - გათბობის სეზონის ხანგრძლივობა და გათბობის

სეზონში გარემო ჰაერის საშუალო ტემპერატურა.

100

გრად-დღეების მნიშვნელობები დამოკიდებულია სათავსის ჰაერის ტემპერატურაზე,

რომლისთვისაც შერჩეული გვაქვს ტემპერატურები 18 oC; 20 oC და 22oC.

ცხრილში #11 მოცემულია ქალაქების მიხედვით სათავსის ტემპერატურების: 18 oC; 20 oC და

22oC შესაბამისი გრადუს-დღეების გაანგარიშების მონაცემები.


დასახელება

სათავსის ჰაერის ტემპერატურა, oC

18 20 22

გრად.დღე









1

2 3 4 5

1 თბილისი 2102 2390 2678

2 ბათუმი 818 968 1118

3 ქუთაისი 1098 1278 1458

4 რუსთავი 1968 2234 2500

5

ზუგდიდი 1192 1394 1596

6

გორი 2383 2679 2975

7

ფოთი 1027 1201 1375

8

სამტრედია 1141 1325 1509

9

ხაშური 2640 2960 3280

10

სენაკი 1003 1173 1343

11

ზესტაფონი 1439 1657 1875

12

თელავი 2101 2383 2665

13

ოზურგეთი 1346 1558 1770

14

მარნეული 2127 2405 2683

15

ჭიათურა 1711 1959 2207

16

კასპი 2288 2574 2860

17

ახალციხე 2855 3185 3515

18

ქობულეთი 1330 1548 1766

19

წყალტუბო 1080 1260 1440

20

ბორჯომი 3025 3383 3741

101

21 ტყიბული 130 1794 2054

22 საგარეჯო 151 2325 2627

23

გარდაბანი 1995 2261 2527

24

ხონი 1147 1335 1523

25

გურჯაანი 1968 2234 2500

26

ბოლნისი 2100 2380 2660

27

ახალქალაქი 3974 4388 4802

28

ყვარელი 1970 2238 2506

29

წალენჯიხა 1274 1490 1706

30

ახმეტა 2085 2363 2641

31

ლანჩხუთი 1242 1444 1646

32

დედოფლის წყარო 2624 2946 3268

33

მცხეთა 2085 2363 2641

34

დუშეთი 2624 2948 3272

35

ქარელი 2449 2757 3065

36

საჩხერე 2128 2408 2688

37

ლაგოდეხი 1985 2255 2525

38

აბაშა 1265 1469 1673

39

ნინოწმინდა 4570 5046 5522

40

წნორი 2020 2284 2548

41

მარტვილი 1183 1377 1571

42

ხობი 788 930 1072

43

თერჯოლა 1395 1613 1831

44

ჯვარი 1232 1426 1620

45

ბაღდათი 1341 1559 1777

46

ვანი 1316 1520 1724

47

თეთრიწყარო 2869 3221 3573

48 დმანისი 3076 3440 3804

49 ონი 2496 2810 3124

50 ამბროლაური 2248 2538 2828

102

51 სიღნაღი 2356 2666 2976

52 ცაგერი 2173 2457 2741

53 წალკა 3638 4040 4442

საშუალო არითმეტიკული

მნიშვნელობა 1970 2234 2498

ცხრილებში (12-17) მოცემულია გრადუს-დღესა და პრედიქტორებს - გათბობის სეზონის

დღეებსა და გათბობის სეზონის საშუალო ტემპერატურას, ასევე თვით პრედიქტორებს

შორის კოვარიაციისა და კორელაციის კოეფიციენტების მონაცემები. გაანგარიშებები

ჩატარებულია სათავსის 18oC; 20oC და 22oC ტემპერატურების პირობებისათვის.


კოვარიაცია, t სათ.= 18oC

გათბ.დღ გათ.სეზ.საშტემპერატ. გრადუს.დღეგათბ.სეზონის

გათბ.დღ 1197,67751

გათ.სეზ.საშტემპერატ. ‐68,90562 4,201479

გრადუს.დღეგათბ.სეზონის 27465,19911 ‐1596,67157 637591,070

ცხრილი 13

, კორელაცია t სათ.= 18oC

გათბ.დღ გათ.სეზ.საშტემპერატ.

გრადუს‐დღეგათბ.სეზონის

გათბ.დღ 1 ‐0,970769 0,993587

გათ.სეზ.საშტემპერატ. ‐0,970769 1

‐0,9754914

გრადუს.დღეგათბ.სეზონის 0,9935868 ‐0,9754914

1

ცხრილი 14.



გათბ.დღ 1197,68

103




კორელაცია, t სათ.=

20oC


გათბ.დღ 1 ‐0,9713676 0,9948302


‐0,9756408




გათბ.დღ 1197,67751




კორელაცია, t სათ.= 22oC


გათბ.დღ 1 ‐0,9713676 0,9955646


‐0,9756702

გრადუს.დღეგათბ.სეზონის 0,9955646 ‐0,9756702

1

104

ცხრილებიდან (12-17) ჩანს, რომ, როგორც მოსალოდნელი იყო, მიზნობრივ ფუნქციას

გრადუს-დღესა და პრედიქტორებს - გათბობის სეზონის დღეებსა და გათბობის სეზონის

საშუალო ტემპერატურას შორის, არის ძლიერი კორელაცია. ასევე ძლიერი კავშირია თვით

პრედიქტორებს შორისაც.

ასე, მაგალითად, გათბობის სეზონზე სათავსის ტემპერატურის t სათ.= 22oC პირობებში:

გრადუს*დღესა და გათბობის დღეებს შორის არის ძლიერი დადებითი კავშირი კორელაციის

კოეფიციენტით +0,9955646, ხოლო გრად-დღესა და გათბობის ხანგრძლივობას შორის ასევე

ძლიერი კავშირია, მხოლოდ უარყოფითი, ანუ კორელაციის კოეფიციენტია მინუს 0,9756702.

პრედიქტორებს გათბობის სეზონის დღეებსა და გათბობის სეზონის საშუალო

ტემპერატურას შორის კავშირი ასევე ძლიერი და უარყოფითია კორელაციის

კოეფიციენტით მინუს 0,9713676.

მოყვანილიდან ცხადია, რომ მონაცემთა ბაზის დამუშავების დროს შენობის თბური დაცვის

პარამეტრების განზოგადებული (საპროგნოზო) მონაცემების მისაღებად გასაშუალების

წესად ნაკლებად გამოდგება გასაშუალების მარტივი საშუალო არითმეტიკული წესი და

უმჯობესია ვისარგებლოთ მონაცემთა ბაზის მიხედვით შეწონილი (მოსახლეობის

რაოდენობის მიხედვით) გასაშუალების წესით.

რეგრესიის განტოლების მისაღებად მონაცემთა ბაზის დამუშავებისას გამოყენებულია

სტატისტიკისა და ალბათობის თეორია და მიღებულია გრადუს*დღეების გასაანგარიშებელი

წრფივი რეგრესიის განტოლებები სათავსის 18 oC; 20 oC და 22oC ტემპერატურების

პირობებისათვის.

ცხრილებში (18-20) მოცემულია რეგრესიის განტოლებების პრედიქტორების : გათბობის

დღეებისა და გათბობის პერიოდისთვის გარემო ჰაერის საშუალო ტემპერატურის

მამრავლი კოეფიციენტების მნიშვნელბები, ასევე მოყვანილია რეგრესიის განტოლებების

თავისუფალი წევრების მნიშვნელობები. ცხრილების ქვეშ მოცემულია რეგრესიის

განტოლებების გამოსახულებები გრად-დღეების გასაანგარიშებლად სათავსის 18 oC; 20 oC და

22oC ტემპერატურების პირობებისათვის.

შენობის თბური დაცვის შეფასებაში ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ადგილი უჭირავს

გრად.დღეების განსაზღვას. რეგრესიის განტოლებებით სარგებლობისათვის საჭიროა

შემდეგი ალგორითმის გამოყენება: კონკრეტული ობიექტის კლიმატური მონაცემის

მიხედვით (პრედიქტორები გათბობის დღეები და გათბობის სეზონისათვის გარე ჰარის

საშუალო ტემპერატურა) და სათავსში ჰაერის მოთხოვნილი ტემპერატურის შესაბამისი

რეგრესიის განტოლებით გაიანგარიშება გრად-დღეების მნიშვნელობა. შემდეგ ეტაპზე ისევ

კონკრეტული შენობისათვის გეომეტრიული აზომვებითა და სართულების გენ. გეგმის

გამოყენებით განისაზღვრება შენობის გარე შემომზღუდი კონსტრუქციების, იატაკის და

სხვენის გადახურვის პირობების შესამამისად ფართობები. კიდევ უფრო საპასუხისმგებლო

ამოცანას წარმოადგენს გარე შემომზღუდი კონტრუქციების თერმული წინაღობების

განსაზღვრა და საბოლოოდ სათავსის ჰაერიდან გარემო ჰაერზე თბოგადაცემის

კოეფიციენტის დადგენა. ცხრილი #18.

რეგრესიის განტოლების კოეფიციენტები, tსათ.=18oC

თავისუფა

ლიწევრი

მამრავლიკოეფიციენტიგათბო

ბისპერიოდისდღ.ღ

მამრავლიკოეფიციენტიგათბობ

ისსეზონისსაშ.ტემპ. tსაშ

105

‐275,79786 18,9232445 ‐69,678708

რეგრესიის განტოლება

SgaT.sez.sagaT.sezsaT

tDt

678708.699232445.1879786.275 .18

Co




tDt

678708.699232445.2079786.275 .20

Co



თავისუფალიწე

ვრი

მამრავლიკოეფიციენტიგათბობისპერიო

დისდღ.ღ- თან

მამრავლიკოეფიციენტიგათბობისსეზონი

სსაშ.ტემპ. tსაშ

‐275,79786 22,9232445 ‐69,678708



tDt

678708.699232445.2279786.275 .22

Co

რეგრესიის განტოლებების გამოყენებით შესაძლებელია ნებისმიერი ქალაქისათვის გათბობის

სეზონში საშუალო ტემპერატურისა და გათბობის ხანგრძლივობის მიხედვით გრადუს-

დღეების მნიშვნელობების გაანგარიშება. ამ უკანასკნელით შესაძლებელია კონკრეტული

ობიექტისათვის გათბობის სეზონზე დახარჯული ჯამური თბური ენერგიის ( q )

განსაზღვრა შენობის გარე შემომზღუდი კონსტრუქციის ( F ) ერთ კვადრატულ მეტრზე

დაყვანილი:

22gaT.sezS.gaT.sez.sasaT. kj/mdRe)/mgrad

grad

vt4,86,)(/

DkttkFQq . ,

სადაც Q - არის შენობის გარე შემომზღუდი კონსტრუქციიდან სითბოს ჯამური დანაკარგი -

ჯ, გათბობის სეზონის განმავლობაში .gaT.sez ; k -თბოგადაცემის საშუალო კოეფიციენტი


თავისუფალიწევრი

მამრავლიკოეფიციენტიგათბობისპერიოდისდღ.ღ მამრავლიკოეფიციენტიგათბობისსეზონისსაშ.ტემპ.

tსაშ

‐275,79786 20,9232445 ‐69,678708

106

სათავსის შიგა ჰაერიდან (ტემპერატურით saT.t ) გარემო ჰაერზე (საშუალო

ტემპერატურით )S.gaT.sez.sat , ვტ/მ2oC; .gaT.sezS.gaT.sez.sasaT. )( ttD -არის გრად.დღე.

საქართველოსთვის გრად-დღის საშუალო შეწონილი (ქალაქების მოსახლეობის

მიხედვით) მნიშვნელობა გათბობის სეზონისათვის საქართველოს 53 ქალაქის მოსახლეობის

და კლიმატური მონაცემების მიხედვით ტოლია:

სათავსის ჰაერის SgaT.sez.sat = 18 oC პირობებში- Co18saT

tD =1896გრად-დღ;

სათავსის ჰაერის SgaT.sez.sat = 20 oC პირობებში- Co20saT

tD =2154 გრად-დღ;

სათავსის ჰაერის SgaT.sez.sat =22 oC პირობებში- Co22saT

tD =2413 გრად-დღ.

ცხრილში #21 მოცემულია საშუალო არითმეტიკული და საშუალო შეწონილი მეთოდებით

გამოთვლილი გათბობის სეზონის გრად-დღეების საშუალო მნიშვნელობები სათავსის

სხვადსხვა ტემპერატურებზე.


საშუალო არითმეტიკული მნიშვნელობა

საშუალო შეწონილი (მოსახლეობის მიხედვით)

მნიშვნელობა

გათბობის ზეზონის

ხანგრძლივობა, დღ.

გათბობის სეზონის

გარე ჰაერის


oC

გათბობის ზეზონის

ხანგრძლივობა, დღ.

გათბობის სეზონის

გარე ჰაერის


oC

132 3,589 129,35 3,967

გათბობის სეზონის გრად-დღ გათბობის სეზონის გრად-დღ

SgaT.sez.sat

18oC

SgaT.sez.sat

20oC

SgaT.sez.sat

22oC

SgaT.sez.sat

18oC

SgaT.sez.sat

20oC

SgaT.sez.sat

22oC

1972 2236 2500 1896 2154 2413

გრადუს დღეების ინტერპოლაციური ანალიზის შემდგომ, შეიძლება შევადგინოთ

საქართველოს ტექნოლოგიური დარაიონების რუკა და გამოვყოთ სამი ტექნოლოგიური

ზონა. რომელსაც შენობათა საქართველოს ქალაქების ურბანული თავისებურებებიდან და

შენობათა კლასიფიკატორიდან გამომდინარე დაემატება მსხვილი გაზიფიცირებული

ქალაქების (მოსახლეობა 100000 და მეტი) და რეგიონალური ადმინისტრაციული ცენტრების

(მოსახლეობა 2000-100000) ტექნოლოგიური ზონები (იხ. ტექნოლოგიური დარაიონების

რუკა) და ჯამში წარმოდგება ხუთი ტექნოლოგიური ზონის სახით. ეს ზონები შემდგომში

შეიძლება დაიყოს ქვეზონებად და პოლიგონებად.

107

რუკა #2.

პირველი ენერგოეფექტური ტექნოლოგიური ზონა - თბილი გრადუს-დღეების

რაოდენობა D =2000 გრად-დღეზე ნაკლები წარმოადგენს დასავლეთ საქართველოს ბარის

რაიონს ალტიტუდა არაუმეტეს 300 მ. ეს კლიმატური ზონა ზამთარ-ზაფხულის

პერიოდისათვის ხასითდება: წყაროს სტაბილურად დადებითი მაღალი ტემპერატურით,

ნოტიო სუბტროპიკული თბილი კლიმატით, ცხელი ზაფხულით, თბილი ზამთრით,

გამოხატული მუსონური ქარებით, მზიანი დღეების დიდი ოდენობით - 210-250,

გეოთერმული რესურსების მაღალი მაჩვენებლით, მყარი ბიომასის დიდი რესურსებით. ამ

ტექნოლოგიურ ზონაში შენობა-ნაგებობები საჭიროებს გათბობას და გაგრილებას შესაბამისია

საინჟინრო და საყოფაცხოვრებო ტექნოლოგიები: სოლარულ სისტემებთან ინტეგრირებული

თბური ტუმბოები და მყარი ბიომასის უტილიზაციის ეფექტური საშუალებები, მეორადი

რეკუპირებული სითბოს და სიცივის გამოყენება, სითბოს და სიცივის ბუფერუილი შენახვის

ტექნოლოგიები, ქარის, ჰიდრო და გეოთერმული ენერგიის წყაროების გენერატორები.

ვინაიდან ამ ტექნოლოგიურ ზონას გააჩნია არაწიაღისეული წყაროებიდან მიღებული

ენერგიების გამოყენების დიდი პოტენციალი, ამიტომ ამ რეგიონში არ არსებობს

გაზიფიკაციის აუცილებლობა, შენობა-ნაგებობების საინჟინრო ტექნოლოგიებით აღჭურვის

დროს პრიორიტეტულად გამოყენებული უნდა იქნეს ენერგოეფექტური

ელექტროხელსაწყოები, ალერნატიული ენერგოწყაროების გენერატორების და მათი

ბუფერული დასაწყობების ჰიბრიდული სქემები (იხ. დანართი #1: ენერგოეფექტური

108

ტექნოლოგიების პირველი ტექნოლოგიური ზონა), მიზანშეწონილია ელექტრო ქსელების

დაშვების დუალ პრინციპების გამოყენება46.

მეორე ენერგოეფექტური ტექნოლოგიური ზონა - თბილი გრადუს დღეების რაოდენობა D

=2000-3000 გრად.დღე, მოიცავს საქართველოს მთელი გეოგრაფიული ზონის საშუალო

ალტიტუდის 300-1000 მეტრი შუალედის რეგიონებს. მისთვის დამახასიათებელია ცივი

ზამთარი და ზომიერად თბილი ზაფხული. ჰავა სტეპურად თბილი ნოტიო

სუბტროპიკულზე გარდამავალი, გარკვეული რეგიონებისათვის დამახასიათებელია ქარის

მაღალი ინტენსიურობა, მზიანი დღეების რაოდენობა 120-170. შენობა-ნაგებობები საჭიროებს

ზამთარში ინტენსიურ გათბობას და ზაფხულის პერიოდში გაგრილების სისტემების აქტიურ

ექსპლოატაციას. ამ ზონისათვის დამახასიათებელია ალტერნატიული ენერგოწყაროების

გამოყენების შესაძლებლობების საშუალო მაჩვენებელი მათი გათბობა-გაციებისათვის

გამოყენების არასაკმარისი რესურსების გამო საჭირო ხდება წიაღისეული მარაგებით

ოპერირებული ენერგოგენერატორების ჩართვა ჰიბრიდულ სქემებში, ძირითადად ზამთრის

სეზონზე. შესაბამისისა ამ ზონისათვის დამახასიათებელი ტექნოლოგიები: ისინი

წარმოდგენილია როგორც წიაღისეული, ასევე ალტერნატიული წყაროების გენერატორებით,

ენერგიის შენახვის ბუფერული მოცულობებით, რეკუპირაციული სისტემებით და მათი

სინქრონიზაციის ტექნოლოგიური საშუალებებით (იხ. დანართი #2: ენერგოეფექტური

ტექნოლოგიების მეორე ტექნოლოგიური ზონა).

მესამე ენერგოეფექტური ტექნოლოგიური ზონა - თბილი გრადუს- დღეების რაოდენობაD

=3000გრად*დღე და მეტი. მოიცავს საქართველოს გეოგრაფიული ზონის მაღალი

ჰიფსომეტრიული მაჩვენებლის (1000 მეტრზე მეტი) რეგიონებს, ალპური ზონის სამთო-

სათხილამურო კურორტების ჩათვლით. ამ ზონისათვის დამახასიათებელია ცივი ზამთარი,

გრილი ზაფხული, ჰავა გარდამავალი -ზღვის ნოტიოდან ზომიერად ნოტიო

კონტინენტურისაკენ. აქ მზის ინტენსივობა დაბალია, ქარის რესურსს კი გააჩნია ლოკალური

ხასიათი. სპეციფიურია ალტერნატიული ენერგიის წყაროები და, შესაბამისად, მათი

გენერაცია. ამ ზონის შენობა-ნაგებობისათვის მნიშვნელოვანი ტექნოლოგიური

დამახასიათებელი თვისება, ალტერნატიული ენერგოწყაროების სიმძლავრეების დაბალი

რესურსული მაჩვენებლის გამო, არის ორიენტაცია ენერგოდანაკარგების შემცირებაზე

შენობების შემომზღუდავი ზედაპირებიდან და კომპაქტურობის მაღალი მაჩვენებლის

შენარჩუნება. ეფექტური საწვავი ასეთი რაიონებისათვის შეიძლება იყოს მყარი ბიომასის

ნებისმიერი გეომეტრიული სახესხვაობა. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია საწვავი

ბრიკეტების და პელეტების გამოყენება პიროლიზური წვის კამერებში ან

გაზოკონდესაციური წყალგამაცხელებელი სისტემების ჩართვა ქსელებში (იხ. დანართი #3: ენერგოეფექტური ტექნოლოგიების მესამე ტექნოლოგიური ზონა). დიდია სითბოს მეორადი

გამოყენებისადმი და, შესაბამისად, შიდა ინტერიერის კლიმატური სისტემებისადმი

მოთხოვნები მიკროენერგომენეჯმენტის სისტემების ეფექტური ორგანიზებისათვის.

მეოთხე ენერგოეფექური ტექნოლოგიური ზონა -- აერთიანებს მსხვილ გაზიფიცირებულ

ქალაქებს მოსახლეობის რაოდენობით 100000 და მეტი. სხვადასხვა ოროგრაფიული,

თბოტექნიკური და კლიმატური მახასიათებლებით განყენებული ტექნოლოგიური

46 ელექტროქსელებზე თავისუალი დაშვების დუალ პრინციპი გულისხმობს ქსელის

დისტრიბუტერისათვის ან სამეზობლო არეალისათვის ელ. წყაროებიდან წარმოებული ჭარბი

ენერგიის პირდაპირ მიყიდვას ან ბარტერულ გაცვლას შემდგომში პიკურ საათში უკან დაბრუნების

შესაძლებლობით

109

მიდგომებით. ასეთი ზონა შეიძლება ანომალურად გაჩნდეს პირველი სამიდან რომელიმე

ტექნოლოგიური განვითარების ზონის შიგნით, რის გამოც შესაბამის ფონურ მაჩვენებელს

ემატება გაზის საწვავი სისტემების უტილიზაციის ელემენტები გაზოკონდესაციური კო და

ტრი გენერატორების გამოყენების მაღლი ხარისხით. ამ ზონისათვის დამახასიათებელია

სპეციფიური ენერგომომხმარებლები როგორიცაა: საზღვაო პორტები, აეროპორტები,

მსხვილი სავაჭრო ცენტრები, მეტრო, მსხვილი სარკინიგზო სადგურები, სპეციალური

სამხედრო ფორსიფიკაციები, ხიდები, გვირაბები და სხვ.. ტექნოლოგიური თვალსაზრისით

სპეციფიურია მათდამი მიდგომები, აქედან გამომდინარე ისინი ამოვარდნილი არიან საერთო

კონტექსტიდან და, თავის მხრივ, საჭიროებენ დარაიონების ფონურ მაჩვეენებლებზე

გარკვეული პარამეტრების დამატებას. ასეთი ზონები განხილული უნდა იყოს

ინდივიდუალურად. საქართველოში ოთხი ასეთი სტრუქტურული ერთეული გამოიყოფა

ესენია: თბილისი, ქუთაისი, ბათუმი, რუსთავი. მიუხედავად იმისა, რომ თვითმმართველი

ქალაქი ფოთი სიდიდით მეშვიდეა, გამომდინარე მისი მსხვილი საზღვაო საპორტო

ინფრასტრუქტურიდან, შეიძლება განხილული იქნეს როგორც მეოთხე ტექნოლოგიური

ზონის ელემენტი.

მეხუთე ენერგოეფექური ტექნოლოგიური ზონა - აერთიანებს საშუალო და მცირე ზომის

ადმინისტრაციულ ერთეულებს და მცირე ქალაქებს შერეული ენერგომომხმარებლებით

მოსახლეობის რაოდენობით 2000-100000 . სხვადასხვა ოროგრაფიული და კლიმატური

მახასიათებლებით განყენებული ტექნოლოგიური მიდგომებით. როგორც მეოთხე, ასევე ეს

ზონაც შეიძლება ანომალურად გაჩნდეს პირველი სამიდან რომელიმე ტექნოლოგიური

განვითარების ზონის შიგნით, რის გამოც შესაბამის ფონურ მაჩვენებელს დაემატება

გარკვეული სპეციფიურობები. ასეთი ზონებისათვის დამახასიათებელია

ცენტრალიზირებული კო და ტრი ენერგოგენერაციის სადგურების ორგანიზება როგორც

წიაღისეულ საწვავზე, ასევე ბიომასაზე. ეფექტურია სოლარული ფერმების, გეოთერმული და

ქარის ენერგოველების სინქრონიზაცია ასეთ სისტემებთან. ეს ზონები სპეციფიურია და

მოითხოვს მაღალი ხარისხის სისტემურ ინჟინრულ დაგეგმარებას. ასეთი ზონები, თავის

მხრივ, შეიძლება წარმოიქმნას რომელიმე წინა ოთხი ზონის შიგნით.

110

5.0. დასკვნები და რეკომენდაციები

ასოცირების ხელშეკრულების წარმატებით განსახორციელებლად ენერგეტიკის

სექტორში, ევროკავშირისა და საქართველოს საერთო ინტერესის სფეროს უნდა

წარმოადგენდეს. საქართველოს „ევროპის ენერგეტიკულ გაერთიანებაში“

გაწევრიანება;

საქართველოს მთავრობამ უნდა შეიმუშაოს გაერთიანებაში გაწევრიანების

თანმიმდევრული გეგმა, რათა მოხდეს წევრობის შედეგად გამოწვეული სოციალური

სირთულეების მინიმუმამდე დაყვანა;

ევროკავშირმა უნდა გაითვალისწინოს საქართველოს რთული გეოგრაფიული

მდებარეობა, საგარეო ფაქტორები და იყოს უფრო მოქნილი საქართველოს მიმართ

გამონაკლისების დაშვების შემთხვევაში;

შემუშავდეს და მიღებულ იქნეს ენერგოეფექტურობაზე კანონი;

შემუშავდეს და განხორციელდეს განახლებად ენერგიაზე კანონი;

განვითარდეს და განხორციელდეს ეროვნული სამოქმედო გეგმა (NEEAP);

მოხდეს განახლებადი ენერგიების პოტენციალის ზუსტი შესწავლა საქართველოში;

ჩატარდეს კონტროლი ძველი შენობების ენერგოეფექტურობის მდგომარეობის

შესახებ;

შემუშავდეს საერთო სტრატეგია შეშის ჭრის პრობლემის დასაძლევად;

განვითარდეს „მერების შეთანხმების“ პროექტი და ხელი შეეწყოს მეტი ქალაქის

ჩართულობას აღნიშნულ პროექტში.

არსებულ შენობებზე პოლიტიკის გამტარებელი უწყება ეროვნულ დონეზე არ

არსებობს, შესაბამისად შეუძლებელია არსებული შენობების შესახებ რამე პოლიტიკის

შემუშავება ეროვნულ დონეზე რაც თავისთავად პრობლემაა და სახელმწიფომ უნდა

იზრუნოს ამ საკითხის მოგვარებაზე.

ბაზრის ლიბერალიზაციის მოტივით ტექნიკური რეგულირების მთელი რიგი აქტების

და ინსტიტუციების გაუქმებამ (2004 წლიდან მოყოლებული) გამოიწვია სამშენებლო

სექტორში ინვესტიციების მომატება თუმცა მეორეს მხვრივ შეასუსტა ტექ.

რეგულირების საკითხები მათ შორის ენერგოდაზოგვასთან დაკავშირებული

საკითხები. შესაბამისად დერეგულირებით იქნა მიღწეული ეკონომიკური სწრაფი

ეფექტი თუმცა გრძელვადიან პერსპექტივაში ქვეყანამ უნდა გაამკაცროს

რეგულირების ის ინსტრუმენტები, რომლებიც მიმართული იქნება შენობა

ნაგებობების ენერგოეფექტურობაზე.

მიუხედავად დერეგულირებულობისა ბოლო წლებში სამშენებლო ბაზარზე

შეინიშნება ტენდენცია გარე კედლების დათბუნების (სხვადასხვა საიზოლაციო

მასალებით და ‘თბილი’ ბლოკების გამოყენებით) და შესაბამისად შენობის თბური

პარამეტრების გაზრდის, რასაც დეველოპერული კომპანიები მარკეტინგული

მიზნებისთვის იყენებენ (მაგ. M2, არქიჯგუფი, და სხვა, რომლებსაც დღევანდელი

ქართული სამშენებლო ბაზრის საკმაო % უჭირავთ).

111

გათბობა-კონდიცირების სისტემების ბაზარზე არ ხდება კლიენტების დიდი

ნაწილისათვის პროექტირების მომსახურების შეთავაზება, რის გამოც ხშირად ხდება

არაადეკვატური სისტემის (როგორც ტექნოლოგიით, ისე სიმძლავრით) გაუმართავად

დამონტაჟება, რაც თავის მხრივ იწვევს ენერგიის გაზრდილ ხარჯვას.

გათბობა-კონდიცირების სისტემების როგორც მომხმარებელთა ისე მომწოდებლეთა

დიდი ნაწილი არ არის ინფორმირებული სისტემების ეფექტურობის კლასის შესახებ

და უპირატესობას ანიჭებს იაფფასიან ალტერნატივებს.

კონდიცირების ბაზარზე ეფექტური სისტემების ნაკლებობა გვაძლევს საშუალებას

დავასკვნათ, რომ ამ სექტორში შესაძლებელია ენერგიის მნიშვნელოვანი ეკონომია

დაბალი ენერგომოხმარების სისტემების პოპულარიზაციის მეშვეობით.

მდგრადი არქიტექტურისა და მასთან დაკავშირებული საგნების საუნივერსიტეტო

სწავლების დეტალური ანალიზი მიგვითითებს ისეთი სასწავლო კურსის

ფორმირებისკენ, რომელიც ითვალისწინებს მდგრადი არქიტექტურის მოთხოვნებს

და შენობა‐ნაგებობათა ინტეგრირებული, ხარჯთეფექტური, პროექტირების

მეთოდიკის დაუფლებას.

უნდა დამუშავდეს საქართველოს პირობებისთვის შენობების სერტიფიცირების

ნორმატიული დოკუმენტაცია, რის გარეშეც შეუძლებელია დამთავრებული

შენობების ენერგოეფექტურობის ხარისხის შეფასება.

ენერგოეფექტური ტექნოლოგიების პირველი ტექნოლოგიური ზონა

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46

შენობების ტიპები

სამიზნე მოთხოვნა

გათბობის/ცხელი წყლის მომარაგების და შენახვის სისტემა ვენტილაცია კომფორტული კონდიცირება ტექნოლოგიური სიცივე/ სითბოს უტილიზაცია/ სიცივის შენახვა

ელექტროენერგია მენეჯმენტის სისტემები, ალტერნატიული წყაროების გენერატორები

ცივი წყალი და საკანალიზაციო სისტემები

საყოფაცხოვრებო და ტექნოლოგიური დანადგარები

სოლარ

კოლექტორი

თბური

ტუმბ

ომარილწყალ

ი-წყალი

თბური

ტუმბ

ოჰაერ

ი-ჰაერი

თბური

ტუმბ

ო წყალი

-წყალი

თბური

ტუმბ

ო ჰაერი

- წყალი

თბური

ტუმბ

ო წ

ყალი

-ჰაერი

გაზ

ოკო

ნდესაც

იური

ქვაბი

ბიომასი

ს სი

სტემა პი

როლიზური

მყარ

ი ბიომასი

ს წვის ქუ

რა

თხევად

ი საწვავი

ს ქვაბი

ბაკ

-აკუ

მულიატ

ორი

სითბოს განაწილება პანელური

სითბოს განაწილებაჰაერსატარ

ებით

კოგ

და ტრი

გენერ

აციული

სადგურები

კომპლექსუ

რ საწვავზ

ე

სოლარ

ული

და ქარის ფერ

მები

მყარ

ი წიაღ

ისეულის ქვაბი

ბუნებრივი

ლოკალური

რეკუპი

რატ

ოი


რი

კლიმარტ

სად

გური

გამწო

ვი,მეო

რად

სი

თბოზემომუ

შავეთ

ბურიტუმბ

ოთი

კომფ

ორტული

კონდ

იცირების

ლოკალურისი

სტემები

კომფ

ორტული

კონდ


ცენტრალ

იზირებული

სისტ

ემები

ტექნო

ლოგიური

გაც

იების

სისტ

ემები

ტექნო


სიცივი

ს სი


სი

თბოს უტილიზაც

იით

სიცივი

ს საწყობები

(ყინუ

ლოვანი

რეზ

ერვუ

არი

)

ფოტოვო

ლტაიკები

ელ ენერგიის აკუმუ

ლიატ

ორი

შენობის ენერ

გო

მენეჯ

მენტ

ის

ავტომატიზირებული

სისტ

ემები

ქარის

ელ

გენერ

ატორი

გეო

თერ

მული

ენერგია

(თბილი

წყლები

)


ს გაზ

გენერ

ატორი

კო

და

ტრიგენერ

აციით


აციო

საკანალ

იზაც

იო

ს ეპტ

იკი


წყალმო

მარაგება



კანალ

იზაც

ია

საკანალიზაც

იო

თბომც

ვლელ

ები

წყლის რეც

იკლ

ირება,

შენახვა


იზებული

წყალმო


საყო

ფაც

ხოვრ

ებო

სამზარ

ეულო

ელ

ქუ

რები

საყო

ფაც

ხოვრ

ებო

სამზარ

ეულო

ქუ

რებიწიაღ

ისეულ

საწვავზე

საყო

ფაც

ხოვრ

ებო

ელ

ტექნი

კა

ტექნო


ელ

დანად

გარ

ები

სუფთა წარმო

ების მეთოდოლოგიები

ენერ

გიის რეკუპი

რაც

იის მი

ზნი

თ

ცპეც

. ტექნო


დანად

გარ

ები

მყარ


ს საყო

ფაც

ხოვრ

ებო

ქუ

რები

ჰაერის კო

ნვექციური

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46

ფერ

მერის სახლი

გათბობა

გაგრილება

ცხელი წყალი

ცივიწყალი


განათება

სამზარეულო

სააბაზანო

კანალიზაცია

მრავალ

სართულიანი

საცხოვრ

ებელ

ი






ლიფტი





საგარ

აკე ვი

ლა





ვენტილაცი





1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46







სოლარ


თბური

ტუმბ


ი-წყალი

თბური

ტუმბ

ოჰაერ

ი-ჰაერი

თბური

ტუმბ

ო წყალი

-წყალი

თბური

ტუმბ

ო ჰაერი

- წყალი

თბური

ტუმბ

ო წ

ყალი

-ჰაერი

გაზ

ოკო

ნდესაც

იური

ქვაბი


ს სი



მყარ



რა

თხევად


ს ქვაბი

ბაკ

-აკუ

მულიატ

ორი



ებით

კოგ

და ტრი

გენერ

აციული




ე

სოლარ

ული


მები

მყარ

ი წიაღ




რეკუპი

რატ

ოი


რი


სად

გური

გამწო

ვი,მეო

რად

სი


შავეთ


ოთი

კომფ

ორტული

კონდ




კომფ

ორტული

კონდ




სისტ

ემები

ტექნო


გაც

იების

სისტ

ემები

ტექნო


სიცივი

ს სი


სი


იით

სიცივი


(ყინუ

ლოვანი

რეზ

ერვუ

არი

)

ფოტოვო



ლიატ

ორი


გო

მენეჯ

მენტ

ის


სისტ

ემები

ქარის

ელ

გენერ

ატორი

გეო

თერ

მული


(თბილი

წყლები

)


ს გაზ

გენერ

ატორი

კო

და


აციით


აციო


იზაც

იო

ს ეპტ

იკი


წყალმო




კანალ

იზაც

ია


იო

თბომც

ვლელ

ები


იკლ

ირება,




წყალმო


საყო

ფაც

ხოვრ

ებო

სამზარ

ეულო

ელ

ქუ

რები

საყო

ფაც

ხოვრ

ებო

სამზარ

ეულო

ქუ


ისეულ


საყო

ფაც

ხოვრ

ებო

ელ

ტექნი

კა

ტექნო


ელ

დანად

გარ

ები



ენერ


რაც

იის მი

ზნი

თ

ცპეც

. ტექნო


დანად

გარ

ები

მყარ


ს საყო

ფაც

ხოვრ

ებო

ქუ

რები



1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46

საზ

. შენობები

, ოფისი

, სახელ

მწიფ

ო

უწყებრივი

ქონება,

სავაჭრო








ლიფტი


სამრ

ეწველოობიექტები







ლიფტი-ესკალატორი


ტექნოლოგიუ რი სივრცე


სასტ

უმრ

ოები












1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46







სოლარ


თბური

ტუმბ


ი-წყალი

თბური

ტუმბ

ოჰაერ

ი-ჰაერი

თბური

ტუმბ

ო წყალი

-წყალი

თბური

ტუმბ

ო ჰაერი

- წყალი

თბური

ტუმბ

ო წ

ყალი

-ჰაერი

გაზ

ოკო

ნდესაც

იური

ქვაბი


ს სი



მყარ



რა

თხევად


ს ქვაბი

ბაკ

-აკუ

მულიატ

ორი



ებით

კოგ

და ტრი

გენერ

აციული




ე

სოლარ

ული


მები

მყარ

ი წიაღ




რეკუპი

რატ

ოი


რი


სად

გური

გამწო

ვი,მეო

რად

სი


შავეთ


ოთი

კომფ

ორტული

კონდ




კომფ

ორტული

კონდ




სისტ

ემები

ტექნო


გაც

იების

სისტ

ემები

ტექნო


სიცივი

ს სი


სი


იით

სიცივი


(ყინუ

ლოვანი

რეზ

ერვუ

არი

)

ფოტოვო



ლიატ

ორი


გო

მენეჯ

მენტ

ის


სისტ

ემები

ქარის

ელ

გენერ

ატორი

გეო

თერ

მული


(თბილი

წყლები

)


ს გაზ

გენერ

ატორი

კო

და


აციით


აციო


იზაც

იო

ს ეპტ

იკი


წყალმო




კანალ

იზაც

ია


იო

თბომც

ვლელ

ები


იკლ

ირება,




წყალმო


საყო

ფაც

ხოვრ

ებო

სამზარ

ეულო

ელ

ქუ

რები

საყო

ფაც

ხოვრ

ებო

სამზარ

ეულო

ქუ


ისეულ


საყო

ფაც

ხოვრ

ებო

ელ

ტექნი

კა

ტექნო


ელ

დანად

გარ

ები



ენერ


რაც

იის მი

ზნი

თ

ცპეც

. ტექნო


დანად

გარ

ები

მყარ


ს საყო

ფაც

ხოვრ

ებო

ქუ

რები



1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46

კვების ობიექტები









ტექნოლოგიუ

რი სივრცე


საბაშვო

ბაღ

ები

/სკო

ლები

და

საგანმანათლებლოდაწესებულებები







სამზარეულ





საცურაო

აუზები

, სპო

რტულ

-გამაჯ

ანსაღებელ

ი ობიექტები











საცურაო სივრცე


ენერგოეფექტური ტექნოლოგიების მეორე ტექნოლოგიური ზონა







სოლარ


თბური

ტუმბ


ი-წყალი

თბური

ტუმბ

ოჰაერ

ი-ჰაერი

თბური

ტუმბ

ო წყალი

-წყალი

თბური

ტუმბ

ო ჰაერი

- წყალი

თბური

ტუმბ

ო წ

ყალი

-ჰაერი

გაზ

ოკო

ნდესაც

იური

ქვაბი


ს სი



მყარ



რა

თხევად


ს ქვაბი

ბაკ

-აკუ

მულიატ

ორი



ებით

კოგ

და ტრი

გენერ

აციული




ე

სოლარ

ული


მები

მყარ

ი წიაღ




რეკუპი

რატ

ოი


რი


სად

გური

გამწო

ვი,მეო

რად

სი


შავეთ


ოთი

კომფ

ორტული

კონდ




კომფ

ორტული

კონდ




სისტ

ემები

ტექნო


გაც

იების

სისტ

ემები

ტექნო


სიცივი

ს სი


სი


იით

სიცივი


(ყინუ

ლოვანი

რეზ

ერვუ

არი

)

ფოტოვო



ლიატ

ორი


გო

მენეჯ

მენტ

ის


სისტ

ემები

ქარის

ელ

გენერ

ატორი

გეო

თერ

მული


(თბილი

წყლები

)


ს გაზ

გენერ

ატორი

კო

და


აციით


აციო


იზაც

იო

ს ეპტ

იკი


წყალმო




კანალ

იზაც

ია


იო

თბომც

ვლელ

ები


იკლ

ირება,




წყალმო


საყო

ფაც

ხოვრ

ებო

სამზარ

ეულო

ელ

ქუ

რები

საყო

ფაც

ხოვრ

ებო

სამზარ

ეულო

ქუ


ისეულ


საყო

ფაც

ხოვრ

ებო

ელ

ტექნი

კა

ტექნო


ელ

დანად

გარ

ები



ენერ


რაც

იის მი

ზნი

თ

ცპეც

. ტექნო


დანად

გარ

ები

მყარ


ს საყო

ფაც

ხოვრ

ებო

ქუ

რები



1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46

ფერ











მრავალ



ებელ

ი






ლიფტი





საგარ

აკე ვი

ლა
















სოლარ


თბური

ტუმბ


ი-წყალი

თბური

ტუმბ

ოჰაერ

ი-ჰაერი

თბური

ტუმბ

ო წყალი

-წყალი

თბური

ტუმბ

ო ჰაერი

- წყალი

თბური

ტუმბ

ო წ

ყალი

-ჰაერი

გაზ

ოკო

ნდესაც

იური

ქვაბი


ს სი



მყარ



რა

თხევად


ს ქვაბი

ბაკ

-აკუ

მულიატ

ორი



ებით

კოგ

და ტრი

გენერ

აციული




ე

სოლარ

ული


მები

მყარ

ი წიაღ




რეკუპი

რატ

ოი


რი


სად

გური

გამწო

ვი,მეო

რად

სი


შავეთ


ოთი

კომფ

ორტული

კონდ




კომფ

ორტული

კონდ




სისტ

ემები

ტექნო


გაც

იების

სისტ

ემები

ტექნო


სიცივი

ს სი


სი


იით

სიცივი


(ყინუ

ლოვანი

რეზ

ერვუ

არი

)

ფოტოვო



ლიატ

ორი


გო

მენეჯ

მენტ

ის


სისტ

ემები

ქარის

ელ

გენერ

ატორი

გეო

თერ

მული


(თბილი

წყლები

)


ს გაზ

გენერ

ატორი

კო

და


აციით


აციო


იზაც

იო

ს ეპტ

იკი


წყალმო




კანალ

იზაც

ია


იო

თბომც

ვლელ

ები


იკლ

ირება,




წყალმო


საყო

ფაც

ხოვრ

ებო

სამზარ

ეულო

ელ

ქუ

რები

საყო

ფაც

ხოვრ

ებო

სამზარ

ეულო

ქუ


ისეულ


საყო

ფაც

ხოვრ

ებო

ელ

ტექნი

კა

ტექნო


ელ

დანად

გარ

ები



ენერ


რაც

იის მი

ზნი

თ

ცპეც

. ტექნო


დანად

გარ

ები

მყარ


ს საყო

ფაც

ხოვრ

ებო

ქუ

რები



1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46

საზ


, ოფისი

, სახელ

მწიფ

ო


ქონება,









ლიფტი


სამრ












სასტ

უმრ

ოები


















სოლარ


თბური

ტუმბ


ი-წყალი

თბური

ტუმბ

ოჰაერ

ი-ჰაერი

თბური

ტუმბ

ო წყალი

-წყალი

თბური

ტუმბ

ო ჰაერი

- წყალი

თბური

ტუმბ

ო წ

ყალი

-ჰაერი

გაზ

ოკო

ნდესაც

იური

ქვაბი


ს სი



მყარ



რა

თხევად


ს ქვაბი

ბაკ

-აკუ

მულიატ

ორი



ებით

კოგ

და ტრი

გენერ

აციული




ე

სოლარ

ული


მები

მყარ

ი წიაღ




რეკუპი

რატ

ოი


რი


სად

გური

გამწო

ვი,მეო

რად

სი


შავეთ


ოთი

კომფ

ორტული

კონდ




კომფ

ორტული

კონდ




სისტ

ემები

ტექნო


გაც

იების

სისტ

ემები

ტექნო


სიცივი

ს სი


სი


იით

სიცივი


(ყინუ

ლოვანი

რეზ

ერვუ

არი

)

ფოტოვო



ლიატ

ორი


გო

მენეჯ

მენტ

ის


სისტ

ემები

ქარის

ელ

გენერ

ატორი

გეო

თერ

მული


(თბილი

წყლები

)


ს გაზ

გენერ

ატორი

კო

და


აციით


აციო


იზაც

იო

ს ეპტ

იკი


წყალმო




კანალ

იზაც

ია


იო

თბომც

ვლელ

ები


იკლ

ირება,




წყალმო


საყო

ფაც

ხოვრ

ებო

სამზარ

ეულო

ელ

ქუ

რები

საყო

ფაც

ხოვრ

ებო

სამზარ

ეულო

ქუ


ისეულ


საყო

ფაც

ხოვრ

ებო

ელ

ტექნი

კა

ტექნო


ელ

დანად

გარ

ები



ენერ


რაც

იის მი

ზნი

თ

ცპეც

. ტექნო


დანად

გარ

ები

მყარ


ს საყო

ფაც

ხოვრ

ებო

ქუ

რები



1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46














ბაღ

ები

/სკო

ლები

და














აუზები

, სპო

რტულ

-გამაჯ















ენერგოეფექტური ტექნოლოგიების მესამე ტექნოლოგიური ზონა







სოლარ


თბური

ტუმბ


ი-წყალი

თბური

ტუმბ

ოჰაერ

ი-ჰაერი

თბური

ტუმბ

ო წყალი

-წყალი

თბური

ტუმბ

ო ჰაერი

- წყალი

თბური

ტუმბ

ო წ

ყალი

-ჰაერი

გაზ

ოკო

ნდესაც

იური

ქვაბი


ს სი



მყარ



რა

თხევად


ს ქვაბი

ბაკ

-აკუ

მულიატ

ორი



ებით

კოგ

და ტრი

გენერ

აციული




ე

სოლარ

ული


მები

მყარ

ი წიაღ




რეკუპი

რატ

ოი


რი


სად

გური

გამწო

ვი,მეო

რად

სი


შავეთ


ოთი

კომფ

ორტული

კონდ




კომფ

ორტული

კონდ




სისტ

ემები

ტექნო


გაც

იების

სისტ

ემები

ტექნო


სიცივი

ს სი


სი


იით

სიცივი


(ყინუ

ლოვანი

რეზ

ერვუ

არი

)

ფოტოვო



ლიატ

ორი


გო

მენეჯ

მენტ

ის


სისტ

ემები

ქარის

ელ

გენერ

ატორი

გეო

თერ

მული


(თბილი

წყლები

)


ს გაზ

გენერ

ატორი

კო

და


აციით


აციო


იზაც

იო

ს ეპტ

იკი


წყალმო




კანალ

იზაც

ია


იო

თბომც

ვლელ

ები


იკლ

ირება,




წყალმო


საყო

ფაც

ხოვრ

ებო

სამზარ

ეულო

ელ

ქუ

რები

საყო

ფაც

ხოვრ

ებო

სამზარ

ეულო

ქუ


ისეულ


საყო

ფაც

ხოვრ

ებო

ელ

ტექნი

კა

ტექნო


ელ

დანად

გარ

ები



ენერ


რაც

იის მი

ზნი

თ

ცპეც

. ტექნო


დანად

გარ

ები

მყარ


ს საყო

ფაც

ხოვრ

ებო

ქუ

რები



1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46

ფერ











მრავალ



ებელ

ი






ლიფტი





საგარ

აკე ვი

ლა
















სოლარ


თბური

ტუმბ


ი-წყალი

თბური

ტუმბ

ოჰაერ

ი-ჰაერი

თბური

ტუმბ

ო წყალი

-წყალი

თბური

ტუმბ

ო ჰაერი

- წყალი

თბური

ტუმბ

ო წ

ყალი

-ჰაერი

გაზ

ოკო

ნდესაც

იური

ქვაბი


ს სი



მყარ



რა

თხევად


ს ქვაბი

ბაკ

-აკუ

მულიატ

ორი



ებით

კოგ

და ტრი

გენერ

აციული




ე

სოლარ

ული


მები

მყარ

ი წიაღ




რეკუპი

რატ

ოი


რი


სად

გური

გამწო

ვი,მეო

რად

სი


შავეთ


ოთი

კომფ

ორტული

კონდ




კომფ

ორტული

კონდ




სისტ

ემები

ტექნო


გაც

იების

სისტ

ემები

ტექნო


სიცივი

ს სი


სი


იით

სიცივი


(ყინუ

ლოვანი

რეზ

ერვუ

არი

)

ფოტოვო



ლიატ

ორი


გო

მენეჯ

მენტ

ის


სისტ

ემები

ქარის

ელ

გენერ

ატორი

გეო

თერ

მული


(თბილი

წყლები

)


ს გაზ

გენერ

ატორი

კო

და


აციით


აციო


იზაც

იო

ს ეპტ

იკი


წყალმო




კანალ

იზაც

ია


იო

თბომც

ვლელ

ები


იკლ

ირება,




წყალმო


საყო

ფაც

ხოვრ

ებო

სამზარ

ეულო

ელ

ქუ

რები

საყო

ფაც

ხოვრ

ებო

სამზარ

ეულო

ქუ


ისეულ


საყო

ფაც

ხოვრ

ებო

ელ

ტექნი

კა

ტექნო


ელ

დანად

გარ

ები



ენერ


რაც

იის მი

ზნი

თ

ცპეც

. ტექნო


დანად

გარ

ები

მყარ


ს საყო

ფაც

ხოვრ

ებო

ქუ

რები



1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46

საზ


, ოფისი

, სახელ

მწიფ

ო


ქონება,









ლიფტი


სამრ












სასტ

უმრ

ოები


















სოლარ


თბური

ტუმბ


ი-წყალი

თბური

ტუმბ

ოჰაერ

ი-ჰაერი

თბური

ტუმბ

ო წყალი

-წყალი

თბური

ტუმბ

ო ჰაერი

- წყალი

თბური

ტუმბ

ო წ

ყალი

-ჰაერი

გაზ

ოკო

ნდესაც

იური

ქვაბი


ს სი



მყარ



რა

თხევად


ს ქვაბი

ბაკ

-აკუ

მულიატ

ორი



ებით

კოგ

და ტრი

გენერ

აციული




ე

სოლარ

ული


მები

მყარ

ი წიაღ




რეკუპი

რატ

ოი


რი


სად

გური

გამწო

ვი,მეო

რად

სი


შავეთ


ოთი

კომფ

ორტული

კონდ




კომფ

ორტული

კონდ




სისტ

ემები

ტექნო


გაც

იების

სისტ

ემები

ტექნო


სიცივი

ს სი


სი


იით

სიცივი


(ყინუ

ლოვანი

რეზ

ერვუ

არი

)

ფოტოვო



ლიატ

ორი


გო

მენეჯ

მენტ

ის


სისტ

ემები

ქარის

ელ

გენერ

ატორი

გეო

თერ

მული


(თბილი

წყლები

)


ს გაზ

გენერ

ატორი

კო

და


აციით


აციო


იზაც

იო

ს ეპტ

იკი


წყალმო




კანალ

იზაც

ია


იო

თბომც

ვლელ

ები


იკლ

ირება,




წყალმო


საყო

ფაც

ხოვრ

ებო

სამზარ

ეულო

ელ

ქუ

რები

საყო

ფაც

ხოვრ

ებო

სამზარ

ეულო

ქუ


ისეულ


საყო

ფაც

ხოვრ

ებო

ელ

ტექნი

კა

ტექნო


ელ

დანად

გარ

ები



ენერ


რაც

იის მი

ზნი

თ

ცპეც

. ტექნო


დანად

გარ

ები

მყარ


ს საყო

ფაც

ხოვრ

ებო

ქუ

რები



1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46














ბაღ

ები

/სკო

ლები

და














აუზები

, სპო

რტულ

-გამაჯ















საქართველოს სამშენებლო ...ntc.ge/HVACprogram2030.pdf2...

Documents

Transcript of საქართველოს სამშენებლო ...ntc.ge/HVACprogram2030.pdf2...